c ar A a s p! P An ae e E a, WONNE E pc ANNALES ALADE MICI CIIICCCLV—CIIICCCLVI. LUGDUNI-BATAVORUM, EX TYPOGRAPHEO PROSTAT APUD - J. ©. DRABBE. E. J. BRILL. 1859. . Quae koc annalium volumine continentur , haec sunt: X Nomina Professorum, caet, .. . Oroko Rek Maghi: sae e e o a i ae Acta et gesta in Senatu ... Oratio inauguralis Professoris I, I. Prins. E S EEE AEE Numerus Studiosorum sesse.. Doctores creati sao ai ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA. ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA. 3 Nomina Professorum, caet, ... A a a aa AR e E ANEN E E A kT G0; AD ii SNA a aN o arao ae P E a a a n a a a A Oratio inauguralis Professoris I. A. C. ROVERS. ..... Series Lectionum ...ssessess Numerus Studiosorum ... Doctores creati s.s.s. EE O a A ra A A a E E A U E E E OT A L E E EAE r a E a Aa ACADEMIA GRONINGANA. Nomina Professorum, caete oe sses oos ooer oneeneese e Oratio Rect. Maghe s s-er ie 5s a ak a a nIe TATA W NN D OIS Inwijdingsrede van den Hoogleeraar W. uates EAE E A ANTO Oratio inauguralis Professoris Q. M, FRANCKEN.. «s ses eseoeso Oratio inauguralis Professoris R. T. H. P, L. A. van BonevaL FAURE . Ordo Lectionum .. s.a s se ss. PREO AA EAU KAE ERE, SEIE Programma certaminis litterarii ........ E I A EPE E TaT Numerus Studiosorum ........ IEE AE TAE CIS AE UT L E TS Doctores orea Ss r o o aA aE a a N a S A E ATHENAEUM AMSTELODAMENSE. Nomina Professorum , po sssusesaronraoererrres sa Acta et gesta in Conventibus, caets oo sessao nooo EEE PE Series Lectionum ..... E E IEE E A AE ere ia E uea Numerus Studiosorum -n e a A E E a ER aa ATHENAEUM DAVENTRIENSE. Nomina Professorum, caets os enero Ordo ‘BDiotionum < o Ea Ea a a A A A T E A ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA. NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM, QUI INDE A D. VII FEBR. MDOCOLV AD D. VIO FEBR. MDCOCLVI IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA DOCENDI MUNUS OBIERUNT. RECTOR MAGNIFICUS SIMON VISSERING. SENATUS ACADEMICI ACTUARIUS IOHANNES DE WAL. 5 IN FACULTATE IURIDICA. S. VISSERING. H. G. TYDEMAN, Prof. emeritus. C. I. VAN ASSEN. H. COCK. I. DE WAL. IN FACULTATE THEOLOGICA, W. A. VAN HENGEL, Prof. emeritus, N. ©. KIST. I. H. SCHOLTEN. A. NIERMEYER. (Obiit d. 10 Aprilis 1855.) A. KUENEN, primum Prof. extraord., deinde ord. I. I. PRINS, Prof. ord., qui d. 7 Decembris 1855 munus auspicatus est. Mé 13 NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM. IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM. ET PHYSICARUM. I. VAN DER HOEVËN. A. H. VAN DER BOON MESCH. G. I. VERDAM. F. KAISER. G. H. DE VRIESE. P. L. RYKE. IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM:- HUMANIORUM. I. M. SCHRANT, Prof. emeritus. I. BAKE. A. RUTGERS. T. G. I. IUYNBOLL. I. H. STUFFKEN. C. G. COBET. R. P. A. DOZY, Prof. extraord. M. DE VRIES. P. O. VAN DER CHIJS, titulo Prof. extraord. IN FACULTATE MEDICA. ' ©. PRUYS VAN DER HOEVEN: - G. C. B. SURINGAR: F. G. KRIEGER. i f A. E. SIMON THOMAS, Prof. extraord. H. HALBERTSMA IUST. Fu., Prof. extraord. I. A. BOOGAARD, in Theatro anatomico Prosector. LECTOR. © C. A. X. G. F. SICHERER, Lector German. Literarum. SIMONIS VISSERING ORATIO DE CONDITIONE PATRIAFR ET MORIBUS BATAVORUM SAECULO XVII IN GUILIELMI TEMPLII LIBRO OBSERVATIONUM” NOTATIS, HABITA DIE VIM FEBRUARII MDCCCLVI, QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM SOLENNI RITU DEPONERET. ACADEMIAE L. B. CURATORES, VIRI AMPLISSIMI, QUIQUE HIS AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME. COLLEGAE HONORATISSIMI, CONIUNCTISSIMI. QUI IURI DICUNDO, CIVITATI REGUNDAE, SACRIS. ADMINI- STRANDIS PRAEESTIS, VIRI INTEGERRIMI, GRAVISSIMI, PLU- RIMUM VENERANDI. QUARUMVIS ARTIUM LIBERALIUM DOCTORES, VIRI ERUDITISSIMI. ^ ACADEMIAE ALUMNI, ORNATISSIMI IUVENES. CIVES, HOSPITES, QUOTQUOT PORRO ADESTIS, AUDITORES HUMANISSIMI. y Quicunque e nostro Ordine , coniunctissimi Collegae, Rectoris Magni- fici munus obiit, expertus novit, honorificum magistratum non absque aliqua molestia geri. In quibus novissimum nec profecto levissimum est onus habendae coram lecta audientium corona orationis solennis, quum tandem eo perventum est, ut fasces deponantur. — Nam duplex in ea re nobis superanda est difficultas: primum formae, deinde ipsius dicendi argumenti, Formae, inquam; utendum enim nobis ést sermone alieno et antiquo, quo sine iustae reprehensionis timore utuntur ii tantum, quibus contingit veterum Scriptorum volumina quotidie versare. Multis quidem vestrum hunc sermonem vix minus familiarem esse ac patrium cognovi: et admiror. Nonnulli autem forte mecum profitebuntur, sese verecunde et dubitanter adeo Latine loqui. Quid mirum? Gallice, Germanice, Anglice a pueris inde docemur; hospites saepe ex istis populis excipimus, ‘quibuscum sua cuiusque lingua humaniter confabulamur; eorum autem librorum, novellarum, diariorumque immensam molem devoramus; vel ipsi feriis aestivis.in exteras regiones peregrinantes harum gentium mores, usus, 8 S. VISSERING negotia, studia, sermonem observamus, et, observando, paullulum addi- scimus. Tamen, si ad Gallum Gallice, ad Anglum Anglice scribendum est, suboritur scribenti saepe dubium , satisne recte, apposite et eleganter scribat. — Quodsi diserte ornateque coram iisdem perorandum esset, mo- lestior etiam rés foret. Quid autem? Audacioresne utemur Romanorum lingua, quippe ad quam ediscendam ista praesidia desunt? — Haud censeo, A. A. ; x De altera, quam dixi, molestia queri solent fere omnes qui ew -officio scribere vel dicere ordiuntur; alii penuria laborantes, alii ubertate; illi, aptam se nullam invenire posse materiem, hi nescire sese quam eligant, praedicantes. Quos nimirum cunctos consentientes habebo, si contendero , argumento quoque dicendi negotii quid inesse. — Quae autem mihi, hanc Orationem meditanti, maxime occurrebat dubitatio haec` erat. Haud adeo molestum existimo, argumentum qualecunque e quotidianis studiis depro- mere. Sic enim e. g. nequaquam alienum ab hodiernis opportunitatibus foret 1), in memoriam revocare, quibus belli pacisque artibus saeculo superiore omnis Chersonesus Taurica a Russis subacta sit, quave superbia iam tunc PorTEmKIN Taurinensis CATHARINAE II viam ad Constantinopolin stravisse se gloriatus sit ?). -—— Sin vero videamur inconsultius res politicas tentare, qui- bus scilicet summa ope nitendum sit ut neutras partes sequamur, alio oculos convertentibus minus anceps argumentum ex Oeconomiae Politicae disciplina forte occurrat. Res enim animadversione dignissima , quam saluta- rem haec iam vim et potestatem exercuerit in ius belli ac pacis hodiernum emendandum, quantopere haec gentes vera sua commoda docuerit, iisque persuadeat, in pace nihil satius esse quam libere inter se commercari, in bello autem , parcere mediis et abstinere piratica 3). — Quin etiam de Sta- tistica adeo eleganter disputari potuerit. Quinquaginta ferme abhinc annis Cl. Antecessor Hermanus Tortus ex hoc ipso suggestu verba fecit: de fine Ktatistices quae vocutur hodiernae 4) ; hodie autem, quoniam mirifice ex eo tempore excrevit ars Statistica, non ornatius quidem, attamen copiosius de fine Ktatistices dicere possimus. — Sed, ne vos plura enume- rando morer, subibat mihi, haec et alia multa consideranti, religio, ne`- forte vestra patientia abuterer. Non placebat, hoc festo die, quo omnes a laboribus vacamus, in hanc quasi alteram cathedram adscendere, ut ` ORATIO. 9 equidem, perinde ac- quotidie , auditores meos edocerem. Malebam comiter et modeste vobiscùm agere de hac illave re, quae omnibus perinde grata et accepta esset, specie tantum argumenti quaesita, quo magis certus dicendi ordo servaretur. `. \ Talem autem quaerentem me adiuvit Fortuna. Incidi enim in venustis- simum libellum Equitis Angli Guruermı TEMPLE, continentem ~Observa- tiones šupra Belgio Foederato ,” primum editum saeculi XVII anno sep- tuagesimo secundo; quem et olim cum magna animi oblectatione legeram et nuper iteram perlegi 8). Mirum enim in modum auctor lectoris animum demulcet. Urbane et concinne, stylo facili, diligenti, interdum et amplo, res suas enarrat; subinde benigne philosophatur. Mox , eximia benevolentia nostrates persequitur, qualem raro invenias penes exteros, qui de rebus nostris scribere dignantur. Caeterum nemini nostrum ignotum, quam versatus in politicis, quam solers in re diplomatica fuerit TemrrLIus. Homo denique probus et integer. Hic, cum ad scribendum eum librum, quem dixi, animum appulisset, id suscepti negotii propositum erat, ut populari- bus suis imaginem deélinearet eius civitatis, quam tanti faceret, quamque fato insuperabili iamiam exstinctum iri putaret 6). Igitur origines et historias Belgii Foederati descripsit, atque ita, ut nemo clarius; intricatam regi- minis formam explicuit, ita, ut vel de nostratibus pauci perinde facere valuissent; denique regionum situm, naturam, opportunitates, incolarum indolem, studia, mores, ingenium, habitum accuratissime depinxit 7). Hunc igitur libellum perlustrare hodieque nobisque, etiam post duo fere saecula, cum. oblectationis tum utilitatis aliquid afferet: Audiemus Tem- PLIUM veracissimum pristinae conditionis patriae enarratorem, quin et sta- tistices doctorem non spernendum. Dicam igitur: de conditione patriae nostrae et moribus Batavorum saeculo XVII , in Gurxrmı Trur libro n Observationum” notatis. Videlicet quae ille de ipsis patriae fatis deque - regiminis forma refert, omittemus, ne ad aliud quam de'quo agere pro- positum sit abducamur. Sed non possum non excitare hunc illumve locum, quo pateat potissimum quam penitus ille historiam- Reipublicae Batavae cognoverit. Tales volo, quibus memorat viros in ea inprimis conspicuos. Audite, quaeso, quae aptissime de Gurnıermo nostro Pri- mo dicit 8): 2 10 S. VISSERING „Vir rei militaris peritus, nec minus civitatis regendae; cautus et cor- „datus , affabilis et severus; cedens temporibus, at propositi tenax. Opibus „et clientela pollens. in Provinciis, amicis et propinquis per Germaniam ; „magni habitus et honoratus apud exteros; sed domi omnibus utique carus „et immensa apud populares fide fruens, quippe qui eum putarent sòlius vpatriae amantissimum, ingenue rem publicam curantem, aptum et pro- „num ad defendendam communem omnium libertatem, nec talem, qui „hanc ipse ambitiose inveheret.” i Nec minus ornate et digne aequali suo et coniunctissimo amico, IANO Waırro, flebili modo fato exstincto, his paucis parentatur 9). „Vir meliore -fato dignus aliamque de civibus gratiam meritus, post- „quam per octodecim annos rei publicae incubuerat, commoda sua et notia nihil, opes parum curans. Vir indefessae industriae , immotae „constantiae, ingenii- sani, acuti, capacis , intaminatae autem integritatis ; „uqui si in qua re lapsus est, erravit in eo quod sincere e re patriae esse „arbitraretur:”? Ast alium denique adspicite viram, et Wırrro et vel Priore GUILIELMO praestantem , GUILIELMUM illum Tertium, non huius Belgii Foederati sed omnis Europae libertatis adsertorem 1°). „Generosus iuvenis, regio quo ortus est sanguine dignus et simul po- „pularium virtutibus: conspicuus. Taciturnus: et meditabundus; audiendi „studiosus et inquirendi; sani ingenii et firmi; magnae. constantiae in „nitendo et denegando; impiger ad negotia, ad voluptates segnis; tempe- „rantiae, cum iuvenili aetati, tum sub hoc caelo haud communis; mediocri „cultu domestico uti solens, sed ubi opportunitas poscat splendidissimus; „magnanimus et ad armorum gloriam adspirans; ambitiosus, sed ita, ut „non in opprimenda patria, sed in ei serviendo ambitanam collocet. Multis - „denique virtutibus ornatus sine ulla vitii specie.” ; Mementote autem, A. A., ea scripta esse co ipso anno quo Princeps ille vix vicenarius. rem kapati modo capessiverat. Tanta fulgebat iam in adolescente indoles virtutis. Sed ut ad rem nostram revertar: Primum referam de conditione Hol- landiae, deinde de moribus Batavorum. ORATIO. è 11 Tgitur regionis amoenitatem et soli bonitatem non parce extollit TemPLIUS. Quicunque (ait) 1!) hanc provinciam peragrat et animadvertit, quot et quam propinqua sese excipiant magna et frequentia oppida pagique, quam miri- fice ubique rus excultum sit, quantaque hominum multitudo navigando , cum per longinqua maria tum in fluviis, quaestum faciat, ei apparebit , nullum per omnem orbem terrárum. esse locum, qui hunc populum numero ' aequet. — Cuius frequentiae et aliae a TEmPLIO exiguntur causae, et maxime haec !?), quod eximia regionis pulcritudo, quam, frustra negante na- tura, effecit civium industria, ingentem quotidie copiam alliciat otiosorum et curiosorum, qui visere hanc provinciam cupiant, etiamsi eam habitare dedignentur. Nam veluti Britannica terra ab ipsa natura exornata est, ita Hollandia splendidis conspicua oppidis ostendit, quid valeant homi- num artes. ; Haud mirum, nostrum quoque auctorem praedicare Batavos qui vsua nlitora fecere, et maria et terras et obstantes domuere Deos 13).?” Spectatum ierat 14) consulto lacum Bamestra , quadraginta fere annis- ante exsiccatum , nunc autem laetissimis pratis virentem, canalibus undique pervium , et viis munitum duplici arborum ordine decoris, unde venustissimus per aestivum tempus hic exstitit tractus, qui uspiam adspici possit. Et ulterius etiam eos olim ituros suspicatur. Est enim in media provincia alius lacus am- plissimus, cui nomen Harlemensis; quem. facile quoque éxsiccari posse perhibent, unde haud exigua agri pars acquireretur regioni, quae nulla re San, indiget, qua alatur ingens illa hominum copia, quibus abundat et pollet. Multum de hoc opere suscipiendo disputatum est: at urbs Lei- densis, quae ex hoc lacu salubris aquae copiam in suas fossas petit, nun- quam proposito consentiet 15), Ipsa autem illa aquarum copia, qua scatet Hollandia, solum felici uligine fecundat quum hieme omnia pontus sunt; dum, vere superveniente, ope molarum facile rursus exhauritur 16). Neque hoc unicum est lucrum , quod percipitur ex ista regionis planitie qua, quieti maris instar, Hollandia extenditur 17) : nam si spectas fluminum amplitudinem et mirábilem canalium 9k . 12 SOE S. VISSERING numerum, quae oppida quaeque pagosque et fere singulas omnes villas nectunt, et per quas innumera vela huc illuc volitàntia cernuntur , fere credideris, post longam contentionem, aequor inter et terram dispertitam esse provinciam et vix pauciores incolas in' navigiis degere quam in aedibus. Unde eximium et proprium huic loco commodum nascitur mercaturae 18). Videlicet per unum equum cybea plures transvehuntur merces quam per quinquaginta sarraco; quod multum expedit, quandoquidem (audite quaeso Anglum Oeconomiae Politicae doctorem) vectura pro magna parte est in rerum venalium pretio. Accedit, quod per hanc commodam itineris faciendi rationem vir solers nullum tempus praeripit negotiis; nam in itinere legit, cibum capit et somnum; ditescit autem civitas (animadvertite alterum praeceptum, quod et hodie in Anglorum ore solet esse) quo plus temporis negotiis dare possunt cives. i Aliud denique bonum auctor explicat e putri hac et aquosa soli natura 19). Hinc enim factum esse, ut viae, tam in ipsis oppidis quam inter singulas , stratae sint saxis lateribusve: nam usus populorum plerumque e necessita- tibus manant. Caeterum non negat TemrLIus, his bonis et mala quaedam accedere 20). Saevior hic protrahitur hiems quam in Anglia; ver brevius, nec admodum clemens; aestas subinde ardentior urit. Varium semper coelum, et nec opinato, ut `nullibi locorum , cum ipsis ventis mutatur, ita ut lenis et tepida tempestas una nocte in acre transeat gelu, et contra, — perinde ac frigori febris repente succedit aestus. | Maximum autem damnum (ut de aliis taceam) oritur e regionis condi- tione solique natura hoc, quod humiditas‘ ista tum hominum còrporibus - tum commodis noceat ?!). Tentantur incolae fere quinto quoque autumno con- tagiosis morbis’ praesertim Amstelodami et circå eoruin Lugdunum, ubi nempe stagnant aquae. Et hinc explicandum duco (ait), hanc urbem prae caeteris omnibus nitidam esse et lautam. Res autem, quibus ad vitam instruendam opus est, perpetuo diluendae et abstergendae sunt-ne ultro depereant; unde candor ille et nitor qui offenditur in eorum domibus , quod autem immerito nimio cuidam eorum tergendi et retergendi studio adscribitur a quibusdam festinanter iudicare solentibus. Sed haec paullo iniucundiora mittamus. — Regionem hanc maxime mer- i ORATIO., 13 catura florere, res ipsa docet. Tunc temporis autem ad culmen adductam eam fuisse testantur omnes aequales, tam extranei quam cives , quin testata est ipsa ea aetate gentium invidia, quae Rempublicam nostram excidio voverat. Prae caeteris omnibus fortasse TemrLIus Batavorum mercaturame celebrat. Constat (inquit) ??) inter rei peritos , nullibi terrarum neque hodie , nec post hominum memoriam esse regionem , quae tam vasto polleat commer- ciorum ambitu quam angustus iste tractus quatuor provinciarum maritimarum. Quin existimantur hae solae plures possidere naves quam tota reliqua Eu- ropa. Singulae urbes propria sua negotia vindicasse videntur et perpetuo nitendo ad summum fastigium evexisse. Hanc autem mercaturae in. Hol- landia amplitudinem magis tribuit ?3) civium virtutibus , probitati , industriae , parcimoniae, et magistratuum curis indefessis, et civitatis legibus aequis, et vectigalibus moderatis, quam locorum opportunitati. Imo contendit , nec immerito, ipsam Angliam longe commodiorem esse navigationi quam Hollandiam. Nullos fere proprios haec habet proventus qui exportentur, praeter caseum et figlina ?4); nullum facilem portum. Vexant oras per maxi- mam anni partem cauri procellosi, ostia arenis obstruentes, dum contra Eurus Britanniae placide afflat, coelo pelagoque serenis, unde facfum puto (inquit) ut tot tamque alti et capaces portus in hac pateant et vix ulli in Gallicis et Belgicis maris Germanici ripis ?5). Mox aspera hiems in Hol- 'landia per duos tresve menses quotannis glacie claudit aquas, dum- raro admodum Angliae portus ea obstruantur ?8). Quin ipsius Amstelodami , quod gloriatur spoliis Lisboae et Antverpiae, videtur esse omnium importunissi- . mus portūs, quippe ad quem vada aditum obstipant nisi exonerentur ante naves, commeatum per sinuosum mare Flevum periculosiorem red- dentia. ipso a Tessela in Hispaniam navigio ?7). Quo facile apparet (sic hunc locum absolvit), non portus allicere mer- caturam, sed mercaturam implere et amplificare portum, - Nec Hollandia excrevit naturae beneficio sed industriae suae viribus; extera quaeque com- moda elaborans et exornans; tamquam‘ commune Europae emporium undi- que recipiens et quaquaversum divendens quaequae venalia desiderantur ; vecturam faciens per omnem orbem terrarum. Sed huic praeconio subiungit admonitionem qualis et hodie subinde auditur, etsi nos certe experientia meliora docuerit. Veretur enim, ne ( 14 S. VESSERING iam hic mercaturae Hollandorum flos e sua ipsius exuberantia flaccescat. Nam, inquit, ad certum finem tantum profiċiunt commercia et, aequoris instar, quo aluntur, habent fluxum suum et refluxum, ita ut fastigium ¿quoddam attingere nequeant, quin repente relabantur. Inprimis hoc omino- sum. Inclyta illa Societas Indica, quae olim quinque aùt sex maximum naves `quotannis onerare solebat, nunc ad octodecim, quin adeo ad vicenas hunc numerum evexit. Imo audivi — mirabile dictu! — intra unius anni spatium non minus quam viginti duas naves onerarias ex India portus Hollandiae subiisse. Qui tandem sine damno tanta divendetur proventuum moles ?8)! Industria parit opes; mercatura divitias coacervat. Maiorum nostrorum opulentiam apud exteros in proverbium abiisse novimus; neque igitur mirum , hanc quoque extollere TemPLIUM. Adeo , exclamat ?9) , referta pecunià est Hollandia, ut istic apud plebiculam plus argenti invenias quam aeris apud Gallos et ipsos Hispanos. . At longe omnia antecellit splendor Amstelodami, tum si privatorum opes spectas tum si publicam dignitatem 30). Illi ad sedecim centena millium flore- norum quotannis varia tributa solvere censentur. Quod ad hanc attinet, constat, in nulla urbe copiosius nec expendiosius consultum esse robori, venustati, elegantiae, vallorum et' munimentorum potentia, viarum mun- ditie et decore, aedificiorum publicorum , quales curia est et armamentaria , magnificentia, hospitiorum numero, capacitate et opulentia, ita ut vix credideris unam urbem talia tantaque opera condere valuisse. Verum eo quoque ordine procedere solent in aedificando, ut nemo ullum opus suscipiat nisi certum habens, se propositum exsequi posse, neque unquam audive- rim domum privatam vel publicam exstructam esse, quae non intra con- stitutum tempus absoluta fuerit 31). — Hodie certe alia ratione interdum utimur, A. A, — Solius curiae Amstelodamensis aedificatio consulto nullis certis temporis finibus circumscripta est, sive quo magis succedentes per- petuo magistratus ingenium et diligentiam experirentur ad amplificandam et exornandam taler basilicam; sive quia, si famae credendum, vaticinium circumferebatur: vdeclinaturam esse Amstelodami mercaturam perinde ac Antverpiensem ex quo die absoluta foret curia.” — Quod fatum revera non effugisse videtur Amstelodamum; etenim narrant auctores aedificationem >f QRA TEL O; 15 curiae protractam esse usque ad finem saeculi XVII; ab eodem autem tempore exoriuntur querelae de labente huius metropolis mercatura 32). Sed talia quis luxuriae potius quam opulentiae testimonia perhibeat. Igitur audite TewPLIUM nostrum mirabundum exclamantem 83), in Hollandia tam uberam esse sortium copiam, ut fundorum domini contenti essent foenore binorum assium in centenos, quin nescire pecuniosos homines, quo compendiose nummos vertaùt. Ita, ut non his minus quani ipsi rei publicae consultum visum sit, ubi nomina publica inventa sunt. Grandem iam tunc temporis pecuniam debebant Ordines Generales; cuius usurae annuae pendebantur terdecies millena millium florenorum; ipsa Hollandia provincia insuper mutuata fuerat sexaginta quinque millena milium; de hac autem testatur auctor 34), eam usuras adeo religiose exsolvere , ut nun- quam bis eas petere necesse sit, tamque bona frui fide, ut quantum pecu- niae libuerit sumere possit. Qui admittuntur ut ipsi nummos suos locent id pro ingenti gratia aestimant; et quotiescunque pars sortis rependitur , creditores eam: lacrymantes recipiunt. i Per talem divitiarum congeriem facile ferebantur onera publica, quae nequaquam hunc populum premere videbantur quamvis grandia et-ferme insuperabilia 35). Nam, praeter alia, universi Belgii Foederati expensa ad plus quam vicena millia millium florenorum elata fuerant 36). Sed et ipsa haec opum potentia in promptu semper et ubique erat ad sublevandas egestatis curas; liberalitas enim his innata videtur, quae tamen prudenti moderamine temperatur, nec moveri solet miseriarum tristi adspectu; sed cernitur in subministranda ope cuivis indigenti; et mirabilia omnis generis hospitia, quae hic ostenduntur, in cuiuscunque peregrinantis ore sant 37). Dicat forte aliquis: nihil, hercle, affers novi, orator! Nos quoque coli- mus reĝionem,, invita natura hominum opera ornatissimam : et hodie pollet Hollandia fertilibus arvis, simul et incolarum frequentia et paene exube- rantia: nec minus florent commercia, et portus implentur , navigiis; neque octodecim carinae-aut viginti, sed trecentae quotannis advectant odoratas Indiae messes! — Et hodie merito celebratur opulentia civium, ita ut nos 16 i S. VISSERING quoque 'pecuniosos homines misere querentes audiamus , sese nescire quo utiliter pecuniam vertant. Quid onera publica? — quadruplicata sunt; quid aes alienum? — in immensum excrevit; tamen illa feruntur ; huius fides firma stat. Quid de cura pauperum ? Adeo immoderate exspatiata est, ut vel legibus cohiberi eam oportere visum sit. Hoc solum mutatum est. Frustra obnitentibus civibus Leidensibus, famen exsiccatus est lacus Harlemensis; quod autem nunc moliuntur hoc est, ut omnes ardui operis fructus in se solos redundent. Recte monet ille, A. A. —— Sed haec eadem, quae nobis hodie vix memoratu digna habentur, quo tempore scribebat Temrtrus omnibus exteris inaudita et fere prodigiosa videri debebant, comparantibus cum istis quae in sua quisque patria reperiret. Italos, Hispanos, Germanos mitto. Tem- PLIUS ipse opponit Hollandiam Hiberniae; at opponere debuisset ipsi Bri- tanniae et Galliae. Non est, ut harum regionum ea tempestate conditionem , ut cognoscitur e multis aequalium scriptis, copiose nunc exponam. Sed e paucis discite caetera. Galliae Magnus iste rex Lupovicus, qui se vel solis instar splendere gloriabatur, exhausto semper aerario et obruto aere alieno, nulla unquam fide habita erga creditores, eo tandem aliquando pervénit, ut nonnisi quadringenorum in centum pollicitus usuras pecuniam sumere posset 38), Miser autem populus (scilicet extra Lutetiam , quae regis opulentia qualicunque tandem modo alebatur) non raro eo redactus erat, ut per silvas et campos vagantia agmina herbis et arborum corticibus et cadaveribus bestiarum famem expellere cuperent, et centeni inedia confečti in viis iacerent insepulti 39). —- In Britannia certe iam tunc felicior populi conditio erat. Ita tamen, ut numerus incolarum vix duplo maior esset iis qui nostram patriam habitarent, et, praeter Londinum, quatuor tantum ostenderenter urbes , quae plus quam decem millia civium haberent 4). Reditus publici variis artibus vix ad dodrantem efferri poterant eius, quod nostrates facile expendebant. Erga creditores fisci haud melior fides quam in Gallia, donec a Guruıermo II introductum fuerit Systema Hollandicum, ut vocant Angli morem religiose exsolvendi usuras 41). Ager vastissimus incultus iacebat , vix dimidia parte soli aratro subacta. Vias invias ubicunque infestabant latrones, cui pesti non prius quam versus finem saeculi XVIII efficaciter ORATIO. i obviam itum est? In media metropoli noctu opaca et vel de medio die colluvies omnis generis nebulonum flagitiis suis trivia et emporia, luto et coeno et nullis non sordibus squalentia, conturbare impune solebat 4). — Quantum mutatum ab illo iam splendet huius aevi Londinum , quod . » . tantum alias inter caput extulit urbes Quantum lenta solent inter viburna cupressi *°)! Vereor, A. H., ut aeque grata et accepta ac superiora vobis sint quae nunc ex auctore nostro excitaturus sum. Ille enim de indole populi et moribus exponenš, laudes suas interdum vituperio temperat; ad hoc, quod nosmet ipsi honori vertere solemus huic subińde paullo aliter apparuit. Po- _ stremo, omne populi ingenium, virtutes et vitia, primario tribuit coeli ` solique asperitati: unde si haec excusationem petere posse videantur, simul illis omne, si quid est, gloriandi argumentum demitur. Nec vos fugiet , siquidem vere arbitratus est noster, ea, quae ille de maioribus nostris refert, etiamnunc valere debere de aequalibus, quandoquidem nec coelum nec solum mutarunt naturam. Vos igitur iudices, etiamsi in re haud aliena, aequi estote. Non est, ut ad verbum referam quae multa TrmrLIO disputantur de huius ‘gentis gravitate, frugalitate et industria, deve Batavorum libertatis amore et antiqua fortitudine, licet hanc postremam otio et opulentia paul- latim. enervatam esse censeat 44). Sed de libertatis illo amore ita eleganter dicit 4): Talem esse, ut qui nunquam tyrannum ferre potuissent tamen ultro se submittant legibus patriis, quamvis duris, et magistratibus popularibus dićto sint audientes, quamvis severis, nec recusent solvere innumera et gravissima tributa, qualia nunquam ante tolerare voluissent; sed haec omnia pati quoniam compertum habeant, unicuique pariter patere viam ad summos in civitate hónores, omnesque perinde, imperantes civesque , pro facultatibus in onera conferre, nec- ullo privilegio quemquam frui, nec pecunia in publicos usus comparata ditari privatos, homines vanos, immo- destos, luxuriosos '(mementote autem, A. A., quam longe diversa eadem aetate in Britannia regnante Caroro II ratio fuerit), sed totam sincere impendi in Reipublicae securitatem et gloriam. 3 18 S. VISSERING Unos omnium autem Frisios libertatis suae studiosissimos docet esse, videlicet antiquae Germanae originis tenacissimos. Cuius tenacitatis lepidum specimen est vicus Molquerae 46), vin veterum Germanorum morem, non continuis et cohaerentibus aedificiis, locatus, sed discretis et temere ac fortuito disiectis, ut locus cuique placuisset 47),”?” ita ut hospes, qui visendi - caussa venerit, sine. duce se extricare inde nequeat. — ‘Eadem igitur Frisiorum coercitionis impatientia in omnibus apparet, nec latet in eorum civitatis ordinatione, quam accurate et studiose declarat auctor 48). Cui ex- positioni autem subiicit observationem, quae nobis satis admirabilis videri possit. -Nam qui hodiernis temporibus eiusmodi Reipublicae constitutionem disquirunt, qua optime populi libertati consultum esse videatur, oculos vertere in Britanniam solent, omnium Europae gentium in hac arte politica praeceptorem. Quid autem noster? Affirmat 4), se, diu et multum ea de re meditatum, invenisse, Britannos celeberrima sua instituta politica ab ipsis Frisiis esse mutuatos. — O fortunatos nimium sua si bona nossent Maiores! — Itane nobis tot tantisque rerum conversionibus opus erat, et crebris discordiis et acerrima necdum sopita ista contentione partium , ut reverteremur illuc unde exordium ductum esset! Ne tamen ezistimetis, A. H., me nostrates levitatis insimulare! Longe aliter certe TemPLIus, qui contra horum constantiam et severitatem, ut qui maxime , celebrat. Aliis, inquit 5°) , hilarius sit et alacrius ingenium et „ facetius cavillari datum; at his gravior animus et solidior, negotiis incum- bens: aliis in sublime altius evolet imaginatio; his tardior quidem intel- lectus, sed cui concepta penitius imprimantur et tenacius inhaereant. Nec si quod propositum persequuntur unquam sinent se averti spe vel timore , nec fastidio incepti aut meliorum consectatione. Quod utique honori ipsis esse retur. tenim illorum indoles similis est novaculae, horum securi. Altera praestat quidem subtili acie et polito micat ferro, sed facile obtun- ditur ubi dura materies resistit; at altera solida. et gravis pertundit quo- cunque cadit. Illa nimirum cultui, haec usui est.” Nulla vero res peregrini, certe Angli hominis admirationem magis for- tasse excitaverit, quam civium nostrorum ea tempestate frugalitas et sum- tuum moderatio. Hinc locupletes , ait 5!) , sunt , quod unusquisque plus habet ORATIO. o quam expendit, imo, minus expendit: quam reditus qualescunque ferunt. Et si forte accidit, ut aliquis annua expensa aequaverit acceptis, annum perdidisse se arbitratur 8°). Prae-caeteris duo illustria exempla huius conti- nentiae et nostrae admirationi proponuntur. Ruryrergus, patriae ille vindex , „immensi tremor Oceani,” quo maiore nullo gloriamur cive, nunquam splendidior in publicum prodiens conspiciebatur quam. quilibet. navis ma- gister, domi autem cultu et supellectile utebatur non ornatiore quam negotiator quilibet Amstelodamensis. Ianus autem Wrrrius, non huius civitatis modo, sed omnis ferme Europae fortunarum moderator, belli pacisque saepe arbiter, uno tantum utebatur famulo, qui domesticis omni- bus ministeriis fungebatur idèmque domino in solemnibus, veste mutata , pedissequus erat. Nec potentes illi et gravissimi Amstelodamenses Burgi- magistri ambitiosius fecere 58). Quamobrem sufficere iis visum est ea aetate salarium quingenorum florenorum. Verumtamen non negligendum, quod addit TemrLIws, iisdem post depositum magistratum alia munera oppido opimiora mandari solita fuisse; nec magis, eodem teste, publico sumtu iis subventum fuisse, quoties e re civitatis esse videbatur lautis epulis exteros excipere hospites. i , Sed non in his rudibus populi Batavi indolis lineamentis subsistit auctor. Penitus eam indagare cupiens, concinne nationem Hollandicam in quinque describit 54) ordines: agricolas , nautas , mercatores et negotiatores, patricios, nobiles, et quae singulis propria sint copiose exponit. Quae silentio prae- terire vetat materiae pondus et interpretis religio, quamquam hoc inprimis loco memores sitis velim, A. H., meum tantum esse TemrLr de maioribus, vestris iudicia candide expromere; quae neque confirmare argumentis neque refellere in animo est; ex ingenio suo quisque demat vel addat fidem. Tgitur Ruricolae, inquit, genus hominum patiens sunt magis quam ad laborem proclive. Obtuso ingenio et hebetiores, quibuscum non imperiose sit agendum; at sequaces dummodo benevole et ingenue eos adhortere , et sinceris. argumentis facile cedentes. Caeterum simplices, probique. Bonum nullum norunt nisi subvenire necessitatibus, et.— quod omnibus utique commune — augere opes. Victus quotidianus- constat oleribus, radicibus (apparet solanum nondum vulgatum fuisse) et lacte concreto. Quo suspicor factum esse, ut iis corporum vires et robur haud respondeant -proceritati. sy g 20 S VISSERING' Simplex quoque nautae hominum genus. Sed longe ferocius, sive quia solent saeva discrimina fluctuum tentare, sive quod lautiore utuntur victu. Truces sunt et asperi; strenui quidem, sed in perdurando quam ad impe- tum validiores. — Certe mecum vovebitis, A. A., fore, ut aliquando tales viri ex iuventute nostra Leidensi prodeant. Longe ab his diversi mercatores et negotiatores et omne genus opificum, qui colunt urbes, quo undique convenire solent hospites populares et ex- tranci, quorum perpetuo commercio astutiores evadunt. Industrii sunt et dexteri et in negotia propensi; callidi ad lucrum capessendum ex inscitia et vanitate eorum quibuscum iis est negotium, et acerrime ius suum per- sequentes cum data sit facultas. Ubi vero par pari occurrit aut lex utrique aequa, omnium sunt ingenuissimi. Quod non adeo profectum videtur e sensu boni rectique, quam ex usu et necessitate commerciorum , quae scilicet haud minus a bona fide pendent quam bella a disciplina. Apud hos inprimis cernas stupenda ista opum incrementa ; quippe. qui his solis parandis per totam vitam incumbant, nec quidquam antiquius habeant quam vacare a rei publicae curis: nihil enim flagitant nisi tuto et quiete bonis suis frui, et fortunas administrare. Quorum tamen nonnulli, si tandem satis divitiarum partum est, filios in patriciorum morem educant, filias in optimatium familias elocant. Hoc modo multis ex eo ordine via ad summos in civitate honores munitur. Hae autem gentes, quae de patrimonio vivunt, multum a caeteris dif- ferunt educatione et elegantia vitae, quamquam eadem iis victus modestia et parcimonia. His quasi proprium concessum est Rempublicam gerere ; quae munera obeunt non ita lucrandi gratia quam honoris. Re familiari contenti ambiunt tantum civium existimationem. Filios liberaliter insti- tuunt, primum in scholas missos, mox in Universitates quae sunt Lugduni et Ultraiecti, ubi humaniora doceantur sed apprime Iurisprudentiam. Post adolescentes peregrinatum eunt, quemadmodum apud nos nobiliorum iuven- tus solet, sed vix ultra Angliam , Galliamve progrediuntur. JInstituuntur hac ratione, quo ‘magis idonei fiant civitati regundae. At-non raro in patriam revertuntur nil nisi peregrinos mores male simulare edocti. Postremum vitium imputatur quoque- nobilibus, quos admodum dissi- miles caetero populo esse et nimium genus suum iactare perhibet noster, ; ORATIO. 21 Frustra hi (inquit) Gallos aemulari student habitu , vestitu , sermone , victu, quin imo`amoribus et libidinibus. Et e mea sententia aliquanto peiores evadunt quam oporteat, affectantes meliores videri quam opus sit, personam agentes ridiculam quum potuissent esse viri spectati. et venerabiles si sat habuissent sui similes esse, popularesque virtutes colere. Caeterum (benigne addit) et hi genus sunt hominum affabile et politum; et quae obeunt munera publica probe et laudabiliter gerere solent. Talibus propemodum gentis Batavae indolem, usuş et mores TemPLIUS exponit. Et hic iam rivos claudere licuisset, nisi aliquid superesset quod mihi certe commemoratione dignissimum videtur. Audivimus enim aucto- rem opinantem, priscam huius populi virtutem sensim evanuisse, eosque per commercia, per opes, per otia et desidiam ingenium torpescere sivisse. Sed aliud insuper addit monitum quod gravius etiam videtur, tum si rem ipsam, tum si materiem rei spectas. Nam illud poëtae: . Felix qui potuit rerum cognoscere causas! haud absonum argumento putabitur. i Tn universum , inquit 55), omnes penes hos cupiditates et animi motūs segnius. cientur quam apud alios. Rixae rarae nisi inter vinolentos; item vindictae et aemulatus. Graviores sunt quam ut sciant, quid sit gaudiis exsultare , frigidiores quam, quid amare. Potando forte nimis indulgent: quam rem non adeo sanitati conducere existimem , ut ipsis videtur, attamen e neces- sitate sustinendi et stimulandi sub hoc tristi et nebuloso ‘coelo ingenii excusabilem 56). De amore autem nonnunquam disseritur inter iuventutem , sed ut de re auditu magis quam usu nota. Equidem vidi aliquos qui amatores satis probabiliter referrent, nullum vero pectore spirantem Cupi- dinem. Sive adeo libertatis studiosi sint, ut ne dominam quidem ferre pos- sint, sive toti in ea cura negotiorum, quam illis inesse novimus; nam nulla re efficacius expellitur amor, qui fagit ubi non solus totum animum occupat. Nec profecto ipsas puellas curare reor, utrum diviniore flamma ardeant proci. Matronis autem pudicitia innata est et hereditaria, ut probitas viris. Vitam . agunt domum curantes, moderañtes familiam, eximia fama fruentes. Certe ita leniter subridens non parum laudis tribuit nostratibus auctor , 22 S. VISSERING et nescius idem testatur de iis quod diu ante -iam testatus fuerat Tacıtus: „nemo illic vitia ridet, nec corrumpere et corrumpi saeculum vocatur 88), Si vero illum de causis huius modestiae et gmæðesíæç (ut cum Stoicis loquar) ‘interrogas, duas inprimis affert: alteram nimbosum illud coelum , ‘de quo iam saepius sermo nobis fuit; alteram autem alimentorum defectum 59). ` Quam postremam nec semel, neque ut in transitu attingit, verum iterum iterumque atque ex industria inculcat. Nescitur, exclamat, quantam vim in corporis animique robut habeant ciborum natura et virtus. Saepe audivi medicum quemdam profitentem, posse se maligne escam praebendo quemvis fortissimum virum intra duos menses reddere ignavum. Hine esse cur inter animalia praestent carnivora herbaticis; hinc etiam inter homines. cur opulentiores imperent plebiculae, ut quae non magis serviendi usu, quam ipsa egestate opprimatur. Hinc quoque factum esse, exsultans addit 60°), ut nostri Britanni coloni, qui oppido carnibus ali insueverint, cae- teros omnes virtute superent. Quid ergo mirum, in Hollandia, ubi vulgus vix una die de septem hac vescitur, priscum populi periisse vigorem? — Ita nihil est in terris novi, A. H.! Et qui hodie hanc populi nostri cau- sam agimus strenuum habemus nec òpinatum auzxiliatorem, eandem iam ante ducentos annos ex industria tuentem. Habetis, A. A,, quae Temrrivs de Hollandiae conditione et Batavorum moribus praecipua exposuit. Plura quidem proferre possemus, sed modus adhibendus est. ——— Hanc igitur gentem diro excidio destinatam et iamiam in internecionem abruptum iri existimat et candide deplorat 6t). Imo hinc- ipsa ei petita est occasio scribendi. Postquam (ita libri sui praefationem exorditur) videramus hanc civitatem ad id fastigium opulentiae, gloriae , commerciorum et frequentiae evectam, quo invidiae nonnullis, formidini aliis, prodigio cunctis exstitisset vicinis popūlis, eandem nupera aestate e media quiete et incolumitate post paucos dies et paucissimas clades in extremam perniciem collapsam conspeximus. Igitur, ut nullius hominis vita recte declaratur priusquam venerit ultima dies, opportunum nunc iam videri possit huius Reipublicae vicissitudines commemorare 8°). — Ad- < ORATIO. 23 miraminine, . A. A., tale vaticinium? Quid miram, hostem, quamvis benevolum, desperasse de iis qui omnem ferme ipsi spem 'de se deposuis- sent? — Quid, eum desperasse, ubi animadvertisset duorum potentissi- morum regum, Lupovicı XIV et Carorı I, vires coniunctas, adauctas etiam Germanorum conducticiis copiis, hanc unam exiguam Rempublicam , omni auxilio destitutam, internis insuper dissensionibus districtam, in- festissimo bello obruentes? Sed et alia impendentis nec fagiendae cladis omina ‘erant. Mitto istam civium socordiam et per: commercia et divitias desidiam. Neque arguo imprudentiam qua ille nostrates reprehendit 83), quippe nimium fretos sociorum auxilio foederumque sanctitate, incaute fidentes Gallorum blanditiis, quibus insidiosis circumveniri sese passi fuissent. Sed apprime urget 64), eos rem suam militarem, seu perversa parcimonia, sive invidia quadam motos, sive tandem aliis de causis, ruere et pessumdari sivisse; mox autem, ubi discrimen adesset, hostisque instaret, correptas repente copias in plurimas per omnem finium ambitum urbes munitas dis- persisse, quasi singulis his servandis sérvaretur patria, dum contra opor- tuisset collectum et compactum agmen hosti irrumpenti, quo maxime impetus foret, obiicere. — En, inquit, causas cur interiit inclyta haec Respublica. Caeterum (ita philosophans concludit 65)) tranquillo quilibet gu- bernator est. Et fateor nihil difficilius esse quam ante casum salubria dare consilia, nihil facilius, quam post eventum probabiliter disputare. Saepe, quod speculantibus nobis veri speciem habet, experientia vanum esse arguit, et mala initia bonum exitum habent. Igitur- in hoc uno acquiesca- mus: In Deo solo inesse sapientiam et felicitatem: mortalium autem eos esse sapientissimos, qui paucissimos committant errores, hosque beatissi- mos, quibus rarissime occurrat adversa fortuna. Et profecto, quae sit mortalium prudentia ostendit eventus, qui longe diversus ab huius' sapientissimi viri divinatione exstitit. Rediit in ipso discrimine antiquus Batavis animus, hostemque superbum e media patria repulit, mox finibus ipsis eiecit. Exortus est hoc ipso bello GurLIELmuUs ille Tertius, sospitator Patriae , Europae vindex, Lupovrcı debellator : quem mox classe Batava advectum liberatorem et regem Britanniae Tem- PLIUS erat aliquando salutaturus 66). 24 S. VISSERING Ad alia me vocat huius diei solennitas et placitum. legis, quae pisbbipit ut enarrem huius nostrae Academiae, me Rectore Magnifico, fata. — In quibus, ut sunt res humanae, adversa commixta prosperis fuere. Amyplissimos Viros Curatores salvos habemus. Quod eximie laetamur, memores, “hoc anno Academico ineunte nuntium ad nos pervenisse, Te, spectatissime van EwiscK , gravi et vix superabili morbo laborare. “Placuit Deo optimo carissimum caput servare familiae, academiae, patriae: nec minus gratulamur nobis hoc insigne bonum, quod Tu, postquam Tibi visum fuisset, bene per quadraginta et amplius annos de patria merito, vacationem a re publica petere 67), tamen non deposueris nostrarum rerum curam, et dilectum Tibi multis nominibus Ultraiectum ‚migrans, tamen non desisteres hanc Lugdunensem Academiam antiquo amore complecti. Accipe pro hoc Tuo beneficio grati omnium animi — ut etiam pro his pollicear — testimonium. Tu quoque mihi cońmpellandus es, illustrissime van LımBURe STIRUM. `“ Vereor ut Tuae modestiae gratum faciam; nolo tamen non. commemorare hoc loco, Regi nostro, Magno Duci Luciburgi, visum esse, Tua merita amplioribus Coronae Querceae insignibus decorare 8). Quo, quam gratum nobis omnibus huius oppidi civibus fecerit, vix est ut dicam , quippe qui Te. suspicimus et diligimus virum bonum et integrum, Consulem stre- nuum, indefessum, affabilem, nihil moleste ferentem, ubi vel urbi vel cuivis civium prodesse possis. Te Consule diu fruatur civitas Leidensis; Te Curatore Academia. — Et-Vos omnes diu incolumes habeat, Viri Amplissimi. Pergite, ut facitis, nos benevolentia Vestra complecti, com- modis Academiae providere, eamque ornatissima supellectile instruere et amplificare. Haud item pepercit huic Clarissimo Ordini, neque adeo’ illi iuvenum florenti coronae dira mors. E commilitonibus unum desideramus, sed illum fratri coniunctissimo, amicis, aequalibus et praeceptoribus dilectissi- mum , ÅLBERTUM LEoNARDUM VAN Mirror, I, C., lenta tabe confectum 69). ORATIO. ; 25 Ita omnis dies quam nihil simus ostendit: Quam vero cladem sustinuerit noster Ordo, non est ut in vestram memoriam ,. A.: H., revocem. Scitis omnes, quo subito fato amiserimus Clarissimum ANTONIUM NIERMEYERUM , postquam vix, et ne vix quidem, duos annos desideratissimi OorDTII apud nos locum occupavisset. De quo autem quomodo ‘satis probabiliter coram vobis dicam, nescio. Rectori enim Magnifico munus deponenti haec, per ipsam qua adhuc vivimus legem, provincia mandata est ,. defuncti Collegae vitam enarrare, merita exponere 70°). Quid autem'ego; qui in studiis: habitem longe diversis, huius eruditissimi Theologi laudes celebrare meritas sine temeritate possim? Cum etiam recordamini quae iam certatim disertissime eoque perdigne in eius honorem dixerunt scripseruntve: collegae amantis- simi Kıstıus et ScnoLTENU$, tum et DresseLnUsIUs, SEPrIvs, alii "y, Quidve multis vitam exponam placidam, quietam, vicissitudinibus vacuam, in ‘studiorum et muneris ecclesiastici tamquam recessu: ad. quadragesimum ferme annum ‘abditam, donec in hane Universitatis- lucem , sero 'pro:meritis fere dixerim, evocaretur? Hoc satis esto. - NiermEYERUsS noster, humili loco ortus, humili loco primum destinatus , ‘sed casu fortuito, moderante Divina Providentia, adductus ut in studiis, in litteris, in theologia tabernaculum vitae poneret, cum in hac Academia disciplinis operam daret, commiilitonibus et vel‘ praeceptoribus paene latitans, post in remotissimum pagum per multos annos quasi relegatus, oblivione obductus, cum adversa: saepe valetudine conflictans, at obnitens fortunae, corporis infirmitati, oblivioni, impiger, sedulus, indefessus; ostendit,: quî labor improbus < omnia -vinċat.” Octo abhinc annis primum eluxit ex-hac’` solitudine stupenda. illa- viri S.» Scriptu- rae notitia, qua repente primus inter omnes omniuni peřitorum: consensu apud nos exstitit exegeta 72). Deinde nescias ;magisne admiranda sit scripto- rum abeo editorum continua et immensa series:an vero in singulis acumen ingenii et eruditio aċcuratissimá. Et- nunc virtutis- praemia undique: in eum conferri; doctae Societates socium- cooptare; Senatus ‘huius Acadėmiae honoris’ ċausa Theologiae Doctorem creare; cum alii; tum Róterodamenses eum sibi Sacrorum Antistitem habere- velle;> Academiae nostrae Curatores suadere, ut OorDTIO demortuo sufficeretur, Regi- placere, huic- voto ob- temperari. © Altero abhinc anno ad nos'advenit, die.28-m. Maii munus Professoris Ordinarii in Facultate Theologica auspicatus: Oratione »de: Zhe- ; 4 26 S. VISSERING ologiae practicae studio futuro Euangelii ministro prorsus necessario.: Multi eo tèmpore mirati sunt, , virum: eruditione -et::doctrina adeo, praestantem dicendi argumentum :sumsisse:`'Theologiam practicam. : Sed. ubi; postea, scholis: apertis , animadvertissent , hunc: praeceptore discipulis- suis: suam practicae Theologiae experientiam inprimis sincere et omnibus- viribus im- pertiri- sibi proposuisse, admirantes novam: hance laudis materiem. ipsi me- rito constituerunt. .- Itaquė omnes , collegae ;:disċipuli:, cives, optime de eo augurabamur et sperabamus. © Séd: Summo: rerum -humanarum Moderatori aliter visum est. Ubi culmen honorum attigit, quasi vitae qùoque -metam attigisset, huic vitae cursus conclusus est; suisque et nobis, Academiae , - disciplinis, práåematura morte, ut hominum iudicât imprudentia, eripitur 73). y Qua iactura de: novo nec :opinato ` afflictae iuventuti: Tu inprimis, quo es in omne bonum ‘ardore, opitulatùs es, Clar.-Kúrnen, cum in: Te susce- peris intermissis nec’ tamen desiderandis scholis pro viribus vacare. Quo magis etiam laetati sumus, Regi. augustissimo placuisse, Te, postquam omnibus plaudentibus per ‘biennium fere extraordinariam Theologiae pro- fessionem obiisses, in Ordinariorum Professorum- numerum referre: Nec minus nobis ‘ipsis quam Tibi grátulati sumus ex:-animo, cum- Te- mox gratissimum Senatus socium salutavimus 74). = 00o iisi Et Tibi gratulamur ; Cl- Prins, eodem regio:decreto: in ġuartam: Faćul- tatis Theologicae cathedram vocato. Quo benevolo animo:ađ- nos adveneris, qualemque hi Te doctorem “habituri sint, :iù elegantissima -oratione, qua nuper munus auspicatus es, egregie significavisti 73). Profitentem Te audivi- mus, Tibi persuasum esse, futuros- theologos: non solum-iù viros: doctos , qui Ecclesiae dogmata diserte edoceånt et strenue defendañt , verum. etiam in viros ab'omni parte bonos: educandos esse; :tales-autem 'evasuròs: tantum esse per academicami institutionem; quae omnes‘ omnino côñplectatur artes, variasque exerceat- ingenii ‘dotes ,; quaeque vitae communis:usū, variorum praeceptorum commeèrcio, et. aequalium consortio, nihil- humani | alienum esse debere doceat. © Cuius sapientiae hon tantum doctorem Te sed exem- plar quoque habebunt discipuli: Tui. | h ORATIO. 27 Sic , A. H. , inter desideria et moerores habemus etiam quibus animum eriga- mus: Caeterum bona multa referenda supersunt. Nolo enim hoc die et ex hoc loco quorumdam privatum, meumque ipsius domesticum luctum renovare! — Collegas. omnes superstites et valentes salutämus; quos inter Te quoque luben: ‘tissime conspicimus, HenerLr, atque itidem conspiceremus TYDEMANNUM nostrum nisi medici prudentia invitum iussisset domi se tenere. Sed et illum et Te suspicimus iam diu quidem rude donatos, sed nondum senectute oppres- sos, et vel ex hoc meritissimo otio Academiae et disciplinis , ut pridem , prospi- cientes. Quod idem nobis compertum est de ScurantIo , antiqua studia Ger- manica etiam nunc diligenter persequente , de PEERLKAMPIO et NIEUWENHUSIO, procul ab hoc loco, sed nona nostra observantia remotis. Caeteri Professores assidue et feliciter suae quisque provinciae praesunt , cum instituendae iuventuti summam operam dantes, tum libris vel scriptiunculis bene multis editis doctrinae suae copiam pluribus etiam impertientes. Nec defuere solertiae et meritorum debita praemia. Ita Vobis gratulari nobis datum est, Cl. ITANE VAN DER HOEVEN et GUILIELME HeENRICE DE VRIESE, in ordinem equestrem Leonis Belgici receptis 76) ; ita Tibi quoque, Clar. Perre OTTO VAN DER HIJS, a Lusitaniae rege insignibus ordinis Christi ornato 77). — Tum et liberaliter pro- visum est studiis promovendis. Interpreti Legati Warneriani , quocum biennio ante candide deploravimus KurNENIUM ipsi ademtum esse Adiutorem, novus adscitus est Adiutor, ornatissimus PETRUS DE Long, Theol. Cand 78). — C1. RYxK10, Laboratorio Physico Praefecto, itidem gratulamur Adiutorem , doctissimum Ionannem Bossoma79).— In expertissimi autem Hortulani Acos SCHUURMANS STEKHOVEN demortui locum suffectus est ornatissimus Henrıcus Wirte 80). Et his iam de fatis Academiae satis dictum foret nisi superesset ut, quod privatim mihi iam facere contigit, hodie etiam publice Te salutarem , Celeberrime Ionanynes Baxr, qui haud pridem octavum lustrum in Acade- mica iuventute instituenda cum omnium admiratione feliciter condidisti 81). Qui festus dies Tibine an Academiae laetior fuerit, dubito.. Concurrerunt eo die multi quondam Tui discipuli, nunc viri in omni vita, in Scholis, in Ecclesia, in Civitate conspicui, qui, oblato munere caelato, grati animi testimonium darent , Tibique, facundissimo pro omnibus ore loquente , gratu- 4%* 7 28 $. VISSERING ORATIO. larentur. At me hodie verecunde admodum ex hoc loco Te alloqui eo ser- mone in quo tu regnas , quis mirabitur? Salve, Vir Spectatissime , Academiae decus, senex venerabilis! Sed ita senex, cui senectus non modo languida atque iners non sit, verum etiam sit operosa et semper agens aliquid et moliens, tale scilicet quale studium Tuum in superiore vita fuit. Cuius nondum senatus vires desiderat, nec cathedra, neque amici, nec discipuli , nec hospites. Quem, etiam si extrema aetatis tempora ab his curis et studiis vacare mox suadebunt, id modice et sapienter, sicut omnia, laturum esse scimus , quandoquidem (ut cum Cıcerons Tuo loquar 8?)), vaptissima sunt arma senectutis artes exercitationesque”virtutum; quae in omni aetate cultae , quum diu multumque vixeris mirificos efferunt fructus, non solum quia nunquam deserunt, ne extremo quidem tempore aetatis, verum etiam quia conscientia bene actae vitae multorumque bene factorum recordatio iucundissima est.” Tam nihil superest, nisi ut Te, Clar. IoHANNES HENRICE SCHOLTEN, iterum Rectorem Magnificum proclamem. Salve, Vir Magnifice , iterumque salve ! Tibi commendo hanc nostram carissimam Academiam , eosque lectissimos iuvenes, Academiae cives. Per hos leve et iucundum Rectoris munus . mihi fuisse testor, Tibi fore auguror. Eorum studia et mores lubens palam laudo, non quia moris est, sed ex animi mei sententia. Ipsi autem huius diligentiae et honestatis cum alia bene multa dederunt specimina, tum maxime hoc, cum quinquagesimum“ sextum: Academiae conditae lustrum opipara et splendida, quin adeo docta pompa celebraverunt, admirantibuš millenis conspicientibus, civibus, hospitibus , popularibus , peregrinis83). Haud pauci summos in sua quisque disciplina consecuti meritos honores a nobis abierunt, doctrinae suae copiam in vitae communis usum convertere iam parati; plures etiam nomen professi sunt, qui in hac Musarum sede discant Certare ingenio, contendere nobilitate , Noctes atque dies niti praestante labore, Ad summas emergere opes, rerumque -potiri +). Trado Tibi Academiam vigentem et florentem. Te Rectore Magnifico vigeat , floreat , crescat etiam Academia Lugduno-Batava. DIXI: ANNOTATIONES. 1) Scilicet flagrante bello Russorum cum Turcis horūmque sociis, Britannis, Gallis, Sardis; quod feliciter compositum est pace Parisiensi diei 30 mensis Martii anni 1856. 2) ~Mancherlei drohende Andeutungen, die man dabey wie zur Schau stellte, (wie die sInschrift auf dem Thore Cherson’s: Aier ist der Weg nach Constantinopel) erregten eine shohe Spannung Europa’s.” K, von Rorrecrk, Allgemeine Geschichte. Achte Auflage (1833) Tom. VII. pag. 358. Adde: F. C. ScHLOSsER, Geschichte des achtzehnten Jahrhunderts cet. Tom. V. (1844) pag. 155. ~Der Plan der Kaiserin und Potemkins, oder besser, sihr Luftschloss, war damals, den zweiten Enkel der Kaiserin, den Grossfürsten Constantin „auf Unkosten der Türken zum` byzantinischen Kaiser zu machen ....? Sed vide etiam quae habet L. P. SÉGur, VAîNÉ, Tableau historique et politique de VEurope depuis 1186 jusqwen 1196. Paris, An IX. (2° édition) Vol. I. pag. 83 sqq. Hic, qui Legatus erat eo tempore a rege Galliae ad Catharinam II missus, contendit, ea omnia meram osten- tationem fuisse; fatetur autem, semet ipsum, ut alios, ea deceptum esse. ; 3) Vide quae ad hoc argumentum eleganter scripsit Gustavus DE MOLINARI: des pro- grès réalisés dans les coutumes de la guerre, in Journal des Economistes, Auguste et Sep- tembre 1854. [Cf. etiam Henricı Rocnussen Dissertatio Turis gentium inauguralis, de occupatione bellica bonorum privatorum in bello maritimo. L. B. 1857; maxime Capite III: quid belligeranti prosit, hostilis civitatis mercaturam maritimam turbare, secundum Oeco- nomiae Politicae praecepta.) i i 4) H. Tourn Oratio de fine Statistics, quàe vocatur, hodiernae, publice habita die X Iunii MDOCOIX quum in Academia Hollandiae regia professoris statistices hodiernae , artis diplomaticae et historiae belgicae munus auspicaretur. L. B. apud Haak et Socios, 1809. 5) Observations upon the dnited Provinces of the Netherlands. By Sir Wiuuram TEMPLE of Shene in the County of Kurrey, Baronet, Ambassador at the Hague and at Aix la Chappelle, in. the year 1668. Usus ego sum editione secunda (correcta et ampliata) quae prodiit sumtibus S; Gellabrand, Londini, anno 1673.. Constat haec paginis 279 forma octava. 30 S. VISSERING 6) Vide in Praefationis pagina 3. ~And as no man’s story can-be well written till she is dead; so the account of this State could not be well given till its fall, which „may justly be dated from the Events of last summer (whatever fortunes may further vattend them)... .? 7) Continet Libellus Capita VIII: I. Of the Rise aud Progress of their State. II. Of their Government. II. Of their Situation. IV. Of their People and Dispositions. V. Of their Religion. VI. Of their Trade. - VII. Of their Forces and Revenues. VIII. Of the Causes of their Fall in 1672. A 8) TEMPLE, Observ. pag. 58. 11) TEMPLE, Obseřv. pag. 214. 9) “ ” 184. E ” ” 22l. 10) ~ “ ”„ 263. 13) „Tellurem fecere dei, sua littora Belgae sImmensaeque patet molis uterque labor. „Di vacuo sparsas glomerarunt aethere terras „Nil ubi quod coeptis posset obesse suis. & „Àt Belgis maria et terrae et natura deorum „Obstitit, obstantes hi domuere deos.” 14) TEMPLE, Observ. pag. 153. 28) TEMPLE, Observ. pag. 214. sqq. 15) " ” v` 152. 24) ” “ „ 209. 16) ” ” » 154.” 25) ” “" „u 149. k A ES i ” v iI6t. EEO T EnS eng » 155. 18) v. ” „n 152. 27) œ ” » 210. 19o > ” ” 15T: 28) v ne „n 242. coll. pag. 246. 20) >» " » 155. 29) ~ " v 233. 2l) “ „ 156. 30) “ „v 102. 22) ” ; v w 209. 31) ” ” a 169. `32) Tales querelas vide in: Consideratiën over de huydendaegsche Commercie ofte navale negotie, opgestelt bij den Commis Generaal MuLock in den jaare 1688, in Tijäschrift voor Staathuishoudkunde en Statistiek door Mr. B. W. A. E. SLoet ToT OLpHUIS, Tom. X. (1854) page 381 sqq. Et in: Bewijs dat door de hooge belastingen, kier te lande, op eenige Coopmanschappen gestelt, den handel en vertier daarvan wert gediverteerd, en dat daerom Puytgaende Convoylasten merkelijk behoorden te werden vermindert. Ibidem Tom, XIII. (1856) pag. 1 sqq., maxime pag. 18. — Aedificationem Curiae Amstelodamensis, inchoatam anno 1648, ad annum 1685 et ultra protractam fuisse docet WAGENAAR, Beschrijving van Amsterdam. Ed. 8°. Tom. VII. pag. 10 sqq. cf. pag. 20. i ORATIO. 31 33) TEMPLE, Observ. pag. 163. 36) TEMPLE, Obsèrv. page 251. 84) v “ "n 253. 37) >» “ u 110. 35) “ ” ”„. 167. 38) Auctorem habeo P. A. osor, Law, son Système et sòn époqiė, Paris, 1853, pag». 3. sle dernier emprunt que fit le Grand Roi fut négocié à 400 pour 100. — Pen- sdant les quatorze dernières années da règne de Louis XIV les dépenses avaient absorbé - #2 milliards 870 millions: les. recettes: effectives m'avaient produit que 880 millions.” Su- spicor tamen hunc scriptorem in errorem duci se passum esse per ea, quae narrat DurToT, Réflexions politigues sur le commerce et les finances (11835): «Voici; par exemple, un #fait véritable que la postérité ne croira pas. Le feu roi, peu de temps avant sa mort, „pour avoir huit millions d'argent comptant, dont il avait un pressant besoin, fut obligé sde se servir du crédit d’un particulier et de ses associés, et de négocier sur la place et „ayec des étrangers, pour trente-deux millions de billets ou de rescriptions. Ce métait spas là emprunter à quatre pour 100 d'intérêt; c’était donner 400 en obligations pour savoir -100 en argent:? (Vide locum in editione quam curavit E. Darre, in Collection ` des Bconomistes financiers du dizhuitième siècle, Paris 1853, pag. 867). Caeterum Cf. E. LEVASSEUR, ‘Recherches Řistoriques sur le système de Law. Paris 1854. Chap. I. (Etat des finances è la mort de Louis XIV). 39) Tristisimam fuisse populi in Gallia conditionem versus finem: regni Ludovici XIV testantur multi: aequales. Sufficiat laudare: VAUBAN, Projet d'une dime ròyale (1101); Bors- GUILLEBERT ;; le détail de læ France (1691) et Factum de la France (1101); Durort, Réflexions sur le commerce. et les finances‘(1135) „La France entière n’est quun grand „hôpital désolé et sans provisions? aliquando ad ipsum- regem scripsit pius ille Camera- censis. Episcopus Fénéłon (Cf. LEvAssEUR, l. l. p. 8) Sed et quo tempore ad culmen potentiae et gloriae pervenisse videbatur Ludovicus magnus, valuit illud: ~La France acquiert vbeaucoup. de gloire. au-dehors, et dans Pinterieur sa misère est extrême” (verba sunt I. Henrici Ja Salle in praefatione operis: Recherches sur. Vorigine, les progrès, le rachat, Létat actuel et la régie de la dette nationale de la Grande-Bretagne; par RoserTt Ha- MILTON; éraduites de Vanglais sur la deuxième édition, par J. HENRI DE LA BALLE, Paris 1817. -Diligenter hane populi historiam (ut ita dicam) inćernam perscrutatus est PIERRE CLÉMENT, Histoire de la vie et de administration de Colbert cet., Paris 1846, et horribilia refert ipsis allatis corum temporum documentis. ~Qui voudrait croire (exclamat) saux misères dont on va voir le tableau, si elles m'étaient attestées par des témoins ocu- vlaires et garanties par les noms les plus dignes de foi™” (pag. 118). Haec e. g. refert € seriptiuncula quae prodiit, vel potius dicam, suppressa est anno 1662. ~ADVIS IMPORTANT. iLa supérieure des carmélites de Blois écrit à une dame de Paris. ` Nous sçavons „certainement que la misère présente fait un si grand nombre de pauvres que Pon „en compte trois mille dans la ville et dans les faux-bourgs. Toutes les rues résonnent sde leurs cris lamentables; leurs lamentations pénètrent nos, murailles et leurs souf- „frances nos âmes de pitié .s... 82 S. VISSERING vLes pauvres des champs semblent des carcasses déterrées; la pasture des loups est vaujourdhuy la nourriture des chrestiens; car quand ils tiennent des chevaux, des vasnes et Q’autres bestes mortes et estouffées ils se repaissent de cette chair corrompue „qui les fait plustost mourir que vivre. vLes pauvres de la ville mangent comme des pourceaux un peu de son destrempé dans sde Peau pure, et s'estimeroient heureux Qen avoir leur saoul. Ils ramassent dans „les ruisseaux et dans la boue des tronçons de choux à demy pourris, et, pour les „faire cuire avec du son ils demandent avec instance Peau de morrue sallée qwon „respand; mais elle leur est refusée... .. ; „Bref, il my a point de jour où Pon ne trouve des pauvres morts dans les maisons, zdans les rues et dans les champs.... s „Enfin la misère et la disette se rendent si universelles qwon asseure que dans les vlieux circonvoisins, la moitié des paysans est réduite à paistre Pherbe et qwil y a speu de chemins qui ne soient bordés de corps morts.” Verum est, hoc anno 1662 gravissimam annonam fuisse per totam Galliam. Tta alium locum auctoris nostri recitare iuvabit (pag. 278 sq). ~Jamais, il est tristè de le dire, la „condition des habitants des campagnes ma été aussi misérable que sous le règne đe Louis XIV, même pendant Padministration de Colbert, est-à-dire dans la plus belle période de ce „règne et au commencement des ces grandes et fatales guerres qui en assombrirent la „majeure partie. Les lettres adressées à Colbert contiennent à ce sujet les révélations „les plus désolantes. Le 29 mai 1675 le gouverneur du Poitou lui écrivait #qwil avait vntrouvé les esprits du menu peuple pleins de chaleur et une très-grande pauvreté dans le nupays?” ` A la même date le duc de Lesdiguières, gouverneur du Dauphiné, donnait à „Colbert les détails les plus afligeants sur Pétat de cette province. Tl faut reproduire eù vențier sa lettre, qui répand un jour curieux sur cette époque, si brillante à la surface, mais „où le peuple eut tant à souffrir de la guerre et des fausses mesures đe Padministration. „Monsieur, je ne puis plus différer de vous faire sçavoir la misère où je vois réduite zcette province, le commerce y cesse absolument, et de toutes parts on me vient supplier de faire connoistre au roy Pimpossibilité où Pon est de payer les charges. „Il est asseuré, Monsieur, et je vous parle pour en estre bien informé, que la plus vgrande partie des habitants de ladite province wont vescu pendant Lhyver que de pain vde glands et de racines, et que présentement on les void manger Vherbe des prez et vlescorce des arbres. Je me sens obligé: de vous dire les choses comme elles sont „pour y donner après cela Pordre qġw'il plaira à sa Majesté, et je profitte de cette voccasion pour vous asseurer de nouveau que personne au monde n’est plus vérita- vblement que moy, Monsieur, votre très-humble et très-obéissant serviteur, le duc de vLESDIGUIÈRES (Grenoble ce 29 may 1675). vVoici, @’ailleurs, ce qwon lit dans un mémoire remis par Colbert lui:même à Louis XIV sen -1681: „Ce qwil y a de plus important et sur quoi il y a plus de réflexion à faire, c'est læ > s ORATIO.. ; 833 : ` „misère très-grande des peuples. Toutes les lettres, qui viennent des provinces , en parlent, „soit des intendants , soit des receveurs généraux ou autres personnes , mesme des évêques.” „Telle était donc à cette époque du règne de' Louis XIV la situation de la Gascogne , „du Poitou, du Dauphiné, et probablement de beaucoup @’autres provinces.” 40) ~īĪn the reign of Charles the Second no provincial town in the kingdom contained vthirty thousand inhabitants; and only four provincial towns contained so many as ten „thousand inhabitants. Zhe history „of England from the accession of James the Second „öy Tuomas Basxneron Macauray (Leipzig, 1849) Vol. I. pag. 330. 41) ~The real cause of the Dutch invasion of 1688 was financial. The Prince of „Orange had found that the ressources of Holland, however considerable, were inadequate - sto sustain him in his internecine rivalry with the great Sovereign of France..... The „Prince came and used our constitution for his purpose: he introduced into England the „system of Dutċh finance, The principle of that system was to mortgage industry in order ato- protect property..... The system of Dutch finance, pursued more or less for nearly wa century and a half,shas'ended in the degradation of a fettered and. burthened mul- ntitude.?” B. DIsRAëLI, Sybil, or the to nations (Leipzig, 1845) pag. 20 sq Séd vide, quae tamquam ad haec ipsa monet Macauray, History of. England, vol. T. pag. 284. „There can be no ‘greater error than to imagine that the device of meeting the exigen- „cies of the state by loans was imported into our island by William the Third; From va period of immemorial antiquity it had been the practice of every English government to »contract debts. kat the Revolution introđuced, was the practice of honèstly paying them? 42) Of. Macauray, l. 1. Vol. I. pag. 306, 352, 355, 357, 314. Zord Manow, History of England from the peace of Utr@ht to the peace of Versailles 1113—1183. (Leipzig, 1854) Vol. VII, pag. 325 sq. 344 sq. 43) Vraimius, Bucol. I. vers; ?5. 55) TEMPLE, Observ. pag. 111. 44) TEMPLE, Observ: pag. 44. 56) v " ” 1I 45) TEMPLE, Observ. pag. 130 , coll. pag. 124. 57) ~ ” #112. 46) v ” Aa E 1 . 58) Tacırus, de Germania, Cap. XIX. 47) Tacitus, de Germania, Cap. XVI. 59) TEMPLE, Observ. pag. 180. 48) TEMPLE, Observ. pag. 137 sqq. 60) ~ ” ” 181 sq. 49) ” ” “” 142. 61) " “ u 259 sqq. 50) v e E L E 62) Cf. annotatio mea n°, 6a, DEJC-F ” ” 167. 63) TEMPLE, Observ. pag. 266. 52) >» » YEPE ggs 64) v ” v 210, 216. 53) “” ” ” 96. 65) pes " v 219. 54) v r: o BEd: 66) He (Temple) paid court to William at Windsor, and William dined with him at „Sheen? Macavray; Sir Wiliam Temple; in Oritical and historical Essays (Leipzig, 1850) Vol. III, pag. 237. 67) Vide: Nederlandsche Staatscourant, 1855, n°. 169. e, 34 ; S. VISSERING 68) Vide: Zeydsche Courant, 1855, n°. 99. 69) ALBERTUS LEONARDUS VAN Mirror, Turis Candidatus, obiit d. 19 m. Martii , a. 1855 , aetatis anno vigesimo secundo, 70) Art. 251 Decreti Regii de Institutione Academica, d. 2. m. Augusti a. 1815. 11) N. C. Kist, Leerrede over II Chron. XXV, 9. gehouden in de Pieterskerk te Leiden, den 22 April 1855 na het afsterven van den Hoogleeraar Antonie. Niermeyer, Te Leiden, bij D. J. ‘'Couvée, 1855; I. H. ScHoLTEN, [ANocutio a@ discipulos] in: de Morgenster, weekblad tot bevordering van: het levend Christendom , 1855, n°. 150. C. SEPP; Zen woerd ter nagedachtenis van Dr. A. Niermeyer, in: Godgeleerde Bijdragen , 1855, fasc. IV. pag. 514 sqq. ` Dr. I. aB Urrecut DresseLHUIS vitam Niermeyeri descripsit in: Mandelingen der Jaar- lijksche Algemeene Vergadering van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, gehouden den 2L Junij 1855, pag. 141—160. 12) Cf. aB UrRrEcuT DRESSELHUIS, l. l. pag. 154. SoHoLTEN, l l. ~Was Niermeyer vop het gebied der N, Testamentische kritiek de eerste man in ons Vaderland ... .? cet. 13) AntoNIUS NIERMEYER, natus Flardingae d. 2 mensis Septembris anno 1814, paren- tibus Iohanne Hendrico Niermeyer et Petronella Figée. Postquam, annum agens decimum tertium, gravi morbo affectus fuerat, ex quo tenui et infirma valetudine semper- usus -est , destinatus est Literarum et Theologiae studiis. Scholas Latinas quae Schiedami sunt fre- quentabat ab anno 1829 usque ad annúm 1833, quo, die. 11 m. Februarii, nomen dedit Albo Civium Academicorum in Universitate Lugduno-Batava. Peracto cursu academico Candidatus Theologiae declaratus est d. 9 mè Novembris a. 1837, mox ad SS. Ministerium in Ecclesia Reformata admissus d. 4 m, Octobris a. 1838. Munus ecclesiasticum auspicatus est d. 5 m. Iulii a. 1840 in pago Zeelandiae ’s Heer-Arendskerkē. Hinc - vòcationem ad contiguum fere pagum Wemeldingen secuto d. 7 m. Novembris a. 1852, quatriduo post munùs Antistitis apud Roterodamenses oblatum est. Sed decreto dato eiusdem anni penultimo die Rex augustissimus Niermeyerum Theologiae Professorem Ordinarium in Academia nostra creavit, Orationem Inauguralem habuit d. -28 m. Maii a. 1853. Diem supremum obiit d. 10 m. Aprilis a. 1855, maligna febri correptus. $ Die 2 m. Septembris a. 1842 uxorem duxerat Tantinam Diddens e pago Frisiae Orientalis Bonda. Theologiae Doctorem Aonoris causa eum creaverat: Senatus Academiae Lugduno- Batavae d. 14 m. Octobris a. 1850. Socium sibi cooptaverant variae societates doctae in patria, Zeelandica, Leidensis quae literas patrias colit, Ultraiectina quae artes et disciplinas amplectitur, et Hagana, cui nomen a religione Christiana tuenda est. 14) Vide: Nederlandsche Staatscourant 1855, n°. 215, 15) Oratio de Institutione Academica ad futurum Sacrorum Antistitem formandum aptis- sima, habita die 7 m. Decembris a. 1855. 16) Vide: Nederlandsche Staatscourant 1855, nis 147 et 170. 11) Vide ibidem n°. 148. 18) Vide ibidem n°, 127. 19) Vide ibidem, 1856, n”, 4. a 2% ORATIO. 35 80) IACOBUS SCHUURMANS SerKHOVEN, Hortulanus Horti Academici obiit d. 15 m, Sep- tembris a. 1855. In eius locum suffectus est a Curatoribus Academiae HENRICUS WITTE, d. 1 Octobris e.a. 81) Die 25 m. Novembris a. 1855.. Ornate et concinne, ut solet, verba fecit Guilielmus - Groen van Prinsterer, Vir Ampl. 82) CIcERO,»de Senectute Cap. III, 9. Vide etiam Cap. VIT, 26. X, 32. I, 2. 83) Pompa celebrata est d. 12. m. Iunii a. 1855. Vid. Kalendarium Studiosorum anni 1856, pag. 131 sqq. Cf. De intrede en huldiging van Karel V tot graaf van Holland binnen Dordrecht, den 3e Junij 1515, benevens geschiedkundiye aanteekeningen over de personen, die daarbij tegenwoordig waren. Uitgegeven ter opheldering van de maskerade te houden door de leden van het Leidsche Studentencorps in de maand Junij 1855, door W. N. Du RrU, Secretaris der Commissie tot regeling van den- optogt. (Leiden 1855). . 84) LucrETIUS CARUS, de rerum natura Liber II, vers. 11 sqq. $ ANTONII NIERMEYERI SCRIPTA EDITA. Verhandeling over het booze Wezen in het Bijgeloof onzer Natie. Rotterdam s A. Wij- nands , 1840. SE Proeve eener bewijsvoering, dat -de woorden „zij waren allen bijeen” Hand. II: 1. alleen van de Apostelen te verstaan zijn. (Bijdragen tot de bevordering van Paich Uitlegkunde VAY BaT Iets over de opehia der Algemeene Zendbrieven van Paulus met betrekking tot der- zelver echtheid. (Jaarboeken voor wetenschappelijke Theologie V: 1.) 1847. - Verhandeling over de echtheid van den brief van Paulus aan de Efeziërs, door A. Niermeyer, Predikant te °’s Heer-Arendskerke. (Werken van het Haagsch Genootschap tot verdediging der Christelijke Godsdienst; sedert deszelfs 50jarig bestaan , VIIIe deel), °’s Gravenhage 1847. - De kritiek der Tubingsche school beoordeeld. Vervolg op de TENEN over de echt- heid enz. 1848. A da Costa op het gebied der Godgeleerdheid [sine nomine IW (Gids 1848, o. 10.) Ha hedendaagsche standpunt van AFN kritiek des N. T. Eene Somin van Dr. G. N. Hahn. Naar het Hoogduitsch, met Voorrede, Aanteekeningen en Bijvoegsel betreffende het werkje van Dr. van Vloten, de Tubinger school enz., van A, Niermeyer, Predikant te ’s Heer- Arendskerke, Amersfoordt 1849. 5% . 36 S. VISSERING ORATIO. De echtheid van Paulus brief aan de Efeziërs oordeelkundig onderzocht. (Gids 1849, no, 83 en 4.) ; Magazijn voor Kritiek en Exegetiek des NÑ, T., uitgegeven door J. ab Utrecht Dresselhuis, Predikant te Wolfaartsdijk, en A. Niermeyer, Theol. Doctor en Predikant te ’s Heer-Arends- kerke. Schoonhoven 1850, 1851, 1852. Tomi III. Open antwoord aan Dr. D. Harting over de Glossematheorie. (Jaarboeken voor weten- schappelijke Theologie IX. 2.) 1851. Verhandeling over de echtheid der Johanneische schriften, door A. Niermeyer, Thegl. Dr. en Predikant te ’s Heer-Arendskerke. .(Werken van het Haagsch Genootschap tot ver- dediging enz. XIIIe deel). °’s Gravenhage 1852. Bijdragen ter verdediging van de echtheid der Johanneische schriften 1852. De Bijbelsche ende Christelijke Eschatologie. (Gids 1858, n°. 5.) Afscheidsrede gehouden te ’s Heer-Arendskerke op dem gedenkdag der Hervorming, 31 October 1852. Oratio de Theologiae practicae ştudio, futuro Euangelii ministro prorsus necessario, habita die 28 m. Maii a. 1858. (Annales Academici 1853—1854). Nagelaten leerredenen. Met Portret. 1855. f s Proeve eener navolging van Salomo’s Hooglied. ?’s Gravenhage 1837 [non publice prostabat]. ; Beschouwing en dichterlijke navolging van het lied der liederen. (Fakkel, DI. XV.) 1843. y Accedunt Poëmata varia, dissertatiunculae, aliaque scripta minora in Collectaneis et Ephe- meridibus' dispersa. ; Die: 7 Die 27 ACTA ET GESTA IN SENATU ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE. 1855. Tunii. Senatus luget obitum Viri Clarissimi A. NIERmEYER, Pro- fessoris Ordinarii in Facultate Theologica, d. 10 m. Aprilis, acuto morbo extincti. Recitatur decretum Regium d. 26 Maii, quo in locum Viri Clarissimi A. Kuznen, honeste demissi, Adiutor Interpretis Legati Warneriani creatur P. pE Ione, Theologiae in hac Academia Studiosus. Septembris. Literis Curatorum d. 26 m. Septembris nuntiatur Se- natui, Professores Ordinarios in Facultate Theologica , decreto Regio d. 10 m. Septembris h. a. n°. 13, esse creatos Cl. A. KUENEN, © Phil. Theor. Mag. Lit. Human. et Theol. Doct., Professorem Ex- Die 7 Die 11 traordinarium in eadem Facultate et Doct. I. I. Patis, Theol, Post. V. D. Ministrum apud Roterodamenses. Decembris. Vir. Doct. I. I. Prins munus auspicatus est habita Oratione de institutione academica ad futurum sacrorum antistitem Jormandum aptissima. 1856. Ianuarii. Recitatur decretum Regium d. 1 m. Ian., quo Vir. Doct. Ionannes Bosscma creatur Adiutor praefecti Laboratorio physico. Candidati quatuor apud Regem edendi, e quibus Rector Ma- gnificus in proximum annum Regis decreto constituatur, desi- gnantur Viri Clarissimi: I. H. SCHOLTEN. F. Kaiser. I. H. STUFFKEN. A. E. Sımon Tuomas. 38 AGTA IN SENATU. ibet dein Senatus novum Actuarium creari ex quatuor Viris Clarissimis : A. E. Simmon THOMAS. N. ©. Kist. “F. KAISER. I. H. STUFFKEN. n Die 5 Februarii. Recitatur decretum Regium, quo in annum proximum Die 8 Academiae Rector Magnificus creatur Vir Varijan, IonanneEs Henricus SCHOLTEN. Rectori futuro Assessores designantur Viri Clarissimi : I. VAN DER HOEVEN. A. RUTGERS. G. C. B. SURINGAR. D S. VISSERING. Februarii. Rector ad Senatum refert in conventu Curatorum , Rectoris Magnifici et Assessoram Actuarium in proximum annum creatum esse Virum Clarisimum ABRAHAMUM EVERARDUM' SIMON THOMAS; Rector Magnificus cum Senatu reliquisque Prilasitäi in Au- -ditorium maius descendit. Actuarius pro concione Regis decretum de Rectore in annum sequentem creato recitat, item novo Rectori additos commemorat Assessores et. Actuarium. Rector , 'adscensa cathedra, orationem dicit: de conditione patriae nostrae et moribus - Batavorum Kaeculo XVII e Guilielmi: Templi libro Observationum notatis. Mox solemnibus verbis deposito magistratu e cathedra descendit. Novum Rectorem Magnificum Professores deduxerunt et officio- sissime salutarunt. + J. J. PRINS ORATIO DE a INSTITUTIONE ACADEMICA AD FUTURUM SACRORUM ANTISTITEM FORMANDUM APTISSIMA, HABITA DIE VII DECEMBRIS MDCCCLY. . ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURATORES, VIRI NOBILISSIMI, AMPLISSIMI! QUI HIS AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME! ACADEMIAE RECTOR MAGNIFICE! r QUARUMVIS ARTIUM ET DISCIPLINARUM PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI! X . QUI IURI DICUNDO ET CIVITATI REGUNDAE PRAEESTIS, VIRI INTEGERRIMI! SACRORUM ANTISTITES, VIRI PLURIMUM VENERANDI! ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES, VIRI DOCTISSIMI! HUIUS ACADEMIAE ALUMNI, COMMILITONES EXOPTATISSIMI! QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS, CIVES, HOSPITES, SUO QUIQUE LOCO, ORDINE ET DIGNITATE SPECTATISSIMI! 7 > AUDITORES HUMANISSIMI! \ Åut ego fallor mirifice, aut nullum est Sacrorum antistitis munere gravius, utilius nullum. Quod si quis ambitiogius aut gloriosius a me dici ‘opinatur, cui per septemdecim annos et amplius munere illo in Reforma- , torum ecclesia fungi contigit, is secum et consilium eius reputet- et am- plitudinem. Rei Christianae pro viribus prospicere, Ecclesiae commoda sancte curare, laetum salutis, per CurIstum partae, nuntium ad homines peccato miseros perferre, totum Dei ad beandum genus humanum consi- lium pro concione exponere, ritus ceremoniasque sacras in aedibus Deo dicátis administrare, pueros hominesque rudiores exercitiis, quae dicuntur, catecheticis ad sinceram Euangelii professionem praeparare, singulos coetus . socios divinitus sibi commissos, pro varia eorum indole, aetate , conditione prudenter admonere, corrigere, consolari omnique cura id agere, ut ad vitam vere Christianam perducantur atque ita a peccato eiusque miseria : 6 42 J J. PRINS liberentur Deoque reconcilientur: quis tandem est, Auditores! qui haec omnia ceteraque huc pertinentia non maxima putet etad patriae hominum- que generisque adeo- humani salutem promovendam efficacissima? O terque quaterque beatum mortalem, qui, auspice Deo, ad exemplar primogeniti, quem nobis dedit, eius Filii, aliis salutis auctor et suasor ac veluti dux existit ad vitam aeternam eamque beatissimam! Profecto, summi PAuL Apostoli effatum est fide dignum: ~vSi quis episcopatum appetit, nad bonum opus adspirat:” Iam vero ad hoc tale tantumque munus bene gerendum futurum Sacro- rum antistitem quovis meliori modo formanđum et instituendum esse, inter omnes. huius rei peritos, nostra quidem aetate, satis constat. Fuerunt sane inter antiquos Teleiobaptistas, et sunt fortasse etiamnunc, qui unumquemque hominem Christianum, dummodo aliquem reram usum et non nimis vulgarem doctrinae Christianae cognitionem cum pietate coniun- geret, ad obeunda muneris illius officia satis idoneum haberent. Et Q ua- keros notum est verbi divini ministris, proprie sic dictis, adeoque veri nominis Theologis, pro instituti ratione , facile carere, ita ut sine his:.suam Ecclesiae familiam- tueri conentur. Sed ne Quakeros amplius curem , quippe quorum magis laudanda sit animi pietas morumque integritas quam Ecclesiae docendae ac regendae sapientia, recentiores certe Teleioba- ptistae, antiquo errore reiecto, Theologiae disciplinam ad bene gerendum munus sacrum omnino necessariam esse, non verbis tantum pronuntiarunt, sed et re factisque palam ac publice ostendunt. Quid? quod et hodierni in patria nostra, qui dicuntur, Separatistae, postquam per aliquot annos cerdonibus, sutoribus aliisque eiusdem notae hominibus indoctis tan- quam doctoribus usi fuerunt, iam sapienti consilio, ut scilicet res suas melius curarent, scholam condiderunt qualemcunque Theologicam, unde novum prodeat, magis cultum ac politum, antistitum Sacrorum genus. Nec miranduni sane. Quamvis enim ad munus suum veluti natus sit oporteat Sacrorum antistes variaeque in eo requirantur mentis animique dotes haud vulgares, vel sic tamen ipse non nascitur, sed fit. Doctrina vim promoveat insitam prorsus necesse est, et sine diligenti exercitatione , naturalis parum valet ingenii bonitas. Quo gravius porro et utilius est, de quo dicimus, munus et quo plura sunt et graviora eius officid, eo mi- ORATE 43 nus illotis, quod aiunt, manibus illud aggrediantur oportet, quotquot illi fotos se dicare g&tiunt. Quin et de quorumdam mediocritate non valde desperandum ` est, dummodo apta institutione ad optima quaevis et prae- clara appetenda evehantur. ; De his igitur inter omnes, longa experientia edoctos, satis constat. At ubi iam de apta illa, qua opus est, futuri Sacroram antistitis institutione accuratius definienda agitur, multum inter se dissentiunt. Has vero di- versas sententias, sibi invicem plus minusve oppositas, omnes hic recen- sere longum est; nonnullas tamen, potiores saltem, breviter memorare ab hoc loco alienum "non videtur. Haud prorsus enim desunt, qui tantam esse optimorum cuiusque generis de disciplina nostra librorum copiam arbitrentur, ut in scholis haud amplius tractetur necesse sit: quos libros _ si iuvenes domi legant et diurna versent nocturnaque manu , satis docti -evadant et probabiles verbi divini “interpretes. Nec novum quid et inaudi- tum proferunt, qui ita loquuntur. Fuisse iam in alma hac Musarumesede accepimus, RUmNKENII et vero, qui hunc praecessit, HEMSTERRUSII quo- que+aetate, qui historiam libris legendis rectius disci perhiberent, quam adeundis Professorum scholis. ~Solitus erat HremstTeRnUSIUS”, ut eius utar exemplo, ~historiam reipublicae Batavae enarrare, tanta audientium mul- „titudine et adprobatione, ut illa non solum historiae, sed et prudentiae „civilis institutio haberetur; at, Wacenari de historia patriae opere edito, „paulatim deficientibus ad id, quod, ut quidem putabant, iam editum vlegere possent, studiis, illae HrmstERmUs1i scholae vacuae relinqueban- tur”. Ita quidem de HrmsrternusIo eiusque seculi, quam vocat, perver- sitate Wyrrensacnros in celebrata illa, quam edidit, RuHNKENII praecep- toris vitae enarratione. Quem tune temporis recentem errorem ad haec nostra usque tempora non tantum permanasse, sed et, quod de fama dici solet, crevisse eundo, vehementer sane dolendum est. Falluntur enim egregie, me quidem iudice, qui librorum usum domesticum lectionibus publicis frequentandis praeferunt, nec sua bona norunt cives Academici, qui has lectiones negligunt, ne pereant scilicet domestica illa studia. Quae quidem studia longe abest, ut parvi faciam aut supervacanea existimem , quandoquidem sine sedula exercitatione privata, adhibitis, quae praesto suht, doctrinae. adminiculis, ne optima quidem quidquam prodesse potest G* E a 44 ` ; J.S. PRINS publica institutio. ‚Sed idem fidenter affirmare ausim, in futuro Sacrorum antistite longè plura et prorsus alia etiam requiri, quam quae sibi per librorum usum parare possit Theologiae studiosus. De quibus si mein- terrogaveritis, habeo quod respondeani. In eo enim non doctrinae veluti farrago requiritur, undecunque- conflata et coacervata, sed ipse doctrinae ope excolendus est et: quasi nutriendùs homo -eius interior. Acuendum est ingenium et mens collustranda et vero etiam commovendus animus atque ita dirigenda et ad omne, quod pulcrum, bonum verumque est, omni virium intentione sectandum flectenda voluntas, ut, „penitus ipse intus ` excultus et informatus, homo tandem reddatur vere humanus idemque vere Christianus. Haec auteń veri nominis institutio sive, ut apud PLATONEM dicitur, rop) xæ næırðsíæ doctorem, requirit peritissimum ac prudentem , qui tirones, suo cuiusque convenienter ingenio, benigne excipiat doceatque et doctrina, monitis , consuetudine , exemplo illum bopi verique flagrantem amorem studiumque indefessum in discipulorum animis excitet alatque per- petuo. Talem vero in eos vim efficacissimam habere: posse libros illos, - quibus tanquam inanimis et mutis utuntur magistris, mihi sane, quidquid sibi persuadent alii, prorsus incredibile est. Qua de re mecum sentientes haud pauci in omnia contraria ruunt. Scholas condendas esse. clamitant et aperienda angustiora, quae dicuntur, seminaria, ubi una viventes ad certum definitumque modum erudiantur et exerceantur generosi iuvenes, ad munus Sacrum destinati; haec autem seminaria ita esse ordinanda, ut ne a recto tramite vel latum unguem deflectant studiosi, summa cura caveatur; propterea quoque haud aliam, quam quae ad symbolorum nor- mam diligenter exacta et Ecclesiae auctoritate sancita sit, ibi tradendam et fere eorum animis insculpendam esse doctrinam Theologicam4 quin et strictis agendi vivendique regulis observandis-assuefaciendam esse imperitam et temerariam eorum iuventutem et severa morum disciplina coërcendam esse eius petulantiam atque ita domanda libera eorum ingenia. Quam quidém opinionem ne quis verbis a me exaggerari putet, Jesuitas testor aliosqug iis haud dissimiles Ecclesiae Romano-Catholicae doctores, qui magna quidem eruditionis mole refercire solent discipulorum memoriam et intellectum, at simul ingenium opprimunt et, de cura animorum parum - solliciti, ita eos fingunt et exercent, ut haud secus atque iumenta ad- ve- G ORATIO. f 45 hendum trahendumve et canes ad venandum exerceri videantur, Nec de- sunt, eheu! nostra saltem aetate , inter variarum familiarum Protestantes, qui simile quid prae liberaliori institutione Academica in votis habeant. Sed nulla potest, nisi fallor, in rem Christianam capitalior pestis impor- tari, quam huiusmodi illiberalis agendi ratio, cui vel effrenatam studioso- rum licentiam paene praeferendam duxerim. Quid? quod ne praeclaro quidem institutionis, quam descripsimus, nomine abutendam est, ubi de talibus, quibus ipsa subvertatur humana natura, sermo est. Iam vero si inter has fere oppositàs hominum opiniones media quaedam ineunda via est, quam tenuisse” dicuntur beati, ultro se nobis offert memorata illa Aca- demica institutio, quam a maioribus nostris, viris prudentissimis, traditam accepimus. Est enim, sapienter: adhibita, institutio veri nominis, nec tamen aliud quid quam mera institutio. Et hanc quidem eos institutionem ad futurum Sacrorum antistitem formandum longe aptissimam habuisse, vel inde licet suspicari, quod in condendis Academiis Ecclesiae maxime salutem ob oculos habuerint. Voluerunt enim, ut hic et alibi cum aliis disciplinis bene multis praesertim Theologiae. disciplina ;, tanquam in sede tranquilla et opportuna, habitaret et excoleretur strenue; unde quotannis bene praeparati prodirent Sacrorum antistites, vero ingenii animique cultu commendabiles. ‘Cuius rei egregium habemus atque omni dubitatione maius documentum historicum in’ literis, a GuLIeLmo I, principe Arausiaco, ad illustrissimum huius Academiae senatum missis- de Danazrr negotio, anno MDLXXXII, ubi mihi sane,” inquit, vcum primum auctor essem ninstituendae scholae, illud inprimis propositum erat; ut studii Theologici prima et summa haberetur ratio.” Quod idem de ceteris omnibūs valere postea conditis in patria nòstra Academiis, vix est, quod moneam., Haec autem de institutionis Academicae in Ecclesiam vi saluberrima, per longam annorum seriem usu comprobata, opinio ita invaluit apud nostrates, ut `de alia Sacrorum antistitis formandi ratione ne cogitaverint quidem et a con- dendis, quae diximus, seminariis Theologicis omnes hodieque abhorreant . Theologi liberaliores. Imo -vero nuperrime lege -apud Reformatos eccle- siastica denuo sancitum est, neminem prorsus ad munus sacrum, instituto examine, rite promoveri posse, nisi qui per tres quatuorve annos, pro- bantibus Professoribus, Academiae studiisque in Academia Theologicis dili- wo ; + 26 NaN Joi PRENS gentem operam dederit. Audiuntur tamen, ut iam significavi, hac nostré aetate , hic illic obloquentium et nova molientium diversae voces. Quibus equi- dem motus, et personae mèae et aetati et vero etiam muneri, quod hodie suscipio, gravissimo optime convenire ratus sum, hac utens solemnitate, antiquam illam, nec tamen antiquatam, de Theologorum institutione Aca- demica, omni alii longe praeferenda, sententiam pro viribus ita probare, ut de eximia eius bonitate et utilitate nulla superesse possit dubitatio. Unde simul vobis omnibus, qui, Academiae Ecclesiaeque nostrae bene cupientes, hic adestis, satis superque- patere possit, et quid de Academico meo munere sentiam, et quomodo illo fungi apud animum meum consti- tuerim. Dicam igitur de institutione Academica, ad futurum Sacrorum antistitem formandum aptissima. ; De hoc vero argumento in tanto:Eruditoram consessu dicturo, prae omnibus aliis vestra mihi indulgentia imploranda est, Auditores huma- nissimi! meae quippe tenuitatis probe mihi conscio. Cogitate, quaeso , si forte minus bene et copiose et eleganter verba fecerim, me ad húnc usque diem, quoties ad dicendum prodirem, una usum fuisse lingua ver- nacula et praeterea quam plurima mihi deesse, quibus tantis viris quodam- modo placeam! Impense laetabor, mihi credite, si vobis, sin minus doctri- nae copiam ingeniique acumen , at industriam certe et diligentiam et veri bonique amorem meum satis approbaverim. FTtaque animis auribusque faveatis ! 5 Institutionem Academicam hoc praesertim nomine laudaturus, quod ad ` futurum Sacrorum añtistitem formandum longe aptissima sit, statim in controversiam incido, hisce diebus agitatam, utrum in Academiis nostris Theologiae locus suus honosque in perpetuum constare debeant necne. Nimirum medio, quod dicitur, aevo, cum penes clericos et sacerdotes omnis paene esset literarum artiumque cultura, in Theologiam tanquam feliquarum reginam principatus delatus est; recentioribus vero temporibus se eo' magis magisque orbari aut etiam subinde omni in disciplinis loco excludi vidit. Imo eo perventum est, ut eam reliquarum cognatione exi- mendam sibique solam relinquendam -esse vociferati sint in patria nostra A P ORATIO, Ei nom impii tantum ẹt turbulenti novatores ‘aliquot, sed viri etiam honora~ tiores et eruditionis laude conspicui. De qua quidem quaestione quominus multa disputem — nam cum iis mihi rem esse haud diffiteor — otium fecit Henesgrus noster, in- otio suo meritissimo minime etiamnunc otiosus. At lubet tamen, praeeunte eo, nonnihil in medium proferre, quo disci- plinae illius, cui nomen dedi vitamque dicavi, iura ab omni impetu quo- dammodo saltem Academiae vindicem. Theologia enim, quod haud facile quis negaverit et vel ipsius nomen arguit, doctrina est, proprie sic dicta , quae, haud secus ac reliquae omnes, quae in Academiis traduntur, suis ipsa viribus nitatur, suis e principiis pendeat, suas in partes dividatur atque ad certam definitamque disciplinae normam ab omnibus excolatur germanis Theologis. Fateor equidem, me, ita loquentem, non illam mihi velle Theologiam scholasticam, quae quondam nostris in scholis doceretur, vanissima quadam doctrinae specie indutam illam formulisque, quae dicun- tur, artificialibus involutam, imo controversiis quam maxime futilibus. liti- busque sterilibus ita refertam, ut ad nullam prorsus aliam rem utilis esse videretur, nisi ad alendum, quod in proverbium abiit, odium Theologicum. Sed hanc mihi volo, quae inde a medio seculo praecedenti culta est et iam viget floretque veri nominis Theologia. Haec igitur, in qua explicanda ornandaque multi desudarunt desudantque adhuc ingenii subtilitate et doctri- nae copia insignes viri; haec, inquam, de Deo rebusque divinis doctrina , ad Ecclesiae Christianae hominumque salutem apprime composita, inter reliquas omnes, quae coluntur, varii generis disciplinas locum suum et merito obtinere et iure suo sibi vindicare omnino Ÿidetur. Iam vero si „esse omnium illarum artium, quae ad humanitatem pertinent, commune valiquod vinculum doctrinasque omnes quasi cognatione quadam inter se „contineri? cum Turo verissime dicatur, quid tandem est, quod ab Academiis nostris una arceatur Theologia et vel exsul vagari vel in suis tantum seminariis solitaria habitare cogatur? Quam iniquam eius sortèm et Academiarum nostrarum et vero ipsius religionisque, quam profitemur , sanctissimae causa lugeremus vehementissime. Academiam vobis fingite Lugduno-Batavam , quae princeps omnium in patria nostra dici consuevit et hoc suo nomine ad hunc usque diem : non immerito gloriatur , eam fingite vobis, Theologorum luce haud amplius collustratam! Habetis iam, go 48 J J. PRINS . quam dicitis, Universitatem, in qua scilicet historia enarretur universa , historia vero ecclesiastica, quae cum ea intime cohaeret, non item; in qua omnis strenue tradatur philosophia, summa vero eius pars, quae de Deo agit et Théblogia dicitur Naturalis , non , item; in qua — ne plura exci- tem — Graecae Latinaeque et vero Orientales summa cura colantur literae totiusque antiquitatis grammatice explicentur, quae supersunt , monumenta, quin et ipse Koranus, Arabum liber sanctissimus, Sacra vero Novi Vete- risque Testamenti scripta, quae ipsam Dei- patefactionem, scripto nobis consignatam, et rei Christianae initia ipsiusque adeo divinae veritatis nor- mam atque obrussam continent, non item! Quorsum haec? Nimirum ut intelligatis, Auditores! quantopere Academiae intersit, suum inter bonarum artium doctriņarumque cultores Theologis constare locum. Nec tamen nego, illa a me praesertim in Theologorum ipsiusque adeo Theologiae favo- rem disputata esse. Haec enim, quod haud infima eius laus censenda est, haec, si qua alia disciplina , utut sui iuris, ceterarum tamen tantum non omnium subsidia sibi quaerit easque sibi in auxilium vocat quotidie humanique nihil prorsus a se ‘alienum putat, etiamsi res maxime divinae eius curae commissae sint. vOmnia véstra sunt”, ita Paurus Apostolus ad omnes CarIstO fidèm habentes: quod eius dictum praeclarum de Theo- logis inprimis valet vere Christianis, quippe quorum memo nomine- suo dignum se praestiterit, nisi liberaliorum artium literarumque humaniorum cognitione probabiliter. tinctus fuerit. De literis autem humanioribus stu- diisque, quae dicuntur, Theologorum propaedeuticis vix est, quod dicam : adeo in oculos incuffit, haec prorsus ei necessaria esse, qui in Theologicis vitae suae tabernaculum collocare cupiat. Sed dici non potest, quantum ei Matheseos, Historiae Naturalis, Physices et Astronomiae elementa glia- que plura eiusmodi nosse profuturum sit, simul atque ipsi adeo Theologiae operam suam navare inceperit. Nec ‘'Semiticaram dialectorum aut Philo- sophiae, quae dicitur, Theoreticae eiusque inprimis partis Anthropologicae studium a Theologo sine gravi negligitur rei suae detrimento. Quin nihil fere docendo traditur in: Academia, quod non ad fuțurum Sacrorum an- tistitem exornandum informandumque aliquatenus saltem conducat. Quod non tantum de. variae eiusque fructuosissimae doctrinae copia, quam sibi ita acquirat, a me dici. putetis, quamquam et hoc non nihili pendendum Pi ORATIO. 49 est; sed id inprimis mihi volo, eum per illarum cultum artium disciplina- rumque ad quaevis bona et honesta et sublimia cum intelligenda tum appetenda institui. Et literis quidem, ut in confesso est, ad omnis ele- gantiae et humanitatis sensum excolitur et in antiquitate quasi habitare assuescit. Deinde in quorumvis philosophorum scholis res et quae oculis subiectae sunt et quae mente sola comprehenduntur , indagare, discernere, diiudicare discit, ita ut ad verum ubivis cernendum acer fiat et acutus mentis eius veluti oculus. Quibus denique dotibus si germanum illud veri studium, quod gełocopiíæs, proprie ita dictae, nomen gerit, in eius- dem animo excitatum accesserit, quae non praeclara de tali tamque exer- citato iuvene eiusque in Theologia progressibus augurari licet! Hanc vero regiam ad nostram disciplinam inire viam, quî tandem, obsecro vos, futurus poterit Theologus, simul ac temerariis quorumdam conatibus id effectum erit, ut Theologiae eiusque studiosis suus in Academia locus denegetur ? Sed ut ad hunc usque diem iis non denegatum esse locum illum ex animo gaudemus, ita et ne in posterum ullo modo denegetur, votis optamus ardentissimis, omnem omnino Academicam institutionem ad futurum Sa- crorum antistitem informandum aptissimam habentes. Hisce iam pro orationis consilio breviter disputatis, age, ipsam , qualis in Academia traditur, Theologiae doctrinam ita contemplemur , Auditores ! ut hanc quam maxime ad illam, quam dicimus, Sacrorum antistitis infor- mationem valere, luce nobis clarius appareat! Et de universa quidem Theologia hîc mihi sermonem esse facile intelligitis. Nam quamquam, pro ingeniorum diversitate, alii aliam eius partem sibi eligant, quam in deliciis habeant et in qua maiorem prae ceteris ponant operam, vel sic tamen nemo Theologus dici potest, nisi singulas laudabiliter calleat disciplinas Theologicas. Adeo enim inter se cohaerent et unum quasi corpus consti- tuunt, ut haec illave pars haud sine gravi negligatur ceterarum detrimento. De quibus Theologiae partibus enucleate coram vobis dicere supersedendum mihi videtur. In vulgus enim notum est, tres quatuorve hodie distingui atque in suas denuo particulas dividi. Habet sane, quo se commendet tripartita SCHLEIERMACHERI distributio, quem suo quisque modo secuti sunt RoseNxKrRANZIUS, Peurius aliique recentiores. Nec tamen scio, an non antiquior quadripartita, quippe simplicior et facilior et erga exegeticam T 50 1... ERENS disciplinam multo aequior, praeeuntibus NössELTO, STÄUDLINO, SCHMIDTIO , PraxcxKio, Crarissio nostro, Haerngacaio, aliis, longe praeferenda sit. Est saltem inter nostrates divulgata et celebrata maxime. Cuius rei nobis testis est Koormansıus , vir clarissimus, qui, ante hos quinque et viginti annos, oratione sua inaugurali, Amstelodami habita, egregie docuit, ex interpretatione, historia, philosophia omnem constare Theologiae disciplinam eamque hoc nomine prorsus literariam dicendam esse. Quibus tamen, nisi pars addatur, quam prae ceteris practicam appellare solent, quaeque, his maxime diebus a Muurtnero inter nostrates exculta et a NIERMEYERO, decessare meo, commendata, Theologiam , quae dicitur, catecheticam , homileticam, liturgicam, pastoralem, politico-ecclesiasticam complectitur, ne plenam omnis omnino Theologiae descriptionem habere existimetis! Neque putetis, quaeso, hanc practicam Theologiam ad Sacro- rum antistitem futurum formandum unice valere, ceteras vero non item. Imo vero sine ceteris omnibus ne rite excoli quidem, nedum exerceri ` potest practica illa Theologiae pars, quae et ipsa, quamquam de praxi agit ecclesiastica, tota theoretica est, unde reliquarum omnium caput et consummationem eam fere dixeris. Sed hoc mihi volo, Theologiam exege- ticam, quae critica et grammatica Veteris Novique Testamenti librorum interpretatione constat, et historicam, quae rei Christianae initia, progres- sus, vicissitudines hodiernumque eius statum enarrat, et philosopham sive systematicam, quae in exponeñda versatur religionis Christianae doctrina cum dogmaätica, tum ethica, haud minus atque practicam illam ab eọ colendas esse, qui munere Sacro aliquando fungi in votis habeat. Quod simulac muneris illius, orationis initio breviter descripti, officia vobis in memoriam revocaveritis, mecum ipsi perspicietis continuo. - Quid enim Sacrorum antistes? Rem Christianam promovendi, Sacram Scripturam coram populo explicandi, religionis sanctissimae doctrinam, veram illam puramque, - tradendi, illustrandi, defendendi, indoctos quoscunque eru- diendi, eruditos in fide Deo CurIsroque habita confirmandi, errantes reprehendendi, afflictos miserosque consolandi, omnes omnino- ad vitam vere Christianam cohortandi, verbo dicam , docendi provincia ei in Ecclesia demandata est. Hanc autem docendi provinciam suscipere eamque admi- nistrare, nisi ipse rem Christianam probabiliter edoctus sit, nemo potest. / ORATIO. 51 Requiritur prorsus, ut quam CmrıstTo debemus, unigenito Dei filio eidem- que homini perfectissimo, religionem eiusque in homines vitiosos vim effi- cacissimam, qua, peccato eiusque miseria liberati, in Dei Patris commu- nionem filiorum instar redeant, bene sibi cognitam et perspectam habeat atque in usus practicos convertere possit. Nec tamen perspectam potest habere, nisi per genuinam librorum Sacrorum interpretationem et accura- tum historiae ecclesiasticae: studium ad cognoscenda nostrae religionis placita dogmatica et moralia eiusque nativam indolem prorsus divinam probe pẹr- spiciendam, philosophorum more, felici cum successu pervenerit. Ne dicam, hac sola eaque regia via eum de religionis Christianae veritate ita sibi penitus persuadere posse, ut eam aliis commendare et inculcare voce, exemplo vitaque omni haud facile desistat, quippe vim eius salutarem ipse in diem magis expertus. Iam vero, Auditores! si haec recte quidem a me dicta sunt, de insti- tutionis Academicae utilitate et vero etiam necessitate, quoad Theologiam a futuro Sacrorum antistite discendam, vobis persuadere, facilis, ut vide- tur, res est, Haeć enim, ut paucis eloquar quod sentiam, docta est et liberalis et practica institutio. Et docta quidem propterea dicenda est, quod nullum omnino doctrinae apparatum usumque respuat. In exegeticis utramque Veteris Novique Testamenti codicem, alterum Hebraeo, alteram Graeco sermone conserip- tum, omni studio explorat eiusque singulos locos critices ope in integrum restituere et secundum certas Hermeneutices regulas, grammatica subtilitate adhibita consultoque loquendi usu, ita intelligere conatur, ut et in libros ipsos eorumque auctores prudenter inquirat ipsumque, quod continent, argumentem strenue investiget. In historicis deinde ipsos adit vel abdi- tissimos fontes, unde res olim gestae cognoscantur, nec res tantum gestas earumque causas perscrutatur, sed et qui in iis prodeant, homines popu- losque Christianos diiudicat et quae decreverint dogmata, nec non quos celebrarint ritus ceremoniasque sacras critice enarrat et quam in eos vim habwerit religionis illud institutum , quod Ecclesiam appellant, veluti digito commonstrare nititur. In systematicis porro, quae dicuntur, religionis Christianae doctrinam dogmaticam atque ethicam, ad normam Euangelii, suis e principiis deducere, ad philosophorum subtilitatem exigere, dilucide 7* 52 Jal PRENS per partes exponere eiusque et divinam originem et maximam etiam gra- vitatem evidenter collustrare sibi habet propositum. Quibus denique Theo- logiae accedit pars illa, quam iam descripsimus, practica, -quae doctam omnino et philosopham muneris Sacri eiusque officiorum expositionem con- tinet, ad disciplinae, proprie sic dictae, normam probe exactam. Videtis igitur, quo iure docta vocetur, imo doctissima Academica institutio ! „Quid vero,” ita forte quis mihi obiiciat, vhaec omnia, quae enumeras, nquid ad munus Sacrum rite peragendum? Nocet, ut in proverbio est, nomne nimium. Est modus in rebus, neque omnia possumus omnes. „Iam ubi pueri tantum indoctique homines institùendi sunt et aegrotantes „spe futuri erigendi atque res Christiana, Apostolorum more, ad captum vyulgi scilicet, exponenda et commendanda est, simplex sufficit et popula- „ris, quam vocant, doctrinae religionis cognitio. Tu igitur, o bone! doc- „tiora illa Theologis relinquas, ne vero futuros doceas Sacrorum. antistites, „quippe abstrusiora et nihil ad vitam afferentia.” Audio. Neque sane is ego sum, qui Theologiam , strictiori sensu ita dictam, coram concione tra- dendam et controversias scholasticas apud indoctum vulgus movendas esse putem. Imo dici vix potest, quot quantaque illa Theologiae cum ipsa, quam tractat, religione permutatio in rem Christianam damna intulerit. Sed idem hoc mihi persuasissimum habeo, ad haec duo, quae toto coelo distant, probe distinguenda atque ad rem Christianam quovis meliori modo promovendam bene instructos et Theologice eruditos requiri doctores Eccle~ siasticos. Docet res ipsa, vel me tacente, haec tantum doceri et pro con- cione copiose tractari et ad omnem hominum temporumque rationem ea, qua par est, prudentia accommodari posse, quae quis sibi ab omni parte perspecta habeat et ipse pertractando revera sua fecerit. Testatur etiam ommis aevi historia, quae veritatis testis dici consuevit, quo tempore ne- glecta iaceat Theologia, eodem languescere ac veluti torpore hebetari vitam in Ecclesia vere Christianam , contra vero, ea denuo culta atque exornata , religionem etiam ipsam effloruisse. Et nostra quidem tempora tantam attu- lerunt de rebus, ad religionem pertinentibus, opinionum diversitatem , tan- tasque pepererunt inter partes varias, in quas divisa est et dilacerata una CurIstI ecclesia, rixas altercationesque, tamque` vehementem patiuntur adversariorum quorumlibet in rem Christianam impetum, ut antistites sibi ORATIO. 53 efflagitent, “nec quavis doctrinae veluti aura commotos‘ et exagitatos, ne probabili variae: eruditionis copia carentes, sedad religionem sanctissimam tuendam probandamque ab omni parte promtos atque paratos. Quare rationem ita concludimus, aptissimam esse institutionem Academicam , quippe doctissimam. Nec tantum docta dicenda est, sed et liberalis, quam laudamus, in- stitutio. Ab initio inde haec exoptatissimae liberalitatis nota nostris propria fuit Academiis, quippe cum renata libertate ortis. Postquam pro iure ac pro religione arma sumserant maiores nostri, hanc condiderunt in‘ Hol- landia non scholam, sed Academiam, in qua omnes colerentur ingenuae artes äc' disciplinae, eamque ipsa institutionis lege appellarunt vliberam et „publicam. Noverant enim pro ea, qua erant, prudentia viri sagacissimi , doctrinam quamcunque, nisi libere colatur, bene coli- non posse et vi illa- tam nullam in quoquam fore: vigentem stabilemve. Atque haec, quam proclamarunt, libertas Academica non in forma tantum et constitutione , sed magis etiam in docendo discendoque posita est. Docent ea, ad quae -docenda maxime vocati sunt, doctores, qua quemque libet ratione, nec tamen aliis, quae praeterea utilia ducunt, abstinere coguntur, neque etiam ad audiendum frequentandumque studiosorum quisquam cogitur. Omnes libere vivunt atque in studia libere incumbunt, prouti fert animus. Hoc igitur nomine a scholastica prorsus differt Academica 'institutio, ita ut quod in pueris necessarium sit, in iuvenibus, ad quamdam aetatis matu- ritatem provectis, servile habeatur. Sine qua libertate, quam ‘tamen cave ne cum licentia quavis confundas, aut fallor equidem, aut nulla prorsus coġitari potest veri nominis institutio. Neque est, Auditores! quod Ec- clesia Christiana hanc in futuris suis antistitibus informandis libertatem aegre ferat eamque gravetur. Est enim ipsa liberrimum Dei hisce in terris institutum, ab omni servitutis specie alienissimum atque ad veram inter homines promovendam libertatem apprime: compositum.: Et tales inprimis sibi exoptat in diem magis antistites et doctores, qui. non quae sibi tradita et a patribus accepta habent .religiohis Christianae placita memoria tantum teneant et sua vice tradant aliis, aut in verba magistri cuiusdam qualis- cunque tandem iurare consueverint, sed qui, praeiudicatis ‘opinionibus vācui , : ipsam- religionis doctrinam puram et intaminatam e: limpido“ Sacri 54 J. J. PRITN'S Codicis fonte hauriant et' ex ipso optimi Servatoris eiusque‘ Apostolorum ore exceptam ad populum ferant Christianum. Quod de Protestantium, qui dicuntur, et Reformatorum adeo Ecclesiae familia, quidquid con- tradicunt alii, ita valet, ut haec, demta, quam strenue propugnavit et qua merito gloriatur, cogitandi explorandique libertate , sibi suisque prin- cipiis constar prorsus nequeat. Nec profecto metuendum est, ne religio ipsa, quam profitemur, Christiana huius libertatis abusu labefactetur quo- dammodo et hisce in terris exstingui possit. Est enim indole sua atque origine prorsus divina suaeque ipsa divinitatis in animis hominum testis atque vindex. »#Vera fides amat libertatem,” ita iam ante tria secula et amplius praestantissimus ANGELUS MrrULA, cui, quo magis de religionis Christianae. veritate nobis penitus persuasum est, eo alacrius toto animo assentiemur. Nimirum tanta est veritatis coelestis vis et efficacia, ut, libere explorata, luce splendeat continuo maiore ac, veluti aurum argentumve a vilioribus metallis, eo dignoscatur facilius. Tta in ipsius maxime Ecclesiae salutem omnis illa cedit Academica institutio, quam ad informandos Sa- crorum antistites aptissimam: praedicamus, quippe non doctissimam- tan- ` tum, sed et liberalem, quin etiam liberrimam. Denique propterea quoque, quod practica est, institutionem commen- damus Academicam. Quo dicto non hoc sane mihi volo, Theologiam in Academia tantum utilitatis- causa doceri et in- Ecclesiae continuo usum convertendam esse. Vereor. enim, ut, quae unice ad utilitatem spectat , et vere docta sit et vere liberalis Theologiae disciplina. Nec Theologiae etiam, qùae dicitur, pars practica mihi tantum, haec dicenti, versatur ob oculos, quam revera mere theoreticam esse iam significavi. Sed ideo - practicam dicimus institutionem nostram Academicam, quod quae futurus Sacrorum antistes cognita sibique perspecta habere debeat, ibi cuncta tra- dantur, et ita quidem tradantur, ut ea im suos ipse usus convertere possit iisque mente animoque ipse excolatur-et ad 'obeundum munus Sacrum , quantum fieri potest , praxi etiam exerceatur. Qua in re nostras multum iis praestare, quae in Germania habentur, Academiis, notissimum est. Ibi enim- Theologiae docendae provincia doctoribus plerumque demandatur , schola tantum librorumque lectione eruditis , “non autem vita’ hominum Ec- clesiaeque usu» exercitatis, neque ullum: fere, quatenus Theologiam profi- ORATIO. 55 tentur, cum Ecclesi- commercium habentibus. Unde fit, ut seminariis , quae vocantur, homileticó-practicis huic malo medelam afferre conentur , quotquot Ecclesiae consulunt. Apud nos, vero longe alia res est, neque eiusmodi magnopere desideramus seminaria. : Ad Theologiam enim in Aca- demia docendam hic, vulgo duntaxat, ii tantum vocantur, qui per aliquod vitae tempus plurešve adeo: annos muneris Sacri obierunt officia et praxin ipsi exercuerunt Ecclesiasticam. Iam ab his iure quodam exspectari potest , Ecclesiae iis quam maxime salutem curae cordique esse eosque nihil magis docendo quaerere, quam ut in Ecclesiae usum erudiantur et exerceantur futuri Sacrorum antistites.. Cuius gravissimi eiusdemque fructuosissimi ‘officii praestandi ita sibi erat conscius praestantissimus noster NIERMEYERUS , quem unum e mortuis exempli gratia nominasse sufficiat, ut hoc in insti- tutione sua nunquam negligere sibi firmiter animo non proposuerit tantum , sed -et fide interposita coram vobis, hoc ipsoʻe loco, spoponderit publice. Cuius ego, pro tenuitate mea , insistens vestigiis, nihil etiam prius habebo aut antiquius, quam eo eniti, ut non tantum eruditi, sed et exculti CurısTIque amore penitus imbuti atque bene exercitati e schola mea pro- deant Ecclesiae doctores. Qua in re haud facile omne me tulisse punctum existimaverim. Namque-ea, ni fallor, vivimus tempora, quibus- practica haec institutionis Academicae pars omni modo excolenda sit et promovenda , ut ne muneri suo gravissimo prorsus impar sit, quicunque, peractis studiis Theologicis, ad populi Christiani commoda curanda vocetur. Et talent omnino, quod gaudemus, suppeditat Academica institutio virium exercen- darum facultatem multiplicem, catechesibus v. c. instituendis, orationibus Sacris conficiendis habendisque , disputatiunculis conscribendis aliisque eius- modi pluribus , quin familiaribus etiam doctorum cum discipulis horumque inter se, moderante doctore, colloquiis et consuetudine adeo quotidiana , ut, si his omnibus bene utantur, magis magisque informari possint ac veluti praxi qúadam praevia exerceri studiosi iuvenes. Hic, cursu peracto, pedem figere et, causa perorata , orationi meae finem imponere possem, Auditores! nisi unum adhuc dicendum restaret idque , mea quidem opinione , gravissimum. Aptissimam laudavimus institutionem Academicam, quatenus praecipue lectionibus habendis frequentandisque et quotidiano doctorum usu constat, Et certe quibusnam utantur doctoribus 56 JJI PRIENS atque magistris, quotquot ad'`spem muneris Sacri adspirant, quam pluri- mum omnino interest. ~Quales enim ,” ita praeclare Paravrus, Theologus Groninganus, ~vquales reddere discipulos volumus, tales necesse est, ut „simus ipsi, veri amore ardentes, boni sanctique amantes, vere liberales vingenioque et animo toto ad- divina. intenti.” Nec tamen omnis prorsus a doctorum -probitate et industria pendet institutio. Hi duces tantum commilitonibus praeeunt viamque exemplo monstrant et, ut sequantur, gnaviter eos adhortantur. Ipsi vero commilitones se iis erudiendos et insti- tuendos confidenter tradant atque amore cum iis iungantur vere Christiano , dici vix potest, quam necesse sit. Imo vero se ipsi, moderante Deo, instituant exerceantque sibique mutuo, quantum possint, opitulentur oportet. Summum sibi vitae consilium animo proponant quotidie. Continuum cum Deo habeant alantque commercium. Ad eum colendum precibus, Sacrae Scripturae usù, frequentandis Ecclesiae Sacris, animum mentemque com- ponant. Alacriter in studia incumbant domestica. Crebra repetitione , quae mater studiorum vocari solet, docta recolant. Saepius vires ipsi suas inter se periclitentur. In sodalitiis, quae vocantur, amicitias iungant et studiorum communione ad mutuam evehantur animorum coniunctionem. A turpi pigritia, a stolida vanitate, ab intemperantia morumque deprava- tione immunes se servent atque iunioribus seniores consulant. De castitatis et virtutis: vere Christianae praemio inter se concertent omnique id cura agant, ut bene peracti curriculi Academici nunquam eos poeniteat, dicti illius praeclari memores: voratio, meditatio, tentatio faciunt „Theologum.” Atque haec quidem talia sunt, ut numquam satis studiosorum animis incukcentur, inprimis Theologorum. Ipsa vero, ani- madvertite, Auditores! ad colenda haec omnia quam optime sit composita Academica vita. Habet sane, non nego equidem , pericula sua peccandique illecebras; sed haec mihi unice vera est animi constantia, quae periculis exploretur et ad omnem surda est Sirenum cantum, prava iubentium. Et praestat omnino ipsius vitae usu, antequam in lucem prodeant, futuros exerceri Sacrorum antistites, quam inexercitatos postea turpiter labi aut deflectere. Et sua quoque bona et commoda habet vita illa Academica, cuius meminisse iuvat provectioris aetatis viros quoscunque spectatissimos. En lectissimam iuvenum coronam ,. moribus, doctrina, consilio prope aequa- CEATTO. 57 lium, qui libere vivunt, nec curis gravati neque officio, a solita hominum consuetudine in multis segregati, procul a parentibus atque cognatis, novae civitatis eiusque Academicae socii facti! Eodem veri amore incensi et altiora petentes quam quae pueris tradantur, eodem convenerunt, et in ea qui- dem vitae aetate felicissima, ubi mens aperta, memoria nondum affecta , animus ad hilaritatem. compositus, sensus- animi. vividissimi sciendique summa est cupido corporisque vigor integerrimus.- Convenerunt autem, ut, nulla adhuc divitiarum nec stirpium honorumve ratione habita, in in- genua incumbant studia, humanitatem colant, ad ipsa veritatis religionis- que adeo divinae arcana penetrent et ad gravissima instituantur in repu- blica Ecclesiaque Christiana obeunda munera. Hi, ubi fraternae iungantur amicitiae vinculo, quantopere sibi invicem prodesse poterunt `et institutioni suae mutuo inservire, virtutum inter aequales aemuli! Ad me saltem quod attinet, Auditores! si quam in me vim habuerit Academica institutio, qua ad bene peragendum munus Sacrum rite praepararer, hanc ut commilito- nibus meis amicissimis, quorum nonnullos hic adesse summopere laetor , haud minus acceptam referam, quam doctissimis iisque optimis, quos cum Amstelodami, tum hic Leidae habui, praeceptoribus, utique par est. Iam ad finem perducta oratione mea qualicunque tandem, dicta breviter recolite, humanissimi Auditores! Aptissimam laudaturi, prae quavis alia, Academicam institutionem, ad futuros quidem Sacrorum antistites probe informandos, primum de propaedeuticis, quae vocantur , studiis literarumque humaniorum cultu diximus., Theologo quippe prorsus necessariis; ipsam deinde delineavimus, qualis in Academia traditur , Theologiae disciplinam , eamque doctam, liberalem, practicam, et postremo ad vitam provocavimus omnemque consuetudinem Academicam. -Quid plura? Ob oculos mihi versatur antistitis Sacrorum perfectissimum exemplar, qui, ad optimi Ser- vatoris eiusque Apostolorum. similitudinem, veritatis coelestis ipsiusque adeo Dei spiritu afflatus , et ad praeclara quaevis divinaque factus, religio- nem, quam sana mente concepit animoque fovet devotissimo, vere Christia- nam ore facundo. tradat , labore indefesso ubivis promoveat , vita moribusque integerrimis commendet aliis, gregisque, sibi commissi, curam agat fide- lissimam, ynon vi coactus nec turpis lucri studio ductus, sed libenti et valacri animo, neque ita etiam ut tanquam dominetur in electos, sed ut 8 58 JoJ PRINS use magis magisque gregis exemplum imitandum praebeat.” Hoc igitur, quod nobis animo fingimus, quod mente veluti intuemur, ad quod pro viribus enitimur, quod summis efferre laudibus omnibusque imitandum proponere, voce vero ac verbis haud satis depingere valemus; hoc inquam perfecti Sacrorum antistitis exemplar , aut ego fallor, Auditores! aut nulla alia, quam hac nostra Academica institutione, prudenter adhibita, potest re factoque in vitam transferri, Superest, ut, in auspicando munere Academico, officii, qua teneor, religione me solvam. Ad Vos igitur primo loco me converto, Academiae Lugduno-Batavae Curatòres! Viri nobilissimi, amplissimi! quibus id debeo, quod in editum hunc locum, quamvis trepidans, adscenderim. Vobis enim auctoribus et suasoribus factum est, ut Regis nostri augustissimi decreto, una cum praestantissimo Kurneno, Theologiae professor renuntiatus sim in hac Academia ordinarius. Pro quo eximio in me collato beneficio bonaque , quam de me meisque studiis concepistis, opinione debitas Vobis grates persolvere hodie in animo est. Eas accipitote, Viri amplissimi! meque Vestrum habetote observantissimum! Nec putetis, quaeso, me in publica hac animi grati testificatione subsistere velle, ac si verbis sategissem. Imo vero nihil mihi magis curae cordique est, quam re et factis diligentiam meam atque industriam in omnibus singulisque gravissimi, quod in me incumbit, officii partibus rite peragendis Vobis ita probare, ut vestri Vos voti nunquam poeniteat, Igitur si quid valeam, quod sentio, quam sit exiguum, id totum et Academiae, cui praeestis, consecrabo- et studiosae iuventuti, cuius commoda curare pergitis. Vos autem, qua estis huma- nitate, Vestro me honorifico favore prosequamini Vestraque auctoritate et consiliis prudentissimis depressum erigatis, vacillantem confirmetis, bona appetentem ad quaevis meliora et optima perpetuo excitetis! Quod reliquum est, pro salute Vestra vota nuncupo sincera. Servet Vos benignissimum Dei numen ita diu incolumes, ut et patriae, quae omnes omnium caritates complectitur, et inclytae civitati Leidensi et, quam sibi virtutis prae- ORATIO. 59 mium reportavit, celebratissimae huic doctrinarum scholae bene ac pru- denter, pro voto, consulere possitis ! ; Vos deinde quum intueor, Viri Clarissimi! qui Academiam Lugduno- Batavam non tantum famae pervulgatae splendore, sed et exquisitissimae doctrinae . luce collustratis uberrima, nescio, quo pudore ac verecundiae sensu perfúndar, meae quippe mediocritatis mihi conscius. Octodecim fere anni praeterlapsi sunt, ex quo, post peracta studia Academica, vestris communibus suffragiis, Theologiae doctor renuntiatus sum; sed Theolo- giam publice docendi provinciam aliquando in me delatum iri, ne per somnium quidem unquam cogitavi. Iam praéter spem exspectationemque meam, haud tamen invitus, Vestro. adscribor ordini, in desideratissimi NIERMEYERI, quondam commilitonis mei, locum vacantem. Cuius ego summi Viri mortem praematuram eo magis cum omnibus bonis atque Ecclesiae Christianae nostraeque Academiae bene cupientibus lugendam duxi, quo arctiori cum eo amicitiae vinculo, inprimis postremo vitae tem- pore, iunctus fuerim. Suspiciebam in eo accuratae eruditionis copiam et ingenii subacti acumen et amabilem illam animi modestiam ac candorem , quo bonus esse quam videri malebat, iisque maxime dotibus se et Vobis ita commendavit et studiosae iuventuti, ut magis magisque in deliciis haberetur ab omnibus. Huic igitur succedens eiusque laborem, morte eheu! interruptum, in me suscipiens, cogitate, quaeso, quo sim animo , cum curae meae ac sollicitudini maximae accedat moestitiae dolorisque sensus. Quis tandem ego sum, qui tanti Viri. desiderium levem, et gra- vissimum , quod eius obitu haec Academia, et vero ipsa Theologiae , prae- sertim Exegeticae , disciplina damnum tulit, quodammodo saltem resarciam ? Erigit vero et recreat me Vestrae humanitatis recordatio, qua scilicet a me, doctore inexercitato, haud exspectetis, quae ille praestare potuit et, quamquam per nimis breve tempus, revera praestitit. Ergo Vos mihi succurrite, quos collegas aestumatissimos venerans saluto, meque Vobis ducibus et admomitoribus uti haud gravemini! Sunt inter Vos, qui dis- ciplinas profiteantur, quarum major est, quam ceterarum, cum Theologia cognatio: his me quam maxime commendatum esse velim, ut omnes ten- damus ad idem. Sed cunctae inter se arctissimo cohaerent vinculo artes doctrinaeque liberales, et iam compertum habetis, me, cui futuri infor- g 60 J. J..PRINS mandi sunt Sacrorum antistites, de Academicae institutionis utilitate haud minus magnifice sentire, quam communis fert Eruditorum sententia. De me igitur Vobis ita persuadeatis, hoc mihi in votis esse, ut pro viribus aliquid conferam ad alendam augendamque illam inter eiusdem Academiae doctores animorum coniunctionem, qua illius saluti et' gloriae optime con- sulatur. ' Quod inprimis Vobis dictum sit, Viri Clarissimi! quibus Theologorum Ordo Leidensis constat. Vobiscum arctioribus etiam vinculis ita me coniunctum video, ut paucis Vos singulatim compellare animus omnino iubeat. Decessit e Vestrum numero, quo cum celeberrimo ParmIo prae- ceptore usus sum, multis mihi nominibus colendo, JOHANNES CLARISSE; sed te adhuc superstitem hic adesse, Clarissime Heneru! est, quod maximopere laeter mihique ex animo gratuler. Tibi quid debeam, in cuius disciplinam e summi LennrrI et Roorpar et tui meique RooyvEnsI schola me Pater optimus transtulit, tuus quondam commilito et etiam nunc amicus integerrimus , mihique filio ipsa vita carior, quique maximis , quibus me cumulasti, beneficiis et hoc superaddidisti, quod mihi, ut- de- latam in me provinciam haud recusarem, suasor exstiteris; Tibi igitur quid debeam, verbis sane enuntiare nequeo; sed beatum me praedico, qui iam Tibi adesse meamque Tui observantiam Tibi probare possim. Inter Theo- logos Tu certe, quamquam rude donatus, omnium suffragiis, principem locum obtines, nec facile reperietur, qui de Novi Testamenti arte exege- tica Te magis meliusve meruerit. Quam ego artem tum demum me in hac Academia probabiliter docuisse existimabo, quum, Tui ad exemplum, grammaticam interpretandi rationem unice veram et ipse secutus et dis- cipulos ad eam sequendam assidue cohortatus fuerim. Tu igitur, vene- rande senex! vicissim mihi adesse Tuisque me monitis ac consiliis iuvare pergas, donec ad altiora Te evocet, quam paratus exspectas, Dei eius- demque Patris benignissimi vox. coelestis! — Nec minus Te praeceptorem optimum et amicum integerrimum et iam collegam compellare aestumatis- simüm, Clarissime Kısrtı! utique par est. Huc me vocatum esse, Te haud invito, et Tecum adhuc studiosae iuventuti prodesse posse, cuius ipse olim discipulus eximiam expertus sum benevolentiam „ inter optima refero, quae in me hodie confert divina Providentia, vitae bona. Age, OR ATTO 61 vir optime! eodem me collegam amore prosequare, quo discipulum com- plexus es! Exemplo Tuo me, quo tramite eundum sit, monstra quotidie, ut munere meo tuaque amicitia aliquando dignior evadam! Et diu adhuc, imo diutissime, in Academiae nostrae CmrIsTIque adeo Ecclesiae emolu- mentum Te Deus conservet et salvum superesse velit. — Tibi quoque , doctissime ScHoLrTENI! me iam haud uno nomine devinctum sentio. Op- timam Tuam de me opinionem , cuius iam aliquot ante annis indicia ac- ceperim, maximi equidem feci, et quae postea et recens adhuc mihi dedisti, amicitiae testimonia grato animo, agnovi. His Tu sollicitudinem . meam sublevasti, ne tali tantoque collegae impar sim. Omnes Te venerantur doctrinae statorem ac vindicem, Teque cariore non utuntur mágistro, qui Theologiae operam dant iņn hac Academia iuvenes‘ optimi. Iam me in sodalitatem Tuam benevolus recipe, meque, Te longe inferiorem , at Tui studiosissimnum , amicitia Tua honorare perge! — Atque ita me Tibi quo- que superest, ut commendem, amicissime KurnznNI! qui, eandem mecum provinciam nactus, sine mora literis missis mihi gratulari Tuamque mihi benevolentiam significare haud dedignatus es. - A quo deinde tempore Te conveni, quem ne ore quidem ac vultu noveram, Te talem expertus sum, qualem Te mihi et fama descripserat et discipulorum Tuorum laudatio. Quid? quod lectionum, mihi demandatarum, partem haud exiguam ad hunc usque diem, mea vice, explevisti, ne quid ex mea adhuc absentia detrimenti caperet studiosa iuventus. Pro hoc. igitur ceterisque Tuis in me collatis beneficiis gratias meas accipe, quas agere possum maximas, meque nullo non necessitudinis vinculo Tecum ita habe coniunctum, ut, si qua in re ego Tibi prodesse potero, lubentissime facturus sim et paratissime ! Denique ad Vos quoque salutandos meus me animus impellit, lectissimi Iuvenes! qui in illustri hac Academia literis ac disciplinis operam navatis. Tempora recordor, quae ipse iuvenis in Academia degebam, quibusque non cum Theologis tantum, sed et cum haud paucis ceterarum doctrina- rum studiosis amicitia iunctus eram. Hinc colligere Vobis licet, prono me esse etiamnunc et benevolo in Vos omnes animo, cuiuscunque tandem generis disciplinae nomen dedistis. Quare omnibus omnino Vobis me commendo Vestrumque nemini prorsus deesse, cuius commodis inservire » possim, in votis habeo. Quod inprimis Vobis dictum sit, qui, ut olim 62 ; t J. J. PRINS ORATIO. Sacro munere Vobis fungi: contingat, sanctissimam colitis Theologiae disci- plinham. NırrmEYERUM lugentes praeceptorem optimum, quo estis erga praeceptores animo, testificati estis luculentissime. Erat enim ille in paucis - eximius Vestrique amantissimus. Mihi vero, in eius locum suffecto, quamplurima desunt, quibus Ille ornatus erat Vobisque inserviit. Sed in memoriam venit, quam ad me misit, epistola, eo quidem tempore, quo, Roterodamo destinatus, in hanc vocaretur Academiam. Tum ille ex animo dolere sibi haud obscure significavit, quod non, antequam Theolo- giae capesseret munus professorium , per aliquod saltem temporis spåátium Roterodamensium praeesse posset coetui Christiano ; hinc enim: sperasse se, fore ut haud exiguum in se redundaret emolumentum, quo melius futurorum inserviret: antistitum Sacrorum commodis. Jam ego, si quid valeo, quae annorum aliquot me, praesertim Roterodami, experientia docuit, Vobis certe suppeditare possum omnibusque viribus prodesse Vobis conabor. Vos igitur his, quaeso, Vestrum in commodum diligenter uta- mini! Me accipite, Commilitones exoptatissimi! studiorum ducem ac comi- tem, qui Vobis docendis ipse discam! Et si in laudanda institutione Academica, quippe ad Vos formandos aptissima, ea tantum elocutus sum , quae vestra Vos quotidie experientia docet, beatos Vos praedicate, quibus nihil prorsus desit, quo ad munus Sacrum aliquando gerendum rite prae- paremini! Moveat Vos illius muneris gravitas ad studia vestra, ut facitis , gnaviter persequenda! Animi pietate morumque Vos probitate omnibus commendetis, qui Ecclesiae nostrae Reformatae curam gerunt fidelissimam ! Prodeant e Vobis multi quotannis verbi divini ministri gregisque, quem suo sibi sanguine CmrIsTUS peperit, pastores probabiliores! Et- floreat in sempiternum haec celeberrima Leidensis schola Theologorum omnisque haec nostra Academia, verae eruditionis pulcherrima sedes! - Quae nostra vota ne Tu irrita sinas esse, Deus Optime Maxime! quem Patrem veneramur in Ixsu CurIsto benignissimum ! DIXE 9. 12. 12 13. 15. 18. 2l. 26. 28. 28. 3l. 34. ANNOTATIO. Paur Apostoli effatum. 1 Tim. II. 1. verbis — pronuntiarunt. Vid. J. van GILse, Oratio, quam habuit, inaugu- ‘ralis, quum in Seminario Teleio-baptistarum Amstelodamensi, anno:1849, Theologiae professionem auspicaretur. ` WyrTENBacHIUS in — RumsKeNn — vitae enarratione. Vid. WYTTENBACHII Opuscc. Tom. I. p. 60. mera institutio. Conf. Pa. W. van HruspE, Brieven over den aard en de werking van het hooger Onderwijs, Utr. 1829, et C. PRUYS VAN DER HorvEN, Oratio de insțitutione Academica. L. B. 1840. in literis — missis, Has literas primum, quantum scio , in lucem edidit N. C. Kıst, in Archief voor de Kerkelijke Geschiedenis. Tom. IX. p. 521—523. lege — ecclesiastica. Vid. Reglement op het Examen ter toelating tot de Evangeliebediening in de Nederlandsche Hervormde Kerk, gearresteerd d. 30stea Aug. 1854. Art. 9. otium fecit HENGELIUS. Over de Godgeleerdheid in het algemeen en hare betrekking tot het onderwijs op ’sLands hoogescholen in het bijzonder. Leiden 1850. Ita PauLus Apostolus. 1 Kor. III. 22. a NIERMEYERO commendata, Oratio de Theologiae Practicae studio, futuro Euangelii ministro prorsus necessario, dicta anno 1852. liberam et publicam. Cf. A. C. Hortus, Oratio de liberalitate maio- rum nostrorum, quae Academiis instituendis augendisque cognita est. Trai. ad Rhen. 1836. sūae ipsa divinitatis testis. Vid. J. H. ScHoLTEN, Oratio de religione Christiana, suae ipsa divinitatis in animo humano vindice. L. B. 1843. ANGELUS MERULA. Vid. W. Mork, Angelus Merula, de Hervormer en Martelaar des geloofs. Amst. 1851. Paravros. Oratio de animo non minus Theologorum, quam ingenio Academica institutione informando., Gron. 1832. p. 20, non vi coactus cet. Cf. 1 Petr. V. 2, 3. —ea SERIES LECTIONUM, ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA HABENDARUM, POST FERIAS AESTIVAS ANNI 1855. FACULTAS IURIDICA. S. VısserING Statisticam Patriae explicabit , diebus Lunae , Martis ot MOC o aaier a ANA AE o ANE Ae Aa N aUu IA hora I. Historiam Europae EA ER ATESA iisdem diebus, AA e a TI. Oeconomiam politicam , die :Iovis, > . . s ecs s secen sse I. et- dio- Venoribyse a alori eneas lA a WN a AT f - XI et I. H. G. Typeman , Emeritatum nactus et cessans a Praelectionibus , non tamen cessabit in studiorum suorum fructu lubenter communicando. ; j C. I. van Assen interpretabitur Digestorum locos selectos, diebus TLomse Marus tot: MEFO, soe oeceri in a ota aip Dus e AA X. . Iustınianı Institutionum libras IV cum TuHroPnILI Paraphrasi, diebus Lunae, Martis et Mercurii, ...3.3. NA Ami. XII. Ius civile hodiernum , secundum Compendium a se Sktan, diebus Lunae, Martis et Mercurii, . . . c. c.. s XI. Legem Iudiciorum privatorum eorumque Historiam, et rem, iudiciariam privatam, die Iovis, , . e. . es seer ee X—XII. et die Veneris, cum Exercitationibus forensibus, . >. - KI, Auctorum classicoram selectos. locos. ad Tus Romanum per- tinentes, die Iovis, ... E E E E E A XII. SERIES LECTIONUM. 65 H. Cock tradet Ius criminale, diebus Lunae, Mercurii et Iovis, hora IX. Tus publicum et Gentium, diebus Lunae , Martis et Mercurii, Ius naturale, diebus Lunae, Martis et Mercurii, . ..... Ordinem faden criminalium , diebus Lunae, Martis et ' MOn S a en ia eS A E A E S ET A, I. pe War Historiam Iuris Romani enarrabit, diebus Lunae, Martis et. Mercurii, < -s ce e e so se kre aa UEA a Encyclopaediam et Methodologiam Tutis Saplioabit, iisdem D a A A e e A A O A E TEG a Ius mercatorium exponet, die Iovis, ... e. se snseau. SE CIA VOMO n a a a A N a e Fle FACULTAS THEOLOGICA. W. A. van HENGEL, provectae aetatis causa rude donatus, quan- tum per vires licebit, Academiae Alumnis prodesse conabitur. Cum Theologiae Studiosis provectioribus de variis rebus gravioris argumenti familiariter colloquetur , die Veneris, N. C. Kısr Historiam ecclesiasticam docebit, imprimis recentio- rem, diebus Lunae, Martis et Mercurii, ... eses ssees. Christianae Morum Disciplinae partem exponet theoreticam et practicam, diebus Lunae, Mercurii et Veneris, .... Scriptorum Ecclesiasticorum, maxime Belgicorum, Historiam tradet, diebus Iovis et Veneris, ..... AE A e RAN Ei Historiae ecclesiasticae veteris Monumenta exponet, die Martis, Orationibus sacris praeerit, die Martis, . >... E O eE I. H. ScuoLtTEN, Dogmaticam Christianam tradet, diebus Martis E T T P A E E A A EE CERIA et diebus Iovis et Veneris; ... s.es. seso Theologiae naturalis sive Philosophiae de Deo Flistorism i in- primis recentiorem enarrabit, diebus Iovis et Veneris, ` Librorum N. F. Hiètoriam tradet, diebus Lunae et Martis, Orationibus sacris praeerit diebus et horis sibi et Candidatis Theologiae commodis. > 9 X. XI. XII. IX. 66 SERIES LECTIONUM. A. Kurnex, Prof. Extraord., V. T. locos in Pauli scriptis citatos interpretabitur; dio: Lunae; canid sielie ine i n ia et die. Iovis iiini A a e e N PERE T Librorum V. T. Historiam enarrabit, die Mercurii, .. .. et die Voneris; aS s e rsa eNe NE aa E Encyclopaediam et Methodologiam Theologiae tradet, die Mart. P ot- Toris, a ea ea e E E EE o a oie AARO N» *** Publice disputandi Brorpitilibibas paderinti die Veneris, N. C. Kıst, I. H. SCHOLTEN et A. KUENEN. Lectiones de exegesi N. T. uti et de Theologia pastorali indica- buntur, quando vacantibus Cathedris prospectum erit. FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. I. vaN DER HorvEN Zoologiam et Anatomen comparatam do- cebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, . . Mineralogiae et Geologiae elementa exponet , dieb. Lun. et Merc. Anthropologiam et generis humani Historiam naturalem do- . cebit, diebus Martis et Iovis, .. o soe s eseo KELE s ` A. H. van per Boon Merscn Chymiam corporum organicorum exponet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, o... .. Chymiam, quae anorganica vocatur, docebit iisdem diebus, Artem pharmaceuticam et theoreticam et experimentalem exponet, diebus Lunae et Mercurii, . e. o.s... PE Oeconomiam ruralem tradet, diebus Martis et Iovis, .. .- XII. XII. Experimenta instituendi artem docebit, et Exercitia practica in Laboratorio moderabitur quotidie. - Cum Studiosis provectioribus de Physiologia chymica collo- quetur, die Veneris, hora vespertina, s.. e.s oseo G.,J. Veram Elementa Geometriae planae et Trigonometriam planam- radek: die Joia, otoy a VAa e G et dio Vonormy nis ciisto ah etara ONA KIS ERN e Stereometriam et Trigonometriam spliaericám Joshi ý di- bus~`Martis ét: Iovis, e s ea maio pia ANE MTEA ' V—VIII. X, IX et X. VIII. SERIES LECTIONUM. 67 Arithmeticam universalem, sive Algebram, tradet, diebus Mercúrii et Vendia on hrai AETR ei hora VIII, E Aa a AE AE E O O T PEE L E IX. Calculum Differentialem et Integralem tractare perget, die- bus et horis postea indicandis. Scholas paedagogicas habebit, die Lunae, hora commoda. F. Karser Astronomiam theoreticam tradet, diebus Lunae, Martis. Moronnii ot 10vSs s mieia a I R PR e E IX. - Astronomiam practicam iisdem diebus, .. o...n anaana A Astronomiam, quam popularem vocant, tradet diebus Lunae ef Tovis; hara voaportna e a A T E a E: V. Post Ferias paschales autem hora quadam matutina , Audi- toribus commoda. Singulos suos Auditores ad coelum, tubi optici oje perlu- strandum ,-aptis temporibus evocabit. Artis observandi Exercitiis quotidie praeerit. G. H. pe Verirse Phytographiae fundamenta tradet autumnali tomporé , Siogralis: diobus p u inen a P ER E TAREN II. Plantarum indigenarum, et medica viriațe) praeditarum , Historiam illustrabit, verno et aestivo tempore iisdem dohun iiy MERT A G O RA R $ i VII. Physiologiam plantarum exponet, diebus Lunae, Martis pel Mercuris ot Lovisy cur aaea a i a a AOA a BREUR Y, a TI. Selectas demonstrabit familias naturales, iisdem diebus, . . F. Excursionibus botanicis pracerit die Saturni, apta tempestate. Historiam plantarum, medica virtute praeditarum , et Phar- macognosin regni vegetabilis et animalis, duce Pharma- copoea Neerlandica , futuris Pharmaceutis tradet, horis commodis. P. L. Ruxe Physicam experimentalem docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, > o. seces ees. i XII. . De Physices capitibus selectis latius et fusius disseret , die- buv Lünaş ot Morcurit or (TETERE PET R X. Physicam mathematicam tradet, diebus Lunae et Veneris, QIE 9* 68 SERIES LECTIONUM. FACULTAS PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. I. Baxe interpretabitur SaLustIr Jugurtham, et Cicrronis libros de Natura Deorum, diebus Lunae, Martis et Mercurii, .. . hora IX. Ex Antiquitatibus Atticis selecta capita tractabit, die Lunae, I et TI. A. RUTGERS IEREMIAE Vaticinia et Psalmos selectos interpreta- bitur, diebus Lunae et Martis, ...... AES E ET. EEN IX, et die Mercurii; s = o ari noe Sa eA VIII. Primum Samuruis Librum cursoria lectione tractare perget die: MArUB s oe r nA a a r AA AAE N NRR RE 1; ot dio IOVIS airi Gueret ; pite La Riot a OLS XII. Antiquitates Tsraëlitarum explicabit, 'diotitis Lunae, Martis et. Mercuriy ns i G eea A ENT PAA a XII. Grammaticam Sanscritam docebit , et Mahabharatam explicare perget die. Saturni, sipine ie ale soie haie Aak I et- I. T, G. I. IUYNBOLL Sermonis Hebraei elementa tradet, cum Gram- matica explicanda , tum analyticis Exercitiis moderandis , diebus Lunae , Martis. 6t- Mêrcuris s o iets- o A aa Eee NE VIII, et dia Tovikynsi o aeea ea E TER I E L Literarum Arabicarum, Chaldaicarum et, Syriacarum initia 'docebit (duce Cl. Roorna , Wınzro , UnLemaANyoO), diebus Tovis, Veneris et Satumi; si. sie se ds ero Dinis. ais 1i VIII. Cum provectioribus Discipulis legere perget 4l-Bayano’l- Mogrib, ex ed. Cl. Dozyr, die Lunae et Mercurii, . . . II Coranum die: Vonerib;: siets sikoa o ai eie R iy TI. Chrestomathiam Syriacam Bernsteinianam , et Dionysii TEL- l MAHARENSIS Oronicon Syr., a TuuLBERGIO editum, die Marsi, ea co e s E E R R N E e P AE U. I. H. STurrKEN Logicam tradet, die Iovis,. ... sss sss. IX; et die Vonoris i. s snoei a Mo ii AGS e XI et I. Metaphysicam docebit, diebus Martis et Mercurii, .. X. Ethicam explicábit, diebus Lunae et Iovis, . «s.-s... XII. Paedagogicam exponet , diebus et horis Auditoribus commodis. SERIES LECTIONUM. 69 C. G. COBET interpretabitur LYsIAm , HeEropoTUM et SOPHOCLEM, : diebus‘ Lunae , Martis, et Mercurii, . . s. ooeec ee e l e hora X. Historiam veterem provectiores docebit, diebus Lunae et Morom esana lE a A u E AE AO Į. Antiquitates Romanas tradet, diebus Lunae, Martis -et Mercik acn ia nV EURA aa POLUT E EES 1 EXIT. Antiquitates Romanas selectas cum EEAS pertractabit, dio. LONDI AAN SILLOIN TE, PORANI E ENAN AJE Scholas paedagogicas habebit , ‘Abas Martis et Tois, STOE II. Elementa artis metricae. docebit, diebus Iovis et Veneris, F, Initia Palaeographiae Graecae Candidatis Literarum explicabit , i Ži o diobus Venore idk Saturni iiie A api uni REIRA RL SSL IX—XI. Disputandi Exercitia publica moderabitur, die Iovis,. ... XI. R. P. A. Dozy, Prof. Extraord. , Historiam universalem explicabit, diebus Lunae, Martis et Matnni, e ee ENIE PEGI, XI. De fontibus historiae medii aevi, imprimis de diplomatibus, exponet, diebus Iovis et Veneris, >. oo iu oinen ana X. Interpretari perget Solwan al-motā, die Lunae, hora vespertina , VI—VIII. Et Abd-al-wāhidum , die Martis, hora vespertina, .. ... VI—VIII. M. DE VRIES Historiam Patriae tradet, die Mercurii, . . .... E et diebus::Tovis: et Veneris o. s siais e S E H. Linguam Literasque patrias explicabit , diebus Lunae, Martis ot. MErCUsia t. uio a, NAGO STORIO a, RO T. Linguam Literasque patrias medii aevi explicabit, diebus Lunae et Tovis, ;; eiris? PNR a iS en DROO A OR [i - Exercitia oratoria moderabitur, die Veneris, . s.s... TII. Selecta VonpeLI carmina interpretabitur, die Lunae, . .. II. Linguam Gothicam tradet, die Martis, hora vespertina, : . VI—VII. Cum Literarum Sanscritarum studiosis aget. de Linguis Indo- Germanicis mutua comparatione explicandis, die Saturni, I. FACULTAS MEDICA. C. Prurys van pEr Horven Pathologiam docebit, diebus Lunae, Mercurii ot Vehenssci. ia prea enara p u aw Go Coig. E 10 SERIES LECTIONUM. Medicinam practicam cum exercitatione in: Nosocomio aca- demico, quotidie, © «e Sea aai, BE e OAOA A I, Historiam Medicinae tradet, diebus Martis et Tovis,. ... XI: G.C.B.SurıNeaR Therapiam generalem docebit,diebus Martiset Iovis, XII, etodiéiSatúrmnigtoni Aab e da i E ER EI nae b A Pharmacognosin et naturalem remediorum Historiam, “diebus Lunae; Mercurii et Venerisy. nso asosio tyr ; GRAXI, Therapeuticum remediorum usum indicabit, Jibni Meout et Voneriggeai o aita adair. datak aS n S IX. Doctrinam morborum singularium tradet, diebus Lunae, Martisjotifovisyirsra i henhan gelig ; IX. Praxin medicam ad lectulos aegrotantium moderabitur, dicbas singulis e kGE A : aaen, aE ori X. F. W. Krizerr Theoriam Diplan chiriirkiose exponet , diebus Lunae, Mercurii et: Veneris jris i ROA a N aa VIII. Exercitationibus clinicis , in Nosocomio academico habendis , vacabit, diebus Lunae, Mercurii, Iovis et Satumi, . .. XII. Collegio casuali, diebus Martis et Veneris, . . . ~ 1 < 0. < XIII. Operationes chirurgicas, tum etiam vincturarum ët fidòrin Doctrinam demonstrabit, horis deinde indicandis. À Doctrinam. de-morbis oculorum exponet, die Saturni, . D 1 X—XI. Medicinam forensem , diebus. Lunae et Tovis;,. e o. J- Anthropologiam -medico-forensem docebit, die Veneris, 2 I. A. E. Smon Tuo{as , Prof. Extraord., Theoriam artis'obstetri- ciae exponet,-diebus Martis, Iovis et Saturni, . : ssla J.. VHE Exercitationibus. clinicis, in Nosocomio academico habendis, ` vacabit quotidioi sir. sE PAREGABE D AGAT IX. Doctrinam .Operationum tradét, et Ojjératiohibàs obstetriciis , tum -in pelvi factitia, tum- imicadavere instituendis; prae- erit, dieo Mercurii s ioga S ORRIAN, SHR, PIJ gii -UNK Gynaecologiae et Gynaecopathologiae capita selecta tradet , diei Tna T g a aa E aoe E o ALONEN a a DAADE ĮI. Praxin obstetriciam, tum in Nosocomio academico, tum in Policlinico obstetricio, quoties necesse erit, moderabitur. SERIES LECTIONUM. H. HALBERTSMA, lust. Fil., Prof. Extraord., Anatomiam specia- lem et practicam docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Tovis ét Venonsik In Gan Aa ERE TRE WR i Physiologiam, experimentis et observationibus microscopicis illųustratám;: isdem’ diebus, , <. S ysa e a a Methodum secandi cadavera, quotidie, fibernb tempore, . F. W. Krirerr et H. HALBERTSMA prias Exercitiis publicis praeeruùnc, die Martis, o tof PESTA E. Dar R P. O. van DER Cuis, titulo Professoris Extraordinarii ornatus, Numismaticam universalem docebit, diebus et horis, quae Auditoribus convenient. I. A. Boocaarn, Med. Doct., Prosector, Anatomiam patholo- le aE G a oa POR A T A a E S Exercitiis practicis in Microscopii usu praeerit, horis Audi- toribus commodis. - C. A. X. G. F. SICHERER, Literarum Germanicarum Lector, selecta principum Poetarum germanicorum carmina interpre- tari paratus est, simul id acturus, ut his ipsis exemplis varia Poeseos genera explicet Auditoribus. Si qui sint Linguae germanicae minus periti, Grammaticam doceri cupiunt, his quoque lubentissime vacabit. C. G. Loxkers, Academicus Artis gladiatoriae Magister, aptum et elegantem gladii usum quotidie docebit. (1 hora X. IX. XI—III. TI; E NUMERUS STUDIOSORUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA DIE 31 DECEMBRIS 1855. E FACULTATE | E FACULTATE | E FACULTATE | E FACULTATE E FACULTATE] CUNCTUS DISC. MATH. | PHIL. THEOR. IURIDICA. THEOLOGICA, ET PHYS. ET LIT. HUM. MEDICA. NUMERUS. Praeterea in Album Academicum nomina Studiosorum, in diversis . .. . .}e A Athenaeis studiis operam navantium, relata sunt, eo tantum consilio, ut hic examinentur et Doctores creari possint, quorum: in Facultate Iuridica . ./ 836. ” " Theologis seiss ae e e a OR ” n Disc. Math. et Phys. ..... — n n Phil. Theor. et Lit. Hum. .. 8. " u ‘Medica DOCTORES CREATI IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA, A DIE 8 M. FEBRUARII 1855 AD DIEM 8 M. FEBRUARII 1856. IN FACULTATE IURIDICA. Die 5 Mart. Ianus GERDENIER, Medemelacensis, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. $ i D. 10 Mart. Perrus Husrgrus Vaasen, Noviomagensis , defenso Spe- cimine continente Quaedam de mercatoribus et negotiis mercatoris , I. U. D. ,`cum laude. D. 26 Mart. GUILIELMUS FREDERICUS CAROLUS DE EERENS, Haganus, publice defenso Specimine continente Adnotationes ad Art. 44T et 448 Cod. de Meth. Proc. in Causis Civilibus, I. U. D. 29 Mart. Purtprus ApriaNus Horssorr, Zutphaniensis, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. 4 Maii. THEODORUS ALEXANDER ÅLBERTUS SCHOENERMARCK , defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. 5 Maii. Henricus Croockewir, Amstelodamensis, publice defenso ` Specimine de Monopoliis, I. U. D., cum laude. 2 Iunii. Hermanus IOHANNES SCHUURMAN, Rysvicensis , defenso Spe- cimine continente Ædnotationem ad CO. 3 Legis d. 9 m. Tuli 1842, de munere tabellionis, I. U. D., cum laude. Eodem die. CAROLUS ADRIANUS VAN DER Kemr, Haganus, defenso Spe- cimine ad Art. 12283b Cod. Civ. Neerl., I. U. D., cum laude. D. 8 Iuni. Henkícus OHANNES ÅDRIANUS Viket, MEULEMANS, Buikslota-Hollandus, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. D. 18 Iunii. Rogsianpus IomannEs vaN MIERLO, Brödanus, defensis Thesibus, I. U. D. ; Eodem die. : SAmuzt Iostrmus HARTOG, Eg, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. vraty sy 10 T4 POSLTORER CREATI D. 25 Iunii. ToBīIras anitir Perrus Arscue, Haganus, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. Eodem die. CARroLUS GERARDUS HULTMAN , Samarangensis , deloniis The- sibus, I. U. D., cum laude. D. 27 Iunii. GrErARDUs Perrus AntToNIUS SorERsS, Sylva-Ducensis, de- fensis Thesibus, I. U. D., cum laude. Eodem die. CornrLIUS RICHARDUS EDMUNDUS vAN RYcCKEVORSEL, Ha- ganus, defensis Thesibus, I, U. D., cum laude. Eodem die. ALPHoNsUs IacoBus CORNELIUS DE KurreR, Roterodamensis, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. D. 28 Iunii. Henricus ranean. Laermans, Haganus ,' defensis Thesi- . bus, I. U. D., magna cum laude. D. 30 Iunii. Hzxrıcus CaroLus Martnus van KerveL, Haganus, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. ; Eodem die. . Erro NıcoLAUS Da ERT HEERKENS, Zwollanus, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. ; Eodem die. GERHARDUS BARTHOLOMAEUS HEYDEMAN, Amstelodamensis , publice -defenso Specimine continente Adnotationem ad Legem; gua iurisdictio Judicum Cantonalium eætensa est, I. U. D. Eodem die. Ianus Luzac , Lugduno-Batavus, defenso Specimine de diversa periurii notione, in recentioribus populorum legibus conspicua, I. U.D., magna cum laude. D. 14 Sept. BERNARDUS CORNELIUS ERNESTUS Prors, defensis Thesibus, I. U. D., magna cum laude. í Eodem die. Ganita ĪOANNES ANTONIUS HEYDENREYCK , Amsteloda- mensis, publice defenso Specimine, de civitatis nostrae erga iuven- tutis institutionem. officiis, sec. Art. 194 Legis. Fundamentalis, I. U. D., cum laude. D. 1 Oct: Aa HeNgrIcus VERSTER, Amstelodamensis, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude, i D. 18 Oct.. Ionannes Henricus van Miımror, ex pago Hillegersberg, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. D, 20 Oct. IoANNEs THEODORUS VAN DER :ÀAR, Lugduno-Batavus, de- fensis Thesibus, I. U. D., cum laude. DOCTORES CREATL 75 -22 Oct. Lupovicus GOTHOFRIDUS ÅRNOLDUS VAN DER Wësst, Rote- rodamensis, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. 25 Oct. IacoBus AnrtoNIUs NıcoLaus: TrAavaeLrno, Harlemensis , defensis Thesibus, I. U.-D., cum laude. 1 Nov. Lūpovıcus Ionannes Henricus Bouman, e pago Voorhout, defenso Specimine de Collisione Navium , I. U.D., magna cum laude. 8 Nov. DANIEL HUBERTUS VAN DEN AcxKeER, Eindhoviensis, defensis Thesibus, I. U. D., magna cum laude. 13 Nov. Henricus Ruporrnus van Hers, Amstelodamensis, publice defenso Specimine, de Burgimagistris, praesertim ratione habita se- natus municipalis, I. U. D., cum laude, D. 16 Nov.. Henricus GurLeLmus lacosus van MARLE, Daventriensis, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. D. 29 Nov. Ioannes Perrus Mermans, Haganus , publice defenso Specimine , de nonnullis locis in quibus differat methodus procedendi in foro civili ew Codice Indo-Neerlandico æ Codice Nostro, I. U. D., cum laude. D. 30- Nov. Ianus PETRUS ADOLPHUS TEDING VAN BerKHoYT , Harlemen- sis, defensis Thesibus, I. U. D., cum laude. D. 13 Dec. ALserTUus Ianus HAzENBERG, Lugduno-Batavus, defensis The- sibus, I. U. D., cum laude. D. 14 Dec. Isaac IomaAnnes MARTINUS LAURILLARD, defenso Specimine , cui titulus: : Het Devolutieregt in ket Shotin Balani, EUD . magna cum laude: ' D. 17 Dec. Ianus CORNELIUS DU Pors Khadithi] Din Spe- cimine continente Comparationem loci: de legatis Turis Hodierni cum Spec. C- C. a. 1820, et Cod. Lud. a. 1809, I. U. D., cum laude. Eodem die: REGNERUS. vAN HARENCARSPEL, Noviomagensis, defensis The- sibus, I. U. D., cum laude. 5 | D. 18 Dec.c PETRUS GUILIELMUS DE GIJSELAAR , Amstelodamėnsis, publice. defenso Specimine, de Proxenetarum monopoliis, I. U. D., cum laude. Ð. 21 Dec. Lucas- PETRUS VAN DER STRATEN SroxBROO, Hornanus, de- fensis Thħesibus, I. U. D., cum laude. D. 19 Ian. Evert Sracmrk, Amstelodamensis, publicè defenso Speci- mine, de Disconto. literarum Cambialium, I. U. D., cum laude. 10* P S Priora 76 D. DOCTORES CREATI. 80 Ian. Perrus LamseRrTUSs MoL, Roterodamensis, defenso Specimine cui titulus: De Nederlandsche en Belgische Wetgevingen betrekkelijk het Accoord onderling vergeleken, I. U. D., cum laude. 7 Febr. Ioannzs Gerardus KrummeL, Amstelodamensis, defenso Spe- 8 . 29 5 cimine cui titulus: Over Delging van Staatschuld, I. U. D. , cum laude, IN FACULTATE THEOLOGICA. Iunii. Cartmarinus ELrza Berwnarpus ULorm, Amstelodamensis , publice defenso Specimine de diversis formulis, quibus in Novo Te- stamento Spiritus Sanctus indicatur, Theol. D., magna cum laude. Oct. Anamus Ritsko RvuimeNscHILD, Zutphaniensis, publice defenso Specimine, de literarum sacrarum egemplum ad ilud quod prodest accommodate docendi per saeculorum decursu saepius neglecto, tamen summopere observando, Theol, D., magna cum lauda. Ian. Henricus Perrus BERLAGE, Amstelodamensis, publice defenso Specimine de formulae paulinae Héioris Inooë Xgrorto?t significa- tione , Theol. D., magna cum laude. Febr. WrsseLuUs ScuerreR, Amstelodamensis, defenso Specimine de vocis absolutae Kógios in N. T. usu, Theol. D., magna cum laude. IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. Maii. - IacoBus ANNE VAN DER Cuis, Lugduno-Batavus, defenso Specimine, de Herode Magno, Tudaeorum Rege, Phil. Theor. Mag. et Lit. Hum. D., cum laude. 12 Oct. Iomannes HENRICUS CASPARUS KIRN; Poerworedjoó-Indus , publice ‘defenso Specimine exhibente Scriptores: Graecos de rebus Persicis Achaemenidarum monumentis collatos, Phil. Theor. Mag. et Lit. Hum. D., magna cum laude.. i 12 Dec. Ianus SOUTENDAM Delphensis, I. U. D., defenso Specimine 15 continente Observationes in Homerum et Scenicos, Phil: Theor. Mag. et Lit. Hum. D., cum laude. Dec. Henricus van HerwERDEN, e pago. Beesterzwaag-Frisius , publice defenso Specimine continente Observationes Criticas in frag- menta Comicorum Graecorum , Ph. Th; M. et L, H. D., magna cum laude. DOCTORES CREATI, 77 Eodem die. TJALLING HALBERTSMA , Iusti rIL1us , Daventriensis, publice de- fenso Specimine continente priorem partem Prosopographiae Aristo- _ phaneae, Phil. Theor. Mag. et Lit. Hum. D., magna cum laude. D. 26 Ian. Hermanus Aporruus Kreyn , Bredanùs, publice defenso Spe- cimine de L. et T. Munatiis Plancis , Phil. Theor, Mag. et Lit. Hum. D., magna cum laude, IN FACULTATE MEDICA. D. 15 Febr. Ianus HenrIcus MENNE, Amstelodamensis , publice defenso Specimine. de tuberculosi renum, Med. D. ` D. 17 Febr. Wiemer FrLLINGA Ypres, Leovardiensis, M. D., defensis Thesibus, A. O. D. D. 12 Mart. IomannEs HENRICUS EOE inas Enchusanus, defenso Specimine continente Morborum in Nosocomio L. B. militari a 1854 curatorum historiam generalem, Med. D., magna cum laude. D. 15 Mart. CORNELIUS SCHOKKER, Enchusanus, M. D., defensis The- sibus, A. O. D. ` D. 31 Mart. Iomannes BrrNarbus Wynuor, Harlemensis, M. et C. D., defensis Thesibus, A. O. D. D. 3 Maii. Aveustus Sasse, e pago de Ryp, publice defenso Speci- mine , de epulide osteosarcomatode, Med. D., magna cum laude. Eodem die. ”WysrANDus Franciscus KIEL, Higanas; M. D., defensis Thesibus, A. O. D. D: 29 Maii. Nrogtäus PLANTENGA, e pago Selzacte , publice defenso- Specimine, de usu venaesectionis Med. D., cum laude. Eodem die. Hexrcus, Puruiprus Berst Jr., Amstelodamensis, publice defenso Specimine, de febrium intermittentium medicatione, Med. D., cum laude. D. 11 Iunii. Ioannes Iacosus HourscHER, Amstelodamensis, defenso Specimine continente duos casus morbi in Clin. Cl. Kuringar obser- vatos, Med. D., cum laude. % D. 25 Iunii. GERARDUS OHANNES VAN WIıERINGHEN Borsxkıi, ex urbe Zierikzee, defenso Specimine exhibente casum peritonitidis cum epicrisi, Med. D., cum laude, . {8 j DOCTORES CREATI. 4 D. 30 Iunii, GrrarDus Henricus Backer, Amstelodamensis, publice defenso Specimine de docimasia pulmonum , Med. D. , magna cum laude. D. 10 Sept. Marrus Perrus GERARDUS KAPPEYNE. VAN .DE COPPELLO , Haganus, defenso Specimine continente- Casus: guosdam in Clinico Cl. Kimon Thoħas observatos, Med. D., magna cum laude. D. 31 Oct. Henricus Marus ADRIAANS, Lugduno-Batavyus, defenso. Specimine continente descriptionem pelvis obligùe angustatae atro- phicae , Med. D., magna cum laude. Eodem die. DımMEN Jalpi; e pago Ouddorp, defenso Specimine de methodo Petitiana in herniotomia, M. D., cum laude. D. 1 Nov. Nıcoraus PruanteNGA, e pago Selzaete, M. D., defensis The- sibus, A. O. D. Í D. 3 Nov. Pavrus Horgema Kinema, e pago Makkum, defenso Spe- cimine continente guasdam observationes de Otoliceno Peli, M. D., magna cum laude. Ð. 5 Nov. CaroLus HussrRTUSs HENRICUS LEURS, Buraomuhdanus; M. D., defensis Thesibus, A. O. D. Eodem die. Idem C. H. H. Levrs, defensis Fhesibus, Ch. D. Ð. 20 Nov. Henrevs GurmreLmus ne Moncary , Roterodamensis, defenso: Specimine cui titulus: Vijf waarnemingen van AREY verlam- ming der handen, M. D., magna cum laude. D. 14 Dec. Iacosus Miamis Boom, Tholensis, M. et A. o: D., de- fensis Thesibus, Ch. D. D. 22 Dec. Ianus CuristIAaNUs Kist, Haganus, dofensò Specimine de Carcinomate pancreatis, M. D., magna cum laude, l D. 17 Jan. GUILIELMUS DANIEL: Dialó vidus Hurrt , Amstelodamensis, de- fenso Speçimine continente Varia de Morbo Syphilitico in Noso- comio Amstelodamensi suburbano observata, M. D. , magna cum laude. D. 7 Febr. Antonius Davıo Fumri, Roterodamensis, M. et A. O. D., „defensis Thesibus, Ch. D. ; : : HONORIS CAUSA. . D. 13 Nov.a. 1855. L.A. Te WINKEL, in Gymnasio Lugduno-Batavo Prae- ceptor Lit. Neerland., Phil. Theor. Mag. et Lit. Hum. D. creatus est.. ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA. NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM, QUI INDE A DIE XXVII M. MARTIE MDCCCLV AD D. XXVI M. MARTIE MDOCOLYVYI IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA DOCENDI MUNUS OBIERUNT. RECTOR MAGNIFICUS IACOBUS VAN HALL. SENATUS ACADEMICI GRAPHIARIUS HENRICUS EGBERTUS VINKE. IN FACULTATE IURIDICA. A. C. HOLTIUS. B. I. LINTELO DE GEER (Extraord.). T. ACKERSDYCK. I. VAN HALL.. G. W. VREEDE. IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. A. VAN GOUDOEVER (die 2 m. Iulii S. KARSTEN. rude donatus). C. G. OPZOOMER. I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD I. A. ©. ROVERS (qui die 7 m. Decem- (Emeritus). bris munus auspicatus est). L. G. VISSCHER. l IN FACULTATE MEDICA. B. F. SUERMAN (Emeritus). F. ©. DONDERS. I. L. C. SCHROEDER VAN- DER KOLK. L. C. VAN GOUDOEVER (Extraord.). G. I. LONCQ, Corn. Ian. Fil. 11 82 NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM. IN FACULTATE MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE NATURALIS. TH. G. VAN LIDTH DE JEUDE. G. I. MULDER. R. VAN REES. P. HARTING. - ©., A. BERGSMA. ©. H. D. BUYS BALLOT (Extraord.). P. I. I. DE FREMERY (Extraord.). Obiit die 8 m. Septembris. IN FACULTATE THEOLOGICA. H. BOUMAN. B. TER HAAR. H. E. VINKE. LECTORES. G. DORN SEIFFEN, Lit. Humaniorum. I. VENNING, Lit. Anglicarum. I. H. HISGEN, Lit. Germanicarum. I. W. GUNNING, Chemiae. DOCTORES ACADEMICI. A. C. OUDEMANS: C. L. VLAANDEREN. ORATIO DE OFFICIO IURIS INTERPRETIS ET LEGISLATORIS IN PATRIA NOSTRA, QUAM HABUIT IACOBUS VAN HALL, DIE VI M. APRILIS A. CIOIDCCOLVI, QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM DEPONERET. Ers ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE CURATORES! VIRI AMPLISSIMI! QUI PROVINCIAE TRAIECTINAE PRAEES, UT PROCURATOR RE- GIUS! VIR AMPLISSIME! QUI CURATORUM COLLEGIO AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME! QUI IN HAC, VEL PROVINCIA, VEL URBE, AUT IURI DICUNDO, AUT COMMODIS CIVIUM PROCURANDIS PRAEESTIS! VIRI IN- TEGERRIMI, GRAVISSIMI! QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES, COLLEGAE CON- IUNCTISSIMI! LECTORES, DOCTORES, VERBI DIVINI INTERPRETES! VIRI ERU- DITISSIMI, PLURIMUM VENERANDI! y% ACADEMIAE CIVES! IUVENES LECTISSIMI, COMMILITONES OPTIMI! QUOTQUOT DENIQUE HUC CUNFLUXERITIS, DIEM ACADEMIAE NATALEM NOBISCUM CELEBRATURI! AUDITORES HUMANIS- SIMI, EXOPTATISSIMI! ~ Trita est et obsoleta fere, quae de legum codicibus conscribendis agitata fuit, quaestio, neque is ego sum, AA.! qui huius diei abutar so- lemnitate, ut in hac doctissimorum hominum frequentia subtiliter inqui- ram, num rebus ipsis factisque se probaverit Savrenrr, viri summi, sententia , imparem fuisse existimantis iurisconsultorum legislatorumque sive doctrinam sive ingenium, ut tantae molis opus probabiliter perficeret. Codicem suum , quo totius Europae gentes arctius cum suis Franco-Gallis iungeret atque »in suam adeo ditionem redigeret, promulgaverit NaroLeon! Legum codi- cibus‘ scribendis adoptandisque optatissimam coniunctionem atque unitatem consequi tentaverint Germani! Et Galli et Germani spe sua destituti 86 L yAn EALE fuerunt, quandoquidem neque, ut placeret peregrinorum dominatio, efficere potuerunt probabiles ceteroquin leges, neque inducendis alius gentis pla- citis institutisque exsistere potuit unitas illa Germanica. Scilicet ex iis quae peregre adsciscuntur , morum legumque oriri non potest nisi confusio atque complicatio. Neque enim mores, consuetudines, leges adeo, pallii instar, cum aliis moribus, consuetudinibus, legibus commutare licet, sed ita iis, quae apud nos valent vigentque studiis admiscentur quasi aliena, quae non ita facile cum illis coalescunt atque adeo conspirant; iuris fontibus accedunt novi, atque dum simplicior atque aequabilior excogitatur iuris conditio, intricatior atque iniquior fere exoritur. Quodsi non ex legibus peregre adscitis transscribantur, sed patriis ex moribus deducantur leges novae, sane non tanta derepente exsistet iurium turbatio violentaque rerum pristinarum conversio, at vel sic tamen verendum ne, qui omnem univer- samque describere conetur iurium civilium in patria rationem, non aeque in singulis eius capitibus recte atque vere sustinere valeat legislatoris personam. y ) Sed, ut dixi, AA.! haec quidem quaestio et trita est, quippe per quinquaginta ferme annos in varias partes agitata, et obsoleta atque super- vacanea; nám habent iam pleraeque Europae gentes, habemus nos in patria nostra codices, quibus apud nos quidem adiiciendus tantum videtur de criminibus atque poenis codex, ut totum legum nostrarum si non illustre monumentum , at aedificium tamen absolutum esse videatur. Quid igitur est cur quaeram, utrum felicem rerum nostrarum conditio- nem praedicare oporteat, qui legum codicibus utimur fruimurque scriptis , an vero de ea re querela instituenda sit. Certas omnibusque palam co- gnitas alii extollant leges, quae incerti parumque cogniti iuris occupaverint. locum; alii veram genuinamque iurisprudentiam , nisi funditus eversam, at arctis tamen cancellis circumseptam clamitent! Omnes hi oleum operamque perdunt, neque enim tolli aut debent aut possunt scripti iam codices, seđ id agendum , ut iurisprudentiae conditionem , post novos codices , qualis sit, probe intelligamus, eo potissimum consilio, ut quid iuris interpreti, quid- que legislatori iam hoc nostro tempore agendum et factitandum sit, probe cognoscamus. : Dicam igitur de oficio iuris interpretis et legislatoris in patria nosira , hac Codicum nostrorum conditione. Vos, AA. HH. ! pergite, ut coepistis, me, de gravissima quaestione breviter dicentem , aequis et attentis animis auscultare. Ex diversis gentibus stirpibusque, paullatim commercio atque foederibus inter se iunctis, Belgii foederati coaluerunt incolae: magna pars Frisicae nationis, meridiem versus Franci, orientem versus Saxones. — Territorium in regiones diversas divisum, quae singulae suis parebant principibus, suis institutis moribusque utebantur. Hic agricultura atque venatio, illic merca- tura atque navigatio plurimuni valebat. Mox unus atque alter princeps prae ceteris eminens , vel Gelriae dux, vel Hollandiae Comes , vim et efficacitatem in vicinas regiones exserēbat, donec tandem Carorus V, Germaniae impe- rator, singulas in unam ditionem quasi copulavit regiones; quo factum, - ut iam magis magisque ad similitudinem atque unitatem quandam vergere inciperet iuris civilis in patria nostra conditio. Scilicet, ex gentium legibus moribusque iam ipsarum regionum descriptae erant leges; iura sua atque privilegia sibi invicem non dissimilia describenda obsignandaque curaverant oppida atque communitates; accesserat iam Romani iuris insignis auctoritas , neque deerat efficacitas iuris pontificii; denique Concilium aderat Mechliniae supremum, quod legum iuriumque discrepantiae medelam allaturum esse vide- batur. Meministis, AA.! quomodo Carorus V hac temporum opportuni- tate uti studuerit, ut leges, in regionibus communitatibusque nostris vigen- tes, recensendas et purgandas curaret, quo eas in Zuculentam consonantiam redigeret atque inter se conspirantes efficeret. Meministis item, quomodo Dux Albanus, PurLIPro regnante, eadem vestigia premere tentaverit; sed nemo item vestrum ignorat, quomodo haec omnia post fractam Hispanorum dominationem mutata fuerint. Scilicet foederatum illud Belgium postquam religionis libertatem adeptum est, generosa quaevis genti quasi insita studia explicans, mercaturam agitavit atque opificia, artes atque disciplinas; sed ita, ut singulae provinciae suos potius mores, sua iura suaque instituta excolerent, quam ad vicinae regionis rationem sese componerent; foedere autem se maxime adversus hostem communem iunctas existimarent. Ver- gebat ita fere iuris conditio, usque ad Carorr V temporá, ad unitatem; abiit in diversas utique partes, reipublicae foederatae temporibus. ORATIO. 87 88 L vis HADL Quod dixi đe singulis provinciis, id valet etiam de diversis praecipu- arùm provinciarum communitatibus. Dici adeo vix potest, quanta in Hollandia maxime exstiterit iurium diversitas, quandoquidem proprii iuris condendi privilegium , quod olim antiquioribus et potentioribus communi- tatibus concessum erat, iam ab aliis etiam usurpabatur; magis autem ma- gisque in lege, communis quaedam ipsius, seu civitatis, seu communitatis , agnoscebatur sponsio. Quo factum, ut suis legibus haud ita multis ipsa Hollandiae uteretur provincia, sed mox suas propriasque obtinerent non tantum. oppida complura, sed etiam universitates atque collegia ferme singula. Profecto nisi de iuris civilis capitibus bene multis mores con- spirassent atque corpus iuris Romani agnitum fuisset tanquam ius‘ subsi- diarium, exstinctum prorsus et obsoletum in patria nostra fuisset communè aliquod Belgii foederati ius! Quodsi primis post conditam novam rempublicam temporibus vestigia Carorr V eatenus secuti sunt patres nostri, ut de nonnullis iuris capiti- bus, iis maxime quae cum novo rerum ordine cohaererent, novas leges condiderint provinciales, de redigendo provinciali iure in artis formam , de colligendis describendisque legibus ipsis, facta quidem subinde quae- dam apud ordines fuit mentio, sed serio eiusmodi opus in Hollandia num- quam` fuit susceptum, in ceteris autem provinciis, qui generaliori ute- bantur provinciali iure, minus adeo erat necessarium. Erat igitur haec fere conditio iuris nostri, cum sub finem superioris saeculi e rerum politicarum conversione exsisteret respublica, Batava quae dicebatur, cum Frisica vel Hollandica , Gelrica vel Traiectina sine invidia appellari non posset. Ut in republica Francorum, ita in nostra quoque unus legum codex videbatur condendus. Sed non erat in hac, ut in illa, una quaedam longe potentissima civitas, cuius bene nota satisque. recte conscripta et tamquam ius subsidiarium agnita consuetudo in novo codice magna pro parte deseriberetur. Neque aderant nobis nobilioris alicuius iurisconsulti scripta, quae, ut Porareri scriptis in Gallia contigit, ita in nostros usus converteremus, ut e commentatore textum ipsum legis con- stitueremus. Façile itaque praescribi poterat in lege fundamentali eoruny ORIA TF0. 89 temporum , legum codicem esse condendum, qui totius iuris, civilis, in- quam, mercatorii, poenalis ambitum complecteretur et intra biennium esset promulgandus, sed non ita facile huic voto satisfiebat. Ex variis autem patriae regionibus convocati fuerunt, qui de condendis legibus age- rent iurisconsulti; quid mirum, si quisque suae provinciae iura potissimum in codicem recipienda censeret? Novum aliquod iuris systema e discre- pantibus dissimilibusque placitis erat componendum; quid mirum , si iuris doctrinam, veram illam non fucatam philosophiam, arbitrum adhibendum censuerint illi, qui non imitandos unice esse Franco-Gallos, sed probabilem legem, nostratium moribus accommodatam , scribendam arbitrarentur? Quid multa? Quaestio. utrum una an foederata magis placeret respublica, an- cipiti eventu agitata, novarum legum parum populare studium, NAPOLEON legislator non-Franciae tantum sed generis humani fere salutatus, denique Lupovıicus, eius frater, ad regium imperium turpiter evectus, haec omnia quominus perferri et absolvi possent hae leges, facile prohibuerunt. Nota sunt quae mox insecuta sunt. Novus rex, — ut in civilibus rebus subsistam, — codice Napoleontico tanquam. exemplo utendum censuit; praeclari vero, quorum opera usus est, iurisconsulti, pro moribus patriis codicem illum emendantes et supplentes, legem iuris civilis condiderunt suis laudibus non defraudandam; sed mox intra biennium NAPOLEON regiones nostras suae ditioni adiecit, ipsosque codices Francicos, cum legi- bus et senatusconsultis et decretis bene multis, patriae, ut pro lege valerent, imposúit, quo factum, ut pristinum vere patrium ius tantum non omne interiret! Sed, ecce, intra triennium nova rerum conversio! In libertatem se vindicat patria; Belgii foederati princeps salutatur GurLıeLmus Arausiacus , mox dignitate regia ornandus. Scribendi codicis nova exoritur et oppor- tunitas et necessitas adeo.. Sed quantum in modum iam auctae sunt diffi- . cúltates! Iam non agitatur unice quaestio: praeferendumne ius vel Hol- landicum , vel Frisicum , vel Gelricum;-sed accedit nova quaestio: placeret- +- ne componi leges proprias, an describi leges Franco-Gallicas. Meministis quantopere. laboraverit in hoc rerum discrimine KremrrERUs, dignissimus ille Crassı discipulus, qui eiusdem causae in primo legislatorio concilio primarius fuerat patronus. Vix auctoritate regia fretus collegis ut leges 12 90 I. vax HALL scriberent patrias, non describerent Gallicas, persuaserat KemPeRUS; quin iurisconsultos Belgas nactus est adversarios, quibus nihil, nisi quod cum legibus Napoleonticis ad verbum -concineret, placebat; mox vero in supremo delegatorum- consessu ita praevaluit haec sententia, ut vel deponendum esse videretur codicum scribendorum propositum vel cedendum tempori. Ita- que, ut mutata quasi velificatione in portum tamen aliquando adpelleret, consilium mutavit GurLızLmus Rex. Leges Ordinibus offerendas curavit, quae magna pro parte codicis Franco-Gallici repetitam continebant praelectionem , non sine supplemento tamen aut emendatione, quas ipsas non sine difficul- tate tandem pertulit, ut eas post Belgicam rerum conversionem denuo im- mutaret, vquo magis”, ut ait ipse, veas ad nostrorum hominum utilitatem accommodaret” ; atque ita tandem, pr quinque fere lustrorum laborem , in vitae usum induceret. i Profecto, Auditores! neque doctis neque populo placere potuit patria illa codificatio. Opus vix susceptum deponitur rursus e manibus, ut mox denuo suscipiatur; ita autem faciem continuo mutat, ut, eo quidem tempore, oleum operamque perdere videretur, si quis in ea quae propo- nebantur paulo subtilius inquirendum deque iis adeo disceptandum censeret ! Quid, quod leges propositae ita non facile cognoscebantur? Quod igno- 'rabantur prorsus quae in supremo reipublicae consilio de iis agitata fue- runt? Quod regius administer apud ordines non legem tuebatur, qualem ipse probabat, sed quam conscoripserant alii? Equidem non is sum, qui non magni faciam haud paucos eorum , qui scribendis codicibus operam dederunt, sed in enarrandis nostrae illius codi- ficationis difficultatibus eo maxime proposito occupatus fui, ut ostenderem non hominum sed temporum fuisse vitium , si fictae refictaeque leges non tales tandem apud nos exstiterint, quales sibi exoptet populus, qui pere- grinas sibi impositas leges, post viginti quinque annorum laborem , tandem aliquando depositurus est. Dicam scilicet quod sentio: codices nostri primo on semper conveniunt cum veris et genuinis iuris principiis ; deinde zon satis plenam iuris, guod in patria viget, continent descri- ptionem ; ' ORATIO. 91 denique tales continent verborum sententiarumgue formulas, quibus id, quod voluit legislator, saepe vel parum accurato vel parum correcto sermone, exponitur. De his tribus vitiis patiamini ut paucis agam, de officio tum interpretis tum legislatoris ita promta parataque erit dicendi opportunitas. Codicibus nostris non semper. continentur vera atque genuina iuris prin- cipia. Neque mirum! Modo e codicibus Francicis descripta, modo e fon- tibus iuris patrii añtiqui depromta sunt iuris placita: hoc quidem delibe- rato proposito, atque in iuris Nederlandici insigne saepe emolumentum ; illud vero ut fors subinde ferebat, ne locus iuris in codicibus nostris de- esset, qui in codicibus Francicis exstabat. Quodsi hic locus esset talis, de quo scite prudenterque leges conscriptae erant a Franco-Gallis, bene quoque feliciterque id legislatori nostro cessit. Ita probabiliter in artis formam redacta sunt ea iuris placita, quae quaestiones spectant atque iuris loca in ipsa rerum politicarum conversione sub finem` superioris saeculi agitata, cum iuribus civium atque familiae cohaerentia, atque in Codice Napoleontico iam satis recte descripta. Patria tamen potestas vel sic, magis quam par erat, vel circumscripta vel sublata; nulla adeo egłeredatio permissa. Locus autem de iure dotium et de ab- sentibus haud uno nomine amplificatus est et emendatus. Communio bono- rum pactague nuptialia e moribus nostris explicata fuerunt et in absentibus cessavit perabsurda iuris Francici fictio, qua absens neque, ut fato functus, locum viventibus cedere, neque, ut nondum mortuus, cum his ad heredita- tem admittendus censebatur. Quoties vero de negotiis agendum esset inter homines obviis, quorum natura non ita plane pendet a politicis quaestionibus turbisque, longe mi- nor animadvertitur legislatoris tum Franco-Gallici taum Nederlandici cura. Exemplo sit gravissimus lateque patens iuris locus, qui est de obligationi- bus. Hic legislator noster Gallicum pressis vestigiis sequitur, ille autem felicem se praedicaverit oportet, quod Pormeri de iure civili tractatus in theses redigere ei licuerit. Et attendite quaeso, quae hinc in utroque codice exstiterit dicendi disserendique dissimilitudo. Definitiones distinctionesque 12* 92 L van HALL scholae relinquendas esse, legislatoris vero esse iubere atque vetare, cla- mitat legislator in Gallia, clamitat etiam legislator patrius; desiderantur ` itaque eiusmodi placita in primo utriusque codicis libro, inveniuntur vero in secundo, frequentia sunt in utriusque codicis libro tèrtio. Sed hic doctum sequuntur, planum et subtilem iurisconsultum Aurelianensem, neque negligere audent, quod hic ad rem facere optimo iure existimavit. Me- ministis, AA.! iurisconsultos, qui cum Henr. Const. Crasso in codice conscribendo occupati fuerunt , ipsos quoque iuris doctrinam non neglexisse, KrmPERUM autem eundem in modum pleniorem introductionem codici prae- mittendam censuisse ,: neutrum vero sententiam ‘suam obtinuisse. Ita con- tigit, ut de Zegibus interpretandis placita iuris in codicibus nostris deside- rentur, de Zestamentis vero atque de contractibus explicandis inveniantur. Quo factum, ut analogica interpretatione haec ad illa trahantur; sed legis- latorem ita parum sibi constare nemo non videt. Attulit autem illa, quam dixi, Pornrir in codificatione Francica auctoritas, a qua non satis sibi cavit legislator noster, illud utrique iuri incommodum, ut, si quid ille minus recte dixerit, id iam legislatoria auctoritate confirmatum sit. Mani- festum exemplum est in vexatissimo loco de obligatione dividua et individua. PorairrRIus hic sequitur Morrnarum, in eætricatione labyrinthi dividui et individui, sed ita ut e labyrintho illọ, sese expedivisse non videatur. Franco- Galli PormrerIum, nos Franco-Gallos sequimur, qui hic relinquendi et cum iuris interpretibus, sive Hispanis, sive patriis, commutandi sunt. Non vacat hic singula percurrere iuris capita, in quibus vera iuris prin- cipia negliguntur, sed unam commemoro ab intestato successionem, ut verbo `‘significem, in hoc longe gravissimo iuris civilis argumento prorsus abesse aliquod iuris principium, ex quo regulae de successione adscenden- tium et collateralium explicentur. ` Neque hic quaero, an praeferendum sit iuris Iustinianei principium, ex quo ad proximum quemque omnis hereditas defertur, an feudale illud: paterna paternis, materna maternis, quod aequa- bilitate sese commendare videtur, et quod apud Franco-Gallos CAMBACERIUM habebat propugnatorem. Ture consuetudinario hoc, iure scripto illud in Gallia sequebantur et apud nos quoque illud Æsingico, hoc Scabinico iure obtinebat; — sed tantum animadverto in legislatore nostro aeque atque in Francico, quod iam TovuueRIus notat, nullum in hoc iuris loco vel ORATIOỌQ. 93 esse vel apparere iuris principium. Bona neque conservantur in familia, neque proximo vel adscendenti vel collaterali deferuntur, sed dimidia bo- norum “pars proximo, sive adscendenti sive collaterali, in linea paterna , dimidia proximo in linea materna defertur, ita ut remotissimus saepe cum proximo, quin unus subinde remotissimuşs cum, pluribus proximis heredi- tatis aequalem partem capiat. Egregie sane hoc valet ad comminuenda dispertiendaque locupletiorum patrimonia; idque probari potuit tempore Gallicae illius rerum conversionis ante hos sexaginta annos factae, sed, in Gallia aegre conservatum, in codicem nostrum omnino non erat recipien- dum. Quid quod id, quod per se iam satis erat grave, deterius etiam reddiderunt nostrates, inducta repraesentatione quadam collateralium , qua proximi ab intestato in quaque linea portio rursus dividenda sit cum de- scendentibus fratris vel sororis illius qui iure proximitatis hereditatem obtinet. Quod novum iuris praeceptum ita negligenter est definitum , ut ex pluribus eiusdem gradus atque lineae collateralibus alter solus suam portionem ob- tinere, alter eam cum descendentibus ex- fratre vel sorore natis dividere videatur. Sed haec quidem sufficiunt, unde appareat: non omnia aeque diligenter atque -eleganter in codicibus nostris exposita esse et explicata.. Non mino- ris autem momenti est alterum hoc, noz. satis plene- in codicibus nostris totius iuris delineatum descriptumgue esse ambitum. Quod cum dico , e codice quidem civili fere omissum locum cogito de persona, sive ficta. sive morali, quae tamen vix minoris momenti locum occupat, quam persona. naturalis. In primis vero codicem mercatorium cogito, qui tamem gravissima iuris ca- pita continet, ac longe plura quam ullus alius, qua patet Europa , merca- torius codex. Scilicet primarius inter mercatores et celebratissimus con- tractus emtio est et venditio, ita quidem, ut in emtione..cum „animo: ven- dendi aut locandi ipsa notio ponatur actus mercatorii proprie; sic dicti: et vel sic tamen de emtione, venditione in mercatorio codice ne verbum quidem! Quid mirum igitur, si de merciġus, earumque vel ¿raditione vel evictione, saepe incidat quaestio? Emtio venditio iz diem, eaque quae.svb praemio ita contrahitur, ut ab altera parte obligatio- firma sit, ab altera poenitentiae sit locus, ne commemoratur quidem. De oppignorandis mercibus vel apo- 94 L van HALL chis publicis, de apochis iz fiduciam datis cum pacto antichrestico, verbo, de conventionibus ferme singulis, quae circa apockas publicas contrahun- tur, altum est in legibus nostris silentium. Ipsa autem mercium quoti- - diana traditio, quae contineri videtur éraditione tituli sive instrumenti, a mercium depositariis sive custodibus subscripti, negligitur prorsus. Deni- que, ut in praecipuis subsistam, codicibus nostris deest ipsa doctrina de actionibus, quam theoriam hodie vocant processus civilis, etsi eam iam desideravit in Gallia cassationis curia, apud nos Clariss. Nrenaurs. Scili- cet doctrinam eam in codice adumbraverant quidem, quibus eius scribendi cura fuit mandata, sed Ordinibus quidquid cum Napoleontico iure non conveniret fere réiicientibus eam ad deliberandum proponere ausi non sunt. Superest, ut de ipsa dicendi explicandigue dicam forma, quam legislator secutus est. De quo argumento si vernaculo sermone agerem et exempla in singulis fere titulis obvia adferre vellem , dies facile me deficeret. - Sci- licet quaestio agitur de vocabulis dicendique formulis, ex antiquitate magis minusve feliciter excitatis, de verborum constructione subinde Francicam quandam vel originem vel imitationem subolente, de sententiis vel obscuris vel antiquis; maxime vero de verborum atque formularum confusione inde orta, quod eadem res saepe. diversis vocabulis, subinde vero diversae res una eademque verborum formula significatae sunt. Quominus vero me poe- niteat haec latine quidem plenius exponi non posse, faciunt quae de hoc argumento acute ut solet, et eleganter, et copiose disputavit harum rerum sagacissimus observator AssENIUs. Quodsi, legislatoris nostri causam susci- pientes, de summa harum rerum difficultate, de codicum in patria nostra novitate, de ipso sermone nostro hac quidem in parte nondum satis for- sitan exculto, disputandum censetis, habebitis me vobis adsentientem ; sed vel sic tamen manet hoc: esse in ipsa dicendi disserendique ratione quae in codicibus nostris emendationem requirant, ut sit plana , simplex , evidens, nostro denique legislatore haud indigna. Séd quorsum haec omnia? Num praeter propositum eo fortasse tendit oratio, ut parvi faciendae, despiciendae adeo leges nostrae esse videantur ? OR A TEO: 95 Minime vero! Insunt bene multa laudibus non destituenda, quaeque minus probanda sunt vitium, ut dixi, continent magis temporum quam hominum; sed iuris interpretem decet principia iuris diligenter ante oculos habere, iuris ambitum considerare, accuratum dicendi genus non negligere. Cavendum, ne legum vitia perpetuam aequi bonique normam, iurispru- dentiam ipsam, in patria evertant. Quae probanda sunt ab iis quae repre- hendenda diligenter distinguentes, efficiemus, ut codicibus suus stet honos, maxime vero, ut quae in iis insunt bona iustitiae bene administrandae prosint, quae prava minusve probanda parum obsint. Legislator scilicet non dicendus est scripta lege uti, ut ius evertat, sed ut illud confirmet, maxime vero, ut iura ipsa civibus innotescant. Itaque iuris interpres, Romani non minus quam Germanici iuris peritus, patriique iuris sagacissimus indagator, ad vera iuris principia singulas legislatoris sententias exigit, et ex veris recepti iuris principiis singula codicum placita explicat, aureum illud Romanorum praeceptùm secutus : scire leges non est verba tenere sed verborum vim atgue potestatem. Quod- si hic illic in iniquam aut parum aptam, at claram tamen legis senten- tiam, neque interpretatione molliendam , offenderit, ipsum illud: %oc guidem perquam durum sed ita lew scripta, legislatorem admonebit de necessitate vel supplendi legem vel emendandi. Interim vero apud auditorem vel lectorem genuinae iurisprudentiae confirmabit auctoritatem, ipsorumque animum ingeniumque ad veram prudentiam civilem formabit. Quodsi vero quis non tantum, humanae imbecillitatis probe memor , codicum scriptoribus humani quid patientibus facile ignoscat, sed ipsa adeo - vitia sileat, vereor, AA.! ne hic gravius multo damnum adferat , quam is qui negligentius quam oportet leges scripserit. Potest scilicet quod in legibus parum recte scriptum est vel omissum ex iuris disciplina vel suppleri vel corrigi, sed ubi semel obscurata ipsa iuris doctrina est, vanae prorsus atque inutiles erunt ipsae etiam recte scriptae leges! Atque hic quidem venio sponte ad Legislatoris officium. Leges hic non scripsit, ut iam deinceps immutabile esset ipsum ius, sed ut iuris condi- tionem tum certiorem redderet, tum vero etiam emendaret. Quodsi quis ita generis humani et naturam et historiam ignoret, ut putet probabiliter aa I. van HALL scriptis legum codicibus posse se iam deinceps a ferendis legibus exco- lendoque iure vacare, gravem hic et turpem errorem committit. Quae conscribuntur leges paulo pleniores eam explicant aut emendant iuris con- ditionem , quae ipso scriptarum legum tempore obtineat, quaeque adversus hominum vel iniuriam vel socordiam vindicanda sint indicant , in primis vero ea continent iuris controversi capita, quae hoc ipso tempore inter homines agitentur. Ita leges Germanicarum gentium et Romanae, quae vel Con- stantinopoli vel Tolosae vel alibi conscriptae sunt, ex temporum opportunita- tibus exstiterunt, explicandae illae vel ex gentium migrationibus, vel ex in- ducta religione Christiana. Postea scribendis legibus locum dederunt _ex- peditiones sacratae, saeculo sexto-decimo sacrorum reformatio, sub finem vero superioris saeculi ipsa rerum politicarum conversio: singulis autem hisce temporibus ea diligentius conscripta fuerunt iuris capita quae cum novis rebus studiisque maxime cohaererent. Quae causa est, cur, ut vidi- mus, in condendis conscribendisque civium ac personarum iuribus, multi verique nominis legislatores fuerint, iuris Napoleontici conditores, in reliqua vero iuris doctrina parum diligentes saepe ċompilatores. Quod qui ani- madverterit ei facile persuadebitur , mutationes, ante hos duodeviginti ferme annos in iuris nostri conditione factas , tales esse quae vel exstinguere apud nos iurisprudentiam possint civilem, vel iurisprudentiae egregie prodesse , prouti minus magisve sui officii naturam rationemque perspiciat legislator. Est sane aliquid, patrio sermone conscriptos nobis in manu esse codi- ces, iam non unice e Franco-Gallorum moribus et e Francici sermonis in- genio explicandos. Sed plures etiamnunc quam oportet supersunt leges, senatusconsulta, decreta, quae ut Francice conscripta, Francorum magis quam nostratium moribus et usui respondent; tum vero in ipsis codicibus non desunt, quae in Galliam unde ad nos venerunt- sunt releganda. Eadem igitur hac in re via est procedendum, quam ingressus erat legislator, cum post Belgicam secessionem ad gentis nostrae utilitatem unice exigendos esse codices censuerat., Neque verendum, ne ita, aliis super alias coacervatis legi- bus, iurium confusio aliquando oriatur, si prudenter et ad certam normam in hoc officio explendo procedat legislator. Ex usu vitae oriuntur necessitudines , ex necessitudine ius, ex iuris notione depromatur lex necesse est, Itaque CE A FO; 97 attendendum , et attendendum quotidie, quae existant novae inter homines necessitudines, quaeque leges, ita vel desiderentur prorsus, vel iam parum aptae esse videantur. Id vero in primis attendat legislator, legem scribi, sed ius zasci, ad iuris normam ita revocandas esse omnes leges; in patria autem Regi atque populi Delegatis . legislatoriam potestatem non esse vel conservatam vel oblatam, ut iniquas aut inutiles leges conservent, sed ut eas vel emendent, vel cum aequis populoque utilibus commutent. Quodsi laudamus ipsius' legis fundamentalis quae dicitur, quasi non moribus, institutis atque historia, sed paucorum articulorum codice tanquam funda- mento nitatur patria; — quodsi, dico, laudamus ipsius legis fundamentalis repetitam subinde praelectionem, si laudamus hoc ipsum, in novissima editione faciliorem esse huius legis inductam emendationem, quidni etiam legis civilis et emendationem probemus et suppletionem ? Sed caute hic procedendum! Sententiae iudicum , interpretum commen- tationes, maxime vero ipsius vitae civilis necessitates considerandae et per- pendendae sunt, idque diligenter et assidue ;'neque tam figendae et refigen- dae leges, quam tollenda ex legibus ea de quibus bene constiterit vitia, supplendae, de quibus peritiores consenserint , ‘lacunae. : Ita: procedente tempore, non codices habebimus in dies peiores minusque temporum rationibus accommodatos, sed tales, qui mutatis temporibus mutentur ipsi, certiusque in dies et aequabilius ius constituant.: Arduum ‘profecto opus, sed dignum illud, in quo perficiendo iuris interpretes , quique: iustitiae administrandae praesunt magistratus, cum legislatore conspireńt:' -+ ; Nec me movet opus illud esse quasi instar Penelopes telae, tale scilicet, quale nemo umquam absolutum perfectumque adspecturus sit. » Iud énim legum probabiliter scribendarum cura commune habet cum singulis fere reipublicae bene administrandae partibus. f Ut colenda semper erit industria, curandi mores, emendanda quáeque instituta civilia, ita iń primis perpetua quadam cura colendae sunt: leges, ne in dies minus vitae usui accommodatae esse videantur. Neque daiis AA.! hoc quidem nomine difficiliorem esse conditionem populi, apud quem codices generaliores, quam illius, ‘apud quem sparsae: tantum atque: singu- lares leges usurpantur. Sed, ut redeat oratio unde-exorsa est, noncquàestio in patria agitatur haec, an codices videantur conscribendi; sed quomodo 13 98 L waw HALL caveatur, ne ċodices iam dudum scripti imoparabila iurisprudentiae damnum allaturi esse videantur? Perpetuum itaque cogito iuris interpretis, perpetuum item legislatoris officium, unum tamen eo nomine ab altero diversum, quod illius sit doctri- nae lumine singula iuris loca illustrare, singulosque codicum naevos, vitia , lacunas ostendere, huius vero duplicem quaestionem agitare: alteram, an iam satis de ipso vitio deque medicinae adhibendae opportunitate constet ; alteram, quale tandem adhibendum remedium sit, ne ius scriptum ab alio in aliud ruere vitium -periclitetur. Ita non temere et incaute novum con- tinuo ius conditurus, sed suo quasi stilo confirmaturus- est, quod mores primum agnoverint , aut temporis ratio iam dudum efflagitaverit. Praeci- puus autem labor iuris interpreti in eo positus est, ut practicam legis effi- cacitatem satis recte pleneque cognoscat; legislatori in hoc, ut morbo propriam et tempestivyam medicinam adhibeat; utrique communis labor, ut universi iuris scripti atque non scripti ambitum , indolem et historiam ita perspiciant ut singulis placitis. suum propriumque locum adsignent, atque ita, dum singulis partibus subveniunt , universam iuris prudentiam, vere hoc nomine dignam colant , foveant, emendent et amplificent. Equidem scio, AA.! quam: late hic pateat campus, sed idem hoc non ignoro, non nisi de iis iuris capitibus ferendas esse leges suppletorias vel emendatrices, de quarum utilitate aut necessitate plane constiterit. Quo nomine aliud omnino a legislatore praestari volo, quam quod vulgo ab eo postulatur, ut nempe leges condat etiam de iis argumentis, de quibus ne inter doctos quidem constet, qùem in modum definienda sint. Mihi quidem, AA.! non- placet novarum legum studium, etsi fortasse ipsa lege fundamentali iam declaratum , quod argumenta spectet circa quae desideratur adhuc communis doctorum: opinio et guot capita, tot sententiae saepe sunt. Leges requiro, quae e moribus ipsis- quasi sponte nascantur, quae, ut facile perferuntur, ita semel constitutae diligenter observantur, leges dico tales, quae confirment, quod harum rerum peritis iam dudum aequum aut necessarium visum sit. -In his autem codicum emendatio et suppletio“ primum facile locum obtinent. ORATIO. <99 Utinam huic argumento, quod alienum est a partium studiis ; reipublicae vero longe utilissimum, tandem aliquando operam det legislator. Ita evanesċeret quoque absurda illa quaestio num , conditis legum codicibus, institutisque iudiciis, opus sit adhuc administrativae iustitiae. Equidem con- servandos esse et supremum iustitiae administram et officiales illos , qui curiis atque tribunalibus adstant, iustitiae bene administrandae inspectores quasi et custodes, censuerim , sed his mandatum velim, ut'quale sit doctorum virorum deë legibus iudicium , qualisque legum in publicas‘ privatasque res efficäcitas , diligenter attendant, de ea re ad Regem referant, atque ita emendationem praeparent, lentam quidem illam, sed in perpetuum efficacem futuram. Habetis meam qualemcumque de gravissimo argumento sententiam, non ex intimis artis quasi penetralibus depromtam', sed; ni fallor, pragmaticam , quandoquidem nihil est, quod pluris nostra interest, quam- ut probabilibus utamur legibus, quod ita tantum. nobis aliquando continget, si manum operi admovere audeamus, atque necessariam codicum emendationem negli- gere desinamus. Quae de fatis Academiae dicenda supersunt magnam partem sunt laeta. Florentem Academiam regundam accepi, non minus florentem mox succes- sori traditurus sum. v Floret nimirum Academia, quod non parvi faciendum est, insigni civium numero, ut hoc quidem nomine nihil sit, quod aut -Leidensi aut Gronin- ganae Academiae invidēamus. Floret item , quod longe pluris est, civium Academicorum moribus, honestate, industria, praeceptorum observantia , studiorum amore. Equidem non is sum, qui hoc a generosa iuventute postulem, ut chartis ita impallescant, ut qui iuvenes se esse obliviscantur, ipsis studiis impares sese reddant. In iuvene iuvenem exopto. Quid- quid agit id hilari vultu, animo alacri agat, non severitate aut ficta aut parum naturali, non adfectata quadam et senili gravitate, sed simplicitate et ingenuo animi candore sit insignis. Qui tali indole praeditus et proba- bili iustaque institutione formatus in Academiam se contulerit, huic Musae 97 100 IL vay HALL non placere non`poterunt; artes atquè doctrinas, tam varias ét tam arcto tamen vinculo inter se coniunctas, cireumspiciet easque ex illis potissimum eliget et amplėctetur, quae cum ipsius voluntate, ingenio studiisque maxime conveniant, ipsius quippe vitae tabernaculum aliquando in illis collocaturus.. Non puer hie in' subselliis praeceptori adsidet, ut ex eius ore ea: excipiat memoriaequè mandet, quibus doctrinae schema aliquod sibi ĉomparet, quod sane ab: ipsa doctrina ita diversum est ut umbra a corpore, ossa a vivo animante; praeceptorem vero adolescens colit et amat, cum eum flagrantem videat corumdem amore studiorum , quae ipsum quoque tenent, eique de gravissimis argumentis disputanti assiduus auditor adest , ut eo auctore atque duce in interiora penetret Musarum sacraria, earum ipse aliquando antistes : futurus. ; Tales, AA. HH.! cognovimus plerosque eorum , qui in hanc artium atque doctrinarum universitatem confluxerunt, sive in: frequentatas iam a se scholas redeuntes, sive nunc primum in eas, numerosiores etiam quam antea, convenientes. Quod si: quis fortasse unum et alterum desiďeraverit eorum , qui huic Academiae et his nostris scholis quasi destinati esse videbantur, complures praeter exspectationem hanc prae ceteris sibi elegisse doctrinarum sedem grati animadvertimus. Egregie autem id a civibus nostris actum est, ut bonam Academiae nostrae apud bonos existimationem integram serva- rent. Equidem Rectoris munere ornatus fui, non oneratus, atque. si legibus Academicis mihi nescio quae auctoritas, imo- vero imperium ali- quod aut iurisdictio, in studiosos iuvenes delata fuit, ad Rectoria ornamenta id pertinere visum est, potestate vero illa utendi locus fùit nullus. Et vel sic tamen, AA.! Academicae iuventuti praeter meam vestram- que spem id accidit quod vellem accidisset numquam. Academica iuventus; quae placide hic adsidere vel circumstare videtur, in duo quasi agmina discessit, neque mihi, id tamen strenue totoque animo agenti, neque aliis Academicae iuventutis fautoribus contigit, quin- gentos illos iuvenes in unam vel retinere vel redigere societatem. Quid mirum, si vel profanum vulgus, vel illi quoque, qui harum rerum. saga- ciores, aut sunt, aut habentur aestimatores, hic vel generis ordinisve dis- crimen, vel politicarum opinionum dissensiones adesse vel. opinentur vel suspicentur saltem! Egregie tamen illi falluntur. Quorum quidem error OKATI: 101 vel eo arguitur, quod ei sodalitio, quod magna parte iuris studiosis constat , praeest theologus; ei vero, quod potissimum theologis constare dicitur, praeest iuris studiosus. In politicis autem rebus si certant, certant in eò utri pluris faciant et patriam et regem. Quid igitur est? Maior iam est studiosoram numerus, quum qui in unum facile cogatur. Genere, studiis, necessitudinibus diversi sunt. Quisque suos maxime amicos, socios et sodales exoptat, eoque arctius firmiusque amicitiae vinculum se contractu- rum existimat, quo minus id ad omnes academiae cives pertinere intelligit. Videor mihi ita explicuisse, quod non probo, imo vero quod vehementer reprehendo. Una est scilicet Academia nostra. Uno vinculo continentur diversa studiorum genera. Itaque cari sint amici, cari propinqui, cara sua cuique studia, at omnes omnium caritates Academia, veluti altera patria, complectatur! Sola concordia nostra vestraque, generosi iuvenes, florere et crescere possunt res nostrae ! De civibus Academicis dicenti, triste quotannis imponitur Rectori officium eos' breviter commemorandi, qui Academiae parentibusque praematura morte erepti sunt cives. Nam vix, ac ne vix quidem annus praeterire solet, quin nobis eripiatur unus et- alter eorum, qui in meliorem spem nobis dati et commendati videbantur. Ita me quoque Rectore tres iuvenes lectissimi, huius Academiae cives, diem obierunt sùpremum, quorum dūo Parrrus Wacker, Essingensis, et Iacosus Rusenkonne, Amsteloda- mensis, Academiae nostrae ostensi magis quam dati fuerunt, tertius Gvuıurmus ROMAR, 'e pago Amstelveen, scholis nostris vix annum in- terfuit. Sed de Wacxero quidem, Theologo, ex Academia Erlangensi modo‘ huc translato, quum fato functus est, tu, clarissime Vınge! ad funus egregie et pro meritis dixisti, de Iacoso RuBENKONING, cive meo, Medicinae studiis destiñato, quidem laetissimam spem conceperam, cum mihi, nominis inscriptionem petens, egregie placeret simplicitate nescio qua cum honestate coniuncta, qua sese paternum nomen et Amstelodamensė decus in Academia esse tuiturum promittebat. GuILī1ELMUM denique ROMAR, Theologiae destinatum, mater vidua primum Arnhemiam ubi Gymnasio 102 L van HALL interesset, deinde Traiectum comitata fuit; adem nunc filium unicùm luget, de quo optima quaeque sperare ei licuerat. A studiosis ad nostrum ordinem, pro mei muneris: ratione, pergo. Et hic quoque ereptum nobis lugemus collegam, virum optimum , aequalem meum, PeErrRum JonmaAnnEM Isaacum DE FremERy, in facultate Matheseos et Philosophiae Naturalis Professorem extraordinarium. l Profecto, AA.! a me non exspectatis, ut eius merita iusto pretio aestimem, ab eorum tamen mentione me penitus abstinuisse nolim. Natus d. 19 m. Mart. a. 1797, multis animi ingeniique dotibus patre Nıcorao CornzLIO pe Fremery haud indignus erat filius. Meministis , quomodo iisdem atque ille philosophiae naturalis studiis deditus, eo prae- side, 27 Ian. 1819, zoologiae peritiam declaraverit, scribenda publice- que defendenda disputatione de casuario novae Hollandiae, mox autem (10 Maii 1819) Medicinae Doctor creatus fuerit, scripto specimine in- augurali de Žydrope ligamentorum -uteri. Brevi post in schola veterinaria ei cathedra fuit oblata, in physicis, chemicis et pharmaceuticis, quam do- cendi provinciam obtinuit, donec ante hos quinque annos, novum in mo- dum ordinata illa schola, honestam cum collegis duobus obtineret missio- nem. Interim in Academia nostra Professor extraordinarius (Decr. regio d. 24 m. Mart. a 1829), mox honoris causa Math. Magister Philos. natur. Doctor creatus est. Sed quominus docendo multum praestaret, tum eo factum est, quod Ordinariis professoribus, docendi munere optime fun- gentibus, ille extra ordinem collega accederet, tum vero eo, quod, in gratiam multorum, praxin factitabat medicam et utrique collegio rei me- dicae, provinciali dico et oppidano , interesset, illi quidem ab actis, huic adeo Praeses. In Acadeńmia tamen, donec MurpeRus (a. 1840) NıcoLĪĘao CoRNELIO pE Fremery succederet, ckemiam docebat applicatam, inde ab anno 1851 mineralogiam et geologiam et, cum a. 1849 Rectoris magnifici munere defungeretur, audivimus eum ex hac cathedra de socero suo Iano Korso eiusque in patriam meritis pie vereque verba facientem. l Duxerat scilicet oe Fremery Maram Kors et complures ex ea suscepit liberos; quo factum ut re familiari uteretur minime lauta. Quod si quis ORATIO. 103 censeat, potuisse eum magis curare externum corporis habitum cultumque, talis incuria cadit haud raro in optimos et eruditissimos viros. Idem vero bonis artibus literisque, quae ad humanitatem pertinent, egregie erat eru- ditus, tali autem erat animi candore atque simplicitate, ut cum amicos coleret, tum de inimicis aeque et modeste existimaret. Aegrotantes au- tem in primis magni eum faciebant. Nec mirum! Nam illi, penes quos est harum rerum iudicium, optimum eum esse censuerunt diagnosticum, qui quum naturam morbi optime perspiceret, simplicem ei propriamque medicinam eo facilius adplicabat, quo ipse in ré pharmaceutica erat peritior. Quanta autem ipsi esset aegrotantium cura, eo potissimum tempore appa- ruit, quo Traiectum penetraverat tristis illẹ morbus, cuius natura, causa, universa denique ratio adhuc doctissimum quemque latuit. Ingruenti malo obviam ivit DE FREMERY, et, si doctrina , experientia, cura, virtute com- primi aut arceri a civitate nostra potuisset, hoc eius potissimum diligentia effectum fuisset. Quem sua virtus nobilitaverat, eum pro meritis Ordinis Leonis Belgici Equitem creavit Rex Augustissimus. Magni hunc honorem et ipse faciebat et, quod in eo laudandum censeo , palam id profitebatur ; sed magni etiam hoc faciebant illi, qui, vel in medicis, vel in pharmaceuticis societatibus, eum socium habebant doctum , facilem, omnibus carissimum. Talem vidimus collegam nostram, talis nobis, inprimis vero uxori, filiis et filiabus derepente, nihil tale opinantibus, ereptus fuit d. 7 m. Sept. 1855. Equidem Deo Opt. Max. gratias ago, quod mihi datum fuit vobis, collegae coniunctissimi! funus ducentibus praeesse. Adsit ille viduae, adsit liberis! Ad te me converto, clarissime GÒuDoEvERE! Unus tu cum clarissimo SuERrmaANyo superstes eorum, quos ante hos triginta quinque annos Profes- sores Traiectinos suspiciebam, cum subsellia una cum IANO VAN DER HorvEN , GUILIELMO VroLIk, Iacobo AnoLPHO Caroro Rovers et Con- sTANTIO Nicatı occupare mihi contigit. Nuper autem tibi, ut ante hoc triennium illi, vacationem muneris tribuit Rex Augustissimus. Diu, precor, çoncesso tibi otio fruare! Interim vero tibi curae cordique esse pergant 104 I. van HALL Academiae nostrae commoda et, si iam deinceps non amplius institutis et praeceptis, tamen monitis tuis et exemplo prodesse Academiae nostrae tibi liceat ! : Equidem laetor, clarissime Rovers, quod mihi nunc demum ex augus- tissimo hoc loco, universae Traiectinae Academiae nomine verba facienti, conćessum est tibi gratulari de feliciter suscepta GouporvrRI in locum do- cendi provincia. Iam enim non amplius vel optare vel sperare de te licet fore ut talis futurus sis in Academia nostra, qualem te et Franequerae et Groningae praestitisti; iam experti scimus, tuto tibi tuaeque disciplinae iuventutem nostram quoque instituendam esse traditam. Equidem modo non sine voluptate commemorabam solemnem illum diem, quo ante hos triginta quinque annos praemio ornabamur ambo; quae commemoratio nescio quomodo in me quoque, quippe aequali tuo, excitat alacre illud in- genium, summum illud discendi docendique studium, quod in te, summam tamen rerum humanarum inconstantiam et tristissima fata experto, admi- ramur omnes. Diu te in Academiae tuorumque utilitatem incolumem et vegetum servet Deus Opt. Max.! Te quoque hic compellare liceat, vir doctissime VERMEULEN, cui his ipsis diebus cura Bibliothecae nostrae in Gouporverı locum mandata fuit: gravissimum sane munus, quod multiplicem doctrinae copiam, diligentiam summam, animum etiam benevolum requirit erga eos, quorum causa bi- bliotheca nostra cum maxime constituta est. Te praefecto , Bibliotheca nostra librorum copia et delectu aptaque dispositione, visitantium admirationem movere pergat, maxime vero, te praefecto, Bibliotheca nostra multis, prae- cipue civibus academicis, utilitatem praebeat! Nam ut facilis promtusque iis ad libros nostros pateat aditus, tua potissimum efficiendum est bene- volentia. Fac itaque, vir doctissime! ut in prosperis Academiae fatis etiam hoc commemorare possint successores mei , te potissimum GOUDOEVERO nostro successorem datum esse! Sed plura sunt hic commemoranda quae grato erga Deum animo nos afficiant. Quinque et viginti sunt anni, ex quo vos, clarissimi collegae, ORATIO. 105 HoLTI, ÅCKERSDYKI, RErsI, BERGSMA, VısscHER, quas in Belgio eo tem- pore obtinebatis stationes, cum statione Traiectina commutavistis. Gratu- lamur vobis, quibus ita felicibus esse contigit, ut cathedra vestra transpone- retur potius quam tolleretur. Gratulamur patriae et Academiae Traiectinae, quod vos servaverit incolumes, studiorum amore semper flagrantes, ve- strisque meritis Academiam nostram illustrantes. Per quinque lustra experti estis, quanti vos faciant cives nostri vestrique discipuli, aetate, muneėribus, meritis conspicuos. Favere Academiae nostrae eiusque commo- dis prodesse etiam deinceps pergite! Collegae vestri, aeque ac vestri dis- cipuli, vos colunt, amant, reverentur ! Quam iuvat de florentissima Academiae nostrae conditioñe :me vobis praesentibus dicere, Curatores Academiae, Viri Amplissimi! Nam- vestra cura haec-conditio vel confirmatur: vel amplificatur. Quare laetamur etiam . Academiae causa, quod vos sanos sospitesque hic- adesse : videmus , omnes. Luctus tuus, Amplissime van Hoyrema, etiam nos: adflixit. `: Nam ita profecto nati sumus homines, ut- quae privatis nobis accidant, pùblicam quoque personam adficiant, quaèque publicam personam tangunt a privata non sint aliena. = Ita tu quoque in salute liberorum tuorum et- prosperitate, non minus quam in felicissima Academiae tuae cònditione , -solatia digna et quaeras tibi et invenias. Habet autem ` Academica illa: cura aliquid proprium: atque singulare , quum et perpetuo vigilem eam esse oporteat, ubi id minime cernitur, et subinde ad tempus appareat vimque suam et actionem ostendat. Quotus- quisque est, qui nesciat, quam anxie, vacante cathedra, conquirendus sit, qui eam in Academiae emolumentum: occupaturus sit. Mores, valetudo , doctrina , dicendi docendique : methodus sunt attendenda. efficiendumquė, ut oblatam cathedram acceptare possit, qui evocandus videatur. : Itaque non ii sumus, qui hoc vobis vitio‘ vertamus, quod iam per annum vacat litera- rum orientalium cathedra. Gratiam tamen tibi, BoumANNE, tibique, GEERI, habemus quam maximam , quod. vacante cathedra scholas illas vacare passi non sitis! — Lente'igitur in his est festinandum , festinandum tamen, et : 14 106 IL. van HALL efficiendum, ut collegae, quos nominavi, post ferias suis propriisque scholis vacare possint toti. Faxit igitur Deus, Viri Amplissimi! ut quae, hac quo- que in parte, in Academiae emolumentum efficere conamini, feliciter et ex voto vobis cedant! De fatis Academiae dicens, versatus hactenus unice sum in discipulorum praeceptorumque personis. His scilicet, ut mihi quidem videtur, Academia revera continetur. Sed opus illis est Bibliotheca, Horto, Laboratoriis , Museis, Observatorio, Nosocomio, Auditoriis et Senaculis, de quibus prorsus siluisse` nefas foret. Bibliotheca nostra et copiosa est et bene disposita, crescit in dies libro- ‘rum multitudo partim etiam ex donis, tum aliorum, tum in primis nobi- lissimarum filiarum Baronis a LynDEN, cuius amplissimi optimique viri memoriam grata piaque mente semper colemus! Hortus botanicus laete floret. Privatorum donis permutationibusque cum exteris, maxime vero cum India Orientali, locupletatur. Sed plantae ut crescunt ita intereunt; quare assiduam exigunt diligentemque culturam , quam in Academia nostra egregiam inveniunt. Museis utimur pluribus, in dies auctis iisque přaestantissimis, anato- mico , physico, aliis. Laboratorium chemicum norunt etiam ii, qui reliqua Academiae adminicula ignorant. Observatorium astronomicum iam aliquot abhinc mensibus studiosorum utilitati inservire coepit, et, quamquam nondum omnia instrumenta in eo rite disposita sint, tamen optime iam respondet iis, quae exspectari pos- sunt ab insigni hoc studiorum astronomicorum adminiculo, quod parum abest, quin nobis ab aliis invideatur. De Nosocomio hoc unum moneo, de'vetere reficiendo vel de novo con- dendo serium in modum non tantum Curatores nostros sed etiam Magi- stratus Traiectinos esse ‘sollicitos. : Sed quid multa? Studiorum adminicula in: Academia nostra vel egregia sunt vel longe meliora quam esse existimantur. Quod non vident illi neque intelligunt, qui florentem Academiam non cogitant, nisi quae aulis utatur et auditoriis et“atriis sui dignis. Desiderat autem Academia nostra fere ÈA TİO; 10% habitationem ; utitur hac aula et vicino senaculo.: aula, inquam, satis spa- tiosa; sed hiberno tempore frigida, dicentibus atque audientibus parum apta , senaculo autem, quo Curatorum collegium, Senatus Academicus et quinque - facultates suis vicibus utantur; auditoria vero Professoribus fere vel condu- cenda vel adeo aedificanda sunt. In senaculo tamen, Curatorum cura, quod boni sit ominis, lumen superne admissum est et instauratae docto- rum decessorum imagines. Tta nihil a Curatoribus nostris quidem negligi- tur, quod ad Academicam utilitatem nostrumque commodum conferre posse videatur; sed restant quorum procuratio optanda est! Superest ut de certaminis eventu, quod studiosae iuventuti ipsius Regis nomine superiori anno fuit propositum ad vos referam, victores proclamem , ipsisque palmam Augustissimi Principis nomine tradam. Ordo autem Medicorum, ordo item Matheseos et Philosophiae Naturalis re- sponsa ad quaestiones a se propositas omnino non acceperunt. Theologorum ordo accepit duo, de quibus quid iudicet patiamini ut vobiscum communicem. Theologorum Ordo hanc excutiendam proposuerat quaestionem : „Ostendatur ex historia, quid CarorIneIco aevo religionis Christianae „vim moralem in gentes Neo-Europaeas impediverit; quomodo vel sic „tamen haec” religio praestantissimam ac beneficam suam indolem satis u superque comprobaverit.” ; ‘` Ad quam quaestionem duae ordini oblatae sunt commentationes, altera his Hasır verbis notata : „Der Herr der Zeit ist Gott, der Zeiten Wendepunct CurIstus”, altera adscriptum habens hoc symbolum: post tenebras luæ. — Quum autem nulla posterioris ratio haberi potuerit, quippe quae multo post indictum diem oblata esset, de priore tantum commentatione iudicium tulit Ordo. In qua haud pauca invenisse se probanda ac laudanda, lubens profitetur. Prodit enim scriptor historiae ecclesiasticae cognitionem haud vulgarem , magnamque in conscribenda sua dissertatione industriam collocavit. At plura tamen reprehendenda ac vituperanda reperit Ordo. Etenim praecipuum quaestionis consilium non bene percepit scriptor, certe non satis accurate 14* 108 I. van HALL perpendit. MNonnullos fontes, quos consulere et potuerat, ‘et debuerat, plane neglexit. Priorem quidem commentationis partem fusius et plenius, posteriorem vero, eamque graviorem, nec copiose, et minus accurate ex- posuit. Inter rerum causas et effectus nec rite distinxit, neque nexum hos inter atque illas intercedentem , satis explanavit. Porro singula exem- plis, ex historia sumtis, illustrare ac comprobare praetermisit. Latinitas denique prorsus barbara est dicenda. Quae quum ita sint, scriptorem , licet propter industriam suam reique sciehtiam sit laudandus, praemio tamen ornare non potuit Theologorum Ordo. Felicior fuit Iurisconsultorurin Ordo, cuius de tribus qs accepit com- mentationibus hoc est iudicium : Ordo Iurisconsultorum ad quaestionem propositam : „Qui post Huconem Gror:um in Belgio nostro iuris gentium peritia vinsignes fuerint viri docti, ordine chronologico recenseartur, deinde quid vin primariis illius disciplinae partibus singuli praestiterint, exponatur.” Duo accepit responsa, alterum insignitum verbis RosrrRTI Komr: vEs wird erzählt welche Bearbeiter des Faches aufgetreten sind etc.”, alte- rum Gorri versibus ~vDamit Ihr doch am Ende seht, das er nichts usagt, etc.” Quarum commentationum prior -adeo alteri antecellere visa est cum luculenta argumenti dispositione, tum vero ingenii acumine et doctrina, ut, quamquam uterque scriptor in tam amplo lateque patente disquisitionis historicae et litterariae campo nonnullorum virorum doctorum, quae negli- genda non erant scripta, aut silentio prorsus praeterierit, aut non ea qua par erat, -diligentia pertractaverit, in his cum ĢGRASWINCKELII et PETRI DE LA Court, tum Norsrtii et VıTRINGAE opera, vernaculo sermone edita., vel sic tamen Ordo propter eximia prioris coùmentationis in primariis iuris gentium locis illustrandis merita, eam aureo praemio dignam existimáve- rit; — alterius vero responsionis scriptorem, qui non eam, quam postulabat quaestio, ordinis chronologici rationem habuit, in ipsis vero disciplinae partibus tractandis operam collocavit minime contemnendam, honorifica commemoratione defraudare noluit. Aperta scedula, priori commentationi addita, nomen exiit DIpERICI ORATIO. 109 van Hoernporr, Phil. Theor. Litt. Hum. et Iur. Rom. et Hod. in Aca- demia Lugduno-Batava Cand., qui, instituto ex lege examine, commenta- tionis auctorem se abunde probavit. Alterius commentationis scriptorem prodidit se Iom. Iac. SCHNEITHER, in Acad. Groningana Iur. Cand. Ad quaestionem, qua rogatur ~ Fideicommissorum in Patria historia ,” unam tantum Ordo Turisconsultorum accepit commentationem hoc lemmate insignitam: ~les substitutions sont prohibées.” Est illa ita conscripta ut tum studiorum diligentiam tum iuris etiam civilis doctrinam probaverit scriptor. Fontes maxime iuris patrii antiqui, qui ad hunc iuris locum spectant, cognoscere studuit, quaestiones complures huc pertinentes tra- ctavit; sed, pro Žistoria fideicommissorum, dogmaticam elaboravit huius loci explicationem. Desideratur itaque, quae vel in primis quaesita fuit, explicatio rationis, qua in diversis patriae nostrae regionibus fideicommissa in usum- primum inducta, latius deinde propagata, mox circumscripta aut sublata fuerint; in quo quidem argumento indagandum fuisset, quam vim in hunc iuris Romani locum cum usus fori, tum doctorum virorum opera temporis decursu habuerint. Quam ob rem aureo quidem praemio scri- ptorem condecorare non potuit, laudandam tamen eius non vulgarem dili- gentiam esse arbitratus est, eamque publica testificatione declarandam. Itaque palam eo evocato, ac resignata scedula, scriptorem esse apparuit BrrNaRrDum Dorsour Mers, e pago Garmerwolde-Groninganum , Turis in Acad. Trai. Cand., cui itaque dictum testimonium honorificum erit exhi- bendum. Itaque tu, DıperIce van HoeenDporr, Iuvenis Ornatissime!. in hunc suggestum, quaeso, adscendas ! En aureum praemium, quod victori tibi, ipsius Regis Augustissimi, Guru™ II, nomine, traditurus sum. Egregie tu partes tuas egisti! Et Leidensis Academiae antiquam famam, et avitum gentis tuae nomen strenue tuitus es. Macte virtute tua! Sint sane quos paternum illud avi- tumque decus oneret magis quam ornet. Tu generis nobilitatem egregie sustinuisti! Fac ita pergas, nobilissime idemque ornatissime van HocEN- DORP! Iam enim non tantum erga avum tuum, virum celeberrimum , et erga patrem, virum egregium, puero tibi ereptum, sed erga te quoque ipse obligationem novam quasi contraxisti, talem te praestiturum, qualis 110 L vas HALL nunc futurus videris. Itaque aureum hunc nummum, optimi Regis nomine, tibi equidem trado, ut praemium obligationis adimpletae, tu vero illud accipias , ut arrham obligationis novae erga literas, mer patriam, erga Regem ipsum contractae ! ni Vos quoque acceďdite, IANE IĪACOBE SCHNEITHER et BERNARDE Dormour Merzs! Non ita felicibus esse vobis contigit ut aureum e certamine praemium reportaretis. Sed est aliquid in magnis voluisse. 'Tentastis quod alii ausi ` non sunt nec disceditis ex hoc certamine, nisi ita laudati, ut Groninga- nam et Traiectinam famam egregie tuiti esse videamini. Accipite haec reportatae laudis testimonia et facite ut his, vel maioribus etiam, dignos vos semper praestetis in vestrum et in patriae emolumentum. Superest ut de quaestione Philosophica dicam. Ordo Philosophiae Theoreticae et Litterarum Humanioram hanc quae- stionem studiosae iuventuti proposuit : : v Exponatur, quid ad diiudicandam celeberrimam de animi existentia „ quaestionem hac nostra aetate Anthropologia attulerit.” Unam accepit commentationem, poetae nostri Hermers verbis insigni- tam: v Het pogen zelfs is grootsch in °t worstelperk der eer.” Neerlandico sermone lucide et eleganter composita pluribus nominibus haec scriptio Ordini se commendavit. Argumenta tam eorum qui animum esse negant, quam eorum qui animum a corpore seiungunt, clare expo- nuntur et ex aequo~+udicantur, rerum magis quam temporum ratione ha- bita, ita ut non singulorum scriptorum opiniones enumerentur , -sed ad diversa probationis genera attendatur. Haec dispositio, ceteroquin, lau- danda, causa fuisse videtur, quare scriptor, Germanorum disputationes praecipue explicans , philosophos et physiologos in Francia, Anglia et Scotia omittendos duxerit. Įn describenda litigantium causa veri studio, a prae- sumtis opinionibus libero, -ductus est, et omnium fere argumentorum, quae ultro citroque afferuntur, curam habuit, licet eorum nonnulla tetigerit potius quam ab omni parte consideraverit. In diiudicandis probationibus acri iudicio usus est; maiori autem laude dignus fuisset, si copiosius de quaestione dixisset; ac, quid corpus, quid animum intelligant philosophi, ORATIO. 111 accurate definivisset, difficillimas etiam de animo quaestiones tractasset ; quales sunt, num argumenta, quibus animus esse demonstratur, ad omnia animalia pertineant, ut haec etiam immortalia habenda sint; num animus una cum corpore gignatur an vero increscente demum corpore nascatur; quamnam vim in omnem hanc rem habuerit religio Christiana; num ex placito de corporum resurrectione effici queat, ne religionem quidem ani- mum a corpore divulsisse. Sed a iuvene, cui breve temporis spatium con- cessum erat, nimis expostulare noluit Ordo. Laudavit diligentiam et in- dustriam, quae multa in commentatione comparet, mentis subtilitatem , veri reperiendi studium , ingenium , etiam animum, ad quem nihil humani non pertinet, ac scriptionem dignam iudicavit, quae aureo praemio ornaretur. - Aperta autem scedula commentationis scriptor apparuit GIsBERTUS Hex- RICUS LAMERS, qui in hae Academia ad Theologiae studia se contulit. Accedas, ornatissime GIsBserTE HenrIcE Lamers! Alteram quod mihi tribuendum datum est praemium, equidem non minus libenter tibi, civi nostro, trado quam- alterum HocrNDorr:o, Leidensi. Tua scilicet unius diligentia effectum est, ne cedere Traiectina Academia Leidensi videatur neque Theologis omne praemium deesset! De gravissima quaestione docte pariter et eleganter disseruisti et ita quidem, ut Vınxır, praeceptoris tui, sententiam probare visus sis: germanum philosophum optimum esse theologum. Ita fac pergas! Bonas Litteras atque Philosophiam cum Theologiae studio ita deinceps quoque iungas ut alteram disciplinam ex altera illustres. Ita Litteris atque Philosophiae, ita Theologiae etiam, per te suus in patria nostra stet honos! Superest ut Rectoris Magnifici munus tandem aliquando deponam ac -successori designato tradam. Itaque te, LunovIce GERARDE ViısscmER! ex Regis Augustissimi decreto in proximum annum Rectorem Magnificum dico, renuntio, proclamo. Accedas itaque, Vir Clarissime , et locum occupa, quem tibi feci vacuum., Salve, Rector Magnifice , iterumque salve! Fasces tibi cedo et sigillum : magistratus ornamenta, magistratus etiam onera ! 112 , I. van HALL ORATIO. Per quinque lustra Academiam nostram cognovisti, neque ignoras, quid ei prodesse, quid ei nocere possit; quidni igitur, de tuo magistratu bene augurari liceat in hoc praesertim florentissimo Academiae nostrae statu? Equidem ut amplificentur res nostrae optare vix ausim, ut salvae sint, te Rectore, opto atque confido. 3 Tu vero, Deus Opt. Max.! qui me gravissimum munus’ suscipientem , gerentem, deponentem servasti, Tu successori meo , tu Curatoribus , collegis , civibus, Academiae propitius adsis! Tibi in omne aevum sit laus, honos et gloria! i Die 26 ACTA IN SENATU - A9,:1855—1856: RECTORE IACOBO van HALL. GRAPHIARIO HENRICO EGBERTO VINKE. m. Martii. Rector Magnificus Henrıcus EcBERTUS VINKE a Senatu Amplissimo in cathedram ductus, habita Oratione de vera fidei Christianae notione, nostris praesertim temporibus memoria tenenda et in omnium animis imprimenda, enarratisque Academiae fatis et lecto Programmate certaminis literarii, a Rectore et Senatu indicto , datum sibi successorem proclamat et salutat Virum Clar. IAcoBum van HALL. Senatus Graphiarius lectus est Vir Clar. H. E. VINKE. Die 2 m. Tulii. Rector çum Senatu communicat, Virum Clar. A. vAN Die 8 GouDoEvER, in Fac. Phil. Theor. et Lit. Hum. Professorem Ordi- narium, propter aetatem septuagenariam ex Decreto Regio rude donatum esse. Rector nomine Senatus gratias agit Viris Clar. Bouman et DE GEER, quod, vacante Literarum Orientalium cathedra, has Literas docéêndi munus in se susceperunt, ille tradendis Literaturae Arabicae atque universe Orientalis initiis, hic explicandis Literis et Antiquitatibus Hebraicis. m. Septembris. Senatus luget obitum Viri Clar. P. I. I. ne Fez- MERY, in Fac, Math, et Phil. Nat. Professoris Extraordinari. : 15 114 ACTA IN SENATU. Die 7 m. Decembris. Vir Clar. Iacosus ApoLpamuUs CAaroLUSs ROVERS, Phil. Theor. Magister Lit. Hum. et Iuris Rom. et Hod. Doctor earun- demque Literarum in Academia Groningana Professor Ordinarius, Decreto Regio diei 4 m. Augusti ad munus hocce in Academia Rheno-Traiectina obeundum vocatus, id ipsum auspicatus est ha- bita Oratione de Historiologia aetati nostrae plurimi facienda. Die %5 m. Februarii. Designantur quatuor viri, e quibus a Rege Augu- stissimo Rector in proximum annum eligatur , Ex Ordine Phil. Theor. et Lit. Hum. . L. G. VISSCHER. n Medico L. C. vaN GOUDOEVER. n Matheseos et Phil. Nat. P. HARTING. " Theologico B. ter HAAR. Designantur etiam quatuor viri, e quibus Senatus Academici Graphiarius eligatur , Ex Ordine, Iuridico E van HALL. ” Phil. Theor. et Lit. Hum... I. A. C. Rovers. "n Math. et Phil. Nat. C. H. D. Buys Barror. " Theologico B. TER HAAR. Assessores constituuntur , Ex Ordine Medico I. L. C. SCHROEDER V. D. KOLK. ” Math. et Phil. Nat. > G. I. MULDER. " Theologico H. Bouman. » Turidico A. ©. Hormius. IACOBI ADOLPHI CAROLI ROVERS ORATIO DE HISTORIOLOGIA AETATI NOSTRAE PLURIMI FACIENDA, PRONUNCIATA A. D. VII M. DECEMBRIS A., MDCCCLV, QUUM IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA LITERARUM HUMANIORUM PROFESSIONEM SUSCIPERET. 20% ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE CURATOR, VIR AMPLISSIME, ET QUI CURATORUM COLLEGIO AB ACTIS ES, VIR CONSUL- TISSIME. ; ACADEMIAE RECTOR MAGNIFICE. VARIARUM DOCTRINARUM PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI. IUVENES LECTISSIMI, HUIUS ACADEMIAE CIVES EXOPTATISSIMI. CUIUSCUMQUE ORDINIS ET LOCI AUDITORES HUMANISSIMI. Ånnus est, quum Groningae, magistratum Academicum deponens, verba feci de aetate nostra Historiologiae fautrice. Orsus a Critica, quae indagandi libertate viget et novam materiam anquirit, ut maior doctrinae fundamentis firmitas accedat, insignem adumbravi aetatis nostrae ardorem in his ipsis cognoscendis, firmandis et amplificandis. Hinc progressus ad ea, quae fundamentis illis superstruuntur, ipsam Historiologiam attigi et ei quoque haec tempora apposui, in variis, quibus conspicua sunt, studiis gravissimae doctrinae secunda. Ne autem acutissimi illi viri praetermissi esse videren- tur, quibus tantum tribuimus ut difficile interdum sit eorum opiniones ab ipsius aetatis sententia accuratissime distinguere, in extrema Oratione, de nostra tum rerum futurarum tum consiliorum divinorum scientia quid censerem, candide et modeste significavi. Iam vero si quis vestrum hanc Orationem legit, non dubito, quin et alia requirat multa et vero illud improbet, non ea in luce poni Historiologiae gravitatem, ut perspicue ap- pareat, dignissimam eam esse, cui faveatur. Esto enim aetas nostra ei secunda, sed eadem , inquiunt, nondum abhorret a futilibus; quid distent aera lupinis, nondum omni in re agnovit; fieri igitur potest, ut aliam 118 I. A.C. ROVERS doctrinam tam nullo iure colat et foveat, quam temere negligit et spernit aliam. — Severum sane iudicium, cui tamen, quum nunc non ultra ea adscendatur, quae sunt ĝuvær&æ, hanc opponere licet nonnullorum vocem : fieri potest, ut haec aetas sive perspiciat sive sentiat, opus sibi esse iusta rerum gestarum intelligentia; hinc ardorem illum ducimus impedimento- rum, quae huic officiunt, tollendorum. — Equidem, A.A., utrum sit verius, nunc non quaero, quamquam scio, quo inclinem. Sed, quod de Historio- logiae .in illa Oratione loco. dixi, id pace vestra haud mittam. - Iuvat enim inde dicendi argumentum petere, quod eadem qua superius necessitudine et cum temporibus nostris et cum historiae studio cohaeret omninoque eiusmodi est, ut alterum non inepte alterius &yrísroogpov vocetur. Nam sicut antea aetatis nostrae erga Historiologiam favorem exponere conatus’ sum, ita nunc doctrinam contemplabor non tantum dignam hoc favore, sed aequalibus nostris se omni nomine commèndantem. Dicam enim de Historiologia aetati nostrae plurimi facienda. Vos autem, A. A., ut vestra me benevolentia prosequamini, etiam atque etiam rogo. Quo plures Orationes pronunciavi — haec autem quinta est — eo certius mihi constat, quantum sit in audientium humanitate praesidium. Nam usu cognovi, facilius citiusque oratorem argumento quam hoc illi deesse. Sed veniamus in rem praesentem. Ea sunt tempora nostra, ut vegetae aetatis hominibus, quoties iuventu- tem sùam mente repetunt vel ipsos adeo annos ab hodierno die minus remotos, hanc saepe exprimant vocem: guantum mutata ab illis. Multi eorum, qui haec loquuntur, vitae commoda et delicias urgent, quibus domi atque foris, rusticantes et peregrinantes, fruimur, quorum communionem plures ardentissimis votis expetunt, quaeque tanti fieri dicuntur, 'ut, quem- admodum Graeci hominis vita ludus fuisse perhibetur, sic nos prope natos esse credas ad fruendum. Aliis, eiusdem commutationis magnitudinem et celeritatem praedicantibus, animo obversatur rerum publicarum conversio ; memorant iura civium aucta, et facultatem altius evolandi pristinis impe- dimentis liberatam, et partes civitatis regendae pluribus concessas, et arcana nullorum non magistratuum: evulgata omniumque iudicio submissa. Sunt, ORATIO. : 119 quibus doctrinarum fata in mentem veniant, his prospera, adversa illis , adeo ut paucae summa omnium gratia floreant et paene‘ divino honore af- ficiantur, aliae exiguo loco sint, quin cum contemtu quodam ipsarum cul- toribus relinquantur. Reperias etiam, qui illud de his temporibus iudicium Ecclesiae conditioħe probent, in qua nec ruinas excelsi aèdificii praeter- mittunt nec instaurandi diligentiam. Quid plura? Ilud guantum mutata ab illis sexcenties pronunciari. audias, estque hoc nullius non conditionis hominibus in ore. Pronunciant autem ea verba suo quisque modo eoque vultu, ex quo, quid intus agatur, continuo appareat, aut spe pleni fore ut ad auream aetatem velis passis propellamur, aut metuentes ne ab eadem in dies longius abducantur' miseri mortales. “Quodsi hac vultus animique hilaritate et tristitia res confecta esset, eam profecto in hoc gravissimorum virorum coetu non memorassem. Sed complures eorum, quibus aequalium salus vita sua carior est, manus operi admovent. Utrimque paratur, festi- natur, concurritur vario telorum genere, ut praesentia melioribus cedant : ab altera parte ea cernitur: alacritas , cuius temeritati interdum metus est ne quid accidat, ab altera vero nulla formido est ‘armorum , “quibus ‘ex diuturna custodia sancti quid inesse perhibetur, utrique vitid sunt non tantum virtutibus vicina, sed etiam ea, quae civitatum saluti parum- pro- sint, In hoc certamine nullarum partium esse non licet. Agitur causa tum nostra tum corum, qui nos excipient. ` Nam praesens aetas: parturit futuram. Itaque nos, A. A., a qua parte stamus?- Vel,”si in-utraque est, quod displiceat, ecquid ipsi potissimum probamus? Utrum: redeundum nobis ad meliora, an vero źendendum esse ad mèliora: censemus; utrum respiciendúm in ea, quae a tergo sunt, an vero, his missis, in“ea prospi- ciendum arbitramur, quae sunt a fronte? Num aetatem nostram penitus cognovimus? Hane quaestionem si quis ineptam vocat, equidém non assentior. Nam quod Praro iam contendit et historia probavit, ex demó- cratia in tyrannidem vergere rem publicam, hoc quotusquisque: suspicatus est in Francia iterum confirmatum iri? Et, ut splendidis. utar exemplis , Nırguvarius non solum tempora priori rerum in Francia conversioni similia reditura negavit, sed etiam plura secula éxigi posse statuit, quibus Europa . nulla conversione agitaretur. HecELIO autem aetas- sua eam referre visa est humanitatis formam, qua maius quidquam-illa consequi non posset. Hinc 120 I. A. C ROVERS anno huius seculi tricesimo mensis Tulius res attulit utrique satis molestas 1}. Ante hos tres annos Societas, quae a pace tuenda nomen habet, magna in spe erat. fore, ut bellorum nisi causa, certe opportunitates tollerentur. Plauserunt multi, quorum tamen acutissimus quisque. laetus praedicabat, nervos belli defuturos esse. Sed non defuerunt illi. Paucorum astutiae et ambitioni cessit verba dare ceteris, et patriae, honoris, libertatis religio- nisque nomine copiae in aciem ductae sunt, et, quum innumerorum mili- tum sanguine madebat terra, placuit gratiis Deo pro victoria agendis illud spectaculum edere, cuius‘ ineptias in disputatione de absurdis multorum precibus graviter perstrinxit Fr. HeļmsternusIus ?): His exemplis moni- tus, iterum quaero de nostra horum temporum scientia, et vero hanc addo quaestionem: si praesens aetas intelligentibus nulloque partium studio ob- caecatis iudicibus aliquantum boni seminis continere videtur, nihilne pro- . pterea turgescit in agris et iam pullulat , quod fructus feret acerbos et noxios? velut in praeclaro studio libertatis satisne ipsius libertatis modestia atten- ditur et pudor et ad virtutem indoles, quae minimam adeo iniuriam passa, extemplo cultores destituit? eademne officiorum quae iurium vindicandorum religio est? nusquam haec propria, illa aliena bona esse videntur? utrum prius potiusque est; hominem esse an munus in civitate obire? opibus et auctoritate florere an sic omni nomine cultum esse, ut utrisque sis dignus? ingenio excellere, quod non tuetur a sordibus consectandis, an animi ro- bore firmatum praestantiam ingenii ad summa quaeque- consequenda referre? aquilae volatus altitudinem suspicere an eiusdem, ventis secundis, constan- tiam et tranquillitatem? Nolo haec dirimere, sed sic statuo, quo plus fer- voris et agitationis sit, quoque acrius contendi videatur ad novum aliquod stadium ingrediendum, eo maiore ope nitendum esse, ut sapientia seculo- rum nutriamur. Verum huius sententiae causas meae me afferre iubet Orationis: argumentum. Nam in ipsam Historiologiam incidi, quam huic aetati summo loco habendam esse arbitror. 1) Röm. Gesch. nach NIEB. Vortr, bearb. von Scumirz, aus dem Engl. von Zerss, II, 423, et MıcarLET in censura operis doct. VON CIESZKOWSKI, quae exstat in Jahrb. für wissenschaft- liche Kritik, Nov. 1838, p. 194 seq. 2) Lettre sur Phomme et ses rapports; I, 213. ed. Par. ORATIO. 121 Ante tamen quam huc pergo, duplici mihi opus est cautione: alterå , ne quis putet, me doctrinam commendaturum esse ab utilitate, quam in- signium in utramque partem exemplorum cognitio affert. Quamquam enim efficacem illam his exemplis esse ad studium virtutis dubio caret, ipsaque apte i; e. loco et tempore allata generosam indolem aut saluberrimo dolore pungunt aut mirum in. modum incendunt, hîc tamen minus MiırTIADIS tropaeum curo, quod TuexsrocLem dormire non sivit, quam eam cogito huius doctrinae ubertatem, qua, principis tragicorum Graecorum instar , quum tacet de virtute, clamat. Altera cautio haec est: si quis probat huius utilitatis rationem non haberi, improbat autem omnem utilitatis spe- ciem, quippe qua doctrinae non propter se colantur, sciat velim, mihi quidem doctrinas non ancillarum loco esse, sed, quemadmodum olim prae- clari Botanici verbis expressi, videri eas honorem postulare plane regium, ut se ipsae praebeant generis humani ministras. Hos scopulos praetervectus , reliquum prospicio Orationis cursum; quem quum celeriter confici cupiatis , videndum est, ne singulis locis adeundis commorari in celebrioribus haud liceat. Itaque multa praeteriens, statim -illuc tendo, quo prudentissimi viri saepe oculos convertunt. Intelligo singularem et paene omnium hac aetate communem rerum publicarum curam, porro quaestionem de generis humani progressione , denique viam et praesidia rite, i. e. natura humana digne, progrediendi. In singulis quodnam sit Historiologiae momentum , indicare conabor. Ac primum quidem ingentem cogito eorum numerum, qui se rebus publicis immiscent. Prae his, causarum patroni omnino pauci sunt. Ecquis enim civium ordo suis non gloriatur politicis viris, qui vel rem publicam capessere gestiunt vel su ei praesto esse prudentià. Non Athenis ArıstTo- PHANIS acetate flagrantius studium fuit gravissimas civitatis res procurandi. Romae illud ante Graccuos aliquanto moderatius fuit, cuius quippe cives minus alacres, etsi probaverant clades -a Tribunis Pl. Senatui illatas, Se- natum tamen rerum gerendarum peritia ceteris praestare iudicabant. Nune autem temporum fervor et agitatio hanc vim habet, ut religiosissimi ho- mines suum esse putent civitati quovis modo prodesse. Neque subito et caeco impetu huc abripiuntur; plurimi certe eo accedunt perpensis novo- 16 122 I A. C ROVERS rum officiorum momentis comparatisque. argumenti politici scriptionibus , quibus adduntur Ephemerides et Actorum, quae singulis mensibus in lucem prodeunt, exquisita copia , adeo ut ne Socrates quidem ó &øortečos haberet , quod in eorum sicut olim in Guauconis ardore reprehenderet. Ab his alii in simili proposito differunt studiorum genere et ratione, quorum quidem illud plura complectitur, haec ingeniosior est et ad loca ducit vnullius ante trita solo”; ubi tamen, testibus iis, qui pulso Lupovıco PurLrrro primas in Francia egerunt, facile est pedem offendere — Itaque ne adeantur illa loca; haud sció an res publica hinc nihil quidquam damni captura sit. — Sed viuvat, aiunt, integros accedere fonteis.” — Verum a praestantissi- mis inque doctrina politica perfectis viris accepi, fontes huius doctrinae ibi frustra quaeri, esse hos admodum vicinos eosdemque omnino, ad quos adeundos adolescentibus in scholis historicis via monstretur. Haec, si quid video, urgent rerum gestarum scientiam et naturalem, quae hac nititur, ad earundem intelligentiam progressionem, ut hinc, adhibita iam porro doctrinae politicae luce , certum petatur de rebus publicis iudicium. Scio, quid tacite quidque diserte obiiciatur. Nam in pectore clausum illud est: apage viam longam, unicuique patentem carentemque illis inveniendi deli- ciis, quibus in aviis peragrandis pascuntur divina ingenia. — Profecto si inveniendi splendor mentis aciem perstrinxit potius quam acuit eam veri videndi cupiditas, et vero si quis intra triduum se politicum fieri cupit, commendare ei hanc viam nolo., — In lingua autem promptum hoc est: quid praedicas historiae gravitatem? Hinc tamquam ex armamentario „sua quisque tela petit: haec opitulatur monarchicae regiminis formae ad- dictis nec destituit democratiae fautores: huius tanta est lenitas tan- tumque in omnes obsequium, ut Brurum illum priorem tam aristocraticae factionis principem salutari sinat quam coli a furibundis demagogis, ut nihil impediat, quo minus Gracon et bonorum gratia floreant et exemplo sint iis, quibus ima summis mutare placet. — Quot verba tot errores. Hominum ignorantia et partium studium, quod transversos agit mortales , vitio vertuntur doctrinae, quae, si generosissimam scientiae sitim nondum omnino explet, in dies tamen magis satisfacere discendi cupidis conatur. Nihil dicam, A. A., de summa virium intentione-ad ea, quae tenebris cir- cumfusa sunt, in lucem evocandis. Laudavi illam in Oratione Gronin- ORATIO. ` 123 gana; sed, ne in refutandis ineptiis eam silentio praetermittam doctrinae partem, quae mihi in hac Academia tradenda mandatur, conferte, quaeso, praesens et pristinum res Romanas explorandi consilium. A quo tempore, instauratis in Italia literis antiquis, vehemens illa exstitit veteris elegan- tiae admiratio, non fugit praestantissimos viros, ad horum scriptorum in- telligentiam ritus teneri oportere et instituta Romana, quorum frequens apud illos mentio exstat. Sic formae admirationi paullatim accessit rerum, quas dicunt, investigatio, eaque ipsa, Seoni, Panvinu, Manuri aliorum- que eruditione fota, eo deinde spectavit, ut, quaecumque Romanorum publice et privatim, in bello et in pace, propria fuerunt, suis quaeque locis disposita, mente comprehenderentur. Haec profuerunt multis tum ad scriptorum historiaeque Romanae explicationem tum ad Iurisprudentiae studium. Neque tamen posteris visa sunt sufficere. Nam dubitandi salu- britas, Criticae audacis et severae vigore parta, multorum auctoritatem labe- factavit, et de vinculo variarum partium inter se quaestio orta est et, quomodo. singula ex populi indole vel temporum rerumque momentis efflo- ruerint, in disceptationem venit. Vultisne exempla? Antiquissimi Equites haud. confundebantur cum Equitibus posterioris aetatis; contra discrimen notari solebat inter eos, qui olim equo meruerunt, et Equites iudiciorum atque Publicanos. Nunc autem in ipso discrimine non acquiescitur; causas eius a principio explicare placuit omninoque , historia duce, indagare, quae- nam tum Romae tum in Provinciis diutissime gesta yaluerint ad Equites, Senatus adversus populum fautores, a Senatu sensim abalienandos con- ciliandosque consiliis Graccnorum. Iuris peritia aliquando penes solos pa- tricios fuit. Quis eos in tuta tranquillaque possessione se iactantes nihilque mali suspicatos derepente conterruit audaciâ suà plebi gratâ? Fravius ille, quem legum actiones et fastos evulgasse ferunt? Non amplius Arri scriba primas in hac quaestione agit et, quantum detractum de eius auctoritate , tantum collatum est in temporum plebeiis secundorum progressionem. Pa- riter temporum commutatio et efficax apud Romanos consuetudinis vis meliora nos docuerunt de origine quaestionum perpetuarum quam auctus criminum numerus, in quo quum posita omnia esse viderentur, intelligi vix poterat ratio inquirendi in crimina, quae cum pòpuli iudiciis, ductis illis e XII. Tabularum legibus, omnino pugnabat. Eadem investigationis 16* 124 IL A.C ROVERS diligentia in partibus civitatis regendae et administrandae, in argumentis oeconomiae politicae, in re adeo militari. Sic mens agitat molem. Et hac diligentia quid spectatur? ut omnia, quae apud veteres exstant, ne calceis quidem vel annulis exceptis, sicut digitos nostros cognoscamus? nihil mi- nus; igitur ut maiorem cum scriptoribus antiquis familiaritatem contraha- mus? ne id quidem, nisi forte vim et effectum consilii nomine insignire placet. Consilium autem illud est, ut mentis oculo ipsam nobis cernere contingat Romanorum vitam. Hoc GurureLmo BrcKERO tum quoque menti obversatum est, quum librum scripsit spissum et operosum de Urbis Romae Topographia. Scilicet persuasissimum ipsi fuit, sine cognitione locorum , quae vitam illam aluissent, neminem illud ultimum atque extremum con- sequi posse, quo referri omnia oporteret. Huc Historiologia facem praefert in rebus Romanorum explorandis. Itaque in ceteris sive antiquae sive recentioris historiae partibus alio praeferre nequit. Testis igitur ipsa non modo temporum sed etiam vitae gentium et lux veritatis esse cupit. Hinc consequens est, ut, quum ex diligente illius vitäe contemplatione plurimum proficiatur ad ipsius naturae humanae perspicientiam, Històriologiâ eos potissimum imbutos velimus, qui in solem atque in pulverem rei puþlicae procedunt. Haec enim, ut ille ait, non ex ligno saxove constat, neque machinae instar extrinsecus movetur, sed ex hominum, ex quibus constat , studiis. affectibusque admodum variis motum suscipit, quorum quidem multiplices formas et necessitudinem atque vim mutuam ignorare , vel cognitas negligere, valde periculosum est. Inde nulla non opinionum commenta, a quibus multi crepant summam exspectandam esse salutem gentium, ipsi scilicet salutem allaturi, quae aut nitetur ruderibus civitatum aut nulla fulcietur fundamentorum firmitate. Ceterum, quo plures sibi ad omnia summa zati esse videntur, eo vehementius urgendum censeo, doctrina vim promoveri insitam, eoque enixius et benevolentius rogandi ipsi sunt , ne, splendidissimis de patria tuenda consiliis abrepti, ~tamquam in aedi- ficanda domo initium faciant a tecto et apice, de fundamentis et parietibus non cogitantes,” Pergo ad quaestionem de generis humani progressione. Incidunt non- numquam tempora, quibus haec quaestio paucos tenere videtur, Quum ORATIO. 125 ea vivitur aetate, quae a superiore vix discrepat neque ipsa quidquam ċontinet, quo in aliquam partem àägitetur, deest si non causa, certe oppor- tunitas exigendi praesentia ad praeterita. Sed si a pristina cogitandi agen- dique ratione deflectitur inclinatque ad commutationem aetas, tum in dis- sonis clamoribus eorum, qui aut impellunt et incitant aut receptui signum dant, multi locum anquirunt, in quo a calcaribus aeque atque a frenis tuti consistant ipsique videant, quorsum omnia spectent, quid sui iùdicii ` viros sequi oporteat. Tum rerum gestarum memoria in primis efficax cen- setur ad praesentem -aetatem cognoscendam. Comparando investigatur, quid et ubi simus, utrum bene sperare liceat de temporibus, quae instant, an contra illud partim ratum sit, partim immineat, Aetas parentum, peior avis, tulit Nos nequiores, mox daturos Progeniem vitiosiorem. ] Quo fines comparationis proferantur, pendet saepius e secùlo, ad quod, quippe aureum, reditus exoptatur, unde hodie recedi a nonnullis solet in aevum, quod dicitur, medium, limpidum, ut aiunt, bonorum omhium fontem. Equidem, A.A., quamquam de hoc comparandi studio nihil detractum volo, dubito tamen , num hac‘ ope ex incertis certi dimittamur, 'ut ne res temere tractemus turbidas. Nam afferuntur fere res singulae, quae, a suis divulsae temporibus ipsiusque vitae luce non amplius collustratae , facile in errorem ducunt. Fragmenta sunt, quibus nullo negotio contraria fragmenta opponuntur. Velut priscam frugalitatem et parsimoniam celebran- tibus certissima ex eodem tempore obiiciuntur vestigia ruris: reverentiâ magistratuum et maiorum natu ne altera lanx vergat, eorundem superbiam et contumäciam in altera ponunt: plebeiorum hominum ignorantia non minus citatur quam ipsorum in sua sorte acquiescentium modestia: de pie- tate erga Deum quoties sermo est, toties in ore- est religio vincùlis ad- stricta, ad formulas praescriptas quasi ad saxum adhaerescens, neque in illa libertate radices agens, cuius summam praestantiam CHRISTUS- Suo ipse exemplo probavit. Accedit quod non desunt, qui hac comparandi ratione nihil magnopere effici arbitrentur, nisi verti omnia: in orbem, certe inde apparere putent, rerum formas potius quam res ipsas mutari. Denis 126 L A> C ROVERS que mihi in hac causa displicet negligentia antiquitatis. Quod quum dico, A.A., vereor, :ne nonnulli subrideant: statuentes, antiquitatem ad nos nihil pertinere. Sed hoc leniter fero; quin aliquid speculae est, ut iidem vel arrideant mihi vel progredi me aequo animo sinant, quampri- mum haec, acceperint: equidem antiquitate admodum ` delector, multos scriptores Graecos et Latinos magni facio, ' verum“ longe abest ut omnia admirer et colam, quae veteres dixerunt feceruntve, et, si quis putat, mihi aetatem nostram eo feliciorem visum iri, quo magis se ipsa compo- nere conetur ad. florentissima veterum tempora, truncum me et stipitem habeat necesse est, qui velim r dôvværæ. Sed hîc aetatis nostrae caus agitur de generis humäni progressione. . Nolumus nullis non opinionibus , quas exemplorum temere 'allatorum diversitas commendat, tamquam flucti- bus quassari. MNauseam creant clamores ab alterius utrius fortunae fiducia profecti. Ad certam normam iudicium dirigere placet. Praesto est Histo- riologia. Haec notis quibusdam distingui inque varias partes distribui po- test, quo nostrae studiosorum imbecillitati.succurratur; sed ipsa una est, omnium seculorum | gentes, eiusdem naturae socias, arcto vinculo comple- ctens, minimeque se divelli sinit in gravissimis de genere humano quae- stionibus. Ad: eam exigendum est illud; quod haec aetas quaerit. Nostra intueri interest ipsius naturae sortisque humanae imaginem, in gentium vita expressam. } Ordimur ab ‘Oriente, ubi sunt incunabula ‘nostra. Hinc delatos. in Eu- ropamw omnium: maxime: 'advertunt Graeci et Romani. Alia cernuitur multa. Non sacra. eadem, non. civilia institutá, non vita domestica, non ingenii excolendi práesidia et: oppòrtunitates. (Hoc -discrimen animadver- tisse parum est. Indolem discriminis: sic perspici oportet, ut manifesto appareat, num mentis vires, homini inditae, sese paullatim exserant et ad maiora tendant:: In viam-`et alia ducunt et vero:haec. ‘Oriens sedes est monarchiarum, quas -absolutās - vocant, eaque regiminis forma, e patriar- chica ratione “orta, pòlygamiâ omnidue: vitae’ domesticae conditione firmatur, Graecia“et: Italia :monogamiam probant -et cives eo libertatis sensu ducun- tùrpteuicim Rebuspubliċis: suis satisfacere student: illic &uctoritas sacerdo- tum>tanta, quanta ubivis-fere` ceteris noċet ad ïngenii cultum , hîc gravis- simii ingènii excolendi /impedimentum una cum ordinibus a se invicem ORATIO, 127 separatis deest et, ut philosophorum in Graecia , sic Romae`iurisconsultorum insignis oritur existimatio: apud Orientales arctissima necessitudo familiae et tribus cuiusque finibus continetur , apud Graecos» et Romànos eadem hos fines egressa, ipsam complectitur civitatem: illis grandia et magnifica pla- cent, Graeci amore pulchri praestant, cuius vim nativam Romani, ad agendum aptiores: quam ad inveniendum., nulla arte assequuntur, sed hi tum ea, quae Graecorum consuetudini accepta referunt, tum vero quae- cumque digna censent, in quibus ipsi elaborent, latius etiam quam illi sua post ALEXANDRUM Macedonem dispergunt et magnam orbis terrarum partem communi vinculo coniungunt. (Omnium antiquitatis populorum communis est servitus. Bello- capti, ex ancillis nati emtique res sunt, quarum domini si non semper: potestate abutuntur sive lenioris ipsi indolis sive vernis suis vel utilissimo cuique servo parcentes, parum curo, sed, ut instituta Mosaica praetermittam, cogito Atheniensium leges servis non uno modo prospicientes et vero sollennem apud Romanos servorum manumis- sionem, qua illi in ipsum adeo civium numerum recipiuntur, et Praetorem cogito, custodem aequitatis, illam tuentem libertatem, quae facto domini, non vero iure ñititùr, et limites volo, quibus ea ipsa potestas sub Impe- ratoribus circumscribitur. Haec utrum nomine tantum differunt et eius- dem conditionis formae sunt variae, an vero indicia sunt multiplicis per seculorum: cursum ad meliorem conditionem progressionis? Hanc multum a perfectione abesse, quis negat? Ubi cultissimae gentes peregrinos omnes despiciunt et:in civitatibus suis multos inferiore loco positos negligunt et religionem parum referunt ad virtutis amorem in animo suscitandum et alendum , ibi sane multum est, quod improbes, multumque deest, in quo civitatum robur positum“ esse constat. Haec autem vitia non fugerunt doctissimum Patrum, CremENTEM Alexandrinum, qui tamen, philosophia , inquit, sic Graecos, ut lex Hebraeos, instituendo ad CurstTum duxit 1). Et memorabilis est illorum Imperatoris DiocueTIANI aequalium sententia , qui prae veterum sacrorum amore Tullianos: de Natura Deorum libros aversabantur dicebantque adeo, oportere statui per Senatum, ut haec scripta abolerentur, quibus Cžristiana religio comprobaretur et vetustatis 1) Sirom. I. 282, 128 I. A. C ROVERS opprimeretur auctoritas 1). Iam, quod hi timent et affirmat ille, id ego, Historiologia duce, sic interpretor, ut tempora mihi tam commutationis sive potius nælyyevesíæç indigere quam ad'eandem apta esse, videantur. Est autem haec progressio non tantum valde imperfecta , sed etiam lenta, et viae brevissimae saepe amfractus praefert. Inde suspicari licet, legem , quae divinitus homini scripta est, in genere, humano quoque vim habere. Verumtamen, ne quid temere suspicemur et ex temporibus quibusdam illud efficiamus, cuius tempora universa testes esse oportet, advertimus illuc. Corruit imperium Romanum, non vero cuncta intereunt, quae illud aut aliunde hausit aut ipsum attulit. Varias eius partes occupant gentes barbarae eaeque priscis incolis admiscentur. Diutissime omnia turbarum plena. Sed gentes illae fortes sunt et incorruptae atque integrae et ea sentiendi cogitandique ratione , quae, quidquid ipsa ex antiquitate suscipiet , antiquitatem tamen non instaurabit. Videntur meliora aliquando expetiturae esse, quamquam primum rara huius rei indicia apparent, in quibus nec libertatis amorem nec fidem neque existimationem feminarum nobis negligere licet. Religionem- Christianam amplexae, habent unde mature proficiant. Argumento est servitus, durissima olim GrmmMIÒ iudice 2?) apud Germa- nos, temperata autem institutorum Romanorum notitia et vero religionis Christianae auctoritate, unde iam in Wisigothico, i. e. antiquissimo, legum codice dominis potestas mutilandi servos his adimitur verbis, ne imaginis Dei plasmationem adulterent 3). Ipsae una cum priscis incolis sensim copulantur hierarchiae vinculo, utilissimo quidem illa aetate ad regna firmanda, et ad regendos animos tum unice efficaci. Quidquid virium atque nervorum est, confertur in res bellicas, sed bella, maximo impètu summaque. perseve- rantia gesta, sunt sacra. Sacram non minus quam militare est Ordinum Equestrium, qui ex his`oriuntur, consilium. , Sacra populorum aetas aeque atque heroicus animorum fervor parit rem Equestrem , poetaram carmini- bus celebratam iisdemque bellis magnopere excultam et amplificatam. Huius autem summum propositum est, ut iustitia vindicetur, propuguentur de- t) ARNOBIUS adv. Gent. II. T. 2) Deutsche Rechtsalterth. I1, 302. *) Lex Wisigoth. VI, 5, 13. ONA TIO; 129 - biles, adiuventur feminae, causa defendatur religionis et honoris. Quodsi quem animadvertere iuvat, multos Equites promissis suis non stetisse, respondeo, multos Graecos et Romanos adeo non novisse bona, quibus civitates antiquae floruerunt, ut eos barbaros potius et e Scythia advenas quam Athenis vel Romae natos et educatos crederes. Itaque missis iis, qui ad generosa aetatis suae studia se efferre nequeunt, haec tamen ipsa cernere licet, aliquanto, ut opinor, provectiora iis, quorum in antiquitate mentio fit.. Verum id si iure affirmatur, perpetuone populis tamquam im- puberibus opus erit tutela? Ad hanc quaestionem profligandam tutor et pupilli sua quisque via incedunt: ille spiritus sumit et multo acrius quam priores Ecclesiae principes illud regere imperio populos tuetur, hi vires bellis sacris excitatas accensosque animos in soporem delabi non sinunt. Quaecumque illorum bellorum vel tempore- vel opportunitate in lucem pro- deunt, haec eos vehementer movent. Incrementa mercaturae, urbium in- valescentium vigor, excitatum iuris Romani studium in sentiendi cogitan-_ dique ratione multum commutationis et emendationis afferunt. Iam tutelae fundamenta nonnihil subruuntur. Gravius tamen iis nocetur, ex quo; revocatis literis antiquis, optimi quique ad hanc cognitionis lucem emer- gunt, quae ipsa Codicis sacri intelligentiae prodest. Mox vitia Ecclesiae in dies apparent magis et aegrius feruntur. Multorum ingenia animique praesenti rerum sacrarum ratione parum delectantur. Tum opportunitate data, ea prodit sacrorum commutatio, qua, licet ħaud probata ab omni- bus, ingens tamen Europae pars ex hierarchica ratione ad politicam con- ditionem procedit. Sic populi veterum, in multis dissimiles, similes in eo sunt, quod naturae convenienter aetatem suam sacram percurrunt, aito quam ad civilis societatis libertatem perveniant. Hoc autem loco positos, quo iam porro tendentes contemplamur? Quaestio eo gravior est, quoniam inde a CoLumsI et Vascons DE Gama itineribus maius paratur, in quo gentium cultioram vires se exserant, theatrum et in ipsa Europa paullatim omnes fere partes varia iunguntur rationum ne- cessitudine. Quid igitur omnium maxime conspicimus? Studia dicunt aequalitatis in Europaécorum potentia stabiliendae, porro efficacissimam in rebus gentium vim primwÎ sacrorum commutationis, tum mercaturae et coloniarum. Non nego, haec iure commemorari. Verumtamen aut fallor, l 17 180 I. A. © ROVERS aut acrius contemplantibus aliud etiam apparet, quod initio tamquam in recessu cernitur, sed vires acquirit eundo et illis ipsis fortasse, quae com- memorant, adiutum, tandem locum sibi poscit amplissimum. Ardorem volo ea omnia tollendi, quibus homo- aliunde pendere neque ex semetipso mentem excolere seque explicare videtur. Sic initio magna in rebus gravissi- mis vis est antiquitatis. Literae Graecae et Latinae non tantum eo, quo sunt dignissimae, honore habentur, sed quodcumque veterum scriptis consigna- tum exstat, id omne praestantiae nota insignitur.. Etenim desunt adhuc plerisque populis, quae cum his comparent, literarum monumenta. Verum sensim intenduntur vires, in linguis vernaculis elaboratur, his explicantur argumenta non modo antiqua, sed etiam praesentis aetatis, ex intimis animi sensibus et recessibus eruuntur ea, quae recentiorum propria sunt, - omninoque suam sibi libertatem et æðrovọyíæv gentes in ingenii cultu vindicant. Pariter regna et civitates diu multa continent aut aliunde ad- vecta aut ex pristina conditione servata eoque pertinentia, ut suus omni- bus civium ordinibus honos suaque, legum habita ratione, aequalitas parum. constent. Haec ardentissime expetuntur. Trritis votis, multi identidem alio, in regiones adeo transmarinas, secedunt. Tandem, quum temporibus commutationem flagitantibus non cedatur, armorum vis ad illa impetranda confertur, quibus societas, conscienti sui quasi stimulata, diutius carere nequit. In rebus sacris seculo sexto decimo rumpuntur vincula auctoritatis humanae, verum sensim nova parantur ad Dei colendi libertatem impe- diendam vincula. Resistitur a multis, quorum ingenium acre subtileque iudicium et hominum commenta explodit et ad omnis procedit réligionis contemtionem, quam sibi ipsi non scripserunt. In his contentionibus si indicia reperiri affirmo maturioris aetatis, minime vereor, A. A., ne vobis bilem moveam, cultissimis viris planeque intelligentibus, me non praeco- nem esse errorum atque vitiorum, quibus, si non parens exstitit, certe multum favit superioris seculi finis. Et horum quidem vitiorum tum sin- guli homines tum gentes universae gravissimas dederunt poenas. Sed propterea ipsa indicia negligere ineptum est. Adsunt illa et, quidquid in iis bonae frugis est, hoc nobis ea lege fruendum conceditur, ut usu edocti mala vitemus tunc bonis mixta. Quodsi qui tamen haec tamquam Danao- rum dona timent, laeti velim meminerint, alia etiam permulta radices y ORATIO., 181 agere ipsis gratiora. Peregrinorum dico existimationem et infimi ordinis civium, miserorum , servorumque curam. Cogitent illi, locorum intervalla admodum deminui et humanitatis causae tot obtingere patronos, ea ut . non possit non‘ mutuå gentium- necessitudine quoquoversus transferri. Haec nobis Historiologia contemplanda praebet. Quamobrem ea tandem colligens, quae animadvertere conati sumus, sic concludo, in progrediendi lege, cuius vis et auctoritas per seculorum cursum cernitur, magnam re- periri futuri temporis spem et exspectationem. Hinc nobis non illud-agen- dum est, quod consequi non possumus, ut redeamus ad meliora; sed id amplectentes , quod conceditur, ad meliora źendere debemus. Quamquam fieri potest, ut aliquando aliae terrarum partes non tantum aliis antece- dant, sed etiam praestantissimam in se convertant humanitatis lucem. Verumtamen num haec nobis satisfaciunt? Nihilne igitur hanc curamus, qua vivimus, aetatem? nihil patriam nostram, cuius causa plurimi timent amfractuum multitudinem , -qua generis humani progressio delectari vide- tur? Scilicet, A.A., Historiologia teste, via et praesidia sunt rite, i. e. natura humana digne, progrediendi, quorum quo diligentius ab omnibus ratio habetur, eo certius nobis aequalibusque nostris prospicietur eoque lubentius in hac acquiescemus voce sać cito si sat bene. De his ultimo loco dicere constitui. In aliis rebus ali vigorem civitatis quaerunt, Multi autem, ecquid, aiunt, pulchrius firmiusque excogitari potest quam civitas legibus rite temperata? Sua cuique scripta sunt iura et officia, quae a nullius non pagi ludimagistris cum pueris communicari oportet. Nemo pendet ex arbitrio alieno, sed legum auctoritate omnes sepiuntur. In his tamquam in ancoris consistunt civitates. — Hoc si verum est, nescio quid fiat acer- bis nonnullorum de aetate nostra querelis, cui tamen nec leges desunt et hic illic ornamento atque praesidio est lex quaedam suprema, reliquarum omnium parens et domina. In hac autem sententiarum discrepantia me- morabile est, Spartam et Athenas et Romam et quam non civitatem tamdiu firmatas esse legibus, quamdiu steterunt moribus. Parvi constat aureum illud Cıczronis usurpare: legum idcirco servi. sumus ut liberi esse possi- mus, Sed quemadmodum M, TuLrus, causae serviens, saepius ea pro- i i 132 I. A. & ROVERS tulit, quae usu non cognoverat, contra ex animi sententia dicens in Horatianum abiit guid leges sine moribus vanae proficiunt, ita numquam non jilla servitus, hoc fundamento destituta, tam cito deposita quam suscepta est. Eo ipso fundamento nititur veneratio, qua Angli leges suas prosequuntur; hinc iis in legibus praesidium contra anarchiam et domina- tionem. Historiologiae autem haec vox est, chartam esse chartam, quam nulla literarum ei mandatarum praestantia arceat a vico vendente žus eć odores et piper et quidquid chartis amicitur ineptis. Etenim sic se res habet: haec omnia tamdiu suum locum tenent, quamdiu temporibus hominum gpıìàævríg commendantur. Sunt aedes in arena positae, quas aquarum vis ventique paullo vehementiores uno impetu diruunt. Horari sententia, quamquam praeclara, nondum omnia complectitur , quibus rite progrediendi cupidis opus est. Haud miror, si quis, in rerum praeteritarum memoria hanc ducem secutus, tantum tribuit moribus ho- nestis, ut nihil ultra` requirat. Sed morum honestati alius alios fines ponit et Historiologia rem interius persequi iubet. Docet enim, res gentium arctissime iunctas esse earundem indoli, iùgeniique et animi vires tanto pluris esse, quanto efficacius reliqua provocant et moderantur. In has igitur omnes curas cogitationesque conferre operae pretium est. Quid vero, si harum curarum praecipua in eo ponitur, ut vires illae ab omni parte excolantur, purgentur a sordibus et roborentur, quo magis in homine prodeat homo? Huius natura quonam escendere possit, in illo apparuit , quo Historiologia gloriatur ut nemine magis, cuius insignia merita in omnes vitae humanae partes eadem celebrat, quem Armanasıus natura humana se conspiciendum dedisse dicit, ut homo fieret divinae naturae socius 1). Anno superiore praeclarus naturae investigator ex hac ipsa cathedra viam indicavit, qua sibi videretur his temporibus optime -vel potius unice consuli posse ?). Nihil dixit, quod a studiis contentionibus- que maturioris aetatis alienum puto. Ego autem in eandem sententiam abiens nihil dicam, quod Historiologiae auctoritati adversatur; sed memo- 1) c, Arian. II, 165. 2) G. I. MuLDER, Over de licht- en schaduwzijde van de beoefening der natuurwetenschappen in dezen tijd, p. 38 sqq. i ORAT IO; 133 rabo: fermentum in farinae modios abditum, donec tota sit fermentata. His verbis consilii sui vim et rationem aperuit ille, qui perspicacior fuit quam ut ad summa quaeque hortaretur stipites vel saxa. Quemadmodum fer- mentum nihil á farina diversum continet neque iuxta eam ponitur, sed, eiusdem quippe generis materia, ad eam se applicat et in unum cum ea coalescit, sic consilium CnRIstI non fuit afferre, quod iuxta hominem: et iuxta civitatem locum occuparet, sed impertire, quod cognatione sua cum hominis natura adeo in hanc penetraret et cum ea coalesceret, ut homo tota mente et omni animi impetu ad perfectionem tendere posset. Id num indignum est virorum curis, aetate et iudicio provectiorum? num pugnat cum sapientia seculorum? Hoc si superiore seculo acutissimi illi viri perspexerant, quibus conscièntia sui eas indidit vires, ut, spreta auctoritate hominum qualicumque tandem, se ipsi explicare , gestirent , nonne multi eorum avia et devia vitassent, vel potius intellexissent, ho- minis. æörovgyíg, cuius facultatem Deus nobis largitus est, sic nihil detrahi, sed mirum quantum addi? -Me iudice, nonnulli: vita expressis- sent illud, not pôtest; ipsi enim observatores, ut id fieret, sempiterni esse deberent -quod quidem de singulis affirmari non potest, sed neque de omnibus, quos naturam observavisse audivimus, coniunctis; nam naturae observatio , quae scriptis sit prodita , per. pauca tantum saecula ` facta est. Materies vero, — ita ratiocinantur nonnulli, — semper fuerit necesse est, quia materiem et vires a se seiunctas nobis repraesentare non possumus ; quia, si materies creata esset, ante materiae ortum vires creatrices per se constantes sine materie sumimus, quod incongruum est, quia sumto nihilo, id est quiete, non convenit fingere facultatem exstare creatricem, quae ipsa esse neĝuit, quin-agat;, — id ést; quin`aliquid efficiat, seu creet. Id profecto concedendum est, nos, utpote qui homines simus, non nobis mente informare posse notiones de rebus, quae intellectum hominis superant. Sed licetne ideo negare eiusmodi res re vera existere? Licetne negare rem, si sine :praeiudicata opinione cònsiderantibus necessitas eius sponte se nobis obfert? Quodsi enim cum iis ponamus materiem :omni tempore fuisse , difficultatem in alium locum transferimus, — non tollimus — 166 I. HISSINK IANSEN transferimus autem tali ratione, ut intensius perquirentibus difficultas non minui, sed contra augeri videatur. . Geologica investigatio ostendit perspicue terrae, quam habitamus, evo- lutionem quamdam , qua ab informi materiae conditione incipiens, sensim transierit in eam conditionem, qua hodie-eam conspicimus. Utrum inter diversas periodos evolutionis, quae distinguuntur, millia millium annorum , uti ponitur, lapsa sint, an vero dies solum unicus parum refert. Evolu- tio materiae demonstrata est, quam, si sumas, initium eius evolutionis aliquod agnoscis. Sive iam nescio quem immensum temporis tractum cogitatione retrogredi velis, retrogressi cogitare cogimur temporis punctum , quo huius evolutionis vestigium exstiterit nullum, — quo materies, quae sempiterna ponebatur, in quiete versaretur et sine actione esset, — aut certe quo'materies versaretur in conditone, quam hodie nobis repraesen- tare non possumus, et quam physiologis, totam suam philosophiam ex observatione, uti ipsi affirmant, deducentibus, sumere non licet. Itaque ista via pervenimus ad-materiae conditionem, quae si nihil est supra materiem positum, uti contendunt, cum isto placito ipso adeo pugnat, ut cogitari omnino non possit. Quaestio utrum argumenta idonea adferri possint pro creatione materiae ab creatore omnipotente nec ne, requireret, ut ei responderetur , disquisitionem utrum sit revelatio nec ne, quae ab ea, quae in naturae libro scripta sit , differat; quod quidem et huius orationis et vero meae facultatis limi- tes superat. Sufficiat ostendisse ea argumenta, quibus philosophi illi utuntur, ut demonstrent materiem esse sempiternam , nec creatorem igitur mundi cogitari posse, esse infirma, disciplinas contra naturales argumenta praebere, quibus materiem, quae aliquando creata sit, ut ponamus invi- tamur, quin adeo cogimur. Materies secundum hanc doctrinam semper fuit; — sed formae, inde natae coniunctione elementorum diversorum , — mazime formae vita prae- ditae, plantae, animalia, homo fueruntne item semper? — Id non affir- mant, neque vero possint: pugnaret enim cum rebus quas docuit investi- gatio diligens geologorum et quas ipsi pro rebus factis amplectuntur. Sed quo modo philosophia illa iam sibi fingit primum illum ortum formarum organicarum , plantarum, animantium, hominis? — Praeter materiem suis ORATIO. 167 praeditam viribus nihil omnino est. Ommnipotentiam creatricem isti philo- sophi dari negant: — Sitane igitur est in materie cum suis proprietatibus , in viribus mechanicis, physicis, chemicis, causa continens formationis pri- mae corporum , individuorum organicorum? — Affirmant sitam esse! Sed quo iure quaerere licet ! In ea conditione, in qua hodie physiologia versatur, eo usque perveni- mus investigatione debito modo, id est accurate et diligenter facta, ut in rerum natura, qualem nobis conspicere concessum est, certo cognoverimus motum pèrpetuum in orbem, circuitum omnino materiae. Plantae quae materiem, qua nutriantur, hauriunt e solo, in quo crescunt et ex aëre, qui ipsas circumdat, parant materies organicas, quae animalibus et ho- mini alimento sint. Quae vero ex hominum et animalium corporibus egre- diuntur materies, producta perpetuae mutationis materiae et instaura- tionis, itemque producta dissolutionis plantarum mortuarum , animalium et hominum cadaverum, — eae materies rursus plantis alimento sunt. Perpetuo illo materiae motu ab anorganicis corporibus ad organica, ut redeant unde cursum inceperint, et ut per vias diversas idem rursus iter perficiant, vita in hoc terrarum orbe sustentatur, animalium vita cum vita plantarum, harum vita cum materiis anorganicis nexu tenetur in- dissolubili. Verum res, quae‘ maximi momenti est in contemplatione huius materiae circuitus, — haec est: planta non oritur e materia anorganica, animal non nascitur e planta, noh homo ex animali; germen unde planta oritur non nisi e planta aliqua provenit; germen unde animans nascitur non nisi ex animali aliquo, — etiamsi verum sit plantam et animal non oriri sine materiae mutatione, non licet affirmare ea sola materiae mutatione oriri. — Nullum individuum organicum oritur sine parentibus, — quod si nimis affirmare videor, at certe, non sine materie organica. — Antea quidem apud naturae investigatores opinio fuit, etiam nunc primam quamdam formationem plantarum et animalculorum infimi ordinis fieri, quam ta- .men, si ponerent, at materiem organicam existere debere unde orerentur putarent; sed recentiores istam opinionem sensim dimiserunt, quum dili- ‘gens rerum exploratio satis certo docuerit, ubicumque prima formatio e materia orgānica amorpha sumeretur, germina adfuisse plantarum vel 168 I. HISSINK IANSEN animalium. — Generatio per vicissitudinem , quam in nonnullis animalium speciebus inferiorum ordinum detexerunt, et IomAnNıs MürterI inven- - tum, qui evolutionem limacum in holothuriis, — utrumque. animal ad longe dissitas familias pertinet ' —— observavit, possent fortasse argumento esse evolutionis per gradus organismorum diversorum, unius ex altero, sed neutiquam exempla obferunt ortus corporum organicorum e materie anorganica. Materies cum suis proprietatibus hodie’ eadem est, quae initio rerum, nempe ea periodo temporis, qua certō ex geologicis investigationibus novi- mus, terram fuisse et qua circuitus materiae, quem paulo ante adumbravi, non exstitit. Itaque materia sola cum suis proprietatibùs non sufficit, uti docent, ut ex anorganicis qualibuscumque organica corpora evolvantur. Indagatio causae ultimae istius evolutionis sine dubio extra fines sita est empiricae naturae investigationis. Quodsi tamen quaerimus quae illa causa sit, neque quidquam sumere velimus praeter materiem et eius vires mecha- nicas et physicas et chemicas, necessario perducimur ad conclusionem, cau- sam primam omnis formationis òrganicae esse aenigma, quod solvere nullo modo valemus. Sitne igitur absurdum, sicuti esse putant philosophi nostri, in prima illa formatione corporum organicorum pariter atque in prima omnis materiae formatione cernere vèlle vestigium creatoris omnipotentis, qui, ratione et via, quae nostrae mentis intelligentiam superet quae proinde supra investi- gationem naturae humanae posita sit, omnem illam varietatem plantarum et animalium protulerit? Utrum vero hac in re statuere debeamus direc- tam actionem creatoris, an indirectam, an sumere sensim procedentem evolutionem -animalium et plantarum quaestio est, quae extra argumen- tum, quod tractandum mihi sumsi, est posita. P Quodsi disciplina physica, uti decet, modeste loquatur, neque verbis et vocibus ignorantiam suam praetexere studeat, fateatur necesse est, ortum materiae, principium hodiernae universi conditionis res incognitas sibi esse: — verum esse, se sedula perscrutationè cognovisse evolutionem sensim procedentem in materie e qua res formatae sint, — quae tamen evolutio ipsa pluribus locis profunda caligine obtegitur, — sed tandem se perscrutando pervenire ad eiusmodi materiae conditionem quae ex anteriore aliqua deduci ÒRATIO. 169 minime possit. Quotiescumque disciplina physica conatur transgredi limites suae ditionis, pervenit ad hypotheses, quin ad hypotheses et vanas et inutiles, quae ad evidentiam nos‘ perducere neutiquam possint, vel ea sola de causa, quod quum eo' pervenerit quo diximus, in materiae contem- platione notio sempiterni cuiusdam cum eius notione cohaeret. Cuiusmodi notio sive eam de materie, sive de rebus metaphysicis mente nobis infor- mare velimus, in hac, quippe finibus suis circumscripta, ad claram aliquam lucem evehi non potest, sed tandem illi nolenti volenti sese ob- trudit. Sive iam materiem, quae semper fuerit, cogitemus, sive formas plantarum et animantium habeamus effectus materierum sese mutuo affi- cientium sub conditionibus, quae hodie non amplius sint, neque agant, sive nobis fingamus earum creationem, — nihil refert ad ipsam natu- rae‘ investigationem , sed prorsus falsum est, contendere, nostram de ma- terie scientiam extra omnem dubitationem ponere, eam semper fuisse, et naturae investigationem nostram spontaneam evolutionem quamdam primam organismorum ita docėre, ut haec res omni dubio maior habenda sit. Est quidem hoc mendacium, quod pro' veritate nobis obtrudere cupit illa philo- sophia et quo minime demonstrato, quum nec demonstrari queat, negat esse numen altioris ordinis supra materiem“ positum, quod omnes res susten- tet. — Eiusmodi numen existere non eşt res ab omni parte certa demon- stratione evicta in disciplinis physicis. — Id credere, non scire nobis datur. — Sed opinio est, quae' innumeris rebus observatis tantopere firmatur potius quam refellitur, ut ad rei demonstratae dignitatem et veritatem accedat. Ista sive opinio, sive fides aequat temporum ratione historiam generis humani, neque deëst ulli vel leviter cultae hominum genti, utut forma eius apud alias aliasque diversa est; nobis quasi innata est eamque ad naturae investigationem accedentes sponte adferimus; sed non nobis facultatem demit seriae investiga- tionis; testes rei sunt insignis eximiorum physiologorum numetus; — quin ista fides investigationem nostram evehit ad dignitatem maiorem, quum per ieam nimius amor sui in homine comprimatur. — Creator et sustentator mundi , quem philosophia illa superba respuit, investigatori naturae a praeiudicatis opinionibus liberiogi se obfert in quovis phaenomeno, modo ne singulatim res perquirens obliviscatur rerum universi, nec partium particulas considerans immemor sit nexus, quo cunctae secum invicem coniunguntur. 22 170 : I. HISSINK IANSEN Verum iam nos convertamus ad ea, quae philosophia illa nos docet de homine ratione praedito, quem e corpore et animo constare putare sole- mus, — quem tum corporis fabrica, tum praestantia psyches prae reliquis animantibus excellere credimus et cuius corpus novimus subiectum esse universali isti materierum circuitui, ita ut partim dum vivit, sed multo magis post mortem , fons fiat novae vitae plantis et animalibus, — dum spem fovemus et confidimus animum nostrum esse immortalem. Principio orationis ipsis istorum- philosophorum verbis summam: eorum de hac re doctrinae vobis aperui. Aliis verbis ut utar, nos docent psy- chicas in homine actiones non pendere ab“ altiore quodam principio in homine sito, — eiusmodi quid in homine non dari, — quod autem eo perti- nere vulgo opinentur, non esse nisi effectum actionum materiae, qui non solum per has locum habeat, sed ab iis producitur, quam productionem a rebus cum internis tum externis pendere, et perinde atque actionem organorum reliquorum fieri secundum certas ac definitas naturae leges. = Ut iam discernamus quatenus disciplinis physicis secundum solitam in ipsis argumentandi viam, ius competat actionem psyches et actionem cere- bri non diversas res sed unam eandemque habendi, — negandi cerebrum esse tantum organon altioris cuiusdam principii, quod psychen vocare sole- mus, primum sciendum est, quid de cerebro eiusque cum psychica facul- tate nexu noverimus. Anatomia comparata. docet in diversis animalium classibus actiones psy- chicas eo magis vigere et multifarias esse, quo magis cerebrum sit evolu- tum, quo magis quidem hemisphaeriae cerebri cerebellum contegentia in posteriorem partem prominent. In homine, in quo hae~actiones maxime elucent, cerebrum habere fabricam eiusmodi, ut gyri organi sint multo magis compositi, numerosi, irregulares, quam in animali alio quovis, etiam intellectus facultate prae reliquis excellente. Quod attinet ad magnitudinem cerebri hominis, ex permultis observa- tionibus liquet, solitum eius pondus esse trium librarum vel trium cum semisse; sed adnotarunt cerebrum illustrissimi Cuvier quatuor libras pondere superavisse; dum pondus cerebri atrophici facti poëtae celeberrimi Lexavir, qui post mentis perturbationum stupidus obiit, vix duarum erat librarum, ORATIO. 171 Secundum Pracockir observationes cerebrum hominis usque ad aetatis annum vicesimum quintum pondere increscit, — dein idem pondus ei manet ad annum quinquagesimum vitae, — in decrepita vero aetate insigniter imminuitur. De forma cerebri tantum affirmare licet, maiorem amplitudinem partis frontalis, gyros numerosos et non regūlares, maxime si coniuncta ista_obser- ventur, connexa esse solere cum maiore facultatum psychicarum explicatione. De subtilioris structurae organi connexione cum functionibus psychicis id tantum novimus, cerebrum constare e fibris diversissimis et maxime variis modis se invicem decussantibus et e gangliis, quae vocari solent; — et substantiam griseam organi, his gangliis abundantem, apud infantes minore copia cerni et fibrosam structuram apud hos minus facile observari quam in adultis. Quod de nexu inter chemicam compositionem organi et actio- nem psychicam novimus, vix operae pretium est in hac quaestione compu- tare: scimus solum in cerebro inesse corpora chemica peculiaria , cerebri- num et lecithinum vocarunt, cum corporibus pinguibus phosphorum con- tinentibus, de quibus, — auctore BIBRA, — constare aiunt, ea in cere- bro animalium altioris ordinis maiore copia inveniri, quam ordinum in- feriorum. - i Quae novimus de ratione mutationes cerebri pathologicas inter et actio- nem psychicam maioris sunt ponderis et auctoritatis; pathologia de hac re multa observata possidet: — nimis vehemens sanguinis ad caput congestio vertiginem adducit et mentis obfuscationem, quin saepe tollit omnem con- scientiam sui et actionem psychicam qualemcunque. Similes effectus cer- nuntur a copiae sanguinis in cerebro magna deminutione , veluti in haemor- rhagiis vehementibus. - Post morbos psychicos, quos vocant, in cadaverum sectionibus tam frequenter apparent mutationes morbosae substantiae cerebri vel eius mem- branarum, ut per analogiam ad earum, praesentiam concludamus vel iis in casibus, in quibus non manifesto ostendi possunt. Sic Fıscuerus Pragae in trecentis et duodeviginti cadaveribus mente captorum triginta duos tan- tum casus observavit, in quibus nulla apparuerit mutatio sive cerebri, sive eius meningum. Porro notissima res est in profundius sitis vallibus montium mäiorum 22 * 172 I. HISSINK IANSEN haberi nonnullos incolas, qui paene -animalibus potius quam hominibus similes, vitio congenito, cerebrum habent, quod debitum in modum non sit evolutum. Ecce! enumeravi observationes aliquot, quae licet non omnes eiusdem momenti sint, tamen certo docent, non solum cerebrum universe esse sedem actionis psychicae, sed etiam arctum inter partem illam et actionem psy- chicam nexum esse, sanum cerebrum requiri ut psychicae actiones vigeant ; esse necessitudinem quandam inter magnitudinem , formam et compositionem cerebri et functionem psyches: nec tamen plura hoc modo docemur. Philo- sophia illa tamen ultra procedit; nobis refert ex eiusmodi observatis patere, magnitudinem, formam et compositionem cerebri contineri ratione directa cum magnitudine , intensione facultatis psychicae. Sed talia ex illis efficere non licet, si quid verum sit quaeramus; minime vero licet in re tam obscura et controversiis multis agitata. Sed ponamus investigationes nostras iam eo pervenisse, ut tale quid inde efficere liceat, vel si mavis ratiocinio analogico nos ad talem conclusionem perduci, potestne ideo concludi, quod philosophi nostri volunt, cerebrum non solum esse organon principii altioris naturae per ipsum actionem -suam manifestantis, quod psychen appella- mus, — sed cerebrum et psychen unam esse et eandem rem? — Concedo eos’ plura adferre, quibus thesin suam probent, quae nec silentio omnia .praeterire licet. Provocant ad effectum a nonnullis formis actionis psychicae in partes diversas corporis, ad pallorem e terrore, ad ardorem faciei in ira, ad ruborem per vultum in pudore suffusum, ad animi pathemata multifaria, quae mutare valent indolem lactis materni , caet. Causa horum phaenomenorum omnium sine dubio sita est in nervis par- tium ita affectarum, qui magis minusve e directo cohaerent cum cerebro. Quid iam fiat in cerebro in animi affectu et in quacumque actione mentali prorsus nos latet; sed phaenomena- mox enumerata certo docent cerebrum in his animi affectibus moveri et simul origines certorum nervorum irritari. Verum quaerimus, sitne hoc documento, cerebrum et psychen unam ean- demque rem esse? Minime quidem! non magis ac motus, quem manus perficit, ut rem, quam video, prehendam , in quo motu voluntas id faciendi conditionem provocat in cerebro, quam irritatio nervorum motoriorum brachii sequitur. O R'A-T IO 178 Quodsi, — ita porro loquuntur , — propter intensum mentis laborem fames et, uti nonnulli observaverunt, maior animalis caloris gradus oritur, quod solum e materiae mutatione maiore explicari potest, id documento est maiora illa corporis materiae dispendia ex actione cerebri proficisci, — cogitationem igitur esse materiae motum, mutationem ergo substantiae cerebri. ; In mentis contentione cerebrum moveri, negabit nemo; actionem partis corporis cuiuscumque secum coniunctam habere materiae mutationem res est notissima; idem etiam in cerebro fieri, — id unum ex ista observa- tione constat. Cogitationem igitur cum materiae motu, cum permutatione materiae in cerebro esse coniunctam, inde tantum sequitur; sed ipsam co- gitationem nihil esse praeter materiae motum , inde deduci legitime nequit. Nonnulli paululum iactanter memorant experimenta FrourENsII, ut hy- pothesin suam firment. Hic nempe observavit, si in avibus per strata cerebri sūbstantia tollatur, per gradus evanescere facultates psychicas, donec, toto cerebro sublato, omnis facultas perceptionis corporeae pereat: et animalia sine motu maneant, quo facto tamen per plures menses earum vita àli- mentis, artificio ingestis, sustentari possit. »Quid”, inquit BUCHNERUS, „ultra requiris in demonstratione psychen et cerebrum unam eandemque rem esse, si re ipsa cultro partes singulas animi praecidere et tollere detur?” Vix opus erit, ut moneam, ex eiusmodi experimentis legitimas in hac re conclusiones deduci non posse, aut ut moneam -eiusmodi experimenta in animalibus facta non ex toto ad hominem transferri posse. ` Sed? pona- mus eodem eventu ea in homine ipso fuisse facta; demonstrarent tamen id unum tantum, arctum esse vinculum inter cerebrum et actionem. psychi- cam, — corpus hominis vel cerebro sublato vitam plantarum vitae similem posse agere, sed neque experimento eiusmodi, ‘neque ‘ullo alio eo perti- nente demonstraveris certo psychen ‘et cerebrum idem esse. Si libere, sine praeiudicatis opinionibus® res reputent, fateri. debent physiologi, se de animi essentia nihil quidquam nos docere posse: “Nec mirum! fons praecipuus investigationis physiologicae hic paene ex toto pràeclusus est, experimentum nempe, cuius‘ ope quodcunque in hac're ob- servatione constat veluti ad- amussim exigi possit: © Praeterea campus iste, in quo‘ actionem suam ostendit, terra plane incognita- habenda:est: 174 I. HISSINK IANSEN Ipse Voetius, prae. multis huius doctrinae antistes, testatur: vnos plane nescire qua ratione materies nervorum agat, — quatenus nos: observemus, principium actionis, quod per totum organismum pateat, omnes eius motus ordinet, omnes perceptiones colligat, in perpetua esse quiete et stabilitate. Nullam observare possumus mutationem in fibrillis nervorum, sive agant, sive quiescant. — Scientia nostra structurae cerebri perexigua est; — cogno- vimus formas quasdam externas in mole materiae, de structura pėnitiore, de elementis organicis partis vix quidquam didicimus.” In tam exigua copia- instrumentorum cognoscendi conclusio, quae satis- faciat postulatis disciplinae accuratae, deduci nequit, nec physiologia de ea re quidquam affirmare potest; nam quamdiu modus incognitus est, quo cogitationes fiant, duae res ‚accidere possunt, — nempe, ut: aut psyche omnino existat, quae a cerebro seiuncta sit; — aut cogitatio et omnis psyches actio non nisi cerebri functio sit: Et- tamen illi certo- hic pronun- ciare audent, ità ut quaeras, num obliti sint superbi dicti sui: ~argu- mentum ex observatione ductum neminem effugere posse, ipsam rem factam hic dominari!? Videntur- omnino! Sed est consequentia necessaria princi- piorum : positoram : vires et materies a se invicem seiungi non possunt, — vires: non sunt nisi- proprietates: materiae: Ista placita , quae tendunt in negationem numinis supra máteriem: positi, etiam perducere debent ad negationem altioris cuiusdam in homine principii a materie separati, et hic quoquė: -philosophi illi, certam demonstrationem postulantes, aut iactantes , ad- fidem suis--verbis-habendam demittunt suos discipulos. iCum- doctrina -de animo et corpore unum quid efficientibus , non divel- londum, :—=:tum doctrina de psyche per- se constante,:si censeantur ad norinam disciplinarum physicarum , hypothėses sunt : sed- philosophi illi suam hypothesin veritatem esse iactant. Nullus autem eorum adversarius, qui non plane rudis sit-in- naturae-investigatione, defendet doctrinam de animo per se constante: habendam: esse veritatem ex- eiusmodi investigatione de- ductam, — etiamsi alia via, quami naturae- revelatione, ad firmam fidem ei habendam pervenerit. Quodsi igitur. cognitio compositionis et- functionis cerebri, — quodsi investigatio physiologica coniuncta cum iis quae docuit anatomia et phy- siologia. comparata non ducat ad evidentiam- in his rebus, quaerere posse- ORATIO. 175 mus, num forte contemplatio psychicarum functionum ipsarum rem magis illustrare posset; sed responsio ad hanc quaestionem, quae opinionem de psyche per se constante multum confirmaret, posita est extra limites, intra quos me continere decrevi. Superest ut brevi dicam de effectu, quem philosophia illa si latius serpat in generis humani societatem ederet; quem quidem noxium fore iam antea dixi. ; Non opus est ut psychologiam illorum, quatenus de ea exposuerunt, tradam. Unum quid caput rei est, ubi de istius doctrinae efficacia loqui- mur, nempe omnem actionem psychicam non ésse, nisi actionem mu- tuam materierum necessitate coactarum et ex legibus chemicis et physicis pendentium. Brevi: homo machina est, licet machina sentiens, idearum suarum conscia, cogitans, sêd machina tamen, quae a rebus internis pa- riter et externis ita dependet et ab his regitur, ut arbitrii, quod liberum vocare solemus, in homine et voluntatis ne vestigium quidem relinquatur. „Actiones hominum,” inquit Voerrus, ønon sunt nisi effectus nutritionis et materiae mutationis in cerebro , ipso illo, quo quis aliquid agat; momento.” In credita hac necessitate actionis psyches, qua hominis arbitrium, uti ipse Voerıus concludit, ab omni culpa vacuum ponitur et sponte sua quid- quam faciendi facultas homini eximitur, ubi cum conscientia sui aliquid agit, sita est, ut plane dicam , pestis huius philosophiae. Si naturae necessitas illa in hac rë existeret, — si principia prima illius philosophiae vera essent, — non liceret loqui de noxia vi huius doctrinae ; sed tum quoque res esset et inutilis et- supervacanea cum eam defendere, tum eam oppugnare. Utrumque tamen fit, ét hoc ipsum ei adversatur ; nec minus adversatur interna pugna, quae cernitur in illa, quum ipso illo tempore, quo liberam qualemcunque psyches actionem nėgat, liberta- tem sibi exposcat et libertatis causa scilicet omnem auctoritatem civitatis et ecclesiae oppugnet. Quodsi, uti illi philosophi volunt, homo nulla libertate gaudet, nullo non tempore viribus externis regitur, quocumque nomine eas appellare lubeat. Si singuli homines non sunt, nisi id quod a parentibus, ħutricibus, — locis, temporibus, — aëre et eius tempestate , — sono et luce, — alimento, vestimento efficitur, — nemo quisquam alio modo, quam mutatione facta in actione virium illarum, liberari potest ab ea fide, quam illi superstitionem essẹ putant. Nec tamen hodierni philo- 176 I. HISSINK IANSEN sophi illius scholae perinde atque eiusdem asseclae fecerunt, qui olim fue- runt, desinunt palam praedicare nova: suam doctrinam referre mundi theoriam, quam euangelii instar hominibus obtrudunt, ut ab omni super- stitione liberentur, ut ad novam vitam perducantur, — ut beatorum chori vitam in hoc terrarum orbe degant. — Sed qui fieri poterit, ut homo eam doctrinam intelligat, aestimet, ei obsequatur? Nonne in eo, quod philosophi nostri ab hominis voluntate flagitant, ipsi indicium nobis praebent, se suorum placitorum esse immemores, philosophiamque suam- effectum posse edere perniciosum, quem ex suis argumentandi principiis debent negare. Necessario iste effectus pendebit a flumine opinionum qui- bus: certo tempore homines addicti sunt. Quodsi flumen illud, ut ita dicam, versus. eiusmodi. philosophiam tendat, habebit facile discipulos. Plebs quaedam credula, certis ratiocinandi principiis carens, facile naturae necessitatem amplectens, tamen- praecepta illius philosophiae, liberorum hominum instar, in vitam transferet et, ubi aut sibi, aut aliis nocere potuerit, inde excusationem petet, quod quae fecerit, vi coacta fecerit; praecepta moralia qualiacunque negligi poterunt, sicubi aut hominum: in- tersit, aut iis lubeat, et tamen se culpa vacuos iudicabunt. Praeterea non magni pretii habenda sunt praecepta moralia secundum hanc philosophiam :. audiamus enim eius responsa. Furta vetantur! Res nullius momenti est; nam apud plures gentes fur- tum virtutis loco habetur et pauper, qui de ditiore aliquid furatur, non vult iniuria hunc afficere, sed- ius suum tantum. sibi vindicat, quum omni- bus pariter bonis, quae mundus obfert, uti liceat et possessio communis omnium sint. 7 Adulterium nefas habetur! Sed matrimonium fortuita et humana insti- tutio est, et praecepta moralia matrimonium spectantia arbitraria sunt et talia ut conscientia raro iis adstricta videatur. Et summum religionis Chri- stianae praeceptum: inimicos etiam caros habendi, — philosophis illis non aliud quid est nisi praeceptum perridiculum , quod omni sensui homini insito adversetur. Qui re ipsa ipse obediret et alii, ut obsequerentur eiusmodi praecepto vellet, eum nae! aut furentem , aut mente captum habere oporteret. Eiusmodi doctrinam Germani nonnulli latius latiusque spargere per po- pulum student editis hunc in finem libris, ad vulgi captum accommodatis, Z ORATIO: 177 quibus illa philosophia adumbretur. Argumenta autem sunt eiusmodi, uti sponte intelligimus, ut principia unde argumentatio deducitur et huius ipsius filum non solum ab imperita plebe, sed etiam a cultioribus saépe percipi non possint; sed simul quas e principiis illis deducuntur sub forma placitorum oratione splendèntium alliciunt homines et fidem sibi conciliant , quia venditantur pro máturrimis 'accuratissimae doctrine fructibus. Et ecce ! quare philosophandi ratio illa hoc tempore plus periculi habeat, quam süb finem superioris saeculi: nempe se inniti gloriatur disciplinis physicis. ; Magni hodie aestimàántur illae disciplinae; forte quia tantam habent effica- ciam in rebus hominum singulorum et civitatum. — Saepe quae in iis traduntur pro divinis oraculis habentur. ` Quodsi iam ista philosophia sua placita dif- fundere studet sub titulo corollariorurn e naturae contemplatione deducto- rum, quaerimus num vere perniciosam illam esse dixerimus, nec ne. Quid fieret in civitate, si apud cives omnes valeret et agendi norma esset doctrina eiusmodi quae doceat virtutes, vitia, continentiam, libidinem nihil aliud esse nisi sequelas ineluctabiles conditionis cerebri, quae a causis externis ex toto pendeat? quae doceat hominem numquam culpari _ posse, quodcumque sive agat, sive negligát? —“ Talem civitatem ne cogi- tare quidem sine horrore possumus; perturbatio esset perpetua vinculorum omnium, quibus homines inter se continentur; — religio et morum pro- ' bitas ex ea exularent; cuivis libidini, quibusvis cupiditatibus indulgere- tur, — ipsa civitas esset sine humanitate; non hominum sed brutorum convictus quidam nasceretur , ipsa’ civitas periret: ái Si progressus facti in disciplinis naturalibus talimodo àd-vitam hominum transferuntur, affirmare non licet eorum studia ad intellectum robòrandum ; ad ingenium excolendum, ad amplificandam salutem hòminum valere, sed fatendum est, eas hominibus opprobrio simul esse et exitio! Superest `A. A.! ut brevi commemorem Academiae fata superioris anni. Cuius universum decursum si respiciam, “puto eum'inter faustos' esse nu: merandum. Multa sane bona ei accidérunt, sed, ut'fit in rebus humanis, _ bona ista minus optabilibus rebus, quae nonnullis acciderunt, fuerunt permista. 23 178 L. HISSINK IANSEN - Ut primum de subsidiis institutionis videamus, haec respiciens, fere repetere possim quaerelas, tam saepe iam prolatas, ea non satis magna esse , ut sufficiant iis, quae in instituto, quale nostra Academia est, requiruntur. Si ea quae: possidemus, conservare valemus, at de amplificatione vix sermo esse potest; Sed possim videri iniuste reprehendere, de his rebus amplis verbis monendo , quum si- id de hoc loco faciam fortasse viderer-carpere viros illustres Academiae curatores, a cuiuŝmodi re quidem animus maxime alienus est meus. Quae nempe ex aerario publico collectionibus qualibus- cumque Academiae tribuuntur, quaeque perexigua sunt, aucta esse novi- mus indefesso vestro erga Academiam studio, quod vos impulit ut a Mi- nistro Regio. peteretis. iterum iterumque subsidiorum augmentum, quod tandem“ eoncessum est, et. quo factum est, ut parva pecunia, quae Biblio- thecae ad libros coëmendos -destinatur , aliquantum certe creverit. et_fieri potuerit ut- e pretiosa collectione ad historiam naturalem pertinente , quam _ Clarissimus NIcoLAUS DE, FREMERY, collegerat et e collectione nuper defuncti , dexterrimi ,: eruditissimique prosectoris Academiae. Ultraiectinae ScHUBARTII multae res emerentur, i praesertim ad anatomen comparatam spectantes. Ita locupletatum est Museum nostrum Historiae naturalis e priore collectione multis sceletis animalium nitidissimis. et praeparationibus arte iniectis; ex altera collectione praeter praeparationes. vertebratorum , multis speciminibus anato- micis‘ artificiose confectis animalium non vertebratorum , nempe Zimacis cinerei et variabilis, dytisci marginalis et multis aliis, quae omnia enumerare nimis longum esset. Reliquae collectiones -instrumentorum -physicorum , chemico- rum, chirurgicorum etad artem obstetriciam pertinentium, — museum anatomicum; hortus- botanicus: potuerunt -servari -in -tali conditione ut ad institutionem idonea. habenda sint; augeri, ditari non multum potuerunt. Assiduis curis Viri Clarissimi, qui Bibliothecae praeest, nova dispositio librorum eius paene ad finem perducta est. Quo facto facilior erit con- spectus thesauri, quem possidet, adeoque usus eius multo latius patebit. Gratias debitas agimus : Viro Clarissimo Enscmené pro diligentia -qua has res administravit , omniaque fausta illi in -hoc labore: optamus. Praeterquam emtione librorum. novorum , de qua iam supra locuti sumus, bibliotheca locupletata ést donis, tum professorum, etiam eorum, qui illo munere non amplius in hac Academia funguntur, tum aliorum. ORTI 179 Res Academiae utilis haec quoque contigit ut ex aerario publico pecunia ei praeberetur, destinata adiuvandis studiis iuvenum, qui alieno subsidio carere non possunt. Quae res eo gratior accidit, quia examine instituto eorum, qui auxilium eiusmodi sibi petiverunt, constitit, academiam e pecunia a professoribus aliisque collata satisfacere non posse iusto desiderio eorum, qui dignos se praestiterant, quorum studiis tali ratione subvenire- tur. Senatus hac re observata, misit epistolam ad Ministram Regium , qui rebus internis Regni prospicit. Quae non frustra, quod gaudemus, missa fuit. ; ; In vos intuentes, Viri Amplissimi! Academiae Curatores! gaudemus vos omnes salvọs esse et pergere potuisse in curandis rebus Academiae: Praeter alia gravi, hoc anno hoc officio vobis fangendum fuit, ut duabus cathedris vacantibus evocaretis eruditos, qui professoris munus in se susci- perent. — Nemo iam negabit vos isto officio ita esse functos, ut Academia uberrimos fructus capiat, et diu, ut speramus, captura sit e vestro de- lectu. — Quam porro Academiam curae habeatis, quantopere tum Acade- miam, tum professores diligatis, testatur vocatio professoris extraordinarii in facultatem iuridicam, quam vòs Augustissimo Regi suasistis, et ab eo, ut fieri liceret, petivistis. Quo consentiente Vir Clarissimus van BONEVAL FaurE hoc est ornatus, quem collegam iam salutare licet. Maxime tua causa, aesturatissime Nıennurs! discipulus olim tuus vo- catus huc est. Adhuc iuvenili mentis ‘vigore et amore iuvenili operam navare pergis studiis, in quibus vitae tabernaculum dudum posuisti, — minus gratum quid inesse potest in sensu, corpus citius interdum quam animum labefactari, sed paucis conceditur integras utriusque vires ad extremam usque senectutem servare. Ultra triginta annos munere tuo in hac Academia fūnctus insigni illi ornamento eras, — paucis annis tem- pus a lege quieti destinatum tibi aderit. Serva non solum ad illud usque tempus, sed multis etiam annis insuper, qua frueris, sanitatem, quae facit, ut adhuc debito modo munere tuo fungi tibi liceat ! Nemo professorum quacumque de causa hoc anno Academiae ereptus est; utraque cathedra, discedentibus superiore anno duobus collegis, va- cua facta, iam rursus occupata est. 27 210 W. HECKER - Breidde zich dus met den overgang van de oude tot de germaansche ` wereld de vrije individualiteit ‘tot vrije nationaliteit uit, dan diende zich van zelfs ook het tooneel der geschiedenis, de bedding als °t ware van den ştroom des tijds, te verbreeden; want de individuele vrijheid en zelf- standigheid van één enkelen staat was bestemd om die vañ vele, van álle zonder uitzondering te worden. Niet weinig echter werd van den beginne af die nieuwe geest in zijn vrije ontwikkeling belemmerd en gedwarsboomd. Het roomsche rijk, het pausdom, de ridder- en priesterheerschappij, het absolutisme, ziedaar zoovele bolwerken, het eene met reusachtiger hand . dan °t andere in den loop der eeuwen achtereenvolgens daartegen opgewor- pen! In het keizerschap en pausdom beide herleefde de souvereiniteit van het romeinsche imperatorschap; de kerkelijke macht verlamde en vernie- tigde door hare onfeilbaarheid en door geloofsdwang de individualiteit der geesten; de wereldlijke door hare alomvattende opperheerschappij en door wapengeweld de individualiteit der afzonderlijke staten ; beide echter vond hardnekkige tegenkanting en stelselmatig verzet bij de germaansche vol- keren, die, met al de kracht hunner aangeboren overtuigingen, eeuwen lang een soms wanhopigen worstelstrijd voerden , totdat- eindelijk de refor- matie de vrijheid van den geest en de revolutie de rechten van den mensch in hunne volle waarde herstelde. ‘ i l Het roomsche rijk zoowel als het pausdom waren uit de orde der dingen en de behoefte der tijden geboren en oefenden‘ als alle gewrochten der omstandighedėn een heilzamen invloed uit. De dreigende houding des Islams, de scheuringen der secten, de vervalsching der leer dwongen tot eenheid, gemeenschap en ondeelbaarheid in het middelpunt van Rome, in den schoot der moederkerk, die tevens in haar bestuur het beginsel van volkomen gelijkheid huldigde en hare armen voor allen vanm wat rang of stand geopend hield. Ook de europesche staatsverwarringen en volksop- schuddingen , bij °t woelen en worstelen van ‘allerlei elementen der in een chaos herschapen maatschappij, riepen luide om een vuist, die een ijzeren band om de verstrooide, zich zelve ontvallen en uiteengespatte krachten slingerde, om haar een gemeenschappelijk doel te verschaffen en ze voor volslagen ondergang te behoeden. Gelukkig echter voor Europa’s toe- komst, dat het theocratisch en monarchaal bestuur zich nimmer, zoo als in REDEVOERING. 211 den Islam en °t Byzantijnsche rijk, op één hoofd vereenigd zag. De res- publica christiana, eenheid van staat en kerk, van godsdienst- en recht, de lievelingsdroom der middeleeuwen , strekte alleen om de christenwereld in twee bloedige’ legerkampen te verdeelen. ; De zamensmelting en verbroedering dier twee alleenheerschende machten leed schipbreuk op hare onderlinge ijverzucht, op den nationalen haat van Italianen en Duitschers, bovenal op de onverzetlijke antipathie en den tegen- werkenden volksgeest der germaansche stammen , die, wars van alle cen- tralisatie , in het leenstelsel. en leenmanschap , waardoor zelfs kleinere staten in °t oneindige verbrokkeld werden , een palladium van zelfverdediging en zelfbehoud bezaten. Die reactie bleef niet zonder kracht. Nadat tijdens den hoogsten bloei van keizerschap en pausdom de wereldstrijd der kruis- tochten de christenvolken van Europa voor °t laatst had vereenigd, nadat Rome’s wereldtaal voor de volkstalen het veld begon te ruimen, naarmate het vreemde door °t eigene verdrongen. en dientengevolge de nationale ontwikkeling krachtig bevorderd werd, trad in de veertiende eeuw de aris- tocratie dreigend op, die der vasallen tegen den keizer, die der concilies tegen den paus: eene aristocratie, die de rollen harer voorgangers overs nam, maar slechter naspeelde en door wets- en rechtsverkrachting, door regeringloosheid regeerde. Spande ze niet zamen tot in de vijftiende eeuw toe, om vast alle staten van Europa door onzalige burgeroorlogen van een te scheuren? Roept u Castilie voor den geest tijdens de regering van het huis Trastamara , Duitschland tijdens het moorddadige vuistrecht, Engeland uit de dagen der witte en roode roos, Nederland uit- die der hoeksche en kabeljaauwsche twisten, Frankrijk onder: de geschokte regering van Karru VI! Maar onder èn door die ellende waren er intusschen: steden en universiteiten, gilden en ambachten , politieke en handelsverbonden op- gekomen als particuliere vereenigingen van klassen en standen, die diep gevoelden dat arbeid de zenuw is der maatschappij, dat kunde en vlijt alleen in waarheid onafhanklijk maakt. Daarbenevens brachten het bus- kruid, de boekdrukkunst en het kompas krijgsdienst, kennis en bescha- ving, handel en rijkdom in handen van den vroeger geteisterden middel- stand. Den val der aristocratie voltooide de val van Constantinopel, die de vorsten van Europa als door een tooverslag de oogen opende over den PA fo 212 W. HECKER reddeloozen en radeloozen toestand hunner gesmaldeelde landen. De ure der aristocratie had geslagen, die van °t absolutisme, den voorlooper der constitutionele monarchie, brak aan. Tegenover de ridderschap werd de middelstand van poorters en dorpers opgebeurd, de eenheid van staat be- vestigd, terwijl de koninklijke macht door staande legers en machiavellis- tische staatssofismen , in Spanje ook door de inquisitie, gerugsteund , tot eene ongekende hoogte het hoofd opstak, vooral sedert de dagen van Hex- DRIK VII van Engeland, Lopewug XI van Frankrijk, FerDINanD den Katholieke van Spanje, Joman II van Portugal. Te gevaarlijker voor de nationale vrijheid der volken werd mettertijd die absolute monarchie door hare heerschzuchtige veroveringsplannen. Spanje trad in verbond met Rome op, om het kerkelijk en wereldlijk absolutisme van vroeger eeuw te doen herleven, in een laatsten strijd der roomsch- katholieke tegen de germaansch-protestantsche volkeren, Rome tegen de reformatie, Spanje bij beurten tegen Duitschland, de Nederlanden , Frank- rijk en Engeland. Spanje en Rome, die één grafkleed over al de christen- naties wilden slaan om zelve in een graf te eindigen , bezweken en moesten wel bezwijken voor de kracht en overmacht der nationale zelfstandigheid, der algemeene beschaving en verlichting, van wereldhandel en volksnijver- ` heid, die op den nieuwen tijd den stempel van echten adeldom drukken. Sedert ook riep de als recht erkende individualiteit der europesche staten , tot schut en scherm tegen willekeurige en onwettige aanranding, het poli- tiek evenwicht en de coalitieoorlogen te voorschijn en blijke er al soms nog niets schommelender dan de politieke evenaar en niets wrakker dan het aangenomen statenstelsel, toch is er meer dan de woorden alleen ge- vonden; ’tis eene behoefte, eene overtuiging en stemme des tijds die er luide in spreekt. Was door de reformatie de vrije gedachte en de wetenschap herboren ; herleefde de maatschappij door al meer en meer de hierarchie en feodale ridderschap met hare lijfeigenschap van ligchaam en geest af te zweeren en af te sterven: de. burgerlijke gelijkheid werd ten laatste, na °t voorspel van den noordamericaanschen vrijheidsoorlog, door °t absolutisme zelf zijns ondanks in ’t leven geroepen. Door in een eedgespan met adel en gees- telijkheid alle rechten te vertrappen, alle wetten en goede zeden te verza- - REDEVOERING. 213 ken en- ten spot te maken, deed het de revolutie met al hare gruwelen als laatste redmiddel der versmoorde vrijheid uitbarsten: de revolutie, die op de puinhoopen van een gesloopt staatsgebouw de eeuwige rechten der mensch- heid, de gelijkheid der burgers en het stelsel van vertegenwoordiging ten aanhoore van heel Europa afkondigde. Leerde de reformatie de volken vrij te-denken, de revolutie leerde ze vrij te leven. Sedert zija godsdienstige en staatkundige vrijheid geen ijdele hersenschimmen meer; °t zijn waarhe- den geworden, lang in den schoot der nieuwere staten gerijpt, met ver- scheurende barensweeën gewonnen en met bloed gedoopt. -Onder hare vleugelen hebben voortaan de volken hun eigen:lot in handen; onder hare banier betreden zij, vroeger de stomme, nu de hoofdpersonaadjes op het wereldtooneel, de rechte. baan; meer dan ooit gevoelen ze zich door hunne nationaliteit; in het volle besef daarvan spannen ze hunne broederlijk vereende krachten in ter behartiging van eigen en algemeene, van stof- felijke en zedelijke belangen, gelijk eene wijze regering hun daarin on- ` bekrompen ter zijde staat. Voor hunne blikken ligt de aarde met hare versnelde gemeenschap tot in de verste hoeken open, de natuur met zoo- vele harer vroeger verborgen schatten en krachten, de toekomst met hare van hun zelven afhankelijke vooruitzichten en` verwachtingen. De vrije mededinging lokt alle gaven en talenten uit en geeft alle hoofden en hari- den werk. De stem der rede in kerk en staat is niet meer eene des roe- penden in de woestijn. De openbare meening, de tolk der algemeene volksovertuiging , heeft zich tot eene weleer ongekende politieke kracht en morele macht verheven, die een op den duur onoverkomelijken slagboom opwerpt- tegen reactie en restauratie, tegen domperij en dweeperij, tegen monopolies en privilegies, tegen propaganda en proselytisme. Welk gebruik de mondig verklaarde volken voortaan van- hunne vrij- heid zullen maken; in hoe. verre: ziji aan de hooge en: heilige roeping hun opgedragen zullen: beantwoorden , daarover zal te zijner- tijd de ge- schiedenis uitspraak doen, zij, die met een onfeilbaar geheugen hare jaar- - boeken aanhoudt en met een onverbiddelijke gerechtigheid hare vierschaar spant; zij, die door tallooze verwikkelingen :en verwarringen heen het groote drama der wereldgebeurtenissen tot-eene heugelijke- ontknooping leidt. Zij dan- ook- al de toekomst verborgen ‚zooveel staat vast; dat- de eerste- stap 214 W. HECKER op- het gebied der zedelijkheid gedaan is-en dat die te beter beklijven zal, hoe meer voortaan in °t huisgezin de: opvoeding, in de maatschappij de arbeid van ligchaam. en geest, in den staat de burgerlijke vrijheid aan de eeuwige wetten van °t ware, schoone en goede beantwoordt. Mocht de geschiedenis eens manem lan ook onze m diasin niet ach- tergebleven is! Edelgrootachtbare Heeren, Curatoren der groningsche hoogeschool! Mocht ook de geschiedenis : dezer: stichting eens van. mij getuigen, dat ik niet achterbleef in de dienst van °t- ware, schoone en goede! -Zij -U zulks, ook van mijnentwege, eenè waardige voldoening voor de zorg die Ge aan hare belangen wijdt! In die hope en doordrongen van de dure plichten der taak die mij wacht, mag ik mij-yleijen dat te dezer ure geen stem U aange- namer zal zijn dan die van: °t warme plichtgevoel, later: geen hulde gewenschter dan: die der trouwe plichtsbetrachting, waartoe ik mij met al. de kracht van een vasten wil en volle overtuiging verbind. Verre is en zij van mij de waan, als werden door weidsche beloften verplichtingen vervuld of gewaarborgd; en meen ik dies met betuigingen voor de toekomst spaar- zaam te mogen zijn, zoo dringt zich toch: de wensch op mijne lippen: dat nooit mijne-daden tegen mijne woorden getuigen! Verre is en zij van mij de waan, als of ik met deze waardigheid de hoogste eere behaald , den hoogsten lof ingeoogst, den hoogsten trap beklommen zou hebben! Inte- gendeel, op nieuw en meer nog dan ooit gevoel ik den brandenden ijver in mij aangeblazen, om, als priester der wetenschap, tevens haar jongere te blijven, ten einde al dieper en dieper in hare goddelijke geheimen door te dringen en de vruchten daarvan in woorden en daden te openbaren. Het einde alleen zet de kroon op-het werk; dat einde: beschame mij niet! En voelde ik al ooit mijn ijver verflaauwen, dan zal de gedachte aan de eervolle onderscheiding die mij tot dezen leerstoel riep mij met frissche kracht en volharding omgorden. Dan, zulks verhoede mijn goede geest, door mij, buiten mijne verplichtingen jegens de maatschappij en den staat, ten einde toe die jegens mij zelven te doen gedenken! Hooggeleerde Heeren, zeer geachte Ambtgenooten! Onder even aange- REDEVOERING. 215 name herinneriigew-als blijvende indrukken~en blijde voorteekėns zie-ik mij aan uwe- zijdeiigeplaatst, in uwen kring opgenomen. :Aan-uwe zijde ge- pláatst, om met: U den bloei der hoogeschool te hèlpen bevorderen’ door de- belangen, harer kweekelingen met naauwgezetten ‘ijver ter harte te ne- men; im uwen‘ kring opgenomen ,: om: de uren van ‘ernstige inspanning ‘en studi door de geńoegens: des gezelligen levens te verpoozenm., Moetik mij daartoe ` nog in: uwe genegenheid aanbevelen? ik, door velen Uwer: ge- wenscht, bij-allen welkom? Mag ik het, zonder U te miskennen , zonder zelf onbescheiden: te worden ?'-Beschaamd gevoel ik mij eerder dan stout genoeg om:'ván:uwe welwillendhėid nog meer:te verlangen. Onder U zijn er, die mij aan hunne: voeten zagen‘ gezeten en door latere vriendschap de kroon- op hun: 'oùderwijs wilden- zetten ;>ońdert U-zijn er; ‘die’ mij in mijne studien, in mijne lóopbaan volgden , ondersteunden ,'bemoedđigden’; onder U, die in mijne blijdschap «zich verheugden , die in mijne droefheid {ook voor zoo kort nog!) als hunne eigėne deelden. Bij den wensch dat Ge mij die genegenheid en vriendschap}; waarop ik roem-draag, voortāan bij vertrouwlijker omgang en gemeenschappelijken werkkring niet onwaardig bevinden moogt, zij U mijn hartelijke dank gebracht! Ook onze betrekking, edele Jongelingen, sieraad dezer hoogeschool, dagteekent niet van heden of gisteren. Mij heeft ze niets dan geroegelijke ondervindingen geschonken, niets dan zoete herinneringen achtergelaten. Trachtte ik vroeger voor U te zija wat ik moest, wat ik kons bij het nader toehalen van den band, bij °t verwijden van den kring mijner werk- zaamheden, wensċh ik dat in de volste mate te blijven, niet omdat het mijn plicht is alleen, maar ook de. behoefte mijns harten. Mij plechtig aan U en uwe belangen verbindende, roep ik tevens met klem uw bond- genootschap in. Ons wacht eene schoone maar zware taak. Overal waar op het veld der geschiedenis onze voet zich zet, is heilige grond, overal het gebied van den geest die door daden van zich getuigt. Begeleidt mij op dien weg met open oog, met vrije borst, met een hoofd verhelderd en met een hart verwarmd door den blijden zonneschijn der wetenschap, om in de lente des levens de zaden van °t eeuwig goede, ware en schoone in - U welig te doen opschieten en om bij tijds het heiligdom der waarheid en vrijheid binnen te treden. Deinst niet terug voor naauwgezet, onpartijdig 216 W. HECKER. REDEVOERING. onderzoek, dat U tot eigen overtuiging, tot vaste beginselen brengen zal. De geschiedenis is geen voorraadschuur van feiten en niets dan feiten, alleen bestemd om ’t geheugen te stofferen. In de aaneengeschakelde reeks der groote gebeurtenissen ligt, als in een omhulsel, een geest, een ziel verborgen, in hare verscheidenheid de eenheid, in hare tegen- strijdigheden een hoogere wet, in hare bijzonderheden een organisch geheel. Zoo ooit, dan is în onzen tijd het ware begrip der geschiedenis eene behoefte geworden voor allen; niet omdat onze tegenwoordigėë maat- schappij zich uit het voorleden alleen verklaren en begrijpen laat, maar ook omdat in alle wetenschappen de historische gang en behandeling de eenig onmisbare em meest onfeilbare bevonden is; omdat de voortgaande ontwikkeling van waarheid en vrijheid, die de ziel is aller wetenschap, nergens zich zuiverder in afspiegelt, nergens luider in spreekt dan juist in de geschiedenis. Zuigt ze diep in, hare leuze: veel daden, weinig woor- den; zij leere U geringe middelen tot groote uitwerkselen gebruiken en boezeme U de overtuiging in, dat het de geest is die de wereld regeert, de geest Gods in dien van den mensch ! Jit i ORATIO LINGUAE LITTERARUMQUE LATINARUM STUDÐIO HOC TEMPORE NON NEGLIGENDO, QUAM HABUIT CORNELIUS MARINUS FRANCKEN DIE VII M. FEBRUARII ANNI MDCOCLVI, QUUM IN ACADEMIA GRONINGANA LITTERARUM HUMANIORUM ET PHILOSO- PHIAE THEORETICAE PROFESSIONEM SOLENNI RITU SUSCIPERET. 28 ACADEMIAE GRONINGANAE CURATORES, VIRI AMPLISSIMI, ET QUI HIS AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME! SENATUS ACADEMICI RECTOR, CETERIQUE PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI! ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES ERUDITISSIMI! EVANGELII INTERPRETES DOCTISSIMI, REVERENDI! IUVENES LECTISSIMI, ACADEMIAE CIVES EXOPTATISSIMI! QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS, CUIUSCUNQUE ORDINIS ET LOCI, AUDITORES HUMANISSIMI! Etsi neque Latine dicendi insolentiam praetexere possim , nec debeam aetatem aut occupationem excusare, tamen si me hoc tempore valde com- moveri negem, multum a vero absim. Nam quum illa statio vitae, quae me adhuc tenuit, docendi facultatem ut pararem copiam satis amplam de- derit, dicendi tamen coram lectissimo conventu opportunitatem raro concessit. Nunc minimus natu ex omnibus vobis, qui ex hoc loco dicere soletis, surgo, parum ab exercitatione ad dicendum instructus, pauċis notus; surgo ad illam habendam orationem, quae iure an iniuria specimen eruditionis aut peritiae solet haberi; cuius eventus ut maximam ad commendationem vim habere potest, ita, si iustae exspectationi non satisfaciat, facile in contrariam partem possit verti. Quae dum cogito, sustentat me tamen et recreat vestra, Auditores, humanitas, multis perspecta et cognita. -Quae ne hoc tempore mihi desit, eo enisius rogo et expeto, quod oratio mea versabitur in argumento, quod iamdudum in hominum ore et disce- ptatione versatur, et doctorum studia excitat; in quo pertractando videri possim parum aut novitati aut temporis nostri usibus et ingenio servire. Etenim constat linguam Latinam multorum hodie favore excidisse, que- rentium nec litteras Latinas dignas esse, in quibus multum etiamnunc 28* ` 220 C M. FRANCKEN opérae ponatur, néc linguam eiusmodi, qua aut loquentes aut scribentes recte possimus uti. In quibus quid veri insit considerare non mihi ab hoc tempore videtur alienum, quo munus mihi ab Augustissimo Rege de- mandatum auspicaturus sum, quod cum litterarum Latinarum studio proxime cohaeret. Dicam igitur de linguae litterarumgue Latinarum studio hoc tem. pore non negligendo. In eo argumento pertractando ita versari constitui , ut de sermone scriptoribusque Latinis singulatim exponam. Et quoniam neque quem loċum adhuc in doctrinae studiis tenuerit sermo Latinus, neque quem in posterum sibi vindicare possit intelligi potest sine praeteriti tem- poris commemoratione, paulo altius adscendam, ut etiamnunc Latini ser- monis notitiam eruditis commendandam esse exponam , exquiram deinceps, quid de hodierno eius usu iudicandum sit. Est haec de studiis litterarum, quae ab humànitate nomen habent, per- vulgata sententia, quod quum reliquae disciplinae ad paucos fere perti- neant, haec contra nullum non genus doctrinae aliqua certe cognatione attingant. Id quum de Graecis valeat, tum multo magis de Latinis, quae cum fatis et. historia culturae Europeae tam arcte cohaerent, ut haec Latini sermonis notitia non patefacta intelligi nequeant. Iam ante renatas litteras Bononiae et- Lutetiae et Salerni florebant scholae iuri, theologiae , philoso- phiae, arti medicae excolendis destinatae , quae quum universos reciperent !) , exteros simul et cives, magistri in lectionibus Latina lingua utebantur, quae ab ecclesia ad id tempus servata et propagata posset ab omnibus intelligi, et omnis eruditionis copiam et instrumentum offerret. Quum autem altius spirare homines incepissent, et constituta libertas civitatum Ttalicarum novo ardore artium liberaliorum omnes incitasset, Romanorum optimi scriptores e bibliothecarum pulvere protracti exemplaria praebebant poetis, ad quae sua carmina effingerent, et veterum subtilis venustas pe- pulit scholasticorum spinosas ineptias et halucinationes.. Sed dum multa abolita sunt et improbata, quae superioribus saeculis placuerant, tamen illa, quae vere fuerant ab antiquis profecta, manserunt et suam tenuerunt: dignationem. Non illa actas reiecit ARIsTOTELEM, quod eius scriptis studia 1) De nominis notatione cf, v. SavieNy, Gesch. des Röm. Rechts im Mittelalter , Vol. IIT, ed, 23e. (1834), p. 412 sq. ORATIO. 221 dialectica tum improbata superstructa fuissent; non abrogavit studia iuris Romani, quae medio aevo numquam plane evanuerant, et saeculo XII Bononiae egregie fuerant exculta, non Punrum, non HiırrocRATEM, non GALENUMN sprevit. Imo tanta fuit et tum et multo post veneratio antiqui- tatis, ut illi etiam, qui facilius eius luce caruissent, dum veteres aemu- larentur et diu se iis inferiores putarent, sensim adscenderent eum prae- stantiae gradum, in quo longe magistris sunt anteponendi. Cumque ii, quibus lingua -Graeca parum erat cognita, aut Graeca exemplaria deerant, per Latinum sermonem cum Graecorum placitis et doctrina consuetudinem haberent, recentiores autem linguae parum essent notae, sponte et ipsa rei natura cogente Romanorum lingua per Europam imperium tenuit, quod per superiora saecula habuerat, et primi humanitatis propugnatores ex Italia notitiam antiquitatis et culturae initia per totam Europam spargere potuerunt, quum per linguae communionem omnibus ad interiores scien- tiae recessus aditus pateret. Neque sermonis Latini usus iis circumscribebatur temporibus, quae re- natum studium litterarum proxime secuta sunt. Renovatis quidem sacris effectum est, ut rudiorum hominum causa recentiores linguae magis exco- lerentur; tamen tantum abfuit, ut ea re quidquam de honore Latinae de- traheretur, ut principes illius aetatis viri, antiquitatis succo nutriti, ERASMUS et Mrrancataonus, artibus uterque conscribendis , hic etiam discipulorum frequentia et successu non minus ecclesiae emendationem quam studia Latinae linguae in scholis. promoverint. His autem qui mox adversarii exstiterunt. Iesuita multo etiam magis eiusdem sermonis puritatem cura- bant et sinceritatem. Adeo erat illa de virtute illius linguae confirmata opinio, ut inter viros, qui in plerisque rebus et gravissimis dissentirent , hoc tamen conveniret. In iuris autem disciplina quam altas radices eadem studia egerint, si-vobis multis demonstrare velim, vereor ne operam frustra insumam. Ad medium paene saeculum XVI ius Romanum et lingua Latina sine detrimento iuris patrii unice viguit non modo in suggestu professo- rum, sed in subselliis iudicum; ita certe in Gallia factum accepimus, quae tamen eadem maturius exculti sermonis patrii laudem sibi vindicat; qui quidem sermo quam verecunde et quasi pedetentim ex/umbra processerit, vel hinc intelligitur , quod centum annis post orator, qui in regis aula ver- 222 C. M. FRANCKEN sabatur, orationes antequam ederet, sibi in Latinum vertendas putavit. In rebus ad omnium intelligentiam accommodatis si tantum valuit Latii observantia, quid miramur, si, quod penes omnes constat, diu inter doctos non alia lingua in honore fuit? Serius nos aliquid novavimus quam Ger- mani, apud quos XVII saeculo exeunte iam a recepto etiam tum usu descitum est, quum CurIst. Tuomasrus in Academia Hallensi recens con- dita lectiones sua lingua habere instituit, vir pro illo tempore non satis eruditus, ut qui latine nesciret; ceterum si Gesnero credimus satis habuit idoneas causas. Quas tamen maiori iure philosophi Cartesius, LErBNIT- zıus, Woxrrus produxissent, qui nihilominus in arduo argumento satis se latine scribendo exercitatos probabant, ut plane quod sentirent possent eloqui. Rectene hi ita fecerint nec ne, nunc non quaero, AA. HH. Fe- cisse illos, fe- isse Grorros, Borrmavios, fecisse a renatis litteris per ali- quot saecula omnes, qui ullo eruditionis genere excelluerint, id sane constat; quamcunque artem quis factitabat, earum quidem, quae ad liberalem in- genii cultum pertinerent, ab illa lingua proficiscebatur. Quod si non prae- sentem tantum suae disciplinae usum homines doctos spectare oportet, sed initia etiam et progressus, ut praeteritorum memoria tum recentioris temporis existimationem afferat, tum commoneat de vitiis olim et saepe commissis, quam linguam prius et disci et excoli convenit, quam quae non unius aetatis uniusve populi finibus continetur, sed tam arcte cum humanitate cohaeret, ut ad omnis eruditionis cunabula viam aperiat? Profuisse antea Latinam linguam doctrinis, hodieque in historia lit- terarum non negligi debere satis, opinor, apparet; eiusdem véro usus num etiamnunc sit necessarius aut utilis adeo et fructuosus, a multis ambigitur. Nimirum acerrima contentione subinde de ea re pugnatum est; multi philologi, tanquam pro aris et focis certarent, hanc sibi causam suscipiendam putaverunt. Ego (fatebor enim) neque ab illa re salutem studii nostri pendere existimo et frustra puto pugnari, siquidem aliarum disciplinarum cultores nostrum iudicium non exspectant, sed faciunt, quo illos necessitas aut animus impellit; suis se verbis libere uti malle dicentes , quam orationis membra quasi ponderosa lorica circumdare, de rebus solli- citi, elegantiam Latinitatis minus curantes. Veruntamen quum multa pos- sint et soleant pro Latina lingua dici, et multi sint, qui philologis certe £ ORATIO. 228 illam commendent , denique quamcúünque artem quis profitetur, hoc a veri- tatis cultoribus exspectari: debeat, ut ne inconsiderate reiiciant, neve temere spernant, minime id hoc tempore detrecto, ut possitne usus Latinae linguae retineri, quibus etiamnunc utilis esse explorem. Si forte hinc efficiatur, ut a recepta opinione discedendum sit, et imperium, quo Latina lingua olim gaudebat, partim iure ei abrogatum videatur, habeo tamen quod se- quar, et cum Praronn iudico, óny èv ó lóyos æigh tævrn iréov sčvaæt, nec tacendum puto, ne quando philologi, dum nimia sibi arrogare videan- tur, iustis etiam postulatis excidant. Omnes omnium nationum eruditos: una lingua loqui et scribere, ita demum est utile, si plane omnes et facile quae sentiunt hoc velut instru- mento inter se communicare possint. In verbis si laboratur, si qui loquun- tur adeo a patrio sermone pendent, ut’ cogitata cum nativa illa lingua quasi coaluerint, magnum habet impedimentum peregrinae linguae usus. Non potest fieri, ut suam quis- linguam verbum de verbo reddens intelli- gatur ab exteris, a quibus se intelligi velit; et vere dici solet, qui externa lingua recte velit uti eadem cogitet necesse esse, quo intelligunt, debere illum aliquamdiu certe: illud ingenium induere: illamque cogitandi viam et rationem inire, quae populi propria sint, a quo sermonem mutuetur. Scite iam Ennius ille »tria se corda habere” dixit, quod tribus linguis ~loqui sciret.” Etenim mores populi et ingenium quasi in cera molli, in lingua expressa conspiciuntur; eaeque notiones, quae sunt maxime singulis genti- bus. familiares , facillime earundem linguis enunciantur. Itaque quo maio- rem similitudinem populi“habent ʻinter“se , eo facilius alter alterius lingua utetur. : Nulla vero gens quum sit, quin habeat notiones quasdam singu- lares, tam accurate ipsius liugua expressas, ut quaevis alia in his deficiat, non potest inveniri sermo , qui ‘universorum desideriis plane satisfaciat; proxime tamen ad illam praestantiam: accedet, qui`sit divitissimus et sive compositionis facilitate sive flexibilitate nova verba facillime assumat. Iam vero, si ad hanc normam Latinum sermonem exigamus, usibus linguae communis minime potest satisfacere. -Constat numerum satis magnum ver- borum, quae possent: salva analogia formari, fuisse spretum; quam cautus in vocabulis fingendis fuerit princeps: e Romanis oratoribus nemo nescit. Verba compositione novata respuebant fere Latini et poetis relinquebant , 224 C. M. FRANCKEN qui, quo magis lingua fuit a scriptoribus exculta, eo minus illa licentia usi sunt. Prauro et Carcuro maior fuit in eo genere libertas, quam VırerLIio et Horatio, quam pedestris orationis scriptoribus. . Accedit, quod novare aliquid ad praesentem usum in lingua antiqua res est diffi- cillima, idque raro nec nisi peritissimis conceditur. Neque iniuria; longe enim facilius est ingenium sermonis, quod sciat necesse est, qui nova fic- turus est verba, e viva populi voce efficere, quam ex litterarum umbris divinare. Itaque vulgo recurritur ad vocabula Graeca , aut ad remedium , quod damnum numquam potest resarcire, ut verborum circumitione utan- tur. Si quis dubitet, evolvat legislatores hoc in genere, iam a NOLTENIO illo satis superque noto, cuius Antibarbarus nubem exemplorum offert. Inde diffluit oratio, aut ~ fluit lutulenta, ut sit quod tollere velis,” si uti- que malis aliquid relinquere, quam totam abiicere. Et toto coelo recentiores linguae a Latina differunt. Si fieri posset — quamquam quomodo: possit, non video — sed si fieri posset, ut optimus quidam Latinitatis iudex singulis rebus, quae antiquis ignotae fuerunt, nomina poneret, in cuius auctoritate reliqui acquiescerent, tamen ut color linguae servaretur prorsus necesse esset. Hoc vero quam sit difficile iis, qui parum temporis Latinis libris dare possint, neque, toti esse in antiquis, facile mihi AA. concedetis, si reputāveritis, usitatissimas etiam nobis notiones, praecipue rerum absiractarum , suis verbis apud Romanos caruisse. Non tam mihi- difficile videtur propria artium vocabula (ćechnica vulgo dicunt) Latine efferre, quam adeo succo antiquitatis -nutritum esse, ut alteram illam verborum supellectilem-non desideres. At hoc loco, quid mihi obiecturi sint nonnulli, facile isilid; i Si tanti laboris est Latine scribere, qui fieri potuit, ut inde a renatis litteris tot viri Latine scripserint? An omnes hi male. scripsisse existimandi sunt? Bene scripsisse non multos puto, sed- clare, perspicue , subtiliter quam plurimos.. Hoc: vero- quare nunc minus facile possimus assequi, paucis est declarándum. ' Una erát olim quasi respublica virorum doctorum, eiusque pivitáki com- munem linguam facile quisque discebat. A teneris quum veluti saluberrimo mentis nutrimento illa imbuerentur, non magis lingua sententiis, quam cogitata sermoni se accommodabant; : eius non ‘sentiebant inopiam, copiis ORATIO. 225 fruebantur. Pueri iam ducibus CorperIo et Erasmo Latine exprimere discebant quae illa aetas maxime curat; adolescentes quae legebant, erant Latina; viri cum. iis, quorum iudicia unice cordi illis erant, quorum con- suetudine magis: etiam quam suorum hominum delectabantur , per linguam Latinam usum habebant et familiaritatem. Testantur crebrae doctorum virorum migrationes, quas nemo tum gravabatur, si bonas artės in exteris discere aut profiteri posset, testantur ScALIGERI, Lırsir, Vossn, alioram epistolae, quam frequens commercium viros remotissimos inter se concilia- verit. Multi exteri Academias nostras frequentabant, a nobis exteri ad summos honores vocabantur, si maiori cum emolumento quam nostri ho- mines studiorum duces esse possent. Inde magna pars philologorum, qui suam gloriam cum nostra copulantes nomen Batavum per totam Europam laude cumulaverunt, peregre oriundi erant. Tosepmus ScarieEr patria Gallus, Wyrrensgacnius Helvetus fuit; Germania nobis misit IOHANNEM FREDERICUM GRONOVIUM, GRAEVIUM, RumnkKENIUM. Hi igitur omnes suae linguae paene obliviscebantur, eratque iis Latina pro patria. Quod si qui _ minore erant peritia, tamen facile tantam sibi sermonis illius parabant fa- cultatem, ut de iis rebus, quae in disceptationem doctorum veniunt, co- piose possent aut apte ad intelligendum exponere. ; At quantopere nunc haec mutata sunt! Magni facimus etiam nune cuiuscunque nationis homines de doctrinis bene meritos, et summorum in- geniorum excellentia numquam non illecebris suis admirationem et amici- tiam invitabit. Sed tamen facile nunc, etiam in doctis ipsis et libris, quos publici iuris faciunt, proprium nationum, quarum `sunt, ingenium perspi- citur, Germanorum severa gravitas, Gallorum levis dulcedo. Quae univer- sitates olim sui iuris et quasi extra civium communionem erant collocatae , nunc a civitate pendent, eiusque usibus inserviunt. Ex quo litteris anti- quis succreverant recentiores, et humanitas latius sparsa homines etiam . de populo munere suo beaverat, moresque et instituta et studia Germano- rum populorum temporis diuturnitate emendata materiem praebuerant di- gnam, in qua summa ingenia elaborarent, fieri non poterat, quin eruditi aliquatenus se popularium studiis accommodarent, ut non solum doctis sed excultis etiam cuiusvis ordinis hominibus prodesse conarentur. Non satis erat Latine scire, postquam indocti quoque qui olim fuerant habiti, quod 29 226 C. M. FRANCKEN Graecam et Latinam linguam non noverant, multa in lucem protulerant , quae nemini impune licebat ignorare. Inde quid factum sit, videtis. Eru- diti hodie non tam cives sunt reipublicae litteratae, quam suae civitatis; et distracta illa societate aut labefactata, communis lingua, qua cives olim inter se utebantur , neglecta iacet, eoque ipso tanto impeditius est de rebus ab antiquitate alienis disputare aut scribere, ut, quamvis laudandi sint, qui possunt, tamen id ab omnibus postulare iniquum videatur. Suspicor, AA., futuros qui quaerant satisne commodis eius disciplinae prospiċčiam, cuius causa mihi pro viribus tuendà imposita est. Si auctori- tatibus pugnandum est, licet mihi duo nomina proferre, quae multorum instar sunt, Wyrrensacu et Mapviei. Quorum alter iam abhinc sep- tuaginta annis perspexit, Latine scribendi facultatem ab aliarum - discipli- narum Professoribus non esse aut postulandam aut exspectandam!) ; alter omnem Latinae orationis exercitationem non posse hodie aliud momentum habere, quam ut linguae naturąm et proprietatem clare quis animo reprae- sentet?). A quo non multum differt Nıegsvmri sententia, qui quum Latini sermonis exercitationem tironibus commendet), tamen ipse prudenter eo abstinuit. Cuius exemplum iure sequuntur, qui in historia exponenda, ut ille solebat, sic versantur, ut recentiorum vocabulorum et reram compara- tione antiquitatem illustrent, neque se in Latium, sed Latium ad nos transferunt. Equidem, AA. HH., quid a Theologiae et Iurisprudentiae cultoribus fieri possit, aliis malo iudicandum relinquere, qui rationem illo- rum studiorum probe norunt, quam fidenter pronunciare. Quamquam in argumento non ab antiquitate remotissimo , cuiusmodi multa sunt in utroque studiorum genere, quidni possit antiquo more stari non perspicio, quum praesertim nostra lingua arctis contineatur finibus et fere ab exteris ne- gligatur; sed a philosophis et medicis illum morem- omissum esse, tantum absum ut improbem, ut e contrario hoc ipsius Philologiae commodo putem inservire. Hoc enim iure sibi postulant philologi, ut qui Latine, bene scribat. Perversus sermonis usus magis nocet, quam nullus omnino, si- 1) Bibl. Orit. Vol. ITI, p. 2, p. 112, sq. 2) Bem. zur Lateinischen Sprachlehre, p. 12. 3) Pag. 139, 161, sqq. libri, qui belgice inscribitur; WNiebuhriana, uitgegeven door K. G. Jacob. Leeuwarden, 1840. O RVA T F Oj 227 quidem qui male scribendo assuescunt: aut. legunt male ab: aliis sẹọripta , sensum venustatis et elegantiae Latinae amittant: necesse est. : Saepe quae olim docti scribebant, non` erant Latina, sed propria quadam lingua- con- scripta, de -qua tacito consensu inter eruditos convenerat, Quam consue- tudinem si quis suae disciplinae causa revocatam velit, ut, si minus ornate aut Latine, plane- tamen et dilucide cum exteris communicare possit, quae velit, aeque hoc nobis ferendum est, ac si alio sermone omnibus noto velit uti; Philologiae vero causa non debeo optare. Pluris facio veteres, quam ut ea de causa lectos velim, ut quis aliquando male scribere possit, Ac si illa re studium antiquarum litterarum. esset sustentandum , desperandum profecto esset de causa, quae tali auxilio indigeret. F Adhuc expositum est, AA., de studio linguae Latinae non temere aliquan- tum imminuto. Hinc vero si quis efficiat, morem Latine loquendi et scri- bendi prorsus esse abrogandum , plane me dissentientem habebit. Optabile mihi videtur, ut in argumentis cum antiquitate nexis usus ille maneat in theologia et iurisprudentia, in- philologia: plane necessarium. Qui bene scribit et Latine, is est dicendi artifex. Atque haec ars a viris doctis pluris fieret, nisi nocuissent:ei studia inconsiderata. litteratorum quorun- dam, qui nimia Ciceronis admiratione incensi nihil analogiae , nihil reliquis auctoribus tribuerunt si Cıcgronis auctoritas abełset, et tam diligenter eius verba, metaphoras, sententiarum strueturas et numeros sunt rimati, ut omnium esset una orationis forma ét proprium -singulorum ingenium in scriptis vix internosceretur. ` Veruntamen quot: sunt argumenta , de: quibus ille ne cogitavit quidem! Ad quae pertractanda ne circumitione- elumbi orationis nervi eliderentur non erant repudianda aliorum vocabula. $ed fuerunt, qui parum illud reputantes librorum Tullianorum centonibus im- menso labore collectis quasi musivum opus facerent, in quo i -lepide lexeis compostae, ut tesserulae omnes‘ 3 varte- pavimento atque :eńmblemate; vermiculato, Ab Italis, qui Leonis: X tempore Romae erant, haec ars profecta est, qua quidem ita gloriabantur, ut quotquot extra Italiam nati essent eruditi , naso suspenderent adunco, et auderent barbaros vocare, quod latum un- guem a Cicerone differrent, praeter unum Longorivm, qui quidem , ut ad CIcERoNEM se conformaret, per quinque annos non alium librum ullum 29* 228 C. M. FRANCKEN evolverat. Et erant illi eximii viri tanta stultitia an furore, ut nullum vocabulum nisi ab illo usurpatum sibi permitterent, ut exempli gratia Turcarum reges dicerent reges Zhracum, quia Cicero Turcas non novisset. Quanto rectius QuINcTILIANO praebuissent aurem de putida CIcERoNIS imitatione monenti; quam nugas illas canoras sectati essent, quae et antea AncrLo PoLrrrano!), et post optimis philologis bilem moverunt. Graves illi sed meritas poenas dederunt Erasmo, utpote digni in quos iactaret , Horatianum illud O imitatores servum pecus! Neque tamen postea defue- runt, qui unum Ciceronem mordicus ad imitationem tenerent, et, si quando verbum incidisset illi ignotum , summopere gravarentur. Ex quibus centum annis post Leonem IncmmoreRUsS quidam , ceteroquin obscurus homo, quasi divino instinctu affirmavit ~v beatos in coelo Latine locuturos.” Et ERNESTH, quamquam ` longe ab: his ineptiis abest, tamen diligentia hoc in generė nimia fuit. Ac vellem hoc tempore omnis illa Ciceroniani stili affectatio abesset; sed. vereor affirmare. Plures nunc sunt censores quam scriptores; inde fit, ut qui ipsi numquam aut male Latine. scribant, si quando alterius scriptum oblatum est, tam avide in errores involent, ac si summa res pu- blica agatur. Ita facile deterrent a scribendo eos, qui nulla necessitate „ad Latine scribendum compelluntur. “Ex illorum ineptiis illud est, quod non Ožristiana religio sed Christiana doctrina dicendum afirmant; classicos auctores tibi non permittunt, sed classicos auctores qui vocantur, nimirum ut significes , scire te, GELLI tantum auctoritate illud vocabulum defendi ; et quamvis studiosissimi Tulliani : verborum circuitus et ubertatis, tamen periodum et cicumlocutionem vix admittunt. Sed imprudens iam in plagas, quas illi tendunt, incidi, quum dicebam posse- quemquam male Latine scribere, et auctores loquebar: Quocirca quantocius ex his ego angustiis emergo. Et vereor ne graves petulantiae poenas subeam. Cıczroxis virtutes, AA.; ut summae, ita vitiis proximae sunt: Orator est unus in paucis egregius; sed ubique“et nimis saepe orator. Est in epistolis etiam, ubi ornatum habeat: quendam sibi: proprium ac paene dixerim naturalem, quia non inter scribendum studiose ab illo apims 1) Of. MENCKENII Aist. sikii Ang. Polit. Lips. 1136, p 197. De ENON cf. WALoH, kist, crit, Latinae linguae, Lips. 1129, p: 212. ORATIO: ~ 229 sed sponte se offert, longoquė usu et exercitatione paratus cum illius in- genio: coaluisse et in naturam transisse videtur. Nam quum a prima iam aetate in dicendi-:artificio. operam posuisset, structuram et delectum verbo- rum ex rhetorum praeceptis moderatur; oppositione delectatur et distribu- tione; accurate sententiarum -partes exaequantur'et numerose cadunt periodi , et flumen magnificentissimorum verborum invitos nos rapit et aufert. Ve- rum idem ornatus si in re tenui usurpatur, puerilis est et ridiculus; ubi qui nihilo minus- illum adhibent, oblivisci videntur primariam esse oratoris virtutem, ab ipso Crceronm graviter commendatam, ut apte dicamus et rei convenienter. Postulat etiam aut excusat cura perspicuitatis in oratore , quae in- scriptore non aeque feruntur, velut quod duo vocabula consimilis notionis coniunguntur, quo simul- rotunda sit verborum complexio et ora- tionis membra aequentur. Omnino vere mihi naturam eloquentiae- Cice- ronianae perspexisse videntur, .qui dixerunt Cıceronr nihil posse adiici quemadmodum DrmosraeNr nihil demi. Crceront si- quid ornatus. addi- deris, in levioribus comtior erit oratio quam. robustior, et subinde prope ad- suaviloquentiam Isocrateam accedet; in argumentis gravioribus tumidus videbitur et inflatus. Sed- ut multa Dircaeum levat aura cycnum, quae Matinae api-non est optanda, sic summum Romanorum oratorem in con- cionibus -et senatu maiori spiritu ferri par est, quam nos, quibus linguae Latinae usus magis est palaestrae et olei quam civilis contentionis.. Et sunt -in ipsis veteribus, qui de patre eloquentiae Romanae non omnia egregia senserint.. Nonnullis vinflatus et tumidus, nec satis pressus, sed supra mo- dum exsultans et superfluens et parum Atticus” videbatur 1). Tribuatur hoc partim invidiae; at partim recte iudicasse censendi sunt, qui minime illum cum- Atticorum sobrietate. esse ĉomparandum, et quodammodo saeculi sui ingenio litasse, ut ab Asiatico dicendi genere non procul abesset , existimarint. Quorsum“ igitur haec?. Ut nimirum intelligatur, quam perverse a non- nullis Latine scribentibus reliqui veteres prae. TuLLIO. contemnantur. Pro- cul abest, ut qui naturae quadam consensione cum CIcERoNE conspirans, hunc in orationibus non putida diligentia, sed ipso ingenio ducente. et viam commonstrante imitetur, spernendum putem; sed idem admiror non minus 1) Dial, de Oratt. c. 19. 230 C. M. FRANCKEN WyrrexgacHios, qui nativo quodam candore, sinceritate, hilaritate tam facile scribunt, ut nihil sit, quod ab alio melius et planius dici potuisse videatur. Omnino distinguendum puto sermonem Latinum ab elocutione Tulliana; et aemulandus' potius est Cicero quam imitandus; ita iudicio adhibito si quando elabi sibi quid passus est, quod in alio non probare- tur, aut si filum orationis Tullianae minus cum argumento nostro congruit , non est in exemplum sumendus, ne opera nostra sit parum erudifo homine digna, neve oratio prudentium virorum irrisione“ laudatur. Nostra aetas, si quid video, ab orationis fuco et lenociniis et magna sonantibus verbis abhorret, ét quemadmodum in vita quotidiana titulos et ostentationem fasti- dit, ita verborum fucum et ambitiosa ornamenta spernit atque contemnit. Tta si in Latine scribendo versamur, non vereor, ne id aut philologis inutile aut huius temporis rationibus alienum videatur. Semper quidem ad hunc finem Crcrro lectitandus erit, sed non quo Tulliana dicendi forma et yægæxztho (stilum nune dicunt) omnibus communis esse debeat — aliis hic est alius et pro singulorum ingenio diversus — sed quod Crerro' cer- tissimus est auctor Latinitatis, et optimi temporis lingua ex hoc plane potest cognosci. Neque vero propterea reliqui scriptores philologo sunt negligendi; quos quum diligenti lectione cognoverit, ita paratús ad scri- bendum accedet, ut accurate, quid argumentum et opportunitas postulent, pensitans, non anxius in verborum delectu, nec elegantiarum et ubertatis inanis captator, plane et pure dicat, quae sentit. Neque lectio scriptorum eo consilio suscipietur, ut quis Latine scribere possit , neque tamen fieri potest, quin e scriptorum perpetua et diligenti lectione redundet et fluat oratio, quae Latina sit, et naturali lepore et venustate sponte legentibus commendetur. Qua qui utuntur, optime demonstrant, penitus se veteres percepisse, et, quod aiunt, in succum 'et sanguinem vertisse; quod quidem ut faciant philologi, postulari solet ét debėét. Qui vero lectionèm negligit, illi Latine scribere est Herculeus labor, atque haud scio an nulla sit alia causa, cur Latine scribendi studium nune a multis spernatur, quam quod scriptores Latinos negligant. Quod quo iure fiat, videndi iam nobis locus erit, deinceps dicturis de scriptoribus’ Latinis ex veritate aestimandis; in quo primum exponendum duxi, quomodo Latini scriptores possint et debeant tractari, ut universae eruditionis sint mgonæiðsíæ et quasi vestibulum. ORATIO 231 Neminem, AA. HH. , facile fugit, quanta mutatio et quasi conversio in humanitatis studiis hoc saeculo facta sit. Qui olim in coelum tollebantur scriptores veteres nunc ab aliis temere negliguntur, ab aliis recentioribus litteris aut naturae pervestigationi locum cedere iubentur.. Sunt in his lenes reprehensores, sunt acres etiam vituperatores; quibus respondere quum alii et saepe et egregie conati sint, id mihi hodie. propositum non est, et vereor, ne frustra sit.: Etenim quid prodest aut conqueri aut litigare, si nihilo minus apparet, quod nemo- negaverit, illorum sententiam tam late serpsisse, ut iam institutionis ratio huic quodammodo apta sit et accommo- data? Sensim paulatimque eo res devenit, ut recentiores litterae comites veteribus se praebuerint; et iam initia cernimus philologiae recentioris, quae etsi numquam -poterit solidam veramque mentis animique exercitationem offerre, quam vetus illa iure sibi vindicat, tamen non comparari debet cum futili illa et desultoria libroram quam diversissimorum lectione, quae, si dis placet, nomen studii et intentionis interdum sibi arrogavit. Physica autem et mathesis ita iam propagatae sunt et agunt in vita, ut hominem erudi- tum earum rudem et plane imperitum esse vix deceat. Ergo qui etiamnunc sermoni Latino eum locum in liberalibus artibus et institutione tributum volunt, quem ante hos quinquaginta et amplius annos tenebat, operam perdere videntur; qui vero huic aut recentiores litteras substituunt, aut disciplinas, quibus ab exacta pervestigatione nomen, non satis illi reputare videntur, quam salubrem intentionem et quasi palaestram mentis praebeant veteres, quantopere elegantiam iudicii et sensum venustatis adiuvent et corroborent. Mathesis ego et physicae artes si minus usu et exercitatione , at voluntate tamen amplector; sed ridiculus fuerit, qui venustatis et decori sensum his emendare velit; ratiocinandi prudentiam alunt. Recentiores autem litteras nemo philologus contemnit, at ipsa facilitate intelligendi iudicium minus acuunt; svavitate delectant. Utrumque praestant veteres, ' quod et ad remota tempora mentis aciem revocant et intendunt, nec de- coctam et levem sed solidam suavemque voluptatem degustandam offerunt et percipiendam. His quo quis intentiorem curam impendit, eo maiore remunerantur oblectamento et voluptate, docti gravitate non indigna et cum insigni sapientiae , humanitatis, elegantiae fructu .coniunctissima. Atque utinam ne divulsa fuissent, quae natura cohaerent, interpretatio- T C. M. FRANCKEN nem dico arte critica et grammatica. fultam, et iudicium de scriptorum virtutibus vitiisque. Male audiunt apud philologos aestetici qui vocantur , quod saepe, parum vel a linguae scientia vel a ratiocinandi prudentia in- structi, in veteribus interpretandis nusquam non elegantiam et lepores venentur, et exclamare malint guam belle! guam eleganter! . quam sobrio sanoque iudicio singula ponderare. A t alii artem criticam et grammaticam unice factitantes elegantiae existimationem , quasi infra se positam, despi- ciunt; quos persuasum habeo equidem ‘optime sane naturam et ingenium scriptorum perspecta habere, sine quibus critica ne cogitari quidem potest , et recte existimare, aestheticam illam, si in interpretando ubique adhibea- tur, putidam fieri et insulsam; at e contrario libros veteram edentes nollem, quod nunc quidam faciunt, omnes sequi, ut omni disputatione de consilio scriptoris et argumenti tractatione omissa , annotationem tam angustis finibus circumscribant, ut nil paene, nisi alios caecutire, qui verbi cuiusdam “aut locutionis usum non perspexerint, ineptos esse, qui vulgatam lectionem defen- dant, monstra esse verborum , quae alii aequo animo tulerint , notent. His op- positi perpetui laudatores, qui praestantiam scriptorum unice stupent, ingenii carent acie et dexteritate divinandi, eoque errant-quod nimium artificium scriptori, quem interpretantur, obtrudunt. Nimirum qui tantum elegantias ` volunt videre, ii tđndem aliquando multa vident, quae nos vulgares homines - fugiunt; ac si plenam antiquitatis et linguae notitiam non afferunt, absurdi sunt et vix ferendi. Alteri vero solis scribunt philologis; at si omnes his scri- bant, mox ea spargetur sententia, ut antiquae litterae his reliñquendae sint. Apud nos quidem, AA., non est quod affluentiam elegantiae sectatorum conqueramur. Ingenii nostri gravitas prohibuit, quominus ad ineptias dela- beremur; quamquam vellem, quemadmodum- ad vitia notanda, sic ad ve- nustates percipiendas acumen mentis intenderemus. Apud Germanos qualis fuerit WıirLanDus, qualis Hernrus, nemini potest latere; quos secuti Ionanyes Henricus Voss, Dıssextus, Durntzerus, ostenderunt illi exemplo suo, quam lubrico in genere versarentur, amorem tamen veterum in suis auditoribus aut lectoribus excitarunt, et saepe labentes digitum tamen‘ ag fontem intenderunt, unde suum honorem his litteris in vulgo eruditorum restitutum iri sperem.: Sed quae libertas iudicandi in alia parte philologiae regnat, eam hic saepenumero desidero; et peccant, nisi omnia- me fal- OEA TT O 238 lunt, illi viri, quod poetas severioribus adstrictos legibus esse volunt, semperque ad suas res respicere, eoque a perspicuitate in explicando aber- rant. Neque enim potest: eius laus ullum in lectore momentum “habere , qui perpetuo laudat; nec quod ipsum est implicatum et perplexum unquam explicatio potest audire. Ab utroque vitio si ċavissent, optime respondis- sent aequalium desideriis neque in philologorum incurrissent reprehensionem. Ne tamen, AA. hoc in eam partem accipitote, ac si grammaticae et criticae disciplinas elevare velim. Has alii contemnant, qui oderunt quae non intelligunt; ego quam maxime persuasum habeo, quo pleniore quis grammaticae sive linguae notitia instructus scriptores pertractet, eo altius eorum venustatem sentire. ` Verum est hic quoque modus in rebus. Non debemus in verbis unice laborare, non bono scriptore abuti, ut copiam habeamus pertractandi quaestiones grammaticas; sed antiquitatis est notitia afferenda, ut animo ad scriptoris aetatem redire possimus; tum videndum , quid scriptor suo debeat tempori, quid ipsi proprium sit; quid bene sit dictum, quid secus; quare ‘alia nobis placeant, displiceant alia; quid reli- quis sui generis: praestet. Maxima haec fateor et vix vel philologo assequenda ! At ni gustum quasi quendam huius rei percipiant tirones , plerique, et iure quidem , frustra se litteris humanioribus operam dedisse putant. Qui ad alias disciplinas transituri aliquamdiu apud philologos devertuntur, non faciunt id, ut ad scriptorum veterum emendationem se praeparent, qua arte paene om- ` nes carere possunt, nec tantum ut Graece Latineque discant ad eum finem, quo aliquando ad disciplinae suae initia aditus pateat: — etenim aliis ad id perpauca sufficèrent, alii nihil omnino desiderarent ; — sed ideo haec littera- rum studia omnibus praescripta sunt, ut omnes, quantum quidem eius fieri possit, veteres scriptores intelligant, quos tanquam amussim et obrussam adhibeant in reliquis aestimandis, quibus elegantiam iudicii augeant, denique proficiant ad humanitatem. Quam quum dico, non intelligo fucatam nescio quam elegantiam, sed quae ex intimo pectore proficiscatur; qua virtute qui ornatus est, lubentius agnoscit laudabilia et amat, quam vitia notat; et, quamvis strenuus veri et decori propugnator, neque obiurgat, neque sua unice prudentia confidit et multorum exemplis edoctus veniam habet erranti. Humanitatis illius non minus Horarus apud Romanos, quam apud Graecos, in reliquis dissimillimus, Praro est. Tllius non scriptores tan- 30 234 C. M. FRANCKEN tum veteres sed sermo etiam uterque formam quandam et imaginem reprae- sentat. Sed aliarum disciplinarum studiosis eo mihi Latinorum scriptorum lectio aliquanto magis videtur commendanda, quod eorum intelligentia magis est omnibus parabilis. Graecorum tantam consuetudinem habere , ut in singulis verbis: non haerens penitus sententiam et mentem scriptorum percipias, non est ita facile ut quivis attingere possit. Equidem novi qui, quum vix XexornonTEM intelligerent, tamen de Puaronis Sormocuisque praestantia ac sublimitate dissererent; quorum. ratio tantum ab humanitate diversa est, quantum arrogahs impudentia a verae scientiae modestia. Et tamen vehementer est, quod dubitemus an qui per biennium aut minus, aliis quoque optimis sane artibus destinatum , in Academiis litteris operam dent, non plane difficiliores Graecos possint intelligere. His equidem. Tz- RENTIUM et Lıvrom et Horatium “non minus commendandos puto: quam ÅRISTOPHANEM cet THuUcYDIDEM et PLATONEM; horum usum si quem- sibi paraverint, vereor ne sit ad tempus et in vitam non transeat; illos ita poterunt pertractare, ut optimas sententias firmiter mentibus imprimentes , eorumque suavitatem et elegantiam penitus degustantes in animum recipiant. In Graecis singulorum scriptorum animus cogitandique et loquendi ratio magis ċonspiciuntur; populi ingenium in omnibus Romanis clarius elucet et splendet. Inde fit, ut hórum maior sit inter se similitudo et facilior in- telligentia. Spirant omnia illorum scripta Martium illum animum, quem nemo melius expressit quam Vıreruws nobilibus illis versibus: Excudent alii spirantia mollius aera — Credo equidem — vivos ducent de marmore voltus, Orabunt causas melius coelique meatus Describent radio et surgentia sidera dicent : Tu regere imperio populos, Romane, memento ; Hae tibi erunt artes, pacisque imponére morem , Parcere subiectis et debellare superbos. l Hic igitur intrepidus‘ et paene dicam regius animus temperatus gravi- tate, altitudine, pietate tum linguae spiritum addidit: et; nervos, tum- ita in scriptoribus dominatur, ut, quamvis in aliis festivitate vernacula condi- tus, in aliis ad scribentis consilium compositus ,; facile- tamen: in: omnibus agnoscatur et percipiatur. : Poetae autem Romani sive delicias vitae rusticae et agrorum amoenitatem ob oculos. ponant, sive amoris curam ét sollicitu- ORATE O; 235 dinem describant, malta habent, quae non tam- sunt sui quam omnis temporis et: populi; humane qui sentit, etiamsi parum in antiquam vitam se insinuaverit, haec comprobet necesse est. Et vero habet hoc historia Romana, ut multo facilius ad illa tempora - cogitatione redeas, quia Romanorum una est civitas multo magis sui similis et cognita, quam multae variaeque civitates, per quas Graeca natio sparsa fuit. Prope ab ortu rerum Romanarum usque ad imperium con- stitutum civitas in uno consilio perseverat. In Samnitico ‘bello et in Pu- nicis eandem illam magnanimitatem et pietatem nullis periculis succumben- tem animadvertas, quae neque cum libertate amissa statim exstinguitur , et quasi conscia muneris cuiusdam sibi divinitus impositi imperium in remotàs extendit oras, cui nihil nisi terminus mundi obsistit. Iuris aequi- tatisque norma constans; regiminis autem forma, sensim illa temporibus accommodata, multa tamen retinet antiquitatis vocabula et instituta. Eadem- que similitudine lingua Latina paulatim‘ sane conformata est et efficta ad exemplar Graecorum, multo tamen minorem habet temporum ‘et dialecto- rum varietatem. Quibus si addideris, quod Romanorum cultus et huma- nitas multo nos propius attingunt et in vita et linguis populorum Germa- norum multo altiores radices egerunt, quam Graecorum , intelligetur , spero , eos, qui vitae tabernaculum in litteris non ponant, aliquamdiu in Latio non minore cum fructu quam in Attica habitaturos. Ostendi, AA., quum de linguae Latinae hodierno usu disserebam , non iam Latinos auctores eo consilio legendos esse, ut facultas Latine scribendi et loquendi paretur; e contrario exercitatio scribendi ad intelligentiam scriptorum instituenda est. Quod si recte est dictum, habet hanc vim, ut prae CrceRone reliqui non sint negligendi, si qui minus Latinitate commendentur, at ceteroquin sententiis et rerum dispositione egregie pla- ceant. Non est, me iudice, quod Crceronrs opera philosopha Tacir Annalibus anteponantur, nec CIcxronis ipsius- Epistolae, quas constat minore œzọifeíg scriptas esse, negligantur propter Orationes: `Sed non multa verba haec res desiderat. Factum bene in Latinis scriptoribus (magis id quam in Graecis) quod, a Tacrro si recesseris, omnes qui materia sententiisque maxime commendentur, optima quoque sunt orationis exemplaria. Tn TERENTIO (quem propter argumenti tractationem vix poetis 30* 236 C. M. FRANCKEN annumeres) puram habemus et tersam Latinitatem, Omni ornatus tanquani veste detracta; SAaLust obsoleta verba facilius quis vitabit, quam conci- sam aemulabitur brevitatem; Lıvıus si propter Patavinitatem- notatus est a PoLLIoNE, tam est obscurum hoc crimen, ut coniicere tantum non statuere de eo liceat. Unus autem Tacırus, etsi scribenti non est imitandus, ni- hilo minus legendus est et sedulo pertractandus. Praesiat enim aliquid poetici coloris contrahere, quam illum non novisse. Omnino Romani his- toriarum scriptores tanta in descriptione excellunt et perspicuitate et bre- vitate, tam clare Romanorum res in illustri positas monumento intuendas dant, ut si nihil e naufragio litterarum praeter hos esset servatum, tamen Latinam linguam didicisse neminem poenitere deberet. At poetarum Latinorum opera, dixerit aliquis , constat e Graecis imita- tione expressa esse. Scio, AA. Est haec vetus neque iniusta prorsus, sed nimis decantata criminatio. Miror, qui hoc ad nauseam repetant, non protinus Raoni fabulas, Goesramu Iphigeniam abiicere. Si quis egregios poetas nocturna versare mànu, versare diurna solet, fieri non potest, quin multa scribenti etiam invito et inscio se offerant, quae etsi\sunt ab aliis profecta, ita tamen sint novata, ut propria illius dici possint, et recenti nitore spirent, unde perexigua laudis pars ad primum inventorem redeat. Illos mirere, qui quum aequo animo ferant, recentiores carmina refercire rebus, quas ipsi numquam viderunt, ut scilicet comparatione ignotarum rerum res saepe visas et notas illustrent, hos igitur, quod semel Vırgeruus de sĉena comparationem sumserit, nescio quas tragoedias excitare. Non defendam, si qui sint pulchro in corpe naevi. Tantum affirmo, si recen- tiores poetae tam minutam et ingeniosam crisin subeant, quam veteribus his postremis annis adhibitam esse novimus, vix ullum integrum evasurum. Quid vero? si constat, poetas Latinos orationis tenore et ornatu mirum quantùm a Graecis differre? Quid, si exemplaria, quae ob oculos habue- runt, paene tota interierùnt? Tamenne illos imitatores negligendos putabimus? Plura quae dici possent prudens, AA., omitto. Neque enim praesens opportunitas omnia ut pertractem, patitur; et dicendum restat de litterarum Latinarum studio philologis et utili et- necessario.. Ac non carere posse eos scientia illarum rerum, quas aliis sint tradituri vel commendaturi, quis dubitat? Sed tamen negliguntur a multis litterae Latinae, credo, quod in ORATIO 237 Graecis maiori cum emolumento bonarum litterarum operam suam colloca- tum iri existiment; Graecos auctores, quo sint plures et difficiliores, eo maiorem divinandi. copiam dare. Quod etsi ex parte verum est, non tamen omnes a Latinis deterrere debebat; quas constat a renatis litteris indefesso studio et labore a praestantissimis viris excultas; ea vero ratione excultas , ut largum illi campum, in quo vires exercerent suas, posteris reliquerint. Quod breviter etiam exponere mihi propositum est. Et quoniam interpretatio an intelligentia critices fundamentum esse debet, iudicandi autem et emendandi ratio et sollertia philologi praecipuum munus est, de utroque deinceps dicendum. Etsi ipsa veritas temporum vicissitudine et ludibrio exemta est, nemo tamen est paulo excultior, quin noverit temporum ingenium etiam in scientia excolenda aliquam vim habere et momentum, ut ne philosophia quidem , quae omnium maxime se ipsa contenta et supra vulgarem sortem erecta videatur, huius rationis sit-expers. Etenim cuique aetati sua sunt studia, eruditis quoque aequalium sententiae et voluntas ex parte certe communes sunt; sponte sequuntur quae ipsorum aetas curat, negligunt quae aequa- les respuunt. In philólogia quidem, si quid video, iudicandi libertas in- crevit, simul imminuta est rerum traditarum fides, in quo saeculi nostri ingenium facile agnoscitur. Antiquiores interpretes, qua erant reverentia veterum, raro, si quid minus recte dictum esset, notabant; vulgo ita versabantur in explicatione, ut, si quid difficultatis offenderent, quidvis crederent potius quam aut errasse scriptores, aut minus perspicue scri- psisse, aut parum recte rationem conclusisse. Explicabant potius singula verba et constructiones, quam sententiarum nexum explorabant et argu- mentorum pondus et partium cohaerentiam. Nostra praecipue aetate ac- curata fontium indagatione historicos subinde errasse aut sublestae esse fidei et auctoritatis, aut parum ipsos in consulendis antiquioribus libris iudicio valuisse compertum est; Crcrronęm in philosophia explicanda sub- inde titubasse creditum. Poetarum non longe diversa ratio videtur, ex quo diu multa tacito praetermissa esse, quae sanae menti- aut testimoniis antiquitatis aut usui loquendi obstent, recentiores contenderunt. Hinc factum ut interpretis munus non in sententiae enarratione subsistere possit, sed in philosophis multo diligentius in totius libri ratiocinationem sit in- 238 C. M. FRANCKEN quirendum, in poetis verborum vis et potestas novis sit saepe exemplis firmanda, et argumentum carminis enucleandum , ut, quid salva sententia possit abesse, quid iusta consecutio et series rerum postulet, certa trutina ponderetur. PEERLKAMPI! dubia et ¢Verhoseş OrrLLIWS accuratiore inter- pretatione redarguere conatus est; Mapvrerus dialectica subtilitate non minus in explicando quam emendando sibi utendum putavit; et quis NırgvaRr opera neglecta nunc ad Lrvium interpretandum accedere audeat? Non sane, AA., id est explicationis officium, ut criticae vicaria sit, aut eius ope sana corrupta, integra mutila interpretari nobis videamur. Quis non eorum rationem improbet, qui adeo pendent a libris MSS., ut lacu- nosa etiam et mendosa interpretari conentur potius quam vitia agnoscant ? E contrario tamen boni est critici, antequam ad emendandum accedat, bene persuasum habere, locum non aliorum comparatione explicandum esse et errorem non scriptori sed librariis esse imputandum. Unde fit, ut in- terpretandi conamen et coniecturam praecedat, et in aliorum emendationi- bus explorandis non possit omitti. Ita interpretatio fundamentum quasi et principium est emendatricis critices. Eadem tamen aliud munus habet, in quo magis est sui iuris. Nimirum ita afficere debet lectores atque af- fecti fuerunt ii, quos scriptor sibi lectores auditoresve cogitabat aut deside- rabat, eaque afferre quae illis nota et perspecta erant; aut, quod aiunt, ex historia poetam scriptoremve illustrare. Quae tamen opera quum non philologorum causa suscipiatur, qui satis ipsi a subsidiis aut eruditione instructi esse debent, ut hic sine cortice natent , de hoc argumento nunc di- cere supersedeo, quum praesertim verear, ne vestra iam patientia abusus sim. Sed sensim iam oratio delapsa-est ad eam philologiae partem , quam , ut est, ita haberi convenit ingenii exploratricem et quasi cotem; in qua si eandem libertatem iudicandi nunc regnare dixero, quae ad interpretandos et aestimandos veteres adhiberi debeat, spero fore ut vestrum consensùm , AA., obtineam. Etenim ea libertate iam dudum exsultavit BENTLEIUS, quum alicubi!) ~rationem sibi et res ipsas centum codicibus potiores” di- ceret. Nostrae vero aetatis critici hoc in genere in diversa abire possunt videri, quum partim totos versus et sententias sine auctoritate eiiciant, ut 1) Ad Horat. Carm. III. 27. 15. DO t A O E S ORATIO. 239 bono auctore indigna, partim vero libros scriptos ita rimentur, ut vitia etiam librariorum religiose repraesentent. Ita fit ut quidam auctores recens editi minus etiam quam olim sint plani et faciles ad intelligendum. Sed res qui se habeat auditote. Quod Wyrrensacmius viderat iam, discer- nandam esse. legitimam lectionem a vera, librorum auctoritatem, quae quamvis depravata tamen initium et quasi fandamentum emendationis esse deberet, a genuina lectione ab ipso auctore profecta, id recentiores non- nulli persecuti sunt, ea tamen lege, ut saepe alterutram modo critices “provinciam susciperent; alii ad emendationem accederent, alii in scriptori- bus edendis a MSS. toti penderent, sive quod ubique traditam lectionem revererentur, sive quod emendationis tútiorem viam munire vellent. Tta- que ab altera parte maior libertas, ab altera maior religio fuit. Posterio- rum opera in scriptis plane corruptis egregie consumitur, sed multum est diversa ab emendationis facultate, quam alteri sibi vindicant, et quae hoc in genere summa est, quae tamen ipsa MSS. perscrutatione velut necessario indiget instrumento. Neque tamen in planioribus certe aut minus corruptis scriptis commendandum videtur, ut contextus ille legitimus separatim eda- tur. Id quum alii iudicarunt, tum Mapvrcius, quem haud scio an hodie in litteris Latinis excolendis principem dici conveniat, qui etiam in libris de Finibus satis impeditis mediam quandam et me quidem iudice meliorem rationem iniit. Nam etsi summa cura et religione adeo codices perscru- tatus, ut archetypi lectionem, quam eandem legitimam licet dicere, inve- niret, tamen quoties haec non satisfaciebat, et suas et alioram emendatio- nes complures recepit. Ad quam lectionem inveniendam dum optimos libros eligit, hos ubi necesse est emendat, rivulos ex his deductos spernit, et superstitione illa liberatur ex qua unius cuiusdam libri fides ratione potior saepe habetur, et inani syllabarum et apicum aucupio in illis MSS., quos ex melioribus descriptos esse constat 1). Itaque duplex quasi stadium criticae artis excercendae apertum videtis ; alterum industriae, ingenii alterum. Fateor illius archetypi sive legitimae lectionis exquirendae nimiam curam esse posse aut frustra susceptam. Etenim bonas subinde lectiones in deterioribus MSS. inventas librariorum acumini 1) Praef. ad libros de Fin. p. XLI. 240 C. M. FRANCKEN adscribere editores coguntur. Quis porro non videt, non omnium auctorum eandem esse rationem, quum alii semper multorum versati manibus ab initio per multa exemplaria sparsi fuerint, ut archetypi lectio hic quidem sit ipsa scriptoris manus, aut nobilis quaedam antiqua recensio; alii tam raro lecti sint, ut ex uno recentiore fonte omnes libros ductos esse a ratione nihil abhorreat; alii studio sint interpolati, alii negligentia in mino- ribus tantum corrupti. Verum si cura illa iusto maior esse possit, multo tamen magis id est cavendum, ne temere in libros involantes, undequaque lectione arrepta, contextum consarcinemus a diplomatica fide guam remotissi-* mum. Quod fugientes critici multi severiorem nune sibi legem scripserunt , simul vero quod et deteriores codices magis negligunt, et emendandi curam non excludunt, non cẹnsendi sunt minorem iadicandi. libertatatem . vel ipsi sumere vel aliis permittere. Imo licentiam potius quam libertatem impediunt. Omnino habet hoc aetas nostra, quod in multis scriptoribus criticae factitandae certius fundamentum iactum est. Quo in genere insigniter de litteris Latinis meritus est OrrLLIUS, quum et in Taocrro et VELLEIO ParERcCULO unica exemplaria diligentius excusserit, et aequali: similique cura omnes Turun libros ad bona subsidia exegerit, ut quasi uno obtutu optima quaeque superiorum inventa intueri liceat. Puaurus nunc demum adhibitis et codice palimpsesto saeculi V et aliis permullis Italis MSS. ita coeptus est edi, ut iam aliquanto opportunius sit de eius metro et depra- vatione iudicare. Nec minus de CarTuLLo et Lucrerio meritus est LacH- MANNUS. Denique quum maiori nunc diligentia in. fragmentis poetarum , historicorum, oratorum perscrutandis et- colligendis nostra aetas versetur, hac quoque in parte criticorum acumen et sagacitatem non minus prospero successu quam in Graecis occupatum iri spes est, unde quin historia litterarum Romanarum insigne habitura sit emolumentum, nemo in dubium vocaverit. . Sed eadem iudicandi libertas, quae ad coniecturam incitat, subinde ab emendando revocabit. Non facile quidquam, quod vitiosum esset aut. mi- nus commendabile, veteribus olim adscribebant;-a nobis iam id non quae- ritur, quid optimum sit, sed quid, etiamsi minus recte et eleganter, tamen a scriptore, quem tractamus, scribi potuerit. Non quaeritur quid optimum sit, sed quid verissimum. Est vero haec res omnium vel maxime lubrica, ut statuamus, quid scriptori aut poetae ipsi, non librariis, adscribere audea- ORATIO. 241 mus, ubi emendatrix critica manum operi debeat admovere , praecipue in iis , qui suo in genere paucos habent similes aut nullum , ut in HoratIo, qui suo in genere singularis est. Et plerumque de dubiis singulis in locis magno cum acumine prolatis in nullo auctore statuere licet, nisi in universum constet, quam libertatem in dictione, quam negligentiam in rebus illi adscribere audeas. Quod ut recte fiat, non in singulis haerendum, sed ex accurata lectione et commentatione imago quaedam et species nobis cuiusque aúctoris et poetae conformanda est, ad quam singula, velut ad amussim, exigamus. Quae si forte non respondeat inconsideratae admirationi superiorum temporum , tamen incorruptum illud veritatis studium existimationi veterum nihil nocebit ; sed velut amici amicos diligunt, quibus virtutes simul et errores et imbecillita- tem natura eadem insevit, ea temperatione ut, nisi quis indolem exstirpare velit, altera ab alteris divelli nequeant, ita cum veteribus assuescemus, et cum vitiis eorum bona, quae multo maiora sunt, compensantes per animorum quandam cognationem nos in eorum usùm et familiaritatem insinuabimus. Quod si nos Philologi assequemur, veteres, etsi non antiquum dignitatis locum possint recuperare, tamen magis diversarum artium studiosis per nostram se operam commendabunt, disciplinaeque nostrae et antiquitati conciliabunt. Eo contendere ut mihi propositum est, VV. AA., huius Academiae Cura- tores, ita tamen multa promittere reformidat animus. Muneris, quod mihi imposuistis, etsi- ad honorem amplissimum, ad humanitatem promovendam gravissimum est, persentisco tamen ambitum et difficultatem. Illud quidem confidere audeo, Vos, qui me nulla mea petitione, parum per me Vobis cognitum, ad summum honorem evexeritis, aequos mihi futuros et bené- volos iudices. Gratias ut Vobis agam quum non desideretis, VV. AA., quod unice huius Academiae commoda spectare soleatis, non tamen reticere possum, quam mihi grata sit illa statio vitae, qua totum me litteris dare possim, nec quotidiana occupatio studiorum cursum sit impeditura. Vestrae me hoc integritati debere, gratus equidem refero et agnosco. Exspecta- tioni vestrae, si qua est, pro virili parte respondere studebo, Vobisque persuasum habete, me studio quidem et voluntate in Academiae commodis promovendis nemini cessurum. 81l 242 C. M. FRANCKEN ORATIO. Ad vos sese mea convertat oratio, Viri Clarissimi, omni genere doctrinae conspicui, quos iam collegas appellare mihi contingit: In Vobis quum plu- res conspiciam eiusdem :Traiectinae scholae alumnos, sponte oculis obver- satur Pur. Guru. Hevspu praeclarissimi viri imago; cuius etsi praestantiam vobis diutius perspicere et: experiri quam mihi datum fuit, ego tamen memoriam nunquam ex: animo deponam. Quem: quoties recordor, antiģuae humanitatis et eruditionis speciem mihi intueri videor. Eius filio nune ite- rum succedo; qui quod non simili de causa, qua ante hos octo annos, quum ad maiora vocaretur, locum mihi cessit, sed publicae litterarum professioni simul et huic Academiae yaledixit, dum dolet animus, spero tamen èt opto , ut privatis studiis litteras suas illustrare pergat. Aliis igitur vestrum HEusDIT memoria me fortasse conciliabit, aliis affinia aut similia studia; vestra tamen omnium quum nihil magis intersit, quam ut haec Academia floreat non mi- nus praestantia quam numero discipulorum , studium in communi illa conten- tione versatum omnium artissimo nos iunget vinculo. Quod dum expeto, non tantum ut collegas Vos sed etiam amicos habeam gratissimum mihi accidet. Vestra causa, Iuvenes Ornatissimi , suscipietur quidquid laboris et studii impendarm. Vobis ut prosim , maxime mhi appetendum duco; Viget vobis aetas; animus alacer et incorruptus ad verum exquirendum libere potest in spatia doctrinae excurrere ; laetissimum vobis campum apertum videtis; sub- sidia parata. Sed haec omnia parum iuvant, si quidquid-primùiim se obtulerit arripiėntes magis praesenti studiorum voluptati serviatis quam solidae scientiae. Quocirca si meum usum ;n vestrum adhibeatis commodum , dux ego vobis ero. `Curretis ipsi; eam ego viam commonstrabo, qua brevissime consilium attin- gatis. Quantum quidem eius fieri possit , ibimus una et si vos vera cupido scien- tiae incitat, mox vos familiares habebo et amicos; vos me magistruni non tan- tum sed amicum etiam existimabitis. Qui consensus ut ad studiorum fructum vobis est exoptatus, mihi ad muneris officia bene implenda efficacissimus. Vestra, Viri Doctissimi, quotquot ad hanc solennitatem confluxistis, in quibus laetor quod antiqui~`muneris quosdam socios adspicere mihi licet , vestra studia communiter cum nostris sustentent et augeant huius Academiae honorem et dignitatem. — Tu vero D. O. M.! a quo sunt omnia perfecta dona virtutesque, Tu nostros conatus secunda in iuvenum commodum, patriae salutem, huius Academiae decus et ornamentum. —ea ao MRTE o aa E S e EN £ TENE ASE CAPUS TSS Sas wE PENTRE AT eN e E R S. ORATIO DE VERO CODICUM LEGUM CIVILIUM PRETIO, QUAM HABUIT REMBT TOBIAS HUGO PETRUS LIEBRECHT ALEXANDER VAN BONEVAL FAURE, IUR. ROM. ET HOD. DOCTOR, A. D. XVII M. APRILIS A. MDCCOLVI, i QUUM EXTRAORDINARIAM IURISPRUDENTIAE PROFESSIONEM IN ACADEMIA GRONINGANA SOLLENNI RITU AUSPICARETUR. 31* ACADEMIAE GRONINGANAE CURATORES, VIRI AMPLISSIMI! QUI HIS AB-ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME! - RECTOR MAGNIFICE, CAETERIQUE ARTIUM AC DISCIPLINARUM , PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI, COLLEGAE EXOPTATISSIMI! QUI IURI DICUNDO ET CIVITATI REGUNDAE PRAEESTIS, VIRI PRUDENTISSIMI, SPECTATISSIMI! VERBI DIVINI INTERPRETES PLURIMUM VENERANDI! ARTIUM AC DISCIPLINARUM DOCTORES ERUDITISSIMI, PERI- TISSIMI! ACADEMIAE CIVES, IUVENES ORNATISSIMI! ; CUJUSCUNQUE DENIQUE LOCI ET ORDINIS HIC ADESTIS, AUDITORES HUMANISSIMI! Notissima ac gravissima quaestio est, quae, ineunte fere hoc saeculo, Germaniae imprimis celeberrimos agitavit Iureconsultos, quaeque, si vel unum Savni verè classicum attendatur opusculum, novum iuris disciplinae quasi stadium aperuit, de codicum legum civilium condendorum utilitate et opportunitate. Imo ne hodie quidem lites compositae. Unus et communis ille totius Germaniae iuris civilis codex, quem tanto ardore efflagitaverant plurimi, iterum ad pia vota videatur relatus, — at, vel proximis abhinc annis, quum in Saxonia et Hassia legum civilium codices ferrentur, novis si non argumentis, at animis lites redintegratae sunt. Quae quum reputarem , nostramque iuris civilis considerarem conditionem legum quippe codicibus iam diu stabilitam, sponte quasi incidi in orationis, qua gravissimam mihi mandatam auspicarer provinciam, argumentum. . 246 VAN BONEVAL FAURE Vos igitur AA. HH.! benevolentia ac favore me proosquanotii dicentem: de vero Codicum legum civilium pretio. ! De codicum legum civilium prezio dicturus, non est profecto quod verea- mini, ne rursus vobis memoratam illam exponam quaestionem , num wni- veřse expediat codices. condi, nostrane haec aetas , tanto labori par_ sit necne? Gaudemus legum codice, imo nostrum nobis proprium patriumque contigit conficere codicem, abrogato quem, tristis eheu memoriae! pere- grinorum nobis imposuerat dominatio. MANES Itane legum codicum qualiumcunque tandem exsisto patronus? Minime vero! Sed aliud est de re constituenda, aliud quod de re constituta fera- tur iudicium. Quodsi, ubi de re constituenda quaeritur, nostras quisque sequimur partes, omnibus viribus eam promoventes, si profutura, oppu- gnantes, si contra videatur — quum semel res constituta est, hoc potius omnium sit propositum ut omni quo possimus studio eam colamus ac tueamur, vitia quidem. haud occultantes, verum eo demum consilio in lucem protrahentes, quo citius melius iis_afferatur remedium, Quaerenti igitur quid verum illud codicum legum civilium pretium con- stituere , videatur, hoc respondeo: codices civiles, nam de his tantummodo dicturus sum, commoda omnino non attulerunt, quae desideraverant et exspectaverant qui codicum condendorum auctores exstiterant atque patroni, incommoda autem ab adversariis praevisa magna ex parte pro i apn habenda inque lucro ponenda sunt, Quod si cui vestrum inexspectatum quodammodo: et mirum videatur , de priori quidem effato, vix dubito AA., quin 'adsentientem non‘ habeam; si paullo accuratius mecum inquisiverit, primum in causas, cur codices expe- titi fuerint, deinde in systematis auctorum vel patronorum propositum, denigue in ipsorum codicum, quibus utimur, rationem mentemque qua conditi fuerint. De causis inter omnes non constat. Scilicet etiam de his inter sese dissentire videntur viri docti, prouti legum codicibus ipsis magis minusve favent vel adversantur. Sunt autem qui quatuor imprimis codicum confi- ciendorum causas memorent, nimirum: principium ex quo summus impe- rans vel is penes quem legum ferendarum potestas est, unicus iuris auctor , lex unicus iuris fons existimatur; desideratam totius civitatis unitatem; ORATIO. 247 principes: legum ferendarum gloriae cupidos; denique hominum ad gene- ralia omniumque hominum communia iuris naturalis praecepta propensam voluntatem. : : Haud quidem est quod negem omnes illas causas ad codices conficiendos valuisse, codicumque patronos illa principia fuisse professos, at vel sic tamen occasionem potius ipsis atque opportunitatem praebuisse, quam veras causas exstitisse contendo. Itaque, si procul dubio FREDERICO Magno vel primo NaroLronr placuit, imperatoris JustINranı exemplo ~ sub felici nominis vocabulo novum codicem componere”? non tamen eos latuit illum demum sapientis legislatoris laudes meriturum , qui necessarias ipsique populo exoptatas leges condidisset. Nonne etiam desiderium illud civitatis unitatis, si iuris civilis conditionem spectas, arcte cohaeret cum confusione illa et difficultatibus, quas tanta, quanta in patria quidem nostra exstitit, singularum provinciarum legum diversitas pariebat? Denique, quid dicam de studio illo generalium iuris naturalis praeceptorum , quid de altero illo prin- cipio, quod omne ius ad legislatoris expressam voluntatem refert? Nonne etiam in his certioris ac stabilioris iuris conditionis desiderium conspicuum est? Itaque, si accuratius -rei historiam inspicias, compertum hábebis, maximi quidem momenti illas causas fuisse, ut codicum haud amplius vitanda per- sentiretur necessitas, atque ad certum denique finem duceretur codicum condendorum propositum — primariam tamen ac praecipuam causam in eo positam fuisse, quod, in nostra saltem patria, desiderata iuris securitas ius certo condendum efflagitaret. De iuris patrii incertissima conditione iam querebatur vAN BYNKERSHOEK : „excute,” inquit, v comitum et ordinum edicta, decreta, rescripta, excute n privilegia, statuta locorum, consuetudines et oberrabis saepius incertior „quam dudum.” Mox vquam vagum,” addit ~incertum, obscurum est „quidquid est iuris patrii? quam patet prolixis disputationibus?” Quod vero vir amplissimus in tanta iuris. patrii exilitate egregium laudat iuris recepti Romani auxilium ac remedium, optime sane conveniat aureae, quae in nostra etiam patria floruit , iurisprudentiae aetati — labentis iurispruden- tiae tempore, qualem exeunte superiori saeculo offendimus, tamquam pestem ac perniciem Iureconsultorum principes illud reiiciebant atque exsecraban- tur. Vehementissime in:illud invectum novimus celeberrimum curiae Flan- 248 VAN BONEVAL FAURE driae praesidem, ipsum Introductionis Grotianae doctum commentatorem , GUL. ScHoRER, qui in opusculo: de absurda iurisprudentiae patriae con- ditione, non tantum legibus- patriis statutorumque locorum discolori diver- sitate, verum imprimis etiam -recepto iure Romano omne ius civile ita con- fusum atque turbatum perhibet, ut fere ex mero arbitrio et secundum quinque sensus vel ~cerebrinam” aequitatem lites diiudicari quam istis legibus ius contineri praeferret. Non modo ab imperitis sed ne a Iure- consultis quidem in isto iuris labyrintho, si vel maxime aditus pateret, filum inveniri posse videbatur; germana autem iuris scientia in tanta late- bat commentariorum copia ut nefastum in iudiciis invaluisset principium n auctoritatibus magis quam legibus lites diiudicari.” Itaque non aliud quo tristi huic rerum conditioni mederetur efficax ipsi videbatur remedium, quam si vel unus omnibus provinciis communis con- deretur codex, vel si hoc non ferret politica reipublicae constitutio, singu- larum saltem provinciarum leges in codicis ordinem redigerentur. Multum quidem abfuit ut omnium sic ferret suffragia vir amplissimus , imo fuerunt qui iurisprudentiae patriae hohorem acriter ab eius criminatio- nibus quippe praeter modum saevientis, vindicare conarentur. At paucis annis post, de eodem argumento cogitata exposuit insigni patrii etiam iuris scientia conspicuus LAur. PETR. VAN DE SPIEGEL, qui quamvis suavius in verbis, non minus fortiter in re, haud amplius ferendam tantis ac tam diversis iuris fontibus confusam turbatamque iuris conditionem ostendit, nec nisi ab uno et communi omnium provinciarùm legum civilium codice salutem exspectandam esse censuit, quo simul, inextricabili statutorum col- lisione sublata , ċvs demum certum conderetur. Quae quum vel XX annos scripserit antequam lex de imperio unum ac communem codicem , iunctis iam in unam atque indivisam rempublicam provinciis, condi iuberet, ipsum illud iuris certi desiderium quin primaria codicum civilium fuerit causa, vix dubium esse potest. Quodsi iam statuo, codices civiles non adtulisse commoda, quae desi- deraverint codicum condendorum patroni, ne, quaeso, hoc meum effatum sic accipiatis, quasi ius certum codices non constituisse statuam! Verum enim vero, AA., varie illud xs certum intelligitur. Tota autem quaestio huc redit, quale et quo modo illud codicibus condi censeatur. ORTILO 5 249 g Mitto consilia eorum qui totum ius civile ex aliquot iuris nescio cuius naturalis regulis concinnandum esse opinati sunt. ` His quidem Ampl. ScHorER accedere videtur; moderatius vero hac quoque in re VAN DE SprerL simul et accuratius propositum exposuit. Itaque a novis legibus quae immineant pericula agnoscens non tam zovis legibus quam refor- mandis antiquis praesentem statum emendandum censuit; leges vigentes in meliorem ordinem digerendas, lucide exponendas , consuetudines autem et statuta locorum ipsi codici, quantum fieri posset suo quidque loco inse- renda, caetera omnia abroganda. Pauca sunt profecto quae in hoc ipso codicis condendi proposito in univer- sum ac per se spectato reprehendenda videantur; multis quippe nominibus ċum eo convenit quod in codicibus quibus utimur conficiendis postea ante oculos habuerunt legislatores. Laudandum sane illud reformandi haud vero innovandi consilium. At param sibi constitit auctor, ubi pergit exponendo , quale et quo modo'`ex novo illo legum civilium codice ius certum oriturum sit. Etenim novus ille codex, utpote lingua patria- conscriptus, illius futurus erat simplicitatis ac perspicuitatis ut non tantum Tureconsulti sed omnes etiam cives ius noscerent, ideoque non solum promulgatione ad omnium ferendus esset notitiam verum optime etiam Kalendario, appendicis loco adiici posset. Denique Imperatoris IusTIīNIanı exemplo omnes iuris periti novo codici commentarios adnectere vetandi essent ~ne verbositas eorum „aliquod codici afferret ex confusione dedecus.” Neque tamen soli SprxerLIo solisve nostratibus illa placuisse, imo vel communem illam fuisse codicum eo tempore patronorum opinionem negli- gendum' non est. Memorasse sufficiat quae in praefatione proposita speci- mini prioris corporis iuris FREeDERICI leguntur, unde egregie apparet hoc imprimis regis fuisse consilium ut omnes quibus in iudiciis ius esset peten- dum, ipsi leges consulere et se ipsi de sua causa, iustane esset an iniusta , certiores reddere possent. Quapropter poenas severas Rex in eos statuendas censuit qui quocunque tandem praetextu commentarios scribere ausuri es- sent neque aliud auditoribus ius tradere professoribus licitum fore, quam quod simplici nescio quo codicis systemate ac generalioribus cuiusque argu- menti principiis contineretur; denique doctorum in iudiciis allegare senten- tias in posterum expresse vetitum. 32 250 VAN BONEVAL FAURE Sane sic parum aberat quin reformandi proposito relicto, opus sibi per- fectum atque absolutum condituri viderentur codicum illi patroni, quippe quod omni destitutum doctrinae auxilio sibi ipsum sufficeret. Quod quomodo ex tam imperfecta de qua querebantur iuris conditione sibi da- tum iri confisi sint, non est quod magnopere miremur. Ita enim saepius comparatum esse videmus hominum ingenium ut acriores atque sagaciores sint in exquirendis et detegendis vitiis eorum quae sunt, quam in praevi- dendis vel agnoscendis quae ex ipsorum innovationibus oriri possint vel debeant incommoda. Verum enimvero, quod maioris momenti et hie imprimis in censum venit — proposito illo ipsius iuris negligebatur penitus natura- illudque adeo suberat vitium ut ipsa prudentia iuris sponte sua corrueret. - Uti in nullo vitae hominum socialis elemento, ita neque in iure depre- henditur stabilitas; ubivis progressio conspicua continuis patefacta muta- tationibus. Quae quamvis non semper progressus ipsos quovis ante oculos ponant momento, imo vero saepius quasi aestuum videantur decessus ac recessus, continua tamen progressio haud facile negabitur. At — negetur et ipsa, frustra tamen, nisi ius potius opinione quam natura constitutum credas, intimam negabis quae inter praeterita ac praesentia, inter haec et futura intercedit necessitas. Iam vero quid, quaeso, dicendum de isto proposito quod vel maxime eo tendat ut praesentia et futura a praeteritis divellantur? quid de proposito unde hoc necessario consecuturum esset, ut non tantum omnes qui eo usque viguissent iuris fontes, novis legibus ab- rogarentur, verum etiam vinculum ipsum quo solo nova cum antiquis con- iungi possent, deleretur, omni potissimum praeteritorum exstincta memoria omnique in applicandis et explicandis novis legibus- prohibito doctrinae auxilio? Quid denique dicendum de legum codice, quo non tantum certa verum adeo immutabilis iuris conditio reddatur, ut omni reieeta doctrinae vi atque auctoritate, neque ulterioribus iurisprudentiae locus -esse possit pro- gressibus? Sic profecto vis ipsa, quae quaerebatur vitalis, ex letali oriri deberet. principio! x Accedit quod alio etiam nomine codicis civilis condendi illud propositum iuris naturam offenderet, neglecta scilicet“ ratione, qua ius sese explicuit. Etenim vel maxime doctrinae lenta ac continua debetur iuris explicatio unde ORATIO. 251 haec ipsa nostra exstitit disciplina. Quodsi a iure doctrinam exsulare velis, nonne ipsum fere ius e iurisprudentia tollitur ? Sane haud. immerito auctores illi sibi non constitisse dicuntur qui, quum non nova instituta sese condere, verum vigentia tantum refingere prae se tulerint, ipsam tamen lucem exstinxerint. unde haec lumen neces- sarium haurire. vel fandamentum: destruxerint quibus inniti deberent. Hoc quidém satis clare apparet, ubi semel-iuris disciplina sit nata, hanc tollere codicem legum non posse, quippe qui sua natura non nisi nova possit esse | forma, qua ius in vitam prodeat. i - At, nonne saltem lingua patria , qua novus codex consoribendus erat, hoc _efficeretut doctrina tuto posset exsulare? Vidimus hanc fuisse codicum pa- f: ‘tronorum opinionem statuentium quippe legum lingua patria conscriptaram l -~ -~ cwiguĝ patere scientiam omnesque cives de suis ipsos litibus optimos iudices- constitui. Non equidem is sum qui in illa opinione-nil quod laudatu dig- i num sit, vel quod excusationem saltem habeat, reperiam. At vel sic tamen ; in gravissimo versabantur errore codicum patroni, quasi sola verborum intel- ligentia notionum etiam et regularum pareret. Luculenter sic denuo probatur neglectam doćtrinae auctoritātem causam fuisse cur iuris quoque disciplinam esse obliviscerentur, cuius tamen, uti omnium caeterarum disciplinarum non- er studio ac labore comparatur scientia! Quapropter, si vel simplicissima , qua fieri possit, lucidissima ratione codices legum confecti sint, nemo ta- men erit qui eorum placita probe intelligat , nisi ¿xris etiam sit peritus. Ita- -que vel hodie praeclarum illud Cıcrronrs valeat effatum: ~v Qui peritis non putat esse obtemperandum is homines non laedit, sed leges ac iura labefactat.” - De miserrima quae ex isto codicum condendorum proposito orta fuisset iurisprudentiae conditione non est quod pluribus agam. Unum hoc animad- vertendum superest. Neque iudicis ` neque Tureconsultorum aliud exstitisset officium -nisi legis verborum operaria et quasi mechanica applicatio omni - scilicet fere interpretatione soli legislatori delata. Nam quod suo de commen- tariis a sovo codice arcendis praecepto addit Iusrrnranus: vsi quid vero si „ ambiguum fuerit visum, hoc ad imperiale culmen referatur et auctoritate W n Augusti manifestetur, cui soli concessum leges et condere et interpre- i n tari” — hoc quidem a FreperIco Magno solo diserte praescriptum, SPIE- f GELII tamen etiam proposito non poterat non esse consequens. W, 32% 252 VAN BONEVAL FAURE Neque tamen in patria nostra, neque etiam in Borussia ista principia expressis legis placitis sancita sunt. In Gallia vero magnae rerum conver- sionis tempore ex illis etiam principiis quae ad postremum consequerentur tristissimo experimento edocti sunt cives: clausis iuris scholis, sublato ordine iudiciario, omnibus civibus, iuris scilicet etiam peritia aequalibus , iudicis munere fungentibus. n At alia prorsus mente codices in Gallia conditi sunt, quum veri nominis Tureconsultis, auspice NaroLrone iuris etiam civilis turbati instauratore , difficillimum hoc opus serio demum aggredi ac perficere licuit. Egregie hoc patet ex oratione qua primum codicis Napoleontici specimen corpori legifero commendarunt PortaLis quique amplissimi viri in illo opere ela- borando socii fuerunt. 7 Itaque non tantum professi sunt zovas leges codice constitui non’ posse neque oportere, verum totidem verbis etiam de industria probarunt, opus absolutum ac perfectum condere, quod sibi ipsum sufficiat, penes legisla- torem non esse. Memorant ac simul refutant quem opus aggredientes of- fenderant late patentem errorem, optimo cuique legum codici condendo sufficere nonnulla simplicissima placita quae tamen simul omnibus causis vel casibus satisfacerent. Ipsi vero potius codicis finem hunc eşse statuunt, ut generalia eiusmodi sanciantur principia ad quae exigi possint quaestio- nes, quae aliquando se offerant, singulae; hac tamen ratione plurima sponte consuetudini, rebus iudicatis vel doctrinae relinqui quibus verum ac necessarium contineatur codicis supplementum. Magistratus autem et Ictos germana iuris scientia praeditos legis applicationem regere oportet. Multum etiam abest ut commentarios legibus nocituros existimaverint. E contrario horum necessitatem alta voce proclamant, imo vero commentandi , disserendi copiam et ambages prae ceteris disciplinis iurisprudentiam optime pati. Quodsi non omnibus civibus scientia legum pateat, hoc ne simplicis- simum quidem codicem efficere ipsamque felicem adeo praedicant civitatiùm praesentem conditionem amplissimi illi viri, propter ea quod iurisprudentia in disciplinarum numerum relata suos sibi postulet sacerdotes, ideoque ne iudicem quidem oblivisci sinat, multa quidem ab eius iudicio pendere, ni- hil tamen mero eius arbitrio vel liberae voluntati esse relictum. Denique ne hoc quidem fugit amplissimos viros quantum necessario inter legislatoris norda a OKATO 253 ac iudicis munus intersit, ne legislatori delatis quae iudicis sint partes maximum capiant ius et iurisprudentia detrimentum. Eandem autem viam secutos esse viros consultissimos quibus patrii, quo utimur, codicis condendi provincia mandata fuerit fusius hic probare ne- cesse quidem non erit. Ipsi non tantum pluribus locis easdem professi sunt sententias verum ipse etiam codex illud satis superque ostendit, modo vel levem eius cum codice Francico instituas comparationem. Sic profecto de operaria ac quasi mechanica iudici imponenda legum applicatione quaestio amplius esse nequit neque doctrinae auxilium parvi aestimatur. Agnoscitur imo requiritur, tam in applicando et explicando quam in supplendo codice, doctrinae auctoritas, quum contra codicum con- dendorum patroni hoc ipsum illoram commodum fore ducerent, ut doctrina ius civile haud indigeret. i Quodsi vera sunt quae de hoc gravissimo observavi errore, est sane quod magnopere gaudeamus, -non illud saltem legum codices nobis attulisse commodum , quod codicum patronis summum ac primarium est visum. Videámus iam quo sensu incommoda ab adversariis codicum praevisa . magnam partem revera pro commodis habenda vel in lucro ponenda sint. Si autem in hac sententia exponenda Germanorum inprimis lites respexero , non est quod miremini, quandoquidem ab his demum gravissima incom- moda in lucem prodita sunt, nec tamen ipsius codicis Napoleontici rationem habere neglexerunt. Primo autem loco maximum legum codices commodům attulisse censeo propter ipsum illud principium quod, quum codicum condendorum propositum quam mazime illo inniti videretur, fautoribus prae caeteris vitio verterunt adversarii: principium puto, secundum quod omne ius manat ex libero legislatoris arbitrio ideoque omnis doctrina ad solas leges est referenda. Memineritis enim, A. A., hunc errorem ad maturitatem perduxisse sublimem illam a celeberrimo Savrnro expositam et explicatam imo denuo quasi revelatam veritatem, quae ius non hominum esse inventum sed temporis Opus esse docet, et cum ipso populo natum sese uti populum explicuisse. At forte quis obiiciat: nonne ipsius illius veritatis necessariam SAvINIUS probare studuit esse consequentiam nostram hanc aetatem legum codicibus 254 VAN BONEVAL FAURE condendis plane esse imparem? Quo modo igitur tu illam cum ipsis codi- bus conditis ita concordare contendis, ut simul codicum commoda laudes ac Savni doctrinae veritatem agnoscas? Scilicet est quidem verissima illa Savns de iuris natura doctrina sed eius ulterius quam par est extendit consequentiam. Etenim non huius- modi sibi proposuit codicem conditum iri qui, quae esset miserrima iuris civilis conditioni , quantum fieri posset, mederetur , verum ad praestantis- simi omnibusque numeris absoluti codicis requisita quaestionem illam de ; eius opportunitate vel utilitate exegit. Itaque non tantum hanc nostram aetatem operi imparem esse censuit, sed vel nullum unquam venturum esse tempus quo`illud opus rite perfici posset, siquidem illa -aetas, qua perfectus demum codex conderetur, illo non indigeret. Verum enimvero, nonne sic tamen agnoscere videtur vir clarissimus codicis necessitatem exsistere posse quamvis perfecto codici condendo aetas sit impar? Quidni igitùr, licet perfectum non condat, ipsi tamen illi necessitati pro viribus satisfa- ciat, ne, perfecta solummodo quaerens, bona non tantum amittere verum ad peiorem etiam conditionem delabi periclitetur ? Iam vero hanc nostram aetatem iuris civilis codicibus carere vix posse negari haud potest. Quicquid de variis causis disputatur et opportunita- tibus, quibus iam inde a medio saeculo superiori codices expetitos et com- mendatos esse novimus, nemo saltem infitias ibit, perpetuo non tantum apud singulos populos auctum esse verum omnium adeo in Europae conti- nente excultoram populorum commune exstitisse codicum desiderium , unum- que post. alterum codices sibi civiles condidisse ; numquam vero de abro- gandis iis, quos ipsi condidissent orda; deque ps statu in integrum restituendo quaestionem fuissse. Quodsi nihilominus ipsa illa Savınıı doctrina de iuris natura, quamvis ad contrariam de codicibus condendis sententiam ipsum duxerit, maximam tamen in nostra disciplina habuerit vim innumerosque nacta sit sectatores inter eos etiam Ictos, qui codicibus condendis non adversarentur, denuo constare videtur non necessario hinc sequi, certe nimia cum fiducia asseve- rari nostram -hanc aetatem codicibus-condendis ita esse imparem, ut ab hoc opere abstinere debuerit. Accedit, quod neque Savınrvs ipeo semel con- ditos codices abrogandos esse censuerit. ORATIO. 255 Itaque praecipuum hoc esse videtur, ne codicibus conditis veram ¿uris naturam obliviscamur, neque propterea sequamur plurimorum codicum pa- tronorum errorem quasi iam uno codice omne ius contineatur. Quo autem tutius hoc observemus egregie facit ipsa, quam de- codice Napoleontico sententiam pronuntiaverunt illius auctores; qui, quamvis Savinianae eos latuerit doctrinae praestantia, graviter non tantum reprehendunt errorem eorum qui in condehdo codice populi historiam impune negligi posse cre- dant, verum etiam -de opere suo temporis tractu perficiendo disserentes egregie profitentur codices proprie ab hominibus non confici sed temporis potius esse opus. p Si autem hac ratione codices considerantur nedue prae illoram amore iuris genuina nẹègligitur natura, haud vereor ne doctrinae detrimentum afferant quod vel maxime metuebant adversarii. -Nonne imprimis inde oriebatur ille metus, quod codicum patroni omne uno codice ius contineri putarent, ideoque ad: unum codicem omnem doctrinam esse referendam ? Iam vero si hoc codicibus necessario non efficitur, modo ne de codicum et iuris vera necessitudine in errore versentur Icti, nonnisi commoda doctrinae per hos afferri posse facile est ad perspiciendum. Quum enim cuiusvis disciplinae plurimum intersit ut certis quibusdam temporis momentis explo- retur atque exponatur quatenus interior eius cognitio profecerit, quid con- stare videatur, quid dubii, obscuri, confusi remaneat, quave parte a recta via decedatur, optima sane ratione códices eo inserviunt ut ipsius iuris conditionis: quasi ratio reddatur et conspectus detur. Sic, ubi attendimus miserrima: quae fuit doctrinae conditio ante codices conditos ita quidem ut revera ipsam materiem non amplius regerent Icti, novi illi codices . egregium doctrinae praestiterunt auxilium quo amissam recuperaret aucto- ritatem, cum quasi novum vel renovatum continerent fundamentum cui iuris aedificium superstruere pergerent Icti. Inter paucos qui in Gållia codici civili conficiendo adversabantur , fuerunt quibus potius sensim ius civile refingendum videretur, ita ut de singulis argumentis, prouti aetatis ratio ferret atque opportunitas, leges conderen- . tur At nisi absolutos ac perfectos codices conditos credas, ipsi huiusmodi reformationi impedimento haud sunt; imo vero efficacius illam in usum 256 VAN BONEVAL FAURE adhiberi sinunt. Quum semel ius civile, quantum fieri potuerit, in codi- cem fuerit redactum, omnium iuris capitum facilior erit conspectus adeoque cavere potest legislator ne inter ea quae mutentur, addentur vel inserantur cum caeteris pugna oriatur. Quod quomodo vitari potuerit, codicibus non conditis, equidem non intelligo. Aliud incommodum superest ex ipso codice Francico petitum quo mihi etiam prodesse magis quam nocere codices videntur. Querelas dico motas de iure subsidiario plane neglecto, uti in codice Napoleontico, et ab eius- dem auctoribus male intellecto. Mitto quod non satis aeque sic de codice Napoleontico iudicaverit Savi- Nīus quippè ad perfecti atque omnibus numeris absoluti codicis requi- sita illum exigens; mitto quod codicis Napoleontici auctorum opinionem ne recte quidem intellexerit» incommodum vero quod inde oriturum prae- dicavit, quasi prae codicum novorum studio futurum esset ut ius illud sub- ` sidiarium negligeretur, quod tamen ipsum praecipuus iuris fons haberi de- beret, eventus certe non probavit. Mihi -autem in eo ipso codicis. prae- stantiam animadvertere videor quod nullam habet disertam iuris subsidiarii mentionem nisi ut illius necessitas ostendatur. Praeceptum volo- quo iu- dicem, sub praetextu legis tacentis vel obscurae ius dicere recusantem litem suam facere statutum est. Sic omnia quae codici . desunt inve- nire et supplere debebit doctrina, cuius imprimis auxilium ante oculos etiam habuisse videntur codicis Francici auctores.. Nonne -igitur hac ra- tione ipsa-lex necessariam doctrinae indicat auctoritátem eamque libere in hoc legislatori ignoto campo versari sinit? < Sane res maximi momenti est et luculenter refutat opinionem eorum qui hodieque omne ius codice con- tineri statuant, nullumve ius agnoscant , nisi codice sancitum sit. Imo vero laudandus videtur legislator patrius, quod-codicis;Francici hac in re secutus sit exemplum, neque aliarum legum civilium praecepta rece- pit, qualia v. c. in specimine codicis patrii anni 1804 et:1820, vel etiam in codice Regis Lupovıcı NaroLronrs inveniuntur, quibus speciatim de iuris fontibus cavetur ex quibus iudex codicem suppleat. : Expressa illa praecepta quibus vel totum- aliquod legum interpretationis- systema addi solebat, quamvis -a doctissimis Tariioananitid proposita atque Mamin redo- ORATIO. 257 lere tamen videntur illam de qua vidimus codicum patronorum sollicitudi- nem, ne doctrinae libertas leges turbaret. Et porro, quid iuvat expressa de hoc iure subsidiario placita lege esse sancita? Ubi certi quidam tan- tummodo fontes indicantur vix erit quin caeteros prorsus exclusisse legis- lator sit existimandus; sin vero generaliori aliquo nomine eos indicaverit , non multum aberit quin mero iudicis arbitrio res relicta videatur. Quum autem huiusmodi de iure subsidiario placita sua natura nonnisi nuda quaedam praecepta vel legislatoris monita continere possint, opportune ad- modum in`hoc legislator obtemperavit notissimo Napoleontis effato: v iuris Coapa non esse codicem , neque codicem doctrinae compendium esse oportere.” ; Quodsi quis obiiciat Jegislatorem tamen patrium illam iuris subsidiarii inveniendi libertatem aliquatenus restrinxisse statuendo, consuetudinem ius non facere nisi lex diserte. eam invocet, huic equidem respondeo, illius ' placiti non hunc esse sensum, ut deficiente lege ad consuetudinem pro- vocare haud: liceat, sed potius consuetudinem legi abrogandae non suffi- cere eamque tum demum ius constituere iudici pro lege: observandum , quum legislator illam agnoverit. Quamvis necessarium exoptatumque codicis Napoleontici auctoribus ger- manae doctrinae auxilium fuerit visum, quamvis magnifice de illius vi at- que auctoritate expositum fuerit, multum tamen abfuit ut statim doctrinae illé adsignaretur locus, quem cum iuris tum codicum ratio postularet. Quandoquidem novus ille codex praecipuus iuris’ civilis fuit fons, mirum sane haud est Tureconsultos, vel propter solam novam iuris formam, initio saltem ad exegeticum imprimis stūdium animos adpulisse , quo citius melius singula codicis plācita ad necessitates vitae civilis accommòodarent. At vero codice introducto communis’ in Gallia obtinuit error a falsà quam memoravi codicum patronorum opinione haud alienus, unicum ċodicem iuris esse fontem omnemġue uno codice contineri rectam iuris civilis scientiam. Hinc codicis placita` tenere vera demum videbatur iuris esse doctrina et sola exegesi totius iuris civilis studium absolvi. Interpretándi facilitas huic viae ac rationi multorum favorem concilians: errorem :propagavisse ac quasi consolidavisse videtur, quippe quae ingenii: acumen ac sollertiam ‘pro'doc- 33 258 `” VAN BONEVAL FAURE trinae subtilitate ac diligenti principiorum indagatione requireret. De- nique nec parvi faciendum quod a Bacone Iureconsultorum proprium dicitur, ~vtamquam e vinculis sermocinandi” studium. Hoc autem codi- ces saltem non minuisse equidem negare non ausim. Hinc verba legis tenere plurimis summa visa prudentia est et leguleii facile pro Iurecon- sultis habiti. Nec mirum in nostra etiam patria exegeticum illud studium diutiùs quam par esset Tureconsultos tenuisse. Dominatio legum Francicarum iuris- prudentiae etiam Francicae sponte stravit viam. Codices peregrini, quos rerum politicarum conditionis causa nimis diu viguisse novimus, impedi- mento erant quominus ius civile eo coleretur amore ac studio quibus patrius codex dignus videri deberet ut iurisprudentia vere patria foveretur ac promoveretur. Ipso autem novo codice promulgato, ab illa, quae in Gallia iam paullatim obsoleverat methodus non satis alieni fuisse videntur patrii Tureconsulti. Exegetico iterum studio nimis plena auctoritas tributa. Favebat lingua patria verborum legis dominationi; nec nobis desunt exem- pla, quibus verborum iste cultus speciem religiosae cuiusdam legislatoris reverentiae prae se ferens revera leges eo magis violaret hp magis illis servire videretur. Quae quum dico, ne ita velim intelligatis, AA. ! quasi parvi faciam quae hac etiam via ad iuris quo utimur augendam ac promovendam cognitio- nem doctissimi viri praestiterint; hoc volo, ne in illa quamvis necessaria exegetica codicis tractandi methodo subsistamus, sed persuasum nobis ha- beamus aliam insuper atque regiam magis viam ipsam requirere et iuris et codicum naturam. Itaque quum exegetico codicum studio iam accesserit quae in compo- nendis atque ordinandis eius placitis versari solet methodus dogmatica, eo pervenimus ut magis magisque sentiatur atque intelligatur historici studii necessitas ad rectam iuris, quod codices sanciverint, intelligentiam. Historicum autem studium quum dico, necesse quidem non erit animad- vertere me illud intelligere cuius veram ac genuinam indolem egregie hanc esse explicuit celeberrimus Germanorum Iureconsultorum historicae scholae merito princeps, ut perscrutetur atque eruat quid ex iis quibus utimur iuribus huic illive aetati vel populo tribuendum sit, cuique autem suum ©: RAX T TO; 259 tribuat, dein vero ostendat qualis, quam arcta inter haec intercedat neces- situdo; “quibus neglectis praesentia videmus tantum, non intelligimus. Historica illa iuris tractandi methodus ad codices applicata fontes aperiens unde legislator placita depromserit, tum ex mutua- eorum comparatione germanum placitorum sensum patefacit, tum, quod vel maximi est mo- menti, rationes ac principia quibus ius nostrum nitatur detegit. Neque tantum `in explicandis atque usurpandis legis placitis historicum studium gratum praestat auxilium , errores etiam quos legislator in codicibus confi- ciendis commiserit in lucem proferens, cur placita principiave discordent indicans, ad emendandos codices optimus erit dux, ipsiusque emendationis necessitatem haud oblivisci nos sinit, quippe cum continuam-iuris explica- tionem ac progressionem ante oculos ponat. Si autem vera philosopha quam indicavi ratione historicum studium coli- tur, fieri non potest quin, ubi iuris explicationem et progressionem per temporum lapsum exposuerit, certam viam aperiat qua, novis etiam con- ditis legibus, prospiciatur necessitatibus quae in vita civili novae oriuntur. Accedit quod non tantum ad ipsos iuris patrii fontes historia nos ducit, verum etiam, quo arctius exstitit iuris civilis inter plurimos Europae populos vinculum ex communibus quippe fontibus singulos sua mutuantes, eo magis ad ea etiam quae apud exteros iuris civilis instituta vigent animadvertere nos iubet. i Sed, quid iuris patrii civilis limites transgredior periculum incurrens ne eius omnium uberrimum fontem negligam, cuius ad vere patriam fovendam et excolendam iurisprudentiam unius prae caeteris summa est praestantia. Etenim, quamvis exoptata sit accuratior iuris antiqui etiam patrii scientia quamtumvis iurisprudentia ex neglecto illius studio acceperit detrimenti — tamen, praeter illam quae omnibus nostri iuris fontibus tribuenda est- auc- toritas, alias plures dotes quibus sese commendet atque semper commenda- turum sit iuris Romani habet studium, Ttaque, quidquid gloriamur de patrio codice linguaque patria conscriptis legibus, Tureconsultorum Romanorum neutiquam carere nos posse confida- mus auxilio, ut accuratas nobis effingamus ac perspiciamus iuris notiones ac regulas. Illi etiam nos doceant quanta sit quo modo confirmanda numquam impune neglecta doctrinam inter et vitam necessitudo! Numquam supe- WE hi 260 VAN BONEVAL FAURE ratam vix unquam superandam: illam` methodum, qua Romani: Lurecon- sulti versantur in iure explicando et ad vitae civilis negotia adhibendo, summa ope, ut, quantum fieri possit, nostram nobis faciamus enitendum est. Sic nostrum nobis ius itai colemus ut uberrimi: inde fructus in vitae usum redundent, quem ianea respiciat necesse est vere practica nostrá disciplina. i Historica igitur methodo-ad iuris ainidi codices adhibita instò demum pretio codices aestimantibus eorum commodis frui incommoda nobis vitare.. licebit. Latissime autem pateat iuris civilis: studii ambitus, indefessurnque ac continuum: requirat laborem :'de eventu tamen non est quod desperemus:; modo perseveremus in agendo, intimeque nobis persuasum habeamus regiam nos sequi viam, qua ad meliora progrėdiamur; neminem vero propius à meta abesse quam qùi eam adtigisse sibi videatur. At vero quum mecum: reputo, quo-latiór sese extendat iuris doctrinae campus eo maiorem esse Academicae institutionis vim ad germanae iuris- prudentiae cultum ; denuo me commovet eximia muneris quod suscepi-gra- vitas. Et profecto, temeritate haud -facile me vacare putem, nisi vestro suffragio, Viri Amplissimi, vestraque auctoritate: illud. munus mihi' esset delatum.. Gratias accipitote. de egregio. hoc- fidei ,: quam in me. ponitis, testimonio. Quo-insigniori me afficiat honore eo maiora illud mihi impo- nere officia, penitus persentio; ` Persuasum vobis habeatis, me omni -ope enisurum, ne umquam vos vestrae erga me benevolentiae poeniteat, omnemque quae in me est ińdustria ad huius: Academiae commoda promo- venda me esse adlaturum! -Utinam sollenni huic voto benigne annuat Deus Optimus Maximus, vos autem , Viri Amplissimi, per longam annorum seriem incolumes servet in' Academiae emolumentum ! Ad vos:me converto , Viri Clarissimi, quos iam, quod vix unquam credi- deram, collegas salutare mihi contingit. Benevolis animis. novitium in ve- strum ordinem me excipiatis , peto. Peto autem eo liberius quo magis confido ORATIO ` ; 261 vestrum mihi defuturum non esse consensum. : Scilicet neque huius Acade- miae alumnum me latuit neque postea oblitus sum hac semper vos mente fuisse ut agnosceretis non tantum ac profiteremini omnium artium ac dis- ciplinarum commune vinculum, verum etiam illud ita coleretis ut mutua disciplinarum antistitum. benevolentia commune: earum vinculum quasi re- praesentaret. Imo vel plura sunt, quae de vestro consensu me dubitare vetent, sive grata mente recorder quis multorum vestrum in me fuerit ani- mus, quorum egregia mihi frui licuerit institutione, sive cogitem quae et postea ad hunc usque diem vestra erga me fuerit humanitas imo vero amicitia. > _ Equidem vestrum ordinem intuens multos, eheu, desidero quos gratus diligebam discipulus aestimatissimos praeceptores, plures tamen superesse ex animi senteńtia gaudeo , vos imprimis, qui in ipsa hac disciplina, cuius iam et ego tradendae parțes suscipiam , studiorum meorum duces exstitistis atque auctores! Quodsi iam socius futurus sum vestri laboris vos tamen duces esse haud desinatis! Quae fuit vestra in discipulum benevolentia eam in collega iam collocetis! Mihi autem datum sit, ut, quantum vobis debeam, iam rebu$ ipsis ac fartis referam vestraque vestigia premens, ad idem vobiscum tendam propositum ! Te vero quam maxime laetor collegae etiam nomine salutare, quem alte- rum patrem mihi adfinitas dedit, Vir Cl. van Haru! ČLaetor tibi- que gratulor de munere hisce ipsis diebus per XXX iam annos feliciter gesto! Utinam et mihi tanta tua tot annorum experientia -succurras! Illud precor addas iis quae mihi dare haud desinis vere paterni amoris indubitata testimonia! Equidem te cum patre quem natura mihi dedit ad rogum usque colam. ; Vos denique compello, Iuvenes Ornatissimi, vos maxime, qui iuris disci- plinae operam navatis! Si autem, quum Academiae commoda me promo- turum polliserer, vestra inprimis commoda vestramque utilitatem me cogitasse sponte senseritis, vestra tamen etiam diligentia me-confidere probe intelle- xeritis. Persuasum vobis sit, ut mihi persuasum est, nullum felicem Aca- demicae institutionis effectum esse posse sine mutua docentium et discentium benevolentia atque amicitia, Sic praeceptorem non tantum verum studio- 262 VAN BONEVAL FAURE, ORATIO. rum me etiam commilitonem accipiatis, communium autem nostrorum conatuum hic sit finis, ut vere practicam nostram colentes disciplinam vitae quidem discamus, semper vero regiam sequamur viam quam germanae doctrinae nobis indicat amor ! Haec vero omnia ut ex voto cedant, Tu me adiuva Deus Optime Maxime, cui laus sit et honos in sempiternum ! DIXI, ORDO LECTIONUM, = IN ACADEMIA GRONINGANA HABENDARUM INDE A MENSE SEPT. ANNI CIDIOCCCLV AD FERIAS AESTIVAS ANNI CIDIDCCCLVI. IN FACULTATE IURIDICA. Henricus Nrennuns diebus Mercurii, Iovis, Veneris et Saturni, hora XI, Jus Civile interpretabitur , iisdemque diebus , excepto die Saturni, hora XII, selecta Juris Mercatorii capita tractabit; diebus Lunae, Martis et Saturi, -hora XII, maxime secundum iùs patrium hodiernum, locum de foro com- petente in causis civilibus, ipsiusque Processus Civilis cum principia tum ~ praecepta exponet; quibus, post ferias hyemales, adiunget Fæercitationes Jorenses. X Iacogus Hermannus Purtirse diebus Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora IX, Institutiones Iustıntanı explicabit; die Lunae, hora XI, diebus Martis, Iovis et Veneris, hora X, mense vero Aprili, Maio, Iunio et Septembri, iisdem diebus, hora matutina VII, selectos Pandectarum locos tractabit; die Lunae, hora VIII et IX, die Martis, hora VIII, Historiam Turis Romani enarrabit; die Mercurii, Iovis et Veneris, hora VIII, acy- clopaediam et Methodologiam Turis tradet. CornzrLIUsS Srar Numan diebus Lunae, Martis, Mercurii, hora VIII, Tus poenale, quo adhuc utimur, interpretabitur; hora IX, principia iuris publici, diebus Lunae, hora X, Iovis et Veneris, hora VIII, Oeconomiae politicae initia tradet, die Martis, hora XI; diebus Iovis et Veneris, hora IX, de Jure belli et pacis, diebus Mercurii, Iovis et Vèneris, hora XI, de Natura Turis aget. Disputationibus publicis et privatis lubenter praeerunt iuris Professores. 264 ORDO LECTIONUM. IN FACULTATE MEDICA. Iacosus BAART DE LA Farris diebus Mercurii et Iovis, hora VIIL, et Saturni, hora IX, sed post ferias Paschales, diebus Mercurii et Iovis, hora VIII, Veneris et Saturni, hora VIT, Artem Obstetriciam Theoreticam et Practicam exponet et in Nosocomio ad parturientium lectos, practice instituet; diebus Lunae et Martis, hora VIIL, Artis obstetriciae partem technicam docebit; Therapiam Specialem morborum tradet diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora IX, et post ferias Paschales diebus Lunae, ` Martis, Mercurii et Iovis, hora VII. et Lunae et Mercurii hora IX; diebus Mercurii, hora X, et Saturni, hora VIII, Medicinam Forensem docebit ; diebus Lunae, Iovis et Saturni, hora X ad XII, ceteris diebus, hora XI ad XII, in Nosocomio Academico Clinicis exercitationibus vacabit. FRANCISCUS ZACHARIAS ERMERINS Pathologiam. generalem docebit diebus Lunae, Martis, Mercurii, Iovis et Saturni hora IX; Histologiam, diebus Lunae, Mercurii et Iovis, hora XI; 4natomiam pathologicam, die Martis, hora XI, die Veneris hora VIII et X. Heercitationibus clinicis in Noso- comio quotidie vacabit. hora I. Ianus Hissink Iansen Chirurgiam docebit die Martis, hora X, diebus Iovis et Veneris, hora IX, et post ferias Paschales etiam die Saturi, hora IX; Doctrinam de morbis: oculorum tradet diebus Mercurii et Saturni, hora XII; Clinicis egercitationibus in Nosocomio Academico vacabit diebus Lunae, Martis, Iovis et Veneris, hora XII; Anatomen corporis humani exponet diebus Mercurii, Iovis, Veneris et Saturni, hora IV; Dissectionibus cadaverum anatomicis, tempore opportuno instituendis quotidie praeérit. Isaacus van Dren Påysiologiam generalem docebit diebus Lunae , Martis et Mercurii, hora VII; Pžysiologiam specialem et ĉæperimentalem diebus Tovis, Veneris et Saturni, hora VIII et die Martis, hora XI; Remediorum effectum et therapeuticum usum, diebus Lunae , Martis et Mercurii hora Ka 'Pharmacognosin et Pharmacologiam egperimentalem, die Tovis et Saturni, hora X, die Veneris, hora IX, et Mercurii, hora XII; Morbos systematis nervosi die Lunae et Martis, hora IV; Diaeteticam et Politiam medicam die Mercurii et Iovis, hora IV; Zndagationibus physiologicis in Laboratorio Physiologico quotidie praeerit. ORDO LECTIONUM. 265 IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. Hermannus Cuarstianus van Haru die Veneris, hora VIII et IX, autummnali et aestivo tempore etiam die Martis,- Iovis et Saturni, hora VIII, elementa Botanices illustrabit. Botanices sublimioris selecta quaedam capita tradet die Veneris, hora XI; die Mercurii hora IX et X aget de plantis medicinalibus aliisque vario respectu utilibus, sive de Botanica applicata , ordine Familiarum naturalium; die Saturni autem , hora X et XI, Oecono- miam ruralem docebit. - Post ferias: Paschales et mense Septembri , alternis dierum hebdomadibus, die Mercurii hora matutina VII excursionibus botanicis praeerit. ; Ianus GuIrLieLmus ErmERINsS diebus Toii Veneris et Saturni , hora XI, Arithmetices, Algebrae, Geometriae et Trigonometriae planae aiita explicabit; Pžysicam eæperimentalem: docebit die Mercurii, hora T, diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora XII. Pžysicam tňeoreticam universe , aut selecta eius capita, provectioribus discipulis- exponet.. De Matheseos ele- mentis disquisitio habebitur diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora pome- ridiana II. Nıcoraus MurpeR die | Tnibaés hora X, die Martis, hora X et XII, Historiam Animalium invertebratorum naturalem docebit, de Mineralogiae et Geologiae elementis vero aget horis dein indicandis; diebus Veneris et Saturni, hora XI, Anatomen animalium comparatam tradet. Fæercitiis zoologicis et zootomicis practicis quotidie praeerit. GuruLmus AbpRIANUS Enscmepé diebus Iovis et Saturni, hora IX, Stereometriam et Trigonometriam sphaericam docebit; selecta Algebrae capita exponet diebus Lunae et Martis, hora XI; Geometriam analyticam, Calculum diferentialem et integralem, Mechàanicam analyticam , Astronomiae elementa exponet horis commilitonibus commodis; Fgercitia mathematica futurorum Praeceptoraum moderabitur horis postea indicandis. Perrus IonannEs vaN Kerckuorr diebus Lunae et Martis, hora IX, die vero Mercurii ,: hora XII, Chemiam anorganicam docebit; diebus Mer- curii, hora: XT, et Saturni, hora: X , Chemiam corporum organicorum exponet; diebus Lunae, hora XII, et Iovis, hora X, Chemiam pharmaceuticam 34 266 ORDO LECTIONUM. tradet; Chemiae technologicae capita in usum publicum explicabit diebus Lunae et Martis, hora pomeridiana VI; Chemiam practicam docebit et Exercitia analytica in Laboratorio moderabitur quotidie. IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITTERARUM HUMANIORUM. < FREDERICUS CHRISTIANUS DE GREUVE diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora XI, Zogicam docebit; diebus autem Tovis , Veneris et Saturni, hora IX Historiam Philosophiae antiguae exponet; hora X Metaphysicam tradet; Encyclopaediam, Ethicam, aliamve Philosophiae partem hora auditoribus commoda explicabit. Cum provectioribus CartEsI: pŘilosophiam inter- pretabitur. ; Tacosus AnoLPpHUus CaroLus Rovers Historiam medii aevi tradet diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora IX; Antiquitates Romanas, die Lunae, hora IX, diebus Martis et Mercurii, hora X et die Iovis, hora VIIL; Antiquitates Atticas, die Veneris, hora: IX et die, Saturni, hora VIII. Disputandi exercitationibus pracerit die Saturni, hora IX. Iosva Ioannes Puiurrus VareTon Antigquitatem Hebraicam explicabit diebus Lunae, Martis et Mercurii; hora X; Zibros Iosvar et Iuprcum interpretabiter diebus iisdem hora XI; elementa Grammatices Hebraicae, additis exercitiis analyticis, tradet -die Iovis, -hora XIIL et Veneris, hora - IX et XII; Grammaticam linguarüm Kemiticarum comparatam , . additis exercitiis analyticis Arabicis et: Aramaeis, exponet diebus Iovis, Veneris, et Saturni, hora VIII; Psalmos selectos interpretabitur die Saturni , hora IX. Cum provectioribus KosrearTENI: Chrestomathiam privatim leget die Lu- nae, hora IV, et Chrestomathiam Kirschianam a BERNSTEINIO editam eodem die, hora V. i Toannts ApoLpnus CAroLus van Heuspe diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora X, Ciceronis Záelium ,' comparatis veterim philosophorum de amicitia sententiis, et Horat Satiras et pistolas selectas; iisdem diebus, ‘hora I, PrLurarcar vitam Alexandri explicabit; praeterea , iisdem diebus hora XI, privatim Kncyclopaediam studiorum, guae ad humanitatem pertinent, exponet. ORDO LECTIONUM. 267 GUILIELMUS JOSEPHUS ÅNDREAS JONCKBLÓET Historiam: Patriae politicam explicabit diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora XII ;.- Linguam Literasgue Belgicas explicabit et Hloguentiae praecepta tradet diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora XII; Føæercitia practica moderabitur die Martis, hora I; Fabulam mediobelgicam Reinaert de Vos interpretabitur et selectos VoNDELI locos exponet diebus Lunae et Iovis, hora- I. Æestheticam explicabit diebus Meėércurii et Veneris, hora I. IN FACULTATE THEOLOGICA. Perrus HorstTEDE DE Groor diebus Lunae, hora VIII, Martis, hora X, et Mercurii, hora VIII, Historiam Ecclesiae Ohristianae, secundum Line- amenta sua, typis divulgata, enarrabit; diebus Lunae , Mercurii et Veneris, hora X, Dogmaticam et Apologeticam Christianam , secundum Compendium a L. G. PAREAU et se editum, exponet; diebus Lunae et Mercurii, hora IX, et Martis, hora XI, Theologiam Naturalem, secandum Compendium æ se editum, tradet; dié Mercurii et Veneris hora I Theologiam Biblicam ex- plicabit. ; Lupovıcus GERLACHUS Parrau diebus Iovis et Veneris, hora XI, Ha- cyclopaediam Theologi Ohristiani, secundum Compendium a P. FIOFSTEDE DE Groor et se editum, exponet; diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora XII, secundum Compendium suum typis expressum, in Zheologiam Ohri- stianam moralem inquiret; diebus Lunae atque Veneris, hora XII, et die Martis, hora I, loca nonnulla Hermeneutices sacrae, secandum Compendium suum typis editum, tractabit et quaedam Carmina Hebraica cum Commi- litonibus interpretabitur; die Lunae, hora I, et Mercurii, hora XI, aget de Critica et de Historia librorum Veteris Foederis. GurLrmus MuvuriNe die Lunae, hora XI, et die Iovis, hora I, enar- rabit Historiam librorum Novi Foederis; diebus Martis, Iovis et Veneris, hora IX, Epistolam Pavuı ad Galatas cum Commilitonibus interpreta- bitur; diebus Martis et Veneris, hora VIII, et die Iovis, hora X, Zheolo- giam Practicam tradet; die Veneris, hora III, evercitia Homiletica, et die Saturni, hora XI, egercitia provectiorum Catechetica, cam pueris insti- tuenda, moderabitur. . ; 34* 268 ORDO LECTIONUM. Disputationibus : cum. publicis tum privatis: de: Locis. Theologicis, die Mercurii, hora II, suis vicibus praeerunt Theologiae Professores. GvurmwLmus Hecker, Paedagogices Lector, diebus Lunae et. Martis, hora I, Litterarum aliarumque disciplinarum studiosis Paedagogices elementa tradet, sive de discendi docendigue methodo praecepta dabit. Exercitia oratoria moderabitur ‘diebus. Lunae et Martis, hora pomeridiana VI. a E A A O A E CERTAMINIS LITTERARII AA s A RECTORE ET SENATU ACADEMIAE GRONINGANAE DIE XV MENSIS APRILIS ANNI CIOIOCCCLVI INDICTI. Ex Regis Augustissimi GurLreLmr II liberalitate et munificentia, Rector et Senatus Academiae Groninganae omnes Academiarum huius Regni cives et Athenaeorum alumnos in proximum annum ad certamen Litterarium invitant, et quaestiones, a singulis Ordinibus Academicis positas, promul- gant hasce : AB ORDINE MEDICORUM. Describatur modus, quo oriantur et evolvantur musculi striati et ratio Řistologica huius telae exponatur. Qua in re mutationes pathologicae respi- ciantur, quatenus ad illustrandam microscopicam istius telae investigationem conferant. j l Qui quaestioni responsuri sint non solum consulant quae apud scriptores de hoc capite legantur, sed propriis guogue observationibus opinionem suam muniant. (Ad quam quaestionem etiam patrio sermone respondere licet.) 270 PROGRAMMA CERTAMINIS LITTERARII. AB ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM erT PHYSICARUM. wi Referantur ea, quae nostrae aetatis physici observaverunt de conductione caloris in crystallis, atque indicetur, quid ea contulerint ad perficiendam theoriam caloris. II. Conscributur conspectus plenus et perspicuus eorum, guae chemia docuit de corporibus pinguibus, latiore vocabuli significatione, ita ut scriptorum opiniones de eorum compositione diiudicentur. (Ad has gnaestiones etiam patrio sermone respondere licet.) AB ORDINE THEOLOGORUM. Quanam ratione ac vi Jesus ecclesiam condidit? Num haec ecclesia ei erat vel finis, quem attingeret, vel alius finis attingendi via, vel utrumgue? AB ORDINE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITTERARUM HUMANIORUM. A Aesthetica instituatur disquisitio de operibus dramaticis GERBRANDI ADRIAENSZ BREDERODE. ; (Ad quam quaestionem ut patrio sermone respondeatur requiritur.) PROGRAMMA CERTAMINIS LITTERARII. i 271 II. Quaeritur, quo tempore Horatii opera composita et a poeta edita sint. In guo ut certa aut probabilia ab incertis et dubiis distinguantur , primum, sepositis argumentis, quae e natura et compositione carminum petuntur, tem- pora constituantur illarum rerum, quarum in poeta simul et historicis vete- ribus clara mentio exstat. Tum transeatur ad singula carmina, guae temporis indicia habent, librorumgue, in guos distributa fuerunt, primam editionem. . Tla disquisitione quae demonstrata erunt per tabulam chronologicam uno in conspectu ponantur. Denique si quae vel ad Horatii poesin rite aestimandam vel ad versuum, pangendorum artem sensim ewcultam hinc effici posse videantur gua fieri poterit brevissime explicentur. AB ORDINE IURECONSULTORUM. J De origine bonorum possessionis, et universe de huius instituti, dum vigebat ius konorarium, progredientis vi in adiuvando, supplendo, corrigendo iure hereditario praecipuae exponantur et diiudicentur recentiorum interpre- tum sententiae, mawime eorum, gui post Gari Institutiones repertas hoc iuris Romani caput historice tractarunt. Ne nimium crescat disquirendi materies, Ordo excipit bona libertorum; caeteras item guaestiones de iuribus singularibus , etsì cum instituto coniunctis, e. gr. de collatione bonorum , de Carboniano Edicto, similes; et vel ipsorum praesidiorum, quae bonorum possessoribus tribuit ius honorarium, eam tantum poscit brevem expositionem, qua prorsus vacare non . possit disputatio de origine atque progressione instituti universe. H. Capita VII, XI—XVII, XVIII—XXIII Germaniar, a Tacito- descriptae, ita explicentur, ut appareat, interpretem diligenter ad patriae guogue nostrae mores, instituta, iura attendisse. 272 PROGRAMMA CERTAMINIS LITTERARII. Commentationes, Latina oratione conscribendae, nisi diserte patrii ser- monis usus concessus est, et aliena manu describendae, ante diem xv m. Aprilis a. mpcocuvir mittuntor ad Virum Clarissimum , qui Senatus Acade- mici acta curabit. Singulae lemmate inscribuntor adiunguntorque . scidulac obsignatae , scriptorum nomina et praenomina integra continentes, eodemque lemmate extrinsecus distinctae. Ordinum de Commentationibus iudicia pronuntiabuntur, optimarumque Commentationum scriptoribus, disquisitione ante instituta, praemia tribu- entur ipso die Academiae natali a. MDCCCLVII. ~ NUMERUS STUDIOSORUM oa Hii ; { AI ' T IN ACADEMIA GRONINGANA DIE XXXI M. DECEMBRIS A. MDCCCLV. SES = n i i j : 4 a y In Facultate Medica ......:...... 40. y ea 0 Diso. Math. et Phys. ..... 20. naa. n, e SoMa Phil, Theor. ef Litt. Hum. .. 39. a a i a a aiT; P ET R i A Ak i 7 A 7 $ G i p / p . DOCTORES CREATÍ IN ACADEMIA GRONINGANA, INDE A DIẸ XI OCTOBRIS MDCCCLV AD IX OCTOBRIS MDCCCLYI. IN FACULTATE MEDICA. 1855. i d. 20 Oct. FreprrRIcus HELDER, e pago Sybrandahuis Frisius, M. D., privatim defensis Thesibus Argumenti Obstetricii, A. O. D. cum laude. d. 14 Dec. Ionannrs FrepeRicUs Perrus ScuönreLD, e pago Nietap Dren- thinus, M. D., privatim defensis Thesibus Argumenti Obstetricii , A. O. D. magna cum laude. d. 15 Dec. Goermus SrinstrRA, Harlinga Frisius, M. D., privatim defensis — Thesibus Argumenti Obstetricii, A. O. D. mágna cum laude. 1856. i d. 2 Febr. Lupovrcus Aprianus ALTING Mrrs, Appingedamensis, M. D., privatim defensis Thesibus Argumenti Chirurgici, Ch. D. magna cum laude. : d. 18 Mart. Tıppo Former Reppıneius, e pago Ten Boer Groninganus, privatim defensa Dissertatione vernacula lingua conscripta: over de bestrijding en verdediging der koepokinenting- en haar toestand in Ne- derland. M. D. Eodem die. Iomannzs Leowarnus Murter, e pago Uithuizen Groninga- nus, privatim defensa Dissertatione vernacula lingua conscripta: over eenige oorzaken van plotselingen dood in het kraambed, M. D. d. 15 Mart. Smon FrepeRrIcus Comen, Groninganus, privatim defensa Dissertatione eghibente quaedam-de dentitione, M. D. i d. 12 Apr. Asramamus Turoporus Forkersma, e pago Midlum Frisius, M. et A. O. D., defensis Thesibus Argumenti Chirurgici, Ch. D. cum laude. DOCTORES CREATI. ; 275 d. 19 Apr. Marrurus van Heynineen Buscu KrIsER, e pago Wester- + wytwerd Groninganus, M. D., defensis Thesibus Argumenti Obste- tricii, A'O. D. cum laude.’ - d. 26 Apr. OHANNES CHRISTOPHORUS SCHÖNFELD Wicnmes, e pago de Leek Groninganus, M. D. , defensis Thesibus Argumenti Obstetricii, A. O. D. d. 15 Iun. SILVESTER Ansor Lamrne, e pago Dalen Drenthinus , M. D., defensis Thesibus Argumenti Obstetricii, A.’ O. D. magna cum laude. d. 2 Iul. Henprious Wicazrs, e pago Middelstuni Groninganus, defensa Dissertatione lingua vernacula conscripta sub titulo: eenige opmerkingen omtrent de roodvonkepidemie in 1855 te Groningen, M. D. d. 24 Sept. Lupovıcůūs AprIANus ALTING Mers, Appingedamensis , M. D., defensis Thesibus Argumenti Obstetricii, A. O. D.- cum laude. d. 4 Oct. Smon FranerIcus Comen,- Groninganus, M. D., defensis Thesibus Argumenti Obstetricii, A. O. D. cum laude. IN FACULTATE DISCIPLINARUM PHYSICARUM í $ ET MATHEMATICARUM. E 1855. i =. — d 3L Octs GIJSBERTUS VAN HENNEKELER, e pago Nykerk Gelrus, priva- i - tim defensa Dissertatione lingua vernacula conscripta: over de primi- tieve wortels van de getallen en hunne toepassing op de decimale breuken, M. M. Ph. N. D. cum laude. 1856. AWRTP d. 22 Maii. GERLOF DE [AGER MEESENBROEK , Groninganus, privatim de- fensa Dissertatione lingua vernacula conscripta sub titulo : Geschiedkun- dig overzigt der verschillende methoden van welke men zich bediend heeft tot het meten van den electrischen stroom, M. M. Ph. N. D. IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. . 1856. d. 28 Iun. Iacosus Droparus Homan, e pago Kolderveen Drenthinus , publice defensa Dissertatione de- Iliadis Homericae compositione , Pi Th M. L: H: D: magia ons laude. 35* cy 276 ` DOCTORES CREATI 5 IN FACULTATE IURIDICA. 1855. ) d. 17 Oct. Orro ERNESTUS GELDER VAN LimBuRG STIRUM, e pago Oudwalde ‘Frisius, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. d. 29 Oct. Gurmmımus Baargtz Ir., Roterodamensis, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. d.31 Oct. GrrmARDUS Iacosus Krrser, Groninganus, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. magna cum laude. d. 9 Nov. Ianus Casparus GurLeLmus Merkus, Indo-Batavus, priva- tim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. cum laude. d. 12 Nov. Iacogus Perrus NıcoLAUsS ERMERINS, Franequera Frisius, pri- vatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. cum laude. d. 11 Dec. SysranDus van Harrsma Buma , Leovardia Frisius, petini defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. d. 19 Dec. Danet ApRIANUS Sıxma vAN HEEMSTRA, e pago Dronryp Frisius, priyatim defensis quaestionibus Turis, I. R. et H. D. 1856. d. 23 Jan. GODERTUS GUILIELMUS ÅNDREAS VAN DER Wyck, Assena Dren- thinus, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. Ret H. D. cum-taude. Eodem die. Lucas Iacosus van RIEMSDIJK , ex oppido Hardenbergh Transisa- lanus, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. cum laude. d. 14 Feb. Ioannus Arus BAART DE LA FAILLE, Groninganus, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. d. 29 Feb. OncKko vaN SWINDEREN, e pago Balk Frisius, privatim de- fensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. cum laude. d. 14 Maii. Antonius Ewoup Ianus Nysınem, Assena Drenthinus, pri- vatim defensis quaestionibus Iuris, d. R. et H. D. cum laude. d. 11 Iun. ArgserRTUS WiıLaeLmus Horra , Groninganus, privatim foleni quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. cum laúde. d. 26 Iun. Ioman Lomman, Groninganus, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. cum laude. d. 3 Oct. Perrłus SLor, Meppela Drenthinus, privatim defensis quae- stionibus Iuris, I. R. et H. D. cum laude. — -mM ’ ATHENAEUM ILLUSTRE AMSTELODAMENSE. > `S NOMINA PROFESSORUM, QUI IN TAMOS TRAATHEMARO ANSTELODAMENSI CONIUNCTISQUE CUN EO SEMINARIS Eo INDE A KAL, IAN. AD D. XXXI M. DEC. MDCOCLV DOCENDI MUNUS OBIERUNT. j E IURISPRUDENTIAE. ; - M. DES AMORIE VAN DER HOEVEN, Clar. Ord. Praeses a. 1855—1856. H. DE BOSCH KEMPER. À PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. I. BOSSCHA, Prof. emeritus. - H. BEYERMAN. i ` P. L VETH. - I. ©. G. BOOT. “MEDICINAE. GER. VROLIK. 3 3 GUIL. VROLIK. Hit C. B. TILANUS, Prof. honorarius. P. H. SURINGAR, Prof. honorarius. I. VAN GEUNS, Prof. extraordinarius. G. E. VOORHELM SCHNEEVOOGT, Prof. extraordinarius. DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM > ET PHYSICARUM. . H. VON BAUMHAUER. THEOLOGIAE. G. H. ©. MILLIES, KSR i ’ F. T. DOMELA NIEUWENHUIS, } Proff. in Semin. Luther. S. MULLER, , i Er I. VAN GILSE, Proff. in Semin. Teleiobapt. A, DES AMORIE VAN DER HOEVEN, Prof. in Semin. Remonstr. ACTA ET GESTA IN CONVENTIBUS CLARISSIMI ORDINIS PROFESSORUM ATHENAEI ILLUSTRIS AMSTELODAMENSIS, ANNO MDCCCLYV. Die 15 m. Junii recitantur literae Curatorum diei 13 Martis quibus Ordo certior factus est Viram Ampl. C. H. B. Boor, quum kal. Februariis urbis consulatum susciperet, e collegio Curatorum discessisse, in eiusque locum creatum esse Viram Ampl. M. WrarDI BECKMAN. Die 2 m. Octobris Ordo convenit ad audiendam orationem , qua in audi- torio illo Athenaei Vir C1. F. I. DomrLa Niısuwennvis, Theol. Professor in Seminario Lutherano memoriam recoluit viri disertissimi ABR. DES ÅMORIE vAN DER HorveNn, Professoris Theologiae in Seminario Remonstrantium , multisque nominibus de Athenaeo bene meriti. S | è 3 r SERIES LECTIONUM IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI ET IN SEMINARIIS ` ` HABENDARUM INDE A DIE 1 M, OCT. A. MDCOCCLV AD FERIAS ARSTIVAS A. MDGCCLYI MARTINUS DES AMORIE VAN DER HOEVEN privatim Digestorum selecta capita tractabit ,- diebus Martis , Mercurii, Iovis et Veneris hora IX matutina ; Institutiones Imp. Lustiniani interpretàbitur , iisdem diebus , hora X ; $ Historiam Turis Romani enarrabit, iisdem diebus, hora XI; Tus cwile Hollandicum docebit, iisdem diebus, hora XII; Tus Mercatorium docebit, iisdem diebus, hora: p. mer. T. HIERONYMUY DE BOSCH KEMPER - privatim tradet Philosophiam Turis, diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora IX; ` Tus: Criminale , iisdem diebus, hora X; Initia Oeconomiae politicae, diebus Martis et. Iovis, hora XI; Historiam politicam Buropae , diebus Mercurii et Veneris, hora XI, IOANNES BOSSCHA ” Litterarum et Historiae studia quovis alio modo quam lectionibus . habendis promovere studebit. 36 282 SERIES LECTIONUM. HUGO BEYERMAN privatim Whetoricen sive praecepta stili Belgici, additis belgice scribendi privatim privatim exercitationibus, tradet die Lunae hora X—XII et die Saturni ii hora IX—XI; Historiam Patriae enarrabit, die Lunae hora XI—II et die Saturni, hora XI—1T; Pronuntiationis sive eloguentiae eæterioris exercitia moderabitur. PETRUS IOANNES VETH docebit Heegesin Veteris Foederis , interpretandis Michae vaticiniis, diebus Martis et Mercurii, hora VIII matutina ; Grammaticae Ardbicae'eleńmenta ; diebus Iovis 'et Veneris, hora VIII ; Antiquitates Hebraeas, diebus Martis, Mercurii , Iovis et Veneris , höra IX; 1 á i Grammaticam Hebraeam ; :ådiuncta libroram Deuteronomii et Io- suae lectione, iisdem diebus, hora X; Logicam: tradet,- diebus Lunae et- Saturni, hora VII, et Meta- physicam ,:die Lunae, hora IX; Cum provectioribus: leget Corani capita selecta et Kirschii Chrestom. Syriacam, a Bernsteinio denuo editam , alternis vicibus, die Ve- neris ,' hora VI—VIII post meridiem. IOANNES CORNELIUS GERARDUS BOOT Antiquitates Romanas explicabit, diebus Martis, Mercurii, lovis, Veneris , hora: XII; i Scholas” Latinas:ħabebit in iisque enarrabit. „Ciceronis Orationes pro Murena et pro Milone; tum Vergilii Aeneidos librum VT, iisdem diebus, ħòra 1; Literas Graecas docebit commentans Plutarchi Periclem, Euripidis Medeam ; capita selecta ex’ Herodoti. Musis; iisdem diebus, hora II. iA nory gih ' J SERIES LECTIONUM: 283 GERARDUS VROLIK privatim docebit Obstetriciam theoreticam, diebus Mercurii et Veneris, = hora IJ. GUILIELMUS VROLIK privatim demonstrationes anatomicas habebit, tempore hiemali, diebus Lu- nae, Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora p. m. L; docebit tempore vernali Zootomiam, diebus Iovis, Veneris et Sa- turni, hora matutina X; Osteologiam , tempore autumnali , iisdem diebus et horis; Histrilogiam et Physiologiam , iisdem diebus, hora IX et XI; Methodum secandi, tempore hiemali quotidie. CHRISTIANUS BERNARDUS TILANUS privatim docebit Pathologiam et Lherapiam Chirurgicam, ter quavis heb- domade, hora XII; Artem obstetriciam , tribus reliquis diebus , TAR XII; Hgeamini aegrotantium et artis exercitio in Nosocomio Scholae Clinicae praeerit diebus singulis, hora IX ; Enchireses medicas in cadavere demonstrabit, diebus et horis indicandis. PETRUS HENRICUS SURINGAR privatim Pathologiam et Therapiam generalem docebit, diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora p. m. Il; Doctrinam morborum singularium interpretabitur , isdem diebus, hora p. m. T; Pravin medicam ad lectūlos aegrotantium moderabitur , diebus singulis, hora matutina VII. 36* 284 SERIES LECTIONUM. IOANNES VAN GEUNS privatim Pathologiam generalem docebit diebus Lunae, Martis, Mercurii et lovis, hora X; Morborum signa indagandi inaihodn exponet , una cum exercita- tionibus clinicis, quotidie, hora XI—I; Medicinam forensem tradet bis quavis hebdomade. GUSTAVUS EDUARDUS VOORHELM SCHNEEVOOGT privatim Weuropathologiam docebit et ad lectulos aegrotantium exponet , die Saturni, hora XI—I; Elementa psychiatriae exponet hora dein jiaidi: FREDERICUS ANTONIUS GUILIELMUS MIQUEL privatim tradet Geologiae et Palaeontologiae fundamenta, horis deinde indicandis ; Pharmacologiam generalem et specialem, diebns Lunae, Martis, Mercurii et Iovis, hora XI; Botanices Elementa , iisdem diebus, hora ogh Stirpium medicinalium , venenatarum et oeconomicarum historiam ter per dierum hebdomadem; Eeæcursionibus botanicis praeerit ; Vegetabilia cryptogamica et Qeconomiae ruralis elementa explicare ‘paratus erit. CAROLUS IOANNES MATTHES privatim docebit PZanimetriam et Trigonometriam rectilineam , diebus Martis , Mercurii, lovis et. Veneris, hora IX matutina ; Physieam èxperimentis illustratam , iisdem diebus, hora XI; Stereometriam , inclusa Trigonometria sphaerica, in còmmodum Me- dicinae et Literarum studiosorum, diebus Iovis et Veneris, hora I; Calculi differentialis et integralis elementa, horis cum auditoribus constituendis. si ` a S E a N T z SERIES LECTIONUM. . 285 EDUARDUS HENRICUS VON BAUMHAUER privatim Chemiam anorganicam docebit, die Lunae, hora XII—II et diebus i Martis et Mercurii, hora XII; Chemiam organicam et Physiologicam, diebus Martis et Mercurii, hora IX et hora I; Venena et falsificationes indagandi methodum exponet die Lunae hora IX—XII. Chemiam analyticam docebit diebus Lunae, Mercurii et Veneris, hora H—IV. . png GUILIELMUS MOLL privatim tradet WKæegesin Novi Foederis, interpretanda epistola Pauli Apost. ad Galatas, diebus Martis et Mercurii, hora X; Historiam universalem Religionis et Ecclesiae Chr., diebus Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora XI; : Theologiam dogmaticam, iisdem diebus, hora IX ; Studia ad Znźłroductionem in Theologiam et ad Historiam Eeclesiae - Neerlandiae pertinentia, et Exercitationes Homileticas modera- bitur diebus et horis vespertinis deinceps indicandis. FERDIN. IACOB. DOMELA NIEUWENHUIS, Theol. Professor in Sem. Evangel.-Luther. Theologiam pastoralem tradet, die Martis, hora X; Historiam Philosophiae de Deo et religione, diebus Mercurii, Iovis et Veneris, hora X; Euangelium Lucae explicabit, diebus Martis, Mércurii, Iovis et Veneris, hora IX; Í Historiam Ecclesiae Lutheranae in nostra patria enarrabit, horis sibi et auditoribus commodis. Egercitiis Oratoriis vacabit die Iovis hora I, Catecheticis, die Martis, hora XI—I, Colloquio Řhomilėtico, die Martis, hora - VI—VII p. m. Discipulis provectioribus Orationes sacras habentibus praeses aderit die Veneris, hora I. l 286 SERIES LECTIONUM. HENRICUS CHRISTIANUS MILLIES, hier Professor in Sem. Prya -Luther. Encyclopaediam et Methodologiam Theologicam tradet, diebus Mar- tis, Mercurii et Iovis, hora XII; Egvegesin Veteris Foederis docebit , interpretando vaticinia quaedam æ libro Prophetarum Minorum, diebus Martis et Mercurii, hora XI; Egegesin Novi Foederis docebit, interpretanda Priore Pauli ad Thessalonicenses Epistola, diebus Iovis et Veneris, hora XI; Theologiam Christianam Dogmaticam exponet, diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora I; Historiam Ecclesiae Christianae enarrabit, die Veneris, hora XI—I; SAMUEL MULLER, Theol. Professor in Sem. Teleiobapt. Lectiones de Theologia Christiana dogmatica habebit, diebus Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora IX; Officia antistitum in ecclesia Christiana , sive Theologiam AE ; tradet die Iovis, hora X; Exercitationes homileticas moderabitur, die Veneris, hora X—XII; Egercitiis oratoriis vacabit, die Lunae, hora HI—IV. Studiosis, orationes sacras habentibus, praeses aderit, die Lunae, hora II dim. IANUS VAN GILSE, Theol. Professor in Sem. Teleiobapt. Egxegesin Veteris Testamenti tradet explicandis nonnullis capitibus ex Ezechiëlis vaticiniis selectis , diebus Martis et Mercurii, hora I; Heegesia Novi Testamenti explicando Marci Euangelio, diebus Iovis et Veneris, hora I; Introductionis, quam dicunt, in libros W. Foederis partem alte- ram, diebus Martis et Mercurii, hora Il; SERIES LECTIONUM. 287 Historiam Fcclesiae mediam, inde a Caroli Magni aetate ad in- staurata Sacra, saec: XVI, diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora XII. i Historiam Israëlitarum enarrare perget, die Veneris, hora I. Doctrinam morum Christianam tradet, die Iovis, horis II ac IM et die Veneris, hora I. ABRAHAMUS DES AMORIE VAN DER HOEVEN, Theol. Professor in Sem- Remonstr. Theologiam Christianam Dogmaticam tradet diebus Martis, Mer- curii, Iovis et Veneris, hora IX—X; Homileticam tradet, diebus Martis et Mercurii, hora X—XI; Historiam Hloquentiae Kacrae enarrabit , die Mercurii, hora I—IV ; Feercitia Oratoria moderabitur, die Martis, hora II; Commilitonibus Orationes sacras habentibus lin aderit, die Martis, hora H; Commilitonum mea promovere conabitur, horis Teparii deinde indieandis, NUMERUS STUDIOSORUM IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI CONIUNCTISQUE CUM LO SEMINARIS DIE XXXI DECEMBRIS MDOCCLY. ` In facultate Theologiae AS oae 18. ” " Iurispradentiae | . t siod 50. " i Tjitorarum iugi an Kiu HUS REE A Medicinae . .. EE E rE EEr 21. n, ou Sa Philosophisé casen EEE iN S; 155. NOMINA PROFESSORUM ET LECTORIS , A, D, XVI FEBR. MDCCCLV A. D. XVI FEBR. MDOCCLVI PREE E rE IN ILLUSTRI ATHENAEO DAVENTRIENSI, V., S. M. VAN DER- WILLIGEN, Mathes. et Phys. Prof., h. t. Rector Magn. I. VERBURG, Theol. et Doctrin. Moralis Prof. honorarius. P. BOSSCHA, Litt. Antiq. Prof. honorarius. ; I. DUYMAER van TWIST, Iur. Prof. M. I. COP, Chemiae Prof. I. van VLOTEN, Litt. Belg. et Hist. Patriae Prof. = L, MULDER, Botan., Geol. et Oecon, ruralis Prof. 0l o. BI KIEHL, litt. Antiq. Prof. ; D SUSAN, Litt.- Hod. Lector. CES pE } 37* ORDO LECTIONUM HABENDARUM IN ILLUSTRI DAVENTRIAE ATHENAEO, A. D. XVII M: SEPT. A. MDCCCLV USQUE AD FERIAS AESTIVAS A. MDCCCLVI. Rrcrore Maen. V. S. M: van per WILLIGEN. V. S. M. van per Wiuiicin, Math. Mag. Phil. Nat. Doct. Ma- theseos et Physices Professor, h. t. Rector Magnificus, Elementa Geometriae docebit diebus Martis, Mercurii et Veneris, hora matutine n va E E E E AR MEPE A Na VIIE Arithmeticam universalem , diebus Mercurii, hora. .... 1x. Iovis; hora“ sis i AAT PHS IEA I e AHE aA VIH. ; Veneris, hora. oi Pre Ar e E AE ae IX. Physicam experimentalem diebus Martis, Mercurii, lovis et Veneris, hors- papt MordIoM v21) a r es INA g L Mechanicam analyticam diebus Lunae et Iovis, hora vespertina VH. Geometriam descriptivam et analyticam diebus Martis et Iovis; hoa a i aoa n a E AN A NENE ON A ANE IX. Mechanicam, quam applicatam vocant, die Veneris, hora . be . Publicas quasdam habebit lectiones de electro-magnetismo eiusque applicationibus die Saturni, hora vespertina . .. VII. quas autem inchoabit die postea indicanda. Iacosus VERBURG, Theol. Doct. Litteraturae Orientalis, Theo- logiae et Doctrinae Moralis Professor honorarius, cui tamen speciatim adhuc Linguae et Antiquitatis Hebraeae institutio demandata est, initia Linguae Hebraeae tradet diebus Martis , Mercurii et Iovis, hora... . e... . A o a E K ORDO LECTIONUM. Provectioribus vero discipulis varia monumentorum Hebraeo- rum specimina, se duce, tractanda exhibebit diebus Martis et: Monumih hornii Era ee RUT A a P. Bosscua , Phil. Theor. Mag. Litt. Hum. et Tur. Utriusg. Doct. Prof. Łonorar. , Historiam recentiorem explicabit, aut aliquam veterum literarum partem tractabit horis cum auditoribus conveniendis. Praeterea historiam Europae inde a morte Gulielmi IH, „ Brittanniae regis, usque ad pacem Aquisgraniensem tra- det lingua vernacula, lectionibus in Auditorio publice habendis, tempore postēa indicando. I. Duymarr van Twist, Jur. Rom. et Hodierni Doctor, Tur. Professor, Ynstitutiones Iustinianeás explicabit s Lunae, Martis, Mercurii èt Javis rbore sue a a IE ETR i Historiam Iuris Romani tradet diebus Lunae, Martis, Mer- curriat Sovi horn n a a AE AR Ais Encyclopaediam iuris docebit diebus Lunae et Iovis hora . Ius Naturae exponet diebus Martis, hora ....... EA oF Non iE ESR a AIDAR A A A ERE Oeconomiae politicae principia tradet diebus Lunae et Mer- iha RE E o. E N A A Selecta iuris mercatorii capita exponet hora auditoribus sibi- que commodä. M. I. Cor, Math. Mag. Phil. Nat. Doct., Chemiae Professor, Chemiam corporum anorganicorum docebit die Lunae, ante toraa hioo Dorai SEA ER A aa WA OAR deinde: yoro; hora Scinn aaen ET EA SE MCA RA ATT diebus Martis-otlovis sii hormii ae nn e a Chemiam corporum organicorumtr adet diebus Lunae, Martis a ARCIC T ANASO NT EOE U UE - De arte pharmaceutica disseret die Mercurii, hora ..... Technologiam chemicam tractabit, diebus et horis auditoribus commodis. Chemiam physiologicam aut-Chemiae forensis capita selecta tradere paratus est. 293 XI. 294 ORDO LECTIONUM. Chemiam analyticam docensquotidie exercitia moderabiturin la- boratorio, ubi experientibus praesto erit G. I.Iacosson, A.B. fil. Provectiorum colloquiis pharmaceuticis praeerit hora dein con- stituenda. : I. vAN VLOTEN , Theol. Doct., Intt. Belg. et Hist. Patriae Professor, Historiam : patriae inde a pacificatione Gandavensi ad pacem Monasteriensem tradet diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora Adhibitis: A. BoreanzT, De Nederlanden. onder Frurrs IL, Amst. 1851, eź L. G. Visscher, Leiddraad tot de alge- meene geschiedenis van het Vaderland, I. Grammaticam Gothicam, linguamque et litteras Belgicas , praecepta stili bene Belgici docebit diebus Lunae, Höris diebus Martis, Mercurii et. Iovis, hora -o o ouaaa Adhibitis: Dr. A. Hann, Auswahl aus Ulfilas Gothischer Bibel-Uebersetzung etc., Heidelberg, Mohr. 1849; Dr. XI. XIet XII. XII. W. G. BRILL, Nederl. Spraakleer, éweede druk, Leid., E. J. Brize 1854; Nederl. Prozastukken van 1229—1476, Amst., GEBnaRrD 1851; W. Horpisx , Geschiedenis der ` Nederl. Letterkunde , 2de stuk , Amst.. 1854; J. A. ALBER- DINGK Turm, Gedichten uit de verschillende tijdperken der Nederl. Litteratuur, tweede bundel, (17de eeuw), Amst. 1852; Lurors Kakographie, Groningen, OomxENs 1840. Logicam docebit die Lunae, horis = . 0n anene e a Adhibito compendio cui titulus: Elementa Logiceşs Aristo- telicae in usum scholarum ed. Trendelenburg , ed. tertia, Berolini. Bethge 1845. Aestheticam explicabit hora postea indicanda ađhibito Aris- TOTEŁIS de Poëtica dicto libello. Publicas argumenti cuiusdam literario-historici lectiones ha- bebit die postea indicanda. L. Murer, Math. Mag. Phil. Nat. Doct., Botanices, Geologiae et Oeconomiae ruralis Professor, Botanicen physiologicam docebit die: Martis; hordi isio paiia AA AN et Mercurii, horas <. e an a e e I et H: ER E EAE ETEA A, E S AO D TE ORDO LECTIONUM. 5 295 - provectioribus discipulis die Iovis, hora |. . <... oo. XI. Botanicen systematicam, die Martis, hora .. ..... ia XII. ; obi Morcunii, shore irori s ARE g ot A AKI, provectioribus commilitonibus die Iovis, hora ....... XII. tempore aestivo iisdem diebus, hora matutina = <... VII. Favente coeli temperie, cum arar AiE excursiones botanicas i ' moderabitur. ; Pharmacognosin diebus Martis, Mercurii et. Iovis, hora .. VIII. provectioribus exponere perget die Veneris, hora .. . . VJII et IX. Geologiam die Veneris, hora. ...... ~. ARD aA X ét XI Oeconomiam ruralem diebus Mercurii et Veneris, hora . . . XII. Artem mercium dignoscendarum bis per dierum hebdoma- dem , horis et diebus auditoribus commodis. E. I Kimni, Phil. Theor. Mag. Litt. Hum. Doct., Litterarum Antiguarum Professor, Xenophontis Hellenicorum interpretabi- tur libros priores duos, diebus Lunae, Martis, Mercurii , Iovis et Veneris, hora ...... A E R P OWE A ATEA TA yE isa W. ante ferias. brumales autem diebus Lunae, hora ..... XI. eütManiig ihora: susierin. winteri’ s ANGH Ri K! Ciceronis in Verrem actionem. priorem , et alterius libros IV ot: Mi diebus iisdom: quinque, iora > oa oiai ais aii Lh IX: ante ferias brumales die Lunae, horis .......... VIII et IX. Antiquitates Romanas tradet diebus iisdem quinque, hora X. ante ferias brumales diebus Mercurii et Iovis, hora ... X. Historiae veteris capita selecta, bella Persicum, Peloponne- siacum, Punica, historiam Romanam a L. Sylla dictatore -ad proelium Actiacum, iisdem diebus quinque, hora .. XI. ante ferias brumales diebus iisdem duobus, hora .. .. XI. Provectioribus interpretabitur, ante ferias brumales, Livii libros XXI et XXII, die Lunae, hora .......... X. et: Martis, hors o n n. en a AEAN n a } i: et Aeschyli Persas, diebus Mercurii et Iovis, hora .. .. IX. Colloquia Latina moderabitur, octavo quoque die, hora auditoribus commoda. 296 ORDO LECTIONUM. S. Susan, Jitterarum Hodiernarum Lector, Athenaei civium, qui Litteras Germanicas, Anglicas, Italicas et Gallicas sibi tradi cupient, desiderio lubens satisfaciet. Idem cum audi- toribus de comoedia anglica, te Tempest of William Sha- kespeare inscripta, ad ductum editionis, quam curavit, disseret. Disciplinae mathematicae et physicae, litterae Belgicae et_ his- toria patriae, omnesque doctrinae, quae alumnis Athenaei linguae Latinae non peritis utiles esse possunt, sermone tra- duntur vernaculo. Bibliotheca Athenaei piisiiijo patebit die Mercurii, horis .. .- et Saturni, MOrIB.. Hosts e OUN e a O a EN E feriarum autem tempore die Saturni, horis >... ... <... Laboratorium. chemicum et museum physicum inspici possunt quotidie, exceptis horis quibus habeantur lectiones. Di Moaea a da aTe EI SEPE) ANNALES / E ACADEMICL CINICCCLVI—CINICCCLVI. ~ > LUGDUNI-BATAVORUM, EX TYPOGRAPHEO PROSTAT APUD cJ C DRABBE. E. J. BRILL. } i 14860. © b i 2 k . rr t MARE DA Oratio Rect, Maghe s.ssssen E EES T. B AA E Series Lectionum ...sessses Numerus Studiosorum .. ses.. Doetores ereak s o os anaa oa I A E E E TA Nomina Professorum, caets s.a.. Programma certaminis literarii... . ACADEMIA LUGDUNO-BATAYVA, AGADEMIA RHENO-TRAIECTINA. Quae hoc annalium volumine continentur, haec sunt: NNa ADNO, CAE o a TT a ia Orah Tee M a ao r i n i a aE o aa ee dota in. SeU a Ae EN aie TE S E a Inwijdingsrede van den Hoogleeraar D". J. A. C. Oupemaxs . Oratio inauguralis Professoris H. C. MiuLies s.a.s en OEE Linum o o ea e a e E a H Numerus: Studiosorum : < o s oseese es. Pag. sA Oa KEA E r aai, » s- 30; A ei AL eo ki H PO ica Dd sen uiS s HU kie EIE S S A TELA ACADEMIA GRONINGANA. Nomina Profesiorim io anae o pae e aa ma a NTa E a ee U RON Oratio Rost: Magn, ciae aee E ania a a Ra R a a O Tudioia de Commentationibus, oaet.: s es era eed a e ee E a a AD E T r a B N A E E E E S E E A E S 195, Numerue Studioso s k area aa ere na a DE a E rE a ARS E A, Doctoris oreak aA a a E EA E A a R a A A ATHENAEUM AMSTELODAMENSE. Nomina Profesorim a p iniaa e a a Sa A a Ea o aa BG, Acta ét gêsta in Conoeniibus, Oaeb. . o sose eo r s iea M dao a a 2S, Pa M P T ARRIE: VAF IAE AE A E E E EEE E E EET EEST 209. DAEN A a ME E E A OE E A E EES 216. Feestrede van den Hoogleeraar M1. H. BEIJERMAN e sssnuesesea FIYA ATHENAEUM DAVENTRIENSE. Nomina Professorum, caet, seess oseunonesnn nosens e 240. Ordo Lonomia- s o r a o eo AAA A A e e aa a A a A iad e d i i i ”~ ; i ; j TENA A x ; . } l $ a Sri l : pA ; : ia ; , b ’ ; i l EARI S aN 7S à t . : i i ; - t » A i X e i j i i i i w Aey ? ğ A t i ; f L (H e r v D. E} : a + TES ` £ } l È TE ; af s - A E i È | RAEE E R EWA E E aia 3 5 n s 3 TAER JDE à i i : £ wt . A í { % k ł e, 5, TOn y à f; AI = ; ; gpi : 7 A z à s 1 n > A = zi . CUREK A A ; À ; Aa ISA ; j S iA, PR i 4 i B E e a Siati a TE] A Ņ ` i g s Í Ta s S $ ` wS HoE f M i : i i a n 5 P 3 FA j R R $ ra, Ao | RURKI RA i i ; W ; i EEA A i ] NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM, QUI INDE A D. VIII FEBR. CIDIOCCCLVI ADD. IX FEBR. CIOIOCCCLVII IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA DOCENDI MUNUS OBIERUNT. RECTOR MAGNIFIC US, IOHANNES HENRICUS SCHOLTEN. 1 SENATUS ACADEMICI -ACTUARIUS ABRAHAMUS EVERARDUS SIMON THOMAS. EE SA E E DEERE a T G IN FACULTATE THEOQLOGICA. I. H. SCHOLTEN. W. A. VAN HENGEL, Prof. emeritus, N. C. KIST. A. KUENEN. I. I. PRINS. IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. I. VAN DER HOEVEN. % A. H. VAN DER BOON MESCH. G. I. VERDAM. F. KAISER. G. H. DE VRIESE. P. L. RYKE. i a NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM. IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. I. BAKE. A. RUTGERS. T. G. I. IUYNBOLL. I. H. STUFFKEN. C. G. COBET. i R. P. A. DOZY, Prof. extraord. M. DE VRIES. IN FACULTATE MEDICA. PRUYS VAN DER HOEVEN. C. B. SURINGAR. G. KRIEGER. E. SIMON- THOMAS, Prof. extraord. . HALBERTSMA IUST. Fm., Prof. extraord. ÍN FACULTATE IURIDICA:;. pempe H. @. TYDEMAN, Prof, emeritus. ; C. I. VAN ASSEN. i m H. COCK, I. DE WAL. S. VISSERING. P. O. VAN DER CHIJS, titulo Prof. extraord, C. A. X. G. F. SICHERER, Lector German. Literarum. I. A. BOOGAARD, in Theatro anatomico Prosector. M. HOEK, in observatorio astronomico Observator, inde a die 19 m. Iulii 1856. e DE SACRIS LITERIS THEOLOGIAE NOSTRA AETATE LIBERE EXCULTAE FONTE. co ORATIO. QUAM HABUIT i r IOHANNES HENRICUS SCHOLTEN, QUUM DIE IX FEBRUARII CIOIOCCCLVII ACADEMIAE REGUNDAE MUNUS PONERET. ge i~ b ACADEMIAE LEIDENSIS CURATORES, PROFESSORES, CIVES, QUOT- QUOT AD SOLENNIA HAEC CELEBRANDA CONVENISTIS, AU- DITORES HUMANISSIMI! i Si quaeritur aetatis quam: vivimus character, ut in aliis rebus, ita imprimis in disciplinarum academicarum: studio , conspicuus, vestro omnium, puto, consensu, emancipationem :me dicere ab omni traditionis domina- tione et. imperio. o Traditionis cecidit auctoritas, quae, dici vix potest, in singulis disciplinis, progressum ad veritatem quamdiu et quantum impedi- verit.. Auctoritatem illam, uti in disciplinis -physicis , auctoribus BACONE , CorzrRNICo aliisque, iam dudum nulla est, ita etiam in ceteris quibusque disċiplinis,-etsii non prorsus superatam, in dies decrèscere et studio- veri libere: +investigandi cedere, :nemini non. perspicaciori in oculos ‘incurrit. Eamdem -libertatis -nostra aetate: in- theologia: causim agi, quis ignorat; turbas reputans, quas doctos- inter et indoctos , plebem: et: optimates, mu- tata theologiae conditio ¿ubivis per Europam excitavit? - Clamores- illos veri scrutatorem haud magis nostro. tempore movere, quam ecclesiae olim Romanae clamores GALILEIUM , non est quod dicam, AA.l- Sed alia quaestio hic ori- tur: Artium, sunti qui- concedant »:quarumvis et -disciplinarum esse libe- ram ‘disquisitionėni ,- eamdem -vero theologis competere libertātem negent. Theologia, inquiunt, suapte: natura, disquisitio libera: non est, cum sit theologi scilicet docere non quae ipsi vera. videantur, verum tenere ʻea , _ quae semel, sive S. Literarum, sive: ecclesiae formulis probata sunt. Com- mutatio igitur vel levissima, si illos audis, in theologia ne cogitari quidem potest , qualis obtinere- in ‘ceteris disciplinis solet. 5X I H. SCHOLTEN (e 2] Neque ita loquentes audimus veteris tantum orthodoxiae patronos, ab innovandi studio pessima quaeque civitati et ecclesiae metuentes ,, verum etiam alios, liberaliores, in his prae ceteris haud raro illos, qui nullam ipsi magnopere religionis formam amplectuntur. Abiudicant et illi theologiae , quippe systematis, ut opinantur, ecclesiastici ancillae, suum in disciplinis locum, imo ex academiis illam in seminaria pellendam esse clamitant. Audio utrumque reprehensoruń genus. Nec tamen dictis moveor, ut vel, libertatis servandae causa, theologoram castra deseram, vel, theologiae causa, libertati renuntiandum esse putem. Cur ita sentiam, exponere hac ipsa dicendi opportunitate lubet. In qua disputatione ita. versabor, ut intra fines me contineam, theologiae natura positos. Disciplinae scilicet theolo- gicae cum sit religionem exponere et profiteri, a Iesu CurIsTO conditam , haec vero, nisi e fontibus N. T. historicis, cognosci nequeat, sequitur , theologo, ut Christianus haberi possit, invitis CmRIsTO et S. Literis, sa- pere non licere: . Inter nos’ igitur et adversarios ` cum'de hoc ipso constet, S. Literarum terminis; fontis quippe religionis Christianae historici, circum- scriptam esse theologiam ,`quaestio iam- porro` haec est, utrum, salvis CurIstTI doctrina et principiis, in S. Literis enuntiatis , theologo idem ius libere inquirendi competat, quod ceterarunt disciplinarum cultoribus conce- ditur, an vero eius libertas certa quadam doctrinae formula ita circum- scripta sit, ut ulteriori disquisitioni locus non sit: In hac igitur quaestione dirimenda, 'ut olim Lurmerus, ad Cursrom provocabo: ‘Si appareat e S. Literis, libertatem indagandi hocque'ipso mutandae ‘et emendandaáe theo- logiae, per ipsam religionis. Christianae indolem, theologo -non concedi, eo- dem porro haberi ordine, atque ceteras disciplinas academicas , theologiam non posse, primus’ ego sim, qui confitear. Si vero contra libertatis nostrae ipsum CarIstum eiusque primos. legatos auctores esse: cognoverimus, stabit suus theologicae etiam disciplinae in academiis nostris honos. : Dicam igitur de Sacris Literis, theologiae, nostra aetate libere excultae, fonte. In quo: explicando argumento“ ut‘ disputationis ordo servetur, de commutatione deinceps agam, quam nostra aetate theologia, ipsa Sacrarum Literarum auctoritate libere exculta, subiit in criticis, in dogmaticis, in vitae denique practicae et socialis usu. Quod agens et theologi Christiani, CarıstI, ut decet, vestigia legentis; et vero theologi. Prote- CO St) a N A T N I ENT EL, O ORA TIO 9 stantis, e Sacris Literis disputandi arma sumentis , denique doctoris acade- mici, verum unice quaerentis muneri atque personae me satisfacturum esse confido. An satisfecerim, vos AA. ! postquam dixero , iudicabitis. I. In critica Librorum Sacrorum quantum discriminis intersit inter vete- rem superioris aevi theologiam, et temporis nostri studia, vix opus est monere. Protestantismus saeculo XVI oritur, traditionis ecclesiasticae auctoritas reiicitur, Scriptura S. unicus proclamatur religionis Christianae fons. Principium cui in hisce reformatores obtemperarunt, hoc erat, ut, in diiudicanda religione Christiana, ab incerta traditione ad fontes historicos recurrerent. Hoc ipsum vero, Literas Sacras unicum et principem habendas religionis Christianae fontem esse, nolite existimare superstructum a Re- formatoribus fuisse instaurata Librorum S. critica disquisitione. Ponebant hoc simpliciter veluti thesin dogmaticam , ab eadem ecclesiae traditione or- tam quam reiecerant. Nam quod de apostolica origine nonnullorum librorum N. T. hic ét ille in Réformatoribus dubitarunt , factum hoc item maximam partem ad, exemplum ecclesiae primaevae est, nec impedivit, quominus catalogus Librorum Sacrorum, ab ecclesia veteri constitutus, dogma adeo ecclesiasticum de Canone, in libros etiam Protestantium symbolicos trans- iret.. Quid? quod in ipsa dubitatione de quorumdam N. T. librorum authentia tanta perpetuo. fuit traditionis ecclėsiasticae auctoritas, ut, cuius authentiam, historicis argumentis inductus, negaverat CarvInus ,' eamdem Perr epistolam posteriorem canonicam agnosceret et nisi Perro, Deo tamen, auctori primario, tribueret. Vel levissima adeo dubitatio critica, an pentateuchus a Mosr scripta'esset, vnebulonum” esse Cauvixo et vbla- teronum” videbatur. Quod vero Luruerus Iacosr epistolae authentiam negavit, nolite credere fecisse eum ,- rationibus criticis inductum, cum scilicet ita iudicasse eum constet, quod cum ipsius dogmatica sentiendi ratione de loco iustificationis non convenire videretur. Nec aliter visum fuit per duo saecula est, Reformationem proxime sequentia. In dies vetus superstitio de Canone divinitus. constituto, invitis protestantismi principiis, invaluit. Critices, quam suo adhuc modo praestantiores qui- que Reformatores excoluerant, vel ultima . vestigia temporum decursu peritura videbantur, imo vero critices usus vel levissimus mox ita in 2 10 i. H. SCHOLTEN ipsa Protestantium ecclesia perhorrescebatur, ut, quo tempore Lupovicus CAPPELLUS, theologus Salmuriensis, vocales et puncta Hebraea, quippe ab ipsis auctoribus non scripta, libero examini permitteret, praeeunte Buxrorrio, viro ceterum antiquitatis Hebraicae peritissimo, ecclesia Hel- vetica theopneustiam ipsorum etiam punctorum et vocalium proclamaret omneque textus Hebraici emandandi studium, Scripturae quippe auctoritati et maiestati noxium, damnaret. Quid? quod dogmatica de Canone tra- ditio ita prorsus a Librorum Sacrorum disquisitione critica theologos pro- hibuit, ut Marrmarum Hebraice scripsisse, adversus communem patrum consensum , PauLuĮm praeter duas notas tertiam ad Corinthios epistolam scripsisse, invito ipsius Apostoli diserto testimonio, hanc unam ob causam negarent theologi Protestantes, quod Providentia Divina scilicet non sivissit librum apostolicum hocque ipso canonicum perire. Ab hac sentiendi ratione quantum nostra aetate discesserit theologia, . ut dicam opus sit? Res nota est, imo ex scholis theologorum ad vulgi notitiam pervenit, Placitum de. Canone, a Semero iam labefactatum , sensim et paulatim sua orbatum auctoritate est. Examinari singuli coe- perunt V. et N. T. libri, ut cetera quaeque autiquitatis monumenta. Di- gnosci coeperunt a falsis genuina, textûs, ope codicum et versionum , emendantur, eliminantur loci et lectiones, in quibus olim maximum do- gmatis alicuius ponebatur a theologis praesidium , de integris adeo libris et librorum partibus, in his de Danrıs libro, altera parte vaticiniorum , quae Tesarar nomine feruntur, de Euangelio Marruarr, ultima MArcI pericope, altera Perri epistola, an genuina sint, inter theologos libere et salva religione disputatur. Quaestiones has dirimere meum hoc loco non est; hoc unum indicasse- sufficiat, theologiam nostra aetate hactenus a-ve- teri discessisse, ut, cum olim critica theologis suspecta esset, aut si vel maxime excoleretur, ancilla traditionis haberetur, hodie omnis quaestio de origine et authentia Literarum Sacrarum nón a traditione, verum ab una critica disquisitione pendeat. Methodum ipsam tueri pro corona viro- rum doctorum, qualis hié adest, dementia videri possit; quod vero in praesentia pro consilio nostro quaerimus, istud est, an critica in Libros S. disquisitio personae theologi conveniat, Christi religionem profitentis. Ad quam quaestionem dirimendam, ut diximus, ipsam Scripturam $,, ORATIO. 11 testem quippe religionis Christianae historicum , constituamus iùdicem. Pro hoc autem foro ubi causa dicitur, unicuique vel leviter Sacras Literas in- spicienti constat,. V. T. libros, si ab una lege Mosaica discedimus, non esse ab auctoribus conscriptos, ut normam credendi aequalibus, nedum posteris, constituerent. Ne cogitavit quidem Davıpes normam fidei po- steris tradendam, quoties hymnos suos ederet; historici autem Israelitici quid aliud spectarunt, quam ut, ne populi fata in oblivionem abirent , memoria proavorum pie recoleretur? Nec apud prophetas aliter res se habuit. Vaticinantur et illi in gratiam unice aequalium , ut popularium animos ad virtutem excitent, religione confirment, spe meliorum temporum erigant. Normam credendi scribere eos voluisse posteris, ne vel ex una Scripturae litera potest effici. De N. T. si quaeritur, luculentius etiam , si fieri possit , in oculos incurrit, quantopere traditio dogmatica de Canone ab ipsa Scri- ` ptura distet. Iesus scilicet, ut notum, nil quidquam ipse scripsit aut scripto mandandum a discipulis curavit, quod facere profecto debuisset, si condere Canonem librorum aut normam credendi scriptam posteris voluisset. Haud magis apostoli scribendo, quam Iesus loquendo posteros spectarunt. Scripserunt ad peculiares ecclesias itemque ad homines privatos, PHILEMO- NEM, TurormiLum; Garum, Curam, nec anxie curarunt, an eorum quae scriberent autographa ab ecclesiis servarentur, ut mirum esse nequeat, ne unum quidem autographum doctores ecclesiae vel antiquissimos vidisse , nonnulla adeo apostolorum et euangelistaraum scripta, quoram mentio in N. T. fit, ecclesiarum incuria intercidisse. Quid vos AA.! sentiatis, nescio; mihi vero haec et alia consideranti dubium non est, omnem illam de Ca- none opinionem non a prophetis, multo etiam minus a CurIsto et Apostolis, sed a traditione, primum Iudaeorum, deinde ecclesiae Catholicae, fluxisse. Iam vero si quaeritur, quam viam inire theologum Literae S. iubeant, ut de fontium religionis Christianae authentia et fide constet, ipsa Scri- ptura, ad cuius testimonium nobiscum adversarii nostri provocant, nobis auctor est, ut, quod e. g. Lucas fecit, ab initio inde accurate singula exploremus, quo ipso Scripturå disquisitionem criticam commendat. Tam Pauri aetate, quod ipse conqueritur, scripta ipsius nomine supposititia exstiterant. Admonet igitur ecclesias in altera ad Thessalonicenses, ut bene attendant, an salutatio ipsius manu exarata, signum authentiae, adesset. 9# 12 I. H. SCHOLTEN Hoc ipso autem -nonne Pavrus critices usum apostolica qua erat auctori- tate, veluti rem homine Christiano dignam, confirmasse censendus est? Quid plura? Quis enim est, quin sibi post dicta persuadeat, in quaestione de Canone itemque de critices usu in Sacris etiam Libris explorandis, nos, ut theologum decet, sequi Iesum et Apostolos, verbo, Scripturae ipsius principiis obtemperare, criticae vero osores extra Scripturam, imo invita Scriptura, e traditione sapere? Š II. De iure critices in thėéologia si inter nos, ipsarum Sactarum Lite- rarum testimonio, constiterit, progredimur ad quaestionem dogmaticam. - Et hic AA. immensum quantum est veteris et recentioris theologiae discri- men. Singula. persequi religionis capita longum est. Sufficiat pro nostro consilio de principiis et fundamento dogmatices egisse. Veteris sc. dogma- tices fundamentum, ut apud Romano-Catholicos Feclesiae, ita apud Pro- testantes Scripturae Sacrae erat auctoritas ewterna. Protestantes autem , ecclesiae auctoritati Scripturae auctoritatem substituentes, quid aliud fece- rùūnt, quam ecclesiae post tempora Apostolorum ortae ecclesiam Iudaicam et apostolicam substituere? Auctoritas ipsa minus late patuit quidem, sed ipsum auctoritatis principium in theologia quoque Protestantium valuit per- petuo, hocque ipso a libera veri disquisitione theologos prohibuit. In auctoritate autem Scripturae constituenda minus vetus Protestantium syste- ma, quam ecclesia Romana sibi constitit. + Namque Scripturae libris aucto- ritatem divinam ‘tribuentes, quorum autographa .non amplius adessent, confugiendum ad codices erat , monachorum et rabbinorum manu ezaratos, unde factum, ut, qui Scripturae in codicibus tantum superstitis auctorita- tem tuerentur, simul agnoscere deberent auctoritatem imo et infallibilita- tem q. d. masoretharum et monachorum , a quibus tamen agnosceùdis toto coelo dogmatici protestantes aberant. Haec vitia perspiciens aliam viam inivit theologia recentior. Proficiscitur illa scilicet non ab auctoritate Scripturae textuum externa, verum in ipsa veri agnitione et conscientiae assensu fidei religiosae fundamentum ponit. In hac item principiorum discrepantia exquirendum , utri partium Literae Sacrae faveant, ut pateat, utri in CmrIstI ecclesia suus locus competat , doctori, auctoritatem Scripturae ultimam fidei rationem profitenti, an vero, D E x A f: ear a ORATIO. 13 ut nos facimus, neganti. Iam vero Scripturae doctrinam exquirenti haec spente iñ oculos incurrunt. : , Auctoritatis principium in religione valebat omnino apud Israelitas et populi infantiae accommodatum erat. Israelitae autem quique sagaciores jam vaticinabantur tempora, in quibus religio singulorum mentibus animisque adeo impressa foret, ut a nullius auctoritate et testimonio, in Deo agnoscendo et colendo, homines penderent. Ixsus autem, hoc vaticinium expleturus, principium auctoritatis in religione su- stulit. Quaerebant Iudaei, ut nostra aetate aviti systematis patroni, salu- tem in literis Scripturae, ut quidquid scriptum esset, hoc ipso etiam verum imo divinuî haberetur. Igsus vero hanc superstitionem increpat, neque in Scriptura, sed penes ipsum, salutis fontem, vitam quaerendam esse vere vitalem et aeternam docuit, Scriptura quum, ipso iudice, non essét veri- tatis et vitae aeternae fons, sed dux, quo ad salutis fontem, CHRISTUM scilicet et Deum, homines perveniant. Itaque Iesus nusquam suam ipse in docendo aùctoritatem interponit, sed argumentis pugnat, sensum mora- lem explicat, ad veritatis agnitionem -homines instituit, abiturus autem pro libri scripti auctoritate alterum paracletum spiritum veritatis ecclesiae pro- mittit, ut, veritate ipsa edocti, ne ex illo quidem, doctore perfectissimo , quid verum esset, postea exquirerent. Quid dicam-de Apòstolis? Neque illi usquam auctoritatem ullam in docendo sibi vindicant. Rationibus utun- tur, non auctoritatibus aut sua aut aliorum pugnant. Beroeos laudant, quod non per Pavrı verba iurarent, verum in ea quae dixerat sedulo in- quirerent. , Admonent ecclesias, .ut omnia perscrutentur, in singulis vero religionis placitis accurate- explorent, utrum a Dei Spiritu dimanent. ~ Lo- quor ad intêlligentes,?” inquit PauLus, vvos ipsi quae dico iudicate.? Dum vero serior aetas Apostolorum verbis abutitur, ut auctoritate externa fidem Christianorum regat, ipse Apostolus testatur, se nolle dominari in Chris- tianorum mentes et conscientias. Auditis, quo fundamento Iesvs et Apostoli fidem religiosam superstruendam „esse doceant. Vos ipsi iudicate, utris Literae S. faveant, auctoritatis in religione patronis, an vero nobis, nisi ipsius veritatis auctoritatem , in theologia nullam agnoscentibus. Cum auctoritatis principio in veteri theologia arctissime notiones revela- tionis et mysterii cohaerent. Revelationem veteres ecclesiae doctores actum Dei habuerunt, naturalem rerum ordinem excedentem, quo homini imme- \ 14 I. H. SCHOLTEN diate, ut dicitur, påtefieri divinitus existimantur quae a naturali hominis intelligendi facultate ita prorsus remota sunt, ut maximam parteñ captum humanum superent. Eiusmodi placita dici in veteri theologia articuli puri et mysteria solebant, Utramque illam, patefactionis et mysterii notionem, a libera religionis exploratione theologos prohibentem, theologi recentiores improbant. Quo iure improbari, salvo theologi, Codicis quippe Sacri interpretis, charactere , possit, ex ipsa iterum Scriptura historice dirimatur. Fam si a narrationi- bus nonnullis poetice exornatis discedimus, patefactio divina , teste Seri- ptura, in scriptis potissimum eorum, qui ipsi revelationes acceperunt, non est actus, naturae ordinem excedens, sed aetus Dei, quo in natura et historia, in hac praesertim in CmrIsto et ecclesia se patefecit et patefacere hodieque pergit. Dicitur haec patefactio pævégwsıig , quae, intellecta ab homine, &noxéħłvyrs fit. Ita e. c. quae Perro in Iesu persona, verbis, opere, extrinsecus manifestata fuerant, a Perro intellecta, œroxáłvyis demum h. e. interna revelatio exstiterūnt. Apocalypsis igitur sive revelatio actus Dei est, quo efficiat, ut, quae extrinsecus homini in natura et historia monstrantur, remoto intelligentiae impedimento, mente et animo perspiciantur. Quare haec veritatis revelatio tantum abest, ut solis pro- phetis et apostolis contigerit, ut unicuique homini Christiano, haud secus atque prophetis et apostolis, sine ullo aliorum interventu, veritas a Deo in operibus suis, maxime in CmrIsTO, patefacta innotescat, prophetismus adeo a Pavzro recenseatur in donis ecclesiae perehnibus. Unde, ni fallor, patet , patefactionis notionem biblicam , sive sit pævégwsrg sive droxélvyns , nil quidquam continere, quod naturae ordini repugnet aut rationis humanae usum liberam excludat. Mysterii notio si quaeritur, nec Moszs neque prophetae quidquam pro- tulerunt, quod intelligentiae humanae limites excederet, sed res proposue- runt ad captum aequalium mirifice accommodatas, hoc probe tenentes, patefactionis notionem excludere mysterium. Iesus autem et Apostoli, quoties mysteria loquuntur, hoc ipso vocabulo ea significant, quae perti- nent ad tùy Pacihsiav tõv oðgavæv, verbo, mysteria loquentes religio- nem volunt, cuius sublimitas. cum indoctos homines neque moraliter ma- gnopere excultos lateat, mysterium ¿Zis esse dicitur, ut musices praestantia ORATIO. 15 mysterium est čuoúcors , PYrTHaGorar theorema illi, qui numquam calculis numerare didicit. Ab altera parte tantum absunt Iesus et Apostoli, ut res arcanas hominibus proponant, extra limites intelligentiae humanae posi- tas, ut a rite perspecta veritate veram demum oriri libertatem moralem censeant, yvõcçıv inter praecipua numerent ecclesiae charismata, spiritus . adeo Christiani esse doceant intima Dei consilia (rœ Jáðn roð Peot) perscrutari. Quaestio igitur de revelatione et mysteriis si dirimitur pro foro ipsius Scripturae, ex dictis apparuit, nos sequi Izsum et Apostolos, veteris systematis patronos CmrIsTO ipsi et Literis Sacris contradicere. Nec tantum a veteri theologia discessit theologia recentior in interpre- tatione revelationis et mysterii, verum etiam, uti ex dictis facile effeceritis , in constituenda fidei notione. Ut enim, e veteris dogmatices principiis , patefactionis argumeùtum, quippe mysterium, humanam intelligentiam ex- cedit, ita fides facultas potissimum habebatur auctoritate, sive ecclesiae sive Scripturae, ut contendebant, amplectendi, quae cum ratione humana pugnarent. Hac fidei notione theologiam a disciplinarum libere excolendarum ordine - excludi, viri quique perspicaciores iam dudum animadverterunt, cum sci- licet ex omnibus disciplinis una- theologia hoc modo, quippe de rebus divinis agens, intellectus humani zọíses eximatur. Theologia igitur recen- tior hanc fidei notionem improbat, fidem docens recta hominis ad Deum, auctore CuHrīIsTO, relatione, non dogmatis accurata definitione , contineri. - Videamus et hic, utrum veteri an vero recentiori theologiae Literae Sacrae faveant. Qui orthodoxiam sc. veterem nostra aetate recoquunt, fidei ob- iectum dogma habent aut dogmatum catalogum, quae, quoties intelligi non possint atque absurda rationi videantur, credenda proponuntur. -Sacras Literas si audimus, dogma non est obiectum fidei, sed formula simpliciter, qua id quod credimus egprimitur. Dogma in theologia idem est atque in physicis disciplinis formula mathematica aut physica. Ipsa nimirum natura hic cognitionis est obiectum, formula vero id exprimitur, de quo, post accuratęm disquisitionem, physico, e fonte naturae, constitit. Scripturae igitur interpreti non, uti orthodoxis placet, dogma de Christo obiectum fidei salutaris est, sed Christus, non dogma de Deo, sed ipse Deus, qualis , in rerum tmniversitate conspicuus, CurRIsTO auctore, conscientiis nostris e 16 I. H. SCHOLTEN patefit. In CmrIsTum vero credere ecquid aliud, teste Scriptura, est, quam CarIstO' iungi ut cum vite palmites, ut, CurīstI religione et spi- ritu imbutus, ad Dei silititudinem informeris? Ubi in hisce, quaeso, orthodoxismo locus est, qui ex accurata‘ dogmāátis definitione, non vero ex ipsa religionis, qua quisque est, integritate , fidei praestantiam metiatur ? At ipse CurIstTUs, fidei obiectum, qualis fuit, nonne mysterium ha- bendum omnium maximum atque longissime ab intelligentia hominis remo- tum? Est enim, ut verus homo, ita etiam divinae naturae socius. Quo- modo‘ vero, inquiunt, utramque illud, humanum simul et divinum esse, conciliari pro foro rationis atque intellectus humani umquam poterit P- Ipse autem CuarIıstus nonne diserte docuit, Filium, nisi a Patre, a@+hħhemine cognosci? Audio quod dicunt. Neque ego is sum, qui ipsam thesin, divinum et humanum in CuxrısTO arctissime coniunĉta esse, negem. Quod vero nego hoc est, hanc coniunctionem divini et humani ab intelligentia hominis remotam esse. Hoc ipsum vero e CarīstIi verbis modo allatis qui efficit, attendant illi velim, cum loco illo in contextu haec proxime coniuncta esse: vnisi eui a Filio revelatum fuerit”, ut CurISTUM significare voluisse appareat, Filii praestantiam, etsi -eorum captum superet, quibus intelligentia rerum ‘divinarum peccato ` et praeceptis opinionibus occaecata est, vel sic, ut Perro, dmnibus revelari posse, quibus oculus mentis, in ipsa CmKīstr communione , tanto mysterio perspiciendo idoneus factus fuerit. Scio, veteres dogmaticos hane coniunctionem divini et humani in CurIsTO proponere prorsus mechanica ratione, ut: in eadem persona Deus simul et homo adesse` censeantur, Deumque iccirco .loqui illos-non vereri natum , in praesepi recubantem ,` esurientem, ex cruce mortuum: Eiusmodi si fuerit divini et humani im CmrısrTO coniunctio, non ego obstem, quomi- nus hoc exištimetur intelligentiae humanae lumen superare. © Antequam vero hanc thesin a veteri theologia exċogitatam amplectamur, Scripturam interrogemus, ut ex ipsius Irsū et- Apostolorum institutione appareat, an recte „sentiant ,. qui talia -ipsorum nómine commendent. Cohaeret scilicet haec, quam volunt, divini et humani TFE, ` - ORATIO. 17 . hoc dualismo, uti contemptus olim apud Neo-Platonicos naturae humanae , corporis imprimis, prodiit, ita in ecclesia Christiana orta vita monachica et alia commenta sunt , quibus. quodcunque humanum esset pio quoque homine indignum haberetur. Hominem adeo et Christianum esse res habebantur prorsus sibi invicem oppositae. Vultis exempla Humanum cum sit capite incedere capillato, nitidis vestimentis prodire ,' calceameėntis uti, cibo pasci, uxorem ducere, liberos educare, vitae domesticae et civili immisceri, rationi atque conscientiae decretis obtemperare, ecclesia vetus haec omnia ho- mine vere pio adeo indigna habuit, ut, qui prae homiñum vulgo sanctitati operam naveret, hunc caput tondere oporteret, squalida veste indui, nudis pedibusgincedere, a cibo quantum fieri posset: et matrimonio abstinere , rationem humanam vilipendere, imo vero conscientiae effata Dei auctoritati per ecclesiam loquentis postponere. Ab his erroribus tametsi in multis Protestantes caverint, vel sic in aliis, maxime in dogmaticis, assidue valuit vetus dualismus. Ex eadem scilicet pugna humani et divini, christologia vetus orta est atque ab ècclesia Ca- tholica in dogmaticam ecclesiae Reformatae transiit. In CmrIsTO agnosce- batur utrūmque, divinum’ et humanum, in utriusque autem coniungendi modo ita theologi versabantur, ut CurIsTUM, quatenus divinus esset, ho- minem esse negarent, quatenus vero hominem se gesserat, eius divina natura v quièvisse” existimaretur. Factum hinc sponte est, ut, qui in agnoscenda altera utra naturarum sibi constarent, vel cum Ebionitis CurRIsTI divinitatem, negarent, vel, ut divinam in CarIsTO naturam tuerentur, hu- manam, ni verbis,~at re, Docetarum more, tollerent. ' Hunc dualismum AA., uti in aliis, ita imprimis in christologia, impro- bavit theologia recentior, hocque ipso a veteris aevi theologia, nota cha- racteristica, distinguitur. .Quo iure in explicanda religione Christiana sustulerit, ipsa doceat Scriptura, sammus in re Christiana controversiarum iudex. Haec vero ut dualismum a nobis modo antea descriptum et monstra orationis inde orta commendet, quam toto coelo abest! Natura rerum apud Hebraeos tantum abest, ut veluti materies, Deo inimica, divino opponatur, ut in ipsa naturae magnificentia et splendore numinis. divini gloriam poesis Hebraea celebret. Dicam de homine? Iam,in primis capi- tibus Geneseos homo ad Dei imaginem creatus dicitur, vitaque hominis s 3 18 I H. SCHOLTEN spiritualis, qua a ceteris animantibus distinguitur, a Dei Spiritu repetitur. Quidquid in homine praestans atque bonum est, sive in artifice, sive in heroe, sive in poeta, sive etiam in propheta futura vaticinante adsit, omnia denique, quibus ingenium humanum prae bestiis excellit, divigum habetur atque dicitur. An aliter AA., sit in N. T.? Ex Izsu effatis scilicet pec- cato quidem dissidium exstat hominem inter atque Deum, sed exstat, invita hominis natura, qui, generis quippe divini, auctore Ixsv, ad Dei similitudinem instituendus est. Quod autem de homine universe valet, in Izsu humana natura modo excellentissimo apparuit. In illo, humanitatis exemplari perfecto, divinae gloriae apparuit effigies; ut, qui in illo perfe- ctum hominem adspiceret, ipsum intueretur Patrem. Quid? quod in illo divinum tam nihil cum: vera hominis natura pugnaret, ;ut in illo eo potis- simum consilio divinitatis splendor patefactus fuerit, ut, ipso auctore, homines, ad Dei similitudinem informati, divinae sanctitatis, divini amoris, immortalitatis, verbo, tjs Peras púcews ipsi quoque fiant participes. Ipsius adeo CagristI apparitiońe veteris orbis dualismus , quo animus, et corpus, caro atque spiritus, divinum et humanum disiungebantur , non ratiocinio philosopho, sed ipso facto profligatus est, ut Iomannes, ab inani de Deo, -qualis Platonicorum et PurLonis erat, speculatione Christianos avocans, harmoniam divini atque humani in CmrIıstTo admiratus, scribere potuerit: ó 2óyos cég% čyévsro, Deum in homine manifestatum oculis ipsi nostris adspeximus. Ubi, rogamus cum fiducią, ubi in hisce dualismi, qui in systemate veteri ubivis pellucet, vel levissimum animadvertitur ` vestigium? Sublimis omnino haec ẹst et prorsus unica in CurIsro Dei et hominis coniunctio, ut consentaneum personae eius est, a quo omnis in genere humano Dei et hominis coniunctio dimanat, sed nihil in hisce st, quod aut ab hominis natura alienum sit, aut veluti mysterium im- perscrutabile intellectus humani limites excedat, UI. Principia dogmatica exposuimus, quibus nostrae aetatis theologia , ipsa Scriptura duce, a veteri systemate distinguitur. Superest, ut, quid e theologia nostro tempore libere exculta in vitam practicam redundet , exponamus. Veteri systemati„ cum in formula dogni theologiae imo religionis ORATIO. 19 summam poneret, congruebat, ut a dogmate recedere idem esset atque a Deo et religione`desciscere, utque is, qui in suspicionem haereseos in- curreret, hoc ipso Deo adversarius haberetur, cuius impietas, ni rogis et flagellis , certe vinculis aut exsilio multanda esset. Quod ne miremur AA! Nam si multandus morte esset, qui furti aut homicidii, invita conscientia commissi, reus esset, quanto minus ferendus is erat, qui `deliberato animo ecclesiae dogmata rodens, ipsi Deo resistere ipsamque evertere religionem existimandus esset! Consequens igitur erat systemati Catholico, non qui- dem ut ipsa ecclesia haereticum puniret, nam ecclesia, ut in proverbio est, non sitit sanguinem , sed ut inquireret in haereticos eosque magistratui denuntiaret, cuius porro esst, uti farem ex laqueo suspendere, ita com~ burere haereticum. Quod hodie non ita fieri solere, nolite mutatae sen- tentiae tribuere, sed inde potius repetere, quòd ipsi haeretici, rogos et carceres pertaesi, ut patres olim nostri in bello contra Hispanos, vim vi repulsuri essent. Eiusdem autem principii quanta sit auctoritas, inde appareat, quod ne in protestantismo quidem vim penitus amisit, ut fata ServeTI et Remonstrantium in patria nostra tristissimo exemplo docuerunt , imo vero etiam nostra tempora demonstrant, quoties veteris orthodoxiae patronos haeresëos audimus accusantes eos utque a munere ecclesiastico priventur, postulantes, qui a formulis ecclesiae longius recedunt, quam istis censoribus placuerit.. Quid multa? Intolerantia et secus sentientes persequendi studium , tametsi- civitatis legibus repressa, caput: vel sic iden- tidem extollent, quamdiu dogma h. e. formula subiectiva pro ipso vero habebitur, atque pro Deo vivente mortua litera coletur. Commuta theolo- giam, ipsum: errorem radicitus exstirpa, atque effeceris, quod leges vel aequissimae de secus sentientibus ferendis hucusque nondum efficere potue- runt. Si autem quaeritur, an theologia, salvo ipsius charactere Christiano , mutari hac quoque-ex parte possit, respondeo, ut Christiana sit, non tan- tum mutari possé eam sed debere. Unitas scilicet ecclesiae, si CHRISTUM et Apostolos audimus, nona dogmatis similitudine quod quisque profite- tur, sed ab eiusdem spiritus communione pendet. Colossis autem ecquid Pavrus vehementius perstrinxit, quam ipsum illud ĝoyuariķestæt, quo ex dogmatis fixi observantia vitae Christianae praestantiam doctores Tudai- zantes aestimarent? Quae rectius intellexisse videte quo tendat AA.! Dogma e ; 3* 20 IL H. SCHOLTEN enim quam primum commutari cum ipsa veritate a Deo patefacta desierit , ut veri tantum habeatur ab homine agniti formula subiectiva, quis esse possit, qui porro secus sentientes excludere, nedum perseqùi, in animüm inducat, ni semet ipse velit veritatis divinae atque absolutae interpretem ceteris omnibus obtrudere? Quare in N. T. cum dogmatis notione Žaereseos etiam notio proxime cohaeret. Haeresis sc. aevo apostolico non est error theoreticus sed practicus, eorum maxime , qui dogmatismo Tudaico ecclesiam conturbarent. Ita Corinthi haeretici ii a Pavto dicebantur, qui a Perro, Pavo, AProLLoNIO nomen ducerent, aut se prae ceteris sectatores CHRISTI haberi vellent, hocque ipso rumperent ecclesiae concordiam. Ex hac igitur haereseos notione, non LurTmERUsS, ĝui emendare studuit ecclesiam, sed Pontifex Romanus, qui illum expulit, haereseos accusandus est. LUTHERUS autem` cum et ipse dogmatismo eo se abripi pateretur, ut dextram por- ‘rigere ZwIneLio recusaret, nonne auctor schismatis et ipse exstitit, quod Reformatos a Lutheranis separavit? Ipsi deinde Reformati nonne expellendis Remonstrantibus ecclesiam denuo in partes discerpserunt atque haereseos culpam renovariùnt? Scilicet expellendi et excludendi studio verus demum haeretici, h. e. sectarii, cernitur character, ut ipsum vocabulum Graecum indicat et vocis usus in N. T. fert. Quo ipso nolite existimare AA.! nos improbare disputationes vel acutissimas de rebus theologicis. Errores qui- que, dogmatismus, docetismus, omnisque generis. yevÉvuuoOS yvVÕGtIS, hodieque a nobis refutandi sunt ut tempore. apostolico. Ab eo tantum ca- veatur, ne ex systematis cuiusdam privi norma secus sentientes diiudice- mus aut damnemus. Sed hoc praeterea attendatur, ex quo theologiae recentioris in vitae practicae usu character agnoscatur. Theologia vetus, nisi in ipsam civita- tem, ad exemplum Curiae Romanae, dominari studeat, vel sic, praesidio civitatis externo munita, dominari im secus sentientes amat, privilegiis et- muneribus publicis ornari, rebus politicis immisceri; theologia recentior e CuxrıstI principiis item ad dominationem tendit, veram ad dominationem , qualem CurIstus ipse voluit, dominationem veritatis, . quo sensu PauLus optabat, ut quique Christiani reges fierent. Neque igitur theologia "n queritur recentior, ut a veteris theologiae patronis nostra aetate fit, lege. fundamentali regni Neerlandici civitatem non verbis disertis a5 PENON TE r a ORATIO. ET > a Christianam. Nam quorsum illud AA.? An ut Christiani prae ceteris omnibus civibus privilegiis. ornentur, secus sentientes communi . civium iure přiventur , a. muneribus publicis arceantur? :Si hoc a vituperatori- bus nostris spectetur, profecto armis utantur, a quibus CarIstus absti- nuit ipse suosque abstinere- iussit. Videte autem, quo nos abducat con- sequentia. Arcendo incipiunt Christiani secus sentientes Tudacos, mox inter Christianos ipsos oritur dissidium, atque ut utrique coniunctim antea Iudaeos, ita postea alteri alteros excludunt, quo fit, uf oriatur civi- tas sive Romano-Catholica, ut in Italia et Hispania, sive. Lutherana, ut in Suecia, sive Reformata, ut olim in patria nostra, utque reditus paretur ad saeculi superioris conditionem ante rerum in: Francia conversionem, qua scilicet unusquisque, qui dominanti, quae dicebatur, ecclesiae non addictus esset, indignús haberetur, qui ad publicum munus adspiraret. Ni- vero hoc spectetur AA., cur quaeso im lege scribatur vocabulum Christianum? Ut indicetur plerosque in Neerlandia religionem Christianam profiteri?: At hoc me hercle legis textu ut constet, nec opus est, et vero legis, iubentis quidem non vero narrantis, rationi repugnat. ‘Significet igitur, legislatorem optare, ut in` singulis peragendis cives principiis et pietate Christiana se duci patiantur? + At legislatoris non est optare sed iubere; iubere vero principia, iubere pietatem, an legis èsse póssit?. Animadvertitis AA. irrita eos facere, qui talia a legislatore petant. Ast tolli hoc modo clamitant religionem Christianam ex institutis nostris. Ne tollatur metuis? Fac, ut ne ex animo ipse tuo religionem tolli patiaris; fac -ut -principiis Christianis . imbuaris ipse, atque effeceris pro tua parte, ut populus Neerlandicus popu- lus Christianus non tantum dicatur- sed -revera sit: Christianus scilicet, qui vero nominis sensu dicitur, nil quidquam a magistratu petit, quam ut ne lege prohibeatur, quominus libere sentėntiam enuntiet et libere Deum colat. Quod petimus, in Neerlandia autem nostra possidere. nos gaude- mus, libertas est, non privilegia, non dominatus, non: secus sentientium exclusio politica. Libertatem rogamus, de hoc- scilicet probe nobis conscii; fore, ut, qua in regione nullis limitibus libertas‘ religiosa, neque a civitate ńeque ab. ecclesia circumscribatur, Curıstus, nylis sordibus humanis ob- fuscatus, progressus in dies in ipsis civium animis faciat maiores, utque, a Rege si ordimur, singuli regni Neerlandici cives, ipsi adeo: Israelitae , i ; h E 22 i; I H. SCHOLTEN . si minus CurIsTIr' nomen profitentes at CnrrstI tamen principiis et Spirite _ imbuti, suum quique ad civitatis salutem- conferant. De ipso autem Christi et Christiani vocabulo, in legum formulis exprimendo,: hoc est tenendum , Iesum. ne suo quidem sanctissimo nomine. ornari discipulos suos: voluisse, hoc unice agentem, ut spiritu, quo ipse erat, sancto imbuti, Dei. filii appellarentur, a formula precandi omnium consensu maxime Christiana imo perfectissima CmrIsTI ipsius nomen abesse, praedicatum Christianum , ad. significandam CurIstI doctrinam aut religionem, in N. T. núsquam occurrere, Christianorum vero appellationem, sectae nomen , aliunde demum ecclesiae accessisse: Auditis AA.! quae ex utraque, veteri et re- centiore theologia, in vitam practicam redundent. De quorum principiorum bonitate: ne quempiam vestrum dissentientem habeam, non est quod verear. An vero in hisce proclamandis theologi h. e. religionis Christianae inter- pretis personam sustinuerim, vestrum iam erit iudicare, ut pateat, an- recte dixerim, Sacras Literas theologiae esse nostra aetate libere excultae: fontem. i ; Finem facere ħic dicendi liceret, ni, ut legi satisfieret, anni academiei elapsi fata narrandi mihi officium incumberet. E Curatorum collegio nemińem, sive morte sive àlia de causa excidisse , summopere laetamur, eoque hoc impensius, quo gravior metus fuerit, ne ex morbo, quo ante has paucas dierum hebdomades- correptum accipieba- mus Virum Nobilissimum vaN DER HEM vAN DUIVENDIKE, Academia cla- dem gravissimam pateretur. Quod avertisse periculum Dei benignitatem , grato animo agnoscimus. ‘Aliud Academiae imminuit periculum , item feli- citer aversum, quum ad res regni apud exteros curandi munus hoc ipso anno vocatum decreto regio accepimus -Viram Nobilissimum Excellentissi- num DANIELEM Turoporom Gevers VAN EnprerrsT, qua muneris gra- vissimi functione, utut-illi honorifica et patriae uti speramus salutifera , vel sic Academiae metus exstitit, ne amitteret Curatorem', qui, quanto in institutiones nostras studio feratur, per omne hoc ‘tempus quo Curatoris munere functus est, egregie probavit, et Academiae commoda in comitiis A r DA E TE, S E N a N I EEEE P AR e y e N S E ERE TOPE AN ENEE: ORATIO. 28 etiam Ordinum Generalium, civitatis Leidensis: delegatus , data opportuni- tate, strenue: propugnavit. Ipsius autem uti- et ceterorum Curatorùm munificentiae debemus, aedificii academici, dudum optati, fundamenta iacta esse, quo exstructo, et institutioni academicae egregie prospectum ʻerit, et desideriis multorum satisfactum. Cui aedificio si novum mox accesserit , uti sperare haud -sine causa licet, nosocomium et novum observatorium astronomicum, labebimus, quod de beneficiis, quibus ornari academia . nostra pergit, Curatoribus, Ordinum Generalium Delegatis, Regi imprimis ,- gratias agamus maximas. ; Professorum ordinem si lustro, e numero neque docentium neque eme- ritorum cuiuspiam mortem nos lugere, Deo laeti acceptum referimus. Emeriti professores quinque, bona, quantum fieri per aetatem potest, vale- tudine fruuntur. , E quibus quis nostrum est, quin laetus praesentes hic adspiciat Viros Cl. Typemannum et HenerLIUM, quorum Turisprudentiam olim alter, alter Theologiam docendi partes omnium cum applausu egit. De te vero carissime HrenerLı! qui fieri possit, ut- ego hac ipsa opportu- nitate sileam, cui. non tantum seni admodum, corporis esse viribus inte- gris, sed-vitam- agere studiis exhilaratam, qualis centesimo vix cuiquam contingit, Divina Providentia concessit, ut, si in ullum, in te conveniat Soroxis illud yyọéoxo Öæiei nohia ðıðæczóusvos. Iam sex anni sunt, ex quo tu, septuagėnarius, lege coactus, a munere doctoris abiisti. Ab illo vero tempore, quae et quanta et iuventuti academicae privatim et vero orbi theologico praestiteris Novi Foederis interpres, scripta tua eximia te- stantur, omnisque orbis- literatorum hominùm` in patria nostra agnoscit et miratur. Macte virtute tua, Vir Cl.! et probe tibi persuadeas, non tantum, ut fieri par est atque solet, ab amicis et propinquis, veram ab omnibus, quibus theologia germana cordi est, vitam tibi exoptari quam longissimam: $ Ex academiae alumnis tristissima mors-tres iuvenes hoc anni spatio ab- stulit eximios, ALEXANDRUM Beniamınom Haas, Litt. et Iur. Cand., Henricum Cock, Iuris Cand. et BernarpuUļm ELrram DE Gorre, Litt, Hum. Stud., quorum maturum obitum cum amicis et parentibus lugemus. Tu autem; carissime collega, qui filio te orbatum moeres dilectissimo, tu in tam cari capitis desiderio ne animăm despondeas, hoc tecum reputans, 24 L. H. SCHOLTEN ne gravissimum. quidem luctum Dei paterno amore eum privare, qui pia fide se eius sapienti moderamini committat. -Hoc tu solatio o utinam fruare, ut, corroboratus sanctissima religione, prodésse academiae .nostrae pergas! Quam optaveram ante hos paucos adhuc dies, ut in 'enumerandis amicis defunctis, in his-tribus subsistere pótuisseňn. Deo aliter visum est, quum nuper, gravissimo morbo correptus, iuvenis eximius DıpERIcUS vAN HocExN- DORP, Iuris Candidatus in Academia nostra, tristissima morte matri aiman- tissimae, amicis, academiae ereptus est. A quo, quantum exspectare lite- ratorum orbi et patriae licuisset, testantur, quotquot ipsum cognoverunt , ` probavit autem ante hos aliquot menses nuntius laetissimus, placuisse Or- dini Iureconsultòrum , “qui Traiecti ad Rhenum est, ut praemio ornaretur Hoecrnporrim commentatio. de iuris gentium studio in patria nostra post Hugonem Grotium, ‘qua scriptione, posthac edita, inclyto Hogendor- piorum nomine se dignum haeredem praestitit’ Quo luctuosior ipsius mors; intempestiva ut nobis videatur, omnibus accidit, quotquot eum ob animi candorem et indolis fortitudinem non minus, ‘quam propter eximios in Literis aeque atque im Iurisprudentia progressus, amabant'et magni facie- bant. Nos AA.! amicum lugeamus, sed ne invideamus coelo, quem Deus ad altiora evocavit, quam quae praestare in hac reram terrestrium colluvie homini contingat. Ex eius autem exemplo discant iuvenes imprimis e nobili stirpe orti, ‘non in proavorum virtute acquiescere , sed generis nobilita- tem mentis animique dotibus eximiis optimarumque rerum studio illustrare. Fatorum tristium narrationi laetiorum commemoratio succedat. -Studio- . sorum inter nos degentium numerus hoc anno academico centum et quod excurrit alumnis auctus est, summisque in variis disciplinis honoribus or- nati sunt iuvenes’ LCXXXVIIT. -Quo autem ardore cives academici studiis incumbant, cum ex assiduitate, qua professorum lectionibus interesse ple- rique solent, tum vero ex examinibus et scriptis pro gradu dissertationibus apparuit. Huc contulerunt et 'alia et'vero mos ab aliquot inde annis a professorum plerisque introductus, vernaculo sermone dicendi de rebus, quae veteres olim Romanos latuerunt. Displicet hoc nonnullis, hoc modo, . ne in contemptum et desuetudinem abeat studium literarum Latinarum , metuentibus. At vero de ipso Latifarum literarum studio hic sermo non Í F A l ; J s ; i | ORATIO. . 25 est, sed de sermonis Latini usu in institutione academica. Usus autem ille in nullo non disciplinarum genere tractando, dici vix potest, quanto- pere et ipsarum rerum tradendarum rectam intelligentiam impedivērit et vero barbara dictione germano ipsarum literarum studio nocuerit. . Intel- lexit hoc medicorum ordo, qui, sententiam rogatus, an de dissertationibus vernacula lingua scriptis patrio item sermone disputandum ipsi videretur , affirmāändo ‘respondit. , Fieri istud anno academico elapso in disputationi- bus medicoram publicis pro gradu felici eventu coepit. i In ceteris item facultatibus in conscribendis dissertationibus` pro gradu Neerlandici sermonis usus concedi coepit, exceptis. iis argumentis, quae in collegiis Latine tradi solent. Quam exceptionem improbandam esse, sponte _ “cuique in oculos incurrit reputanti, hoc modo studiosos juvenes prohiberi a tractatione eiusmodi argumentorum , quae,: ut haec afferam, ex iure criminali aut. philosophia iuris sunt petita, ne dicam , fieri hoc modo, ut in eiusdem patriae academiis de eodem argumento scribere :Neerlandico sermone in alia academia studiosis liceat, in alia denegetur. . Quare opta- j mus, ut legis applicatio ea in posterum fieri liberalitate' possit, ut et | magistris et discipulis loqui ét scribere pro -lubitu sive vernaculo sermone sive Latino liceat, prouti hoc, pro sua quibusque parte , argumento pro- posito optime convenire videbitur. , , Porro in rebus Academiae honorificis decretum Regium recensemus, quo Vir Doct. TomannEs ABRAHAMUS CHRISTIANUS'OUDEMANS , alumnus quon- dam: huius Academiae, atque in illa hucusque Astronomici Observatoris munere fungens, Professor in facultate Matheseos et Philosophiae Naturalis in Academia Rheno-Traiectina creátus est. In eius locum successit Vir Eru- ditissimus MartıNus Horx , Matheseos et Philos. Nat. Candidatus. Quam li munerum functionem honorificam et- illis et Academiae et vero praeceptori celeberrimo , e cuius schola prodierunt, ex animo gratulamur. - Honoris causa Doctores Theologiae nuper creati sunt Viri Clarissimi, IOHANNES TIDEMAN, SYTZKIUS HOEKSTRA et ÅBRAHAMUS DIDERICUS LOMAN, in Seminariis Remonstrantium , Teleiobaptistarum et Lutheranorum Profes- sores, quo decreto Senatus et merita eorum laudavit, et vinculum, ut = speramus, Academiam nostram interet Theologos variarum familiarum Amstelaedamenses confirmavit. ; 4 26 I. H, SCHOLTEN Felicem denique me praedico, cui Rectori iterum abeunti contingit com- memorare factum laetissimum et Academiae Leidensi honorificum, Regi placuisse, ut in numerum civium academicorum reciperetur Celsissimus Regiusque GurLmLmus NıcoLAUSs ALEXANDER FREDERICUS CAroLUS HEN- RICUS, Princeps Arausiacus, quo ipso Rex illustri probavit documento, et quanti faciat institutum a GurueLmo I patriae patre olim conditum, et vero quantum ipsi curae cordique sit, regni Neerlandici haeredem hac uti institutione, qua olim ipsi contingat rite informato et optimarum rerum studiis exercitato civium commodis prospicere. Quo favore in Academiam collato, quidni laetemur AA.! vinculum arctissimum reputantes, quo a reipublicae inde Neerlandicae incunabulis populus Batavus illustri genti Arausiacae iunctus fuit. Vinculum scilicet istud est plane singulare, Nam quum aliorum principum in Europa regna aut ab armorum vi, aut a iure nescio quo divino, ut loquuntur, aut pacto sociali repetantur, nihil omnino horum solium Arausiacorum condidit. Hoc regnum scilicet debetur cer- tamini, non principum adversus cives, sed communi principum Arausiaco- rum et populi Neerlandici certamini adversus Hispanos et Francos, liber- tatis oppressores, ut Arausiae nomen omen simul libertatis politicae et religiosae et apud nos et apud exteros exstiterit. Quo vinculo indissolubili cum genti regiae iungamur, quid mirum AA. ! illustrissimi Principis intra muros civitatis Leidensis commorationem sacro enthusiasmo nos perfundere ! Musea academica, Bibliothecam, Hortum Botanicum hoc quoque anno praefectorum cura incrementa insignia cepisse, laetus refero. De quibus singulatim et copiose dicere, cum fines orationi academicae positos migret , transeo ad praelectionem programmatis certaminis literarii, Regis favore hoc anno ab Academia, Lugduno-Batava editi. Sequitur programma certaminis literarii. Proposuit Academia quaestiones. Vos, Iuvenes lectissimi! una cum alia- rum academiarum civibus, in pulcerrima hac Musarum palaestra vires pe- riclitemini. In quo agendo non tam honores spectetis, e praemio ferendo: in victorem redundaturos, quam ipsam optimarum rerum scientiam, quam mp a aa a T a a t a a a aaar aaa RTIA $ aa agana ORATIO. 27 - disquirendo et explorando consecuturi estis. Ea vivimus tempora, quibus Neerlandia viris indiget bene institutis, rerum in suo quibusque genere peritis, mentis acumine praestantibus. Vestrum, Iuvenes! est cavere, ne tales in posterum patriae nostrae desint. Cavete autem simul, ne reram scientia imbuti pietatem et religionem animis vestris. excidere patiamini. Nam cum e religionis contemptu demagogorum in Europa terror exstiterit , ab altera vero parte: religionis -abusus ẹti superstitio gentium progressioni ad conditionem perfectiorem, dici vix possit, quantum noceant, a vera h. e. a Curisti religione, nullis sordibus contaminata , oriri demum populi felicitatem posse, palam est. Auditis Iuvenes! quid muneris vestri sit. Cavetote, ne spem in vobis positam irritam faciatis, atque virtutis laudem, a proavis acceptam , illibatam ad posteros transferte. Rectoris munus pono, quod commissum in annum sequentem esse Viro Clarissimo FreperRIco Kaiser, Decreto Regio accepimus. Tau igitur Vir Clarissime! iam locum tene, :non. tantum. legi ut satisfiat in te collatum , sed meritis tuis debitum. Tu:dta: magistratum geras, ut inde in te nihil non boni et iucundi, in Academiam Leidensem fructus eximii redundent! Quod faxit D. O. M.! DIXI. 4 * # ACTA IN SENATU ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE. A. 1857. Die 6 Ianuarii. Leguntur literae Curatorum , d. 15 Octobris 1856 datae, quibus Senatui nunciant Viram`Ornatissimum Martinum HOEK , Phil. Nat. Candidatum, Regio Decreto 19: Tulii 1856 creatum esse Observatorem in Academiae observatorio astronomico, in locum Viri Clar. I. A. C. Ouprmans cum honesta missione demissi. Senatus designavit quatuor Professores, quorum nomina ad Re- gem deferantur, ut inde in proximum annum Academicum Recto- rem Magnificum eligat. Sunt Viri Clarissimi : F. KAISER. I. H. STUFFKEN. A. E. Smon Tuomas. C. I. VAN ÅSSEN. Designantur porro quatuor Professores, e quibus in proximum annum Actuarius constituatur, Viri Clarissimi : A. KUENEN. F. KAISER. I. H. STUFFKEN. S. VIssERING. ACTA IN SENATU. 29 Die 3 Februarii. Recitantur literae Ourdtotni quibus cum Senatu com- municant apographum Decreti Regii 22 Ianuarii, quo in proximum annum Academicum Rector Magnificus creatus est Vir Clarissimus F. KAISER. Rectori futuro Assessores constituuntur Viri Clarissimi : T. G. I. IUYNBOLL. F. G. KRIEGER. C. I. VAN ÅSSEN. I. I, Prins. Die 9 Februarii. Rector refert in conventu Curatorum cum Rectore et Assessoribus e Candidatis designatis Actuarium in proximum annum Academicum lectum esse Virum Clarissimum A. KUENEN. Rector Magnificus cum Senatu reliquisque Professoribus in Au- ditorium Maius descendit. Habita oratione de Sacris Literis Theo- logiae nostra uetate libere eæcultae fonte ac fatis Academiae me- . moratis, certamen indicit Literarium. Mox sollennibus verbis posito Magistratu e cathedra descendit. Novum Rasborem Magnificum Professores in senaculum dedu- cunt et salutant. SERIES LECTIONUM; IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA HABENDARUM, POST FERIAS AESTIVAS ANNI CIOIOCCCLVI. FACULTAS THEOLOGICA. I. H. Scouten Dogmaticae Christianae partem priorem explica- ETOT E Ne ra bit, dìobus Martis: et Iovis, i4. LARSSU EO, gow ER EA Rhon AE, et diebus Iovis et Veneris, ...... 0 PI. i iui X, i Theologiae naturalis sive Philosophiae de Deo Historiam, in- j primis recentiorem , enarrare perget, diebus Lunae et Iovis, f: Theologiam biblicam N. T., sive Historiam doctrinae Chri- stianae aevo apostolico tradet, diebus Martis et Veneris, I. Orationibus sacris pracerit, diebus et horis sibi et Candida- l tis Theologiae commodis, ; W. A. van HENGEL, provectae aetatis causa rude donatus, quan- tum per vires licebit, Academiae alumnis prodesse conabitur. E . N. C. Kist Historiam ecclesiaticam docebit, imprimis antiguam , i diebus Lunae, Martis et Mercurii, . . >. o.. ooun e nao XII. Christianae Morum Disciplinae partem exponet practicam et asceticam, diebus Lunae, Mercurii et Veneris, ..... KI. Scriptorum Ecclesiasticorum , maxime Belgicorum , Historiam tradet, diebus Iovis et Veneris, =. . ccs e cen eneee XII. Historiae ecclesiasticae veteris Monumenta exponet, die Martis; | aa aa e A IOA E a N XI. Orationibus sacris praeerit, die Martis, . . . oe s socso TI. a R E E A A c W a u Er A SERIES LECTIONUM. l - 81 A. Kuznen Criticam et Hermeneuticam N. T. tradet, die Lunae, hora X, dia: Mrono aaa nisana sathai EAI I A aE A NAN TF, o ARE I PU A E EA E A E EF E A E VIII. Librorum V. T. historiam enarrabit , die Mercurii; soas $S R L C: W A E E E E TE VIII. Orationibus sacris praeerit, diebus et horis sibi et Candidatis Theologiae commodis. ]. I. Prins utramque Epistolam Petrinam ERAR diebus Mercurii iovis otiVoneris;: o sre ST T DTA, IX. Artem homileticam tradet, diebus Martis et Mercurii, . . X. De cura pastorali aget, die Lunae, . ..s s iua II. Exercitationes Catecheticas moderabitur, hora postea indicanda. Orationibus sacris habendis praeerit, diebus et horis sibi et Candidatis Theologiae commodis. i **%* Publice disputandi Exercitationibus praeerunt N. C. Kist, I. H. ScuoLtTEN, A. KurneN et I. I. Prins, die Veneris, . , II. FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM. ET PHYSICARUM. I. vAN DER HorvEN Zoologiam et Anatomen comparatam doce- bit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, . . . XI. Mineralogiae et Geolog. elementa exponet , dieb. Lun. et Merc. TI. Anthropologiam et generis humani Historiam naturalem do- ` cebit, diebus Martis et Iovis, ....... E EA IA A. H. vaN per Boon Merscu Chymiam corporum organicorum exponet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Iovis; . ..... IX. Chymiam, quae anorganica vocatur, docebit, iisdem diebus, XI. Artem pharmaceuticam theoreticam et experimentalem expo- net, :diébūüs ‘Lunae et Mercurii, <% o oo es Eri a e XII. Oeconomiam ruralem tradet, . diebus Martis et Tonne Ia XII. Experimenta instituendi artem docebit, et Exercitia practica in Laboratorio moderabitur. quotidie. Cum Studiosis provectioribus de Physiologia chymica collo- quetur, die Veneris, hora vespertina, .... esse... V—VIII. 82 . SERIES LECTIONUM. G. I. Verpam Elementa Geometriae planae et Trigonometriam planam tradet; die Tovi ais s eci e n oia ala e E TE E ot- dio Voneniny i die a a N a Ae a a Ta O P _ Steteometriam et Trigonometriam sphaericam docebit, diebus Martis ot Jovis, ais eser a heus lade leko dara A A Calculum Differentialem et Integralem itemque Mechanicam tradere perget, diebus et horis deinde indicandis. Scholas paedagogicas habebit, die Lunae, lora commoda. F. Kaiser Astronomiam theoreticam tradet, diebus Lunae, Mar- tis , Mercurii (ab: Jot ts setae Aaa e Aa a A E ASO Astronomiam practicam, iisdem diebus, .. ...... i Astronomiam, quam popularem vocant, tradet, diebus pa: nae -et Tovis hors. vespertina; gire w eina V AT Singulos suos Auditores ad coelum, tubi optici ope perlu- strandum, aptis temporibus evocabit. Artis observandi Exercitiis quotidie praeerit. Arithmeticam universalem, sive Algebram, tradet, diebus Lunse -Martis et Mercuri, oo EnA a a a s G. H. poe Vriese Plantarum indigenarum et mediĉa virtute prae- ditarum Historiam illustrabit, verno et aestivo tempore, diebus Lunae, Martis; :-Morcuri et- Toyisp ir i eiod a nL, R Physiologiam plantarum exponet, iisdem diebūs, .. .... Selectas demonstrabit familias naturales, dieb. Martis et Jov., Excursionibus botanicis praeerit, die Sat., apta tempestate. Historiam plantarum medica virtute praeditarum et pharma- cognosin regni vegetabilis et animalis, duce Pharmacopoea Neerlandica, futuris Pharmaceutis tradet, diebus Lunae et Morcurikpi iiaa au a i aa P. L. Rixe Physicam experimentalem docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, . . aoon ais $ De Physices capitibus selectis latius et fusius disseret, dicis Lunae “et: Morcunil, i. samta nioe anuet. R O Physicam mathematicam tradet, diebus Lunae et Veneris, Exercitiis physicis practicis praeerit quotidie. hora X. IX etx. VIII. H. SERIES LECTIONUM. 38 FACULTAS PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. I. Baxe interpretabitur Crceronis Brutum, et Taciti (ut fertur) Dialogum de Oratoribus, cum ea interpretatione coniuncturus Historiam Literarum Latinarum, dieb. Lun., Mart. et Merc., hora IX. Ex Antiguitatibus Atticis selecta capita tidatabit, die Martis i ét Mercuriy o. op eere A E EE GRUA I. A. Rurerrs Irsaran Vaticinia et Piälrids selectos interpreta- bitar, dièbus Latas: ot Martis onI a A O TA OA SE, 1X, öl die Morén i nT a o e EPR S AE Opi, VIII. Primum SamurLIs Librum cursoria lectione tractare perget , dioi Martis. no ta GRS TIRGO J ASOSLI E BIA i AOC RTR } XIT. Antiquitates Israelitarum explicabit, diebus Lunae, Martis Sé Morou ar e E AR E A a A Y y XIF, Grammaticam Sanséritam docebit, die Saturni, .. ..... EE T, G. I. IUYNBOLL Sermonis Hebraei elementa tradet, cum Gram- matica explicanda; tum analyticis Exercitiis moderandis, diebus Lunae, Märtis, Mercurii et Iovis... o e Era VIII. Literarum Arabicaruńn, Chaldaicarum et Syriacarum initia docebit (duce C1. Roorpa , WiıxrRo , UnLEmaNNo), die Iov., F, et diebus Veneris et Saturni, . . s eo ee ee aa VIII. Cum provectioribus - discipulis legere perget Æl-Bayano’l- Mogrib, et Chrest. Arab. KosreartenNi, die Lun. et Merc., II. Chrest. Kyr, Hanni et SIEFFERTI, et Dionys: TELMAHA- RENsIS Chronicon Syr., a TuLLBeERGIO editum, die Martis, H: I. H. Srurrken Logicam tradet, die Iovis, .. .. n. onnea IX, OE ONONO y e ai a a a e e TS XI et I. Metaphysicam docebit, Abis Martis et Mercurii, ..... X. Historiam Philosophiae explicabit, diebus Lunae et Iovis, XII. Paedagogicam exponet , diebus et- horis-Auditoribus commodis. C. G. Coser interpretabitur HomERUM, HERODOTUM et IsocRA- TEM, diebus Lunae, Martis et Mercurii, . s.es. e vu aen. X. 34 SERIES LECTIONUM. Cum provectioribus leget PLATONEM, ÅRISTOPHANEM, So- PHOCLEM et TavorpinEm , diebus Iovis et Veneris, .. .. Antiquitates Romanas tradet, dieb. Lunae, Mart. et Merc. , Antiquitates Romanas selectas provectiores docebit, diebus Tovis et Veneris cecidit da: dia e a oE a Scholas paedagogicas habehi; ilitia Martis et Iovis, |.. Initia Palaeographiae Graecae candidatis Literarum explica- bit, diebus Veneris et Saturni, <.. o o eee s an Disputandi exercitia publica moderabitur , die Iovis, .. R. P. A. Dozy, Prof. Extraord. , Historiam universalem explicabit, diebus Lunae, Martis et Magii, a e a aE A d De fontibus locisque difficilioribus historiae saeculi decimi septimi exponet, diebus Iovis et Veneris, .. ... TAAR Historiam Islamiticam explicabit, die Lunae , hora vespertina , Interpretari perget Ibn-Djobairi Itinerarium, die Lunae, hora yosperana, e E A E e e AAN NEN Et al-Makkarium, die Martis, hora vespertina, be Haritik M. pre Vries Historiam Patriae tradet, die Mercurii, ~ : «< .% et diebus; Iovis- et; Venerisp ii s aia kn. rare s Apan Linguam Literasque patrias explicabit, diebus Lune, Martis et Maieurils riara a Ja maresti a rnol -taiji Linguam Literasque- patrias medii aevi explicabit, diebus Martis et Iovis, . -raso h ept metroko s poAun Exercitia oratoria moderabitur , die Veneris.. o. sics tacs Selecta Vonnrt et Hoorrtir carmina interpretabitur, die Lun. , Linguam Gothicam tradet, die Martis, hora vespertina, . Cum Literarum Sanscritarum studiosis aget de Linguis Indo- Germanicis, mutua comparatione explicandis, die Saturni ; FACULTAS MEDICA. C. Pruys van DER Hogven Pathologiam docebit, diebus Lunae, Mercurii et Veneris; dioiioid oikoa dii ifo. ouocwiat aigo Medicinam practicam cum exercitatione in Nosocomio aca- demico, quotidie; = > s ikTiyisii. 10 ii gM. osni end XI.: VI. VIL E . VI—VIII. II. XI. SERIES LECTIONUM. 35 Historiam Medicinae tradet, diebus Martis et- Tovis;. . .. hora I. G. C. B. Surıxnear Therapiam generalem docebit, diebus Martis et' Iovis; gipio otoii. knila anisut iA iy KLDL TZA y, S tai XII, ot dio Saturni a ETa Ke r ATUN RED t toiii IX Pharmacognosin aiiis remediorum Historiam , diebus ; Lunae, Mercùrii et Veneris, . cens e i enana 2 XII. Therapeuticum remediorum usum indicabit, diebus Meröhrii AA aT aT RERA HNT o MEREEN AEEA N IX. Doctrinam morborum singularium tradet, diebus Lunae, MU OE LO E A E GO aTe gsi a Ai TX: Praxin medicam ad lectulos aegrotantium moderabitur , die- bas-singnla Kiote mire OUO IE, Erbaa ENN X. F. W. Krmórr Theoriam „Disciplinae chirurgicae ezponek, diebus Lunae, Mercurii et Veneris, oos n.n EE PEREAT ENCEN VI Exercitationibus clinicis, in Nosocomio academico habendis, vacabit, diebus Lunae, Mercurii, Iovis et Saturni, . .. XII. ~ Collegio casuali, diebus Martis et Veneris, . >e... XI—NI. Operationes chirurgicas, tum etiam vincturarum et fasciarum Doctrinam demonstrabit, horis-deinde indicandis. ; Doctrinam de morbis oculorum exponet, die Saturni, X—XII. Medicinam forensem , diebus Lunae et Iovis,. ...... ? I. Anthropologiam medico-forensem docebit, die Veneris, . I A. E. Sımon Tuomas, Prof. Extraord., Theoriam artis obstetriciae ” exponet, diebus Martis, Iovis et Saturni, .. .. s... o. VIII. Exercitationibus clinicis, in Nosocomio academico habendis , ORDR AUidio s esa na ES s ia o Uea g eo as IX. Doctrinam Operationum tradet, et Qpiiatimitins obstetriciis , tum in pelvi factitia, tum in cadavere instituendis, prae- ertr ura aS aKER GO, IANN I. Gynaecologiae et Gynaécopathologiae. capita selecta tradet , die pungadg sonb: pitamosga JRT Eina ENO, TI. Praxin obstetriciam, tum in Nosocomio academico, tum in Policlinio obstetricio, quoties necesse erit, moderabitur. H. HarserRTsma, Iust. FIL., Prof, Extraord., Anatomiam spe- 5%. 36 SERIES LECTIONUM. cialem et practicam docebit, diebus Lunae , Martis, Mercurii, Tovis et Voneiissiisih a dawk uean e eA Physiologiam ,. experimentis et. observationibus microscopicis illustratam „iisdem diebus. :. s o di une o UNAR k Methodum secandi cadavera, quotidie, hiberno tempore, . F. W. KrīircER et H. HALBERTSMA. disputandi Exerċitiis P pracerunt; die- Martis i 1 a aN OET RN FACULTAS IURIDICA. H. G. Trypeman, Emeritatum nactus et cessans a Praelectioni- bus, non tamen cessabit in studiorum suorum fructu. lubenter communicando. C. I. van Assen interpretabitur Digestorum lodo alöctos) diebus Lunae , Martis. :et::Moreuriio i siora eA E TU Institutiones Iuris IUSTINIANEI secundum Lineamenta a se edita, diebus Lunae, Martis et Mercurii, ......a. Tus civile hodiernum, secundum Compendium a se ae diebus Lunae , Martis et Mercurii, .. . e. codice an Legem‘ Iudiciorum privatorum eorumque Historiam, et rem iudiciariam: privatam, :die Tomibyri aneii o sI EN et die Veneris, cum Exercitationibus forensibus, . .. Auctorum classicorum selectos locos ad Ius Romanum per- tinentes, horis deinceps constituendis. H: Cock tradet Ius criminale, diebus Lunae, Martis, Mercurii öt Iovis, oe e a e a e a S a a 4 Tus publicum et Gentium, diebus Lunae , Martis et Mercii; Ius naturale, diebus Lunae, Martis et Mercurii, . .. ... Ordinem Iudiciorum criminalium, diebus Lunae, Martis et Mercurii jia aare peA A ETI I. pe War Historiam Iuris Romani onarrahit, diebus “Martis. Merouri et Iovis a ek aR EE AEA ATE e, Encyclopaediam et Methodologiam Tiie explicabit , iisdem diebus: apa aA e ki e NN E NOA hiia K IX. XI—ITI. Iir ORIF xI. X—XII, XI. nE a SERIES LECTIONUM. Ius mercatorium.exponet, die- Iovis, .-. ©. o. o eo enoe Et dO: Vona s DA Ta TEA NESTI ce “ S. VısserING Statisticam Patriae explicabit , diebus Lunae , Martis Ok M ONURIS a a a Sa s aa a a O e asal eN e a eli Historiam Europae diplomaticam , iisdem diebus, n Tait Oeconomiam'` politicam, die Iovis, ......... NEE etdie Veneris; s s ainar rr c.e; o [ó foj"e; g7 o "io e 0 elb P. O. vAN DER Cuis, titulo Professoris Extraordinarii ornatus , Numismaticam universalem docebit, diebus et horis, quae Auditoribus convenient. i I. A. Boocaarn , Med. Doct. , Prosector, Anatomiam pathologicam dodébitii dio Tovini? An a A h Anatomiam generalem, demonstrationibus microscopicis hh stratam, exponet, die Veneris, ...... ai IREE Exercitiis practicis in Microscopii usu praeerit, horis Audi- toribus commodis. ; C. A. X. G. F. SıcuERER, Literarum Germanicarum Lector, selecta principum Poetarum Germanicorum carmina interpretari paratus est, simul id acturus, ut his ipsis exemplis varia Poeseos genera explicet Auditoribus. Si qui sint Linguae Germanicae minus periti, qui Gramma- ticam doceri cupiunt, his quoque lubentissime vacabit. C. G. Loxxers, Academicus Artis gladiatoriae Magister, aptum et elegantem gladii usum docebit. XII et I. I—IV. I—IV. PR OGRA N A, CERTAMINIS LITERARII, A RECTORE ET SENATU ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE D. IX MENSIS FEBRUARII A. CIOIOCCCLVII INDICTI, Ex Reġis Augustissimi Guruıermı II liberalitate et munificentia, Rector et Senatus Academiae Lugduno-Batavae , omnes Academiarum huius Regni cives et Athenaceorum alumnos in annum sequentem. ad Certamen Lite- rarium invitant et evocant, propositasque a singulis ordinibus Academicis quaestiones iubent promulgari. ORDO DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM. ET PHYSICARUM sequentes proponit quaestiones : n Critica instituatur disquisitio de corporibus, guae Glucoside vocantur. TI. Quaeritur commentatio de Functione potentiali a Gaussio dicta. Accurate igitur exponatur, quaenam sit huius functionis ratio, guibus porro notis et guo usu sit conspicua; — exposita autem et eæplicata exemplis illustrentur aut confirmentur; — neque etiam desint aut absint, quibus appareat, quid cuigue celebrium måthematicorum debeatur, hanc functionem gui de industria tractarunt, meliusgue aut latius explicare seu evolvere eam, ad usum magis accommodare , ipsum usum augere, novague cognitis addere studuerunt. Ad quas quaestiones aut Latino, aut patrio sermone respondere licebit. E TE PROGRAMMA CERTAMINIS LITERARII. 89 ORDO PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET - LITERARUM HUMANIORUM hasce proponit quaestiones : Foira Enarretur Tudaeorum Aegyptiorum historia inde a regni Israelitici ever- sione ad Moslimorum in Aegyptum invasionem; in gua exponenda et ad rem politicam. et ad religionem attendatur. II. Egponatur, quae fuerit Galliae. conditio anno CIOIOCLXXVII , ad eam rationem cuius` egregium exemplum dedit Macavray in capite tertio, ubi descripsit conditionem Angliae, quae fuit anno CIOIOCLXXXV. Ad Idam quaestionem patrio sermone erit respondendum. ORDO MEDICORUM sequentem proponit quaestionem : Quaeritur historia. et epicrisis theoriae, gua caloris animalis originem et naturam eæplicuerunt physioloyi, non neglectis guae physiologia comparata suppeditavit phaenomenis, tunc etiam, si fieri possit, repetitis et auctis experimentis ad doctrinam hanc illustrandam facientibus. Quam quaestionem, in gratiam eorum, qui responsuri patrio sermone utentur, his verbis indicari posse censuit Ordo: Men verlangt eene Geschiedenis en Kritiek der verschillende over den oorsprong der dierlijke warmte voorgedragene theorièn, met vermelding der voornaamste tot dit leerstuk behoorende bijzonderheden uit de vergelijkende physiologie, en zoo mogelijk met herhaling en uitbreiding der waar- en proefnemingen tot opheldering van de daartoe betrekkelijke verschijnsels in het werk gesteld. ORDO IURECONSULTORUM has proponit quaestiones: V £ ` Colligantur, disponantur et illustrentur regulae iuris antiqui a Caesaribus . în constitutionibus suis observatae. 40 PROGRAMMA CERTAMINIS LITERARII. IE Eaponantur et diiudicentur variae optimorum Seriptorum sententiae ad locum Oeconomiae Politicae de rerum valore. Ad Iam quaestionem patrio sermone respondere licebit, ORDO THEOLOGORUM hanc proponit quaestionem : Sermonis Graeci, quo Marcus et Lucas usi sunt, diversitas grammatice ùllustretur in locis Buangeliorum, in m alter alterius Montat consulto immutasse censendus est. Commentationes, Latina oratione conficiendàe, nisi in casibus singulari- bus aliter fuerit constitutum, aliaque quam auctorum manu conscyibendae , ante diem, 1 m. Decembris huius anni, mittantur ad Virum Clarišsimum ÅBRAHAMUM KurNEN, Academiae Actuarium. : Singulae lemmate. inscri- buntor adiunguntorque schedulae obsignatae, auctorum nomina et praeno- mina integris literis continentes, eodemque exteriore parte lemmate. in- signitae. Ordinum de acceptis Commentationibus Tudicia publice pronuntiabuntur optimarumque responsionum auctoribus, examine ante instituto, praemia tribuentur, die Academiae natali vrr m. Febr, CIoIocccLVIIE NUMERUS STUDIOSORUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA DIE 31 DECEMBRIS CIQIOCCCLYI. A 4 E FACULTATR | È FACULTATE | E FACULTATE | Z FACULTATE | E FACULTATE TOTUS DISC. MATH. | PHIL, THEOR. THEOLOGICA, ET PHYS. ET LIT. HUM. MEDICA. IURIDICA. NUMERUS. 165 17 20 104 505. If 199 Praeterea in Album - Académicúm-- nomina. Studiosorum „--in.:diversis Athenaeis studiis- operam navantium, relata sunt, eo tantum. consilio, ut in Facultate Theologica hic èxaminentur et: Doctores creari possint -quorum : " " Diso: Math, et Phys. ci iid. le; " " Phil. Theor. et Lit. Hum. 8. A LA Medica AGa g 4l, 4 u Fadia arn u iaoa 36. 123. DOCTORES CREATI IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA, a A DIE VIN M. FEBRUARII CIOIOCCCLVI AD DIÈM IX M. FEBRUARII CIOIOCCOLVII. Die 16 Februarii. Henricus NıcoLaus FREERIKS, e pago Vleuten, Med. et Chir. Doctor, defensis Thesibus, Artis Obst. Doctor. D. 13 Martii. Gurumærmus Horzr, Haganus , defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 14 Martii. CoRNELIUS GUILIELMUS CHRISTOPHORUS Iacosus, Vlaar- dingensis, defenso Specimine continente: eenige waarnemingen over Scheurbuik , Med. Doctor , cum laude. D. 15 Martii. Anrtonrus RomEYN, e pago Zevenhuizen Hollandus, publice defenso Specimine historico-literario exhibente vitam Philippi Macedonis Amyntae filii, Phil: Fheor. Mag. et Lit. Hum. Doctor, cum laude.. Eodem die. JIomannes Hënkrcus Loorvrr, Schiedamensis, defensis The- sibús, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 31 Martii: Ionannes Henricus NærmeYER, Vlaardingensis, defenso = Specimine exzhibente: een door den sehrijver waargenomen ziektegeval , Medicinae Doctor, magna cum laude. D. 2 Aprilis. Iomannes Perrus SmErLE, Haganus, defenso Specimine over de oorzakew van den strijd tusschen Engeland en zijne Ameri- kaansche koloniën in de vorige eeuw, Tur. Rom. et Hod. Doctor, magna cum laude. D. 3 Aprilis. Evrrarpus Ianus Everwiyn Lancer, Amstelodamensis, publice defenso Specimine de connewitate delictorum, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude, S O T E O a e a DOCTORES CREATI. 43 D. 8 Aprilis) Franciscus Carorus Fievez, Haganus, publice dèfenso Specimine de principio iuris: alteri stipulari nemo potest, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 12 Aprilis. Iacosus AreNtTrus Mavurmius van Cars pe Rart, Brie- lanus, defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor. D. 2 Maii. Iacosus van pE GRrarr, Medioburgensis, publice- defenso Specimine exhibente: Geschiedenis der wetgeving op de tienden hier te lande, Iur. Róm. et Hod. Doctor, cum laude. D. 6 Maii. Lupovicus Antonius Evarnius Crarssen , Goorensis, defenso = Specimine de trombosi, Medicinae Doctor. D. 8 Maii. Lupovrcus CaroLus Levore, Leidensis, defenso Specimine : de spirometrie van Paser en Gay Lussac proefondervindelijk onder- zocht, Math. Mag. Phil. Nat. Doctor, magna cum laude. D. 9 Maii. WıiırnrLmos Martinus Overes, Roterodamensis, publice de- fenso Specimine over braking bij barenden, Med. Doct., cum laude. D. 10 Maii. Pavurus CornELIUS HOYNCK VAN PAPENDRECHT, Roteroda- mensis, defeñsis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor. Eodem die. Ionmannes Tuomrr, Roterodamênsis , publice defenso Specimine exhibente: zwee door den schrijver waargenomen ziektegevallen, Med. Doctor, cum laude. D. 16 Maii. Henricus SEBALDUS VAN DER MONDE, Sylva-ducensis, de- fenso Specimine over het geneeskundig gebruik van het Arsenigzuur, Med. Doct., cum laude. D. 24 Maii. Ianus Iacosus Loxm, Bredanus, defenso Specimine exhi- bente: de costumen van Breda '`betrefende de huwelijks-gemeenschap, Iur. Rom. et Hod. Doctor, magna cum laude. D. 4 Tunii. Iacosus Iomannes EwaLDus BENTFORT, è pago Soeterwoude , defenso specimine exhibente: een: door den schrijver waargenomen ziektegeval, Mėèdicinae Doctor, magna cum laude. D. 7 Iunüä. Lupovıcus CornELIUS IAcoBūs BRUTEL DE LA RIVIÈRE, Haganus, defenso Specimine exhibente: vier waarnemingen van ge- stoorde baring, Med. Doct., cum- laude. D. 10 Iunii. FreneRIcUsS Iustus VAN HARENCARSPEL, Noviomagensis, de- fensis Thesibus, Tur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 6t 44 DOCTORES CREATI. Ds 11 Junii: SamunL EnptZ, Snecanus, : defenso: Specimine exhibente : twee ziektegevallen -door cden Kchrijver waargenomen in. het Caecilia- gasthuis te Leiden, Med. Doct., cum laude. D. 12 Iwnii. Casrarus Perrus Pous Koormaas, Waardenburgensis; de- fenso Specimine exhibente: drie. ziektegevallen door, den Kchrijver waargenomen , Med. Doct. , cum laude. Eodem die. Iacosus ANNE vAn pEr Cumis, Leidensis, publice defenso Specimine c. t. De stichting-der vereenigde O.J. Compagnie enz. , Iur. Rom. et Hod.: Doct. ; -cum laude. A D. 13 Iunii. Isaacus CARADORN i Haganus, puðlice defenso Specimine c. t. de. algemeene Rekenkamer en-de rekenpligtigheid. in Nederiand Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum- laudes =o: Eodem die. - Ionannes RupoLrausi EGInIus DE sadala Indo-Batavus , defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum. laute. D. 16 Iunii. Ianus LıncKeRs, Leidensis, defenso Specimine exhibente : een door den schrijver waargenomen ziektegeval, Med. Doct. , cum laude. - Eodem die. Franciscus Aveusrtus IosePuus vAn Lanscnor, Sylva-ducensis , defenso Specimine ¢.-t. Stichtingen als: rechtspersonen beschouwd, Iur. Rom. et Hod. Doct., magna cum laude, ; D. 18 Iunii. SsorrD Anne Vennie Memrsz, Harlingensis, publice de- fenso specimine c. t. Geschiedenis. der- staatsregterlijke bepalingen betreffende. de vervaardiging van wetten enz., Iur: Rom. et Hod. Doct. , magna cum laude. r D. 21 Iunii. HrnrIcUS SAMUEL VAN LENNEP, Amstelodamensis, publice defenso Specimine exhibente: de wetgeving op de groote. wegen in Nederland, Iur. Rom. et Hod. Doct: , cum laude. Eodem die. Aveustus SassE, e pago de Rijp, Med. Doct., defensis The- sibus, Artis‘ Obstetr. Doctor. D. 23 Iunii. LamseReUs HENRICUS SLOTEMAKER, ex urbe Maassluis , pu- plice defenso Specimine, quo comparatis nonnullis Euangelii quarti -et Kynopticorum locis- utrorumgue fides historica confirmatur, Theol. Doct., magna cum laude. D. 24 Iunii. Dıpercus - Visser, Zaandamensis , publice defenso Speci- mine exhibente guaestiones quasdam de oeconomia politica et iure DOCTORES CREATI. 45 publico ad Grotianos libros exactas, Iur. Rom. et Hod, Doctor, cum laude. D. 25 İunii. Heynrıcus Perrus van Kaarnoven, Leidensis, defensis The- sibus, Iug, Rom. et Hod. Doctor, cum laude. Eodem die. GuILIELMUS VAN DER Iaer, Haganus, defenso -specimine c. t. Kan tiendregt naar het Nederlandsch Burgerlijk regt door verjaring verkregen worden? Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. D. 26 Junii. Perrus Mounier, Amstelodamensis, publice defenso speci- mine de locis nonnullis Buangeliorum, in quibus V. Testamenti libri ab Tesu laudantur, Theologiae Doctor, magna cum laude. D. 27 Iunii. Pavrus Corners Maas GrrstTERANUS, Delphensis, defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor. D. 28- Iunii. Henricus Aprianus Prerers, Haganus, defensis Thesibus , Turis Rom. et Hod. Doctor. Eodem die. HenrIcus SrermAanus TOE Larr, Amstelodamensis, publice defenso Specimine c. t. Vergelijking tussċhen de wetsbepalingen om- trent het Notaris-ambt volyens het Groot-Placaetboek met de wet van 9 Julij 1842, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. Eodem die. HrrmANus Perrus Hooe, Haganus, defenso Specimine c. t. De wetgevende magt der Provinciale Staten , Iur. Rom. et Hod. Doct. , cum laude. D. -30 Iunii. Isaacus GureLmus Hoynck van ParenprecHT, Rotero-' damensis, defensis Thesibus, Iur, Rom. et Hod. Doctor. Eodem die. Ianus ANTONIUS LAÙRENTIUS VAN SANTEN, Sylva-ducensis, publice defenso specimine over de organische sluiting der vagina, Med, Doct., cum laude. ` D. 2 Tuli. Marruras Hermanus MoLrensgrork, Delphensis, publice de- fenso Specimine over tropische dysenterie, Med. Doct., cum laude. > D. 10 Septembris. Lupovıcus CornELIUS IACOBUS BRUTEL DE LA RIVIÈRE, Haganus, Med. Doct., defensis Thesibus, Art. Obstetr. Doct. Eodem ‘die. PavLus - Horxrema Kınama, e pago Makkum, Med. Doct., defenşis Thesibus, Art. Obstetr. Doctor. D. 18 Septembris.. Ianus MuLper, Zaandamensis, defenso Specimine ex- hibente: Bijdrage” tot de Leukaemie, Med. Doct., magna cum laude. 46 DOCTORES CREATI. Eodem die. BARTHOLOMEUS VAN DER Erst, Dordracensis, defenso Speci- mine exhibente: Bijdrage tot de kennis van den phosphorus als ge- neesmiddel en vergift, Med. Doctor, magna cum laude. D. 26 Septembris. Sırko Hrrrts Rinkes, Ioura-Frisius, publice defenso Specimine de oratione prima in Catilinam a Cicerone abiudicanda , Phil. Theor. Mag. Lit. Hum. Doctor, magna cum laude. D. 29 Septembris. DIpErRrICUS GERARDUS CRAMER, Roterodamensis, de- fenso Specimine over de cycloidale nee Math. Mag. Phil. Nat. Doctor, magna cum laude. Eodem die. Lronarpus Rrcur, Monasteriensis, defensis 'Fhesibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 30 Septembris. Grorerwvs Luvovicus Mens Fiers SmEDING, Surina- mensis, defenso specimine exhibente: Aanteekeningen betreffende onze kennis van het oog, Med. Doctor, magna cum laude. Eodem die. GurreLmus Nıcoraus pu Reu, Leidensis, publice defenso Specimine de gente Fabia, Phil. Theor. peog Lit. Hum. Doctor, magna cum laude. D. 6 Octobris. HEeNnrIcus VERMEER, Daventriensis, Abioia Specimine inscripto: Bijdrage tot de kennis der Proko andaiektė ; Med. Doctor , cum laude. D. 9 Octobris. Anronros Franciscus Vos DE WArL, Zwollanus, de- fenso Specimine c: t. over conservatoir Arrest onder Derden, Iur. Rom. et Hod. Doctor, magna cum laude. D. 10 Octobris. IOHANNES HENRICUS VAN DEN ÅCKER, Eindhoviensis , i defenso Specimine inscripto: drie ziektegevallen door den Schrijver waargenomen , Med. Doctor, cum laude. D. 14 Octobris. Perrłus VerKkanE, Vlaardingensis, defenso Specimine : over het trommewlies en de. gehoorbeentjes, Med. Doctor, magna cum laude. D. 15 Octobris. GERARDUS [OHANNES STORM Börtntá, Zwollanus, de- fenso Specimine de interventione cambeali, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 21 Octobris. ALBERTUS ĪOHANNES DUYMAER vAN Twıst, Daventriensis, defensis Thesibus, Iur. Rom, et Hod. Doctor, magna cum laude. È N w e a a aa a a BAY P DOCTORES CREATI 47 D. 24 Octobris. DımmEN LODDER , e pago Ouddorp, Med. Doctor , defensis Thesibus, Art. Obstetr. Doctor. D. 28 Octobris. Iacosus van Kaartnoven, Leidensis, publice defenso Specimine inscripto: over een osteo-cysto-sarcoma humeri; Med. Doctor, cum laude. D. 29 Octobris. GurtıeLmus Noren, Barendrechta-Hollandus , puġlice defenso Specimine inscripto: over placenta praevia, Med. Doctor, cum laude. Eodem die. Nıcotaus Bosz, Roterodamensis, publice defenso Specimine c. t. Bijdrage tot de kennis van de traumatische verscheuring der . longen, Med. Doctor, magna cum laude. - D. 3 Novembris. ANDREAS AnrtoNIUSs WEVE, Haganus, defensis The- . sibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor, magna cum laude. D. 14 Novembris. MICHAEL DE KEYZER, ex pago Cromvoirt , publice de- fenso Specimine inscripto: Bijdrage, tot de kennis van het blaauw- zuur, Med. Doctor, cum laude. Eodem die. EvERARDUS ÅRNOLDUS NDIA AD VAN DEN BOGAERT, Sylva-Ducensis , Med. Doctor, defensis Thesibus, Art. Obstetr. Doctor. D. 17 Novembris. Henricus RupoLPmUS vAN MARLE, Daventriensis, defensis .Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 20 Novembris. Iomannrs CornrELIUS DE Konine, Dordracenus , publice defenso Specimine inscripto: oveř de verbindtenis onder eene op- schortende voorwaarde , Iur. Rom. et Hod. Doctor, magna cum laude. Eodem die. Henrıcus TımmeRs VermoEvEN, Dordracenus, publice de- fenso Specimine continente quaestiones de Ture Hodierno, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 21 Novembris. - WıuarELmus Perrus WeerBeRs , Roterodamensis , publice defenso Specimine inscripto: Zwee door den Kehrijver waargenomen ziektegevallen, Med. Doctor, magn cum laude. D. 25 Novembris. Iacosus HENRICUS VERBEEK , Amstelodamensis , publice defenso Specimine inscripto: de bevoegdheid van den schipper om buitenslands geld op bodemery op te nemen , Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 29 Novembris. Iomannes Hermanus van Lenner, Almeloensis, de- - fensis Thesibus, Iur. Rom: et Hod. Doctor, cum laude. 48 DOCTORES CREATI. ^` D. 13 Decembris. lIomannes Iacosus Priister, Arnhemiensis, defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 19 Decembris. Wyxanpus Bunx, Amstelodamensis, publice defenso Specimine inscripto: Séaathuishoudkundige geschiedenis van den Amsterdamschen graanhandel, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 20 Decembris. Ioannes Gurumimus Box, ex insula Texel, publice defenso Specimine Pauli Apostoli doctrinam de tù ànovroócst ex- hibente, Theol. Doctor, magna cum laude. i ? Eodem die. CornsuIws Iacosus VLADERACKEN, e pago Zype,/ defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor, magna cum laude. D. 22 Decembris. Sımon peN Borr, Vlaardingensis, publice defenso Spe- cimine inscripto: over concentrische en excentrische atrophie der kin- deren, Med. Doctor, cum laude. - Eodem die. Jonmannes Errcus.BancK, Soerabayensis, defenso Specimine continente Quaestiones de Ture Hodierno , Tur. Rom. et Hod. Doctor , cum laude. - £ D. 23 Decembris. SAMUEL JOHANNES THEODORUS HENRICUS NEDERMEYER vAN ROSENTHAL, Arnhemiensis, defensis 'Fhesibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor. Eodem die.. Mavurımıus Haantses, Amstelodamensis, defenso Specimine inscripto: De Nederlandsche en Belgische wetgevingen betrekkelijk de onmiddelijke regtsgevolgen van het Faillissement onderling vergeleken , Tur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. D. 10 Ianuarii 1857. SamureL EnDbTZ, Snecanus, Med. Doctor, defensis Thesibus, -Art. Obstetr. Doctor. i Eodem die. HenrIcus GurLermus DE Moncur , Roterodamensis , Med. Doct., defensis Thesibus, Art. Obst. Doctor. D. 22 Ianuarii. Ianus LınexeRrs, Leidensis, Med. Doct., defensis The- sibus, Art. Obstetr. Doctor. D. 26 Ianuarii. Ianus van Neres, è pago Boskoop, publice defenso Spe- cimine inscripto: De pathogenie der geelzucht, Med. Doctor., magna cum laude. D. 29 Tanuarii. Paurus Horxrma Kinema, e pago Makkum, Med. et Art. Obst. Doctor, defensis Thesibus, Chir. Doctor. e DOCTORES CREATI ; 49 D. 2 Februarii. IomANNEs PETRUS VAN OSSENBRUGGEN, Samarangensis , defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor. Eodem die. Husgrrus Ioacmim Brouwers, e pago Scharn, publice de- fenso Specimine inscripto: over den staatsregterlijken toestand van Limburg, in betrekking tot den Duitschen Bond, Iur. Rom, et Hod. Doctor, cum laude. D. 6 Februarii. GUILIELMUS DE GELDER, Harderovicensis, defensis The- sibus, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. i D. 7 Februarii. Anne Marrus Oupemans, Indo-Batavus, defensó Spe- cimine continente Quaestiones Juridicas, Iur. Rom. et Hod. Doctor, cum laude. ` HONORIS CAUSA. D. 3 Februarii 1857. Ioannes Tıneman , Phil. Theor. Mag. Lit, Hum. Doct. et Theol. Prof. in Seminario Remonstrantium Amstelodamensi, Theol. Doctor; i Eodem die. Syrzrus HorkstrRA , BenrDICTI FILIUS, Theol. Prof. in Semi- nario Teleio-baptistaram Amstelodamensi, Theol. Doctor. Eodem die. ABsrAaHAmUs DiıperIcus Loman, Theol. Prof. in Seminario Luther. Euang. Amstelodamensi, Theol. Doctor. ~F = ACADEMIÅ RHENO-TRAIECTINA. keen À NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM, QUI INDE A DIE XXVII M. MARTII CIOIOCCOLVI AD D. XXVI M. MARTII CIOIOCCOLVII IN ACADEMIA RHENO-TRAIECT INA DOCENDI MUNUS OBIERUNT, RECTOR MAGNIFICUS LUDOVICUS GERARDUS VISSCHER. SENATUS ACADEMICI GRAPHIARIUS IACOBUS VAN HALL. IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. A. VAN GOUDOEVER (Emeritys). C. G. OPZOOMER. I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD I. A. ©. ROVERS. (Emeritus). H. 0. MILLIES, qui munus die 22 m. L. G. VISSCHER. Septembris auspicatus est. S. KARSTEN. IN FACULTATE MEDICA. B. F. SUERMAN (Emeritus). F, ©. DONDERS. I. L. C. SCHROEDER VAN DER KOLK. L. C. VAN GOUDOEVER (Extraord.). G. I. LONCQ, Cory., Ian. Fil, ‘ 54 NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM. IN FACULTATE MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE NATURALIS. TH. G&G. VAN LIDTH DE JEUDE. P. HARTING. R. VAN REES. C. H. D. BUYS BALLOT (Extraord.). C. A. BERGSMA. I. A. ©. OUDEMANS, qui munus Prof. G. I. MULDER. Extraord. d. 13 m. Tunii auspicatus est. IN FACULTATE THEOLOGICA. H. BOUMAN. B. TER HAAR. H. E. VINKE. ; IN FACULTATE IURIDICA. A. C: HOLTIUS, die Iannuarii 1857. B. I. LINTELO DE GEER, a d. 31 m. rude donatus. Dec. Prof. Ord. I. ACKERSDYCK. I. VAN HALL. G. W. VREEDE. LECTORES. G. DORN SEIFFEN, Lit. Humaniorum. I. VENNING, Lit. Anglicarum. 1. H. HISGEN, Lit. Germanicarum. 1I. W. GUNNING, Chemiae. DOCTORES ACADEMICI. A. ©. OUDEMANS. C. L. VLAANDEREN. PETI TEE 5 r aang KIEN A a hie E a a T iee r ORATIO DE SOCIETATE COMMENDATARIA QUAE DICITUR ALIIS LEGIBUS REGUNDA IN NOSTRA PATRIA AC IN FRANCIA, QUAM HABUIT IACOBUS VAN HALL, DIE XXVI M. MARTII A. CIOIOCCOLÝII, QUUM DIEM ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE NATALEM, . UT PRORECTOR, CELEBRARET. P EE AE E A ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE CURATORES, QUOS INTER TE PRIMO LOCO IAM COMPELLARE LICET, NOBILISSIME VAN EWIJCK, COLLEGII PRAESES, VIRI AMPLISSIMI! QUI PROVINCIAE TRAIECTINAE PRAEES, UT PROCURATOR RE- GIUS, VIR AMPLISSIME! QUI CURATORUM COLLEGIO AB ACTIS ES, VIR. CONSULTISSIME! QUI IN HAC VEL PROVINCIA VEL URBE, AUT IURI DICUNDO AUT COMMODIS CIVIUM PROCURANDIS PRAEESTIS, VIRI IN- TEGERRIMI, GRAVISSIMI! QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES, COLLEGAE CON- IUNCTISSIMI! LECTORES, DOCTORES, VERBI DIVINI INTERPRETES, VIRI ERU- DITISSIMI, PLURIMUM VENERANDI! ACADEMIAE CIVES, IU VENES LECTISSIMI, COMMILITONES OPTIMIĘ QUOTQUOT DENIQUE HUC CONFLUXERITIS, DIEM ACADEMIAE Y NATALEM NOBISCUM CELEBRATURI! AUDITORES HUMANISSIMI, EXOPTATISSIMI! Årinus est, ex quo in hanc cathedram conscendebam, munus Rec- toris Magnifici designato successori traditurus. - Florentissima Academiae -nostrae conditione, sano mihi sospitique contigerat annum academium ad finem perducere; Deo Opt. Max. gratias agebam ex imo pectore , eandem- que felicitatem, qua ipse usus eram, successori meo , Clarissimo VIsSscCHERO, Rectori Magnifico, precabar. His vero precibus non omnino annuit Deus. Florere perrexit Aca- demia nostra, ut numquam magis, sed gravissimo malo correptus Rector Magnificus, successor meus, hanc Academiae nostrae felicitatem celebrare nobiscum et ex hac ipsa cathedra praedicare, non potuit. 8 58 $ I van HALL Novo itaque inauditoque exemplo, dies Academiae Traiectinae anni- versarius nulla concione atqùe oratione publica concelebrandus, imo alto silentio quasi premendus erat, vel mihi, ut Prorectori, collegae, viri ma- gnifici, partes saltem eatenus suscipiendae erant, ut neque publicus Curato- rum, Professorum, Studiosorum, civium conventus neque omnis oratio deesset. Profecto si temporis angustias mearumque virium tenuitatem unice at- tendissem, siluissem potius, quam temere et incaute in cathedram iam mihi non paratam conscendissem. Sed cedendum censui, AA. HH. ! iis, quorum plurimum apud me valet auctoritas , Curatoribus , viris amplissimis , Rectori Magnifico optimisque Collegis, uno ore me admonentibus, ne omnino defugerem officium, quod non mea voluntate, sed lege potius moribusque mihi impositum -videbatur : quibus monitis si obtemperassem , aequum ac facile. suum caeterorumque auditorum de mea qualicumque oratione iudicium quasi data dextra mihi pollicebantur. Hanc vestro nomine susceptam obligationem iam vos, AA. HH. ! vestram faciatis meque breviter et simpliciter dicentem vos patienter audiatis ! Quod si in medio scholarum cursu ita derepente evocatus, in hanc cathe- dram adscendi, nemini profecto vestrum mirum videbitur, si ex ipsis scholis argumentum depromam , de quo iam coram vobis dicere aggrediar. Dicam igitur vde societate commendataria quae dicitur, aliis legi- vbus regunda in nostra patria ac in Francia.” Quod argumentum eo maxime nomine sese commendare mihi videbatur, quod cum moribus pa- triis et iuris historia cohaeret, atque non nimis ex intimis iuris quasi penetralibus depromtum est. Societas mercatoria, qualis hodie apud cultiores gentes obtinet, Graecis Romanisque prorsus erat ignota, Mercaturam sane agebant vel studium illud aperte prae se ferentes, ut in Graecia maxime Athenienses, vel id genus lucri quaerendi non omnino respuentes, ut Romani. Et poterant plures con- iunctim in commune lucrum mercari; sed ita nulla obtinuit zovae personae fictio, qualis hodie fere in mercatoriis societatibus est, et` quidem triplex, í } 1 4 i i ; dine aar ar ti A a A a a a d A naaa J ae a e EOT a T E EE E ENEE A E ANOS E EE ETE SRT ORATIO. "agp vel ea cuius nomine singuli socii in solidum tenentur, vel ea, in quam singuli pecuniam conferunt, ultra quam damnum pati non possint, vel ea denique, de qua mihi iam verba facienda sunt, cuius nomine alii in soli- dum, alii tantum in pecuniae summam, quam in societatem intulerunt, - obligantur. Exstitit autem haec societas medio aevo. Iuris, quo nititur principium , primum e iure maritimo enatum inde mox ad negotia terrestria est trans- latum, in Francia atque in Germania diversum in modum usurpatum , in Anglia prorsus incognitum, denique apud-nos e Germanorum moribus recep- tum, Gallicis vero legibus explicatum. Quo factum, ut iam non vana prorsus esse videatur quaestio, an omni ex parte leges Franco-Gallicae , sive quae Codice Napoleoneo iam contineantur, sive quae nuperrime in Gallia latae sint, etiam in Germanicam illam eandemque nostram com- mendatariam societatem conveniant. Videtis AA. quorsum spectet oratio. Dicendum eşṣt de principio iuris nautici quod dixi, de eficacitate guam exercuit illud in condendam com- mendatariam societatem , de discrimine eo nomine inter Galliam et Germaniam observando, ut inde efficiam, quid de legibus censendum’ sit, quae. in patria de hoc argumento vel sancitae sunt vel sanciendae. In iure nautico, quod apud Romanos et quod medio aevo viguit et quod hodie viget, hoc mihi videor animadvertere discrimen: quod apud Ro- manos ab egercitoribus, quod medio. aevo a magistro navis, quod hodie a procuratore sive administratore exercitoriae societatis, expendentem vocant, negotium procedat. Itaque non mirum, iure Romano exercitores de obli- gationibus, quas magister suscepit, teneri in solidum, adiectitia licet- actione, medio autem aevo magistrum suam rem agere videri, officio suo defungentibus sociis si navem naulumque creditoribus cedant, hodie vero exercitores eorumque procuratorem teneri actione directa, non sublata navis derelinquendae facultate. i Scilicet qui medio aevo navem aedificare remque nauticam exercere vellet futurus Navis Magister, amicos nauticos, ut peculiari nomine vocabantur , convocabat eosque rogabat, ut sibi pecuniam crederent ea lege, ut pro usuris ratam partem lucri haberent, caeterum non ultra sortem mari iam creditam perderent. Magister ita ex obligatione, quam contraxerat solus , 8# 60 A VAN HALL solus etiam tenebatur; sed, ut proprium patrimonium eamque insuper pe- cuniam, quam ipsi suppeditaverant amici, mari totam crediderat, ita parvi referebat in praxi, an ultra navem naulumque, i::e. caeteris quoque bonis, creditoribus esset obligatus. : Attendebant illi navis maxime conditionem, navem sibi quasi pignoris iure obnoxiam habebant et, si facile reliqua bona si quae fortasse magister navis haberet, negligerent, at portiones etiam ab amicis magistro` creditas adprehendebant atque ex earum- pretio satis sibi fieri posse gaudebant. Quod hunc in modum obtinebat ratione eorum qui zavis cives atque amici peculiari prorsus proprioque. nomine diceban- tur, hoc simili ratione mox obtinuit in iis, qui merces suas magistro commendarent, non tantum devehendas, sed etiam divendendas, ea lege, ut rata pars pretii aut lucri, magistro navis, utpote mercium institori, nauli loco cederet.: Egregium eius rei testimonium est in Zabula Amalfi- ¿ana, ubi magister capere posse dicitur ad acomandum a quacunque per- sona, et obligare navigium cuicumque velit, quod negotium hodieque non ignoratur Massiliensibus$ ubi non cum magistro tantum, sed etiam cum nautis grégariis, contractus prorsus similis saepe iniri solet. Diu autem in mari mediterraneo cultum fuit- viguitque ius nauticum, a Graecis, Atheniensibus maxime, ' Rhodiis ceterarumque : insularum incolis- velut per manus traditum, antequam mercatura alicuius momenti terra fieret Alpesque tandem transgrederetur. Quid mirum, si haec post cru- ciatas, expeditiones magis magisque inyalescens atque propagata , ea principia receperit , foverit, explicuerit, quae in rebus nauticis iam pridêm valebant? Videtur autem quod in civitate Amalfitana receptum erat, in Jtalha maxime et hinc in Germania, quod Massiliae valebat, in Gallia mox in negotiis terrestribus obtinuisse, sed duplici longeque dissimili ratione, quae in ius consuetudinarium legesque scriptas duplicem etiam longeque diversam efficacitatem exercere debuit. ; In Gallia, ut diversaram , minoris tamen momenti mercium. quasi fasciculi (pacotilles dicunt) magistro nautaeve commendabantur , quòs hic quam optime posset administraret, gesti tamen negotii aliquando rationes redditurus, ita penes solum etiam magistrum nautamve ‘erat edrum mercium dispositio. Conveniri hic aliquando : poterat pro socio actione, ut lucrum communica- ret, dolum atque culpam praestaret; sed turbari in possessione, impediri in ORATIO. 61 libera de mercibus commendatis dispositione non poterat. In societate autem commendatitia terrestri eadem iuris principia ad nostra usque tempora diligenter sunt servata. Socium commendatarium abstinere se oportet ab omni gestione, quique gestioni se inmisceat, continuo in eam incidit poenam , ut in solidum ex gestione, quasi socius sit ordinarius, teneatur. In Italia atque Germania commendatio, de qùa dixi, ad negotia civilia translata, multo magis creditae pecuniae naturam induit. Qui in Lom- bardia exstiterunt negotiatores atque campsores magnis saepe indigebant pecuniae sortibus. Has ad exemplum commendae, de qua dixi, suscipie- bant. Nam ignorabatur adhuc illa nostris temporibus ita longe lateque propagata colligendae pecuniae creditae per emissas actiones, quae dicun- tur, ratio. Itaque locupletiores saepe homines, principes adeo ipsi, socios se adscribi patiebantur societatibus illis primariis, pro foenere lucri partem habituri. Jam vero hi non abstinendum sibi existimabant ab omni ge- stione; imo vero id agebant, ut consilio et opera societatis utilitatibus in- servirent, simul vero suam ipsorum rem tuerentur. Itaque non unice illi merces suas suasque pecunias aliis commendabant administrandas, sed socios sese gerebant‘ veri nominis, eatenus a ceteris diversi, quod non palam socios adpellari sese paterentur, sed tales omnino-et essent et habe- rentur, quos hodie Germani socios tacitos dicerent. In patria autem nostra mercatoriae societates prorsus ad normam socie- tatis exercitoriae fuerunt compositae. Valuit nimirum apud patres nostros consociationis non minus quam aequalitatis studium, tot praeterea tan- taġue suscipiebantur- negotia, quibus vel paucorum industria vel nonnullo- rum sortes vix ac ne vix quidem sufficerent. Itaque societates -peculiari nomine dicebantur hominum consociationes, sortes aequales in, commune conferentium, ea lege ut damnum et lucrum pro rata parte dividerent, negotia vero per institorem aliquem seu procuratorem , ipsius quasi socie- tatis, ut- personae moralis, nomine agerentur. Haud scio an ipsius com- mendatariae societatis rariora utique apud maiores, nostros- reperiantur vestigia, sed illud scio, cum nostratium moribus atque ratione non conve- nire, ut, Franco-Gallorum more, parvae a multis -conferantur pecuniae summae, sed potius, ut pauci ampliores sortes imsocietatem — novam personam futuram: — conferant. 62 I. van HALL, Itaque quae tractu demum temporis constitutae apud nos quoque fuerunt commendatariae societates, čacitis illis Germanorum magis quam commen- datariis Gallorum societatibus fuerunt similes. Caeterum vero tum maxime magis magisque usurpari coepisse in patria has societates notum est, cum displiceret curiosa nimis inquisitio in leges, quibus ante hos triginta annos innominatae societates ineundae censebantur. Vel sic tamen non exiguae undique collectae et quasi corrasae summae, sed `satis amplae saepe -sortes in sòcietatem conferebantur atque ita Germanicis illis. quam Gallicis socie- tatibus similiores manserunt. Quorsum haec spectare videntur? Scilicet primum eo, ut cum moribus nostris parum convenire doceam, quod lege Franco-Gallica tam anxie cave- tur, quodque codice mercatorío nostro haud recte, ut mihi quidem videtur, receptum est, ne commendatarius socius ullo modo se negotiis a societate gerendis inmisceat; tum vero cautionibus legis novissimae in Francia de his societatibus latae nobis quidem nihil opus esse. De utraque animadversione restat ut paucis dicam. Qui minoris momenti merces vel parvas pecuniae summas magistris in- stitoribusque in Gallia commendabant, iure meritoque iisdem administra- tionem atque dispositionem- omnem relinquere debebant. Distingui non poterat, quid magister aut institor e propriis bonis contulisset, quid ab aliis accepisset; dispositio pluribus attributa confusionem parere potuisset et creditorem de persona debitoris facile in errorem- induxisset. Sed qui ma- iores sortes contulit, nonne aequum est, ut idem aliquam vim atque `pote- statem in societatem exerceat? Nonne ipsius societatis eiusque creditorum interest, ut eius negotia recte et prudenter administrentur? Num negari denique potest, civitatem, societatem, creditores adeo ipsos inde commo- dum esse habituros, si ii, quorum maxime interest res societatis salvas esse, ab eius procuratione non arceantur? Mihi quidem, AA. HH. ! ut olim civi amplissimae et mercatura florentissimae civitatis, eoque a negotiationi- bus non prorsus alieno, animadvertere saepius licuit, in nostris. quidem societatibus damnum existere subinde e legis Gallicae prohibitione, commo- dum vero numquam: imo vero- ita maxime florere paulo ampliores socie- tates, prout ii, qui harųm rerum ceteris sint peritiores, minus diligentes sint in observanda Franco-Gallica illa prohibitione. Quid, quod ipse sibi E NEENA m oz e M AO E E TE EAEE E a SENE ONO ET T E N ORATIO. 63 parum constat legislator noster, qui socio abstinendum quidem a gestione censet, sed eius nomen non omnino e ratione sociali exulare iubet. Pro- fecto qui, cum olim veri nominis socius fuit, iam socius commendatarius factus est nomenque suum in ratione sociali sive frma conservari patitur , is- longe graviorem in errorem societatis creditores inducere potest, quam qui societatis se “fautorem atque patronum gerit. Itaque si illud publicae utilitatis causa vix paniei esse videatur, sane hoc etinin permittere legislatorem oportet. - Superest ut de novissima lege dicam, quae in Francia ante aliquot menses de commendataria societate est condita. Spectat illa societates ea lege initas, ut sociis apocha quaedam, actio, sive obligatio exhibeatur, e qua de commendata certum in modum pecunia constet, ita tamen ut å quo pecunia profecta sit, non nominatim -significetur. Eiusmodi obligatio- nes egregie conveniunt cum societate anonyma atque iure etiam -in societate cońmendataria admittuntur, quatenus etiam hic ipsarum sortium potius quam personarum adsit communio. Itaque non mirandum, si post dubi- tationem cum iuris ratióne convenire adeoque nullo modo reiicienda haec quoque societatis fóørma iuris interpretibus visa sit. Attamen quot quan- taque hinc nata sunt in Francia incommoda, damna , fraudes, rapinae adeo! Quam necessaria hic ipsius legislatoris fuit intercessio! Societates condere homines gestiunt, ut mercaturam agant, inventa di- vulgent, fabricam exerceant adhuć . neglectam. Nova placent. Inaudita animum imperitorum praesertim hominum advertunt. Fructus ex illa nego- - tiatione percipiendi mirum in modum extolluntur, proxenetis- publicis privatisque praemia ob collocatas obligationes promittuntur perampla, ipsa societatis sors contra in partes tam exiguas dividitur scinditurque, ut etiam de plebe homines, operarii maxime, ad conferenda sua peculia excitentur. Iam nobiliores in republica viri eliguntur patroni honorarii, qui si dignitate ` illa vix ọrnentur ipsi, ornaturi tamen futuram societatem videantur. Quodsi, utut splendida , incerta. tamen sunt, quae de futuro lucro in programmate palam promittuntur, certiora sane sunt, quae sibi societatis conditores, sti- pulantur: pro inventione aut qualiscunque tandem rei collatione , pecuniaria indemnitas; pro societate administranda, satis amplum salarium annuum ; 64 IL vas HALL satis numerosae praeterea inventoribus aut gestoribus reservatae obligationes indusiriales quae vocantur: tales scilicet quae sine collatione pecuniaria ulla, coque sensu mera conditorum industria, imo fraude atque dolo, ad- quirantur. Accedit, neque id ultimum malum est, quod magna obliga- tionum, in tot tantisque societatibus , copia, quarum singulae quinquaginta , viginti, imo subinde quinque francorum aestimationem -non excedunt, spon- sionibus ludisque ġursalibus ansam praebent, quibus corripi se patiuntur de plebe homines eum in modum, ut novis lucris intentus, ab honesto sed laborioso quaestu sese abstineat operarius, materfamilias rei domesticae vacare desinat, multorum denique res familiaris pessum eat. Ingens est malum quod ex hac rerum conditione in vicina Gallia iam per aliquot annorum seriem sensim exstitit et in dies magis magisque pro- _ pagatur. Semel iam iterumque ei obviam ire voluit legislator, donec tan- dem superiori anno legem pertulit, qua, ut mihi quidem videtur, fraudes nisi plane repressae maximopere tamen circumscriptae sunt. Scilicet ea lege cavetur: a. Quominus in infinitum ipsa societatis sors in obligationes atque obli- gationum particulas dividatur; tum vero ne personam agere ea in civitate ii antequam singulae obligationes sint locatae, quartaque pars sum- mae a singulis debitae soluta sit. Í b. Ut subscriptores suo singuli zomine teneantur, donec omnis quam debent pecunia exsolutá sit, et ut in alium transferri ipsae obligationes non pos- sint, priusquam quinque nummorum, qui societati debentur, duo saltem adnumerati sint. c. Ut frustra porro iam societates ea lege oniiibuntat) ut earum condi- toribus gestoribusque salaria, praemia, qualiacungque` denique privilegia in legem societatis attribuantur. Tpso iure nullae sunt eiusmodi cautiones, neque in vitae usum ipsa procedit societas, priusquam iusta atque ipsa lege praescripta ratione inquisitio in- haec omnia sit instituta, atque pluri- morum suffragio, quid hac in re sanciendum videatur, definitum sit. d. Ut denique collegium in quaque societate constituatur, quod ea quae a gestoribus agantur fiantque diligenter attendat , in rationes societatis inqui- rat, lucrum, damnumque annuum definiat, sociorum denique si opus est, causam adversus gestorem tueatur, Tale collegium a sociis ipsis atque e- ORATIO. 65 sociis electum, primum ŝz annum , deinde in guinguennium , iam non am- plius inutile est ac saepe fraudatorium societatis ornamentum; sed sociorum , creditorum , imo civitatis veram praesidium. Mitto reliqua, ut paucis de felicitate patriae dicam, quae talibus cauti- onibus facile caret. y Quae moribus nostris recepta fuit commendataria societas Germanicae , ut vidimus, quam Francicae est similior. Non solent in eam apud nostrates exiguae conferri pecuniae summae, adeoque lex, quae hanc collationem ad Franco-Gallicam centum vel quingentorum francorum summam definiret , de comminuenda potius, quam de augenda singulorum collatione socios- commonefacere videretur. Quae vero de rata parte sortis in societatem conferenda, priusquati personam agere ea încipiat, deque inhominatis actionibus non edendis, donec integra sors adnumerata sit, apud nos simi- lem in modum in nnominata societate sanciuntur, ea in commendataria societate omnino non sunt necessaria. Quod si fortasse apud nos quoque non frustra videatur caveri, ut quod de privilegiis praemiisque societatis conditores sibi stipulati sint, corrigi a iudice possit , id tamen apud nostrates minus videbitur necessarium, sive mores- attendamus eorum qui pecunias sibi commendari postulant, sive conditionem eorum , qui eam sunt collaturi. Denique ad collegia quod attinet, quibus huiusmodi societatis curatio quae- dam atque inspectio tribuitur, iam dudum ea e nostro more instituta fuerunt in iis societatibus, in quibus maior sociorum numerus talium col- legiorum utilitatem indicare videbatur. In illis igitur non hoc desidero, ut legis necessitate inducantur, sed illud, ut, revocata quae a moribus nostris aliena est, Franco-Galloraum prohibitione, ne negotiis societatis se inmisceant sociċ, his collegiis efficax curatio, vel publica lege tribuatur, vel ipsius societatis lege deferri saltem possit. Redit itaque oratio unde exorsa est. Ut in aliis iuris mercatorii argu- mentis, ita in commendataria quoque societate aliis legibus nostra in patria, aliis in Fraħcia opus est. Maxime vero colendi sunt et excolendi proprii nostri mores. Ex illis leges scribendae, explicandae, corrigendae, quae nostris necessitatibus inserviant, quaeque ius nostram non evertant, sed confirment et explicent! Utinam haec sententia in publico privatoque iure magis magisque inva- 9 66 I. van HALL - lescat, populusque noster magis magisque suis se viribus tueatur, sua stùdia sequatur et excolat! Ita pietate, sinceritate, industria, veritatis denique atque iustitiae cultu illum inter Europae gentes etiam in posteram obtine- bimus locum quem maiores nostri nobis reliquerunt! Superest ut pro muneris suscepti ratione. dicam de fatis Academiae. Ad quod argumentum cum transeo oculos. convertitis, AA. HH.! ad Cu- ratores nostros, Ampl. vAN Nes aegre desiderantes, Nobilissimum vero vaN Ewycx laeto animi sensu conspicientes. Et vero est cur dolore simul et gaudio adficiamur. Curator esse desiit ille, qui senex licet, patriam, bonas literas et suam hanc Traiectinam Academiam amare non desiit. Scilicet tum qui ipsi iam paulo provectiores sunt aetate tum iuniores etiam, annalium tamen horum triginta annorum non ignari, eum cognoverunt de patria literisque haud uno nomine bene meritum, libertatis vero publicae strenuum vindicem: /ibertatis inquam vindicem praesertim eo tempore, quo non ita multi inter delegatos: nostros eam viam ingrediebantur, in qua nostris quidem temporibus praeeunti nostro illi van GoLrrstrIN comites non desunt. Talem virum post aliquot annos ruri transactos ad cives Traiectinos rediisse, a civibus academicis non ignorari, denique res nostras curare dum licuit, id profecto non poterat non omnibus esse acceptissimum. Sibi vero constitit van Nes, cum munere se liberari voluit, simulatque per aetatem provectam viresque debilitatas eo non amplius ita se fungi posse intelligeret, ut vellet. Vota nostra eum per reliquos vitae annos prosequuntur ! Tu vero, Amplissime van Ewycx! sinas ut in iis quae feliciter hoc anno Academiae nostrae evenerunt primo loco hoc ponam, quod Rex Augustissi- mus te Praesidem creaverit Curatorum collegii, de rebus nostris optime semper meriti. Splendidis muneribus perfunctus, praefuisti etiam regundis institutionibus quae ad erudiendam et formandam inventutem pertinent , nuperrime adeo Academiae Leidensis cura, etiam tibi erat mandata. Profecto gratias agimus optimo Regi nostro, qui tibi potissimum huius tuae Academiae Rheno- i i 4 x À $ 3 ORATIO. 67 traiectinae curam detulit, tibique, qui illud munus suscipere non dubitasti. Sis precor hic, ut Leidae, docentium et discentium fautor et patronus, sed fautor magis etiam et patronus disciplinarum et institutionum, quae , cum ad erudiendam iuventutem pertineant, ipsius patriae salutem sunt promoturae. In iis quae Academiae nostrae laeta evenerunt secundo loco hoc collocan- dum censeo, Clarissime Oupzmans! quod Observatorio Astronomico, cuius mentionem superiori anno iam fecimus, non amplius Observator deëst! Festus nobis Academiaeque nostrae fuit ille dies XIT mensis Iunii, quo te Professorum munus auspicantem audivimus, dicentem patrio sermone de astronomiae progressibus per hos viginti annos factis. Gratias agendas censuimus tum Curatoribus amplissimis, tum optimo Regi, qui novam astronomiae cathedram Traiecti constituendam censuerunt, ad eamque et occupandam et ornandam te vocarunt, qui animi alacritate, ingenii acu- mine, doctrinae eruditione prae caeteris idoneus esse videbaris ad novam hanc provinciam digne tuendam. De te autem quid dicam, Doctissime vereque Clarissime Mirtes! qui iam locum obtines, paulo diutius fortasse quam oportuerat vacuum relic- tum, quod ne academicis studiis nimis noceret providerunt et BOUMANNUS noster et GEERIUS, iure ob id praedicandi. Tu quoque festum nobis diem celebrandum praebuisti, cum vix exactis feriis aestivis, die XXII m. Sep- _tembris, in cathedram conscenderes, de literarum orientalium cum Theologia necessitudine dicturus. Nihil dicam de argumento bene prudenterque electo et ad temporis rationem accommodato , nihil de sermone Latino, perspicuo , limato; de his orationis tuae dotibus acutius iudicent harum rerum periti. Sed illud non in mentem auditorum revocare non possum, te orationem gravissimam , subtilem, copiosam, ea facilitate memoriter recitasse, ut ex tempore coram nobis dicere videreris, sed talia, quae verborum delectu, sententiarum dispositione, universa denique argumenti tractatione, accurate meditatam limatamque orationem significarent. Quod si non ita multi patrio sermone hac dicendi facultate valeant, tu Latine sic verba faciens ostendisti, in literis Graecis Latinisque te non minus quam in orientalibus quasi habitare. Quam de te conceptam opinionem admirabili, qua uteris, doctrina egregie deinde confirmasti. Faxit Deus, ut diu, Vir Clarissime , 9* 68 I. van HALL Academiae nostrae sis ornamentum, utque multi ex amplissima hac Aca- demia prodeant discipuli te magistro digni. lis quae ad prospera Academiae fata pertinent etiam hoc accensendum arbitror, quod te, Clarissime HoxrrtI, licet rade donatum, optimọ iure col- legam et dicere et habere pergimus, in facultate iuridica examinum et promotionum participem, qui si hos iuvenes ius docere desiisti, collegas tuos egregio exemplo praeire pergis. Felicem te praedico, quod GEERIUM nostrum, tuorum tibi discipulorum facile principem, successorem obtinuisti desideratissimum! Tu autem , Clarissime GEERI, eadem aliquando felicitate utaris, cum post longam annorum seriem tibi quoque docendi munus suc- -cessori erit tradendum ! Videtis, AA. ! fuisse in professorio ordine bene multa hoc anno de quibus laetemur. In his autem magni faciendum hoc quoque censeo quod pauci tantum nostrum, idque mon nisi per breve tempus, imposito officio vale- tudinis causa vacare impediti sunt, de rerum humanarum fragilitate admo- niti subinde, ut mox, €o alacrius, ad docendi provinciam reverterentur , grato pioque animo ordinis nostri felicitatem praedicantes, cui in his ani- morum studiorumque contentionibus et dissidiis contigerit literis artibusque liberalioribus vacare, ut his colendis Academiae civibus, in ipsius patriae commodum, prodesse possimus! Quo pluris autem haec nostrorum omnium felicitas facienda, eo magis dolendum videtur, unum VısscuERUM, Rectorem Magnificum, malo dere- pente correptum fuisse, quod eum non tantum ab hoc loco abesse iubet, festumque anniversarium nobiscum celebrare prohibet, sed muneri etiam vacare iam per aliquod tempus vetuit. Faxit rerum humanarum supremus arbiter, ut oculorum acies ei | brevi in eum modum restituatur, ut totus reverti ad adimplenda ipsi imposita officia possit. Pergat igitur tecum, Clarissime SuErRMANNE, collega tuus Celeberr. Donners, ut coepit, omnemque suam quam doctior Europa agnoscit et celebrat doctrinam, ingenii acumen, artisque dexteritatem ad- hibeat ut collegam nobis, uxori, familiaeque suae conservet! ARET S N Te ORATIO. 69 Altera autem felicitatis- nostrae pars haec est, Ornatissimi Iuvenes, Aca- demiae nostrae cives, quod vobis utimur non auditoribus tantum numerosis , sed optimis etiam sedulisque discipulis. Dicam enim in hac doctissimo- rum virorum frequentia, quod sentio. Magnus, et in annos singulos fere auctior, est civium in hac Academia numerus; sed maior etiam in annos singulos et auctior diligentia, qua in studia incumbitis, arctius etiam et efficacius vinculum, quod vos praeceptoresque vestros continet. Quorunr quidem illud significare videtur , probabilem aliquam apud homines de Aca- demia nostra valere opinionem, hoc vero, eam opinionem patriae nostrae non esse inutilem. Pergite, Iuvenes Ornatissimi, ut coepistis , artem dottrinamve eligite talem, in qua excolenda vitae tabernacula aliquando colloċetis. Ce- teras artes doctrinasque non negligite, quandoquidem iñulla est, quae non ad ingenium ornandum aliquid collatura sit. Id igitur agite, ut e multis variisque disciplinis eligatis, quae ingenio animoque vestro maxime con- veniat. Ita cum patriae debitum poteritis exsolvere, tum vero vobismet ipsis prodesse. Namque'iis vivimus temporibus, quae si non ab omni parte laudibus sunt extollenda, hoc tamen sibi proprium habent, ut in eo qui ad gravius aliquod munus, ad gradum aliquem excellentiorem tendat, postu- lent, ut honore illo haud indignus, munerique haud impar sit: Vos igi- tur; Orn. Iuvenes, id agite, ut in Theologia, Iurisprudentia, Medicina , Literis, disciplinis denique mathematicis, Scholae Traiectinae laudem in dies augeatis. — Quod si per studiorum diversitatem et studiosorum nu- merum non amplius uno in loco Musis reguiescere vobis contingit, uno tamen animo Musis operari pergite! concordes colite almam matrem; et quidquid ad huius commodum , gloriam et prosperitatem pertineat. unanimis et coniunctis viribus agite. Itaque ut adhuc fecistis ita deinceps etiam caveatis, ne ex studiorum nescio qua controversia aliquid detrimenti capiat- res publica nostra! De civibus Academiae praedicanti triste quotannis renovatur officium commemorandi eorum nomina, qui nobis per menses elapsos sunt erepti, et quorum maior fere numerus est, quo frequentior ipsa est Academia. 70 IL van HALL Etiam hoc anno, ut superiori, tres iuvenes lectissimi, Orro GERARDUS HeLprIine, Theol. Cand., Tuomas GUILIELMUS SCHADE VAN WESTRUM, Iuris Stud. et Gerarpus Gann Dun, Theol. Stud., suae familiae atque Academiae nostrae erepti fuerunt; quorum hic; GERARDUS Gann DUN, laudabiliter peractis studiis propaedeuticis per anni fere spatium Theo- logorum disciplinis operam dederat ac vitae annum iam- ingressus erat secundum et vicesimum, cum, lenta tabe exhaustus, parentum in domo, succubuit: iuvenis ob morum modestiam vitaeque probitatem praeceptoribus aeque ac commilitonibus probatus. i Alter , Tuomas GUILIELMUS SCHADE vAN WestRUM, mihi in memoriam revocat eiusdem nominis patruum , virum eximium , item praematura morte studiis ereptum, quo olim in Athenaeo Amstelodamensi usus sum docto: optimoque commilitone. Tertium et vicesimum aetatis annum modo egres- sus, ĉum in eo esset ut iuris candidati gradum assequeretur, correptus est vehementi morbo, -qui vires iuventute florentes intra breve tempus absumsit. Occidit defletus patri, propinquis et amicis, nec minimum tibi, Coniunc- tissime Karstene! qui, ut viventem illum propter felix ingenium et can- didum animum, filii instar, diligebas, ita mortuum diu tristi desiderio prosequere. } De tertio, quem dixi, Orrone GERARDO HerLDRING, silere eo magis nefas est, quandoquidem talem iam sese praestiterat, animo, ingenio , doc- trina, ut iam non optare tantum, sed sperare atque augurari optima quaeque de eo liceret. Patre utebatur eo, quem cognovimus omnes, qui humani nihil a se alienum putat, atque humanae imbecillitati omni modo subvenire, aliosque in eandem quam ingreditur viam inducere omni ope tentat. Quanta, eheu, spe ille excidit, quum praematura morte ereptum sibi non tantum filium, sed futurum adeo adiutorem lugeret. Recte et pie vos, Commilitones ! officio véstro functi estis, qui patrem, virum opti- mum, funus filii ducentem veluti fratres defuncti comitati estis. Ut ingenii acumine, morum honestate , pietate sincera, boni et pulcri denique studio, iure meritoque se vobis commendavit , ita praesens vobis semper sit optimi iuvenis imago et perpetua memoria. Cives nostros cum lugemus, vobis, AA. HH.! vobis in primis, Ordinis Turisconsultorum collegae coniunctissimi! Dıprerci HoeenDorrm etiam, < O R TAO. 71 civis Academiae Leidensis, gratissima ob oculos versatur imago, quem superiori anno: victorem in certamine literario pronunciatum , maximo favore amplectebamur, cum egregie placeret iuvenis elegans, ingeniosus, animi modestia non minus quam doctrina conspicuus, qui nobilitatem generis morum simplicitate studiorumque industria ita tuebatur, imo ornabat atque quasi augebat, ut felices nos praedicaremus, hune potissimum ad quaestionem respondisse, quam de nostratium meritis in eæwcolendo iure gentium post Huconzm Grorium proposuerat Iurisconsultoram Ordo. Edita egregia prorsus commentatio nomen Drperrcı Hoennorri ad posteritatem perlatura est, tanquam iuvenis qui, patris et avi meritorum germanus heres“ patriaeque laudis egregius vindex, exemplum civibus Academiae ad imi- tandum reliquit eximium! Non omnis mortuus est! De doctoribus et discipulis dixi, superest ut dicam de academicis subsidiis , quae si non ab omni parte talia sunt, ut nihil in iis desideretur, longe tamen meliora sunt et splendidiora, quam vulgo iactantur ab iis, qui reprehendere malunt quam laudare, inque rerum vitia potius quam virtutes inquirunt. Bibliotheca utimur amplissima, multorum liberalitate, Curatorum muni- ficentia et Praefecti, viri doctissimi, cura in annos augescente, hoc ipso anno nova, quam maxime idonea, aedificatione amplificata. Qua in re mihi quidem quam maxime placet ipsa pluteorum dispositio, quae facilem : praebitura est ad libros aditum. Quo nomine est adhuc quod in Bibliotheca nostra -desideratur, si quidem libri ita libris superpositi sunt, ut sine ver- tiginis metu ad superiores adscendi nequeat. Ceterum optandum est, ut ad certam constantemque normam tales potissimum libri colligantur, qui tum studiosorum utilitati inserviant, tum privatorum hominum collectioni- bus non ita facile sint parabiles. ` In primis vero id agendum ab omnibus, quibus Bibliothecae cura est mandata, ne libros considerare videantur tan- quam thesaurum aliquem diligenter recondendum , sed ut pretiosam supel- lectilem usibus studiosorum , i. e. doctorum et discipulorum , destinatam. Ut de Bibliothecae, ita etiam -de Horti Botánici conditione , probabilia ad vos, AA. HH. ! referre possum. Cum India cum Orientali tum Occiden- v i 72 Ivan HALL tali, item cum peregrinis regìónibus assiduum exercetur plantarum com- mercium, quod earum copiam et delectum interire aut inminui non sinit. Provectior aetate- Hortulanus ‘rude donatus locum -hunc vacuum reliquit , qui si perito viro occupandus traditur diligentiorem etiam Horti nostri cultum praesagire nobis concedit. De Nosocomio clinico annuas querelas iterare supersedeo. Aut mirifice fallor, aut praeter Curatores nostros caeteri etiam, quos res ista spectare videtur, magistratus Traiectini tristem illam nosocomii conditionem amplius durare non sinent, sed mox manum operi admovebunt, ut Academiae nostrae amplum et salubre aegrotantium receptaculum ne desit. Quod utinam te Rectore eveniat, Clarissime vAN GOUDOEVER , ut de- perfecto vel mox per- ficiendo Nosocomio clinico gratias agere potissimūm'ille queat, qui quan- tum illud rei medicae in Academia nostra profuturum sit, me longe melius veriusque praedicare valet. - De Laboratorio; chemico non est quod dicam. Neque aedificiorum neque supellectilium, neque vero doctorum ratione habita neglecta in Academia nostra res chemica iacet. Neque sane id exspectari oportet in ea schola , quae a te, Clarissime MuLDERE, nomen habet. Observatorium astronomicum optime respondet exspectationi, quae, cum superiori anno aedificaretur, a nobis fovebatur. Musei physici supellectili nova quaedam accesserunt instrumenta, in quibus commemorandum est. exemplar żelľegraphii electromagnetici, quale, inventore Morso, hodie in patria nostra et uniyersa Germania adhibetur. Museum anatomicum mirifice auctum est novis speciminibus, vel a dili- gentissimo Prosectore confectis, vel in publicis auctionibus coemtis. Accessit catalogi repetita et emendatior recensio et praeparantur alia quae visitantes docere poterunt, quantopere curae sit semper res-anatomica collegae nostro SCHROEDERO VAN DER Kork. Museum microscopicum diligenter conservatur et colitur. Illud autem quod ab Historia. naturali nomen habet, inde a Kalendis Iuliis superioris anni Hartıneir nostri curae commendatum , partim coemptionibus partim recens confectis speciminibus auctum est, atque eum in modum ordina- tum, ut iam melius etiam quam olim pleniusque erudiendae iuventuti inserviat. ORATIO o ie Tħtelligitis, AA. HH. ! maximopere errare , qui Academiae nostrae subsidia , quae Museis, collectionibus , caeterisque eius generis instrumentis continen- tur, parvi esse fácienda altoque quasi supercilio despicienda. esse censeant. Quid igitur est quod huic minus iustae de rebus nostris sententiaè, late tamen propagatae, locum facit? Duplex, ni fallor, eius rei reddi potest- causa. Altera haec est, quod magis in oculos hominum incurrunt, quae vel sunt vel videntur ,reprehendenda, quam quae laudanda et probanda sunt. Altera haec, quod subsidia illa, de quibus dixi, passim per urbem sunt dispersa atque quasi disseminata, imo vero magna pro parte post-alia aedificia sive publica sive privata `quasi latent. Nemo autem amat:quod ignorat, et ignórantur ferè musaea nostra ab omnibus, qui non studiorum: causà ea explorare et perlūustrare debent. kl ií Fallor igitur, aut ea maxime desunt, quae' ad externam: Academiae nostrae speciem pertinent. . Opus nobis est aedificio satiş amplo, quod insignes nostras collectiones bene distributas et: recte expositas contineat , quod aulis et senaculis nòn sit destitutum , denidue -quod auditoria singu- larium facultatum in usum suppeditet. Quamdiu haec omnia defutura sunt, habebimus Academiam , instrumentorum doctorumque nomine commendabi- lem, magno frequentatam civium numero, neque minus studiorum cultu florentem; sed Traiectina civitas Academia carebit, quam possit artium _ doctrinarumque templum salutare. Quidni igitur vos, Curatores, vosque Collegae, Cives, Auditores cuiuscumque ordinis et loci, eo tendimus omnes ut Traiecti sedes aliquando condatur doctrinarum , quae temporis necessi- ` tatibus respondeat? Quod singuli ne tentare quidem possint id cuncti fa- cile perficiunt. i Vos igitur, Academiae Curatores, Viri Amplissimi, huius tantae, vestra cura omnino non indignae rei, et suscipiendae et perficiendae auctores estote et principes. Habebitis conatibus vestris suffragantem in hac pro- vincia Procuratorem Regium, de Academia nostra “optime semper meritum , habebitis amplissimae huius civitatis cives fautores et adiutores. Ttaque ut omnium voluntate et quasi conspiratione hactenus et conservata ` et aucta est Academia nostra, ita aliquando etiam omnium ope consilioque novae hic assurgant aedes, inclyta urbe florentissimaque Academia non indignae. s 10 74 L vas HALL ORATIO. Restat, ut Rectoris Magnifici nomine et auctoritate Academiae modera- men designato Rectori tradam. i Itaque te, Lupovice CHRISTIANE VAN GovDoEvER, ex Regis Augustis- simi Decreto, in proximum annum Rectorem Magnificum dico, renuntio, proclamo. Accedas igitur, Vir Clarissime , et occupa locum iam źuųum. Salve, Rector Magnifice, iterumque salve! Fasces tibi cedo et sigillum. Magistratus lubens cedo ornamenta ; ma- gistratus cedo etiam onera. - i y Te Rectore floreat vigeatque Academia nostra. Tibi munus deponenti feliciori esse contingat quam- decessori tuo. Sano salvoque tibi summo Deo, post exactum annum, gratias agere liceat de munere feliciter perfecto , de servata atque confirmata Academia nostra. Tu, Deus Opt. Max., Curatoribus , Collegis, Civibus, inclytae huic urbi, Patriaeque nostrae, Regi denique Augustissimo propitius adsis. Tibi in omne aevum sit laus, honos et gloria! T A, ACTA INSENATU Ai CIOIOCCCLVI—CIJIOCCCLVI, Rzcrore LUDOVICO GERARDO VISSCHER. GrarnIaRIo IACOBO van HALL. Die 4 mi. Aprilis. Rector Magnificus Iacosus vaN HALL, sollennibus Aca- demicis propter ferias in hunc diem dilatis, à Senatu Amplissimo in cathedram ductus, orationem habet de oficio iuris interpretis et legislatoris in patria nostra hac codicum nostrorum conditione. Deinde Academiae fata enarrat et: Ordinum iudicia de commenta- tionibus ad quaestiones superioris anni: missis: legit praemiaque victoribus in hoc certamine literario tribuit. Victores, praemio aureo ornati, sunt: DınERICUS vAN HocEN- DORP, Acad. Lugd. Bat. Civis, in Facultate Iuridica. - : GisgERTUS Henricus Lamers, Acad. Rheno-Traiėéct. Civis in Facultate Phil. Theor. et Lit. Hum. Honorificis testimoniis ornantur: IANUS IacoBus SCHNEITHER , Acad. Groning. Civis, in Fac. Iur. BErNAaRDUs Dormour Mers, Acad. Rheno-Traiect. a T in Fac. Iur. Tandem Rector Magistratum deponit, datumque sibi successo- - rem proclamat et salutat Virum Clar. L. G. VISSCHER. Senatus Graphiarius lectus est Vir Clar. I. van HALL. : 10# 76 ACTA IN SENATU. Die 18 m. Iunii. Vir Doctissimus IOANNES ÅBRAHAMUS ČHRISTIANUS Ou- DEMANS, Math. Mag. Phil. Nat. Doctor, Observator in Academiae Leidensis Observatorio astronomico, decreto regio diei 27 m. Aprilis in Facultate Math. et Phil: Nat. Professor Extraordinariús creatus , munus auspicatus est, habita oratione Neerlandica, cui argumen- tum: de jongste vorderingen der sterrekunde. Die 27 m. Iunii. Leguntur Literae Curatorum, quibus cum Senatu com- mumnicatur , Regem Augustissimum Viro Doctissimo P. I. VERMEULEN, mandasse munus Bibliothecarii. Die 22 m. Septembris. Vir Clarissimus HENRICUS otmirnra kes Mıruirs, Theol. Doctor et in Seminario Euangelico Lutheranorum, quod Amstelodami est, Professor Ordinarius, decreto regio diei 16 m. Aprilis in Facultate Phil. Theor. et Lit. Hum. Professor Ordinarius creatus, munus auspicatus est, habita oratione de Literarum Orien- talium cum Theologia necessitudine. Die 23 m. Februarii. Designantur quatuor: viri, e quibus a Rege: Augu- stissimo Rector in proximum annum eligatur, Ex Ordine Medico - L. C. VAN GOUDOEVER. " Math. et Phil. Nat. P. HARTING. " Theologico B. TER HAAR. " Turidico j I. ÅCKERSDYOK. Designantur etiam quatuor viri, e quibus Senatus Academici Graphiarius eligatur, Ex Ordine Phil. Theor. et Lit. Hum. I. A. C. Rovers. u" Math. et Phil. Nat. P. HARTING. " Theologico B. TER HAAR. " Turidico . I. ÅCKERSDYCK. Assessores constituuntur , Ex Ordine Math. et Phil. Nat. P. HARTING. u Turidico J. ACKERSDYCK. " Theologico H. E. VINKE. " Phil. Theor. et Lit, Hum. L. G. VISSCHER. o EET T E ACTA IN SENATU. (7 Cum Senatu communicatur, Virum Clar. B. I. LINTELO DE GEER, ‘in Facult. Iur. Prof. Extraord., decreto regio d. 81 m. Decembris creatum’ esse Professorem-Ordinarium. Die 27 m. Februarii. Ex Senatus decretis diei 27 m. Iunii et diei 23 m. Februarii honoris causa summi in Chirurgia honores conferuntur in Marcum Porano, Lugduno-Batavum , Chirurgiae Lectorem in schola Clinica, quae Roterodami est, iidemque honores in Medicina „et Chirurgia conferuntur in GEerLorıum Wassınx, Rheno-Traiecti- num, rei medicae in India Orientali Praefectum. Die 20 m. Martii. Curatores cum Senatu, literis ad ipsum datis, commu- nicant, Collegio Curatorum a Rege Augustissimo adscriptum et Praesidem lectum esse Virum Excellentissimum DANIELEM Iacosum Ewycxk van pE Bror, amplissimis in re publica muneribus per- functum. DE JONGSTE VORDERINGEN DER STERREKUNDE. REDEVOERING TER AANVAARDING VAN HET BUITENGEWOON HOOGLEERAARSAMBT AAN DE HOOGESCHOOL TE UTRECHT, DEN 13055 JUNIJ 1856, UITGESPROKEN DOOR D, J A. ©. OUDEMANS. De schrijver was voornemens zijne redevoering doorloopend van aanteekeningen te voorzien; onder zijne bij zijn vertrek naar Nederlandsch Oost-Indië achterge- latene papieren heeft men niet dan de weinige hier geleverde gevonden. EDEL GROOTACHTBARE HEEREN, CURATOREN DER UTRECHT- SCHE HOOGESCHOOL, WELEDELGESTRENGE HEER, SECRETARIS VAN HET COLLEGIE VAN CURATOREN, > HOOGGELEERDE HEEREN, RECTOR MAGNIFICUS EN VERDERE HOOGLEERAREN IN DE VERSCHILLENDE VAKKEN VAN WE- TENSCHAP, ZEER GEACHTE AMBTGENOOTEN EN WELEDELE ZEERGELEERDE HEEREN LECTOREN, EDELACHTBARE HEEREN, AAN WIE HET BESTUUR VAN DIT GEWEST OF DEZE STAD, OF DE HANDHAVING DES REGTS IS TOEVERTROUWD, WELEDELE ZEER GELEERDE HEEREN, DOCTOREN IN DE VER- SCHILLENDE FACULTEITEN, WELEERWAARDE HEEREN, LEERAREN DER GODSDIENST, AANZIENLIJKE SCHARE VAN JONGELINGEN, DIE U AAN DEZE HOOGESCHOOL AAN DE BEOEFENING DER WETENSCHAPPEN TOEWIJDT, GIJ ALLEN VOORTS, DIE DEZE PLEGTIGHÊID MET UYR TE- GENWOORDIGHEID VEREERT, ZEER GEËERDE TOEHOORDERS, Het is eene algemeen erkende waarheid, dat de beoefening eener wetenschap door die harer geschiedenis moet vergezeld gaan. Wetenschap zonder kritiek kan haren naam niet met eere dragen, maar tot de beoor- deeling van hetgeen door een vakgenoot tot de uitbreiding onzer kennis is verrigt, is het noodig zich een juist denkbeeld te vormen van den toestand der wetenschap tijdens die’ verrigting, en den aard en den graad van volkomenheid der hulpmiddelen waarover hij te beschikken had. EE 82 J. A. & OUDEMANS Geldt die waarheid voor alle wetenschappen, voor de sterrekunde geldt zìj in het bijzonder. Vooral bij haar, waar elke wetenschappelijke arbeid zich aansluit, zoowel aan werkzaamheden die vroeger volbragt zijn, als aan onderzoekingen van tijdgenooten, is eene oordeelkundige kennis van den gang, dien de wetenschap genomen heeft , allernoodzakelijkst. Ik geloof, dat men bij de beoefening der geschiedenis eener wetenschap twee oogpunten moet onderscheiden. ` Het eene zoude misschien met voeg- zaamheid het historische, het andere het wetenschappelijke genoemd kun- nen worden. Uit het eerste oogpunt beschouwd , zijn alle tijdvakken even belangrijk, en ook de toestand der wetenschap bij verschillende volken moet met dezelfde belangstelling- worden gadegeslagen... De--begrippen der Ouden omtrent de-onderwerpen der wetenschap, die beoefend. wordt, zijn voor hem, die że nagaat, ter verbiñding met den gelijktijdigen toestand , hetzij eener andere wetenschap, hetzij hunner- staatsinstellingen, of wel ter verklaring hunner geschriften, even belangrijk als die der latere volken > al verdienen zij somtijds naauwelijks anders dan den naam van wanbegrip- pen. Is echter het doel van het geschiedkundig onderzoek hoofdzakelijk gelegen in de toelichting van den lateren en vooral van den tegenwoordigen toestand der wetenschap, dan is het duidelijk, dat de geschiedenis in belangrijkheid wint, naarmate zij tijdvakken behandelt die korter geleden zijn. De geschiedenis der sterrekunde vóór de herleving der wetenschappen in de 15° eeuw is voor den tegenwoordigen sterrekundige zelden van eenig belang en in het daarvoōrafgaańde tijdvak van 20 eeuwen treft slechts de Alexandrijnsche school, als'eene'óase in eene groote woestijn, de aandacht. De sterrekunde kan eigenlijk eerst toen gezegd worden, eenige`betee- kenis verkregen te hebben, toen Tycmo-Brame gedurende cen twintigtal jaren menigvuldige waarnemingen van planeten zoo naauwkeurig maakte als zulks zonder het gebruik der in zijnen tijd nog niet ontdekte kijkers mogelijk was, en KerrLER daarna uit die waarnemingen den waren aard van den planetenloop had afgeleid. De grondslag, door hen beiden gelegd, moest echter nog‘ voltooid worden; er moest nog een Newron opstaan , om de grondoorzaak dier bewegingen te ontdekken.. Van Newrox’s tijd bestond - een: aanhoudende strijd tusschen“ théorie en praktijk, die met afwisselendė zege gevoerd werd, en thans nog voortduurt. Belangrijk is E7 Ae E e A A ETAT a aal REDEVOERING. 88 de beschrijving, door Besser in ééne zijner voorlezingen over dien wissel- strijd gegeven. Het zoù ons`te veel afleiden, hier de beschouwing van Besser te herhalen of er slechts eene schets: van te geven; ik moge‘daar- mede volstaan, dat ik in- korte: trekken de beteekenis van` dien strijd uiteenzette. De taak der sterrekunde bestaat hoofdzakelijk daarin, voorschriften te leveren, waardoor de plaats, die een hemellicht op een bepaald tijdstip inneemt, berekend“ kan worden. - Die voorschriften moeten echter door de theorie uit de reeds bestaande. waarnemingen worden afgeleid. Door de theorie moeten de plaatsen der hemelligchamen , zelfs voor eene reeks van jaren ‘vooruit, berekend kunńen worden. Nu leveren de waarnemingen altijd grootere of kleinere “verschillen met de vooruitberekening op. De leer der waarschijnlijkheid geeft- voorschriften om te beoordeelen, in hoe verre deze verschillen aan de waarnemingen, in hoe verre aan de nog on- volkomene theorie moeten toegeschreven worden. Hierdoor is, dunkt mij, het wezen van den strijd tusschen theorie en praktijk duidelijk , waarvan ik zoo :even sprak. In de theorie vani de beweging der hemelligchamen moet men twee verschillende : gedeelten opmerken, de kennis van ‘de krachten , welke die beweging regelen , en voorts de kennis van de grootte en gedaante van de loopbanen der hemelligchamen, en in het kort van al de grootheden , die op hunnen loop~invloed hebben. Door de praktijk wor- den hier de waarnemingen bedoeld, waardoor- de schijnbare loop der hemelligchamen gevonden wordt, die van den eenen. kant dienen, om de theorie te toetsen, van den anderen: kant om haar te verbeteren. In de reeds genoemde: voorlezing, die Besset in 1832 hield, ontwikkelt hij het toenmalige standpunt: der sterrekunde, zoo als het door onophoudelijk wedijveren van theorie en: praktijk ontstaan was. Sedert dien tijd is het standpunt der wetenschap, de verhouding tusschen “theorie en praktijk , niet veranderd, nieuwe werkingen. zijn niet met zekerheid aangewezen , die tot eene verdere volmaking der theorie zouden kunnen- strekken. Maar ~ niettemin is de` wetenschap zelve, sedert den tijd, waarin BEssEr’s ver- handeling valt, met reuzenschreden vooruitgegaan. Er is geen gedeelte der sterrekunde aan te wijzen, dat in°het laatste vierde gedeelte eener eeuw niet meer is- volmaakt geworden. Ik heb mij' voorgesteld, bij deze yrr 84 J. A. © OUDEMANS gelegenheid väe jongste vorderingen der sterrekunde; meer bepaaldelijk in de laatste 25 jaren”? te beschouwen: Daartoe-zullen wij eerst een overzigt nemen van die sterrewachten (de- werkplaatsen waar: de wàarnemingen moeten ingezameld worden, die tot de volmaking onzer kennis van den loop der hemelligchamen moeten dienen), welke in dat tijdvak ontstaan zijn, om daarna de voornaamste werkzaamheden en ontdekkingen na te gaan, waarmede zij de wetenschap verrijkt hebben. Met glans opent Rusland’s: keizer het tijdperk,- dat wij beschouwen, door het stichten, op onbekrompen schaal, van twee nieuwe sterrewachten. Toen in September 1827 het grootste gedeelte: der stad Abo, het gebouw en de boekerij der hoogeschool , benevens alle andere bij haar behoorende wetenschappelijke verzamelingen seene prooi der vlammen waren geworden, werd de. hoogeschool naar Finland’s nieuwe hoofdstad , Helsingfors ver- plaatst, en ofschoon de sterrewacht, door ARGELANDER’S werkzaamheid vermaard, door hare, gunstige ligging de vernielende werking van het vuur ontkomen was, zoo werd toch:besloten, ook deze wetenschappelijke inrig- ting met de andere naar Helsingfors te verplaatsen, en haren voorraad van werktuigen te vermeerderen. Doch niet alleen deze nieuwe stichting had men aan den ijver van keizer NıxoLaas, om tot bevordering der wetenschappen mede te werken, te danken. Niet te vreden met den milden bijstand, dien hij reeds zoo vele malen aan de sterrekunde ge- schonken had, zoowel door de krachtige ondersteuning , aan de sterrewacht te Dorpat verleend, die hare oprigting aan- keizer ALEXANDER, haren roem aan Struve te danken had, als door het-stichten van vijf kleinere akademische sterrewachten, besloot hij eene hoofdsterrewacht in de nabij- heid van de hoofdstad des rijks-op te rigten, welke tot de akademie van wetenschappen te St. Petersburg^zou behooren, op de ruimste schaal zoude worden aangelegd, en aan de- strengste eischen der sterrekunde zoude moeten voldoen. i Misschien gevoelt men eenige verwondering bij de- opnoeming der ver- schillende sterrewachten, en vraagt men haastig naar- het doel van hun groot aantal. De oplossing dezer vraag ligt ten deele in de uitgebreidheid van het Russische rijk, waardoor er eene reeks van jaren, ja eenige ceuwen noodig is, het in kaart te brengen,- niettegenstaande een talrijk personeel REDEVOERING. 85 daaraan werkzaam is. De bepaling der hoofdpunten is van zuiver sterre- kundigen aard, en ook de meer in' kleinigheden afdalende bewerkingen der opmetingen geschieden met hulpmiddelen en langs handelwijzen, die geheel bij de praktische sterrekunde. te huis behooren. Alleen dus om de geografie van het land te leeren kennen, is een groot personeel en een behoorlijk: aantal oefenplaatsen noodig. Maar het was niet uitsluitend: dit doel, dat keizer Nıxoraas tot het oprigten eener nieuwe sterrewacht bewoog. Het tweede oogmerk was, eene inrigting te stichten , voorzien van de beste en volkomenste werktui- gen, die men verkrijgen kon, bestuurd door den uitmuntende SrruUvE, en bestemd , om onder zijne: leiding, door een onbekrompen getal waarnemers, voortdurend tot de volmaking der sterrekunde te kunnen arbeiden. Ook Pruissen bleef ñiet achter. Reeds was Besser gedurende een twin- tigtal jaren tot roem van zijn vaderland te Koningsbergen werkzaam ge- weest, doch in de hoofdstad, die zich reeds sedėrt het jaar 1810 in het bezit eener hoogeschool bevond, was slechts een ondoelmatig lokaal voor- handen, dat den naam van sterrewacht droeg, doch bij welks toerusting, in het jaar 1711, eigenlijk niets anders beoogd werd, dan den sterrekun- dige. ene gelegenheid: te geven, in het gebouw der akademie van weten- schappen eenige bepaalde waarnemingen geschikter en naauwkeuriger te kunnen volbrengen, dan hem in zijne eigene woning mogelijk was. Ook dacht: men toen- ter- tijd niet- aan: aanhoudend voortgezette reeksen van waarnemingen , hoedanige tegenwoordig: als: de voorname werkzaamheid eener sterrewacht worden aangezien, en‘ zelfs toen daarvan in Engeland het-voorbeeld gegeven was, werden zij toch nog niet van den sterrekundige te Berlijn gevorderd. De opstelling der werktuigen was zoo wankelbaar , dat Bope, niettegenstaande de verbouwing en verbetering, nooit eenige goede resultaten op zijne sterrewacht heeft kunnen verkrijgen. Toen de talentvolle Encke .in 1827 de plaats van Bope innam , moest ook hij. verklaren, dat het lokaal, dat tot nog toe- de plaats eener sterre- wacht: vervullen moest, geheel voor zija doel ongeschikt was. Doch in de hoofdstad zelve werd toen en wordt steeds van zoo vele zijden de onder- steuning der staatskas gevraagd, dat er een buitengewone prikkel moest ontstaan, voor en aleer de regering tot den aanbouw eener nieuwe sterre- 86 > J A C. OUDEMANS wacht besloot. Het waren de welsprekende voorlezingen , door ALEXANDER von HuĮmsoupT, na de terugkomst van zijne langdurige reizen, te Berlijn , over physische en astronomische onderwerpen voor een uitgezocht publiek gehouden, die zulk een geestdrift en een zoo sterk verlangen bij de. toe- hoorders opwekten, om door de aanwezigheid eens grooten kijkers, ook“in de gelegenheid te zijn, dieper in de geheimenissen' van het: heelal te kun- nen doordringen, dat de koning, dezen aandrang gehoor gevende, tot den aankoop eens. kijkers, als die van Dorpat, zijne toestemming gaf. De noodzakelijkheid, zulk een werktuig eene plaatsing te geven, overeenkomstig zijne volkomenheid en de waardigheid der hoofdstad, was de ppamav tot de stichting der nieuwe sterrewacht: te Berlijn. Nog eene tweede sterrewacht van den -eersten rang had haar ottani te danken aan de onbekrompene zucht van Prūissen’s koning, om de weten- schappen te bevorderen. In het jaar 1836 beval hij dat de hoogeschool te Bonn met eene sterrewacht, geheel naar de eischen der wetenschap inge- rigt, begiftigd, en dat met het bouwen onmiddellijk aangevangen zou worden, ÅRGELANDER,' aan. wiens onverdroten“ ijver en onder BESSEL’S leiding ontwikkelde talenten men reeds meer. dan éénen verdienstelijken arbeid te danken had, was de man, die de nieuwe inrigting ontwerpen en besturen zou 1). Wenden wij- het oog naar n Grot- Bribtaiiičy dan vinden wij daar wel geene vermeerdering van het aantal wel-ingerigte sterrewachten, maar de be- staande observatoriën -hebben , met uitzondering van Greenwich en Cam- bridge, cerst in de laatste 20 jaren zulke werkzaamheden begonnen en voortgezet, dat zij tot de wezenlijke volmaking der sterrekunde krachtdadig hebben bijgedragen: 1) Door hindernissen van allerlei aard wer er echter eerst met het begin en later met de voortzetting van het bouwen getalmd en reeds waren de meeste der bestelde werktuigen aangekomen, toen nog geene, geschikte plaats aanwezig was ze op te- stellen, zoodat in - 1841 ten dienste der hoofdinstrumenten eene voorloopige sterrewacht, bestaande uit eene houten hut, op eene der oude bastions der stad, «der alte Zoll, werd opgerigt, en. eerst een vijftál jaren later het ruime Observatorium op de Foppen Allee pa a en de waarnemingen aldaar konden voortgezet worden. 5 5 4 e a a r a aa a a REDEVOERING. 87 De sterrewacht te Greenwich handhaaft steeds haren alouden roem, sedert, na den dood van Pono ,:op. het einde van 1835, Arry, die te Cam- břidge reeds eenige jaren de hoogeschool en de sterrewacht tot sieraad verstrekt had, met haar bestuur belast werd. Door een genoegzaam aantal waarnemers, eene, misschien meer dan noodig is, naauwkeurige verdeeling en regeling der werkzaamheden, en- onbekrompene middelen, om zoowel - | de sterrewacht al die verbeteringen te geven, welke de vorderingen der we- tenschap noodzakelijk maakten, als de oorspronkelijke waarnemingen en de daaruit afgeleide resultaten jaarlijks door den druk bekend te maken, was zij steeds ijverig voor het doel werkzaam , waarvoor zij, anderhalve eeuw geleden , werd áangelegd. ; Ook fin opvolger van Arry te Cnilirigh, den bekwamen CHALtIsS, HenprRrson, onder wiens bestuur het reeds in 1816 -gebouwde observatorium te Edinburg eerst eenige observaties leverde , zijnen opvolger PrAzzı SMYTH, en Jonnson, die sedért een zestiental jaren aan de prachtige Radcliffe- sterréwacht te Oxford de werkzaamheden regelt, komt de lof toe, dat met hun bestuur een verhoogde bloei der aan hen toevertrouwde inrigtingen gepaard ging. Doch niet alleen in Engeland zelf, maar ook door het aanleggen van sterrewachten in de koloniën heeft de Britsche Regering de wetenschap bevorderd. De sterrewacht aan de Kaap de Goede Hoop , sedert het begin van 1829 in werking, had haren eersten bestuurder, den- ongelukkigen Farrows verloren, doch werd spoedig daarop door HENDERSON, en deze “weder, na slechts één jaar aan de Kaap werkzaam geweest te zijn, door den ijverigen MACLEAR vervangen. Ook te St. Helena is eenige jaren lang eene sterrewacht, onder JOHNSON, in werking geweest, die voor de kennis vah de sterren aan het zuidelijke halfrond des hemels hoogst naauwkeurige gegevens geleverd heeft, terwijl ook de sterrewacht te Madras, vroeger onder Tarrorg,en thans onder Jacos, in ruime mate die bepalingen- oplevert, waartoe zij door hare. geografische ligging geschikt is. Maar nog in. het bijzonder treft ons in Engeland het overgroote aantal personen, die, voor eigene liefhebberij, sterrewachten hebben aangelegd , en ofschoon verreweg de meesten voor de wetenschap van geene de minste 88 J. A. C OUDEMANS beteekenis geweest zijn, zoo zijn er toch enkelen , zoo als die van de heėren Bısnor te Londen !), Dawzs te Wateringbury °), Lassen bij Liver- pool, Lord Rosse te Parsonstown, en Coorer te Markree, die, ieder in eene bijzondere rigting, maar toch aanhoudend in dezelfde rigting werk- zaam, zich voor de sterrekunde zeer. verdienstelijk gemaakt hebben. Niet minder verpligting heeft de wetenschap aan den vorigen Hertog van NORTHUMBERLAND, die, zoowel door de uitgave der waarnemingen van HererscHEL aan de Kaap de Goede Hoòp, als door het geschenk, waarmede hij de sterrewacht: te Cambridge vereerde, zijnen naam duur- zaam aan de sterrekunde verbonden heeft. ! Was in het eerste derde gedeelte dezer eeuw geene enkele stichting in de Nieuwe Wereld aan de sterrekunde gewijd, ook dáár vinden wij tegen- woordig eenige sterrewachten in werking. De praktische geest der Noord- 1) De Heer Brsaop, vroeger handelaar in wijn en sterke dranken, had reeds in 1836 eene eigene sterrewacht, op zijne buitenplaats in het Regent’s Park te Londen, voor zijne verlustiging opgerigt, doch begreep weldra dat de middelen , aldaar aanwezig , aanhoudend en verstandig gebruikt, ook voor de wetenschap bevorderlijk konden zijn. Hij verbond dus kort daarop, in het najaar van het jaar 1839, den heer Dawes aan zijne sterrewacht, die zich reeds door het uitgeven van twee uitgebreide verzamelingen van waarnemingen (Memoirs of the R. A. S. Vol. V en VII) had' bekend gemaakt; en na'diens vertrek in 1844 den heer Hinn (vroeger assistent voor de magnetische. waarnemingen aan de koninklijke sterre- wacht te Greenwich), die door zijne talrijke planeten- en kometenontdekkingen en het ver- vaardigen der naauwkeurige v Mr. Brsnor’s Ecliptic Charts”? de sterrewacht van Regent’s Park eenen eersten: rang onder dè bijzondere sterrewachten deed innemen. Als tweede assi- stent is, voor een korten tijd (waarschijnlijk van Januarij 1852 tot Januarij 1858), de heer E. VoerL werkzaam geweest, die later, zoo als bekend is, ter vergezelling, van den heer BARTH naar de binnenlanden van Afrika vertrokken is, en vervangen werd door den heer MARTH, toenmaals student te Koningsbergen. Na den dood van den heer W. S. STRATFORD, den superintendent voor den Nautical Almanac. (welk overlijden 29 Maart 1853. voorviel), werd de heer Hino in diens plaats benoemd, zoodat thans (Junij 1856), voor zoo ver mij bekend is, alleen de heer Martu aan de sterrewacht van den heer Brsmor werkzaam is. 2) De heer Dawrs, in 1844 door den heer Hino vervangen, vestigde zich weldra te Cranbrook en daarna te Wateringbury, waar hij, vooral in den lateren tijd, door zijne waarnemingen over den ring van Saturnus de aandacht der sterrekundigen tot zich getrok- ken heeft. Ook gaf hij kort daarna zijne derde lijst waarnemingen op dubbelsterren, nog voor zijn verblijf bij den heer Brsmor, te Ormskirk ‘bij Liverpool volbragt, uit (Mem. of the R. A. S. Vol. XIX), waardôor de gaping tusschen zijne vrocgere waarnemingen en die, welke hij bij den heer Brsmor deed, werd aangevuld. EAS E E a E T E a AEE RERE SNE S E T EEI I L E E E E E ENEA AA 3 M ” i saaa aaa aa a A REDEVOERING. 89 , Amerikanen was langen tijd een beletsel tegen eene onbaatzuchtige bevor- dering dêr wetenschappen, waarvan niet regtstreeks stoffelijk voordeel. te verwachten was, doch in de laatste jaren is hierin eene groote verbetering te bespeuren, en de sterrewacht te Washington stelt zich, wat de werk- tuigen, het aantal waarnemers, en vooral wat den ijver aangaat, waarmede waargenomėn wordt en de uitkomsten der waarnemingen worden openbaar gemaakt, met de ‘voornaamste sterrewachten in Europa op ééne lijn 1). Ook de Regering der republiek Chili, door de aanwezigheid voor een bepaald doel eener ?) zending van Noord-Amerikaansche sterrekundigen , op - de sterrekunde opmerkzaam gemaakt, besloot de door hen medegebragte werktuigen aan te koopen, en beriep onmiddellijk na hun vertrek, uit 1) Reeds in 1833 was er op kosten van het Ministerie van Marine der Vereenigde Staten eene kleine sterrewacht aan het dépôt van kaarten en zeevaartkundige werktuigen te Washing- ton gebouwd. Het hoofddoel van deze sterrewacht was in den beginne slechts het onder- zoeken der aldaar bewaarde zee-uurwerken, doch -verkreeg spoedig eenige meerdere betee- kenis, doordien de Regering der Vereenigde Staten eenige schepen voor eene ontdekkingsreis uitrùstte en voor de bepalingen der geographische lengten bij deze gelegenheid overeen- komstige waarnemingen op het observatorium der Marine wenschelijk waren. De luitenant ter zee G1ıLtIss werd met de waarnemingen aldaar belast, ofschoon hij vroeger bijaa geene sterrekundige opleiding gehad had; de wijze van waarneming werd hem, zonderling genoeg, in eene tamelijk kort gestelde instructie medegedeeld, doch GzrLLISs heeft later, toen hij slechts eenige gelegenheid tot oefening gehad had, getoond, dat hij voor de taak, hem toevertrouwd, geheel berekend was. In 1842 werd er besloten, eene sterrewacht van den eersten rang te Washington te stichten, die den naam van ationale sterrewacht dragen zou; de aanleg werd aan GILLISS en, na diens vertrek naar Chili, aan Maury toevertrouwd, die zich met de voornaamste instrumentmakers van Europa in verbinding stelde, en gemagtigd werd eene onbekrompene keuze te doen. De tegenwoordige voorraad van groote werktuigen is, na de Pulkowa, op geene sterrewacht groqter dan te Washington, en men moet den bestuurder en den waar- nemers den lof nageven, dat zij van de mildheid der regering en de hun aangebodene gelegenheid zoo veel mogelijk partij weten te trekken. = 2) Dit doel was, om, naar het door GerLINe te Marburg hernieuwde voorstel, door overeenkomstige waarnemingen der planeten Mars en Venus, op beide halfronden der aarde te volbrengen, mede te werken tot het bepalen van de afmetingen van ons zonnestelsel. Aan Guss, tot nog toe waarnemer aan het Naval Observatory te Washington, werd opgedragen, zich met de noodige werktuigen naar Chili te begeven, ten einde aldaar de waarnemingen te leveren, die in hét zuidelijk halfrond gedaan moesten worden. Hij stichtte op den heuvel Santa Lucia nabij Santiago eene sterrewacht, die, met de werktuigen, na zijn vertrek door de Chilische regering werd aangekocht. 12 90 J. A. C OUDEMANS Duitschland den sterrekundige Morsra , die, bijgestaan door het uitmun- tende klimaat van Chili, zich onvermoeid betoont in het leveren van die waarnemingen, welke voor dè noordelijke sterrewachten door hunne ligging onmogelijk te verkrijgen zijn, en die niettemin voor de kennis van den hemel gevorderd worden. De zucht om, ook in het bezitten van wel ingerigte en geregeld werk- zame sterrewachten, met Europa- te: wedijveren, heeft ook hier en daar bijzondere personen in ‘de Vereenigde Staten van Noord-Amerika aange- dreven om sterrewachten te stichten. Zoo bezit thans de hoogeschool der kleine stad Cambridge w REDEVOERING, 93 zij door FRAUNHOFER’S bemoeijingen gebragt werden, een der volmaaktste hulpmiddelen ter bevordering der sterrekunde. De groote onkosten, waarmede de voorloopige proefnemingen gepaard gingen, maakten. het noodzakelijk, de eindelijk gevondene kunstgrepen, om bij het smelten en slijpen van de glazen der kijkers dien graad van volkomenheid. te bereiken, geheim te houden. Niettemin werden in tijds een paar leerlingen, de heeren Merz en Manner, in al die geheimen inge- wijd, om na den dood van FraunnorerR de werkzaamheden op denzelfden voet, en even voortreffelijk, voort te zetten. Zelfs nog grootere werktuigen dan die hun voorganger geleverd had hebben zij voor de sterrewachten te Munchen , Pulkowa en Cambridge in Noord-Amerika tot stand gebragt, en, in het kort, er is bijna geene der bestaande grootere of kleinere ster- rewachten , buiten Engeland en Frankrijk, die niet door één of meer hun- ner kunststukken versierd wordt. ' Maar het zijn niet enkel kijkers, die de sterrekundige voor zijne werk- zaamheden man Voor een groot gedeelte bestaan de sterrekundige waarnemingen iñ de bepaling der schijnbare plaatsen aan den hemel van vaste of bewegelijke hemelligchamen. Die plaats wordt door de lengte van twee cirkelbogen uitgedrukt, die men aan den hemel getrokken denkt. In vroegere eeuwen nam men allerlei verschillende handelwijzen te baat, om tot dit doel te geraken, doch het was de sterrekundige FLAMSTEED , de stichter en eerste bestuurder‘ van de sterrewacht te Greenwich, die al deze handelwijzen door ééne, hoogst eenvoudige verving, thans de eenige gebruikelijke, daar zij de gevraagde grootheden bijna onmiddellijk oplevert, derhalve geene langwijlige berekeningen na zich sleept, en nog verscheidene andere voordeelen medebrengt. Het tegenwoordig ter toepassing. dier methode in gebruik zijnde werktuig, de meridiaancirkel, werd, in het begin dezer eeuw, door REICHENBACH het eerst zamenge- steld, maar in het jaar 18382, waarmede het tijdvak dat wij beschouwen begint, waren er slechts een gering aantal van die werktuigen aanwezig. Zoowel REICHENBACH als ERTEL, met wien hij zich later vereenigde , maar nog meer de heeren Pıstor, Scuek en Martins te Berlijn, en nóg meer de gebroeders RersoLp te Hamburg hebben door de uitstekende wijze , waarop zij deze hoofdwerktuigen vervaardigd en verbeterd hebben, de sterre- 94 J. A. & OUDEMANS rekunde duurzaam aan,zich verpligt.: Ook de sterrekundige uurwërkeni; die voor de toepassing der handelwijze van FuausteED als meetwerktuig dienen, en dus zoo naauwkeurig mogelijk moeten zijn, hebben door de handen van verschillende kunstenaars in Frankrijk, Engeland, Denemarken en Duitschland eene vroeger: ongekende: volkomenheid bereikt, en het zij hier voldoende, de namen van Bgéever te Parijs, JürGENsEN en KessELS te Altona, Dent te Londen en Tızoe te Berlijn te noemen, aan wie de meeste sterrewachten hunne hoogst naauwkeurige uurwerken te danken hebben. Wij hebben nu de hulpmiddelen beschouwd, waaraan de sterrekunde , naast den ijver harer beoefenaars, haren vooruitgang en verhoogden bloei verschuldigd is, en zullen -nu een overzigt nemen van de vorderingen harer verschillende onderdeelen. Het` waren voornamelijk de kometen, die in het jaar 1882 zoowel ster- : rekundigen als niet-sterrekundigen het meest. bezig hielden. De twee eenige., ` toen bekende kometen van zeer korten omloopstijd, die van Encke en Birta, kwamen ons in het jaar 1832 beide bezoeken , terwijl een drietal jaren later die van Harrzey verwacht werd. De naauwkeurigheid, waar- mede deze hemelligchamen, na een’ geruimen tijd onzigtbaar geweest te zijn, op de door de sterrekundige berekeningen bepaalden tijd wederver- schijńen, en. alsdan den door diezelfde berekeningen aangeduiden weg aan den hemel doorloopen , verwekt te regt 'de algemeene bewondering. Maar de sterrekundige is met die naauwkeurigheid slechts dan tevreden, wan- neer zij volkomen is. Vinden er bij de wederveršchijning nog kleine ver- schillen met de vooruit gemaakte berekening plaats, die nogtans te groot zijn om aan de waarnemingen toegeschreven te kunnen worden , dan is dit een afdoend bewijs, dat de loopbaan van het hemelligchaam nog niet naauwkeurig genoeg bekend is, of dat er nog eene onbekende oorzaak be- staat, die zijnen loop wijzigt, of wel, dat de grootte van ééne of meer der werkingen, die op dien loop invloed oefenen, niet geheel juist was aange- nomen. Het is door de voorschriften der hoogere wiskunde altijd mogelijk te bepalen, aan welke der drie genoemde oorzaken de afwijkingen zijn toe te schrijven, mits het hemelligchaanr, dat bij zijne beweging die sabenan gen vertoont, langdurig genoeg is waargenomen, REDEVOERING. He 95 De opgenoemde kometen geven van het gezegde een schoon voorbeeld. Jk herinner hier slechts kortelijk, dat de zoogenaamde komeet van ENcrKE haren omloopstijd bij elken wederkeer met omtrent anderhalf uur vermin- dert, en dat de oorzaak hiervan. door den' hoogleeraar Encxe aan den weder-_ ‘stand toegeschreven wordt, dien de komeet ondergaan moet, ingeval de ruimte der schepping, ten minste van dat gedeelte der schepping, waarin ons zonnestelsel zich beweegt , met eene ligte middenstof vervuld is. ENcKE heeft te regt begrepen, dat er geene moeite ontzien moest worden, om de komeet voortdurend stap voor stap met de berekening te volgen. Zijne verdienstelijke pogingen hebben steeds het beste gevolg gehad. Nog in het vorige jaar heeft hij voor de achtste maal de sterrekundigen met de uit- komsten zijner voortgezette berekeningen bekend gemaakt. De komeet was wederom zevenmaal verschenen (in de jaren 1882, 1835, 1838, 1842, 1845, 1848 en 1852), -en telkens was zij vroeger tot haar digtste pùnt bij de zon teruggekomen, dan “het geval geweest zoude zijn, indien zij aan geene andere krachten dan de aantrekking der zon en der planeten ware blootgesteld geweest. i Om dit verminderen van den. omloopstijd te verklaren, ligt voorzeker de wederstand van ether, wiens bestaan door de voortplanting van het licht hoogst waarschijnlijk wordt, het eerst voor de hand, maar het is nog ver van bewezen dat hij de wezenlijke oorzaak daarvan is. Vooreerst be- speurt men niet: de minste vermindering in omloopstijd bij de planeten. Wel is waat mòeten deze door hun veel grooter gewigt veel minder door dien wederstand gestoord worden, maar zij zijn veel langer dan de komeet -van Enoxer voorwerpen van naauwgezette waarneming geweest. Men bezit waarnemingen. op de planeten, die tot eenige eeuwen voor het begin onzer tijdrekening opklimmen, en zelfs deze, vèrgelékon bij de tegenwoordige waarnemingen , : verraden van eene vermindering in den omloopstijd geen spoor. Ten tweede is het nog niet bewezen, dat alle kometen hetzelfde verschijnsel opleveren. Hoogst belangrijk zoude een onderzoek wezen, waarbij de komeet: van Bra op dezelfde wijze en even volkomen werd behandeld als Encke de loopbaan der naar hem benoemde komeet ge- daan heeft; de Berlijnsche Akademie van Wetenschappen poogde reeds in het jaar 1884, door het uitschrijven eener prijsvräag, tot dit onderzoek 96 J. A. C OUDEMANS uit te lokken, maar de uitgebreidheid van den arbeid heeft tot nog toe de berekenaars afgeschrikt, en ofschoon Damorsrav, en later Santini tel- ken male eene benadering voor den schijnbaren loop voor de volgende ver- schijning gegeven hebben, een onderzoek, dat al de veřschijningen der komeet omvat, zou noodig zijn om de vraag, waar het op aankomt, het al of niet bestaan eener vermindering van den omloopstijd, te beantwoorden. Doordien er sedert 1834 weder drie omloopen der komeet hebben plaats ge- had , is de arbeid , aan deze onderzoeking verbonden , niet weinig vermeerderd, - De belangrijkheid der komeet van Brrta is sedert de twee laatste ver- schijningen niet weinig toegenomen. Bij hare verschijning in November 1845 was er aan haar uiterlijk aanvankelijk niets bijzonders te bespeu- ren, maar in de maand Januarij van het volgende jaar bleek het, dat zich, uit de tot nog toe enkele komeet, twee kometen hadden gevormd , die, nevens elkander, gezamenlijk haren loop vervolgden; ook bij de ver- schijning in het jaar 1852 werden beide deze gedeelten wedergezien. Be- halve dus de ophelderingen, die van de komeet van BrzLa , even als van alle kometen met korten omloopstijd, omtrent den: wederstand van eenen ether te verwachten zijn, is het onderzoek naar haren loop door de gemelde omstandigheid hoogst gewigtig geworden ; reeds hebben eenige sterrekun- digen, PLANTAMOUR, Hussard en DArrEsT, zich met voorloopige bere- keningen aangaande haar bezig gehouden, maar het is nog niet mogelijk , tot eenige beslissende resultaten te geraken. Inmiddels heeft de Akademie van- wetenschap te St. Petersburg op nieuw eenen aanzienlijken' prijs ge- steld op de volledige behandeling vanal de waarnemingen op de komeet van Bıra, vooral ten opzigte van de werking, die de beide afzonderlijke gedeelten op elkander zullen blijken te hebben. Het is te hopen dat de oproeping , door dit ligchaam gedaan, gehoor zal vinden, en dat de weten- schap verrijkt zal worden met eene onderzoeking , die, wel is waar , ont- zagchelijke opoffering van tijd en moeite zal eischen, maar de beloan daarvoor in hare uitkomsten medebrengt. De vraag , of de ruimte`van ons zonnestelsel door eene wederstand biedende middenstof vervuld is, geeft tot daarmede in verband staande onderzoekingen aanleiding, waartoe de kometen waarschijnlijk nog de mogelijkheid zullen verschaffen. Ingeval namelijk die middenstof tot ons zonnestelsel behoort , aana re o e T a aa a aa S T Se a e S T E T REDEVOERING. i 97 dan is het niet onmogelijk, ja zelfs waarschijnlijk, dat zij in dezelfde rig- ting om eene as draait, die door het middelpunt der zon gaat, als waarin al de planeten zich bewegen. De vraag is slechts, zullen de waarnemingen hiervan iets kunnen verraden? Dit is nog niet vooruit te beslissen; maar het is toch duidelijk, dat de werking van zulk eene middenstof het sterkst moet wezen op eene komeet, die zich in eene rigting beweegt, tegenover- gesteld aan de draaijende beweging in haar zelve, indien die bestaat; en het is dus uiterst belangrijk , bepaaldelijk dien invloed te onderzoeken op kometen, die zich in beiderlei rigtingen bewegen. Nu volbrengen beide de reeds genoemde kometen , die van Encxe en die van BeLa, haren loop om de zon in dezelfde rigting als de planeten, terwijl de komeet van Harrer eene teruggaande beweging heeft. Bestaat zulk eene omwenteling in den ether, dan zalde werking op eene komeet, wier loopbaan in eene vlakte gelegen is, die omtrent loodregt staat op de vlakten van de loop- banen der planeten, behalve door de verkorting van haren omloopstijd , ook nog merkbaar- worden door eene verandering in stand van die loop- baan. De tweede: komeet, die in het jaar 1846 door pe VIco te Rome ontdekt werd, en die, naar de berekening van onzen landgenoot vAN DerrNsE, haren loop om dezon in omtrent 76 jaren volbrengt , verkeert in dit geval, en zal dus later, wanneer zij nog eenige malen is waarge- . nomen , misschien zéer veel tot het onderzoek naar de bedoelde middenstof kunnen bijdragen. Nog voor een ander doel zijn de kometen van korten omloopstijd dienstig. Onder de grootheden, die op de ligchamen van ons zonnestelsel betrek- king hebben, en wier kennis voor vele sterrekundige berekeningen noodig is, behooren ook de hoeveelheden stofs, of, zoo als de natuurkundigen het noemen, de massaas der planeten. Nu bestaat er in de bepaling van de massaas dier planeten, die van één ofimeer wachters vergezeld zijn, betrekkelijk weinig- zwarigheid, daar men juist uit de waarneming van den loop eens wachters de aantrekking bepaalt, die hij van de planeet onder- vindt, en uit deze aantrekking de massa gemakkelijk wordt afgeleid. Maar, wat- de planeten Mercurius, Venus en Mars aangaat, die zonder begelei- ding eens wachters hunnen omloop om de zon volbrengen, de bepaling hunner massaas is en blijft een moeijelijk vraagstuk. ; 13 98 J3. A. C OUDEMANS Het eerste middel dat zich voordoet om tot de oplossing hiervan te geraken is, door waarneming de aantrekking te bepalen, die de planeet, wier massa gezocht moet worden, op de andere planeten uitoefent, maar de planeten blijven altijd zoo ver van elkander'af, dat djt middel, ofschoon het eenige, dat tot nog toe bij de planeten Venus en Mars‘ mogelijk ge- weest was, altijd zeer onzeker blijft. Bij de planeet Mercurius was ook deze handelwijze niet van toepassing, daar, door zijne nabijheid bij de zon, zijne werking te veel met die van dat ligchaam zamensmelt. Wel- kom was dus het vooruitzigt dat de komeet van Encxzr, bij hare verschij- ning in Augustus 1835, zich zoo digt voorbij de planeet Mercurius zoude heenbewegen , dat haar loop daardoor merkbaar gewijzigd zoude worden , welke wijziging bij de volgende verschijning zon kunnen`waargenomen: èn uitgemeten worden, om tot de bepaling van de massa van Mercurius aan- leiding te’ geven. Men werd in zijne verwachting hieromtrent niet bedro- - gen; de berekeningen van EncxE hebben uit den schijnbaren loop der komeet eene eerste bepaling der massa van Mercurius geleverd , wier naauwkeu- righeid daaruit blijkt, dat de vooruitberekende loop in 1852 zeer naauw= keurig met den wezenlijken overeenkwam, niettegenstaande de komeet in het jaar 1848 nog meer dan driemaal digter bij Mercurius anjo is, dan in 1835. Wij hebben uit deze beschouwing gezien wat de laatste jaren, voorna- melijk aangaande de kometen, hebben opgeleverd. Onze'kennis is ob- jectief nog vermeerderd door het niet geringe aantal van=52 kometen , waaronder hoofdzakelijk drie met zeer korten omloopstijd, en twee met omloopstijden van omtrent 70 jaar, die, wanrieer zij eerst eenige malen waargenomen zijn, misschien nog een rijke bron van menais voor de ster- rekunde wezen zullen. De kometen geven ons, trouwens even als elke andere ima der hemelligchamen , aanleiding om op te merken, hoe de` verschillende soorten van sterrewachten ieder hare afzonderlijke taak te vervullen hebben. De sterrewachten onderscheiden zich hoofdzakelijk van 'elkander, door hare hulpmiddelen en hare geografische ligging. Het is doelmatig, en wordt in den regel ook in acht genomen, dat zij, die van de magtigste en kost- baarste hulpmiddelen voorzien zijn, deze hoofdzakelijk voor die onderzoe- REDEVOERING. : 99 kingen besteden, waartoe de. werktuigen, waarover anderen te beschikken hebben, te kort schieten. Gewoonlijk kan de waarneming der kometen , zoowel als die der kleine planeten, met vèel gemak geschieden door hen , aan wie de geringste of slechts middelmatige hulpmiddelen ten dienste staan, en de` sterrewachten, die wat hare werktuigen aangaat tot de allermagtigste behooren, laten dan ook dikwijls na, zich met de waarne- mingen op kometen iaf te geven, Er kunnen echter gevallen voorkomen, dat eene komeet door lichtzwakte slechts. door de allersterkste kijkers te zien is, en dat hare waarneming, of wel hare zoo lang mogelijk volge- houdene vervolging, voor de sterrekunde van veel belang is; in dat geval is het doelmatig, dat ook de bezitters dier groote kijkers zick met hare waarneming bezig houden. Toen de komeet van Faye ons in het jaar 1850 voor de tweede maal zoude bezoeken, had LeævERRIER uit al de waarnemingen van hare eerste verschijning harew toekomstigen loop met hooge naauwkeurigheid berekend, en tet bleek, dat zij alsdan tot op zulke eenen afstand van de aarde zoude blijven, dat alleen de vermogendste: kijkers haar zouden kunnen ontdekken; Het is dan ook alleen te Pulkowa en Cambridge gelukt, haar te vinden en waar te nemen, en deze waar- nemingen zijn van het hoogste belang geweest, daar de omloopstijd der komeet thans met groote naauwkeurigheid bekend is, en zij anders mis- schien geheel verloren: geraakt zoude zijn, even als reeds een paar malem met andere kometen het geval geweest is. Het gebeurt ook wel eens, dat eene komeet zulk eenen loop aan den: hemel neemt, dat zij voor de sterrewachtem in Europa zich in het geheel niet boven den horizon verheft, en in die gevallen vullen de weinige ster- rewachten in het zuiderhalfrond , en wel meer bepaaldelijk die aan de Kaap de Goede Hoop, datgene aan, waarvoor de noordelijke: sterrewachten te kort schieten. Reeds meermalen hebben de sterrekundigen aldaar, vroeger HennERsoN, en daarna MACLEAR, door hunne naauwkeurige waarnemingen: belangrijke bijdragen tot de kennis- van. de loopbanen van bepaalde kometen: geleverd. ‚Deze beschouwing brengt ons als van zelve tot eene meer algemeene: van de verdeeling der werkzaamheden, naar gelang van de' hulpmiddelen:,, waarmede eene sterrewacht' voorzien is. Het gebied der sterrekunde ver- 13% 100 J. A. C OUDEMANS valt in twee hoofddeelen, het zonnestelsel,- waartoe onze-aarde behoort, en het overige van het zigtbare heelal. De kennis’ van beide dezer afdee- lingen moet op waarnemingen berusten, waarnemingen van: verschillenden aard. De weg, waarlangs de kennis van het zonnestelsel allengs; meer volmaakt moet worden, is het inzamelen van eene onafgebrokene, reeks bepalingen van de schijnbare plaats, die de` planeten aan: den: hemel aan- nemen. Ðe sterrewacht te Greenwich heeft zich reeds-meer dan eene eeuw lang deze waarnemingen , verbonden met die op de zon en de maan, ten hoofddoel gesteld, en werd.in den laatsten tijd krachtdadig door andere sterrewachten , als te Cambridge, Edinburg, Konigsbergen, en aan de Kaap bijgestaan. De talrijke kleinere planeetjes, wier ontdekking voornamelijk de laatste 12 jaren hebben opgeleverd; worden geregeld aan de sterre- wachten , zoowel van den eersten als tweeden rang, waargenomen, en nog onlangs is de sterrewacht te Greenwich met twee groote werktuigen verrijkt geworden, waarvan het eene ten doel heeft, zooveel mogelijk waarnemingen op de maan te leveren , terwijl het andere, een meridiaancirkel, door zijne grootte en inrigting voornamelijk daartoe vereischt werd , om ook de kleinste planeetjes in den Meridiaan waar te nemen. Eene geheel andere rigting is die, waarin de sterrewacht op de Pulkowa arbeidt. Bij de keuze van haren werkkring werd voornamelijk het doel beoogd, datgene te leveren, waartoe de rijke, en ten deele door STRUVE verbeterde hulpmiddelen alleen haar in staat stelden. De hoogere streken van den hemel werden het hoofdonderwerp, waarmede de Pulkowa zich bezig zoude houden. Waren de sterren onophoudelijk aan hetzelfde punt van den hemel, zoo als haar gewone naam van vaste sterren zou aanduiden , dan waren zij voor de wetenschap van veel minder beteekenis dan thans het gêval is. De sterrekunde houdt zich met de physische gesteldheid en de beweging der hemelligchamen bezig; onze kennis van de physische ge- steldheid der sterren zal wel altijd zeer bekrompen blijven, en hadden zij dus in het geheel geene beweging, dan zouden zij slechts als de noodige vaste punten van eenig belang zijn, die de sterrekundige behoeft, om de plaatsen der overige hemelligchamen in betrekking daartoe te bepalen. Maar sedert men , reeds in de vorige eeuw, ontdekt heeft , dat de meeste sterren eene; voor de tegenwoordige hulpmiddelen, reeds na weinige jaren merkbare bewe- REDEVOERING. 101 ging hebben, sedert Besser zelfs, door. zijne hoogst naauwkeurige waarne- mingen , eene kleine kringvormige beweging bij Procyon en Srr1us ontdekte , die het bestaan van donkere begeleiders ten duidelijkste bewees, is elke vaste ster een voorwerp“ dat aanspraak maakt op de aandacht der sterre- kundigen: Hare bewegingen kunnen alleen daardoor onderzocht worden , door'hare: plaatsen aan'den hemel van tijd tot tijd met- de meeste naauw- keurigheid te bepalen. Een ander- onderzoek knoopt zich hieraan onmiddellijk vast. Het is thans reeds algemeen bekend, dat uit deze, zoogenaamde eigene bewe- gingen der vaste sterren gebleken is, dat ons geheele zonnestelsel zich door de”ruimte voortbeweegt. Het punt, waarnaar de beweging gerigt is, is allengs beter bekend’ geworden, naarmate men meer sterren te baat nam om het te bepalen. Het is ontwijfelbaar, dat deze beweging niet altijd naar hetzelfde punt gerigt kan blijven, maar er zullen misschien duizend- tallen van jaren verloopen, cer er eene verandering in de rigting dier be- weging bespeurd kan worden. De bepaling van de plaatsen van een groot aantal vaste sterren is voor het onderzoek naar de rigting van de beweging van ons zonnestelsel noodzakelijk. Op de sterrewacht van de Pulkowa heeft men twee der hoofdinstrumenten in de laatste jaren alleenlijk daartoe gebruikt, om van alle sterren, die met het bloote oog zigtbaar zijn, de plaatsen zoo naauwkeurig mogelijk te bepalen ; verscheidene andere Russi- sche sterrewachten dragen het hare daartoe bij, om het onderzoek nog verder uit te strekken, en nog de helderste der voor het bloote oog on- zigtbare sterren. op te nemen.: De sterrewacht te Helsingfors is vroeger op hetzelfde terrein, doch meer beperkt, werkzaam geweest; ÅRGELANDER heeft door zijne naauwkeurige :waarnemingèėn de plaatsen van meer dan 500 van die sterren bepaald, die zich:door eene zeer sterke eigene bewe- ging onderscheiden. Het is -om verschillende redenen hoogst wenschelijk , dat meer dan eene inrigting zich: met: dezelfde soort van waarnemingen bezig houdt, al ware`het' slechts om elkanders uitkomsten te toetsen. Zoo werken meer sterrewachten , ofschoon niet op dezelfde groote schaal, tot hetzelfde doel mede, en de Radcliffe-sterrewacht te Oxford, die van Greenwich, Cam- bridge, Edinburg, Koningsbergen, Hamburg en in het zuider-halfrond r07 J. A. C OUDEMANS Paramatta, St. Helena en Madras, hebben door- min of meer- uitgebreide sterrelijsten kostbare bouwstoffen: tot het- onderzoek“ naar: de: bewegingen: der vaste sterren en van ons: zonnestelsel geleverd. Niet minder belangrijk-is het onderzoek naar de: bewegingen die in de zoogenoemde dubbele sterren worden opgemerkt, en de onderzoekingen , betreffende de raadselachtigste voorwerpen des: hemels; de- sterrehoopèn: en _nevelvlekken, De dubbele sterren, die elk ongetwijfeld-uit-een påar hemel- ligchamen bestaan, die aan elkanders aantrekking ónderworpemw zijn, en iw hunne beweging volkomen de beweging; der planeten: nabootsen, hebben ons reeds. geleerd dat in de hoogere streken des hemels die aantrekkings- kracht volgens dezelfde wetten werkt, als in`ons zonnestelsel: Maar-nog: slechts een klein aantal dier- stelsels heeft beweging verraden: «Het is voor onze kennis van den hemel van het hoogste: belang. datde- onderzoekingen: omtrent die stelsels onafgebroken. worden voortgezet: Er is:door STRUVE te Dorpat een vaste grondslág: gelegd door zijne: duizéndtallen: van: hoogst naauwkeurige metingen der dubbelsterren. Er is-verder op dit veld steeds voortgearbeid , hoezeer niet altijd met die volharding , die SrrRuvE, door zijn sterk gestel begunstigd, aan den dag kon leggen. Nogtans, die me- tingen behooren, door de onbegrijpelijke geringheid der bewegingen , die- zich in de dubbelsterrem verraden, ongetwijfeld tot de teederste werkzaam- heden, die in de praktische sterrekunde- verrigt worden, en er worden uit-- muntende hulpmiddelen ,. maar nog meer eene hooge’ mate'van geschiktheid en scherpe zintuigen toe gevorderd p om metingen te leveren, die: de-ver- eischte naauwkeurigheid bezitten. Dit is danook de reden , waarom betrek- kelijk weinigen zich later op dit veld gewaagd hebben, en de voornaamste- waarnemers, waaraan men eenige vorderingen Bierin te:danken heeft, zijn, behalve de beide Herscazrts en Sours, MäpLER, Orro SrRUVvE en KAISER , terwijl ook eenige verdienstelijke dilettanten , als Bısnor, Dawzs, Hinn, FLETCHER en Demgowski uitmuntende metingen“ geleverd hebben. Nog teederder dan. deze metingen. zijn. die, welke ten doel hebben, dem afstand der vaste sterren te- bepalen. Ik herinner hierbij dat de eerste goed geslaagde bepaling van zulk eenen: afstand in het tijdvak valt, dat wij beschouwen, en dat wij haar aan Besser verschuldigd zijn. Voorwaar eene schoone overwinning. Talrijk zija de mislukte pogingen, reeds van: n a a A aaa eis dorar aa Eaa ea gar, a REDEVOERING. 108 CorerNIcus” tijd af in het-werk gesteld, om door de aanwezigheid eener kleine, jaarlijksche , kringvormige schijnbare beweging dèr vaste sterren aan te toonen dat de aardbol zich om de zon beweegt; immers is, in verge- lijking met den -onmetelijken afstand der vaste sterren, de 40,000,000 mijlen lange middellijn van den loopkring der aarde eene zoo onbeduidende kleinigheid; dat- eerst de fijnste metingen van den lateren tijd, en dan slechts bij eenige: weinige sterren, eene kleine verandering hebben verra- den, in de- rigting, waarin zij op verschillende tijden van het jaar gezien worden, eene verandering die een gevolg is van de beweging der aarde. Het is ons tegenwoordig wel niet meer te doen om een bewijs voor de beweging derdaartoe gevorderde be- rekeningen, de kennis der loopbanen dier hemelligchamen zooveel doenlijk te verbeteren. Ook de meeste andere sterrewachten, zoowel van gelijken als van minderen rang, moeten in deze waarnemingen en berekeningen deel nemen. De behoefte der wetenschap eischt`het, en de ondervinding leert dat deze nooit te vergeefs sprak. Sommige sterrewachten, die eenen anderen werkkring gekozen hebben, zooals op de Pulkowa en te Edin- burg, zijn wel genoodzaakt, zich aandeze werkzaamheden te onttrekken; de sterrewacht te Bonn, waar, met eene voorbeeldelooze volharding, reeds sedert eenige jaren aan eene hoogst naauwkeurige afbeelding van den ganschen hemel gearbeid wordt, levert wel- eenige waarnemingen , maar ziet zich genoodzaakt, zich met geene berekeningen in te laten; andere sterrewachten zijn er, die, om bekende'of onbekende redenen, in het ge- REDEVOERING. 105 heel niets van zich laten hooren; maar op de meeste der thans bestaande sterrewachten wordt een groot gedeelte van tijd en krachten aan de waar- neming en de berekening der kleine planeten geschonken. Welke resultaten de kennis der loopbanen dezer hemelligchamen eens geven zal, is niet vooruit te zien; daartoe zou men althans eerst de over- tuiging moeten hebben, dat zij- omtrent allen gevonden zijn. Eerst dan zal het gepast zijn te onderzoeken, of zij ons iets zullen kunnen leeren aangaande de wording van ons zonnestelsel, en of zij, in het algemeen , de moeite en tijdsopoffering zullen beloonen, die aan hen besteed is. Ik kan van het gekozen onderwerp niet afstappen , zonder nog met een enkel woord te gewagen van de belangrijkste der ontdekkingen , die mis- schien ééne der wis- of natuurkundige wetenschappen kan aanwijzen, maar die daarom ook misschien meer dan eenige andere beschreven en bespro- ken is, ik bedoel die van de planeet Neptunus. Waren de sterrekundigen sedert lang gewoon, dat de planeten zich ge- heel naar de door hen voorgeschrevene banen aan het hemelgewelf voort- bewogen, de planeet Uranus bewees, dat er aan onze kennis van het plenetenstelsel en de krachten, die er werken, nog iets ontbrak. De kleine afwijkingen tusschen de waargenomene en vooruitberekende plaatsen van Uranus, niettegenstaande bij die berekening de aantrekkingen der overige planeten waren in acht genomen, deed eene nog onbekende planeet ver- moeden, en het vraagstuk ontstond om uit die werkingen, ofschoon uiterst gering, en slechts door de naauwkeurige werktuigen van den tegenwoor- woordigen tijd merkbaar, de loopbaan en de tijdelijke plaats van het on- bekende ligchaam te bepalen. - Ofschoon niet te ontveinzen valt, dat dit vraagstuk uit zijnen aard slechts door de verhevenste deelen der wiskunde was op te lossen; deze was voor die taak berekend. Besset is welligt de eerste geweest, die tot den veelomvattenden en tijdroovenden arbeid besloot , en hadden niet dringende werkzaamheden en zijn te vroege dood het hem belet, de eerepalm, door LeverrIærR behaald, en door Apams evenzeer verdiend, ware hem niet: ontgaan. j Maar mogen de omstandigheden den één’ boven den anderen begunstigd hebben, voor den onpartijdigen beoefenaar van de geschiedenis der weten- schap is de ontdekking van Neptunus niet een bewijs van de bovenmatige 14 106 J A. C&C OUDEMANS bekwaamheid van den éénen of den anderen, hij beschouwt haar als een uitvloeisel van den toestand der wetenschap, een bewijs van de hoogte, waarop zoowel praktijk en theorie, zoowel de sterrekundige waarnemingen als de bespiegelingen der hoogere wiskunde zich bevinden. Wij kunnen niet vooruitzien , welke. belangrijke waarheden latere onder- zoekingen in het gebied der natuurkundige wetenschappen aan het licht zullen brengen, maar ééne zaak is gewis: de ontdekking der planeet Nep- tunus, en de onderzoekingen, die tot haar geleid hebben, en waartoe zij aanleiding gegeven heeft, zullen altijd een bewijs zijn dat er sterrekundigen van het midden der negentiende eeuw den toestand hunner wetenschap begrepen, eene leemte die zij aanbood, gevoeld, en gedaan hebben wat zij konden om die leemte te verhelpen en tot volmaking der wetenschap aan te wenden. Maar laat eene ingenomenheid met hetgeen volbragt is, niet tot ijdel- heid of werkeloosheid vervoeren. ~ Zoo lang er nog iets te doen overblijft, is er nog niets gedaan,” was de spreuk van den grooten veldheer. En er is nog veel te doen. Het denkbeeld, dat ten minste de ligchamen van het zonnestelsel aan het menschdom bekend waren, iets, waaraan geen der oude wijsgeeren: zoude getwijfeld hebben, is gebleken eene inbeelding geweest te zijn. - In tachtig jaren is het zestal vroeger bekende planeten tot 49 aangegroeid. Vele dier nieuwe planeten zijn nog zoo kort bekend, dat zelfs hare loopbanen nog niet met eenen voor de sterrekundige bevre- digenden graad van naauwkeurigheid bekend zijn, terwijl van hare grootte en massaas zelfs niet het allerminste met zekerheid bekend.is. Ook hun aantal groeit nog jaarlijks aan. En wat de kometen aanbelangt, van = slechts een gering aantal, die ons in onze rede tot eenige beschouwingen aanleiding hebben gegeven, is de omloopstijd naauwkeurig bekend, daar zij reeds meermalen bij verschillende omloopen zija waargenomen. Van- eenige anderen, die nog slechts ééns verschenen zijn, kennen wij den om- loopstijd slechts ongeveer en wij moeten afwachten wat latere verschijnin- gen ons daaromtrent meer zullen leeren. Ja, van de overige 200 kome- ten, die met eenige naauwkeutigheid zijn waargenomen , zijn de loopbanen meestal zoo langwerpig, dat men alleen den vorm heeft kunnen aanduiden van dat gedeelte dat het digtst bij de zon gelegen is, en dat men de lengte der loopbanen benevens haren omloopstijd onbepaald moest laten. Gaan wij nu -e a l aaa a a a L a aaa a E a EE NN E a E N a E SEISE A AE REDEVOERING. 107 nog na, dat er tegenwoordig telken jare gemiddeld twee kometen ontdekt en waargenomen worden, dan behoeft het geene verdere uiteenzetting , dat wij ook in de kennis dezer ligchamen eerst eene eerste schrede gedaan hebben. En van de physische gesteldheid van al deze ligchamen, hoe weinig is ons daarvan bekend! en hoe weinig vooruitzigt bestaat er niet om daarin eene schrede te vorderen! Welk een raadsel is tot nog toe niet de opper- vlakte der zon, die onuitputtelijke bron van licht en warmte! ‚Welk een vreemd voorwerp is niet de drievoudige ring die Saturnus omgeeft! Welk denkbeeld moeten wij ons vormen van de ligte kometen, die al onze po- gingen, om haar voorkomen en wezen uit bekende natuurkrachten te ver- klaren, verijdelen, en door de vreemde vormen, die zij aannemen, weleer schrik en ontzetting bij de menigte verspreidden en later zoovele ijdele bespiegelingen bij enkelen hebben uitgelokt ! En verlaten wij met onze verbeelding het nietige plekje, dat ons zonne- stelsel in het ‘ruim der schepping inneemt, wenden wij een’ blik op de millioenen zonnen , die te zamen éénen groep uitmaken, waartoe onze zon behoort, en waarbinnen zij zich, omgeven van haren planetenstoet voort- beweegt, gaan wij dan na, hoe weinig ons van die ligchamen bekend is en welke tallooze onderzoekingen omtrent de bewegingen die in dien sterre- groep plaats hebben door de wetenschap zijn aangeduid, onderzoekingen van zulken omvang, dat er eeuwen en duizendtallen van jaren zullen moe- ten voorbijgaan, eer zij slechts voorloopige uitkomsten zullen hebben op- geleverd, — bedenken wij dan nog eindelijk, dat die zelfde sterregroep nog minder is in vergelijking tot het bestaande, dan de zandkorrel in ver- gelijking tot hem zelven, — dan kunnen wij slechts met een’ medelijdenden glimlach op de zelfvoldoening nederzien, die wij smaakten bij het roemen op ` de hoogte onzer tegenwoordige kennis, dan erkennen wij, dat, even nietig als het schepsel is tegenover zijnen Schepper, even onbeduidend als de stip is, die hem ter verblijf is aangewezen , in vergelijking met de ruimte, ever onvolkomen ook zijne kennis blijven zal van het onmetelijke heelal} Edel-Groot-Achtbare Heeren Curatoren! Bij het aanvaarden van het ħoogleeraarsambt aan deze Hoogeschool voel ik mij gedrongen tot w 14* OS J. A. C OUDEMANS het woord te rigten. Het is geene ijdele pligtpleging, wanneer ik u dank zeg voor het vertrouwen mij door uwe voordragt aan den Koning bewezen, en wanneer ik beloof, al mijne krachten te zullen inspannen mij dat vertrouwen waardig te betoonen. Ik weet, dat ik slechts een weêrklank uit van de algemeene gevoelens, wanneer ik verklaar den hoogsten prijs te stellen op uwe edele pogingen om den bloei der Hoo- geschool, ook door het uitbreiden en verbeteren der aan haar verbon- dene werkplaatsen te bevorderen. Ik acht het ongepast met vele woor- den daarover uit te weiden, daar die inrigtingen zelve, door het nut, dat zij voor de Hoogeschool en de wetenschappen gesticht hebben, als even zoo vele bewijzen aanwezig zijn voor den geest van bescherming en on- dersteuning , die u bezielt. Ook eene nieuwe sterrewacht hebt gij opgerigt; geëvenredigd aan de middelen waarover: gij kondet beschikken. Ofschoon u persoonlijk onbekend, hebt gij mij geroepen, om in haar werkzaam te zijn. Maar gij vordert meer van mij; gij draagt mij ook het onderwijs der sterrekunde aan de Hoogeschool op, oni alzoo mede te, werken tot het voorname doel, de beschaving aan te kweeken onder het puik der vader- landsche jongelingschap. Eervol is die dubbele roeping , maar een’ zwaren pligt heb ik op mij geladen, door aan haar gehoor te geven. Ik hoop nogtans, door ijver, geholpen door jonge krachten en ondersteùnd door uwe voortdurende medewerking, in staat te zijn mij van dien pligt te kwijten. Mogt echter deze mijn vurige wensch vervuld worden, mogt gij later in gemoede kunnen verklaren, dat ik de verwachting, die gij van mij gekoesterd hebt, niet heb beschaamd , schrijft dit dan slechts vòor zóó ver aan mij zelven toe als het van mijn’ goeden wil zal getuigen. Beschouwt dan in mij slechts den kweekeling der uitmuntende school, waar. ik mijne opleiding mogt genieten. Al behoort de inrigting, waar ik mijne eerste ` oefeningen volbragt, en later ambtshalve werkzaam was , wat hare plaatsing betreft, tot de minst bevoorregte , zij wordt bestuurd door een’ man, dien ieder die hem kent, vereert als een’ geleerde, die het wijd uitgestrekte gebied der wetenschap, die hij beoefent, met één? blik overziet; een’ leermeester, wien nog nimmer een leerling te vergeefs om opheldering vroeg bij het onverwacht stuiten op moeijelijkheden in zijne studie, van wiens helder verstand steeds een even grondig als duidelijk uitgesproken oordeel vernomen REDEVOERING. 109 kon worden over alles wat er in zijn vak verrigt werd. Meermalen -heeft hij metterdaad bewezen, dat er juist. niet de kostbaarste werktuigen vereischt worden, om voor. de wetenschap nuttig te zijn. Te woekeren met de hulp- middelen, die het lot hem had toegedeeld, was steeds zijn streven, het zal ook hier mijne leus zijn. Schenkt mij dan voortdurend dat vertrouwen , dat ik zoo hoog waardeer, en onthoudt mij ook in het vervolg de onder- steuning niet, die ik van uwe zijde zal behoeven ońm de mij opgedragene betrekking te vervullen. Moge het dan later blijken, dat de sźap thans door u gedaan, kan verantwoord, de keuze, op mij gevallen , kan gebillijkt wor- den, en moogt gij daardoor de voldoening ontvangen van op nieuw te hebben toegebragt tot heil der wetenschap, en tot den bloei der Hoogeschool. Hooggeleerde Heeren, Geachte Ambtgenooten! Ook tot u wend ik mij, daar ik behoefte: gevoek mijn gemoed hier voor u uit te storten. Ik ben door een koninklijk besluit aan uwen kring toegevoegd, aan een’ kring van mannen die het Vaderland tot ere en de Hoogeschool tot sie- raad strekken. De stad, waar ik mijne jongelingsjaren doorbragt, de kweekschool waar ik, onder de leiding van voortreffelijke mannen, mijne oefeningen. volbragt, de inrigting waar ik het voorregt genoot, mij onge- stoord aan eenen wetenschappelijken werkkring te kunnen wijden, onder vriendschappelijk verkeer met mijne hooggeachte leermeesters, heb ik verla- i ten, om hier uwe taak te deeleñ en anderen in te leiden in de wetenschap die mij het meest ter harte gaat. Met u mag ik voortaan te zamen wer- ken tot hetzelfde doel, verspreiding van kennis en verlichting. Als ik u daar voor mij zie, mannen van meer gevestigden leeftijd en rijpere ondervinding, dan. dringt zich bij mij de gedachte op, dat het veel van mij gewaagd is, de plaats aan te nerhen, die mij in uwe rij is aangeboden. Maar ik vertrouw er op, gij zult den jongeren ambtgenoot welwillend in uw midden opnemen , hem uwen bijstand niet onthouden , waar zijne min- dere ervaring die zal behoeven, zijne pogingen schragen, die hij tot het vervullen zijner eervolle maar moeijelijke taak zal aanwenden; de toegene- genheid, van eenigen uwer ondervonden, met wie`eene andere roeping mij te zamenbragt, is mij reeds een waarborg voor den vriendschapsband, die mij met u allen zal vereenigen, nu het mij geoorloofd is, u als ambtge- A aE S E E N S N O EA EA E E T AE aih H 110 J. A, C OUDEMANS REDEVOERING. nooten te begroeten. Schenkt mij die vriendschap, die van mijnen kant versterkt zal worden door de achting die ik u toedraag. Laat mij in uwen omgang vergoeding vinden voor hetgeen mijne verplaatsing mij deed ver- liezen, dan zal mijn volgend leven zich zacht aansluiten aan mijn vorig, dan zal het mij gemakkelijk vallen mijne taak te vervullen en naast u en met u te arbeiden voor wetenschap`“en verlichting. Eindelijk nog een woord tot u, Edele Jongelingen , kweekelingen dezer Hoogeschool! Een wellust is het mij tot een werkkring geroepen te zijn die mij weder aan u verbindt. Nog niet lang geleden en ik noemde mij nog uw medebroeder. Behoef ik u wel te verzekeren datik met warmte mijne taak aanvaard, om onder u werkzaam te zijn? De- verschillende rigting uwer studiën moge mij slechts een klein aantal onder u als leerlingen toewijzen , het zal mij een genot zija hen voor te gaan in het pad der wetenschap , hunne oefeningen te leiden of hen de Natuur te leeren kennen door de éénheid harer beginselen en de veelheid harer werkingen. Maar ook gij allen, die hier uit verschillende oorden des vaderlands zijt zamengêkomen: om u in de velerlei afdeelingen van menschelijke kennis te laten inleiden , wie gij ook zijt, gij zult mij steeds bereid vinden, u bij te staan , waar mij zulks mogelijk zal zijn; ziet mij als uwen medgezel aan, wien dezelfde geest als u bezielt: het streven naar wetenschap en kennis. Laat ons onze taak als dezelfde beschouwen; laat ons indachtig zijn, dat wij loten zijn van denzelfden stam die eenen Hurerns, eenen pE Groor, eenen BorRrmAAvE, en zoovele andere mannen -heeft voortgebragt, die ons kleine vaderland, ook in het gebied der wetenschappen , in vergelijking tot zijnen omvang, van meer beteekenis hebben gemaakt dan eenig ander. Laat ons steeds op die voorgangers staren, en laat ons bewijzen dat de Nederlandsche landaard nog is, wat hij vroeger was! Maar daartoe de handen ineenge- slagen, daartoe dem kostbaren“ tijd ons ten nutte gemaakt, de schoone jongelingsjaren met voordeel aangewend! Dan zullen wij voldoen aan de verwachting die van ons gekoesterd wordt, dan -zullen wij het meest toe- brengen tot de eere der Alma Mater, tot den roem des vaderlands! a_t m e T ataa a a a E E T E y REY E TRA AO AaS ORATIO DE LITERARUM ORIENTALIUM CUM THEOLOGIA CHRISTIANA NECESSITUDINE, QUAM HABUIT HENRICUS CHRISTIANUS MILLIES, A. D. XXII SEPTEMBRIS A. CIOIOCCOLYVI, QUUM IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA LITERARUM ORIENTALIUM PROFESSIONEM ORÐINARIAM SOLLENNI RITU AUSPICARETUR. ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE CURATORES, VIRI NOBILIS- SIMI, AMPLISSIMI! QUI HIS AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME! ACADEMIAE RECTOR MAGNIFICE! DOCTRINARUM ET ARTIUM PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI! LECTORES DOCTISSIMI! } QUI IN HAC PROVINCIA ET URBE POTESTATE ET AUCTORITATE ESTIS CONSPICUI, VIRI HONORATISSIMI! SACRORUM ANTISTITES, VIRI PLURIMUM VENERANDI! ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES, VIRI CONSULTISSIMI, DOCTISSIMI! ; HUIUS ACADEMIAE ALUMNI, COMMILITONES EXOPTATISSIMI! CUIUSCUMQUE LOCI ET ORDINIS HIC ADESTIS, AUDITORE HUMANISSIMI! i Quod olim commendavit Crczro commune omnium artium , quae ad humanitatem faciunt , vinculum, id etiamnunc et superesse et servandum esse arbitramur. Dici autem vix potest, quanta sensim singulae fere disciplinae artesque incrementa ceperint, quippe quarum unaquaeque suos quasi sur- culos egerit, qui suam sibi vitam agentes suamque maturitatem adepti novos sua quisque vice ramos emittere solent. Idque haud parvo generis humani emolumento. Quae enim antea coeco quodam impetu in unum coacervata et inter se permixta confuse tantum conspiciebantur , nunc tan- dem certis a se distincta separataque indiciis melius in diem et cognoscun- tur, et bene cognita in usum vitae transferuntur. Hoc tamen in his rerum atque disciplinarum incrementis atque, ut ita dicam , generatione cavendum, ne aliae communis originis vetustaeque affinitatis immemores prorsus ab omni cum aliis deflectant commercio. Verbo dicam, nimis sedulo is suum agellum colere videtur, qui proximos campos spernens, sepibus eum scrobi- 15 114 H. C. MILLIES busque a vicinorum concursu intercludit. Contra antiquae cognationis pristi- nique inter artes vinculi constans ac diligens observatio miram non solum ad cuiusvis artis disciplinaeque , sed ad ipsius humanitatis, quae his artibus disciplinisque continetur, progressum operam praestat. Languescit enim quae solitariam vitam agit disciplina: neque tantummodo quae in conter- minis disciplinis maxime ad sui conservationem necessaria sunt ignorabit, sed ipsa etiam, quo a rerum usu remotior est, eo magis contemnetur et in suis quasi involucris marcescet. Alunt enim sese nutriuntque mutuo disci- plinae: eamque brevi interituram aut, quod idem est, nullius pretii certo scitote esse artem, quae in ipso reliquarum flore ita tabescat, ut quod ceteris proficit, ipsi nocere videatur. Prudenti itaque consilio maiores nostri has publicas omnium disciplina- rum civitates condiderunt, quae inde nomen Universitatum habent, in quibus non tantum singulae excoluntur , sed cunctarum etiam societatis com- mumnionisque lex ex hoc, de quo diximus, vinculo suspensa est. Sunt autem in disciplinis aliae inter se magis minusve cognatae; hae propius a se distant, illae grandiori intervallo a se separantur. Theolo- giam omnium disciplinarum reginam dixerunt antiqui: quod si quibusdam ambitiosius dictum videatur, id tamen nemo negabit, eam in reliquas artes hanc vim exercuisse, ut harum incrementa maximam partem ab illius progressu originem traxerint. Quod si ab aliis ipsa theologia, utpote rerum divinarum scientia, divinum quoddam opificium existimetur, ita tamen eam coelitus in res humanas demissam iisque immixtam esse omnes confitebuntur, ut ex ipsis humanarum scientiarum profectibus. optima sibi praesidia lucretur. Eius est- omnium doctrinarum fructus ad se trahere , nullam contemnere, nullam negligere, seduloque magnis istis humanitatis adminiculis, philosophiae, historiae, literarum, naturae rerum studiis ad suum quoque commodum abuti. Prae caeteris autem propria quaedam et peculiaris coniunctio nobis. esse videtur theologiae cum literis orientalibus , quae eam magna ex parte enutriverunt et ex quibus ipsa ad vitam susten- tandam veluti commeatum trahere videtur. Si de me loqui licet, ex quo ad theologiae studium animum applicare incepi, ea mihi enata est per- suasio de arcta literarum orientalium cum omni re Christiana necessitudine , quam experientia rerum tam in antistitis sacrorum munere gerendo, quam aN E rea CREATI 115 in theologiae professione ita. confirmavit, ut eandem omnibus omnino nostrae aetatis theologis penitus inculcatam optemus. Nunc vero maxime haec cogitatio mihi animum quasi obsidet, ubi post plures annos theolo- giae in Seminario Evangelico-Lutheranorum tradendae impensos, honorifica vocatione in illustrem hanc Academiam translatus Literarum Orientalium professionem sollenni oratione auspicari aggredior. Neque enim aliud video argumentum et a persona mea minus alienum et huic loco temporique aptius , quam si ita obeundi muneris, quid mihi continere, et qui cursus in eo tenendus videatur, rationem reddam, ut ad vos de Literarum Orienta- lium cum Theologia Christiana necessitudine orationem dicam. Vos, A. A. rogatos velim, ut in hoc argumento exponendo vestra me benignitate, cuius maxime indigeo, adiuvetis, mihique vestrae fortasse ex- spectationi parum satisfacturo ignoscatis. Tum enim temporis angustiae ut materiam gravem latique ambitus tantum delibarem coegerunt: tum quam multa et eruditioni et facundiae meae desint, ideo malo ipse confiteri, quam ab aliis convinci, quo facilius a vobis veniam simplicitatis meae me impe- traturum esse confido. Literas quum dico Orientales, antiquum me nostratium morem sequi in- telligitis, easque me velle, quae nunc a multis, nomine ab eo ,`qui illarum gentium auctor habetur, petito, nec tamen aptissimo, Semiticae vocantur. Licet recentiori aetate permultae Asiae linguae magis minusve innotescere et coli coeperint, quas omnes nos hanc adversam mundi plagam habitantes orientales nuncupare possumus, in magno tamen illarum numero iam diu principem sibi locum vindicarùnt et prae caeteris, sive honoris causa sive strictiori sensu, orientales dici consueverunt, quae olim Israelitis cognatis- que gentibus in usu fuerunt. Postquam a multis inde saeculis istae literae fere solae colebantur, caeterae vero Asiae linguae eruditis Europae viris magis minusve incognitae et neglectae iacuerant, recentiori imprimis aetate totus fere oriens apertus est. Incredibili ardore et uberrimo fructu veterum Indorum ditissimae et pulcherrimae literae et quae cum illis cognatae aut commixtae et ex illis derivatae fuerunt linguae, excultae sunt; quae saeculo- rum tenebrae tamdiu occultaverant Aegypti aenigmata, ex parte saltem solvi coeperunt; vetera Assyriae, Mediae, Persiae monumenta, alta olim l ]5* 116 H. C MILLIES humo defossa, in lucem protrahuntur et ex sepulcro quasi reviviscunt; remo- tiores Asiae mediae et septentrionalis sermones pervestigantur; antiquissi- mae et numerosissimae gentis, -Sinensium , literae explicantur; quarum olim proavi nostri studia inchoarunt tantum , diversae insularum ulterioriş Indiae linguae felicissimo eventu multoram exercent diligentiam. Nec tan- tum linguae et literae, sed harum omnium gentium antiqua et recentiora fata, religiones, mores, instituta, artes indagantur. Credi vix potest , quantum hoc- iam utilitatis habuerit ad veram humanitatem promovendam , ad universae eruditionis copiam augendam, ad ingenium hominum mores- que formandos, ad. historiam indolemque generis humani melius cognos- cendam, ad divinam rerum humanarum temperationem perspiciendam : quanto maiores autem eadem studia in posterum fructus ferent: Omnibus pro- fecto et singulis literis orientalibus suus est honos, sua laus, suum: pretium. Qui ex diversa sermonis humani natura et indole diversam gentium cogi- tandi, sentiendi, vivendi, et hine quoque loquendi rationem intelligere; qui literarum elegantiorum, a nostris toto caelo distantium, cognitione et com- paratione veri pulcrique sensum acuere; qui philosophandi per longam saeculorum seriem apud remotissimas et praestantissimas gentes studia et in vero inquirendo ingenii humani tamquam fata perspicere; qui intimam , quam vixerunt, gentium vitam, religionis morumque origines et vicissitudi- nes, familiae, societatis, rei publicae, aut externarum rerum conditionem , regnorum et populorum mutationes cognoscere; qui denique scire cupiant , quae in qualibet disciplina vel arte, in naturae pervestigatione , in mathematica , astronomia, medicina iam olim acutissimi homines observarint, repererint , perfecerint: his omnibus oriens et latissimum campum et amplissimam sem- per studii materiam praebet. Omnium in universum literarum orienta- lium arctissimum esse vinculum cum Ecclesia Christiana, iam hinc constat, quod utilis propagandi Evangelii ratio magnam partem ex probabili sermonis cuiusque gentis cognitione usuque pendeat. Sed alius peculiaris et quasi continuus nexus inter literas orientales strictiori sensu, vel Semiticas, im- primis sermonem Hebraeum et rem Christianam intercedit. Nolite pro- pterea putare,: A. H. me hanc solam ob causam literarum orientalium studium vobis velle commendare. Quae virtutis, eadem est bonarum disciplinarum ratio: propter se ipsae et amari et excoli debent. Neque C e E n i i È i 3 3 $ $ | ? { i A ORAT Q 117 igitur literarum orientalium; studia tantummodo ad- theologorum scholas releganda puto. Unusquisque bene institutus liberaliterque nutritus ‘in his inveniat, quod ad suae artis usum, sive literis, sive historiae, sive iuri, sive naturae rerum operam det, laudabiliter conferat. Sed hoc iudico, hoc censeo: theologum sine harum literárum studio in sua disciplina nullo modo posse proficere; inter illas enim et doctam religionis cognitionem, id. est theologiam, necessitudinem quandam interiorem et quasi consanguinitatem intercedere, guam quippe a divino numine tamquam in lucem editam, tota Scriptura Kacra superstructam , per ipsam rerum gestarum seriem a primor- diis rei Christianae ad hunc diem traditam , nostro quoque tempore sancte colendam- arbitramur, I. Vinculum, quo orientales, praesertim Hebraeae Aramaeaeque literae cum theologia Christiana continentur, ab ipso Deo nexum arbitramur, quia religio Christiana in hac. orientis parte nata, cum gentis Israeliticae origi- nibus ,. fatis, institutis,- libris, sermone arctissime cohaeret. Non profecto temere nec fortuito, sed summo- Dei numine factum esse credimus, quod novae religionis conditor e Iudaeorum gente , sub lege Mosaica , a parentibus Israelitis ortus et enutritus, in Palaestina doctoris munere functus est ibique in salute generi humano paranda operam posuit, quod primos nactus est auditores Iudaeos, quod: ex Iudaeis primi prodierunt Evangelii nuncii, novae doctrinae magistri, verae theologiae, patefactionis nimirum divinae auctores. Quod antiqua hominum saecula diu speraverant, salutem fore gentibus ex Iudaeis, id eventu ratum comprobatumque est, et licet mox institutio divina: ad Graecos: Romanosque propagata, ipso horum sermone reliquis Europae gentibus, inter has proavis nostris, sese commendaverit: in gente tamen Israelitica sua habuit incunabula , inque temporum vicissitudine originis suae semper gessit conservavitque indicia. Inter Iudaeos Serva- tor primos nactus est sectatores; Hierosolymis, quae urbs tam diu sedes populi- Israelitici et caput fuerat, condita fuit prima illa Ecclesia, ad exem- plum scholarum Israelitarum mazime conformata, omnium deinceps coetuum in-orbe terrarum mater; -inde prodierunt primi novae doctrinae praecones , qui aeque ac primi rerum Christianarum scriptores, Iudaei nati fuerunt; primi Christiani in Veteri Testamento suae religionis tamquam fundamenta 118 H. C. MILLIES collocaverunt; qui viam praeiverunt in doctiori et sublimiori religionis Christianae expositione, Marrmarus, IonanneEs, PAuLUs, non tantum literarum Israelitarum cognitione imbuti, sed quadam quoque eruditione Iudaica tincti fuerunt. Quae sic ab ipsis primordiis apparet rerum Chri- stianarum cum literis orientalibus coniunctio, ea non nova , levis aut externa fuit, sed nativa, firma et penitus insita. Si quis singularis eius populi , veterum dico Israelitarum , historiam secum ipse considerat et contemplatur, fieri non potest, quin stupeat ad rem prorsus insolitam ceterisque omnibus disparem. Omnia enim et singula, fata externa et conditionem populi in- ternam, regiminis formam ipsamque religionis indolem ita coniuncta et inter se cohaerentia intuetur, ut divino consilio alia ex aliis apta , cunctaque in cer- tum praestitutumque eventum contendere intelligat. A cunabulis haec gens a reliquis omnibus distincta fuit, et in maximis quoque fortunae vicissitu- dinibus, in servitute Aegyptiaca, in bellis cum Cananaeis, in- vicinarum gentium contubernio, in exsilio Babylonico, sub Syrorum tandem et Ro- manorum dominatione suam semper indolem servavit. Profecto in parva hac gente, ex diversis tribubus conflata, diu firmiori regimine politico carente, mox duas in partes scissa, saepius a potentioribus vicinis devicta, aliquid esse debuit prorsus singulare, quod Dei numine per longum saecu- lorum cursum, donec positam attingeret metam, eius unitatem servare potuerit. Fuit hoc religio: omnis antiquitatis, historiae, literarum, totius- que vitae Israelitarum fons, in Dei patefactione per legem rerumquè divina- rum cultum fundata, per prophetas explicata et sensim sensimque ad maiorem sinceritatem expurgata. Religio est, quae húic genti originem dedit, quae formam illam condidit reipublicae theocraticae; religione ipsa crevit et ad summum potentiae et gloriae fastigium per Davroe{m adscendit; religio iis in maximis calamitatibus, miseriis, doloribus fuit solatio, auxilio, remedio. Si quaeris, unde literae apud eos natae sint, quid impulerit illos, qui remotissimae antiquitatis traditiones collegerunt, qui praeteriti aut sui temporis res gestas enarrarunt, quid poetas excitaverit, quove -igne accensi sublimia sua carmina fuderint, quid sibi leges velint, quid earum princi- pium sit et quo tendant, quid moverit in gravissimo suo munere prophetas, docentes, exprobantes, consolantes; exhortantes reges aeque ac populum : una religio est. Sic quoque religio non tantum librorum, quos tulit anti- A I E A TENESI D ORATIO. 119 quitas Hebraea, conscribendorum causa et opportunitas fuit, argumentique, quod singulis illis. continetur, materiam praebuit, sed etiam in ipsius ser- monis Hebraeorum conformationem , in diversorum scribendi generum in- ventionem vim suam exseruit: imo, unus Moses, legislator, historicus , poeta, propheta, omnibus Hebraeorum literis viam paravit. Si ipsa linguae vocabula, etymologiae modum respicimus, valde ea simplex et severa est; variae rerum notiones non tam externa ratione, per plura vocabula arti- ficiose conflata, sed interna elementorum duplicatione aut soni mutatione exprimuntur. Non in nominibus, aut distinctarum rerum designationibus, sed. in verbis actionem aut conditionem exprimentibus suas lingua radices formavit. Licet ab una parte fortasse pauper sit dicenda, tamen ex insita quadam robustis his radicibus generationis vi dives est, ditissima autem, si ad sensus religiosos exprimendos quantum valeat consideremus. In antiqua et. nativa linguae Hebraeae et Arabicae, vel in universum Semiticarum simplicitate, non tantum vocabulorum immutationis varietatisque ratio melius plerumque quam in aliis linguarum familiis cernitur, sed imprimis quantopere notiones -religiosae ac ethicae, animo obortae, appellationum imaginibus sonorumque imitatione enuntientur. Quae per Evangelii propa- gationem per orbem diffusa sunt, quaeque apud nos in religione, in scholis theologorum, maxime in dogmatica et ethica teruntur vocabula, originem agnoscunt Hebraeam: in ipsa hac lingua diversarum notionum stirps atque radix sita est, quam qui: non eruerit, frustra, quibus per insequentia tem- pora iactatae sint vicissitudinibus, intelligere conabitur. Tum haec minime negligenda sunt: ecclesia Christiana formam sermonemque gentium ad quas pervenit induens, Syriacae linguae ope in Asiam mediam, Aethio- picae in Africam sese introduxit; porro ipse Islamismus, dum Arabicas literas, partim ex communi Semiticarum linguarum fonte deductas, partim ex longa religionis Iudaicae Christianaeque familiaritate ipsis utriusque religionis notionibus imbutas, cum rerum ipsarum argumento et denomi- natione in remotissimas gentes spargit, ipsam religionem Christianam, non dicam invexit, sed ei quodammodo viam stravit. Enuntiationis forma simplex et inornata, a poetis et prophetis exculta, non tam artificiosam orationis structuram contextumque impeditum, quam parallelismum illum sedatum, et tranquilla quadam cogițatione diversas cuiusque notionis formas ~” 120 H. C MILLIES . recolentem usurpavit, minus etiam floribus variegatis, quam imaginibus sublimibus gravibusque conspicua. Deinde vero antiquissima ista monu- menta in argumento versantur cum theologia arcte coniuncto. Historia enim iis continetur populi Israelitici, qui unus veri Dei notionem cultum- que servavit, cui suam legem, suamque promissionem sapientia divina dona- vit, in cuius ortu, fatis, mutationibus ipsius coelestis regni in terris adum- brationem, novique in genere humano rerum ordinis praeparationem cernere licet. Institutio, sive legis praeceptis, sive poetarum sacrorum” cantibus, sive sapientum sententiis, sive denique prophetarum vaticiniis tradita , Deum testatur perfectissimum , sanctissimum , mirabili modo venerationem sui instillantem , excitantem , moderantem, excolentem , ad clarioris aliquando lucis divinae patefactionem homines praeparantem. ÆElucet hoc imprimis prophetarum aetate, qui pro mutata rerum conditione mutatam quoque profitentur doctrinam, aditumque parant venturo servatori. Neque haec tantum, sed tota antiquitas Hebraea, instituta, mores, quidquid ad vitae cultum, ad rem publicam aut domesticam pertinet, haud- una ratione cum rebus Christianis cohaerent, pauloque tantum mutata interdum forma aut appellatione in societatem Christianam translata sunt. Quae omnia qui cognoscere, perspicere, intelligere cupit, ipsum fontem adire debet, literas- que discere, quibus ea continentur. Principem autem et antiquitáte et rerum gravitate locum obtinent literae Hebraeae, quae a florente inde Israelita- rum republica per multa saecula fere sibi constantes , non’ nisi levissimam passae mutationem aevum tulerunt. Cum iis literae cognatae coniungendae sunt, tum Phoenicum , quarum rariora tantum supersunt monumenta, tum Samaritanae ad mutatam linguae Hebraeae formam propius accedentes , tum imprimis Aramaeorum, quorum et sermo antiquissimus et in libris sacris obvius et transitum veluti parans antiquioris aevi ad recentiorem literarum Syriacarum et Iudaicarum aetatem, tum antiquissimae, dudum emortuae Aethiopicae, tum denique uberrimae et latissime sparsae Arabicae. Pro harum omnium cum religione coniunctione magis minusve arctior est cum theologia necessitudo, neque ea tantum in ipsis primordiis a Deo constituta, sed libris quoque sacris, omnis theologiae vere christianae fonte et principio, innixa, ! ORATIO. 121 TI. Si Codicem Sacrum spectamus, ad priorem eius partem seu Vetus Testamentum recte intelligendum unusquisque perspiciet ante omnia theo- logis earum linguarum, Hebraeae scilicet et Aramaeae orientalis, quibus singuli libri conscripti sunt, cognitionem necessariam esse. Nisi illarum literarum studium veris grammatices et critices principiis nitatur, omnibus- que ad historiam et antiquitatem gentis Hebraeae cognoscendam subsidiis adiuvetur, non habebit theologia, cui firmiter superstruatur, fundamentum , rectam nimirum scriptorum gravissimorum interpretationem. Sermonis autem Hebraei, quippe antiquissimi, iam pridem emortui, cuius pauca tantum supersunt monumenta, cognitio perdifficilis est et in eo perscru- tando varias istas rationes coniungi oportet, quibus ingenium humanum ad paene ignorata cognoscenda aut minus certa stabilienda uti solet. Ex ipsis fontibus propria linguae natura, vocum formandarum mutationumque, quas subeunt, leges, ratio, qua cogitata finguntur et enunciantur, singu- laque effata in orationem coaluerunt, indagandae sunt. Quid verba valeant tam ex diverso illorum usu, ex vocibus cognatis, ex derivationis legibus, quam ex traditione Iudaeorum et imprimis ex comparatione cum dialectis cognatis hauriri debet. Per illam cognatarum linguarum, Aramaeae , Ara- bicae, Aethiopicae, Syriacae comparationem eruditio Hebraea ex torpore isto, quo eam tyrannis traditionis Tudaicae , saepe incertae, saepe insulsae , obduxerat ligaveratque, ad novam quasi vitam resuscitata, interiorem prae- stantiam praeclarasque sui dotes patefecit. Libros Veteris Testamenti qui recte intelligere vult, omnino linguae Hebraeae elementa usumque callere debet: qui autem ultra vulgarem ab aliis propositam interpretationem sapere non vult, hîc fortasse se subsistere posse existimat sibique abstinendum a linguarum cognatarum studio: sed quomodo in diversissimis saepe erudito- rum opinionibus verum invenire, rectumque eligere poterit, nisi potentissimo illo auzilio, linguarum cognatarum comparatione, ipse uti possit? Non ea hîc est monumentorum antiquitatis copia, quibus gaudet Graecia, Latium aut India antiqua, sed quo pauciora sunt ad sacras illas literas intelligendas adminicula, eo religiosius singula perscrutanda erunt. - Cum grammatica autem scriptorum interpretatione arcte coniuncta est ars critica, qua, licet variis aliquatenus legibus, quam in Graecis Romanisve sċriptis regatur, tamen Hebraeorum quoque literae nullo modo carere possunt. Praeter ea, 16 122 H. C&-MILLIES quae ex legibus grammatices, ex contextu et parallelismi usu, ex locis similibus, ex. palaeographiae studio, ex manuscriptorum collatione, olim iam a Iudaeis instituta et a recentioribus renovata, peti possunt, hîc gra- vissimum auxilium praebent translationes veteres, maxime quidem pretio- sissima illa Graeca Alexandrina, sed orientales quoque, sive ad exemplar ipsum Hebraeum, sive ex huius in aliam linguam versione confectae, pro diversis libris diversae, antiquiores et recentiores, maioris aut minoris pon- deris, Samaritanae, Chaldaicae, Syriacae, Aethiopicae, Arabicae, caeterae. Licet multi viri doctissimi in his omnibus colligendis, comparandis , diiu- dicandis iamdudum desudarint, multaque perfecerint, longe plura tamen facienda supersunt, quorum et ambitus-et difficultas et gravitas multos deterrere videtur, ita ut critica quoque textus Veteris Testamenti conditio Novo Testamento longe inferior inveniatur. Praeter linguae studium artis- que criticae usum ad veteres libros interpretandos haud minus. requiritur antiquitatum gentis, de qua agitur, historiae, regionis quam incoluere , conditionis religiosae, civilis, morum, institutorum cognitio probabilis, sine ; qua neque cogitandi scribendique ratio, neque quae in libris exponun- i tur et memorantur, intelligi possunt. In maxima illa diversarum rerum | l congerie, quae si ad certum ordinem doctrinaeque legem redigitur, Anti- j quitatum Hebraearum aut Archaeologiae Sacrae nomine solet insigniri, iterum sunt literae orientales, tam gentium cognatarum, Aramaeorum , Arabum, Phoenicum, quam. finitimarum, Aegyptiorum , Assyriorum, quae plurimum opis afferre possunt. Etenim si iam olim antiquitati Hebraeae illustrandae literarum Aramaearum , Arabicarum, Syriacarum studium. prae^- sidio fuit, ea quae recentiori tempore nata est monumentorum Aegyptio- rum interpretatio, aut quae quotidie eruuntur ac'in-dies numero crescunt” Phoenicum et Poenorum reliquiae , aut stupenda illa veteris Assyriae rudera , l novam huic scientiae materiam praebent, crebrioramque etiam et graviorum i incrementorum spem faciunt. Non spernenda quidem sunt, quae:ad -populi Israelitici historiam confirmandam, chronologiam stabiliendam, mores illu- strandos ex diversis illis fontibus antiquissimis nuper apertis iam hauserunt: sed palatia, statuae, figurae, supellex paene muta sunt, nisi quid sibi velint aut quid portendant, accurata certaque inscriptionum lectione atque inter- pretatione in lucem promatur. Ne quis dicat, librorum Veteris: Testamenti ES maaa a On a z at eses Aae roaie es To n aaa r aaa aa a Ae a aa i £: ? f ORATIO. 123 studium post tot saeculorum labores nihil posteris reliqui fecisse: contra cen- semus, longe plura quam quae facta sunt, facienda superesse, et speramus fore, ut augeantùr in` dies illustrationis et interpretationis adminicula, de quibus nunc vix somniant theologi. Sed literas orientales cum Veteris Testa- menti interpretatione arcte coniunctas esse, multi facile largientur: necessi- tatem autem usumque Veteris Testamenti in theologia Christiana forte parvi facient. Qui inter principes huius saeculi theologos primum occupat locum, magnus SCHLEIERMACHERUS, eorum qui Vetus cum Novo Testamento impru- denter confunderunt errore absterritus, in contrarium incidisse et iniquius de Veteris Testamenti scriptis iudicasse , et si praecipuum aliquando in ecclesia Christiana locum auctoritatemque capessiverunt, id fortuitis potius causis quam ipsi rei indoli tribuisse videtur. Alii, summi doctoris exemplum secuti, ulteriusġue progressi magis aperte aut occulte libros sacros Veteris Testamenti vilipendere coeperunt, vinculumque omne inter religionem Christianam et religionem resque Israelitarum ita relaxaverunt, ut eo demum prorsus sub- lato rei Christianae bene consultum fore arbitrari videantur. Magnum hunc et pēriċulosum censemus errorem, qui si aliquando in ecclesia Christiana regnare inceperit, negandum erit ipsum divini numinis institutum, quo pet certam rerum seriem, a primordiis ipsis generis humani ad haec quae vi-~ vimus tempora, sui patefactionem perduxit; turbatus erit ipse ille conti- nuus rerum humanarum progressus et iugis ordo, ex quibus, historia teste, omnis generis humani in moribus, institutis, artibus, religione, cultu progressus, ipsa, ut verbo dicam, societatis humanae vita pependit ; quin evulso fundamento res ipsa Christiana, quod Deus avertat, corruet. Si ipsius Christi adventum, patefactionem ab eo promulgatam, opus per illum peractum, salutem ab eo partam, ecclesiam ab eo conditam, totum- que rerum ordinem ab eo inchoatum respicimus, omnino nova habenda est religio Christiana; sed quae Deus suo tempore largiri voluit summa beneficia, haec ita coniunxit cum praeteritis, ita per longam saeculorum seriem praeparavit copulavitqùe cum gentis Israeliticae fatis, lingua , literis , religionė, ut eandem quoque veterem dicere possimus. Intuemini, quaeso, primos Christi sectatores, Apostolicam istam Ecclesiam, omnium sequentium matrem et exemplar: nonne ipsa, audito laeto salutis per Christum nuntio , omnem veterem Israelitarum Scripturam divinitus inspiratam tenebat, lege- 167 124 H. C MILLIES bat, servabat. Praecipuus vero -ille Evangelii apud ‚gentes praeco, qui fortiter recentem societatem a servitute Iudaica vindicavit, qui optime novi rerum ordinis naturam et discrimen inter nædæiy zait zanv tnv, inter legem et Christum perspexit, nonne ipse Pavtus illis libris semper utitur, eos commendat et sequitur? Religionis et theologiae Christianae igitur maxime interest illos Veteris Testamenti libros recte intelligere et interpretari, quod sine literarum orientalium cognitione omnino fieri non potest. Nec tamen earundem literarum usus ad Novi Testamenti expli- cationem parvi faciendus est. Ut mittamus, quod non sine veri specie affirmatur, ipsum Servatorem lingua tunc temporis vulgari, Aramaea usum, primosque eius sectatores ea locutos esse, nonnulla fortasse scripsisse: hoc certum est, omnes Izsu discipulos, omnes fere Novi Testamenti auctores Iu- dacos fuisse, quorum scripta licet Graeco sermone ad nos perlata sint, satis tamen superque Hebraeum solum geniumque redolent. Quid enim est sin- gulare illud Novi Testamenti idioma? Spiritus saepissime novus, magna vi hactenus inaudita proloquens, ‘facies vero vel forma vulgaris iste Graecus nec ‘purissimus sermo, mens denique vel animus. totus adhuc Hebraeus. His ex tribus coaluit: haec tria nisi quis bene distinguit et intelligit, in Novi Testamenti interpretatione nullo modo proficere potest. Ad rem vero criticam gerendam haud multo minorem in Novo Testamento, quam in Veteri opem praebeñt literae orientales, quum translationes veteres, prae caeteris antiquissima illa, Peschito dicta, ipsa aliarum quarundam veluti mater, uti etiam caeterae Syriacae, Aegyptiacae, Aethiopica, Armenica , aliae gravissimis de vero librorum Novi Testamenti textu testibus adnu- merari debent. Nec segnius valent literae orientales ad illustrandum res, loca, mores, quorum in Novo Testamento mentio fit. Quae primis aerae Christianae saeculis colligi coeperunt scripta Talmudica aliaque , recentiori partim lingua edita, sed saepe ex antiquiore, traditione depromta; porro eo- rum qui inter Arabes aut Syros terrae sanctae historiam et geographiam ex- posuerunt enarrationes; tum quae in diversis linguis, praesertim Aethiopica, servata sunt scripta apocrypha, haec omnia multaque eiusdem generis alia uberrimamı saepe materiam praebent ad Novum Testamentum illustrandum. Quae dixi, fusius exponi iisdemque multa addi potuissent, sed sufficit, ni fallimur, brevis haec adumbratio ad literarum orientalium cum theologia EENE e E O PEE AS ORATIO. 125 necessitudinem , quippe tota Scriptura Sacra innixam , probandam. Religio et theologia Christiana in Oriente nata, ibi quoque primas radices egit, et licet mox arbor facta ramos suos per maximam orbis terrarum partem ex- tenderit, ad veram tamen eius originem , indolem et naturam perspiciendam semper recurrendum erit ad illud solum, in quo semen divinum forma sua terrestri primum prodiit, ad Orientis literas et antiquitatem. III. Ut istam necessitudinem libris sacris innixam, sic eandem historia confirmatam deprehendimus. Neque enim huius spernendum est testi- monium , ` quo religionem et theologiam Christianam nunquam: prorsus ab Oriente divulsam', literasque orientales divinitus in Ecclesia servatas' vel ei restitutas fuisse docemur. Exemplum enim Iludaicae eruditionis cum Graeca coniunctae, quod a summo Apostolo Pauro veteri ecclesiae propositum cernimus, ubique fere neglectum fuit, ita ut nisi providisset sapientia divina easque alibi ad tempus opportunum reservandas reponendasque curas- set, periculum fuisset, nẹ literarum Hebraearum notitia prorsus evanesce- ret. Dirupta mox Iudaeorum et Christianorum societate, hì magis ab illis literis in dies abalienantur; Iudaei quo infensiores novatoribus, eo patrii moris fiunt tenaciores. Inter hos: enim, brevi post conditam Ecclesiam Chris- tianam patria sua pulsos, mirabili prorsus modo, linguae rerumque suarum cognitio etiam per exsilium continua fere traditionis seriè propagatur, sum- maque cura in scholis Palaestinensibus et Babylonicis servatur, excolitur , literis mandatur; oriuntur illi ad intelligendos libros sacros eosque incorrup- tos servandos gravissimi labores, paraphrases Chaldaicae, Targumim dictae, scripta Talmudica, Masora, ex librorum sacrorum manuscriptorum’ collatione nata, aliaque, in quibus cum traditionibus patrum prisci sermonis reliquiae conduntur. Quum vero in Oriente Iudaeorum scholae , Christianorum aeque ac Muhammedanorum invidia odiisque oppressae, fere delerentur, novae in Hispania conduntur, ubi Iudaei, per quatuor fere saecula, meliorem patriae _ linguae explicandae rationem a doctis Arabibus edocti, ea scripta ediderunt, quae mox linguae sanctae studium inter Christianos non tam excitarunt quam creaverunt. Sic ista cognitio traditione, studio et laboribus Iudaeorum, licet non semper certis, accuratis, bonis, in universum tamen laudandis , ab interitu retracta et ad illud aevum traducta est, quo ipsa`Ecclesia tota- 126 : H. Cà MILLIES que theologia instauranda erat. Eo maioris hoc beneficium aestimandum , quo Ecclesia Christiana satis mature cum ipsis Iudaeis eoram. quoque lite- ras minoris facere, contemnere, odioque habere: didicerat. Inter Graecos et Romanos sparsa doctrina Christiana, originis solique natalis immemor, tota fere sese mancipavit ingenio Graecorum et Romanorum; ab: illis phi- losophari, ab his formam vitae publicam- et civilem , -ab utrisque literas humaniores, disciplinas, artesque didicit. E magna illa doctorum in ipsa Ecclesia viròrum serie rarissimi sunt, qui relictis imperfectisi: eti corruptis translationibus Graecis Latinisque, ad fontem Hebraeum sese convertunt. Ne de ORIGENE, ErrpmAaNIo, Taroporero dicamus, solus fere est: HInRoNY- mus, qui antiquioris aevi ingenia. doctrina- longe: superans, sequentium saeculorum non tam magister, quam oraculum exstitit. Quum literae He- bracae. in Ecclesia Graeca et:Romana non sine gravi religionis detrimento neglectae iacerent, Orientis istae Ecclesiae, quarum“ vetus: cum. sermone Hebraeo familiaritas, Syrorum, Arabum et‘ Aethiopum ; dum cognatas' ex- colunt linguas orientales , : huius quoque linguae memoriam continuant. - Syri imprimis in scholis Antiochena, Edesšena, Nisibensi, Gandlisaporena, tum reliquas: artes doctrinasque, conversis quoque in- suam linguam Graeco- rum scriptis, sedulo excoluerunt, tum Theologiae tam`praeclaram operam navaverunt, ut praecipuae. huius partis, quae“ interpretatione Scripturae Sacrae historico-critica- continetur, posteris‘ omnibus auctores fuisse censendi sint. Per Syros multarum disciplinarum cognitio, imprimis sub- Chalifis e gente Abbasidarum, ʻad Arabes transmissa est; Syri, tam Nestoriani quam Monophysitae, Evangelii notitiam ad gentes quoque'remotiores Asiae, in Persidem, Arabiam, Indiam, vel fortasse in“ ipsam Sinensium ter- ram propagarunt, quin etiam ipsae quas cum- Ecclesia Graeca habue- runt lites, genio eorum acuendo haud minus, quam 'eruditioni theologicae per reliquas: Occidentis partes spargendae profuerunt. Ut hoc unum affe- ram, schola Nisibensis exemplum “scholae theologicae praebuit : caeteris Ecclesiis. imitandum, sed a plerisque, eheu, spretum. Ex quo vero in Aethiopiam invecta est religio Christiana, propter angustius cum regionibus finitimis commercium, robustam tamen aetatem vitaeque ipsum florem non adsequuta est) In: Arabia autem religionis“ Iudaicae et Christianae propa- gatio viam paravit novae isti religioni, quae brevi magnam orbis terrarum PAAS ORATIO. 127 partem occupavit, maximamque vim habuit in generis humani fata. -Qui novus enim ex Arabiae desertis prodiit Islamismus, cum, magna Ecclesiae parte subiugata aut penitus deleta, in ipsam rem Christianam violentissimo impetu ferretur, Christianos animum ad diu neglectas Orientis res inten- dere vi coegit- Quàe ab initio saltem ista religio cùm doctrina Christiana communia habuit , acerrimum quod mox exstitit inter MumAmmEDIS secta- tores ` Oeconomiam ruralem exponet ©. A. BEresmA , diebus mercurii et saturni, hora XII, duce compendio suo: Handboek voor de Vaderlandsche Landhuis- houdkunde, ed. Trai. ad Rhèn. 1842. Egcursionibus botanicis singulis hebdomadibus praeerit c. A. Berasma. Zoologiam docebit Tu. G. van Lipra DE Irune, diebus lunae et maitis, hora X. Anatomen com pinadi tradet TH. G. vaN LIDTH DE EUDE, diebus et horis, auditoribus commodis. Historiam naturalem mammalium , avium et reptilium , iis imprimis adap- tatam, qui prima vice Academiae adscripti sunt, tradet P. HartTING, die lunae, hora XII et die mercurii, hora Il. . Historiam naturalem piscium et animalium invertebratorum exponet P. Har- TING, diebus martis et veneris, hora II. Historiam naturalem plantarum , imprimis medicinalium , tradet P. HARTING , die iovis, hora XI et die veneris, hora XII. Anatomen et Přysiologiam pintaiio docebit P. Harte, diebus lunae et iovis, hora TI. Palaeontologiae elementa orpiiibii P. Harting, hora postea indicanda. Exercitationibus microscopicis, ad studia zootomica , phytotomica et chemica applicatis , quotidie praeerit P. HARTING. Elementa matheseos docebit C. H. D. Burs Barror , ante ferias hiemales quotidie , hora IX; post illas, diebus lunaė, martis et mercurii, hora VIIT. Stereometriam , trigonometriam sphaericam et algebram tradet C. H. D. Buys Barrot, inde a Kal. Novembribus, diebus merċurii, iovis et saturni, hora VIIL; post ferias hiemales, hora X. - Calculum integralem exponet C. H. D. Buys Barrot, diebus mercùrii , iovis, veneris et saturni, hora XII. 144 SERIES LECTIONUM., Methodum docendi mathesin exponet C. H. D. Buys Barrot, diebus et horis auditoribus commodis. `Astronomiam popularem tradet I. A. C. OuprmaNs , horis postea indicandis. Astronomiam theoreticam docebit I. A. ©. Ovpemans, horis auditoribus commodis. Astronomiae practicae vacabit et observandi exercitiis praeerit I. A. C. Ovuprmans, horis auditoribus commodis. Chemiam organicam docebit I. W. Gunnine, Chemiae Lector, diebus lunae, martis et mercurii, hora IX. Chemiam forensem tradet I. W. Gunnie, die veneris, hora XI et XII. Chemiam technicam publice docebit I. W. Gunnıne , hora deinde indicanda. IN FACULTATE THEOLOGICA. In Zheologiam Naturalem, sive Philosophiam de Deo, cum commilitoni- bus inquiret H. Bouman, die iovis, hora IX. Historiam librorum Veteris Testamenti, sive Introitum in Vetus Testa- mentum , tradet H. Bouman, diebus iovis et veneris, hora X. Historiam librorum Novi Testamenti , sive Iniroitum in Novum Testamentum. , tradet B. Ter Haar, die veneris, hora XII. Oriticam sacram exponet H. Bouman , die lunae , hora IX. Hermeneuticae sacrae partem posteriorem tradet H. Bouman, die maitis, hora IX. ; Carmina Hebraica interpretabitur H. Bouman, die veneris, hora X. Epistolae ad Romanos partem dogmaticam et alia Paulina enai H. Bouman, diebus lunae et martis, hora X. Historiam Ecclesiae Christianae tradet B. ter Haar, diebus lunae et, martis, hora I et die mercurii, hora X. Theologiam dogmaticam docebit H. E. Vınge, diebus lunae, martis et. mercurii, hora XI. Theologiam biblicam tradere perget H. E. Vne, die iovis, hora XI et XII. Bthicam Christianam docebit B. TER Hiat diebus lunae et mārtis, Ha IF et die mercurii, hora IX. 3 SERIES LECTIONUM. 145 Theologiam pastóralem tradet H. E. Vınge, diebus lunae, martis et mercürii, hora XII. Puerorum doctrinae Christianae initiis erudiendorum exercitationem insti- tuet H. E. VınkrE, die veneris, hora XI. Commilitonibus, orationes sacras habentibus, praesides aderunt H. Bov- MAN, H. E. Vınxe et B. ter Haar, diebus et horis, tum sibi, tum commilitonibus maxime commodis. IN FACULTATE IURIDICA. Tus Pandectarum enarrabit B. I. L. pe Gerr, diebus martis, mercurii , iovis et veneris, hora II. Historiam Turis Romani tradet B, I. L. be GEER, die lunae, hora xII, diebus iovis et saturni, hora X. Institutiones Justiniani interpretabitur B. I. L. ne Gerr, diebus lunae, martis, mercurii, iovis et veneris, hora VIII. Encyclopaediam Juris exponet B. I. L. DE GEER, qas martis, mer- curii et veneris, hora I. Ius civile Nederlandicum secundum compendium a se editum docebit I. van Harz, die lunae, hora XIT, diebus martis, mercurii et iovis , hora I. Tus mercatorium et maritimum exponet I. van Haru, diebus lunae, mercurii et veneris, hora IX. Rem iudiciariam et rationem procedendi in causis civilibus explicabit I. van Harr, diebus lunae, mercurii et veneris, hora X. Feercitiis practicis, a provectioribus instituendis, praeerit I. van HALL, alternis mercurii diebus, hora vespertina VI. Repetitorium de_Ture civili et mercatorio instituet I. van HAr, die lunae, hora I. ; Historiam gentium recentiorum politicam enarrabit I. AcKERSDIJCK , diebus martis, iovis et saturni, hora XT. Statisticam exponet T. AcKERSDIJCK , iisdem diebus, hora IX. Oeconomiam politicam „docebit I. Ackerspisck, diebus lunae, mercurii et veneris, hora XI. Disciplinae Turis naturalis fata et praecipua placita exponet G. G. VREEDE, diebus lunae, mercurii et veneris, hora IX. 19 146 a SERIES LECTIONUM’ Tus publicum Batavum tradet G. G. VREEDE, diebus lunae et martis, hora VIII. Turisdictionis administrativae, quae dicitur, selectas caussas tractabit G. G. VrREEDE, die saturni, hora IT. Tus gentium Furopaeum tradet G.G.V REEDE , diebus martis et saturni, hora X. Tus criminale docebit G. G. Vesne, diebus mercurii, iovis et veneris, hora VIM. r Codicem Quaestionum criminalium explicabit G. G. Vreene, die iovis, hora X, die veneris, hora I et die saturni, hora VIII. A. C. Hortus, legitimam vacationem propediem consecuturus, recitationes nullas edicit; quodsi alia ope iuris Studiosis»prodesse poterit, eam deside- rantibus non aegre accommodabit. Publicis disputandi ewercitiis praeerunt iuris Professores alternis saturi, diebus hora XII. È A. C. Oupremans docebit Chemiam esculentorum, die saturni, hora XI. A. C. Oupzmans exponet Chemiam theoreticam, die lunae, hora X. C. L. VLAANDEREN docebit Chemiam analyticam, diebus iovis, veneris i saturni, hora IX. C. L. VLAANDEREN tradet Chemiam pharmaceuticam , diebus iovis et veneris , hora X. i I. H. Hısern, Literarum Germanicarum Lector, diebus et horis audito- ribus commodis, Ziteras Germanicas et Literarum Germanicarum histo- riam, inde a sec. XVIII, exponet. I. Venne, Literarum Anglicarum Lector, Literas Anglicas docebit , hora auditoribus commoda. et Bibliotheca Academica diebus lunae, martis, mercurii, iovis, veneris et saturni, ab hora XII ad IV, feriarum autem tempore singulis diebus iovis , ab hora I ad IIT, unicuique patebit. Museum gzoologicum et mineralogicum quotidie patebit. o NUMERUS STUDIOSORUM IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA DIE XXXI DECEMBRIS CIOI0CCCLYVI. In Facultate Phil. Theor. et Lit. Hum.. .. 8. n " Medra AEE a ccik " n Math, ot Pht Naty conc aaO j " n Theologica. | socion i i pugaii 227. n v Iuridica >.. aea eo o 185. 490. Praeterea in Album Academicum nomina Studiosorum, in Athenaeis studiis operam navantium, relata sunt, eo consilio, ut hic examinentur et Doctores creentur, quorum In Facultate Phil. Theor. et Lit. Hum. .. 8. ME T a E A SE a SN E e EOT ti. n n Math. ot Phe Nat: TITTA 2, " E A AA OOIORIOE SE on a a A a E 43. " ” IATa e INE P e A A 84. 93. e aaa 19" DOCTORES CREATI IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA , A DIE XXVII MARTII A. CIOIOCCOLVI AD DIEM XXVI MARTII A. CIOIOCCOCLYII. IN FACULTATE MEDICA. d. 11 m. 2. Aprilis. AprIANUS HENRICUS TELER , e pago Iutphaas, Med. Doctor, n” " 19 12 ” A n "n 1” Iunii. privatim defensis Quaestionibus Argumenti Obstetricii , Artis Obstetriciae Doctor, cum laude. Rınse Cnoor Koormans, Amstelodamensis , privatim de- fenso Specimine de digestione corporum albuminoidium ve- getabilium, Medicinae Doctor, magna cum laude. Asranamus Henricus van WacenincE, Roterodamensis, publice defenso Specimine de liene, Medicinae Doctor, magna cum laude. i Henricus Franciscus THYSSEN, Aaea, Med. Doctor, privatim defensis Quaestionibus Argumenti- Chi- rurgici, Chirurgiae Doctor, cum laude. Barenn IJoseruys Sroxvis, Amstelodamensis, publice defensa Dissertatione Physiologico-Medico continente guae- dam de glucogenesi in hepate eiusgue nexu cum ewcretione sacchari in diabete mellito, Nederlandice scripta hoc titulo: Bijdrage tot de kennis der suikervorming in de lever, in verband met de suikervorming bij diabetes mellitus , Medicinae Doctor, magna cum laude. DOCTORES CREATI 3 149 d. 18 m. Iunii Ianus Erisa CALLENFELS, Gusanus, privatim defensa VA M“ n" n UA 1" H“ 18 30 24 Z4 22 19 18 21 UA M n "o UA saM Dec. Febr. Martii UA Dissertatione Anatomico-Pathologica de aneurysmate aortae ` thoracicae, Nederlandice scripta hoc titulo: over Zet aneu- rysma der arteria aorta thoracica, ‘Medicinae Doctor, cum laude. i Basrtranus . Iacosus HoLster, Sylva-Ducensis, privatim defenso Specimine de amennorrhoea eiusque cura, imprimis per electticitatem , additis Observationibus , Medicinae Doctor, magna cum laude. Ionannes Lorrr, Zwollanus, priyatin defenso Specimine de sede fungi sic dicti durae meningis cerebri, Medicinae Doctor, magna cum laude. i Basrtıanus Iacosus HoLsrER , Sylva-Ducensis , Med. Doctor, privatim defensis Quaestionibus Argumenti Obstetricii, Artis Obstetriciae Doctor, magna cum laude. Ianus Ersa CALLENFELS, Gusanus, Med. Doctor, priva- tim defensis Quaestionibus- Arguńenti Obstetricii, Artis Obstetriciae Doctor, cum laude. LamsrRTUS FrinERICUS ANTONIUS MULLER, e pago Kuinre Transisalanus, Med. Doctor, privatim- defensis Quaestioni- bus Argumenti Obstetricii, Artis Obstetriciae Doctor, cum laude. Lupovıcus Taroporus Pomrn, Sylva-Ducensis ,- publice defensa Dissertatione Medica: de. chorea imprimis minori Medicinae Doctor , cum laude. Iacosus Antonius. Moru, Haganus, privatim defensa Dissertatione Medica, continente quaedam de unatomia et physiologia. palpebrarum, Nederlandice scripta hoc titulo: Bijdragen tot de anatomie en physiologie der oogleden, Medicinae Doctor , magna cum laude. Ioannes Grorcius Marra Hanro, Amstelodamensis, Med. Doctor, privatim defensis Quaestionibus Argumenti Chirurgici, Chirurgiae Doctor ,: cum- laude. i 150 DOCTORES CREATI. H # IN FACULTATE MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE NATURALIS. 21 m. Iunii Nıcornaus Mourmaan, Amstelodamensis, privatim defenso Specimine Historico-Chemico de corporibus humosis, Ne- derlandice- scripto hoc titulo: Proeve van een geschied- kundig overzigt der humusachtige ligchamen, Matheseos Magister, Philosophiae Naturalis Doctor. 17 v Martii Arnoupus Iacosus Beresma, Rheno-Traiectinus, privatim defensa Dissertatione de parthenogenesi plantarum, Neder- landice scripta hoc titulo: Over de parthenogenesis in het plantenrijk, Matheseos Magister, Philosophiae Naturalis Doctor, magna cum laude. IN FACULTATE THEOLOGICA. 18 v April. Henricus Ioannes Ernestus VAN Hoorn, Amisfurtensis , publice defenso Specimine exponente Roellii litem de aeterna generatione filii Dei a patre, Theologiae Doctor, magna cum laude. 19 v` Iunii Grerarpus van Gorkum, Zutphaniensis, publice defenso Specimine de Joanne Cocceio, D. Codicis interprete, Theo- logiae Doctor, magna cum laude. I7 n- w - Eraas Fraxcrsous van DisseL, e pago- Winterswijk , publice defenso Specimine Practico-Theologico de charitate Christiana doctrinae> oeconomiae politicae non adversa, Theologiae Doctor , cum laude. 4 P Aug. Servatius Hoòrmerr, ex urbe Kaapstad, publice defenso Specimine Dogmatico-Exegetico ezhibente doctrinam Pauli de ngwtoróxzæ in Epistola ad Colossenses 1: 15—20 eg- posita, Theologiae Doctor, cum laude. IN: FACULTATE IURIDICA. 26 v Maii Riınsn Koopmans , Amstelodamensis , privatim defensis Quae- stionibus Iuris, Iuris Romani et Hodierni Doctor, cum laude. n ae aa aa E a DOCTORES CREATI, 151 d. 29 m. Maii AprIanus Looyen , Noviomagensis, privatim defensis Quae- V A d “n i“ “ i TONGA 31l 2 u- Iuni 14 14 17 n 1” # VA n 1 UA UA n 1 VA stionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, cum laude. BrernarDus Dormovrt Merrs, Garmerwolda-Groninganus , publice defenso Specimine de eficacitate pacti conventi, quod per art. 1223, al. 2. Cod. Civ. inter debitorem et creditorem hypothecarium: iniri solet ,-Nederlandice scripto hoc titulo: Over de Regtskracht van het beding, volgens art. 1223, lid 2, Burg. Weth. tusschen den schuldenaar en den kypotheekhouder aan te gaan, I. R. et H. Doctor, magna cum laude. i CaroLus MAXIMILIANUS SMULDERS , Bataviensis, privatim defenso Specimine Iuris gentium continente historiam et inter- ` pretationem foederis die XVII m. Martiianni MDCOCCOXXIV Londini Britanniam inter et Belgium initi, de coloniis Indiae Orientalis, Nederlandice scripto hoc titulo: Geschiedenis en Verklaring van het tractaat van 17 Maart 1824 te Londen gesloten tusschen Nederland en Groot-Brittannië, ter: regeling van de wederzijdsche belangen en regten in Oost-Indië, I. R. et H. Doctor, cum laude. Ioannes Barrista REINERUS ALBERTUS HAERTEN, Rheno- Traiectinus, privatim defenso Specimine Iuridico sistente brevem annotationem ad varios articulos nostrorum codicum, I. R. et H. Doctor, cum laude. CorNELIUS Perrus LENsHOrK, e pago Wolphaartsdijk , privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. Perrgus DE Kers, Leovardia-Frisius, privatim defenso Specimine de crimine veneficii, Nederlandice seripto hoc > titulo: Over de misdaad van vergiftiging, I. R. et H. Doctor. GUILIELMUS [OANNES LUDOVICUS DE LA FONTAINE SCHLUITER, Amstelodamẹensis, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, cum laude. GERARDUS Iacosus Berxnorr, Noviomagensis, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. . 152 d. u UA n "n H LA W VA 1 LA y # DOCTORES CREATI. 20 m. Iunii Ionannes DE CLERCQ vAN WEEL, € pago Ooltgensplaat, priva- tim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, cum laude. 23 23 25 26 26 28 23 ” n # u A i "u “n AN n A n U n Tulii “Sept. Oct. " n M UA CaroLus Ioannes Prcké, Medioburgo-Zelandus, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, magna cum laude = } 6 Ianus van Warré, Bredanus, privatim defensis Quae- stionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. AprīIANUS CornrLIUsS. vAN Rossum, Roterodamensis, pri- vatim defensis Quaestionibus Turis, I. R. et H. Doctor. ArnoLDUs Vernorrr, Rheno-Traiectinus , privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, ċum laude. Lupovıcus Franciscus vAN Panmvys, Medioburgo-Zelan- dus, privatim defensis Quaestionibus Turis, I. R. et H. Doctor, magna cum laùde. ` RUDOLPHUS ÅBRAHAMUS ĪDUARDUS COLENBRANDER, Nij- kerko-Gelrus, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, magna cum laude. HuIBERTUS GERARDUS BRIAN NAnvuyYs, Gooro-Transisalanus , privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. Davıpes Iuba, Surinamensis, privatim defensis Quaestio- nibus Iuris, I. R. et H. Doctor. Ianus Perrús Poor, Noviomagensis, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. Lucas AprIaNI, Roterodamensis, privatim defensis Quae- stionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. Perrus Grorcrus Bystra, Rheno-Traiectinus, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. Mavrımus CaroLus PuarLrson, Zwollanus, publice de- fenso Specimine de novatione, Nederlandice scripto hoc titulo: Over schuldvernieuwing , I. R. et H. Doctor, magna cum laude. + . CARroLUS GIsBERTUS DE Beus, Amstelodamensis, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, magna cum laude, INA A N AA + d 12 m; x wo ee z u` 6 " AS S Ae y „u 20 „» Martii Nov. VA Dec. 1 "” 1" n Febr. n DOCTORES CREATI. : 153 Henricus GurLieLmus WAARDENBURG, Amstelodamensis, publice defenso Specimine de vicinorum dominorum circa dguam iuribus et oficiis, I. R. et H. Doctor. Ianus vAN DER Leruw, Amisfurtensis, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, magna cum laude. Hermannus Iacogus van Lier, Rheno-Traiectinus, priva- tim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, cum laude. i AnrTtoNIUS Perrus: Snouck Hurcronse , Medioburgo-Zelan- dus, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, cum laude. ; FRIDERICUS HENRICUS VAN ÅFFELEN vaN OoRrDE, Am- stelodamensis , privatim defensis Quaestionibus Turis, I. R. et H. Doctor, cum laude. Davıpes BıncrrR, Amstelodamensis, publice defenso Spe- cimine de rationibus reddendis a magistratibus in rebus pecuniariis et poenalibus, Nederlandice scripto hoc titulo: De geldelijke en strafregtelijke verantwoordelijkheid der ad- ministratieve ambtenaren, I. R. et H. Doctor, cum laude, GvuIrLELMUs DE Booy, Bredanus, privatim defensis Quae- stionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. GureLmus HeNrIcUs TArTs vAN AMERONGEN, Rheno- Traiectinus, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. Ioannes Marraarus Lupovicus HusrrTus CLERCX, Lim- burgensis ex Castello Menapiorum , Belg. Tur. Utr. Doctor, publice defenso Specimine de defectione sive contumacia in causis civilibus, Nederlandice scripto hoc titulo: Over Žet verleenen van verstek, I. R. et H. Doctor, cum laude. GERARDUS IACOBUS VAN DER MEER, e pago Raamsdonk, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, cum laude. Ianus MrrļmrLING, ex urbe Zaandam, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. 20 154 = DOCTORES CREATI 2 HONTINS causa. d. 27 m. Febr. GERLOFIUS Waai Rhio datin rei medicae in India Orientali praefectus primarius , Medicinae et Chirur- giae Doctor creatus est. i ” IT v è n Micmarts: Ponano, Lugduno-Batavus, Chirurgiae in schola Clinica quae Roterodami est Lector, penei Doctor creatus est. ACADEMIA GSR- -OVN EN GAGN A: ; 20” EE ESAE T E TNO TEE SRR. NOMINA PROFESSORUM QUI INDE A'D. IX OCTOBRIS CIOIOCCOLVI AD D. VIN OCTOBRIS CIDIOCCCLVII IN ACADEMIA GRONINGANA DOCENDI MUNUS OBIERUNT. RECTOR MAGNIFICUS PETRUS IOHANNES van KERCKHOFF. SENATUS ACADEMICI ACTUARIUS ; HERMANNUS CHRISTIANUS van HALL. IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. a ` H. C. van HALL. ; W. À. ENSCHEDÉ. I. W. ERMERINS. P. I. van KEROKHOFF. N. MULDER. IN FACULTATE THEOLOGICA. P. HOFSTEDE pe GROOT, W. MUURLING. L. G. PAREAU. j ' 158 NOMINA PROFESSORUM. IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE - ET LITERARUM HUMANIORUM. F. ©. ve GREUVE. TE W. HECKER. I. I. P. VALETON. ©. M. FRANCKEN. W. I. A. IONCKBLOET. ; AN yok m IURIDICA. H. NIENHUIS. 0. STAR NUMAN, qui d. 9 m. Maii T. H. PHILIPSE. PEGA supremum diem obiit. detek i R. T. H. P. L. A. van BONEVAL FAURE. IN: FACULTATE. MEDICA. I. BAART pe ra FAILLE, I, HISSINK IANSEN. F. Z. ERMERINS. ; I. van DEEN, EE A SETE CHEF PETRI IOHANNIS VAN KERCKHOFF ORATIO DE INDOLE AC VIA HODIERNAE CHEMIAE, HABITA D. VIII M. OCTOBRIS A. CIOIOCCOLVII, QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM DEPONERET. E £ f ipse EERO is NS ü ACADEMIAE GRONINGANAE CURATORES, VIRI AMPLISSIMI, QUI- QUE HIS AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME, DISCIPLINARUM PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI, CONIUNCTIS- SIMI, HUIUS ACADEMIAE CIVES, IUVENES LECTISSIMI, QUOTQUOT AD SOLENNIA HAEC CELEBRANDA CONVENISTIS, AUDITORES EXOPTATISSIMI, Quamdiu homo in pueritia versatur lineamenta faciei valde mutabilia sunt, ita ut, nisi familiaribus, difficile sit eundem puerum agnoscere post lapsum vel paucorum annorum. Omnia fere mutantur in eius vultu , et alio modo flectuntur, moventur; quin ea mobilitas et mutabilitas spectat etiam ad animum, qui item mutatur et novarum continuo rerum experi- entia facultates acquirit novas, et, licet indoles non ex toto transformetur , ita tamen flecti valet ut ne aptus quidem observator, nisi indefesso studio ac non interrupto adhibito, eum agnoscat. Non secus se habet res cum pueritiae tempore disciplinarum; sive enim in naturae phaenomenis sive in psychicis versentur, primis ab ortu temporibus animadvertimus vagum quid et mobile in earum forma quod impedit quominus accurate finibus suis circumscribantur et luculenter propositum ac consilium indicetur. Earum gressus parum firmus incerto et vario motu ferri solet, ac, licet firmo solo incedant, fere nescire videntur quo loco pedem figere oporteat. Solita eiusmodi progressio etiam chemicae fuit disciplinae , recentissimo praecipue aevo. Nam licet in remotissimo antiquitatis tempore quaesive- rint principia chemiae, forma tamen doctrinae non prodiit ante saeculum novissimum. Opera quam dederunt ut ex antiquitate eam deducerent,, frustra est consumpta: neque enim nata est ex informi observationum mole, 21 162 P. I. van KERCKHOFF quam pueritiam eius referre volunt, sed eo tempore, quo reliquis disci- plinis physicis, recentioribus quos humanum ingenium tulit fructibus , quasi successit et harum vestigia legit. Demensa ne igitur est hodie chemia aetatem illam puerilem, metamor- phosium plenam? Imo mihi quidem demensa illud spatium esse videtur, licet sentiam eam non multum id superavisse. Quodsi enim memoria repe- tentes eius characterem, qui paucis annis ante fuit, eum conferamus cum forma hodierna, agnoscimus mutationem adeo insignem, ut minime sit dubitandum quin provecta sit ad tempus illud, quo doctrinarum vultus lineamenta acquirat magis firma, minus mutåbilia. Neque opus est qui- dem ut quadraginta vel ġuinquaginta annorum spatio retrocedas ut insi- gnem diversitatem percipias inter hodiernam et superiorem aliquam chemiae conditionem. Summum illud Germaniae decus , Gorrurus: v Recentior”, inquit, chemia „maxime versatur in seiungendis rebus, quas natura ipsa coniunxit. Di- n strahimus naturae synthesin, ut eam in elementis singulis cognoscamus.” Quam quidem poëtae ac philosophi magni sententiam nemo antiquiorum chemicorum impugnavit quin pro characterismo eius habuerunt, quia bre- vibus verbis luculenter significat studium disciplinae cultorum illius temporis. Iam vero aliquot lustra sunt elapsa, per quae studium istud praevaluit quidem sed quibus tamen chemia magis usque evoluta aliam formam nacta est aliisque rebus operam navavit quam uni analysi, adeo ut character eius omnino mutatus sit neque idem qui olim fuit. Non prorsus alienum ab hoc die et loco, minime vero alienum a per- sona, quam sustineo, visum est respicere metamorphoses, quas chemica disciplina postremis annis passa est. Lubet characterem, qui hodie illi est proprius, quam: maxime potero, significare et magis aperte vobis pro- ponere quam fecit pluribus annis ante vir praeclarus, cuius verba lauda- vimus. Doctrina qualiscumque ad certum evolutionis modum provecta esse debet, antequam facile, certe sine magna aerumna discentibus a magistro tradi possit. Quamdiu materies systemate aliquo comprehendi non potest, diffi- cile est in eam sese insinuare. Cognitio factorum per se constantium nec- dum inter se nexorum disciplinae nomine digna non est, eaque memoriae T LE S E E A E E ORATIO. n 163 tantum mandari et ea mentis facultate teneri solum potest. Facultas rati- oċinandi et corollaria deducendi, ex iis quae reperta sunt ad nova phaeno- mena experientia: comprobanda, adscendendi, in eiusmodi, qualem dixi, disciplinae conditione vix aut ne vix quidem exerceri et in usum vocari potest. ? Illi, quibus postremis quatuor lustris propositum fuit chemiam organicam docere, ultro animadverterunt quam methodus eam tradendi facilior sit facta et quam minore cum discentium taedio seu potius quam multo ma- iore cum voluptate discentium ipsi ea imbuerentur. Licet copia observata- rum rerum adeo creverit ut, si facta singula respiciantur , memoria hominis ea capere omnia nequeat, studium tamen disciplinae illius simplicius factum ; res cognitae ad certa capita referre sensim coeptae sunt; regulae sive leges latius patentes detectae sunt; multa ad certum ordinem revocari potuerunt, ita ut conspectus universalis hodie facilius percipi possit quam quo tempore materies et sylva minore copia prostaret. Quaecumque theoria sit, quae praeplaceat, certo systemate materiem disponere sensim licuit, sine quo obrueremur numero rerum et factorum quibus deesset apta eiusmodi dis- positio. i Quando temporis spatium, quo experientia certo. ordine comprehendi coepta est, breve dici atque haberi debet, ecquid mirum fruċtus cognitionis a perpaucis fuisse perceptos, multos a discendo fuisse deterritos , neminem paene, nisi qui chemiae nomen dedisset, cognovisse phaenomena chemica ? Mutata disciplinae conditio facit ut spem fovere liceat, fore ut fastidium illud, cuius causam olim facile cognovimus, evanescat et ut cognitio legum chemicarum latissime patentium perveniat etiam ad omnes qui animi cultui operam navent et liberaliter educati esse et haberi velint. In historia disci- plinarum nulla est periodus quae magis nos alliciat quam qua certam for- mam induere iam coepit necdum augeri multum et increscere desiit. Liceat autem nonnulla, ut dein tradenda melius intelligantur, praemo- nere antequam de indole ac via- hodiernae chemiae fusius agere incipiam. Corpora in rerum natura obvia, quae nomine materierum mineralium seu anorganicarum appellamus, ut universe dicam, minus sunt mutabilia et minus composita iis, quae elementa sunt plantarum atque animalium , et quae, prioribus illis ea opponentes, organica dicere solemus. Ad haec ri 164 P. I. vayn KERCKHOFF eiusmodi quoque referimus materies, quae ex iis, quae in regno organico occurrunt, mutatione aliqua ulteriore demum prodeunt. Ita exempli gratia alcohol, acetum, pix liquida inter organicas materies censentur, quamvis aut omnino non aut raro tantum elementa sint plantarum animaliumve viventium. Diversitas inter materies minerales et organicas maxime apparet quum altiori, caloris temperiei exponuntur; organicas scilicet eo caloris gradu analysin subeunt aliquanto intricatiorem et simut relinquunt carbo- nem atrum. Itaque mirum non est cognitionis materierum mineralium multo cele- riores progressus fecisse quam organicarum, adeoque illam chemiae par- tem, quam anorganicam appellamus, iam ad insignem evolutionis modum provectam fuisse, antequam clarae nascerentur notiones circa chemiam ma- terierum organicarum. Unum hocce, quod materiae anorganicae pleraeque e principiis suis constituentibus sive recta via sive per ambages arte parari possunt, insigne fuit momentum quo promoveretur intima cognitio partis istius nostrae disciplinae. E pluribus, quibus Bzrzzrvus vir illustris laudem sibi eximiam meruit, sane non parvi facere licet hoc, quod, quum cognitio corporum minera- lium iam unum aliquod et integrum systema doctrinae referret, viam mon- stravit, quam ingredi oporteret eruditos, ut ceum fructu operam navarent cognitioni materierum organicarum. Monitum viri eximii, quo facem prae- tulit viam illam ingredientibus, dignum est quod ipsis verbis hic adfe- ram; eo magis autem dignnm est, quod postea videbimus praeceptum viri summi pariter verum esse sensu inverso, quin ita sumptum demum satis- facere iis, quae propter doctrinae chemicae progressus hodie a monitore de his rebus iure postulantur. BzrzzLIvs praedicavit: vin iudicio ferendo „de connubiis organicis, computari debere ea quae de connubiis elemen- „torum corporum anorganicorum innotuissent et in posterum innotesce- „rent. Quod si fieret, sperari posse ut iustae et inter se congruentes „ notiones nascerentur de compositione earum materierum, quae in vivis n corporibus oriantur, itemque earum quae e mutatione illoram corporum n chemica ratione nascuntur.” í Eandem evolutionis progressionem, quam in chemia corporum anor- ganicorum cernimus, seriore tempore licet, iterum observamus in corporum ORATIO. 165 organicorum chemica contemplatione. Primum habetur congeries factorum, quae sine ordine et nexu accumulantur, dein, mutua comparatione, non- nulläe apparent analogiae, quae ad stabiliendas regulas, casibus peculiari- bus quibusdam accommodatas, perducuht; deinceps nexus qui inter regulas singulas sensim observatur et quo inter se contineri incipiunt; tandem crescente sylva observationum factarum leges in conspectum prodeunt latis- sime patentes, sub quarum ‘imperio pleraque observata certo ordine dispo- ‚nuntur. Interea subinde hypotheses excogitantur, quarum vita brevis; quae brevitas non impedit quominus hypothesis eiusmodi eo tempore quo exstitit disciplinam ipsam promoverit, etiamsi dies diem docens demonstret eam non ab omni parte cum veritate fuisse consentaneam. Hisce igitur praemonitis primum videamus de materiae dispositione in chemia organica, sive de distributione corporum chemice exploratorum et repertorum per classes, uti dicere solemus. In dispositione corporum in rerum -natura obviorum ut forma externa et proprietatibus ultro manifestis ducantur homines, ipsa fert natura in- genii humani. Nulla est disciplina physica in cuius pueritia id non appa- reat; neque ab illius Iegis veluti imperio liberam se vindicavit chemia. Tacitus praetereo quae de corporum mineralium dispositione dici possint; moneo tantum distributionem per classes corporum organicorum brevi tem- pore ante hoc quo iam vivimus fere totam fuisse ductam ex observatione proprietatum, externarum, itaque physicum eius fuisse characterem. Quin ne nostro quidem tempore prorsus hanc rationem dimittere licuit, quia insignis numerus est materierum organicarum , quarum ratio chemica non- dum ab omni parte certa et probe definita est. Sed negari non potest postremis annis insignes hac in re factos esse progressus. Contigit chemicis multa corpora organica disponere partim secundum facultatum physicarum analogiam, partim secundum actionem chemicam; atque ita series eorum sunt traditae, quas aliquatenus conferre licet cum classibus systematis botanici artificialis. Quid quod insignem numerum eorum disponere licuit secundum principium in- chemia unice admittendum, quippe unice verum, i. e+ secundum observationem facultatum eorum chemicarum. Concedendum »sane in condendo eiusmodi systemate non negligendas esse corporum facul- 166 P. L van KERCKHOFF tates physicas, sed certum distributionis fundamentum semper tamen quae- rendum erit in ratione corporum chemica inter se et in chemica composi- tione. Fatendum +quidem nos nondum eo pervenisse, ut ea conditione , in qua hodie disciplina chemica versatur, illud principium solum per se in usum semper et ubivis vocari possit, sed affirmare simul licet nos quotidie sensim magis usque ad illud veluti fastigium chemiae escendere. Itaque inter characteres chemiae hodiernae hune censere licet: dispositionem cor- porum organicorum quae non sit chemica. magis magisque dimitti, eam contra quae mere chemica sit, in dies magis in usum vocari. Qui primus huic rei operam dedit et cum insigni fructu in ea promo- venda studia collocavit, fuit chemicus Gallicus GErNARorus, cuius mortem praematuram, quippe paucis mensibus ante diem supremum‘ obiit, iure lugent chemici. Profectus a principio unice vero, paulo ante disputavimus de quo, animadvertit fieri posse ut vel sic diversas in dispositione corporum vias ineamus, prouti spectemus sive chemicas partes, quas corpora singula erga se agunt, i. e. analogiam eorum facultatum , sive respiciamus originem et ortum corporum, qualescunque sint actiones chemicae in corpora alia. Ut apertius quid velit significet, comparatione hac utitur: v Corpora, quo- „rum alterum ex altero provenire valet, conferre licet cum partibus plan- „tae. Iam vero in singulis arboribus spectare possumus vinculum quod „est inter folia, flores, semen, cetera i. e. nexum inter organa diversa. „Hoc quidem in chemia dicimus dispositionem secundum ortum. Vel „ animadvertere licet rationem, quae sit inter folia diversarum arborum , pitemqūe_inter flores, semina, cetera. Quod`quidem in chemia appella- „mus dispositionem secundum functiones quas vocat. Ac proprie cognitio „plena singularum materierum requirit sibi, ut utrumque distributionis n principium in usum adhibeamus.” Universe dicta, intra quae me iam continui, ulterius explicari debent , ut perspiciamus maiorem utilitatem dispositionis novae, sive- secundum typos, sive secundum radicalia, quae vocant chemici, prae empirica. Ac primum statim moneo hanc empiricam distributionem proficisci ab antithesi rationis chemicae, quae notio, utut simplex esse videtur et sponte profluere ex imperfecta notitia nostra, neutiquam tamen congruit cum iis, quae naturae phaenomena ipsa nos docent. Ubivis in rerum natura, quomodo- r a EN ORATIO. 167 e. cumque eam contemplari lubeat, cernimus transitus sensim factos, minime vero saltus, ut aiunt. In chemia anorganica praecipue quidem ea res ita constat, ut, etiamsi vocabula acidum et oxydum usurpare pergamus., quin alterum alterius ope definiamus, seu potius definire studeamus in circulo circumeuntes, negare tamen nemini- liceat, fieri non posse ut materies aliqua acidum oxydumve dicamus esse, nisi statim notemūs etiam materies erga quas- tali modo eam se habere dicamus. Sed iam relinquo sibi con- nubia anorganica, vocamur enim ad dispositionem organicorum. Ac pri- mum quidem distinxerunt inter chemiam vegetabilem et animalem „ i. e. dispescebantur materies prouti in rerum natura obviam erant. Non opus est ut demonstrem eiusmodi divisionem disciplinarum naturalium dignita- tem non vindicare, quia insignis materierum numerus in utroque illo na- turae regno occurrere videmus; modo cogitemus materies albuminosas , non- nullas sacchari -species, corpora plura pinguia, materies nonnullas volatiles. -~ Origo materiae alicuius omni quidem momento non caret, quippe quae interdum perducit ad viam quaerendi id, unde orta sit; nec tamen sufficit ut characterem substantiae aperiat nobis; videmus enim e diversis connubiis prodire idem productum dissolutionis. Exempli loco hoc sit: idem corpus volatile acquiritur e planta boni odoris, e castoreo, e cortice salicis, ex urina hominis, et e pice liquida lithanthracis. Idem omnino obiici iure põtest ulteriori divisioni, v. c. materierum vegetabilium in eas, quae sta- tim a natura producuntur, et in eas, quae producta sint illarum dissolu- ‘tionis caloris ope vel fermentationis. Haud parvus harum numerus ad utramque illam classem referri possit. Dextrinum, v. c. in plantis praesens adest, sed simul torrendo, acidorum actione vel per hordeum germinans . ex amylo acquiri potest. MNonnullae materies olentes, quae in fructibus floribusve sponte proveniunt, arte parari valent e materiis odore expertibus. Neque magis licita est ulterior divisio materierum vegetabilium in acida, corpora neutra et alcaloidea. Nullibi fines rite descripti sunt; multis in - casibus materies aliqua pari iure ad unam alteramque classem referri pos- sit, quin in eadem classe interdum deprehenduntur connubia characteris chemici longe diversi. Bina fere sunt lustra, quod melior distributio corporum organorum adeo desiderari coepta est, ut novam proponere studerent. Illo quidem tempore - 168 P. I. van KERCKHOFF ea disponere coeperunt secundum’ familias quas vocabant naturales, ad quas constituendas, quantum fieri potuit, adhibuerunt quidem proprietates chemicas, sed tamen maximam partem distinctio petebatur a proprietatibus externis. Nefas profecto sit SCHLOSSBERGERUM, qui primus hanc viam iniit, in illa re carpere velle. Aliquatenus, v. c. in disciplinae traditione , non prorsus reiicienda est illa distributio; maxime quia procul abest ut . omnes materies notabiliores apte collocari possint in systemate vere chemico , ita ut debitum locum singulis tribuamus. Magnum numerum materierum frequenter occurrentium, veluti species amyli, sacchari, gummi, albumino- sorum corporum, non ‘satis bene cognovimus ut id fieri cum iis possit; eius generis connubia plerumque complicata, neque si producta dissolutio- nis spectes, neque si reaċtiones respicias, satis accurate sunt cognita. Non nisi in locis in disciplina chemica, quae perfectius exculta. sunt, apparet fieri posse ut materies secundum principium mere chemicum disponantur. Quodsi obiicias tot esse materies, quae nondum apte in systemate collo- cari possint, respondere licet obiectionem illam non magni faciendam esse, ubi demonstrari potest, minus bene cognita corpora difficulter, rite cognita contra facile ad certum ordinem revocari et bene cognitis sedem certam facile monstrari. - Idem illud principium quod in chemia organica ad aptiorem materierum distributionem perduxit, a GERmARDTO etiam ad connubia anorganicae ori- ginis translatum est. Quam quidem rem non fuse tractavit neque vero , opus erat, quum haec corpora maximam partem bene cognoscantur, neque cuiquam molestum esse possit a solita dispositione transire ad Gerhard- tianam, qua quidem oxyda et acida non amplius, quasi e regione sibi opposita essent, proponuntur, sed ad salium classem pertinere cénsentur. A materierum dispositione pergo ad aliud quid; nempe paucis monere lubet de compositionem materierum contemplandi ratione. Analysis materiae compositae nos docet e quibus elementis constet. Quodsi unum hoc nec plura ex ea discamus, eam appellamus analysin qualitativam. Sin etiam exploremus quantum sit pondus horum elemento- rum, nomine analyseos quantitativae nuncupari solet. Huius quidem even- tus describi potest ita ut formulam chemicam quam vocamus, materiae w er a SEET EE E ER EEES ORS T rO: ' 169 alicuius acquiramus, quae aperte significet meram in analysi factam obser- vationem. Nempe ut singulas materies simplices significemus , sumimus litteram eamque ‘vulgo primam nominis latini talis elementi, qua littera non solum exprimimus materiem ipsam sed simul certum aliquod pondus eius. Ita littera H proponimus unum aliquod pondus hydrogenii, littera O octo eiusmodi pondera oxygenii. Itaque aqua, quae uno aliquo pondere hydrogenii, octo vero similibus ponderibus oxygenii constat, notatur binis litteris H O coniunctis. Formula igitur chemica primo significat speciem et quantum materierum simplicium , quae in unum aliquod totum coniunctae sunt. Nomen obtinet formulae empiricae, quia directe profluxit ex materiae exploratione. -+ Iam vero alterutrum fieri potest: materies simplices sive duae sive tres plu- resve statim inter se sunt coniunctae, vel primum coniunctae sunt partim in connubia simpliciora, quae dein inter se connectuntur ut unum aliquod integrum efficiant. Posterius hoc certe sumendum esse visum est hucus- que certis de causis, de quibus dicere nunc non attinet. Hòc autem sumto, formulae chemicae nobis proponunt etiam modum, quo elementa chemica inter se coaluerint, ut totum illud, de quo loquimur, componatur. Qua ratione si descriptae sunt, :nomen obtinuerunt formularum rationalium. Sed quaeritur qua via pervenérimus ad cognitionem eiusmodi elementorum coalitus? Brevi tempore ante hunc diem putare solebant, quin sunt etiam qui hodie putant, eo perveniri posse, si connubia chemica et analyses ma- teriae alicuius rite observemus et teneamus. Quodsi tamen cogitemus unam eandemque materiem multas elementorum permutationes subire posse , eamque ergo pluribus formulis rationalibus repraesentari posse, ac prae- terea teneamus in singulis illis permutationibus eam: materiem non amplius eandem manere quae ante fuit, necessario eo perducimur, ut ad cognitio- nem intimae elementorum dispositionis et inter se coniunctionis hucusque pervenire nos non posse fateamur. ` Unde fit ùt aliam opinionem sensim novissimo tempore suscipere chemici- coeperint , nempe opinantur formulas , quas vocant, rationales non referre veram elementorum corporis disposi- tionem eo tempore quo existit, sed non nisi modum quo dispescitur vel dilabitur ipso articulo temporis, quo mutationem chemicam. patitur sed propter hanc ipsam pristina ratione existere desinit. Quo quidem modo si 22 170 P. L van KERCKHOFF accipiantur formulae rationales utilitatem habent: eam, ut denotent rationes et analogias, quae inter diversas materies locum: obtinent. Fortasse sedu- lum studium proprietatum physicarum eo nos perducet ut nobis menti informare liceat notiones circa dispositionem elementorum in materies quamdiu sine mutatione pèrsistunt; quas notiones ex chemica earum actione deducere non possumus, f Si quid facit ut spem fovere liceat adscendendi ad illud cognitionis fasti- gium, hoc unum est quod chemici mentem hodie advertere coeperunt ad intimum illum nexum inter compositionem chemicam et proprietates phy- sicas, quae res omnino ad characterismum chemiae hodiernae facit. Hac in re physica et chemia mutuo sibi-opem ferunt; et praeclara inventa Biotı, PASTRURI, Sroresu et Hermanni, Korri faciunt ut eximia multa etiam in posterum exspectemus a comparatione chemicae compositionis cum phaenomenis lucis, forma crystallorum, puncto ebullitionis, gravitate spe- cifica, ceteris. Ut ad aliud quid transeam quod pertinet ad differentiam inter chemiam antiquiorem et. recentiorem, moneo devi, quam modus describendi com- positionem chemicam habuit in praeparationem et productionem materierum multarum novarum. GERHARDTI methodus contemplandi id, quod for- mulis chemicis nobis ob oculos ponitur, ansam omnino praebuit investiga- tioni novae multifariae, et fecit ut non sine iure exspectemus formationem materierum in hunec usque diem incognitarum. : Numerus materierum , quae idcirco acquiruntur, quotidie crescit, quin: materies arte paratae numero multum superant eas, quae subinde novae e regno vegetabili vel animali recta via acquiruntur. Neque industria chemicorum his limitibus contine- tur, sed student. arte et e materiis facile parabilibus proferre eiusmodi pro- ducta, quae in naturae regnis non nisi parca copia. obviam veniunt. In multis. rebus. optatus eventus coronavit eorum conamina, quemadmodum, ne exempla requiratis, in paratione oleorum plurium volatilium , in acidis nonnullis, in corporibus pinguibus. naturalibus et. sacchari. speciebus non- nullis. Hic quidem latus quem. colant campus patet-et e quo fructus spe- rare licet uberrimos. Eventus fortunatus laborum in his rebus positorum a E a o AA 171 magna parte tribuendi súnt auxiliis seu methodis: practicis novis adhibitis et mutationi conditionum, sub quibus actiones chemicas corporum provo- carunt, quorsum’ pertinent actio materierum fermentantium et acidorum , temperiès caloris altior, efficacia vaporis aquae admodum calefacti. Ut pergam in exploratione eorum, quibus recentior chemia organica ab antiquiore differt, dicam hanc differentiam maxime hac in re apparere quod usque ad tempus a nostro perparum distans, chemici versati sunt in sola investigatione productoram dissolutionis, quum contra hodie‘ id etiam effi- cere student, ut e`þroductis illis analyseos rursus adscendant ad materies , unde illa prodierunt. Ut apertius et brevius dicam; antea analysis in chemicis rebus praevaluit, iam vero synthesis etiam spectatur. Antea dis- iunctio corporum magis compositorum in simpliciora summum quoddam esse credebatur ad quod chemici tenderent;- hoc tempore vero potius magis compositas materies e simplicioribus proferre sibi proponunt. Itaque mihi quidem versari videmur in tali disciplinae-conditione ut nova via sternatur , quam chemici ingrediantur. Omnia fere producta artificilia, quae in ma- teriis organicis censentur, acquisita fuerunt e magis compositis, sed, licet exiguus, si cum`illorum compares, sit numerus materierum e simplicioribus productarum, copia tamen illa iam satis est magna, ut bonos successus a labore in postrema re posito exspectare iure liceat. Chemici aliud quid agere incipiunt, nam, quum antea quasi distraherent naturae creatricis opera, iam opifices fieri student, qui e materiis simplicibus artificiosum opus componant. Sententia, quam de chemia hodierna vobis proposui, nititur etiam cona- minibus, non multis quidem illis sed felici successu non destitutis, e ma- teriis mere anorganicis corpora organica producendi. Novissima praesertim . tempora exempla praebuerunt eiusmodi parationum materierum, quae veri triumphi artis chemicae habendi sunt. ‘Quemadmodum necessario accidit ut cognitio materierum anorganicarum ad certum evolutionis gradum perveniret antequam cum fructu aliquo- stu- dium materierum organicarum chemici aggredi potuerint, ita rei natura fert ut periodus analytica syntheticam praecedere deberet. s spj d 172 P. I. van KERCKHOFF Redeamus iam ad BerzeLm monitum, cognitionem materierum anorga- nicarum fundamenti loco. esse debere, cui superstruatur exploratio et co- gnitio materierum organicarum. Huic praecepto fideliter obsecuti sunt che- mici, nec dubium ‘est quin progressus ‘celeres in altera chemiae parte facti isti obsequio debeantur. Sed chemia organica altrici suae grates referre coepit, et lux, quae illustravit actiones chemicas materierum organicarum , vicissim tenebras pellit a vicina ditione chemiae anorganicae. Novae theo- riae maxime de compositione corporum organicorum vim habere coeperunt in theoriam corporum ánorganicorum. Neque vereor nimium affirmare, quum contendo, Berzenim monitum nostro tempore non omnia, quae in chemia fiunt, complecti, eique addendum esse hoc: cognitionem nostram materieraum organicarum quasi normam esse ad quam censeamus cognitio- nem connubiorum anorganicorum. Quo magis chemia aditum sternit ad intima naturae penetralia , eo magis constat, chemice si rem spectemus, limites certos inter materies anorga- nicas et organicas non dari, adeoque divisionem chemiáe in duas partes principes, quae doceret diversitatem insignem, qua utraque -legibus diversis subiecta` esset, cum. rerum natura non congruere, quin cum ea pugnare. Ratione habita compositionis, originis, proprietatum , nulla omnino intercedit differentia inter materies organicae et anorganicae originis.: Utrumque genus, quatènus non faciunt partem organismi alicuius viventis, iisdem submissum est legibus. Itaque disciplinae chemicae partes, quae omnino a se invicem remotae olim videbantur, proxime coniunctas esse hodie apparet, et unum quoddam integrum ` constituere, nullo modo divel- lendum. In omnibus, quae hucusque disputavi, organicarum substantiarum men- tionem feci quasi non submissarum actioni vitae sed quasi secretarum e plantis animalibusve vel arte productarum. Nempe eo usque neque ultra patent fines chemiae organicae. Sin consideremus proprietates quas possi- dent et mutationes quas subeunt, dum partes sunt animalis vivi vel plantae viventis, phaenomena multo magis complicata se obferunt et multo maiores difficultates occurrunt in omnium phaenomenorum explicatione. Quum ORKRATEO 173 incertae habendae “sunt conditiones, in quibus tunc versantur, saepe fieri nequit ut actiones mere chemicas cognoscamus. Itaque non sine iusta causa chemiam , quando opem suam confert ad explorationem ulteriorem materierum in corporibus vivis praesentiùm proprio nomine nuncuparunt et chemiam physiologicam appellavęrunt. De qua quidem disciplina non sum locutus, quum, licet observatorum factorum sylva sit ditissima , vix tamen dici possit pars chemiae proprie sic dictae. Eius progressus tamen magnam partem dependent de chemia organica. Unde factum est, ut chemia physiologica animalium multo magis sit exculta quam plantarum. Nimirum in organismo animali inprimis retrograda , quam vocant, mate- rierum metamorphosis locum obtinet; i. e. e materiis compositis formantur aliae quae minus sint compositae, cuiusmodi actionum cognitio satis plena in chemia habetur; dum contra in organismis e regno plantarum meta- morphosis progressiva quam dicunt contingat ita ut e materiis minus com- positis oriantur magis compositae, cuius rei notitia multo minus ampla est chemicis. Quodsi iam brevissimis verbis complectamur quae summatim . disputavi , characterismum chemiae hodiernae cum antiquiore comparatae hisce fere ` notis contineri affirmare licet. Mutata est dispositio materierum bene cognitarum ita`ut magis cum rerum natura ipsa congruat. Notiones ortae sunt circa dissolutiones et compositiones corporum, quae accuratius observationi respondent. Operam dederunt chemici ut perspiceretur nexus inter gomon tioim chemicam corporum et eorum proprietates physicas. Arte produxerunt materies organicas. } Syntheşis in contemplatione chemica spectari coepit non minus quam analysis. Organica chemia vim habere coepit in rationem chemiae anorganicae. Utramque arcte coniunctam neque alteram ab altera divellendam` esse chemici senserunt. 174 P. i. van KERCKHOFF Quodsi igitur reputemus quot jn rebus et in quam gravibus chemia hodierna mutationes pati coepta sit, negari non potest hanc disciplinam nostro tempore veluti in metamorphosi aliqua versari. Transeo ad alteram partem laboris, quam lex hodie mihi imponit , ad com- memorationem eorum , quae tum laeta tum tristia Academiae contigerunt. E numero Curatorum nemo nobis morte est ereptus, quod eo laetius nobis accidit, quo certius novimus non facile repertum iri, qui impensius res Academiae curent et promoveant. Non solum enim viris amplissimis cordi est conservatio et amplificatio auxiliorum et instrumentorum quae disciplinarum cultui destinata sunt, sed id etiam agunt ut ab iis, quibus suprema cura harum rerum mandata est, expetant ea quae incrementa doctrinarum sensim magis ut requirantur faciunt. Utinam, viri amplis- simi, vobis concedatur diu patrocinio vestro artes et disciplinas earumque cultores tueri! 2y ; - Tu, vir nobilissime van Pannurys, luges praematuram mortem binorum liberorum tuorum, qui hoc anno morbo succubuerunt. Gravis sane casus , neque quisquam nostrum non sentit dolorem tuum esse debere acerrimum , sed multum tibi superest quod lenire illum dolorem possit, quodque ut re ipsa eum leniat ex animo optamus. Utinam infortunia eiusmodi inposterum ' a te avertantur et vitam tibi degere liceat nullis adversis rebus perturbatam. Quum vos intueor, collegae exoptatissimi, video vacantem sedem, quam CornzLIUS Srar Numan multos annos occupavit. Recens memoria est obitus viri, qui. intra paucas hebdomades de medio sublatus est et cuius vitam longiorem fore nemo non exspectaverat. Licet supervacaneum videri possit multis vestrum , qui amicitiae et communium studiorum vinculis cum eo coniuncti fuistis , vitae cursum collegae defuncti memoria repetere , at ipse hic dies solemnis officium hoc mihi imponit. Itaque haec de illo acċipite ! CornzLIUS Srar Numan die secundo Februarii anni millesimi octingen- tesimi septimi natus est in hac provincia in pago Sappemeer. Parentes fuerunt ALEXANDER NUMAN et CATHARINA DOROTHEA STAR LICHTENVOORT. Haec quidem matrona fuit propter virtutes venerabilis, nata ex patre qui EE AET a RNT" Koa aaa a aaa a a i a A T a, ORATIO. 175 ` olim Academiae curatoris munere ornatus fuit. Pater vir fuit egregius , celeberrimus, qui illo tempore medicinam in pago Sappemeer factitabat , et postea anno millesimo octingentesimo vigesimo secundo docendi munus suscepit in schola veterinaria Ultraiectina , cui per longam annorum seriem praefuit. Tum isto labore, tum exemplo quod aliis proposuit imitandum in disciplina sua excolenda, tum multis scriptis editis ALEXANDER NUMAN optime de patria meritus clarum nomen sibi obtinuit. Puer CorngrLIus Star Numan institutus est in schola Perrı RuxNKEL in pago HooerEzAaND, ubi praesertim fructus est lectionibus doctissimi NAssAv, quo factum est ut ad studium linguarum Graecae et Latinae incitaretur et harum cognoscendarum amore flagraret. Itaque ad lectiones Academicas aditus ei patuit quum cum patre Traiectum ad Rhenum PPA: quo tempore quindecim annos natus erat. Egregiis animi et mentis facultatibus praeditus, celeriter memoria et intellectu quae traderentur accipiens et in sanguinem et succum convertens, brevi fructus collegit uberrimos institutionis eximiae, cuius tum particeps fiebat. Non est huius loci nec temporis laudes celebrare virorum sollertis- simorum, qui tunc illi universitati ornamento erant, et quorum lectionibus Numan intererat discendi cupidine incensus. Sufficiat dicere eorum nomina hodie etiam grata mente recordari ipsorum discipulos. Numan intererat lectionibus clarissimi Scuröner de mathesi ac philosophia, et admissus erat ad iuvenum coronam quibuscum de argumentis philosophicis privatim ille disserere solebat. Non tantum lectiones clarissimi vAN GouUDOEVER- fre- quentavit sed etiam exercitia perutilia in Latine scribendo et loquendo, quibus vir egregius praeerat. Clarissimi Sımons et Mort duces ei existe- runt ad aliarum doctrinarum ditionem. Sed praecipue coluit PHILIPPUM GUILIELMUM VAN Hevsne, virum eximium, cuius in mentem studiosae iuventutis vis erat paene singularis, et qui propriis sibi dotibus omnium animos. sibi devinciebat. Plures annos Numan noster ad interiora viri eximii amicitiae admissus fuit, a suavi eius ore quasi pendere solitus; nec dubium quin pulcri aç boni sensus, quo totus ardebat, ibi maxime exci- tatus sit. Fructus studiorum eius satis patebant et in lucem proferebantur, quum a Leodiensibus anno millesimo octingentesimo vigesimo tertio eius respon- 176 P. I van KERCKHOFF sum ad quaestionem vde recentiorum et antiquorum poetarum latinorum meritis inter se comparatis”, Academiarum civibus propositam , aureo prae- mio condecoraretur. Qui honor iterum ei decretus est anno sequenti in Academia Gandavensi propter responsum eo missum ad quaestionem. ~Lau- datio Turisconsulti egregii VieLir AB AYTTA ZUICHEMI.” Anno millesimo octingentesimo vigesimo quinto literarum humaniorum candidatus creatus est; dein ad iuris studia maxime se convertere coepit. Primis annis praeceptores illi fuerunt viri clarissimi ARNTZENIUS, VAN Enscuur et pe Bruers, post annum millesimum octingentesimum tricesi- mum etiam clarissimi Hortus et Ackersprcok, qui Ultraiectum vene- rant illo anno e provinciis olim meridionalibus regni Neerlandici. Praeter tractatus aliquot diariis insertos circa illud tempus sine nomine auctoris in publicum emisit opusculum , inscriptum : Het petitieregt van Pinyana aan de Staten-Generaal gehandhaafd. Hucusque solis disciplinis totum se dederat, verum iam instabat tempus, quo monstraret quantam artium et doctrinarum cultus vim habeat in amo- rem patriae excitandum et alendum. - Quum Rex Gvurmrmus populum ad arma vocaret, domi manere Numan noluit, sed cum patriarum Aca- demiarum civibus aliis militiae nomen dedit. Non est huius loci casus illius temporis memorare, sed hoc silentio praeterire nefas, carissimum fuisse commilitonibus suis Numan, quod- testantur honores quibus et in militia illum ornarunt et- superiore anno quum memoriam celebraturi essent istarum dierum. Quippe tunc etiam verba coram iis ut faceret invi- tatus est; et quum ipse amicos defunctos in memoriam praesentium revo- caret, nemo sane eorum fuit, qui factum iri crederet, quod eheu! accidit, ut ipse orator tam brevi post vitam cum morte esset commutaturus. E militia redux rediit ad studia in quibus vitae tabernaculum posuerat , praecipue ad jus publicum et gentium. Die autem vigesimo septimo No- vembris anni millesimi octingentesimi trigesimi tertii, Ultraiecti, defensa diatribe in Macchiavelli opusculum vde? Principe” inscriptum magna cum laude iuris utriusque doctor est creatus. Quin- propter defensionem partis prioris huius speciminis praeside van Heuspe viro clarissimo ho- noris causa philosophiae theoreticae magister literarum humaniorum doctor est factus. E IE L S AE ORATIO. 177 ‘ y Vix dimidio anno post, nomine eius. iam tunc cum ‘laude celebrato , pro praeclaro viro GasiNo De Wax in hac Academia :nostra ad- iuris cathèdram occùpandam evocatus est. Felix sane fuit, cui in ipso aetatis flore disci- plinas in quibus excellebat, iuventuti academicae: tradere: statim licuit: Die undecimo mensis Iunii anni millesimi octingentesimi trigesimi quarti munus academicum auspicatus est habita solemni oratione: vde iure pu- blico hac nostra potissimum aetate- recte excolendo.? ' Lectiones quas in Academia nostra habuit , per ‘doctrinae campum pate- bant latissimum.' Scholas enim habuit de natura iuris, de iure publico; de iure gentium, de iure poenali, de- codice criminali. Fuerunt alide quas ante illum nemo hic habuerat, quorsum referendae /lectiones-de lege de imperio, quibus simul-historiam-iaris pùblici patrii exponere ` solebat, et de oeconomia politica, quarum has etiam separatim accommodavit ad audi- tionem et usum iuvenum qui non essent cives academici sed qui merca- turae vel agriculturae studiis: operam navarent. Praeter has lectiones pu- blicas privatim etiam -discipulis sive iuris patrii ‘antiqui vim in recentioris ' temporis instituta,“ ‘duce inprimis Tacr de Germania libello, sive unum aliudve iuris publici caput fusius exposuit. Bis in Academia Rectoratu magnifico functus est; munus autem suc- cessoribus tradidit die octavo mensis Octobris anni millesimi octingentesimi quadragesimi, quum verba faceret vde patrio 'iurisconsulto, Academica institutione ‘inprimis informando”, et die undecimo mensis Octobris anni millesimi octingentesimi quinquagesimi quinti, habita oratione: de disci- plinae, quae in natura iuris explicanda versatur, sive de :doctringe iuris philosophicae ambitu et gravitate. Nemo nostrum est, quin noverit, quam hilaris mènse Aprili huius anni interesset“solitò professorum conventui , quam sermonibus eius delectaremur et quam procul abessemus omnes ab: opinione> viram vigentem et: floreni tem, uti videbatur, brevi familiae suae et nóbis-ẹereptumnirisi Et: tamen vixdum feriae paschales elapsae erant , ‘quum nuntius ad-nos ferretur: colle- gam àestumatissimum ` gravi morbo'-laborarė, -cuius symptomata exitum infaustum praenunciarent. Plerisque" licet ` sanus‘ visus, intus alebat mor- bum, quem forte leviorem ipse esse credidit quam eventu se comprobavit. Tandem morbo' viribus crescenti cedens imploravit auxilium collegarum ex- 23 I 178 ; P. I. vain KERCKHOFF pertissimorum; sed malo: magis magisque invalescenti frustra:medicina fie- bat donec ei sucċumbèret; die nono Maii e vita decessit. Vos, auditores, novistis quantam animorum perturbationem ,: quantum dolorem adferret eius obitus: Plerique vestrum, inprimis collegae eius et iuventus academica , -tristes fuistis testes eius funeris. Necdum extinctus est in pectoribus nostris' viri amantissimi amor ‘et dolor ex eius: desiderio, neque vero facile extinctum: ifi omnes- sentimus. Equidem, auditores, quum ex lege vocarer, ut de praeclaro viro, cuius mortem lugemüs,. verba facerem, sensi statim quantam difficultatem haec res haberet. Quomodo enim: quis iudicet de viri meritis in disciplinis, quarum ipse-:sit. ptorsus expers? : Mihi iusi non competit de hisce senten- tiam ferendi. - Turisconsultus patrius, : eodem- munere quo ille fungens, haec de èo tradidit. :»⁄Numannus “inprimis fundamenta historica in iure „civili patriae investigavit. Id autem fecit -non ut antiqui temporis memoriam vconservaret aut ut in vitam revocaret instituta dudum emortua, sed ut indo- nlem patriam antiquam in iure patrio hodierno recte animadverteret.” Haec ille; mé iuvat-in memoriam revocare viri benevolentiam et animi candorem , quae virtutes maxime. in eo splendebant. Amicus insigni amore amicos suos prosequebatur; maritus et pater: familiam suam diligebat, tue- batur; praeceptor consiliis et doctrinae copiis suis discipulis nunquam de- fuit; patriae. civis hanc diligebat ét sententiam, quam de rebus civilibus’ patriis fovebat, candide: profitebatur nec simulatum quidquam -ab eo est unquam. : ' R HAS Multis, quin nimis multis-rebus pressus, ex officio coactus iuris doctrinas multifarias discipulis tradere, verbo, in eadem conditione versatus, in qua plerique professores Académiarum patriarum versantur, raro libros-scriptos edere potuit. In opüsculis-minoribus suis candide quid sentiret-aperuit et, licet quis ab. eo-opinione. differret, magni tamen idcirco eum facere debuit, quia quáè in mediùm protúlit éx intimo Animi sensu profluxerunt!). Vitam eius ceterum: eximios patriae fructus tulisse inter: omnes constat. Discipuli grato animo eius , institútionis et olim recordati sunt et nunc recordantur , inter quos iam citàbo‘ viram` clârissimum Ioannem DE WAL, i TT. 1) Vid. Tideà sériptorūńi quáë ëdidit Nuran ad cåléen Huius Orationis => . A aha a ORATIO. 179 qui nuper/in patria soċietate eruditoram animi ginti sensum multis audi- ` entibus significavit. Haec fere sunt quae de viro eruditissimo, probo, amicissimo nobis di- cenda habui. Sit illi- terra levis! ; Quemadmodum omnes dolore afflicti sumus obitu viri praestantis, sic sunt e nostro numero, qui proprias sibi luctus causas habent. Te inprimis compello, clarissime Francken, qui e duplici funere gravia vulnera tibi ` inflicta sentis. Vix enim carissimi tibi filioli reliquias terrae mandaveras , non immemor sane superiorum quae tibi erepta fuerant carorum capitum , quum inopinato dilectissimus tibi“ pater vitam cum morte` commutavit. In tām gravi et iterato luctu‘sponte summum nobis repraesentamus numen , cuius nutu aċ voluntate talia nobis mortalibus contingunt, et, quod tu item feceris, solatium quaerimus ;in amore, quo id nos homunciones am- plectitur et a quo nihil exspectare nobis licet nisi quod re ipsa in salutem nostram tandem redundet. Haec quidem cogitatio tibi vires instauret, ut nisi hilari animo at libero a prima doloris acerbitate labores solitos peragere rursus valeas. Verum emergamus tandem a tot luctuosoraum casuum tantique doloris recordatione, et grato animo bona quoque repetamus, quae Academiae et nobis ipsis contigerunt. Vos, clarissimi ENSCHEDÉ, VALETON, HECKER, LANSEN, gaudio affecti fuistis propter natos vobis liberos, quos in posterum ut semper gaudio vobis sint et honori ex animo optamus. Tibi, clarissime van Dern, contigit matrimonium dilectissimae tibi filiae cele- brare. Desiderium eius tibi compensetur felicitate cuius facta est particeps. Quinque lustra, clarissime Parrau, hoc anno ministerio tuo functus eras, quem festum diem celebrare tibi contigit cum uxore et liberis, pa- rentibus, amicis, collegis multisque discipulis et olim discipulis, quibus omnibus caro tibi repetere licuit memoriam temporis cum fructu tuo et aliorum transacti. Academiae nostrae optamus, ut per multos insuper annos viribus, quae tibi restitutae sunt, uti possis ad munus tuum obeundum et disciplinas quas doces promovendas. i Tu, clarissime MuurtNe, absolvisti hoc anno compendium tuum theo- logiae practicae, tu, clarissime FRANCKEN, alterum volumen grammatices 23 * 180 P. E van KERCKHOFF graecae; actos labores vobis, gratulamur et 'clarissimo: van: Harr editum librum de botanice applicata. De collectionibus academicis, laboratoriis , aliis, nihil magnopere memo- rabile dicendum habeo. Solita subsidia his rebus data sunt; Bibliotheca insuper donis pluribus a doctrinarum fautoribus aucta est. Quid tibi dicemus, clarissime NrennvIs? quietem, qua rude -donatus frui poteris in posterum, tibi gratulamur. - Eam; sane tibi meruisti longo illo annorum cursu, per quos Academiae labore tuo profuisti.- Quodsi iam iunioribus viribus tradis onus, quod gravius tuos humeros premere coepit; iucundum tibi accidere debet quod, quum successorem- tibi datum vides, is unus est e discipulis tuis, qui igitur testimonio erit. te non frustra vires tuas, ingenium tuum Academiae nostrae devovisse. -Utinam : doctrinae , quibus semper ‚delectatus es, etiam in senio- tuo. oblectamento tibi sint, et studia ab aliis, in iis posita observare ipsasque in otio cum dignitate opera tua ornare diu tibi contingat. Tibi, clarissime Faurz, gratulamùr ordinarii professoris dignitatem , ad quam Rex augustissimus te ‘evexit. Non multis verbis utar ut aut tuas laudes praedicem ; aut -Academiae commoda tibi commendèm. Quod quo- minus faciam tum prohibet modestia tua, tum notus omnibus. tuus disci- plinarum amor. Novo tuo munere cum summo tuo et studiosae inyontutis fructu per longam annorum seriem fungere! Fausti dies erunt, quum vacantes cathedrae: occupabuntur a viris quibus communia nostra studia cordi: sint et qui iuventuti academicae occasionem praebebunt amorem suum- disciplinarum explendi. Cum- maxima fiducia exspectamas a Rege rapain futuram eorum vocationem. Ea felicitas fuit huius anni ut neminem iuvenum , qui in Academia studiis operam dent, illi morte ereptum “lugeremus, Est autem eo maior ista felicitas, quum fuerint qui gravibus morbis tenerentur, et quibus restitú- tionem ad sanitatem laeti gratulamur, Sed quum de civium academicorum corona loquor, iuvat-ad ipsos vos convertere orationem meani, iuvenes: ornatissimi, spes patriae! Publice profiteor vos- tales- erga me: vos praebuisse ut Rectoris Academiae munus mihi non esset molestum: sed iucundissimum.- Patuit vobis persuasum esse, # Yg AE a ii ' "A COET EPRE ER ORATIO. 181 in academiis patriis studia promovere amicitiam qua studiosa iuventus cum praeceptoribus suis coniungi solet. Neque vero e mente vobis excidet futu- ram patriae salutem magnam partem in vestris manibus esse positam; nam in muneribus qualibuscumque quae in posterum suscipietis officia vobis incumbent, quae obire non ‘poteritis nisi instructi doctrinis quarum cogni- tionem hoc vitae tempore vobis comparare vos oportet. Ipse Rex augu- stissimus vos invitat ut omnibus nervis intentis strenue studiis operam navetis; quippe eius beneficiis accidit ut certamen literarium rursus indici potuetit, in quo virium periculum facere licuit. Quin restat mihi ut eventum huius certaminis palam faciam et praemia distribuam quae Regis augustissimi nomine Senatus Academicus victoribus tribuit. i Singulorum ordinum de missis ad ipsos commentationibus iudicia rogo ut recites, vir clarissime, qui Senatus academici acta curas, vosque, iuve- nes praestantissimi, quibus praemia sunt adiudicata, ut recitato- nomine vestro singuli ad hanc cathedram accedatis. (Tudicia de Commentationibus recitantur. ) Praestantissime DritLsma , nulli tibi superandi fuerunt competitores, sed in commentatione tua tum plenum ad quaestionem responsum exhibuisti, quod tuam in perscrutandis chemicorum scriptis industriam testatur, tum ostendisti sagacitatam tuam in chemicis theoriis inter se comparandis. Quare Ordo disciplinarum mathematicarum et physicarum censuit te vel cum strenuo competitore cum laude certaturum fuisse. En igitur debitum tibi atque decretum praemium! Non magis tibi quam commilitonibus incitamento sit ut quam maximam operam in studiis vestris impendatis, unde vobis et literis fructus. redundent uberrimi! Praestantissime TEN Brink, quum Senatus academicus ad Regem augu- stissimum scripsisset de responso tuo propter unius diei spatium a certa- mine literario excluso, Regi munificentissimo statim visum est praemio aureo extraordinario te ornare. Quam mazime tibi hunc honorem gratulor, eo magis quod iudicium Ordinis philosophiae theoreticae et literarum humaniorum laborem tuum praestantissimum esse palam testatum est, Gratum praeterea accidit, te 182 P. I. van KERCKHOFF mihi publice salutandum esse e loco, quem ayus tuus ölhrisadianis quon- dam doctrinae suae copiis ornavit. Tu vero iam omnibus viribus intentis hoc age ut non tantum eruditi tuorum nominis famam tuearis atque sustineas sed ut patriae patriisque literis in posterum etiam ornamento sis et emolumento. Tu accedas, ornatissime SLorT Tor OLrravis, ut accipias industrisė testimonium honorificum , quod tibi Ordo philosophiae theoreticae et litera- rum humaniorum decrevit. ų Multa, uti audivisti, in tua scriptione erant laudanda; haec laus tibi praemio sit laboris et operae, sitque incitamento ut ad magna et praeclara quaevis alacriter tendere pergas. Diu fruaris honesta voluptate ex diligenti literarum studio percipienda , . praestantissime Borersrus, cui haec contigit felicitas ut e certamine victor discederes. Accipe hunc nummum aureum ex Regis auctoritate tibi con- cessum, eiusque memento velati praemii virtutis+et doctrinae, quum brevi ex futuro tuo officio probitatis morum exemplum gregi tuo, ut speramus, sis futurus. ; Ornatissime KNarrERT, testante Ordine theologorum egregia prodidisti industriae doctrinaeque documenta et dignum te iudicavit Ordo qui hono- rifico laudis testimonio publice ornareris. Magna iam ausus es, perge ad altiora, sic nec tibi nec aliis frustra vixeris ! l Macte virtute tua, praestantissime Hiınest; audivimus enim quantopere in te laudaverit: Ordo iurisconsultorum et in rebus investigandis industriam atque ardorem, et in rerum repertarum interpretatione sagacitatem. Perge Athenaeo, ad: quod victor redis, esse decori et ornamento, atque fac ut ex industria tua fructus literae capiant insignes. Regis autem augustissimi nomine hoc aurum ‘accipias, non minus iam acti laboris praemium quam quod te alliciat ut omnibus. nervis intentis quodcumque bonum verum ac pulcrum sit petas et assequaris. Praestantissime pe Ranırz, strenue vires intendisti nec dedecori est tali victori te non praeripuisse palmam. Tua enim commentatio ex Or- dinis iurisconsultorum sententia per se etiam aureo praemio digna fuisset. Quum vero singulis quaestionibus unicum aureum adsignatum sit, Regis augustissimi munificentia argenteo te ornare voluit. ORAP IO 188 Mihi autem pergratum accidit, quod virtutis atque doctrinae praemio te condecorare possum qui, patris vestigia premens, in memoriam revocas eximium tuum genitorem, de Academia nostra optime meritum. Tibi quoque, praestantissime Ianssonius, aeque honorificum fuit Ordinis iurisconsultorum iudicium. Ex Regis augustissimi munificentia nummo argenteo te donari, qui: in certamine difficili cum eximiis aemulis laudem victoriae proximam reportasti, admodum laetor. Perge eo, quem ingressus es, tramite, ut aliquando patriae disciplinae- que tuae ornamento sis. Ornatissime SIcmEL, cedis quidem commilitonibus sed honorifico cedis ornatus industriae testimonio, quod uh ex auctoritate Ordinis iurisconsul- torum trado. Indefesso labore progrediare ut disciplinam, quam recte coli totius inte- rest civitatis, promovere et augere tibi contingat. Praestantissime Quack, praemio regio te condecorandum censuit Ordo iurisconsultorum , quod tibi gratulor tibique trado. Contigit enim tibi con- tendentibus aemulis doctrinae palmam praeripere. Fac ut eruditione et honestate magis magisque eluceas, ita ut qui nunc es Athenaei Amstelodamensis decus , aliquando patriae nostrae ornamentum fias. Accipe, ornatissime WICHERLINK, quod tibi decretum fuit honorificum testimonium. Eodem ardore atque indesesso labore progrediare ut laudatissimus ali- quando evadas legum patriarum interpres! Itaque hisce feliciter peractis defunctus sum Rectoris magnifici munere , quod hoc anno mihi gerendum fuit. Id unum restat ut successori digni- tatem rectoralem tradam. — * : Itraque ex Regis augustissimi decreto te, vir clarissime LupovIcE GERLACHE Parrau, Academiae Groninganae Rectorem magnificum in an- num proximum dico, renuntio, proclamo, Salve, Rector Magnifice, atque iterum salve! Munus tuum cum Aca- demiae et tuo fructu gerere tibi contingat ! DIXI. EAT INDEX SCRIPTORUM, QUAE EDIDIT i : CORNELIUS STAR NUMAN, IN ORDINE ICTORUM ACADEM. GRONINGANAE PROFESSOR ORDINARIUS. Commentatio literaria de Latina recentiorum poesi, et de HORATIO atgue SARBIEVIO inter se comparatis: Praemio ornata d. 7T Oct. 1823. Inm Annalibus Acad. Leodiensis a. 1822—28. Laudatio VIeLII AB AYTTA ZUIcHEMI. Praemio ornata d. 4 Oct. 1824. In Annal. Acad. Gandavensis a. 1823—24. - Scriptio anonyma cui titulus: Zs onder het regt van gratie in art. 61 van onze Grondwet (1815) het regt van abolitie begrepen. In de Arnh. cour. van 1828. n°. 69, 71, 15. Het petitie-regt van ingezetenen aan de Staten-Generaal gehandhaafd. Utrecht bij J. Alt- heer 1830. v Diatribe Academica in NıcoLar MACHIAVELLI opusculum, del Principe EGA Tr. a Rh. 1833. Parte prima, de NIcoLAI MACHIAVELLI vita, aetate et scriptis, a. d. 21 Nov. a 1833 praeside Pu. GuIL. van Heuspe publice propugnata, honoris causa Phil. Theoret. Magister ‘et Litt. Hum, Doctor renunciatus est. Parte altera, de NıcoLar MACHIAVELLI opusculo, del Principe inscripto, eodem die ad consequendos summos in Iure Rom. et Hod. honores publ. Errea Turis Rom. et Hod. Doctor creatus est magna cum laude. Oratio inauguralis de iure publico hac nostra potissimum aetate recte excolendo, habita Groningae a. d. 11 Iun. 1834. Groningae apud J. Oomkens 1834, et in Annal. Acade Groning. a; 1833—34. Inleiding tot de wetenschap van het Europesche Volkenregt van Gas, DE War, met eene Voorrede van C. Srar Numan. Gron. bij J. Oomkens 1835. Schets van het Leven en Karakter van Jonkh. WIcHER vAN SwINDEREN. In het tijdschrift: de Algem. Konst en Letterbode voor 1886. INDEX SCRIPTORUM. 185 Ter nagedachtenis van Pa. W. van Heuspe. Gron. bij J. B. Wolters, 1839. Joan MercHior KemrrR, als Nederlandsch Staatsman geschetst. In het Tijdschrift: de Gids, Jaargang 1840, n°. 4en 6; ook afzonderlijk. Amst. bij G. J. A. Beyerinck, 1840. Oratio de patrio Iureconsulto Academica institutione informando, d. 8 Oct. 1840 babita, quum Rectoris Magnifici provinciam deponeret. In Annalibus Academicis a. 1839—40. Hagae Com. 1842. y Tammo SyPKENS, tot aandenken voor zijne vrienden geschetst, door Mr. H. A. SPANDAW en Mr. O. Srar Numan. Gron, bij W. van Boekeren 1843. Zede- en Staatkundige toespraken van Dr. W. E. CHANNING, uit het Engelsch; met eene Voorrede van C. Srar Numan. Gron. bij J. B. Wolters 1850. Schets van het Leven en Karakter van ALEXANDER Numax. In de Handelingen der Maat- schappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, voor 1853. Oratio de disciplinae, quae in iuris natura explicanda versatur, sive de iuris doctrinae philo- sophicae ambitu et gravitate, habita Groningae a. d. 11 Oct, 1855, quum Rectoris Magnifici provinciam iterum gestam deponeret. -~ 24 IUDICIA DE COMMENTATIONIBUS AD QUAESTIONES DIE XV M. APRILIS A. CIoroccoLVI. ~ PROPOSITAS. Ordo Disciplinarum Mathematicarum et Physicarum ad quaestionem : „Conscribatur conspectus plenus et perspicuus eorum quae chemia docuit de corporibus pinguibus latiore vocabuli significatione, ita ut scriptorum opiniones de eorum compositione diiudicentur” responsum unicum accepit , vernaculo sermone conscriptum et notatum lemmate: vOŽne Hypothese keine Naturforschung (Prof. C. G. Lenmann).” Huius quidem responsi auctor citatis fontibus. praecipuis conspectum satis plenum descripsit cognitionis hodiernae corporum pinguium. Diversas theorias de iis ad hunc usque diem persecutus est nec prorsus neglecta critica argumenti pertractatione exposuit. Itaque Ordo, licet optavisset ut auctor dictioni expoliendae aliquanto plus operae tribuisset, decrevit eum praemio condecorare, quem ‘aperta schedula constitit esse AARON DRIELSMA, irere Math. et Phys. Cand. Med. in Academia Groningana Stud. Ad alteram quaestionem Ordo nullum accepit responsum. P. I. vayn KERCKHOFF, Ord. h. t. ab actis. Ordo Theologorum hanc proposuerat quaestionem: ~ Quanam ratione ac vi Iesus Ecclesiam condidit? Num haec Ecclesia ei erat vel finis quem attin- geret vel alius finis attingendi via vel utrumque?” Ad hanc quaestionem quatuor accepit commentationes. IUDICIA. z 187 Una insignita verbis: v Wie am Anfange der Kirche der Gotimensch stet caet.” : parum Ordini placuit. Haud pauca quidem habet ad rem egregie facientia eaque acute dicta et bene exposita; sed non luculenta sunt argu- menta, quibus efficiatur, Iesum ¿psum Ecclesiam condidisse; parum expli- cita quae de Apostolorum institutione disseruntur; confusa inter se quae ad praeparandam et quae ad condendam Ecclesiam valuerunt; non clare distinguitur inter rationem et vim, qua Iesus Ecclesiam condiderit, neque etiam inter finem et -alius finis attingendi viam; varia Iesu consilia non -distincta neque apte secum invicem iuncta sunt, denique «zum illud in Ecclesia positum consilium distrahitur in duos fines Ecelesiae condendae et eiusdem perficiendae.- Complura etiam ad sermonis latini bonitatem desunt. Quibus de causis haec commentatio nec praemio ornari, nec laude con- decorari potuit. - Altera, destincta- verbis: v Ubi Ecclesia, ibi Christus”? priori antecellit cum sermonis bonitate tum argumento. Auctor multa egregie disputat de Apostolorum institutione; non vero exponit quomodo illa ad Zceclesiam condendam et ex Christi mente valere debuerit et revera valuerit. Multa itidem egregie congessit de populorum, inprimis de gentilium praepara- tione ad Ecclesiam, multa etiam de Christi proposito morali et de Iesu Apostolorumque doctrina de Ecclesia; rite quoque vidit et finem et medium esse Ecclesiam. Sed neque ex Iesu verbis factisque neque ex Apostolorum doctrina satis id ipsum in lucem protraxit, Iesum hunc sibi proposuisse finem et quomodo cum hoc fine reliqua ipsius consilia cohaereant. Deni- que inter rationem et vim, qua Iesus Ecclesiam condidit, non distinxit. Neglexit etiam observare qua ratione ac vi Iesus populum ad Ecclesiam suam praeparaverit. Quocirca et haec commentatio, quantumvis magnas haberet studii et industriae laudes, erat seponenda. Tertia in fronte gerebat symbolum: nKæèt yevhosræı uia notuvn, sió nouv.” In hac disputatione deest quidem argumentorum plena expositio, adeo ut multa- magis indicata quam explicita sint. Adsunt etiam alia quae hic redundare videantur , quoniam quaestio non erat de Ecclesia Christi, guatis illa sić, sed quanam ratione ac via condita: Denique in ultima praesertim parte desideratur argumentandi vis et amplitudo, ad quaestionem penitus solvendam necessaria. Sed vel sic tamen auctor quaestionem rite cepit, 24* 188 IUDICIA. illius partes rite distinxit; multa bene congessit ad argumentum facientia et haec rite disposuit; dictione utitur brevi et succincta eaque clara et satis bene latina. Quibus de causis haec disputatio visa est admodum probabile responsum ad quaestionem exhibere idque omnino dignum, quod publico laudis testimonio condecoraretur. Hanc non infimam laudem se non recu- sare significavit Ianus KnarreRrT, Theol. Stud. in Academia Lugduno-Batava. Quarta denique commentatio inscripta hoc lemmata: nIHiorevouev eis uiay &yiav zadohiziv zai anostroxyv èzzìiņoíav”’ prae reliquis pla- cuit Ordini. Rite auctor demonstravit, ipsum Zesum Ecclesiam condidisse. Cum de ratione tum de vi qua Îesus id fecerit egregie exposuit et utram- que probe distinxit tam in Apostolorum institutione, quam in universi populi praeparatione. In omni hoc opere Iesu bene observavit, maximam vim positam fuisse in ipsius amore et vero in tota ipsius persona divina. Rite etiam vidit, Ecclesiam et finem esse Iesu si mundum speċtas uni- versum, et ad homines singulos adducendos et perficiendos medium, donec omnes adducti et perfecti Iesu in Ecclesia condenda fini respondeant. Quo- circa Ordo, quamquam in hac disputatione ad sermonis latini bonitatem tum etiam ad argumentorum plenam et absolutam expositionem nonnihil desideraret , vel sic tamen iudicavit eius auctorem tam bene rem suam egisse ut aureo praemio dignus esset habendus. Aperta schedula nomen prodiit'huius Academiae alumni, EeszrtTUs Rorrınus Boreesius, qui publica instituta disquisitione satis superque probavit se huius disputationis auctorem esse. ` W. MUURLING, Ord. h. t. ab actis. Ordo Philosophiae Theoreticae et Titerarum Humaniorum duo accepit responsa ad quaestionem e Literis Belgicis: vAesthetica instituatur disquisitio de operibus dramaticis GERBRANDI ÅADRIAENSZ BREDERODE.” Priús cui symbolum est ° Kan verkeeren, sedulo ac diligenter scriptam 3 probat auctori probe cognita fuisse Breperop carmina et complures seri- ptores qui de proposito argumento egerunt. Alii-tamen fontes satis noti ab auctore neglecti sunt, unde`in nonnullis minus rerum expositio con- secuta est neque argumenti tractatio ubique aeque est absoluta atque elabo- rata; denique auctoris iudicium vacillat et fluctuat. t PUDIGOLUA. 189 His tamen vitiis quum variae non contemnendae virtutes oppositae vide- rentur, Ordo censuit ut eius commentationis mentio fieret honorificentis- sima. Disputationis auctorem se professus est ADRIAAN GUSTAAF ÅRTHUR Snort Tor Orpuvrs, Lur. Cand. in Academia Groningana. Alterā commentatio die paene serius missa ad Senatus graphiarium. prae- ferebat ScuLeeru verba: nGerade -diejenigen modernen Gedichte caet? Itaque Senatus Academicus hac: de re consultūs censuit non posse hoc responsum ad solitum certamen admitti ne forte quid derogaretur iuri eius qui omnibus certaminis legibus plane satisfecisset. Quum tamen illa commentatio tam exiguo temporis ‘intervallo serius missa esset ut ad opus conficiendum nihil paene illud: conducere. potuisset; sero >àutem- missae culpa fortasse ne auctori quidem tribuenda esset: placuit senatui ut sepa- ratim de hoc responso iudicium/ fieret. Igitur disquisitione habita Ordo iudicavit continere hanc comMmentationem indicia intentioris studii literarum quam. vulgo ea aetate aut inveniri aut postulari soleat, scriptam esse cum egregia libertate et maturitate iudicii, denique plane- quaestioni“ propositae satisfacere. Petente Senatu placuit Regi. Augustissimo. ut auctori disser- tationis quamvis sere missae tamen aureum. präemium ezžtra ordinem tri- bueretur. Aperta scidula apparuit huius responsi auctorem esse TANUM TEN y BRINK, Theol. in Academia Traiectina Stud. Ad quaestionem e Literis Latinis quae erat de` ordine et successione car- minum Horatianorum Ordo unum accepit: responsum inscriptum verbis Ciıcrronis: vSeguimur probabilia caet.” Huius auctor satis instructus a subsidiis ad opus accessit. - Nam excepta Rırrerı editione ad quaestionem solvendam: plerosque : adhibuit scripto- res qui usui esse poterant, sed passim diligentia et iudicandi sollertia desi- derantur. Dum: enim auctor partim: recentiores «duces: sequitur; ` partim ab iis recedit, contraria subinde statuit et pugnantia; in iquibus illud vel maximum quod quum tres priores carminum libros:cum FraNgIo a. 730 editos statuat, alibi rursus hoc quasi oblitus aliquot carmina ex ipsis- illis libris posteriori tempori assignat. (Conspectus chronologicus qùem praemisit et in quo accuratius de rebus dubiis, veluti de bellis Parthorum, de Augusti expeditionibus , de Iano observato exponere neglexit , ne ad eum`quidem modum -— 190 UDICA. perfectus est quem initio scriptor cogitaverat: nam`in reliqua operis parte subinde provocat ad annos qui ibi desunt.: Ubi de singulis agit carminibus dubiorum locorum explicatio' desiderátur, quaedam carmina de quibus in „Fastis Horatianis” non suo loco exposuerat Franxius, noster plane omisit, alibi. ex eodem et OrrLII0 quaedam tacite describens. . In ultima” disputa- tionis parte etsi quaedam bonae`frugis Teperiuntur, tamen nėcessaria omissa sunt, admixta aliena: Denique in usu sermonis Latini probavit se non esse hospitem; plane sċripsit et quod intelligas, sed incuria et festina- tione ut videtur vitia commisit satis gravia. Quae quum ita essent censuit: Ordo huius disputationis auctorem nec praemio nec honorifica’ mentione posse ‘ornari. Ergo scidula deleta: C. M. FRANCKEN, Ord. h. t. ab actis. Ordini Turisconsultorum ad propositam quaestionem de Origine et pro- gressione Bonorum Possessionis quatuor oblatae sunt commentationes. Primae haec' erant “adscripta SavieNir verba: “n Hierin nun können uns die Römer als grosse Muster dienen indem in ihren Einrichtungen stets die doppelte Neigung offenbar wird die V itar ani zu ehren we den billigen Ansprüchen der Gegenwart genug” zu thun? Altera insignis erat hoc Gusravı Huåonis effato: mAles Geschichtliche ist wesentlich lückenhaft” Tertiae adiuncta erant Vrwarbn verba: w Kiroiyhè acquirit eundo.” Quartae erat symbolum: vSensim -scandendo.”? Quarum scriptionum auctores in hac'honesta de victoria certatione omnes egregias laudes“ meruisse iudicat Ordo iisque‘ dignos se laudum aemulos nactos esse grátulatur. Tn lubrico autem de ‘singulis>iudicio sic decernendum censuit com- mentationis primae ʻ'èt tertiaè scriptores 'se` virtute paresi praestitisse. Ordine quippe concinno uterque, magna disputandi scribendique facilitate quaestiones saepe difficiles argumenti subtilioris ita tractavit atque in expo- nendis diiudicandisque Turisconsultorum sententiis iuvenilis ingenii bonita- tem 'doctrinaeque accuratae praestantiam ita probavit, ut iuris Romani scientia probabili non tincti sed'imbuti viderentur.” ‘Quibus dotibus quum p aa i: a u UDICA. 191 in utroque accederet: Latine scribendi facültas haud vulgaris :et- libere qui- dem sed: temperate. de magnis viris iudicandi modestia , nulla ordini fuit dubitandi: ratio quin rogatis egregie respondisse eosque pariter praemium meruisse. renunciaret. Itaque nisi. alios eiusdem honoris aemulos essent experti sorte rem inter ipsos decidi oportere. At superior illis. ex certamine discedere visus. est soriptor quartae commen tationis cui symbolum. sensim scandendo. Quamquam enim’ latinae dictionis commendatione et stili adeo nitore ac facilitate iis cedit, vincit tamen utrum- que cum ingenii in coniiciendo sollertia tum exquisitioris doctrinae ubertate. Quae studiorum praeclara praesidia diligenti, ut videtur, optimorum nostrae aetatis interpretum lectione parta, ita:in explicando argumento per uni- versum ius Romanum late diffuso adhibuit, ut multas illius partes egregia luce collustraret et saepe controversiarum difficiliorum statum ad simpliciora principia revocaret. In exigendis quidem celeberrimorum virorum sententiis parcus laudator a- vehementiore reprehensione non multum sibi temperat ; haec vero si forte in scriptore iuvene minus laudanda, ut luxurianti ingenio tamen condonanda , ita magnam partem: compensari vidèńtur huius commen- tationis- erudite’ conscriptae dotibus eximiis. Huius igitur scriptori commi- litonibus palmam- praeripere contigit, illis ab ordine decreti proximi a vić- tore honores. Commentationis praemio ornatae: aperta scedula habitaque disquisitione se probavit. auctorem: SyBranDus Ianus Hiınest Iur. Cand. Athenaei Amstelodamensis alumnus. Illi -ut nomina ederent evocati apertisque scedulis :se auctores ‘declararunt habitaque-disquisitione 'probarunt,: commentationis primüm-commemoratae Iomannes Lonman Ianssonrus, lur. Cand. in Academia Groningana , ordine tertiae: SnBAstIanus MarfturUs SrersmunDus DE Ranitz, Tur. Cand. in Academia Groningana., Eumdem: quoque honorem Ordo lubens tribuisset commentationis auctori ordine secundae cui- adiecta- erat -Hueonıs sententia; nam- laudabilem - quoque: argumento elaborando adhibuerat diligentiam et egregias apèruit iuvenilis eruditionis copias neque huic- scriptóri deneganda prorsus ingenii ad prudenter coniiciendum apti quaedam felicitas; sedin- exponendis diver- sorum interpretum sententiis minus: feliciter versatus videtur : nempe pro- lixa. saepe neque- satis limata oratione eos referre: quin et: aliquando latine 192 IUDICIA. vertere conatur,- universa “vero disputandi ratio ‘qua utitur multum a vete- rum eleganti sermone atque perspicuitate abest; in diiudicandis quidem eorumdem opinionibus eadem formae“ vitia `conspicua, sed saepe egregiis doctrinae virtutibus obscurari dixeris, at inhac parte disputationis quae- dam tum ad fidem faciendam tum ad consummandum scriptionis argu- mentum desiderari videntur; quae quum ipse senserit auctor sententiarum quas amplectebatur summas‘ inchoatas magis quam AS in appendicem operi subiunctum coniecit. Itaque dolet Ordo hunc iuvenem, quod universa arguit scriptio, ulti- mam operi manum non admovisse: quod si facere licuisset, nulli non com- militoni ancipitem viċtoriam relicturum fuisse Ordo arbitratur. Huic igitur decrevit laudis bene meritae testimonium valde honorificum. Nomen -postea professus est Gustavus FrıprRicus Sicart, Iur. Cand. in Academia Lug- duno-Batava. Ad alteram quaestionem DE Tajos Ganuana Ordo etiam quatuor accepit commentationes. Quarum prima his verbis inscripta: vZhet is liodkert, thet alle Frisa an fria stole bisitte and hebbe fria'spreke and fri ondwarde” haudquaquam Ordini placuit. Praemissa versione Neerlandica eorum Germaniae capitum quorum explicationem Ordo rogaverat ad singulorum haec illave verba leves aliquot , imo levissimas auctor ‘adiecit annotationes. Qua ratione, si suspi- cari umquam potuerit quaestioni satisfactum iri neque argumenti propositi naturam vel gravitatem se percepisse sibi persuasum habeat, imo vero ne ea quidem se intellexisse quae universe ad commentationem conscribendam requirantur. Multo magis. placuit altera commentatio, cui praefixa dont: SCHILLERI verba: vEhret die Frauen! sie flechten und weben Himmlische Rosen ins irdische Leben.” Pluribus enim gaudet quibus se commendat dotibus, Apta est argumenti distributio, oratio latina “satis probabilis; dilucida ac simplex expositio. At vero in eæzerna illa commentationis forma elaboranda fere constitit auctor; in ea sola sic omnem operam collocavit ut gravissimas non tantum quaestiones praetermittat vel leviter perstringat, verum etiam diligens atque accurata deficiat argumenti disquisitio ac perscrutatio. Sic laus auctori denegenda fuit quam maiori adhibita industria forte mereri potuisset. r" ' IUDICIA. ; 193 Tertia commentatio, cui addita erant verba MontEsQaUIEvII: n Tacite fait un ouvrage exprès sur les moeurs dés Germains. TI est court cet ouvrage, mais cest Touvrage de Tacite qui abrégeait tout parce gwil voyait tout,” et Grimmi: nNiemand hat es bis jetzt fur uncriiisch ausgegeben , dasz bei Erläuterung der alten Gesetze die Germania des Tacitus zur Hilfe genom- men wird,’ tertia haec'commentatio non iis excellit dotibus ‘quibus supe- rior sese commendat. Oratio quippe latina hic illic hoc nomine vix digna est; deest etiam systematica argùmenti dispositio, quum auctor, forma exe- getica usus, singulis Germaniae capitibus vel paragraphis commentatiunculas de singulis argumentis in illis obviis subiecerit. Quamvis autem orationis latinae vitiorum excusationem ex ipsius quaestionis propositae argumento petitam immerito“ sibi vindicat auctor, methodus tamen qua in tractando argumento usus est, licet neque hic praeferenda ubi rerum inprimis non vero verborum explicatio requiritur, ab ipsa tamen quaestione non plane aliena, neque auctoris proposito plane incongrua dicenda est. Ttaque illae maculae, tamquam levioris notae, Ordini non tanti aesti- mandae visae sunt ut obstarent quominus meritae auctori tribuerentur lau- des propter egregia eruditionis, doctrinae et industriae specimina ab ipso exhibita in inquirehdis et explorandis vestigiis morum, iurium, institutio- num nostrae inprimis patriae, quae in Germaniae laudatis capitibus occurrant vel ad ea referri possint. Quum autem, ut de aureo praemio huic commen- tationi tribuendo deliberaret Ordo, vetuerit etiam quarta commentatio, se- cundos honores lubens ei decrevit. Auctor guartae illius commentationis, verbis: v Quasimodo” insignitae, apta universe adhibita argumenti distributione, tam in concipiendo quam in elaborando opere suo, in fontium etiam et scriptorum usu ac delectu, haud vulgarem doctrinae copiam , industriam iudiciique acumen ita probavit, ut in iis quae ad responsionem quaestionis iure exigi possent plane non satis- fecisse dici non potuerit. Sunt profecto quae hic etiam reprehendas; dolendum sane est orationem latinam superioris commentationis orationi barbarie non cedere; occurrunt etiam hic illic nimiae properationis indicia. Ne autem haec vitia quae artem scribendi, formae inprimis nitidae curam spectant, ab auctore leviora aesti- mentur, silentio hic praetermittenda non esse visa sunt; caeterum eximiis 25 194 IUDICIA. iam laudatis scriptionis meritis ita obscurantur ut. praemium aureum sine ulla dubitatione auctori tribuendum esse censuerit Ordo. Itaque aperta scedula se auctorem professus est et postea instituta ii quisitione se probavit Henrcus Perrus GoporkeDus Quack, Iur. Cand. Athenaei Amstelodamensis alumnus. Secundi autem honores contigerunt GERARDO WICHERLINK , in Academia Rhenotraiectina Iuris Stud., qui publice evocatus nomen edidit et decla- ravit se autorem commentationis tertio loco memoratae. vaN BONEVAL FAURE, Ord. h. t. ab actis. Ordo pokryti ad quaestionem propositam nullum accepit responsum. I. van DEEN, Ord. k. t. ab actis. ORDO LECTIONUM, 'IN ACADEMIA GRONINGANA HABENDARUM INDE A MENSE SEPT. ANNI CIDIOCCCLVI AD FERIAS AESTIVAS ANNI CIDIOCCCLVII. IN, FACULTATE MEDICA. Iacosus BAART DE LA FarrteE diebus -Mercurii et. Iovis, hora VIII, et Saturni, hora IX, sed post ferias Paschales, diebus Mercurii et Iovis, hora VIIL, Veneris et Saturni, hora VIL, Artem Obstetriciam Theoreticam et Practicam exponet, et in Nosocomio, ad parturientium lectos, practice instituet; diebus Lunae et Martis, hora VIIL, Morbos infantum docebit; Therapiam Kpecialem morborum tradet diebus Lunae, Martis et Mercurii , hora IX, et post ferias Paschales diebus Lunae, Martis, Mercurii et Tovis, hora VII, et Lunae et Mercurii, hora IX; diebus Mercurii, hora X, et Saturni, hora VIII, Medicinam Forensem docebit; diebus Lunae, Iovis et Saturni, hora X ad XII, ceteris diebus, hora XI ad XIT, in Nosocomio Academico Clinicis exercitationibus vacabit. l FRANCISCUS ZACHARIAS ErunriNs Pathologiam generalem docebit diebus Lunae, Martis, Mercurii, Iovis et Saturni, hora IX; HMistologiam, diebus Lunae, Mercurii et Iovis, hora XI; Anatomiam pathologicam , die Martis, hora. XI, die Veneris, hora VIIL et X; Heercitationibus clinicis in Noso- comio quotidie vacabit, hora I. Tanus Hissink Iansen Ohirurgiam docebit die Martis, hora X, diebus Tovis et Veneris, hora IX, et post ferias Paschales etiam, die Saturni, hora IX; Doctrinam de morbis oculorum tradèt diebus Mercurii et Saturni, hora XIIL; Cinicis eæercitationibus in Nosocomio Academico vacabit diebus Lunae, Martis, Tovis et Veneris, hora XII; Anatomen corporis kumani exponet diebus Mercurii, Iovis, Veneris et Saturni, hora IV; Dissectionibus cadaverum anatomicis tempore opportuno instituendis quotidie praeerit. 25* N 196 ORDO LECTIONUM. Isaacus van DEEN Physiologiam generalem docebit diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora VIII; Pžysiologiam specialem et experimentalem diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora VIII, et die Martis, hora XI; Remedio- rum effectum et therapeuticum usum, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora X; Pharmacognosin et Pharmacologiam egæperimentalem, die Iovis et Saturni, hora X, et die Veneris, hora IX—XI; Diaeteticam et Politiam medicam die Lunae et Martis, hora IV; Morbos systematis nervosi diebus dein indicandis; Zndagationibus ph ysiologicis in Mabano Physiologico quotidie praeerit. ` ( IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. Hermannus CaristTIANus vAN Hare, die Veneris, hora VIII et IX, au- tumnali et aestivo tempore etiam die Martis , Iovis et Saturni, hora VIIL, elementa Botanices illustrabit; Botanices sublimioris selecta quaedam capita tradet die Veneris, hora XI; die Mercurii: hora IX-et X aget de plantis medicinalibus aliisque vario respectu- utilibus, sive dë Botanica applicata, ordine Familiaram naturalium; die Saturni autem, hora X et XI, Oeco- nomiam ruralem docebit. Post ferias Paschales et mense Septembri, alternis dierum hebdomadibus, die Mercurii hora matutina VII eæcursionibus bota- nicis praeerit. Ianus GurueLmus ErmerINs diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora XI , Arithmetices, Algebrae, Geometriae et Trigonometriae planae elementa ex- plicabit; Přžysicam eæperimentalłem docebit die Mercurii, hora I, diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora XIT. Pžysicam theoreticam universe , aut selecta eius capita, provectioribus discipulis exponet.. De Matheseos ele- mentis disquisitio habebitur diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora pome- ridiana III. Nıcoraus MuLrpEeR die Lunae; hora X, die Martia, hora X et XII, Historiam Animalium vertebratorum naturalem docebit, de Mineralogiae et Geologiae elementis vero aget horis dein indicandis; diebus Veneris et Sa- turni, hora XI, Znatomen animalium comparatam tradet. Eeeércitiis zoolo- gicis et zootomicis practicis quotidie pracerit. ORDO LECTIONUM. 197 GUILIELMUS ADRIANUS EnscuEDé diebus Iovis et Saturni, hora IX, Stereometriam et Trigonometriam sphaericam docebit; selecta Algebrae capita exponet diebus Lunae et Martis, hora XI; Astronomiae elementa tradet die Mercurii, hora I, et die Iovis, hora pomeridiana VI; Geometriam analyticam, Calculum diferentialem et integralem, Mechanicam analyticam exponet horis cómmilitonibus commodis; Hæercitia mathematica futurorum Praeceptorum moderabitur horis postea indicandis. Perrus Iomannes vAn KercKkmorr diebus Lunae et Martis, hora IX, die vero Mercurii, horis XI et XII, Ołemiam anorganicam docebit; diebus Iovis, hora XI, et Saturni, hora X, Chemiam corporum organicorum ex- ponet; diebus Lunae, hora XII, et Iovis, hora X, Chemiam pharmaceu- ticam tradet; Chemiae technologicae capita in usum publicum exzplicabit diebus Lunae et Martis, hora pomeridiana VI; Chemiam practicam docebit et Kæercitia analytica in Laboratorio moderabitur quotidie. - IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. FREDERICUS CHRISTIANUS DE GREUVE diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora XI, Logicam docebit; diebus autem Iovis, Veneris et Saturni, hora IX, Historiam Philosophiae antiguae exponet; iisdem diebus, hora X, Metaphy- sicam tradet; Fncyclopaediam, Bthicam aliamve Philosophiae partem hora auditoribus commoda explicabit.. Cum provectioribus Lersnrtii pilosophiam interpretabitur. i i Iosva Ioannes Puruipreus VALETON Antigquitatem Hebraicam explicabit diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora X; Zibrum Geneseos interpre- tabitur diebus iisdem, hora XI; Klementa Grammatices Hebraicae, additis exercitiis analyticis, tradet die Iovis, hora XII, et Veneris, hora IX et XII; Grammaticam linguarum Kemiticarum comparatam , additis exercitiis analy- ticis Arabicis et Aramaeis, exponet diebus Iovis, Veneris et Saturni , hora VIII; Psalmos selectos- interpretabitur die Saturni, hora IX. Cum pro- vectioribus KosreartENII Chrestomathiam privatim leget die Lunae, hora IV, et Chrestomathiam -Kirschianam a BERNSTEINIO editam eodem die, hora V. GUILIELMUS IOSEPAUS ÅNDREAS IONCKBLOET Historiam Patriae politicam exponet diebus Iovis, Vencris et Saturni, hora XIL; Linguam Literasgue 198 ORDO LECTIONUM. Belgicas explicabit et Zloguentiae praecepta tradet diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora XIL; Fvercitia practica moderabitur die Martis, hora I; fabulam’ mediobelgicam Reinaert de Vos interpretabitur diebus Lunae et Iovis, hora I; Aestheticam explicabit diebus Mercurii et Veneris, hora IL; Zeer- citia oratoria moderabitur diebus Mercurii et Veneris, hora VI pomeridiana. GvrLmus Hrcker diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora IX, Alexandri Magni vitam et res gestas enarrabit, post ferias hibernas iisdem diebus ac horis, interiorem Řistoriae universalis connegum et cohaerentiam explicabit; Antiquitates Romanas tradet iisdem diebus, hora X; Antigui- tates Graecas iisdem diebus, hora VIII. CornzLIUS Marinus Francken diebus Iovis, Veneris, tai hora X, interpretabitur Lıvıı Historiarum librum. IX, Horari Epistolas selectas; iisdem diebus, hora I, Lysran Orationes selectas, Sornociuis Aiacem ; die Iovis et Veneris, hora XI, Tacrrı Annalium librum TI privatim. Die Lunae et Mercurii, hora I, Paedagogicen tradet, adiunctis Latine scribendi et disserendi exercitiis. IN FACULTATE THEOLOGICA. Prerrus HorstTeDE DE Groor diebus Lunae, hora VII , Martis, hora X, et Mercurii, hora VII , Historiam Keclesiae Christianae, secundum Linea- menta, a se typis divulgata, enarrabit; diebus Lunae et Veneris, hora X, Encyclopaediam Theologi Christiani, secundum Compendium aL. G. PAREAU et se editum, exponet; diebus Lunae et Mercurii, hora IX, et Martis, hora XI, Theslogiam Naturalem, secundum Compendium æ se editum , tradet; die Mercurii et Veneris, hora I, Zkeologiam Biblicam explicabit. Lupovıcus GrrLACHUS PAREAU diebus Mercurii, Iovis et Veneris, hora XI, Dogmaticam et Apologeticam Christianam, secundum Compendium, a P. HorsteDeE DE Groor et se editum, exponet; diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora XII, secundum Compendium suum typis expressum, in Z%e- ` ologiam Christianam moralem inquiret ; diebus Lunae atque Veneris, hora XII, et die Martis, hora I, loca nonnulla Hermeneutices sacrae, secundum Com- pendium suum typis editum, tractabit et quaedam Carmina Hebraica cum Commilitonibus interpretabitur. GvurueLmus Muvuruine die Lunae, hora XI, et die Iovis, hora I, aget ORDO LECTIONUM. 199 de Historia et de Oritica librorum Novi Foederis; diebus Martis, Iovis et Veneris, hora IX, Epistolam Pavuı ad Ephesios cum Commilitonibus in- terpretabitur; diebus Martis et Veneris, hora VIII, et die Iovis ,'hora X, Theologiam Practicam tradet, secundum Compendium suum, typis editum ; die Veneris, hora IV dimidiata, Heercitia Homiletica, et die Saturni, hora XI, Eæercitia proyectiorum Catechetica , cum pueris instituenda , moderabitur. Disputationibus cum publicis tam privatis de Zocis Theologicis, die Mer- curii, hora III, suis vicibus praeerunt Theologiae Professores. * IN FACULTATE IURIDICA. Hevxricus Nienavis diebus Mercurii, Iovis, Veneris et Saturni , hora X1, Tus Civile interpretabitur , iisdemque diebus, excepto die Saturni, hora XII locum de foro competente in causis civilibus, ipsiusque Processus Civilis cum principia tum praecepta, ratione maxime habita iuris, quo utimur, exponet; quibus, post ferias hibernas, adiunget Heæercitatones forenses. Iacosus HERMANNUS Puruirse diebus Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora IX, Zastitutiones Iustiniani explicabit, die Lunae, hora XI, diebus Martis, Iovis et Veneris, hora X, mense vero Maio, Iunio et Septembri, iisdem diebus, hora matutina VII, selectos Pandectarum locos tractabit; die Lunae, hora VIII et IX, die Martis, hora VIH, Historiam Turis Romani enarrabit; die Mercurii, Iovis et Veneris, hora VI, Hacyclopae- diam et Methodologiam Turis tradet. i CoRNELIUS Srar Numan diebus Lunae, Martis, Mercurii, hora VII, de prinċipiis Turis Poenalis disputabit; hora IX, Āistoriam et principia Turis publici patrii, diebus Lunae hora X, Iovis et Veneris, hora VIH, OQecono- miae Politicae initia tradet; die Martis, hora XI, diebus Iovis et Veneris, hora IX, Codicem criminalem interpretabitur; diebus Mercurii, Iovis et Veneris, PER XJ, de natura Turis aget. RremsrT Togsras Huco Perrys LINBRECHT ALEXANDER VAN BoNEVAL FAURE diebus Lunae, Martis et Saturni, hora XII, Zus Mercatorium explicabit. Disputationibus publicis et privatis lubenter pracerunt Iuris Professores. i—i NUMERUS STUDIOSORUM IN ACADEMIA GRONINGANA DIE XXXI DECEMBRIS CIOIOCCỌLVI. In Facultate Disc. Math. et Phil... .... li: " " TROLO RIOA L S E NE R e 56. v „` Phil. Theor. et Lit. Hum. . . 54. n y i Toridioa si ea eE i 59. n" n Medion nicieni u eaS 38. $ 218. DOCTORES CREATI IN ACADEMIA GRONINGANA, INDE A DIE IX OCTOBRIS CIOIOCCCLVI AD VIII OCTOBRIS CIOIOCCCLVII. IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. 1857. . d. 24 Matt. IoĦANNEs GUILIELMUS ANTONIUS RENssEN, Harderovicensis, privatim defensa dissertatione de diurnis aliisgue' Romanorum actis, Ph. Th. M. L. H. D. cum laude. d.24 Iun. CAsrarus lonannes Srat, e pago Kralingen Hollandus, pri- vatim defensa dissertatione ` de -tragicae compositionis in- Sophoclis Oedipo Rege ratione et praestantia, Ph. Th. M. L. H. D. magna cum laude: IN FACULTATE IURIDICA. 1856. d. 19 Nov. Gumırımus Borie Soruiws Borres, e pago Noorddijk Gro- ninganus, privatim defensis 'qüaestionibus Iuris, I. R. et H. D. magna ` cum laude: Eodem die. ` IomAnnESs GuIrLIELMUS: FREDERICUS Wertméus BuniNG, Ap- ` pingedamensis, přivatim defensis ‘quaestionibus Iuris, I R. et H. D. cum laude. 26 202 DOCTORES CRÉATI. 1857. ; Si Y d. 17 Ian. Ianus lacoBus ŠScHNEITHER, ex oppido Wageningen Gelrus, privatim defensis _ quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. magna cum laude. l j , d. 26 Mart. PETRUS CORNELIUS JOHANNES GERARDUS HECKER, Gronin- ganus, privatim defensis quain Iuris, I. R. et H. D. magna cum laude. : d. 12 Iun. Henrıcus Luporrus Wiıcaers , Winschotanus, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. cum laude. i d. 16 Iun. Henricus DanirL Guyor, Groninganus , privatim defensis quae- stionibus Iuris, I. R. et H. D. magna cum laude. d. 18 Iun. SEBASTIANUS MATTHEUS SIGISMUNDUS DE SAVORNIN LOHMAN, Groninganus, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. cum laude. d. 20 Iun. - Ianus lacosus MODDERMAN ,: €: pago; Hoogezand . Groninga- nus, privatim defensis quaestionibus luris, Le „R. et H. D. magna cum laude. d. 25 Iun. Henricus Basırıus Erisa CONRADUS Minous BAERMAYER VON BARIENKHOFEN, Sylvaducensis, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. d. 23 Sept. GurueLmMUS RUDOLPHUS ahit € pago. Borger Drenthinus, privatim ‘defensis quaestionibus «Juris „A-R. et H. D:-cum laude. d:26' Sept. - Ianus ALBERTUS: WauLıneE PRINS ;o:ei pago: Wolvega: Frisius, privatim dèfensis guaestionibus:Iurisş: I.-R. -et H. D. cum laude. Eodem die. Iomannes Tonckens, e pago Westerwold Drenthinus, priva- tim defensis quaestionibus Turis, I. R. et H. D. cum laude. IN FACULTATE MEDIÇA. 1856. . ji TE d. 3 Dec. SamueL RossrRTUSs DANIEL VAN WAGENINGEN, @e:pago Fellum Frisius, privatim defensa dissertatione deicholera Asiatica guae annis 1854 et 1855 in urbei Groningana sàeviity Ma Dasi ii d. 20 Dec. ALBERTUS lonanneSs DE Groor, e pago Vries Drenthinus, DOCTORES CREATI. 208 privatim defensa dissertatione sarnastia lingua conscripta: over de melk, M. D. BELE d. 10 Ian. ArnorDpus DıperIcus WarKennorst, Harlinga Frisius, priva- tim defensa dissertatione continente casum variolarum cum pneumonia complicatum in clinico Academico observatum, M. D: d. 18 Feb. Grrarpus RomsgouTs, ex oppido Oldenzaal Transisalanus, privatim defensa dissertatione lingua vernacula conscripta: over de verschillende elektrische stroomen als middel tot genezing van ziekten, M. D. cum laude. d. 20 Iun. Ianus GurueLmUs TEN CATE HOEDEMAKER, e Gronau West- phalensis, privatim defensa dissertatione lingua vernacula conscripta : over de diagnostiek der longtuberkels, M. D. cum laude. d. 30 Iun. Perrys Hermanus Asman, Leovardiensis, privatim defensa dis- sertatione lingua vernacula conscripta , sub titulo: P% kysiologisch-prak- tische beschouwing van het wezen der koorts en het daarin te houden diċet , M. D. magna cum laude. d. 1 Iul.. CaroLus DıpeRrIcUSs ScHöNFELD, ex insula Texel Hollandus, privatim defensa dissertatione lingua vernacula conscripta: over de lepra in het algemeen en de elephantiasis tuberculosa in het bijzonder, M. D. cum laude. Eodem die. LamsERTUSs Iomannes Kock, ex oppido Oldenzaal Transisala- - nus, privatim defensa dissertatione lingua vernacula conscripta, sub titulo: Pžysiologische beschouwing van den invloed der gymnastiek op het menschelijk ligchaam, M. D. magna cum laude. d. 2 Iul. ' Hieronymus ULFERDUS SCHLEURHOLTS, e pago Bedum Gronin- ganus, privatim defensa dissertatione lingua vernacula conscripta , sub titulo : Zets over de physiologische werking der strychnine , M. D. cum laude. Eodem die. Hermanus Rupornis BorrMmA, e pago ’t Zandt Groninga- us, privatim defensa dissertatione continente guaedam de eclampsia gravidarum, M. D cum laude. . d, 4 Iul Everardus lacosus van RoryEN, e pago Onderdendam Gro- ninganus, privatim defensa dissertatione lingua vernacula conscripta : over het kraakbeengezwel, M. D. cum laude. A 26 * 204 = DOCTORES CREATL d. 4 Iul. IaNus Antonius HENRICUS GOOSZEN, e pago Eibergen Gelrus, privatim defensa dissertatione lingua vernacula conscripta: over caries , M. D. d. 10 Iul. ArnoLDus Dıpericus Wargennorsrt, Harlinga Frisius, M, D., privatim defensis thesibus argumenti obstetricii, A. O. D. cum laude. d. 3 Oct. GurmLmus Kent, Franequera Frisius, privatim defensa disser- e tatione. exhibente casus typhi in clinico Academico V. Cl. I. Baart DE LA FAILLE annis 1854—1856 observatos, M. D. cum laude. ATHENAEUM ILLUSTRE AMSTELODAMENSE. NOMINA PROFESSORUM, QUI IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI CONIUNGTISQUE CUM EO SEMINARIIS INDE A KAL. IAN. AD D. XXXI M. DEC. CIOIOCCCLVI DOCENDI MUNUS OBIERUNT. “PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. I. BOSSCHA, Prof. emeritus. H. BEYERMAN, Clar. Ord. Praeses a. 1856—1857. P. I: VETH; I. C. G. BOOT. MEDICINAE. GER. VROLIK, Prof. emeritus. _ GUIL. VROLIK. C. B. TILANUS, Prof. honorarius. P. H. SURINGAR, Prof. honorarius. I. VAN GEUNS, Prof. extraordinarius, G. E. VOORHELM SCHNEEVOOGT, Prof. extraordinarius. © DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM. F. A. G. MIQUEL. C. I. MATTHES. E. H. VON BAUMHAUER. ; THEOLOGIAE. G. MOLL. F. I. DOMELA NIEUWENHUIS, H. C. MILLIES, deinde Proff. in Semin: Luther. A. D. LOMAN, 5 S. MULLER, $ z aha I. VAN GILSE, } Proff. in Semin. Teleiobapt. I. TIDEMAN, Prof. in Semin. Remonstr. ' IURISPRUDENTIAE. M. DES AMORIE VAN DER HOEVEN. H. DE BOSCH KEMPER. % - ACTA ET GESTA IN CONVENTIBUS CLARISSIMI ORDINIS PROFESSORUM ATHENAEI ILLUSTRIS AMSTELODAMENSIS, ANNO CIJIOCCOLVI. Die 31 m. Martii Vir Doct. Ioannes Tıneman, HoEvENIO successor datus, munus adiit Oratione inaugurali de Theologia in Remonstrantium Reformatorum Seminario Professione. Die 21 m. Iunii recitantur literae, quibus Medicinae -Professores ordini nuntiant, laboratorium physiologicum: votis suis. expetitum, iam i quoque effectum esse eique praefectum esse Viram Doct. A. Hern- sium, Math. Mag. Phil. Nat. et Med. Doctorem. Die 27 m. Octobris Asramamus DıprrIcus Loman, Vir plurimum reve- rendus, creatus Professor Theologiae in Seminario Euang.-Luthe- ranorum, Orationem inauguralem habuit de germani Theologi humanitate. RAER SERIES LECTIONUM IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI ET IN SEMINARIIS privatim privatim HABENDARUM INDE A DIE i M. OCT. A. CIDIDCCCLVI AD FERIAS AESTIVAS A. CIDIDGCCLVII HUGO BEYERMAN, Fhetoricen sive praecepta stili Belgici, additis belgice scribendi exercitationibus, tradet die Lunae hora X—XII et die Saturni hora IX—XI; ~ Historiam Patriae enarrabit, die Lunae a XII—II et die Sa- turni hora XI—I; Pronuntiationis sive eloguentiae eæterioris exercitia moderabitur. IOANNES BOSSCHA, Litterarum et Historiae studia quovis alio modo quam lectionibus habendis promovere studebit. PETRUS IOANNES VETH, docebit Fwegesin Veteris Foederis, interpretando Proverbiorum libro, diebus Martis et Mercurii, hora VIII matutina; Grammaticae Syriacae elementa , diebus Iovis et Veneris, hora VIIL; Antiquitates Hebraeas, diebus Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora IX; Grammaticam Hebraeam, adiuncta libri Iosuae lectione, iisdem diebus, hora X; 27 210 SERIES LECTIONUM. Logicam tradet, diebus Lunae et Saturni, hora VIII, et Psycho- logiam, die Lunae, hora IX; Cum provectioribus leget Corani capita selecta , Kirschii Chrestom. Syriacam, a Bernsteinio denuo editam, alternis vicibus, e Veneris, hora VI—VIII post meridiem. , IOANNES CORNELIUS GERARDUS BOOT privatim Historiam Veterem explicabit diebus Martis, Mercurii, Iovis, Ve- neris, hora XII; Literas Latinas tractabit enarrans Terentii Adelphos et Ciceronis, de Oratore librorum partes, iisdem diebus hora I; In Literis Graecis explicabit Huripidis Phoenissas, Demosthenis Přhilippicam I et Olynthiacas , capita selecta ex Herodoti libris ultimis, iisdem diebus hora II. GERARDUS VROLIK privatim docebit Obstetriciam theoreticam, diebus Mercurii et Veneris, hora TI. GUILIELMUS VROLIK privatim demonstrationes anatomicas habebit, tempore hiemali, diebus Lu- nàe, Martis, Mercurii, Iovis, Veneris-et Saturni; hora p. m I; docebit tempore vernali Zootomiam, diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora matutina X; Osteologiam , tempore autumnali, iisdem diebus et horis; Histiologiam et Physiologiam ,„ iisdem diebus, hora IX. et. XI; Methodum secandi, tempore hiemali quotidie; CHRISTIANUS BERNARDUS. TILANUS privatim docebit Pathologiam. et: Therapiam Clirurgicam, ter quavis heb- domade, hora XII; _ privatim privatim SERIES LECTIONUM. 211 Artem obstetriciam, tribus reliquis diebus, hora XII; . Egamini aegrotantium et artis exercitio in Nosocomio Scholae Clinicae praeerit diebus singulis, hora IX ; Enchireses medicas in cadavere. demonstrabit, diebus et horis indicandis. PETRUS HENRICUS SURINGAR Pathologiam et Therapiam generalem `docebit, diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora p. i. III; i Doctrinam morborum singularium interpretabitur, iisdem diebus, hora p. m. II; Pravin medicam ad lectulos aegrotantium moderabitur, diebus singulis, hora matutina VIII. IOANNES VAN GEUNS Pathologiam generalem docebit diebus Lunae, Martis, Mercurii et Iovis, hora X; Morborum signa indagandi methodum exponet, una cum exercita- -tionibus clinicis, quotidie, hora XI—I; Medicinam forensem tradet bis quavis hebdomade. GUSTAVUS EDUARDUS VOORHELM SCHNEEVOOGT privatim Neuropathologiam docebit et ad lectulos aegrotantium exponet , die Saturni, hora XI—I. Blementa psychiatriae exponet hora dein indicanda. FREDERICUS ANTONIUS GUILIELMUS MIQUEL publice tradet Geologiae et rT iA fundamenta, horis aditonitas commodis; 27* 212 SERIES LECTIONUM, privatim Pžarmacologiam generalem et specialem, diebus Lunae, Martis, privatim privatim privatim Mercurii et Iovis, hora XI; Botanices Elementa, iisdem diebus, hora X; Stirpium medicinalium, venenatarum et oeconomicarum historiam ter per dierum hebdomadem ; Egcursionibus botanicis praeerit; Vegetabilia cryptogàamica et Oeconomiae ruralis elementa explicare ` paratus- erit. : CAROLUS IOANNES MATTHES docebit Planimetriam et Trigonometriam rectilineam, diebus Mar- tis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora IX matutina; ! Plysicam experimentis illustratam, iisdem diebus, hora XI; Stereometriam, inclusa Trigonometria sphaerica, in commodum Medicinae et Literarum studiosorum , diebus Iovis et Veneris, hora I; Calculi differentialis et integralis elementa, horis cum auditoribus constituendis. ; EDUARDUS HENRICUS VON BAUMHAUER Chemiam anorganicam docebit, die Lunae, hora XII —II et diebus Martis et Mercurii, hora XII; Chemiam organicam et Physiologicam, diebus Martis et Mercurii, hora IX et hora I; Chemiam pharmaceuticam diè Lunae hora IX—XII; Chemiam analyticam diebus Lunae , Mercurii et Veneris, hora II—IV; Chemiam practicam quotidie in laboratorio chemico. GUILIELMUS MOLL tradet Føæegesin Novi Foederis, interpretanda Hpistola I Pauti Apost. ad Thessalonicenses, diebus Martis et Mercurii, hora X; SERIES LECTIONUM. 213 Historiam universalem Religionis et Ecclesiae Chr. , diebus Martis , Mercurii, Iovis et Veneris, hora XI; Theologiam dogmaticam, iisdem diebus, hora IX; Studia ad Zntroductionem in Theologiam et ad Historiam Feclesiae Neerlandiae pertinentia, et Hæercitationes Homileticas modera- bitur diebus et horis vespertinis deinceps indicándis. MARTINUS DES AMORIE VAN DER HOEVEN privatim Digestorum selecta capita tractabit, diebus Martis, Mercurii, Tovis et Venéris hora IX matutina ; Institutiones Imp. Justiniani interpretabitur , iisdem diebus, hora X ; Tus civile Hollandicum docebit, iisdem diebus, hora XI. Methodum procedendi in causis civilibus tradet, iisdem diebus, hora XII. HIERONYMUS DE BOSCH KEMPER privatim tradet Facyclopaediam Juris, diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora IX; ) Jus Publicum, iisdem diebus, hora X; Tus gentium, diebus Martis et Mercurii, hora XI; Methodum procedendi. in causis Oriminalibus, diebus Iovis et Veneris, hora XI; ' KStatisticam patriae , die Veneris, hora IX et X. FERDIN. IACOB. DOMELA NIEUWENHUIS, Theol. Professor in Sem. Evangel.-Luther. , Theologiam practicàm tradet, diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora X; Philosophiam de Deo et religione, diebus Iovis, hora X, et Ve- neris, hora IX—XI; Theologiam Dogmaticam , diebus Martis , Mercurii et Iovis, hora IX. 2i4 SERIES LECTIONUM. Egercitiis Oratoriis vacabit die Iovis, hora III, Catecheticis, die Martis, hora XI—I, Colloguio Řhomiletico, die Martis, hora VI—VIII p. m. Discipulis provectioribus Orationes sacras habentibus apee aderit die Veneris, hora II. ; SAMUEL MULLER, Theol. Professor in Semin. Teleiobapt. , Lectiones de Theologia Ohristiana dogmatica habebit diebus Mar- tis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora IX; Historiam fatorum Teleiobaptistarum Neerlandiae tradet die Iovis, hora X; Exercitationes komileticas moderabitur die Veneris , Shika’ x—XII; Egercitiis oratoriis vacabit die Lunae, hora HI—IV. Studiosis, Orationes sacras habentibus, praeses aderit die Lunae, hora II dim. : IANUS VAN GILSE, Theol. Professor in Semin. Teleiobapt. , Novi Foederis Fvegesin tradet explicanda Epistola ad Hebraeos , diebus Martis et Mercurii, hora II; Introductionem, quam dicunt, iz libros W. Foederis, iisdem diebus hora II—III; Historiam Ecclesiae recentiorem, inde ab instauratis Sacris, saec. XVI, ad nostram aetatem, diebus Martis, Mercurii et Iovis, hora IHI—IV ; Doctrinam. morum Christianam, diebus Iovis et Veneris, hora I—II; Historiam Isračlitarum enarrare perget, die Veneris, hora II—IV; Privatim cum discipulis leget librum Vet. Foed. apocryphum , qui Sapientia Kalomonis inscribitur, nec non e Patrum Apostolico- rum scriptis Barnabae et Clementis Romani epistolas, horis vespertinis deinceps indicandis. SERIES LECTIONUM. 215 ` IOANNES TIDEMAN, Theol. in Semin. Remonstr. Reform. Professor. , Tntroductionem in Theologiam Christianam tradet, diebus Iovis et Veneris, hora IX; Theologiam Christianam Dogmaticam docebit diebus Martis, Mer- curii, Iovis, Veneris, hora XII; De Fuangelii Ministerio aget, diebus Martis et Mercurii, hora I; Discipulis, Orationes. sacras, habentibus praeses aderit, die Mar- tis, hora I; : De Historia Biblica cum discipulis privatim aget, die Mercurii horis vespertinis VIII —X ; NUMERUS STUDIOSORUM IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI CONIUNCTISQUE CUM LO SEMINARIIS . DIE XXXI M. DECEMBRIS CIQIOCCOLYVI. In facultate Theologiae... : . . o.ae 7L 14. " “v Jarisprudeñtiae . -= es s. 52. n ” Tatarorom oiee a a o s 2. m n Modoinao < oa iiaa e N 18: ” " Philosophie oers es n e a N FEESTREDE TER GELEGENHEID VAN HET 225 JARIG BESTAAN VAN HET ATHENAEUM ILLUSTRE TE AMSTERDAM IN DE GROOTE GEHOORZAAL ALDAAR . OP DEN 8srex JANUARIJ 1857 UITGESPROKEN DOOR M". HUGO BEIJERMAN. 28S EDEL ACHTBARE HEEREN BURGEMEESTER, WETHOUDERS EN LEDEN VAN DEN RAAD DEZER STAD! EDEL ACHTBARE HEEREN CURATOREN! AANZIENLIJKE ÊN ACHTBARE LEDEN VAN REGTERLIJKE COL- LEGIEN HIER GEVESTIGD! HEEREN PROFESSOREN, GEACHTE AMBTGENOOTEN! WELEERWAARDE HEEREN BEDIENAARS VAN DE GODSDIENST! ZEER GELEERDE HEEREN DOCTOREN IN HET REGT, IN DE GENEESKUNDE, EN IN DE LETTEREN EN WIJSBEGEERTE! HEEREN OUD-STUDENTEN EN STUDENTEN; KWEEKELINGEN x VAN DEZE DOORLUCHTIGE SCHOOL! i ZEER GEŻERDE TOEHOORDERS VAN ALLEN RANG EN STAND! Het is vijfentwintig jaren geleden, dat hier ter stede een groot feest gevierd werd. Het was ter gelegenheid van den tweehonderdsten ver- jaardag van ons Athenaeum Illustre. : Uit onderscheiden gedeelten van ons Vaderland waren genoodigden, en daaronder zeer aanzienlijken en hoog- geplaatsten , herwaarts bijeen gekomen, en zij vonden alles voorbereid, om hen op eene waardige én aan het doel van het feest beantwoordende wijze te ontvangen. Curatoren, Professoren, Studenten, allen wedijverden met elkander om te toonen, hoeveel prijs zij op den bloei van de Doorluchtige School stelden. Niet maar de Regering van Amsterdam alleen, ook de Koning door het Athenaeum met een geschenk te vereeren, ook onder- scheiden Maatschappijen en Genootschappen die de stad tot sieraad ver- strekken, ook velen der: voornaamste ingezetenen hadden blijk van bereid- vaardigheid gegeven om het te:helpen opluisteren. Nationale vlaggen wapperden uit de openbare gebouwen en uit vele huizen, om‘ ook hen niet 28* 220 ; HUGO BEIJERMAN koel te laten die zich geen of naauwelijks eenig denkbeeld van een Athe- naeum kunnen maken, en z266 werd de vreugde zelfs op de straten over- gebracht. Op aller aangezigt stonden deelnemende blijdschap en opge- wondenheid te lezen. Nog herinner ik mij — want ook ik had de eer en het genoegen, tot dé afgevaardigden naar dat feest te behooren, en -als ik van het toen plaats hebbende spreek, is het cen flaauwe schets van den indruk, mij na een’ tijdsverloop van zooveel jaren steeds bijgebleven — nog herinner ik mij, hoe wij in statigen optogt ons begaven naar de zit- plaatsen ons aangeweżzen om den welsprekenden: van Lenner te hooren, en hoe de redevoering toen door den beroemden man uitgesproken hem zelven en de gelegenheid volkomen waardig was; nog zie ik de galazaal van den Schouwburg, waar een bevalligè en rijkgetooide vrouwenschare geen der minste sieraden was bij de gelukkige uitvoering van Ken Amster- damsche Winteravond in 1632, en nog hoor ik de koorgezangen en stu- denten-liederen toen aangeheven, en vooral dat lied zoo dierbaar aan elk wien studenten-bloed door de aderen vliet, het schaterend „Zo vivat,” waar de zaal van daverde. Groote gastmalen werden gegeven en aan elk dier gastmalen zaten gulle vreugde en goedhartige scherts en attische geestigheid voor; en ik heb ook niet vergeten, hoe op den derden dag ten besluite de waardige Roosens in de Nieuwe Kerk het feest tot eene dankbare hulde aan God wijdde: Alles had aan de hooggespannen verwachting voldaan. In niets te leur gesteld keerde elk huiswaarts. — Van dat feest: gewaagden Stad en Land: het werd bezongen tot in Parijs toe! Dat, en meer dan ik nu zeide, zullen velen hier aanwezig zich met mij herinneren : en zij die het niet bijwoonden zullen toch weten, hoe die twee- honderdste verjaardag gevierd werd: een welgeschreven Gedenkboek heeft het voor later geslachten bewaard. Vraagt men mij nu: waartoe die herinnering hier thans al is het ook in weinige losse trekken verlevendigd, thans nu men van al dien toestel, van al die pracht en praal niets ontwaart? Waant men die herinnering hier wel zeer onhandig bijgebracht, daar:zij immers alleen schijnt te strek- ken, om het thans te vieren feest bij dat van achttienhonderdtweeendertig te doen afsteken — dan antwoord ik, dat het velen ook hier tegenwoordig ` REDEVOERING. 221 nog als voor oogen“ staat, en dat zij, ook al zweeg ikʻ“er van , mijne her- innering niet behoeven; en dat het beter is niet te- verbergen, maar zelf vrijuit te zeggen; wàt toch niet verborgen kan zijn: — Maar ik antwoord ook, dat het onze bedoeling thans- noch kan noch moet'wezen, om nu weder een feest te` vierên gelijk> dat feèst was. ` Niemand legge ons op wat wij niet kunnen ondernemen. “En dit geeft mij als van zelf aanleiding om eene bedenking uit den weg te ruimen, die zeker bij menigeen'dezer dagen is opgekomen : of een- feest ter eere van ons Athenaeum nu zoo kort na het vorige wel gepast is? i Gij zult u te binnen brengen, dat van Lenner in de edalon waar- van zoo even» sprake was niėt'naliet , “ons opmerkzaam te maken op het . uitstekende ‘“van™die feesten ,' die, zeide hij, “slechts om-de honderd jaren gevierd” wordėn.i En` zeker, voor menschen moge het al gepast, ja noodig zijn, °t geen “hun 'merkwaardigs gebeurde in kort op elkander volgende tijdperken te herdenken : want kort is het leven der menschen en als bla- deren >vallen` de geslachten af; eigenaardig is het, slechts 'eeuwfeesten te vieren'dáár, waar °t“den bloei ende lotgevallen van'belangrijke instellingen betreft) Zeer“ te- regt wijst van LENNEP daarop, hóe*đe stichting van Rome met bijzonderen toestel en plegtigheid maar- eens in 'elke”eeuw herdacht werd. > Opmerkelijk en veelbeteekenend waren dè woorden waar- mede de burgers, als dat feest op`handem“was, “tot de viering er`van werden ` genoodigd en ‘opgewekt. Dan klonk“het uit den“ mond ván“ heni die het -den volke aankondigde: niemand” yas rrasa een Jeést ooit gezien en niemand: zal zulk een feest ooit- weder zien: Noor de ‘städ werd’ de tijd tusschen elken verjaardag honderdvoudig verikoliývalibð; 'en'de stoutste verbeelding verloor zich in`het opsommen ‘en ‘werd getroffen door het ont- zaggelijke van ` vereeuwiging. © Daarom, daarom hadden de Romeinen het tijdsverloop van eene “eeuw of nog langer voor ‘deze fèestvièring“ vastge- steld ; omdat; zulk: een tijdperk het leven“van den oudsten méisch te boven gaande den burgers een dieper indruk zòu`geven vàn iip voortdurend , van het verhoopt eeuwigdurend“ bestaan van hunne stad. =% Elk gevoelt, hoe het juist de zeldzaamheid is die‘aan feesten al dit, grootendeels althans, hùnne waarde geeft. Hier kóńt nog iêťs ánders bij: kortlevende menschen zijn de auteurs van eeuwen véřdurėnde “Instellingen: 222 HUGO BEIJERMAN Eene mengeling van gewaarwordingen , `t voorbijgaande: enhet -blijvende , is bij uitstek geschikt om den gevoeligen en nadenkenden ‘feestvierder- bij zulke eeuwfeesten in eehe eigenaardige stemming te-brengen en als in ’t gevoel van nederigheid te verheffen. Maar als er dan zooveel voor pleit om slechts-eenen eeuwdag-tot. den verjaardag van ons Athenaeum te maken , laden wij- dan nu de blaäm niet op -ons van moèdwillige voorbarigheid en zettea wij het Athenaeum nu niet op een lager standpunt? Zoo:zou het kunnen schijnen. Om echter dien schijn geheel en al te doen verdwijnen en blaam in lof, of ware dit te veel, in-regtvaardiging te doen verkeeren, ga ik mededeelen wat aanleiding gaf, oni thans hier samen te komen en het vijfentwintig jarig bestaan boven dat-van, twee eeuwen nu:te gedenken, maar -zoo als wij het wenschen te gedenken eenvoudig, zoo men wil huiselijk maar har- telijk: huiselijk, althans in vergelijking met het feest van- tweeendertig. Zeér onlangs ontving ik als tijdelijk voorzitter : van de orde der- Profes- soren uit naam van het meerendeel der Studenten alhier voor het eerst de mededeeling, dat- zij: besloten: hadden dezen dag. te vieren. Wel begrepen zij, dat er thans niet kon gedacht worden aan een- eeuwfeest als dat van achttienhonderdtweeendertig, maar zij stelden toch belang, hoog: belang in het Athenaeum ; zij wilden die belangstelling niet tot onderlinge betui- gingen -binnens kamers- beperken; zij wenschten die met-eenig- uiterlijk vertoon -te doen.. verzeld gaan; zij wilden: van: hunne achting:voor zulken als met onze Instelling in meer- onmiddelijk ‘verband staan doen `blijken door serenade en plegtstatig bezoek.— aan maskerade , zoò alselders kan voegen, is in deze volkrijke. Stad om den oploop-niet tè denken :—`zij wilden oọk die toepasselijke tooneelvoorstelling Kerz -Amterdamsche Win- teravond- in 1632 genieten en- doen genieten; en -nog boven dit alles de edele toonkunst -te hulp :roepem-oni aan de schoone sekse gelegenheid te geven „in hunne vreugde: té: deelen.. Maar zelfs'bij dit: alles: wilden zij het niet laten ‘berusten; :Zij wenschten een feest- ter-eere-van eene weten- schappelijke Inrigting ook- nog: iets- bij- tesżettenmi:dat-het als zoodanig eenigzins. zou ‘kenmerken;; ‘zij verzochten! ‘mij als tijdelijken ‘voorzitter van Professoren -tet gelegenhéid- van dng dag eenige: appa woorden in deze gehoorzaál:te: spreken.. c99 os = zoho mhis rN REDEVOERING. 228 Dat was eenė: nobele gedachte , edelaardige: Jongelingschap! Gij toondet door diem laatsten: wensch prijs te stellen: op dat waartoe het Athenaeum Illustre is: opgerigt. Niet slechts °t geenide zinnen door kunstgenot kan streelen; maar ook °t geen tot verstandelijk nadenken kan opwekken , dat begeerdet gij ter eere van het Athenaeum te doen plaats- hebben, dat was in uwen geest ten innigste met dat Athenaeum verbonden. — Billijk, gepast, u:tot eere strekkende kwam uw wensch ons, mijne ambtgenooten en mij voor, wánt in die zaak meende ik met hen te moeten raadplegen alvorens u een beslissend antwoord te geven. De Professoren waren een- - stemmig van meening, dat ik mij aan uwe uitnoodiging niet moest ont- trekken. Wij allen wilden, dat gij in uw betoon van gehechtheid aan het Athenaeum althans van onze zijde geen belemmering zoudt ondervin- den. Al wòrden dan vijfentwintig jaren doorgaans niet als een toereikend tijdvak . ter plegtstatige- vieřing van °t bestaan van Universiteiten of Athe- naeën beschouwd: waarom -toch zou elk daaromtrent niet wetgever in den zijne mogen wezen? Vraagt liefde wel aan onverschillige, aan koele vreem- den: of zij zich uiten mag? Gij, Studenten! hebt in het Athenaeum de wetenschap lief, en wij weten dat naar waarde te schatten. Zietdaar mij dan thans als spreker hier opgetreden.. Zeker niet ongeroe- pen, Geëerde Hoorders! maar toch diep overtuigd, dat die taak door anderen ligt beter dan door mij zou kunnen volbracht worden. Evenwel, betrekkingen leggen verpligtingen op; zich naar vermogen van de laatste kwijten geeft aanspraak op toegevendheid, zich daarvan verschoonen ge- - gronde reden tot berisping. Daarom deinsde ik niet terug en hoop thans op uwe welwillendheid. Zij zal mij nog te meer geschonken worden , daař mijne stemming om huiselijk verlies geen opgeruimde, geen feestelijke wezen kan. Eindelijk hoop ik op uwe toegevendheid omdat de taak die ik op mij nam van. bijzonderen aard is en niet tot de gemakkelijke behoort. Waarom behoort zij niet tot de gemakkelijke ? Bij feestredevoeringen als deze moet men — ’t ligt in den aard der zaak — over het verledene -en over het toekomende spreken. Men moet een blik slaan op °t geen was en op °t geen zijn gal. Zóó althans heeft men het tot nu toe altijd bij-eeuwfeesten begrepen. Men verhaalt dan., hoedanig de toestand van de- Instelling was gedurende de afgeloopene 224 A HUGO BEIJERMAN eeuw. Men voorspelt haar op-beter of minder goede gronden, maar. altijd aannemelijk voor hoorders die helpen hopen omdat zij helpen wenschen, eene luisterrijke toekomst, dat is zulk eene waarin zij krachtig zal werken ` en al gedurig nuttiger zal zijn. Dat noemt men eene feestrede. -Maar hier verkeer ik zoowel wat het verledene als wat`de toekoniig betreft in een toestand. van uitzondering. Terug komen op het lang verledene, nog eens sigon wat VAN LENNEP en Roosens zoo goed gezegd en uitgeput hadden, er viel niet-aan teden- ken. De laatste vijfentwintig jaren dus. Maar- in °t aene van dat tijdvak stak de groote zwarigheid. Wat is ‘t verledene van eene Universiteit of vanm een Athenaeum? wat kunnen er in den regel de heugelijke lotgevallen van zijn? : Vooreerst, dat er een buiten verhouding groot `aantal bekwame” mannen in de: leerstoelen geplaatst waren en dat zij hun licht er lieten schijnen. Ten tweede, dat er uit hunne school een buiten verhouding groot aantal bekwame leerlingen te voorschijn traden die het Vaderland, ja zelfs ide menschheid aan zich verpligtten. Heeft nu de Redenaar een tijdvak van“ honderd jaren: achter zich, as is zijn voorregt, gemakkelijk, vergelijkender wijze gesproken‘, zijne taak. Ongetwijfeld er is takt en talent toe noodig'om` sedert lang overledenen in hun eigenaardigheid te kenschetsen, hun invloed op al wat goed en nuttig is te bepalen; maar vleijerij of onregtvaardigheid zijn hierbij weinig te duchten. Men behoeft ook niet allen die dem Hoogleèraars-titel voerden te noemen, of kan met een enkel woord volstaan. © Niet prijzen is nog niet hetzelfde als berispen, niet met name noemen. sluit nog geenszins het vonnis der veroordeeling in. Zóó, waar het sedert lang overledenen betreft en — om dat in ’t voorbijgaan op' te merken — bedient de Redenaar zich van de Latijnsche taal, dan is er voorraad van prijzende superlativen die de volzinnen fraai doen klinken en afronden, zonder dat hij, die ze bezigt, er voor de beteekenis bij behaald is. De eeuwfeestredenaar dan kan het zoo schikken, dat hij zijne tijdgenooten ongemoeid;laat, en dit wil ik hier verstaan hebben — niet van afkeuring, daaraan is in °t geheel nooit te denken — maar van lof die in het aangezigt toegezwaaid den wàâarlijk verdienstelijke als een stiklucht toewalmt. REDEVOERING. 225 Het moge ecne vraag'zijn: of de tijdgenoot dan wel de naneef geschikter zij om de Geschiedenis’ te schrijven? — eene vraag met vele andere niet wel in °t algemeen te beantwoorden — wat de geschiedenis van een Athe- naeum betreft houd ik het met den naneef. Maar nog uit hoofde van iets anders is de feestredenaar óm de eeuw er beter aân dan-die om de vijfentwintig jaren. De' eerste behoeft slechts te gewagen van zulken‘die lang geleden leefden: niemand voor wien hij spreekt heeft ze persoonlijk gekend, sommigen zijner hoorders kennen ze zelfs bij name niet. Nu mag er bij een eeuwfeest wel iets ernstigs wezen , iets dat dé gemoedsstemming der feestvierenden verhoogt — bij voorbeeld dat »nnooit gezien hebbew en nooit meer zullen zien”: dat geeft iets zacht weemoedigs, maar het smart niet: en alle genot bij den mensch is immers van gemengden aard? —' het gevoel van ellende kan alleen onver- mengd zijn. Hoe geheel anders in beide opzigten voor hem die slechts te herdenken heeft aan een tijdvak van vijfentwintig jaren! Hij moet wel bij eeh histo- risch overzigt spreken van tijdgenooten , van‘ zulken die óf nog leven óf kort geleden ons ontvielen; van zulken die bij niemand bijna zijner hoorders onbekend zijñ en wier beeld nog als vóór hen staat. Zal hij zich op den regterstoel plaatsen en over de verdiensten van tijdgenooten, grootendeels aanwezigen, uitspraak doen? Of zal hij slechts sommigen'‘voor dien reg- terstoel oproepen en door °t voorbijgaan van anderen hun vonnis geveld hebben? Heeft de nakomelingschap hem volmagt gegeven om eei oordeel uit te spreken over de blijvende verdienste van den éénen, en over den roem, door een ander nu, ja! wel ingeoogst, maar die voorbijgaande en van korten duur zal zijĘ{? Maar ook, die lof is soms niet van het slechtste gehalte die eerst läter wordt toegekend. Neen! De nakomelingschap houdt de uitspraak aan zich: dat is aar regt en Aij maakte zich ay belachelijk in hare oogen, die zich dat regt aanmatigde. ` Maar gesteld ik durfde hier bepalen, wat in de'laatstverloopen vijfen- twintig jaren door mijne ambtsbroeders ten behoeve der wetenschap is verrigt, en van de waarde van hun onderwijs spreken waarvan veel nog niet éens tot rijpheid kon komen; gesteld ik durfde namen noemen — en gelooft mij het kost veel ze niet te noemen — onder die is er meer dan 29 226 HUGO BEIERMAN één, wien de dood ons nog kort geleden ontrukte. Bij verliezen gedeel- telijk nog zoo versch ‘stilstaan, zou onze stemming bederven; ’t zou niet zijn één enkele drup in den zoeten beker der feestvreugde, °t Zou den ganschen kelk bitter maken. Mijneheeren! Ik heb de eer gehad gedurende een groot gedeelte van deze vijfentwintig jaren tot het Athenaeum Illustre in betrekking te. staan. Mijne levensgeschiedenis is gedurende die jaren in de geschiedenis van het Athenaeum gedeeltelijk ingevlochten. Het zou mij weinig moeite kosten breedsprakig te zijn over de velen die kwamen, en over hen die gingen om elders werkzaam te zijn, en over hen die ons wel anders ontrukt wer- den om hier op aarde niet meer werkzaam te zijn. Maar ik kan hier niet in bijzonderheden treden. Waarom niet, dat heb ik gezegd. Alleen dit kan ik nog verzekeren, dat de pogingen van elk gestrekt hebben om den goeden naam van ons Athenaeum Illustre sedert achttienhonderdtweeendertig niet te bevlekken, en dat die pogingen onder den goddelijken zegen niet vruchteloos schijnen geweest te zijn. — Uit de vrucht kent men den boom, Wat is hier meer afdoende dan het aantal Oudstudenten , die sedert vijf- entwintig jaren uit deze Doorluchte School de maatschappij zijn ingetreden als nuttig werkende leden. Wij hebben het geluk daaronder sieraden van den kansel en de balie, redders van kranken en verminkten te mogen tellen en zulken, die thans in het Hooger Onderwijs aan Universiteit en Athenaeum met eere werkzaam zijn. — Ook dit kan ik nog zeggen, dat het getal Studenten gansch- niet afnam: en vooral is °t van groote betee- kenis, dat zij over °t algemeen zich met vlijt op de studiën. toeleggen. En hier dringt mij de erkentelijkheid om U te danken , Heeren: Curato- ren, en in U tevens de Stedelijke Regering die U den last opdroeg om de belangen van ons Athenaeum te behartigen. Beperkt, zeer beperkt waren de middelen waarover gij te beschikken hadt, en de omstandigheden lieten U, zoo wij vertrouwen, niet toe die te vergrooten. Maar wat gij vermogt dat hebt gij gedaan. Getuige de uitbreiding van het kabinet fysische instrumenten en de verbetering van de plaats, waar zij ten dienste van de studerenden door eene bekwame hand kunnen gebruikt worden; getuige uwe welgeslaagde poging in het tot stand: brengen van een fysiologisch- pathologisch Laboratorium; getuige de toezegging, nog maar zeer weinige REDEVOERING. 227 dagen geleden gedaan, toen gij het voorregt- hadt blijde te mogen zijn met den blijde; getuige de groote som, die gij hebt weten te doen afzon- deren om een -chemisch laboratorium in te rigten Amsterdam waardig ; getuige eindelijk wat gij ten behoeve van onze Bibliotheek gedaan hebt. Er is nog veel te doen: wenschen die hunne vervulling verwachten van de billijkheid bleven nog steeds onvervuld ;- maar uw ijver is bekend. Hoe vele bladzijden in onze Notulen dragen niet de blijken van uwe zucht, om zelfs de kleinste aangelegenheden die het Athenaeum betreffen te regelen. Maar wat is voor den wijze klein? Dank voor alles wat gij met zuivere bedoelingen hebt gedaan of hebt willen doen. Zietdaar, mijne Hoorders, alles wat ik van °t verledene thans alleen meende te kunnen ophalen. Weinig zeker wat het getal volzinnen betreft , maar toch genoeg om ons regt te geven op feestelijke stemming, voor zooveel dit van een blik in °t verledene afhangt. Hoe staat het met het tweede gedeelte waaruit doorgaans feestredenen zija samen gesteld: de hoop voor de toekomst? l Ook vooral hieromtrent verkeeren wij in deze oogenblikken in een’ zeer opmerkelijken toestand. Hoewel de gave der voorspelling altijd hachelijk was voor hen die niet tot de bevoorregte stervelingen behooren, het is toch in gewone gevallen mogelijk en niet volstrekt ongerijmd, uit hetgeen gebeurd is te voorzien wat gebeuren an en waarschijnlijk gebeuren zal. Maar deze grond van voorspelling ontvalt ons hier. Zal ons Athenaeum nog lang zijn leven voortzetten? Hoe zal het dat leven voortzetten: op den voet, waarop het tot nu toe leefde, of gaat het eene grootsche toekomst tegen ? Gij zult u immers over deze vragen niet verbazen wanneer rgij bedenkt , dat het Hooger Onderwijs hier te lande reeds in achttienhonderdachten- veertig beschouwd werd als eene zaak die ten dringendste eene nieuwe rege- ling vordert, en dat ons die regeling nu weder als zeer kort op handen is aangekondigd. ~ Waar zelfs de Grondwetgever zóó dringend verandering eischt dat het Vaderland bij het uitstel gevaar schijnt te loopen, moeten wij aannemen , dat die noodig is. Nu die noodzakelijkheid den volke is aangekondigd , 29* 228 - HUGO BEIJERMAN nu het bestaande als verwerpelijk is uitgemaakt, nu moet het, al ware het daarom alleen, ten minste veranderd worden. Wie zija goeden naam, zij het ook zonder grond, heeft verloren is reeds daardoor zedelijk verlamd. Menig bloed denkt nu, en ter goeder trouw, dat hij om die ongelukkige thans geldende wet op het Hooger Onderwijs geen feniks is geworden — zeer troostrijk voor de onnoozele eigenliefde! Met dat al, eene waarheid is het dat er groote verbetering is aan te brengen. :Wij zullen straks zien waar. Welken invloed nu die verbetering of verandering op ons Athenaeum zal hebben is geheel onzeker: dat het er invloed op zal hebben is waarschijn- lijk. Het is eene stedelijke Inrigting, maar het onderwijs hier gegeven staat toch in vrij naauw verband met- het stelsel van Hooger. Onderwijs in ons Vaderland en moet daarmede wel in verband blijven, of zij sterft of vervalt in kwijnende ziekte, althans als inrigting van Hooger Onderwijs. Ons Athenaeum bevindt zich dus op den rand van eene onzekere toekomst. Maar als die toekomst onzeker is dan, niet meer in staat uit- het- verle- dene te gissen wat denkelijk het toekomende ons zal aanbrengen, krijgen wij eenig regt om den voet in het rijk der mogelijkheden te zetten. Wij ontsnappen aan de beschuldiging van dat moedwillig te doen en op °t gevaar af van te verdolen; want wij waren- het niet, die de verandering beloofden; zij wordt ons beloofd; wij vinden ons- alzoo aangemoedigd om te gissen, wat de toekomst voor ons kan, durfde ik, ik zeide moeć zijn. Wij hebben ook gronden voor onze gissing in °t geen werkelijk bestaat; zij is niet uit de lucht gegrepen. Bij een- feest is men immers wel ge- regtigd bij voorkeur de heldere zijde inhet. licht- te stellen. En hier vooral verzoek ik U, dat gij mij uwe aandacht gelieft te schen- ken en door eigen scherpzinnigheid en nadenken gelieft aan te vullen , wat ik slechts gebrekkig, zeker gebrekkig in vergelijking met het gewigt der zaak zal kunnen zeggen. De geschiedenis der Universiteiten of meer algemeen van de Inrigtingen voor Hooger Onderwijs in verband met de veranderingen, met de ont- wikkeling en beschaving der maatschappij of-deř menschheid zou een uitnemend: belangrijk en nuttig boęk zijn, mits: uit de pen van een wijsgeer. REDEVOERING. ` 899 Elk die zich aan het Hooger Onderwijs heeft toegewijd moet er over hebben: nagedacht; hij die geroepen is of wordt: om bij ons eene nieuwe wet op dat onderwijs te ontwerpen, zal veellicht uit zulke historische kennis kunnen halen en dat wat ons Nederland thans behoeft met een ruimen en tevens -scherpen blik: moeten overzien. Waarlijk, hij kan een weldoener van zijn Vaderland worden! Is toch de regeling van het onderwijs in %*t algemeen, en dus ook van het Hooger, overal van het uiterste gewigt , zij is het inzonderheid in een klein, betrekkelijk klein land als het onze. En waarom? De stoffelijke krachten hebben hare noodzakelijke grenzen en zijn bij een klein“ volk ligter uitgeput dan bij een groot; Daarin zal het dus moeten achterstaan; maar zedelijkheid en verstand zijn onbegrensd. Een klein maar zedelijk, maar verlicht volk staat oneindig hooger dan een . zeer groot en talrijk volk maar dat die hoedanigheden mist. De rangbe- paling hangt nist af van kwadraatmijlen en millioentallen. Eene weinig talrijke natie, die zich groote inspanning van krachten moet en ook wil getroosten om het tegen veel talrijker naburige volken vol te houden en een eigen gouvernement te doen in stand blijven, mag met dubbel regt van dat gouvernement de beste wetten vorderen. Wij mogen dus verwachten , dat de wetgever ook en mede in de eerste plaats voor het zoo belangrijk, voor ons volk inzonderheid zoo belangrijk Hooger Onderwijs — altijd met eerbiediging van bestaande regten — goed zal zorgen, dat hij een onpartijdig, onbeneveld en welwillend oog op ’s Lands -behoeften zal slaan en gebruik zal durven en ookwillen maken van bestaande hulpmiddelen om bestaande leemten aan te vullen. Al meer en meer heeft men in die landen, die op verlichting , bescha- ving en vooruitgang van kennis, wetenschap en smaak prijs stellen, be- gonnen in te zien, dat wrijving van denkbeelden, dat het bijeenbrengen. van kundige mannen ter onderlinge opscherping den heilrijksten invloed heeft. De steekspelen en tournojen der middeleeuwsche ridders hebben plaats gemaakt voor wijd en zijd aangekondigde samenkomsten van- geleer- den. Men denke aan de Congressen over allerlei maatschappelijke belan- gen, aan Instituten en Academiën. Zijn tijdelijke bijeenkomsten van groot nut, meer blijvende gelegenheid tot wisseling van denkbeelden zal wel niet schadelijk zijn en vooral dáár 230 HUGO BEIJERMAN niet waar het van allerlei hulpmiddelen overvloeit om allerlei studiën te bevorderen. Ik beroep mij op de bloeijende Universiteiten in de aanzien- lijkste hoofd- of groote steden van Europa, op die te Parijs, Weenen, Berlijn , Koppenhagen , Petersburg, Glaskou , Edinburg en andere: brand- punten voor geleerden en niet minder brandpunten voor de leergierige jongelingschap! ; Vroeger waren de: geleerden meestal kamergeleerden , en` zij maakten eene soort van kaste uit; thans leven en bewegen zij zich meer in den hellen dag van den gezelligen omgang: de geleerdheid is meer praktisch , de praktijk is geleerder geworden. En waar biedt het maatschappelijk leven meer, waar beter gelegenheid aan om tot praktische werkzaamheid op te wekken, dan in groote steden? Waar zijn uit den aard der zaak meer hulpmiddelen voorhande om theorie en praktijk te. vereenigen en beide gemakkelijker te maken dan daar? — Heerlijke vruchten voor de menschheid heeft het nadenken in het stille boekvertrek opgeleverd, wie zal het ontkennen, maar de groote steden ontzeggen hem, die daaraan behoefte gevoelt, het genot en het nut van het stille, kalme studeervertrek niet. Groote steden bieden hem des begeerende nog iets-bij zijn studeer- kamer aan, want deze en de wereld zijn thans meer met elkander in harmonie gekomen. Gij gevoelt, M. M. H. H., waar ik -heen wil. 3 Dankbaar erkennende de groote, de oneindige verpligting , die weten- schap en kunst aan onze vaderlandsche Universiteiten heeft, durf ik toch staande houden, dat Nederland tot nog toe niet alle mogelijk voordeel trok van een centraal punt als Amsterdam oplevert; want waarom zou ik het nu niet met name noemen? — Zietdaar de hoop voor onze toekomst. Hier opent zich een ruim veld, waarop ik U zou kunnen rondleiden. Maar hoe uitlokkend ook, ik vrees onder een niet aangenamer gids, dan ik U helaas! in mijzelven slechts kan aanbieden , zoudt gij u ligt vermoeid gevoelen wanneer ik U al het opmerkenswaardige wilde toonen. Ik zal dus veel met stilzwijgen voorbij gaan en van veel maar met een enkel woord spreken. Wat ware er anders niet te zeggen van de hulpmiddelen , die hier ter stede, en ook hier alleen, den toekomstigen godgeleerde , regts- geleerde, geneesheer ten dienste staan, Een enkel woord over ieder hunner. REDEVOERING. 231 Wat de Theologanten betreft: Waar vindt de toekomstige protestantsche godgeleerde eene gelegenheid zoo als hier, om de verschillende rigtingen in de kerk te leeren kennen en wel- uit de eerste hand? Calvinisten, Lutheranen, Remonstranten , Doopsgezinden , hebben zij niet elk hunne hooggeleerde vertegenwoordigers hier; en waar elders? Deze zija hier in Christelijke liefde vereenigd, en Goddank dat het zoo is, en daarom ook durf ik er op wijzen: stonden zij scherp tegen elkander over, werd hier een- haard van twistvuur gestookt, beter ware het voor aanstaande verkondigers van genade en liefde, zich elders en vooral niet hier te vormeń. Maar als toch elk godgeleerde van professie zich behoorlijk rekenschap moet weten te geven, waarom hij liever ter staving van het ééne dogma dan van het andere als leeraar optreedt , dan moet die rekenschap gegrondvest zijn in naauwkeurige en onpartijdige kennis van die Bijbelplaatsen , waarop zijne afscheidingsformulen steunen in verband met geheel Gods Woord. Waar nu is de verklaring en verdedi- ging van elke opvatting zuiverder en grondiger, waar onpartijdiger te ver- wachten dan waar elk voor zich mag spreken? De mensch komt er vaak zoo geheel ter goeder trouw en zonder zich:des bewust te zijn zoo ligt toe, anderen gaarne voor waar te doen houden, wat hij zelf voor waar houdt, vooral wanneer hij die waarheid zeer gewigtig acht en hartelijk hem toegenegen is, wien hij tot zijne meening wil overhalen of daarin bevesti- gen. Gewigtig toch zal elk zijne waarheid achten, want ware zij elk niet gewigtig waarom dan de Gemeenten van verschillenden naam niet tot eene groote kudde verzameld daar allen toch slechts éénen Herder moeten en willen hooren. De eerlijkste man zou dus weleens niet zoo volkomen regt kunnen doen wedervaren aan opvattingen, die van de zijne afwijken: in één woord, elk is de beste: uitlegger van eigen meening , althans in den regel.. In:het dagelijksch leven zou het, en waar het minder zwaarwigtige belangen geldt, niet ligt iemand in het hoofd komen, zijne zaak door partij te laten bepleiten. Wat de Juristen aangaat: Nergens in ons land, waar de theorie van het regt en de kennis der wetten onderwezen wordt, zulk eene gelegenheid om tevens al vroeg door de belangrijkste regtsgedingen de praktijk en vooral de baliewelsprekend- 232 HUGO BEIJERMAN heid te leeren. De belangrijkste regtsgedingen zijn dáár het menigvuldigst te verwachten, waar de veelheid en het malkaar kruisen van belangen tot de meeste botsing en allerlei ingewikkelde vragen over het -mijn en dijn aanleiding geeft, zooals dat in'groote handelsteden altijd maar ook daar alleen het geval is. Sedert wij het tweehonderdjarig feest van het Athe- naeum vierden is Amsterdam in ’t bezit geráakt van een Geregtshof, en daardoor is de praktijk ook in die huivering wekkende zaken, waarin het over leven èn dood gaat, hier te leeren. Nu weet ik wel, dat de gele- genheid om de geregtszalen te bezoeken en daar de praktijk te zien oefe- nen en modelpleiters te hooren doorgaans uitgesteld wordt tot na het ver- krijgen van den titel van Meester; ik weet ook, dat sommige jonge regts- geleerden zich van de Universiteiten naar de Residentie begeven öm vooraf zich in eene uitmuntende school van praktiserende advokaten te vormen , — in ‘die Universiteits-steden bieden de gelegenheden zich daartoe minder gunstig aan — maar ik zeide sommigen, want de Fortuin laat dit niet aan allen, laat het zelfs aan niet velén toe. Hun wie die Godin minder vriendelijk toelachte en die haar dus in °t bedrijvig leven het meest zullen moeten ` vieren om begunstigd te` worden — watis hun lot? Zij zijn verpligt zich overal het land door de eeri hier de ander daar te vestigen en eene praktijk te beginnen zonder praktijk-kennis, en te pleiten zonder uit- muntende` pleiters gehoord te hebben. Zou het hun niet goed geweest zijn, reeds gedurende hunne laatste studentenjaren bij gewigtige gelegen- heden de geregtszalen bezocht, anderen gehoord te hebben aleer zij zelven optreden om gehoord te worden? Missen zij niet aldus dat uitnemende voorregt ter ontwikkeling, het voorbeeld? Hier ter stede kunnen Studen- ten in de meest ingewikkelde zaken uitnemende pleiters elkander den palm der overwinning hooren betwisten. Ontgaat iemand dit voorregt, ligt wordt hij dan niet wat hij'had kunnen worden, wat hij had behooren te worden. - Als ik zeg behooren te worden dan bedoel ik niet zoo zeer elks eigen voordeel — de welsprekendheid voor de balie trekt echter menig klient, die alleen dat en niet de diepe regtskennis kan“ beoordeelen — maar naar den eisch pleiten, al die elegantie bij het pleiten ten toon spreiden, er met smaak en takt ten toon spreiden, waarvoor deze soort van welspre- \ REDEVOERING., 233 kendheid vatbaar is, dat is aan een`allerbelangrijkst ‘beginsel verbonden ; en bedrieg ik mij niet, dan verhef ik door °t geen ik nu ga zeggen den stand van Advókaat, maar krijg dan ook het regt om te verklaren, dat hij, die niet goed pleit, niet aan zijne hoogere roeping voldoet. Openbaarheid in de bedeeling van het regt is een- beginsel vañ het uiterste gewigt in den Staat: Toader openbaarheid zwakke waarborg voor geregtigheid! Maar tusschen eene doode letter en een in °t aanzijn geroe- pen heilzaam werkend feit, welk een verschil! Wel nu! de goede pleiter ` trekt hoorders naar de geregtzaal; de gebrekkige pleiter drijft hen er uit: hij is een dooder van den ‘publieken geest opdat- púnt terwijl de goede pleiter dien publieken geest levendig maakt ten’ algemeenen nutte. Over het goed pleiten als middel om hen, wiè-dat schikt, in de pleit- zaal te lokken, beschouwd uit het oogpunt van maatschappelijk welzijn , zou nog wel meer te zeggen vallen. De Staat, b. v., neemt aan , dat elk met de wet bekend is. Onderstelling meer gewaagd, ja op erkénde on- waarheid gebouwd`~is er wel niet uit te denkenṣ' en' toch de kan- Staat haar niet opgeven: -haar laten varen is alle bevoegdheid: tot 'stráffen` opge- ven. Maar dan is toch ook elk middel op prijs te stellen en aante be- velen, dat die valsche onderstelling althans iets van hare onwaarachtigheid zou kunnen ontnemen. Onder de zeer weinige middelen, die ’t:publiek ten. dienste staan, om eenig begrip van regt en wet te verkrijgen, behoort zeker het bijwonen der audientiën en het hooren pleiten. Maar nu verwerft de pleiter zich op die wijze dan ook het karakter eens open- baren leeraars van’ zijne medeburgers. Ontoereikend zal dat onderwijs in wetkennis wel blijven, maar, nog eens, al wat die even onwaarachtige als dikwijls wreede onderstelling slechts eenigzins minder onwaarachtig en wreed zou kunnen maken verdient aanprijzing: beter iets dan niets. Men klaagt over het misbruik, dat er van de bekendheid met: wetsbepa- lingen, vooral in ’t correctionele, door de smalle gemeente gemaakt wordt. Zou men de klagt niet moeten omkeeren en haar den wetgever voor de voeten werpen? Die wetten moeten wel slecht zijn, waarvan: de:kennis schade doet aan ;de maatschappij ! ` Zoo is dan`ook van die zijde het voor de onpartijdige: regtsbedeeling zoo hoogst gewigtige beginsel van openbaarheid gered. ; 30 234 HUGO BEIERMAN Wij zijn gekomen tot de Studenten in- de Genees- en Heėlkunde. Hun tak van wetenschap staat met de kennis der natuur in onafscheidelijk ver- band: het ¿is de kennis der natuur maar in eene: bepaalde rigting. Het onderwijs in deze vakken onderscheidt zich van | dat in andere: Godge- leerdheid, Regtsgeleerdheid , Letterkunde vorderen niet zoo zeer stoffelijke hulpmiddelen als wel- werkzaamheid vam ’t. bespiegelend verstand; zij zijn uit boeken en mondelijke medèdeeling, de Genees- en Heelkunde zijn niet uit boeken of mondelijk onderwijs alleen , hoe voortreffelijk ook, te leeren: het vorderen behalve dat ook nog stoffelijke: voorwerpen, die onder het oog van den Student moeten gebracht, die :soms niet maar gezien, die ook betast, in één woord:binnen het bereik der zintuigen moeten geplaatst worden. ‘Daartoe is veel toestel noodig. Noemt mij ééne stad in ons Vaderland waar gevonden wordt wat hier, en hier alleen, reeds voorhande is of met weinig moeite en koste kan aangeschaft worden, om de studie der Medicijnen en der Chirurgie tot hooge volkomenheid: te: brengen ? Gedeeltelijk, ja! wordt dat alles reeds aangewend, maar ook slechts gedeeltelijk, terwijl het bij eenige beguhsti- ging van het Gouvernement nog oneindig meer nut zou doen, en zelfs het geheele Vaderland zou baten; want waarlijk, al de hulpmiddelen, waar- van sommige eenig in hunne soort, mogen, moeten niet langer slechts gedeeltelijk en onder ongunstige omstandigheden slechts: voor weinigen , zij moeten in hunnen vollen omvang zonder belemmering voor zeer velen ge- bruikt worden. Men kan ze niet scheppen, niet van de ééne plaats naar de andere overbrengen , zij zijn de noodwendige gevolgen van zekere stedelijke omstandigheden. Elders in ons land moge-:al het een of ander beter en:meer volledig te vinden zijn, zóó bijeen vindt men het alleen te Amsterdam. En wilt gij nu, “dat ik in bijzonderheden trede om die verzekering waar te maken? Spreken wij hèt dand van de Genees- en Haslkundes Moet ik U wijzeù op die uitgestrekte ziekenzalen in- onze gasthuizen ? Nergėns dan waar zoovelė duizenden de bevolking uitmaken- kunnen zoo- vele en zoo onderscheidene ziekten en gebreken voorkomen. Telt men niet in onze gasthuizen ten © minsten “zes hakisi soms tot: zestien honderd lijders daags? i? r REDEVOERING. 235 Bij- de vele 'en' soms vreemdsoortige ziekten, kwalen en- gebreken waarvan het menschelijk geslacht de gedwongen erfgenaam is, blijft dat althans nog een troost, een kleine vergoeding, dat zij kunnen strek- ken om den leergierigėn Student te onderwijzen hoe die te genezen. Zoo betaamt het den mensch, uit het onvermijdbare kwaad nog al dat goede te puren, wat in zijne magt staat. Die lange reijen van legersteden, elk de' getuige van menschelijk lijden, zij leveren de meest geschikte gëlegenheid aan den hoogleeraar of kundigen arts, om kweeke- lingen op de verschillende ziekteverschijnselen opmerkzaam en hen met de middelen bekend te maken , waardoor dat lijden kan verdreven, waardoor het althans misschien kan gelenigd worden. Zoovele ziektegevallen , wel vierhonderd verlossingen °’s jaars, chirurgicale operatiën in overgrooten ge- tale, èm waaronder altijd zeer merkwaardige moeten voorkomen , zijn even zòovele gelegenheden om bekwame artsen , verloskundigen en heelmeesters te vormen. Het ziekbed toch is hun de ware school na en met voorberei- dende en theoretische studiën. Maar ook zelfs als menschelijke kunst te kort schoot, als de dood heeft gezegevierd, ook dan nog kan het slagtoffer hoogst nuttig zijn voor de wetenschap. Lang waren hier de voorwerpen talrijk genoeg om zelfs zon- der anatomisch kabinet in het onderwijs der ontleedkunde te voorzien. Wat in weerwil daarvan altijd nog ontbrak, er zal voor gezorgd worden. En zoo kwam ook in ’t afgeloopen jaar tot stand een fysiologisch-pathologisch laboratorium. Dáár kunnen de -Studenten overvloedig: gelegenheid vinden om te zien waarnemen en zelven te leeren waarnemen: de grondslag van alle echte geneeskunst. Het pathologisch-anatomisch kabinet bij de klini- sche school toont zonneklaar de volledigheid, waartoe zulk eene verzame- ling hier ter stede zou’ kunnen geraken, had zij maar over eenige meer- dere gelden te beschikken. Maar ook die studiën verdienen onze aandacht, die, behalve hare hulp der geneeskunde verleend, ook nog een ander doel hėébben. In bijzonder- heden kan ik hier niet treden, maar toch een enkel woord. Van het kabinet voor fysika sprak ik reeds. Het bevat de kern van een goed kabinet voor het onderwijs, en zou daartoe gemakkelijk te maken zijn. Van iets anders dus. ; 30* 236 HUGO BEIJERMAN Wanneer de Stedelijke Regering bij- den: toestand- van-eene schatkist: als die van Amsterdam thans is, het vierde van een ton-gouds niet slecht besteed, ja zich geregtigd acht om die toe te: wijzen ten einde een chemisch laboratorium te stichten, dat nog in dit jaar gereed met de. beste zelfs buitenlandsche zal. kunnen wedijveren — en+elk, die-de behoeften van onzen tijd kent, noemt dien schat goed: besteed. en prijst de Stedelijke Regering deswegen: — dan żėker laat onze: stad- in dat opzigt -niet te wenschen overig.: Waar zulk eene som eenmaal, en dan nog- jaarlijks geld voor allerlei benoodigdheden: klinkt, waar eene gehoorzaal: wordt. gereed ge- maakt om anderhalf honderd belangstellenden te ontvangen — en- zij zal niet te ruim zijn — daar mag ik zwijgen. :En is de-scheikunde niet, behalve voor Studenten als. voorbereidende wetenschap ,- dagelijks. meer ‘en meer de vraagbaak- van fabrikant en koopman? De industrie zoekt -bij haar verbeteringen, de waarde en zuiverheid der koopwaren: helpt zij be- oordeelen. Zal dan zulk eene ruime gehoorzaal op`den-duur wel ruim genoeg zijn? Maar dat chemisch laboratorium helpt ook geregtigheid ` bevorderen. Themis roept zijnen raadin om daar, waar:vermoeden. van misdrijf bestaat, den schuldige voor de màatschappij onschadelijk temaken, en even zoo — heerlijke taak! — den onschuldige, den -ten onregte verdachte- voor- niet -verdiende straf te vrijwaren. Ik hoor zeggen, dat men buiten °s lands dė Geregtelijke Geneeskunde op hooger prijs: stelt-dan in Nederland.. Dat ligt niet aan de mannen van de wetenschap hier, en in onze regtspleging . zal men er meer en meer het belangrijke ván leeren -inzien , als. maar, zoo als nu te Amsterdam, de: geschikte gelegenheden tot: onderzoek bestaan. Dat onderzoek komt ‘hier ook- het. meest voor. Zoo- biedt de scheikunde aan de geregtigheid vriendelijk de hand; de aanstaande regter en geneesheer zijn elkander niet meer vreemd bij de uitoefening elk van zijn pligt. Maar ik mag niet onhoholisiden zijn en:had nog zoo veel te noemen en roemen ; Onzen hortus, -zoo rijk gestoffeerds vooral eenig in ' geen zuidelijk Afrika oplevert.: Zeldzame planten ,: kruiden uit -allerlei hemelstreek wach- ten daar den leergierige. Hij mag -daar ook bespieden: — en menig leergierige bespiedt er werkelijk —— de diepe geheimen van de wording REDEVOERING. 237 onzes aardbols, en welke veranderingen deze wereld onderging: vóór zij werd, wat zij ons thans is. Uit liefde tot de wetenschap wordt hij daarin voortgeholpen en stoffelijke voorwerpen maken hem alles aanschouwelijk. En hier kan ik niet geheel zwijgen van die met smaak aangelegde tui- nen, waarvan het moeijelijk zou zijn te beslissen , of zij meer tot nut- dan tot vermaak dienen. . Terwijl men elders slechts het doode dier opgezet te aanschouwen krijgt, kan hij, die zich op dierenkennis toelegt, er velen dagelijks zien, niet maar alleen in een kabinet, neen, levend, elk zich in zijne eigenaardigheden vertoonende. Waar zou. ik eindigen wilde ik alles opsommen wat onze stad, en zij alleen, zóó vereenigd bezit tot ontwikkeling van den geest en tot aan- kweeking van bekwame mannen in allerlei vakken? Waren er maar, die al, wat daaruit te leeren is, ook werkelijk aan den Student hadden te onderwijzen! Door de uitstekende mannen evenwel aan de Klinische School verbonden is het getal leeraren in de Medicijnen en de vakken daartoe behoorende : reeds zoo groot of grooter dan aan onze Universiteiten. — Maar liever dan nog meer op te sommen keer ik terug tot het punt van waar ik -uitging én dat ons hier vooral belang inboezemt: de toekomst van ons Athenaeum. . Er ligt in dat Athenaeum eene kracht. Het had zich in die- rampzalige dagen toen wij hadden opgehouden ċene natie te heeten staande gehouden , terwijl Universiteiten, Franeker , Harderwijk, moesten bezwijken. Later uit: haren -doodslaap opgewekt, konden deze ,' hoewel door den Staat on- derhouden , toch haar kwijnend leven niet rekken. Ons Athenaeum, hoe- zeer door den Staat wel verre van onderhouden niet eens ondersteund , heeft zich onder omstandigheden niet begunstigend maar afschrikkend voor de Studenten zelfs eenigzins uitgebreid. Het staat wel niet op dien trap, waarop instellingen voor Hooger Onderwijs thans staan moeten — men vēroorlove ` mij rondborstig voor mijn gevoelen uit te komen — de ver- . deeling van arbeid is ook toegepast op de wetenschappen : door onderschei- ding en: splitsing- heeft men dat, wat de mensch weten kan, grondiger maar ook omslagtiger, neen! in meer juiste grenzen beperkt, rijker en dieper in toepassing gemaakt. ` Aan sommige, aan de meeste Hoogleeraren is te veel opgedragen: zij moeten hunne aandacht te zeer verdeelen, Maar 238 HUGO BEIERMAN toch; ons- Athenaeum staat en bestaat nog. Aanmatigend zou het zijn, hier aan individuële verdienste te denken. Neen! De oorzaak daarvan ligt in de kracht die de plaatselijke omstandigheden aanbieden. Amsterdam is een centraal punt, en zulke punten worden — wij merkten het reeds op — tegenwoordig bij voorkeur gevorderd voor het Hooger Onderwijs. Niet dat veel onderwijs ook niet elders in ons land zeer voortreffelijk zou kunnen gegeven worden: het wordt elders voortreffelijk gegeven. ` Elk het zijne, ook in de eer. Maar wat is hier niet veel bijeen! Studenten zou- den herwaarts -samenvloeijen , als maar geen belemmeringen bestonden. Het is de roeping van Amsterdam geweest de pijler te zijn waar het vaderland op steunde. ’t Was Amsterdam dat grootendeels de vloten be- taalde waarmede de Tromren en DE Rurrer den naijverigen Engelschman, t was Amsterdam dat grootendeels de legers onderhield waarmede een Wiırıe{m II den heerschzuchtigen Lopewr XIV. het ćot Řier toe en niet verder aankondigden.: Er was een tijd toen diezelfde WıLtEm, na met Amsterdams goedvinden en hulp de Britten van het despotisme verlost te hebben, burgemeester Wrrsen naar Londen uitnoodigde, om daardoor aan Europa te toonen, dat hij deze stad te vriend haden dus geen vijand ter wereld behoefde te duchten. Er was een tijd toen dat niet geheel buiten- sporig máar van diepen allegorischen zin was, dat, ja! Atlas de wereld torschte, maar °t stadhuis hier op den Dam Atlas. — Toen werd Amster- dam van heerschzucht beschuldigd en van aanmatiging. Mogelijk ook wel omdat zulks van erkentelijkheid kon ontslaan of zelfs ondankbaarheid ver- bloemen. Maar die dagen zijn voorbij. ; Ook die dagen zijn voorbij toen hier de wereldmarkt gehouden werd en Amsterdam den wereldhandel beheerschte. Maar die dagen mogen voorbij zijn om nimmer weder te keeren, nog is Amsterdam eene heerlijke stad, vol kracht en vol hulpmiddelen. Am- sterdam telt, Goddank! nog zeer vele achtingwaardige , nog zeer vele rijke burgers ; er heerscht onder hen eendragt en welwillendheid. Die geest begint meer en meer levendig en wakker te worden, die de behoeften van den tijd begrijpt. Zien wij niet dat alles wat onze overzeesche bezittingen betreft meer en meer de aandacht trekt! Zullen wij niet eerstdaags ergens hier ter stede een paleis voor volksvlijt zien opstijgen! Maar al te gelukkig als REDEVOERING. 239 de stad die kracht en die hulpmiddelen, als zij al hare voorregten kent en weet te waarderen! Maar dat mag Amsterdam ook niet verzuimen of de straf kon ligt volgen. Het mag vooral zich niet aan zulk verzuim schuldig maken waar °t belang van geheel ons vaderland roept. Onder groote lasten gaat vooral sedert kort de.nijvere burgerij gebukt. Ik spreek hier bij eene feestelijke gelegenheid en wil dus geen snaar laten klinken die als wanklank, die niet wèl zou luiden. Wij allen weten, dat gij, voor het welzijn van Amsterdams ingezetenen naauwlettend bezorgde Raad! en dat uw zoo welwillende en menschlievende Voorzitter niets vuri- ger wenscht, dan de burgerij van zulke lasten ontheven en in voorspoed bloeijende te zien; maar als de horizont nevelachtig wordt en zwarte wol- ken zich aan het luchtruim samenpressen, zal- dan de ervaren stuurman niet angstvallig -toezien en alles aanwenden om in tijds te zorgen? Zal nu elk, die het wèl met deze stad meent, niet zoo veel hij maar kan, niet alles beproeven om nieuwe hulpmiddelen aan te schaffen, nieuwe bron- nen- van welvaart te openen, of de bestaande ruimer te doen vloeijen ? Kan uitbreiding van ons Athenaeum niet al mede een van die bronnen worden? De-oprigters van het in zestienhonderdtweeendertig zoo eenvoudig Athenaeum worden, en te regt, deswegen geprezen; maar de uitbreiding daarvan is thans even zeer eene behoefte van onzen tijd als de oprigting destijds eene behoefte was. Zou het zoo onwaarschijnlijk zijn, dat bij die- per ingrijpen van onze Instelling in het Hooger Onderwijs vele vermo- genden van elders zich hier kwamen vestigen om van een centraal punt ván geleerdheid genot te hebben? Dagelijks toonen zoo velen hier door onderscheidende bejegening, dat zij de mannen van wetenschap op prijs stellen. Zulken, nieuw aangekomen, zouden dus in hun oog zeker regt welkom zijn. Ook de menigvuldige Maatschappijen en Genootschappen zouden zeker niet ongaarne het getal vergroot zien van die hun licht daar laten- schijnen, zoo als vele professoren zulks thans reeds pogen te doen. Handel trekt handel; zoo ook de. wetenschap wetenschap: waar uitstekende mannen of zelfs maar geleerden zijn willen er meer wezen ; vooral wanneer daar al de. toestel voor onderzoek is. Getuigen zoo vele geleerde Genoot- schappen , die hier thans reeds werkzaam zijn en waarvan ik voor de Medicijnen alleen wil noemen de Nederlandsche Maatschappij tot bevor- 240 HUGO BEIJERMAN dering der geneeskunst en het Genootschap ter. bevordering van genees- en heelkunde. Maar gesteld, Amsterdam ware van oordeel, dat het voor zich geen nieuwe hulpbronnen behoeft; dat de stads schatkist geen uitgaven gedoogt; dat het nu toch wel wat aanmatigend zou zijn, eenige begunstiging voor de wetenschappen, een grooter aandeel in ’t Hooger Onderwijs voor de Hoofdstad tê vragen: Amsterdam schijnt door die vroegere beschuldiging schuchter geworden, maar waarlijk het is niet aanmatigend, ook al durfde het zoo iets vragen; — wil deze sedert lang te regt vermaarde stad dan ook afstand doen van den alouden roem, dat zij de pijler was, waarop Nederland steunde? Wilde Amsterdam dat vroeger wèl zijn als °t op de verdediging of de verrijking van °t vaderland aankwam, maar thans niet waar het slechts de veredeling van den geest, °t vooruitzetten der weten- schap in Nederland betreft? — Alle bevoegden in den lande, mits zij tevens onpartijdigen zijn, zullen Amsterdam verzoeken , dat het zich ver- . waardige meer en meer een centraal punt voor allerlei wetenschap te wor- den en door de wetenschap voor allerlei Industrie. —— Maar ik schaamde mij bijna toen ik die beleedigende onderstelling uitsprak. Neen! Amster- dam wil en kan nog eens weder de pijler worden waarop Nederland steunt, maar nu niet meer in ’t stoffelijke, niet meer in krijgsgeweld of ’t opeen- stapelen van schatten, maar in het aankweeken en bevorderen van de nuttigste kundigheden. Zóó heiligt het zijn eigen belang door °t belang van °t vaderland daaraan vast te knoopen. Amsterdam wacht den aan- drang van die bevoegden niet af; het streeft vooruit om zijn’ invloed tot zulk een heerlijk werk te gebruiken. En ook de wetgever treedt gaarne toe. Hij wenscht niets liever — ik spreek van hem, die zijne roeping verstaat — dan partij te trekken ten algemeenen nutte van °t geen Amsterdam heeft. Zelfs de zilveren toover- roede in de hand van een?’ vorstelijken Merlijn zou niet in staat zijn, alles overal aan te schaffen en te plaatsen, want het verblijft alleen in groote steden; hoeveel te liever zal onze wetgever, die zulk een tooverstaf niet bezit, met kleine middelen veel uitwerken. Zietdaar onze mogelijke toekomst. lk bedrieg mij of zij kan feestelijk stemmen. REDEVOERING, 241 Ambtgenooten! Met kalmte die, en elke toekomst verbeid. Gij zult u, hoedanig deze ook zij, niets te wijten hebben. Studenten ! feest gevierd met blijde harten. Moge hetgeen ik u ga be- kend maken, uwe aangename stemming nog verhoogen; maar dat is aan geen twijfel onderhevig, het zal u welgevallig zijn. Gij gaaft immers, — reeds prees ik u deswegen, en ik was daarbij‘ de tolk mijner Ambtgenoo- ten — aan ons feest door dit uur een geletterd karakter. Wel nu! de Professoren van het Athenaeum en van*de Seminariën hebben gemeend , dat zij van hunnen kant geen blijk van deelneming konden toonen u aan- genamer en tevens de- -hoogere bedoeling van het feest beter kenschetsende , dan door onder zich bijeen te brengen eene som van omtrent zevenhonderd gulden. Daarvoor willen wij de Stads-bibliotheek die voor u open staat verrijken. Wij willen dat niet door het een of ander prachtwerk, meestal meer tot praal dan tot wezenlijk nut, maar door het aanschaffen van vele boeken in verschillende vakken opzettelijk uitgekozen om u bij uwe studiën van dienst te zijn. Nog eens dan, vrolijk feest gevierd en daarna de studiën weder met vernieuwden lust opgevat om dat eenmaal te verwezenlijken, dat wat gij zijt, de hoop des vaderlands. Moge de gever van alle goeds elks pogingen ten goede bekroonen. 31 ATHENAEUM DAVENTRIENSE. 31* NOMINA PROFESSORUM ET LECTORIS s QUI A. D. XVI FEBR. CIOIOCCOLVI A. D. XVI FEBR. CIOIOCOCVII DOCENDI MUNUS OBIERUNT IN ILLUSTRI ATHENAEQO DAVENTRIENSI. V. S. M.. van per WILLIGEN, Mathes. et Phys. Prof., h. t. Rector Magn. I. VERBURG, Theol. et Doctrin. Moralis Prof, honorarius. P, BOSSCHA, Litt. Antiq. Prof. honorarius, I. DUYMAER van TWIST, Iur. Prof. M. I. COP, Chemiae Prof. I. van VLOTEN, Litt. Belg. et Hist. Patriae Prof. L. MULDER, Botan., Geol, et Oecon. ruralis Prof, E. I. KIEHL, Litt. Antiq. Prof. I. I. METZLAR, Litt, Hebr. et Antiq. Prof. extraord. $. SUSAN, Litt. Hod. Lector. ORDO LECTIONUM HABENDARUM IN ILLUSTRI DAVENTRIAE ATHENAEÙ, A. D, XV SEPT. A. CIDIDCCCLYI USQUE AD FERIAS AESTIVAS A. CIDTICCCLVII. Rercrore Maen. V. S. M. van per WILLIGEN. V. S. M. van per WiıuuicEn , Math. Mag. Phil. Nat. Doct: Ma- theseos et Physices Professor , h. t. Rector Magnificus , Elementa Geometriae docebit diebus Martis, Mercurii et Veneris, hora matutina x ie i es up Re a aa o a E a VHE. Arithmeticam universalem, diebus Mercurii , hott e tei IX Tovis s hn e E e A EEE A E E A VII. Voneris bornea e e a sA T a a a IX. Physicam experimentalem, diebus Martis, Mercurii; Tovis et . Veneris, hora post:meridiem © io. Wan p utott. AUT E Mechanicam analyticam , diebus Lunae et Iovis „hora akane VIL. Calculum differentialem, diebus Martis et Iovis, hora . .. IX. Mechanicam , quam applicatam vocant, die Veneris, hora . . X. Publicas quasdam habebit lectiones de electro-magnetismo eiusque applicationibus die Saturni, hora vespertina . . . VII. quas autem inchoabit die postea indicanda. IacosBus VERBURG, Theol. Doct. , Litteraturae Orientalis , Theologiae et Doctrinae Moralis Professor honorarius, si qui sint Athenaei cives, qui ad studia sua dirigenda ipsius opem in iis, quas professus est, literis, adhuc desiderent , illorum desiderio satis- facere , quantum poterit, haud recusabit. ORDO LECTIONUM. 247 P. Bosscua , Phil. Theor. Mag. Litt. Hum. et Iur. Utriusg."Doct. , Professor honorarius, Historiam recentiorem explicabit, aut aliquam veterum literarum partem tractabit horis cum auditoribus conveniendis. Praeterea historiam Europae inde a morte Gulielmi III , Brit- tanniae regis , tradere perget lingua vernacula, lectionibus in Auditorio publice habendis ,` tempore postea indicando. J. DUYMAER VAN Twist, Jur. Rom. et Hodierni Doctor, Tur. Professor, Institutiones Iustinianeas. explicabit diebus Lunae, Martis, Morcurii èt Iovis horasi. ih. a sibains greli sas ri Historiam Iuris Romani tradet diebus Lunae, Martis, Mer- curii et oviss iioraicac sik dnais ordioo dosia XI. Encyclopaediam iuris docebit diebus Lunae et Iovis, hora . . . IX. Ius Naturae exponet diebus Martis, hora >. ........ B et Veneris horasan niuni a msada X. Oeconomiae politicae principia tradet diebus Lunae et Mer- Guis DMa a oa a L A n a A E XIL Selecta iuris mercatorii capita exponet hora auditoribus sibi- que commoda, M, I. Cor, Math. Mag. Phil. Nat. Doct., Chemiae Professor , Chemiam corporum anorganicorum. docebit diebus Lunae, Martis et doviss borini jaink aagal 2a aang $ IX. Chemiam corporum organicorum tradet diebus Lunae, Mastis et- loyigy honni -is tanani anadan iip malsana a X. De arte pharmaceutica disseret die Mercurii, hora >.. .. IX. Technologiam chemicam tractabit, diebus et horis auditori- bus commodis. Chemiam physiologicam aut Chemiae forensis capita selecta tradere paratus èst. Chemiam , analyticam docens quotidie exercitia moderabitur in laboratorio , ubi experientibus praesto erit G. I. JACOBSON, A.B.fil. Provectiorum colloquiis pharmaceuticis praeerit hora: dein constituenda. -a DA Oea ORDO LECTIONUM. 1. vAN VLOTEN , Theol. Doct., Litt: Belg. et Hist. Patriae Professor, Historiam patriae et -litterarum Neerlandicarum inde a pace Monasteriensi ad pacem Ultraiectinam tradet diebus Martis, Marcuri et Jovis; Domm. A aa e S a a E E T Kain ŅII. Historiam institutionum patriae civilium et politicarum tradet diebus Lunae et Veneris, hora .. s nenu aeaea e IX. Grammaticam Neerlandicam et praecepta”“stili bene Neer- landici docebit diebus Martis, Mercurii et Veneris, hora surat. enaz Bdavigan yaang Daai y I. Exercitia oratoria moderabitur die Iovis, hora... .. 3. XII et I. Grammaticam Gothicam et Grammaticam litterasque Anglo- saxonicas provectioribus tradet horis postea statuendis. Logicam docebit ‚die Lunae, hora.. l onos Di n VII. et die. Veneris, horaiioit „inih piini Hepp goii X. Publicas lectiones de Tumultuum Neerlandicorum Seculi XVI Historia habebit decimo quinto quoque die Saturni, hora vespertina ce n nia a A a A EA VII L. Mvroer , Math. Mag., Phil. Nat. Doct., Botanices, Geologist et Oeconomiae ruralis Professor, Botanicem generalem : a. Morphologiam plantaram docebit diebus artiy et Merburii horatio ne TOTO a XH. b. Anatomen et physiologiam plantarum diebus Martis et Mercurii; dorah uusii N g MA i WAAR Botanicem specialem (phytographiam plantarum et botanicem systematicam) exponet die lovis, horis |... u.s. XI et XH. Favente coeli temperie, cum discipulis excursiones botanicas moderabitur. ! Pharmacognosin tradet die Saturni, horis . . .. 0.5 X et XI. Geologiae capita selecta tradere paratus est die Venetis; hora seiidinoho, Kiinejo Aihdonp, UPON Gana N XI. Oeconomiam ruralem docebit diebus Martis, Mercurii, lovis et Veneris homm iai Gigan R iard a e a o SA. Artem mercium dignoscendarum (warenkennis) exponet diebus Venerisot Sutari, hore, AEE s e a e Te Geg XII ORDO LECTIONUM. 249 E. I. Kienv, Phil. Theor. Mag. Litt. Hum. Doct:, Litterarum Antiquarüm Professor , Xenophontis Hellenicorum librum ter- tium, selecta e Lysia, Theophrasto et Herodoto interpretabitur diebus Lunae, Martis, Mercurii -et Iovis, hora . .. «i.a. XI. Ciceronis Divinationem in Caecilium, et in Verrem actionem priorem et Accusationis libros I, II et V diebus Lunae, Merenti, Martis 6t lons hora o VT aeu ao SE a K, Antiquitates Romanas tradet diebus Lunae, hora. ..... I. Martis et Iovis, hora ...... a S a iara NE o IX. et. Veneris, hora o aroni dimni atb viiei naiyi A. Historiam Romanam tradet diebus Lunae, Martis, Mercurii ot Venine, kim viroan owon tna iRCaR AHG XII. Colloquia Latina moderabitur, octavo quoque die, hora audi- toribus commoda. - I I. Mrrziar, Iitt. Hebr. et Antiquitatis Prof. ewtraord., Elementa linguae Hebraeae docebit diebus Lunae et Iovis, E EE A E EEE ARS MIRAT E ATAA EEN E a aA IX. Librum Josva explicabit diebus Mercurii, hora ....... XI. et Veneris, hora .... +. Eata aE a V E a VII. De antiquitate Hebraea lectiones habebit diebus Lunae, hora e e AE POSA a IRSE Ar E E AA VII. et fons Morn e E R ETN E VII. Loca quaedam selecta V. F. tractabit tempore postea indi- cando. S. Susan, Litterarum Hodiernarum Lector , Athenaei civium , qui Litteras Germanicas, Anglicas, Italicas et Gallicas sibi tradi cupient, desiderio lubens satisfaciet. Idem cum auditoribus ; de tragoedia anglica, Hamlet, Prince of Denmark , by William Shakespeare inscripta, ad ductum editionis, quam curavit, disseret, ) 32 250 ORDO LECTIONUM. Disciplinae mathematicae et physicae, litterae Belgicae et hi- storia patriae, omnesque doctrinae, quae alumnis Athenaei linguae Latinae non peritis utiles esse possunt, sermone tra- dentur vernaculo. Bibliotheca Athenaei unicuique patebit die Mercurii, horis . . . ot Saturni: horis a i ee oaa a a E E BENON a feriarum autem tempore die Mercurii, horis ...... <... Laboratorium chemicum, herbarium, apotheca mercium et mu- seum physicum inspici possunt quotidie, exceptis horis quibus habeantur lectiones. I—IV. XI—I. H—IV. RIES oe r. DEITS AA $ PAS ; Y 57s ie $ PES EENG nat aps pa ar man Tinn n aa Saa O e a mp ze Anr nn E a na a ar TE E Ae E S a E a t Aar ipt EE Aa E E E a A SONEN raa pregat Tpi Tn y aar- pian e Saia a r T at ai n an a aer Jen mE TESE ap tt anean o E aye AA aa raan pA Bar Dai ER AP AOA eL N a a n z a AEN aE E ippa E E z < D a c aeii ni Ki A AN EIE a & mf Pie m e AO mal S a I Pr r a T A Saye ypt, $ < a a aan Y e eare y w i 4 iiaa prs s roae paars nai S Ea Een A a s ri Peris, jn cS soes P. ant a e aeoea T as A