19w..- v. : I. X — n 54 ". —-- v H 2 * - - L3 " - A wor F - "4 - gei x. —À P University of Toronto h* E OPERA BARONIS | VERYLÀMIO VICE-CO*NFLEIIS SANCTI ALBANI, 2 TOMVS PRIMVS: Qui continet De Dignitate (7 dugmentis Scientiarum. Lisxos IX. — AD REGEM SYM. P7, T3 RM LONDINI Ín Officina Ioauu:s HavirAND. MDCX XIII. ui Grm. 22 tL Aem rM Eee Tone o ordin ami ra AUR 3 K^ NI UC E uos eM UM 57 : 7 E lao E55 4: jv sii à sob x] amid i | AL fosa Em [4 dc — dr A —Ó—À à Q— i À' M EN id — — —— € —— Adan c JN VVVE Mo dA TA MÀ —— RÀ ; ^ 2 2A : ; z Y ; ^ | ALES IF. oap rM a S^ mp leuaM Viuxk€ a Lan RS cus AUXKOQM. IM T o 3 M CUUNUE m " Sra dm BORNE: 3 cene n 7o b a T.i M a e i pit me EH RUNE RR t A NH ^ (NR dal NER ^A Nm -- DESCR eate EI A CDD CE EVIEIELMVS RAWLE:Y Sacre Theologie Profeffor, llluttriffimi DominiD. FkRANCISCI BARONr»Ss de Vera- lamio,Vice.Comitis SANCTI ÁLBARNI, Sacellanus, Lecfori S. V.m Domino meo placüe- rit, eo me dignari Ho- nore;vt in edendis: Üpe- ribisfuis,operà meà vfus fit : non abs re fore exi- ftimaui, fi Lecorem. de aliquibus, quz ad hunc Primum T omum pertinent, breuitér mone- am. Tractatum iftum, de Dienizate c Lu- mentis Scientiarum, ante Annos Octodecim, edidit Dominatio fua; L inguà Patrià,in du- ostantummodo Libros dittiibutum;& Re- gie fue Maietlati dicauit, quod & nuncfacit. Non ita pridérn &rirmum adiecit,vt 1n La. tinam Linguam verteretur. Inaudierat fi- quidem illud apud Exteros expeu : Quine- tiam folebat fubinde dicere, Libros Moderna Linguis con[criptos non ita multo poft Decotluvos. Eius igitur 7 ranflationem, ab. infignioribus quibufdam Eloquentià Viris elabgratam, proprià quoq; Recenfione caftigatam, iam q 2 ; emittit, G» we iim —M——M 900000900002 e cy, aet ? Q » OM vou - XUPUNECS ——— emittit. Ac Liber Primur certé, quafi mera J ranflatio eft,in Paucis admodum mutatus: At reliqui Odo, qui PPartitiones. Scientiarum tradunt, atq; vnico anté Libro contineban- tur, vt JN(ouum Opus, & nunc primüm edi- tum,prodit. Cauffa autem precipua, qua Dominationem fuà mouit; vt Opus hoc re- | tractaret, & in plurimis amplificaret,ea fuit: Quodin fuflauratione Magna(quam did po- fteà edidit) Partitiones Scientiarit, pro primà fn[laurations Parte conftituit; quam feque- retur JNCouum Organum; dein Hifloria NCa- turalii; & fic demceps. Cum igitur reperiret. Partem eam deParzitionibus Scientiarum iam pridém elaboratà, (licet minus folidé quam Argumenti Dignitas poftularet) optimum fore putauit, firetractaretur,& redigeretur in opus iuftum & completum. Atque hoc pacto;Fidem fuamliberari intelligit,de Pri- mà Parte /n/laurationi praítitam.Q uantum ad Opus ipfum, non eft Fenuitàtis mez, de | eo aliquid prafari. Preconium ei,quod op- time conueniat, exiftimofuturü illud, quod | Demofthenes interdüm dicere felebat de rebus geftis Athenienfium veterum ; Lau- datorem ijs dignum effe folummodo d empus. Deum Opt: Max: obnixé precor, vt pro "Dignitetate Operis, Fru&us V beres, diutur- nique, & Zudori, & Letlori, contingant. ERAN CGISCGI IBARONIS DE VERVLAMIO, VICE-CO MITIS SANGCTIPNLBANL -— : D E "Dignitate &* Zugmentis Scientiarum LfRkzvr LX. — AD REGEM SVVM. TIR LOXCDINI In Offiinaloaxwwui:is HaviraAMmp. MDCXXIIII. / Digitized by the Internet Archive in 2009 with funding from University of Toronto http://www.archive.org/details/aoperafranciscibO0baco Cioclocibebea Gb o 6D PARTITIONES SCIENTI arum, & Argumenta Singulorum CarrTv M. ——————————————— L IB. IT. Cav. I. (Sm d /rtitio "Uninerfali Doctrine Hu- 5/7) mane, in Hiftoriam ; Poefim; Philofophiam:Secundum tres Fa- cultates Zutelletlus, Memoriam ; GESTUS Rationem : Qucdaque eadem E competat etiam 'Y heologicis. Car.2.. j ) Artitio Hiftoria in Naturalem: ec Ci- uilem : Ecclefiafticà , cz Lucrad fib C'iuili comprebenfis : Partilio Hiftoriz Na- turalis,ex Subiecto fuos Hiftorià Generati- opum; io WEM e, c? Artium. Car. 3. ) Artitio Hiftorig Naturalis Secunda, ex Vu cr Fine fuo, in Narratiuam ; PRU ductiuam: Ouódque Finis nobili ifümur Hi- ftoriz Naturalis f, ve minifiret, c» inordi- ne ft, it, 4d condendam Philcfophiam ; queni Finem COO COE M EEUU Lo nm uec i de cu -— L^ "77 c 28 $^. 3 y" : M ^ u "d Finem intuetur Inductiua. Partitio Hifto- ria Generationum , ;» Hiftoriam Cocle- ftium ; Hiftoriam Meteororum ; Hiftoriam Globi Terre & Maris; Hiftoriam Mat- farum, fiue Collesiorum Maiorum. ;GHi- ftoriam Specierum, sue Collegiorum Mi- norum. C A P, 4. Artitio Hiftorie Ciuilis, 15. Ecclefiafti- cam ; Literariam ; : (P (que Generis ACo- men retinet) Ciuilem: : Quódque Fiftoria Li- ceraria defideretur z Eius cenficiendee "Praecepta. CP. 5. DE Dignitate; c dines Hiftoria: C'iuilisi :ofil Cia rp. 6. Airtitio prima Hiftorie Ciuilis(Specialis) in Memorias; Antiquitates;ce Hiftoriam Iuftam. | : C AP, 7. Artitio Hiftoriz. lufte, i» Chronica Temporum ; Vitas Perfonarum ; e? Relationes Actionum: Farum PPartium &x- plicaiio. Car. 8. p Arii Hiftorie Temporum, zz Hiftori- am V niuer(íalem; cz Particularem. tri- ufque Commoda, cz dncommioda. de A P. (Partittones Scientiarum. Ca. 9. Artitio fecunda Hiftorie Temporum, iz Annales ; G Acta Diurna, Car. 10. | pario fecunda Fliftorize Ciuilis. C Specia- .. lis) is Meram; c? Mixtam. C A P. 1I. Zrtitio Hiftoriz Ecclefiaftice, i» Eccle- fiafticam Specialem ; Hiftoriam ad Pro- phetias ; €? Hiftoriam Nemefeos, . 4 ; d i Car. I2. E Appendicbus Hiftoriz , awe circa Verba Hominum. ( quemadmedüm Fifto- | ria ipfa circa Facta) verfantur: "Partito ca- rum in Orationes; Epiftolas; c: Apoph- thegmata. Car. D. D) E/ecundo Membro "Prizcipa Doctrine -. Humans, sempe Pocfi. Partito Poefc- OS in Narratiuam ; Dramaucam ; c7 Para- A boltcam. QCPartitiones Scientiarum. NEN CUIUS REIDNBUSE Lo comede. 0 0*5 bolicam. Exempla Parabolice tria propo- nüntur. LIB.IIL (C xm P Artitio Scientiz in T heologiam;cz Phi- lofophiam.Partitio Ph: lofophiz in Do- ctrinas tres : De Numine ; De Natur; De Homine. (Conflitutio P hilofophiz Prime, n yt Matri communi omnium. GAP. 2. £ Theologi Naturali: &* Doctrinà de Angelis ez Spirinibus, que eiufdem eft Appendix. A C A P. 3. 1 p aiii Sac Philofophiz, rz MMC | L latiuam ; c7 Operati uam? quódque. ille due, c? in fntenzione Tracanus, ee in Cor- L. ore "Tradiatis, fegregari debeant. — | Car. 4. Zlititio Do&rinz Speculatiuz de Naturà, in Phyficam (Specialem;) ez Metaphy- ficam : Quarum. Phyfica Cauffam Effici- entem, (Partitiones Sctentiarum. entem, c? Materiam ; Metaphyfica Cauf- fam Finalem,c* Formam,inquirit. Partizio Phyfica (pecz) in Doctrinas De Principijs Rerum; De Fabricà Rerum, fruiede Mun- do; cz de Varietate Rerum. *Partitio Do- ctrinz de Varietate Rerum, i5 Doctrinam de Concreus ; &» Doctrinam de Abftractis: "Partitio Doctrine de C'oncreus, reijcitur ad ea[dem 'Partitiones,quas [ufcipit Hiftoria INa- turalis. "Partitio Doctrinz de Abftractis, in Doctrinam de Schematifmis Materia ; e Doctrinà de Motibus. Zppendices due Phy- fice Speculatiuz : Problemata Naturalia ; Placita Antiquorum Philofophorum. 7;- titio Metaphyficz,is Doctrinam de Formis; c Doctrinam de Cautfis Finalibus. Carvr 5; D Ariitio OperatiueDoctrinz de Naturá,in Mechanicam; c Magiam : Que refpon- dent "Partibus Speculatuz: Phyfice Me- chanica ; Metaphyfice Magia : Expureatio "Uocabuli Magize. e/f ppendices due Operati- uz : Inuentartum Opum Humanarum; cg Catalogus Polychreftorum. Car. 6. E Magna Philofophiz Naturalis, t Speculatiuz, quam Operatiue, e/fppen- A2z dice m————————————ÓD A — Partitiones Scientiarum. dice Mathematicà: Quédquei inter eA ppendices potiüs poni debet, quam inter Scientias Sub- ftantiuas. Partitio Mathematica Puram; c? Mixtam. L.EB.. A11. C A r. I. Artitio Do&rinz de Homine, i5 Philo- fophiam Humanitas ; c7 Ciuilem. Partitio Philofophia Hüfiabicitf ,1n Do- &rinamceirca Corpus Hominis ; (7 "Doat- nam circa Animam Horninis. Conffitutio vniur Doctrins generalis de Naturà, ftue de Staiu Hominis. IPartitio Doa&rinx de Statü Hominis, in Doétrinam de Perfonà Homr- nisj (o di Focdere. Animi c2 Corporis. 'Partitio Doctrinz de Perfonà Hominis, 4n Doctrinam de Miferijs Hominis ; c» de] Prarogatiuis. tPartítio Do&rinz de 'F aede- rein Doctrinam de Indicationibus; c7 de. Imprefsionibus. "eMügnatio Phyfiognomiz, c Interpretationis Somniorum Natura- lium, Doctrinz 4e Indicationibus. Car. 2. p Artitio Do&trinz circa Corpus Bibi in Medicinam ; Cofmeticam ; Ada cam : | | CPartitiones Scientiarum. cam; & Voluptariam. Partitio Medicinz in Officis tria 2 YIR. in Cohferuationem Sa nitatis ; Curattionem Morborum; c7 Pro- longationem Vite. Quódaue Tar poftrema de Prolongatione V tte di/itagi debeat 4 dua- bus reliqua. C A P4 :c Zfrtitio Philefophiz Humane cirea Adi- mam,/7 Doctrinam deSpiraculo;cz Do- &rinam de Animà Senfibili, /ie Produaá. "Partitio fecunda eit[dem Pbilofophiz, in Do- crinam de Subftantià, c? Facultatibus A- nimz ; c Doctrinamde Víu; (e Obiectis Facultatum. | e/fppendices. due Doctrinae de Facultatibus Anima ; Doctrina de Diuina- tione Naturali ; &* Doctrina de Fafcinatio- ne. Diflributio Facultatum Anima Senfi- bilis, i» Motum ; & Senfum. LIBOMW Car. ZArtitio Do&rinz circa Ro c Obie- * &a Facultatum Anime Humanz, in Logicam; c Ethicam. ZPartirio L ogicz, in y Inueniendi; ludicandi: ;Retinendi; e Trade di. : A3 EA P. M MÀ n —— nm ——M— H artitiones Scientiarum. (S AB 25 p 4Aritio Inuentiuz, i» Inuentiuà Artium; | . | «7» Argumentorum : Quódque prior barum. | que eminet) defideretur, fPartitioInuentiuz Artium, i5 Experientam Literatam ;. (7 Organum Nouum. 2De/ineatio Experien- | tiz Literata. "OP. j. prium Inuentius Argumentorum , ín Promptuariam; (7? Topicam. Tarritio | T'opicz, is Generálem ; (7 Particularem. Exemplum "Vopic& Particularis, in /Inguifui- one, De Graui ce eui. : (Pp : prio Artis Iudicandi, i» Iudicium per. Inductione; cz per Syllogifmum. Quorum prius Aggregatur Organo Nouo. Partitio pr- ma ladicij per Syllogifmum, i» Reductioné Rectam;cg Inuerfam.artirio fecunda eius in Analyticam; e? Doctrina de Elenchis. Par- titio Do&rinz de Elenchis, i» Elenchos Sophifmatum; Elenchos Hermeniz; c? E- | lenchos Imaginum, /meldolorum. *Partitio Idolorum, is Idola Tribüs; Idóla Specus;e7 Idóla. VPartittones Scientiarum. Idóla Fori. ppendix Artis Iudicandi, viz. | De Analogià Detmonftrationum pro Na- tura Subiect. (C op. 5. Zrtitio Artis Ketinendi fiue Retentiuz, :n Doótrinam deAdminiculis Memorie ; - rr. eA c. A Y c c Doctrinam de Memorià ipsà. ZPartirio Doctrine de Memorià ipsà, in Prznotio- nem; c? Emblema. EERRIMTRR »xd C an, I T) 4rtitio Traditiuz;i2 Do&ritam de Or- EK sano Sermonis; Doctrinam de Me- thodo Sermonis; c? Do&rinam de Illuftra- tione Sermonis. Par;itioDoatinx de Or- gano Sermonis, i» Do&rinam de Notis Rerum; De Locutione; «? De Scriptione. Quarum due Pofleriores Grammaticam con- füituunt;eii/[q Patutiones funt. "Partito Do- '&rinz de Notis Rerum; 2» Hierogly phica; i» Characteres Reales. "Partitio fecunda Gramhaticz, in. Literariam; c7 Philofo- ;phantem. Zfggrefatio Poefeos quoad Me- trum, (Partitiones Scientiarum. trum, ad Doctrinam de Locutione. Zggre- gatio Doctrina de Ciphris, 44 Doctrinam de Scriptione. CaA»r. 2. | [)O08rina de Methodo Sermonis con/li- tuitur yt Pars Traditiug Subflantiua c7 Principali. . N(omen ei inditwy Prudenua Traditue. Enumerantur Methodi Genera diuerfa ; «* fubiunguntur eorum (Commoda, c Incommoda, | C AP. » &Fundamentis & Officio Do&rinz de Illuftratione Sermonis, //ie Rhetorica. ZIppendices tres R'hetoricz, que ad Promp- cuariam tantummodo pertinent:Colores Boni & Mali, tam Simplicis quam Comparati; Antitheta. Rerum ; Formule. Minores Orationum, Car. 4. A Poendices generales due Traditiae: Cri- "tica; é&* Pedagogica. LIB. —e (Partitiones Scientiarum. TAPD. VR | Car. I. Artitio Echiczeis Doctrinam de Exem- plari; €? Georgica Animi. Partirio Exemplaris (/cilicet Boni) is Bonum Sim- plex; c&* Bonum Comparatum. Partito '| Boni Simplicis, i Bonum Indiuiduale; c7 Bonum Communionis; Car. Z. a drtitioBoni Indiuidualis, ye/ Suitatis, i5 --Bonüm Actiuum;c? Bonum Paísiuum. Partitio Boni Pafsiui, in. Bonum Conferaa- tiuum; c? Bonum Perfe&iuum. | Z?artítio Boni Communionis, s Officia Generalia; & Refpectiua. í (Cum Zrtitio Doctrinz de Culturà Animi, in ^ Doctrinam de. Characteribus. Animo- rum ; De Affectibus; €? De Remedijs, i ue Curationibus. Zppendix Doctrinz eruf- dem, de Congruitate inter Bonum. Animi, c? Bonum Corporis. eel. EL "Partitiones Scientiarum. , LARB; VETE C ar. I. Artitio Doc&rinz Ciuilis,ípp Doctrinam de Conuerfíatione; Doctrinam de Ne- gotis; c? Doctrinam de Imperio, /me Repub. Car. 2. pAriitio Do&rinz de Negotijs, i» Doari- nam de Occafionibus Sparfis; &* Do- &rinam de Ambitu Vite. £xemplum Do- ctrinz de Occafionibus Sparfis, ex Parabo- lis afiquibus Salomonis, PPracepta de Ambitu V ita. | : CA r. 3. P Artitiones Doctrine de Imperio, fu Re- pub. omittuntur : T antüm | eL ditus fit. ad Defiderata duo : Doctrinam de Proferendis Finibus Imperij ; «* Doctrinam de Iufti- | tià V niuerfali, /uiede Fonübus Iuris. Ex- empla vrriufque. LIB. tPartittones Scientiarum. TIABIX. Ca r. I. Annae: Theologiz Infpirate omitzun- tur : antüm. eL ditus fit ad Defiderata tria : Doctrinam de Legitimo Víu Ra- tionis Humane in. Diuinis ; Doctrinam de Gradibus V nitatis in Ciuitate Dei ; c7 Emanationes Scripturarum. 5234 1-4—)50-C3-€-]-C3- C3 CT CY] - C30 NET Vos S maio: sgilal Sigolosd T ON i E Y wabWs Mu so. aM. "einimas d o rooniifooCL: a stistübrfoo CL. , exiit di sistacHi P X» in 2381311.) eri eisesim Ment, | w—— Calunupqhot, — | MÀ : mcn EEG Us mm. apu, unn. ame, unm, os ; cEoctoristisdisesets eis eds CUTEM FRANCISCI | DBARONIS VERVLAMIO, VICE-COMITIS SANCTI ALBANI, D E "Dignitate (7: Zugmentir Scientiarum LIBER. PRIMVS us nonae EE V B Veteti Lege, Rex Optime, (WA crant & fpontanex Oblatio- ($39z nes, & quotidiana Saerificia ; WS Hzc ex ritaali cültü, ille ex J^ pià Alacritateprofect&. Arbi- trorequidem deberi tale quid- A- piam Regibus à Serüis fuis ; 2€ ' vrícilicet quifque non folàüm -. Muneris füi Tributa, fed & Amoris Pignora deferat. Atque in prioribus illis, fpero ime minime defuturum ; In pofterióri autem venere, dubitaui quid potiffimüirt fumerem: Satius autém vi- fum eft, hujafinodi aliquid deligeté? quod potiüs ad Perfonz tux Excellentiam, quàmád Negotia Coronz fpecaret. —. HE ! - Egofzpiffimé de Majeftatetuà, vc debeo, cogitans ] MIVD C UENS (miffis * ^ .— SDe Augmenti Scientiarum.. ( miffis alijs fiue Virtutis; fiue Fortunz tuz Dotibus) magná prorsüs afficior admiratione, cüm intücor Ex- cellentiam earum in te Virtutum, Facultatumque, quas Philofophi Intelle&tuales vocant: Capacitatem Inge- nij tot & tanta complexam, Firmitudincm Memoriz; Prehenfionis Velocitatem, Iudicij Perietrationem, Elo- cutionifque Ordinem fimul & Facilitatem. Subit pro- fectó Animum quandóque Dogma illud Platonicum, quo afferitur, Sciemtiam nibil aliud efe quàm Reminifcen- tiam , Animumá, naturalitzr omnia cogno[cere, natiue luci, quam. [pecus cokporz: obumbrauerat , fubinde vedditum. Certé hujus tei, (fi in quo alio) relucet in Majcflate tuà Exemplum infigne; cui adeó prompta eft Mens ad concipiendam Flammam, ubi vel lcuiffima eam exci- taucrit obje&ta Occafto, vel minima alienz Cognitio- nis fcintilla affulferit:. Quemadmodüm igitur, de Re- gum fapientiffimo, Sacra perhibet Scriptura, Cor illi fi ile tanquam Arenam Mart 5; cuius quanquam Maífa pregrandis, Partes tamen minutiffimz ; fic Mentis in- didit Deus Maicftati tuz crafim plané mirabilem, quz cüm maxima quaque complectatur, minima tamen prehendat, nec patiatur cffluerc : Cüm perdifficile vide- atur, vcl poriüs impoffibile in Naturà, vt idem Inflru- | mentum; & grandia Opcra, & pufilla apte difponat. Quantum ad Elocutionem tuam, occurrit illud Corne- lii Taciti de Augufto Cafare; Augwi?o, inquit, proflu- ens, Q9. que principem cvirum deceret, eloquentia. fuit. Sané fi re&é rem perpendamus, omnis Oratio aut la- boriofa, aut affectata, aut Imitatrix, quamvis alioquin excellens;nefcio quid feruile olet,nec fui iuris eft. Tuum autem dicendi genus veré Regium eft, profluens tan- uàm à Fonte, & nihilominus, ficut Naturz Ordo po- ftulat, Rivis didu&tum fuis, plenum facilitatis fcelicita- tifque, imitans neminem, nemini imitabile. Atque f- cut in Rebustuis, qua tam ad Regnum, quàm ad Do- nium Liss& PntwMvs. mum tuam fpectanr, Virtus videturcum Fortuná cer- tare ; Mores fcilicec optimi cum fcelici Regimine ; Spes tua olim patientér & pie cohibitz, cum fauttà & opportunà fperatorum adeptione; Thori Coniugalis Ían&a fides, cum fructu Coniugii beato, in Sobole pul- chetrimà ; Pia, & Principe Chriftiano dieniffima ad pacem propenfio , cum fimili vicinorum Principum inclinatione, in idem votum fceliciter confpirantium ; fic & in Intelle&üs tui Dotibus , non leuior exoritur lis & 2emulatio, f1eas, quz à Naturá ipsà prabicze fudit & infuíz, cum inftructiflimà gazà multiplicis Erudi- tionis, & plurimarum Artium $cientià commitramus. Neque verà facilé fuerit Regem aliquem poft Chri- ftum natum reperire, qui fuerit Maieltati tuz, Litera- rum Diuinarum, & Humanatuni varietate, & culturà comparandus. Percurrat, quí voluetit, Iniperatorum & Regum feriem, & iuxta mecum fentiet; "Magnum ceré quiddam przítare Reges videntur, fi-delibaates aliorum Ingenia ex cómipendio fapiant; aut in Cortice Do&rinz aliquatenüs hzreant , aut deiiique literatos ament, euehantque.. Át Regem, & Regem natum, vc- ros Eruditionis Fontes haufiffe, imó ipfummetFoncent Eruditionis effe , propé abeft à Miraculo. Tuz vcró Maieítati, etiam illud accedit, quod in eodem Pe&toris tui Scrinio, Sacra Litere cum profanis tecondantur ; adcó vt cum Hermete illo Trifincgifto,riplici elorià | infigniaris, Poteftate Regis, Illuminatione Sácerdoris, Eruditione Philofophi. Cüm igitur alios Reges, longé bác laude (proprie qua tua e(t) fuperes, zquum ett, vt non folüm przfentis Seculi famá, & admiratione cele- | bretur, aut etiam Hiftoriarum lumine pofteritati tranf- | mittatur, verüm vt folido aliquo in Opere incidatur, quod & Regis Magni potentiam denotet,& Regis tam infignitér Do&i Imaginem referat. | Quare ( vt ad Incaeptü reucrtar ) riullapotior mihi B z vifa Mu REEL CCS DRE KUNDE C c OD EE «De Alugmentis Scientiarum 4 vifa cft Oblatio, quam Tractatus aliquis có fpectans. Huius Árgumentum duabus conftabit Partibus. In priori (quz levior cft, neque tamen vllo modo przter- mittenda) de Scientiz, & Literarum per omnia excel-- lentiàagendumi eft ; & fimul de Merito corum, qui in iifdem proüchendis operam ftrenué , & cum iudicio. impendunt. Pofterior vero Pars (quod Caput rei eft) proponet, quid in hoc gencre, hucüfqueactum fit, & perfectum ;. infupér & ca perílringet, qu& videntur | defiderari; vt quamuis non aufim feponete, aut deli- | gere, tuz quod precipue Maicftati cómendem, tamen mulia & varia reprefentandosR egias tuas Cogirationes excitare poffim , vt proprios Pe&toris tui Thefauros cxcutias, atque inde pro magnanimitate tuà, atque fa- pientià , optima quaque, ad Artium & Scientiarum Terminos proferendos, depromas. In ipfo Veftibulo prioris Partis, ad purgandam vi- am, & quafi indicendum filentium, quo mceliüs audi- antur Teftimonia de Dignitate Literarum, abíque Ob- latratione tacitarum Obicctionum, ftatui primo loco liberare literas opprobriis, & vilipendiis, quibus impe- tit cas Ignorantia, fed Ignorantia fub non vno fche- mate : modo in Theologorum Zelotypià, modo in Politicorum fupercilio, modo in ipforum Literatorum erroribus fefe oftentans, & prodens. Audio primos dicentes;Scientiaminter ca effe,qua patcé cautéquead- mittenda funt ; Scientiz nimium Appctitum fuiffe pri- mum Peccatum, vnde Hominis lapfus; hodiéque ha- rerc Serpentinum. quid in cà, fiquidem Ingrediens tà- morem inducit ; Scientia inflat: Salomonem cenífere : Faciendi libros wullum effe finem , multamque | lectio- ncm. carnis e[fe: afflüitlionem ;. & alibi, Ie multa Sapi- entia multam e[[e indignationem; &, Qui auget [cien- tiam, augere 49. dolorem , D. Pauli monitum cffe, Ne. decipiamwr per inanem pbilofophiam : Quin & expe- rientià ———M——M———— nC ERMÓÉEERAMÉDBI——————M——€L : LiszgR Paiwvs- U$ rienià notum effe; :doGtiffimos Viros Hzretico- rum Coryphzos, dodctiílima Secula in Atheifmüm procliuia fuiffe; Contemplatioriem denique. Secun- darum Gaufarum ,: authoritàti Primz Caufz dero- garc. : t HL -'; Vt igitur Falíitatem huius Dogmatis ,' Fundamen- taque eius malé iacta aperiamus; :cuiuis: obuiam cft, iftos non percipere," Scientiam quz Lapfum peperit, non fuifle puram illam , primigeniamque Scientiam Naturalem, cuius lumine Homo Ánimalibus ii Para- diío adductis, Nomina ex Naturà impofuir, fed fuper- bam iliam, Boni (2 Mali, per quam excutere Deum, fi- biquc ipfc legem figere ambiuitz Neque certé vis vlla. Scientiz, quanta quanra fit; inflat mentem; cüm nihil implere Animum, nedum dittendere poffit; prxter De- um; Deique contemplationem :. Quare Salomon de duobus palmariis Inuentonis fenfibus ,: ( Vifu, atque Auditu) loquens ,- ait; Oculum. cvidendo; anrem audi- endo. ion. atiari : quodi non fit Impletio ,: fequitur Gontinens maius cíle Conrento. Haud alitér de Sci- entià ipsà, Ánimoque humano (cui Senfus funt tan- quàm Emiffari) definit his verbis , qua Calendario fuo, Ephemeridique omnium rerum tetnpora defcri- beni fubne&tit, ita concludens ; Omnia Dew condidit, eut cuninquodque pulchrum: fi im tempore fuo : Mun- dum. quoque zp[um indidit cordi, corum : inuenire tamen Hoimo tn. potz[f?. opu, quod. operatus eff Deus; ab initio ep(que ad finem, Quibus verbis: haud obfcuré innuit, Deum fabricatum effé Animum humanum inftar fpe- culi, totius Mundi capacem, Eiufque not minüs fii- entem, quam oculum Luminis : neque geftientem fo- làm conípicere varictates , viciffitudincfque Tempo- rum, verüm etiàm perícrutandi , explorandique im- motas, atque. inuiolabiles Naturz Leges, & Decreta; ambitiofam. Et quamuis innuere vidcatur, fünmmam Fi illam | "De Alugmentis Scientiarum.» illam Naturz aeconomiam (quam appellat Op, quod operatur Deus, ab initio "vfque ad finem) non polle in- ueniri ab Homine ; hoc non detrahitcaptui humano, Íed in impedimenta Doctrinz. reiiciendum ; qualia funt Vita breuitas, Studiorum diuortia, Scientiarum traditio praua & infida, plurimaque alia incommoda, quibus humana conditio irretirur.. Siquidem nullam Vniuerfi partein, b hümanà difquifitione alienam ef- e, fatis claré alibi docet, inquiens, Spirztw bominis eff tanquam. lucerná Dei, quà intima arcana explorat. Quare fi tanta fit amplitudo captás humani, manife- | ftumeft nullum cffe periculum à quantitate Scientiz, | vt vt diffusà, nc aut tumorem inducat, aut exceffum : fed à qualitate tantüm , qua^ quantulacunque fit, fi abfque Antidoto fuà fumatur, rnalignum quid habet, atque venenofum, flatuofis fymptomatis pleniffimum. Hzc Antidorus, fiue Aróma,; (cuius mixtio temperat | Scientiam, eamque faluberrimam efficit) eft Charitaz, quod eriam priori claufulz: fubiungit Apoftolus dicens, Seientia inflat,cbaritas autem edificat. Cui confonum eft; | quod alibi docet, 37, inquit, Jinguz loquar Angelorum; Yel bominis, charitatem autem non babeam, factus fum velut | «s refonaus, aut cymbalum tinniens.. Non quin eximium quid fit loqui Linguis Angelorum & Hominum, fed quia fi fegregetur à Charitate, neq; ad cómune Humani Generis bonum dirigatur, poriàs inanem gloriam cxhi- bebit, quàm folidum fructum. Cenfüram quod attinet Salomonis, de Exceffu legendi fcribendique Libros, & cruciatu fpiritüs é Scientià oriundo; Monitumque etiam Paulinum , Ne decipiamur per inanem. philofophiam , fi recté explicentur ea loca, optimé oftendent veros can- | cellos, & limites, quibus humana fcientia circumfepi- tut, itatamen vt liberum fit ei, abfque omni coar&tatio-- ne vniucrfam rerum naturam didplodi Sunt enim ]li- | mites tres. Primus, ne ita foeliegatem collocemus in Scientià, bLb:stznR PRiIMvs Scientià, vt interim Morralitatis noftrz Obliuio fubre- pat Secundus, ne fic vtamur fcientià, vt anxietatem pa- ria, nori Ànimi tranquillitatem. Tertius, ne putenius poffe nos, per Naturz contemplationem, Myfteria Di- uina affequi. Nam quantum ad primum, optimé in co- dem Libro alibi fe Salomon explicat, $4, inquit, per- Jpexi Sapientiam tantum recedere à fBultitia, quantum Lau- cem à Tenebyis.. Sapientis oculi in capite eiur, fAultus in te- nebris oberrat ; fed fimul didici moriendi ueceffitatem vtri- que effe communem. Detecando certum eft, nullam Ani- mi anxictatem, aüt perturbatioriem oriri Scientià, nifi tantüm peraccidens. Omnis enim Scientia, & Admi- ratio (quz elt femen Scientiz) per feiticunda eft ; cm autem Coaclufiones inde deducuritur, qux obliqué re- bus noltris applicaiz; vel infirmos metus gignunt, vel 1mmodicas cupidirates, tüim demüm nafcitur Cruciatus ille,& Perturbatio mentis;quà de loquimur : tunc enim Scientia; non eft ampliüs Lumen ficcum, (vt Yoluit Hera- clitus ille obícurus, Lumen ficum optima anima) fed fit Lumen madidum, atque humoribus Affe&uurn mace- ratum. Tertia regula accuratiorem páuló difquifitio- nem poftulat, neque ftcco pede pratereunda eft. Si quis enim ex Rerum Senfibilium, & Matetiatarum intuitu, tantum Luminis affequi fperet, quantum ad patéfacien- dam Diuinam Naturam,aut Voluntatem fufficiet,z« i/7e decipitur per inanem philofopbiam. Excnim Contempla- tio Creaturarum, quantum ad Creaturas ipfas, pródu- cit Scientiam ; quantum ad Deum, Admirationem tán- tàm, quz eft quafi abrupta Scientia. Ideóque. fciciffi- mé dixit quidam Platonicus: Senfus bumanos folem re- ferre, qui quidem reuelat terrestrem globum, celeflem vero G flellas obfignat : fic fenfus referant Naturalia, Diuina occludunt, Atque hinc cuénir, nonnullos € doctiorum manipulo in bzrefim lapíos effe, quum ceratis fenfuum alis innixi, ad Diuina euolare contenderent. Namque Cos, o— á—— (CC e MM" "De Zugmentis Scientiarum.» cos, qui autümant nimiam Scientiam inclinare mentem in Atheifmum ; Ignorantiamque Secundarum Caufa- rum, Pietati erga Primam obftetricari, libenter compcl- larem Iobi quxftione, 4» oporteat mentiri pro Deo, eius gratià dolum loqui comueniat, vt. ipfi gratifrcemur ? hi- quet enim Deum nihil operari ordinarió in naturà, nifi per Secundas Caufas, cuius: diuerfum credi fi vellent, impoftura meraeffet quafi in gratiam Dei,& nihil aliud, quàm Authori veritatis immundam mendacij hoftiam immolare. Quin potiiis cerüffimüm cft, atque experi- | entià comprobatum, leues guítus in Philofophià, mo- uere fortaffe ad Atheifmüum, fed pleniores hauftus ad Religionem reducere. Namquein limine Philofophize, cüm fecunda caufa tanquam fenfibus proximz, inge- rant Íe Menti Humanz, Menfque ipfa in illis hareat, atque commorctur, Obliuio Prima Caufz obrepere poflit: fin quis vlterius pergat, Caufarumque Depen- dentiam , Seriem, & Concatenationem, atque opera Prouidentiz intueatur, tunc fecundiim Poetarum My- thologiam facilé credet Summum Naturalis Catenz Annulum Pcedi Solij Iouisaffigi. Vt femel dicam, Ne- mo malé applicata fobrietatis, moderationifque famam captans, poffe nos nimiüm progredi, in libris fiue Scrip- turarum fiue Creaturarum, Theologià aut Philofophiá, exiftimet; quinimó excitent fe Homines, & infinitos profe&us auda&ér vrgeant vtrobique, & perfequantur ; cauentes tantüm nc Scieniià vtantur, ad tumorem, non ad charitatem, ad oftentationem, non ad vfum ; & rur- süs, ne diftinctas illas Theologiz, Philofophizque do- &rinas, earumque Latices imperité mifccant, ac con- fundant. 3 Accedamus nünc ad Opprobria, quibus lireras afper- gunt Politici... Ila eiufmodi fant: Artes emollire ani- |. mos, Militarique Glorig ineptos reddere: tum in Po* liticis. quoque corrumpere Ingenia, quz vcl nimis curiofa LiÀisrRmR PRniMvs. curiofa efficiunt ex Varietate Lectionis ; vel nimis perti- nacia ex Rigore Regularum, vel nimis tumida ex Mag- niudine Exemplorum, vcl nimis extrauagantia ex Dillimil:tudine Exemplorum ; quin faltem vtcunque auertere, & alienare Animos à Negotijs, & A&ionc, Otj ac Secefsüs amorem inftillanres: dein Rebufpub. inducere Difciplinz Relaxationem, dum vnufquiíque promptior eft ad Difputandum, quàm ad Obtempe- randum. Vnde Cato Cenforius, cum primis Mortali- um fapiens, vbi Inuentus Romana ad Carneadem Phi- lofophum, qui venerat Romam Legatus , dulcedine atque maicítate Eloquentiz eius capta, vndique con- fluerez, frequenti Senatu Author fuit, vc expeditis Ne- gotijs primo quoque tempore dimitterent Hominem, ue Ciuium Ánimos inficerct, & fafcinaret, & necopi- nantibus Morum Confuctudinumque patriarum mu- tationem induceret. Hoc etiam permouir Virgilium; (dum Studia fua Patriz exiftimationi poft-haberet,) vt Artes Politicas à Literariis fegregaret, illas Romanis vendicans, has Grzcis relinquens, 1n. verfibus illis de- cantatis, | Sorves Tu regere imperio populos Romane memento He tibi erunt artes... —— di Videmus ctiam Anytum: Socratis Accufatorem , pro crimine ei obieciffe, quod vi & varietate Sermonum, ac Difputationum füarüm; Authoritaem & Reucren- tiam Legum, Confuetudinumque patriarum , apud Adoleícentes imminuctet ; quodque Arté profiteretur perniciofam, & periculo plenam, quà quis inftru&us, deteriorem caufam meliorem faceret, veritatemque ip- fam Eloquentiz apparatu obruercet. Verüm ha Criminationcs,cxterzque ciufdé farinz, potius Perfonatá Grauitatépra fc ferunt, quàm Veritatis Candor&. 'T'eftatur enim Experientià, ficut vnos atque eoídé Homines, fic vna eademque Tempora, & Rerum Belli- IO De Zugmentis Scientiarum.» Bellicarum, & Optimarum Artium glorià floruiffe. Vi- ros quod attinet, exemplo fit Nobile par Imperatorum, Alexander Magnus; & Iulius Cxfar Dictator, alter Ari- ftotelis in Philofophià Difeipulus, alter Ciceronis in dicendo Riualis. Aut fi quis requirat potiüs Literatos, quiin claros Imperatores euaferünt, quàm Imperato- rcs, qui infignitér docti fuerunt, prafló cft Epaminon- das Thebanus, aut Xenophon Athenienfis , quorum ille primus fuit, qui fregit potentiam Spartanorum, hic autem primus, qui ftrauit viam ad euerfionem Monar- chia Perfarum. Iftud veró Armorum; Literarumque quafi Coniugium, clarius adhuc in Temporibus,quàm in Perfonis elucefcit, quanto nimirum Seculum Homi- ne Obie&um grandius eft. Ipfa quippe eademque Tempora, apud /Egyptios, Aflyrios, Perfas, Gracos; Romanofque; qux propter Bellicam Virtutem mazimé celebrantur; etiam & Literis plurimüm fucrunt nobili- tata ; adco vt grauiffimi Authores Philofophique, & clariffimi Duces atque Imperatores, eodem feculo vixe- rint. Ncc fané aliter fieri poteft, quandoquidem vt in Homine, Vigor Corporis Animique, fimul fcré rnatu- rcícunt, nifi quod ille hunc pauló anteucrtat: fic in Re- bufpub.Militaris gloria Literataque (quarum illa Cor- | pori refpondet, hzc Animo) aut coxua funt, aut fe pro- ximé confequuntur. Iam vero, Eruditionem politicis impedimento cífe potius quàm adiumento, nil minüs probabile. Fate- mur omnes temerarium quiddam effe, Empyricis Me- dicis Corpus, & Valetudinis curam tradere, qui folent pauca quzdam Medicamenta, quz illis videntur Pan- crefta, Venditare quorum fiducià nihil non audent ten- tare, cüm tamen neque Caufas Morborü,neq; /Egroto- rum Habitus, neque-Symptomatum Pericula, neque veram Sanandi Methodum calleant. Videmus paritér errare eos, qui ad Cauías & Lites fuas expediendas, ad- hibent I LisgR PnRiwxmvs hibent Leguleios, in Pradicà potius, quàmin libris Iu- ris Verfatos, quibus os facile oblinitur, fi quid nouum, autextra Experientiz fux calles tritos occurrat: confi- militér non poteft non effc periculofitlimum ,. quoties Summa Rerum Empyricis Coníiliarijs precipue man- datur. E conirà, vix Exemplum adduci poffit Reip. in- feelicitér ad miniftratz, ad clauum fedentibus Viris Etu- ditis. Quamuis enim in more fit Politicis , Literatos Pedantiorum nomineeleuare ; Hiftoria tamen Vzrita- ti MagifIra; in plurimis fidem facit, Pupillares Princi- pes Aduliis longe pracftitiffe, (noh obftante tatis in- commodo) cà ipsa de causà, quam Politici fugillant, quod fcilicet, tanc temporis à Pedagogis adminiftra- tum fir Imperium. Quis ignorat per decantatum illud Quinquennium Neronis, onus rerum incubuiffe Senc- cz Prdagogo? Quin & Gordianus Iunior Decennium laudis, Mifitheo Pzdagogo debuit, Neque infocliciüs Imperium geflit Alexander Seuerus, dü minor fuit, quo tempore omnia procurabant Mulieres, fed. ex confilio Prceptorum.. Imó conuertamus oculos ad Regimeh | Pontificium, ac nominatim Pij Quinti, vel Sixa Quinri, noílro feculo, qui fub inirijs fuis habiti funr, pro Frater- culis rerü imperitis ; reperiemufq; Acta Paparü eius gc- neris, magis effe folere memotabilia, quam cotum, qui in ncgotijs ciuilibus , & Principum Aulis enutriti, ad Papatum afcenderinc. Quamuis enim , qui in. Literis vitam maxime traduxerunt, miriiis follertes finratque verfariles in Occafionibus prenfandis , atque accomo- dandis Rebus, quó fpe&ant ea qua: ab Italis Ragioni di 8rato dicuntur , (quorum nomen ipfum auerfatus cft. Pius Quintus, folitus dicere, Effe mera malorum Homi- num Commenta , que oppónerentur. Religioni, 42 virtuti- bu: Moralibur.) in. eo: tàmen abunde fit compenfatio, quod per tnum, planumque iter Religionis, Iufticiz, Honeltatis; Virtutumquc Moralium , prompte atque ! Gs» expedite pe ZIngimentis Séentiarum.» | éxpedité incedant; quam viam qui conftanter tenue- rint, illis alteris remediis non magis indigebunt, quàm Corpus fanum Medicinà. Porró autem Curriculum vitz in vno Homine, füppeditare non poteft Exemplo- rum Copiam, ad regendos euentus vitz, etiam in vno Homine. Sicut enim interdüm fit, vt Nepos, vel Pro- nepos, Auum, vel Proauum magis referat, quàm Pa- trem : codem módo haud raró euenir, vt Negotia prz- Íentia raagis: quadrent cum Exemplis: vetuftioribus, | quàm cum Recentioribus. Poftrémó vnius Ingenium tantum cedit Amplicadini Literarum; quantum priuati- Reditus ZErario; | -* Quod fi/detur, deprauationes illas & impedimenta, quz à Politicis imputantur literis;aliquid virium habere & veritatis; attámeri fimul moneridum, Eruditionem in fingulis plüs: Remedii, quàm Mali afferre, Efto enim, Litera '"Tacità quadam: vi Animum redduntincertum, atque perplexum ; atcerté liquidó przcipiunt, quomodo cogitationes fint expedienda; & quodque fic deliberan- dum, quándo demüm ftatuendum , im oftendunt, quomodo res interim abfque periculo trahi poffint ,.& fufpendi.-Efto etiani, Ariimos efficiunt rriagis pertina- ces, & difficiles; at fimul: docent, que Res Demon- ftrationibus, que Conic&turis innituntur ; neque minüs Diflin&ionum , & Exceptionum vfum, quàm Cano- | num, X Principiorum conftantiam proponunt. Efto | rursus, feducunt, & detorquent Animos Exemplorum | vel imparitate, vcl diffimilitudine; nefcio ; fed fatus noui; eas, tam circumftantiarum efficacias, quàm compara- tionum Errores, & applicatiionum Cautiones; explicare ; adeó vt in vniuerfum magis: corrigant Animos, quàm corrumpant.Hac autem Reriüedia infinnant vndequaq; Litera, magnà vi, & varietate Exemplorum. Perpendat dn Errores Clementis Septimi, à Guicciardino, qui. ei ] fuit quafi Domefticus, tam luculenter dcpidtos 5 aut : vacilla- ^LisbR Purwve is ———————— vacillationes Cicerónis, inepiftolis ad Atticam; manu propri ad viuun refe&as; omninó Ineoüttantiam, & crebras Confiliorum Matatióhes vitabit : Infpiciat Errorcs Phocionis; Peruicaciam exhorrebit: Fabulam Ixioais legat, & nimias Spes, & huiufmodi Funios; ac Nebulas difpellet. Intucatur Catonem Secundum, . ne- que vnquam migrabit ad Antipodas; & contraria pra | fenti Seculo veltieiafisét. ^^: IIT | Iam qui putant Litcras Defidiz Aniicás effe, Oxij: que, & Secefsüs dulcedine perfundere Animum; rni- rum przftabunt, fi quz affüeficiunt: Metitem perpe- tux Agitátioni, Socordiz Patronas oftendant : ciim contrà veré affirmari poffit, inter omnia Hominum genera, nullum Negotia amare'propter ipfa Negotia, prater Eiteratum. Alij eniti Res, & Negotía diligunt Quz'flus gratià, vt Condu&titi] opus propter. merce- dem : Alij Honoris ergó ; etenim. düni res gerünt, vi- uunt in oculis Hominum, exiftimationiqüe fuz infer- uiunt, alioqui cuariiturz :- Alij propter Potentiam; & Fortuna przrogatiüam, vc Amicos renmititierare; Iniii- cos vleifci poffint: Alij vc Facultatenvaliquam fuam, quam adamarit, exerceant, ác fibi ipfis Hoe nomine fz- pius gratulentur, & atrideánt' :' Alii deiqite vt alios fuos Fines cónfequantur.. Adeó vc; e(iféd de Gloriofis dici folet, eorum Fortitudinem fitam cfféin fpcctan- tium Oculis, fic hüiafimodi Homindm Diligentia & Strenuitas, hoc videtur agere, aüt vt alirplaudant, aut vt ipfi inttafe geftiant : Soli Literati Negotiis, & Oc- cuparionibiis delectantur, ranquàm Actienibus Natu- Ex confctitaneis, & non-minus falübribus Animo, quam Exercitatio eft-Corpori, ipfam Rem; non Emo- lumentum intderites : ita -vt ómnium fnifiimé fint de- fatigabiles, fi modóres fichüiifrodi, vt Animum pro dignitateeius impleac; & deétiieat.: Quod fi. reperian- tur inccrdum nonnülli, in legendo ftrenüi; in agen- : do De JAlugmenti Scientiarum.» do ceffatores ; non hoc à Literis ortum habet, fed ab imbecillitate, & mollicie quadam Corporis, Animíue ; quales notat Seneca, Quidam, inquit, zam funt. cvmbra- tiles,cot putent in turbido effe, quicquid im luce eff. Vu- uenire poterit fortafsà, vt huiufmodi ingenii fibi con-- Ícii, fc dent Literis; Eruditio autem ipfa, huiufmodi [ngenià minim? indit; aut progignit. Quod fi quisil- lud nihilominüs mordicüs tencat, Literas nimium ab- fumerctemporis, quod aliàs rectius impendi poffit; ajo, neminem adco diftringi negotiis, quin habeat fua Otiiinterualla; donec Agendi Vices, atque Aftus re- fluant, nifi ait admodüm hebes fit in expediendis Ne- gotiis, aut parüm cimi dignitate ambitiofus in Nego- tiis cuiufcunque generis captandis. Reftat igitur qua- rendum, quà in re, & quomodo, has fubfeciuas horas collocarcoporteat; Studiis an Voluptatibus, Genio an Ingenio indulgendum ? Sicut te&té refpondit Demo- fthenes ZEfchini,homini voluptatibus dedito, qui cüm per contumeliam obieciffer, Orationes ejw lucernam ole- re; Pol, inquit, multum interefd inter ea, que ego ac tu | ad. lucernam facimu. Quare neutiquàm metuendum, ncLitetz climinent Negotia; quin poriüs vindicant animum ab Orio, & Voluptate, qua aliàs fenfim, ad vtriufque damnum, & Negotiorum, & Literarum,fub- intrarefolent;, . ; Dcin, quod oggcrunr, Literas Reuerentiam Legum, atque Imperii conucllere ; calumnia mera eft, nec pro- babilitér ad criminandum indu&a., Nam qui cecam obedientiam fortius obligare contenderit, quam Offici- um oculatum,nà operà afferat ceecum manu dictum certius incedere, quam qui Luce, & Oculis vtitur. Imó citraomnem controuerfiam, Artes emolliunt morcs, teneros reddunt, ícquaces, cereos, & ad Mandata Imperii ductiles : Ígnorantia.. contrà, contumá- ces, rcfractarios, fedinofos : Quod cx hiftorià gods ^ imé EN nu no ouv uA o S LiskR Pniwvs, 1$ fim patet, quandoquidém tempora maxim? indo cta; inculta, barbara, tumultibus, feditionibus, mutationi- buíque maxime obnoxia fucrint. c0 * De Catonis Cenforis iudicio, hoc dictum efto; me- ritiffimas eum,blafphemiz in Literas luiffe poenas, cüm Íepruagenario maior, quaft repueraícens, Grxcam Lin- guam cupidiílimé addifceret : ex quo liquet, priorem illam cenfuram Grac Literatura ex Afle&tatà potius grauitate, quam quod ita penitüs fentiret, fluxiffe. Ad Virgilii vero Carmina quod attinet, vtcunque illi libi- tum fucrit, vniuerfo Mundo infultare, Romanis affc- rendo Artes Imperandi, cxteras tanquam Populares aliis rclinquendo ; in hoc tamen manifeltó tenetur R o- manos nunquam Imperii Faftigium confcendiffe, do- nec ad Ártium Culmen fimul perueniffent. Namque duobus primis Czfaribus, viris imperandi peritiffimis, contemporanci erant; Optimus Pocta ille ipfe Virgi- lius Maro, Optimus.Hiftoricus Titus Liuius,Optimus Antiquarius Marcus Varro;Optimus aut Optimo pro- ximus Orator Marcus Cicero ; Principes certé,ex omni memoriájn fuà quíque Facultate. Pottremó,quantum ad Socratis Accufationem, id dico tantüm;recordemur temporum, quibus intentata e(t; nimirüm fub Trigin- ta Tyrannis, Mortalium omnium crudcliffimis, ícele- ratiíTimis, Imperioque indignifInmis: qui Rerum , & Temporum Otbis, poftquàm circumactus efftt, Socra- tes ille, (flagitiofus fcilicet) Heroibus annumeratus cft, & Memoria eius omnibus tam Diuinis, quàm Huma- nis Honoribus cumulata : quin difputationes cius tan- quam Corruptrices Morum prius babitz, pro prrfen- tiffimis Mentis Morumque Antidotis, ab omni Pofte- ritate celebrabantur. Atq; hzc fufficiant ad refponden- dum Politicis, qui faperciliosà feucritate, aut fucatà grauitate, aufi (unc literas inceffere contumeliis ; quz tamen confuratio imprafentiarum , nifi quod nefcia* mus 16 De Zlugmenti BSctentiarum » mus an ad pofteros permanaturi fint labores noftri, minüs neceflaria videatur;cüm Afpectus,& Fauor duo- rum literatiffimorum Principum, Elizabethze Regine, & Maicftatis tu, tanquam Caftoris & Pollucis, Luci- dorum Syderum, tantum apud nos in Britannià Literis amorem, reucrentiamque conciliauerint. Nunc ad tertium Vituperationum genus peruenimus, quod à Literatis ipfis in Literas redundat, altiüfque cz- teris folet harere. Ex velàFortunà, vel à Moribus, vel | à Studiis ipforum Originem ducunt. Quarum prima extra poteftatem ipforum eft, fecunda extra rem, vt ter- | tia fola proprié in difquifitionem venire videatur. Quia tamen, non tam de vero Rerum Pondere, quàm. de Vulgi zftimatione, fermo inftituendus eft, haud abs rc fucrit, etiam de alteris duabus, pauca quxdam innuere. Quapropter dignitatis Imminutiones, & quafi De- honeftamenta, qua à Literatorum Fortunà Literis im- ponuntur, fumuntur autà paupertate & inopià ipforum, autà Vite genere obícuro & vmbratili, aut ab occupa- tionum, in quibus verfantur, fubiecto non admodüm nobili. Quantum ad Paupertatem pertinet,. quódquce frc- quenter vfuueniat, vt Literati inopes fint, & tenui ple- | runque erigine, neque tam propere ditefcant, ac alii;qui . uzítui folüm inhiant ; confültum foret hunc Locum, delaude Paupertatis, Fratribus Mendicantibus (pace eo- rüm dixerim) exornandum tradere; quibus Machiauel- ' lus non parüm tribuebat, cm diceret,Lam dudum atum , e[fet de Regno Sacerdotum, mifi reuerentia erga. Fratres ac | - | Monachos, Epifcoporum luxum 49 exce[um compen[alfet.. Paritér dicat quis;Foclicitatem, & Magnificentiam Prin- cipum, & Nobilium , iam olim recidere potuiffe, ín | Barbariem, & Sordes, nifi deberent literatis iftis Paupe- ribus, ciuilis vitz culturam, & decus. Sed miflis his laudum TMMMMÁ—M—MMMM—————————————— ' L:srs& Pnimwvs. — c-mmmsMMS ccc C c CE (Jd: 0 MUN, laudum aucupiis, notatu dignum eft, quam facra atque veneranda Res, per aliquot apud Romanos fecula, Pau- peras ipfa habita fuerit ; qua: tamen Refp.nihil trahebat ex Paradoxis :: Sic énim pracfatur T. Liuius ; 44 sse amor negotij ['ufcepti. fallit, aut nulla pnquam Re[p. uec major, nec Jantlior, nec bonts exemplis ditior fuit , nec in quam, tam Jera auaritia Luxuria, immigrauerint, nec pbi tantu, ac tatm dii, paupertati ac parfrmoni« bonos fuerit. Cainctiam. poftquam Roma iam degeneraffer, legimus cüm Cz'far Dictator, collapíam Remp.inftaüraturum fe profitere- tur, quendam ex Amicis eius prompfiffe fententiam, ni- hil tam expeditum efle, ad id quod agerer, quàm fi Di- uitiarum honos quoquo modo tolleretur. Pzrir (inquit) bac, (9 omnia mala, paritér cum bonore pecunie dzfinent.., fi neque magiflratus, neque alia cuulgà cupienda, venalia . erum. Denique, quemadmodum veré dictum eít, Rz- borem effe colorem "virtutis, licet quandóque oriatur ex culpà ; ita recte ftatuas, Paupertátem cffe V irtutis fortu- nam, quamuis interdüm à luxu. & incurià acceríatur. | Salomonis certé hac cft fententia, Qu; feffinat ad diui- Has, non crit infons ; & Praceptum, Veritatem eme, Q5 noli vendere, fimiliter fcientiam? prudentiam : quafi zzquum iudicet, opes impendendas, ut do&rina paretur, non do- &rinam có vertendam, vt Opes congerantur. Quid attinet dicere, de Vità illà priuatà, & obfcuràá, quam Literatis objiciunt ? Adeó tritum "Fhema eft, | atqueab omnibus ia&tatum, Otium, & Seceffum( modó iik defidia,& luxus) prz ponere vita: forenfi, & occu- pata, propter Secufitatem, Libercatem, dulcedinem dig. | nitatem, aut faltém ab indignitanibus immunitatem, vc nemo tractet hunc Locum,quin bené tractet : ita Huma- Bis Conceptibus in experimendo; & Confenfibusin ap- probando coníonat. Hoc tantüm adijciam, Eruditos latentes in Rebufp. & fub oculis Hominum minimé de- gentes, fimiles cffe Imaginibus Caffij, & Bruti, de | a D quibus 18. De Zlugmentis Scientiarum.» : quibusjin elatione Iuniz non geftatis,cim ali plurimae ducerentur, Tacitus, Eo ipfo, (inquit) prefulgebant, quod non "vifzbantur. De Occupationum, quz Literatis committuntur, vi- litate, illud occurrit, quod demandeturiifdem, Pucro- rum acTuniorum Irftitutio, cuius /Etatis contemptusjin Magiftrosipfos redundat. Caterüm, quam iniufta fit hacc obtrectatio, fi non ex vulgi opinione, fed ex fano iudicio res perpendatur, inde licet xítimare, quod dili- gentiores fint omnes, in imbuendà Teftà recenti, quam | veterismagifquefolliciti fint;qualem admoueant terram tenerz: Plantz, quàm adulte : vnde liquet przcipuam curam, circa Rerum, & Corporum initia verfari, Rab- binis, f placet; porrige aurem, Iuenes eveffri «vifiones videbunt, 49^ fenes fomniabwnt (omnia : Ex hoc textu colligunt, Iuuentutem effe atatem digniorem ; quantó nimirum Reuclatio accedat clarior, per vifiones, quàm per fomnia.: Illud veró notatu omninó dignum, quod licet pedagogi, vclut Simiz Tyrannidis, Scena fint Lu- | bria, & temporum incuria in dele&u ipforum veluti | obdormictit ; vetus tamen querela fitinde ufque ab op- timis & prudentiffimis feculis deducta, Refp. circa Le- ges quidem nimiüm fatagere, circa Educationem indi- ligentes effe. Quz: Nobiliffima Pars prifca: Difciplinz; reuocata éft aliquarenüs quaft poftliminio in Iefuita- rum Collegii ; quorum cüm intueor Induftriam, foler- tiamque, tam in doctrinà excolendà, quàm in moribus informandis, illud occurrit Agefilai de Pharnabazo, Talis eium fis, "ptinam nofler e[Jes.. Atque ha&enüs de Opprobriis € Literaterum Fortunà, & Conditione defumptis. | Quodad Literatorum Mores ; Res eft ifta, potiüs ad Perfonas, quam ad Studia fpectans. Reperiuntur pro- | culdubió intereos, quemadmedum in omnibus vitae ordinibus & generibus, tam mali, quàm boni ;. neque ODER mec————ÉIECUC—RMPRÉÓÁÓÓ Mà — B Batista Liss& PRtMvs.' 19 proptercà non verum eft, (quod afferitur,) Adire fGudia in morzs, atque Literas, nifi incidant in Ingenia admodüm deprauata , corrigere prorsüs Naturam , & mutare in mclius. E ' Veruntamen diligenter mihijatque ingenue rem afti- manti, nullum occurrit dedecus, Literis, ex Literatorura moribus, quatenits funt literati, adhaerens, nifi forté hoc vitio vertatur (cuius Demofthenes, Cicero, Cato fecun- dus, Seneca, plureíque alii infimulantut ) quod cüm plerunque: Tempora, de quibus legunt, illis in quibus viuunt, & quz pracipiuntut, illis qua aguntur, meliora fint; vltra quam par cftconteridant, Morum corrupte- las, ad Przceptorum & Dogmatum honeftatem retra- here, & prifca feueritaris mores, témpotibus diffolutis imponere: De quo tamen abunde é propriis Fontibus admorteri poffunt. Solon enim interrogatus; an opti- mas Ciuibus fuis dediffet Leges? Optimas, inquit,ex llzz, quas ipf voluifTent accipere. : Ya. Plato, videns corruptio- resfuorum Ciuium mores, quam vt ipfe ferre poffet, ab amni publico munereabftinuit; dicens, Sic cum. patria agendum. el[e, "vt cum parentibus, boc e$L, fuafu, non violen- ti4 ; obteflando, non conteskando. Auque hoc ipfum cauet ille, qur à Confiliis Caefar. Nos, inquit, ad vetera inffi- tita reuocans , que iampridem corruptis moribus ludibrio fant. Cicero etiam huius erroris atguit Catonem fecun- . dum, Atricofuo fcribens. Cato opitmé fentit, fed mocet.; interdum Reip. loquitur enini, tanquam in. Rep. Platonis, uon tanquam in fece Romuli. Idem Cicero molli Inter- pretatione excufat Philofophorum Dicta, & Decreta du- riora : 73i, inquit, pf? preceptores, 9 magifIri videntur Jfnes officiorum, paulà longius, quam natura vellet, protu- life, pt cium ad vltimum, animo contendi[Jemus, ibi tamen, vbi portet, confSleremus. : Ipfémaet tamen potuit dicere, Mont: fum. minor ipf2 mei; : quippe quiin eundem lapi- dem ipíc, licet non tam grauitér impcegerit. Ds . Aliud, De Zlugmentis Scientiarum. |. Aliud, quod Eruditis non immeritó fortaffe obijci- | tut vitium, huiufmodi eft,quod honori aut emolumen- | to Patriarurn fuarum; aut Dominorum, proprias for- tunasjaut przfidia poft-pofucrint. Sic enim Demofthe- nes Athenienfibus fuis, Mea, inquit, confilia, ff rette | attendatis,nàn [unt eiuf. generir, per qua ego inter vos mag- nus, vos inter Gracos de[be£bui fitis; [ed talia, vt mibi fa- penumerb, ea baud tutum. fet dare, bobis autem [emper vtile anipleti. . Haud aliter Seneca, poftquam Quinquen- nium illud Neronis; &terna: eruditorum Magiftrorum confecraffet gloriz, Dominum fuum , omnibus iam flagitiis inquinatiffimum, libere atque fidentér monere non deftiut, magno fuo periculo, ac poftrremó przci- pitio. Neque aliter. poteft fe habere res ; fiquidem Humanam Mentem. DoGrina imbuit vero fenfu fra- gilitatis fua inftabilitatis Fortunz, dignitatis Anima, & muneris fui ; quarum rerum meniores, nullo modo fibi perfuadere poffunt, Fortunz proprie Amplitudi- riem, tanquam przcipuum fibi Bonorum Finem fta- tui poffe. Quare fic viuunt, tanquam rationem reddi- turi Deo, & Dominis poft Dcum, fiuc Regibus, fiue Rebufp. hác formulà, Ecce tibi Imrefcci;non autem illà, Ecce mibi lucreféci.. Av Politicorum Turba, quorum mentes in Doctrinà Officiorum, & in Contemplatione Boni vniucrfalis , non funt inflitutz, & confirmata; omnia ad fe referunt ; gerentes fe pro Centro Mundi; ac-fi omnes Linea in fc, fuifque Fortunis, debeant concurrere ; de Reip. Naui, licet tempeftatibus iactatà, neutiquam folliciti, modo ipfis in Scaphà rerum fua- rum, receptus detur & effugium. At contrà, Qui offi- | ciorum pondera, & Philautiz limites didicerunt, mu- nia fua, ftationcíque, licet cum periculo tuentur; Quod fiforté incolumes permaneant, in feditionibus, & Re- rum mutationibus, non id artibus, aut verfarili inge- nio, fed reucrentiz, quam probitas etiam ab Hoftibus extorquet, LiskeR PnRiwvs; extorquet, tribuendum. Caterüm, quod attinet ad fi- dci conftantiam, & Officiorum Religionem,quas certe animis Hominum inferit Eruditio, vtcunque cz quan- dóqueà fortunà mul&entur, aut ex malà-anis Politico- rum Priucipijs condemnentur , tamen pálam fcilicet apud omnes laudem referent, vt in hàc re; longà defen- Íione non fit opus. j Aliud vitium Literatis familiare (quod faciliàs excu- fari poteít, quàm negari) illud nimirum, quod non fa- cile fe applicent, & accomimodent, erga Perfonas, qui- bufcum negotiantur, aüt viüunt : qui defe&us à dua- bus oriturcaufts : Prima eft Animi ipfius Magnitudo, propter quam zgré fe demittere poflunt; ad obferuan- tiam vnius alicuius Hominis. Amantis verba funt, non Sapientis, Satrr magnum alter alteri tbéatrum funus. Neque tamen inficias ibo;illum qui Aciem Animi, in- ftar Oculi; non poffit zqué contrahere, ac dilatare, in- figni facultate ad res gerendas effe orbatum. . Secunda vero Càufá cít probitas morum, & Simplicitas; qua tamen delectü iudicii, nón defectü in illis arguit. Veri enim; & legitimi Obferuantiz erga aliquam Períonam limites;non vltrà porrigunt fe,quam ita noffe illius mo- res, vt abíque offenfione cum co verfari, cumque con- filio; f opus fit, iuuare, nobifque intetim ipfis, in om- nibus cauere poffimus; verüm alienos affectis rimari, co fine; vt illum inflectas; verfes, & ad libitum circüm- agas, Hominis cft parüm candidi, fed potiüs afturi, & bifidi; id quodin Amicitià vitiofum fucrit, erga Prin- cipes ctiam inofficiofum.. Mos enim Orientis, quo nefas habctur ocülos in Reges defigere, rita quidem barbarus eft, fed fienificatione bonus : neque enim fubditos decet, corda Regum fuorüm, qua facra Scrip- turz infcrutabilià docent, curicíiüs rimari. | Supereft eiamnüm aliud vitium, (quocum hanc par- tem concludam ) Literatis fpiüs impiiratuni, vidcli- cet p————SMREEEEEUMUU D —————————Á—— o 2 X —— ( 22 "De Zugmenti Scientiarum.» cct quod in rebus exiguis, & externis , ( vultu, Geftu, Inceffu, Sermonibus quotidianis, & huiufmodi) defi- ciant in obfíeruando Decoro ; vnde Homines imperiti, ex iftis minutis, leuiculifque erroribus, quanti fint in rebus maioribus tractandis, coniecturam capiunt. Verüm fallit eos plerunque huiufmodi iudicium ; imó fciant refponfum fibi effe à Themiftocle, qui cüm rogatus effe, vt fidibus caneret, arroganter fatis ipfe de íe, fed ad przíens inftitutum per- quàm appofité refpondir ; $e quidem fidium rudem efe, fed. quo pacto appidum parnum, 1n ctMWtatem magnam eua. dere po[et, fati no[[e. . Ex funt proculdubio multi poli- ticarum Artium apprimé gnari, quibus tamen in com- muni vità; & quotidianis reculis nihil imperitius. Quin etm huiufmodi Sugillatores amandandi funt, ad Platonis Elogiutn, de Przceptore fuo Socrate, quem háud abfimilem dixit Pharmacopolarum Pyxidibus, qua exteriüs inducebantur fimi;s, vlulis, fatyrifque; intüs vero Pretiofos Liquores, & NNobilia Medica- mentà rccondita habebant : Fatendo fcilicet, quod ad vulgi captum, & famarn popularenfpra fc ferret non- nulla leuia, atque etiam deformia, cum tamen Ani- mi Interiora, fummis tam facultatibus, quam virtu- nbus effent repleta. Atque dc Moribus Literatorum hzc ha&enüs. | Interim monete placet,nos nihil minüs agere,quàm vt patrocinemur, quibufdam Profeflorum inftitutis abicctis, & fordidis, quibus & feipfos, & literas deho- neflàrunt : quales erant apud Romanos, feculis pofte- rioribus, Philofophi quidam in familijs diuitum,Men- farumque corum affeclz, quos haud abfürdé dicas Barbatos Parafitos. Cuius generis quendam lepidé de- Ícribit Lucianus,quem Matrona nobilis,catulum fuum Mclitzum in rhedà geftare voluit : quod cüm illeof- ficiose, fed indecentér faceret, Pufio fubfannans, ere- or, L:sreR PRiMvs. or, inquit, ne philofopbus noffer. € Stoico frat Cynicui. Ai- te omnia vero, nihil ram offecit literarum dignitati, uam craffa & turpis adulatio, ad quam multi, neque hiindocti, & calamos, & ingenia fubmifere, Hecuba in Helenam, Fau[linam im Lucretiam, (vt ait Du-Bartas) transformantes. Neque vero nimis laudo morem il- lum receptum, Libros Patronis nuncuparidi, cüm li- bri, prxfertim qui hoc nomine dignandi, in Veritatis tantüm, & Rationis clientelam;fe dare debeant. Mceliüs | veteres, quinon alijs, quam Amicis, atque Equalibus Sctipta fua dicare folebant, aut etiam Nomináà ciufmo- diamicorum Tractatibus fuis imponere : quod fi for- té Regibus, aut Magnatibus opus nuncuparent, turi demüm hocfa&um eft, cüm Argumentum Libri Pet- Íonz tali conuenirer, Hac autem, & fimiliareprehen- fionem potiüs merentur, quam defenfionem. | Nequc hoc dico, qu:fi Literatos culpem, fi ad bea- tos, & potentes viros quandóque fe applicent : rectà enim Diogenes cuidam cum irrifione roganti, 9uj ff- eret, quod Philofophi Diuites fe&karentur, non. Diuites Philofophos ?- xcípondit non fine morfu, Hoc ide ffer?, quod Philofaphi quibus rebus indigeant, probé imeligant, Diuites non item. Huic affine elt. illud Ariftippi,/cut nefcio quid petenti cüm non attenderec Dionyfius, |. ille adorántis morc abiecit fc ad pedes cius; qui cum demüm aufculrans petitioni annuir: Sed paulo pott, quidam dignitatis philofophiz: Affertor; increpuit Ari(tippam, quod demittendo fe; ad Pedes Tyranni, pro tantillà re Philofophiam ipfam conturielià affc- ciffet ; cui ille; Siam id. culpam non fuiffe vefpoudit, fed Dionyfj, qui. Aures geffaret i Pedibu. Quin prudens ille, non pufillanimis habitus eft; qui in Difputatione quàdam cum Hadriano Czfare, vinci fe paffus eft, ex- cufans factum, Quod «equum e[[et ei-cedere; qui triginta imperaret Legionibw. Atque proptereà non funt nandi — ———— "De Zugmentià Scientiarum.» nandi Viri doGti, vbi; cüm res poftular, aliquid degra- | uitate fuà remittant, fiue imperante neceífitate, fiue impetrante occafione; quod quamuis humile vidca- tur , atque feruile primo intuitu, tamen verius rem zítimanti, cenfebuntur non Perfonz,fed 'T'empori ipfi Íeruire. Pergamus nunc ad Errores, atque Inania, quz in Studijs ipfis Virorum do&orum interueniunt, ijfque Íc immifcent, id quod przcipué & proprié fpe&tat ad prafens Argumentum. Quáin re, non cft inftituti no- | (iri Erreribus ipfis patrocinari, fed per eorum cenfu- ram & fecretionem, excutere quod fanum, & folidum cft, atque à calumnià vindicare. Videmus enim in morc, pratfertim apud inuidos, effe, propter cà qua de- | prauata funt, etiàm ea qua impolluta, & in ftatu fuo manferunt, fugillate; quemadmodüm Etlinici in pri- | mitiuà Ecclefià, Chriftanos Harcticorum vitijs afper- gere folebant. Neque tamen confilium eft mihi exa- men aliquod accuratius inftituere, de Erroribus, & Im- pediments Literarum, qua interiora, & à captu Vulgi remotiora ; fed de illis tantüm verba faccre,qua cadunt fub communi, & populari obferuatione, & notá, aut faltém ab cà non longé recedunt. Quaretria precipue deprehendo Vana &Inanig in |. Literis, qua anfas precipue praebuerunt ad obtre&an- |. dum, Easenimrespro Vanis ducimus, quz aut Falfz funt, aut Friuolz ; in quibus fcilicet, aut Veritas defi- cit, aut Víus : Illos etiàm Homines vanos & leuesexi- | ftimaraus, qui autad Falfa Creduli, aut in rcbus exigui víàs Curiofi, Curiofitas alitem, aut in rebus ipfis vcr- fatur, aut in verbis ; quando nimirüm, aut in Rebus inanibus opera infumitur, aut circa verborum delicias nimiüm infüdatur. Quocircà, non certa magis Expe- rientiz, quam re&z etiàm Rationi confonum videtur, vt tres ponantur Doctrinarum Intemperics. Prima eft | Dodatrina L:szR Pniwxvs; Do&trina Fantaftica, fecunda Doctrina Litigiofa, ter- tia Do&rina Fucata & mollis: vel fic, vanx Imagi- nationes, vanz Altercationes, vanz Affectationes, Ac uidern ordiar ab vltimà. Intemperies ifta, in Luxurie quàdam Orationis fita, (liec olim per vices in pretio habita fuerit) circa Lu- theri tempora, miris modis inualuit. In causá przci- pué fuit, quod Feruor & Efficacia Concionum tunc Temporis,ad populum demulcendum & alliciendum, maximé vigebat : Illaautem populare genus Oratio- nis pofcebant. Accedebat Odium & Contemptus, illis ipfis Temporibus, ortus erga Scholaflicos, qui ftilo,& Ícribendi genere vtebantur valdé diuerfo, verba licen- tér admodüm cudentes noua & horrida, de Oratienis ornatu & Elegantià parüm folliciti, dummodo cir- cuitionem cuitarent; & Senfus ac Conceptus fuos acu- té exprimetent ; atque binc factum eft; vt paulo pofteà, "maior apud plurimos coeperit haberi Verborum Cura quàm Rerum ; pleriíque magis comptam phrafim, teretem periodum, Claufularum rythmos; Troporum Stellulas ; quam Pondus Rerum, Rationum Nertos, Inuentioris Acumen,aut Iudicij Limam affé&antibus. Tum demüm floruit Oforij Lufitani Epifcopi luxuri- ans, & diluta Oratio. Tunc Sturmius in Cicerone Oratore & Hermogene Rhetore; irifinitam & anxiam opcram confümpfu. 'Tanc Carrns & Afchamus apud nos, Przlectionibus & Scriptis fuis, Ciceronem & De- .mofthenem vfque ad Coelum cuehentes, Iuuenes ad - politum hoc; & florens Doctrinz Genus, inuitàrunt. "Tunc Eraímus: arripuit anfam: introducendi ridi- culam illam Echó, Decem annos confumpft in. legendo Cicerone ,; cui Echó refpondit, Ove, Afine. Schola- fticorum: veró Doctrina defpe&ui prorsüs haberi co-- pit, tanquam afpera & barbara : Denique vt femel dicam; * przcipua illorum Temporum Ecipe. 25 DUI XESSMU U M EEURNUI C E Ip MCCC ERE 7 UID T REC Er De lugmentis Scientiarum.» & Studium , potius ad Copiam , quàm ad Pondus deflexit. | j Hic itaque cernere eft primam Literarum Intempe- riem, cüm (vt diximus) Verbis ftudetur, non Rebus: cuius etfi € citimis tantüm temporibus protulerim Ex- empla, tamen fecundüm Maius & Minus, & olim gla- cuerunt eius generis ineptiz., & deinceps placebunt. Iam vero ficti non poteft, quin hoc ipfum, multum fa- ciat ad Do&rinz Exiftimationem minuendam & ele- uandatn; etiàm apud Vulgus imperitum; cüm videant doctorum fcripta; tanquam primam Literam Diplo- | matis,qua quamuis varijs Calami ductibus, & Flof- culis variegata fit Litera tamen eft vnica. Ác mihi | fané videtur perappofita huiufce Vanitatis A durabra- | tio, & quafi Emblema, Pigmaleonis illa Infania ; quid | enim aliud funt Verba, quàm Imagines Rerum, vt nifi Rationum vigore animata fint; adamarc illa idem fic, | ac Statuam deperire? | vw e d .INeque tamen temeré damnandum cft, fi quis Phi- lofophiz Obfcura & Afpera, Verborum fplendore illu- ftrct, & expoliat: Huius enim rei magna adfunt Ex- empla in Xenophonte, Cicerone, Senecà, Plutarcho, ipfoqueetiam Platone: Nec miner cít vtilitas. Quam- uis enim diligentem Veri cognitionem, atque acre ftu- dium Philofophiz, res hzc nonnihil impediat, quoni- am przproperé Menté confopit, atque vlterioris Dif- quifitionis fitim & Ardorem reftinguit ; fi quis tamen Doctrinam ad vfus ciuiles adhibeat, ( Sermocinandi videlicet, Confulendi, Suadendi, Argumentandi, & fi- | milium) omnia; que cupiat prz parata & adornata, in ' huiufmodi Authoribus reperiet. Veruntarnen huiufce | rei Exceffüs adeó iufté contemnitur, vt quemadmo- düm Hercules, ciim videret in 'Templo Statuam Ado- nidis (Venetis Deliciarum) indignabundus dixit, Nil | facri es ita omnes Herculei Literarum Pugiles, id eft, | labo- | L:sER Pntiwvs. 27 laboriofi atque con(tantes Indagatores Veritatis, ha- iuímodi Delicias & Lauticias, tanquàm nil Diüini fpi- rantes, facilé fpreuerint. Paulo fanius eftaliud ftili genus ( neque tamen ip- fum omnino Vanitatis expers) quod Copiz illi, & Lu- xuriz Orationis; tempore feré füccedic. Illud totum in co eft, vc Verba fint aculeata, Sententiz: concifz, Oratio denique potiüs verfa quàm fufa ; quo fit vc om- nia per huiufmodi Artificium, magis ingeniofa vide- antur, quàm reuerà fint, Tale inuenitur in Senecá effü- fiüs, in Tacito & Plinio fecundo moderatius; atque noftri Temporis Auribus coepit effe non ita pridem ac- commodatum. Vcrüm hoc ipfum mediocribus. Inge- nijs gratum effe folet (adeó vt dignitatem quandam li- teris conciliet; attamen à Iudicijs magis limatis metitó faftiditur, & poni poffit pro Intemperic quàdam Do- &rinz, cum fit verborum etiàm, & eorum Cóncinni- tatis Aucupiüm quoddam, Atque hec de primá Litc- rarum Internperie dicta funto. rs Sequinir ea Intemperiesin Rebus ipfis;quam pofui- mus mediam, & /itigiofe fubtilitatt nomine defigna- uimus. Eftque illà, .de quà modo diximus, aliquanto deterior. Vc enim Rerum dignitas, Verborum cultui przcellit; fic € contrárió odiofior eft Vaniras in Rebus, quàm in Verbis. Quà in re; Incrcpatio illa Paulina, non magis ad fuam ztatem referri, quàm ad fequentia tempora deduci poteft ;; neque Theologiàm rantüm, Íed etiám otnines Scientias refpicere videtur. Deua. prophanas "vocum. nouitates , «7. oppofitiones falfi nominis feientis. His enim verbis; duo figna, indiciaque Scien- tix fufpe&tz; atque ementitz proponit. Primum eft, Vocum Nouitas, & Infolentia ; Alterum, Rigor.Dog- matum, qui neceffario Oppofitionem, & dein Alterca- tiones, Quzftioncfque inducit. Certé quemadmodàm complura Corpora Naturalia, durh valent integra,cor- jh Ez rumpuntur De Zlugmenti cientiarum.» rumpuntur fzpiis, & abeunt in vermes ; eodem modo, fana & folida rerum cognitio, fepenumeroó putrefcit, & foluitur in fubriles, vanas, infalubres, & (frita loqui li- | cet) vermiculatas Quzíliones ; qua motu quodam, & | viuacitate nonnullà predite videntur, fed putida funt, | & nullius vfüs, Hoc genus Doctrinz minüs fanz & ! feipfam corrumpentis,inualuit przcipué apud multos ex | Scholafticis, qui fummo otio abundantes, atque inge- nio acres, le&ione dutem impares ( quippe quorum | | Mentes coriclufz effent, in páucorum Authorum, prz- | | cipué Ariftotelis Dictatoris fui fcriptis , non minüs ignorantes ; ex non magno Materie ftamine, fed maxi- mà Spiritüs, quafi Radij, agitatione, d illas telas, qux in Libris eorum extant, confecerunr. Etenim, Mens Humana, fi agat in Materiam (Naturam rerum, & Opeta Dei contemplando) pro modo Matetiz ope- ratur, atque ab càdem detetminatur ; fin ipfa in fe verta- tur, (tanquam Aranea texens Telam ) tum demüim in- terminata eft, & parit cérté Telas quafdam Doótrinz; tenuitate fili, operifqueadmirabiles, fed quoad vfum fri- uolas, & inanes; | Hac inutilis fübtiliras, fiue Guriofitas duplex eft: & eftt autin Matctià ipà qualis eft inanis fpeculatio, iuc Controuerfia; cuius generis reperiuntur, & jn Theologià,& in Philofophià haud pauca: aut in Modo, & Methodo tractandi ; hec apud Scholafticos feré talis |erat.. Super vnaquaque re propofità formabant Obie- &iones, deinde Obiectionum illarum Solutiones, que Solutiones, vt plurimitim, Diftin&tiones tantüm erant ; cüm tamen Scientiatum omnium robur, inftar Fafcis illius Senis, non in fingulis bacillis, fed in omnibus vin- culo coniunctis confiltat. Etenim Symmetria Scientiz, fingulis fcilicet partibus feinuicém füftinentibus, eft, & : effe quàm Corpora ipforum in Coenobiorum cellis) Hifto- | | riam veró & Nature, & Temporis, maximà ex parte | Liss& Pnariwvs. 29 effe deber, vera atque expedita ratio refellendi Obiccti- ones Minorum Gentium : Contrà, fi fingula Axioma- ta, tanquam baculos Faícis feorfim extrahas , facile erit ea. 1afirmare, & pro libito , aut flectere, aut fran- gere: Vc quod de Senecà dictum erat, Verborum minu. tis rerum frangit pondera; veré de Scholafticis víur- pari poffit, Qweffionum minutis Scientiarum. frangunt robur. Num-non in Aulà fpatiosà coníultius foret, | vnum accendere Cereum , aut Lychnuchum füfpen- dere, variis Luminibus inftruéctum, quo orinia fimul perluflrentur, quam in fingulos Angulos quaquauer- Íus exiguam circumferre Lucernam? Atqui nonabfi- milis eft corum Ratio, qui non tam veritatern perfpi- cuis Argumentis, Authoritatibus, Comparationibus, Exemplis illu(trare nituntur ; quam in hoc folüm in- cumbunt, vt minutos quofqueScrupulos eximant, & Captiunculas expediant, & Dubitationes foluant ; hoc pacto quztionem ex quztione gignentes, quemad- modüm fit in faperiori fimilitudine; vt Lücerna in vnü aliquem locum delata, alios circumquaque deftituar, & obícuret. Adeó vt Scylla fabula, ad viuum expri- mat,hoc genus Philofophiz ; cuius Os & Pectus Virgi- nem formo(am prafferebant, infra vero fuiffc aiunt, Candida [üccinékam latrantibus inguina smonfIris. Sic generalia quzdam apud Scholafticos. inuenias; quz pulchra funt di&u, & non perperam inuenta ; vbi autem ventüm fueritad Diftinctiones, Decifionefque; pro fzcundo Vtero, ad Vite Humanz commoda, in !portentofas, & latrantes Quzfliones definunt. Itaque minimé mirum, fihoc genus Doctrinz, etiàm apud vuleus Hominum contemptui obnoxium fuerit, qui feré folent, Veritatem proptet Controuerfias circa eam motas aípernari , atque«exiftimare eos errare omncs, qui nunquam inter fe conueniant; cámque videant doctos Homines inter fe digladiari, de rebus nullius momenti, "———R— ———— —— — Dá—— ——À—— H—Á——HáÀ——Mn——T —Á!——— n urcalsbMfjco 20 4 De ugmentis Scientiarum.» momenti, facilé illud Dyonifij Syracufani arripi- unt, Verba ifla funt femum otioforum. | Nihilomi- nus certiffimum | eft, fi modo Scholaflici, ad in- explebilem Sitim Veritatis, & continuam Agita- tionem Ingenij, Varictatem, & Mültiplicitater Lccti- onis, & Contemplationum adiunxiffenrinfignia pro- fc&o illi extitiffent Lumina, omnefque Artes, & Sci- entias mirificà prouexiffent. Hactenus de fecundá Li- terarum Intemperie. «d on Adtertiam quodatrinet,qua ad Falfitàtem, & Men- daciü fpe&at ; vna hzc omnium türpiffima eft, quippe uz ipfam Naturam, Animamque defltuit Scientia, quá nihil aliud eft quam Veritatis Imágo. Nam Ve- | ritas Effendi, & Veritas Cognofcendi, idetn funt ; nec | plus àfeinuicem differunt, quam Radius directus, & | reflexus. Hoc vitium itaque duplex, vel potius dupli- catum cft; Impoftura & Credulitás; hic decipitur, il- la decipit ; quz licet videantur difcrepantis natura, al- teráque à Calliditate quàádam, altera à Simplicitáre pielt pleránque tamencocunt. Vt enim in cárini- ne habctur, Percontatovefh fagito, nam garrulus idem eft. Innuendo, qui cutiofus eft, eundem effe & futile; pa- ritér fit, vt qui facilé credat, idem libentér decipiat. Quemadmodüm quoque fieri videmus in Famà, & Rumoribus, vt qui cito ijídem fidern habcat, pari faci- litate eos auxerit. Quod Tacitus prudentér innuit his | verbis, Fingunt femul creduntqiie adco finitima fünt,vo- | luntas fallendi, & Facilitas credendi. . Hzccredendi, recipiendique omnia ( licet leui Àu- | thoritate munita) facilitas, duorum generum eft, pro ratione fubie&tz materiz : aut enim creditur Narta- tioni, fiuc Fa&o (vt loquuntur Iurifconfulti) att Dog- mati, In priori genere videmus, quanto Dignitatis de- trimento, hic Error affecerit ex Ecclefiafticis Hiftorijs nonnullas; ER —— nseruesemoun niin ra Lisra Pnhiwvs. 3i nonnullas ; qua: nimis faciles fe prebueruntjin proden- dis tranfcribendifque Miraculis, à Martyribus, Ereri- tis, Anachoretis, & aliis Sanctis Viris ; atque ab corum Reliquiis, Sepulchris, Sacellis , Imaginibus, editis. Eodem modo in Naturali Hiftorià, videmus multa te- mere, ac parüm cum dele&tuaut iudicio recepta, & de- fcripta; vt liquet ex fcriptis Plinii, Cardani, Alberti, & plurimorum ex Arabibus, quz commentitiis, & fabu- lofis Narrationibus paísim fcatent ; iifque non folàm incertis, & neutiquàm probatis, fed perípicué falfis, & mauifeftó conuictis ; ingend Philofophiz: Naturalis dc- decore, apüd Homines graues, & fobrios. In quo fané elucefcit Ariitotelis Sapientia, & Integritas, qui cüm di- ligentem fcripferit, atque accuratam Hiftoriam Aaima- lium, tam parce Ficta, aut Fabulofa admifcucrit: quin potius Auditiones admirandas , quas memoratü dizaas | tudicauitin vnum Commentariolum coniecit: pruden- | tér perpenderis; perfpicué vera, (quz: tanquam Bafis Ex- perientiz folida, Philofophi: & Scientis fubéterni pof- | fint) haud temeré effe cum Rebus fufpectz fidei mil- cenda : Et rursüs etiàm Rara, atque Infolira, qux ple- | rifque incredibilia. videntur, non omniné effe fuppri-- menda, neque Memorix Pofterorum deneganda. Acillaaltera Credulitas, quz non Hiftoriz,aut Nar- rationibus, fed Artibus & Opinionibus tribuicur, du- plex eft: Aut cüm Artibus ipíis,aut cli m Authoribus in Arte nimiüm credimus, Artes ipfz, quz plus habent ex Phantafià, & Fide, quàm ex Ratione, & D«mon!lra tionibus, funt precipue tres, Affrologia,Naturali: Magia, Q2 Alchymia; quarum tamen Fines noníunt ignobiles. Profiterur enim Aftrologia, Superiorum in Inferiora, Influxum & Dominatum recludere. Magia fibi propo- nit Naturalem Philofophiam, à vatieiate Speculationü, ad Magnitudinem Operum reuocare. Chymica in fe fufcipit, Partes Rerum Heterogeneas, qua in Corpor:- bus LI 2De Zlugmentas Scientiarum.» bus Naturalibus latent & implicantur, feparare & ex- trahere; Corporaque ipfa, inquinata depurare, impc- dita liberare, immatura perficere. Sed Viz, atque Ra- | tiones, qua ducere putantur ad hos fines, tam in Theo- riàillarum Artium,quàm in Praxi, Erroris, & Nugarum plena funt. Neque adcó traditio (ae vt plurimum, candida eft, fed Artificiis; & Latebris munita. Chymi- cz tàmen hoccerté debetur, quod veré comparari pof- | fic Agricole apud Zifopum, qui e vità exiturus, dixit fi- | liis, Se agr coim magnam Auri, inV ined, nec [atis meminil]e | quo loco. defoffam veliquife : Qui cüm Vineam dili- | genter Ligonibus vbique inuettiflent, Aurum quidem | repererunt nullum; fed tamen Vindemiam infequentis Anni, propter foffionem circa radices vitiuni, tulerunt longé vberrimam : fic ftrenui illi Chy rniftarum Labo- res, & Molimina, circa Aurum conficiendum, haud paucis nobilibus Inuentis, & Experimentis, tum ad se- ferandam Naturam, tum ad víus Vita apprime idoneis, uafi Facem accenderünt. : | id Illa'autem Credulitas, quz certos Scientiarum Áu- | rhores;Dictatorià quadam Poteftate muniuit vt edicant, non Senatorià vc confulant, ingens damnum Scientijs intulit ; tanquam przcipua caufa, qua tantopere illas afflixit & depreffit, vt abfque infigm aliquo Augmento; | exangues iacerent, Hinc nempe fa&um eft, vc in Arü- bus Mechanicis,primi Inuentores pauca exeogitaucrint, | Tempus reliqua fuppleuerit, & perfecerit ; at in Scien- tijs, primi Authores longiflimé penetrauerint, Tempus plurima detriuerit , & corruperit. Sic videmus Tor- mentariam, Nauticam, Typographicam, fub initijs im- perfe&tas, & propemodüm informes fuiffe, & cxercen- tibus oncrofas, temporis veró progreffu, expolitas, & accommodas. At contrà Philofophiz,& Scientiz Ari- ftotelis, Platonis, Democriti, Hippocratis, Euclidis, Ar- chimedisjin ipfis illis Authoribus viguerunt, trau tem- poris Liszg PnRiwvs. poris degencrárunt, poris & non minimum fplendo- ris amiferunt: Cuius rei non cft alia ratio, quàm quod in Artibus Mechanicis, Ingenia multorum in vnum co- ieruüc; in Arübus, & Scientijs Liberalibus , Ingenia multorum fub vno fuccubuerunt ; quem ramen ipfum Íepenumeró Sequaces fui, potiüs deprauárunt, quàm illufiràrunt, Vt enim Aqua non aícendet altiàs, quàm Caput Fontis, à quo promanat; ita Doctrinaab Ari- ftotele deducta, fupra Doctrinam Ariftorelis nunquam | affurge. Ideóque etfinon difpliceat. Regula, Oportet | difcentem credere ; huictamen coniungéndum elt; Opor- tet iam edoctum iudicio [uo vti. Difcipuli enim debent Magiftris temporariam Íolàüm Fidemyiudiciique fufpen- fionem, donec penitüs imbiberint Artes ; non autem plenam Libertatis eiurationem, perpetuamque Ingenii. | Íeruitutem. Quare, vcabíoluam hancpartem, hoc ran- tüm adiiciam ; Magnis Authoribusfuls fic conftet Ho- nos, vt Authori Authorum,& Veritatis Parenti Tempo- ri, non derogetur, ij Explicauimus tandem tres Doótrinz Intemperies, fiue Morbos ; preter quos nonnulli funt,.non tam Morbi confirmati, quàm vitiofi Humores ; qui tamen non adeó occulti funt, autlarentes, quin in multorum fenfum, & reprehenfionem incutrant, idcóque ncut- quàm prztermittendi. : Horum primus eft immodicum Studium duorum: Extremorum , Antiquitaris & Nouitatis : Quà in re Temporis Filiz male patriffant : Vt enim Tempus pro- lem deuorat, fic hac fe inuicem, dm Antiquitas nouis inuideat Augmentis, & Nouitas non fit contenta Re- centia adiicere, nifi Vetera prorsüs eliminet, & reiiciat. Certé Confilium Proplietz. vera in. bàc re Norma elt : State fuper cvids antiquas, Q9 videte quamam fit pia recta... Q7 bona, t9 ambulate ine. Antiquitas eam meretur Rc- uerentiam, vt Homines aliquandià gradum fiftere, & fupra | "De Zlugmenti Scientiarum.» fupra eam ftare debcant;atque vndequaque circumfpi- cere, quz fit via optima: quàm autem de vià ben? conftiterit, runc demüm non reftitandurm, fed alacritér progrediendum; Sané, vt verutn dicamus, Antiquitas feculi, Iuuentws mundi : Noftra profe&o fünt Antiqua Tempora, cüm Mundus iam fenuerit; nonca , qux computantur ordine retrogrado, initium famendo à Seculo noflro... | | Alius Error prióri oriundus, eft Sufpicio quzdam & Diffidentia, qux nihil nunc poffe inueniri autu- mat, quo Mundus ram diü carere potuit:ac fi illa Ob- ic&io conuenireterga Tenipus, quà Luciariüs impetit Iouem, ceterofque Ethnicorum Deos : Mrratuür enim, cur tot olim genuerint Liberos, nullos auteni [uo Seculo ? interrogat, iocans, ecquid Septuagenari iam e[fent,aut lege Pappia contra Senum Nuptias lata con[Iriéti ?. fic viden-. tur Homines fubuereri, ne Tempus cfleetum iam factü fit; & ad Generationem ineptum. Quin pociüs Leuitas Hominum, atque Inconftantia, hinc optimé perfpicí poteft, qui donec res aliqua perfecta fit; eam mirantur ficri pofle; poftquàm facta feme] eft, iterum miran- tur cam iam pridém factam non fuiffe. Ita Alexandri Expeditio in Afiam, habita cft initio, pro vafto, & ar- duo admodüm Negotio ; quam tamen pofteà placuit Liuio in tantum cleuare, vt diceret de Alexandro, Ni/ |. aliud quàm bené aufus eSt "pana. contemnere. Idem Co- lumbo cuénit circa Occidentalem Nauigationem. Sed in Rebus Intelle&ualibus, hoc fit multó frequentius, vti videre eft in plerifque Propofitionibus apud Eucli- dcin, quz antequàm demonftrentur, mirz videntur,& | quibus quis non facile affenferit ; poft Demonftratio- nem autem factám, arripit eas Mens per Retra&ionem quandam (vt loquuntur Iureconfulti) tanquam anté perfpectas & cognitas, | Alius Error fuperiori affinis, eft corum, quiomnium Sectarum, LiszgR Pniwxvs. Scétarum, atque Harefium. veterum , poftquàm cx- cuffe fuiffent, & ventilatz, optimam femper obtinu- ifle, pofthabitis aliis, exiftimant. Itaque putant, fi quis de integro inftitueret inquifitionem , & examen, non poflet non incidere in aliquas ex reiectis Opinio- nibus, & poft reiectionem amiflis, & obliteratis : quafi vero Mulutudo, aut etiam Sapientes Multitudinis de- liniendz: grati , non illud (zpé probárint, quod po- pularc magis , atque leue fit; quàm quod folidum, atquealté radices agens; Tempus fiquidem fimile eft Fluuio, qui leuia, atque inflara ad nos deuchit, folida aurem, & pondus habentia fübmergit. Alius Error à reliquis diuerfus, eft przmatura atque proterua. Reductio Do&rinarum in Artes, & Mce- thodos; quod cüm fit, plerunque Scientia aut pa- rüm, aut nihil proficit. Nimirum vt Ephebi, poft- uam Membra & Lineamenta corporis ipforum, per- fecté efformata funt, vix ampliüs crefcunti fic Scien- tia quamdii in Aphoriífmos, & Obferuationcs fpargi- tur, crefcere poreft, & exurgere; fed Methodis femel circumfícripta, & conclufa, expoliri forfan & illuftrari, autad Vfus Humanos edolari poteft, nori autem porró mole augeri. | Alius Error fuccedens ipfi, quem poftremo notaui- | mus, eft, quod poft fingulas Scientias, & Artes, fuas in Claffes dittriburas, moxàplerifque; Vniueríali rerum cognitioni, & Philofophiz Prima renunciatur; quod quidem profe&ui Do&trinarum inimiciffimü cft. Pro- fpectationcs fiunt é Turribus;aut Locis przaliis, & im- poffibilc eft, vc quis exploret, remotiores, interiorefque Scientiz alicuius partes , fi ftet fuper Plano eiufídeni Scientiz;neque Altioris Scientiz veluti Speculam con- Ícendar. Alius Error fluit cx nimià Reuerentià, & quafi Ado- ratione Intelle&ás Humani ; vnde Homines abduxere F z Íe "De Zluginenta Bctentiarum.» Íc i Contemplationc Naturz, atque ab Experientià, in proprijs Medixationibus, & Ingenij Commenris, fáf- que déque volutantes.. Ceterum przclaros hos Opi- natorcs, & (tira loqui licet) Intellectualiftas , qui ta- men pro maximé Sublimibus, & Diuinis Philolophis haberi folent, reété Heraclitus perílrinxit, Homines, in- quit, querunt V. eritatem in Microco[mis fiis, non in Mun- do: maiori. Refpuunt enim quaft Abecedarium Natu- rz, Primumquein Opcribus diuinis tyrocinium;quod fi non facerent, potuiffent fortafsé gradatim & fenfu, polt Literas fimplices,& deinceps Syllabas,ad Textum & volumen ipfum Creaturarum expedite legendum | afcendere. Atilli contra, iugi mentis agitatione, vrgent & tanquam.inuocant fuos Genios; vt vaticinentur cis, edantq; Oracula,quibus merito & fuauitér decipiuntur. Alius Etror huic pofteriori finitimus cft,quod homi- nes pius imbuanr, & inficiant Meditationes, & Do- &rinas fuas,Opinionibus quibufdá, & conceptib" pro- -ptijs, quos poriffimüm in Admirationc habent;aut Ar- tibus, quib!makim? addicti, & confecrati funt; cztera | omniaillisdeliciis inficientes,& quafi intingentes,licet | Fuco admodüm fallaci:Sic fuz Philofophiz immifcuit Plato Theologiam, Ariftoteles Logica, fecunda Schola Platonis, (Procl" fcilicet & reliqui) Mathematicas. Iftas |. enim Artes folebantilli,tanqua Filiolos fuos Primoge- |: nitos fuauiari.At Chymici é paucisExperimentis;ad Fo- |. culü & Forriacé,nouá Philofophiá excuderüc.Et Gilber- c Popularis nofter,Philofophia alia ex Magnete elicuit. Sic Cicetó; cüm variasopiniones de naturà Anima re- |: cenfcns,tandé in Muficü incidiffet,qui Animá effe Har- |. moniá ftatuebar,faceré dixit, Hic ab arte fita uon receffüt. |. Scd de hocgen" Errorib'appofité,& prudentér;ait Ari- [toteles, $i refpiciunt ad pauca,de facili pronunciant. Alius-Error eft Impatientia Dubitandi, & cceca Fe- (inatio Decernendi;abfa; debità,& adultà Sufpenfione ! Iudicii. Lisrza Pniwvs. Iudicij. Nam Biuium Contempladonis, nó eft diffimile Biuio Actionis,à Veteribus fzpiüs memorato : cuius al- tera viajinitio plana & facilis crat,fine aut& imperuia; al- tera ingredient afpera erat, & cófragofa, vbi pauló pro- cefferis,expedira,& equabilis: Haud fecüs in Contem- plationibus,íi quis à certis ordiatur,in dubia deíinet ; fin à dubijs incipiat, eáque aliquandiüà patientér toleret, in certis exitum reperict. -— Similis Etror feoftendit in modo tradendi Do&triná, qui, vt plurimum, eft Imperiofus & Magillralis,nó Ingc-* nuus & liberalis ; ita demüm compofitus,vt poriàs Fidé imperet, quàm Examini fubiiciatur. Non negauerim in fammariis Libellis, ad Praxim deltinatis, hanc formulá Scientiis vtrumque Exiremü vitandü cenfeo, ram Vellei Epicurci;niltam metuentis, quam Ne dubitare de re ali- quà videretur ; quam Socratis, & Academiz, Omnia in "dubio relinquentium, | Candori. potius ftudendum, Reíque maiore aut. minore contentione. tradenda, prout Rationum momentis parcilis, aut pleniüs fint probata. | | Alii Errores funtin Scopis,quos Homines przfigun fibi,& in quos Conatus fuos,& Labores dirigunt.Cium enim diligentiores Literarum Coryphzi;ad id collimare debeant przcipué, vt Arti quam profitentur , aliquid ; przclarum adiiciant ; hi contri in fecondis tanrummo- dó coníiftere fat habent ; vel fubcilis Interpretis,vel An- tagoniftz: vchementis & neruofi, vel methódici Abbre- uiatoris nomen ambientes : vnde. Reditus & Vectiga- lia Scientiarum augeri poffunt, Patrimonium & Fun- | dus minime. T Omnium autem graüiffimus Error in Dcuiatione ab | vlümo Doctrinarum Fine confifti. Appetunt. cnim Homines Scientiam, alij ex infità Curiofitate, & irrc- quieià; alij Animi caus, & delectationis ; alii Exifti- mationis ———À | Ícribendi retineri poffe, verüm in iuftis Tractatibus de | 27 —M—— 4.6 mationis gratià ; alii Contentionis ergó, atque vt in ' €«De Alugmentü Sctentiarum.» Differendo fuperiores fint ; plerique propter Lucrum & Victum ; Pauciffimi, ve Donum Rationis diuinitus datum,in víus humani generis impendant. Plané;qua- fi in Do&rinà quzreretur Le&ulus; in quo tumultu- ans Ingenium, & zítuans requiefceret ; aut Xyttus | fiue Porticus, in quo Animus dcambularet liber, & va- gus :aut Turrisalta, & edita, de quà Mens ambitiofa; & füperba defpectaret ; aut Arx, & Propugnaculum ad Contentiones, & Przlia ; autOfficina ad quaftum, & | mercatum ; Et non potilis locuples Armarium, & Ga- zophylacium, ad Opificis rerum omnium Gloriam, & Vitz Humanz Subfidium. Hoc enim illud eft, quod reuerà Doctrinam, atque Ártes condecoraret, & attol- leret, fi Contemplatio, & Actio, ar&tiore quam adhuc vinculo copularentur. Quz certé Coniuncio talis fo- ret, qualis eft fupremorum duorüm Planetarü Syfygia, cüm Saturnus Quieris, & Contemplationis Dux, cum Ioue Duce Societatis, Agendique confpiret. Quanquam cüm de Praxi, atque A&ione loquor, nullo modo ad Doctrinam Profefforiam, & Lucrofam innuo : Neque enim me fugit, quantopere hoc ipfum, Progreffionem Dodatinz, & Amplificationem moretur ; perindé qui- dem vt Aureum Malum, ante Oculos Atalantz proie- | &um, quod vt tollat, dum fle&it fe, Curfus intereà im- peditur ; Declinat curfus, Aurumá, "volubile tollit. Neque rursüs mihi in animo eft, quod de Socrate di- |. &um erat, Pbilofophiam deuocare de Calo, vt tantum- modo cver[aretur in. Terris ; hoc eft, Phyficam fcponi, vt Moralis Philofophia, & Politica celebraretur fola : fed quemadmodum Cclam & 'Terra fimul. confpi- | rant, & confentiunt, ad Hominum tuendam vitam, |. atque iuuandam ; ita fané hic Finis effe debet vtriufq; Philofophiz, vt reic&tis vanis fpeculationibus,& quic- quid Mn MEC rrr ———Á —— Lis£sg PEiMvs; uid inane, ac flerile éft, conferueiur quicquid folidü ell ac fructuofüm; vt hoc pacto, Scientia non fit tan- quàm Scortum, ad Voluptatem, aut tanquam Ancilla, ad quzftum ; fed tanquàm Sponía, ad Generationem, Fructum, atque Solatium honeftum.— | Iam explicaffe videor, & quáfi Diffectione quàdam aperuiffe, vitiofos illos Humores; aut faltem corüm pracipuos, qui non folüm obftitere profectui Litera- rüm, verüm etiam culpandis ijfdem anfam dedere. Quod quidem fi nimiis ad viuum fecerim ; nieminiffe oportet, Fidelia vulnera amantis, [ed dolofa Ofcula malig- nanti.. Vccünque, hoc certé mihi videor affecutis; vt mercár fidem in fequenti proecoriio, càm in füperiori Cenfíurà tam liberé egerim. Nequé tamen in animo eft mihi, Panegyricum Literarum fcribere; aut Hym- nüm Máfis prccinere, licet forfiàn dià iam fit, ex quo Sacrá earüm rité celebrata fint : fed confilium | eft abíque Pigmentis, & Hyperbolis, verum doctrina contra alias res Pondüs, excipere & perpendere, verum- que eius Valorem & Pretium, ex Teftimonijs Diuinis atque Hümanis exquirere. Primó igitur quzramus Dignitatem Scientix ingár- chetypo, fiue Exemplari ; id cft, in Attriburis, atque ACtis Dei, quatenüs reuelantur Homini, & fobrié in- dagari poffunt. Quà in re, non competit appellatio Doctrinz, ciimi omnis Doctrina fit Scientia acquifita ; nulla autem Cognitio in Deo acquifita eft, fed Origi- nalis. Itaque aliud querendum eft ndmen, Sapiezzia . (cilicet, vt facra Scripturz eárm indigetarit. Sic aütem fe rés habet : In operibus Creationis, du- plicem Virtutis Diuinz Emanationem videmus , qua- rüm vná ad Potentiam refertur, altera ad Sapientiam: Illà praciptié cernitur in creandà Mole Materíz , hzc | in Pülchriuidine Forma difponendà. Hoc pofito notandum eft; nihil in Creationis Hiftorià ebat quin N * - 4.0 , De Zugmenti Scientiarum, quin fuerit confufa illa Coeli Terrzque Maffa, & Ma. teria, vnico temporis momento creata ; cui tamen dif- ponendz,digerendzque fex dies fuerunt attributi:adcó fignantér Deus Opera Potentiz, ac Sapientia difcrimi- nauit. Cui accedit, quod de Materie Creatione, me- moriz proditum non fit, dixiffe Deum, Fiat Calum 09 Terra, ficut de fequentibus operibus dictum eft; fed nudé atque actualiter, Dew creauit Colum, (7 Terram : ita vt Materia videatur ; tanquam Manu facta, For- mz vero Introductio ftilum habeat Legis, aut De- creti. Pergamus à Deo ad Angelos, quorum Natura dig- natione eft Deo proxima, Videmus in Ordinibus An- gelorum (quatenüs fides adhibenda Cocletti illi Hic- rarchiz, quai Dionyfij Areopagite nominc euulgatur) primum locum obrinere Seraphim , Angelos fcilicet . Amoris ; fecundum Cherubim, Angelos Illuminationis; tertium autem Locum, & fequentes, T/rontz, Principa- bus, caterifqué Angelis Potentiz, & Minifterij conce- di :vt ex hoc ipfo ordine, ac diftributione clarum fit, Angclos Scientiz, & Illuminationis, Angelis Imperij Wes praponi. A Spiritibus, & Intelligentijs, ad Formas Senfibiles & Materiatas defcendentes, legimus primam Forma- rum ereatarum fuiffe Lucem ; quz in Naturalibus & Corporeis, Scientia in Spiritualibus atque Incorporcis refpondet. 3er ; Sic in Diflrributione Dierum, videmus Diem, quà requieuit Deus, & contemplatus eft Opera fua, benc- dictam fuiffe fupra omnes Dies, quibus creata cft, & difpofita Fabrica V niuerfi. Poft Creationem abíolutam , legimus Hominem collocari in Paradifo, vt illic operaretur : quod quidem Opus, aliud effe non poterat, quàm quale pertinet ad Contemplandum ; hoc eft, cuius Finis, non ad Ne- ceíTitatem LiskR PnuiMvs. ceffiratem aliquam, fed ad Dcle&iationem, & A&iuica- rem fine Moleltià, referri poffit :! cüm enim tunc tem- poris, nulla potuerit effe Creature Reluctatio, nullus füdor. vultis, ncceffario. fequitur. A&tiones Humanas, ad Voluptatem, & Contemplationem, non ad Labo- rem, aut Opus comparatas fuiffe. Rursus prima Ho- minis A&iones, quas i Paradifo exercuir, duas fümma- tias Scientiz partes complexa: funt : Hae erant, Infpectio Creaturarum, & Impofitio Nominum. Nain Scientia illa, qux Lapfum introduxit (quod & ante monuimus) nonerat Naturalis Scientia circa Creaturas; fed Mora- lis Scientia de Bono & Malo ;..ex hàc fappofitione, uod Dei Mandata, aut Vetita, non effent Principia Boni & Mali, fed quod alias haberent illà Origines ; uorum cognitionem affe&auit Homo, "fcilicet vt to- ralitér à Deo deficeret, & fibi ipfi;fuoque arbitrio pror- fàs inniteretur. | ium X» cnin: - Veniamus ad ea, qux ftaum poft Lapfurn contigere. Videmus (vt innumera funt Sacraruni Sciiprurarum Mylteria, faluà femper veritate Hiftoricà. & Literali') imaginem duarum Vitarum,Contemplatiuz nimirüm & Actiuzjin Perfonis Abelis & Caini,inque eorum in- ftituris, & primitiuis viuendi Ratiombus delineatam : Quorum alter Paftor erat (qui propter Otium & Quie- tem, liberámque Coeli Afpe&um, Typus eft vitx The- oricz ) alter Agricola (laboribus fcilicet fatigatus, & afpe&tu in Terram defixus.) Vbi cernere eft; Fauorem, Electionemque Diuinam, ad Paftorem acceffiffe, non ad Agricolam. Sic ante Diluuium, Sacri Faftij inter pauciffima,qua deco feculo memorantur, dignati funt. memoriz pro- dere, Inuentores Muficz, atque Operum. mcrallico- rum. Sequenti Seculo poft. Diluuium, grauiflima pona, quà Deus Humanam $Superbiam vltus cft, fuit Confüfio Linguarum, quà Doctrinz liberum G Com- Al e De Zugmentis Scientiarum » Commercium, & literarum ad inuicem Communica- tio maxime interclufa cft. Dcfcendamus ad Mofem Legis-latorem, & primum | Dei Notarium, quem Scripturz ornant hoc clogio, quod gnarus G7 peritus e[et Omnis doctrine ZEgyptiorum. Quz quidem Gens inter vetuftiffimas Mundi Scholas numeratur. Sicenim Plato inducit /Egyptium Sacer- dotem dicentem Soloni ; Pos Greci femper Pueri e[ls, nullam "vel Scientiam Antiquitatie, vel Antiquitatem Sci- entie babentes. Perluftremus Caremonialem Legem Mofis, reperiemufque prater Chrifti Prefigurationem, Diftin&ionem populi Dei à Gentibus, Exercitium | Obcdientiz, aliofque eiufdem Legis Víus facros, non- nullos do&iffimorum Rabbinorum, haud inutilem circa cam nauaffe operam, vt feduló eruerent, quan- doque Naturalem ; quandoque Moralem Senfum Ca- remoniarum, & Rituum. Exempli gratià, vbi de Leprà dicitur; $2 efflorwerié: difcurrens Lepra, Homo mundus eyit, Q9 non recludetur , frm caro "viua im eo. erit, immunditie condemnabitur, Q9 ad Sacerdotis arbitrium feparabitur.....Ex hàc Lege colligit vnus corum Axi- oma in Naturà; Pwrredipem. pefHilentiorem effe, ante, quam pof] Maturitatem. Alius Morale Documen- tum clicit, Homines flagitis "vndique coopertos , sni- niis corrumpere publicos mores, quam mediocriter, Q9 ex jerte. tentum. malos : adeó vt ex hoc, & fÍimili- bus locis cius Legis, prater Senfum Theologicum, haud pauca ad Philofophiam Spectantia Spargi videantur. | Si quis etiam. eximium illam Tobi Librum di- ligentér euoluerit, plenum eum, & tanquam gra- uidum, Naturalis Philofophiz Myfteriis deprchen- det. Exempli gratià ; circa Cofmographiam, & Ro- tunditatem Terre, illo loco, Qwi extendit Aquilo- uem [über vacuum, 2 appendi terram fuper mibilum. Vbi LisreR Pnimwxvs. Vbi penfilis Terra , Polus Ar&ticus, & Coeli conucxi- tas in extimis, haud obícuré infinuantur. Rursüs circa Aítronomiam,& Afterifmos illis verbis,Spirztu: eiu or- nauit Calos, 9 ob[letricante manu eius eduékus e$? Coluber tortuofiu. Ec alio loco, Nunquid. coniungere "valebis sui- cantes [ellas Pleiadas, aut gyrum Aréburi poteris diffipare ? vbi immota configuratio ftellarum Fixarum, paribus interuallis femper inter fe diftantium , elegantiffimé deícribitur. Item alio loco , Qu facit Ar£furum, 07 OQriona, i2 Hyadas, 47 Interioraduflri. Vbi iterüm in- nuit depreffionem Antarctici Poli, eamque defignat nomine Znteriorum Auf?ri, quia Aufkrales ftella noftro Hemifpherio non cernuntur. Circa generatio- nem Animalium : 4nnon. fcut lac mulfili sue, (7. fécut cafeum coagulasli me, &c? Circarem Metallicam, Ha- bet Argentum venarum fuarum principia, (9 Auro locus e8 in quo conflatur, Ferrum de terrà tollitur, Q9 Lapis folutw calore in «s vertitur. Ec Íequentia in codem Capite. Paritér & in Perfonà Regis Salomonis , videmus Donum Sapientiz, tum in Pctitione ipfius, tum in Conceflione Diuinà, dmnibus terrenz , & temporalis Felicitatis. Bonis przlarum. Virtute cuius Doni, & Conccffioriis, Salomon egregie inftructus, non folüm Ícripfit infignes illas Parabolas; fiue Aphorifmos de Diuinà, atquc Morali Philofophiá ; veràm etiàm com- pofuit Naturalem Hi(loriam omnium Vegetabilium, A cedro (uper mentem , 'v(que ad suu[cum. fuper murum, (qui nihil eftaliud, quàm Rudimentum plantz, Putre- dinis & Hcrbz Medium) Omniámque etiàm, qua re- [pirant, & mouentur. Imó idem Rex Salomon,quam- uis excelluerit Opibus ,. Magnificentià ZEdificiorum, Claffc, Famülitio, Nominis celebritate, & reliquis que ad gloriam pertinent, nihil tanieriyex ifto Gloria fcecte, fibi ipfi decerpir, aut affumir, prater Decus [nquiren- di, & Inueniendi veritatem. Sic enim difcrté ait ; G/o- G z fia | 43 44 "De ZAlugmentis Scientiarum.» ria Dei e$t velare everbum, 2 gloria Regts inuefligare fcr- - monem. Ac fiDiuina Maicílas innoxio illo, & bene- . uolo puerorum Ludo dele&aretur, qui ideo fc abfcon- dunt, vtinueniantur : quafiquectiam nihil effet hono- rificentius Regibus, quam Dei Collufores effe in co- dem Ludo ;prafertim cüm tot Ingenijs imperent, uti- taque opcs praftó habeant, quibus omnis Secreti In- ucftigado abfolui poffit. Nec vero alitér hec difpenfauit Deus, poftquàm Sáluator nofter in mundum veniffet. Ille enim priüs, potentiam oftendit füam, in profligandà ignorantià, vbi cum Doctoribus, & Sacerdotibus differeret in Templo, quam in fubiugandà Natur , tot & tantis editis Miraculis. Aduentus quoquc Spiritás Sancti; przcipué adunibratus, atque cxpreffus fuitin fimilitu- dine, àcDonó Linguarum; quz funt duntaxat Vehi- cula Scientis/. /—- 000. I | Itain feligendis illis Inftrumentis qua adhibuitDeus ad fidem diffeminandam ; . initio Homirics euocauit plané indoctos, & illiteratos; ptxterquam quod Spi- ritàs Sancti Afflatu inflructi fuiffent ; quo cuidentiüus Virtutem fuam Immediatam, & Diuinam declararet, omnemque Humaná Sapientiam deprimeret. Quam- primüm autem Confilium fuum in hác parte perim- pletum effet, mox in proximá Succeffione Tempo- rum, Diuinam Veritatem fuam, alijs Doctrinis veluti pediffequis comitatam, in Mundum immifit. Itaque D. Pauli Calamus, (qui inter Apoftolos folus literatus fuit) in Scripturis Noui Teftamenu, przcipué à Dco adhibitus eft. | ; Sic & nouimus complures cx antiquis Epifcopis & Patribus, cgregié fuiffein ómni Ethnicorum Eruditio- nc verfatos. Adcó vr Edictum Iuliani,quo cautum eft, ne Chriftiani ad Scholas, & Gymnafia mitterentur, petniciofior machina, ad expugnandam Fidem Chri- ftianam, jan z LisrR PaiIMvs; ftianam, quam cruenta Superiorum Imperatorum Per: fecutiones, habitum fuerit. Neque Gregotii primi, Epi- Ícopi Romani (cztera viri egregii) /Emulatio, & In- uidentia, qui Ethnicorum Authorum, & Antiquiratum memoriam obliterare ftudebat, in bonam partem, et- iam apud viros pios, accepi eft. 'Quinimó folà Chri: ftiana Ecclefia, inter Inundationes Scytharum à Plagis Seprentrionalibus, & Saracenorum ab Orientalibus, pretiofas gentilis Eruditionis Reliquias, iam-iam fundi- tlis perituras, finu & gremio fü6 conferuaujt. Nuper etiam intueri licet Iefuitas, ( qui' partim ftudio proprio, partim ex amuladione Aduerfariorim, Literis ftrenué incubuerunt ) quanturii fübfidij, viriumque, Romanz Sedi reparandz, & ftabiliendzattulerint. Quare vt abfoluam hanc Partem, duo fant precipua Officia, & Minifteria, preter Ornatum; & Illuftratio- nem, quz Fidei Religionique lumarioóres Literz per: foluunt. Vnum, quod efficacia fint Incitámenta, ad Diuinam Gloriam exaltandam;'& celebrarídàm : ficut enim Pfalmi, & aliz Scripturz, crebró rios inuitant ad Contemplationem, Przdicationemque mágnificorum, & admirabilium Operüm Dci ; ita, f1 tantüm in eo- rum fpecie externà, fc vt fenfibus noftris fe exhibent, hzreremus; eandem faceremus iniuriam Maieftari diui- nz, ac fi de Optlentià, & copiá nobiliffimi Gemmatii, ex iis quz: palàm exponuntur iti pergulà, iudicaremus. Alterum; quod fingulare Remedium, Antidotumque exhibeat Philofophia, contra Infidelitatem :& Errores. Nam Saluator nofterinquit, Erratis vefcientes Scriptu- "ray Potentiam Dei." N bi duos Libros, né in Errores incidamus, proponit nobis euóluerídos : primó Volu- men Scripturarum, qua: Voluntatém Dei, dein Volu- men Creaturarum, quz Potrentiam reuclant: Quorum pofterior, veluti Clauis cft prioris, non foliim Initel- lectum noftrum aperiens, ad genuinam Scripturarum Men:em, 46 "De /ugmentis Scientiarum.» Mentem, ex generalibus Regulis Ratioriis, & Legibus Sermonis expromendam ; Sed porró ctiam pracipue Fidem noftram referans, vt in feriam ingrediamur Om- nipotentiz Diuinz Meditationem, cuius Characteres maximé infculpti eius Operibus, & incifi funt. Tan- uum de Diuinis Teftimoniis, ác Iudiciis, pro verà Dig- nitate, & Pretio Do&rinz, dictum fir. Quantüm ad Humana Teítimonia, & Argumenta, tam latusaperitur Campus, vt in Tractatu hoc breui, & preffo; dele&tum potius adhibere deceat, quam copi- àm. Primó itaque Summus apud Ethnicos Honoris Gradus fuit, Diuinarn Venerátionem, Cultumque con- fequi : ( Quod quidém Chriftianis eft ranquàm Fru&us vetitus :) Nunc vero loquimur feparaüm de Iudicijs Humanis. Iraque ( vt cocpimus dicere ) apud Ethnicos, ille quem Graci Afotheofrn, Latini Relationem inter. Di- uos vocárunt, Supremus Honor fuit, qui Homini ab Homine tribui poffet : prefertim vbi non ex Decreto, auc Edid aliquo Imperij ( vt Cafaribusapud Roma- ' nos ) fed ex Opinione Hominum, & Fide internà, vl- tró deferrerur. Cuius Honoris tam excelfi, Gradus qui- dam erat, Et Terminus medius. Quippe füpra Huma- nos Honores, Heroici numerabantur, & Diuini ; in quorum diftributione hunc ordinem tenuere Veteres. Rerumpub. ,conditores, Legiflatores, "Tyrannicidz, Patres Patriz, quíque in rebus ciuilibus optimé meru- eruncinfigniti funt titulo Heróum tantüm, aut Semi- deorum, quales fuere T/efew, Minos, Romulus, cac- terique : Ex altetà Parte, Inuentores & Authores noua- | rum Ártium; quique Vitam Humanam nouis Com- modis, & Acceílionibus dotàrunt, femper confecrati fant inter Deos ipfos Maiores, quod Cereri, Baccbo, Mercurio, Apollini, & alijs contigit. Quod certé iure, & fano cum iudicio factum eft. Nam priorum Benc- merita intra Vnius ZEtatis, aut Nationis limites, feré coercentur ; | | —Lbi:BgR coercentur; nec abíimilia funt. Imbribus tempelli- uis, & benignis, qui quamuis frugiferi fint, atque op- tabiles, tamen pro illà Tempeftate tantüm, quà deci- dunt, atque pro Amplitudine Tra&tüs Terra, quam ir- rigant, vules funt; Pofteriorum veró Beneficia, vt ip- fis Solis, & Cocleftium Munera, Temporibus perpe- tua, Locis infinita funt : Illa rursüs, cum contentione, & perturbatione, vc plurimüm coniuncta funt; hzc habent verum Characterem Diuinz. Prafentiz, veni- untque in aura leni, abíque tumultu, aut ftrepitu. Neque fané Do&trinz Méritàm in Ciuilibus, & in reprimendis Incommodis, quz Homo Homini in- fert, multum cedit illi alteri, in fubleuandis Huma- nis Neccílitatibus, que ab ipsà Naturà imponuntur. Atque hoc genus Mcriti, optimé adumbratum fuit fub illà.fictà Narratione, de Theatro Orphei ; vbi fin- gulz Beftiz, Auefque congregata funt, qux Appcti- tuum fuorum innatorum immemores, Przdz, Ludi, Puenz, amicé placidéque vnà ftetere; Cytharz con- centu, & fuauitate captz. Cu üs Sonus vbiaut ceffa- ret, aut maiorifonitu obrueretur, omnes illico Ani- mantes ad ingenium redibanr. Quiàin Fabulà elegan- tér defcribuntur Ingenia, & Mores Hominum, qui variis, & indomitis cupiditatibus agitantur, Lucri, Li- bidinis|Vindi&z: qui tamen quamdià Aures przbent, Preceptis & Suafionibus Religionis, Legum, Magi- (trorum, in Libris, Sermonibus, & Concionibus,clo- uentér, & fuauitérmodulantibus, tam dià Pacem co- lunt, & focietatem ; Sin ifta fileant, aut Seditiones, & Tumultus obílrepant; omnia diffiliunt, & in. Anar- chiam, arque Confufionem relabuntur. Sed enim hoc clariüscernitur, cüàm Reges ipfi, aut. Magnates, aut Prafecti eruditione praditi finc. Vt vr enim fuisaddi&us nimiüm Partibus videatur, qui dixit, Ttm demum Rep. fore felices, cum aut Philofophi rognani., PRIMvs. a iig EUR 48 "De Zugmentu Scientiarum. regnant, aut Reges philofopbantur ;. Hoc tamen experi- entià notum ell, fub eruditis Principibus, & Cutto- dibus Reip. fecula maxime fzlicia fuiffe. Quamuis enim Reges ipfi, fuos habeant Exrores & Vitia, Affe- &ibus fcilicet; & prauis confuetudiriibus pro more caterorum Hominum obnoxii ; tamen Doctrinarum fi accedat Lumen, anticipatz quzdam Notioncs, Re- ligionis, Prudentiz, Honeftatis, retinent eos, & ab om- ni prcipiti, & immedicabili Exceffu, & Errore refrz- nant ; Aurem femper vellentes,etiam cüm Confiliarii, & Domeftici filent. Quin Senatores ipfi-& Confilia- rii, qui Literis exculti. funt, Solidioribus innituntur | Principiis, quam qui ab Experientià tantüm edocti | (unt ; illis ex longinquo profpicientibus Pericula, &c | maturé propulfantbuscüm ifti tantüm ex propinquo, & cominus fapiant, nihil videntes nifi quod imminct, & tunc demüm Agilitate Ingenii fui, fc in ipfo Pericu- lorum articulo, expedire, & eripere poffe confidentes. Quz Felicitas Temporum fub eruditis Principibus ( vt lempér breuitati Studeam, adhibens non nifi lc- &iffima queque Exempla, & maxime illuftria) pra- cipué cernitur coin Seculo, quod à Morte Domitiani Impcratoris, víquead Imperium Commodi defluxit; Succeffionem fex Principum eruditorum,autcerté eru- ditioni impensé fauentium, comple&ente ; omnium- que, : fi temporalia Bona fpcctemus ) quz vnquam vidit Roma, totius Orbis tunc Epitome, longé flo- rentiffimo. Id quod Domitiano, pridiecius dici, quo interfe&us eft, in Somnis premonftratum erat. Quip- pe qui videre vifus eft, Caput aureum fibi pone ceruicem enatum effe : Quod fané vaticinium, Aureis illis fubfe. uentibus Seculis,adimpletum eft ; Dequibus figilla- um fed breuiffimé verba faciam. Nersua Vir doctus fuit, Apollonij illius Pytha- gorei Familiaris, & quafi Difcipulus, qui etiàm feré LiskR. PRanu vs : 49 feré expirauit, in Veríu. illo Homeri, — Tei Phube tuis lachrymas whei[cere moffvas. Traianus non ipfe quidem doctus, ed Doctrinz Admi- rator, & erga Litcratos muhiíicus, Bibliorhecarum In- [Litutor, & in cuius.Aülà ( licet Imperatoris Bellicofi ) Profeffores. & Padagegos gratiofiflimos fuiffe, Me- morie proditum eft. Adriag curiofilinns Morrali- | um, & inexplebilis omnis Varietatis, & Secreti Inuc- flizator. :4ntonimur fubtilis & quafi Scholaflicus, vnde etiam Gyimini fé&for vocatus. efl... Ex Diu Fratribus autem , Lucius Commodw: molliori Literarum genere erudirus : Marcus etiam. Cognominc ipfo Philofo- phus. Hi Principes, vt doctiffumi, ita & Optimi fuc- runt. Nerua clementiffimus Imperator, quíque, fi ni-- hil aliud , Orbi Traiasum dedit. Traianis , omnium qui impcràrunt, & Belli &-Pacis Artibus. maxime Éorens: Idem Imperi; fines longiffimé protulit; Idem vim Dominationis modeftiffime cohibuit; Maximo- rum ctiàm Extructor; Operum ,.. yndc à Conffantino, Parietaria per inuidiam vocatus eft; propter Nomen cius tor: parietibus. incifum. | Adrzame Temporis ipfius mulus: Iniurias enim & Ruinas Temporis, in quoquo gencre, curà & munificentià fuà , repara- ui. Amionimus, (vt etam appellatus eft) Vir maxime Pius, natiuà quàdam. &.iníità bonitate, omnibus Ordinibus gratus, cuiufque Regnum (licet haud bre- uc) omnis calamitatis expers. Lucius Commodus Fra- iti quidem Bonitate cedens, reliquos Imperatores plu- rimos füpctans. Marcus Vir ad Exemplar V irtutis conií- pofitus, cuique Scurraille; in Conuiuto Deorum, ni- hil habuit quod obijceret, prater patientidm erga mo- res Vxoris. Ia háàc itaque continuà fex Principum fc- tic, videse cuiuis liceat, fceliciffimos fru&us Doctrinz, in Imperio collocatz, in maximàOzbis Terrarum T4- bulà depi&os. 0D H Iam 50 De Zlugmentis Sctentiarum.» Iam veró Doctrina , non in Ciuilia tantüm , at- que Artes Pacis, influxum habet, fed & in militari Virtute exercet vim fuam , ac potentiam ; vt clare perípicitur in Exemplis Alexandri Magni, & Cafa- ris Dictatoris ; Quorum anteà obitér meminimus, nunc vero ca paulo fufiüs retractabimus : Horam Virtutes Militares, & Res in bello Geftas, fuper- uacaneum effet notare, aut recenfere, cüm in co ge- nere Mundi Miracula extiterint : fed. de Amore ip- forum, & ftudio erga Literas, nec-non in ijídem Ex- cellentià proprià, non alienum erit, fi pauca fubiun- gamus. Educatus fuit Alexander, edoctufque ab Arifto- tele, ( Philofopho certé magno) qui non nullos é libris fuis philofophicis ei nuncupauit : A laterc il- lius nunquàm difcedebat Callithenes, alijque per- eruditi viri, qui Caflra fequebantur, & perpetui crant, omnium cius Itinerum & Expeditionum Co- mites: Quo autem pretio literas habuerit, haud pauca liquido demonftrant : veluti Inuidia, quà dignam cenfüic Achillis Fortunam, quod Geftarum Rerum , Laudumque fuarum, Homerum Przconem inuenerat. ludicium de pretiosà Darii Arculà, in- ter rcliqua fpolia repertà , de quà cüm Quzftio mo- ueretur, quidnam potiffimum dignum effet, quod in cà afferuaretur, ipfe, cüm alii alia dicerent, pro Ho- meri Operibus fententiam tulit. Epi(tola Obiur- gatoria ad Ariftotelem miffa, poftquàm Libros Phyficorum edidiffet, in quà expoftulat, quod | Philofophie Myfteria euulgaffet; fimulque rcfcri- bit, malle fe omnibus do&trinà & cognitione, quàm potentià ac Imperio przcellere. Sunt & alia qua hücfpectant. Ipfe veró, quat egregie Animum excoluiffet do&rinà , in omnibus cius Dicis, & Refponfis apparct, vcl potiüs refulget, Erudi- LiÀisrzRa PRiwMvs Eruditione pleniffimis ; in quibus, licet numero pauca fint, quz adhuc fuperfiat, fingulatum Scientiarum Ve- ftigia alté impreffa reperias. In Moralibus, obferuetuür primó Alexandri Apoph- thegma circa Diogenem, & aduerte (fi placet) fiforcé non vnam cx grauiffimis quzftionibus Moralis Philo- fophiz, conftituat : P'trüm qui fruitur externis bonis, fc- licior ft, an qui contemait ? cüm enim Diogenem cerne- ret, tam paruo contentum, conueríus ad círcumftantes, qui eius conditionem fubfannabant, Nz/ e/Jzi5, iuquit, Alexander, optarem e/Je Diogenzs. Ac Seneca inhàc com- paratione Diogenem pratulie cüm diceret, P/u erat.,, quod Diogenes nollet accipere, quàm quod Alexander poffet dare. In Naturalibus;obferüetur illud quod crebró vfur- pabat, In duabus fe rebus, mortalitatem fuam maxim per- cipere,Soinno 47 Libidine : Quod fané dictum ex inumà Naturali Philofophià depromptum eft, non ram Alex. andrum, quàm Ariftotelem, aut Democritum fapiens ; clim tam Indigentia, duàm Redundántid Naturz; per illa duo defignata, Mortis fint tanquam Arrhabonces. In Pocticis,obferuetur di&um illud, quàm fanguine € vulrieribus eius effluente, accerferet vium ex A dula- toribus, qui ci Diuinitarem tribute folebar, Spe£ta, in- quit, bomini: iffe [anguis eL, non talis liquor, qualem dixit Homerus, Veneris € manu mana[[e,vulnerata à Diomede, ; hoc dicto & Poctas; & Affentatores füos, & feipfum tidens. us E m bes In Diale&icis, accipe repfehenfionem illam Argu- tiarum Diale&ticarum, circa reijcienda, & retorquenda | árgümenta, in dico fuo, quo perftrinxit Caffandrum, Delatores Patris fui Antipatri repellentem. Cum enim Alexander forté dixiffet, Nunquid putas bos Hómines jam longui iter (ufcebturos fuiffe, nifi iuflam doloris caufam | babuilent? Refpondit Caffander, Imó boc ipfum Antmos ONUS .ei$ a- 5i De "dlugmentis Scientiarum» els dedit, quod (berabant longinquitatem vie obflituram, quo minis calumnia proderetur.. Euge, inquit Rex, Stro- phas Ariflotelis, rem pro? contra detorquentes. Attamen bàc ipsà, quamin alio carpebar, arte, cüm res poftula- ret,in commodum fuum vti, probé nouerat : Ita enim accidit, vt Callifthenes(quem odio clam habebat,quod niouz eius inter Diuos Relationi refragaretur,) in quo- dam Conuiuio rogatus effet, ab vnà difcumbentibus, vt oblectationis gratià, (cüm effet vir eloquentiffimus) Thema aliquod pro arbitrio fibi fumeret,de quo fübico diceret ; ille autem annuens, & laudes Gentis Macedo- nicz cligens,mirifico cum omnium applaufu differuit : At ncutiquàm hoc delectatus. Alexander, fubiecit, Iz boná causa, facile e$t cuilibet e[e eloquenti, quin verte, in- quit, fZilum, 47 quid contra nos poffis, audiamus. Cal- lifthenes negotium in fc recepit, idque tam acerbe, tamque aculcaté pra:ftitit, vt Alexander interpellans di- ceret, Etiám malus. animus, eque ac bona cau[Ja indit. elo- quenmtiam, |. s | In Rhetoricis, ad que Tropi, & ornamenta perti- nent, cccetibi elegantffimum Metaphore vfum, quà Antipatrum imperiofum, & tyrannicum Prafidem perftrinxit. Cüm enim Amicus quidam Antipatri lau- darct eum coram Alexandro, quod tam moderatus effet, neque in Perficum, prout alij Prafecti, luxum, vfumque purpura, veteri Macedoniz afnictu exuto, | degenerarct, 4; ipis, inquic Alexander, Antipater eff | totus purpureu. Edàm & illa Metaphora infignis : Cüàm Parmenio ad eum accederet, in Campis Arbellz, eique ingentem hoftium exercitum monftraret, qui oculis fubiacens noctu, propter infinitum numcrum Ignium, veluti alterum. Firmamentum Stellatum re- prafentabar, ideoque confüleret, vc Nocturno Pralio illos inuaderet, Nolo, inquit Alexander, Juffurari vi- éoriam. : In Lisrg PnuriWwvs- 53 In politicis, attende grauiffimam illam, & pruden- tiffimam diftin&ctionem ( quam omnis Pollericas am- plexa eft) quà duos ex pracipuis eius Amicis, Ephe- ftionem & Craterum difcreuit, quum diceret, A/reris Alexandrum. amare, alterum. amare Regem : Diffimili- tudinem maximi pondcetis, eciam inter fideliffimos Re- gum Seruos conítituens, quod alii magis Domino- rum fuorum Perfonas vero Affe&u profequantur, alii potiüs moueantur Officio erga Principatum ipfurn. Speótetur ctiam, quam eximi redarguerct Errorem, Principum Confiliarijs familiarem, qui plerunque copfilia, pro modulo fui Animi, & Fortune, non Dominórum, fuggerunt. Cüm enim Darius magnas Alexandro offerret conditiones, Parmenio; Ero, ia- quit, f effem Alexander, acciperem. Subiecit Alexan- der, E! ego quidem ft e[Jem Parmenio. Poftreróó, excutia- tür acre illud atque acutum Refponfum; ad Amicos interrogantes, Quid fibi referuarer, cüm tot & tanta donaret? $pem, inquit: quippe qui probé fciret, fub: ductis rationibus, Spem veram effe Sortem, & tan- quam Hzreditatem, ad magna afpirantium. Hac luli; Czfaris Sors, cum proficifcens in Galliam, vni- uerías opes profufis largitionibus exhaufiffet. Haec etiam Sors Henrici Ducis Guifii;Nobiliffimi Principis, licet nimiàm Ambitiofi, de quo illud increbuic, Fa- neratorem eum füilJe conum omnium Gallorum. maximum, eb quod omnes opes in nominibus baberet, atque Patrimoni- um coniuer[um, in obligationes conuertifet. Caterüm A d- miratio huius Principis, düm eum mihi, non vt Alex- andrum Magnum,fed vt Ariftotelis Difcipulum pro- pono, longius fortafsé me prouexit. : "Quantum ad Iulium Czfarem, non eftopus, vt de przítantià Eruditionis eius, atit ex Educatione, aut ex Familiaribus, aut ex Refponfis fuis; coniecta- ram faciamus. Hzc fiquidem eminct in cius fcriptis; & —— Ó———— A P—————— MaÍÓ—ÓÓ ——ÀÀ — Plume zi illa Bellorum fuorum Hiftoria, cui Nomen & Titulá "De Augmentis Scientiarum.» & Libris, quorum alij extant, alij infoclicitér defide- rantur. Primó enim hodié in manibus habeturjinfignis Commentariorum duntaxat prefixit ; In quo omnes pofteri.folidum Rerum pondus,& viua tam Actionum quàm Perfonarum fimulachra, cum caftiffimá puritate fermonis,Narrationifque perfpicuitate eximia,cóiuncta admirantur : Quas quidem Dores, non à Naturà infu- fas fuiffe, fcd à Pracceptis Inftitutifq; Doctrinz acquifi- tas,teftatur liber eius de 4nalogi4 ; qui nihil aliud erat, quam Grammaticalis quzdam Philofophia ; inquo fe- duló dedit operam, vt Vox ad Placitum,redderetur Vox ad Licitum ; & Confuetudo quoquo modo loquendi, ad congruitatem reuocarctur emendaré loquendi ; & verba, qua funt Rerum Imagines, Rebus ipfis conue- nirent, non vulgi prorfüs arbitrium fequerentur. . Itaetiàm veluti Monumentum Doéctrinz, non mi- nüs quam Potentiz, emendatam cius Edicto habemus computratiónem Anni; qua diferté teftatur, zque eum glorix fibi duxiffe, Syderum in coelis Leges pernoffe, acHominibus in Terris Legesdediffe. — Ex Libro quoqueui Titulum przpofüit Anti-Cato; facilé conftat, eum tanto ftudio accenfum, ad Victori- am Ingcnij, quanto Belli & Armorum obtinendam ; certamen Calami tum fufcipientem, contra. maximum cotemporcPugilem, Ciceronem Oratorem. Rurfüs in Libro Apophthegmatum quz collegit, vi- demus honorificentius fibi puraffe, fi feipfum tanquam in Tabellas,aut Codicillos mutaret, in quos prudcritia aliorum Dicta, grauiáque referrentur ; quam fi Dicta fua propria, velut Oracula facrarentur, ficut inepti Prin- cipes nonnulli, adulatione corrupti, fibi fieri geftiunr. Attamen fi recenfere vellem, pleraque cius Dicta, ( vt feciin Alexando ) funteacerté huiufmodi, qualiano- tat Salomon, Verba. fapientum [ünt tanquam. Aculei; 49 tanquam | Liszg Pnauiwvs tanquam Claui in. altum defixi. Yraque tria hic tantüm proponam, non tam clegantià, quam vi & efficacià mi- rabilia. Primó igitur, Magifter fit, oportet, loquendi, qui vnico Mic quad in excercitu comprimere po- tuit. Sic autefríe res habuit. Romanis mos fuit, cüm Exercitum Duces alloquérentur, Milites vti eos appel- larent, cüm Magifltratus Populum, Quirites. Tumul- tuabantur Milites Caffaris, ac Miffionem feditiofé flagi- tabanr; non quod hoc ipfi cuperent, fed vt hoc poítu- lato, Gzfarem adalias Conditiones adigerent: Ille im- motus, arque inconcuffus filentio facto fic exorfas e(t : Ego Quirites : Quo verbo, eos iam dimiffos fignifica- bat. Eo perculfi Milites, & plané obítupefa&ti,concio- nantem deinceps perpetuo obturbabanr, & poftulato illo Miffionis polthabito, contrà obnixé petebanr, vt Militum Appellatio eis reftitueretur. Secundum fuit huiufmodi. Regis Nomen Czfar fummé affe&abar: Iraque fubornati funt rionnulli,qui pretereuatem populari Acclamatione Regem faluta- rent. Ille fentiens Acclamationem tenuem fuiffe, ac raram; Negotium ioco transmifit, ac f1 erratum effecin Cognomine, Nor Rex fim,inquit, fed Cefzr. Dictum fané huiufmodi, vt fi diligenter excutiatur, vigor cius & pondus, vix exprimi poffic: Primtim enim recufa- tionem Nominis prz fe ferebat,fed neutiquàm feriam : Deinde ingentem quandam Confidentiam, & Magna- | nimitatem monítrabat; àcíi Caefaris appellano, il- luftrior Titulus effet, quam Regis ; quod haud fecus cuénit,& víque in hodiernum diem obunuir. Sed quod illius maxime intererat, hoc dictum, fummo arüficio, finem fuum vrgebat ; Hoc enim innuebat S. P.Q. R. dc re leui, hoc eft Nomine tantüm | (nam poteftatem Regiam iampridem habebat) fecum contendere ; ac tali Nomine, quale complutrcsetiam ex Familiis obícu- ris 55 MEE A A LLL LN 56 "De. Augmentis Scientiarum. xisgerebant : Nam Cognomen Regis multis Rorma- norum Gentilitium erat, quemadmodüm & nos fimile quiddam noftro idiomate habemus. ; Vltimum quod hoc loco repetere placct, tale fuit. Cüm Cafar polt bellum initum, Romam occupaifet, atquc fanctius ZErarium reclufiffet, WB Pecunias ibi congeftas, in víus Belli tolleret, reftitit Metellus,vtpote runc temporis Tribunus ; Cui Cafar, $7 perfe, inquit, mortuus es. Dein reprimens fe paulüm,fübiecitAdolefcés, durius e(l mibi boc dicere, quam facere. Dictum tam mi- rifice, ex terrore & clemenui conflatum, vt nihil fupra. . ; Verüm vt Czfarem mittamus; Perfpicuum cfteum probé fibi confcium fuz eximiz Eruditionis fuiffe; vt liquet ex co, quod demirantibus nonnullis Lucij Sylla confilium, in deponendà Dictatura, cavillans dixit, Sylla nefciuit literas, diékaremon potuit. 2n Nunc autem tempus videtur imponendi finem huic difsertationi de ar&tà coniunctione Militaris Virturis, & Literariz. (quid enim in hoc genere, poft Alexandrum & Cafarem afferri poteft? ) nifi quod meucor vnius al- terius Exerbpli dignitate, & infolentià, co quod tam fubitó tranfierit, à Ludibrio ad Miraculum. Eft autem Xenophontis Philofophi, qui é Socratis Ludo pro- fc&us cft in Afiam, cum Cyro Iuniore, in Expediuone contra Regem. Ártaxerxem ; Hic Xenophon co tem- porc peradolefcens fuit, & nunquàm Aciem, aut Ca- ftra viderat, nequetunc praefecturam aliquam in Exer- citu gerebat, fed tantüm fponte,ob Amicitiam Proxeni | proficifcebatur.. Aderat forté fortunà, càm Falinus à Magno Rege Legatus ad Grzcos veniret, poftquàm Cyrusin Ácie occubuiffet, Greci autem. ( Manipulus tantummodo Hominum) Duccorbati,in medio Pro- | - vinciarum Perfiz, à Patri fuà,plurimorum Milliarium interuallis, & Fluminibus maximis atque alüffimis in- terclufieffent. Lcgatio hüc fpcétabat, vt pofitis Armis atque Lisrt&R Pnuixvs. atque deditis, fc Regiz Clementiz fübmitterent : Cui legationi antequàm publicé refponfum effet, complau- xes cx Excrcitu, familiaritér cum Falino colloqueban- tur, inter quos Xenophon ira forte locutus ei. o, inquit, Faize, b«c do tantim nobis iam [nper[unt, Arma . Qj Virtus, figitur Arma dedamus, cui vfui (obfecro ) nobis erit Virtus? At Falinus fubridens, N fallor ( inquit) Atbenienfs es (Adolefzens) «7 Philofophie incunbis, atá, bellula [unt, qug dictz, [ed valde erras, ff virtutem vestram Regijs Copijs parem e[Je arbitreris. Ecce Ludibrium, fc- quitur Miraculum. Nouitius ifteex Scholà, & Philo- Íophus, poftquam omnes Duces, & Przfc&ti proditio- ne interempu effent, decem millia Peditum, Babylone in Grzciam teduxit, pcr medias Regis Prouincias, orn- nibus ciusCopijs fruflrà obnitentibus : Quo facto ftu. porem iniecit omnibus, Grzcis autem ab eo tempore, ingentes addidit Animos,& Spiritus,ad Perfarum Reg- num inuadendum, & fuübueriendum. Quod & mox cogitauit fane, & defignauic Iafon Theffalus ; tentauit, & inchoauit Aecfilaus Spartanus ; perfecit demüm A- lexander Macedo, omnes Literari iltius prxuii egregio Facinore incitati. Pergamus ab Imperatorià, Militarique Virtute , ad Moralecm, & eam quz eit Hominum priuatorum : Pri- mo, ceruffimum elt illud Poetz, Scilicet ingenuas didicilfe fideliter Artes Emollit mores; nec finit efJz feros. Eruditio fiquidém Humanas Mentes , feritate atque | barbarie exuit. Veruntamen opus eft, vt Accentus fit in Voce illà Fidelitér. Nam tumultuaria Cognitio flc- &it potiüs in contrarium. Eruditio, inquam, Lcuita- tem, Temeritatem, atque Infolentiam tollit, dum om- nia Pericula & Ambigua fimul cum re ipsà fugoerir, Rationum & Argumentorum pondera in vtramque partem librat, prima quz que qua fc offerunt animo eique 57 58 "De Zlugmentis Scientiarum 5 eique arrident pro fufpe&is habet, iterque omne tan- quam explorato inire doce. Eadem Admirationem Rerum vanam & nimiam eucllit, Radicem ipfam om- nis infirmi Confilii: quippe admiramur Res, vcl quia Nouz funt; vel quia Magna. Quantum ad Nouita- tem, nemo eft qui Literas, & Rerum Contemplatio- nem penitüs imbiberit, quin illud Cordi impreffum habcat, Nil woui fuper terram. Neque cnim Puparum Ludü, quifquam magnopere mirabitur, qui pone Au- lza caput inferens, Organa quibus mouentur, & Fila- menta cernit. Quantum ad Magnitudinem, quemad- modüm Alexander Magnus, ingentibus przlliis, & Vi- &oriis in Afià affuetus, cüm interdum acciperet & Grae- cià Literas; de Expeditionibus, & Dimicauonibus qui- bufdam illic fa&is, qua plerunque propter Pontem ali- quem; aut Caftellum, aut ad fummum); pro expugna- uone Oppidi alicuius fufcipiebantur, dicere folcbar, Videri fibà Nuncium allatum, de Ranarum, 42. Murium Pugna, de quá Homerus :. Siccerté, qui vniuerfitatem Rerum, ciufque Fabricam intueatur, illi Terrz Glo- bus, cum Hominibus fuperftantibus ( fi Diuinitatem Animarum feponas) haud maius quidpiam videbitur, quam Colliculus Formicarum, quarum aliz cum Gra- nis,aliz cum Ouis fuis, aliz vacuz, omnes binc inde Circa exiguum Puluifculi Aceruum , reptant & curfi- tant. Porró Eruditio aufert, aut faltem minuit Timo- rem Mortis, atque aducríz Fortunz, quo nihil magis Virtutibus Moribufque officere folet. Si enim Animus cuiufpiam,contemplatione Mortalitatis, & Rerum Na- turz corruptibilis imbutus fuerit, & intinctus, iuxta cum Épicteto fentiet ; qui, chm pridié exiens; Mulier- cutam ob fractam ollam plorantem cerneret, poftridié etiàm exiens, aliam mortuum Filium deflentem con- Ípiceret, dixit; Heri vidi fragilem frangi, bodie viditmor- talem mori. Quare optimé, & valde fapientér Virgi- lius, n" : LisrzR Pniwxvs. lius, Cognitionem Caufarum cum Metis omnis profli- gatione copulauit, ranquam Goncomitantia ; Falix qui potui Rerum cognofcere Caufas, Quique metus omnes, 9 inexorabile Fatum Subiecit pedibus, [lrepitumá, Acherontis aiari. Nimis longum effe fingula percurrere Remedia, quz. fingulis Animi Morbis Do&rina fuppeditat ;aliquan- dó vitiofos Humores expurgans, nonnunquàm Ob- ftru&iones aperiens, aliàs Conco&tionem iiuans, aliàs Appétitum excitans, non raró Vulnera eius, & Vlcera fanans, & fimilia; Quare concludam cum hoc, quod videtur rationem habere totius, ita rimirüm Animum Doctrinam difponere, & fle&cre, vt riunquam proti- nüs acquiefcat, & tanquàm congeletur in defectibus uis, quin incitet fe femper, Progreffumque fpiret. Ne- Ícit illiteratus, quid fit in fe defcendere, áut fecum inire rationes, aut quam fuauis virà fit; quz indiesfentit fe fieri meliorem: fi quà forte Virtute przditus fit; cam venditabit fcilicet, & vbique fpectandam esporiet, cà-- que vteturforfitan comimodé,quam tatrien excolere, & augere negligit. Rursüs, fi quo vitio laborat, Artem, atque induftriam illud celandi atque occültandi, mi- nimé autem corrigendi adhibebit; tanqüàm malus Mcflor, qui perpetuo demetit, falcem autem nunquam exacuit. Literatus contrà, non tantüim vtitur Ánimo, Vircutefque exercet, fed continuó emerid& fe, & in Virtutem proficit. Imó vt in fummà dicám, pro certo eft, Vctitatem & Bonitatem di(tingui tantüm, ficut Si- gillum, & Impreffionem, nam Veritas Bonitatem fig- nat: E: contrà, Vitiorum ac Pertürbationum procella, ex Errores, & Falfitatis Nubibus erumperunt. ( A Virtute tranfcamus ad Potentiam & Imperium, & difpiciamus, fi vípiam inueniatur tanta Potentia, & Regnum,quanto Eruditio Hominis Naturam inueflit, & coronat. Videmus dignitatem Imperandi, fequi T digni- ]. 59 E /De Alugmenti Scientiarum » dignitatem eius, cui imperatur. Imperium in Belluas, & Pecora, quale Bubulcorum aut Opilionum,res vilis: Imperium 1n pueros, quale Ludimagiflrrorum, minüs honorificum : Imperium in Mancipia, potius dedecori eft, quàm honori: Neque multo praftantius eft Im- | perium Tyrannorum, in populum feruilem,atque Ani- mis, & generosà indole exutum : Vnde hoc fempér manauit iudicium, Honores in liberis Monarchijs, aut | Rebufp. fuauiores effe; quàm fub Tyrannis; quia Im- | perium honorificum magis fupra volentes cft, quam fupra inuitos, & coactos. Ideóque Virgilius, cüàm cx | | intimo arrificio;intet Humanos Honores, long? vellet | optirnosexpromere, quos Auguíto Caari affig aaretin hac ipfa verba loquitur, | zd — Victorá, volentes Per populos dat iura, Viamá, affeckat O lympo. Aft Imperium Scientia, longé celfius cft, quàm Impe- | rium in Voluntatem, licet liberam, & non aftrictam. | lllaenim Rationi, Fidei, & Iatellcctui ipfi dominatur, qui eft altiffina Pars Animi, & Volunratem ipfam re- | git. Etenim nulla proculdubio terrena eft. potzítas, quz in Spiritibus Hominum,& Animabus, eo: ámque cogitationibus, & phantafijs, affenfu quoque & fide, Thronum, & quafi Cathedram fuam erigir,& collocar, prater Do&rinam, & Scientiam. Acidcircó videmus, | deteftabillém illam, & immenfam delectationem, quà | Harefiarchae, falfi Prophetz, & Impoftores magni per- | funduntur, & rapiuntur, poftquàm fenfeiinrin Fide, | & conícientijs Hominum coepiffe fe regnare: Tantam certé, vt qui eam ferae] degu(taucrir, nullis fere períccu- | tionibus, aut tormentis adigi poffit, vt hoc regno feab- dicet. .Sicut autem, hoc illud eft, quodin Apocalypfi dicitur, Aby[u fue profunda Satbane ; ita & contrario, iuftus & legitimus, in animos Hominum Dominatus, Veritatis ipsà cuidentià, ac commendatione dulciffimà ftabi- LiszR PRiwvs. ftabilitus, fané quam proximé, ad Poteltatis Divin fimilitudinem accedit. Quod ad Fortunas, & Honores fpectat, Munifi- centia Doctrinz,non fic Regna integra, & Refp. locu- pleat, & ditat, vt non Hominum etiam priuatorum Fortunas, & Opes amplificet, & evehat.. Vetus enim Obferuatio eft, Homerum pluribus fuppeditaffe victü, quam $yllam, Cefarem, aut Augufdum, licet tot Congia- ria, tot Donatiua, tot Ágrorum Affignationes largiti finr. Certé difficile dictu e(t, Arma an Literz pluri- um fortunas. conflituerint. Quin fi de fummá po- teftate loquamur, videmus;fi Arma, aut Ius hzredita- tis Regnum contülerunt, at Literarum forti fzpius cef- fit Sacerdotium, quod Regni femper fuit Riuale. Ruríüs, fi Dele&tationem, Iucunditatemque fcien- tia intuearis, mulum fané illa. voluptates alias omnes exuperat.. Quid enim? num forté Afe&tuum Volup- tates tanto intervallooblectamenta fepfuum excedent, quanro Voti Affecutio felix, Cantiunculam, aut Coe- nam; & non pari gradatione, Intelle&tás: Voluptates, eas quz furit Affe&tuum,; rranfcendent? In czteris ob- le&ationibus fatietas eft. finitima, & poftquàm pauló inuetera verint;Flos ipfarum & venuftas.marccícit d docemur, non illas liquidas reue:à voluptates, ac fin- ceras fuiffe, fed vmbrastantüm, & Fallacias. volupta- tum, nontam qualitate fuà, quam nouitate iucundas : Vnde & Volupzarij fzpiüs fiunt Monachi, & ambai- oforum Principum Sene&us, trifliorferé e(t, c Mcelan- «cholià obfcffa. Scientiz autem rion eft fatietas, verüm. & fruendi, & appetendi, perpetuo & fubinde recurrens Vicifitudo ; vt neceffe fat huius Delectagonis Bonum, fimplex effc, non ex Accidente, auc cum Fraude. Neque illa voluptas, qnam depingit Lucretiüs, vltimum in. A- hnimo locum fortitur, 355 anmiolat au aigf Suaue mari magno turbantibus equaraV entis, Gzc. Suae 61 61 "De Alugmentis Scientiarum » Suaue ef. fpetkaculum (inquit) ffamtem. aut ambulan- tem in littore, nauem intueri tempe[Tate in mari iaétatam : fiue itideim ex editá turri duas cernere Acies concur[autes in planitie; àt nil dulcius eff Homini,quam mens per doctri- nam, in arce veritatis collocata, 'pnde aliorum errores, 47 labores difbicerepoffit. Denique, vt mittamus vulgaria illa Argumenta, quod per Doctrinam Ícilicet, Homo bomini in eo praftet, in quo ipfe Brutt:; Quod ope Do&trinz afcendat homo intelle&u vfque ad Coclos, quo corpore non poteft, & alia fimilia; cum eo concludamus Bono, hanc Differ- tationem deLiterarum excellentià, : ad quod. Humana Natura ante omniaafpirat, hoc cft, Immortalitate, & JEternitate. Hüc enim fpedant Procreatio. fobolis, Nobilitatio Familie, ZEdificia, Fundationes, Monu- rentá;Fama, ac denique Humanorum Votorum Sum- | ma^ Atqui videmus Monumenta Ingeníj, & Eruditi- onis, qiantó diutiüs durent, quam ca quz opere, & manu facta funt. Annon Homeri Carmina, viginti quinque Annorum Centurias, & fupra, abfque vnius Syllabz, aut Literz iacturà, durauerunt?. Quo fpatio intiumera Palatia, Templa, Caftella, Vrbes collapía funt; aut diruta? Picturz,ac Statuxz Cyri, Alexandri, Cafaris, imó Regum & Principum multó recentiori, nullo iam funt modo parabiles :: Archetypa enim ipfa, iamdudüm confecta vetuítate perierunt, Exempla au- tern indies primigenià Similitudine mulctantur.. Ac Iri- géniorum Imagines perpetuó integra: manent in Libris, nullistemporum iniurijs obnoxiz, vtpote qua iugem renodationem recipere poffunt: Quanquam nec Ima- gines dici proprie poffint, quia perpetuó generant quo- dammodó, feminaque fua in Animos Hominum fpar- gunt, atque tatibus fubfequentibus infinitas A&iones, Opinionefque fufcitant, & progignunt. Quod fi Na- uis Inuentum, res exiftimata tam nobilis, & admirabi- lis E ———————————————ÓMÓÁ M €l $€ Listg Pniwvs. 6j lis fuerit, qux opes mercefque hinc inde tranfporrar, Regiones locis difiun&itlimas,participatione fructuuti & commodorum confociat ; quantó re&tiüs Liter celebrari debent, qux tanquam Naues fulcantes Occ- anum Temporis, remotifhima fecula Ingeniorum & Iuuentorum commercio, & focietate copulant? Por- ió videmus nonnullos Philofophorum qui maxime immerfi erant fenfibus, midiméque Diuini, atque Im- mortalitatenr' Animz przfracté negabant ; hoc tamen vi Veritatis adactos conceffiffe, quofcunque Motus & Actus Anima humana abíque Corporis Organo prz- ftare poflit, cos etiam poft Mortem permanere proba- bile effe: quales nimirüm erant Intelle&üs, minime autem Affe&uum Motus. Adeo fcilicet Scientia im- mortalis vifa eft Res illis, atque incorruptibilis: Nos autem, quibus diuina Reuclatio illuxit, conculcantes hzc Rudimenta; atque Offucias Seofuum; nouimus nonfolüm Meatem,fed & Affe&tus perpurgatos;neque Animam. tan:üm, fed etiam Corpus ad Immortalita- tem affumptum iri fuo tempore. Sedenim nieminc- rint Homines, '& nunc & alias vbi opus fuit, me in Probationibus de Dignitate Scientiz, inde ab initio feiunxiffe Teflimonia diuina ab humanis; quam Methodum conttantér terinui, feparadm vtrundue ex- plicans. Quamuis veró hzc ita fint, nequaquà n tamen hoc mihi fumo, neque me coníequi poffe confido, vt vllà Caufx huius pro Do&rinà Peroratione, aut A&ione, iadicia rcfcindam, vel Zfopici Galli, qui Granum Hor- dei Gemma pratulit; vel Mide, qui cim Arbiter fa- &us effer, inter Apollinem, Mufarum, & Panem, Oui- um Przfíidem, Opulentiz palmam detulit ; vel Paridz,, quifpretà Sapientià, ac Potentià, primas Voluptati & Amori dedit; vel Aerippine cligentis, Occidat matrem, modo imperet, Imperium licet cum conditione deteftan- dà : EMEN oae NE E E CIC e CDD (CE "De /lugmentis Scientiarum.» dà przoptantis ; vel Iyffis, qui V. etulam preiulit unnor- talitati, typi certe corum, qui Coníueta Optimis prz- ponunt; plurimaque eiufmodi Iudicia Popularia : Hzc enim antiquum obtinebunt : Verüm & illud ctiàm mancbDit, cui innixa eft femper Doctrina tanquam firmiffimo fundamento, quod- que nunquàm labcfactari po- terit, Iuszificata e$ Sa- pientia à Filis Co fui. SERES EUER SUUS NCUB NERSRCIN GERE BONS RENDICB EGER eECem BARONIS VERYLAMIO, VICE-COMITIS SANCTI ÁLBANI, IUE Y "Dignitate Gr lugmenti Scientiarum LiBbrER SECYNDVS. AD REGEM SVVM. s Onféntaneum videri poffit, ta- metfi non faro fecüs eueniat, ( Rex opume) vt qui Sobole numcerosà audi funt, quíque Immortalitatem fuam 1n Po- «N^ Cant, prz czreris Mortalibus |]. fintfolliciti, de Statu futuro- & rum Temporum; vrporc qui- bus, fatis intelligunt, chariffi- ma illa fua tandem debere pignora tranímitti.. E//zz- K betha "^ Íleris ipforum quafi profpe- | - 65 66 "De Zugmentis Scientiarum.» betba Regina, propter Vitam ccelibem, Hofpes potius in Mundo quàm Incola fuit ; fua quidem Témpora orhauit, & in multis beauit. Enimucró tuz Maicltari, (cui Deus pro Benignitate fuà dedit tot fufcipere Libe- ros, dignos certé qui te perpetuerit, cuiufque /Exas vi- gens, & Thorus fecundus adhüc plurcs pollicetur) víquequaque conuenit, non modó tuum (quod facis) |. Scculum irradiare ; verüm etiàm ad illa Curas tuas ex- tendere, quz Mcmoriaomnis alat, quxque ipfa intue- | dtur/Eternitas. Inter ca autem (nifi ftudium meum | erga Literas me fallit) nil digniuseftaut nobilius,quàm |. fi dotetur Orbis Terrarum, Augtmnentis Scientiarum Íoli- || dis & fructàofis. Quoufque enim tandem, pauculos | aliquos Scriptores,ftatuemus nobis tanquàm Co/wnnaz | Herculis, ne phu "vltra in Doctrinis progrediamur ; cüm habeamus Maicftatem tuam, inftar Lucidi & Bc- nigni Syderis, quod nos intcr Nauigandum conducat & fortunet ? Vt igiturad iein redeamus : Recolainus iárri,& no- | biícum perpendamus;quid Principes Viri, alijque;huc- ufque ad Literarum Amplificationem attulerint, quid pratermiferint ?- Hoc autem prefsé & diftin&é excu- tiamus; fermone quodam Áctiuo & Mafculo, nuf- quam digrediendo, nil amplificando. Ponatur igitur illud (quod quiuis concedat) Opera quzquc maxima & difficillima, vcl Premiorum Ainplitudine, vcl Con- | filiorum Prudentià & Sanitate, vel Laborum Coniun- &ione fuperari: Quorum primüm Conatum extimu- |. latfecundütm Ambages & Errores tollit, cerium Mor- talium Fragilitati fuccurrit.| At inter hacc tria, metità Primas teriet, Conil prudentia? fanitas ; hoc cft,Mon | ftratio, & Dclineatio viz recte & procliuis, ad rem, qua: proponit, peragendam : Claudos eiim, (quod dici folet) à» via, anteuertit Cur[oret extra viam.Et Salomon perappofité ad hanc rem;Ferrwn f retwfum fuerit viribus eytendum | LliskER SkEevNpvs. vtendum maioribus ; quod verà fuper omuia preualet,esl fa- pientia. Quibus verbis innuit, Medii prudentem electio- nem,eficaciüs conducere ad Rem,quàm virium aut In- teationem,aut Áccumulationé. Hc vt dicam,illud im- pellit, quod (aluo fempér eorum honore,qui de Literis quomodocunque meruerunt) perfpicio atque animad- verto, Opera corum atque Actapleraque, ad Magnifi- centiam potius, & Nomihis fui Memoriam, quam ad Scientiarum ipfarum Profectum & Augmenta fpc- Gaffe; & Literatorum potius Numerum.auxiffe;quam Artibus ipfis multum Incrementi attuliffe; Actiones autem & Opera, quz ad Literas amplifi- candas perünent, citca tria verantur Obie&a : Circa Literarum Sedes ; citca Libros ; & circa Perfonas Eru- ditorum. Quemadmodiüm enim Aqua, fiue ex Coe- lefli Rore dcfcendeus,fiue ex Fontibus fcaturiens,facilé difpereitur & difperditur, nifi colligatur in aliqua Re- ceptacula, vbi per vnionem, & congregationem, fe íu- ftentare & fouere poffit, ( quem in finem excogitauit Solertia humana Aquzdué&tus, Cifternas, Stagna ; ca- que etiam varijs ornamentis condecorauit, quz Mag- nificentiz: & Dignitati, non minüs quàm Vfui & Nc- ceflitati deferutant) fimilitér Liquor ifte Scientiz pre- tiofiflimus, fiue à Diuinà Infpiratione deftillet, fiuc e Senfibus exiliat, mox periret omnis, atque euanefceret, nifi conferuaretur in Libris, Traditionibus,Colloquijs ; ac prxcipüé in Locis certis his Rebus deftinatis, quales funt Academiz, Collegia,Schola ; vbi & permanentes habeat Sedes, & creícendi infupér, & fc congregandi Copiam, & Facultatem. ! | Ac primo, Opera, quz ad Mwfarim Sedes fpectant, quatuor numcrantur : /Edificiorum Stru&tura ; Pro- uentuum Dotatio; Priuilegiorum Conceffio ; Difci- plinz Lex & Inftitutio; Qua omnia ad Seceffum, & Otium (vt plurimüm) conferunt, & ad Vacationem à EZ Curis 67 qDe Alugmentis Ocientiarum.» Curis & Moleftijs : qualia funt qu ad Alucaria con- ftituenda, in vfum Mellis, requirit Virgilius ; Principio fedes apibus, [Batiof, petenda, Quo neque frt ventis aditw. &c. At Opera circa Libros duo Íunt precipua: primum Bibliothecz;in quibus tanquam Maufolzis,prifcorum San&orum Reliquiz, Virtutis plenz , conditz funt. Secundó, noua Editiones Auctorum, emendatioribus Impreffionibus, fidelioribus Verfionibus , vtilioribus Commenuarijs, Annotationibus magis diligentibus, & huiufmodi famulitio, inflzu&tz & ornata. Porró Opera, quz Lireratorum Hominum Per[onas refpiciunt (przterquàm quod ipfiornandifint & pro- mouendi) funt ctiàm duo: Remuncratio & Dcfigna- tio Lectorum, in Artibus iamdudüm inuentis, & cog- nitis ; & Remuncratio ac Defignatio Scriptorum,circa cas Doctrina partes, quz non fatis hactenüs excultz, aut claborata funt. Hac fummatim Opera funt & Acta, in quibus in- clytorum Principum, aliorumque illuftrium virorum romctita, erga rem literariam claruerunt, De particu- lari alicuius commemoratione, qui de Literis bené me- ruit, cogitanti,occurrit illud Ciceronis, quod eum,poft rcditum füum, ad gratias promifcué agendas impulit ; Difficile non aliquem, ingratum quenquam praterire. Po- tiüs (ex Scripturarum confilio) fpatium intucamur, quod adhüc reftat in Stadio decurrendum ; quàm ocu- los rcfle&amus ad ca, qua à tergo iampridem rcli- quimus. Primüm igitur, inter tot totius Europz Collegia, praclariffimé fundataOmnia illa certis Profeffionibus deftinata effe demiror, nulla, liberis atque V niucrfali- bus Artium, & Scientiarum fludijs , dedicata. Nam fi quis iudicet Doctrinam omnem referendam effc ad Víum & Actionem, recté fapit; Veruntamen facile e(t LiskER SkECcvNpDvs. eítifto modo prolabi in errorem illum; quem Fabula rantiqua perftringit ; in quà cxtera Corporis Mem- Bin litem Ventriculo intendérunt, quod neque Motum przberet, vt Artus, neque Senfum, vt Caput; quam- uis intereà Álimentum coctum atque confe&um ventriculus ille in reliquum corpus diuideret : Plane codem modo, qui in Philofopià ac Contemplationibus vniuerfalibus, pofitum omne ftudium inane atque ig- nauum arbitratur, nonanimaduertit fingulis Profeffio- nibus, & Artibus, exinde fuccum & Robur fappedi- tari, Atque certé perfuafum habeo, hanc ipfam haud minimam cauffam fuiffe, cur fxlicior Do&trinz pro- reffus hucufque retardatus fit ; quod opera hifce fun- damenralibus Scientijs,nauata fittantüm in tranfitu,ne- que hauftus pleniores indé epoti. Nam fi Arborem fo- lico fru&uoftorem fiericupias, de Ramis medicandis ftuftrà cogitaueris; Terraipía circa Radicem fübigen- da, & Gleba lxtior admouenda,aut nihil egeris. Neque rur(is filentio prztermittendum eft;hanc Collegiorum, & Societatum , in vfum tanrummodó Doctrine Pro- fefforiz, Dedicationem,non folüm Scientiarum incre- mentis inimicam fuiffe; fed euam in Regnorum, & Rerump. detrimentum ceffiffe. Hinc enim fieri folet, vt Principes delectum habituri Mini(trorum, qui Re- bus civilibus tra&andis fint idonei ; eiufmodi homi- num miram folitudinem circa fe reperiant ; proptercà uod non habeatur Educatio aliqua Collegiata, in hos vfus deftinata, vbi fcilicecHomines à Naturà ad hoc fa&i & comparati, (prater artes alias) Hiftoriz, Lin- guis modernis,Libris & Tractatibus Politicis,przcipué incambant ; vt indead ciuilia Munera, magis habiles, & inftru&ti accedant. Quoniam veró Fundatores Collegiorum /astazt, Przlcctionum veró rigant ; fcquitur iam ordine, vt di- cam quid in publicis Le&ionibus defideretur. Nimi- rum, 69 'De Zlugmenti Sctentiarum.» rüm Improbo vel maxime Tenuitatem Stipendiorutm, Przle&toribus fiue Artium, fiue Profeffionum, (prarfcr- dm apud nos) affignatam. Intereft enim inprimis pro- greffüs in Scientijs, vt Lectores in vnoquoque genere, exoptimis inftru&iffimifque eligantur; vtpote quo- rum opera, non in vfum tranfitorium, fed ad fufficien- dam Sobolem Scientiz in fecula adhibeatur. Id fieri nequit, nifi Przmia, & conditiones tales con(titu- antur, quibus eminentiffimus quifque in eà Arte, plané contentus effe poffit; vt illi demüm graue non fit, in codem munere immori ; neque Practicam cogitet. Quocirca Scientiz vt floreant, Militaris Lex feruanda Dauidis ; Vt «qua effet pars de[cendentis ad prelium, «9 manentis ad Sarcinds 5. Sarcinis malé alitér profpectum erit, Sic Lectores in Scientijs funt tanquam Conferua- tores, & Cuftodes totius Literarij Apparatüs , vnde Praxis & Militia deinceps Scientiarum inftruatur: Pro- indezquum eft; vt Mercesipforum Lucra Practicorum exzquare poffit. Alitér f1 Patribus Scientiarum Prz- mia non conftituantur fatis ampla, & luculenta, eueniet illud, E: Patrum inualidi referent ieiunia Nati. Defe&um nunc notabo alium, in quo Alchymift quifpiam in auxilium aduocandus fóret ; cüm id genus Hominum Studiofis Authores fint, vt Libros vendant, Fornaces extruant, Mineruam ac Mufas, (tanquam Vir- girics Steriles;)deferantac Vulcano fe applicent. Faten- dum eft enimueró,tam ad Penetralia Contemplationis, quàm ad Operatiux Fructum, in nonnullis Scienciis, (praferüm Naturali Philofophia, & Medicinà) haud vnica fubfidia é Libris petenda effe. — Quà in re neuti- quàm omninó ceffauit Munificentia Hominum;quip- pe videmus non Libros magis, quam Spharas,Globos, Aftrolabia, Mappas, & alia fimila, vtadminicula qu- dam Aftronomiz, & Cofmographiz comparari, & udio LisrzR SEcvwpvs. rzberi. Videmus etiam loca nonnulla, Medccinz [tudio dicata; Hortos habere pro Simplicium cuiufque generis ipfpectione, & notitia ; . nec vfü Mortuorum Corporum ad Obferüadones .Amatomicas | dílitui. Caterüm hzc ad paucafpe&tant.. In genere; pro certo habeatur, magnos, in rébus Naturz abditis eruendis & referandis, progreffus vix fieri poffe; nifi ad Experimen- ta, fiue Vulcani, fiue Dzdali, (Fornacis fcilicet; aut Machinz,) vel cuiufcunque alterius mm fumptus abundé füppeditentur. /— Ideoque. ficut. Principum Secretariis, & Emiffariis, conceditur exhibere rationes Expénfarum, pro diligentiis fuis, in explorando, & eru- endo Res nouas & Arcana ciuilia; fimilitér & Explo- ratoribus, ac SpeculatoribusNaturz fatisfaciendum de expenfis fuis; aliàs de quamplurimis fcitu digni(fimis | nanquam fiemus certiores. Si enim Alexander mag: nam vim pecunia füppedicauit: Ari(toteli;. quà condu: | ceret Venatores, Aucupes, Piícatorcs, & alios, ' quo in: ftru&tiór accederét ad confcribendam Hiftoriam Ani- malium ; cérté maius quiddamdebetur ijs; qui. non in Saltibus Naturz pererranr, fed in: L'abyrintliis Artium viam fibi aperiunt; 55/0 oeipe o usn cs Defects etiamnüm alius nobisobferuandus, (mag- ni certé momenti.) Negle&tus quidam eft; in Acadetni- arm Rectoribus, Confultationis; in Regibus. fiue Su- perioribus, Vifitationis ; in hunc. finem, vc. diligentér confideretur, & perpendatur, vcri Prxle&tiones;Dif- puráriones, aliaque Exétcitia Scholaftica, antiquicüs in- ftitura, & adnottra víque cempora vfirata; continuare fa- erit ex vfu, vel potius antiquare, aliaque meliora fubfti- tuere. Etenim inter Maieftatis cu Canoucs pruderiiffi- mos,illum reperio. I5 ómni vel confaetudimeyvel exemplo, tempora fbe&kanda funt, quand» primm Ros capta ; in qui- bus, fi velconfufio regnauerit vel in[citiasderogat illud inpri- mis Autboritati rerum,atque omuia reddit fufpetta. Quam- obrem, "I Argo ! i | | | t«De Zugmenti BSeientiarum.» obrem, qüandoquidem Academiarum Inftituta, plc- runque originem traxerint à temporibus, hifce noflris haud pauló obfcurioribus, & indoctioribus ; eo magis . . * UN t9 , conuenit, vt examini denuó fubijciantur.. Exemplum iri hoc genere; vnum aut alterum proponam, in rebus üz maxime obuiz videntur, & familiares. Pro more receptum elt (licet vti mihi videtur perperàm) vt. Lite- rarum ftudiofi, Logicam, & Rhetoricam przproperé nimis addiícant ; ; Artes fane Prouectionbus magis |! conuenientes, quàm Pucris, & Tyronibus. Etenim ba: duz, fi vctà res perpendatur , funt ex Arübus grauiffi- mis ; cum fint Artes Artium, altera ad Iudicium, altera adOrnatum. Quinetiam Regulam, & Normam con- tinent, Res & Materiam fübie&tam, vcl difponendi,vcl illu(ltandi. Idcóque id agere, vt Mentes Rerurn igna- rz, & rudes, (qàzque nondum id collegerunt, quod à Cicerone $y/ua, vel Spellex appellatur, id elt Materi- em, & Copiam rcrum;) initium ab iftis Scientiis fu- rant; (ac fi quis difcere vellet, ponderare, vel me- tiri, veLornare Ventum :) haud aliud profc&tó parir, ! quàm vt harum Artium virtus & facultas, (qua per- magnz funt, & latiffimé diffufz,) feré contempia ia- ceant ; atque vel in puerilia Sophifmara , Affectatio- ncíque ridiculas degenerauerint 5 vel faltem exiftima- tione fuà haud parum mulétatz fint. Quinetiam pra- matura, & intempeftiuaad has Artes Acceffio, diluram earum, atque iciunam Traditionem ac Tractauonem, neceffario fecum traxit, qualis nimirüm Captui Pucro rum adapretur. Alterum Exemplum (quod adducam) Exrorís,quiin Academiisiam diü inueterauit, eiufmodi eft ; quod fcilicet Inuentionis, atque Memoriz, in Ex- ercitiis Ícholaflicis ,. fieri folet nimió. plus noxium Diuortium: Illic fiquidem Orationes plgrzque, au: | omninó premeditatz funt, adcó vt Conceptis Verbis proferantur,& Inuentioni nihil relinquatur ; aut plane extem- | LiBER SkevNpvs. extem porariz , vt perparüm relinquatur Memoriz : (càm in vità communi, & Praxi, rarus fit alterutrius iftorum vfus feorfim, fed potiàs mixturz ipforum ; id eft Notarum fiue Commentariorum, atque Di&i- onis fübitz) ita vt hoc pacto, Exercitia ad Praxim haud fint accommodata, nec Imago refpondeat Vita. Illud autem in Exercitijs perpetuó tenendum e(t; vt omnia (quam fieri potet) maximé reprzfentent ca, qui in virà agi folent; Alioqui Motus & Facultates Mentis peruertent, non przparabunrt. Huius autem rei Veritas non obícuré cernitur, cüm Academici ad Praxim fuarum Profeffionum , vel alia Ciuilis Vita Munia fe accingant; quod cüm faciunt, hunc, de quo loquimur, defectum, ipfi in fe citó deprehen- dunt; fed citis etiamnüm alii." Cxterüm banc par- tem, de Inftitutórum Academicorum emendatione, claufulà illà (ex Cafaris quàdam ad Oppium, & Balbum Epiítolà defumprà) concludam ;- Hoc quem- 4dmodiim fieri poffit, monmulla mibi in meniem veniunt, Q multa reperiri po[funt ;. de ijs robust rogo 0s, vt co- gttatiogem fu[cipiatar. Alter Deiectus quem obferuo, altis pauló quam przccdens afcendit.. Quemadmodüm enim Dodti- narum Progteffio, haud parüm in prudenti Regimine, & Inítitutione Academiarum fingularum coníiftit ; ita magnus ad hoc cumulüs accedere poffit, f1 Aca- demiz vniuerfz, per totam Europam fparíe, arctio- tém coniunctionem, & neceffitidinem contraherent. Sunt enim , vti videmus, multi Ordines, & Sodali- tía, quz licec Regnis, & Spatiis longinquis difiuncta fint, tamen Societatem & tanquam Fraternitatem in- ter fe ineutit, & colünt; adeó vt habeant Przfe&tos (alios Prouinciales, alios Generales,) quibus ornnes parent Et certé, quemadmodüin Natura cteat Fra- ternitacem in. Familiis; Artes Méchanicz contrahunt | | E Frater- 73 B "De Jtugmentis Scientiarum.» Fraternitatem in Sodaliijs; Vnétio diuina fuperin- ducit Fraternitatem in Regibus, & Epifcopis; Vota & Regulx conciliant Fraternitatem in Ordinibus : | codem modo ficri non poteft , quin intercedat Fra- ternitas illuflris & generofa, inter Homines, per Do- &rinas & Illuminationes, quandoquidem Deus ipfe Pater Luminim nuncupetur. Poftremo illud queror (de quo fuperius nonnihil | pramift) quod vcl nunquàm, vel rato admodüm,;pub- | lica aliqua extiterit. Defignatio Virorüm idoncorum, qui vel fcriberent, vel Inquifitionem inftituerent, de illis Scientiarum Partibus, in quibus fatis adhüt non fuerit elaboratum. Cui rci, illud inferuiet quam ma- xime, fi tanquam Luflrum condatut Do&rinarum ; & Cenfus excipiatur; qua ex illis locupletes fint, & maio- rem in modum auctz ; quz autem inopes, & defti- tutz.. Opinio enim Copiz, inter cauffas Inopiz eft: Atque multitudo Librorum Luxüriz potiüs quàm Pe- nuriz indicium quoddam pra fe fert, Qua. tamen Redundantia, (f1 quis re&té iudicet) neutiquàm dclen- dis antehàc fcriptis Libris, fed nouis melioribus eden- dis tolli debet; quieius generis.fint, vt tanquam Ser- | pens Mofís, Serpentes Magorum. deuorent, , .. — c . Horum,quos enumerauimus, otnnium Defe&uum | Remedia, prater illius poftremi ; quinetiàm eiufdem poftremi, quoad Partem eius Actiuam, qua fpectat ad Defignationem fcribentium,Opera fant ver& Bafilica ; Erga quapriuatialicuius conatus, & induftria, feré fic Íc habeat; ut Mercurius in Biuio;; qui Digitum poteft. ! in viam intendere, Pedem inferre non poteft, Ac Specu- latiua illa Pars, quz ad Examen Doctrinarum ( quid nimirümin fingulis defideretur) pertinet ; etiàm indu- flriz Hominis Priuati patct. Mihi igiturin animo eft; Perambulationem Doé&trinarum; & Luftrationem ge- neralem, & fidelem aggredi, przcipué cum inquifitio- i : ? H ! ne j i ListzR SrzevuNpvs. ne fedulà & accuratà, quanam earum Partes neglect incultzque iaceant, hominum induftrià nondum fub- actz, & ad vfum conucríz; vt huiufmodi Delineatio, & Regiftratio, & publicis Defignationibus, & Priua- torum fpontancis laboribus facem accendat. In quo nihilominüs Confilium eft hoc tempore, Omiffiones duntaxat, & Defiderata notare; non autem Errores; & Infzlicitates redarguere.. Aliud enim eftinculta loca indicare, aliud culturz modurn corrigere. Quara quidem ad rem; càm mecomparc, & accin- gor, non fum nefcius, quantum opus moucam,quam- que difficilem prouinciam fuftineam; etiàm quàm fint vires minimé Voluntati pares: Áttamen magnam in [pem venio, fi ardentior meus erga Literás Amor, me longiüs prouexcrit, vfurum me excufatione Affectàs ; quia non fimul cuiquam conceditur, 4isare (7 Sapere. Neícius equidem non fum, eandem iudicij libertatem alijs relinquendam, quam ipfe vfurpauerim: Equidem libentér zque acceperim ab alíjs ac imperciuerim, Hu- manitatis illud officium ; Nam qui Erranti comiter mon- firat viam, &c. Profpicio euàm animo, complura ex illis, que tanquam omiffa, & defidéràa; in Re- giftrum hoc noftrum referre vifum fuerit, in diuer- las cenfuras incurfura ; Aliafcilicet quod fint dudum pera&ta ; & iam extent ; Alia quod cüriofitatem fa- . piant, & fructum promittant. perexilem ; Alia quod - nimis ardua cxiftant;: & fere. impoffibilia ; qux ab hominibus abfoluantur. |. Ad priora duo quod atti- net, Res ipfz pro fe cauffam ager : Circa poftre- mum de Impoffibilitate ita ftatuo; Ea omnia poffr- bilia, & prafítabilia cenfenda, quz ab aliquibus per- fici poffint, licet non à quibufuis; Et qua: à mulus coniun&im, licet non ab vno; Et quz in Succeíh- onc Scculorum , licet non codetn zuo ;. Et denique qua Publicà Curà & Sumptuj licet non Opibus & Eo. Induftrià 75 "De dugmentis Scientiarum. Induftrià fingulorum. Si quis tamen fit, qui malit Salomonis illud vfurpare, Dicit piger, Leo es? invia ; quàm illud Virgilij, Poffust, quia po[e cvidentwr ; fa- tis mihi erit, fi labores mei, inter Vota tantüm fiuc Optata melioris notz habeantur. Sicut enim haud omnino Rei imperitum effe oportet, qui Quzftio- nem appofié inftituat ; ita nec Senfüs inops videa- tur, qui haudquaquàm abfurda Optaucrit. Casvr I cPartitio Vniuer[ala Doctring Humanz in |! A Hiftoriam, Poefim, Philofophiam ; 5e ; [] : cundum tres Intelletlus Facultatés, Memo- riam, Phantafiam, Rationem :. quódque eadem "Partitio competat. etiám 'I heolo- gicis. | $ MAxnTrITIO Docirine Humane ea. cft ve- 28) s riffima, qua fumitur ex triplici Facultate z:3| Animz Rationalis, quz Doctrinz Sedes Bjcfl. Hifloria ad Memoriam refertur ; Poe- | - fis ad Phantafiam ; Philofopbia ad Rationem. Per Poc- . fi autem , hoc loco intelligimus non aliud; quàm Hiftoriam confictam, fiuc Fabulas. | Carmen enim Stili quidam Character cft, atquead Artificia Ora- | tionis pertinet, de quo fuo loco. Hifforia proprie Indiuiduorum eft, quz circum- Ícribuntur Loco & Tempore. Etfi enim. Hiftoria Naturalis circa Species verfari videatur ; tamen hoc fit ob promifcuam Rerum Naturalium; (in plurimis) fub vnà Specie, Similitudinem; vt fi vnam nóris, omnes. LiskR SECcvNDvs. omnés nóris, Sicubi autem Indiuidua reperiantur, qua aut vnica funt in fuà Specie , vcluti Sol & Luna; aut à Specie infignitér defle&unt, vt Mon. Íftra; non minus recté conftituitur Narratio de illis in Hiftorià Naturali, quam de Hominibus Íingula- ribusin Hiftorià Ciuili. Hzc autem omnia ad Me. moriam Ípectant. Poefis, cofenfuquo di&um eft, etiàm Indiuiduo- rum elt; confidtorum ad fimilitudinem illorum, que in Hiftorià verà memorantur ; ita tamen vt modum Íxpiüsexcedat, & quz in Rerum naturà nunquam conuentura, aut cuentura fuiffent, ad libitum compo- nat, &introducat; quemadmodum facit & Picto- ria. Quod quidem PZansrafie Opus cft. Philofop»ia Indiuidua dimittit; neque Impreffi- oncs primas Indiuiduorum, fed Norioncs ab illis Ab- Ítra&tas complectitur; atque in ijs componendis, & diuidendis, ex Lege Nature, & Rerum ipíarum cui- dentià verfatur. Atque hoc proríüs Officium eft, atque Opificium Raiomis. .. Hac autem ita fe babete; fi quis intellectualium Origines petat; facilé cernet.. Indiuidua fola Senfum percellunt, qui Intelle&üs Ianua eft. Indiuiduorum eorum Imagines, fiue Impreffiones à fenfa excepta, figuntur in Memorià, atque abeunt in eam, à prin- cipio tanquam integrz, codem quo ocurrunt modo : Eas poíteà recolit, ^ & ruminat Anima humana; Quas deinceps aut fomplicitér recen[et , aut Iwfu quo- dam imitatur aut Comiponendo 49 Diuidendó digerit. Itaque liquidó conftat, ex tribus his Fontibus, M. morie, Phantafre, & Rationis, effe tres illas Emanati- ones, Hifforie, Poe[cós, &: Pbilofopbie ; nec alias, aut plures effz poffe. Etenim Hiftoriam, & Experieni- am pro eàdem re habemus; quemadmodüm etiàm Philofophiam, & Scientias. ; Neque t. £De Zluomentts BStientiarum.» Neque alià cenfemus ad T/eologica Partitione opuseffe. Differunt certé Informationes Oraculi & Seníüs, & Re, & Modo infinuandi; fed Spiritus . Humanus vnus eft, eiufque Arculz, & Cella: ezdem. Fit iraque, ac fi diuerfi Liquores, atque per diucría Infundibula, in vnum atque idem Vas recipiantur. Quare & Teologia, aut ex Hifloria Sacrá conftat; aut ex Parabóli, qux inftar diuinz Poefcos fant; aut ex Pracepti: & Dogsmiatibu , tanquam perenni quà- dam P/ilofophi4. . Quod enim ad eam partem perti- net, que redundare videtur, Prophetam videlicet, ea Hiflorie genus eft: quandoquidem Hiftoria Diuina, cà polleat fupra Humanam Prarogatiuà, vt Narratio Faétum przcedere, non minüs quam fequi poffit. Carvr TL. ÜPartitio Hiftorie is Naturalem c7 Ciui- lem, Ecclefiafücà e? Literarià fub Ci- uili compreben[á. "Partitio Hiftoriz Na- turalis ;s& Hiftoriam Generationum, Prater-Generatonum, 7 Artium, —— LAO ISTORA aut Natwralis c(t, aut Ciuilis : d In Narurali, Natura rcs gefte, & Facino- €& ra memorantur; in Cii, Hominum. SWWLUPOVvS Elucent proculdubio Diwima in vtrifque, fed magis in Cimilibus,vt etiàm propriam HifZori« fpeci- em conítituantquam Sacram aut Ecclefiaff ica appellare confueuimus. Nobis veró etiàm ca videtur Literarum, & Artium Dignitas, vt ijs Hifforia propria feorfüm attribui debeat; quam fub. Hiffori4 Ciuili, (quem- admodum LiskR SkcvNpvs. 79 admodum & Ecclefiafficam,) comprehendi* intelligi- mus. Partitionem Hifforie Naturalis moliemur ex fZatu, & conditione ipfius Nature, quz in triplici ftatu pofita inuenitur, & ranquam Regimen trinum fubit. Aut enim libera eft Natura, & curfu confueto fe ex- plicans, vt in Colis, Animalibus, Plants, & vni- uerfo Nature Ápparatü; Autà prauitatibus, & info- lentijs Materix contumacis, & ab Impedimentorum violentià, de ftatu fuo detruditur, vt in Monftris ; Aut denique ab Arte, & Operà humanà conftringitur, & fingitur, & tanquam nouatur, vtin Arrificialibus. Sit itaque Partitio H iflorie Naturaltjn Hi[loriam Generati- onum; Preter-Generationum ; 69. Artium :. Quam poflre- mam, etiàm Mecbanicam, & Experimentalem appellare confueuimus. Harum prima Libertatem Natur« tractat; fecunda Errores; tertia Vincula. Libentér autem H/7o- riam Artium, vt Hiftoriz Naturalis fpeciem conftitui- mus; quia inueterauit prorfüs opinio; ac-fi aliud quippiam effet Arsà Naturà ; Artificialia:à Naturali- bus: vndeillud Malum, quod plerique Hiftorizx Na- türalis Scriptores, perfunctos fe putent, fi Hiftoriam Animalium, aut Plantarum, aut Mineralium confe- cerint, omiffis Artium Mechanicarum Experimentis. Sed & illabitur etiàm Animis Hominum aliud fubüulius Malum; nempe, vt Ars cenfeatur (olummodó, tan- quam Additamentum quoddam Naturz, cuius fcilicet eafit vis, vt Natüram (fané) vel inchoatam perficere, vel in deterius vergente emendare, vcl impeditam liberare; minimé veró penitüs vertere, tranfmutare, autinimis concuterepolli./ Quod ipfum Rebus Hu- manis przproperam defperationem intulit... At contrà, illad Animis Hominum penitüs infidere debuerat; Artificialia à Naturalibus, non Formà, aut Effentià, fed Efficiente folummodó differe; Homini quippe in Naturam, ni [RS - - E -—— À————MM— M 80 "De Zugmentis Scientiarum » Naturam, nullius rei poteftatem effe, praterquam Motüs, vt fcilicec Corpora Naturalia aut admoucat, aut amoucat: vbi igitur datur Admotio Corporum Naturalium, aut Remotio, coniungendo ( vt vocant) A&iua Paffiuis, omnia poteft homo; vbi non da- tur, nihil: Neque intereft, fi Res ponantur in ordi- ne ad aliquem Effe&um, vtriun hoc fiat per Homi- nem, vel abíque Homine: Aurum aliquando exco- quitur igne, aliquandó in Arenulis purum inuenitur, miniftrante fibi ipfi Naturà : Iris fimiliter fit cx Nu- bc rofcidà in fublimi ; fit etiàm per Afperfionem Aquz, hie apud nos. Itaque Natura omnia regit, fubordinantur autem illa tria, Curfiy Nature; Expa- titio Nature ;. & Ars, fiue Additus Rebus Homo ; Ideoque 1n. Hiftorià Naturali , tria illa comprehendi par elt; quod etiam C. Plinius magnà ex parte fe- |. cit; qui Hiftoriam Naturalem folus pro digbpirate complexus eft; fed complexam, minimé vt decuit, imó potiiis indignis modis tractauit. Harum prima habetur mediocritér exculta; Se- quentes duz ita tenuiter, & inutilitér tractantur, vt in Defideratorum. claffe reponendz fint; Neque enim repcrias fatis inftructam, & locupletem collectionem Operum Naturz eorum, qux à Curfu ordinario Ge- nerationum, Productionum, & Motuum aberrárunt, & deflexerunt ; | fiue fint illa Foetus certarum. Regi- onum aut Locorum fingulares ; fiue Temporum E- uentus infolii ; fiue Cafuwm | ( vt ait ille) Ingenia. ; fiue Proprietatum Abditarum Effz&us; fiue Mono- dica Naturz in fuà Specie. Non negauenm inues niri Libros nimio plures, fabulofis Experimentis; Commentitiis Secreus, & friuolis Impofturis, ad Voluptatem, & Nouitatem, refertos ;; Caeterüm Nar- rationem grauem, & feueram de Heterocliis, & Mi- rabilibus Naturz, diligenter examinatam, ac fideliter defcriptam, LiskgR Sk&ecvxND«(s. defcriptam, non, inquam , inuenio; przferiim cum debirà reiectione, & publicà tanquam profcriprione Mendaciorum, & Fabularum, quz inualuerunt. Nam vt res fc nunc habet, fi forté Mendacia aliqua circa Res Naturales obtinuerint, & celebrata. fint. ( fiue uod tantum poffit Reuerentia Antquitatis, | fiuc uod illa. denuó examini fübijcere fit moleftum, fiuc ' quod mirifica fcilicet Ornamenta putantur Oratio- nis, propter Similitudines & Comparauones ) nun- quàm polteà extermipantur, aut retraCtantur. Finis huiufmodi Operis, quod Exemplo (uo d:- corauit Ariftoteles, nil minus eft, quam vt curiofis, & inanibus Ingehiijs gratificetur , ficut faciunt Mira- bilarij, & Prodigiaftri ; verüim duas ob caufas; vtram- que Ícriam & grauem : Vnam,;vt Áxiomatum cor- rigatur Iniquitas ; qux plerunque in; Exemplis tritis, & vuléatis fundamentum habent: Alteram, quód à Miraculis Naturz ,..ad Miracula Attis, expeditus. fit tranfitus, & peruius. Neque enim huie rei plus in- eft Negoti, preterquam vt Natura veftigia perfe- quaris fagacitér, cürh ipfa fponte abérzet; vt hoc pacto poíteà cüm tibi libuerit, cam eódem loci de- ducere, .& compellere poffis... Neque vcro. praecepe- rm; vtcx Hiltorià iftà Mirabilium; fuper(litiofa: Narrationes, de Maáleficiis , Fafcinationibus , Incanta- tionibus, Somniis, Diuinationibus, & fimilibus,pror- fàs excludantur;. vbi de Facto, & Re gcflà liquido conftet... Nondüni enim innotuit , quibus in rebus, "& quoufque, Effe&us. Superftitioni attributi, . ex Cauflis naturalibus participent. 1deóque licet huiuf- modi Ártium Víum & Práxim; meritó damnandum cenfeamus , tamen à fpeculatione, & confideratione | ipfarum, (fi fteenué excudiantur) notitiam haud ina. tilem cobfequemur; non folümad Deli&a, in hoc ge- nere Reorum, rité diiudicanda; fed etiam ad. Nature M Secreta 81 *De Zlugmentis Scientiarum» Secreta vlteriüs rimanda. | Neque cerié hafitandum de ingreffu , & penctratione intra huiufmodi Antra, & Receffus, fi quis fibi vnicam Veritatis inquifitionerh | proponat; quod & Maieftas tua Exemplo proprio confirmauit. Tu enim, duobus illis clariffimis & acu- tiffimis, Religionis, ac Naturalis Philofophi oculis, rales vmbras prudentér ac perípicacitér perlu(tratti; vr te Soli fimillimum probaueris,qui polluta Loca ingre- | ditur, nec tamen inquinatur: Caterüm illud monu- erim, Natrationes iftás cüm Rebus fuperttitiofis con- iunctas, fcorsüm componi; neque cum puris, & fin- : ceris Naturalibus commifceri oportere. Quod veró | ad Narrauones attinet; circá Pródigia & Miracula Religionum s illa certé aut non vtique vera fünt; : aut nullà ex parte/naturalia; ideóquead Hifforiam Natu- ralem noti pertitient. Ip czaziupial t9 d Quant&t ad Hitloriam Natura :Jubaébe j:& Fatli-. tie, quati Mecbanicam appellare folemus 5; inuenio fané Colle&iones quafdam de Agriculturà, eiàm de Artibus compluribus Mechanicis: fed; quod peffi- mum clt'in hoc genere, EFE I m cs & reij- | ciuntur Experimenta, in Artibus fingulis familiaria. & vulgata; quz tamen ad Interpretationem Natu- . rz, aque aut plusfaciunt, quam minüs trita... Nam | Labces quzdam Litetis afpergi videatur, fi forte viri do&i fe fübmittant Inquifitioni ; : autobfetuationi rc- rum mechanicarum ; nifi fuerit earum, qua pro Arca- - nis Artis, aut pro Rebus admodüm raris; aut fübri- libus reputentur. Quod tam inanis, .ac füperciliofz | Arrogantiz: Vitium , rneritó itrifit Plato; ': quandó | Hippiam Sophiftam iactabundü inducit cum Socrate | difputantem, fincero & folido Veritatis Inueftigatore :- Qui,cüm de Pulchritudine fermo inftitutus cfler, pro | vago fuo, & foluto Difputandi more, primüm intulit | Exemplum Virginis palchre,. dein Equa pulchrz, iw poítremó | LisrR SkEcvNpvs. poftremó Olla Fi&ilis pulchrz ;& affabré fact : Hoc vltimo Exemplo Hippias commotus, dixit, Sromacba. rer certe, (nift humanitatis ratio me eó adigeret,) cum quo- quam difputare, qui Exempla tam evilia, 42. fordida alle- garet. Cui Socrates, Te quidem ita decet, cm tam nitidis Jis amiééus veflibus G2 pulchris calceiz; & alia per Ironi- am. Enimueró, illud pro certo afferi poffit, erandia Exempla haud optimam, auttutiffimam afferre Infor- mationem. Id quodexprimitur non inful(é, in peruul- gatà illà Fabulà de Philofopho;qui càm Scellas,fublatis oculis intueretur; inciditin Aquam : Nam fi Oculos demififfer, ftellas illicó in Aqu videre potuiffec ; vc- rüm fufpiciens in coelum, Aquam in Stellis videre non potuit. Eodem modo fxpé accidit, vt Res tinu- tz & humiles, plus conferant ad Notitiam Grandium , quàm Grandes ad Notitiam Minutarum. Bené fi. quidem notauit Ariftoteles , Cuiu[que rei maturam in portionibus eius minimis optimé cerni. Quani ob Gauffam, Reip. Naturam. perícrutatur primó in Familià, & in fimpliciffimis Combinationibus: Societatis, ' ( Mariti Ícilicet & vxoris, Parentum & Liberorum, Domini & Serui,) quz in quolibet tuguriolo occurrunt. Si- mili plané ratione, Natura huiufce magna: Ciuitatis, (Vniuerfitatis nimirüm rerum, Jeiufque Difpenfatiojin primà quàque Symbolizatione, & minimis Rerum Portionibus inueftiganda cft: vti fieri videmus, quod Secretum illud Nature, (habitum pro maximo,) de Verticitate Ferri, tactu Magnetis exciti, ad Polos, fe confpiciendum przbuit;non in Ve&tibus ferreis; fed in Acubu:. Ego veró, fi quod fit mei pondus Iudicij, fic plane Statuo; Hifforie Mechanice vfum erga Philofophiam Naturalém, effe maximé Radicalem, & Fundamenta- lem. Talem intelligo Philofophiam Naturalem, quz non abeat in Fumos Speculationum fubrilium , aut M z fub- /De Zlugmentü Scientiarum » fublimium ; fed qu efficacitér operetur, ad fubleuan- da Vitz humanz Incommoda. Neque enim ad prafens tantüm iuuabit, nectendo & transferendo Obferuationes vnius Artis, in víumaliarum ; & inde nouas commoditatcs eliciendo, quod neceffe eft ficri, cüm Experimenta diuerfarum Artium, in vnius Ho- minis Obferuationem, & confiderationem Venient ; fed porró ad caufas rerum indagandas, & Artium Axi- omata deducenda, lucidiorem Facem accende, quàm | ha&enüs vnquàm affulfit. Quemadmodüm enim Ingenium álicuiüs , haud bené nóris, aut probáris, nifi cum irritauctis ; neque Proteus fc, in varias rc- rum facies, vertere folitus eft, nifi Manicis arcté com- prehenfus; fimilitér etiàm Natura Arte irritata , & vexata, fc clariüs prodit, quam cüm fibi Libera per- mittitur. 5 Antequàm veró hoc Membrum Hiftoriz Natu ralis, (quod Mechariicum atque Experimientale voca- | mus,) dimittamuiis, illud adijciendum; Corpus talis Hifteriz , non folüm ex Artibus ipfis Mechánicis, verüm & ex Opceratinà parte Scientiarum Liberalium, ac fimul ex Practicis compluribus , ( que in Artem non coaluerunt) confici debere, vt nihil. vtile prater- mittatur, quod ad informandum Intelle&tum iuuat. Atque hzc eft Hifforie Naturalis Partitio prima. m D Lisz& SkEevNpvs. Carvr III. «Partito Hiftorie Naturalis Secunda,ex V fu c& Fine /uin Narratiuam ; c7 Induai- uam, Quodgue Finis nobiliffimus Eliftorize Naturalis /;t, vt inizmisiret «2 4n Ordine; ftt ad condendam ^P bilofopbiam » quem Fi- nem intuetur Inductiua.. Partitio Hifto- riz Generationum i» Hiftoriam Coc- leftium : Hiftoriam Meteororum : Hi. ftoriam Globi Terre & Maris :: Hifto- riam Maffarum /iué Collesiorum Ma- jorum : c7 Hiftoriam Specierum /ue. Collegiorum Minorum. : | QA tet Hus o : ] UEPISTORIA Notwralir vt Subietto triplex ( quemadmodüm. diximus ) ita. fu du- XU UE plex eft :: Adbibetir enim, aut propter $U$ Coeuitionem Rerum ipfarum, quz Hifto- nz mandantur; aut tanquam Mareria prima Philo- fophiz. Atque prior za, qui aut Narrazionum iu- cunditate delectat, aut Experimentorum víu iuuat, atque huiufmodi Volupratis, aut Fructüs gratià quz-- fita cft, longe inferioris nota cenfenda, pr cà, qu Inductiont: verze, & legitime Sylua fit, atque Supellex; & primam Philofophiz Mammam prebeat.. Rursüs itaque partiemur Hzsoriam Naturalem, n Narratiuam, & Indutliusm : Hanc autem pofteriorem inter Def- derata ponimus. Neque veró aciem Mentis alicuius peritringant, aut magna Antiquorum Nomina , aut magna Recentium Volumina. :Satis enim fcimus, ba- beri 96 rum (annumerando ctiam Cometas) & Regionm,quas De Zugmenti Scientiarum.» beri Hiftoriam Naturalem mole amplam, varietate gratam, diligentià faepihs curiofam. Attamen fi quis cx cà Fabulas, & Antiquitatem, & Auctorum Cita- tiones, & inanes Controuerfias, Philologiam denique, & Ornamenta eximat. (quz ad Copuinales Sermones, Hominumque do&orum Nocfes, potius quàm ad in- ftituendàám Philofophiam fint accómodata, ) ad nil magni res recidet. ^ Longé aurem profeótó abeft ab cà Hiftorià, quam Animo metimur. Primó enim defiderantur dua ille Hifforie Naturalis Partes, (de quibus modo diximus). Pr«ter-Generatiomum, & Ar- tits, in quibus nos, plurimum ponimus : Deinde, in tertià illà (quz reliqua eft) Parte Generali, nimi- rüm de Generationibur, vni tantüm, ex quinque Par- tibus cius, fanisfacit,. "Siquidem Hifforie Generatiomum conftituuntur Partes fubordinate quinque : Prima Cileilium, que Phenomena ipfa Dios complecti- tur, atquc feparata à Dogmatibus ; Secanda Mereoro- vocant, Aeris : Nequc eniti de Cometis, Metcóris ig- nitis, Ventis , Pluujs,« Tempeftatibus, & reliquis, inuenitur aliqua Hifteria, quz vllius fit pretij. Ter- ta Terre 47. Maris, (quatenüs funt Vniuerfi Partes Integrales) Montium, Fluminum,ZE(luum, Arenarum, Syluarum, Infularum, denique Figura ipfius Conti- nentium prout exporriguntur; in his omnibus; po- | tius Naturalia inquirendo & obferuando, quàm Cof- | mographica. Quartó, de Maffis Materie communibus, | quas Collegia Maiora vocamus, (vulgo E/ementa dicun- tur;) Mequeenim dc Igne, Aere, Aquáà, Terià; co- rumque Natutis, Motibus, Operibus, Impreflionibus, Narrationcs reperiuntur, quz Corpus aliquod Hiftoriz iuftum conftituanr. |. Quinta, & vltima, de Collecfiogi- bw Materie exquifitis, qua: à nobis Collegia Minora, vul- go Species appellantur. In hác autem poflremá fola, induftria .. cmmmSNUeiEUM PI. qoo ccce XOMCSS : OPHSEISEBERRC AOUNDENIQ LissR-SrevNDvs 87 indullria Scriptorum enituit ; ita tamen, vt potius lu- xuriaa fit in fuperfluis, ( Iconibus Animalium , aut Plantarum, & fimilibus intumefcens) quam folidis, & diligentibus obferuationibus ditata, quz vbique in H;- fforià Naturali fabne&ti debeant. Atque, vt verbo di- cam,omnis quam habeimus Nattralis Hiftoria,ram in- quiitione fuà, quàm congerie, nullo modo in ordine ad cum quem diximüs finem, (condendz fcilicet Phi- lofophiz,) aptata eft. Quare Hifforiam. Inductiuam defiderari pronunciamus. Atque:de Naturali Hif]o- riá hactenus. : d "Partito Hiftoriz Ciuilis;s Ecclefiafticam, .Literariam; (9* (due Generi nomen reti- ^^net) Ciullem* 4uodgue Hittoria Litera- Carvr dM js | | : ria defidereiur 127. conficiendee Praecepta. | € clefaslicam: deinde cát; quae Gcnetis no- emus 2$. men retihet, Cfuilem : Poftremo Lzterarun & Artium. Ordiemuraütem ab-e& Specie; quam po- ftremoó pofuimus; quia reliquz düz. habenti, illam autem inter.Dzfdératatefetre vifum eft.Ea eft HiSoria.,. Literáruin. Atque certé Hiftoria Mundi, fihác parte. fuerit deftituta, non abfimilis cenferi poffit Statue Pol. phemi, etato'Oculo ; càrti'ea pars Imaginis defit, qu Ingenium & Indolem Períonz maximé referat. Hanc : licet; defiderari -ftatuasitids; nos nihilominüis minime | fugit, . — -— — — — — De. /lugmentis Scientiarum. fugit, in Scientiis Particularibus Iureconfultorum, Ma- thematicorum, Rhetorum, Philofophorum, haberi le- uem aliquam Mentionem, aut Narrationes quafdam ieiunas, de Sectis, Scholis, Libris, Auctoribus, & Suc- celTionibus huiufmodi Scientiarum : Inueniri etiàm de Rerum & Artium Inuentoribus, tractatus aliquos exi- les, & infru&uofos; Áttamen iuftam atque vniuerfalem Literarum Historiam, nullam adhüc editam afferimus. Eius itaquc & Argumentum, & conficiendi Modum, & Vífum proponemus, | Argumentum non aliud eft, quam vt ex omni Me- morià rcpetatur, que Doctrinz & Artes, quibus Mun- 'di aubus, & Regionibusfloruerint/ Earum Anti- quitates, Progreffus, etiàm Peragrationes per diuerfas Orbis Partes (migrant enim Scientiz, non fecus ac Po- puli) rurfüs Decliffationes , Obliuioncs , Inftauratio- nes commemorentut.. Obferuetur fimul ;per fingulas Artes, Innentionis^Occafio & Origo; 'Tradendi Mos & Difciplina; Colendi & Exercendi Ratio & Inftituta. Adijciantar etiàm Se£tar,& Controuerfiz maxime cele- bres,qua; Homines doctos tenuerunt ;, Calumnia;qui- bus patüerunt ;- Laudes & Honores quibus ecoratz funt. Notentur Auctores przcipui, Libri preftaniores, Scholz, Succeffiones, Ácademiz, Socictates, Collegia, Ordines , denique,.omnia quz ad Statum Literarum | fpectanr, - Ante omnia eriam id. agi. volumus (quod | Ciuilis Hiftoriz decus eft, &: quafi Anima ): vt cum | cuentis cauffz copulentur ;. : videlicet, vt memorentur | Natura; Regionum ac Populorum ; Indolefque apta & habilis,aut inepta & inhabilis ad Difciplinas diuerías; | Accidentia temporum ; quat Scientijs aduería fueririt | aut propitia ; Zeli & mixtura .Religionum ; Malitia: & Fauores Legum ;.. Virtutes denique infignes, & effica- cia quorundam virorum,erga literas promouendas, & fimilia; At hzc omnia ita tractari precipimus, vtnon | i Criticorum [9] 7] H ra " 5. v 3:41 C Lt! —— LisrR SECYVNDVSs, Criticórum more, in laude & cenfürà tempus teratur ; fcd plané biftoricé res ipf narrentur, iudicim par- ciüs interponatur. De Modo autem huiufmodi Hiftoriz cenficiendz, illud inprimis monemus ; vt Materia, & Copia cius, non tantüm ab Hiftorijs, & Criticis petatur, verüm etiàm vt per fingulas Annorum Centurias, aut ctiam minora interualla, fetiarim, (ab vltimà Antiquitate fa- &o principio) Libri przcipui; qui perea Temporis Spatia confcripti funt, in confilium adhibeantur ; vt ex torum non perle&tionc (id enim infinitum quiddam effet) fed deguftatione , & obferuarione Argumenti, Sili, Methodi, Geriius illius temporis Literárius; veluti Incantatione quàdam, à Mortuis euocctur. Quod ad fum attinet, hzc có fpe&tant; non. vt Ho- nor Literarum, & Pompa, per tot circumfufas Imagi- nes celebretur; nec quia, pro flagrantiffimo, quo li- | teras profequimur, amore, omnia qua ad earum fta- tum quoquo modo pertinent, vfque ad curiofitatem inquirere, & fcire, & conferuare auemüs; fed pra- cipué ob cauffam magis feriam , & grauem: Ea eít (vt Verbo dicamus) quoniam per talem, qualem defcripfimus, Narrationem ; ad Virorum do&orum, in Do&rinz víu & adminiftratione, prudentiani & folertiam, maximam: acceffionem fieri. poffe exifti- mamus ; & Rerum Intelle&ualium ,' non minüs quàm Ciuilium motus, & perturbationes, vitiaque & Virtutes, notari poffe ; & Regimen inde opti- mum cduci, & inítiuüi Nequé enim B. Auguftini, aut B. Ambrofij Opetà, ad Prudentiam Epifcopi, aut Theologi, tantüm facere poffe putamus, ' quan- tüm fi Eécléfiftica Hiftoria diligentér infpiciatur, & reuoluatut. Quod & Viris doctis; ex Hifforia Literarum obüenturum non dubitámus. Cafum enim omninó recipit, & temcritati exponitur, quod Ex. emplis 90 | ciant; Alij Capita tantüm Rerum geftarum percur- 1De lugmentis Sctentiarum.» emplis & Memorià Rerum non fulcitur. Atque dc Hifforià Literaria, hec dicta fint. Carvr V. e Dignitate, «^ Difficultate Hiftoria: Ciuilis. 51 (685.69 Equitür Hifforia Ciuilis Ípccialis, cuius Dig-. a NEM 724 03* 7, ) j) nitás atque. Auctoritas, inter Scripta Hu-. 3f? manaeminet, Huius enim fidei, Exempla o6 79 Maiorum, Viciffirudines Rerum, Funda- | mentá Prüdendiz Ciuilis, Hominum denique Nomen: & Fama, commiffa funt. Ad Dignitatern rei accedit, Difficulas non minor. Etenim Ánimumi in fcriben- do ad preterita retrahere, & veluti aritiquum facere, Temporum motus, Perfonarum Characteres, Confilt-- orum trepidationes, Ádionum (tanquam Aquarutmn ) ductus, Pratextuum Interiora, Imperij Arcana, cum diligentià fcrutari, cum fide & libertate referre,denique verborum lumine füb Oculos ponere, magni vtique |. laboris eft, & iudicij ; praefertim cüm antiquiora qua- que incerta; recentiora pcticulo obnoxia reperiantur. Quamobrem & plurima Hiftoriam iftam Ciuilem cir- . cunftant Vitia; dum Plerique Narrationes quafdam inopes, & plebeias, & plane Dedecora Hiftoriarum confcibant; Alij particulares Relationes, & Com- | mentariolos operá Edinaci, & textu inz quali confar- : rant; Alij contri, minima quzque, & ad fummas. A&ionum nihil facientia períequantur ; Nonnulli, | nimià erga Ingenia propria Indulgenuà, plurima au- da&tér confingant ; Aftalij, non tam Ingeniorum fu- orum LrisrR SkEcvuNpDvs. orum,quàm Affcétuum Imaginem Rebus imprimant, & addant, Partium fuarum memores, Rerum parüm fideles teftes; Quidam Politica, in quibus fibi com- placent, vbique inculcent, & Diuerticula ad Oftenta- tionem quaerendo, Narrationem Rerum nimis leniter interrumpant :. Alij in Orationum, & Concionum, aut etiàm Actorum ipforum prolixitate, paràm curh iu- dicio, nimii fint; Adcó vt fatis conftet, non iriaeniri inter Scripta Hominum, ratius quicquam, quam Hi- ftoriam Legitimam, & omnibus Numctis fuis abfolu- tam. Verüm nos in przfenti , Partitioriem Doctrina- rum inftituimus, vt Omiffa, non Cenfüram, vt Vitiofa notentur. Nunc Pattiniones Hisforie Ciuilis perfeque- mur, eafque diuerforum Generum : Miniis enim im- plicabuntur Species, fi Partitiones diueríz proponan- tur, quam fi vna Partitio curiofé per Membra de- | ducatür. (Qarvr VL. VPartitio prima. Vhftorie Cidilis, i» Me- morlas, Antquitates, «& Hiftoriam Iaftam. M "eS T$ TO RIA Ciuilis tripattitá eft; tribus S24 |d Picturanim, aut Imaginum Generibus non : Sv$ Imapinibus, alias Imperfectas, vt quibus vI- tima Manus non accefferit; Alias Perfectas ; Alias veró Vetuftate Mutilatas & Deformatas. Hifforiam fimili- ter Ciiilem, (qux Imago Rerum, & Temporum quz- dam eft) in tres fpecies, illis Picturarum congtuas, pat- tiemur ; Memorias fcilicer ; Hifforiam Iuflam ; & Anti- Nz quitates. B abíimilis: Videmus enim 'ex Pi&turis, & - 91 3De Zlugmentis Scientiarum» quitates. Memorie funt Hifforia inchoata, aut prima & rudia Hiftroriz Lineamenta ; Zutiquitates veró Hifloria deformata fant, fiue Reliquiz Hiftoriz , qua cafu e Naufragio temporum ereptz funt. Memorie, iuc Preparationes ad Hiftoriam duplicis generis funt ; quorum alterum Commentarios, alterum Regifira vocare placet. Commentarij nudam A&tionum & Euentuum Seriem, ac Connexionem proponunt, prztermiffis cauffis Rerum & pratextibus, initijs quo- que eàáruhdem & occafionibus, coníilijs itidem & ora- tionibus, & reliquo A&ionum Apparatu. Talis enim eft propria Commetttariorum natura , licet Cafari, per Modeítiam 'quandam cum Magnanimitate coniun- é&tam; przftantiffime, inter eas quz extant, Hiftoriz, Commentariorum nomen indere placuerit. Ac Regi- fira duplicis naturz fant : Complectuntur enim aut Titulos Rerum & Per[onarum,in Serie temporum ; quales dicuntur Fa/Zi, & Chronologie : Aut Aétorum Solennita- tes, cuius generis funt, Principum Edicta, Senatuum Decreta, Iudiciorum Proceffus, Orationes publicé ha- bitz, Epiftola publicé miffz, & fimilia, abíque Narra- tionjs Context, fiue Filo continuo. - . sid Antiquitates, eu Hifloriarum Reliquis funt (vti iam diximus) ranqüam Tabulz Náufragi ; cum deficiente, & fcre fubmersà rerum Memoriá, nihilominüis Homi- nes induftrij, & fagaces, pertinaci quádam, & fcrupu- losà-diligentià, ex Genealogijs, Fattis, Titulis, Monu- mentis, Numifmatibus, Nominibus Proprijs & Stilis, Verborum Etymologijs, Proucrbijs , Traditionibus, Archiuis & Inftrumentis tam publicis quàm priuatis, Hiftoriarum Fragmentis, Librorum ncutiquàm Hifto- ricorum Locis difperfis ; ex his inquam omnibus; vcl aliquibus, nonnulla à Temporis Diluuio eripiunt, & conferuant. Rcs fané operofa, fed Mortalibus grata, & cum Reucrentià quàdam coniuncta; ac digna certé, quz LiseRg S$rzovNpDvS 93 qua deletis Fabulofis Nationum Originibus; in locum huiufmodi commentitiorum fubftituatur ;.fed tamen có minus habens Au&toritatis, quia paucozum Licen- tia fubijcitur, quod paucis curz eft. | In his J»mperfecte Hifloris Gencribus, Defectum ali- quem: non puto defignandum, cüm finttanquam Zo perfecte Mifla; vt Defectus huiufmodi fit cx ipsà ca- rum Naturà, Ad Epitomar quod attinet, (Hiftoriarum certe Teredines,& Tineas, eas exulare volumus; quod ctiam cum plurimis, qui maximé fani fucrunt iudicij, facimus ; vtpote quz complura Nobiliffimarum Hi- ftoriarum Corpora exederint, & corrodcrint, atque in feces inutiles demum redegerinr. Qàasyup WP REESOS PPartitio kliftoriz Iufte i» Chronica, V itas, (7 Relationes ; Earumque Partiun Ex^ plicatio, E: ET Hifloria Iu[]á tridtm .cft genetum ; pio 2 $: ratione Oliectz, quod fibi proponit reprz- ASN fentandum. Aut enim Porziesem aliquam S633 Temporis veprafentat;: aut. Perfonam fingu- larem Memorià dignam ; aut A&fiorem aliquam fiuc Rem geflam ex illuftrioribus. . Primum Chronica fiuc Annales appellamus ; fecundum. 7t2/ ; tertium. Re/a- tiones. Inter quz, Chronica Celebritate & Nomine, ex- cellere videntur; te autem Fruétu & Exemplis ; Re/- tiones rursüs Sinceritate & Veritate. C/ronica namque Amplitudinem Áctionum Publicatum ;..& Períona- rum Facies externas, & in publicum verías proponunt; Minora autem, qua tum ad Rcs, tum ad Perfonas per- ünent, m UU omm SM Ee 4De Alugmentis Scientiarum.» | cinent, omittunt, & filentio inuoluunt. .Cüm veró id |, Aítificij diuini fit proprium, vt Maxima e minimis fu- | [pendat, fit (epenumeró vt huiufmodi Hiflori4, maiora |. tantüm perfecuta, Negotiorum Pompam potiüs, & Solennia,quàm eorum veros Fomites,& Texturas füb- | ! diliores oftendat : Quineriàm, erfi Confilia ipfa addat, | atque immifceat, camen granditáte gaudens, plus gra- | uitatis atque prudentiz, quam reuerà habetit, Huma- nis A&ionibusafpergát; vt Satyra aliqua potlit effe ve- | rior Humana vit "Tabula, quam nonnulla ex eiuf- | modi Hiftorijs. .Contrà Vite, fi diligentér & cum iu- | dicio perfcribantur ( neque enim de Elogijs, & huiuf- | modi Commemorationibus iciunis loquimur) quaa- | doquidem Perfonam fingularem pro Subic&o fibi proponant, in quà neceffe eft Actiones, non mihüs le- ues quàm graues, paruas quàm grandes, priuatas quàm publicas, componi & commilccri ; fané magis viuas, & fidas Rerum Natrátiónes, & quas ad Exémplum tu- tnus & focliciis sransferte poffis, exhibent; Át Relatio- tes A&tionum fpeciales, (qualia funt Bellum Peloponnefi, Expeditio Cyri, Coniuratio Catiline, & fimilia) omninó | puriore & magis fincero Veritatis Candorc veltiri par eft, quàm: Hifforiae Iuflat Ternporum ; quia Argumen- cum in ijs deligi, & fumi poteft habile, & definitum; arque eiufmodi, vt de:co Notitia, & certitudo bona, | & plena infortnatio haberi poffit; cüm contrà Hifforia Totiporis (praefertim quz ztate Scriptoris multo anti- quior fit) neceffarió in Memorià rerum fapiüs fauifcat, | & veluti fpatia vacua: contineat; qu ingenio & con- | ie&urà occüpari , & fuppleri fatis licentér confüeue- | runt. Hoctamen ipfüm, quod. de Relationum fince- | ritate dicimus,cum exceptione intelligendum cft ; nam fatendum certé eft (chm humana omnia ex parte labo- rent, & commoda cum incommodis fcré perpetuo coniundta fint) huiufinodi Relationes, przfertim fi | fub L:isrz& SreecvNpvs. fub ipfa Rerum geftarum tempora edantur, (cüm fi- pius vel ad Gratiam , vel ad Inuidiam fcribantur, ) omnium Narrationum meritó maximé fufpe&tas cffe. Sed rursüs huic Incomimodo etiàm illud connafcitur Remedium; quod ille ipfz Relatiomes, càm non ex vnà parte folummodó, fed pro Fa&tionibus, & Par- dium ftudijs, ex vtráque parte femper feré edautur, viam hoc pacto quandam Veritati, tanquàm inter Ex- trema, aperiunt & muniunt: atque poftquàm Con- tentiones Ánimorum deferbuerint, Hiftrorico bono. & prudendi, non peffima Hiftoriz perfe&tioris Materia, & Scmentis funt. Quod vero ad cà, quz iu his tribus Hiftorix gene- ribus defiderari videantur ; dubium cetté non eft, quin plurimx Hiltoriz particulares ( de talibus loqui- mur quz eff: poffint) alicuius digaitatis, aut etiam me- diocriatis,, cum. maximo Regnorum, & Rerump. quibus debentur, Honoris & Nominis detrimento, hucufque prztermiffe fint; quas notare perlongum e(fet. Czterüm Exterarum Nationum Hiftorias, Ex- terorum curz relinquens ( ne forte. fm in, aliena rep. curiofi) nón poffam non apud Maieftatem tuam con- queri, de Hiftoriz Anglix, quz nunc habetur, Vilitate & Indignitate , quatenus ad. Corpus eius integrum ; nec-non Hiftorix Scotiz Iniquitate & Obliquitate; quatenüs ad Auctorem eius recentiffimum & vberri- mum : Reputans mecum, honorificum adimodüm Ma- icítai tuz. futurutti, atque Opus Poftetitati grarifli- mum ; fi quemadmodüm Infula hzc Magnx Britan- niz, Íe riunc in vnam Monartchiam coalitam, ad fc- quentes /Erates tranfmittit ; ità in vfià Hiftorià de- cripta, à przzteritis Seculis repeteretur ; eodem modo, quo Hiítoriàm decem Tribuum Regni Ifraelis, & duarum Tribuum Regni Iud , tagquam gemellam, Sacra Pagina deducit. Quod ft moles huiufmodi Hi- ftoriz, 2De Zlugmentis Scientiarum. ftoriz, (magna certé & ardua,) quo minüs exadté & pro dignitate perfcribatur, videatur obfutura, ecce tibi memorabilem multó anguftioris Temporis Peri- odum, quatenüs ad Hiftoriam Anglie ; nimirüm ab Vnione Rofarum, ad Vnionem Regnorum ; Spatium temporis, quod meo quidem iudicio, maiorem recipit Euentuum (quz raró fe oftendunt) varietatem, quam in pari Succeílionum numero, vípiam in Regno Hz- rcditario, deprehendere licet. Incipit enim ab Adep- tione Coronz mixtà, partim Ármis, partim Iure : In- greffum fiquidem Fexrum apetuit, Stabilimentum at- tulerunt Nuptie ; Secuta igitur funt tempora illis initijs confentanca ;fimillima flu&ibus, poft magnam tempeítatem, tumores & agitationes fuas; fed abíque aliquà immani procellà, retinentibus; atque Guber- natorjs prudentià, qui vnus inter Anteceílores Reges confilio enituit, fuperatis: Ordiné proximus fuccedit Rex, cuius Actiones; licet magis impetu quàm confi- lio adminiftratz, non leue tamen in Rebus Europz momentum attulerunt, eas fubinde librando , & in- clinando, prout ipfz propendebant. Quo ctriàm reg- nante,coepit fieri ingens illa Stats Ecclefiaftici Muta- tio, qualis raro admodüm prodit in Theatrum. Secu- tus cit Rex Minor. Dein tentamentum T yrannidis; licet illud breuiffimum fuerit, inftar Febris Epheme- rix. Dein Regnum Fzminz, cxtero Regi nupta. Rursus Regnum Faminz folitarie, & calibis. Hac omnia demüm excepit Euentus ifte fauftus & glorio- fus ; nimirüm huiuíce Infula Britanniz, à toto Orbe [ diuifz, in fe Vnio; per quam Vetus illud Oraculum | JEnez redditum, quod requiem ei przmonftrabar, 00 —— (Antiquam exquirite matrem ; ) Supra nobiliffimas Gentes Anglie. & Scotiz, in INo- mine illo Britansie , Antique fue Matri: , iam conuc- nientcs,adimpletum fit ; in pignus, & tefferam Metz & .LiszR SrcvNpDvs. & Exiràs Errorum , :& peregrinationis, iam rcperti. Ira vc, quemadmodiim Corpora ponderofa ia&ara, an- tequàm ponant & confiítant, trepidationes quafdam experiantur; codem modo probabile videtur , Diuinà Prouidentià fa&um effe, vt Monarchia ifta, priufquàm in tuá Maicftate, regiàque tuà fobole (in quà fpero eam . ia perpetuum forc ftabiliram ) ;confi(teret, & confir- mata effet, has tam varias Mutauones, & Viciflitudines, tanquam przludia Stabilitatis fuz, fubiret. De Fiür cogitantem , fubit quzdam: Admirauo , Tempora ifta noftra, haud noffe Bona fua; cüm tam rara fit Commemordtio,& confctiptio virárum,corum, qu noflro feculo clatüerunt.. Etfi enim Reges, & qui a folutum Principatu obtineant; pauci effe poffint ; Principesctiàm in Rep. libera (tot Rebufp.in Monar- chiam conuerfts ). haud multi; vteunquce: tamen non defuerunt Viri egregij, (licet füb Regibus) qui meliora merentur, quam incertam & vagam Memoriz fua Fa- mam, aut Elogia arida & ieiuna. Etenim háàcex parte, Inuentum cüiufdam ex Poctis Receritioribus; quo an- tiquam Fabulam locuplerauit, non inelegans'eft. Fin- git ille in.extremitate Fili Parcatum, Numifma quod- dam, íeu Monile pendere, inquo Defuncti Nomen impreffum fit: Tempus autem €altrum Atropi prz- Ítolari, & ftatim abfciffo Filo, Nümifmata eripere , cá- que afportata,pauló poft in Fluuium Lethes, ex gremio Íuo proijcere: Circa Fluuium autern, magnam Auium vim volitare, quz Numifinata arripiunt, ac poftquàm in roítris ipfarum paulifpér eadem circumtulerint , pauló poft per incuriam in Fluuiüm decidere permit- tunt : [nter eas veró, Cygnos reperiri nonnullos , qui íi Numifma aliquod cum Nomine prehenderint;illicó ad Templum quoddam illud deferre folebant, Immor- ralitati confecratum. | Huiufmiodi itaque Cygni noftris Temporibus feré defecerunt. Quamuis autem plurimi oO Hominum, v2 De Zugmentis Scientiarum. Hominum, Curis & Studijs fuis nimió plus quam Corporibus mortales, : Nominis fui memoriam, veluti Fumum aut Áuram defpiciant, . Animi nil magnae Laudis egentes ; Quorum fcilicet Philofophia -& Seueritas ab cà Ra- dice pullulat, Nom pris laudes comtempfimus, quam lau- danda facere defiuimw.; ' d tamen apud nos Salomo- nis iudicio non priudicabit, Memorza iuf]i cum laudi- bus, at impiorum nomen putrefcet- Altera perpetuó flo ret, alterum autin Obliuionem protinüs abit, áucin O- dorem tetrum compuirefcit. Ac propteréà inco ipfo Sülo, vel loquendi: Formulà »ique re&te:admodum recepta eft, vt. Defun&is tribuatur (Felicis memori«, pie memorie, bone memorie) agnofcere videmur illud, quod Cicero. (mutuatus id iplum à Demofthenc) pro- culit, Bonam famam propriam e[[e. po[[effionem Defun&to- run. Quam quidem Poffeffionem non poffum non notare noftro zuo incultam vt plurimàm , & neg- le&amiacete. |. ue rbi ; Quantüm ad Relatones, optandum effet prorfüs , .vt multó maior circa eas adhiberetur diligentia. Quippe vix. incidit aliqua Actio pauló illuttrior , cui noninterfit Calamusaliquis ex .melioribus,: qui eam excipere & defcribere poffit. Quoniàm autem is per- paucorum Hominum effe debet, qui Hifloriam Iuttam pro dignitate conícribat;(vt ex paucitate Hiftoricorum | vel mediocrium fatisliquesy) idcircó fi A&tiones parti- culares, fub tempus ipfum quo geruntur, tolcrabili ali- quo Scripto Mernorix mandarentur; fperandum efTet exorituros quandoque, qui Hiftoriam Iuftam, opc & auxilio illarum Relatiomwm conícribere poffer. Il- lz enim inftar Seminarij effe poffint, vnde, cüm vfus forct, Hortus amplus & magnificus confereretur; CAPVT »LbisrtR SECvNDVYSs. Carvr VIII. | Partitio iftoriz 'emporum in Hiftoriam V niuerfalem, c7 Particularem : e? vrri- ufque Commoda, cs: Incommoda 5. (RC ISTORTA Temporim aut Puluer[ali eft, i d aut Particular; Hzc alicuius Regni, vel 6 Reip. vel Nationis 6s gellas comple&itur ; 25 illa Pniuerff Orbis. Neque enim defuerunt, qui Historiam Mundi, etim ab Origine fcripfiffe vidc. 1i volunt ;-Farraginem rerum, & Compendia Narra- tionum pro Hiltorià exhibentes: Alij fui Temporis Res, per Orbem Terrarum memorabiles, tanquam Iu- ftà Hitlorià comple&i poffe confit funt, Conatu pro- fe&tó magnanimo, arque Früctu lidud exiguo. Neque enim Rcs humanz ita Imperijs, aut R egionibus diuifz funt, vt non habeant multa connexa ; Quáreiuuat certe Fara, alicui Seculo, aut /Etati deftinata, veluti vnà Fa- bulà contenta, & defcripta intueri. Fit ctim, vt plu- rimaícripta non contemnenda (qualia funt e, de qui- busanteà locuti fumus, Relatones ) aliàs forté peritura, neque Prelum fzpiüs paffura, aut faltem Capita ipfo- rum , in huiufmodi Hifforiam Generalem recipiantur, arque hoc pacto figantur, & conferuentur. Verunta- mén, fi quis rem retiüs perpendat, animadaertet cám Íeücras effe Hislorie Iuffe Leges, vt eas intantà Argu- menti vaítirare exercere vix liceác; adeó vt minuatur potius Hiftoriz Maieftas Molis granditate, quàm am- plificezur. | Fiet enim , vt qui tam varia vndequaque perfequitur, is Informationis Religione paulatim re- miísà, & diligentià fuà, qua ad tot res extenditur, in 5€) fingulis elanguefcente, Auras populares, & Rumores | captet; & cx Kelationibus non admodüm Authenticis, O z aut 99 x De Zlugmentis Scientiarum.» aut huiufmodi aliquà leuidenfi Materià, Hiftoriam: conficiet. Quinctiam neceffe ei erit, (ne Opus in im- menfum excrefcat,) plurima relatu digna confultó prz- tefmittere, atque àd Epirómarum rationes fzpiàs de- labi.. Incumbit etiàm aliud periculum non paruum, atque Viilitati illi Hiftoriz Vniuerfalis, ex diametro oppofitum ; Quemadmodüm enim Vniuerfalis Hifto- ria, Narrationes aliquas, quz aliàs forcé fuiffent pe- riturz, conferuat ; ita contra fzpenumeró Narrationes alias fatis frucuofas, qua alitér vi&turz fuiffent, prop- ter grata Mordalibus rerum Compendia, petimit. Ca»vr IX. SPartitio alia Hiftoriz Temporum, is An- nales, 7 Aca Diurna. ZATr:Ax Hifforia Temporum re&té diuiditur Sonn in Annales, &: Diaria: Quz. Diuifio, licet 2 Wo ex Periodis Temporum Nomina fumat, KsEame1W ramenad Dele&tum Rerum etiàm pertinet. Recté enim Cornelius Tacitus, chm in mentionem Magnificentiz quarundam Structurarum incidit, fla- üm fubdit, Ex dzgnitate populi Ro. repertum effe, ves il- luffres Annalibus, talia diurnis curbis A&kis tnandare : Ap- plicando Annalibus Res, qua ad Statum Reip. perti- nent, Acta veró & Accidentia leuiora, Diarijs. Meo vtique iudicio, valere conueniret Difciplinam quan- dam Haraldicam , in difponendis non minüs Libro- rum, quàm Perfonarum Dignitatibus. Sicut enim ni- hil Rebus Ciuilibus magis detrahit, quàm Ordinum & Graduum confufio; ita etiam Auctoritati Hiftoriz lad. | gi grauis, | (P W LhibpgER SECvNDvs. grauis, haud parüm derogat, f1 admifceantur Politicis Kes leuioris momenti; quales funt Pompz, & Solen- nitates, & Spe&tacula, & huiufmodi. Atque fané op- tandum effet, vrilla ipfa Diftin&io in confuetudinem veniret: INoflris veró temporibus, Diaria in Nauiga- tionibus rantàm, & Expcditionibus bellicis in vfu fünt. Apud Antiquos cercé Regum honori dabatur, vt Acta Palatij fui in Diaria referrentur ; quod videmus fa&um fuiffe fab Ahafuüero Perfaram Rege ; qui cüm Noctem ageret infomnem, Di4ria popofcit, vbi Coniurationem Eunuchorum.recognóuit. Ar in Alexandri Magni Diarijs, tai. pufilla continebautur, vc etiàni , fi forcé ad Meníam dormiret , in Acta reponeretat.: Neque enim ficut; 45zales tantüm grauia, ita Diaria tantüm leüia complexa fuüt ; fed omnia promifcué,& cutsim Diari excipiebantür, feu maioris, feu minoris Mo- menti C 14 à 4 PTOL à AM : CarvrT X. "Partitio fecunda Fhftoriz Ciuilis, i& Me- ram, c? Maxtam.. |... | zdOftrema vero Partitio Hifforie Ciuilis ea ) fit ; vc diuidatur in. Meram, aut Mixtam. P9 Mixture celebres duz , Altera ex Scientia "6i c TE z AF OD D vade du&tum cít enim ab aliquibus genus fcribendi, vt quis Narrationies aliqüás, non in ferie Hiftoriz continda- tas, fed ex Delectu Auctoris excerptas confcribat : De- indé eafdem recolat, & tanquam ruminet ; & fumptà ab ipfis occafione, de rebus Politicis differat. Quod gerius Hislorie Ruminate rios fáné magnoper? proba- mus z Ciuili, Altera przcipue ex Naturali. Yntro-. IOL «De dugmentis Ócientiarum mus, modó buiufmodi Scriptor hoc agat, & hoc fe agere confiteatur. Hifforiam autem ImwSham ex pro- fe(To fcribenti, Politica vbique ingerere, atque per illa Filum Hiftoriz interrumpere, intempe(tiuum quid- dam, & moleftum eft... Licet enim Hiftoria queque prudentior, Politicis preceptis, & monitis, veluti im- pregnata fit ; tamen Scriptor ipfe fibi obítetricari non dcbet. Mixta etiàm eft Hisforia Cofmograpbica, idque mul- tiplicitér: Habet enim ex Hisforid Naturali, Regiones ipfas, atque carum Sire; & Fruehu : Ex Hifloriá Ciuili, Vrbes, Imperia, Mores : Ex Mathematicis, Climata, & Configurationes Cali, quibus Tractus Mundi fübiacent. In quo genere Hifforie, fue Scientiz, eft quod feculo im gratulemur : Orbis enim Terrarum factus eft, hàc noftrà ztate, mirum in modum feneftratus, atque patens: Ántiqui certé Zonas, & Antipodas noucrant, (Nofá, vbi primus equis oriens afflauit anbelis, Illic fera vubens accendit lumina cvefper. ) Idque ipfum magis per Demonftrationes, quàm per Percgrinationes : Verüm vt Carina aliqua parua, Coe- lum apfum zmularetur ; atque vniucrfum Globum Terreftré, magis etiàm obliquo & flexuofo, quàm Cce- leftia folent, itinere circumiuctit, ea eft noftri Seculi Prarogatiua : ita vt przfens /Etas iure in Symbolo fuo vfurpare poffit, non tantàm illud PA« »/ra, vbi Antiqui vfurpabant Nos »/rrá; atque infuper illud Imitabile fulmen, vbi Antiqui, Non imttabile fulmen, Demens qui tiümbos, 9 non imitabile fulmen ; Verüm & illud quod omnem Admirationem fuperat, Imitabile Calum; propter Nauigationes noftras , qui-. bus circa vniueríum Terre Ambitum, Coleftium Corporum more, volui, & circumagi fzpiüs con- ceffum fuit. Atque hzc przclara , in re Nauticà, atque Orbe per- LiG:iszs SgecvNpvs. erluflrando, Felicitas, de vlterioribus ctiàm proereffi- bas & Augmentis Scientiarum, fpem 'masenam facere poffit; przfertim cum diuíno videatur Confilio effe decretum, vt hzc duo cozua fint: | Sic enim Danicl Propheta, de noui(fimis Temporibus verba faciens, praedicit, Plurimi permanfibunt Q7 augebitur Scientia... ; quafi Pertranfitus, fruc Perlufttào Mundi, atque mul- tiplex Augmentur Scientiarum;eider Seculo deílina- tentur: Sicut magn& ex parce iam completum vide- mus ; Quandoquidem Tempora noftra , duabus illis prioribus Do&rinarum Periodis; aut Reuolutionibus, (alteri apüd Grxcos, alteri apiid Remanos) eruditione non riultüm cedant, cas veró in aliquibus longe fü- perenr. | CárvT. XI. PPartitio Hiftorie Ecclefiafticz; i» Ecclefia- fticam fpecialem, Hiftoriam ad Prophe- uas, &? Hifteriam Nemefeos.. ROPISTORIA Ecctlefállicain genere, eafdem zi |d fcré cum Hifforia Ciuili Partitiones fubir. 25:0 [6 Sunt enim Cronica Ecclefaitica, funt Vite A ROO Patrum, funt Relatioues de $ynodis; & vcli- quis ad Ecclefiemi fpe&antibus. Proprio vetó nomi- ne, re&é diuiditur in HifToriam Eeclefasticam (Generis nomine fcruato,) & Hisoriam ad Propbetids, & Hilo. riam Nemec[cos fvae Prouidentie. Prima Ecclefie Mili- tantis Tempora, & Statum diuer[um vnemorat ; fiuc illa flu&tuct, vt Arca in Diluuio ; fie itineretury vt Arca in Ereino ; tuc confiftat, vt 4rcain Templo ; hoc eft, $t2- tum Io3 nevEUU cmpuidus ape Ue 2De Augmentis Scientiarum tum Ecclefie in Per[acutione,in Motu, & in Pace, In hàc Parte, Defe&tum aliquem non inuenio, quin fuperfunt inillà complura potiüs quàm defunt : lllud fané opta- rem, vt Maffx tam przgrandi, Virtus quoque & Sin- ceritas Narrationum refponderent. Sccunda Pars,qua eft HisZoria ad Propbetias,ex duo- bns Relatiuis conftat, Prophetia ipsa, & eius Adimple- tione. Quapropter rale effe debet huius Operis Inftitu- tym, vt cum fingulis ex Scripturis Prophejs, Euen- tuum Veritas coniungatur; idque per omnes Mundi JEtates, tum ad confirmationem Fidei, tum ad infti- tuendam Di (ciplinam quandam; & Peritiam, in inter- preratione Prophegarui, qua adhüc reftant complen- dz. Attamen in hàc re, admittenda cft illa Latitudo, quz Diuinis vaticinijs propria eft & familiaris ; vt Ad- impletioncs eorum fiant, & continentér, & punctua- litér: Referuntenim Auctoris fui naturam, Cui vnu Dies tanquam mille Apni , 49 mille Anni tanquam vmu Dies; atque licet Plenitudo, & Faftigium Gomple- menti corum; plerunque alicui certa: Arati, vel eriàm certo Momento deflinetur; attamen habent interim : Gradus nonnullos, & Scalas complementi, per di- ucrfas Mundi Erates. Hoc Opus defiderari ftatuo, vc- rüm tale eft, vt magná cum fapienti, fobrietate, & re- uerentià traétandum fit, aut omninó dimittendum. Tertia Pars, qua Hifforia Neme[eos eft, fané in ca- lamos nonnullorum Piorum Virorum incidit, fed non fine Partium. Studio : Occupata cft autem, in obfer- uandà Diuinà illà Conuenientià, que nonnunquàm intercedit, inter Dei Voluntatem Reuelatam, & Se- cretam. Quamuis enim tam obfcura fint Confilia & Iudicia Dci, vt Homini Animali fint penitüs infcru- tabilia; quinetiam fzpiüs eorum oculis, qui profpi- ciunt é Tabernaculo, fe fübducant; Diuinz tamen Sapientiz vifum aliquando per vices, ad fuorum Con- LiskeR SEcvupvs. Confirmationem, & Confufionem corum, qui tán- uam finc Deo funtin Mundo, ea quafi Maioribus Chara&teribus defcripta, fic proponere sonfpicienda, vti ( ficut loquitur Propheta ) uiuis etiamin curfiea perlegere poffit ; hoc eft, vt Homines merà Senfuales & voluptarij, qui fudicia illa Diuina pratcrüchi fe- ftinant, neque cogitationes fuas in ea vnquam de- figunt; ramen quamuis properé curant, & aliud agant, ipfa agnofcere cogantur. Talia funt Vindicte Íerx & inopina ; Salutes fubito affülgentes, & infpc- ratz ; Coníilia diuina per Ambages rerum tortuofas, & ftupendas fpiras, tandem fe manifcftó expedientia ; & fimilia : Quz valent, non folàm ad confolandos Animos Fidelium, fed ad Percellendas & conuincen- das Conícientias Improborum. Caprvr XIL. De Appendicibus Hiftoriz ; qwe circa V er- ba Hominum ( quemadmodüm Hiftoria ip- fà circa Facta) verfantur : "Partitio ea- rum in Orauones, Epiftolas; c? Apoph- thegmata, | ? T non Factorum folummodó Humani Ge- $9 neris, verum etiàm Dicforum Memoria fer- $$ uari deber. Neque tamen dubium, quin : $6» Dica ila quandoque Hiffoie ipfi infrantur, quatenüs ad Res geflas perfpicuó. & grauitér narrandas fáciant, & deferüiant. Sed Dici fiue Verba Humana proprié cuftodiunt Libri Oratio- num; Epiflolarum, & Apopbtbegmatum. Atque Orationes P fané 105 mter a P E a p a Rm tt m LL ————— — ons cM 106 De Zugmenti Scientiarum » fané virorum prudentium, de Negotijs, & Caufts gra- uibus, & arduis habite, tum ad Rerum ipfarum no- ti:iam, tum ad Eloquentiam multüm valent. Sed ma- iora adhüc preftantur Auxilia ad inftruendam Pru- dentiam Ciuilem ab Epif/oliz, quz à Viris Magnis de Negotijs Serijs mif funt. Etenim ex Verbis Hominum, nil fanius aut przftantius, quàm huiufmodi Epi//ols. Habent enim plus natiui fensás,quam Orationes ; plus cijàm maturitatis, quam Colloquia fubita. Exdem quandó continuantur fecundum Seriem Temporum, ( vt fit in illis, que à Legatis, Prafectis Prouincia- rum, & alijs Imperij Miniftris,ad Reges, vel Senatus, vel alios Superiores fuos mittuntur ; aut viciffim ab Imperantbus ad Miniflros,) funt certé ad Hiffori- 4m, prz omnibus, Pretiofiffima Supellex Neque Apopbtbegmata ipfa ad Delectationem. & Ornatum tantüm profunt, fed ad res gerendas etiàm, & vfus Ciuiles. Sunt enim ( vt aiebat ille) veluti Secures aut Mwcrones Verborum, qui Rerum & Negotiorum Nodos, acuminequodam fecant, & penetrant : Occa- fiones autem redeunt in Orbem, & quod olim erat commodum, rursüs adhiberi, & prodeffe potcft ; fiuc quis ea tanquam fua proferat, fiue tanquam Vetera. Neque certe de Vtilitate eius. rei ad Ciuilia dubitari poteft, quam Cz'far Dictator operà fuà honeftauit; cu- tus Liber vtinàm extaret, cüm ea, quz víquàm haben- tur in hoc genere, nobis parüm cum delectu conge- fta videantur. Atque hzc dicta fint de Hiffori4, cà Ícilicet Parte Doctrinz, quz tefpondet vni ex Cellzz, fiue Domicilijs Intellectis, qua eft Memoria. CAPVT LiÀ:st& SkEevNpvs. Carvr XIII. «De fecundo Membro principali Doctrinz, uempe Poefi. *Partitio Poefeos is Narra- tiuam, Dramaticam, c7 Parabolicam. Exempla Parabolicz tria proponuntur. SiAm ad Peoefom veniamus. Poefis eíl | 2| genus Doctring, Verbis plerunque | altri&tum, Rebus folutum & licentio- | fum; laque, vt initio diximus, ad Pbhantafium xefertur, quz iniqua, & illicita prorsüs rerum. Coniugia & Diuortia com- minifci, & machinari folet. Poefs autem ( vt fupra innuimus ) duplici accipitur fenfu, quatenüs ad Ver/a, vel quatenüs ad Res refpiciat. | Priore fenfü, Sermonis quidam Charatter eft : Carmes enim Stili venus, & Elo- cutionis Formula quzdam, nec ad Res pertinet: Nam & vera Narratio Carmine, & ficta Oratione folutá | conícribi poteft. Pofteriore veró fenfu; conftituimus cam, ab initio, Doctrine Membrum Principale, eamque iuxta HifZforiam collocauimus,cim nihilaliud fit, quàm Hiflorie Imitatio ad Placitum. Nosigitur in Partitio- nibus noítris, veras Doctrinarum venas indagantes, & perfequentes; neque Confuetudini, & Diuifioni- bus receptis (in multis) cedentes ; Satyrae, & Elegiar, & Epigrammata, & Odas, & huiufmodi, ab inftituto Sermone remouemus ; atquead Philofophiam, & Ar- tes Orationis rejicimus. Sub nomine autem Poefcos, de Hiflorià ad Placitum confétá, xantummodo tra- ctamus. Partito Poefcos veriffima, atque maxiiné ex propri- etate, przter illas Diuifiones, que funt ei cum Hiffo- Zz 7a n 2 277 107 De lugmentis Scientiarum.» -—— riá communes, (funt enim ff&fa Chronica, Vite fila, fíéke etiàm Relationes) ca clt, vt fit aut Narratiua; aut Dramatic ; aut Parabolica. Narratiua prors us Hiftoriam imitatur, vt fere fallar, nifi quod res extollar fzpiüs fu- ra fidem. Dramatica cft vcluti. Hiftoria Spectabilis; pam conftituit Imaginem Rerum tanquam przíea- tium, Hiftoria autem tanquam prateritarum. Parabo- lica veto cft Hiftoria cum Typo, qua Intellectualia dc- ducit ad Senfum. Atque dc Poefi Narratiuá, fiue eam Heroicam appel- lare placet (modó hoc. intelligas de Mareri4, non de Verfu) ea à Fundamento prorsus nobili excirata vide- tur, quod ad dignitatem humane Nacurz imprimis fpec&tat. Cüm enim Mundus Senfibilis, fit Animà Ra- tionali dignitate inferior, videtur Pozfis hzc humane Naturz largiri, qua-Hiftoria denegat ; atque Animo Vmbris rerum vtcunque fatisfacere,cüm Solida haberi non poffint.. $i quis enim rem acutiüs introfpiciar, fir- mum ex Poefi fumitur Argumentum, Magnitudinem Rerum magis illuftrem, Ordinem magis perfe&tum, & Varictatem magis pulchram , Animz humane com- placete, quam in. Naturà ipsà, poft Lapfum, reperire vllo modo poffit. Quapropter, cüm Res geílz , & Euentus, qui vera Hifloria fuübijciunzur, non fint eius amplitudinis, in quà Anima humana fibi farisfaciat, pracftó eft Poefis, qua: Facta magis Hetoica confingat: Cum Hiftoria vera fucceffus rerum, minimé pro meri- tis Virtutum: & Scelerum, narret ; corrigit cam Poefis, & cxitus , & fortunas fecundüm Merira, & cx lege Nemefcos exhibet : Cüm Hiftoria vera, obuià rerum fa- tietate & fimilitudine, Anima humana: faftidio fit ; re- ficit eam Poefís, inexpectata, & varia, & viciffitudinum plena canens. Adcó vt Poefís ifta, non folüm ad Dele- tationem, fed ctiàm ad Animi Magnitudinem, & ad Mores conferat. Quare & meritó eriàm Diuinitatis cuiufpiam LiskER SEkevNpbvs. cuiufpiam particeps videri poflit; quia Animum erigit, & infublimerapit; Rerum fmmulachra ad Animi de- fideria accommodando, non Animum Rebus ( quod Ratio facit, & Hiftoria;) fubmittendo. Atque his qui- dem illecebris,& congruitate,quà Animum humanum demulcet, addito cti3m conforcio Mufices, vnde faaui- üs infinuari poflit, aditum fibi patefecit, vt honori fue- rit etiam feculis plané rudibus, & apud Nationes Bar- baras,ciim alix Doctrine prorsis exclufz effent. Dramatica autem. Poefís , que Theatrum habet pro Mundo, víu eximia eft, f1 fana fórer. Non parua enim effe poffet "Theatri, & Difciplina, & Corruptela ; At- que Corruptelarum;in hoc genere, abundé eft ;. Difci- ' plina planà noftris temporibus eft negle&a. Attamen licetin Rebufp.modernis,habeatur pro re ludicrà Actio theatralis, nifi forté nimiüm trahat é Satyrá, & morde- at; tamen apud Anriquoscürz fuit, vv Animos Ho- minum ad Virtutem inítitueret. | Quinetiàm Viris pru- dentibus ,' & magnis Philofophis , veluti Animorum Ple&rum quoddam cenfebatur.. | Atque fané veriffi- mum eít, & tanquam Secretum quoddam Naturz, Hominum animos, cüm congregati fint, magis quam cüm foli fin, Affe&tibus & Imprelffionibus patere. At Poefis Parabolica, inter reliquas eminer, & tan- quàm Res facra videtur, & Auguíta ; cüm prafertim Religio ipfa; eius operà plerunque vtatur, & per eam commercia Diuinorum cum Hurmnanis exerceat, Átta- men & hxc quoque;Ingeniorum circa Allegorias leui- tate & indulgentià, contaminata inuenitur. Eft autem víüsambigui,atquead contraria adhibetur. Facit enim ad Inuolucrum, ; facit etiam ad. Illuszrationem. In hoc Docendi quxdam Ratio; in illo Occultandi Artificium quzrividerur. Hzc autem Docendi Ratio, qux facit ad Iluflrationem, antiquis feculis plurimüm adhibeba- tur: Cumenim Rationis humanz Inuenta, & Con- clufiones, log ?De Zlugimentis Scientiarum.» clufiones, (etiam ex quz nunc tritz, & vulgata funt) tunc temporis nouz & infuetz effent, vix illam fubcili- tatem capiebant Ingenia Humana, nifi propiüis ez: ad Senfum per huiufmodi Simulachra,& Exempla deduce- tentur, Quare omnia apud illos;Fabularum omnigena- rum, & Parabolará, & /Enigmatum, & fimilitudinum plenafuerunt. Hinc Tefferz Pythagore, ZEnigmata | Sphingis, ZEfopi Fabule, & fimilia. Quinetiàm Apoth- thegmata veterum Sapientum feré pcr fimilitudines | rem demonftrabant. Hinc Menenius Agrippa apud Romanos (Gentem eofeculo minimé literatam) fediti- onem Fabulà repreffit. Denique vt Hierog]yphica Lite- ris, ita Parabolze Argumentis erant antiquiores. Atque hodié etiàm & femper, eximiuscft, & fuit Parabolarum vigor, cüm nec Árgumenta tam perfpicua, nec vera cx- empla tam apta, effe poffint. Alter cft vfus Poefeos Parabolice, priori quafi contra- rius, qui facit (vt diximus) ad Inuolucrum , carum nem- pé Rerum, quarum dignitas tanquam velo. quodam difcreta effe mereatur :: Hoc cíl, cóm Occulta & My- fteria Religionis, Politicz, & Philofophiz, Fabulis & Parabolis veftiuntur. /. Vtrüm veró Fabulis veteribus Pocrarum, fubfit aliquis Senfus myfticus, dubitatio- nem nonnullam haber: Atqueipfi certé fatemur, nos incam fententiam propendcre, vt non paucis Antiquo- rum Poctarum Fabulis, Myfterium infufum fuiffe pu- temus. Neque nos mouct, quod iíta Puceris fere, & Grammaticis relinquantur, & vilefcant, vt de illis con- temptim fententiam feramus : Quin contrà, cüm plané conftet fcripta illa, quz Fabulas iftas recitant;ex Scriptis Hominum, poft Literas Sacras, cffe antiquiffima , & long? his antiquiores Fabulas ipfas ; (etenim tanquam priüs creditz & recepte, non tanquam excogitata: ab illis Scriptoribus referuntur) videntur effc inftar tenuis cuiufdam aurz, qua ex traditionibus Nationum magis : Anti- LisrzR SkcvuNpnpvs. Antiquarum, in Grzcorum Fiftulas inciderunt. Cm veró quzcirca harum Parabolarum Interpretationem, adhüc tentaa fint, per Homines fcilicet imperitos, nec vltra Locos communcs doctos, nobis nullo modo fa- tisfaciant; Philofophiam fecundüm Parabolas ani- quas,inter Defidzrata referre vifum eft.Eius autem Opc- ris Exemplum vnum aut alterum fubiungemus. Non quod res fit forcaffé tanti, fed vt In(titutum noftrum Íeruemus. Id huiufmodi eft, vt de Operibus illis, quz inter Defiderata ponimus ( f1 quid fit pauló obícurius) perpetuó aut precepta ad opus illud inftruendum , aut Exempla proponamus : nequis forté exiftmet, leuem aliquam tantàüm Notionem, de illis Mentem noftram | perítrinxiffe; nofque Regiones ficut Augures, Animo tautüm metiri, nequecas ingfediendi viasnoffe. Aliam aliquam partem 1n Poefi dcíiderari non inuenimus ; quin potiiis cum Planta fit poefís, quz veluti à Terrà | luxuriante, abíque certo femine, germinaucrit, fupra cateras Doctrinas excreuit, & diffufacft. Verüm iam Exempla proponemus, tria tantüm numero, Vnum - e Natwuralibw, € Politicis vnum, atque vnum denique e Moralibu:. Exemplum Primum. Philofophie fecundum. | Parabola: Antiquas, in. Naturalibus. De Vwiuerfo, fecundum Fabulam Panis. N rro 1 Generationem Papii in dubiorclin- quunt. Alij enim eum à Mercurio genitum; Alij longé alium Generationis modum ci tribuunt. Aiunt enim Procos vniueríos cum Penelope rem habu- iffe, ex quo promifcuo concubitu, P452 communem Filium ortum effe. Neque prztermittenda eft tertia illa Generationis explicatio : Quidam enim prodiderunt eum Iouis, & Hybreos ( id eft, Contumelia, ) Filium fuiffc. Vtcun- ITI DEREN DENEN [ALL ELE «De lugmentis Scientiarum.» | Vtcunq; orto, Parce illi Sorores fuiffc perhibentur,qu.e ! in Specufubterranco habitabant : Pz5 autem moraba- tur fub Dio. Effigies Panis talis ab Antiquitate defcri- bitur; Cornutus, Cornibus in acutum furgentbus, & víque ad Coelum fafligiatis ; Corpore toto hifpidus & villofus ; Barbà inprimis promifsà; Figurà biformis; Humanà quoad fuperior , fed Semiferà & in Caprz Pedes definente. ; Geftabat autem Infignia Porcftaris ; Siniflrà Fiftulam ex feptem Calamis compactam, Dex- trà Pedum fiue Baculum, fuperius eutuum & inflex- um. Induebàtur Chlamyde ex felle Pardalis. Pote- (tates ei & Munera huiufmodi auribuantur, vt fit Deus Venatorum, etiam Paftorum, & in Vniuerfum Ruricolarum ; Przíes item Montium. Erat ctiàm, proximus à Mercurio, Nuncius Deorum; Habebatur etiam Dux & Imperator Nympharum, qua circa eum perpetuo Choréas ducere, & tripudiare folebant : Co- mitabantur & Satyri, & his feniores Silegi. Habebat infuper poteftatem Terreres immittendi, przferüm inanes & fuperftitiofos , qui & Parii vocati funt. Res gefta: autem eius non multe memorantur: Illud przcipuum , quod Cupidinem prouocauit ad Luctam, à quo etiàm in. Certamine vicus efL. Enàm Zypho- aem Gigantem Retibus implicauit & cohibuit. Atque narrant infupér, cüm Ceres mzfta, & ob raptam fPro- ferpinam indignata, fc abícondiffet ; atque Dij omnes ad cam inueltigandam magnoperé incubuiffent, & Íc per varias Vias difpertiti effent ; Pai folummodó ex felicitate quàdam contigiffe, vt inter Venandum cam inueniret, & indicaret. Aufus eft quoque cum Apolline de Victorià Mufices decertare, atque ctiàm Mydá Iudice przlatus eft ; ob quod iudicium Mydzr Afininas Áurss tulit, fed clàm & fecretó. Amores Panis nulli referuntur, aut faltem admodüm rari; quod mi- rum , inter Turbam Deorum , prorsus ram profusé amatoriam, L:isrz&R Sskevunpbvs. i13 amatoriam, videri poffit. Illud folumaodó ei datur, quod Ecchó adamaret, qux etiàm Vxor eius eft ha- bita ; atque. vnam prztereà Nympham, 357722:22 no- mine; in quam propter Iram & Vindiétam Capidi- | "is (quem ad Luctam prouocate non reucritus effec) inceníus eft. Etiam Luwzam quondàm in altás Syluas feuoca!le dicitur. Neque ctiàm. Prolem v[lam fufcc- pit (quod fimilitér mirum eft,cüm Dii, przferiim Maf- culi, prolifici admodim effent) nifi quod ei attribua- turtanquam Filia, Muliercula quadam Ancilla, Labe nomine ; quz ridiculis Narratiunculis oblectare Hof- ires folebac, eiufque Proles ex Coniuge Ecc/ó effe à noanullis exiftimabatur. Paraboia talis: cíle v.dctur. Pan (vt & Nomen ipfum etiàm fonat) Fiuerficn fiue Vniuerftatem Rerum repreíentat & proponit. De hu- ius Orieine duplcx omninó fententia cft, atque ade? effe potell. Aut enim à Mercurio ell, Verbo fcilicet diuino, (quod & Sacrz Literz extra controucrfiam ponunt ; & Philofophi ipfi, qui magis Diuitii habiti funt, viderunt) aut ex comfufs Rerum Seminibu.. Ercnim quidam € Philofophis Semina Rerum ctiàm Subítantià infinita ftatuerunt ; vndc Opinio de Homoiomaris fluxit, quam Anaxagoras aut inuenit, aut celebtauit. Nonnulli vero magis acuté & fobrié cenfebant; ad Varieratem Rc- rum expediendam fufficere, fi Semina, Subftaatià ea- dem, Figuris varia fcd certis & definitis, effent ; & rcli- qua in pofiturà & complexu Seminum ad inuicem poncbant ; cx quo Fonte Opinio de Ztom;i: emana- uit, ad quam Democritus Íe. applicauit ,' cüm Leucip- pw cius Auctor fuiffe... Ac alij, licet vnum rerum Principium affererent (Aquam Tales, Aerem Anaxi- senes, lgnem Heraclitu) tamen illud ipfum Princi- pium a&u vnicum , potentià vanum & difpenfabile pofuerunt, vt in quo Rerum omnium Semina latc- rent Qui vero Materiam omnino Spoliatam, & In- formem; A. ————ÓÀMM——ÀMM—ÁÀ EL «De Zugmentis Scientiarum » formem , & ad Formas Indifferentem introduxerunt (vt Plato & Arifloteles) multó etiàm propiüs & pro» penfiüs, ad Parabola figuram accefferunt.. Pofuerunt enim Materiam tanquam publicam Meretricem, For- más vcro tanquam Pocos ; Adeó vt omnes de Rerum Piincipijs Opiniones hüc redeant, & ad illam diflri- butionem reducantur, vt Mundus fit, vcl à Mercu- rio; vcl à Penelope & Procis omnibus. Tertia autem Generatio Panty, ciuímodi eft, vt videantur Grzci ali- quid. de Hebrzis Myfterijs, vel per AEgyptios Inter- nuncios, vcl vtcunque, inaudiuiffe. Pertinet enim ad Statum Mundi, non in meris Natalibus fuis, fed poft Lapfum Adami, Morti & Corruptioni expofitum, & obnoxium fa&um. llle enim Status, Dei, & Peccati (fiue Contumcelix ) Proles fuit, ac manet. Fuit enim Peccatum Adami ex genere Contumelie , cum Deo -fe- milis freri cvellet. Yaque triplex ifta Narratio de Ge- neratione Panis, càm vera videri poffit, firité & Re- bus & Temporibus diftinguatur. Nam ifte Par ( qua- lem eum nunc intuemur & complectimur) ex Verbo Diuino , mediante confusà Materi4 ( qua tamen ipfa Dei Opus erat) & fubintrante Preuaricatione , & per cam Corruptione, Ortum haber. Naturz rerum; Fara rerum forores veré perhiben- tur, & ponuntur. Fata enim vocantur, Ortus rerum, & Durationes, & Interitus ; atque Depreffiones etiàm, & Eminentic , & Labores, & Fclicitates, denique Conditiones quacunque Indiuidui : qux tamen nifi in Indiuiduo nobili (vtpote Homine, aut Vrbe, aut Gente) feré non agnofcuntur.. Átqui ad iftas Conditi- onestam varias, deducit Indiuidua illa fingula Paz, Rerum fcilicet Nawura; vt tanquam cadem fit res ( quatenüs ad Indiuidua) Catena Naturz, & Filum Parcarum. Ad hac infupér finxerunt Antiqui, Pasem Ícmper fub Dio. morari, fed Parcar fub Specuingeni fub- Lisr&R SkEevwnbvs. fubterranco habitare, atque inde maximà perniciràte ad Homines fubito aduolare :: quia Natwz, atque Vniuerfi facies, fpectabilis eft & aperca ; at Fara In- diuiduorum occulta, & rapida. Quod fi Fatuz: acci- piatur largiis, vv omnem prorsüs euentum, non illu- Ílriores tantüm denotet, tamen vtique & co fenfu optimé conuenit cum Vniuerfitate Rerum ; cüm ex ordine Naturz, nil tam exiguum fit, quod fine caufsá fiat; & rursüs nil tam magnum, vt non aliunde pen- dcat; adcó vt Fabrica ipfa Nature , fuo finu & erc- mio, omnem euentum & minimum & maximum complectatur ; & fuo tempore certà Lege prodar,. Ita- de nil mirum, fi Parce vt Panis Sororesintroductz fint, & certé legitimz. Nam Fortuza V ulei Filia eft, & leuioribus tantàm Philofophis placuit.: Sané Ej- eurur, non folüm profanum inftituere fermonem, fed etiàm defipere videtur, cüm dixit, PrafZare credere . Fabulam Deorum, quam Fatum a[Jerere, aci quicquam in vniuerfo effe poffit inftar Infulze, quod à Rerum nexu feparetur. Verüm Epicurus Philofophiam füam Naturalem ( vt ex ipfius verbis patet) Morali fux ac- commodans & fubijciens, nullam opinionem ad- mittere voluit, que Animum premeret & morderet, atque Euthymiam illam (quam à Democrito acceperat) lacefferetaut turbaret.. Itaque füauitati Cogirationum indulgens, potiüs quàm Veritatis patiens, plané iugum ia&tauit, & tam Fati Neccífiratem , quàm Deorum Metum repudiauit. Verüm de Parcarum Germanitate cum Pane fatis ditum eft, : Cornua autem Mundo attribuuntur, ab imo lati- ora, ad Verticem acuta. Omnis enim Rerum Natura inftar Pytarnedis acuta eft. Quippe Indiuidua, in qui- bus Bafis Natur: exporrigitur, infinita funt; Ea col- liguntut in Species, & ipfas multiplices; Species rür- [às infurgunt in Genera, atque hzc quoque afcen- Q z dendo IIS nó /De Zugimenti Scientiarum.» dendo in magis Generalia contrahuntur; vt tandem Natura, tanquam in vnum coire videatur ; Quod F;- gura illà Pyramidali Cormuum Panis fignificatur.. Mi- rum veró minime eft, P4527; Cornua etiam Colum fcrire ; cum Excelfa Naturz, fiue Idez V niuerfales, ad Diuina quodam modo pertingant. Itaque & Catena illa Homeri decantata, (cauffarum fcilicet Naturalium ) ad Pedem Solij Iouis fixa memorabatur ; neque quif- . quam (vt videre eft) Metaphyficam , & quz in Na- turà aterna, & immobilia funr, «ractauir, arque. Àni- mum à fluxu Rerum paulifpér abduxit ; qui non fr- mul in Theologiam Naturalem inciderit ; adeó para- tus & propinquus eft cranfitus;à Vertice illà Pyramidis, ad Diuina: Corpus autem. Nature clegantffimé & veriffimé de- pingitur Hirfutum, propter Rerum Radios. Radij enim funt tanquam Naturz Crines, fiue Villi : Atque om- nia fcré vcl magis vel minüs Radiofa funt: Quod in facultate Vifüs manifeftiffimum eft ; Nec minüs in omni Virtute Magnceticà, & Operatione ad diítans. Quicquid enim operatur ad Diftans, id eriam Radios emittere re&té dici poteft. Sed maximé omnium pro- minet Barba. Pagi; , quia Radij Corporam Coclefli- um, & przcipué Solis, maximé ex longinquo ope- rantur & penetrant; Ádcó vt Superiora Terra, atque ctiam Interiora, ad diftantiam nonnullam plané ver- terint & fubegerint, & Spiritu impleuerint. Elegan- tior autem c(t Figura de Barb4 Pass, quod. & Sol ipfe, quando Parte fuperiore cius Nube obuolucá, Radij inferiss erumpunt, ad afpectum Barbatus cer- nitur. i Etiàm Corpus Naturz rectiffimé defcribitur Bifor ine, ob differentiam Corporum Superiorum, & Infe- | riorum. Illa cnim ob Pulchritudinem, & Motüs ZE- qualitatem & Conftantiam, necnon lmperium in Terram Liss& SEevNpDvs. "ing Terram & Terreflria, meritó-fub Humanà Figurà reprz'íentantur ; cim Natura Humana Ordinis & Do- minationis particeps fir; Haec autem ob Perturba- tionem, & Motus incompofitos, & quod à Cale- flibus in plurimis regantur, Bruti Animalis Figurà contenta cífe poffunt. Porro cadem Corporis Bifor- mis Defcriptio, perünet ad Participationem Specie- rum: Nulla enim. Naturz. Species , fimplex videri poteít ,. fed tanquam ex duobus patricipans & con- creta. Habet enim Homo nonnihil ex Braro , Bra- tum nonnihil ex Plantà, Planta nonnihil ex Corpore Inanimato, omniaque reuera. biformia. funt, & cx | Specie Supetiore.& Inferiore compacta. Acutiflima | autem elt Allegoria de Pedibur Capra, propter Afcenfio- | nem Corporum Terreftrium , verfus Regiones Aeris & Coli, vbi etiàm Penfiliafiunt, & inde deijciuntur, | magis quàm defcendunt. Capraxtim. Animal fcan- forium eft, eáque € rupibus pendere, atque in przci- pitijs harere:amat ; Similitér eràm Res, licet anferi- | ori Globo deftinatz, faciunt, idque miris modis, vt in Nubibus & Meteóris manifeftiffimum cft. Imo non fine caufsà Gillertus , qui de. Magnete laborio- fiflimà, & fecundüm viam experimentalem conícrip- | fic dubitationem iniecit ; Num-non forté Corpora gra- uia, poft longam à Terrà diftantiam , Motum veríus Inferiora paulatim exuant ? Infignia autem in Manibus Panis ponuntur dupli- cia; Alterum Harmonie, alterum Imperg.. Fistula cnim ex feptem Calais , Concentum Rerum & Harmoni- am, fiue Concordiam cum Difcordià miftam, ( que ex feptem Stellarum. Errantium Motu. conficitur,) euidenter. oftendit. Neque enim alij, praterquàam Ícptem Planetarum, inueniuntur in Coelo errores, fiuc -expatiationes manifeftz ; qua: cum zqualitate Stella- rum fixarum, carümquc perpetua & inuariabili ad fe | inuicem —————— "De tupmentis Scientiarum.» inuicem diftantià compofita & temperatz, tum Con- ftantiam Specierum, tum fluxum Indiuiduorum tueri, & ciere poffint. Si qui vero fint. Planete minores, qui non confpiciuntur ; Íi qua etiam Muratio in Coclo maior ( vt in Cometis nonnullis Superlunari- bus) videntur illa profe&tó tanquàm Fiftulz, aut om- nino mutz, aut ad tempus tantüm ftreperz ; vtpote quarum Opcerationes vclad nos non perlabantur, vcl Harmoniam illam feptem Fiftularum Pans non diü interturbent." Peduis autem illud Imperij, nobilis tran- ílatio eft, propter vias Nature parüm rectas, par- üm obliqua. Atque Bacwiwn illud , fiue. Virga., verfus fuperiorem partem przcipué curua eft, quia omnia Prouidentiz Diuinz Opera in Mundo feré per Ambages & circuitus fiunt; vt aliud agi videri poffit, aliud reuerà. agatur; ficut Jofcphi cvenditio in Egyptum, & fimilia; Quinetiàm in Regimine huma- no omni prudentiore, qui ad Gubernacula fedent, Populo conuerientia; per prztextus & vias obliquas, feliciós que volunt, quàm ex dire&to fuperindu- cunt & infinuant. Etiàm (qttod mirum fortaf:é vi- deri poffit) in Rebus meré Naturalibus, citis Natu- ram fallas quàm premas: Adcó, quz ex directo fi- unt, incpra funt. & feipfa impediunt; càm contrà,via obliqua & infinuans mollitér fluat, & cffc&um for- tiatur. Veffis Panis & Amiculum , ingeniosé admo- düm ex Pelle Pardalis fuiffe fingitur; propter Maculas vbique fparfas. Coelum enim Stellis, Maria Infulis, Tellus Floribus confperguntur ; Atque etiàm res pat- ticulares feré variegata effe folent circa Superficiem, quz veluti Rez Chlamys cft. Officium autem aris, nullà alià re, tam ad vi- uum proponi atque explicari potuerit, quam quod Deus Venatorum fx. Omnis enim naturalis Actioatque adco Motus & Progreffio; nihil aliud quàm Zenatio cft. Nam : d LissR SrzevNDvs. Confíilia humana Fines fuos ; atque Res naturales om- nes vcl Alimeata fua vt conferuentur, vel Voluptates & Delicias fuas vt perficiautur, venantur ; (Omnis fi- quidem Venatio cft aut Predx, aut Animi cauf:à;) idque modis peritis & fagacibus, Torua Leena Lupum fequitur, Lupus ipfe Capellam, Florentem Cythifum fequitur. lafciua Capella... Etiam Ruricolarum in genere Pan. Deis cft, quia hu- n : : QI We cüm in Vrbibus & Aulis, Natura à cultu nimio cor- rumpatur, vt illud Poetx amatorium, verum, proptcr huiufmodi Delicias, etiàm de Natur fit Pars minima e$t ib[a puella fui. Montium autem inprimis Pr«fes dicitur Paz, quia in Montibus & Locis editis Natura Rerum panditur, atque Oculis & Contemplationi magis fubijcitur. Quod alter à Mereurzo Deorum Nuncius fit Pan, ea Allc- goria plané diuina cft; cüm proxime poft Verbum Dci, ipfa Mundi Imago, diuinx Potentiz & Sapien- tix Preconium fit. Quod & Pocta Diuinus cecinit, Celi enarrant gloriam Dei, atque opera manuum eius indi- cat Firmamentum. At Pana oblectant Nymphe, Animz fcilicet : Deliciz enim Mundi Animz Viuentium funt. Hic autem meri- to illarum Imperator,cüm illz Naturam quxque fuam tanquàm Ducem fequantutr, & circa eum infinità cum . Varictate, veluti fingulz more Patrio, faltent, & Cho- réas ducant, motu neutiquàm ceffante. Itaque acute . quidam cx recentioribus, facultates Anima omnes, ad Motüreduxit, & nonngllorum ex Ariiquisfaftidium & Przcipitationem notauit, qui Memoriam, & Phanra- fiam, & Rationem, defixis przproperé oculis intuen- | tes & contemplantes, Vim Cogitatiuam, quz primas | tenct; prztermiferunt. Nam & qui meminit, aut ctim remi- —— Nam & Scientiz & Artes Opera fua. venantür; & "o iuímodi Homines magis fecuodüm Naturam viuant, | | LU —ÓMÓ——MMMRAMMM—— 120 | "De. Zugmentis Scientiarum.» | reminifcitur, cogitat ; & qui imaginatur, fimiliter co- gitat; & qui ratiocinatur , vtique cogitat: Denique Anima, fiue à Senfü monita, fiuc fibi permiffa, fiue in Functionibus Intelle&tüs, fiue Affe&uum & Volunta- |. tis, ad modulationem Cogirationum faltat ; qua eft | illa Nympharum tripudiatio. Vnà veró perpetuo co- | mirantur Satyri & Sileni ,, Sene&us fcilicet & Iuucn- tus. Omnium enim rerura eft /Eras quzdam hilaris & motu gaudens, atque rursüs tas tarda & bibula: Vtriufque autem tatis ftudia, veré contemplanti fortafsé ridicula, & deformia videantur , inftar Satyri alicuius aut $Z/em. De Panicit autem Terroribus pru- dentiffima Doctrina proponitur. Natura enim Rerum omnibus Viuentibus indidit Metum & Formidinem, Vitz atque Effentiz fuz conferuatricem, ac Mala in- gruentia vitantem & depcllentem.: Veruntamen ea- dem Natura: modum tenere nefcià eft, fed Tzmoribas Saluraribus femper Vanos & Inancs admifcet ; adeó vt omnia ( fi intàs confpici darentur) Pasicà Terrori- bus pleniffima fint; prafertim humana; &:maxinié omnium apud Vulgum, qui füperftitione ( quz veré nihil aliud quàm Pasicus. Terror. eft) in immenfum laborat & agitatur, przcipué temporibus duris, & trepidis, & aduerfis.. Neque Supertitio ifta ranrum- | modo in vulgo regnat, fed ab Opinionibus Vulei | ctiàm in, Sapientiorcs aliquandó infilit, vt diuiné Epi- | . curus ( fi caetera qug deDijs differuit ad hancnormam | fuiffent) locutus fit : Non deos vulei negare profanum, feb vnlgi opiniones Dijs applicare profanum... Quod veró attinet ad. Audaciam Panty, & Puenain per prouocationem cum. Cupidine ; id có Ípe&tat, quia | Materia non caret Inclinatione; & Appetitu ad Diffolu- | tionem Mundi, & Recidiuationemin illud Cháos an- tiquum, nifi przualidà rerum cencordià ( per. Aoren | fiue Cupidinem fignificarà ) malitia & impetus eius cohi- | LiskR SkEcvNpvs. cohiberetur, & in ordinem compelletur.. Itaque bo- noadmodüm Hominum & Rerum da fi: (vel potius immensà Bonitate Diuinà ) vt Paz illud certamen ad- uerum experiatur, & vi&tus abícedat.. Eódem prorsüs | pertinet, & illud de T'yphozz in Retibus implicato, quia vtcunque aliquandó vafti, & infoliti rerum Tumo- resfint, (id quod Typhoz fonat) fiue intumefcant Maria, fiue intumefcant Nubes, fiueintumefcat Terra, fiue alia, tamen Rerum Natura huiufmodi Corporum exuberantias atque infolentias, Reti inextricabili im- plicat & coercet, & veluti Carenà. Adamaniinà de- uincit. Quod autem Znuentio Cereris huic Dco attribuatur, ' idque inter Venationem; reliquis autem Dijs negetur, licec feduló quzrentibus ; & illud ipfum agenübus; Monitum habet veruni admodüm & prudens : hoc | Ícilicet, ne Rerum vtiliumad vitam & Cultum Inuen- tio,à Philofophijs Abftra&tis, tanquàm Dijs Maioribus - expecterur, licet totis viribus inillud ipfum incumbanr; Íedtantummodó à Pare, id e(t Experienitià fagaci, & Rerum Mundi notitià vniuerfali; quz etiàm cafu quo- dam, ac veluti inter venandum in huiufmodi Inuenta incidere folet. Vuliffima enim quaque Inuenta Experi- entiz debentur, & veluti Donaria quadam fuere ca- fu in Homines fparfa. | Illud autem Mwfees certamen, eiufque Euentus, falu- tarem exhibet Doctrinam, atque eam quz Rauoni & Iudicio humano geftienti, & fe efferenri, Sobrictaris Vincula inijcere poffit. Duplex enim videtur effe Har- | monia, & quafi Mwfca, altera Sapientiz Diuinz, altera Rationis Humanz. ludicio enim Humano, ac veluti Auribus Mortalium , Adminiftratio Mundi & Re- rum, & Iudicia Diuina fecretiora, fonant aliquid du- rum, & quaftabfonum : Quz Infcitia, licet Afrzizi Auribus, merità infigaiatur, tamen & illzipfz Aures, | fecretó Í | M —————————————————————————— ÓÓ à—— M ' De /ugmentis Ocientiarum.» fecretó non palàm geftantur. Neque enim huiufce Rei Deformitas à vulgo confpiciturautnotatur. $ * -. Poftremó minimé mirum eft, fi nulli Amores Pani attribuantut;przter Cogiugium Eccbis;Mundus enim fe ipfo, atque in fe rebus omnibus fruitur ; Qui amat au- tem frui vult; neque in Copià Defiderio locus cít. Itaque Mundi 4mores effe nulli poffunt; nec potiundi Cupido, (cüm feipfe contentus fitnififorraffé Amores Sermonis. lj funt Nympha Eccho, Resnon Solida, fed Vocalis; aut f1accuratiores fint, $yrizga, quando fci- licec Verba, & Voces,numeris quibufdam, fiue Pocticis; fiue Oratorijs, & tanquàm Modulamine,reguntur. In- ter Sermones autem m Voces, excellentér ad Coniu- gium Mundi fumitur fola Eccho.: Ea cnim demüm vera eft Philofophia, que Mundi ipfius voces fidcliffi- mà reddit, & veluti dié&tante Mundo confcripta eft; & nihil aliud eft quam eiufdem Simulachram & Re- flexio ; neque addit quicquam de proprio, fed tantüm iterat, & refonat. Nam quod Luzam Pan in altas Syl- uas aliquando Ícuocaffet, videtur pertinere ad Congref- fum Sensüs;curm rebus Coeleftibus,fiue Diuinis. Nam alia eft Endymionis ratio, alia Panis;: . Ad. Endymionem dormientem fpontefe demittit Luza ;. fiquidem ad In- telle&um fopitum, & à fenfibus abdu&um; quandé- | que fponte influunt Diuina: Quod fi accerfantur. &- vocentur à Senfu, tanquam à Pase, tum veró non aliud lumen przbent, quam illud,..... Quale fab incertam Lunam fub luce maligna EfE iter in. Syluis — —— Ad Mundi etiàm fufficientiam. & Perfe&tionem | per- | tinet, quod Pro/em mon edat. llle enim per Partes. ge- ncrat; per Torum quomodo generare poílit , cüm Corpus extra ipfum non fit? Nam de Mulizrcula illà Iembe,F ilia Panis putatiuà,eft fané ca Adic&tio quz- dam ad Fabulam fapieniffima. Per illam enim repra- fentantut -Lr:stR SkEcvNox*s. 13 t —— fentanturez, quz perpetuis temporibus pafsim vagan- tur, atque omnia implent, vaniloquz de Rerum Na- turà Doctrine, te ipsà infructuofe, Genere quafi füb- dititiz, rarrulitave vero interdum iucuhdz, interdüm moleftz & importun. wSbS rr Exensplhin alterum. Philofópbie; [ecundum Parabólar : Antiquas, im Politicis. De Bello, feeugdum — Fabulam Períei. ERS EV $, Orientalis cüm fuiffet, miffus tradi- P à Pallade, ad oburuncandam. Medufzm , qux Populis plurimis ad Occidentem, in extremis 75. ri« partibus, maxima -calamitati fuir... Monftrum enim hoc;aliàs crudele & immane, etiàm Afpe&tu tam dirum atque horrendum füit;'vt. eo folo Homines ià Saxa verteret," Erat autem, € Gorgonibus vna, Me- dft, ac fola inter eás Mortalis,.cüm reliqua: paffiuz non effert. | erfeus igicur ad tam nobile Facinus fc comparans, Arma ad Dona à tribus Dijs mutuó acce- pit; 4/zg; à Mercurió, valares fcilicet non axillares ; à Plutone autem. Galeam y Seutüm denique à Pallade & Speculum. Nequetaten (licet tanto apparatu inflru- &us,) ad Medufai xe&tà pervexit, fed primum ad Graz diuertit ; Ex Sorores,ex alterà Parente;Gorzünibus erant; Atque Grae ilte canz etiàm. à Natiuitateerant, & tan- quàm Vetulz. Oculus aurem ijs tantummodo & Dens erat omuibus vnicus ; quos prout exire foràs quamque contigerat, vicifsim geftabanc , reuer(e au- tem deponere folebatit;/ Hunc itaque Oculum, atque hunc Dentem ille Perío comtodàruat; Tun de- müm, cüm fe abunde ad deítinata perficienda inftra- &um iudicaret , ad Med&[am properauit ; impiger & volans. Illam autem offendit: dormientem, nequc tamen afpe&ui eius (fi forfan eaigilaret) fe commic- Rz tere De dugmentir. Scientiarum.» fere. audebat, Íed Ccruice. reflexá;. à in S peeilum illud Palladis infpiciens, atque hoc modo ictus dirigens, Ca- put Medufz abfcidit : Ex Sanguine autem. eiufdem, in terram fufo : ftanm: Pegafus Alatus emicuit: Caput autem abíciffum Perfeus in ' Scutum Palladis tranftulic & inferuit, cui etiamnüm fua manfit vis, vt ad cius intüitum omnes ceu attoniti auc fyderati obrigerent: Fabula. conficta videtur. de: Belligerandi Ratione. & Prudentià: Atque prinio omnis Belli Sujceptio debet effe tanquam Miffio à Pallade ; non à Venere certe (vt Bellum Troianum fuit) aut alià.lcui ex caufsà ;; qui cüm in Confilijs folidis; Decréta de Bellis fundari oporteat. Deinde de Gezzre Belli eligendo: txia. pro- ponit Fabula. Przcepta;, fana.admodum .& grauia : Primum elt,. vt de Subiugatione .INationum Finitima- rum ;quis non magnopere labotet-:..Neque.enim ca- dem eft Patrimonij ,: &: Imperij amplificandi ratio : Nàáin in Poffcfhonibus priuatis, Vicinitas Prediorum Ípectatur, ed in propagándo Imperio, Occafio; & Belli conficiendi Facilitas,'& Fru&us; leco Vicinitatis effe debent. Itaque Perféus ,. licec Orientalis; tamen tam longinquam-Expeditionem, víque.ad extremum Oc- cidentem , minime detrectauit. - Fluius rei Exemplum infigne. eft. in Belligerandi diuexsà. ratione Patris & Filij Regum, Philippi.& Alexandri. le enim in Fi- nitimis. Bellis occupatus, Vrbes paucas Imperio ad- iecit, idque non fine maximáà Contentione & Pceri- culo; quippe qui &.aliàs, & precipué in Pr«elio Cb«- roneo, in vltimum difcrimen adductus fuit : At A/ex- ander longinquam Expeditionem bcné aufus in Pera, Nationes a fubiugauit, magis Itineribus quàm Prijs fatigatus. Hoc ipfum adhüc clarius cernitur, in Propagatione Imperij Romanorum, qui,quo tempore ex patte Occidentis, vix. vltra Lzguriam Armis penetrauc- | rant, codet. tempore. Orientis Prouincias víque ad Montem lor siena iD. vei Montwn Taurin ; Armis :& -Aenperió: complexi funr; | Etiàm Carolar Ockauus Rex: Gallke, Bellum Britagnicuin (quod. Matrimonio: tandem: compoficum eft): non admodéim:fatile expertus, cxpeditionem.illam Neapó3 litazam longinquam, admirandà:quádam facilitate & felicitate tranfcgic/ Habent ccérté hoc Bella Jong: qua, vt cum ijs.mahus conferatur, qui Milite & Ax- mis Inuaíoris minjmé fint affuétij; quod in finitimis fecus fc; haber. Egàmnr:& Apparatus in huiufmodi Ex- pediuonibus folet cffe; diligentior! &- inftra&tiór j::& Terror apud. Hoftes ex ipfo .aufü' & ffiducià maior; Ncque ctixm. feré:poffic fieri in illis Expeditionibus remotis; per Hoftes ;; ad quos tam longo. itincre iper- uenicur, Diuerfto aliqua auc Inuafjo reciproca, quz in Belligerandi ratione cum Finitimis, fepiüs adhibetur. Caput autem rci eft; quod imfübiugandis Finitimis, Occa(ionum Delectus in: anguftorverfatur ; at fi quís longinquiora. no detrectet;:peterit pfo'arbitrio fuo co. ctansféme. Bellum; vbi auc Difciplina Militaris na- ximé eft eríeruata y; aut: vires Nationis plarimüar at uice & confurnpta aut. Diffidia Ciuilia opportune oborta; aut alix huiufmodi Conitoditates: fe ofleiii dant. Secundum eft vt femper fubfit Cauf/z Belli iufta, & pia, & honorifica; & fauorabilis : Id: cnim alacri: ratem, ttinvMilitibus; tum Populisimpenfas conferen- tibus; addit; & Socierates aperit & conciliat; .& plari- mas denique comm oditates habac.: Inter Cauffas: au- tem. Belli, admodüm fauorabilis eft ea, qux ducit ad debellandas T yrannides, fub quibus Populus fuceum- bit;-& profternicar fine Animis-& "Vigore; tanquarà fub Afpettwis Medu[z. ;: quod euim: Hereul Diuinita- tem conciliauit.. Romanis certémabna Religio fuit, Íixenué & impigre accutrere ad Socios tuendos, fi quo- quo modo oppreffi fuiffent. Etiàm Bella. ob: Vindictath iuftam feré femper felicia fueruht, ficur:Bellum. ad- | uerfus ——— MM MÀ MÀ MÀ 125 126 | uerfus Biffttum & Caffaun , ad vindicandam Mortem | De Zugmenti Scientiarunt.. Caefaris , Seueri ad, vindicandam Mortem | Pertiga- | cr; Iumj Bru ad vindicandam Mortem Lowretis : | Denique quicunque Bello Calamitates Hominum & | Iniurias, aut leuant aut vindicant, fub Perfco militant. | Tertium vt in omni Bello fufcipiendo vera fit 7/7i;a: | tio viritim 5 ' atque re&té perpendatur, vtrüm Bellum | fit tale; qiod confici & ad éxitum. perduci poffit, ne | quis vaftas & infinitas Spes períequatur. Prudentér | enim Perfew inter Gozgosar ( per. quas Bella reprz- | fentantur) cain delegit, qua in fuà Natürà Mortalis erat; nequéad Imjoffibilia Animum adiecit. Atque de ijs, qua in fufcipiendo Bello Deliberationem fubeunt, hac przcipit Fabula; reliqua ad Belligerationem ipfam pertinent. —. | I. In Bello maximé omnium ptofun illa tria Dona Deorum,adcó vt Fortunam ipfam fere regant & trahant. Accepit enim Perfeus Celeritatem, à Mercurio, Occtilta- tionem Confliorum ab Orco, & Prouidentiam à Palláde: Neque caret Allegoriá, eque prudentiffimà; quod 4/4 ille Celeritatis in rebus conficiendis ( cüm Celeritas in Bcllo plurimum poflit). Ta/ares, non Axillares fuerint, arque Pedibus non Humcerisadditz; quia nontamin | primis Belli agreffibus;quam in ijs qux fequuntur, & | primis fübfidio funt, Celeritas requiritur. Nullusenim | Errorin Bello magis frequens fuit,; quam quod Profe- cutiones , & fübfidiarij Impetus, Initiorutn Alacritati |. non refpondcant.. At Galea P/utoris (que Homines | inuifibiles reddere folebat ) manifefta Parabola eft. | Nam Confiliorum Occultatio poft Celeritatem, maximi ad Bellum eft momenti. Cuius:etiàm: Celeriras ipfa | Pars magna eft. Celeritas enim Confiliorum cuulgati- onem ptzuertit. Ad Galeam Plutonis fpe&tant, vt vnus Bello prafit , cum Mandatis liberis Confultationes enim cum multis, habent aliquid potiüs ex Criffis Mar- tis, ^LbiskR Ssovwpvs. tis, quam ex Galea Plutonis, Eódem (pe&aut Prxcex- tus Varij, & Defignationes Ancipites, & Fama Eriffa- riz, qua: Oculos Hominum aut perttringunc aut auet- tunt, atque vera Confiliorum in obícuro ponunt. Ed- àm Cauriones diligentes & fulpicaces, de Literis, dc Legatis, de Perfugis, & complura alia Ga/ezz Plutosis ornant, & reuinciunt. At non minüs iptereft, Coz- "filia Hoflium explorare, quam fua occultare. Jraque Gale Plutonis adiungendum eft. Speculum palladis, per quod Hoftium vites, Inopia, Occulü Fautores, Diffi- dia & Factiones, Progreflus, Confilia cernantur. Quo- niàm veró cantum fortuitorum fufcipit Bellum, vt nec in Confilijs proprijs eccultandis, necin Hoftium ex- plorandis,nec in Celeritate ipfà, multum fiduciz ponen- dum ftt, ideo ante omnia fumendum Palladis $curum, Prouidentie Ícilicet, vt quam. minimum Fortuae relin- uatur,. Hüc pertinent, Explótató vias inire, Caftra dilisencir munire (quod in Militià modernà in dcfac- tudinem feré abijc; Caftra veró itiftar Vrbis Munitz, Romaais ad adueríos Przlij euentus erant) Acies fta- lis & ordinata, non nimiüm fidendo Cohortibus leuis "Ármatutz, aut ctiàm Equitum'T'urmis ; denique om- nia quz ad folidam & folliciram Defenfiuam fpectanr; cüm plus valeat vtique in Bellis Scu Palladis, quam Gladius iple Martis. Verüm Perfco vtcunque. Copijs aut Animis inftra&o, reftataliud quidpiam , maximi per omnia momenti, antequam Bellum incipiatur: Nimirüm, vt diuertat ad Graas..Grég autem Proditiozes fant, Bellorum fcilicet Sorores;non Germana illz qui- dem, fcd Generis -Nobilitate quafi impares. Pella enim generofa, Proditiones degeneres & turpes. Earum De- Ícriptio elegans cft; vt Caza. à Natiaiiate finr, & can- quam Zeéule, propter perpetuas Proditorüm Cüras, & Trepidationes.. Earum autem vis (antequam in mani- fetam defe&tionem erumpant ) aut in-Oculo, aüt in Dente | Qf n8 De Zugmenta Ócientiarum s. Dente clt. Omnis enim Fa&tio, à Statu quopiam alie- nara, & in Proditionem propenfa, & fpeculatur,& mor- det, Atque huiufmodi Oculus & Dens tanquam com- munis clt; nam quicquid didicerunt & nouerunt, feré pec Manus ab vnà ad alteram tranfit & percurrit. Et quod ad Dentem attinet, vno quafi ore mordent, & cadem Scandala iactant; vt fi vnam audias, omnes atque in auxilium adducendz, praefertim vt Oculum & Dentem íuum ei commodent; Oculun ad Indicia ; Dentem ad Rumorcs ferendos; & Inuidiam conflan- dam, & Animos Hominum follicitandos. Poftquam: veró omnia bené fint ad Bellum przparaté difpofita, illud inprimis curandum, quod Pzr/eus fecit , vc .Me- dua dormiens inueniatur. Prudens enim Belli Sufcep- tor femper feré Hoftem affequitur imparatum , & fe- curitati propiorem. Denique in ipfis Belli AGtioni- bus atque infultibus, ille Intuitus in Speculum Palladis, adoperandus cft. Plurimi enim antc ipfa Pericula Res Hoftium acuté & attenté introfpicere poffunt; at in ricula nimiüm przcipites & à fronte fpe&ant; vnde in illa temeré ruunt, Vincendi memores, vitandi obliti, At neutrum horum fieri debet ; fed in Speculum Pal- ladis, ceruice reflexa infpiciendum, vt impetus re&é di- rigatur, abíque vcl terrore, vel furore. A Bello perfecto & Victorià, fequuntur Effe&ta duo; Pegaf illa Generatio & Exfüfcitatio, qua fatis cuidentér Famam denotat, quz per omnia volat, & Victoriam celebrat, & Reliquias Belli faciles , & in votum cedentes efficit. Secundum, GesLatio Capi- tis Medufe in Scuto5 fiquidem nullum prafidij ge- nus huic ob praftantiam comparari poffit. — Pwi- cum cnim Facimus infghe & memorabile, feliciter geftum & perpetratum , omnes Hoftium Motus obrigeícere audias. Itaque Perfzo funt ifte Grec conciliandz, ipfo Periculi Articulo, aut terrore offanduntur, aut pe- LiszR Skcvupvs. obrigefcere facit, atque Malcuolentiam ipfarn ftupi» dam reddit. Exemplum tertium. Philofophie [ecundum Parabolas Antiquas, in Moralibus. De Cupiditate, fe- cundum Fabulam Dionyfi, ARRANT Senelem Iours Pelliceimi poftquam Iuramento eum inuiolabili, ad votum indefini- tum obílrinxiffet, perijffe, vt ad Amplexus fuos accederet talis, qualis cum Zurone confaucffet. Itaque illa ex conflagratione perij. Infans autem quem in Vtero geítabar, à Patre exceptus, in Femur eius infu- tus eít, donec Menfes Foetui deftinatos compleret. Ex quo tamen onere Jupiter interim nonnihil claudi- cabat. Itaque Puer, quod Iouem ,:dum in Femore eius portarctur, grauaret & pungeret, Dionyfi nomen accepit. Poftquàm autem editus effet; apud Proferpi- faim per aliquot Annos nutritus:eft ;; càm vero adul- tus effet, otc feré Muliebri confpiciebarur ,, vt Sexüs videretur tanquam ambigui. Etiàm extin&tus & fc- pultus quondam erat ad tempus ;^& non ita miultó pof reuixi. Atque primà luuentà Vitis culturam, atqueadeó Vini confe&ionem & víum primus inuenit, & cdocuit ; ex quo celebris fa&tus; & inclytus, orbem Terrarum fubiugauit, & ad vltimosIndorum Termi- nos perrexit. Curru autem vehebatur à Tigribus tra- &o ; circa eum fubfultabant Demoses deformes , Co- | bali vocati; :Acratu & alij. Quin. & Muwfe Comitatui eius fe adiungebant. Vxorem autem fibi fumpfir 4- riadnem, à Tbefco. deíertam & relictam. Arbor ci facra crat Hedera, Etiàm Sacrorum & Ceremoniatüm In- uentor & Irftitutor habebatur; | eius tamen: generis, uz & Fanatic erant, & plena corruptelarum, atque infupér crudeles. Furores quoque immitendi pote- ftatem I3I ———— 130 «| | 4De Zugmentis Scientiarum. (latem habebat. : Certé in Orgyzr cius, à Mulicribus furore percitis, duo viri infignes difcerpti narrantur, Pentbeus & Orpbeu : Yle dum arbore confcen:à Spe- &ator corum, quz ágerentur, curiofus effe voluiffet ; Hic cüm Lyram füauitér & perité pulfaret. Atque huius Det Res geftz, cüm Jom? rebus feré confun- duntur. Fabula videtur ad Mores pertinere, vt vix querat in Philofophià Morali, melius inueniatur. Defcribitur autem fub Perfona Bacchi, Natura Cupiditatis, fiue Af- fe&uum & PerturDátiotium Animi. Prirnüm igitur, quod ad Natalia Cüpiditatis attinet. Origo Cupiditatis omnis, licet nocentiffimz; non alia eft, quam Boswm Apparens. Sicut enim Virtutis Matet eft Bonum Exi- ftens , fimilitér Cupiditatis Mater eft Borium Appa- rens. Altera Iouis ( füb cuius Perfonà Animà Huma- na reprafentatur ) Vxor legitima; altera Pellex: qua tamen Iunonis Honoris zmulctur, tánquani Semele.. Concipitur vero Cupiditas in Voto illicito, priüs temer conceffo, quam rite intelle&o & iudicato. Atque poft- quàm efferucícere coeperit, Mater cius ( Natura fcili- cct & Species Boni) ex simio incendio deftruitur & perit. Proceffüs autem Cupiditatis à conceptu fuo talis eft: Illa ab 4pimo Humano ( qui cius eft Genitor) & nutricarur, & occulttur, przcipué in Imferiori | parte cius, tanquam Femore; atque Animum pungit, & conucllit, & deprimit, adeó vt A&iones & De- creta ab cà impediantur, & claudicent. Quinetiàm . poftquàm confenfu & tempore confirmata eft, & in . A&us erumpit, vt iam quafi Me»fas compleuerit , & edita plané fit atque nata, primó tamen ad tempus , nonnullum apud Proferpinam educatur , id cft, Lare- bras querit, atque clandeftina cft, & quafi fubterranea; donec remoüs Pudoris & Metás Franis, & coalità audacià, aut Virtutis alicuius Pretextum fumit, aut Infa- LisreR SkEecvuNpvs. Infamiam ipfam contemnit. Atque illud veriffimum eft, omnem Affe&um vehementiorem tanquàm anm- bigui Sexüs effe. Habet enim Impetum Virilem, Impo- tentiam autem. Muliebrem. Edàm illud przclaré, Bac- cbum mortuum. reuiuifcere : Videntur. enim. Affe&us quandoque fopiti;atque extincti,fed nulla fides haben- da efteis, ne fepultis quidem : fiquidem przbirà Ma- terià, & Occafione, refurgunt. De Iauentionz Vitis Parabola prudens elt : Omnis enim Affe&us ingeniofus cft admodüm & fagax, ad inueítigandum ea, qux ipfum alant & foueant. At- qui ante omnia, quz Hominibus innotuere, intu ad perturbationes cuiufcunque generis, excitandas & in- Hammandas, porenti(Timum e(t, & maxim? efficax ; ac- ue elt Cupiditatibus in genere, in(tar Fooiis. comma nis. Elegantiffimà autem ponitur A4/fz&w fiue Cupidi- tat, Prouinciarum Subiugator, & Expeditionis infinitz Sufcepror: Nunquàm enim partis acquiícit, fed Ap- petitu ininito, ne que fatiabili, ad Vlteriora tendit, & Nouis fempér inhiar. Etiàm Tigres apud Affectw [7a bulant, & ad Currum corum fubinde iugastur. Poft quàm enim Affzélu Curulis e(Iecoeperit, non Pedeffris, fed Vi&or Rationis, & quafi Triumphator factus fit, in omnes qui aducríantur aut. íe opponunt, crudelis cft, & indomitus, ac immitis. Facecum au- tem cít, quod circa Currum Bacchi fubfulcant illi De- mones deformes & ridiculi. Omnis. enim. Affectus vehementior progignit motus, in Oculis, & Ore ipfo, & Geítu, indecoros & inconditos, fubfultorios & dc- formes; adco vt qui fibi ipfi forafse in aliquo Affe- | &u (veluti Irà, Arrogantià, Amore) videatur magni- | . ficus & tumidus, alijs tàmen appareat turpis & ridi- culus. Confpiciuntur autem in Cupiditatis Comitatu Mu/s. Nequeenim reperitur vllus feré Affe&us, ram | prauus & vilis, cui non blandiatur aliqua Doctrina. S2 Hac | I31 /De Zugmentis Sctentiarum.» Hàc enim in re, Ingeniorum Indulgentia & Procaci- tas, Mufarum Maieítatem in immenfum minuit; .vt cüm Duces Vitz, & Signiferi effe debeant, fint non raro Cupiditatum Peditfequz, & Oble&tatrices. | Inprimis veró nobilis eft illa Allegoria, Bacchum Amores fuos in eam cffudiffe, qua ab alio Relicía. erat & Faftidita, Certiffimum enim eft, Affe&us id petere atque ambire, quod Experientia iam pridém repudiauit, Atque nórint omnes, qui Afectibus fuis Íeruientes & indulgentes, Pretium potiundi in. im- menfum augent ( fiue Honores appetant, fiue Amo- rcs, fiue Gloriam, fiue Scientiam, fiue alia quxcung; ) Íc Res Relicfas petete, & à compluribus, pcr. omnia feré Secula, poft Experimentum ; dimiffàs.& repudi- atas. Neque Myfterio caret, quod Hedera Baccho Ía- cra fuerit, hoc enim duplici modo conucnit; pri- mum, quod Hedera hyeme vire(cát ; deinde, quod cir- ca tot Res ( Arbores, Parietes; /Edificia ) férpar,ac cir- cumfundatur, & fe attollat. Quod ad primum enim | atünet, omnis Cupiditas per Renitertiam , &: Vetitumy & tanquam Antiperiftafin ( veluti per frigora Brumz Hedera) virelcit, ac vigorem acquirit: Secundó, Affe- &ur aliquis in Humaná Anim predominans, omnes: | eius A&tiones & Decreta , tanquàm. Hedera circum[e- pit; neque feré quicquam purum inuehigs, quo illa Clauiculas fuas non imprimat.. Neque mirum eft; fi | Super[litioft Ritus Baccbo attribuantur, cüm omnisferé | male-[anus Affectus in prauis Religiomibus luxutieturadeó vt Hxreucorum Colluuies Bacchanalia Ethnicorum fuperárit; quorum etiàm Superflitiones, non minüs cruentz quam turpes extiterunt... Néquc: itidem mi- rum eft, £1 Furores à Baccho imtnitti putentur, cum & omnis Affectus in:exce[fu. fuo, velut Furor breuis Íit, & f1 vchementiüs obfideat & incumbat, in Infa- nià fzpiüs terminetur. Illud autem de Pentbeo & Or- ]heo LiszR SkEevNpDvs. pheo inter. Orgya Bacchi laceratis , euidentem Parabo- lam habe:;; cüm Affe&us quifque przualidus erga duas res fit afperrimus atque infenfiffimus ; quarum altera eft Inquifetio in eum curio[a, altera Admonitio [a- lutaris & libera. Nequc auxilio fucrit, fi illa Inquifitio fiat tantüm Contemplationis aut Spe&tandi grau, tan- quàm Arbore conícensàabfque omni Animi Maligui- tate : Ncque rurfüs fi Admonitio illamultà cum fuaui- tate & dexteritate adhibeatur; Verüm vtcunque non to- lerant Orgya aut Pentbeunpaut Orpheum. Poftremó, illa Cosfuffo Per(onarum Iouis & Bacchi, ad Parabo- lam recté traduci poteft; quandoquidem Res gef7« nobiles, & clare , atque Merita infignia & gloriofa, interdüm à Pirtute & Re&àà Ratione & Magnani- mirate, interdüm autem à /atente Affeétu &: occulià Cupiditate ( vtcunque Famz & Laudis celebritate vtraque res pariter gaudeat) proueniant ; vt non facile fit dittinguere Fata Dionyfi à Factis Iouis. Verüm in Theatro nimis diü moramur; ttaníea- | mus ad Palatium Animi; cuius Limina maiori cum Veneratione & curà, ingredi conuenit. EUSECCO TIG -€- ^ ac ——— A2 - " i 1 H 4 ; ! Í | i L3 | | i | —— "otv Màu owner en -— : j odis a E Peoria — DN "RO: £o peg viis nni toig iat. Trig rtf Aye a n ssl 2 xcesis VER BMNQN. fiai oni u gligza diit eftt sip sand am ng 6 vbanfieai tur cigdierellg 5 | sid dg HA inaso gispid suas A — P jugi ins rin; msieeisieemb A qns6ge *aupsvis vend :9 Notreupfies v etai coaesdiribg zuiiiadxoto S | ouioiD6 1 wodvgda e L 308: 350. 167 Loditic!l " (eios dent vatudyr Ses sl 1 SUSS 25$ iaisbia) soDmebp. A ; dlotóg toubun. hn- j " i" Piden yy !bit: gstat n: jM: sie; . estilo 35i | Argo pitt: 35 Suns At $3s xn e ON UE kdretos li ; i | fnlusso 28 gH RAMS, t eria cerita 428 l'ont. o 39. albusl s sed: oupaun opi tap j alioi rod dv varreiasgo $i (Gsobusg. Aii inq: Dr QUO Amebedad Aero gis ipei xS uten i5 Fee ond esloos ogiucdd $53 attin duet T ni ii | £rgo heisra. Bii "uua: amio. Be » oirtaug 4d 345 M m ewe T. «dier dic ldiscenoe v ab d ! 1 WARS quu) ETIAM E Ln EM Pe vi P Sp E ErCQ G3 oec» FRANCISCI | BARONIS Uic Ecc PTIS SANCTI ÁLBANI, Meo sy non Dui Dignitate e Zugmentà Scientiarum LIBER lERTIY: AD REGEM SVVM. Carvr L Partitio Scientie in Theologiam c7 Philofo- phiam. ?Partitio Philofophiz i» Doctri- nas £e; De Numine, de Naturà, de. Homine.(Conflitutio Philofophi Prima; vt Matris Communi omnium. $ISTORIA omnis ( Rex optime ) X- hui incedit, & Ducis potius offi- $] cio, quam Lucis perfungitur : Pozfcs i| IEV2! ien autem Do&rinz rauquàm Somni- £ Ue SS um: Res dulcis, & varia, & volens 3 X d vidcri aliquid in fe habere Diuini ; quod ctíiàm Somnia vendicant. Vetüm iam ma € M "De Zugmentis Scientiarum.» cít mihi; vt euigilem, &. me humo attollam, PAilo- fophis & Scientiarum liquidum ZEthe:a fecans. Scientia Aquarum fimilis eft: Aquarum aliz dc- fícendunt caelitüs, alie emanant é Terrà, | Etiàm Sci- entiarum primaria Partitio fumenda cft ex Fontibus fais: Hotum álij in alto fiti funt, alij hic infrà. Omnis enim Scientia duplicem fortitur Informationem. Vna inlpi- ratur diuinitüs, altera oritur à Senfü.. Nam quantum ad illam, qu& Docegdo iafundirur Scientiam; Curau- latiua ca eft, non Originalis; ficut etiàm fit in Aquis, qua prater Fontes primarios, ex alijs Riuulis in fe re- | ceptis, augefcunt. Partiemur igitur Scientiam, in Tbeologiam, et Pbilofopbiam. Theologiam hic intelligi- mus Infpiratam fiue Sacram, non. Naturalem, de qua auló poft dicturi fumus. At illam ( Infpiratam ni- mirüm ) ad vltimum locum referuabimus, vt cum cà Sermoncs noftros claudamus ; cüm fit Portus, et Sab- | bathum Humanarum Contemplationum omnium. Pbilofopbià autem Gbiectur triplex, Deus, Nata- va, Homo : Et triplex itidém Radius Rerum : Natura. enim percutit Intelle&um Radio Zirecfo ; Deus autem, propter Medium inzquale ( Creaturas fcilicet ) Radio refratlo ; Homo vero, fibi ipfimonftratus et exhibitus, Radio veflexo. Conuenit igitur partiri PPzlofophiamin Dottrinas vtes ; Do£trinam de Numine , Doctrinam de |. Naturá, Do&lrinam de Homine.. Quoniam autem Par- |. titiones Scientiarum, non funt Lineis diuerfis fimiles, quz cocunt ad vnum Angulum; fed potius Ramis Arborum , qui coniunguntur in vno Trunco, (. qui etjàm Truncus ad fpatium nonnullum integer eft et continuus, antequàm fe: partiatur in Ramos; ) idcirco |: pefisie rcs, vt priufquam ptioris Partitionis Mem- |. :à perfequamur, conftituatur vna Scientia Vniuerfa- lis, qua fit Mater. reliquarum, et habeatur in pro- | grcffu Do&trinarum, tanquam Portio viz communis, an tequàm LiGisreR Trenrcrivs. anteq uàm viz fe feparent, & difiungant.. Hanc Scizz. tiam, P bilofophie prime, fiue etiàm Sapientie (quz olim Rerum Diuinarum atque. Humanarum Scientia difhnie- batur) nomine infignimus. Huic autem Scenti« nul- la alia opponitur ; càmabalijs Scienujs, potis Limi- tibus in:rà quoscontinctur, quam Rebus & fubiecto differat, Faltigia fcilicec Retum tantummocó cractans. Hanc ipfam vtrüm inter Defderzta reponere oporteat, hafito; fed arbitror tamen: poni dibess Equidem inucnto Farr»ginem quandam, & Maffam incoadiiam Dodtrinz, ex T/eologia Naturali ; cx Logica ; ex patti- bus quibufdam P/yfic« ( veluti de Principijs, & de Azi- má) compofitam, & congeftam ; & fublimitate quá- dam fermonis, Hominum quifeipfos admirari amant, ranquam in Verüce Scientiarum. collocata: | Nos veró, miffo fatu , id tantünr volumus, vt dcfigpetur. aliqua Scientia; que fit Recepraculum Axiomatum, qua Particularium Scientiarum non fint prophia, fed pluri- bus -arum ín commune competaut. | ^^ | Piurimo aucem id genus Axzomata effe nemo ambi- gat. Exempli gratià, 87 inequalibus equalia addas omnia... | eruni inequalia: Regula eít ex Matbematiei; ; Eadein & in Eibict; obtinet, quatenüs-ad Tuftitiar Diitributi- uam; Siquidem in [ufiüà .Commatatiuà, vt Paria Imparibus tribuantur, Ratio /Equiratis poltulat ; ac in Diltributiuà, nifi Imparia Imparibus przítentur, Ini- quitas fuerit maxima. we in eodem tertio conueniunt, 49 inter [e conueniunt ::. Regula eft indem ex Mibema- tiir; Vcrüm fimul tam potens in Logic, vt Syllo- giími fic Fandamentum. Natura. fe potiffimum prodit im minimi:; Regula cft ia. Phyffcrr , tam valida, vt edam Democriti Atomos produxerit ; Veruntamen eam re&é adhibuit Ariito:cles in Politiczz, qui Contem pla tiorem Reip. orditur à Familià Omnia mutantur , vi! interit : Regulaitidem in P5yfeis ; hoc modo prolata ; T Quaniuim D7 /De Zlugmentis Scientiarum.» Quantum Nature , nec minuitur, nec augetur , Eadem competit T/eologie Naturali, fic variata ; Omnipotentie fint Opera , Aliquid ex nibilo facere, 49. Aliquid in nihi- lum redigere : Quod etiàm Scriptura teftatur, D;dici quod omnia opera, que fecit Dew, per[euerent in perpetuum, non po[[umus eis quicquam addere, nec auferre. Interitus rei arcetur per Reduétionem eius ad principia : Regula eft in P/»ficis; Eadem valet in Politicis, ( vt rc&é no- tauit Machiauellus) cüm illa quz Interitum Rerump. maximé prohibent, nihil aliud feré fint, quam Refor- matio carum, & Reductio ad antiquos mores. Pu- tredo ferpens, magis contagio[a el, quam matura: Regula eft in PAyficis ; cadem infignis etiam in Moralibus ; cüm Homines profligatiffimi, & maxim facinorofi, minus corruptela inferant publicis Moribus,quam qui aliquid videntur habere Sanitatis & Virtutis, & ex parte tanrüm mali funt. Quod confernatiuum e51 Formae maioris, id akititate potentius ; Regula eft in Phyfeis : Etenim, vt non abícindatur ipfe Rerum Nexus; nec detur ( vt loquuntur) vacuum, facit ad conferuandam Fabricam Vniuerfi: Vt vero Grauia congregentur ad Maffam Terra, facit ad conferuandam tantüm R«egio- ncm Denforum. Itaque prior Motus pottcriorem do- |. mat. Eademtenet in Politiis; Nam quz faciunt ad conferuandam ipfam Politiam in fuà Na:urà, validi- ora funt, quam quz ad Benc effe Particularium in Rep. Membrorum conducunt. Similiter eadem locum ha- bet in TPeologi4. Etenim in Theologicis Virtutibus, Charitas, qua eft Virtus maximé communicatiua, pra reliquis omnibus eminet. 4ugetwr vis Agentis per An- tiperiflafin Contrarij: Regula cft im Phyficis; Eadem mira przftat in Politicis; cüm omnis Factio, ex con- trarià ingruente, vchementeér irritetur. Tonus difcors in concordem actutium. defimens, Concentum commendat : Rc- gula eft Mufice; Eadem in Erbicis, & Affetlibus ob- tinet. Liss& TrenRrTrIvs. net. Tropus ille Muficus, 4 claufulá aut Cadentia (quam vocant ) càm iam-iam adeffe «videatur, placid: elabendi ; conuenit cum Tropo Rhetorico Expcéíatio- nem eludendi. Fidium [onus tremulus, candem affert au- ribus volupraten,quam Lumen, Aquz aut Gemma in- filiens, Oculis ; Splendet tremulo füb lumine Pontus. Organa Sen[uum cum Organis Reflexionum conueniunt : Hoc in Perfpectiua locam habet ; Oculus enim fimilis Speculo, fiue Aquis ; Et in Acoufficá ; Inftrumentum enim Auditüs obici intra Cauernam fimile. Hzc pauca enumeraffe fufficiet ad Exempla.Quinimó Magia Per[arum ( qux in tantum eft celebrata) in eo pouiffi- müm verfabatur, vt Architecturas & Fabricas, Rerum Naturalium, & Ciuilium, fymbolizantes notaret.. Ne- que hzc omnia quz diximus, & alia huius gencris, Si- militudines merz fuit. ( quales Hominibus fortafse parüm perfpicacibus videri poffint) fed plané vna, ca- demque Nature Veftigia aut Signacula, diuerfis Ma- terijs, & Subiectisimpreffa. Atque hzc Res adhüc fc- duló tra&ata non efl. Inuenias fortafsé in Scriptis, quz ab Ingenijs celfioribus, prómanárunt, huiufmodi Axiomata raro. & fpársim inferta, ex vfu Argument quod tractant : Corpus veró aliquod talium 4xioma- tun, quz vim habeant quandam Primitiuam, & fum- : mariam ad Scienti2/; nemo compofuit ; ctim tamen fit Res eiufmodi, quz infignitér Naturam vnam faciat ; quod Pilofopbie Prim Munus effe autumant. Eft & alia huius Pilofopbie Prime pats , quz, fi ad vocabula refpicias, vetus eft; fi ad rem quam de- fignamus, noua. Eft autem Inquifitio de Cozditioni- bus aduentitijs Entium, ( quas Tran[cendentes dicere pof- fumus ) Pauco, Multo; Simili, Diuer(o; Poffibili, Im. pofibili; etiàm Eme, & Non Ente; atque eiufmodi. Quandoquidem enim ifta fub P/5/c7 proprie non A iab cadant; De Augmenti Scientiarum » cadant; Differtatio autem Dialectica circa ea, magis ad Argumentandi Rationes, quam ad RerunrExiften- tiam fit accommodata ; confentaneum omnino cil, vt. hzc Contemplatio ( in quà non parum eft Dignitatis & Vtilitatis) haud deferatur prorsus, fed in Scientiarum Parditionibus, nonnullum faltém inueniat locum : Vc- runtamen hoc intelligimus fieri debere, longé alio, quam quo tractari folet, modo. Exempli gratià ; Ne- mo, qui de Multo & Pauco verba fecit, hoc egit, vt cauffa reddatur, cur alia in Naturà, tam numeroía & ampla fint; & effe poffint, alia tam rara & modica: Nam certé fieri non poteft, vt in Rerum Naturà, tanta fit copia Auri, quanta Ferri ; tanta Rofz, quan- ta Graminis; tanta Specificati, quanta non Specificati. Similitér, Nemo, qui de Szmili & Diuerf difleruit, fatis explicauit, cur quaft perpetuó inter Speczes diuerfas, in- terponantur Parzicipia quxdam, quz funt Specici ambiguz; veluti Mufcus inter Putredinem & Plan- tam ; Pifces qui hzrent & loco non mouentur, inter Plantam & Animal; Sorices, & Mures, & alia non- nulla, inter Animalia ex Putredine & ex Semine pro- gnata; Vefpertiliones inter Aues & Quadrupedes;Pifces | volantes, (qui iam notiffimi funt) inter Aues & Pifces ; Phocz inter Pifces & Quadrupedes; &alia huiufmodi. Neque rursüs cauffam indagauit quifpiam, cur cüm Similia Similibus gaudeant, Ferrum Ferrum non trábar, quod Magnes facit; neque Aurum ipfum Aurum, li- cet Árgentum viuum alliciat : Circa hec, & fimilia, in Difceptatione de Tran(cendentibus illis, altum eft Si- | lentium : Orationisenim Apices, non Rerum Subtili- tates fecuti func Hemines. Quamobrem horum Traz- | fcendentium, fiue Conditionum Entium aduentitiarum Yn- quifitionem veram,& folidam,fecundum Naturz non Sermonis leges, Philofophiam Primam xecipere volu- mus. Atque de PAilofophia primá ( fiuc de Sophia ) uam »"LisrzR TenrTIVvs. quam inter Defiderata haud immeritó retulimus, hac dicta fint, Carvr ll. "De Theologià Naturali: & Doatrina A Angelis 7 Spiriibus , que eiufdem est Appendix. (e Fx Ollocatà igitur fuà in fede, Communi Scienti- Ee dentis caelefti fobole ; 2 Omnes Colicolas, omnes Supera alta te- .— Rentes ; Reuertamur ad Partitionem illam trium PAlofophia- rum, Diuine , Naturali, & Humane. Nam Theologia | Naturalis, Philofobbia etiam | Diuina rete appellatur. Diffinitur autem hzc, vt fit talis Scientiz, feu potius Scientie Scintilla, qualis de Deo haberi poteft, per lu- men Naturz, & Contemplationem Rerum creatarum; o» arum Parentejnltar Berecynthiz tantà gau- | & ratione Obiecti, fané Diuina, ratione Informartionis, | Naturalis cenferi poteft. Huius Scienti« limites ita ve- re fignantur, vt ad Atheiímum confutandum, & con- uincendum, & ad Legem Natura informandam, fe extendant; ad Religionern autem aftruendam non pro- ferantur. Quamobrém nec Deus vnquam edidit Mi- raculum, quo conuetteretur Atheus ; quia poterat ipfo Naturz Lumine ad notitiam Dci perduci ; verüm Mi- racula ad conuertendos Idolatras & Superítitiofos de- fiznata funt,qui Numen agnoucrunt, fed in Cultu cius aberrarünt ; quoniam non fufficit Lumen Naturz, Dei voluntati declarandz, aut Cultui eius legitimo proden:- do. Sicutenim Opificis potentiam & peritiam oftcn- dunt Opera eius, Imaginem autem minimé ; fic Opera | I Dei, ——Á—À 141 De Zugmentis Scientiarum.» Dei, Conditoris omni-potentiam & Sapientiam often- dunt, Imaginem eius baudquaquàm depingunt. Atque hác in re, Echnicorum Opinio à facrà Veritate recedit. Illi fiquidem Mundum Imaginem Dei ftatucbant, Ho- minem Mundi. At Sacrz Literz haud tali honore Mundum dignantur, vt Dei vfpiam Imago dicatur, fed folummodó Opus Mánuum eius ; Hominem vero Imaginem Dei immediate fubflituunt. Quocircà, quod fit Deus, quod Rerum Habenas tractet, quod fumme Potens, quod Sapiens & Prafcius, quod Bonus, quod Remuncerator, quod Vindex, quod Adorándus, etiam ex Operibus eius demonflrari, € euinci poteft : & Ad- mirabilia complura Secreta circa Attributa eius, & multó magis circa Regimen, & Difpenfationem fuper vniuerfum, etiàm fobrié ex ijídem elici & manifeftari queunt ; eftque iftud Argumentum à nonnullis vülitér pertractarum. Verüm ex intuitu Rerum Naturalium; atque humana Rationis Principijs, de Fidei Myfterijs vel ratiocinari, vel etiàm fuadere vehementiüs ; aut rut- (üs ea curiofiüs introfpicere, & ventilare, & de modo Mylfterij inquirere ; haud tutum mco iudicio fucrit. Da Fidei que Fidei funt... Naim vcl Ecthnici, in illu- ftri illà & diuinà, de Aurcà Catenà, Fabulà, hoc ipfum concedunt, quod Iouem de Calo ad Terras deducere mec | Homines potuerunt, nec Dij , € contrario, quod Iupiter per- trabere eos potuerit à Terra ad Celum. Quare fruílrà fudauerit, qui corleftia Religionis Arcana, noflra Ra- tioni adaptare conabitur: Deccebit potiàs Mentes no- ítras ad coeleftis Veritatis Thronum adorandum attol- lere. In hàc igitur patte T/eologie Naturalis, tantüm abcít vt Defectum aliquem obferuem, vt ExcefTum po- | tiüs reperiam ; ad quem fubnorandum paulàm íum digreffus, propter maxima Incommoda & Pericula, quz ex co tum Religioni, tum Philofophiz impen- dent; vtpote qui & Religionem Harcticam pro- cudet, L4 Fs Y - Li ub, "- - L:srR TreRTIVvs. cude:, & Philofophiam Phantafticam. & Superfti- dofam. Secus eft quod ad Angelorum & Spirituum Naturam attinet, quz nec infcrurabilis eft, nec interdicta; Ad quam ctiam, ex Affinirate, quam habet cum Animá humana, Aditus magnà ex partee/t patefa&tus. Pracipit certé Sacra Scriptura, Nemo vos decipiat in füblimitate Jermonum, «7. religione Angelorum, ingerens fe in ea qua non nouit. . Attamen fi hoc Monitum. diligentér per- pendas, duo duntaxat in eo vetita reperies ; Adoratio- nem fcilicet, qualis Deo debetur, Angelorum ; & íana- ticas de ijs Opiniones, vel vltra Creaturx fortem eos eHerentes, vel ampliorem de ijs cognitionem , quam quis retizrà adeptus fic, venditantes. Cxterüm fobria circa illos Inquifitio, quz vel per Rerum Corporca- rum Scalam, ad eorum Naturam pernofcendam aícen- dat; vcl in Animà Humaná, veluti in Speculo, cam intueatur, neuciquàm prohibetur. Idem de Spirizibus | ftatuendum.| Ipmundis, qui à Statu fuo deciderunt. Confortium cum ijs, atque vfus operz corum, illici- tus eft, multó magis qualifcunque Cultus vel Vene- ratio. At Contemplatio & Cognitio illorum Naturz, Poteftaris, Hiufionum, non folum ex locis Scripturz Sacrz, fed ex Ratione, aut Experientia, haud poftrema pats eft Sapientiz Spiritualis. Sic certé Apoftolus, $;ra- sagematum eiut aon ienari fumus. Ac non minüs Dao. num Naturam inueftigarein Theologia Naturali conce- ditur, quàm Penenorum in Phyfica, aut Vitiorum in Ethicá. tlanc autem Scientie partem de Angelis & D«- monibus , inter Defiderata numcrare non licet, quippe qua ab haud paucis fit tentata : /Equius effet, vt Scrip- torum in bo: genere Pars haud p:rua;aut Vanrratis, aut Superflitionis, aut Subulitatis inutilis,arguantur. CAPVT 3 ——————— 44 De Zugmentis Scientiarum.» CaPvrT I FT. ; VPartitio Naturalis Philofophiz i5 Specula- | tiuam (7 Operatiuam : quodque ille dua, c? in Intentiene T ratlantis, (7 in (Corpore; qvatlatis, fegregari debeant. coz 153 igitur Theologi Naturali ( cui Inquifi- NDA f nonem de Spiritibur,vk Appendicem auxribui- PSP ip mus) accedamus ad fecundam Partem ; vi- EmJ52u»» delicet illam de Natura; fiue Philofopbiam | Naturalem.. Optime Democritus ; Sczentiam de Natura, in profundis Mineris, fue Puteis latere demer[am. Non male Chymici ; Vulcanum alteram Naturam e[fe ; quin- etidm id celeriter perficere, quod Natura per ambages, 47 temporis moras folet, Quidmi igitar Philofopbiam in duas | Paites fecemus, Fodipam & Fornacem ; & duo confli- tuamus (Philofopborwm Munera, Operarios in Mineris, (5 Fabros? Sané vtcunque videamur hac per lufum lo- qui ; tamen huius gencris Partitiunem vtiliffimam effe cenfemus, cüm proponetur Vocabulis Familiaribus & Scholafticis ; hoc eft, vt diuidatur Docfriza de Natura, in Inquifitionem Cau[arum, &: Produckionem Effetkuum ; Speculatiuam & Operatiuam. Altera Naturz Viícca perfcrutatur , altera Naturam veluti fuperIncudem ct- format. Neque mc fugit quam arcto copulentur vin- culo, Cau/« &: Effecfut , vt Explicationem corum. ali- quatenüs coniungi fit neceffe. Attamen quandoqui- dém omnis folida & fru&uofa Namralis Philofopbia.., duplicem adhibeat Scalam, eamque diueríam ; Afzez- füriam & Defcen[oriam , Ab Experientia ad Axiomata, & ab Axiomatibut ad noua Inuenta , confultiffimum iudico, vt hz dua Partes, Speculatiua & Operaiiua, & in Inten- tione Tractantis, & in Corpore Tractaiüsfeparentur. CAPVT Lista TrenrTrivs. | Dg T Casvr IV. CPartitio Doctrine Speculatiue de Naturà; in Phyficam Specialem, &? Metaphyfi- cam : quarum Phyfica Caufam Efficien- tem c? Materiam; Metapliyfica Cauf- fam Finalem cz Formam inquirit. Parii- tio Phyfice i» Do&rinas de Principijs | Rerum, De Fabricà Rerum fue. de, Mundo, c? De Varietate Rerum. Pzr- titio Phyfice de Varietate Rerum, i5 | Do&tríinam de Concretis;& Doctrinam | de Abítractis. PPartitio Doctrinz de Co- crétis, rejfcitur ad ea[dem "artitiones, quas Jujcipit Hiftoria Naturalis. Partitio Do- &rinax de Abftra&tis i». Do&rinam de Schematifmis Materiz, e?» Doctrinam de Motibus. e/fppendices dug Phyfic& | Speculatiue, Problemata Naturalia, Placita Antiquorum Philofophorum. "Partitio Metaphyficz, i» Doctrinam de Formis, c* Doctrinam de Caufsis Fina- libus; EE malis Philofopbie Partem , quz Specula- QM rua cít, & Theorica, in Pbyficam Specia- SE NM Jem, & Metapbyficam diuidere placet. Acque 5:915| in. hàc Partitione attendant Hominces,nos Vocabulum Metapbyfice vlurpare, Senfu; à recepto & vulgato, "De Zugmentis Scientiarum. vulgato, difcrepanti. Hic autem Locus admonendi vi- detur, de noftro, in genere, circa víum Vocabulorum, inftituto. Id huiufmodi eft, vt tam in przmiffo Voca- bulo Meraphyfice, quamin alijs, vbi Conceptus & No- tiones noftrz nouz funt, & à receptis recedunt, maxi- mà certé cum Religione Antiqua Vocabula rctinca- mus. Cüm enim futurum fperemus, vt Otdo ipfe, & dilucida rerum Explicatio, quam fubiungere conamur, nos à prauà vocabulorum (quibus vtimur) intelhgen- tia lberent; in caceris ómninó auemus (quatenüs fine Veritatis ac Scientiarum difpendio ficri poffit) vel minimüm, ab Antiquorum aut Opinionibus, aut Lo- uendi More deflectere. Quà in rc Ariítorcelis confi- dicidih proinde fubit mirari, qui impetu quodam per- citus Contradictionis, & Bellum vniuerfz Antiquitati indicens, non folàümi noua Ártium Vocabula pro libitu cudendi licentiam vfurpauit; fed etiàm prifcam om- |. nem Sapientiam extinguere & delere annifüs eft, Adcó vt neque nominet vípiam Authores Antiquos, neque Dogmatur corum mentionem vllam faciat, nifi quó aut Homines perftringeret, aut Placita redargueret. Sané fi famam Nomini fuo, ac Sequacium Turbam affectaucrit, hoc rationibus fuis inprimis accommoda- tum. Siquidem in Veritate Philofophicà afferendà, & recipiendà, idem contingit, quod in Veritate diuiná ; Veni in nomine Patris,nec recipitis me ; fí quis venerit in nomine fuo, eum recipietis. Sed ex hoc coclefti. Apho- rifmo, fi quem pracipué defignaucrit fpe&emu: ; (nempe Antichriftum omnium feculorum Impo:to- rem maximum ) colligere licet, iftud ipfum, Venir: in nomine fuo, nullà Antiquitatis, aut (f1 ita loqui licct) Paternitatis habità ratione, Rem mali Ominis effz ad Veritatem; vtcunque eam fzpenumceró comitetur illa | Fortuna, Ewm recipietis, Caeterüm de Viro tam eximio certe, & ob Acumen Ingenij mirabili, Ariftotele, crcai- derim LisrkR Tesnrivs. derim facilé hanc Ambitionem eum à Difcipulo fuo accepiflc, quem fortafsé &mulatus eft ; vt fiille omnes Nariones, hic omnes Opiniones fubigeret, & Monaor- chiam quandam in Contemplationibus fibi conderet. Quauquam fieri potis vt apud aliquos tetricos, & lingua accrbz, fimili cum Difcipulo fuo titulo infig- niretur. ; Falix terrarum predo, non »ptile mundo .. Editué exemplum :..—— Eodem modo, Felix Doctrine predo &c. Nobis veró ex alterà parte, (quibus, quantum calamo valemus, inter vetera & noua in Literis, foedus & com- mercium contrahere, cordi eft) decretum manet, Anti- quitatem comitari//gue ad arat ; atque Vocabula An- tiqua retinere, quanquam Senfum eorum & Diffiniri- oncs fzpiüsimmutemus;Secundüm moderatum illum & laudatum, in Ciuilibus, nouandi modum, quo Rc- rum Statu nouato, Verborum tamen Solennia dureat ; quod notat Tacitus ; Eadem magisiratuum Vocabula. Redeamus igitur ad Acceptionem Vocabuli Meza- phyfic«, noftro fenfu. Patet ex ijs, quz füprà differui- mus, difiungere nos PAilofopbiam primam à. Metaphy- fficá, quz ha&enüs pro Re cádem habitz funt. Illam Commtunem Scientiarum parentem , hanc Naturalis Phi- lofopbis portionem pofuimus. Atqui P/ilofophie prime communia & promifcua Scientiarum. Axiomata afTi- nauimus. Etiàm Relatiuas, & AMduentitias Entium Con. ditiones (quas Tran[cendentes nominauimus) Multum, Paucum , IHem, Diuerfum , Poffibile, Impoffiile ; & hoc genus reliqua, cidem attribuimus ; id folummodó ca. uendo, vt Phy ficé, non Logicé tractentur. At Inquifi- uonem de Deo,7/no, Bono, Angelis, Spiritibus, ad Theolo- giam Naturalem veculimus,. Meritó igitur quai poflit, quid tandem fit, quod Meraphyfiee relinquatur? Certe b vltra 14.7 De Zlugmenta Scientiarum.» vltra: Naturam nibil ; fed ipfius Natura Pars multo praítantiffima. Atque profecto, citra Veritatis difpen- dium, huc yfque de Veterum Sententià refpondere 1i- | ceat, (Phyficam ca tractare, qua penitüs in: Materia mería funt, & Mobilia ; Metapbyficam:- Abftracta ma- gis, & Conftantia. Rursus PAyficam in Naturà fuppo- nere Exiftentiam tantüm & Motum & Naturalem iNc- ceffitatem : Ac Metaphyficam etiàm Mentem & Idam. Nam hüc forté redit ea, quam dicemus, Res. Verüm | nos cam, mifsà Sermonis Sublimitate, perfpicué & fa- miliaritér proponemus. Partiti fumus Naturalem Phi- | lofophiam, 1a Cau[Jarum Inquifitionem, & ProdutHioneim Effeétuum. Inquifitionem CaulJarum in T'beoricam con iecimus. Eam in PAyficam & Metapbyficam partiti fa- | mus. Ergo neceffe eft,vt vera Differentia harum fuma- tur ex naturà Cauffarum, quas inquirunt. Itaque abfque aliquà obícuritate, aut circuitione, Phyfica clt quz inquirit de Efficieste & Materia , Metaphyfica quae de Forma & Fine. (P/yfica igitur, Cauf/arum Vaga, & Incerta, & pro modo Subiecti,Mobilia complectitur ; Cauf/arum Con- ftantiam non affequitur. Lümus vt bic dure[cit,d9 bec vt cera liquefcit, Vno eodemá, igne. Ignis duritiei Cauffa,fed in Limo ; Ignis Colliquationis Gauffa, fed in Cerà. Partiemur autem P/yficam in Do- &lrinas vres.. Natura enim aut collecta in vnum ; aut fua &? fpar[a eft. Colligitur veró in vnum Natura, aut propter Communia Rerum omnium Principia, aut prop- ter cynicam integralem "vniuerfi Fabricam. Itaque haec Vuio Naturae duas peperit Phyfice Partes: vnam. de Principis Rerum , alteram de Fabrica Vuiuerfi fue de Mundo, quas etiàm Doé£frinas de Summis appellarecon- fucuimus. Tertia Doctrina (quz de Natura fparfa fiue fifa vtactat) omnimodam Rerum Varietatem, & $ummas shinores LiszR Tesnr:ivs. minores exhibet. Ex his igitur. patet tres omninó rc- periri Doéfrinas. phyficas.. De. Principis Rerum ,. De Mundo fiue de Fabrica Rerum; & de Natura multi- plici fue fparji ; Quz pollrema ( vc diximus) omni- modam Rerum varietatem continet ; eltque veluti Gloffa prima, auc Paraphra(is circa Naturz Interpre- rationem. Harum trium Partium defideratur totalitér nulla ; Czterüm quam veré & folidé vractentur, non elt hic diffiniendi Locus. At Phyficam Spar[am fe de Varietate Rerum, vac- às in. duas Partes diuidemus ; PAyficam de Concretis, & (Phyficam de Abflratkis ; iue Phyficam de Creaturis, & Phyficam de Natris. Altera (vt Logicis Vocabulis vtamur ) inquirit de Subftantijs, cum omini varictate - fuorum Accidentium: Altera de Accidentibus, pcr omnem varietatem. Subftantiarum. Veluti, fi inqui- ratur de Lcone, aut Quercu,illa complura diuerfa Ac- cideniia fuffulciunt: Contrà, fi inquiratur de Calore aut Grauitare, illa plurimis diftinctis Subftanüjs in- fant. Cüm vero omnis Pbyfza, fita fit in medio, in- ter Hifforiam Naturalem & Metaphyficam , Prior Pars (ft recté aduertas) Hifforie Naturali propior. cít, po[Te- rior Metaphyfiee. Phyfica autem Concreta candem fu- bit Diuiftonem, quam Hifforia Naturalis; vt fit vel | circa Celeflia; vel circa Meteóra; vcl circa Globum Terre & Maris; vel circa Collegia Maiora, qua Elementa | vocant; vel circa Collegia Minora, fiue Species ; ctiàm | circa Prater-generationes , & circa Mecanica. Erenim inhifce omnibus, Hifforia Naturalis Fa&um ipfum per- Ícratatur & refert ; at. (P/yfica itidem Cauffas : fed in- rellige hoc de Cauffix Fluxis, Materiá Ícilicet & Effici- ente. Inter haíce Phyfce Portiones, manca pror»üs & imperfe&a cft ea, qux inquirit de Ca/esEibus, cum ta- men propter Nobilitatem Subiedti przcipux Homini- bus curz effe deberet. Etenim Mffrogomia fundata cft in 14.9 ————— —À—— MÀscÁeÓÀ——À ———— Pn 150 De Iugmentis Scientiárum... in Pheenomenis non malé ; fed humilis cft, & minimé etiàm folida : At Affrologia in plurimis etiàm, Funda- mento caret. Certé LAf/ronomia talem offert Humano Intelle&ui Victimam, qualem Prometheus olim, cüm fraudem loui fecit : Adduxit ille; loco. Bouis ve- |. ri, Pellem. Bouis, grandis & pulchri, Stramine, & | Folijs, & Viminibus fuffarcinaram. Exhibzt fimiliter | & Aflronomia, Exteriota Cocleftium ( Aftrorum dici- | mus Numerum, Situm, Motus, Periodos ) tanquam | Pellem Celi, pulchram, & in Syftemara fabré concin- | natam : At Vifcera defunt ( Ratiozes nempe: Pbyfrca ) | ex quibus (Hyporbefrbw Affronomicis adiunctis) eruaur | Theoria ; non quz Phaenomenis tantüm fatisfaciar, (cuius generis complures ingeniose coafingi poffent;) fed qua Sub(tantiam, & Motum, & Influxum Coele- ftium, prout reuerà funt, proponat. Explofa enim feré iam pridem func illa; Raptas Primi Mobilis ; & Soliditas Celi ( ftellisin Orbibustuis tanquam Clauis in Laque- aribus infixis.) Nec multó melius afferitur ; Quod fint diuerfi Poli Zodiaci & Mundi; Quod fit Secundum Mo- bile Renitentiz in aduetfum Primi Mobilis Raptüs ; Quod omnia in Caelo ferantur per Circulos: perfectos ; Quod fint Eccentrici, & Epicycli, quibus Motuum in Circulis perfe&tis Conftantia feruetur; Quod à Lunáin fuperius nulla fit Maatio aut. Pzolentia; & huiufmodi. Atque harum Suppofitionum Abfurditas, in Motum Terre Diurnum ( quod nobis conftat falfiffimum effe) Homines impegit. At vix quifquam cít,qüi inqui- fiuit Cauffas Phyficas, tum de Subffantia Caleflium tam Stellati quam interftellari; tum de Celeritate & Tarditate Corporum Cceleftium ad inuicem ; tum de Incitatione Motüs diuersáin eodem Planetà ; tum. de Motum Con- fecutione ab Oriente in Occidentem, aut & contrà ; dc- que Progreffionibus, Stationibus, & Retrogradationibus ; tum de Morum Sublatione, & Cafa, per Apogga & Pe-. rigza ; L:srz& Tenrivs. ———————————— ua a —X—Hosu i MIR € rigza ; tum de Motuum Obliquatione, vel per Spiras fe vcrfus Tropicos texendo & retexendo, vel per Sinuati- ones, quas Dracones vocant ; tum de Po//s Rotationun, cur magis in rali Parte Coeli fiti (int, quam in alià ; tum de Alligaiione quorundam Planetarum ad Diftantiam certam à Sole: Huius ( inquam ) generis Inquifitio vix tentata eft, fed in Mathematicis tantüm Obfrua- tionibus & Demon[lrationibus inludatur. Ex autem oftendunt ;, quomodó hzc omnia ingenios? concin- nari & ex :ricari poffint, non quomodo veré in Na- turà fubfiftere; Ec Motus tantüm Apparentes, & Ma chinam ipforum Fi&titiam, & ad placitum difpofitam, non Cauffás ipfas, & Veritatem Rerum indicant. Quo- circà non malé A/fronomia (qualis nunc habetur) in- ver Artes Matbematicas, non fine Dignitatis fuz dilpen- dio numeratur ; cüm debeat potiüs (fi proprias Partes tueri velit) conítitui P/y/ce' pats quafi. nobiliffima Quicunque enim Superlunarium & Sublunariun conti- €ta Diuortia contempferit; & Materie Appetitus & "Paffiones niaxime Catholicas, (qux in vtroque Glob: validz funt, & Vniuerfitatei Rerum tranfüerberan: ) bené perfpexeric; is ex illis, quz apud nos cernuntur, luculentam capiet de Rebus CalefZibus Informationem ; & ab ijs é contrà, que in Coelo fiunt, haud pauca dc Motibus Infcrioribus ( qui nunc latent) pecdifcet ; non tantüm quarenüs hi ab illis regantur, fed quatenüs ha- beint Patfiones communcs. Quariob:;éàm hanc Partem Affronomie; qua Phyfica eft, defidevari (tatuimus. Eam AMftvonomiam Viuam nominabimus , ad Differentiam Bouis illius Prome:hei; Suffarcinati, & folummodo Figurà tenus Bouis; Pa i Art Affroloeia mul Superftitione referta ef, vc vix aliquid fauum in cà reperiaur. Attamen eam potiiis expurgandam ; quam prorsüs abijciendam elfe cenfe- mus. Quod fi quis hanc Scientiam, non in Ratione, c aut 151 De ZIngmentis Scientiarum. aut Cortemplationibus Phyfrcis ; fed in ceca. Experientia, & complurium Seculorum Obferuatione, fundatam effe contendat; ideoque Qaromwm Phyfcarum Exa- men reijciat ( quod iactabant Chaldzi) is eàdem operá & Auguria reuocet, & Arufpicinam, & Exta, & omni. genas Fabulas deglutiat; Nam & hzc omnia, vt diu- una Experientiz, & per Manus traditz Difcipline, Di- Camina fuiffe affercbantur. Nos vero, & vt Phyfice Portionem Afrologiam recipimus, & non plus ci,quam Ratio & Rerum Euidentia concedit, tribuimus ; demp- tis Superftiionibus & Commentis. Vt veró Rem pauló attentiüs introfpicianus ; Primó,quam inane il- lud Comnientum ; Quod finguli P/asete viciffim per Hora: regnent, vt Spatio viginti quatuor Horarum, Regna fua ter repetant, praeter Horas tres fupernume- raras? Attamen hoc Gommentum nobis Diuifionem Hebdomadz (Rem tam Antiquam, & tam laté Rc- ceptam ) pepctit y'vt'ex: Alternatione Dicrum manife- iíimé patet ; càm in'Principio Dici fcquentis, regaet Íempér Planeta; à Planetá prioris Diei, Quartus ; prop- ter tres illas Horas, quas diximus fupernumerarias. Se- cundo, pro Commento vano reijcere non dubita- mus, Doéírinam de Thematibus Celi, ad Puntta Tempo- ris certa, cum Diffributione Domorum , ipfas Ícilicer Astrologie Delicias, quz Bacchanalia quzdam iri Coe- lefti:bus exercuerunt : Nec fatis mirari poffumus, Vi- tos quofdam egregios, & in 4/7roloeia Principes, tam leui ad ifta aftruenda Argumento innixos cffc : Aiunt enim, quaado illud prodat Experientiaipía, So/Siria.;, 4Equinotlia, Nouilunia, Plenilunia, & huiufmodi ftella- rum euolutiones maiores, manifeftó & infignitér ope- ari fuper. Corpora Naturalia ; neceffe effe vc Pofzure Stellarum magis exa£te & fubtiliores , Effectus quoque magis exquifitos & occultiores producant.. Illi veio | Ícponere primo debuerant, Operatzones Solis perCalorenm | mani- 7 LisrzR Txenrrivs, manifestum , & Óimilitér Luse vin quamdam Magzeti. cain fuper Incrementa /E(tuum femimen(lrua : ( Nam Fluxus & Refluxus Maris quotidianus alia Res eft:)His vero 'fepofitis , reliquas (Planetarum vires aper Nacu- ralia ( quatenüs Experientià comprobantur ) tenues admodüm, & infirmas, & quafi latitantes reperient, etiam, in. Reuolutionibus. Maioribits. Quare contrario. rorsus modo concludere debuerant ; nimirüm cüm euolutiones ille Maiores tam paràm pollint;;Exatfas illas & Minus Pofiturarum Differeutias nihil omni- nó virium obtünere. Terdó Faralia illa, quod Hora Natiuitatis aut. Conceptionis Fortunam Foets regat, Hora Inczptionis Fortunam Inczpti, Hora Quaftio- nis Fortunam Rei Inquifitz, arque ( vt verbo dicamu: ) Dottrinas dc Natiuitatibus, Eleckionibus, & Que[Honibus, & illiufmodi Leuitares, maximà ex Parte, nihil certi aut folidi habere, & Rationibus Phyficis plané redar- gui & cuinci, iudicamus. Illud. igitur magis attinet diccre, quid randem in A/frolagicis xétineamus , aut probemus ? Alae in ijs que probamus, quid 4ef.- deremus? Nam huius pofkremz Rei gratià (nempe eius uod de/ideratur) Ícrmonem hunc inftitaimus , cm alias Cenfuris ( vtfzepé diximus ) non vacemus. Atquc inter recepta certe, Docfrinam de Reuolutionibur, plus Sa- nitatis quam reliqua babere cenfemus.. Verüm id op- timum faci forct, fi Regula; quafdam prxífcribamus, ad quarum Trutinam & Normam, Affrologicz exami- nentur; yt vtilia retincantur, reijciantur inania. Prima ca fit, de quà iam anté monuimus. Reuoluiozes Ma- lores retineantur, valeant Minores Horo[coporum Q2 do- sorum. Yl inltar Tormentorum grandium ictus fuo; à longinquo iacere queant, hz tanquam Arcus Mino- res Spatia euadere & vires deferre non poffunt.Secunda eft ; Operatio Cale[]Hitm in Corpora omnigena non cvalets, éd tantim in teneriora, qualia funt Flumores, Aer, & Spiri- ——————— «De lugmentis Scientiarum » Spiritus: Atque hic tamen excipimus Operationes Ca- loris, Solis & Cocleftium, qui & ad Meralla, & ad plu- rima Subrerranea proculdubió penetrat. Terüa cit; Omnis Operatio Celeslium , potis ad Maas Rerhm ex- - tenditur, quam. ad. Inditidua:/ Obliqué tamen perue- nit ctiàm ad Indiuidua nonnulla: Illa fcilicet, quz ex Indiuiduis eiufdem Speciei funt maxime Paffibylia, & tanquam Cera mollior; veluti càm Conftitutio Aeris peftilens, Corpora minüs refiftentia occupat; magis re- fiftentia praeterit. Quarta eft precedenti non diffimilis; Omnis Operatio Cale$tium,non in Puncta Temporum, aut Angustias minutas , [ed in. Spatia Maiora. defluit Q2" do- minatur : Yraque Predictiones de Temperaturis Anni, ver effe poflint; de Diebus fingulis, pro vanis meri- tó habentur. Poítrema cft; ( quz etiàm prudentioribus Aftrologis femper placuit) quod Nulla z0ft JASEris Fa- talis Neceffitas ; fed quod inclinent ea potius quam co- gant. Addimus & illud, (in quoin Partes 4szrologiz, f1 fuerit emendata, non obfcure venirg videbimur ) ni- mirum quod nobis pro certo conftet Cocleftia in fc habere alios quofdam Influxus, prater Calorem & Lu- men. Qui tamen ipfi, fecundüm Regulas illas, quas iam pofuimus, & non alitér, valent. Verüm illi in in- timà P/yfica latent, & longiorem Differtationem po- ftulant,. Vifum eft igitur nobis (his que diximus rité perpenfis ). inter Defiderata reponere. Aszrologiam his Principijs noftris confentancam ; Atque ficut. 457yo- nomiam, qua Phyficis Rationibus nitatur, AsZrozomiam Viuam nominauimus ; ita & Asfrologiam, quz per caf- dem regitur, Aszrologiam Sanam appellare placet. Circa quam rccté conficiendam, licet eà quz diximus non parüm profutura fint; pauca tamen addemus , more noftro, quz liquidó proponent, &cx quibus fit cozg- mentanda; & ad qua adhibenda. : Primo in ASlrologiam Sanam xecipiatur Doctrina de Commixtionibus adiorum, Con- c A———————»————————— Lisz& Tenrivs. 155 Coniunctionibus fcilicec & Oppofitionibus, & rcli- quis Syzyeijs , fiue Afpectibus Planetarum iater fe: Planetarum autem, per Szgna Zodiaci Pertranftium, & Locationzm ub ijdem Signis, eim huic Pari, de Com- mixtionibus Radiorum, aflignamus: Loca:o enim Planetz fub Signo, eft Coniunctio quedam eiuídem cum Stellis Sigai : Quineuàm ficut Coniuactiones, ita & Oppofitiones, & reliqua $yayeie Plasetarum evza [Hellas Signorum notanda funt, quod adhuc pleaé fa- &um non eft. At Commixuones Radiorum Stella- rum Fixarum ad inuicem, vtiles quidem fuut ad Con- templationem de Fabricá Mundi, & Regionum fubia- cenuum Naturà ; ad Przdictiones miaimé, quia fem- pér codem modo fe habent. Secundo recipiantur Ac- ceffiones fragulorum Planetarum propius 42 Perpezdi- culum, auc Receffiones ab ipfo , fecundum Regionum Climata : Habent enim Planete finguli , non minus quam Sol, fuas /Eftates, fuas Hyemes ; in quibus for- tiis aut infirmius Radios iaciant, propter rationem Perpendiculi Etenim nobis dubium non eft, quin Luna pofita in Leone, fortius e fuper Corpora Naturalia, apud nos, quam pofra in Pifcibus: Non quod Luna füb Leone ad Cor refpiciat, fub Pifcibus ad Pedes ( (icut fabulantur; ) fed propter Eleuationem | verfus Perpendiculum,& Approximationem ad Stellas | maiores, eàdem prorsus ratione quà & Sol. Terdó re- | Cipiantur Apogea & fPerigea Planetarum , cum debiità difquifiione, ad quz pertineat P/aget«e Vigor in feipío, ad quz V'icinitas ad nos. Planeta enim in Apogzo, fiue Exaltatione fuà, magis alacer eft; in Perigao au- tem, fiue Cafu fuo, magis communicat. Quartó reci- piantur (vt fummatim dicamus) omniareliqua 4cci- dentia Motüs Planetarum ; quales fingulorum in Itinere fao ,Accelerationes, Retardationes, Proerelfus, Stationes, Reirogradationes ; quales Dislantie à Sole, CombufHones, x34 JAuginenta, | E 4De Zuementu Scientiarum.» Auginenta & Diminutiones Luminis, Ecclipfes, & (1 quae fintalia? Etenim faciunt hzc omnia, vt Planetarum Radij , vel fortius, vel debilius, diuerfis denique mo- dis & virtutibus, operentur. Atque quatuor ifta ad Radiationes Stellarum | fpe&tant..| Quinto recipiantur, quz Naturas Stellaum, fiue Érraticarum, fiue Fixarum,in proprià fuà Effentià, & ACtiuitate, referare & detegere vllo modo queant ; Qualis Magnitudo ; Qua- lis Color & Afpectu , Cuualis Scinillatio & Vibratio Lu- minis; Qualis SZtzs verfus Poles aux ZEquinotlium ; Qua- les Afferifmi ; Qua alijs Stellis magts immixte, quz ma- gis folitari« ; Quz fuperiores, qua inf-riores ; Qux ex Fi- xis intra vias Solis & Planetarum ( Zodiacumcilicet, ) quz extra ; Quis ex Planctis evelocior, quis Zardior ; Quis moueatur in Eccliptica, quis peruagetur in. Latitudine ; Quis poffit effe retrogradur, quis minime ; Quis patiatur omnimodam di[lantiam à Sole, quis all;getur , Quis moue- acur celeris in Apogao, quis in Perigeo ; Denique Auo- malia Martis,Expatiatio V eneris, & Labores fvae Paffiones admirandz, qua non femel &in Sole, & in Venere de- prehenfz funt, & fi qua fint alia? Poftremó recipiantur etiàm ex traditione, Nature & Inclinationes Planetarum particulares ; atque. etiàm Srellarum Fixarum; qua, quandoquidem magno confenfu tradantur,non leuiter ( priterquàm vbi cum P/yfieis Rationibus plane dif- cordant ) reijciendz funt. Atque ex talibus Obferua- tionibus coagmentatur Affrologia [aua ; & fecundum cas tantum, Schemata Coeli & componere & interpre- tari, oportet. | Adhibeturautem Af/rologia fana; Ad Predittiones fi- dentiüs, ad Eleffiones cautiüs, ad vtraque autem intra Tetminos debitos. Pradictiones fieri poflint, de Comet futuris, qui ( vt noftrafert Conie&ura ) pranunciari poffunt ; & deomni genere Meteororum,de Diluuijs,Sic- citatibus, drdoribus, Conglaciationibus, Terre Motibus, Ir- ruptionibus ad ^ CNET. LiGisrzna Tenrrivs. ruptionibus Aquarum, Eruptionibus Ienium, Venti: & Plu. uis maioribus, Anni cvaris. tempe[latibus, Peflilentys, Morbis gra[Jantibus,Vbertate & Caritate Frugun, Bellis, Seditiomibus, Sectis, U'ran[migrationibus Populorum, dcai- quedeomnibus Rerum vel Naturalium vcl Ciuilium Motibus, aut Ingouationibus imaioribus : Ad magis autem Specialis, & forté Singularia, Predictions ifte. ( licet minore certitudine ) deduci poflin, fi repertis primó huiufmodi Temporum Inclinationibus generalibus, acri iudicio vel Phyfico vel Politico, appliceatur illis Speciebus aut Indiuiduis, qua huiufmodi Accidenri- bus maximé fint obnoxia ; veluti íi quis ex prxcogni- tione Tempeltatum Anni,cas reperiet ( exempli graná ) magis Oleis quam Vitibus, magis Phthificis quam Hepaticis, magis Incolis Collium quam Vallium, ma- gis Monachis quam Aulicis ( propter Victüsrationem diuceríam ) propitias aut perniciofas. Aut fi quis ex Cognitione Influxüs, quem: Cceleftia habent fu- per Spiritus humanos, reperiat eum talem effe, vt ma- gis Populis quàm . Regibus, magis Viris Docis & Curiofis, quam Animofis & Militaribus, ma- gis Voluptarijs, quam Negotiofis aut. Politicis, fa- ueat aut aducrfetur. Huiufmodi autem innumera funt, fed (quemadmodüm diximus) non tant'im Cog- nitionem illam generalem, qua fumitur ex A (tris (qu Ííunt Agentia) verüm etim particularem Subiccto- rum (quz funt Paífiua ) requirunt, Neque E/z£Eozes prorsüs reijcienda funt; fed parcius illis quam Pr«di£t- onibus fidendum. Videmus enim in Plantationibus, & Seminaronibus, & Infitionibus, /Etatum Luax Obferuationes, non efferes omnino friuolas. Sunt & multa eius generis. Verüm & Elecfionés ite, etiàm magis quam (PradicHozes , per noftras Regulas cohi- bendz fünt. Atque illud Íemper attendendum ; valere Eleé£tiones, in illis tantüm cafibus, vbi & Virtus Cce- leftium I a] De Zlugmenti Scientiarum.» leftium talis fit, qux non fubito tranfeat ; & Actio Inferiorum fimil.tér talis, quz non ftatim abfoluatur; quemadmodüm fit in illis Exemplis quz memoraui- mus: Nam nec Incrementa Lunz fubitó tranfigun- tur, nec Incrementa Plantarum. Punctualitas veró temporis omnino repudianda. Inueniuntur autem & ralia complura (quod quis minüs putet) in E/e&£ionibus circa Ciuilia. Quod fi quis nos compellat co nomine, quod ex quibus ifta Astrologia emendata elici poffit ; & rursus ad que vlitér adhiberi, aliquid monftra- uimus ; quis veró fit eliciendi Modus, neutiquàm do- cuimus; ille minüs zquus fuerit, cüm Arcem ipfam (cuius Debitores non fumus)à nobis exigat. Hocta- | men circa illud ipfuni, quod petit, monebimus ; Qua- tuor tantüm effe Modos, quibus ad hauc Scientiam Via fternatur. Primó per Experimenta Futura; Dein per E xperimenta praterita, Rursus per Traditiones ; vl- timo per Rationes Phyficas. Atque quod ad Experimen- | ta Futura, quid attinet dicere? cümilla Seculiscomplu- | ribusád eorum Copiam comparandam indigeant, vt de ijídem Cogitatiouem fufcipere fruftrà fuerit ? Quod , vero ad Experimenta Pra«terita; Ea certé in Manu Ho- | minum funt; licet Res fit laboriofa, & multi otij. Poffint enim J4fzrologi (f1 fibi non defint) omnes Ca- | fu Maiores, (veluti Inundationes, Peftileniias, Pralia, Seditiones, Mortes Regum (fi placet,) & fimilia) ex Hiftoriz fide depromere; & Situm Cocleftium, non fecundum Thematum fubilitatem, fed iuxta Regulas eas Reuolutionum, qua à nobis adumbrarz funt, qua- lis fuerit fub ijfdem temporibus, intueri; vt vbi ma- nifeftus fuerit Euentuum Confenfus & Confpiratio, ibi Pradittionis Norma probabilis conftituatur. Quarenüs ad Traditiones , Eas ita ventilare oportct, vt quz cam Rationibus Pbyficis manifeftó pugnent, à medio tol- lantur; quz veró cum ijs bené confenriant, etiàm Aucto- L2 Li:isseR Tenrrvs. Auctoritate fuà valeant. Quantum denique ad P/yff- cas Rationes ; Ille maximé huic Inquifitioni accom- modatz funt, quz de Catholicis Materiz: Appetiti- bus, & Paffionibus ; & de Motibus Cotporum fimpli- cibus & genuinis inquirunt.. His enim Alis ad Co- leltia ilta Materiata afcenditur tuüiffimé. Atque de J"Mitrologia (anà hactenüs. Infanie autem ASrologice, ( prxter ea qux à princi- pio notauimus Commenta) alia quxdam Portio fuper- cít non prztermittenda ; quz tamen ab. Aítrologia fc- cludi foler, & ia Magia, quam vocant, Celesfem crans- fert. Ea nacta eft mirum Commentum Ingenij hu- | mani, nimirüm, vc Beneuolus aliquis Situs A$trorum, ia Sigillis aut SZgnaculis (puta Meialli, aut Gemma alicu- ius ad Intentionem propriz ) excipiatur , quz Horx eius Fcelicitratem aliàs preteruolaturam detjncant ,. & qua: volatilem figant. Quemadmodüm grauiter ille conqueritur, de tam Nobili apud Antiquos Arte, iam- pridém amifsà. 4 Annulus infufo non viuit mirus Olympo, Non magis ingentes bumili fub. lumine Pbebos ert Gemma, aut cel[o diuul[as cardine Lunas. Certé Reliquias San&torum, earámque Virtutes,recepit Ecclefia Romana ( neque enim in Diuinis & Immate- riatis Fluxus temporisobeft) verüm vt condantur Re- liquiz Coli, quó Hora, qux receffit, & tanquam mortua eft, reuiuifcat & continüetur, mera eft Super- ftiio. Miffa igitur hzc faciamus, nifi forté Muf Ani- culi iam fa&tz fint. ! Pbyfcan Abslrattam in duas Partes rectiffimé diuidi poffe ttatuimus ; Do£frinam de Schematifmis Materi«,& Do£trinam de Appetitibus (2. Mótibus.. Vttoíque curfim enumerabimus, vnde verz Phyfice de AbSkractis Adum- bratio quedam deduci poffit. Sebematifmi Materie fant, Dez[umyRarum ; Graue, Leue ; Calidum, Frigidum ; Tangibile, —— — —— 159 /De ugmenti Scientiarum.» Tangibile, Pueumaticum , Volatile, Fixum; Determina- tum, Fluidum; Humidum,Siccum , Pingue,Crudum ; Du. rum, Molle ; Fragile, Tenfle ; Porofum, Vuitum , Spiri- tuofium, Ieiumum , Simplex, Compofitum , Ab[olutum, im- perfecte. Miflum , Fibro[um atque "venofum, frmplicis po- fitura fiue equum , Similare, Diffimilare , Specifrcatum, non 6pecificatum , Organicum, Inorganicum , Animatum, Inanimatum , neque vltrà rem extendimus. Senfibile enim & InfenfibilefRationale & Irrationalejad Doctrinam de Hoiine xcijcimus. Appetituum vero & Motuum duo genera funt: Suntenim vel Morus Smplices, in quibus Radix omnium Naturalium Actionum contnctur, pro ratione tamen Schbematifiorum Materia ; vel Motus Compofíti fiue Produ&ti; à quibus vltimis recepta P/ilo- fophia, (quz paràm de Corpore Naturz ftringit) au- Ípicatur. Debent autem haberi huiufmodi Motus Com- poti, ( quales funt Generatio, Corruptio, & reliqui ) pro Penfis quibufdam, aut Swwemis Motum Simplicium, potiüis quam pro Motibus Primitiuis. Morus fomlices funt, Motus Autitypie, quem vulgo Motum, ne fiat Pe- netratio Dimenfionum, vocant ; Morus Nexís, quem Motum ex Fugà Vacui appellant ; Morus Libertatis, nc detur Compreffio aut Extenfio Praternaturalis ; Motus in Spheram uouam, fue ad Rarefa&ionem & Coadenfa- donem; Motus Nexüs [ecundi iue ne detur folutio Con- rinuatis ; Motus Congregationis Maioris, fuge ad Maffas Connaturalium fuorum, qui vulgó dicitur Motus Na- curalis ; Motus Congregationis Minoris, qui vulgó dicitur Sympathiz & Anüpathix; Morus Dzffonens, fiue. vt Partes benà collocentur in Toto ;. Mozus. Affimilatio- 5i; fiuc Multiplicationis Naturz íux fuper aliud; Motus Excitationis, vbi Agens nobilius Motum in alio latentem. & fopitum excitat; Motus Sigili fuc Impreffionis, O peratio (cilicet abfque communicatione Subftantiz ; Morus. Regius, ftue Cohibitio reliquo- rum | LiskeRgR TregmRrTrIVvs. rum Motuum à Motu predominante; Morus abfque termino, fije Rotato fpontanca; Mo'us Trepidationis, fiue Syftoles & Diaftoles, Corporum fcilicet, qux locantur inter Commoda. & Incommoda; Pottre- mo Decubitus ,. fune. Exborrentia Moris, qua eciam plurimarum Rerum cft Cauffatiaa; | Huiuímodi funt Motus, Simplices, qui.ex Penetralibus Naturz. veré prodeunt ; quique Complicati, Continuati, Alternati, Frznati, Repeuii, &multis modis aggregati, Morus il- los Compofítos, fiue Summa: Moiuum, qux recepta fuat, aut illis fimiles conftituunt.. Sage Motuum; funt de- canta "Motus, Generatio, Corruptio ; Augnmentatio; Diminutio s Alteratio, &.Latio ; Eciàm Mixtio, Separatio; «verfio. Superfunt rantüm tanquàm Appendices P^yfr- ce, Menfurs Motunmn ; Quid poffit. Quam, fiac Dofís ES Quid poflit Diffantia, id quod Orbis Virtutis ue A&iuitatisnon malé vocatur ? Quid poffint Izciza- | tio & Turditas? ' Quid breuis aut- longa Mora? Quid Vis aut HoPitudo rei? Quid Srimulur Periflafros? Atque he funt PAyfice «vere de |. Abflrattis. Partes genuina. | Exenim, in Sehematifmis Materie, in Motibus Simplicibur, inSummis fuc Ageregationibus Matuum, & in Menfiris Motuum, Pyfrcade AMbfirattis abfoluitur, Nam Motum | Philofopborum, PrioxANatura nidftiplicis fiue $parjz Ap- A Y X pendix | I62 De Zugmentis Scientiarum, pendix cft; Secunda Nature «vnite (iue Summarum : Vtraque ad folertem Duitationem pertinet, qua Scien- tie Pars cítnon contemnenda : Nam Problemata Parti- culares Dubitationes comple&tuntür ; Placita generales ; circa Principia & Fabricam. fProblematum Exemplum nobile cft in Libris Ariftotelis : Quod genus Operis : ^ meruit certe, nonfoliüim vr Pofterorum laudibus cce- lebraretut, verüm etiam vt eorum Laboribus continu- aretur ; cüm Doitationey indies oriantur nouz, Atta- menin bàc readhibendaeft Cautio, magni vtique mo- ment, Dubiorum Commemoratio & Propofig dupli- | cem in fe habet fructum; Vnum quod PAlsbpbiam muniat contra Errores; quando id quod non planéli- quct, non iudicatur, aut afferitur, ( ne Error Ertorem gigneret ) fed fufpenditur de eo iudicium, & non fit po: fitiuum : Alterum, quod Delitationes, in codicillos re- latz, totidem Spongix funt, que Incrementa Scientiz Ed ad feíugart; & alliciant; vnde fit vt illaque, nif praceffiffen: Dusbitationes leuitér, & ficco pede ctanfmiffa fuiffent, Dubitationum admonitu attente & ftudios& obferuentur. Verüm- hz duz Viilitates vix vnum compeníant Incommodum, quod, nifi feduló prohibeatur, fe ingeret; Nimirüm Pi Dubitatio, fi femel admittatur ranquam iufta, & fiac quafi Authen- tica, ftacim Defenfores in vtramque partern fufcirabit, qui etiam pofteris eandem Licentiam Doifand; tranf- mittant ;ddeo vt Homines Ingenia fua intendant & ap- plicentad hoc, vtalatur potius Duitatio, quam termi. netur aut foluatur. Cuius quidem Rei Exerüpla, & in Iurifperitis,& ig Academicis, vbique occurrunt ; qui- bus moris eft, vt Dubitationem femel admiffam, petpé tuam cffe velint, nec minüs Dabirandi, qaam Afferetdi Auc&thoramenta amplectantur :/Cüm támen ille de- mütn fit Ingenij Vfus legitimus/qui ex Dübijs Certa fa- | ciat, non qui Certa in Dubium vocer.. Quare Kalerda- | rium LhiskeR TgnRr-rIvs. rium Dubitatiomun, (ue Problematum in Naturà, & defi derari affero, & fufcipi probo; Modo cura fit, vcauctà Scientiá indies ( quod tiet proculdubio fi nos audiant Homines ) quz claré difcufTz fiat Dubitationes, ex Al- bo deleantur. Huic Kalendario aliud addi cuperem, non minus vtile; Cüm enim ia omni Inqui(itione iri- ueniantur hzc tria, perfpieue Vera, Dubia, perfpicue Fal- [45 vtiliffimum foret Kalendario Dubiorum, Kalenda- rium Falfttatum, & Errorum popularium, velin Hifto- rià Naturali, vcl in Dogmarbus graffantium, adiun- gere; ne illz ampliüs Scientijs moleftz fint. — ; ad Placita Antiquorum 'Philofophorum, qualia fueruat ePy*bagore, Philolai, Xesopbanis, Anaxagor«, Parmenidis, Leucippi, Democriti, aliorum ; ( que Ho- mnes contemptim percurrere folent; ) non abs re fuerit pauló modeít;üs in ea Oculos conijcere. Etfi enim Axiitoteles, more Ottomanorum, regnarefe haud tu- t poffe putaret, nifi Fratres fuos omnes contrucidatfet ; tamen ijs, qui non Regnum aut Magifl-rium, fed Ve- ritatis inquifitionem atque illüftrationem fibi propo- nunt, non poteft non videri Res vilis, diucrfías Diuer- forum, circa Rerum naturas, Opinioaes, fub vao afpe- &u intueri. Neque tamen fubeft fpes quód Veritas ali- qua putior, exillis, aut fimilibus Theorijs, fperanda | vllo modo fi. Quemadmodüm enim eadem Phoeno- mena, ijdem Calculi, & Ptolorizi principijs Aftrono- micis, & Copernici competunt : ita Experientia ifta vul. garis, quà vtimur, atque obuia Rerum Facies, pluribus diuerfis Theorijs fe applicare poteft; Vbi ad rectam Ve- ritatis Indagationem longe alià Seueritate opus fuerit. Elegantér enim Ariftoteles ; Infantes primo balbutientes, quauis Mulieres appellare Matres; pof? autem. propriam Matrem di[cernere : ficcerté puerilis Experientia, om- nem Philofopbiam appellabit Matrem ; Adulta ver Ma- trem veram internofcer. Intereà iuuabit Philofopbias T3 difcrc- 163 164. De Zlugmentis Scientiarum.» dicrepantes, veluti diuerfas Nature G/offas, ( quarum vnafortafsé vno loco; alia alio eft emendatior ; ) perle- gere, Optarim igitur ex Vius Anuquorum Philofo- phorum, ex Fafciculo Plutarchi de Placitis corum, ex Citationibus Platonis, ex Confutationibus Ariftorclis, cx fparsà Mentione, qua habetur in alijs libris, tam Ec- clefiafticis quam Ethnicis, ( Lactantio, Philone, Phi- loftrato, & reliquis ) Opus confici cum diligentià & iudicio, de Apziquis Philofophus... 'Taleenim Opus non- düm extare video. Attamen hic moneo, vt hoc fiat diftin&é; irà vt fingula PAilofopbie fcorsim compo- nantur, & continuentur ; non per Titulos & Fafcicu- los ( quod Plutarchus fecit) excipiantur. Quauis enim Philofopbia integra fcipfam fu(tentat; atque Dogmata eius, fibi mutuo, & Lumen & Robur, adijciunt : quod fi diftrahantur,peregrinum quiddam & durum fonanr. Cerié, quaudo apud Tacitum lego, Fa&a Neronis aut Claudij, circumfítantijs Temporum, Perfonarum, & Occafionum veftita ; nil video quod à probabilitate prorsüs abhorreat: cüm veró cadem lego in Suetonio Tranquillo, per Capita, & Communes locos, minimé- quein Serie Temporisreprefentata, Portenta quedam | videntur, & plane Incredibilia. Neque. abfimilis eft ratio Philofophbi«, quando proponitur integra; & quan- doin Frufta conciía & diffe&ta. Neque vero,ex hoc P/- citorum. Philofophie Kalendario, nuperas. T heorias & Dogmata excludo ; Sicut illam T/eophraffi fParacelft, cloquentér, in Corpus quoddam, & Harmoniam Phi- lofophiz, redactam, à Seuerino Dáno ; Aut Tr/efjj Con. [emini, qui Parmenidis Philofophiam inftaurans, Arma. Peripateticorum in illos'ipfos vertit ; Aut Parrici Ve- neii,qui Platonicorum Fumos fublimauit; Aut G/Per- ti Popularis noftri, qui Philolai Dogmata repofuit; Aut altcrius cuiufcunque, fi modó dignus fit. Horum vero ( quoniam Volumina integra extant) Summz tantüm L:riszsR Temrrivs. tantüm inde conficiendz,& cum cateris coniüngendz. Atque dePbyficá cum Appendicibus hiec dicta finc. | Quantüm ad Metaphy CAM, allignauimus lam ci In- quifiionem Cau/arum. Forinalium. & Finalium ; Qux Aflignatio, quatenus ad Fornas, in caffum facta vide- arur. Inualuit Ííiquidem Opinio atque inuerera- uit, Rerum formas efJentiales, fcu Veras differeutias, nullà humanà inueniri diligentià poffe. Qux Opiniointerim nobis elargitur, atque concedit, Jzgwentionem Formarum exomnibus Scienuz Partibus digniffimam effe, quzin- ueltigcur, f1modo fieri poffit vt reperiantur. Ad In- uentionis Poffbiliratem veró quod attinet, funt cerré ignaui Regionum Exploratores,qui vbi nil tifi Coelum & Pontum vident, Terras vltrà effe prorsüs regant. At manifeftum eft, Platonem Virum fablimis Ingenij, (quique veluti ex rupe excclsà omnia circimfpicieba: ) infuàdeIdeisDoéctrinà; Fors e[fe cverüm Scientia obie&um, vidiffe; vicunque- Sententie huius verif- firz,;fru&um amiferit, Formas penitüs à Máterià Ab- ftra&as, non: in Materi. determinatas contémplan- do: & prenfando : Vnde factum eft, vc ad Speculatio- nes Theologicas diuerteret, quod omnem Naturalem fuam Philofophiam infecit & polluit; Qaod fidiligen- tér, ferio, & finceré, ad ACtionem.& vfum oculos con- ucriamus ; non difficile erit difquirere, & notitiam affe qui, quz fint ille Formx; quarur& Coenitio tes huma- nas miris modis locupletare,& bearepoffi. Subftantia- rienim Forme (vio Homine exceptó,de quo Scriptura, Formauit bominem. de limo terra , 49 fhirauit in faciem eius firaculum vita ; non vt'de c&téris Speciebus, Pro- ducant Aque, producat Terra) Species inquam creatura- rum (prout nunc per compofitionerà & tranfplantatio- nem inueniuntur maultiplicatz ). it^ perplexz func & complicate, vc aut omnino de ijs inquirere fruftrà fit; aut Inquifitio earum, qualis effe poteft, feponi ad tem- 1 à' Budd duds pus; 165 De Zugmentts BSeientiarum.» pus ; & poftquàm Forme fimpliciori$ Naturz rité ex- ploratz fint, & inuentz, tum demüm inftitui dcbeat. Qucemadmodüm enim nec facile effet, nec vllo modo vule, Formam Soni inuefüigare eius , qui verbum ali- quodconftituat ; cüm Verba, compofitionc & tranf- pofitione Literarum, fint infinita : at Soni, qui Literam aliquam fimplicem exprimat, Forzam inquirere (quali Ícilicét collifione, quali Inftrumentorum vocis appli- catione, conflituatur) comprehenfibile cít,imoó facile: (Quz tamen Forma Literarum cognita ad Formas Verborumillicó nos deducent: ) Eàdem prorsüs ratio- ne.Formam inquirendo Leonis Querciis, Auri; imó etiam Aquae, aut Aeris, Operam quis luerit : Formam vero in- quirere Denfr, Rari , Calidi, Frigidi ; Grau, Lens ; Taugibilie, Pneumatici , Volatilis, Fixi , & fumilium, tam Schematifimorum, quam Moruum, quos in Phyfica tra- Candà,magná cx parte, enumerauimus (& Formas pri- meClaffis appellare confueuimus ) quique( veluti Liter Alphabeti) numero haud ita multi funt; & tamen Ef- fentias.& Formas omnium fubftantiarum conficiunt & fultinent ;. hoceft, inquam, illud ipfum; quod cona- mur ; quódque eam partem Metap/y/ice, de quà nunc inqu rimus, conftituit & diffinir. Neque hac offici- unt, quó minüs P/j/ícz eafdem Naturas confiderct quoque (vt di&um eft) fed tantüm quoad Cauffar Fluxas. Exempli gratià, fi de Cau//A inquiratur Albedi- nis in Niue, vel Spumá; recte redditur, quod fit fubri- lis Intermixtio Acris cum Aquà. Hzc autem, longe abeft, vt fit Forma Albedinis, cüm Acer etiam Pulueri |! Vitri aut Cryftalli intermixtus, A/Pedinem fimiliter pro- creet, non minüs quam fi admifceatur Aqua ; verüm Cau[Ja Efficiens illa tantüm eft, quz nibil aliud quàm Vehiculum eft Forme. Ac in Metaphyfica, fa fiat Inqui- fiio, huiufmodi quidpiam repcrics; Corpora duo Diaphana intermixta, Portionibus corum Opticis, fimplici L— ———— —— L:isrzR Trencri1vs. fimplici ordine fiue a qualitér. collocatis , conttituere Alb:dinem. Hanc Metaphyfice partem defiderari repe- rio. Necmirum ; quia illo inquirendi modo, qui huc- ufquein vfum venit, nunquàm in Seculum compare- bunt Rerum Forme. Radix autem Mali huius, vc & omnium, ea eft ; Quod Homines & properé nimis, & nimis longé, ab Experientià & Rebus Particularibus, Cogitationesfuas diuellere & abftrahere confucuerunt, & fuis Meditationibus & Argumentationibus fc totos dederc. Víusautem huius Partis Meiapbyfice, quam Defide- rati: annumero, duas ob Cauffas vel maximé excellit. Prima cít, quod Scientiarum omnium Officium fit, & propria virtus, vt Experientiz Ambages, <inera lon- ga (quantum Veritatis ratio permittit) abbreuient; ac proinde remedium veteri querimoniz aBcranr; de 7ir4 breui, & Arte long. lllud vero optime praeftatur, Ax;- omata Scientiarum in magis generalia, & quz omni Materiz Rerum indiuiduarum compctant, kolligendo & vniendo. . Sunt enirn. Scientia inflat Pyramidum, quibus Hifforia & Experientia, tanquam Bafis vnica fubíternuntur ; Ac proinde Bafis NazuralisPhilofophie eft Hifforia Naturalis : Tabulatum primum à Bafi eft P/»yfica ; Vertici proximum Metapbyfca ; d Conum quodattinet & punctum Verticale (Opw quodoperatur Dem à principio v[que ad. frnem: ; Sunmariam nempe Nature legem). hafitamus merito; an Humana pollic ad illud Inquifitio pertingere. Caterüm hzc tria, ve- me funt Scientiarum. contabulationes, funrque apud Homines proprià Scientià inflatos,;& Tlicomachos, tanquam tres Moles Gigantez;': i Ter fünt conati imponere Pelio O[[am, Scilicet atque O [Ja frondofum inuoluere Q Lynzpum. Apud cos vero, qui feipfos exinanientes, omnia ad Dei gloriam referunt, tanquam trina illa Acclamatio, Saz- éte, Mm : e Lore Se ERE UE e — — t M MÀ Ope Zluginentt Scientiarum » e, Sanáte, Sancte. Sanctus enim Deus in Mulütudine Opcrum fuorum, Sauctus in Ordine corum; Sanctus in Vnione. Quare Speculatio illa Parmenidis & Platonis; (quamuis in illis nuda fuerit Speculatio) excelluit ta- men ; Omniaper $calam quandam ad cynitatem a[cendere, Atq; illa demüm Scientia cgteris eft przftantior, quz Humanü Intelle&um minimüm multiplicitate onerat; quam liqueteffe Metapbyficam, quippe qua contempla- tur precipuefrplices illas rérum Formas;(quas füperiüs Formas prime Claffis nominauimus) quandoquidé licet numéto paucz, ramen córmmenfurauionibus & coordi- nationibus fuis omnem varictaté conítituunt, Secunda Rcs, quz hanc Metaphyfice pattem de Formi: nobilitat, hzc nimirum eft; Quod Poteftatem humanam eman- cipet maximé, :& liberet ; eámque in ampliffimum «& apertiffimum Operandi Campum educat. Nam Phy- Íica penanguftas, & impeditos calles, humanam ope- ram dirigir, /Naturz ordinariz flexuofos tramites imi- tàta; fed Jate vndique funt. fapientibus cvie ; Sapientia nimirim ( quz à Veteribus erum diuinarum 49 buma.. narum fcientia diffinicbatur ) Mediorum Copia & Va- rieras Íémpér fuppetit. Cau/T& enim. P/yfíce; nouis In- uentis, 2z Jfmili materi4, lucem & anfani prebent; Ar qui Formam aliquam nouit, nouit etiam J77f/mam poffi- bilitatem [uperinducendi Naturam illam in omnigenam Ma- teriam , cóque minüs inter operandum reftingitury & alligatur, velad Materie Bafim, velad Conditionem Effüci- entis. Quod genus Scientiz: eleganiér defcribir etiim Solomon, etfi fenfu. magis diuino, Nom arétabunzur are[[us tui, Q9 currensmon babebis offendiculum. Yntelligit Ícilicet Sapientie vias, nec Angultijs;nec Obicibus ob- noxias cflc. EN ri t Metaphyfica Pars fecuüda eft, Finalium Cauf[arum In- quifitio, quam non vtpretermif[am, fed vc:male colloca t4i1 notamus. Solent. enim inquiri inter P/y/ea, non intet E————————— — Lists Tenrivs. inter Merapbyfrca.. Quanquam fi. Ordinis hoc folüm vitium effet, non mihi fuerit tanti. Ordo enim ad Illu- flrationem pertinet, neque eft ex fubftandià Scientia- rum. Ar hzc Ordinis Inuerfio, defectum infipaem peperit, & maximam Philofophiz induxit calamita- tem. Trá&tauio enim Cauf/arum. Finalium in Pbyficiy, Inquifitionem Cauffarum phyffcarum cxpulit & dciccit ; effecitque vc Homines in iftiufmodi fpeciofis & vm- brailibus Camfíis acquiefcerent, nec Inquifitionem CauJarum. Realium, & veré Pbyficarum ttrenud vr$e- rent; ingenti Scientiarum detrimento. Etenim repe- rio hoc factum effe, non folum à Platone, qui in hoc Litorefempér Anchoram figit, verüm etiam ab Ari- ftotele, Galeno, & alijs, qui fzpifimé etiim adilla va- da impingunt. Etenim qui Cauffas adduxerit huiul- modi, Palpebras eum pilis, pro [zpi 42 vallo effe, ad muni- mentum oculorum ; Aut Cory in Animalibus ffrmitudinem e[fe ad propellendos calores à9 frigora ; AutO[[2 pro colum- his «7 trabibus à natura induci quibus fabrica corporis inni- tatur ; Aut Foliaarbórum emitti, quo frwftus minhs pati- antur à Sole4? Vento ; Aut Nubes in [ublimi fieri, vt ter- ram imbribus irrigent ; ut Terram den[ari (9 [olidari,vt [latio 7 manfro. fit Animalium ; & alia fimilia; is in Me- taphyficis non malé ifta allegàárit ; in P/5/fcis autem nc- uaquàm. Imó, quod coepimus dicete, huiufmodi Sermonum difcurfus (inftar Remorarum( vti fingunt ) nauibus adhaerentium ). Sezentiarum quafi velifica:io- nem & Progreffum retardàrunt, ne Cutfum fuurn tene- tent, & vlterius progrederentur ; & iatn pridàm effece- runt, vt PAyficarum ('aufJarum Ynquifitio, negle&ta de- ficeret, ac filentio przreriretur.. Quapropter fP/ijofo- phia Naturalis Democriti, & aliorum, qui Deum & Mentem à fabricà Rerutn amoueruüt j & Sttacturam Vniueríi infinitis Naturz Przlufionibus & Tentimen- tis, ( quas vno nomine Fzturi aut Fortunani vocabant ) Z attri- 169 79 De Zlugmentis BScientiarum.s attribuerunt ; & Rerum particularium Caufa Materize neceffitati, fine intermixtione Cauf/arum Finalium, alig- nàrunt ; nobis videtur, (quantum ex Fragmentis & Re- liquijs Philofophi corum, conijcere licet) quarenüs ad Cauffas Phyficar, multo folidior fuiffe, & alciüs in Naturam penetraffe, quam illa Ariftotelis,& Platonis : Hanc vnicam ob Cauffam, quod illi in (auffis Final;- bu; nunquàm operam triuerunt ; hi autem cas perpe- tub incülcárunt. Atque magis in hàc parte accufandus Ariftoteles quàm Plato, quandoquidem Fontem Czzf- farum Finalium,Deum cilicet, omiferit, & Naruram pro | Deo fubftituerit ; Cauf/afque ipfas Finales potiüs vt Lo- gice Amator, quam Theologiz, amplexus fit. ec hacceó dicimus, quod ( auf/eillae Finales verx non fint, & Inquifitione admodüm dignz, in Speculationibus Metaphyfice ; fed quia dum in P/yficarum (Cauffarum poffcfliones excurrunr, & irruünt, miferé cam Prouin- ciam depopulantur, & vaftant. Alioquin, fi modó in- tra terminos fuos coerceantur; magnopere hallucinan- tur, quicunque eas .PPyficis ( auffis aduerfariaut repug- narepurent. Nam Cauffa reddita, quod Palpebrarum pili oculos muniant, nequicquàm fané repugnat alteri illi; quod pilofetas foleat comtingere bumnditatum orifrcijs. Mufcofr- fontes, &c. Neque Cauffa reddita, quod Coriorum in Animalibus firmitudo pertinet ad celi iaiurias propul[andas, aduerfatur illi alteri, quod illa fermitudo fft ob contractionem pororum, in extimis corporum, per frigus, «9 depradationem Aeris : & fic de reliquis : Confpirantibus optimé vtrif- | qe Cauffis ; nifi quod altera. Intentionem, altera 1 mplicem Confecutionem denoter. Neque veró ifta res in dubium vocat Prouidentiam. Diuinam, aut ci quicquam derogat; fed potius eandem miris mo- disconfirmat, & cuehic. Nam ficut in Rebus Ciuilibus, Prudentia Politica fucrit multó altior, & mirabilior, fi quis n Un —————————————————————— NL, :LiszR TenrTiIvs. | quis operà aliorum, ad fuos fines & defideria,abuti pof- (it quibus tamen nihil confilij fui impertit; (vt interim ca agant, qu ipfe vclit, neutiquàm vcró fe hoc facere intelligant; ) quam fi Confilia fua cum Admini(lris Volunratis fuz. communicaret : Sic Dci Sapientia c£ fulget mirabilius, cüm Natura aliud agit, Prouidentia aliud elicit; quàm fi fingulis Schematibus, & Moribus naturalibus, Prcuidentiz Characteres-effent impreffi. Scilicet Ari(toteli, poftquàm Naturam Fzzalibus Cauf- fis impregnaffet ; Naturamque nibil fru[lra facere ;fuiá, «voti (emper e[Je compotem, ( f£ impedimenta abe[Jeut ; ) & huiufmodi multa có fpectanua pofuiffet ; ampliüs Deo non fuit opus : At Democritus & Epicurus, cüm Artomos fuos predicabant, cóuíque à fubüulioribus | nonnullis tolerabantur; verüm cüm ex eorum fortu- iro concurfu, Fabricam ipfam rerum; abfque Menteco- aluiffe affererent ; ab omnibus rifu excepti funt. Adcó vt tantum abfit, vc Cauf/e Pbyfcs Homines à Deo & Prouidentià abducant; vt contrà potius Philofophi illi, qui in ijfdem eruendis occupau fuerunt, nullum exitum Rei reperiant, nifi poftremó ad Deum & Proui- dentiam confugiant. Atque hzc de Merapbyfica dicta Íintcuius Partem de (auffzs Finalibus, in Libris & P^y- ficis, & Metaphyficis tra&atam non negauerim ; in his re&té , in illis perperàm propter Incommodum inds Íecutum. LAS CAPVYT 171 De Zlugmentis Scientiarum.» wy Carvr V. "Partito Operatiuz Doctrinz de INaturàjin Mechanicam , € Magiam :.— Que re- Jfpondent Partibus Speculatiuz ; Phyfice Mechanica, Metaphyfice Magia: dé | Expurgatio l'osabuli Magix. Appendices due Operatiuz ; Inuentaria Opum Hu- manarum, «7 Catàlogus Polychre- ftorum. | :m6 Peratiuam de Natira fimiliter in duas Par- | X5 XS tes diuidemus , idque ex neceffitate quà- | //2 dam. Subijcitur enim hzc diuifio , Diui- mus. Loquimur tantüm de cà Mecbagicá, qux cum Caufris Pbyficis coniuncta eft. Veruntamén interue- nit quzdam Mechanica , qux nec prorsus Operaria eft, neque tamen Philofophiam proprié attingit. Ope- rum enim Inuenta omnia, quz in Hominum notitiam vencrunt ; Àut Cafu occurrerunt, & deinceps per Ma- nus tradita funt ; Aut deinduftrià quafita : Qua autem intentionalitér inuenta funt; Illa aut per Cauffarum,& Axiomatum lucem eruta fünt; Aut per Extenfionem | quandam, LisenR Tremnrivs. quandam, vel rranílationem, vel compofitionem In- uentorum priorum deprehenía ; qua: magis ingeniofa quzdam res elt, & fagax, quam Philofophica. Hanc vcro Partem , quam neutiquàm contemüimus ,, non multó poft, cüm de Experientia Literatá inter. Logica tractabimus, curíim perltringemus. Enimueró Mecha- nicam, de quà nunc agimus, tra&tauit Ariftoteles pro- miícué; Hero in Spiritalibus ; etiam Georgius Agri. colajScriptor recens,diligentér admodüm in Minerali- bus; Alijque quamplurimi in fübiectis particulaiibus; adeó vt non. habeam quod dicam de Owifiz; in bàc parte; nifi quod Mechanica promifcua, fecundum Ex- emplum Ariítorclis, diligentiüs debuiffent continuari, per labores Recentiorum ; przfertim cum delectu eo- rum Mechanicorum, quorum aut Cauffe magis ob. Ícurz, aut Ede&tus magis nobiles. Verüm qui inhifce infiftunt, quafi Oras anm: maritimas perreptant, Premendo littus iniquum ; Mco fiquidem iudicio, vix poffit aliquid in Natur ra- dicitüs verti, aut innouari, vel per Cafusaliquos fortui- tos, vcl per Tentamenta Experimenterum, vel ex luce Cauffarum Phyficarum ; fed folummodó pet Inuentio- nem Formarum. Si igicur defiderari eam partem Mera- ploffes, qux de Formis agit, pofuimus, fequitur vc Na- turalis enàm Magia, quz ad cam cft Relatiua, fimiliter deíideretur. Verüm hoc loco poftulandum videtur, vt Vocabulum iftud Magis, in deteriorem pattem iam pridem acceptum, Ántiquo & Honorifico Senfui refti- tuatur. Etenim Magia apud Perfas, pro Sapientià fubli- mi,& Sciendià confenfuum rerum Vniuerfalium;accipi- ebatur ; atque etiam tres illi Reges, qui ab Oriente ad Chrifium adorandum venerunt, Magorum nomine vo- cabantur. Nos veró cam, illo in fenfu intelligimus, vt fit Scientia, quz cognitionem Formarum JAbdita- rum ad Opera admiranda deducat; atque, quod dici folet, De Zugmenta Scientiarum.» folet, Aéfiua cum Paffiuis coni gendo , Magualia Na- turz manifeftet.. Nam quantum ad Naturalem Ma giam (qua in Libris plurimorum volitat) credulas quafdam & fuperftitiofas Traditiones, & obfcruatio- ncs, de Sympathijs Q7. Antipathijs rerum, atque de Oc- cultis 47. fpeciffcis proprietatibus complectentem, cum fiiuolis vc plurimum Experimentis, potius occultan- di artificio, & laruà, quam re ipsà admirandis: non ertauctit fané, qui eam dixerit, à Scientiá quam quarri- mus; tantüm diftare, quoad Veritatem Naturz, quan- tum Libri Rerum geftarum Arthuri ex Britaunià, aut Hugonis Burdegalenfis, & huiufmodi Heróum vm- braulium, differunt à Czfaris Commentarijs, quoad Veritatem Hiítoricá. Manifeftü enim eft,Cafarem ma- iorarcucrà perpetraffe, quam illi de Heroibus fuis con- fingere aufi funt ; fed Modis faciendi minime fabulo- fis. Huiufmodi Dod&xinas bené adumbrauit Fabula de Ixione ; Qui càm Iunonis; Potentix Dez, Concu- bitum animo fibi dcfignaret, cum cuanidà nube rem habuit; ex quà Centauros & Chimzras progenuit. Sic qui infanà & impotenti cupiditate fcruntur, ad ca, quz per imaginationis tantüm Fumos; & Nebulas cernere Íe putant, loco Operum, nil aliud quam Spes inanes; & deformia quxdam ac Monflrofa Spectra, fuícipient. Huius autem Magie Naturalis, leuis & degeneris, Ope- ratio fuper Homines, fimilis eft foporiferis quibufdam Medicamenuis ; quz Somnum conciliant, atque in- fupér interdormiendum, lta & placentia Somnia im- mittunt. Primó enim Intelle£tum humanum in So- porem conijcit; canendo Proprietates Specificas, & Virtutes occultas, & tanquam coelitüs demiflas, & per Traditionum fufurros folummodó perdifcendas ; vn- de Homines ad veras Cauffas eruendas, & indagandas, non atmpliüs excitantur, & euigilant; fed in huiufmo- di otiofis, & credulis opinionibus acquicfcunt: Dein- de nc Ma Lo osten n LJ LiszgR Tegmncrivs. de vero innumera Commenta grata, & qualia quis op- taret maxime, inftar fomniorum, infinüat. Atque Opera-prctium eft notare, in illis Scientijs , quz ni- mium trahuntcx Pbantafià & Fide, (qualés furit, Ma- gia ifta leuis, de quà nunc loquimur, Alchymia, Aftro- logi4, & alix confimiles) Media fua, & Theoriam,fo- lere efTe magis monftrofa, quam Finis ipfecít,& Actio quó tendunt. Verfio Argenti, aut Argenti viui, aut ali- cuius alterius Metalli in Aurum, Res creditu dura : At- tamen longe verifimilius eft, ab Homine, qui Pozde- ris, Coloris flaui, Malleabilis & Extenfibilis, Fixi etiàm & V'olatilis, Naturas cognitas & perfpé&as babuerit; uíque fimilitér prima Mineralium Semina & Men- [tria diligeatér introfpexerit; poffe Aurum multà & íagaci molitione tandém produci ; quam quod pauca Elixiris Grana,paucis momentis,alia Metallain Aurum vertere valeant, per Áctiuitatem eiufdem E/ixiris, qu Naturam fcilicet perficere, & omni impedimento libe- rarc poffit. Similiter, Senectutis retardatio, aut Gradüs alicuius Inuentutis inftauratio, non facil fidé rcperiat : Attamen longé vetifimiliuseftab Hominejqui Natàtá Arefactionts,& Spirituum [uper [olida corporis depredatio- nes bene nórit; quique Naturam Affimilationte, auque Alimentation: Nel pertectioris vel prauioris, perfpexerit; Naturam. ciàm Spirituum; & quafi Flamme Corporis, aliàs ad confumendum appofitz, alias ad reparandum, noràrit; poffe per Diztas, Balnea, Vnctiones,Medici- nas proprias, accommodata etiàm Exercitia, & firnilia, Vitam prolongari, aut vigorem Iuuentutis, aliquà ex parte, renouari : quam quod hoc fieri poffit, per Gut- tas pauculas, aut Scrupulos alicuius Pretiofi Liquoris, aut QuintefJentie. Rursus, ex Aftris Fataelici poffe,non Ítaiim aut faciló: Homines confenferint ; llla vero; Quod Hora Natiuitatis, (qua fzpiffimà ex pluribus Ac- cidentibus Naturalibus, vcl acceleratur, vel diffzrcur, ) Vite : ———————————————— —Ó——— —-- 175 176 /De Zugmenti Scientiarum.» Vitz totius Fortunam regat; Aut quod Hora Quafti- onis, fit cum Reipsà, quz quaritur, confatalis ; meras nugas dixeris. Attamen tanta exercet Humanum Gc- nus Impotentia & Intemperies, vt nor folum, qux fieri non poffunt, fibi fpondeant, fed etiàm maximà. ardua, fine moleftià aut fudore, tanquam feriantes, Íc adipifci poffe confidunt. Verüm de Magiá ha&te- nàüs; cuius & Vocabulum ipfum ab Infamià vindi- cauimus ; & Speciem veram à falf, & ignobili, (cgre- gauimus. Huius veró Partis, Operatiue Ícilicet de Natura, duse funt Appendices, magni vtraque Pretij. Prima eft, vt fiat Inuentarium. Opum Humanarum , quo excipiantur & breuitér enumerentur omnia Hominum Bona, & Fortunz (fiue fint ex Fructibus & Prouentibus Na- tur, fiue Artis) que iam habentur, & quibus Homi- nes fruuntut; adiectis ijs, quz olim innotuiffe con- ftat, nunc autem perierunt ; ad hunc finem, vt qui ad noua Inuenta accingitur, de iar inuentis, & extanti- bus, ticgotium fibi non faceffat. Hoc vero Insentariums magis erit attificiofum, magifque eiàm vtile; fi que communi Hoininum opinione Zrwpoffibilia reputan- tur, in vnoquoque genere adiunxeris; atque vnà Proxima Impoffibilibut, quz tamen habentur, copules 5 vt alterum Humanam Inuentionem acuat; alterum quadantenis dirigat; vtque cx his Oprariw, & Po- temialibus, Actiua promptius deducantur. Secunda eft; vt fiat Kalendarium eorum Experimentórum, qua maxi- mé Polychresla funt, & ad aliorum Inuentionem fa- ciunt, & ducunt. Exempli gratià, Experimentum Arti- ficilis Conglaciationis ,4qua, per Glaciem cum Saleni- | gro, ad infinita pertinet: Hoc enim modum Conden- fationis fecretum reuclat, quo Homini nihil eft fru- &uofius. Prato enim eft Ignis ad Rarcfactiones ; vc- rüm in Condenfationibus laboratur. Plurimüm au- | tem Is Ll L:risrR Trenrrivs. 177 tem facit, ad inueniendi Compendium, fi huiufmodi (Polychresta proprio Caralogo excipiantur. CarvrT VI. De Magna Philofophie Naturalis, zam S peculatiuz quàm Operatiuse, Appendice Mathematicà: quodque inter Appendi- ces potis poni debet, quam inter Scientias Subftantiuas. "Partitio Mathematicz, iz : Puram ; c? Mixtam. &*«cPtimé Ariftoreles, Phyfcam t?" Mathematicam DW) generare Pratlicam fue Mechanicam. Quare, cüm iam, tam Speculatiuam, quam Operati- uam Partem. Doctrine de Naturá, tractauc- rimus, locus eft, vc de Matbersatca. dicamus, qua ad vtramque eft Scientia Auxiliaris «| Hzec fiquidem in Philofophià receptà, P/yfce & Metaphyfice pars tertia adiungitur; At nobis ifta retractanxibus & recolenti- bus, f1 cam vt Scientiam Substantinam, & principalem, defignate in Animo effet, magis confentareum vide- retur, & Rei ipfius Naturz, & Ordinis perfpicuitati, vt conftitueretur tanquam Portio. Metaphyfice. Quantitas enim (quz fabie&tum eft Marematice ) Materi appli- cata, vcluti Dofis Narurz eíft;-& plurimorum Effe- &uum in Rebus Naturalibus cauffatiua : ideoque in- ter Formas. E[[zntiales numeranda eft... FZgure autem & Numerorum Potentiayin tantum apud Ántiquos va- lere vifaeft; vc Democritus prizcipia Varietatis Rerum, in Fieurisdtomorum przcipue collocauerit : Ac P ytha- goras Ntkram rerum. ex numeris comttitui afferuetit. Á a USE. OON 78 De dlugmenti Scientiarum.» Illud interim verum eft, Quantitatem inter Formar Naturales, ( quales nos eas intelligimus ) omnium maxime effe Abftractam, & à Materià Separabilem : Quod ipfum in Caufsà fuir, cur & diligentius exculta, & acrius inquifita ab Hominibus fuerit, quam Alix quacunque Forme, qua omnes in Materià magis funt immeríz, Cüm enim id Hominum Animis plané in- fitum fit ( plurimo certé cum Scientiarum detrimento) vt Generalium quafi (Campis liberis, magis quam fParti- culariuin $yluis & Septis dele&entur, nil repertum cft Mathematicis gxatius, & iucundius, quo Appctitus ifte expariandi & Meditandi expleretur. Etfi autem haec vera fint, nobis tamen, qui non tantüm Vcritati & Or- dini, verum etiam Vfui & Commodis Hominum con- fulimaus, fatius demüm vifum eft, Matbematicas, cüm & in PAyfrcis, & in Metapbyficis, & in Mecbanicis, & in Magicis, plarimüm polleant, vt-omnium Appendices, & Copias auxiliares defignare. Quod etiàm quodam- | modo facere compellimur, propter delicias & Faftum | Mathematicorum, qui hanc Scientiam /y/ic« fere im: perare difcüapiant. Nefcio enim quo Faro fiat, vc Ma: tbematica & Logica, qux Ancillarum loco erga Phyfi- cam fe gerere debeant,nihilominus Certitudinem fuam prz cà iactantes, Dominatum contrà exercere pracfu: mant. Verém de Loco, & Dignirtatce huius: Scientia minus curabdum, dc Re ipsà videamus. " Mathematica aut Pura cft, aut Mixta; Ad: Puram te- feruntur Scienuz, quz circa Quanritatem "occupata funt, à Materia 2 Jxiomatibus Phyficis penitüs Abffra- Gam, Ez dux funt, Geometria. Gc Mritbmetica :. Qugi- titatem altera. Contintam, | altera. Difcretam | tractans. Quz dux Artes, magno, certé cum acumine & in- duftrià, inquifitz & tractatz funt: veruntamen & Eu- clidis Laboribus, in Geometricis, nihil additum eft à fe- quenübus, quodinteruallo tot Seculorum dignum fit ; ; & AU Ae lisgER TenRr:vs & Do£rina de Solidis, nec à veteribus, necà Modernis, pro Rei Víu & Excellentià, inftru&a & aucta eft. In Arübimeticis autem, nec aus varia & commoda inuen:a Íunt Supputationm. Compendia, przfertim circa Pro. greffiones, quarum in £5yfrcis Víus eft non mediocris: nec A/zebra bene confummata eft ; atque Zrit/metica illa Pythagorica & Myflica, qux ex Proclo, & reliquijs uibuídam Euclidis coepit inftaurari, expatiatio quz- dam Speculauonis eft. Hoc enim habet Ingeniuni hu- manum, vt cüm ad Solida non fufficiat, in. Superuaca- neisfeatterat. Mixta habet pro Subie&o /Axzomata & Porziones Pbyficar : Quantitatem autem confiderat, qua- tenüs eft ad ea clucidanda, & demonitranda;& actuan- da, Auxiliaris. Mult fiquidém *vaturz Partes, nec (a- tis fubulitér comprehendi, nec fatis perfpicué demon- flrari, nec fatis dextré & cer:óad Vfum accommodari poflint, fine ope & interuentu Matzematice.. Cuius ge- neris lunt Perfpe&iua, Mufica, Afftronomia, Cofmographia, Architetbura, Machinaria, & nonnullz Aliz. Caterüm in Mathematicis Mixtis integras aliquas Portiones Def- deratas am non Reperio, fed multas in pofterum prz- dico, (1i Homines non ferientur. Prout enim P/yfica, maiora indies Incrementa capiet, & noua Axzomata edu- cet; eó Matbematiee operà nou& in multis indigebit, & plures demüm fient Matbematice Mixta. Iam autem Docfrinam de Natura pertranfiuimus, & Defderatain ipsà notauimus. Quà inre, f1à prifcis, & receptis Opinionibus difcefferimus, eoque nominc contradicendi anfam cuiquam przbuerimus; quod ad nos attinet, vt Diffenuendi Studium longé à nc- bis abeft, ita ctíiàm & Contendendi Confilium; Si hzc vera funt ; Non Canimu [urdis,rzfpondent omnia $5. ; Vox Naturz ingeminabit, etfi Vox Hominum recla- met. Quemadmodüm autem Alexander Borgia dicere :AÀ 2 2 folebat, e. De Zlugmentu Sétentiarum.» . folebat, de Expeditione Gallorum Neapolitanà, Eos cveniffe cum Creta in Manibu, quo Diuer[oria fua notarent,, nón cum Armis,cot perrumperent ; Sic nobis magis Cor- di eft,Pacificus Vcritatis Ingreffüs; vbi quafi Crerà con- fignentur Ánimi, qui tantam: Hofpitem excipere pof- fint; quam. qui pugnax. eft, viamque fibi per Contentiones, & Lites Sternat.. Abfolutis igitur duabus Partibus P/ilofophis, De Numine, & de Natura, re- ftat tertia De Howine. —————— i: ISI cdibeioniheistia ses» e38 si VA TACAA DAS | BARONIS VERVLAMTO; MEE GCOMHPELIS. SANCTI ALBANI, onbhpugs Dini e Augmentà Sepfiisaiis Lora Mx METER k^ AD REGEM. 'SYVYM. -——— cM, pL. "Partitio Doctrinz de Homine, in Philofo- b " phiam Humanitatis, c? Ciuileti. TPart;- |. H0 Philofophiz. Humanitatis, i5 Doctri- nam circa Corpus Hominis, «7 Doctri- nam circa Animam Hominis. Conftuutio wnius Doa&rinz generalis de Naturà, fre de Statu Hominis. Partitio Doctrinz de Sratu 2 Hominis, i5 Do&rinam de Perfo- nà e ———————— $3. De Zlugmentis Scientiarum. nà Hominis, c? de Focdere Animi c7 Corporis. ?'artitio Doctrina de Perío- nà Hominis, £; Doctrinam de Miferijs Hominis, c? de Prarogatiuis. "Partitio Doarinz de Focdere, ;: Doctrinam 4e Indicattonibus, «7 de Imprefsionibus. «eM fiignatio Phyfiognomiz, c? Interpre- tationis Somniorum Naturalium, Do- &rinz de Indicationibus. zt S I quis me ( Rex optime) ob | NS aliquid cortim, qua propofui, aut deinceps prcponam, im- petat aut vulnerct, .( prater- quàm quod iütrà Prefidia Maicftaus tuz. tutus effe dc- bcam,) fciat is, c contra Mo- rem & Dilciplinam Militi facere. Ego enim Buccinator tàntüm, pugnam non inco ; Vnus fortáfsé ex ijs, de quibus Homerus; qu Xalpere xhpuxec, Ais &yyeAot dV. X, eidpay : Hienim ibter Hoftes,ctiàm infenfiffimos & acerbiffi- mos, vltro citróque inuiolati vbique commcabant, Neque veró noflra Buccina Homines aduocat & exci- tat, vt fe mutuó Contrádi&tionibus profcindant, aut fecum ipfi prelientur & digladientur; fed potiüs vt pacc inter ipfos facta, coniunctis viribus, fc aduerfus Naturam Rerum comparent, ciufque Edita & Muni:a capiant & expugnent; atquc Fines Imperij Humani (quantum Deus Opt. Max. pto Bonitátc fuàindulferit) |. proferant, Veniamus £ ListkR Q van r v $. Vcniamus nunc ad eam Scientiam, ad quam nos du- cit Oraculum Antiquum ; Nempe ad Seizztiam uof?ri. Cui, quó magis noftià interfit, eó incumbendum ctt diligentius. Hxc Scientia Homini pro fue cft Sciez- tarum; at Nature ipfius Portio tantüm.. Atque hoc pro Regulà ponatur Generali ; Quod omnes Scienii- arum Partitiones ira intelligantur, & adhibeantur, vt Scientias potiüs Íignent, aut diftinguant, quam fecent & diuellant ; vt perpetuo cuitetur Solutio Continuitatts in Scezijs. Hulus etenim. Conuarium | Particulares Scientias fteriles reddidit, inanes, & erroneas, dum à Fonté, & Fomite communi non aluntur, fuftentantur, & re&tificantur. Sic videmus Ciceronem Oratorem, de Socrate, & eius Scholà conquerentem, quod hic N primus Pilofophiam à Rbetoricà difimnxerit; vnde facta fir R/etorica, Ats loquax & inanis. Conftat fimilitér Sententiam Copernici de Roraome Terre | (qua nunc quoque inualuit) quia Phxnomenis non repugnat, ab AS?rozomicrs Principis non poffe reuinci ; à Naturalis tamen Philofopbie Principijs, xe&té pofatis, |. offe. Artem denique Medicam videmus, fi à Naturali Philofopbiá defticuatur, Empyricorum Praxi haud mul- tum przítare. Hoc igicur pofito, accedamus ad Dochrinam de Homine.. Ea duplex eft. Aut enim con- templatur Hominem fegregatum , aut Congregatum, atque in Societate. Alteram barum PAzlofophbiam Humanita- t; Alteram (Zuilem vocamus. Philofophis Humani- tati; fiue Humana, ex Partibus fimilibus illis , ex qui- bus Homo ipfe, confiftit; Nempe ex Scieztijs quz circa Corpus ; & ex Seientijs qua circa Amimam verlan- tuf. —Verüm priufquàm Diftributiones Particula- res perfequamur ; conítituamus Scientiam vnam Generalem,: de Natmrá & Stau Hominis: Digna enim certé Res eft, vc emancipctur hzc Scientia, & in Seientiam leorsum redigatur. Conficitur autem illa ex ijs D ——— 184. De Zlugmentis Scientiarum.» ————— ijs rebus, quz funt tam Corpori quàm nime com- munes. Rursus, hzc Scientia de Natura, & Statu Hominis, ditkribui poteft in duas Partes ; Attribuendo alceri Naturam. Hominis indiuifam; alteri Vinculum ip- fum Anime &7. Corporis: Quarum primam, Doctrinam de Perfon4 Hominis , Secundam, Doctrinam de Federe vocabimus. Liquet autem hac omnia, cüm fint Communia & Mixta, primz illi Diuifioni Scienzia- ruin circa Corpus, & Scientiarum circa Agimam veifan- tuum, affignari non potuiffe. Dottrina de Perfoná. Hominis duas tes. przcipué complectitur ; Contemplauones fcilicet de. Miferijs Humani Generis; & de eiufdem Prerogatiuts, fiuc. Ex- cellentijs.. Atque Deploraio Hwmanarum ZErumnarum, clegantér & copiosé, à compluribus adornara cft, tam in Scriptis Philofophicis, quam Theologicis. Eftque Res & dulcis fimul, & falubris. Ac illa altera de. Prarogatiuis, digna vifa res nobis, | qua inter Defiderata proponatur. Elegantiffimé certe Pindarus (vt plerunque folet) interlaudandum Hiero- | nem ait, Ewn decerpere [ummitates ex omnibus virtuti- bu. Equidem plurimüm ad Magnanimitatem, & Humanum Decus conferre poffe putarem ; fi V/Itimi- | tates ( vt loquuntur Scholaftici) fiue Summitates ( vt Pindarus) Humanz Naturz, colligerentur; przcipué ex Hiftoriz fide; Illud eft, quid Primum, & Supremum fuerit, quo vnquam Humana Natura per fe aícende: rit, in fingulis & Corporis & Animi Dotibus. Quan- ta Res, qua de Carfare narratur, quod Amanuenfibus quinque fimul dicfare fuffecerit?. Quin & Exercitatis ones illz antiquorum Rhetorum, Protagorz, Gorgia; Etiàm Philofophorum, Callifthenis, Poffidonij, Car- | | neadis ; vt de quouis Themate, in vtrumque partem cx- tempore differere elegantér & copiosé potuerint, 77- geni) Humani. Vires haud. parüm nobiliant.. Res au- tem | L:srz& Qvanrvs. tem Víu minor, at Oftentatione & Facultate fortafsé maior; quam de Árcbià Magiítro fuo memorat Ci- cero; Ewm magnum numerum optimorum. Vev(uum, de j js rcbus que tum agerentur, potuilfe dicere ex tempore... To: Millibus Hominum, Nomina reddere potuitfe Cy- rum aut Scipionem , magnum Memorie Decus, At Virtutum Moralium Palma: non minus celebres, quàm Intelleffualium. Quantam rem, in Exercitio Parientiz, exhibet Hiftoria illa vulgata de Anaxarcho, qui quafti- oni & Tormentis fubicctus, Linguam (indicij fpem,) dentibus przícidit, & in os Tyranni expuit?. Neque Tolerantià ecdit, (licet dignitate plurimum, ) quod fe- culo noftro accidit in. Burgundo quodam ; Principis Aurafionenfis Interfe&tore ; Is virgis Fetreis flazella- tus, & Forcipibus Ignitis laceratus, nullum prorsus ge- mitum edidit: Quinetiàm ciim forté fractum aliquid defuper in Caput Aflantis cuiufpiam incideret, vftula-- tus iam Nebulo, & in medijs tormentis, rifit;. Qui tamen paulo ante, cum Cincinni Capillitij, quos gefta- bat, tondcrentur, flcuerat. 4gimi quoque mira Seregi- tar, & Securitas, fab ipfum Tempus Mortis, in pluribus enituit; qualis fuit illa Centurionis apud Tacitum : Ís, cüm à Milite, qui eum ex Imperato occifurus effet, iuberetur,vt Ceruices porrigeret fortitér; Vtinam (inqui: ille ) zu tam fortitér ferias... At Ioannes Dux Saxoniz, cüm inter Ludum Scacchorum, Diplóma , quo Nex eius in pofterum diem mandabatur, allatum effet, Aftanter quendam ad fe vocauit, & fübriden: ; $526£a, inquit, 242507 potiores partes Ludi buius teneam. I51e. enim (ad Collulorem innuens) me mortuo, iaétabit: fuas potiores partes fuiffe. Nofter vero Morus, Anglix Can- cellarius, càm pridié quo moriturus effet, Tonfor ad eum veniret (miffus fcilicct ad hoc, ne forté Capillitio promiffo effet apud Populum in fpectaculo mifcrabi- lior,) enge interrogaret, nüm tondert placeret; re- nuit ; 185 /De lugent Scientiarum.» nuit ;atque ad Tonforem verfus, Mibiinquitycmn Rege de capite méo controuerfia eff , Antequam «vero illa termi- mata fuerit, fumptus in illud non faciam. Quin & idem,. fub ipfum Mortis Articulum, poftquàm iam caput in Truncum fatalem reclinaffet, rutsüs fe paululüm erexit, & Barbà, qua ei erat promiffior, lenitér amorà ; Af certé bac ( inquit ) nón offendit Regem. Verüm, ne hoc loco longiores fimus; fatis patet quid velimus ; nempe vt Miracula Nature Hsmane, Virefque eius et Virtures. vltimzz, tam animi quam Corporis, in Volumen ali- | quod colligantur ; quod fuerit iaftar Faftorum de Hu- manis Triumpbis. Quàin re, inftitutum Valerij Max- imi, et C. Plinij probamus, diligentiam ctiudicium eo-- rumrequirimus. — | - Quantum ad Doctrinam de Federe, fide de Communi Vificulo Anima (7 Corporis , Ea in duas partes tribui pof- fit. Quemadmodum enirriintet Feederatos intercedunt, & mutua Rerum füarüm Commuricatio, & mutua Officia; fic Faedusiltad Animiz & Corporis, duabus fimilitér rebus coritiietür ; Nimirum vt defcr bacur, quóimodà bec duo ( Anima 1cilicer & Corpus ) [e ivuicem detegant ; 49. quomodo inuicem in [2 agant; Notitia Íue ludicatione ; & Impreffione: Hàrum prior, ( Defcript:o fcilicet, qualis poffit haberi Notitia de Animà, ex Ha- bitu Corporis ; Aut de Corpore, ex Accidentibus Ani- mi ) duas nobis peperit Ares; vtramque Predi£tiouis ; Inquifitionibus alteram Ariftotelis, alteram Hippocra- tis dccoratam. Quanquam autem Tempora recenuora, has Artes, fuperftitiofis & phantalticis mixtutis, p jllu- erint; repurgatz tamen, ac in integrum reftiurz, & Fundamentum habent in Natutà folidum, & Fruztum edunt, ad Vitam communeni, vcilem. Prima eft P5yf- | ognomia , qux pet Corporis Lincamenta, Animi tadi- cat Propenfiones : Altera Somriorum Naturalium. Iptr- pretatio; qux Corporis Statum, & Difpofiionem, cx Animi LisrR Qvanrvs. Animi Agitationibus detegit. In harum priore, Partein nonnullam defiderari perípicio. Siquidem Ariftoteles ingeniose & folertér, Corporis Fabricam, dum quicf- cit, tractauit ; candem in Motu, ( nimirüm Geftus Cor- poris,) omifit ; quitamen non minüs Attis obferuati- onibus fubijciuntur, & maioris fünt vsüs. Etenim Lineamenta Corporis, Animi Inclinauones & Propen- fioncs generales, oftendunt ; Oris autem, & Partium Motus & Geftus, infuper Aditus, & Tempora, & pra-- fentis Difpofitionis & Voluntatis Signa declarant. Vt enim áptiffimis atque eleganti(limis Maieftatis tua: Ver- bis vtar, Lingua Aures ferit, Gefhns cero: oculos alloqui- tur. Hoc veró bené nótunt Veteratores complures; à altuti Homines, quorum Oculi in aliorum Vultu & Gceftibus habitant; idque in corimodum fuum tra- hunt; vtpotein quo Facultatis; & Prüdenti& (az Pars maxima vertatur. Ncc fané negati poteft, hoc ipfum, Simulationis in altero; Indicem cíle mirificutn, & mo- nerc Homincs optimé, de Ele&tionibus Temporum et opportunitatum, adeundi Perfonas ; qux Ciuilis Pru- dentiz parseít non parua... Nemo autem putet, huiuf- medi Solertiam, aliquid quidem valere, circa Homi- nes Indiuiduos; Sub Regulà aütem non cadere : Nam ad vnum feré modum omnes ridemus, et ploramus, et erubeícimus, et Frontem contrahimus ; et E ( vt pluri- müm ) de Motibis fubrilioribus. Si quis áurem híc Chiromantie meminit ; Íciat Rem effe prorsus vanam ; et in huiuímodi Sermonibus, quos tractamus, nec dignam quidem quz nominetur. Quod vero ad Somniorum. Naturaliwm. Interpretatione actinet ; Res eft quotundam Laboribus pertra&ara, fed plurimis Ineptijs ícatens. Illud tantüm in praffentià innuo, Bafim illam huic Rei, qi: maximé eft folida, non fubfterni. Ea huiufmodi eft; vbi idem fit ab in- ternà Caufsà, quod fieri quoque fólet ab exterpá, Bb z Acus 187 De Augmentis Scientiarum.» A&us ille externus tranfit in fomnium. Similis eft Sto- machi oppreffio, ex craffo Vapore, atque incubitu pon- deris externi : Itaque qui Incubo laborant, pondus fibi fapcrimponi,magno cum Appafatu Circumftantiarum, Íomniant. Similis vifcerum Penfilitas, ex Flu&uum agitatione in Mari, & ex Flatu circa Przcordia collecto: Itaque Hypocondriaci fzpiüs Nauigationes, & Agita- tiones fuper Aquas fomniant : Sunt & innumera id genus. | Pofterior Pars Doctrine Federis , (quam Impreffio- nem nominauimus) in Artem nondum redadua elt ; fd obitér tantüm , & carptim, inter alios Tractatus, ali- quándó interuenit. Illa eandem Antiftrophen cum pri- ori habet. Quippe duo confiderat : Au quomodo, 07 quoufá,, Humores 49" Temperamentum Corporis immutent "IMnimamn, in eamque agant , Aut. vuysis, quomodo Q7 quo- ufque, Anima Paffiones, rvel Apprebenfiones , immutent. Corpus, 9 in illud agant? Florum prius, in re Medic; | interdüm tractari videmus ; at id ipfum fe miris modis Religionibus inferüit. Pharmaca enim prefcribunt Me- dici , quz Morbis Jfit& perfanandis inferuiant, vt ir Curationibus Maniz,& M«clancholiz ; quinetiài Me- dicinas porrigunt, ad Ánimum exhilarandum, ad Cor | muniendum, atque inde Fortitudinem augendam, ad Ingenium acuendum, ad Memoriam roborandam, & fimilia. AcDiztz, & delectus Ciborum & Potuum, & | Ablutioncs, & aliz circa Corpus Obferuantiz, in Se&tà Pythagorzorum , & in Hzrefi Manichzorum, & iu Lege Mahomcti,omnem mod fuperant.Ordinationes quoque Legis Czremonialis, Sanguinis & Adipis clum prohibentes, ac Animalia Munda ab. Immundis diftin- | guentes, (quatenus ad Cibi vfum) & plurima funt, przcifz. Imó Chriftiana Fides ipfa, (quamuis à Care- moniarum Nube libera & ferena) vfum tamen retinet Iciuniorum, Abftinentiarum, & aliarum rerum, qua ad: Corporis Lis£R Qvanrvs Corporis Macerationé- & Humiliationé fpe&ant, tan- uam Rcrum non meré Ritualium,fed etiam Fractuo- larum. Atqui Radix omnium huiufmodi Przceptio- num (praeter ipfam Czremoniam, & Exercitium Obe- dientiz) in hàc re confiftit, de quà loquimur ; Nimi- ràm quod Anima compatiatur Corpori. . Si quis aü- tem iudicio infirmtor exiftimet, iftas Corporis in Ani- | mam Impreffiones, aut Immotrtalitatem Anima in du- bium reuocare, aut Imperio Ánimz in Corpus dero- gare; leni Dubitationi leue Refponfam fuffeccrit. Ex- empla petat, vel ab Infante in Vtero Matris; qui fimül cum Matris ÁRectibus compatitur, & tamen 6 cor- pore Matris fuo temporc excluditur: vel à Morarchis, qui licet potentes, à feruorum impetu. quandoque Bectuntur, faluà intetim Maieftate fuà Regià. SRM - Iam quod ad Partem teciprocam, (de Asima,& Affz- &ibus cius in (Corpus agentibus) illa quoquein Medi- cinà locum inuenit. Nemo ením Medicus eft pauló prudentior, quin Accidentia Animi, vt rem maximi ad Sanationes fuas momenti, queque omnia alia Remc- dia plurimüm vel adiuuet, velimpediat; confiderec- & tractet. At aliud quippiam, quod hüc pertinet, parce admodüm, nec pro-Rci vel fabulitare, vcl vtilitate, in- quifirum cft; quatenüs fcilicet ( miffis Affetibus ) ipía Imaginatio Anita, vel cogitatio perquam fexa, «9 veluti in Fidem quandam exaltata, "valeat. ad immntan- düin-corpus. Imagimantis?. Quamuis enim: vim habeat ad Nocendum manifeflam ; haud camen inde fequitur | pari potenciá przditutm effe ad Subueniendum. Non magis herclé; quam ff quis concluferit, quoniam repe- ritur aliquis Acr ita peftilens,vefabiró interimar ; dc- | bete quoque effe aliqiíém Acrem ira falubrem, vt Dc- cumbentem: fubito, rcftituat; .Arque hzc Inquifitio nobilis profecto effet víüs; vcrum ( vt ait Soctates) . Natatore Delio indiget, quia mergitur in Profundo. | | Rursus j.. rA —FÓÓ: "De /ugmentis Scientiarum.» | Rursüs inter has Do&rinas de Fadere; (iue Confenfi- bus Anima & Corporis, non alia fuerit magis neccef- faria, quam illa Difquifitio de Sedibus proprijs & Domi- cilijs, qua: fingula Anime Facultates habent in Corpore, eiufque Organis. Quod genus Scientie, qui e&t fue- rint, non defunt ; fed qu.e habentur in plerifque, aut controucría funt, aut leuitér inquifita; vt maiori Di- ligentià & Acumine opus fit. Nam Sententia intro- du&ta à Platone; quà Intellectus in. (Cerebro, tanquam in Arce collocatus eft ; 4nimofíta? (quam ille fatis im- perité Iracundiam vocauit, cüm Twmori & Superbia fit propior) i» Corde ; Concupi[centia autem 9 Sen[nalitas in iecinore ; neque prorsus contemnenda cft, neque cu- pidé recipienda, Rursüs nec Collocatio Facultatum illarum | intelleétualium. ( Pbantafre, Rationis, Memo- riz ) fecundum Feutriculos ('erebri, Exroris expers eft. Atque Do£frinam de Natura. Hominis indiuif4, ac ctim. de Fadere Animi (9. Corporis, explicauitius. C i YT 1. Partitio Doctrine circa Corpus Hominis, in Medicinam ; Cofmeticam ; Athled- cam ; c? Voluptariam. ?Partirio Medi- &nz in Officia tria, viz. in Conferuati- onem Sanitatis ; Curationem Morbo- borum; e? Prolongationem V ita: Quod. | que "Pars poftrema de Prolongatione Vi- te difiungi debeat à duabus reliquis. [4 Dottrina "AW Lisrt& Qvanrv S. | pit Diuifionem , quam Boza Corporis ip- fius, quibus inferuit. Boss Corporis Hu- mani quatuor funt: Sagitar; Forma fiuc Pulchritudo ; Vires , Volirptas. "Totidem igitur Scientia : Medicina; Cofmetica, Atbletica; & Voluptaria, quam Tacitus appellat Ernditum luxum. Medicina Ars inprimis nobilis, & ex genetofiffimà Profapià fecundum Poetas. Illi enim introduxerunt | Apollinem primarium Medicinz Deum; cui Filium dederunt /Efculapium, Deumitidem, & Medicinz | Profefforem : Quippe càm Sol in Naturalibus fit Vi- | tz Author, & Fons; Medicus eiufdem Conferuator,& | tánquam Scaturigo altera. Àt Decus long? illuftrius accedit Medicinz, ex Operibus Seruatoris, qui & Ani- mz & Corporis Medicus fuit; Et ficut Animam Do- &rinz fuz Cacleftis, ita Corpus Miraculorum fuorum, Obicctum veluti proprium conftituit. Nufquam enim | legimus Miraculum aliquod ab eo patratum, circa Ho- nores, aut Pecunias ( przter vnicum, quó Tributum redderetur Cafari) fed tantüm circa Corpus Huma- num, aut conferuandum, aut fuftentandum, aut per- | fanandum. Subiectum iftud Medicine (Corpus nimirüm Hiuma- num) ex omnibus, quz Natura procreauit, maximé cft capax Remedi ; fed viciffim illud Remedium,maxime eft obnoxium Errori. Eadem namquc fubic&ti fuba- litas & Varietas, vt magnam Medendi Facultatem prz- bet, fic magnam etiàm Abertandi Facilitatem.. Quo- circà quemadmodüm Ars ifta ( przferim quo nunc habetur modo) inter przcipu? Coniecturales; ita In- quifitio eius reponenda eft inter fummé arduas, & ac- curatas. Neque proptereà, cum Paracelfo & Alchy- miftis ita defipimus, vt putemus inueniri in Corpore humano, I9I "De. lugmentis Scientiarum.» humano, quz fingulis Vniuerfitaus Rerum Speciebus (Stellis, Mineralibus, & alijs) xefpondeant, ficut illi fa-- bulantur, leuitér & crafsà Mincruà traducentes, Em- blema illud Veterum (quod Homo effet Microcofmus, (iuc Epitome totius Mundi) ad hoc Commentum fuum, Verüm nihilominus hücres redit, vt (quod oc- cccpimus dicerc) non inueniatur inter Corpora. Natu- ralia; aliquod tam mulriplicitér compofitum, quam - Corpus Humanum. Videmus enim Herbas & Plantas ex Terrà & Aquà nutriri; Animalia ex Herbis & Frudi- bus: Hominem veró ex Carnibus ipforum Animalium, (Quadrupedum, Auium,Pifcium ; ). Euàm ex Herbis, | Granis,Fructibus,Succis & Liquoribus varijs ; non fine | multiplici commixtione, conditurà , & przparatione horum Corporum, priufquàm Homini fint in Cibur. Adde quod Animalibus viuendi Modus fit fimplícior, Afcctufque, qui in Corpus agant; pauciores, & ad vnum feré modum operantes ; vbi Homo, locis Ea- | bixationum, Exercirauopibus, Affe&ibus, Somno -& | Vigilijs, vices propé infinitas variarum Muiarionum fubit. VÍque adeo verum eft, vnam, intcr res cateras, Corporis Humani Maflam, maximé fermcentatam, & ex plurimis coagmentaram effe. At Anima contrà Sub- ftanuarum cít fimpliciflima , vt non rralé cecinerit | ille ; Purumá, reliquit "Etbereum [enfum,atque Aurai fimplicis ignem. Vnde minimé cft mirandum, Azmam fic collocatam, Requiem non inuenire, iuxta Axióma illud, Motwn re- rum extra Locum e[fe rapidum, placidum in. Loco. V crüm vtadrem redeamus. Varia ifta & fubtilis Corporis Hau- mani Compofitio & Fabrica effecit, vt fitinftar Organi Mufici operofi & exquifiti, quod Harmonià fuá facilé excidit. Quare apud Poctas, fummá ratione, Mufica cum Mcedicinà in Apolline coniungitur; quia fimilis | feré : LrisrsR Qvanrvs. fere fic vtriufque Artis Genius ; Atque in eo confiftat plané Medici officium, vt Íciat Humani Corporis Ly- ram, ira tendere & pulfare, vt reddatur Concentus mi- nime difcors, & infuauis. Ergó demüm ifta Subie&t: Inconílanda & Varietas, Artem reddidit magis Con- ie&turalem : Ats autem tam Coniecturalis cum fit, lo- cum ampliorem dedit non folüm Errori, verüm etiàm Impolturz. Siquidem omnes alie propernodüm Ar- tes, & Scientiz, Virtute fuà & Functione, non Succeffü aut Opere, iudicantur. Aduocatum ipfa Agendi & Di- cendi Facultas, non Exitus Cauffz commendat ; Gu- bernator Nauis, Claui tenendi peritià, non Expeditio- nis Fortuná, fe probat. At Medicus, & fortafsé Politi- cus, vix habent Actioncs aliquas proprias, quibus Spe- cimen Artis, & Virtutis fuz, liquido exhibeant ; fed ab Euentu przcipué Honorem aut Dedecus reportant, ini- quiílimo prorsüs Iudicio. Quotus enim quifque nouit, Oto mórtuo aut refticuro, item Rep. ftante vel ]a- bante, vtrüm fit Res Caíüs, an Confílij ? Fit itaque fz- piflime, vt impoftor Paimam, Virtus Cenfuram referat. Quiri ea eft Hominum infirmitas ,' & credulitas, vt Ízpenumicró Agyrtam, aut Sagam, docte Medico prz- ponant : Quarc Poetz oculati plané & perfpicaces fu- 1ffe videntur ; cüm ZEfculapio Citcem Sororem dedc- runt, vtrunque é Sole prognatum ;. ficut: habetur in Verfibus; De /Efculapio Pheebigenà, — ! Ilevepertorem Medicina talis, Q7 Arti, — . Fulmine Phaebigenam Stygias detrufit ad pudas. Et fimilitér de Circe Solis Filià, - Diues inacceffts cobi Solis Filia luct Vrit odoratam notturnain Lumina cedrim. —— Omnibus enim Temporibus, Famá & Opinione vul- gi Sage, & Aniculz, & Impoftores, Medicorum quo- dammodo Riuales fuere; & de Curationum celebri- tate cum ijfdem feré certárunt. Ex hoc dic fodes Cc quid 195 iol TOM. dDe. Augmentis Scientiarum. | quid fequitur? Nempe vt Medici ita fecum , queim- admodüm. Salomon in re grauiori; 97 veu 49 fflulti 9 mem euentus erit, quid mibi prodest quod maiorem Sapt- éntie dedi operai *: Equidem. Medicis. minüs faccen- feo, fi fx penumeró vacent alicui alteri ftudio, quod | adamant,magis quam Arti fuz propri. Inuenies cte- | nim inter eos; Poctas, Ántiquarios, Criticos, Rhetores, | Peliticos, Theologos, atque inijs Artibus magis quàm | ji: profeffione ptoprià eruditos. Neque hoc fit, vt ar- | bitror, quia (vt quidam Declamator contra Scientias ' Medicis obijcit ) habeant qua fibi obuerfentur Obiccta | tam feda & uiftia, vc Animum ad alia abducere ijs. omainó fit. opus; (Nam qui Homines fint, Nba. Humani à fe alienum putem ; ) Scd ob hoc ipfum, de- quo nunc agimus ;: Nempe quod arbitrentur. parüm Ap£is iaterefle, vcl. ad Exiftimationem, vel ad Lucrum, . yuum Artis fuz Mediocritatem, an Perfectionem ineà aiaiorem.affequantur. : Morbi: enim tzdia, Vitz dul. do, Spei fallaciá;& Amicorum commendatio, effici : unt, vt Homincs facilé in Medicis qualibufcunque fi- | :duciam collocent; Verüm fi quis hac attentiàs per- ' pendat, ea potiüs'ad. tulpam Medicorum , quàm ad cülpz excufationem fpectant. Ncque enim fpem ab: | ijcere, fed. vires potiüis intendere debuerant. Nam fi | cui placet obfetuationem. expergefacere fuam, & pau« latim circumfpicere, ctiàn ex Exemplisobuijs, &jfa- miliaribus, facilà deprehendet ; quantum obtineat im- | perij, Zutelle£tis Subtilitas 9 Acumen, in Varietatem fiue Materie, iue Forme rerum. Nil magis varium, quam Hominum Facies. & Vultus ; Eorum tamen Difcrimi- na infinita retinet Memoria: Imó Pictor ex pauculis Colorum teftis, acie-Oculi vfus, & vi Phantafiz , &. | Manüs conítanrià, omnium Facies, .qui funt, fuerunt, atque ctiàm ( fi coràm reprafentarentur) qui futuri Íunt, penicillo imitari ac defcribere poffet. Humanà Voce Lisza Qvanrvs. Voce nil magis varium; Huius tamen difcrimina in fin- gulis Perfonis facilé internofcimus : Quinetiam non defunt Moriones & Pantominiquidam, qui, quotquot libuerit, reddere ciunt, & ad viuum exprimere. Nil mà- gis varium quam Soni Articulati, Verba fcilicet; Via tamen inita elt, ea reducendi ad paucas Literas Alpha- beti. Atque illud verilfimum eftjnon ex co,quod Mens humatia fit minüs fubtilis aut capax, Perplexitates & Acatalepfias in Scientijs plerunque prouenire ; fed. ex | có potilis,quodObie&tum nimis in temoto collocatum fit. Sicut enim Senfus, procul ab Obiecto diffitus, plu- rimüm fallitur ; debité appropinquatus, ron mulum erràc ; ia icin Intelle&tu.. Solent autem Homines Na- | turam, ranquam ex praltà Turri, & à longe defpicere, & circá Gencralianimiüm occupari ; quando fi defcen- dere placuetit, & ad Particularia accedere, Refque ipfas | attentis & diligentiüs infpicere,miagis vera & vrilis fie- ] &ét Comprchenfio. Itaque hui&is Incoómmodi Rernc- | diim, nonià eo folum eft vc Organum ipfüm vel acu- ant, vel roborent, fed fimul vé'ad' Obiectüm propius accedant; Ideóque dubitandum nen eft, quin fi Mc- dici, miffis paulifpér iftis Genetalibus, Naturz ob- üiam ire vellent; compotes eius fieretit, de quo ait Poeta, -- Et quoniamcvariant Morbi, "tvariabimus Artes ; | : Mille Mali Species, mille Salutis erunt. Quod co magis facere debent, quia Pbilofophiz ipfz, Quibus innitübtur Medici, fiue Methodici, fiue Chy- mici, ( Medicinà aütém in Philofophià non fundatá, Res infirma cft; ) parui feucrà funt... Quare ft nimis Generalia (licet vera fórent) hoc vitiam habeant, quod rion bene Homines ad A&tionem deducant ;certé ma- ius eft periculum ab illis Generalibus, qua in fe filía funt ;atque,loco dedacendi;feducunt. — — | Mcdicida igitur. ( tí perfpeximus ) adhié ralitér Cc 2 . compa-| 195 196 /De Zlugmentis Scientiarum.» comparata eft, vt fucrit magis Offentata, quam Elabo- rata; etiàm magis Elaborata, quam Amplificata ; cüm labores in eam infumpr, potias in Circulo, quam in Progreffu fe exercucrint.. Plurima enim in cá video à Scriptoribus iterata, addita pauca, Eam in ues Partes diuidemus,quz tria eius Officia nominabimus. Primü eft Con[eruatio Sanitatis ; fecundum (uratie Morborum; | tertium rolongatio Vite. At iltud poftremum , non videntur Medici, tanquàm Partem Principalem Artis | fux agnouiffe, verüm idem reliquis duobus faris im- | perité immifcuiffe. Putant enim, fi propulfentur Mor- bi antequàm ingruant, & curentur poftquàm inua- ferint; Prolongationem Vite vltro fequi. Quod licet Cs minim dubium fit, tamen parüm acuté profpiciunt, | horum vtrunque ad Morbos tantüm pertinere, & ad cam folummodó Vit« Prolongationem, qux à Morbis » menie abbreuiatur & intercipitur : Atqui Filum ipfum Vite | producere; ac Mortem, pet Refolutionem Simplicem, | & Atrophiam Senilem, fensim obrepentem,ad tempus fummouere ; Árgumennim eft, quod nemo ex Medi- cis pro dignitate tractauit. Neque veró fubcat animos | Hominum ille Scrupulus, ac fi hec Res Fato & Di- | uinz Prouidentiz commiffa, in Artis Officium .& Munus iam primüm à nobis tcuocarctur : Prouidentia enim proculdubio Mortes quafcunque, fiuc ex violen- tià, fiuc ex Morbis, fiue cx Decurfu atatis, paritér regit; Neque tamen ideo Przuentiones & Remedia excludit. Ars autem & Induftria Humana; Natura & Fato; non " LEN x ^ ^ imperant,fed fubminiflrant. Verüm de hàc Parte;pauló | poft dicemus; hac tantüm intereà prafari; ne quis tertium iftud Officium Medicinz, cum duobus priori: bus, ( quod feré adbüc fa&um. efl,) imperite con- fundar. ud li T Quod ad Officium zuendeSanitatis attinet, ( ex O- ficijs predictis Medicinz primum ) multi deco fcrip- ferunt, L:sz& Qvanrvs. ferunt, cüm in alijsrebus fatis imperité, tüm nimiüm ( vt atbitramur ) Dele&tui Ciborum, minüs quàm par eft, Quantitati corum tribuenres. Quin & in Quantira- teipsà, tanquam Philofophi Morales, Medtocritatem nimis laudàrunt; Cüm & Ieiunia in confuctudinem verfa, & Victus liberalis, cui quis affücuctit, meliüs Sa- nitatem tueantur, quam iftz Mediocritares, quz Na- turam ignauam fere reddunt, neque Excefsás neque In- digentiz, cüm opus fucrit, patientem. Exercitaionum autem Species, quz in Sanitate tuendà plurimüm pol- lent, nemo ex Medicis bené diflinxit, aut annotauit ; | cüm vix inueniatur aliqua Inclinatio in Morbum, qua non Exercitatione. quàdam proprià corrigi poffit. Morbis Renum Globorum Lufus conuenit, Pulmo- num Sagittario; Stomachi Deambulatio & Geftatio, atque alijsaliz. Verum cüm hzc Pars,de Valetudinir Con- fermatione, fccundum totum tra&tata fit, Defe&us mino- xes perequi non eft noftri Inftituti: A KT Quod veró ad Curationem Morborum attinet, Illa de- tiüm pars eft Mediciza, in quà plurimum Laboris in- fümptum eft, licec Fru&tu fatis tenui. Continet autem Doétrinam dc Morbis, quibus Corpus humanum fubij- citur; vnàcum corundem Cauffis;S ymptomatibus; & Me- delis; 1n hoc fecundo Officio Medicize, multa funt qua defiderantur; Ex his pauca fed maximé infignia, proponemus, quz enumeraffc fatis duxerimus, abíquc aliquà Ordinis, aut Methodi lege. Primum eft, Intermiffio Diligentiz iius Happocratis, Xtlisadmodüm & accuratz.; cüi moris erac. Narrati- uam.componere, Cafuum circa /Egrotos [pecialium ; referendo qualis fuiffet Morbi Natura, qualis Medica- rio, qualis Euentus. * Atque huius rei na&is nobis iam Exemplum, tam proprium atque infigne, in co fcilicet viro, qui tanquàm Parens Artis habitus eft; minime opus crit. Exemplum: aliquod forinfecum, ab alienis Artibus 107 3198 /De Zlugmentis Scientiarum » Artibus petere; Veluti à Prudentià Iurifconfültorum, quibus nihil antiquius, quàm illuftriores Cafus, & no- uas Decifiones, Ícriptis mandare ; quó meliüs fead fu- turos Cafus muniant, & inftruant. Iftam proinde Coz- tinuationem Medicinalium Narrationum defiderari video ; przferdm in vnum Corpus cum diligentià & iudicio digeftam ; Quam tamen non intelligo ita fieri debere amplam, vt plané Vulgata, & qua quotidie obueniant, excipiat, (Id enim infinitum quiddam eflet, neque ad rem ;) Necrursüs tam anguftam, vt folummodo Mi- rabilia & Stupenda ( Id quod à nonnullis fa&um eft ) complectatur. Multa enim in Modo rei, & Circurn- ftanrijs eius, noua funt, quz in Gezereipfo, noua non funt : Quiautem ad obferuandum adijciet Animum, ci ctiàm, inrebus qua vulgares videntur, multa obfer- uatu digna occurrent, . * Item in Di/quifitionibus Auatomicis fieri folet, vc qua Corpori Humanoin cvniuer[im competant, ca diligencif- fimé, víque ad curiofitatem, & in minimis quibufque, notentur : Át circa evarietatem, quie in diuerfis Corporibus reperitur, Medicorum diligentia fatifcit. Ideóque 4z- tomiam Sümplicem luculentiflimé tractari affero ; Anato- miam Comparatam. defiderari Ítatuo. (Partes enim fingu- las recte perícrutantur Homines, carumque Corf/fZen- tias, Figuras, Situs ; led illarum Partium diuer[am in. di- uerfis Hominibus Figuram & Conditionem, minüs obfer- uant, Atque huius Omiffionis cauffam, non aliam effe arbitramur, quam (aes ad primam Inquifitionem, in- Ípc&tio vnius aut alterius J"Mnatomie fu ecere poffit ; ad poftcriorem ver, ( quz Comparatiua eft, & cafum re- cipit, ) neceffe eft, vt plurimarum Diffe&tionum attenta & perfpicax Obferuatio adhibeatur ; Prior etiàm res eft, in quà Homines do&tijin prelectionibus fuis, & in coc- tu Áftantium, fe iactare poffunt : at fecunda ca cft, qua tacità & diutinà Experientià tantüm, acquiri. poteft; Illud Li:isz& Qvanrvs Illud intereà. minimé dubium eft, quod internarum Partium Figura & Structura, parüm admodüm Exter- norum Membrorum Varietati & Lincamentis cedat; Quodque Corda,aut Iecinora, aut Ventriculi;tam diffi- milia fiat in Hominibus, quàm aut Frontes, aut Nafi, aut Aurcs.. Atque in his ipíis differentijs Partium In- ternarum, reperiuntur fzpiüs CaufJe contineates multo- rum Morborum; quod non attendentes Medici, Hu- morcs intetdum minime delinquentes criminantur ; cüm ipfa Mechanica Partis alicuius Fabrica in culpà fi. Io quorum Morborum Curà, opera luditur, fi ad- hibeantur Medicinz alterantes, ( quia Res Alteratio- nem non recipit) fed emendanda Res cít, & accom- modanda, feu pailianda, per Victüs Regimen, & Medi- cinas familiares, Similitér, ad Anatomian: comparatam pertinent, accurate Obferuationes;tam Hmorum omni- genim,quam PesEigiorum (9 Imprefrionum Morborum, in Corporibus varijs diffectis ; Etenim. Huwmores in. Aga- tomis, tanquam Purgamenta & Faflidia fer& pratcr- mitti folerit, cüm tamen inpximis neceffarium fit no- tare, quales & quàm multiplices fint Humorum diffc- rentum Species (non nimium in hàc re tribuen- do Diuifionibus corum receptis) qui in Corpore Humano aliquando inueniantur ; Et in quibu: Cauitatibus, & Receptaculi, quilibet ipforum, Se- des & Nidulos fuos figere pouflimüm folcac; quo. quc iuuamento aut damno; atque his fimilia. Iti- dém Peigis, & Impreffiones morborum, 6c. Interio- rum Partim ab ijs Leffones 8: Deuaslationes, in diuer- Kis Auatomijs cam diligentià notanda ; Nempe, Apoftc- ma:a, Vicera, Solutiones Continuitatis, Putrefactiones, Exefiones,Confumptiones ; Rursüis Con:ractiones,Ex- tenfiones; Conuulfiones, Luxationes , Diílocationes, Obftracaones, Repletiones, Tumores ; vnà cum om- nibus Materijs Przter-Naturalibus, quz in Corpot: Humano "De Zugmentis Scientiarum, | Humano inueniuntur, (vcluti Calculis, Carnofitati- | bus, Tuberibus, Vermibus, & huiufmodi: ) Hac (in- quam) omnia, & his fimilia, per cam, quam diximus, | Anatomia comparatam, & multorum Medicorum Ex- perimenta in vnum collata, magnà cum curáà perquirti & componi debent. At Parietas ifta. Accidentium in Anatomicis aut perfun&torié tractatur, aut filentio pre- teritur. De illo veró altero Defe&tucirca Aatomiam,(nempe quod non fieri confueucrit in Corporibus Viuis) quid attinet dicere? Res enim hzc Odiofa, & Barbara, & à Celfo re&té Damnata. Neque tamen illud minüs verum eft, (quodannotatum fuit à Prifcis ) Poros com- plures, & Meatus, & Pertufiones, quz funt ex Subti- lioribusin Anatomicis Diffectionibus non comparere; quippe quz in Cadaueribus occluduntur & latent; cüm in Viuentibus dilatentur, & poffent cffe confpicui. Iraque,vt & Vfui confulátur fimul & Humanitati, non cít omrurió reijcienda Anatomia Viuorsim,neque ad for- tuiras Chirurgicorum Infpe&iones ( quod Celíus fecit) remittenda ; cüm hoc ipfüm bené expediri poffit; per Diffe&ionem Brutorum Viuorum, quz, non obftante fuarum Partium diffimilitudine ab Humanis, huic In- quifitioni, adhibito iudicio, fatisfacerepoflint. — Item in Inquifitionc illorum de Morzis, inueniunt Morbos complures , quos Infanabiles decernunt; alios iam inde à Principio Morborum, alios poft talem quampiam Periodum. lta vtL.Syllz & Triumuiro-- ram Profcriptiones , Res nihili fucrint, pre Medico- rum Profcriptionibus, per quas tot Homines iniquiffi- mis Edictis Morti dedunt; Quorum tamen plurimi minore cum difficultate euadunt, quàm illi olim inter Profcriptiones Romanas. Neque igitur dubitabo in- ter Defiderata xeponere Opus aliquod de Curationibus Morborum, qui habentur pro. In/anabilibus; vt euo- centur fd Lisz& QvanTvs. ceritur & excitentur Medici aliqui egregij, & magna- nimi,qui huic Operi (quantum largitur Natura rerum) incumb»ant; quando hoc ipfum, £sZos zmorbos pronun ciare in[anabiles, Neglectum. & Incuriam veluti Lege fanciat; & Ignoranuam ab Infamià eximat. Ite yt paulo vlteriüs infittam : Etiàm plané cen- feo ad officium Medici pertinere; non tantüm vt $api- tatem reSHituat ; verüm etiàm vc Dolores & Cruciatus Morborum mtiget : Neque id ipfum folumm do,ciüm illa Mitigatio Doloris; veluti Symptomaris perieulofi, ad conualefcéntiam faciat. & conducar ; iimó veró cüm abiectà prorsus omni Sanitatis fpe, Exce/Jums tancüm rabeat éV/it4 magis lenem & placidum. Siquidem non parua eft Foelicia 1s pars, (quam übitantoperé precari | foleoat Auguitus Cztar) illa Eutbazafía ; Quz etiàm obízruata e.t in Exceffu Antonini Pjj, quando non tam. Mori videretur, quàm. dulci & alto Soporc excipi. Scribitur etiàm. de Epicuro, quod boc ipfam fibi pro- -&uraaerit ;,cüm enim Morbuscius haberetur pro defpe- rato; Ventriculum. &. Seufus,^Meri-largiore hauftu, & ingurgitariune ob:uit ; vnde illàd ia Epiprammáa:e, | — Hinc fbygias ebriu& baufit. aquas. "Vano fcilicet Stygij Latcis Amaritudinem fuftulit. A: noftris Temporibus, Medicis quaíi Religio cft, /Eg:o- tis, poftquam deplorati fint, a(lidere; vbi meo iudicio, -fiQfficio fuojatque adeó Humianirauü ipft decffe nolint, :& Arcern. edicere, &- diligentiam przftare deberent, quà Animam agentes; facilis: & mitius & Virà demi -grent.. Hancautem Partem, Inquifitionem de Euwba- 380fía exteriori ( ad differentiam eius Eutbanafe, qua Anima przparaticnem refpicit) appellamus, eaimique inter Defiderata reponimus: Item in. Curationibus Morborum illud generalicét 4z- | yfiderari xeperio ;, Quod Medici huiufce ZEratis,licet ge- aerales Iutentiones (Curationum nón malé perfequantüt, 013: Dd parti 201 De Alugmentts Scientiarum.» particulares tamen Medicinat, qux ad Curationcs Mor- borum fingulozum, proprietate quàdam fpectant, aut non bené nórunt, aut non religios obferuant. Nam Medici Traditionum & Experientiz probate Fru- ctum, Magiftraliratibus fuis deftruxerunt, & fuftule- runt; Addendo, & demendo, & mutando circa Medi- cinas, prout ijs libitum fuerit; & feré Phatmacopoe- orum more, Quid pro Quo fübftiruendo ; ita fuperbé impcrantes Medicinz, vt Medicina non ampliós impe- rct Morbo. Demptis enim Theriacà, & Mithridauo; & fortafsé Diafcordio, & Confectione Alkermes, & paucis alijs Medicinis, ad nullà ferà certa Pharmaca Íc religiose & feueré aftringuri;, Nam Medicamenta illa, quz in Officinis proftant venalia, potiüs in prom- ptu funt àd Intentiones Generales , quàm accommo- data & propria ad Curátiones Particulares ; Siquidem Ípeciatim. nullum Morbuüm magnopceté refpiciunt,ve- rüm generatim ad Obflru&tiones aperiendas, Conco- &tioncs confertandas, Intemperics alterandas pertinent. Atque hinc przcipué'fit, vt Empyrici & Verulz [zpe-- numcró in curandis Morbis focliciüs operentur, quàm Medici eruditi; quia Medicinarum Probatarum Con- fc&tionem & Compofitionem fidclitér & fcrupulosé | retinent. Equidem memini Medicum quendam apud. nos in Ánglià, Practicà celebrem, Religione propé Iudeum, Librorum lectione tanquam Arabem , foli-. tum dicere; Medici «vesiri Europei funt quidem viri | docti ; [ed mon norunt particulares curationes morborum. Quinetiam idem ludere folebat, :parüm decoré, di- cendo, Medicos nostros fimiles effe Epifcopis y ligandi 2 | foluendi claues. babere, 49" nibil amplihs. Sed vt erio quod res eft dicamus ; Plurimüm referre cenfemus,fi Medici aliqui, & eruditione & practicá infigniores, Opus aliquod conficiant, de Medicinis "ae & experimentalibus, ad Morbos Particulares. py quod eciosà LbissR QvanTvs. Ípeciosà quis ratione nixus, exiftimet decere Medi- cum doctum, (habità ratione Complexionis /Egro- rum, /Eratis, Tempeítatis anat, Contuetudinum , & huiufmodi) potius Medicioas ex tempore aptare,quàm certis aliquibus prafcripüis iafiflere ; id fallax Res eft, & Experientie non fatis attribuit, Iudicio plus ni- mis. Sané quemadmodüm in Rep. Roman , Ciues erant vüliflimi, & optimé detabahi qui aut Confu- les Populo fauebant, aut Tribuni in Partes Senatás inclioabant: ita in hàc Materià, de quà agimus, Mc- dicos eos probamus qui aut in magnà Erudidone, traditiones Experientiz plurimüm faciunt ; aut in Practicà infigni, Methodos & Generalia Artis non afpernaatur. Modificationes veró Medicinarum ( fi- quando fi: opus eas adbibere) potius in Vehiculis ea- rum exercenda funt, quàni ifi ipfo Corpore Medici- marum; in quo nil nouandum , ab(que euidenti ne- ceíflitate.. Hanc igitur Partem; que de Medicisi Au- tbentictz, & Pofitiui tractet, defiderari ftatuimus. Res autem eft; qua tentari non. debet, abfque acri & fc- uero Iudicio, & tanquam irí Synodo Medicorum Ícle£ctorum. UL ! Item, inter Praeparationes Medicinarum, mirari fu- | bit ( przíertim cüm Medicine ex Mineralibus à Chy- micis in tantum euectz & celebrate fint; cámque tales Medicinz tutiüs adhibeantur ad Exteriota, quam intró fuma^tur) neminem adhàc inuentum , qui per Axtem; Thermas Naturales, & Fontes Medicinales imi- tari annixus fuerit ; cüm tamen in confeffo fit, Ther- mas illas & Fontes, Virtutes fuas; ex Venis Minerali- um, per qua$ permeant, nancifci : Quinetiam, in ma- nifeftum liuius rei documentum; bene nóric Huma- na Induflria, difcetnere & diftinguere per Separatio- ncs quafdam, ex quo genere Mineralium,huiufmodi Aqua inficiantur; veluti an ex Sulphure , Vitriolo, Dd Chalybe, 203 24. "De Zugmenti Scientiarum.» Chalybe, aut aliquo fimili ? Qua naturalis Aquarum tinctura, fiad Artiticiofas compofitiones reduci poffer; fuerit in poteftate Hominis, & plura genera earum ( prout vfus poftulat ) efficere; & temperamentum ip- farum pro arbitrio regere, Hanc igitur Partem, de Imitatione Nature in Balneis Artificialibus ( xe proculdu- bió & vtili,& in promptu) defiderari cenfemüs. Ne veró. fingula fcrupulofiüis. excquamur, quam vel Inftituto noftro, vel huiufce Traétatüs Naturz con- venit, claudemus hanc Partem; Defec&tüs alterius cu- iuídam enumceratione, qui maximi nobis videtur mó- menti ; Nimirüm, quod Medendi ratio, quz obtiruit; | fit nimio plus compendio[a, quam vt Infignealiquid aut Arduum pra ftare poffit. Ecenim iudicio noftro, opi- nio fuerit magis blanda, quàm. vera, íi quis cx- iftimet Medicamentum aliquod tam potens: aut. fe- lix fieri poffe, vt Vfüs. eius. fimplex, Curationi alicui. grandiori fufhciat. Mirabilis profécto foret Oratio, qua. pronuntiata, aut etiàm faepius repetita, Vitiumaliquod Animo ;penitüs infitum aut inuetera- tum, corrigere aut tollere poffit. Longe cercé abeft: Vcrüm quz in Naturà eximié poffunt & pollent, funt Ordo, Profecutio, Series; Viciflitudo Artificiofa. Quz, | licet maius quoddam in, przcipiendo iudicium, maio- remquein parendo cohflantiam, requirant ; tamen Ef- fc&uum magnitudine abunde rem compenfant. Exfi autem ex Opera Medicorum quotidianà, quam, inui- fendo, affidendo, prafcribendo; ZEgrotis praftant, pu- taret quifpiam haud fcgnitér ipfos Curationem períc- qui ; atque in càdem, certà quádam vià, infifterc : Ta: mén fi quisca, quz praícribere & miniftrare foleant Medici, acuriüs introfpiciat, inueniet pleraque vacilla- tionis & Inconftantiz plena, & quzex tempore exco- gitentur, & in Mentem illis vgpiant, abíque certo ali- quo, aut przuifo Curationis tramite. Debucrant au- b C tem LiseRg Qvwanrvs, tem &zam abinido, poft Morbum bene perfpectum & cognitum, Seriem curandi ordinatam meditari, neque ab cà: abfque graui Caufsà, difcedere. Arque fciant pro certo Medici, poffe ( exempli gratia) tria fortafsà, aut uatuor Medicamenta; ad Morbum aliquem grauem curandum recté prafcribi,. qua debito ordine; & dcbi- to in:cruallo fumpta, Curauonem przítent: quorum fingula, íi per fc tantüm fumerentur, aut fi ordo in- ucrteretür, aut interuallomi nonferuaretur;fuctitit pror- fus nocitura. Nequétsmen id. volumus; vt ómnis fcru- pulofa & fuperftitiofa: curandi Ratio in prctio fit tan- uam. optima, ( non tnagis quam omuis 77 arcta, cvia lit ad Cun : ) verüm vt qué recta fit Via, ac arcta & difücilis. Flanc autem Partem, quam F/m medicinale cvocabim;u, defiderari ponimus. - Atque hac illa. funt; qua in:Docfrina Medicine, de Curatione Morborum, deft- | derámus ; . nift. quod refte. Vnicum, - quod pluris eft quim illa omnia. Defiératur nimirüm P/ilofopbia Na- iuralis Vera & Actiua, cui Medicine Scientia ae dificetür. Gatertun illa non eit huiufce Tractatás,- 9 055 s "Tertiam; Partem. Medicize, pofuimus llam de Pyo- lougatione Vite; quz noua eft, & Zefideratur; Eftque oibium Nobililfima. : Si enim: tale aliquid inueniri polli; non verfabitiir ràántàm Medicina in Curatiorum fordibus; nec Mediciipfi propter Neceffitatem folummo- do Ponorabuntur ; cd. vtique propter. onum Mortali- bus; cx tertenis; quaír maximum ; cuius poterint effe, lecundüm Deum, Difpenfatores & Ádminiftri. Licet enim Muzdus Homini Chriftiano, ad Terram promifíio- tiis contendenti, tanquàm Ereus fit ; tamen in Eretro ipfo proficifcentibusCalceos & Veftes ( Corpus fcilicet moftrum;quod Animz loco Tegminis eft)mini atteri, Grazie Diuinz Munus quoddam zftimandü.Hàc de rc, quia eft ex optimis,eámque inter Defiderata pofuimus,cx morcnoftrej& Monita dabimus,& Indicia,& Przcepta. Primo «De Zlugmentis Scientiarum.» Primó zonemus, ex. Scriptoribus, circa hoc Argu- mentum, neminem effe, qui aliquid Magni, nc dica- mus aliquid Sani, repererit. Ariftoteles certé Com- mentarium de hoc edidit perpufillum, in quo nonni- hil ineft Acutij quàd Ipfe Omnia effe vult, vt folet. At Receritiores tam ofcitantér, & füperftitiosé, de hoc Ícripfcrunt, vt Árgumentum ipfum ob eorum vanita- tem, tanquam vanum & vecors haberi coeperit. |»... Secundó monemus, ipfas Interitiones, qua hüc fpe- &ant, Medicorum, Res nihili effe; & Cogitationes Hominum à re potiüs abducere, quàm veríus eam dirigere. Sermocinantur enim, Mortem in Deftituti- onc Calidi & Humidi confiftere: Deberi itaque Ca- lorem Naturalem confortari, Humorem autem Radi- calem foueri; Perinde ac fi hzc res Iufculis, aut La- &ucis & Maluis, aut Amydo, aut Iuiubis, aut rursüs Aromatibus, aut Vino gencrofo;aut ctiàm Spiritu Vini, & Olcis Chymicis,confici poffit; Quz omnia obfunt potiüs, quàm profunt. | Tertio monem, vt Homines nugari definant, nec tam faciles fint, vt credant, grande illud opus, quale eft Nature Curfum remorari & rcemoucrtere, poffe Hauftu aliquo Matutino, aut Vfu alicuius Pretiofz Medicinz, ad exitum perduci; Non Auro potabili, non Margaritarum Eflentijs, & fimilibus Nugis ; fed vt pro certo habeant, Prolongationem Vite eíle rem opcerofam, & quz ex compluribus Remedijs, atque eorum inter fe Connexionc idoncà, conftet: Neque cnim quifquam ita ftupidus effc deber, vt credat,quod ' nunquàm fa&um eft adhüc, id ficri iam polle, nili per modos etiàm nunquàm tentatos. Quarto tonemis,vt Homines rité animaduertant & diftinguant,circa ea,qu« ad Vitam fanam,& ca, qux ad Vitam longam, conferre poffunt. Sunt enim nonnulla, quz ad Spirituum Alacritatem, & Fundionum * ur, LisrR Qvanrvs. bur, & Morbos arcendos, profunr; qux tarnen de Íummáà Vitz detrahunt, & Atrophiam fenilem abfque Morbis accclerant: Sunt & alia, qux ad Prolonga- tionem Vitz, & Atrophiam fenilern longiüs fummo- uendam iuuant ; fed tamen non vífurpantur abfque pe- riculo Valctudinis ; Adeó vt qui ijs vtentur ad Prolon- gationem Vitz, debcant fimul Incommodis occurrere, quz alioquia ex corum vfu füperuenire poffit, Atque Monita hactenus dedimus. : Quod ad Isdicia attinet; Tale huius rei (quam Animo meumur ) Plaíia eft. Conferuantur. res. & durant duobus Modis : Aut in Jdenzitare fua ; Aut per Reparationem. Yn Identitate/ fu4 5. vx Mufca, aut For- wca in $uccino 5; Flos, aut Pomum, aut Lignum in Con[eruatorys Niualibus , Cadauer inter. Balfàma:;. Pet Reparationzm , vv ia Flammá , & in. Mechanicis. Operanti add Prologgationem V'ite, vtroque genere vten- dum cft, (difiuncta minus poffunt) Corpufque Hu- manum conferuandum , quemadinodüm — Jpanimat confcruantur: Ac rursüs quemadmodüm F/amma conferuatur ; Ác denique quadamtenüs vt Mecbanica conferuantur. Tres igitur funt ad prolongandamV itam Intentiones: Rerardatio Confumptionis , Probitas Repa- rationt: ; & Renouatio eius quod eapit "vererafcere. Con- fumptio fit à duabus Depredationibur ;/— Depradatione Spiritüs Inmati ; Gc Depradanone Acris Ambientis. Proribitio vuriufque duplex; Aut fi Agentia illa &aat minüs Predatoria , aut fi Parientia ( Succi fcilicet Cor- potis) reddantur miniis Depredabilia, Spiritus fit mi- nus Predatorius , fv auc. fübflantia denfeiur, vt in. vfu Opiatorum à Nitratorum, & in Contriffationibus ; Aut Qumtitate minuatur, vc in Distis Pytbagoricis & Monafticis ; Aut Motu. leniatur, vt in Otio & Tvan- quilitate. der ambiens fit minüs | Predatoriw, fi aut miuus incalefear à Radijs Solis, vt in Rggionibus fri- gidioribus, 207 208 "De. /ugmentis Scientiarum.» gidioribus ; in Speluncis ; in. Montibus; & in Columnis Anachoretarum :.. Auc. (ummoueatur à. Corpore, vc in Cute den[2, & in plumis Auium, & in cv[u Olei & Vn- guentorum abfque Aromatibus. — Sheci Corporis. xed- duntur minüs depredabiles, fi aut Duri facti fimt ; aut Rofcidi fiuc oleofr. — Duri, vt in Viétu affero; vita in Frigido; Exercitationibus robuflis s Balneis quibufdam Mineralibus. Rofcidi, vc in vfu. Duicium, & abflinen- tid à Salfis & Acidis, & maximé omnium, in rali Mi- flione Potás, qux fit Parum valdé euim & fub- tilium , ablque tamen omni Aerzmoni aut. Acedine s. Reparatio fit per. Alimenta , Alimentatio autem pro- mouetur quatüor Modis ; Per Comcocionem Vifce. | ns rum ad Extrufionem |. Alimenti, Nt in. confortantibus Vi[cera principalia; Per: Excitationem. Partium. Exte- riorum ad Aitratlionem Alimenti, vt 1n Exercitatio- sibus & Fricationibus debitis, atque Vuttionibus qui- buídam & .Balmeis appropriatis ,. Per Prapatationem Alinienti ipiis, vt faciliàs fc infinuet, & Digeftiones | ipfas quadamtenüs anticipet, vt in varijs & artificio- fis Modis Cibi condiendi , Potts mi[cendi ; Panis fer- mentandi, & horum trium Virtutes in vmm. redigen- di; Per Confortationem. ipfius. "vIrimi A&tus Affimila- tomis, vt in Sommo tempeskiw, Gc Applicationibus quibufdam exterioribus... Renowatio cius. quod ccerit vetera[cere, fit duobus Modis ; vel per Intenerationein Habits (Corporis ipfius, vt in vfa. Malaciff/ationum. ex Balneis, Emplaffris, & Vnélionibus ; qua: talia fint vt imprimant , non extrabant :. Vel per. Expurgationem Succi "peteris, & Subflitutionem Succi noui, vt in. tem- peftiuis & repetitis Purgationibus , Sanguinis Miffioni: bus, & Di«etis attenuantibus, qux Florem Corporis r ftituunt,. Atque de Indicis ha&enüs. | Pracepta, quanquam ex ipfis Indicis plurima pof- fint deduci; tria tamen veluti prxcipua fubiungere vifum Listen Qvanrvs. vifum e(t. Pracipizu primo, vt Prolongatio Vite ex- pectetur potius à Diztis Statis, quàm à Regimine ali- quo Victüs familiari; aut etiam à Medicamentorum Paricularium Excellentià. Etenim, quz tantà Virtute pollent, vt Naturam retroucttere valeant ; fotüiora ple- runque funt, & potentiora ad alterandum , quàm vt fimul in aliquà Medicinà componi, multo minüs in Vic&tu familiari interfpergi poffint. Supereft itaque vt feriatim, & regularitér, & ad Tempora certa, & vicibus ceris recurrentia, adbibeantur. Secundó precipimus, vc Prolongatio Vita, expectetur potius ab Operatione in Spiritus, & à Malaciffatione | Paruüum, quàm à Modis Alimentandi. Etenim, cüm | Corpus humanum, eiufque Fabrica (imiffis externis ) à tribus patiatur; Spiriribus fcilicet; Partibus; & Ali- | mehtis ; Via Prolongationis Vite: per. Alimentandi Modos longa eít ; atque per multas ambages & cir- cuirus; Át vix per Operationies fuper Spiritus, & fuper Partes,multó breuiores funt, & quibus citius ad Finem defideratum peruenitur; Eo quod Spiritus fübitó pati- antur, & à Vaporibus, & ab Affe&tibus, dux miris mo- disin cos poffunt;Partes item, per Balnea,aut V nguenta, aut Emplaftra, qua fubitas etiam Impreffiones faciunt. | Terub precipimu, quod Malaciffatio Parium per Exterius, fieri debet, per Confubitantialia, Imprimentia, & Occludentia: (Confubskantialia enim beneuolo Par- tium amplexu libentér-excipiuntor, & proprié mala- ciffant. Imprimentia autem, & Virtutem Malaciffan- tium, tarquam Vehicula, faciliiis & altiüs deducunt, atque ipfa Partes nonmhil expandunt.. Occ/uZentia au- rem, Virtutem vtrorumque :etinent;& paulifpér figunt, & Perfpirationem, qux eft res Malaciffationi oppofita, (quia. Humidum emitti) cohibent. Itaque per bac ttia ; (fed potiüsordine difpofita, & fuccedenria, quàm commixta; ) Res abfoluitur. Interim in hàc Parte mo- !) Ec ce IGI, 210 De Zugmentis Scientiarum.» nemus, non cam effe Intentionem Malaciffationis, vt nutriat Partes per Exterius; fed tantüm vt eas reddat magis idoneas ad Nutriendum. Quicquid enim magis Aridum eft, minüs eft A&tiuumad Affimilandum. At- que dc Prolongatione Vite, qua cft Pars tertia Medicine nouitér aícripta, haec dicta fint. Veniamus ad Cofineticam, quz certé Partes habet Ci- uiles, Partes rursus Effoeminatas. Corporis enim Mun- ditia, & Decor honeftus, re&? exiftimatur promanare à Modcftià quàdam Morum, & à Reuerentià ; inprimis erga Deum, cuius Creaturz fumus ; tum erga Societa. tem, in quà degimus ; cum ctiam crga noímetipfos, quos nonminüs, imó magis quàm alios rcuereti debe- mus. Verüm Adulterinailla Decoratio, quz Fucos & Pigmenta adhibet, digna certe eft illis Defectibus, qui eam fempér comitantur ; cüm non fit, aut ad fallen- dum fatis ingeniofa, autad vtendum fatis commoda, autad Salubritatem fatis tuta & innocua. Miramurau- | tem prauam hanc confuctudinem Fucandi, Leges Cen- forias, tam Ecclefiafticas quàm Ciuiles ( qua alias in Luxuriam circa Veftes, aut Cultus Capillorum effoemi- natos, admodüm fuerint feuera ) ita diü fugiffe. Legi- mus certé de Iexabele, quod Pigmentis faciem obliuc- rit; verüm de Eff/era, & Iuditba, nil tale perhibetur. Pergamus ad Jthleticam ; Eam feníu intelligimus paulo largiori, quàm accipi confucuit. Hüc enim refe- rimus, quicquid verfatur circa conciliandá qualemcun- que( quam Corpus humanum fufcipit ) Habilitatem ; fiue fit Agilitatis, fiuc Tolerantie. — Quarum. Ailitas duas habet Partes, Robur & Velocitatem : Ac Tolerantia | itidem duas, vel Indigentiarum Naturalium patientiam; velin Cruciatibus Fortitudinem. Quorum omnium,vide- mus fzpenumceró Exempla infignia, in Practicà Funam- bulorum; in duro victu Hominum quorundam Bar- barorum; in Stupendis viribus Maniacorum; & in con- .LisgR Qva RT V.S, 211 conftantià nonnullorum . inter: exquifita/ "Tormenta Imó fi aliqua alia reperiatur Facultas, qua in priorem Partitionem non cadit ( qualis in. Frinatoribus íxpé confpicitury qui mirifice Anhelitüm cohibere poffunt) ad hanc ipfam Artem: aggregári: volutnus. | Atque quod ialia fieri quandóque poffint , monifeftiffimum cít; A: Poilofophia & inquifitio Cauffarum circa .ca- dem feré neglecta iacet; Hancarbitramur ob Cauffam, quód Hominibus. perfuafum fit buiufmodi Magilte- ra Nature, folummodó vel .ex: peculiari: certorum Hominum indole, ( quz fub Difciplinam non cadit; ) vclà diutinà, ab Annis vfque Puerilibus, confuetudt ne, ( qua potriüs imperari quam doceri folet ) obtirierc. Quod ctfi vcrum prorsüs non fit; tamen Defecfus: hu- iuímodi Rerum quidattinct notare? Certaminacnim Olympica iam diu. ceffarunt ;; Tum etiàmain eiufmodi rcbus Mediocritas fufficit ad. vfum ; ;Excellentia-au- tcm Mercecarie. cuidam Oftentationi fere;inferuit. .';Poítremó :accedimus ad. Arztes -Foluptarias. - Ex fc- cundum feníus ipfos dilperdce, funt : Oculos oble&at przcipue Picforia, cum alijs Artibusinmmeris, ( qux ad Magniticentiam Ípectant) circa ZEdificia;! Hortos, Veítes, Vafa, Calices, Gemmas, & fimilia: Aures de- mulcet. Mfca, qua. tattà Vocum, Spiritüs; ' Chorda- rum, Vaticta:e, & apparatu, inftéu&ta eft. Olim etiam Hydraulica, pro. Coryphais quibufdam Aris eius ha- bia funt, quz nunc prope obfoleuerunt.. Atque Artes, quz ad Vitum, aut Auditum fpectant, prz:alijs praci- pue Liberales habita (unt. ; Senfus hi duo magis cafti ; Scientiz magis eruditz.; quippe qui etiam Matbemati- cam, vcluti Ancillam, in Familijs fuis habeané : Etiam Altera ad Memoriam. & Demonftrationes ;; Altera: ad Mores & Affe&us Animi nonnihil refpicit. Reliquo- | ram Senfaum Oblectationes, atque Artes circa ipfos, minis in honure funt ; veluti Luxuriz quam Magnifi- e 2 . centix De Augih entm Scientiarum.» ceniiz: propiores, Vnguenta, Odoramenta, Deliciz & Cupedix Menfarümi;-maximé dutem Incitamenta Li- bidinis, re&ius Cenfóre quàm Doctore indigent. Op- | timé fan& à quibufdatr annotatum eft, tia(centibus & | crefcentibus Rebufpub; Artes Militares florere ; in fta- tu & culmine pofitis Liberales; àrad declinationem & | decafum vergentibus Volupratias." Hic veró /Etas no- : ftra; vereor rie canquám in decafü felicitatis, in Artes voluptatiàs inclinet; Quare ifta rüiffa faciámus. Cum | | & Senfum,ad Doctrinam de Anima reijcimus ; fiquidem | Anima Partes in his duobus funt potiofes. "Atque fic | Docfrinam, qua cirta Corpus Hominis verfatur (quod. Anima pto T abernaculo duntaxa: eft ) claudimus. f CAPYT L:ssa QvaRTvs. Ciivi^lIf tPartitio Philofophia Hünian circa Ani- mam, i5 Doctrinam de Spiraculo ; «7 Doctrinam de. Animà Scafibili |» Productà. Partitio fecunda eiufdem P'hi- lofophiz, is Doctrinam de Subftanui e Facultaubus Anime; c7 Doárinam de V fa, c? Obiectis Pacultatum. ef p- pendices due.Docrinz de | Facultatibus - Animz ; Doctrina de -Diuination* INa- - turali : em Doctrina: dé Fafcinatione. «Diflrilutio Facultatum Anime S;nfibi- i ism Meum à "s Senlum... CE — " itinicibh dta Anima bhumim?; ( AU & cuiüs Thcfautis, ómnes cztérie Docfrize AS] deprompuz fuot." Eiüs du fune Parcs; S Alcera cractat de Avima (Rational, qux Di- uic ett; ? Klteta dédrratiónali, que communis ett cum Brütis. Nótauitrius adtem pauló fupctiüs ( vbi de For- mis loquebamur) diffctentés 1llàs duas Apiinarum Ema- nadones, qua in primà vitiufque Creationé, fe dant conípiciendas ; Ntmirüm, quod altera Ortum habue- rit à Spiraculo Dei; Alterá é Morricibus Elementorum. Nam de 4Arime Rationalis Genératione Primitiuà, ita ait Scriptura, Formdtit Hominem de limo Terra, jpi- rawit in' Faciem eius Spiraculum Vite. At Generatio | Anime Irtationalis, fiue Brutorum, facta elt per Verba ilia, Producat Aqua ; Producat Terra ; Haec autern Ani ma ( qaalis eft ia Horiine) Anime Rationali Organum tantum 213 21 ; "De Zlugmentis Ócientiarum » tantüm eft, atque Originem habet, & ipfa quoque, quemadmodum in Prutis, é Limo. Terrz : Neque enim di&um eft, Formauit Corpus Hominis de Limo Terré ; led Formauit. Hominem; integrum Icilicet Ho- minem, excepto illo Spiraculo. Quamobrem Parrem | primam 2Docrine Generalis, circa. Animam Humanam, | Do&rinam de Spiraculó appellabimus ; Sécundarn vero, Dotlrinam de Animá Senfibili fiae Produétà. Neque ta- men, cüni hacteüus | (Philofapbiám folam | wactemus (quippe Sacram Theologiam in Fine Operis icollocaui- mus) Partitionem iftam à T/eo/ogia mutuaremus, nifi étiàm cur principijs Pbzlofopbie conueniret. Plurimz enia & maxime funt Animé Humane pracellenüz fupra Animas Brutorum, etiàm Philofophanubus fecun- dum Senfum manifeftz. Vbicunqucautem tot & can- tarum inuenitur Excellentiarum Symbolurmi;ibi meritó [émpér cónftitui debet Differeritia fpecifica, Itaque nobis non nimiüm plácet; confufa illà '& promifcua Philofophorum de Asime Funttionibus Tractatio ; ac fi Anima Humana, Gradu: porius quàm Specie, difcrimi- nata effet ab A4nimá Brutorum ; Non alitér quàm Sol in- ter Aftra,aut Áurum inter Meralla. ; ONU Subiungenda eft eriàm Partitio alia Docfrite Gene- ralis citca. Animam Humanam, antéquàm de. Specicbus fufius loquamur. Etenim, qux de Speciebus pofteà dicemus, vtramquc Partitionem, tum illam-quam iam modo pofuimus, tum iftam quam nunc proponemus, fimul tra&abunt. Secunda igitür Partitio fit, in Doctri- nam, dc Substantia & Facultatibus Anima , & Do£hrinam de Vfu et Obietlis Facultatum, |... 3 Pramiffis itaque his Partitionibus geminis, ad Spe- cies accedamus. . Doctrina dc Spiraculo, cademque de |. Substantia Anime Rationalis, complectitur Inquifitiones illas de Naturà eius; Vtrum Natiua fit 2lla, an Aduen- |. titia ; Separabilis, an Infeparabilis , Mortalis, an Immor- talis ; 1 ES Lisr& Qvanrvs. talis ; quatens Legibus Materie alligatayquatens misim ; & fimilia? Qua veró huius funt Generis, licet etiàm in Philofophià, & diligentiorem & altiorem Inquifitio- nem fubire poffint, quàm adhüc habctur ; vtcunque ta- men ia fine, Religioni determinanda & diffinienda tc- &iüs tranfmitti cenfemus : Alitér enim, Erroribus haud paucis, & Seufüs Illufionibus omnino exponentur. Ete- nitn, cum Sub[lantia Anima, Creationc füà, non fücrit extrácta aut deducta, ex Mafsà Coeli & Tetrz, fed im- mediate infpirata à Deo ; Cámque Leges Coeli & Ter- tz. fint propria Subiecta Philofophiz ; quomodó poffit | Cogaitio de Sub[lantia Anime Rationalis ex Philofo- phià peti & haberi? Quinimó ab càdem Infpiratione Diuinà hauriatur, à quà Su/fZantia Animé primo chzia- nauit. ! Doctrina vero de Anima Senfibili fiue Producta, etiàm quatenus ad SubfZantiam cius; veré inquiritur : t ca In- quifitio riobis quafi Zefiderar videtur. Quid enim ad Doctrinam de Subflantia Anime faciunt, Actus vltimw, & Forma Corporis, & huiufmodi Nugz Logica ? JAni- ma fiquidem Senfibilis iuc Brutorum, plané Sübftantia Corporca cenfenda eft, à Calore attenuata, & facta In- uifibilis ; Aura (inquam ) ex Naturà Flámmceà & Aereá conflata; Acris mollicie ad Impre(fionem recipiendam, Ignis vigore ad A&ionem vibrandam dotata; partim ex Oleofis, partim ex Aqueis nutrita; Corpore obdu- &a, atque in Animalibus perfectis in Cápite przcipué locata, 1n Neruis percurrens ; & Sanguine fpirituofo Artcriarum refe&ta & reparatà; quemadmodüm Ber- natdinus Telefius, & Difcipülüis eius Auguftinus Do- nius, aliquà ex patte;non orüninó inurilitérjafferucrunt. Itaque de hàc Doctrina, diligentior fiat Inquifitio : Eo magis, quod hac Res non bené intellectá, Opiniones füperftitiofas, & plan& contaminatas, & Dignitatem dnime Humane peffimé conculcantes,de Meterpucbóf, & 21$ a1 | duas; qua & ipíz, quemadmodüm tractantur; potiüs /De Augmenti Scientiarum o & Luflrationibus Animarum pex Periodos Annorum, de- nique denimis propinquà Agzm« Humana crga. Animas Brutorum pet omnia Cognatione, peperit. Eft autem hzc Anima in Brutis Anima principalis, cuius Corpus Bru- torum Organum; In Homine autem, Organum tan- tüm & ipfa Anime Rationali ; 8 Spiritis potius Appel- latione, quàm Anime indigetari poffit. Atque de $u5- flantiá Anima hactenus. . Facultates autem Anima notiffima funt ; Intelle&tus, Ratio, Pbantafia, Memoria, "Ippetitus, Voluntas, denique vniucríz illz, circa qua verfaatur Scientiz Logice, & Etbicz: Sed in Doctrina de Anima , Origines ipfarum tractari debent, idque phyfice, prout Anima innata fint, & adhareant: Fas tantüm ipfarum, & Obiecta, illis alteris Artibus, deputantur. Atque in hac parte, nihil cgregij. ( vt nobis videtur ) adhüc repertum eft ;. quanquàm defderari eam haud fané dixerimus. Habet euam Pars ifta, De Facultatibus Anime, Appendices Fumos nobis exhibuerunt; quàni Flammam aliquam lucidam Veritatis: Altera harum eft Doctrina de Diui- natione Naturali ; Altera de Fafcinatione. ^ 007 Diuinationem ab. Aptiquis, nec malé, in duas Partes | diuifam habemus; JArtificialem, & Naturalem::: Artiff- cialis Ratiocinando, ex Indicatione Signorum, Przdi-- &ionem colligit ; Naturalz, cxipsà Animi przfenfione intcrnà, abfque Signorum.A dminiculis, przfagit, Arzi-. fícialis duplex ; Alteraargumentatur ex Cauffz ; Altera | ex Experimentis xantums coccà quàdam. Audoritáte: | Quz pofterior, vt plurimüm, fuperftitiofa eft; quales | crant Echnicorum Difciplinz ; circa Jpfpeéfionem Exto- . rum, Volatum Auium, &. fimilia. Eriàm: Chaldaeorum | AShrologia folennior, nón multo mélior.| Ac Artifrcialis Diuinatio. vtraque , inter: diucrfas | Scientias: fpargitur. | Haber 4s£rologus Prxdittiones fuas, ex fita. Aftrorum. | Habet. L:isz& Qvanrvs. Habet etiàm Medicus fuas, De Morte ingruente; De Conualcfcentià; De Symptomatibus Morborum fu- peruenturis, ex Vrinis, Pulfibus, Afpe&u /Egrorum, & fimilibus. Habet & Po/iticus fuas ; O Vrbem V«nalem, Q9 citb perituram, fi Emptorem inuenerit: Cuius Vati- cinij fides non dià morata eft; impleta primüm in Syllà, pofteà in Czare. Hüiufmodi igitur Predictio- nes, przfentis non funt Inftituti, verüm ad Artes pro- prias remitti debent. Naturalis autem Diuinatio, ex vi Ícilicet internà Ánimi Ortum habens, ea demüm eft, de quà nunc agitur. Hxc duplex eft ; Altera Naziua ; Altera per Ifluxum. Natiua hoc nititur Suppofitionis Fündamento; Quod Animain fe rédu&a, atque colle- &a; nec in Corporis Organa diffufa, hábeat ex vi pro- prià Effenuz fuz, aliquam Prznotionem Rerum futu- rarum : Illa vero optime cernitur, in Somnis, Ecftafi- Bis, Confinijs Mortis ; rarius inter Visilandum , aut 'cüm Corpus fanum fit ác validum. Huiufmodi vero ftatus Animi, procuratur feré, aut adiuuatur, ex Abfti- nentijs; atque illis Rebus, qua Animam à Muneribus Corporis exercendis maximé feuocant, vt fuà Naturá abfque Impeditionibus Exteriorum gaudere poffit. D- ninatio vero per Influxmm, hocaltero fuppofitionis Fun- dàmento nititur; Quod Anima, veluti Speculum, Illu- minationem quandam fecundariam, à Przfcieritia Dei, -& Spirituum excipiat; Cui etiàm idem, qui priori, "Status & Regimen Corporis confert. Eadem enim Animz feuocatio efficit, v£ & füà Naturà impenfiüs vtatur ; & Diuinorum Influxuum fit magis fufceptiua: Nifi quod in Diuinationibus per Influxum, Anima Fer- üore quodam, atque tanquàm Numinis przfentis Im- patienti (quz apud Ptifcos Sacri Furori? nominc vo- cabatur) corripiátur; In Diwinatione àutémi Natiuá, Quiceti potiüis & Vacationi propior fit. Fafcinatio autem , eft Vis &: Actus Imaginationis ET inten- 217 218 De Augmentü Scientiarum.» intenfiuus,in Corpus alterius : (Vim enim Imaginatio- nis fper Corpus proprium ipfius Imaginanus fupe- rius perftrinximus. ) In hoc genere Schola Paracelíi, & ementitx Naturalis Magie Cultores, tam fucrunt im- modici, vt Imaginationis Impetum & Apprehenfio- nem, Miracula-patranti Fidei xantüm non exequarint. Alij ad Similitudinem Veri propius accedentes ; cüm occultas Rerum Energías & Impreffiones, Senfuum Ir- radiationes , Contagionum de Corpore in. Corpus acutiüs intuerentut ; iri eam opinionem deuenerunt, vt multo magis à Spiritu in Spiritum ( cüm Spiritus prz Rebus omnibus fit, & ad Agendum ftrenuus, & ad Pa- üendum tener & mollis) Impreffiones, & Delationes,& Communicationes ficri poterint. Vnde increbuerunt Opiniones factz quafi Populares, De Genio fuperiori, De Hominibus quibufdam infauftis & orainofis, De I&ibus Amoris & Inuidiz; & aliz hisfimiles. Atque huic coniuncta eft Difquifitio, quomodo Zmaginatio intendi & fortificari poflit? Quippe fi Imaginatio for- tis rantarum fit virium, operz-pretium fuerit noffe,qui- bus modis eam exaltari; &- feipsà maiorem ficti detur? Atque hicobliqué, nec minüs periculose, fe infinuat Palliaio quedam , & Defenfio maxima Partis Ma- gie Caremonialis. Speciofus enim fucrit. Pratextus, Czremonias, Chara&eres, Incantationes; Gefticulatio- nes, Amuleta,& fimilia,non ex aliquotacito, aut Sacra- mentali cum malis Spiritibus contra&u, vires nancifci ; fed có pertinere tantüm, vt Imaginatio illius, qui his vtitur, roboretur & exaltetur: Quemadmodüm ctiàm in Religione, vfus Imaginum, ad Mentes Hominum in Rerum Contemplatione defigendas, & Deuotionem Precantium excitandam, inualuit. Áttamen mea talis cft Sententia; Etiamfi detur vim Imaginationis effe vtique potentem;atque infupér Cxremonias vim illam intendere Tranímiffiones, Virtutum Magncticarum Dclationes, : Lisrz& Qvanrvs. intendere & roborare ; pofito denique, quod adhibean- tur Czremoniz: ad hanc Intentionem finccré; atque tanquàm Remedium Phyficum, abíque aliquà vel mi- nimà cogitatione, dc inuitaudis per ipfas auxilijs Spiri- tuum ; haberi nihilominüs debent pro illicitis, propte- reà quod Sententiz illi Diuinz, aduerfus Hominem propter Peccatum latz, repügnent & recalcitrent, Iz füdore cvultüs comedes panem ttum. Siquidem Magia eius generis, egregios illos Fructus, quibus Deus Pretium Laborem conftituit, adipifcendos proponit, per pau- cas, cafque faciles, & minimé operofas Obferuantias. Superfunt Doctrine dux, quz ad Facultates Anima In- ferioris tiueSenfibilis,pracipué fpe&tant;vtpote qux cum Organis Corporeis maxime communicát.Áltera de Motu Voluntario; Altera dc Senfu. & Senfibili. In priori hará, cti- àm aliàs fatis iciuné inquifità,Vnnica Pars feré integra dc- eff. Etenim dc Ófficio, & Fabric&icómodà Neruorü & Mufculorü,& aliorum qua adhunc Motürequiruntur; Quzque. Pars Corporis quielcar dum alia moucatur ; "Tum quod huiufce Motás Re&or & quafi Auriga fit Imaginatio; adeó vt dimifsà Imagine ad: quám Motu; fertur, ftadim intercipiatur &'fiflàtur Motus ipfe, ( vc | üm deambulamus, fi alia. fubeat Cogitatio acris & defixa; continuó confiftimus ;) & alix nonnullz Sub- tilitates non malz, in Obferuationem & Inquifirio- nem iam pridém venerunt. Quomodo veró Compref- fiones, & Dilatationes, & Agitationcs Spirits, ( qui proculdubió Motás: Fons eft ) corpoream::& craffam | Partium Molem, flectat; excitet, aut pellat, adhàc di-- ligenterinquifitum. & tractatum rion eft... Neque mi- rum, cüm Animaip[aSenfibilis, hactenus potiüis pro En- tclechià. & .Functione quàdam habita fit; quam pro Subftantià. At quandó iam innotucrit, ipfam cffe Sub- "ftantiam Corpoream & Materiatam, neceffe eft eriàm, vt quibus nixibus, Aüra tam pufilla & tenera, Corpora à dup tam 219 «De Zugmentü Scientiarum.» tam craffa & dura, in Motu ponere poffit, inquiratur. De hàc Parte igitur, cüm zzfderetur, fiat Inquifitio. At deSenfu. & Senfibili, longé vberior & diligentior adhibita cft Inquifitio, tam in Trac&tatibus circa ca ge- neralibus, quamin Artibus fpecialibus, vtpoté Perfpe- &iua, Muficá : quam veré, nihil ad Inftitutum : quan- doquidem illa tanquàm Deferata ponere non liceat. Sunttamen duz Partes Nobiles & infignes, quas in hàc Doctrinà: defiderari ftatuimus :. Altera de Differen- tiá Perceptionis & Sen[is ; Alexa de Forma Lucis. Atque Differentiam. inter Perzeptionem & Sen[um, bené enucleatam, debuerant Philofophi 'Tractatibus fuis de Senf & Senfibili przmittere, vt rem. maximé fundamentalem. Videmus enim, quafi omnibus Cor- poribus Naturalibus; ineffe vim. manifeftam Percifi- endi , Etiàm Electionemi quandam Amica arple&en- di, Inimica: & Aliena. fugiendi. Nequc nos dc fübti- lioribus Percepiionibus tant&m loquimur ;. veluti cüm Magnes Ferrumaallicit; Flamma ad Naphtham affilit ; Bulla Bulla appróximáta coit; Radiatio ab Obiectoalbo | diffilit ; Corpus Animalis vtiliaaffimilat, inutilia excer- | nit; Spongiz Pars ( etiarà fuper Aquam eleuara ). A- | mutatur , nifi Operatiónem praxedat Perceptio Reci- proca. Percipit Corpus Méatus: quibus fe infinuat ; Calidum & Frigidum. tam acuté fercipét, vt Eius Per- | éeptio fit longe fubtilior quàm Ta&tüs Humani; qüi | tamen pro Calidi & Frigidi Normá habctur. Duplex igitur deprehenditur circa hancDocirizam Hominum | quam attrahit, Aerem expellit ; & huiufmodi ; Etenim | | quid attinet talia enumerare? Nullum: fiquidem Cor-. ' | pus ad aliud admotum, illud immutat, aut ab illo im- | Percipit Ympetum alterius Corporis; cui cedit ; Percipit | Amotionem alterius Corporis, à quo detinebatur; curn | fc recipit ; Percipit Diuulfionem fui Continui, cui ad. | Tempusrefiftit; vbiquedenique eft Pereeptio.Acr vero | Culpa; | Lis&gR Qvanrvs. Culpa; Alia, quod eam inta tam, & intra&tatam (cüm ramen fit Res nobiliffima ) plerunque reliquerunt : Alia, quod qui huic Contemplationi forté Animum adiccerunt, longiüs, quàm par eft, prouecti funt, & Sen[im Corporibus omnibus tribuerunt: vt piaculum fere fit Ramum Arboris auellere, ne forte inftar Poly- dori ingemifcat. Atdebuerant illi Differentiam Percep- tionis & Sensis, mon tantum in Comflarationc Senfibi- lium ad Infenfibilia, fecundum Corpus. integrum, explorare, ( veluti Plantarum. & Animalium; ) vcrüm | ciiam in Corpore ipfo Senfibili animaduertere, quid in Caufsà fit, cur tot Actiones expediantur, abíque omni tamen Senf4? Cur Alimenta digerantur, egerantur Humorcs & Succi, fursüm, deorsum, ferantur ; Cor & Pulfus vibrent; Vifcera, fua queque. Oprficia, ficut Officinz,producant ; & tamen hacc omnia, & complu- ra alia, abíq; Senis fiant» Veram Homines non fatis acuté, qualis fit Actio Sensás, viderunt; atque quod | Genus Corporis, quz Mora, qua Conduplicatio Im- preffionis.ad hoc requirantur, vt.Dolor vel Voluptas | Íequatur ? Denique Differentiam inter Perceptiouem lim- plicem, & Serfum,nullo modo noffe videntur; nec que tenus ficri. poffit Perceptio abíq; Senfy, Neque enim hzc Verborum tantüm Controueríia. eft, fed dc Re magni prorsüs Momenti. De hàc igitur Doéfriza ( vcinprimis vtili,& ad plurima fpe&ante ) melius inquiratur. Quan- doquidem eriàm circa hanc Rem Inícitiatantum apud nonnullos x Antiquis Philofophis potuerit, vc omni- bus fine difcrimine Cerporibus Animam infundi puta- ucint: Neque enim videbant, quomodó Morus cum | difcreione fieri potuerit abíque Senfv ; aux Senfus ad- | cfTe abfque Anima. eL De Forma Luciz, quod debita. non fa&a fuerit In- quifiio (prafertim cüm in Perfpectina ftrenug elaborà- runt Homines) ftupenda quzdam negligentia cenferi — —————— i ii ————T — — - t poflit. i; 221 /De lIugmentis Scientiarum.» pollit. Etenim, nec in Perfpettiua, nec aliàs, aliquid de Luce, quod valeat, inquifitum eft. Radiationes cius tra&antur, Origines minimé. Sed Collocatio demüm Perpettiue inter Matbematica, hunc ipfum Defectum, & alios fimiles peperit ; quia à Phyficis premature dif- ceffum eft. Tractatio autem de Luce, & Cauffis citis, in Phyficis rursus fuperftitiofa feré eft, taiquàm de Re inter Diuina & Nlturalia medià ; adeó vt quidam ex Platonicis, cam Materià ipsà aeter intróduxe- rint: Cüm enim Spatium effet difflatum, id primuri | Lumine, poftcà vero Corpore impletum fuiffe, vaniífi- mo commento afferuerunt : Quando tamen Scripturz Sacrz; Maffam Caeli & Terrz,tenebrofam,ante Lucem creatam, diferté pofüerint.. Quz veró phyfice, & fe- cundum Senfum de eà tractantur, ca ftatim ad Radia- tiones defcendunt, vt parüm Phyfice Inquifitionis circa hanc rem extet, Debit autem Homines Con- templationes fuas fubmittere paulifpér, & quid fit Cor- poribus omnibus Lacidis communc inquirere, tan- quàm de Form Lucis. Eterm quam immenfa eft corporis Differentia, ( fi ex dignitate confideren- tur) inter Solem & Lignum putridum, aut Squam- mas etiàm Pifcium putridas ? Inquirere etiàm debue- rant, quid tandem in caufsà fit, cur aliquaignefcant, & Lucem ex fc iaciant calefacta,alia minime? Ferrum, Me- talla, Lapides, Vitrum, Ligna,Oleum, Seuur, ab Igne; vel Flammam vibrant, vcl faltém rubefcunt : Ar Aqua; | Aet, acerrimo & tanquàm furenti Calore feruefa&ta;ni- hil tamen Lais adipifcuntur, nec fplendent, Quod fi | quis hoc có fieri putet, quod proprium fit Ignis /s- | cere, Aqua autem & Acr Igni omninó inimica fint ; Is fané nunquàm per Obfcura No&tis, in Aquá falsà tempeftate calidà, remigauit ; càm guttulas Aque ex Remorum Concuffione fubfilientes;micare & lucefcere videre potuiffet, Quod ctiàm fit in Spumá Maris fer- uentiore, |: Lis£R Qvanrvs. uentiore, quam Pu/monem Marinum vocant. Quid de- nique habent commune cum Flammá & Ignius, Ci- cendulaz & Luciolz ; & Mufca Indica, quz Cameram toram illuftrat; Et Oculi quorundam Animalium in Tenebris; & Saccharum iater radendumaut frangen- dum; & Sudor Equi no&te zftuosà feftinantis ; & Alia nonnulla? Quin & Hominestam parüm in hàc re vi- derunt, vt plerique Scintillas € Silice, Áerem attritum putent. Actamen quando Aer Calore non ignefcat, & Lucem manifeftó concipiat; quomodo tandem fit, vt Noc&uz, & Feles, & alia nonnulla Animalia, noctà cernant ? Adcó vt ipfi Aeri,( quandó Vifio abfque Luce noa tranfigatur) neceffe eft ineffe Lucem aliquam Na- tinam & genuinam, quamuis tenuem admodum & in- firmam, quz tamen fit Radijs Vifiuis huiufmodi Ani- malium proportionata, ijíque ad videndum fufficiat. Verüm huiufce Mali (vt plurimorum) Cauffa eft,quod Homines ex Inftantijs particularibus, Forma? Natura- rum Communes non clicuerunt ; Id quod nos tanquàm Subiectum proprium Metapbyfice pofuimus , Qua & ipfa Phyfice, fiue Do&frine de Natura Pars cft. Itaque de Formá & Originibus Lucis fiat Inquifitio, eáque inte- rim inter Defiderata ponatur. Átque de Doéirina circa fabstantiam Anime,tam Rationalis quàm Senfibiliscum Facultatibus fuis, atq; de eiufdem Doctrine Appen- dicibus, hec dicta fint. FRANCISCI 223 JUI cec infioumecg ate P ofte: (sb oo CL Lodo oat mM oh See CUo n) n | Ni hic 9 E "e pg 1 mm pibe — : à was Mie o8 p Bp 3O amer s^ lema) ITSELF dSÉ p TEN die ospan int id dene it » Do 'd- m WEG zi di T yrit " E1187! ni dipsa » ver m Ust A uy: L fs ocius "werd 1908 : $5 7 Ub Five strat tou tay cer "hti jii IO tabooaon v tnb to s A * ilie eclirieio? *4o: HC inob A. SE sesiticn v gli o33sf. obiniub* nemesá hic - LR iter obortieup.- "igneo óiiatine eee " CÁfoon ABS slivtigprr eie 9 ael T 3BC v nRA vai ;iptds odi: rd ja Asl ^ dob K c indt E chium A wes das Disat Hs dhesoc d wsic ci T LE MD rnpp de couonign (tub aA og d elitift o or sen ne "iion caf siot) eb bs stp discnediioqong tui ; boup. f; dila (itusrogtier qv) die sotaud x i 1:/1 eto. c odifllisiieq dittesfral PX fit solbboup Uf auisusib nod Asiqiiitso? cm L3 au. ane sse Se musiqoxp raf ——| ——9' € E m vouirtiapal se8 doa ostii D 2 di |. 6o »b suprA - arssicon svp ai Sin d Seo A rito t M& orna | "pos DU. dein rrt 2. Wwe c vi ) es -So445 sli eG: risblbis ob 00 Et I 2 rone og rege Die it CN odi o NY E bs dy | ib "3 i LAE E: TET (raten: Eu n yv ix io i Tw B [tionc e ug ii y 1 Ee FRANCISCI | BARONIS VERVLAMIO, VICE-COMITIS SANCTI ALBANI, DE "Dienitate &* Zlugméntis Scientiarum LiBER Qviurvs. AD REGEM 'SVV M. oai cae piri "Partitio Doctrinz circa V fuii e?* Obiecta Facultatum Anim Humanz, is Logi- cam; Etcdhicam. | Partirio Logice, in Artes Inueniendi ; Iudicandi ; R etinen- di; c? Tradendi; JE Ottrina circa Intellethum,( Rex optime) NB arque illa altera circa Voluntatem Ho- y) minis, ini Natalibus füis tanquam Ge- f melle funt. Eterrim Il/uminationz: Pu- N ritas & Arbitéiy Libertas, fimul incce- s perunt; fimul corruerunt." Neque da- tur in Vniuerfitate Rerü, ram intitha Sympathia, quàm illa Veri & Boni. Quo magis rubori fuerit Vitis doctis, 1 : Gg fh 225 226 "De Alugmenttis Scientiarum. f1 Scientià fint tanquàm Angeli Alati, Cupiditatibus veró, tanquàm Serpentes, qui humi reptant ; circum- gerentes Animas, inftar Speculi fané, fed Menftruari. . Venimus iam ad Docfrinam circa Vfum & Obiecta Facultatum. Anime Humana. YMla duas habet Partes, caque notiffimas, & confenfu receptas ; Logicam, & Ethicam : Nifi quod De£trinam Ciuilem, quz vulgó vt Pars Eibic« collocatur, iam anté emancipauerimus ; & in integram Doctrinam de Homine Congregato, fiue in Societate, conftituerimus ; hictantüm de Homine fzgre- gato tractantes. Logica de Intellectn & Ratione ; Ethica de Voluntate, Appetitu, & Affectibui differt: Altera De- créta, Altera. Acbiones progignit. Verum quidem ceít, quod Phantafia in vtráque Prouincià, tam Iudiciali quàm Miniftetiali, Legati cuiufdam, aut Internuncij, aut Procuratotis reciproci, vices gerit. Nam Senfus Idóla omnigena Phantafiz tradit, de quibus poftcà Ratio iudicat: At Ratio vicifsim Idóla electa, & pro- bata Phaántafiz tranfmittit, priufquàm fiat Executio Decteti. Siquidem Motum voluntarium perpetuo prz- cedit, emque incitat Phantafia : adcó vt Phantafaa fit vtrique tàm Rationi quàm Voluntad Inftrumentum commune: nifi quod lanus ifte Bifrons fit, & duas ob- uertat Facies: Facies enim Rationem afpiciens, Verita- tis habet Effigiem ; Facies autem Actionem afpiciens, Effigiem Bonitátis : Quz tamen fint Facies, Quales decete[fe fororum. Neque veró merus & nudus Internuncius eft Phanta- fia; fed Áuctoritatem non exiguam, vel accipit, vel vfürpat, przter Delationem fimplicem Mandati. Re&té enim Ariftoteles ; Id Imperij babet Anima in (Corpusquod Dominu in Mancipium : Ratio pero. in phantafram,quod in liberá Civitate MagisIratus in. Ciuem ; Ad quei poffit fuà vice redire Dominatio. Videmus enim quod in ijs, qux funt Fidei & Religionis, Phantafia fupra ipfam Rationem LiskR QviNTvsi Rationem fcandat & euehatur : Non qued Iluminatio Diuina locum habeat in Phantafià; (quiu podus in ipsà Arce Mentis & Intelle&üs :) verüm quemadmo- dum Gratia Diuina in Virtutibus, vtitur Motibus Vo- luniatis ; ica fimilitér Gratia Diuina in Illuminationi- bus vtitur Motibus Phantafiz; vnde fit vt Religio Íempér Aditum fibi ac Viam ad Animum. auzierit, er Similitudines, T'ypos, Parabolas, Vifiones, Infomnia.. Rursüs haud humile eft Regnum Phantafix in perfua- fionibus, à vi Eloquenüz infinuatis. Nam vbi per Qrarionis Artificia Hominum Animi demulcentur, in- flammantur, & in quamcunque Partem peraahuunrur ; totum illud fit per Exufcitationem Phantafiz; qua im- potens iam facta, non folàüm Rationi infultar, veràm | eidem vim quodammodo facit, partim occoecando, partim extimulando. Neque tamen Cauffa videtur, cur à Parcitione priore diícedamus. Nam Phanrafia Scien- tias fcré non parit : Siquidem Poefis ( qux à principio | Phantafiz attributa eft) pro Lufu potius Ingenij;quàm pro Scientià, habenda. Poteftatem autem Phantafi in Naturalibus, Do&rinz de Animà paulo anté affig- nauimus. Eam vero quam habet cum Rhetoricá coz- nationem, illi ipfi Arti; (de quà infrà tractabimus ) re- mitti par cft. Pars ifta Humane Pbilofophie, que ad Logicam fpc- &at, Ingeniorum plurimorum guttui ac palato minüs gxara eft ; & nihil aliud videtur quàm fpinofie Subrili- tatis Laqueus ac Tendicula. Nam ficut veré dicitur, Seientiam effe Animi pabulum ; ia in hoc Pabulo appe- tendo, & deligendo, plerique Palatum nacti funt Ifrac- litarum fimile in Deferto ; quos Cupido iüceffit redc- undi ad O/las Carnium, Manne autem faftidium cepit: Quz licet Cibus fuerit coeleftis, minüs ramen fenticba- tur almus & fapidus. Eodem modo (vt plurimàm ) ille Scientie placent, qua habent Infufionem nonnullam | G g 2 Carnium -—— -— pp lid - sm ue | quod visimyit Neceffe igitur eft, vétótidem di nt Artés "De Zugmenti BSctentiarum » Carnium magis efculentam ; Quales funt Historia Citti- di: Mores, Pridentia Piliticd, circa quas Hóminum Cu- pidirates, Tonidés, Fortunz vertuntur & occupatzx funt. | Ar iltud Dumen ficcum, plurimorum mollia & madida. Ingenia offendit, & torret. Caterüm vnamquamque rcm, proptià fi placet dignitate metiri, Rationales Screi- | ii« rcliquarami omnino Claues funt. Atque quem- admodum Mam: InSirumentum InSirumentorum, Ani | ma Forma Formarum, Xa & ille, Artes Artitin po- nendz fant. Neque foiüm dirigunt , Íed & robo-. rant; ficut Sagittandi Vfus & Hbitus , non tantüm | ici: vt — quis collimet; fed vt Arcum tendat. fortiorem. 03 | J"frtes Logice quatuor. numero funt ; diuifz ex Fini- bus fuis, in quos tendunt. Id enim agit Homo in Ra- tionalibus y Aut vt zpueniat Quod quafiuerit ; Aut iudicet. quod inuenerit , Aut retineat quod iudicauerit ; Autiradat Rationales. Ars. Inquifitiónis íeu Jnuentióntz 5 Ars ExA- | mini cài Iudicij ; ^ Ars Cuffodis leu Memorie ; 8 Nis | Elocutionis (cu Traditionis. Dé Hpfii un iam o figilladim dicemus. | ORB Tis] t Lista Qi vrwTvs. Ga rv. Tcl. Partito Inuentiuz,i2 Inuentiuam Artium; cr Argumentor um: Quodque prior barum (que eminet) defideretur. | Partito In- uentidz Artium, i5 Experientiam Lite- ratam;cz Organum Nouum, De/inéatio Experientiz Literatz, SNuentionis dux funt Species, .valdé pro- fe&ó inter fe difcrepantes ; Vna Arzium & Scientiarum ; altera Argumentorum. & | Sermonum. Priorem harum" defiderari prorsus pronuncio. Qui quidem ralis mibi videtur cffe Defe&us; ac fi'quis in Inuentario con- ficiendo Bonorum alicuius Defundti ita referat; Na- ]| merate pecunie sibil." Vt ehini €ztera omnia Pecunià ] parantur; ita & per lianc AgteÓs tdliqux'acquiruntur. Atque fict India Occidentális tiun quàm nobis inuen- tà fuiffet; nifi przcelliffee Acüs Náutica Inuentio ; li- cét Regiones illa immenfz j; Vér(orie Motus pufillus fit: Ita non eft cur miretur quifpiam, in "Artibus perlu- ftrandis & promouetidis,ampliorés Progreffus factos ^ 0207 non eff: ; quandoquidem Ars ipfa Inuzniendi & Perlu- | ffrandi Sctertias ha&enüis ignoretur, s ! ^- Haae Sciéntiz efrderari Partem plane ín confeffo efl. Primó enim Dialectica. nihil profitetur ,. imó nc Cogit quidein, de'zmueniendis: Aptibus, fiuc Mecbanicis, fiae (quas vocant ) Liberalibus ; Autctiàm de Illarum Operibus Hatüm vetü Jxiomatibus eliciendis; fed quafi pratetienis Homines alloauitür; & dimittit, edicens, vt Cuique in'fhs Ayte cyedaut. Celus vir prudens, non fo- ]àm Medicis (licec moris fic omnibus in laudes Artis | propria: De lugmentis Scientiarum.» propric effundi ) grauitér & ingenue, de Empyricis & Dogmaticis Medicorum Sectis loquens, fatetur ; Medi- camentad remedia priis fuiffe inuenta, de cauffis vero (7 rationibus. posteris difceptatum , om. ordine conuero, caufas ex natura rerum primb erutas fuiffe, eafque Inuen- tioni Remediorum preluxif[e. Ax Plato non femel innuit, bapticularia infinita e[[e , maxime rursis generalia minis certa documenta exbibere ; Medullam igitur Scientiarum, quá Artifex ab Imperito diflinguitur, im medijs propofitio- | nibus confi[lere, quas per fengulas Scientias tradidit Q9 do- | cuit experientia, Quin & illi, qui de Primis Rerum In- uentoribus, aut Scientiarum Originibus verba fece- runt, Cafum pouüs quam Artem celcbrárunt; Atque Animalia Bruta, Quadrupedes, Aucs, Pifces, Serpentes, magis quam Homines;.ganquam Sciendarum Docto- res,imtroduxerünt, ,.65:5. cao. ES j Diétamuum Genitrix Ditlea carpit ab. Ida, (Puberibus caulem. folis flore comantem, Pupureo, non illa feris incognita Capris ,.... Gramina, citi tengo, "volucres be[ere fagitta, Adeó vt minimé. mirum fit. ( càm in more ap Antiquos fuerit Rerum. vtilium. Inuentores confecra- , re) apud /Egyptios: Gentem prifcam, (cui plurimae | Artes initiafüa. debent, ) Templa plena fuiffe. Simula- chris Brutorum, Hominum veró. Simulachris prope vacua; : Omnigenimque Deum mon[lra, 49 latrator Anubis, Contrà Neptunum, Venerem, contráque |. Minernam, QU. 1232 ! i 9 Ój fr - Quod fimalis, ex traditione Crzcorum, Artes po- tius Hominibus vt Inuentoribus: tribuere; haudqua- quàm tamen dixeris Prometheum ad Ignis Inuentio- nem. Contemplationes adhibuiffe.; Aut. cüm Silicem primó percuterer,Scintillas expectaffe ; [cd cafa in illud ' incidiffe, atque ( vt aiunt) Furtum Ioui fciffe. y. vtad . ; rtium LissR Qviurvs. Artium Inuentionem quod attinet, Caprz Sylucftri pro Emplaftris, Pbilomelz pro Modulationibus Mufi- cis, Ibidi pro Lauationibus Inteftinorum, Operculo Ollz quod diffilijt pro Re Tormentarià, denique ( vt verbo dicamus ) Cafui, aut cuiuis alteri rei plus debea- mus, quam Diale&icz. Nec veró multó alitér fe ha- bet Modusille Inueniendi, quem recté defcribit Vir- gilius, Vt eoariat evfus meditando extunderet. Artes Paulatim Non enim alia hic proponitur Inueniendi Methodus, quam cuius Bruta ipfa funt capacia, & quam crebro vfurpant; nimirümattentiffimacirca vnam rem Solli- citudo, ciufque petpetua Exercitatio, quas fui confer- uandi neceflitas huiufinodi Animantübus imponit. Cicero enim veré admodüm ; J/fiu «vni rei deditw, 45 Naturam,Q7 Artem [ape cvincit. Quare fipradicetur de Hominibus, | : —— Labor oimnia evincit : Impróbu i9 duris corgens in rebus Egeflas : Etiàm de Brutis fimiliter quazritur, Quis expediwit pfittaco fuum. Xaigc? Coruo quis Au&or füit, vt magnà ficcitate lapillos immitteret Árbori cáuz, vbi Aquam forté confpexerit; vt furentem Laticem roftro poffet attingere? Quis vi- am monflrauit Apibus, qui per Ácrem, tanquàm va- ftum Marc, Agros floridos; lice inultüm ab Alueari- bus diffitos, folent petere, & Fauos fuos denuo repeterc? Quis Formicat docuit, vt Granain colliculo fuo repo- nenda circumroderet grilis, ne repofita germinarent, & Spem fuam illuderent? Quod fiin Verfuillo Virgilia- no quis notet Verbum illud Extwdere, quod Difhcul- tatem Rei; & Verburh illud Paulam, quod Tardita- tem ininuit ; tedibimus vnde profc&ti fumus, ad /Egyp- tiorum illes Deos ; cürn haétenüs Homines modice Rationis 231 232 inueniantur, & probentur; quz vitiofa plané cft, & in- De Zlugmentis Scientiarum » Rationis facultate, neutiquàm veró Officio Artis vfi fint, ad Inuenta detegenda. Secandó hoc ipfum quod afferimus, ( fi aduertatur pauló diligentius) demonftrat Induéfionis Forma, quam proponit Dialectica ; quà fcilicet Scientiarum Principia competens, & Naturam, tantüm abeft, vt perficiat, vt etiàm eam peruertat & detorqueat.. Quienim Modum acuté introfpexerit,quo Ros ifle /Ethercus Scientiarum, fimilis illi de quo loquitur Poeta, Aerei mellis celefHia Dona, ds IA Colligatur; ( Cüm & Scientiz ipfz ex Exemplis fingu- lis,partim Naturalibus, partim Arcificialibus, tanquàm Prati floribus & Horti, extrahantur ) reperiet profecto Animum fuapte fponte, & .natiuà' Indole, Jsduétzo- nein, loletaüs conficere, quam quz deícribitur à Dia- lecticis : Siquidem ex nudà. Enumeratione Particula- rium ( vt Diale&tici folent) vbi noa inuenitur Inftan- tia Contradictoria,. vitiose concluditur ; neque ali- quid aliud; huiufmodi Jvductio. producit; quam Con- ie&uram probabilem. Quis enim in fe recipiet, cüni Particularia quz quis nouit, aut.quorum meminit, ex vnà tantüm parte compareant; non delicefcerealiquod, quod omninó repugnet ? Perinde ac-fi Samuel - i- cuiffet in illis Ifai Filijs; quos coràm adductos vidcbat in Domo; & minime quafiuiffet Dauidem, qui.in Agro aberat. Atque hac Iduclionis Forma, ( fi vcrum omnino dicendum fit ) tam pinguis cft & craffa, vt in- | credibile videatur, tam acuta & fubülia Ingenia ( qua- | liain his Rebus Meditationes fuas exercuerunt ) potu- | iffe cam: Mundo obtnidere ;; Nifi illud in cauffa fuif- fe, quod Operà feftinatà ad Theorias & Dogmara | contendiffent ; Particularia autem, (.prefertim moram | in ijs longiorem ) ex faftu quodam & clatione Animi, | defpexiffenc. Illi enim Exempla, fiuc Inftantias Hio: | ares | LiszkRn QvrN 7v s. lares, vice Li&torum aut Viatorum adhibuerunt ad fum- moucndam Turbam, vt Dogmatibus fuis viam ape- rirent ; neutiquàm autem ca indeab initio in confilium aduocàrunt, vt legitima fieret & matura de Rerum Veritate Deliberatio. | Certé perculferit: Animos pia & religiofa quzdam Admiratio, cüm videamus eadem calcata veftigia, ad Errorem ducentia, in. Diuinis & Humanis. Quemadmodum enim in Diuinà Ve- ritate percipiendà, zgré quis in animum indu- cat, vt fiat tanquam Paruulus ; ita in Humaná per- difcendà, Prouectos vtique, Puerorum more, pri- ma Indu&ionum Elementa adhuc legere & rc- tráctare, res humilis exiftimatur, & quafi contem- nenda. | . Tertio, fi concedatur Principia Scientiarum,ex Iuda. &iione quà vtuntur, vcl Senfu & Experientià,re&té poffe conftitui ; certiffimum eft tamen, Axiomatainferiora ab ijs per Syllogifmum non poffe (in rebus Naturali- bus, quz participant ex Materià) recté & tutó deduci. In $ylogifimo enim fit Reductio Propofitionum ad Principia per Propofitiones medias. Fic autem fiuc Inueniendi (iuc Probandi Forma, in Scientijs Popularibus (veluti Etbicis, Politiciz, Legibut, & huiufmodi) locum habet: Imó & in Theologie; ; quandoquidém Deo pro Bonitate fuà placuerit captui Humano fe accommo- dare : Ac in P5yficiz, vbi Natura Opere, non Aduerfa- rius Árgumento conflringendus clt; elabitur p'ane Veritas ex Manibus; propter longé maiorem Natura- i lium. Operationum, quàm Verborum fubrilitatem Adeb vt íaccambente Syllogifimo, Inductionis ( vera fci- licer & Emendatz) officio vbique opus fit, tam ad Principia magis gencralia, quam ad Propofitiones in- feriores. :Nam Syllogiífmi ex Propofitionibus con- fitunr ; Propofitiones ex Verbis; Verba Notionum Tefferz funt; Quare íi Notiones ipfz (qua Verbo- Hh rum 245 De Zlugmentis Scientiarum » rum Animz funt) malé & varié, à rebus abílrahan- tur, tota Fabrica corruit. «Neque laboriofa vel con- Íequentiarum. Argumentorum , vel Veritatis Propoft- tionum Examinatio, rem in integrum vnquam refti- tuet ; cüm Érror fit (vt loquuntur Medici ) in Digeffi- one primá , qu à functionibus fequentibus non recti- ficarur, Non igitur abíque magnà & euidenti caufsà euenit, vt complures ex Philofophis ( Aliqui autem eorum maxiné infignes) Academici fuerint & Scep- tici, qui Scientiz Flumanz, & Syllepfmm certitudi- nem füftulerunt ; vltra Verifimilicudinem aut Proba- | bilitatem negantes cam pertingere. Inficias non iue- rim, vifum effe nonnullis, Socratem, cum Scientiz certitudinem à fe amoueret, per Ironiam tantüm hoc fecifle ; & Scientiam diffimulando fimulaffe ; R.enuncian- do fcilicet ijs quz manifeftó fciebat, vt eo. modo, cti- àm quz neíciebat, ícire putaretur. .Neque etiam in Recentiore Academià, ( quam amplexus cft Ci- cero) illa Opinio 4caialepfe admodüm fincceré culta fuit, Etenim qui Eloquentià floruerunt, hanc feré Scé&tam fibi defumpferunt, vtin vtramque Partem co- iosé differendi Gloriam affequerentur: vndeà vià illà rectà, per quam ad Veritatem pergere debuiffent, tan- quam ad Dcambulationes quaídam amcenas, Animi caufsà inftitutas, deflexum cft. Conftat ramen, non- nullos fparsim in vtràqueAcademiá, (veteri & Nou) multó magis inter Scepticos, Acatalepfam itam fim- plicitér & integré tenuiffe. /Verüm in hoc maximé | ab illis peccatum eft; quod Senfuum perceptiones ca- lumniabantur ; vnde $eiesias xadicitüs euellebant. Senfus veró, licet fzpenumeró Homines aur fallant, aut dcftituant, poffint tamen multà adiuti induflriàad Scientias fufficere ; Idque non tam ope Inflrumento- rum (licet & hzc quoquealiquácx parteprofint)quam Experimentorum eius generis, quz Obiecta fübrilio- ra, g Lisrz& Qviurvs. ra, quam pro Sen:üs Facultate, ad Obiecta fenfu com- prehenfibilia, producere queant. Debacrant autem potius, Defe&tum hác in parte, impuraffe Mentis tum Erroribus tum Contumaciz, (quz Rebus ipfis mori- gera efferecufac) & prauis Demonftrationibus, & mo- disratiocinandi, & concludendi, ex perceptione fen- Íuum, perperàm inftitutis. Hac autem loquimur, non quo Intelle&ui detrahatur, aut. Negotium to. tum deferatur; fed quo. Intellectui Auxilia conmo- da comparentur & fübminiftrentur; quibus Rerum Ardua, & Natura Obfcuritatem vincere poffunt, Nc- mo enim tanià pollet Macüs Conttantià, àut etiàm Habitu; vt rectam lineam dücere, aut perfectum Cir- culum circumícribere, manu libzrà poffit; quod ta- men ope Regulz, aut Circini, facere in promptu eft. Hzc igitur Res ipfa eft quam paramus, & ingenti conatu molimur ; vt fcilicet Mens per Artem fiat Rc- bus par; Vtque inuenitur 4rs quzdam Isdioj &. Dire&tionis, qua czteras Artes, earüámque Axiomara, atque Opera detegat, & inconfpectum det. — Hánc c- nim mceritó def derari pofüimus. ; Ars ilta Indicij (ita enim eam áppellabimus) duas ha- bet Partes : Aut enim defertur. Ipdicium ab Experimentis ad Experimenta; Aut ab Experimentis ad Axiomata, qux & ipla noua Experimenià defignent. — Priorem harum Experientiam | Literatam. noriinabimus , pofteriorem vero lsterpretationem nature , (iue Nouum Organum : Prior quidem (vr alibiattigimus) vix pro Arte haben- da eft, aut Parte Pbilofopbie, fed pro Sagacitate quàdam; vnde etiàm eam Venationem Panis (hoc nomen ex Fa- bulà mutuati)quandóque appellamus: Attamen quem. admodum poflit quis, in vià fuà, triplici modo pro- gredi ; Aut cüm palpat ipfe in tenebris ; Autcum alteri us manu ducatur, ipfe barum evidens ;' Aut denique cüm Vefligia Lumine adbibitoregat : Similitét cüm quis Ex- Hh perimeuta 235 "iiixdbar cdd "De Augmentis Scientiarum; perimenta. omnigena, ab[que vlla. [erie aut Methodo tentet, ca demüm mera elt Palpatio : Cüm veró zomulla co- tatur in experimentando direékione, 7 Ordine, perinde cft acfi Manu ducatur : Atque hoc illud cft quod per Ex- perientiam. Lüteratam, invelligimus.. Nam. Lumen ip- Jum, quod tertium fuit, ab Interpretatione Natura, iie | NouoOrgano,perendum eft. it : Literata Experientia, fmüe F'enatiofPanis modos Expc- rimentandi tractat : Eam. (cüm defidergri pofuerimus, neque Res fit plan perfpicua) pto more & luilituto noltro aliquatenus adumbrabimus. Modus Experimen- tandi prcipué procedit, Aut per P'ariationem Experi- menti; Aut per Produttionem Experimenti; Aut per Tran[lationem E xperimenti , Aut per Ipuerftonem E xperi- menti; Aut perCompulfionem Experimenti, Aut per Appli- cationem E xperimenti; Aut per Copulationem Experimen- ij; Aut denique per Sortes Experimenti, V niucríà vero ifta cohibira funt, citra Terminos Axiomatis alicuusin- ueniendi. Illa enim altera Pars de Nouo Qrgano,omnem | Tranfitionem Experimentorum in. Axiomata; aut cÁxto- matum in Experimenta, libi vindicat. | Variatio Experimenti fit primo in Materia ; fcilicet, quando Experimentumin iam cognitis, certa. Materize feré adhafit; nunc veroin illis,qua fimilis funt Speciei, tentetur : Veluti Cosfectio Papyri, in Panis Linteis tan- dim ptobara eft, in fericis mioimé, (nifi forté apud Chinenfes; ) Neque rursüs in Filaceis, compofitis ex Setis. & Pilis, ex quibus conficitur (quod vocamus) | Camcelotum ; Neque denique in Laneis, Goflipio, & Pellibus; quanquamhzc tria poftrema magis effc vi- dentur Heterogenea: Itaque admifceri poflint porius, quam per fe vtilia effe. Itera Infitio in Arboribus Frutti- feris, in. vfu eft ; In Arboribus Sylueflribus, raro ten- tata; licet perhibetur Vimum in VImum infitam mi- ras producere Foliorum Vmbras. Infitio etiam in ». ribus, bL:isz& Qyviwnrvs. 237 ribus, rara admodüm eft ; licet hoc iam coeperit fieri in Rofis Mufcatellis, quz Rofis Com nunibus. fclicitéc inoculantur. Euam Farianem in Carte Rei, inter Variationes ia Materia ponimus, | Videmus enim Sur- | eulum in Trunco Arboris inftum fchciis | pullulare; quam fi Terrz iudatur. Cur non & Semen Cepz, Capiti alterius Cepz: viridis inditum, feliciüs germi- net, quam fi nudz. Terrz commiffum fuerit? Atque hic Radix pro Trunco variarut; vt hzc res lnfitio | | quzdam in Radice videi poffit. /— Parzatio Experi- menti fi: fecundo in. Efficiente: Radij folis pet Specula comburenua, calore ita intenduntur, vt Matcriam, | quz Ignem facil? concipiat, accendere poffint: Num & Radij Lunz, per eadem, ad leniffimum aliquem | | Gradum Teporis a&uari poffunt; vt videamus, v- trum. Corpora omnia Cceleftia fint poteftate calida ? | Item Calores Radiofi pet Speculá fcilicet, intenduntur : Num etiam Calores Opaci (quales funt Lapidum & Metallorum antequàm candearir) idem. patiuntur, an porius funt Luminis in hác re Partes nonnulla ?. Item | Succinum 47 Gagates fricata paleas trahunt: Num eriàm &adlIgüem repefa&ta? — Variatio Experiment fit téruó in Quanto : circa quod diligens admodum eft adhiben- da Cura, càm hoc mult circumftent Erroces. Cre- dunt enim Homines, au&tà aut multiplica à Quanti- tit4tz, pro ratà augeri aut multiplicari Virtutem. Ecboc feré poltulant & fupponunt, tanquàm Res fit Ma- thematicz: cuiufdam certitudinis: Quod omnino fal- fillimum e(t. Globus plumbeus: vnius Librz à Turri. - demiffus. ( puta ) decem pulfuum fpatio, ad Terram defcendit; Num Globus duarum Librarum (in quo Impetus ifte Mots ( quem vocant.) Naturalis, dupli- can debet ) fpatio. quinque Pulfuum Terram feriet At ille quali feré tempore defcendet; neque acccelera- bitur iuxta Rationem Quanti. lém Sulphuris ( puta ) Drachma 238 /De Zugmenti Scientiarum.» Drachma cvna, Semilibrz Chalybis admifta, eam fluere faciet & colliquari : Numieitur Vncia fülphuris, qua- tuor Libris Chalybis, ad Colliquationem fufficiet? At illud non fequitur. - Certum enim eft, O£fZinatio- uem Materie in Patiente, per Quantitatem, augeriampli às; quam Afiuitatem Virtutis in Agente. Porró. Nimi- um zqué fallit, ac Parum, Etenim in Exco&omibu, & Depurationibus Metallorum, Exror cft familiaris ; vt ad Exco&ionem promouendam, aut Calorem Fornacis, aut additamenti, quod inijciunt, molem augeant. Ar illafupra Modum aucta Operationem impediunt; prop- tercà quod vi & acrimonià fuà, multum ex Mctallo puro in fumos vertant & afportent ; vt & iactura fiar; & Maffa, qua remanet, magis firobítinata & dura. Dc- bent igitur Homines Ludibrium illud Mulieris ZEfopi cogitare ; quz fpcrárat, ex duplicata Menfurà Hordei Gallinam fuam duo Oua quotidié parituram.. Ac illa impinguata nullum peperit. Prorsós non tutum fuc- rit alicui Experimento Naturali confidere, nifi facta füe- rit Probatio, & in minore, & in maiore Quasro. At- ue de V'ariatione Experimenti hactenus. Produtio Experimenti duplex ; Repetitio, & Extenfo ; Nimirüm, cum aut Experimentum iteratur, aut ad fubtili- ur quiddam evrgetur. Repetitionis Exemplum tale fit. Spi- ritus Vini fit ex Vino per Di(tillationem vnicam ; eftque Vino ipfo multóacrior & fortior : Nüm etiàm Spiri-- tus Vini ipfe deftillatus, fiue fublimatus, feipfum For- titudine zqué fuperabit ? At ffeperirio quoque non abí- que Fallacià eft : Etenim, tum fecunda Exalratio, prio- ris exceffum non zquat ; tum ctiàm Ízpenumceró per Iterationem E xperimenti, poft Statum fiue Acmen quan- | dam Operationis, tantüm abeft vt progrediatur ;Natu- ra, vt potiüs relabatur. Iudicium igitur in hác re ad- hibendum. Item Argentum Viwwn, in Linteo, aut aliàs, in medio plumbi liquefa&ti, cüm refrigeícere coeperit, inferum, | Liszg QviwTvs. 239 infertum, ftupefit ; nec ampliàs lui. Nüm & idem Argentum Viuum,fi fepiüs immiffüm fucrir,ita figetur; vtfiat Malleabile? ^ Extenfonis exemplum tale fit: A- qua im fummo pofrta, & penfilis facta, & per roftrum vi- trioblongum, in Vinum dilutum immerfaffTeparabit Aquamà Vino ; Vinoinfummum fe paulatim recipien- te, Áquà in imo fübfidente : Nüm etiàm, quemad- modüm Vinum & Aqua, ( Corpora fcilicet diuerfa) hoc ingenio fcparantur ; poflint quoque Partes Vini, ( Corporis nimirum integri, ) fubriliores à craffioribus feparari; vt fiat tanquàm Deftillatio per pondus; & ia fummoreperiatur aliquid Spiritui Vini proximum, fed forcé delicatius? Itém Magnzes Ferrum integrum trahit : Nüm etiàm Fruftum Magnetis, in Diffolutione Ferri immerfum, Ferruni ad fealliciet, & fe Ferro obducet? Itém;Verforiü Aci Nautic c ad Polos Mundi applicat: Nüm etiam eàdem vià & confecutione quà Cocleftia? Videlicet, vt fi quis Acum in cóntrario fitu, hoc cft, in pun&o Auftrali ponat, & paulifper teneatac deinde vim omittat: Nüm fortà Acus, ad Septentriones fe confc- rct, cligendo potiüs rotare pet" Occidentem in Situm defideratum, quàm per Orientem ? Itém, Aurum Argen- tumV iuum, iuxta pofitumymblbit. Nüm veró Aurum rc- | cipitillad Argentum Viuum intra fe, fine Extenfionc Molis fuz, vt fiat Maffa quedam ipfo Auro pondero- fior? Itém,Homines Memorie eruiunt colloecando Imagiues Perfonarum in. Locis. Nürà etiim idem affequentur (miílis Locis) & affinpendo Actiones aut Habitus Per- fonis? Atque de Produ£tione Experimenti hactenus. Tran[latio Experimenti vriplex; Aut à. Naturá evel Cafhin Artem ; Autab Arte evel Practica aliá in aliam ; Aut 2 Parte. alicuius Artis in Partem diuer[am eiu[dem. Tran[lationis à Natura aut (Cafu in Artem, Ynnumera funt Exempla: adeó vt omnes feré Artes Mechanicz, à.te- nuibus Initijs, Naturà aut Cafu przbitis, Ortum habu- erint. ————————— MM ————————————Ó 240 "De Zugmentis. Scientiarum. erint, Adagio receptum erat, Botrum contra Botrum citi- is maturefcere : Yd quod, de mutuis Amicitiae O peris & Officijs, increbuit..—. Ar Noftri Cydrz. ( Vini fcilicet ex Pomis) Confe&tores, hoc optimé imitantur. Cauent enim, n&fbma tundantur, aut. exprimantur, antequàm nonnullo tempore in. Áceruos coniecta mutuo con- tactu maturuerint ; Vnde nimia Pots aceditas emende- tur. ltém, Jridum Artificiofarum Imitatio ex alperfione fpif&à Guttalarum, ab Iridibus Naturalibus ex Nube rofcidà, facili ductu tranflata cft. | Itém Modw defillan- di, vel exalto peti, ex Imbribus fcilicet aut Rore; vel exhumili illo Experimento Guttarum, in Patinis, Ollis Aqua bullientis, fuperimpofuis, adharentium, defümi potuit. Tonitruaautem & Fulgura imitari. veritus quis effet, nifi Operculum Monachi illius Chymici, magno impctu & fragore, fubito in fublime iactum, fubmo- nuiffet. Verum quo hec Res magis Exemplis a- bundet, eó pauciora adducere Opus fucrir.. Debuc- rant autem Homines, fi illis vrilia inquirere vacaret, Naturalia Opificia & cbr fingulas, attente, & minutim, & ex compofito intueri ; & fecum pcrpetuó & acritér cogitare, quanam, ex ipfis ad Artes ransferri poffint Speculum 'enim Arts Natura. Nec pau- ciora funt Experimenta, qux ab rte in Artem, lcu à Praélicá in Pratticam transferri poffunt; licet hoc rariüs in vfü fit. Natura enim vbique omnibus oc- currit; at Ártes fingule Artificibus rantüm proprijs cognite funt. Specilla Ocularia ad. Vifum debilem iuuandum inuenta funt. INüm & comminifci quis queat aliquod Inftrumentum, quod Auribus appen- fum, Surdaftris ad Audiendum iuuet? Itém Iwbal[a- mationes 9 Mel Cadauera con[eruant ; Annon poflit ali- quid ex his, in Medicinam transferri, quod eriàm viuis Corporibus profit Irém Sieillorun Prattica in Cerá, Czmentis ,, & Plumbo antiqua fuit : At hac etiam, ImprefTioni LinER QvisNTvs. Impreffioni in Chartis, fiue Arti Typosraphicz, viam monftrauit. Item Sal zn Coquinaria carnes condit, idque melius Hyeme quàm /E(tate.. Annon hoc ad Balnca vtilitér transfrri poffit, eorumque temperamentum, aandó opus fucrit, vel imprimendum, vcl extrahen- dum? Item $44 in nupero Experimento, de (onglaciati- onibus. Artiffcialibus, magnas vires ad condeníandum obtinere reperitur. Annon poflit hoc. transferri ad . Condenfationes Metallorum; ci&m iampridém. no- tum fit, Aquas Fortes, ex nonnullis Salibus, compofi- tas, deijcere & precipitare Arenulas Auri , ex Mcrallis aliquibus, Auro iplo minus denfis ? Item Picioria Imagine Memoriam eirenouat. Annon hoc traductum eft in Artem cam, quam vocant, Memorie *- Dc his ia | gencre monitum fic; Quod nihil ad Imbrem quendam | Inuentorum vilium, eorundemque nouorum, velud | caelitàs deducendum, tantüm valere poffit; quantüm, fi Experimenta complutium Aftium Mecbanicarum; vni Homini, 4ut paucis, qui fe inuicem Colloquijs acuere poffint, in notitiam venerint; vt per hanc, quam dicimus,Experimentorum Tran[lationem, Attes Íe mutuó. | fouete, & veluticommixtione Radiorum, accendere | poffint. Quamuis enim Pa Rationalis per Organum longé maiora fpondeat ; attamen hac Sagacitas, per Experientiam literatam, plurima interini exijs, qua in proximo funt, in Genus Humanum, (tanquàm Miffi- lia apad Antiquos Donatiua, ) proijciet & fparger. Supercft illa Trawflatio de Parte Arti in Partem diuer- fam; quz parüm differt à Tranílatione. de Arte in Artem : Verüm quia J/frtes nonnullz Spatia magna occupánt, vt etiam Tranflationem. Experimentorum fer- re intrafeipfas poffint, hanc etiàm Speciem Tranflationis fubiungere vifum eft. Przcipué; quia magni prorsiis eftin nonnullà Arte Moment. Plurimum enim ad Artem Medicine amplificandam profuerit, fi. Experi- Ii menta 241 241 De tugmenti Scientiarum.» menta. Partis dius Medicine de (urationibus Morborum, ad Partesillas de Twenda. Sanitate & Prolongatione Vi- t£ transferantur. |. Si enim Opiatum aliquod izfgue, ad Spirituum, in Morbo Pefülenii, furibundam Incenfio- nem reprimendam, fuffecerit; non dubitet quifpiam, quin fimilealiquod, debità Dofi familiare redditum, e- tiàm Incenfionem eam. glifcentem, & obrcpentem, quz per ZEtatem fit, aliquà cx parte frznare, & rc- rardate poffit. /— Atque deTranflatione Experimenti ha- ctenüs. ; lnuerfto Experimenti fit, càm contrarium cius, quod Experimento conftat, probatur. | Exempli gratià: (a- lidum per Specula intenditur : Nüàm etiàm Frigidum? Item Calidum fe diffundendo, fertur tamen potius in Sur- fum : Num etiam Frigidum fe diffundendo, fertur magis in Deorsüm? Exempli gratià, Accipias Bacillum Ferre- um, illádque in vno fine calefacias; & deinde erigas Ferrum, parte calefactà fubtüs locat, in füperiore parte manu appofità, actutüm manum aduret ; parte autem calefactà füprà locata, & manu fubtüs, multo tardi- üs adurct.. INüm etiàm, fitotum Bacillum calefiat, & | Finis alter Niue, vel Spongià, in Aquá frigidà, tin&tà, madefiat ; Si Nix aut fpongia fuperius locetur, nüm (inquam) Frigus dcorsüm mittet citius, quam infcri- às locata,fursüm ? — Itém, Rad fole füpra Albusn diffi- liunt, fupra Nigrum congregantur : Nüm etiàm Vm- brz fuper Nigrum difperduntur; fuper Album con- gregantur?. Id quod in loco tenebrofo, Luce pet Fo- ramen exiguum tantüm immifsá, fieri videmus, vbi Imagines Rerum, qu foras funt, fuper Papyrum qua Alba eft excipiuntur, fuper Nigram minimé. ltem, Vena Frontit ad Dolorem Hemicranicuminciditur : Nüm etiam Hemicranium fcatificatur ad Sodam » Atque dc Inuevfione Experimenti hactenus. Compulfio Experimenti fit, vbi vrgetur & producitur Experi- | Lista QviNrvs. Experimentum , ad Anmhilationem, vel Priuationem Virtutis :- In reliquis enim Venationibus , Fera capi- tur tancüm ; Át in iftà, occiditur. Exeinplum Compul. foni: tale eft. Magnes Ferrum trabit :/ Vyge crgó Fer- rum, aut vrge Magnetem, vt amplius non fiat Ac- tractio : Veluti, nüm forté fi Magnes vítus fuerit, aut in Aquis Verdi maceratus, virtutem fuam depo- net, aut faltém remittet ? Cóhiri, fi Chalybs, aut Fer- rum in Crocum Martis redigantur, velin Chalybem quem vocant Przparatum, vi etiam in Aquà Forti fol- uantur, nüm adhuc ea allicia Magnes? Rursüs, Maz- nes Ferrum trabit per Vniuerfa, que nouimus, Medià ; Nempe fi interponatur Aurum, Argentum, Virum: Vrgeigitur aliquod Medium, fi fieri poffit, quod Vir- ratem intercipiat ;; Proberur Argentum Viuum; Pro- bentur Oleum, Gummi , Carbo ignitus, & ália, ua adhuc probata Hon fuae: Itém, Iptrodnéta fint nuper Pérfpicilla, quz Vifibilia Minuta, DW modis multi- e "Vrge vfum corum; val Species tam pu- illas, vc ampliàs non valeant; vel ita grandiufculas, vt confundantur. Scilicet, Nüm poterint illà in Vri- nà, clare detegere ea, quz aliàs non perfpicerentut? Nüm poterint in Géritiis; ex omni parte puris , & ni- nidis, grana aut nubeculasconfpicienda dare? Nüm & Puluifcula in Sole (qux Democrito pto Átomis | fuis, & Principijs Rerum, dalf ffimé obijciebantur) tan- quam Cotpora erandiufcula monftrare? Nüm Pul- uerem cráffiufculum ; ex Cinnabari, & Cerufsá, ita oftendere diti; vt appareant liie Granula Ra- bra, illic Alba ? Nüm rursus, Imagines maiores (pu- ta Faciem, Oculum, &c.) ir tantum multiplicatas oltendere, in quantum, Pulicem, aut Vermiculum? Num Byffütm, aut. huiufmodi Textile .LiGtéüm de: licatius, & paulo apertius, ia foraminatum 'often- dere, ac fi effet Rete?» Verüm in Compulfionibws Ex- Es *- perimentorum | ———- | | F. —MM M a € 244. /De lugmentts Scientiarum.» perimentorum vinis moramur, quia feré extra limites Experientie Literate cadunt, & ad Cauf/a5, & Axioma- ta, & Nouun Organum potius fpe&ant. — Vbicunque enim fit Negatiua, aut Priuatiua, aut Exclufiua; coe- pit iam przberi Lux nonnulla ad Jwuentionem Forma- rum. Atquede Compulffone Experimenti hactenüs. Applicatio Experimenti hil aliud eft, quàm ingeni- ofa I raductio cius, ad Experimentum aliud aliquod v- üle. Exemplum tale fit. Corpora queque [uar babent Dimenfiones, fta pondera: Auxum plus Pondceris, mi- nus Dimeníionis quaaf Árgentum ; Aqua quam Vinum. Ab hoc traducitur Experimentum vtile; Vt ex Menfurá impletá, & pondcereexcepto, poffis digno- Ícere quantum Argenti fuerit admixtum Auro, vel A- |. qua Vino ; quod fuit &&ps illud Archimedis. Item, Carnes in nonnullis Cells citius putrefrunt, quàm in alijs : Vile fuerit, Experimentum hoc traducere, ad digno- Ícendos Aeres, magis aut minus falubres, ad Habitati- onem ; vbi fcilicef Carnes diutius vindicentur à Puire- dine: Poffit idem applicari, ad reuelandas Salubriores aut peftilentiores Tempeftates Anni. Verüm innume- ra funteiufmodi. Euigilent modó Homines, & Oculos perpetuó;aliàs ad Naturam Rerumyaliàs ad Vfus Huma- | nos vertant.Átque de Applicatione Experimenti hactenüs, | Copulatio Experimenti cft. Applicationum Nexus & | Catena ; càm quz fingula profutura non fuiffent ad | víum aliquem, connexa valeant : Exempli gratià ; Rofa» | aut Fructus ferotinos babere cupis ; Hoc fiet, fi Gemmas | precociores auellas; Idem fiet, fi Radices, vfque ad | Ver adultum, denudes, & Acriexponas; At muktó ma- | gis ficopuletur vtrunque. Itém, Adrefrgerandum max- mé faciunt Glacies, Q2 Nitrum , Vitrunque commixtum multó magis. Verüm & hzc res per lc perfpicua eft. | Axtamen fallacia ei fzpé fubeffe poffit, (vt & omnibus, | vbi defunt 4xiomata) Si Copula fiat ex Rebus, qua di- | ueris, | LiseR Quviwrvs. uerfis, & quafi pugnantibus modis, operantur. Atque de Copulatione Experiment hactenus. Rcítant Sortes Experimenti.. Hic verb: Experirmen- tandi Modus, plané Irrationalis eft, & qua(i Furiofus; cüm aliquid experiri velle Animum fubcar, non quia aut Ratio, aut aliquod aliud Experimentum te ad illud deducat, fed prorsüs, quia fimilis res adhüc nunquàm tentata fuit, Haud tamenício, an in hàc ipsà re ( de quànunc agimus ) non aliquid magni lateat : fi in- quam omnem Lapidem in Naturà moueas. Magna- liaenim Naturz feré extra vias tritas, & Ofbitas notas iacent, vt;etiàm Abfurditas rci aliquando iuuer.. Ac fi Ratio fimul comitetur; id eft; vc & manifeftum fit; fi mule Experimentum nunquàm tentatum fuiffe, & ta- men Cauffa fubíir magna cur tentetur ; tum vero hzc res cx optimis eft, & plané Sinus Naturx excutit. Ex- empli gratià: In Opefátione Igsis, [aber aliquod Corpw Naturale, altcrum horum hactenüs femper cuénit, vt aucaliquideiolecs( veláci Flaafág, 8 Fímhus;in Coa- buftione vulgari ).aut falém fiat Separauo: Parriim lo- calis, & ad.monnullam diftantiam; vt.in Detlillatione, vbi feces fübfident, vapores in. Receptacula, poftquàm luferint, congregantut. At Deffillarionem Clau[ani, ( ica enim eam vocare poffümus ) nero. mortalium adhüc tentauit: Verifimileautem videtur vim Caloris, f1in- tta Clauftra Corporis; fua in alteraudo edat facinora ; cüm nec ia&tura fiat Corporis, nec etiáfn liberatio ; tüm demüm hunc Materiz Proteum; veluti Manicis deten- tum, ad complures transformationes adacturam ; fi modo Calor ita temperetur &alternetur, vt non fiat Vaforum Confractio. : Eft enim hzc res Matrici firailis Naturali, vbi Calocoperatur, nihil Corporis áut emitti- tur, aut feparatur : Nifi quod in Matrice coriungatur Alimentatio; Verüm quatenüs ad Verfionem eadem res videtur. Talesigitur funt Sorzes Experünenti. Illud 245 24.6 De Zugmentis Sciéntiarum..; Illud interim, circa huiufmodi Experimétajmonemus; vt nemo Ánimo concidat, aut quafi confundatur, fi Ex: perimenra, quibus incumbir, Expe&ationi fuz non re- fpondeant. Etenim quod fuccedit, maeis complacet ; at quod non fuccedit, fzxpenumeró non. minüs informat: Aque illud femper in Animo tenendum (quod perpe- tuo inculcamus) Experimenta. Lucifera, etiàm adhuc; magis quam Fructifera. ambienda effe. Atque de Lire: rd Experientia hacc dicta fint, quz. ( vt iam ante dixi- mus ) Sagacitas porius eft, & Odoratio quzdam Vera: tica, quam Scientia. .- De Nouo Organo autem filemus; neque de co. quicquam przlibamus ; Quoniàm de eo (.cüm fit resomnium maxima) Opusintegrum ( annu- ente fauore Diuino ) conficere nobis in Animo eft. Cay T III, | "Partito . Inuentiue « Argumentoruim in Promptuariam; e? Topicam; Partitio Topicz, ;5 Generalem ; (7 Particula- rem, Éxempluin Lopicz Particularis, is STaquifiione, «De Graui é Leu. egNwentio Argwmentorum, Inwentio proprie jJ non eíl. Inuenire enim eft ignota Dete- $/4| gere non anté cognita recipere, aut re- 4 uocare. Huiufce aucem Inuentionis víus * atque Officium non aliud videtur, quam cx Mafsà Scientiz,- qua in Animo congefta & recon- dita cft, ca quz ad rem, aut Qua'ftionem inflitutam fa- ciunt, dextre depromere. Nam cui parüm aut nihil, dc Subiecto quod proponitur, innotuit, ei Loci Ipuentioris non profunt ; Contr, cui Domi paratum cft, quod ad Rem - Lisr& Qvinrvs. 247 Rem adduci poffit ; is etiam abfque Arte, & Loci Ta- uentiontt, Argumenta tandem (licet non ita expedité & commodé) reperiet & producet. Adcó vt hoc gc- nus Znuentionis (ficut. diximus ) Inuentio proprie non fic; fed Reductio tantàm in Memoriam, fiuc Sugge- ftio cum Application. Attamen, quoniam Vocabu- lum inualuit, & receptum eft; vocetur fané Isuertio; Siquidem etiam Ferz alicuius Venatio, & Inueztio, non minus cum illa intra Viuariorum Septa indagetur,quam cüm in Saltibus apertis, dici poffit, Miflis veró Ver- boram ícrupulis, illud conftet, Scopum & Finem huiufce rei, effe promptitudinem quandam, & expedi- tum Vífim Cognitionis nofirz, potiüs quàm eiufdem Ampliticationem, aut Incrementum. Atque vt. parata fit ad differendum Copia , duplex Ratioiniri poteft: Aut vt defigneur, & qua(i indice monflretür, ad quas partes Rem indagare oporteat ; atque hzc eft ea, quam. vocamus Topicam. Aut vt iam antcà compofita fint; & in.vfuni rcpofita Argu- menta, circa eas res; qua frequenriüs incidunt; & in Difceptationem veniunt ; àtque banc Prompiuriam nominabimus. Hzc autem pofteiior tanquàm $zizz- ti« Pars , vix dici meretur; cüm in Diligentià potius confiftat, quàm in: Eruditione aliquá artificiosà, Ve- runtameén hàc in Parte Ariftoteles, ingeniose quidem, fed tamen damnosé, Sophiftas fui temporis deridet, in- quiens; Perinde illos facere, ac fe quis calcearium profofTur, rationem calcei conficiendi non doceret ; (ed exhiberet taa. tium calceos complurimos, diuer(z tàm Forma; quàm Mag- nitudimis. Attamen hic regerere liceat; Calcearium, f1inofficinà nil Calceorum haberet, neque cos confa- cret nifi rogatus; egenum prorsus manfurum, & per- paucos inuenturum Emptores. Sed long? alitér $4/- nator nofter, de Diuind Scientiá verba faciens, inquit, Omnis Scribadotlut in. Regno Celorum, fmilis efl Homi- * ?ni ————Ó——————————————— "De Alugmentit Scientiarum. ni Patrifamiliás, qui profert, de Tbefuro: fuo, noua29 V e- tera. Videmus euam prifcos Rhetores Oratoribus pracepiffe vc praftó haberent Locos Communes varios, iam pridém adornatos, & in vtramque partem tra- &atos & illu(tratos : Exempli gratià :fPro Sententia Le- gis, aduerfus Verba Legis; 47. € contrà: Pro Fide Argu- meitorum, aduerfus TefHimonia ; 49 € contrá. — Cicero au- temipfe, longà doctus Experientià, plane afferir, poffe Oratorem diligentem & fedulum, iam przmeditata & elaborata habere, quecunque in Difceprationem veni- ent; Adcó vt in Cauffz ipfius A&ione, nihilnouum aut fübitum infcri neceffe fucrit, preter Nomina noua, & Circumflantias aliquas fpeciales. At Demofthenis Di- ligentia & Sollicitudo eo víque proceffit, vt quoniam primus ad Cauffam Aditus,& Ingreffus,ad Animos Au- | ditorü przparandog, plurimum virium haberet ; operz- | pretium putaret, complura Concionum & Orationum Exordia, componere, & in promptu habere. Atque | hzc Exempla & Auctoritates, merito Ariftotelis. O- pinioni przpondcerare poffint, qui nobis Auctor forct, | vt P'effiarium cum Forfice commutaremus. Itaque . non fuit omittenda hzc Pars Doctrine circa fPrompta- | ariam, de quà boc loco fatis. Cüm enim fit vtrique, tam Logicz, quam Rhetoricz communis; vifum eft cam hic inter Logica cursim tantüm perftringere; pleniorem cius Tractationem, ad Rhetoricam reij- cientes. Partem alteram Zpmentiue, ( nimirum Topicam ) patti- emur in Generalem; & Particularem : Generalis illa. eft, qua in Dialeckicá diligenter, & abunde tractata ít; vt in cius Explicatione morari non fit opus. Illud tamen obitér monendum vidctur, Topicam iftam non tan- tüm in Àrgumentationibus, vbi cum alijs Manum con- ferimus; verum & in Meditationibus, càm quid nobif- cum ipfi commentamur, aut reuoluimus, valere. Imo, neque Liseg& Qyinrvs. neque folummodoó in hocfitam effe, vc inde fiat Sug- | geftio aut Admonitio, quid Affzrmare aut Affzrere ; ve- rüm cuam quid Irquirere, aut Interrogare debeamus At prudens. Jpzerrogario, quali Dimidium Scientiz. Rc&t fiquidem Plato, Qu; aliquid querit, id ipfum quod quarit, generali quadam motione comprehendit , aliter. qui fieri pote[T,cvt illud cum fuerit inuentum, agnojczt ?— Idcir- có quó amplior & certior fueric Aaticipatio noflra ; có | magis dire&ta & compendiofa erit Inuefligatio. Iidem igitur illi Loci; qui ad. Intelle&às noftri Sinus intta nos excutiendos, &.congeftamillic Scientiam depro- mendam, coiducenr;: eriàm ad Scientiam extrinfecüs hauriendam iuuabunr ... Ita vt fiprzló faerit quis Rei gnarus & peritus, cotnmode & prudentér de cà inter- rogari à nobis poffit; & fimiliter Auctores, & Libri, & Partes Librorum, qui nos de jis quz. quarimus, edoccant & informent, valitér deligi & cuolui. At Topica Particular, ad ca qua dicimus, longe confert magis, & pro Rc fru&üofilfimá habenda eft. Illius certà Mentio [eàis à nontiüllis Scriptoribus fa- &a eft ; fedintegré, & pro rci dignitate, minimé tracta- ta. Vcrüm rhiffum facientes Vitium illud & Faftum,qux nimiüm diü regnarunt in Scholis ;: Videlicet, vt qua Em fint, irfinità Subtilitate perfequantur ; quz pau- 6 remotora, neattingant quidém ; Nosfane Topica Particularem, tanquam Rem apprime vtilem ample- &imur; hoceft, Locos Inquifitionis '& Inwentionis, Par- ticularibus Subieflis & Scientijs appropriatos. [lli au. tem, Mixturz quadam funt, ex Logicá, & Materia ipsápropria fingularum Scientiarum. Futilem enim cffe conftat, & angufti cuiufdam Animi, qui exiftimet | Artein, de Sciéntijs inueniendis, perfectam iam à Prin- cipio, excogitari & proponi poffe; eandemque pofteà in Opcre poni, '& exerceri debere. At certó ciant Ho- mines, Artesimieniendi folidas 42 veras, adolefcere 69 In- | K k crementa - 249 De Zugmenki Scientiarum. erementa fumere, cum ipfis Inuentis : Adeo wt. cüm quiis. primüm ad perícrutationem $'cestie alicuius acceffe- | rit; apalli it haberc Praecepta. Insentite nonnulla vtilis, | fiquàm aurem, ampliores in ipsà Scietia progreffüs uic poffit etiam; & debear, noua Ipuenrionis Pr4- | cepta cxcogitare ; que ad vlteriora eum felicius dedu- | cant. Similiseft fané hzc Res Vix initz án Planitie: | poítquàm enim Viz partem aliquam fuerimus emen | fi; non tantum hoc lucrati fumus, vt ad'exitum Itine- | ris propiüs accefferimus ; verumeriàm vt; duod reftat | viz, clariüs profpiciamus : Eodem. modo; in Scientijs, gradus Itineris quifque,ea quz à.tergo reliquit; praeter: ue&tus, etiàmilla qua fuperfunt, propiüs:datin con- [pcétum. Huius. autem. Topice : Exemplum ; quo: inàm eam inter Def Mieruna tom, NR pc yk Íum eft. b D. |.35 4 —: ret «9. ' ^ - TARDE ' 2k 2 i | ips Particularis, 5 Articuli basins d. un gren C, in. ns iM. s v 919173 Aa M 1. yy Nquiratur, mali fint: iio. qu&Mortüs Gra: j pen fnnt fufceptibilia y qualia, que Leuitaus GJ fi qua fint. Medie, fiue Adiaphorz Natura 2 2, Pofl Inquifitionem de Grauitate 9 Leuitate Sins: | plicem, procedatur 4d Inquifitionem Compararam'; 3 | Que nimirumex Grauibus: plus ; 44e minüs.pondcrent; in.eodem Dimen[o? Etiàm,qua ex Leuibw celerius fetuni | tutzm altum, que vardius ? j 1 y. Inquiratur. de. eo quod. poffit T víirióom Quar E tum Corporis a7 Motum Grauitatis. Aqui «videattir: | | boc primo afpettu quaf. [uperuacuum ; quia Rationes Mo- | tàs debeant fequi Rationes Quanti : fed. res. aliter fe ba- bet , Naim licet in. Lancibut, Quantitas Grauitatem Cor-: | poris ipfius compen[et. ("viribus Corporis. cundique e" | tibus L:isrg Quvinrvs. tibus per Repercuffionem, fiue Reffflentiam Lancium vel Trabis) tamen cobi parua. datur. efiffentia ( cveluti in Decafü Corporum per. Aerem ) Caantum Corporis pa- rüm cvalet, ad Incirationem. Defcensüs : Ciis evigisti pondo (Plumbi, 2. Libra «ona, eodem fere. fpatio cadant. 4. luquiratur cotrim Cyuantum Corporis zz augeri poffit, v Motus Grauitatis prorsüis deponatur; «vif 1n Globo Terre, qui penfilis eff, nón cadit ?- Vtrum igitur poffint effe alie. Maff tam grandes, cot [2 ibfce füflentent? Nan Latio ad Centrum Terre Res fititia e[l ;' Atque omnis MafJa grandis, Motum Lationis quemcunque exborret, nifi ab alio Appetitu fortiori vincatur. y. Inquiratur de eo, quod. poffit 2 operetur. Refiften- tia Corporis Medij, «vel occurrentis, ad Regimen Mo- tüs Grauitatis : Corpus vero defcendéns, aut. penetrat. 9 fécat. Corpus occurrens ;' Aut ab eo Sittitur : $7 penetret, fit Penztratio ; Jut cum leui Refiflentia, evt im Acre, Jut cum fortiori, cvt in Aquá : Si Siftarur, fffitur aut. Refr- -flentia: difpari, cobi fit Pregrauatio ; cot ff Lignum [uper- ponatur Cera , Aut aqua, eveluti fi. Aqua füperponatur 4. qua, aut Lignum, eiu[dem generis Ligno Id quod appellat Sebola ( Apprebenftone quadam inani ) Non ponderare corpus niftextra locum fuum... Azque bec omnia Mo- tum Grauitatis coariant : Aliter enim mouentur Grauia in Lancibus,aliter in Decafu; Etiam aliter. (quod mirum cvi- deri pofiit )in Lancibus pendentibus in Acreyilitey in Lanci- ] bus immerfis in JÁqua;litér in Decafu per Aquam;aliter in Natantibus fiue Vetkis uper Aquam. 6. luquiratur de eo, quod poffit 49 operetur Figura Cor- poris dcícendeatis, adregendum Motum Grauitatis ; "ve- luti Figura Lata cum tenuitate, Cubica, Oblonga, Rotun- da, Pyramidalis; 4&2 quando [e coertant Corpora, quando e4. dein, quà dimittuntur, pofrtura permaneant. — 7. Inquiratur de eo, quod pofsit 49 operetur Continu- atio & Progreffio ipfius Casüs fiue Defcensüs, 24 Poc, Kk2z et 251 251 Parci- . worum,qQ7 Mortuorum? De Zugmentis Scientiarum.» evt maiori incitatione (7. impetu feratur : Et. quà propor- tione, 49 quou[queinualefzat illa Incitatio? frquidem cvz- teres leui. Contemplatione opinati funt, (cm Motum Na. turalis fit ifle) eum perpetuo augeri C9 intendi. 8. Inquiratur de eo, quod poffit 42 operetur Diftantia, aut proximitas Corporis defcendentis à Terrà, a7 boc, evt celeris cadat, aut tardiis, aut. etiam non omninb, ( fi modo fuerit extra Orbem Actiuitatis Globi Terre, que Gil- berti opinio fuit: ) Atque fimul de co quod operetur Inmer- fio Corporis Defcendentis agr; iz profundo Terrz, aut Collocatio eiufdem propiis ad Superficiem Terra: Etenim bac ves etiam Motum coariat, cot Operantibus in Mineris per[peétum e[1. 9. Inquiratur de eo, quod poffit 47" operetur Differen- tia Corporum, per qua Motus Grauitatis diffunditur & communicatur : A4/que cotrüsm eque communicetur per Corpora Mollia «2 Porofa, ae per Dura 49^ Solida : eve- luti fi. Trabs Lancis, fit, ex altera parte Lingule, lignea, evtrium non progignat cvariationemin Lancibw ? Similier, vtrüm Metallum, Lanz,aw V eficae inflate, fuber-impoft- tum, idem ponderet, quod in Fundo Lancis? 10. Inquiratur de eo, quod poffit «7 operetur,in commu- nicatione Mots Grauitatit, Diftantia Corporis à Libra- | mine; Hoc eff, cita? féra Perceptio Incubitüs, fiue De- longior (licet reducta ad idem Pondus) aninclinet bocip- fum Lancem? Aut in Tubis arcuatis, cobi longior pars czr- te trabet Aquam, licet breuior pars ( facta fcilicet capa- cior ) maius contineat pondus Aqua ? | 11. Inquiratur de eo, quod poffit Intermixtio fiue Co- pulatio Corporis Leuis, cum Corpore Graui, a4 eleuan- dam Corporis Grauitatem; cut in Pondere Animalium Vi- 12. Inquiratur deíecretis Afcenfibus, t? Defcenfibus ex altera, argentea, (licet fuerint redu&te ad idem pondus, ) preffionis : Velutiin Laneibus, cubi altera Pars Tyabis eft | Lisrz& Qviwrvs. 253 Partium Leuiorum & Grauiorum in vno Corpore in- tegro : epnde fiant [epe accurate Separationes , Vt: in Separatione Vini €? Aque; im Afcenfione Floris Latis ; eg fmilibus? 13. Inquiraturqua fit Linea, €? Dire&tio Mo:às Gra- uiratis; €?" quatenus. fequatur coel Centrum Terre, id eff Malam "Terra ; evel Centrum Corporis ipft, idef?. Nix- um Partium elu. Centra. entm illa ad Demonffrationes | aptafünt ; in Naturá nibil -valent. 14. Inquiratur, de Comparatione Motüs Grauitatis, cum Moubus alijs ; quos fcilicet evincat, quibus cedat? cveluti in Motu ( quem appellant ) violento, Motu Gra- uitatz; compe[citur ad Tempw : Etiam, cum Pondus longé maiws Ferri, ab exiguo: Magnete attollitur, cedit Motw Grauitatte, Motui $ympathia. 15. Inquiratur de Motu Aeris, "vtri feratur fursim, ap frt tanquam. Adiaphorus?/ Quod. difficile eff. inueniu, nifi per Experimentaaliquaexquifita * Nam Emicatio Ac- ris in fundo Aqua, frt potis per Plagam Aquae, quàm per | Motum Aeris ; chm idem etiàm fíat in. Ligno. Aer autem | Aeri commi[lus: nibil prodit, cm non minis Leuitatem exhibeat Aer in Aere, quam Grauitatem Aqua in. Aquá : In Bullà autem,exili obduéta pellicula, ad tenipus flat. 16. Iyquiratur, quis fit Terminus Leuiatis?. Neque enim quemadmodum Centri Terra po[uerunt Centrum Gra- uitatis, volunt ( credo ) vt vltima Conuexitas Coli ft Ter- minus Leuitatis: 4n potius, cveluti Grauia videntur eotf- que ferri, «vt decumbant, 49 tanquam ad. Immobile ; iia Leuia cotí[que ferantur, cot votari incipiant, 49 tanquam ad Motum fine Termino ? 17. Inquiratur, quid in Cauffa fit, cur Vapores & Halitus eoí/que im altum, ac fita efb Regio ( quam epocant ) Media. Aeri, ferantur , cim 89 evaffiufcule fnt . Materia, 9 Radij folis per Vices (nocti fcilicet ) effent ? 18. Inquiratur de R egimine Motás Flarum in fur- T füm ; —ÀÀ ——— M ——M—————— ——— ———— 254. «De Zlugmentis Scientiarum.» fum ; quodeo ablirufius e[], quia fingulis momentis flam- ma perit, nifi. forté in. medio Flammarum. Maiorum : Etenim Flamme abrupte à. Continuitate (ua, parum du- TYAHL.. 1g. Inquiratur de Motu in furfum ipfius Actiuitatis Calidi ; evelutz ciam. Calor im Ferro candente, citis glifcit in [ursim, quamin Deorsiim ? oe Exemplum igitur Topice Particularz: tale fit : lllud in- terim, quod moncre occzpimus, iterüm monemus, Nempe vt Homines debeant Topica. Particulares füás altcrnare, ita vt poft maiores progreflus aliquos, in Inqui- | fiione fa&os, aliam & fübindé aliam inftituant Topi- cam ; fimodo Scientiarum Fafligia conícendere cupiant. Nos autem Topicis Partieularibus tantum tribuimus, vt proprium Opus de ipfis, in fubic&tis Naturalibus digni- oribus, & obfcurioribus, conficere in Animo habeamus. Domini enim Quzflionum fumus, Rerum non itém. Atque de Jntentiná hactenüs. » Qd EDS SUAE GE URUE GESGSUR. ERG Ge d Rn E GERE RE U CAPYT EUEDUSKGSNOS WGERUNNISNUS KYUNCMR ETEISDZDGPU STI GERD JdrsgR.QurwTvsS : Ber Capvt TU e : | sPartitio ? Artis Fadicandi, i» Iudicium per |... Inducuonem ; c7. per Syllogifmuin, » à; Quorum prius. Aggregatur Organo .INouo; "Partitio Two aem: P i Syllogimum, ^in Redu&ionem Rt à Do&rnam, De Elenchis: | Partitio Do- /, o étrinae de. Elerichis; 7? Elenchos Sophif- ^ matum: Elénchos Hermeniz: e Elen- | |. Idolorum, is 1dola-T nbus; Idóla Spe- biucds ; «o Idola Fori. vef ppendix Artis Ta. | »p dicandi; «delicet deAttialo i"Demen- | ^ Restiimigró Natl SUbIed, ^. i C 121125 4 I i ^" éhos'Imagintim fiue Idolorum. Partie j EZ Ranfezamus nuiic ad ludicium; fiue Arie 22a Igius| Tudicaudi ; in quà acitur- de INatwrá Pro $4 PARE) Datonum fmeDemon]/rarionun. Yn Arte 3 Pon sd autem áftà Tudirasdi ( vt etiam vulgó re: Syloozifimm concluditur. Nam Eetbyméemata, & Ex- empla, illorum duorum: Comperidia tantüm func. Ac quatenus ad. Iudicium, quod fit per Jeductionem, mil | eit quod nos detincre: debear :' Vno fiquidem: eoderii: | | que Mentis: opere, illud quod .quzritür;.& inuenitur, à iudicatur, , Neque' enim per Medium. aliquod res. | granfigirur, fed immediaté,codem feré modó,quo fiti | | Senlu. ; Quippe feafus in Obietis fuis: ptimarijs; fi- mul ——— 1 2191 e» 3 MEI RMMT & Inuerfam. | "Partito fecunda eiut in, Analyticam,, 255 256 De lugmenti Scientiarum.» mul & Obiecti Speciem arripit, & cius Veritati con- fentit. Alitér autem fit. in $yllogifmo ; cuius Probatio | immediata non cft, fed per Medium perficitur. Itaque | alia rcs eft Inuentio Medi, alia Iudicium de Con[equentiá | Argument. Nam primo difcurrit Mens, pofleà acqui- | efcit. At IpdutEiont: Formam vitiofam prorsüs valere | iabemus ; legitimam ad Nomwn Organum remittimus. | Itaque de Judicio per Induttionem hoc loco faris. De illo altero per $5llogifmwn quid. attinet dicere; cum füubriliffimis Ingeniorum Limis, hac res feré attrita | fic, & in multas minutias redacta? Nec mirum, càm fit res, que cum Intelle&u humano magnam habeat | Sympathiam, - Nam Animus humanus, miris modis ad. hoc contendit, & anhelat, vt non penfilis fu, fed. nancifcatur aliquid fixum & immobile, cui tanquàm | firmamento, in Tranfcurfibus & Difquifitionibusfuis, | infitatur: Sané quemadmodüm Ariftoteles probare | conatur inueniri. inomni Motu. Corporüm, aliquid quod quie(cit ;. & Fabilam Antiquam de Adante, qui | ipfe cre&tus Coelum humeris fuftinuit, perelegantér ad | Polos Mundi traducit, circa quos Conuerfiones expe- diuntur: Similiter magno ftudio appetunt Homines, aliquem habere intra. fe Cogitationum Atlantem, aut Polos, qui Intelle&tàs Fluctuationegs& Vertigines ali- quatenus regant ; Timerites fcilicet, nc Colum ipío- rum ruat. itaque ad Principia Scientiarum conftitu- euda przproperé fcftinarunt ; circa qua: omitis Difpa- tadonum vaftietas verteretur, fine periculo Ruine & Casüs : . Nefcientes profe&tó eum; qui certa nimis pro- | pere captauerit, in dubijs finiturum ; qui autem Iudici- | um tempeftiué cohibuerit, ad certa peruenturum. Manifeftum eft igitur, Artem hanc Iudicandi per ylo- | gifmum, nihilaliud effe, quam Reductionem Propofi- tionum ad Principia, per Medios Terminos. . Principia | autem confenfu recepta intelliguntur, atqueà Quafti- | onc Lisza QviriNTvSs one eximuntur. Át Terminorum Mediorum Inucii. tio, libero Ingeniorum Ácumini & Inueftigationi per- mittitur. Eft autem Reduéfioilla duplex , Dzrecia fci. licec; & Inuer[a, Diretía cít, cümipfa Propofitio ad ipfum Principium reducitur : Id quod Probatio Offen. uà vocatur. Ipzer(a eft, cüm Contradictoria Propofiti- onis reducitur ad Contradictorium Principij; quod vocant Probationem per. Incommodum., | Numerus ve- ro Terminorum Mediorum, fiue Scala eorum. imi- nuitur, aut augetur, pro remorionc Propofitionis à Principio. : | j^! His pofitis, partiemur Arzem Indici: ( (icut vuleó feré folet ) in Azalyticam ; & Doáhrinzm de Elenchi; Altera indicat, altera cauet: 4zzlyticz enim veras For- mas inflituit, de Confequentjs Argumentorum; à uibus fi varietur, fiue defle&atur, vitiofa deprehen- ditur efl? Conclufio $ Atque hoc ipfum in 1e Elea- chum quendam, fiue Redargunonem continet. Re- &um enim ( vt dicitur) Er (ui Index ef, 7 obliqui. Tui fimum nihilominus :eft. E/ezchos,: veluti. Monitores adhibere, quo facilius detegantur Fallaciz, Iudicium a- lioquinillaqueaturz. In /fgalyticá veró,nihil defiderari reperimus; quin porius oncratur Superfluis, quàm 1n- diget Accefhonibus. j Dattrinam de Elenchi, in ttes Partes diuidete placet: Elenchos Sobbifimatum; Elenchos Hermenie ; 49 Blenchos Imaginum fiue. ldolorum. | Doctrina de Elenchis Sophif- matum apprimé vtilis eft: Quamuis eriim pinguius Fal- laciarum Genus, à Senecá, non infcité comparetur cum Praftigiatorum technis; in quibus quo pa&o res gera zur neícimus, alitér autem le habere rem quam vidc- tur, fatisnouimus : Subtilioratamen Sop/zfmata, non folüm id przítant, vt non habeat quis, quod refpon- deat; fed & Iudicium ipíum ferio confundunt. Hxc Pars de Elenchi: Sopbifimatum przclaré cractara Li eft 254 4De Zugmentis Scientiarum.» eítab Ariftotele, quoad Praccepta : Etiam à Platone ad- hüc meliüs, quoad Exempla : Nequc illud tantüm in Períonà Sophiftarum Antiquorum (Gorge, Hippie, Protagore, Eutbydemi, & reliquorum) verüm etiam in Períonà ipfius Socratis, quicum illud fempér agat, vt nihil affirmet, fed à Czeteris in medium adducta infit- met, ingeniofiffimé Obiectionum, Fallaciarum, & R.e- dargutionum Modos expreffit. Itaque in hàc Parte, ni- hil habemus quod defideremu. | Mlud. interim notan- dum; quamuis Vfum huius Doctrinz. probum, & przcipuumyin hoc pofucrimus, vt redarguantur fophif. mata ; liquidó nihilominüs patere, Vfum cius degene- rem & corruptum, ad Captiones, & Contradictiones perillaipfa Sophifmata ftruendas & concinnandas jm &are. Quod genus Facultatis, ctiàm pro Eximio habe- tur, & haud paruas affert Vtiliates. — Licet. clegantér introducta fit à quopiam illa Differentia inter Orato- rem,& Sophiftam; quod altertanquàm Leporarius Cur- fu przftet; Altertanquàm Lepus ipfe Flexu. Sequuntur Elenchi Hermenis;ita enim(vocabulum po- tiüs quam Senfum ab Ariftotele mutuantes ) cos appel- labimus. Redigamus igitur Hominibus in Memoti- am, ca quz à Nobis de Tranfcendentibus, & de Aduenii- tjs Entium Conditionibu,, fiue Adiunclis (cüm de fPhi- lofophiá prima ageremus) fuperiüs dictafunt. — Ea funr, Maiu,Minw; Multun,Paucum , Prius, Po[lerius ; 1dem, Diuerfum 5 Potentia, JMctu , Habitus, Priuatio; Totum, Partes ; Agens, Patiens ; Motus, Quies ; Ens, Non Ens; & fimilia. Inprimis autem meminerint & notent, dif- ferentes eas, quas diximus, harum Rerum Contempla- tiones; videlicet quod poflint inquiri vcl Phyfice; vd Logicé : Phyficamautem circa cas Tractatonem, P/ilo- faphie Prime affignauimus ? fupercft Logica; Ea vero Hermenie nominamus. Portio certé efthzc Doctrina fana ipfacft Res, quam in prafenti, Doctrinam de Elenchi LissR QviwNTvs. Íana & bona. Hoc enim habent Notiones illzz Genera- lcs & Communes, vtin omnibus Difpurationibus v- bique intercurrant; adeo vt nifiaccuraté, & anxio cum iudicio, bené iam ab initio diftinguantur ; vni- uerío Difputationurh Lumini, caliginem miris modis ofufurz fint ; & eó rem ferà deduécturz, vt deíinant Difputationes in Pugnas Verborum. | Etenim. /Equi- uocationes, & malz Acceptiones Verborum, (prafer- tim huius gencris, ) fantSopPifmata Sophbifmatum. Cuaaxe etiam melius vifurn efl, i(tarum 'Tra&tationem teor- süm con(lituere, quam eam, vel in PAlofüpbiam pri- | mam uie Metapbyficam, vecipere; vel ex parce Analytica Íubijcere, vc Ariftoteles fatis confus? fecic." Dedimus autem ci nomen ex vfu, quia verus eius Vfus eft plané Redargutio,& Cautio circa víum Verborum. Quinimó Partem illam de Pradicamentiz, firecté inttituatur,circa Cautiones de non confundendisaut tranfponendis Dc- firitionum & Diuifionum Terminis, precipaum vfum fortiri exiftimamus, & hüc etiàm referri malumus. At- que de E/ezcbir Hermenie& hactenus? — 7 Ad Elenchos ever Imaginum, lae Idolorti quod at- | tinet; funt quidem 74/2, profundiffime Mentis Hu- manz Fallaciz. Nequeenim fallunt in Particularibus, vt czterz ; Iudicio caliginem offündendo, & trendica- las ftruendo: Sed plané ex przedifpofitione Mentis rauà, & perperàm conftitutà; qux tanquám omnes Intellectàs Anticipationes detorquet & inficit. Nam Mens Humana ( Corpore obducta & obfufcara) tantüm abeft vc Speculo plano;equali,& claro fimilis fit, (quod Rerum Radios finceré excipiat & rcfle&tat;) vt po:iüs fit inftar Speculi alicuius Incantari, pleni Superftii- onibus & Spectris. Imponuntür aütem Intelleétui J22- la, Aut per: Naturamip[am. Generis Humani Generalem ; Aut per Nattram cuis|que Indiuidualem , Aut per Verba, fiue Naturain communicatiuam. Primum Genus Idóla LIz Tribüs, 259 260 —— "De lugmentis Scientiarum.» Tribás, Secundum I46/a Speciis, Terum Idóla Fori vo- care confueuimus, Eft & Quartam Genus; quod I4ó- la Theatri appellamus, atque fuper-inductum eft à pra- ui Theorijs fue Philofopbijs, & peruerfs Legibus Demon- flrationum : V erüm hoc Genus abnegari poteft & de- poni; Itaque illud in prxfentià omitemus. Ar rcli- qua plane obfident mentem, neque prorsüs euclli pof- funt. Igitur non eft, quod quis in iftis, A4nalyticam ali- quam expectet ; fed Dochrina de Elenchis ct, citcaipfa ldóla, Do&trina primaria. Neque ( f1 verum omnino dicendum fit) Doctrinade Idólis,in Artem redigi poffit; fcd tantüm adhibendaseft, ad ea cauenda, Prudentia quadam Contemplatiua. Horum autem Tractatio- nem plenam & fubtilem, ad Nouwn Organum aman- damus; pauca gencralitér tantüm. de ijs hoc loco dicturi. ldolorum Tribits Exemplum talefi. Natura Intellectüs Humani magis afficitur Affirmatiuis 49 Actis, quam Nc- gatiui (9 Priuatiutr , cum rité & ordine zquum fe vtri- que prebere debeat. At ille, fires quzpiam aliquando | cxiftat & teneat ; fortiotem recipit de cà Impreflionem, quàm fi cadem longe pluriesfallat, aut in contrarium cueniat. Id quod omnis Superftitionis, & vana Cre- dulitatis, quafi Radixeft.. Itaque rc&é refpondit ille, qui, cüm fufpenfà Tabula in Templo monftrarctur, corum qui vota foluerant, quod Naufragij Periculum effugiffent, atque interrogando premeretur, annon cum demüm Neptuni Numen agnofceret? quauit vicif- sim, 4r cobi funt illi depicti, qui pofl cvota nuncupata peri- erunt? Atque eadem cft xatio Superítitionum fimili- um, ficuc in Aftrologicis, Infomnijs, Ominibus, & re- liquis: Alterum Exemplum eft huiufmodi ; 42»uw Hu- manw ( cum ficipfe Subftantià zqualis & vniformis') | maiorem pre[upponit, C9 affingit im Natura Rerim ZEqua- |. litatem, 2 Vuiformitatem, quam reuera ef]. Hinc Com. |. mentum - Aut Sententia Epicuri huic ipi in Paganifmo refpon- Li:isrR& Qyviwrvs. mentum Mathematicotum, Zz calefZibus omnia moueri perCirculos perfectos, reijciendo Lineas Spirales : Hinc etiàm fit, quod cüm multa fint in Naturà Mozodica, & plena Imparitatis, affingat tamen fempér Cogitatio Humana, Relariua, Parallela,& Coniugata ; Ab hoc enim Fonte, Elementum Ignis, cum Orbe fuo, introductum efl, ad conftituendam quaternionem cum reliquis tri- bus, Tcrrà, Aquà, Aere. Chymici autem fanaticum in- ftruxerunt Rerum vniueríarum. Phalangem, inani(fi- mo commento inueniri fingentes, in quatuor illis fuis Elemenris, ( Coelo, Acre, Aquà, & Terrá, ) Species fin. sulas parallelas inuicém, & conformes. Tertium Ex- emplum eftfuperiori finitimum ; quod Homo frat, quaf Normai? Speculum Nature : Neque enim credibile ett, (fà fingula percurrantur & notentur ) quantum Azg- men ldolorum Philofophiz immiferit;,Naturalium Ope- rationum, ad Similitudiaem Actionum Humanarum, Reductio : Hocipfum inquam, quod putetur talia Na- turam facere, qualia Homo facit. Neque multó meli- ora funt ifla, quam Hazre(is Antbropomorpbitarum, in Celis ac Solitudine ftupidorum Monachorum orta :. dens; qui Dijs Humaaam Figuram tribuebat. Ac non opus fuit Velleio Epicurco interrogare, (ur Dew Ca- lui Stellis (2 Luminibus, tanquam /Edilis, ornaf[et ? Nam fifummus ille Opifex,ad modum Edilis fc ge(fiffet, in pulchrum aliquem & elegantem ordinem ftellas dige- rere debuiffer, operofis Palatiorum Laquearibus con- fimilem ; cüm é contràzgré quis offendat, in tam in- finito Stellarum numero, Figuram aliquam vel quadra- tam, vel Triangularem, vel Rectilinearem. Tanta eft Harmoniz diícrepantia, intet. Spiritum Hominis, & | Spiritum Muudi. | Quod ad 1dólaSpeciis attinetjilla ortum habent ex pro- pria cuiu[que Natura? Animi 49 Corporà , atque eciàm ex . 261 —À M—— 262 De Zugmentis Scientiarum.» ex Educatione 4. Confuetudine, & fortuitis rebut, qua fingulis Hominibus accidunt. Pulcherrimum enim Emblema, eft illud de Specu Platoni. Siquidém fi quis ( mifàillà exquifità Parabolz fubtilirate ) à primà In- fantià, in Antro, aut Cauernà obfcurà & fubterraneà, ad maturam vfque /Etatem degeret, & tunc derepente in Áperta prodiret, & hunc Coeli & Rerum Apparatum contueretur ; dubium non eft, quin animum eius fubi- rent, & perílringerent, quamplurimz mirz & abfürdif- fima Phantafiz. Nos veró fcilicet, fub Afpectu Coeli degimus ; intereà tamen Ánimiin Cauernis Corporum noflrorum conduntur; vt infinitas Errorum & Falfita- tum Imagines haurire neceffe fit, f1& Specu fuàraró tan- tum, & adbreuealiquod tempusprodeant; & non in Contemplatione Natura perpetuo, tanquam fub Dio morentur, Emblemati fiquidém illi de $pecu Platonis, optimé conuenit Parabola illa Heraclii; Quod Homi- nes Scientiasin Mundis proprs, t2. non in Mundo maiore querant, At Idila Fori moleftiffima funt, qua ex Fadere tacito inter Homines, de Verbis 4$ Nominibus impofitis, 1e in In- telle&um infinuárunt. Verbaautem plerunque ex cap- tu Vulgi induntur; atque per Differentias, quarum Vulgus capax eft, resfecant; Cüm autem Intellectus acutior, aut Obferuatio diligentior res meliüs diftin- guete velit, Verba obftrepunt. Quod veró huius Re- medium efl, (Definitiones fcilicet,) in plurimis huic malo mederi nequit; quoniàm & ipíx Definitioncs ex verbis conftent, & Verba gignant Verba. Etfi au- tém putemus Verbis noftris nos imperare; & illud fa- cile di&u fit, Loquendum e[[e evt «vulgus, femtiendum cot Sapientes; Quinetiàm Vocabula Artium. (quz apud peritos folüm valent) huic rei fatisfacere videri pofl & Diffinitioncs (dequibus diximus) Artibus pramiffee, (fecundum Prudentiam ;Mathematicoram ) Vocabu- lorum No.w L:ssRh VINTVS. lorum prauas Ácceptioncs corrigere valeant ; attamen hzc omnia non fufhciunr, quo minus Verborum prz- ftigix & Incantationes, plurimis modis fcducant, & vim quandam Itelle&ui faciant, & impetum fuum, (more Tartarorum fagittationis) retró in Intelle&tum (vnde profeta fint) retorqueant. — Quarc altiore, & nouo quodam remedio, ad hoc Malum opus eft : Ve- rüm hzc iam cursim perftringimus , interim de//derar? pronunciantes hanc Doctrinam, quam E/eachos inag- nos, fiue de Idolis Animi bumani natiuis Q9 aduentitijs ap- pellabimus, Eiusautem "Tractationem legitimam, ad Organum Nouum referimus. quam ctiàm de/iderariftatuimus. — Siquidem Ariltote- les Rem notauit, Modum Rei nullibi perfecutus eft. | Ea tra&tat, quales Demon[Irationes ad quales Materias, | fe Subiecta, applicari: debeant ;' vt hec Do&tina tan- quam Jadicatones Iudicationum: | contineat, Optime enim. Ariftoteles , Neque Demonflrationes: ab Oratori- bui , neque Suafones à Matbematicts requiri debere mo- net. Vr fi in. Probaüonis genere abetrctur, Iudicatio ipfa non abfoluatur. Quando veró fint quatuor De- monftrationum genera, vel per Corfepfum zmmediatum & Notiones communes ; vel perdnduétionem ; vel per S/- logifmum , vcl pet cam (quam recte vocat. Ariftoteles ) Demon[Iratiónem in. Orbem ; (non à Notioribus fcilicet, fed tanquàm de Plano; ) habent hz Demonftrationes fingula certa fubiccta, & Materias Scientiarum in qui- buspollent ; alia,à quibus excludantur. Etenim Rigor & Curiofitas, in pofcendo Probátiones nimiüm feuc- ras, in aliquibus; multo magis Facilitas & Remiffio; in acquiefcendo Probationibus leuioribus in alijs ; inter ea funt numeranda, quz. Detrimenti plurimum, & ImpedimentiScientijs attulerunt... Atque de 4rre. Iudi- candi hzc di&a fint. CAPVT Supereft Artz Iudicandi Appendix quidam infignis; | 2164. |tationi Naturz per Meditationes, & vires Memoriz | "De Zugmentis Scientiarum, Ca»rvr V. SPartitio Artis Retnendi fiue. Retentiuz; i; Do&rinam de Adminiculis Memo-- rie, c^ Doctrinam de Memorià ipsà. Partitio Doctrinz de Memorià ipsà, in. Prenotionem ; c? Emblema. | Ex Rtem Retinendi uie CufIodiendi,in duas Do-, 7» Ctrinas pariemur. —Docfrizam Ícilicet de. DASDNNS ddniniculis Memorie ; & Doctrinam de Me-. (0-05 0D morid ipsa. Zdminiculum. Memorie ylané | Scriptio ct: Atqueomninó monendum, quod Memo- : ria fine hoc Adminiculo, Rebus prolixioribus & ac- | curatioribus , impar fit; neque vllo modo, nift de| Scripto, recipi debeat... Quod ctiam in P/ilofophbia In- | du£iua , & Interpretatione Nature, precipue obunet: | Tam enim poffit quis Calculationes Ephemeridis, Me- | morià nudà, abíqucScripto abíoluere, quam interpre- natiuas & nudas, fufficere ; nifi eidem Memoriz, per | Tabulas ordinatas miniftretur. / Verum mifsà Interpre- tatione Nature, quz Doctrina noua cft, etiam ad Vete- res & Populares Scientias, haud quicquam feré vilius effe poffit; quam Memorix Adminiculum folidum & bonum; hoc eft; Digeffum probum, & eruditum, Lo- corum Communium. Neque tamen mc fugit; quod Ratio eorum, quz legimus aut difcimus, in Locos communes, damno Eruditionis ab aliquibus, imputetur; vt quz Lectionis Curfum remoretur, & Memoriam ad feriandum inuitet, Attamen quoniam Adulierina res eíl in Scientijs przcocem effe & promptum; nifi eam folidus fis & multipliciter inftructus, Diligentiam & | Laborem | L:sz& Qviwsrvs, Laborem in Locis communibus congerendis, magni pror- süs rem éffe Vsüs, & Firmitudinis, in-ftadijs iudica. mus; vcluti quae Juuentioni copiam fubiminiftrer ; & Aciem Iudicij in Vnum contrahat. Verum eft tamen, incer Methodos & Syntaxes Locorum communium, quas nobis adhüc videre contigit, nullam reperiri qua ali- cuius fit pretij ; quandoquidem in Titülis fuis, Faci- em prorsus exhibeant, magis Scholz, quam Mundi; Vulgares & padagogicas adhibentes Diuifiones, non autem cas, quz ad Rerum Medullas, & Iutetiora quo- uis modo penerrent. Circa Memoriam.autem ipfam, fatis fegnitér & lan- guidé videturadhüc inquificum, | Extat cerié de cà Ars quapiam; Verüm nobis conftat, tum meliora Przecepta de Memori4 confirmandà & ampliandà haberi poffz, quam illa Ars comple&titur; tum Pra&icam illius ipfi- us Artis meliorem inftitui poffe; quam quz recepta eft. Neque tamen ambigimus (ft cuiplacechàc Arte ad O- ftsntationem abuti) quin poffint przflari per cam non- nulla Mirabilia, & Portentofa: Sed nihilominus Res quafi fterilis eft, (eo quo adhibetur modo) ad vfus humanos. At illud interim ei non imputamus, quod Naturalem Memoriam deftruat;& füper-oneret, ( vt vul- gó obijcitur; ) fed quod nom dextrà. inftitura. fit, ad | Auxilia memori commodanda, in Negotijs & Rebus ferijs. Nos vero hoc habemus (fortafsé ex genere vitz noftro Politicz ) vt, quz Artem iactant, vfum non | ptzbentr, parui faciamus. Nat ingentem Numce-. rum Nominum, aut Verborum femel recitatorum, eo- dem ordinc ftatim repetere ; aut Verfus complures de quouis Argumento extemporé conficere; 'aut quic- quid occurrit Satyricà aliquà fimilitudine ;per(trin- gere ; aut feriaquaque in Iocum vertere ; aut Contra- dicione & Cauillatione quiduis eludere; & fimilia ; (quorum in Facultatibus Animi haud exigua eft Mm , , Copia; 266 De Zugmentü Scientiarum.» Copias quzque Ingenio & Exercitatione ad Miracu- lum vfque extolli poffunt;) hac certe omnia & his fimilia nos non maioris facimus, quam Funambulo- rum & Mimorum Agilitates & Ludicra : Etenim ca- dem fermé Res funt ; càm hzc Corporis, illa Animi viribus abutantur; & Admirationis forfuàn aliquid habeant, Dignitatis parüm. Ars autem. Memorie, duplici nititur Intentione; Prénotione; & Esmblemate :. Prenotionem. vocamus Abíciffionem quandam Inucfligationisinfinitz, Cum enim quis aliquid reuocare in memoriam conatur; fi nullam Preznotionem habeat, aut Perceptionem eius quod quzrit; quarit certe, & molitur, & bào illàc difcurrit, tanquam in Infinito. Quod fi certam ali- quam prznotioner habeat ; ftatim abícinditur Infini. tum, & fit Difcurfus Memoria magis in vicino ; Vt Vc- natio Dama, intra Septa.' Itaque & Ordo manifefló iu- uat Memoriam. Subeft enim Prenotio, id quod quari- tur tale effe debere, vt conueniat cum Ordine. Szlitér Carmina facilias difeuntur. mernoritér, quam Pro/a. Si enim hareturin aliquo verbo.; fubeft Preorio, tale debere effe Verbum, quod conueniat cum Verfu.. At- que ifta Pr«notio cft Artificial Memorie Pars prima. Namin Arzficiali Memoria Locos habemus jam anté digeftos & paratos: . Imagines cxtempore, prout res po- ftulat, conficimus : At fubeft Pr«notió, talem effe debe- re Imaginem, qualis aliquatenus conueniat cum Loco. Id quod vellicat Memoriam, & aliquo modo munit ad rem quam quarimus. Emblema vero deducit Intellectu- ale ad Senfibile : Senfibile autem femper fortiüs percuüt Memoriam, atquein cà facilius imprimitur, quam In- telle&tuale. Adcó vt etiàm Brutorum Memoria, per Sen- fibile excitetur ; per Intellectuale, minim?. Itaque faci- liüs retineas Imaginem Venatoris Leporem perfequen- tis, aut Pharmacopei Pyxides ordinantis, aut Pedantij 3 Orationem Li:isrz& Qvisrvs. Orationem habentis, aut Pueri Verfus memoritér re- citantis, aut Mimiin Scenàagentis ; quam ipfas Noti- ones Inuentionis, Difpofitonis, Elocutionis, Memo. rie, Actionis. Sunt & alia, quz pertinent ad Memori- am iuuandam ( vt modo diximus) fed Ars quz iam ha- betur cx his duobus iam premitfis confiftit.| Particula- resautem Ártium Defectus perfequi, fucrit ab Inftituto nofiro recedere. Igitur de A4rze Retinendi fiuc Cuf/o- die, hac dicta (int. Iam veró, ad quartum Membrum Logice,quod Traditionem & Elocutionem tractat, ordine peruenimus. Mm z FRANCISCI TOSNOM GUXGDE ROOM POS BOR ECEEEDER BOBIRG Re os pner gren POPMEENWRHGUENENENEEGSEEGRSGIGEE EZ - A -&d cipi ED Mos Ad Ds eM ^ i iare 7 CN am-con 269 Gordbeaos bea GARQUGE APPICSUQU BARONIS VERVLAMIO, VICE-COMITIS SANCTI AL age | | | z DH! 6 ic Dignitaie ev Augmenti rici | 2 LIBER SEx IYVS.. UT. vp REGEM SVV.M. En wv T: EET "Partitio T raditiuz, i Doctrinam de Or- gano Sermonis ; Doctrinam de Metho- '" do Sérmonis : (p Doctrinam de Illu- /; fidtilie Sermonis; dPartitio Do&rine .. de Organo Sermonis; i& Doctrinani de Notis Rerum; De Locütione; c De Scriptione : "Quarum due potleriore: | Grammaticam conffiruunt, eiu[que Parci- tones fsnt.. Partitio Doctrine de Nous ! Rerum, | "De Zugmenti Scientiarum.» Rerum, i» Hieroglyphica; e? Chara- cteres Reales. fPartitio Secunda Giram-- matice, ís Literariam; «7 Philofo. phantem. e/ggregatio Poefeos quoad Metrum, 4d Doctrinam de Locutione. e /ggregatio Doctrina! de. Ciphris, ad Doctrinam de Scriptione. ' Onceditur.certé cuiuis ( Rex Optime ) Seipfurn & Sua ride- xc &ludére. Quisigitur nouit, nüm forté Opus iftud noftrum, non defcriptum fucrit, ex Libro uodam Veteri, reperto inter Libros, famofiffiniz illius Bibli- othecz Sancti Vicfori ; quorum | Catalogum excepit Migilfter Francifcu Rabelefrur? Vllic enim inuenitur Liber, cui Titulus eft, Formicarium Ar- tium. Nosíané pufillum Áceruum Puluifcüli congef- fimus, & fub eo complura Scientiarum & Artium Gra- na condidimus ; quó Formica réptare poffint, & pau- latim conquicfcere, & fubinde ad nouos fe labores accingete. At Regum Sapientiffimus Pigros quofcun- qucremittit ad Formicas: Nos autem Pigros eos Ho- mines pronunciamus, .quibus acquifitis. vti tantüm, cotdi fit; nequefuübinde nouas Scientiarum Sementes & Meffes facerc. Accedamus nunc ad Artem Tradendi, fiue Proferendi, & Enunciandi ea, qua Inuenta, ludicata, ac in Memo- riàrepofita funt; quam, Nomine Generali Traditiuam | appellabimus. Ea omnes Artes circa Verba. & Sermo- nes complectitur. Quamuis enim Ratio, Sermonis ve-, luti Anima fit; tamen in tractando difiungi debent, Ratio, Lisra Srexrvs Ratio, & Scrmo ; non minus quam Anima, & Corpus. Traditiuam in tes Partes diuidemus ; Doícfrimam circa Organum Sermonis ; Doctrinam circa MetbodumSermonis ; & Dottrinam circa Sermonis Iluflrationemy, fiue Ornatum. Dottrina de Organo Sermonis vulgó recepta, que & Grammatica dicitur, duplex eft : Altera de Locuzoge ; Altera de Scriptione :. Recté enim Ariftoteles ; Cogitati- oium Te|[era ceerba, Verborum litera ; Vuunque G/z- | imatice allignabimus.. Vcrüm vt rem altius repetramus, antequàm ad Grammaticam &. Partes eius iam dictas ve- niamus, in genere de Organo T'raditiue dicendum eft. Vi- dentur enim effe Proles quedam Traditiwe aliz, praeter Verba & Literas. Hoc igitur. plané ftatuendum | eft ; Quicquid íciadi poffit in Differentias fatis numerofas, | ad Noronurn varietatem explicandam ( modó Diffc- rentia: illa: Senfüi perceptibiles fint ) fieri poffe Vehi- culum Cogitationurh de Homine in Hominem. Nam videmus: Nationes Linguis. difcrepantes, Commercia. non malé per Gef?w exercere... Ac in Practicà nonnul. lorum, qui furdi & muti vfque à Natiuitate füerant, & aliàs crant ingeniofi, miros vidimus haberi inter eós & Amicos fuos, qui eorum GefZw perdidicerant, Dialo- gos. Quinetiàm notiffimum fieri iam coepit, quod iri Chinà, & Prouincijs vltimi Orientis, in vfu hodié fint, | Charatteres quidam Reales, non Nominales ; quifcilicet ncc Literas, nec Verba, fed Res & Notiones exprimunt. Adcó vtGentes complures, Linguis prorfus difcrepan- tes, fed huiufmodi Characteribus, ( qui apud illos la- tiüsreceptifunt ) confentientes, Scriptis communicent: | Eoá(que, vt Librum aliquem huiufmodi Characteribus confcriptum, quaeque Gens, Patrià Linguà legere, & red- dere poffit. Note igitur Rerum; quz abfque Ope, aut Medio Verborum, Wes fignificant, duplicis generis funt : Qua- rum prius Genus ex .Cosgruo; Alterum ad Placitum fignificat. 272 | deconferuandà Tyrannide, Legatum aftare iuberet ; at- | Capo | "De Augmentis Scientiarum.» fignificat. Prioris Generis funt, Hieroglypbica ; & Ge- fiw : Pofterioris vero, ij, quos diximus, Charatteres Reales. Hieroglyphicorum Vfus vetuftus admodum, & in Veneratione quádam habitus; Praecipue apud /Egy p- tios Gentem valdé antiquam : Adeó vt videantur Hi- erogIyphica faiffe Scripiio quxdam Ante-nata, & fenior ipfis Elementir Literarum, nifi forte apud Hebrzos. Ge- [Lu autém, ranquàm Hieroglypbica Tranfitoria funt, Quemadmodüm enim Verba prolata volant, fcripta manent ; ita & Hieroglyphica Ge[libus exptetfa wanfe- | unt, depicta durant. Cüm enim Periander, confultus | queipfe in Horto deambulans, Summitates Florum | eminentiorum carperet, ad Sedem Procerum innuens ; | non minüs vfus eft Hieroglyphico, quam fiid in Chartà depinxiffet. Illud interim patet, Hzeraglyphica & Geffus, | Íempér cum Re fignificarà aliquid Similitudinis habc- | rc; & Emblemata quxdam cffe; vnde eas Notar Re- | rM ex congruo nomihauimus, At Chara£teres Reales, nihil habent cx Emblermate, fed plané fürdi fünt; non | minüs quam ipfa Elementa Literarum ; & ad Placitwns | tantüm effidi, confüetudine autem tanquàm Pacto tacito recepti. Illud interim liquet, vaftà ipforum mul. titüdinc ad Scribendum opus effe : Tot enim effe de- bent, quot funt Vocabula Radicalia. Hec igitur Por- tio Doctrine deOrganoSermoni: qua eft de Notz Rerum, nobis ponitur pro Defiderato.. Étfi autem tenuis poffit | videri effe eius Vfus, cüm Verba & Scriptio per Literas | fint Organa Traditine longé commodiffima; vifum | eft tamen nobis, veluti Reinon ignobilis, aliquam hoc |. loco Mentionem cius facere. Tractamus enim bíc, ve- ]uti Numifmata R erum Intellectualium ; nec abs re fu- erit noffe,quod ficut Nummi poflint confici ex alià Ma- terià prater Aurum. & Argentum, ita & Norz Rerum aliz poffint cudi, prater erba & Literas. Pergamus «itii. - Lisz& Srexrvs. Pergamus igitur ad Grammaticam. Ea vero, veluti Via. toris locum, ergacteras.Scientias obtinet ; non nobi. lem illum quidem, fed inprimis tamen neceffarium ; praferrim cüm Scientiz, noflris Seculis, ex Linguis Eruditis, non vernaculis, potiffimüm hauriantur. |Ne- que tamen Dignitas eius parua cenfenda eft ; quando- quidém Antidoü cuiufdam vicibus fungatur contra Maledictionem illam Confufionis Linguarum. | Sané hoc agit Induftria humana, vt fe reftituat & redinte- gret in Bencdictionibusillis, quibus Culpà fuà excidir. Atque contra Maledictionem primam Generalem de Sterilitate T'erre, & Comedendo panem fuum in [udore rotiliis ful, xeliquis Artibus omnibus fe munit & in- ftruit.. At contra fecundam illam de Confufione Lin- guarum, aduocat in auxilium Grammaticam. | Eius, in Linguis quibufque vernaculis, exiguus certé vfus eft ; In Externis Ser dilcociis latior ; Ampliffimus vero in illis Linguis, quz: vulgares effe defierunt, & in Libris cantüm perpecuantur.. Grammaticam etixm bipartitam ponctnus; vt alia fit literaria ; alia Philofopbica : Altera adhibetur fimplici tér ad Linguas, nempe vt eas quis, aut celerius per- difcat, aut emendatius & purius loquatur: Altera vero aliquatenüs Philofophie miniftrat : Quà in parte oc- currit nobis Czfarem Libros De Ana/ogi4 conícripfifle, Atque Dubitatio fübijt, vtrum illi hanc; quam dici- mus, Grammaticam Pbilofopbicam wactarint? Sufpi- camur camen nil admodum in illis fuiffe fübulius, aut fublimius; fed tantüm Przceptioncs tradidiffe de O- ratione caflà & integrà, neque à Confüctudine loquen- di prauà, neque ab Affe&tatione aliquorum; vitiarà & pollutà ;in quogcnercipfe excelluit.. Veruntamen hàc Ipsà re moniti, cogitatione complexi fumus Gragnati- cam: quandam, quz non Analogiam Verborum ad in- -uicem, fed Analogiam inter Verba; & Res, fiuc Rati- o n onem, LORRRRELRARAMAMAMÁ Rm nmn --—-—————————————————— HOM 274. | funt : Iraque Veftigia etiàm aliquid de Corpore indi- | riofam illam Inquifitonem, quam tamen Plato Vir 2^ V UC : )- ss De Zugmenti Scientiarum.» onem, feduló inquirat; citra tamen eam, qux Logica: fubíeruit, Hermeniam. Veftigia certé Rationis Verba cant : Huius igitur rei Adumbrationem quandam te- nuem dabimus: Primo autem minimé probamus cuz eximius non contempfit ; nimirum de Impofitionc & Originali Etymologià Nominum; fupponendo ac fi illaiaam à Principio ad Placitum indita minimé fuiffent, fcd ratione quàdam &fignificantér deriuata & deducta: Materiam certe elegantem, & quaft ceream, qua apte fingi & fle&i poffit; quoniàm veró Antiquiratum Pe- netralia perícrurari videtur, etiàm quodammodo Ve- ncrabilem; fed. nihilominüs parcé veram, & fructu caffan. Illa demmüm, vt arbitramur, foret nobiliffima Grammatice lpecies fi quisin Linguis plurimis, ram Eru- [. ditis quam Vulgarbus eximie doctus, de varijs LZz- | guarum — Proprietatibus "tractaret; in quibus qua- que excellat, in quibus deficias, ofléndens; lta e- nim & Lingue mutuo commercio locüplerari pof- fint; & fier ex ij quz; in. fingulis Lingus pulchfa Íunt, (tanquam Venus Apcllis) Orationis ipfius qua- dam formofiffima Imago, & Exemplar quoddam infigne, ad fenfus Animi rité exprimendos, Árque v- nà etiam hoc pacto capientur figna haud leuia, fed ob- feruatu digna (quod fortafsé quifpiam non putaret) de Ingenijs & Moribus Populorum & Nationum, ex Lzg- guiriplorum. Equidem libentéraudio Ciceronem no- tantem, quod apud Gracos defit Verbum, quod Lati- num illud (Ipeptum) reddat; Propterea. (inquit) quod Gr«cis boc eyitium tam familiare fuityvt illudin [e ne agno cerent quidem: Digna certé grauitate Roman Cenfura. Quid illud quod Gtzci in Compofitionibus Verborum tanta licentià vfi fant, Romanicontrà magná in bác re. Scueritatem adhibuerunt? Plane colligat quis, Grzxcos | EU fni ffe ListER SEexrTvs, fuiffe Artibus, Romanos Rebus gerendis magis ido. neos. Artium enim Diflin&iones, Verborum Com- pofiionem feré exigunt; Ac Res & Negotia, fim- pliciora Verba poftulant. Quin Hebrzi tantüám Com- pofitiones illas refugiunt, vc malint Metaphorà abu- tij quam Compofitionem introducere. Quinctiàm Verbis tam paucis, & minimé commixtis vtuntur, vt plané ex Linguá ipsà quis perfpiciat, Geritem fuiffe illam Nazárzam, & à reliquis Gentibus feparatam. Annon & illud Obfctuatione dignum (licet nobis Modernis Spiritus nonnihilretundat ) antiquas Lzz- £u4* plenás Declinationum, Cafuum , Coniugatio- num , Temporum, & fimilium fuiffe ; Moderaas his feré deflirutas, plurima per Prepofitiones, & Verba Auxiliaria feznitér expedire. — San? facilé quis conij- ciat (vtcunqué nobis ipfi placeamus) Ingenia prio- | rum Seculorum noftris fuiffe multó acutora & fub- tilior4. Ionumera funt eiufmodi, qua iuftum Vo- lumen complerepoffint. Non abs re igitur fucrit; Gram- maticam Philo[ophantem, à Simplici & Literaria diftin- guere, & Defideratam ponere. | Ad Grammaticam etiam pertinere iudicamus orrinia illa, que Verbis quoquo modo accidunt , qualia funt Somu , Menfüra, Accents. At prima illa Literarum Simplicium Cunabula (nempe quà percuffione Lin- guz, quà Aperturà Oris, quà Adductione Labiorum, uo Nifu Gutturis, fingularum Literarum Sonus gc- neretur) ad Grammaticam non pertinent, fed Pordo funt Doécfrine de fonts, fub Sen[u. & Senfbili, tractanda. Somu, de quo loquimur, Grammaticu, ad Eupbonias ranrüm pertinet, & Dyfpbonia. lllarum quadam communes funt: Nulla enim eft Ligguz, quin Vo- | calium Concurrentium Hiatus, aut Confonzntium Concurtentium Afperitates aliquatenüs refugiar. Sunt & aliz Refpectiuz , qua fcilicet diuerforum | Popu- N2z lorum ————— 275 276 "De ugmentis Seientiarum.» lorum Auribus gratz aut ingratz accedunt. —Graca Lingua Dipthongis fcatet ; Latinalongé parcius. Lin- gua Hifpanica Literas Tenues odit, eáfque ftatim vertit inMedias. Lingue quz ex Gothis Baxere, Afpiratis gau- dent : Multa funt eiufmodi: Verüm hac ipfa fortafsé plus faris. | At Menfura Verborum ingens nobis Corpus. Artis peperit, Poefrm Ícilicet, non quatenüs ad. Materiam (de quà füprà ) fed quatenus ad Sulum s& Figuram Verborum ; Verfus nimirüm fiue Carmina. Circa quz Ars habetur quáfi pufilla, Exempla accedunt grandia, & infinita, | Neque tamen Ars illa (quam Profodiam Grammatici appellant) ad Carminum Gene- ra, & Menfíuras edocendas tantüm reftringi debeat: Adijcienda enim funt przcepra, quod Carminum Ge- nus, cuique Marcriz, fiue Subieto, optime conueni- at? Antiqui Heroica Carmina Hiftorijs & Encomijs applicauerunt; Elegos Qucerimonijs; ambos Inue&ti- uis ; Lyricos Odis & Hymnis..| Ncque hzc Pruden- tia recentioribus Poctis in Lingue Proprijs defuit: Illud | teprehendendum, quod quidam Anuquitatis nimiüm ftudiofi, Lingua. Moderna; , ad Menfuras. Antiquas ( Heroicas, Elcgiacas, Sapphicas, &c.) traducere conati funt; quas ipfarum Linguarum Fabrica refpuit, nec mi- nus Áures exhorrent. In huiufmodi rebus, Sensüsiu- dicium, Ártis preceptis praponendum ; vt aitille; Cana fercula no[lre Mallem conuiui quàm placuifé Cocis. Neque veró Ars cfl, fed Artis abufus, cüm illa Na- turam non perficiat, fed peruertat.— Verüm quod ad Poefim attinet (fiue de Fabula, fiuc de Metro loqua- mur) cft illa (vt fuperius diximus) tanquàm Herba luxurians, fine Semine nata, ex Vigore ipfius Terra | germinans. Quare vbique ferpit, & laciffimé diffüfa cít ; vt fuperuacuum forct de Defectibus eius follici- tum Lisrzs SzexrTvs, tum effe, Deillà igitur Cura eft abijcienda. Quod ve. ro ad Zccentus Verborum , nil opus eft derctam pufil- là dicere; nift forte illud quis notatu dignum putet ; quod Accentus Verborum cxquifice , 4dccentus autem Senteitiarum neutiquàm in Obferuationem venit. At- | tamen illud fcré vniuerfo Generi humano commune eft,vt Vocem in finc Periodi fubmittantjn Interrogati- onc cleuenr, & alia huiufmodi non pauca. Atque de Grammatice Patte, quz ad Locuzonem fpectat, hactenüs. Quod ad Seriptionem attinet, ca aut Alpbabeto Vul. gari perficitur, ( quod vbiquerecipitur, ) aut Oceu/ro & Priuato,dc quo inter fingulos conuenit, quod Czp//ras vocant. At Orzbograpbia vulgaris etiam Controucríiam & Quzftioncm nobis peperit ; Vtrüm fcilicec eodem, Verba fcribere oporteat, quo. pronunciantur, modo ; an potius cx more confucto?:Ár illa Seriprio quz rc- formata videri poffir, ( vt fcilicet SeriptioPropunciation;, confona fit ) eft: ex Genere inutilium. Subtilitatum. Nam & tpfa Pronuaciatio quotidie glifcit, nec conftans eít; & Deriuationes Verborum, prafertim ex. Lin- guis extraneis, prorsus obícurantur ; Denique cüm ex riore recepto Scripta, morem prouunciandi nullo modo impediat, fed liberam relinquant, quorsüm ac- tinet ifta Nouatio? X Ad Cipbras igitur veniendura. Earum Genera haud pauca funt. Ciphre fimplices, Ciphre Non fienifican- tibus Cbavatteribus intermixte ;— Ciphre duplices Literas «uno Cbarattere. complexe ; Ciphre Rote; Ciphre Cla- ur. Ciphre cverborum ; aliz.... Vircutes autem in. Cz- phri tequirendz tres funt : Vt fint Expeditz, non nimis operofa ad fcribendum : Vt fint. fide, & nul- lo modo pateant ad Deciphrandum; Addo denique, vt, fi fieti poffit, fufpicione vacent. Si cnim Epiílo. lx in Manus Eorum deucnient, qui in cos qui fcri- bunr, /De Zugmentis Scientiarum.» bunt, aut ad. quos fcribuntur, poteftatem habeant, tametfi Ciphra ipía fida fit, & deciphratu impoflibi- lis, tamen fubijcitur hzc Res Examini & Quzftioni; nifi Ciphra fit eiufmodi, qua aut fufpicione vacet, aut Examinationem eludat. Quod veró ad Elufio- pem Examinis attinet, fuppetit Inuettum ad hoc no- uum atque vule, quod. cüm .in promptu | habea- mus, quorsum atüunet- illud inter Defigerata referre, Ícd potius id ipfara proponere? Hoc huiufmodi eft ; Vt habeat quis duo Alphabeta, Vnum Literarum ve- rarum, alterum Non-fignificantium; Er fimul] duas Epiftolas inuoluat; vnam. quz Secretum deferat, al- teram. qualem verifimile fuerit Scribentem miffurum fuiffe, abfque periculo tamen. Quod fi quis de Ci- phrà feueré interrogetur, porrigat ille Alphabetum Non fignificantium, pro veris Literis, Alphabetum au- tem. Verarum | Literatum: pro Non-fignificantibus; Hoc modo incidet; Examinator in Epiflolam illam Exteriorem ;' quam cüm probabilem inuenict, de In- teriori. Epiftolà nibil füfpicabitar; Vt. vero füfpicio ominis abfit, aliud Inuentum .fubijciemus, quod certé; cüm Adolefcentuli effemus: Parifijs, excogita- uimus; nec ctiàm adhüc, vifa. nobis res digna cft qua pereat. Habet enim gradum Ciphre altiffimum; nimirüm vt Oria per. Omnia fignificai poffint : ita tamen, vt Scriptio qua inuoluitur, quintupló minor fit, quam ca cui inuoluatur : Alia nulla omninó requiritur Conditio, aut Reftridio. ld hoc modo fiet. Primó, vniuerfz litera: Aipbabeti in duas tan- tummodo Literas íoluantur, per Tranfpofitionem carum. Nam Tranfpofitio duarum Literarum, per Locos quinque, Differentijs triginta duabus, multó magis viginti quatuor ( qui eft Numcrus AJphabe- Hü R^ nos) fufficier. Huius Aiphabeti Exemplum tale eft. Exemp lum LiskR SzEsxrcrvs. Exemplum e//Jpbaleti Biliterarij. "45. 9 ,. € 6 ub. . aaaaf. eT aabaa.. aalal . E Lay. -96 0; XP aalla. aabhb . abaaa. alaak. alafa ala. ES 9 0. o9 9S S allaa.. alfab - alba. . abb. lanaa f aaak. gecqpvap 3s baala. laall.. labaa. - babab. Éabba.. fabbl. Neque leue quiddam obitér hoc modo perfe&um eft. Etenim ex hoc ipfo patet Modus, quo ad omnem Loci Diflantiam, per O5iecta, quz vel Vifur, vcl Audi- tui fubijci polfint, Seàfa Animi proferre, & fiznificare liceat; fimodó Obie&ailla, duplicis tantum Differen- tiz capacia funt; veluti per Campanas, per Buccinas, per Flammeos, per Sonitus Tormentorum, & alia quz- cunque. Verüm vt Incoeptum perfequamur, cà: ad Scribendum accingerts, Epiftolam Interiorem in 4/pba- beim hoc Biliterarium Íolues. Sit Epiftola interior ; JFüges , Exemplum Sojutionis. | Vp? Íaaflk. alla. aalaa. Prefto v 280 | De Augmentis BSctentiarum.» Prato fimul fit aliud Alphabetum Biforme; nimirum, quod fingulas AIphabeti Communis Literas, tam Capita- les, quam minores, duplici Formà, prout cuique com- modum fit, exhibeat. Exemplum e/fipbabeti Biformis. EE vr JI oa LEG Gs fistulis RW 09 | d Eee TE GG pg ILE OOV &. f ad. z CUN i buba. D.É d 8A Qoo d, y 00,55 fo 4 ANLE a el f. a.b. a frr. ho qe» d 6 voa. 4 4G. n A e. fa e e abe. ad adi gyT s p " - qd DLIihrk SExTVS. 281 Tum demüm Epiftolz Interiori;iam factz Bzlireratze, Epiftolam Exteriorem Bzformem, literatim accommo- dabis, & pofteà defcribes. Sit Epiftola Exterior; Manere L cvolo donec «venero. Exemplum «ccommodationis, E74 y A4 a alakbé aa b 2 Um b ad. e Maners te moo donec Dengre- A odd etiàm Exemplum aliud largius eiufdem - Ciphrz, SeribendiO mnia per Omnia. Epiftola Interior, ad quam delegi- mus Epiffolam Spartanam, miffam olim in Scytale. OD, se 4... on darur acide s - eurtunt. [7 3a Á 4nc nor ex?ricama "a 1C d uius WLARIETÓ foeuri j Epiftola Exterior, fompta ex €piffola -Pyitná Ciceronis, in quà E piffola. Spar- t4na inuoluitur. O o ——À —9———À LJ ia 6, emn effa C12, acpetrüs pictats.e ic caseras faterfacio omnilas : Jie oos nume Lam satuslaco . ooa utn gniz E. 7) tudo £uerum ergume Tueritorum, »fquem- ee A FAS zn fu, nisi perfecta 7t, P^ menen cenquiesz . . pei . ^ ^ 2s i f; ego, quua mona mem bua. causa cres, | qitam E PAS idum £gm. ^5 cauz zt ; À . ; Fa) fasc amt: b Eius Aur atus ^ S^ ^ aperfe : pecu mos 0 nat. a UAE | Jet £05 D eredelores per fuos, carm. t ade DASS p egehatur. 20 CAS, st quo smt , : s. qui velat. qu pau cz stunt omaes "C om eol Vm, Fem. berti volunt. Senatus Üfes 2 pes calammsam, T relgin, sedna- lenalentia, callus Qf egrae Vargibonat | iod comjrefat. &c. eT AWO - rn , " : * S TEE Sv age mie C. caa ME WE dq Liszkg Szxrvs. Doítrina autem de Ciphrzs, aliam. fecum traxit Do- &rinam crga ipfam Relauuam: Illa elt de. Decipbrati- one, liuc Referatione Ciphrarum ; licet quis Alpbabe- mum Ciphrz, aut pactum de Latebrà penitüàs ignoret. Res fané eft illa, laboriofa fimul & ingeniofa, & Ar- canis Principum, velut & illa prior, dicata. Attamen przcautionc folerti fieri poflit inutilis; etfi quomodó Rcs nunc fe babent, magni prorsus fit vsüs.. Etenim fi Ciphrz introdu&e effent bone & fideles, plurima fucrint,quz operam Deciphratoris prorsüs eluderent, & excluderent; qua tamen fint fatis commodz, & ex- peditz, ad legendum, aut Scribendum. Verüm Im- peritia & Inícitia Secretariorum , & Amanuenfium, in Aulis Principum tanta eft, vt maxima plerunque Negotia Ciphris infirniis & fuulibus, committantur. Intercà ficri poteft, vt fufpicetur quifpiàm, Nos in | -Enumeratione, & quafi Cenfu Aruum, id agere, vt | Scientiarum Copix | (quas veluti in aciem adducimus) uctz &muluplicatz, magis fint Admiradoni; cüm "ramen Numcrus earum forté oftentari, vires tam breui "Tractatu vix explicari poffint. Verüm Nos Inftitu- tum noftrum fidelitér vrgemus, atque in hoc globo Scientiarum conficiendo, etiam Iníulas minores, aut remotiores omitti nolumus. Neque vero ( vt ar- .bitramur) perfun&torié, licet cursim cas Artes attin- gimus; fed potius Nucleos & Medullas ipfarum, ex muita Materiz: mafsà, filo acuto excerpimus. Cuius | rei iudicium ipfis illis, qui in huiufinodi Artibus peri- üflimi funt, permittimus : Cüm enim plerique , qui multícij videri volunt, hocferéhabeant; vt Vocabu- la & Exteriora Ártium paísim iactantes, illarum igna- iis Ádmiratoni, Magiftris ludibrio fint ; fperamus nofira contrarium prorsüs euentum babitura, vt peri- ti(limi cuiufque in Artibus fingulis iudicium maxime detincant, czteris minoris fint. Quod vero ad Artes il- re e a Oo z las, — ul Lg M ' "De Zugmentis Scientiarum.» las, quz Minorum quafi Gentium videri poffunt ; fi quis exiftimet nos, nimium quid ipfis tribuere; cit- cumfpiciat ille & videbit, Homines in Prouincij; fuis, magnos fané & celebres, cüm ad Metropolim aut Se- dem Imperij forté migraucrint, turba fere immifceri, & inferioris notz effe: fimilitér mirum. non eft, Artes iftas leuiores, iuxta Ártes Principales & fupremas collo- catas , dignitate minui ; cüm tamen ijs, qui Operam illis przcipuéimpenderint, Res videantur vtique mag- nz &przclarz. Atque de Organo Sermonis hzc di- &a fint. Carvr II. Do&trina de Methodo Sermonis conflitu- | itur "ot pars Traditug Subflantiua. (9. "Principal : JN(omen ei inditur Prudentia Traditius.. Enumerantur Methodi Ge- nera diuerfa , ^ fubiunguntur eorum Com» moda «9 Incommoda. d Ea vt Pars Dialecticz tractari confueuit. | (Sg Etiam Locum in Retoricá per Nomen Di- [pofitionis xepetit. . Verüm Collocatio eius in Famulitio aliarum Artium, in Caufsà fuit; vt pluri- ma qux ad ipfum fpe&ant, cognitu vtilia, pratermiffa fint. Vifum igitur eft nobis, Doctrinam Sub[Zantiuam & Principalem de Metbodo, conftituere, quam nomine | generali Prudentiam Traditiwe appelamus. —ltaque Methodi Genera (cüm varia fint) enumerabimus po- tiüs, quàm partiemur. Atque dc vnicà Methodo, & Di- chotomijs I Lisra SExrTvs choromijs perpetuis, nil attinet dicere: Fuit enim Nubc- cula quzdam Doctrinz, quz citó tranfijt : Res ccr- té fimul & leuis, & Scientijs damnofiífima, Etenim huiufmodi Homines, cüm Me:bodi fuz. Legibus res torqueant; &, quacunque in Dichotomias illas non apté cadunt, aut omittant, aut prater Naturam in- fe&tant; hoc cfficiunt, vt quafi Nuclei & Grana Sci- entiarum exilianr, ipfi aridas tantüm & deferras. Sili- quas flringant. Itaque inania Compendia parit hoc genus Methodi, Solida Scientiarum deltruir. Conftituatur igicur prima Differentia Metodi, vt fit aut Magiffralis, aut Initiatiua.. Nequc veró Verbum Initiatite ita intelligimus, quafi hzcInitia Scientiarum tantum traderet, illa Doctrinam. integram ; Vecrüm contrà ( Vocabulum à Sacris mutuantes ) eam dicimus Metbodum Initiatiuam, quz ipfa Scientiarum Myfleria recludat, & denudet : Magif/ralis fiquidém docet; Initiatiua intiimat :. Magif?ralis poícit, vt fides habc- atur ijs quz dicuntur ; Ipitiatiua vcró potius vt Exa- men fübcant : Altera Scientias Difcentium vulgo; Altc- ra tanquàm Filijs Scientiarum tradit: Denique, Altc- ra pro fine habet, Scientiarum (quales iam funt) V- fam ; Altera earundem Continuationem, & vlteriorem Progreffum. Harum pofterior, Via videtur Deferta Q9 Interclu[a. Yta enim adhüc Scientix tradi confuc- uerunt, quafiex pa&o, tam docens quam Difcens, Er- rorcs afcifcere cupiant. Etenim. qui docet, co docet modo, quo maximé dictis fuis Fides aftruatur, non quo illa commodiffime Examini fubijciantur : & qui difcit, fibi extemplo fatisfieri, non legitimam Difquifi- tionem praítolari expetit; vc magis fit ci cordi, Noz Dubitare, quam Non Errare. Ita vt & Magifter, amo- re gloriz infirmitatem Scientiz fuz prodere caucat, & Difcipulus, Laboris odio, Vires proprias experiri nolit. Scientia vero, quzalijs tanquàm Tela pertexenda tra- ! ditur, "De Augmentis Aetentiarum.» ditur, Eddem Methodo ( fificri poffit ). animo altcriu eft infinuanda, quà primitus inuenta ef? Atque hocip- lum fieri fane poteft in Scientià per Indu£tiozem acqui- fià: Sed in Anticipatà iftà & Prematurá Sciencà (quà vtimur) non facilé dicat quis; quo itinere, ad eam quam nactus eft Scientiam, peruenerit. Attamen ía- né fecundum Maius & Minus, poffit quis Scicntiam propriam reuifere, & Veftigia fue Cozbitionis fimul & Confensüsremeuti ; atque hoc pacto, Scientiam fic tanfplantare in Animum alienum, ficut crcuit in fuo. Artibus enim idem vfuuenit quod Planus: Si Plantà aliquà v in animo habeas, de Radice quid fiat nil refere ; f1 veró transferre cupias in aliud Solum, tutius cít Radicibus vti quam Surculis. Sic traditio, ( qux nunc in vfu cít) exhibet plané tanquam Truncos ( pulchros illos quidémy ) Scientiarum ; fed ramen abfque Radicibus, Fabro Lignario certé commodos, at Plantatoriinutiles: Quod fi, Difciplinz vt crefcant, Gbi Cordi fir, de T runcis minüs fis follicitus ; ad id curam adhibe, vt Kadices illaíz, etiàm cum aliquan- tulo Terre adhzrentis; extrabantur. Cuius quidem Generis Traditionis, Metbodw Mathematicorum, in eo Subiecto, Similitudinem quándam habet ; generatim autem non video quod aut in víu fit ; aut quod quis Inquifitioni eius. dederit operam ; proinde eam intet Defiderata numerabimus, cámque Traditioem Lampa- dis, fiue Metbodum ad Filios appellabimus. Sequitur aliud Metodi difcrimen, priori Intentione affine, Reipsà feré contrarium. Hoc enim habet vtra- que Metbodus commune, vt Vulgus Auditorum à Se- Ic&is fepazet; Illud oppofitum, quodprior introducit modum Tradendi folito apertiorem, altera, de quà iam dicemus, occultiorem. Sit igitur Difcrimen tale, vt altera Methodur fit Exoterica, altera Acroamatica, Ecenim quam Antiqui adhibuerunt precipue in edendis Libris Differen- gU — TT: IA Uu LI GÓP "APR S.) [^ " » d NI e OR " : - : 3 E E j T "Aes t. 9 3 Lu * M " " LiszR SExrTvs. Differentiam ; cam nos transferemus ad ipfüm Modum Tradendi. Quineam 4croamatica ipfa apud Veteres in vfufuit; atque prudenter, & cumiudicio, adhibiia, At Acroamaticum iuc ZEnigmaticum iftud dicendi ge- nus, pofterioribus temporibus dchoneflatum eíl, à plurimis, qui co tanquam Lumine ambiguo, & falla. ci abufi funt, ad Merces fuas Adulterinas exirudendas. lütentio autem eius ea effe videtur, vt. Traditionis In- uolucris, Vulgus ( profanum fcilicet ) à Secretis Scizn- | darum fummoueatur; atque. illi tantüm admittantur, qui aut per Manus Magiftrorum, Parabolarum Inter- pretationem nacti funt; aut proprio Ingenij acumine & fubülirate; intra velum penetrare pofhmt. Sequitur aliud Mzibodi Difcrimen, magni prorsüs ad Scientias Momenti ; cüm fcilicet Scientix cradun- tur, aut per ApPori/imos, aut. Metbodicé. Notatu enim | inprimis dignum eft, in conifuetudinem plerunque veniffe, vc Homines ex pauculis Axiomatibus & Ob- feruationibus, in quouifmodo Subiecto; Artem con- ftituant quafi completam & folennem, eam Ingenij quibufdam Commentationibus fuffarcinando, Excm- plis illuftrando, & Metbodoreuinciendo. At illa altera Traditio per Apborifimos, plurima fecum fert Commoda, ad quz Traditio Metbodica non attingit. Primüm enim de Scriptore Specimen dat, vtrüm ille leaitér & per- funé&torié Scientiam hauferit, an penitüs imbibcric. Apborifimi enim, nifi prorsus forent ridiculi, neceffe eit, vt ex Medullis & Interioribus Scientiarum, con- fieantur. Abícinditur enim llluftratio & Excurfio; Abícinditur Varietas Exemplorum ; Abfcinditur De- du&io & Connexio; Abfcinditur Defcriptio Pradi- cz: vt ad Materiem Aorifiorum. nihil. relinquatur, prater copiam Obferuationum bené amplam. Igi- tur ad Apborifinos non fufficict quifpiam, imo de cis nec cogitabit fané, qui fe neutiquàm copiose * - idé —— . 288 "De /lugmentis Scientiarum. lidé inftru&um ad fcribendum perfpexeri. — At. in Metbodis ; Tantum feries iuntkuraque pollet, Tantum de medio [umptis accedit Honoris ; : Vt Speciem Artis, nefcio cuius, preclara, f penumeró reportent ca, qua fi foluantur , fegregentur, & denu- dentur, ad nihilum feré recafüra fórent. Secundo; Traditio Methodica, ad Fidem & Confenfum valet ; Ad Indicationes de Praxi minüs innuit; Siquidém Demonflrationem quandam in Orbe pra fe fert, par- tibus fe inuicém illuminantibus , ideoque Intelle&ui fatisfacit magis; quia vero Actiones in Vità com- muni-parguntur, non ordine componuntur, idcó magis jídem conducunt etiàm fparfa Documenta. Poftremo, Aphorifii, cüm Scientiarum Portiones quaídam & quafi Frufta tantüm exhibeant, inui- tant, vt alij euàm aliquid adijciant & erogent ; Tra- ditio veró MetPodica, dum Scientiam integram often- tat, fecuros illicó Homines reddit, quafi iam Summa adeptos. | Sequitur aliud Met/odi Difcrimen, magni & illud quoque.momenti; cüm fcilicet Scientiz traduntur, aut per Affertiones adie£lis probationibus, aut per Que-- fliones "»nà cum. Determinationibu. | Hanc. autem po- fteriorem Metbodum fi immodceratiüs quis perfequa- tur; Scientiarum Profe&tui non minüsilla officitquam Fortunis & Progreffibus Exercitüs cuiufpiam impe- dimento & damnofóret, fi in minutis quibufque Ca- ftellis aut Oppidis expugnandis fubinde hareat. E- tenim fi quis in. Acie fit fuperior, & fumma Belli feduló incumbat, minora illa loca vltró fe fubmit- tent : Illud tamen inficias non ierim, Vrbem ali- quam magnam & munitam, à tergo relinquere, baud- quaquàm fempér tutum effe: Eodem modo, Con- futationibus in Scientiarum Traditione temperandum, ijfque ListeR SsxrTvs. ijfque parce vtendum ; & ad hoc tantüm, vc maiores Praoccupationes Á iimorum & Prziudicia frangantur ; minimé autem vt leuiores Dubitationes excitentur & prouocentur. - Sequiraraliud Me/bodi Difcrimen,vt fcilicet Methodus [ic fübiect.e materie que iractatur accommoda. Alio enim modo traduntur Mathematica, (qux funt inter Scienti- as maximé Abftractà & (implicia; ) alio Politica (qua: maximé funt Immcrfa & Compofita.) Neque (vt iam diximus ) Mei/bodw vnitormis in Materià multifor- mi coni mode f: habere poteft. Equidém quemadmo- düm Topicas particulares ad Inueniendum probauimus, ira & Merbodos. particulares àd Tradendum fimiliter aliquatenus adhiberi volumus. Sequitur aliud Metbodi Difctimen, in tradendis Scientijs cum iudicio adbibendum. lllud autem rsgi- tür per In'ormariones, & Anticipationes de Scientiá ( qua tradenda elt) in Animis-Difcentium prius in- fufas & impreffas. Aliccr eim tradi debet Scientia, quz ad Animos Hominum 'nóua- & percgrind pror- süs accedit; alitér ca, quz Opinionibus iam pridém imbibitis & receptis, eft affinis & familiaris. Ideó- que Ariftoteles Democritum fugillare cupiens, reue- raeum laudat; 3; (inquic) ferio difputare velimus, non Jectari Similitudines, (7c. ld vitio vertens Democrito, quod in .Comparaionibus effec nimius. At illi, uorum Documenta in opinionibus Popularibus iam Sedes fuas collocárunt; non aliud habent quod agant, nifi vc difputent & probent. Illis contrà, quorum Dogmata Opiniones populares tranfcendunt, gemino labore opus cft: primó vt intdligantur qua afferunt; deinde vt probentur : Ita vt neceffum habeant confu- gere ad Auxilia S:militudinum & — Tranflationum, quo fe captui Hominum infinuent. Videmus igi tur fub Infantià Doá&trinarum, feculis rudioribus, Pp cüm 290 /De ugmentis Scientiarum.» cüm Syllepfes ille, quz iam fac fünt vulgares & witx, nouz fuerant & inauditz , omnia Para- bolis & Similitudinibus plena fuiffe. Alis eue- niffet, vt qua proponebantur, aut abíque notà feu attentione. debità tranfmifía, aut pro Paradoxis re- ic&a fuiffent. Etenim Regula quadam eít Tradiri- ua, quod Scientia omnis que Anticipationibus fiue pra[up- pofitionibus won ef? con[ona, à Similitudinibus (7 compara- tionibus fuppetias petere debeat. iih Atquc de Methbodorum diuerfis Generibus, hec dicta fint ; 1js videlicet, quz antehac ab alijs notata non fue- | runt: Nam quantum ad czteras illas Mez/odos, Analyti- | cam, S y[Laticam,Diereticam,etiàm Crypticam,Homericam, & fimiles,re&té funt ez inuentz. & diftributz ; Neque cauffa videtur, cur illisimmoremur. At Methodi Generahuiufmodi funt,Partes autem duz; Altera de Difpofítione totius Operis vel Argumenti Libri alicuius; Altera de.Lámztatione Propofitionum. Etenim ad Archite&turam fpectat, non folum Fabrica totius /Edi- ficij, fed eriàm Efformatio & Figura Columnarum, Tra- bium, & fimilium. Mez/odur vero , veluti Scientiarum Arcbhite&tura eft. Acque hàc in Parte mclius meruit Ra- mus,in optimis illis Regulis (KagéAv ero xa «ávmos, xay àv]), &c. ) renouandis, quam in Vnicà fuà Meiso- do & Dicbotomijs obtrudendis: Veruntamen nefcio uo Fato fit, vtin Humanis ( ficut fzpiüs fingunt Poc- te) Rebw pretiofffimis femper. adbibeantuy perniciof J- Jimi quique. CufFodes. Certé Conatus Rami, circa ii- | lam Propofitionum Limam , coniecit eum in Epito- | mas illas, & Scientiarum Vada. Aufpicató enim & fcicis cuiufdam Genij du&u procefferit oportet, gui Axiomata Scientiarum cozuertibilia facere attentauerit, & non fimul eareddiderit Circulzria, aut in femet recumren- tia. Conatum nihilo fecius Rami in hàc parte vtilem fuiffe non inficiamur. Supet- L:isrzmR SEsxrTvs. Superfant duz adhüc: Propofftionum Limitationes, prater cam vt fiant Contertibiles, Altera de Extenfione ; altera de Producrione ipfarum. |. Sané haben: Scientia, fi quis recté aducrtat, prater Profunditatem, alias du. as Dimenfiones ; Latirudinem fcilicet, ac Longicudi- | nem fuam; 'Ác profunditas quidem ad ipfarum Verita.- tem & R«alitavem refertur : Hat enim funr; quz Soli- ditatem conferunt. Quantum ad reliquas duas, Lari tüido accipi & compucari poteft de Scientià in Scien- | tiam ; Longitudo vero fumitur à íümmá Propofitione adimam in càdem Sciencá. Alcera fincs;. & vetos Sci- entiarum - Terminos complectitur, | vt Propofitiones proprié, not promiícue rracteptur ; & euitecur Repe- | titio, Excutfio, denique Confuíro omnis : Altera Nor- mam prafcribir, quou(que & ad quem Pátricularitaus eradurn, Propofitiones Scientiarum fuit. déducenda. Sané dubium non cft, quin aliquid: Exercitationi & Practica fit relinquendum ;: Oportet fiquidém A. | torini Pij vitium euitari, nc fimus Cymini Se&tores in. Sci. | etitijs, neue Diuifiones ad poeag ueque multiplice- mus. ltaque qualité in hàc?Parté, nobis ipfi tempc- | remus, Inquifitione plané dignum efl... Videmus eium nimium Geheralia (nifi dedatátur ) párüim infor- maré, quin potius.HominumPracticoramy ludibrio | Scientias exponere ;.cüm- nihilo magis: ad. Practicam faciant, quam Chorographia Ortelij vniuerfalis, ad viam monfílrandam, quz Londino ducit Eboracum. . Certe Regul optima, Speculis ex Metalló, rion irifcic? allimulantur; in quibus cernantur: vtique Imagines, fed non antequàm expolita fuerint ; Sic iuuant demüa Regulz & Pracepta, poftquam Exercitationis Limath fübictint. - Quod fi tamen, víque à princípio, R egu- lz ill fieri poffint nitide, & quafi Cryftallinz, id op- timum fa&u foret, quandoquidém Exctcitationc af- fiduà minis iadigebunt,/ Acque. de Scientia. Methodi , 201 : Ppz (quam . De Zugmentis Scientiarum.» ( quam Prudentiam Traditiue nominauimus) | hacc di- &a fint. Neque tamen illud prztermittendum , quod non- nulli, viri magis tumidi quam docti, infudàrunt circa Metbodum quandam, legitime Methodi nomine haud dignam, cüm porius fit Merbedu: Impofturz ; quat ta- men quibufdam Ardcelionibus acceptiffima proculdu- bió fuerit. Hzc Metbodw ita Scientiz alicuius guttu- las afpergit, vt quis fciolus, fpecie nonullà Eruditionis ad Oltentationem poffit abuti. Talis fuit Ars Lulljj; Talis Typocofmia à nonnullis exarata ; qua nihil aliud fuerunt, quam Vocabulorum Artis cuiufque Maffa & Áceruus ; ad hoc,vtqui Voces Artis habeant in promp- tu, etiam Ártes ipfas perdidiciffe exiftimentur. Huius generis Collectanea Officinam referunt. Vereramentari- am, vbi Przfegmina multa reperiuntur, fed nihil quod alicuiusfitpretij. |. "Pi Ca»vr III. «De Fundamentis (* Officio Rhetorice. e/fppendices tres Rhetorice ; que ad Proniptuariam zammmodó | pertinent ; Colores Boni & Mali, tam fimplicis, quam Comparati : Antitheta Rerum : Formule minores Orauonis. Na/2 P| Sermonis : Ea cft,quae Rhetorica dicitur,fiue S ANSA - l ACIES . j : : ; [ MN SS Oratoria. Scientia certe & in Íe egregia, & PEU UNDIS X] coregié à Scriptoribus exculta. Eloquentia autem,fi quis veré rem aftimet, Sapienuià proculdubio eft LiseR SgxrTvs: eftin&rior. Videmus enim quanto interuallo hzc illam poft fe reliaquar, in Verbis quibus allocutus eft Mofcm Deus,cüm ille mutus fibidelatum;propterDefectum E- locutionis recufaffer, Habes A4rónem jlle erit tibi Vice Ora- torisytu cvero eiV ice Dei. Ac Fructu,& populari exiftima- tione, Sapientia Eloquenu cedit. Ita enim. Sálomon, Sapiens corde appellabitur prudens, [cd dulcis eloquio maiora reperiet. Haud obfcuré innuens, Sapientiam. Famam quandam; & Admirationem cuipiam conciliare; at in rebus gerendis, & Vità communi, Eloquentiam prz- cipué effe efficacem. Ad 4rzz veró huius Culturam quod attinet; Arftotelis erga Rhetores fai temporis /Emulatio; atque Ciceronis ftudium acre & vehemens, illi nobilitandz tous viribus incumbens, 'cum longo víu coniunctum ; in cáufsà faerunt, vt in Libris fuis de hàc J4rie conlcriptis, feipfos: vicerint./. Dein. Exempla ila luculentiffima buiufie Art, quz in Orationibus Detoflbenir: & Ciceronis habentur, Przceptorum acu- mini & diligentiz addita; profectus ipfius geminárurit. Quare, quz in hàc Arte defiderari inuenimus, vcrfabun- tur poriüs in Colle&ionibw quibufdam, qua tanquam Pediffequa huic Arti przftó fint, quàm ia Diíciplinà & víu Ártis ipfius. Nam etiàm tum, cüm Promptu- arie cuiufdam inter Logica, mentionem faceremus, vberiora eius rei Exempla in Rberorict; polliciti fumus. Veruntamen vt more noflro, circa Radices huius Arti, Glebam paululüm aperiamus & fubigamus; Rhetorica certé Phantafie, quemadmodüm Dizlectica Intelleciui (abferuit./. Eftque; fiquis alius rem penetret, Officium &: Mun Rhetorice nonaliud, quam vi Rao- nis difkamina: phantafie applicei: 4? commendet, ad exci-. tandum Appetitum «9. "voluntatem. Kegiinen enim Ra- tionis, impcti & perturbari. videmus tribus modi: ; Vel pet Ilaqueationem Sopbifinatumi, quod ad Dialctticain pertinet ; vel per PrafHigias Verborum, quod ad R/etori- CAI s —M 293 94. "De Jugmentià Scientiarum. » | cam; vel per Affetbuum. Violentiam , quod ad Etbicam. | | Quemadmodum enim. in Negotijs, qua cum alijs: | contrahimus, vinci quis & perduci folet, vel AfZu, vel | Importumitate, vcl Vebementia ; ità etiam in illà Negoti- , atione internà,quam nobifcum exercemus aut Zrgunen- torum F allacijs fabruimur, aut Impreffiomum. & Obuer- Jfasionum Affiduitate lollicitamur & inquietamur, aut Af. | fettuum Impetu. concutimur & rapimur.. Neqne vero, | tam infelicitér agitur cum. Naturáà-Humaná;: vt illa | Artes & Facultates ad. Rationem deturbandam vale-: ant, neutiquàm vero àadeandem roborandam & ftabi- | liendam : Verum ad hanc rem longé magis. Finis enim Dialectice cft, docere Formam :Árgumentorum , ad: Prafidia Intelle&tüs, non ad Infidias. Finis itidém E- tice, Affc&tus ita componere, vt Rationi militent, non. autem cam inuadant. Finis denique R/etorice, Phan- | tafiam implere Obuerfationibus & Simulachris, que ||. Rationi fuppetias ferant. nón autem. cam opprimanr. | Abufus enim.Artiscx obliquo tantüm interueniunt, ad | Caucridum, nonad Vtendüm. ...- - Quapropter in Platone fumma fuicIniquitas (licet | cx nonimmcrito erga R Perores fai.cemporis odio ortà) cüm Aeroricam inter: Artes. Voluptarias collocauit : Eam fimilem effe dicens Coguiharie, quz non minüs | Cibos falubres corrumperet, quàm infalubres gratiores redderet, Condimentorum Varictate & Dclicijs abu- tens. Abfit autem, vt Oratio non frequentius verfc- tur, in Rebus honeftis ornandis; quàm inturpibus-ob- | linendis : Hoc enim vbique prafto cft: Siguidéám ne- mo eft, quin honeftius loquatur, quam aucfentiat, aut faciat. Sané à Thucydide oprime notatum eft, tale quidpiam folitum fuiffe obijci Cleoni; quód cüm : Íemper deteriorem partem tueretur, in hoc multus ef- Íet, vt Eloquentiam. & Sermonis gratiam. carperet : Probé quippc cüm fciret, dercbus fordidis & indignis, non LisrR SsxrTvs. non poffe quempiam pulchré loqui ; Ac de Rebus ho. neftis, facillimé. Elegantér enim Plato ( licetiam in Triuio decantetur) Pri ff confpici daretur , ingentes fui Amores. concitaret :. At Rhetorica Virtutem & Bo- num depingit plane, & reddit quafi confpicuum. Cüm enim in Corporcà Effigie, illa Senfui monftrari neque- ant, fupereft vt per Ornatum. Verborüm, Phantafiz, reprafentatione, quantum fieri potet, viuà; coràm fi- flantur.. Siquidém Mos Stoicorum, mceritó derifus eft à Cicerone ; qui concifis & argutis Sententijs & Con- clufionibus, virtutem Animis Hominum imponere fa- tagebant; qua res paruum habet cum Phantafià & Vo- luntate Confenfum. Porro, fi Afc&us ipfi in ordinem cómpulfi, & Rati- oni prorsus morigeri effent; verum eít, nullum mag- noperé futurum, Perfuafionum & Infinuationum, quz Aditum ad Mentem przbere poflint, vfum ; fed fatis fore, fi Res ipz nude & fimplicitér proponantur, & probentur. Verüm Affectus contrà; rantas Seceffio- ties faciunt; quinetiàm tántas turbas & Seditiones mo- uent, (fecundum illud; Video meliora, proboá,, - Deteriorafequor ) Vt Rao prorsus in feruitutém & Captiuiratem ab- repta forer, nifi Eloquentiz Suada efficeret, quo mi- nüs Phantafia à Partibus Affectuum ftaret; fed po- tiüs operà eius, fcedus ineatur intet Rationem , & Phantafiam, contra Affectus. Notandum eft. enim, Affectus ipíos ad Bonum Apparens fempér ferri, atque »àc ex parte aliquid habere cum Ratione commune: werüm illud intcreft; quod Affeéfus intuentur precipue Bonum in pre[entia, Ratio pro[piciens in longum, etiam futurum, 42 in (ummá. Ideóque cüm quz in przfencià obucríentur, impleant Phantafiam fortiüs, fuccumbit plerunque Ratio; & fuübiugatur. Sed poftquam Elo- uentià, 295 296 E "De Augmentis Scientiarum.» quentià, & Suafionum vi effe&tum fit, vt Futura & Remota, conftituantur & | confpiciantur tanquàm Prafenüa, tum demüm abeunte in partes Rationis Phantafià, Ratio fit fuperior. Concludamus igitur, non deberi magis vitio verti Rhetorice, quod deteriorem Partem. cohoneftarc fciat ; quam Dialecfice, quod Sophifmata concinnare doccat. Quis enim nefcit, Contrariorum eandem Rationem eíle,licet vfu opponantur? Porró non có tántüm differt Diale£licaà Rbetoricá, quod ( vt vulgó dicitur ) Altera inftar Pugni, Altera inftar Palma fit;(Altera fcilicet pref se, Altera fusé tractet ; )verüm multó magis, quod Di- leética Rationem in fuis Naturalibus; R/etorica, qualis in Opinionibus Vulgi fita cft, confiderer.. Prudentér igi- tur Ariftoteles, R/etoricam inter Dialeélicam,& Etbicam cut Politica,collocat, cüm ex virifque participet. Siqui- dém Probationes & Demonftrationes Dialectice, vni- | uerfis Hominibus funt communes ; at Probationes & fuafiones Rhetorice, pro ratione Auditorum variari de- bent; vt quis tanquàm Mufficus, Auribus diuerfis fc ac- commodans, fit dcemüm Orpbew in $yluix, inter. Delphinas Arion. Quz quidem Applicatio, & Variatio Orationis ( fi quis cius Perfe&tionem & Culmen defideret ) có üfque extendi debet ; vt fi eadem ipfa apud diuerfos Homines Íint dicenda,apud fingulos ramen alijs atqucalijs verbis fit vtendum.. Quanquam hác Parte Eloquentia ( Poli- ticá fcilicet & Negotiosàjn priuatis Sermonibus ) max- imos Oratores plerunque deftitui certum fit; dum Ornatum & Formulas elegantes Orationis captantess volubili illà applicatione, & Characteribus Sermonum, quibus verfus fingulos vti confultius fóret, excidunt. Certé, non abs re fucrit, circa hoc ipfum, de quo nunc dicimus, nouam inftituere Inquifitionem, eámqueno- mine Prudentia Sermonis priuati Àndigetare, atque inter Defiderata Lua nmkR. Saxr v sí! Defiderata reponere: Rem certe, quam quo attentiüs quis recogitet, eo plutis faciet, . Vtrüm | vero hzc inter Rbetorica,an Politica collocetur, aud magni refert. Dcfcendamus modo ad Defiderata in hàc. Arte, qux ( vcanté diximus ) cius funt generis, vt pro Appendici- bus potius cenferi debeant, quam pro Portionibur Arti ipfius ; & pertinent omniaad Promptuariam. Primo igi- tur non inuenimus, qui Prudentiam illam, fimul & di- ligentiam Ariftotelis, bené perfecutus fir, aut fappleue- rit. Hicnimirüm coepit colligere, Signa popularia, (iue Colores Boni ac Mali Apparentis, tam fimplicis quam com. parati, qui fant veré Sophifmata Rhetorica. Sunt autem eximij Vsüs, przferdim ad Negotia, & Prudentiam Ser- monis priuati. Labores veró Ariftotclis circa Colores iftos in tribus claudicant; Primó, quod cüm mulu fint, paucos admodüm recenfcat : Secundó, quod E/encbos fao: non habeant adiunctos: Tertió, quod videtur ille vfum corum ex parte ignoraffe : Vfus enim eorum,non mágis ad Probandum, quam ad Afficiendum & Com- mouendum fubferuit. Complures fiquidem loquendi Formulz, quz idem fignificant, varié tamen afficiunt. Nam longé fortius penetrat, quod acuminatum eft, quàm quod obtufum ; licecin ipsà percuffione vires a- aalitérintendantur. Nemo cft cercé, qui non magis af- ecarus audiens, Inimici tui de boc miros triumpbos agent. Hoc Itbaeus velit, Q9 magno mercentwr Atrida ; Qaam fi fimplicitér dicatur,Hoe rebw tuts incommodabit. Itaque Mucrones ifti, & Aculei Sermonü, minime funt neglizendi, Cüm veró hanc rem, vt Defi&eratam propo- namus, cx confuetudine noftrà, illam Exemple fulcic- mus ; Praecepta enim minus rem illuftrauerint. Exempla (olorum Boni c? Mali tam Samplicis quam Comparati. | Sophifma. i Quod laudant Homines 4j celebrant, Bonum; E Qq quod 207 ——— 298 2 "De Zlugnientu Scientiarum.» quod "pituperant (2. veprebenduat , Malum. | Elenchw. |j FallitSophifma quatuor modis;fcilicet, Aut propter Ig-. toranmtia;^ut propter Mala Fidem;Aut propter S/udia c Fatliones, Aut propter Ingenia Laudatorü & V ituperato- ruth. Propter Iemorantiam; Quid Vulgi Iudicium ad Exa- men Boni & Mali»Meliüs Phocionqui,cüm populus ei : prater folitum applauderet,quafiuit, Nw» forté deliquif- fet? Propter Mala FidZ;Laudantes enim & Vituperantes fuam Rem fzpiüs agant, neque loquuntur vt fentiunt. Laudat Vanales qui cvult extrüdere Merces. Itém, Mali eff malit efl (inquit Emptor )féd cim recefferit, tum gloriabitur.ProptetFactiones,Cuiuis enim patet,con- fucícere Homines, eos qui fuarum Partium funt, immo. | dicis efferre Laudibus; qui autem contrariarum funt;in- | fra Meritum deprimerc. Propter Ingenia; Alij enim Na- || turà fa&ti funt, & cópofiti, ad Adulationé Seruilem; Alij contrà Momi & retrici; Vt laudando & vituperando,fu- is Ingenijstantüm obfecundent;parü de Veritate folliciti. Sophifma. | 2 Quodetiam ab Inimicus laudatur magnum Bonum;quod everà etidm ab Jmicts reprebenditur, magnum malum. Sopbifina Fandamento hoc niti videtur; quod qux ingratijs, & contra Animi noflri Affectum, & propen- fionem loquimur, ea ipfa, vim veritatis à nobis extor- quere, acil creditur.* Elenchur. | Fallit Sopbifina propter Affutiam, tam Inimicorum, quam 4icorum. Tnimici enim Laudes quandóque uri- buunt, non inuité, necà vi veritatis coacti; fed cas ta- men dceligentes, quz Inimicis fua inuidiam & pericula conflare poffint. Itaque apud Gracos, fuperílitio quz- dam inualuit, vt crederent, fi quis ab altero laudaretur, Animo maleuolo, & propofito nocendi, Naribw eius Puflulam anna[ci olere. Fallititerum , quia Laudes in- terdum Lisz& Szexrvs terdüm impertiunt Inmici , taaquàm Przfatiunculas quadam, vt poftea liberis, & maliciofiüs calumnia- rentur. Ex alterà parte, fallitetiàm hoc Sophifma prop- ter Aftutiam Amicorum, Solentenim & illi vitia Ami- corum interdüm agnofcere, & predicare ; non quod aliqua vis. Veritatis cos. cogat, fed ca cligentes, qua minimüm Amicos fuos Ixdere poflint: ac í1 tera qui- dem, viri optimi effent. Fallit iterüm, quia Azici quo- que Reprebenfionibus fuis ( ficut de Ipimici laudibus diximus) canquàm prafatiunculis quibufdam vtuntur, | quà paulo poft iu laudes cffufius excurrant. | Sophifma. 3 Cuius Priuatio bona, id ipfum Malum ; cuius Priuatio | mala, td ipfum Bonum. Elenchw.— Fallit $op^ifima duobus modis ; Áut' propter Compa- | rationem Boni «9 Mali ; Aut propter Succeffionem Boni ad | Bonum, aut Mali ad Malum. Propter Comparatiouem ; Sibonum fucrit Gencri Humano, priuari Efu. Glandi- um,non fequitur, quod malus ille erat, fed Dodona bo- na, Ceres melior. Nequc fi malum"fuit Populo Sy:acu- fano, Dionyfio Seniore priuari, fequitur quod Diony- fius ille bonus fucrit, fed minüs malus quam Iunior. Per Succeffionem; Etenim Priunauo Boni alicuius non Ícmpér dat locum Malo; fcd quandoque maiori Bono; vt cum Flos decidit,Fru&us fuccedit : Nec Priua:io ali- cuius Mali dat femper locum Bono,;fed interdüm maio- ri Malo. Nam fublaro Inimico Clodio, Milo fimul & Segetem Gloriz perdidit. Sophifma. 4 Quod Bono, aut Malo evicinum e[Lid ipfum itidem Bo- num, aut Malum : quod vero remotum efl à Bono, Malum; quod à Malo, Bonum. Habct hoc feré Rerum Natura, vt quz Naturà fuá conueniant; etàm Locis conueniant ; que veró con- 299 ( ) g2 Urarix 200 De Augmentis Scientiarum » tráriz Naturz funt, etiam Interuallis diftent: Cüm fin- gula Amica fibi affociare,[nimica fummoucere gaudeant. | i Elenchus. Sed fallit Sophifma tribus modis : Primo propter Dz- flitutionem; fccundo propter Obfcurationem; tertio prop- ter Prote£Honem. Propter Deffitntionem ; Fit, vt qua in fuo genercampliffima funt, &: maximé excellunt, om- nia, quantum ficri poteft, ad fe trabant, & in vicino quaque pofita deftituant, ac quafi inedià conficiant. Itaque in propinquo Arborumgrandium Virgulta nun- quàm laa reperics. Re&é etiàm ille, Dzuitiz Serui max- imé Serui. Nec malé cauillatus eft qui inferius Famuli- tium in Aulis Principum, Fefforum-vigilijs comparauit; quz Fefta fua in proximo attinguntjipíz autem Ieiunijs addicuntur. Propter OPfcurationem ; Exenim. & hoc habent, queque, in fuo genere, praftantiffima ; vt licet proxima non cxtenuent, aut deftituant, tamen obfcu- rent, & obumbrent.. Quod etiám de $o/enotant Aftro- nomi ; quod fit fcilicet Afpectu bonus, Coniunctione & Approximatu malus. Propter Profecfionem ; Nam non folüm rcs coeunt & congregantur propter Confor- tum, & Nature fimilitudinem; fed etiàm. Malum ( przferüm in Ciuilibus) confugit ad Bonum, vcla- teat, & protegatur. Itaque Scelerati Homines petunt Afyla Diuorum; & Vitium ipfum fc in Virtutis Vm- bram recipit ; Sepe latet evitium proximitate Bünt. Contrà & Bonum fe aggregat ad Malum, non propter Confortium, fed vtillud conuertat, & reformet in Bo- num. Itaque & Medici, magis accedunt ad /Egrotos, quam ad Sanos; & Seruatori noftro obie&tum cít,quod Conuer[aretur cum publicanis 7 peccatoribus. . Sophifma. $ Cuicatere PartesyvelSetbejSecundas evnanimitér de- farunt, (cum frngule Prineipatum fibi cvendicent) melior reliqui Liszza SEXxTVS. »liquis coidetur: Nam primas queque ex Zelo coidetur fümrz; fécundas autem ex vero 09" Merito tribuere. Ira Cicero: arzumentatur. Se&tam Academicorum, quz Acatalepfiam tenuit, Philofophiarüm fuiffe pra- ftaniffimam. Interrogaenim (inquit) Stoicum, quc Se- &a ftt potior; ille [uam ceteris anteponzt : Dein? que Je- cuidas teneat, Acadzmicam fatebitur.| Age ffmiliter cum E- picurzo (qui Stoici cvix afpectum tolerauzrit ) po[Iquàmfu- am Sectam collocarit in fummo, cóllocabit Academicam in proximo. Similitér, vacante Digaitate aliquà, Princeps fi Competitores fiazulos interrogaret, quem pott fe otiffimum commendare vellent, Verifimile eft, Secun- daillorum' vota, in eurn qui przcipue dignus, & opti. me mcritus fucrit, coacuríura. ^ Elenchw. Fallit Sopbifmá propter Fnuidiam2?- Solent enim Homi- nes, proxime poltfe, & Factionem fuam, in eos incli- nare & propendere, quircliquorum maximé fint encr- ucs & imbellzs, quique eis minimum moleftix exhibuc- rünrz; in Odium illoramqui illis pluri müm infulttuar, aut incommodarunt. | Iit Sophifiria. 6 Cuius Excellentia vel Exuperantia melior, id toto ge- nere melius. Hüc pertinent Formule ille vfiatz ; Ne peruagemur in Generalibus : Conferamus particularem aliquem eum par- tictllar?, Q2 c. Elenchus. Videtur hoc Sopbifina (atis neruofüm ; & magis Dia- léticum quiddam, quam Retoricum. Attamen intcr- düm fal&t. Primó, quia func Res haud paucz, periculo plurimüm obnoxiz, quz tamen, ft cuadant, ceris antecellant.. Ita vt Genere fint deteriores, quia (xpi- lis periclitantur & excidunt; Iudiuiduo autem | No- biliores.. In hoc numero cft Gemma Martia, dc quà Gallicum 301 301 De Zugmenti Scientiarum.» Gallicum Adagium ; Filis Pariforum, dv Gemma Menfis Martij, fi ex illis euadat pnus, erit inflar decem aliorii. Adeo vtin Genere,Gemma Maij Gemma Martij pra:ftet ; fed tamen in Indiuiduo, Optima Gemma Mar- tij optimz Gemma Maij praferatur. Fallit fecundo, propter Naturam Rerum, in aliquibus Generibu aut Spe-. | ciebus magis. «qualem, in. aliquibus magis. inequalem : Quemadmodümin obferuationem. venit, Climata Ca- lidiora generalitér Ingenia producere acutiora; atiu Frigidioribus, Ingeniailla quz eminent, etiàm acutif- fimis Calidarum Regionum praftarc. Similiter, in Exer- ciibus compluribus, fi Res Duello inter fingulos tanfigeretur, fortafséad vnam Partetn accederet Vi- &oria ; f) Copijs vniuerfis, inalteram. Etenim Excel- lentiz & Exuperantie cafum recipiunt; at Genera Na- turà aut Difciplinà reguntur. Quinetiàm in Genere, Mcerallum Lapide pretiofius; Attamen Ádamas prz- ccllit Auro. - Sophifma. i j Quedremintegram [eruat,Bonum , Quod fime receptu eft, Malum : Nam fe recipere non poffe, Impotentie genu efl ; Potentia autem Bonum. , Hinc confinxit /Efopus Fabulam de duabus Ranis; quz in magná ficcitate, cum Aquz vbiquc deficerent, deliberàrunt, quid fibi demüm agendum effet: Prior autem ; Defcendamu: ( inquit ) &. puteum. profündum, neque enit cverifmile efl ibi Aquam defüturam : Cui altc- ra ita regerit ; Quin ff forte ibi quoque Aqua deficiet, quo- modà exinde rursus a[cendere poterimu: * Firmamentum autem huiusSophifmatis cft; Quod ActionesHumanz adcó fint incertz, & Periculis expofuz, vt illud opti- mum videatur, quod plurima habeat Effugia. Hüc fpectant Formulz ille, qux in vfu funt; Obligatum plane 2 Ob[lrictum te reddes : Non tantum quantum cvo- les, [umesex Fortuna, &c. Elen- Lista SExTVvs. 303 Elenchu:. Falli Sophifma primó, quia in AcHionibu: humanis, fortuna vrget, vcaliquid demüm decernatur. Etenim vt eleganter à quopiam dictum eft ; Eziám non Statuere, eft aliquid Statuere : Adeo vt fepenumeró Confilij Sut- enfio, pluribus nos implicet Neceffitatibus; quam fi aliquid ftatuiffemus. Videturautem ifte Morbus qui- dam Animi, fimilis ei, qui reperitur in Auaris : Sed | tranflatus à Cupiditate retinendi Opes, ad Cupiditate | retinendi Árbitrium & Poteftatem. Siquidem Auarus | fruinon vult,ne quid detrahat de Summà; Ita & huiuf- | modi Scepticus nil exequi vult, vt omniaci fint integra. | Fallit fecundó, quia Neceffitas, & illud (quod aiunt) | Tatta efl alea; ftimulos addit Animis; ficut inquic ille; Cateris pares neceffitate certe fuperiores efhir. | Sophifma. | 8 Quod qui culpa fu contraxit, maius Malum ; quod | ab externis imponitur, mimis Malum. Huius Rci Cauffa cft, quod Morfus Confcientiz Ad- uería conduplicet: Contrà, Confcium fibi effe, quod | culpà quis vacet, magnum przber in Calamiiate Sola- tium. Itaquc Poctz ca Pathemata maxirmé exaggerant, tanquam Defperationi propiora, vbi quisfeipfum accu- fet, & difcruciet ; Seque vnum clamat Cau[samque Caputque Malorum. Contrà Calamirates Virorum infignium, cleuat & di- luit Innocentiz & Meriti Confcientia. Porró cüm Malum ab alijs intentetur, habet. quiuis, quod liberé conqueri poffit; vndeDolores fui exbalent, neque Cor fuffocent : Etenim ijs, qu ab iniurià Hominum pro- fc&ta funt, indignari folemus, aut vltionem medirari, aut denique Nemefim Diuinam vel implorare, vcl ex- pectare : Quinetiàm, fi à Fortuná ipsá infli&tum quid fic, tamen datur quzdam cum Fatis ipfis Expoftulatio; Atque Deos, atque Af]ra vocat crudelia Mater. Contr, 304 "De J"ugmentu Scientiarum Contrà, vbi quis Malum aliquod fuà Culpà contrax- crit, ftimuli Doloris intro vertuntur, Animumquc ma- gis vulnerant, & confodiunt. Elenchu. Fallit iftud Seplifma, primo propter Spem; qux Ma- lorum magnum cít Antidotum. Etenim Culpz E- mendatio, ízpé in noftrà Poteftate fita eft; Fortunz vero minime. Itaque Demofthenes,non femel Ciucs fu- os huiufmodi Verbisaffatus cft; Quod ad preterita peffi- mum, id ad futuraoptimum efl. wid boc tandem fit ? Hoc ipfum [ilicet, quod «vefIrà incuria 42. culpá , res veffra male (e babeant : Nam fi vos officio ve[fro per omnia per- funtli e[fetis, «9 mibilominis Status "ve[Her, "vt nunc, labo- ra[fet , ne [pes quidem reliqua eet, eum futurum aliquando meliorem. Cim cvero Errores eve[lri incauffa potiffmum füevint ; confidendum plane, Vos illis emendatiz, priflinum flatum cveflrmm vecuperaturos.. Similiter Epictetus de Grádibus Tranquillitatis: Animi. verba faciens; Infi- mum locum illis attribuit,qwi 2/ios accufa9t ; Superiorem ijs, qui feipfos ; Supremum vero illis, qui vec alios, nec fe- ipfos. Fallit fccundo, propter infitam Animis humanis Superbiam , quà zgté adducuntur Homines, vt Erro- res proprios agnofcant. Hoc ver vt euitent, Patientiam adhibent longé maiorem,inijs malis, quz culpà fuà contraxerunt, Etenim, quemadmodüm fieri videmus, vt cür culpa admiffa fit, neque de Auctore confiterit, fupra modum excandefcunt Homines & tumultuan- tur : Quod fi poftcà in notitíam peruenerit, culpam il- lam adFilium,aut Vxorem, aut Gratiofumaliquem per- tinere, ftatim fedantur turbz & confilefcunt.: Eodem modo fit, cüm Res aliqua accidit, propter quam Necef- fitas incumbit, culpam in nos ipfos recipiendi. Id quod in mulieribus fzpiffime confpicitur, qua fi quid infeli- citér cgcrunt, contra coníenfum Parentü, aut Amicorá, qualecüg;Infortuniü fequatur;illud feduló diffimulabür. Sophifma. LisER SEexrTvs. Sophifma. 9 Gradus Priuationts maior videtur, quàm Gradu: Din mutionts ; 9 rursus, Gradus. Incaptionts maior coidetur, ' quàm Gradus Incrementi. | Canon eft in Mathematicis; Nullas efJe Rationes Nibil ad Aliquid. Itaque GradusNullitauis, & Quidditaris, rma- iores videntur Gradibus Iiicrementi, & Decrementi. Sicut Monoculo durius eft, vnum perdere Oculum, quam vtrunque Oculum haben. Similitér, complures Liberos habenti, grauius eft; vltimum, qui fuperftes fucrit, Filium amittere, quàmreliquos priores. Itaque & Sibylla, càm duospriores Libros combuffiilet, prcti- um tertij duplicauit : Siquidem illius Amiffio Grau | fuiffet Priuattionis, non Diminutiontr. Elenchw. Fallit $op/ifmma primó, propter eas res, quarum Vfüs in Sufficientià quadam, fiue Competentià; hoc cft, Quan- titarc Determinatà, confiftit.. Si quis enim obligecur poenálitér, ad Solutionem certz. Pecuniz Summz, ad Diem certum ; grauius ci fuerit, Nummo vnico Aurco carere, quàm fi, pofito quod ille vnicus parari non po- | tucrit,decffent etiàm decem alij.Similitér in Deco&tioni- 305 bus Fortünarum; darnnofior videtur Gradus Obaratio- | nis, qui primus Sortem minuit ; quàm extremus, qui ad | Egeftatem redigit. Hüc fpectant Formulz illa vfitatz ; Sera in fundo Parfmonia: Parum intere(L trum nibil babz- ds an quod nibil iuuet, (7c. Fallit fecundo, propterillud Principium in Naturà, Quod Corrupti vnius fit Genera- tioalterius. Adeo vt Gradus ipfe Priuationi: vlimz, minüsinterdüm incommodct, quoniam A nfam & Sii- mulüprzbet, nouz alicui Rationi ineunda, V nde etiam Demofthenes fzpiüs conqueritur apud Ciues fuos; Cos- ditiones minis tiles? bonorifrcas,quas à Philippo impof- tas fubibant, nibil aliud e[fe, quàm Alimenta quedam ipforum Ienauta G9 Socordie; cot multo 4$ fuiffet fatius illiromminb r .CAYer2 5 BORED ^ ORITUR n, EIER CHA IRRNERESEENERU SE ISI MSEERERINEEC Eco rio V eSUngu Tro UR M 306 "De Zugmentis Scientiarum.» carerespropterea quod boc pacto, I ndu[Lia illorum melius a- cui poffit ad alia paranda Remedia, Nouimus certé Medi- cü quendam, qui, Mulierib' ddlicatis, querentib" fe malé habere, fed taméà Medicaméus omnib" abhorrerejfole- bat dicere,non minus faceté,quam morosé;/o/; onn opus e[I vt deterils paleatisquo Medicamentagtia quelibet, libetér toleretis.. Quinetiàm ipfe Gradus Priuationzs fiue Indigécie vltima, falutaris effe poffit, non rantüad exci- tandá Induftriam,verüm etiàm ad imperandá Patientiá. Quod ad fecundum Membrum huius Soplifinatis, il- lud codem,quo prius,Fundamento, (de Gradibus Quid- ditatis & Nullitaus,) nititur. Hinc tanta víurpantur, de Initijs Negortiorum, Preconia. - : Dimidium fatti, qui bene capit, babet, 9 c. Hinc Aftrologorum Superítitio, qui iudicium faciunt, de Difpofitionc aut Fortunà Hominis,ex Momento fiue pip Nauuitatis aut Conceptüs. | TE ACID Elenehu, —— Fallit Sophifma primó, quoniàm in nonnullis, pri- mz Rcrum Incosptiones, nibil aliad funt, quàm que Epicurus, in Philofophià fu, appcllat "Tentamenta ; id eft Rudimenta quaedam; quz nihili funr, nifi ire- rentur ,. aut prouchantur. Iraque in hoc cafu, Gra- dus fecundus dignior videtur & potentior, quàm primus : Quemadmodüm in Plauftris, Equus qui pe- nultimus eft, plus confert ad Motum Pijauftri quàm Primus, Euàm non inepté dici folet ; Comutium rege- flum, illud effe, quod pugue fet veum. | Prius enim for- tafsé prateruolaturum fuiffet. Itaque priu Mato Prin- cipium dedit, fed po[ferius modum. ab[]ulit. . Falht So- phifma fecundó, propter Dignitatem Perfeucrantiz 4 qua in progreffu,nonin AggrefTu fita c[L.Etciim Cafus, aut Natura, primum impetum progignere poffunt ; at Affectus tantummodo maturus, & Iudicium, Conflan- tiam. Fallit tertio in ijs rebus, quarum Natura & Curfus ordi- LisE& S£xrvs. ordinarius in contrarium Rei incoepte fertur. [ta vt prima Incosptio perpetuo euacuctur, nifi vi- res continuentur. Quemadmodum in formulis il- lis vfuaris dicitur ; No progredi, eff regredi : Et, Qui non proficit, deficit: Vx in Curfu in aduerfum Mon- tis; Remigatione in aduerfum Gurgitis: At con- trà, fi in decliui Montis Motus incipiat; aut. fecundo Flumine Remigatio fiat ; tum Gradur Inceptis longe potiores Partestenet. Porró ifte Color, non tantüm cx- tenditur ad. Gradum. Inceptos, qui fit à potentia ad aétum, comparatum cum Gradu, qui fit ab Aftu ad Incre- mentum : Verumetiàm ad Gradum, qui fitab [mpoteniia ad poientiam, comparatum cum gradu, qui fit à poteniid a4 A- éum. Etenim Gradus, ab Impotentia ad Potentiam, maior cvidetur, quam à Porentia ad Aétum. Sophifma. 10 Quod adVeritatem refertur, maius efl, quam quod ad Opinionem. Modw autem,Q7 Probatio eius, quod ad O- pinionem pertinet, baceft ; quod quis , f. clam putaret fore, fatturu nion e[fet. Ita pronunciant Epicurei, de Felicitate Stoicorum, in Virtute collocatá ; quod fimilis fit. Felicitati Hiftrionis in Scenà; qui fíà Spectatoribus, & plaufu corum de- ftitueretur, Animis ftatim concideret. Itaque Virtutem per ignominiam , Bonum Theatrale vocant. Aliter fit in Diuitijs, de quibus ille, (Populu: me fibilat , At mibiplaudo. Itidém in Volup:ate, Grata fub imo Gaudia Corde premens, Vultu fmulante Pudorem. . Elenchus. Fallacia huius Sophifimatis fabülior pauló eft; licet Refponfio ad Exemplum, quod adducitur, facilis. Ne- que enim Virtus eligitur, Propter Auram popularem. $2 Cüm ———— 208 "De Zugmentis Scientiarum.» Cüm ctiàm illud preceptum fat, V qui maxime omnium feipfum reuereatur. Ya vt Vir Bonus, idem fuerit in So- litudine, idem in Theatro. Licet for:é intendatur Vir- tus nonnihil per laudes,.quemadmodüm Calor augetur per Reflexioncm. Sed hoc Suppofitionem negat, non Fallaciam redarguit. E/encbu vcro talis eft. Dato, quod Virtus, (przícrüm ea, que Labores & Confli&us füb- it) non digeretur, nifi quod Laudes & Fama cam co- mitari folcant ; baud inde fequitur, quod Appetitus & Motus ad Virtutem, non fit przcipué propter fe. Si- quidem Fama poffit effe, Cauffa tantum Impulfrua, aut Sine quà non; neutiquam Efficiens, aut Con[Htuens. Exempli gratià; Si duo fuerint. Equi, quorum vnus, Calcaribus non admotis, quxuis haud fegnitér prafta- rct: Ac alter, Calcaribus admotis, priorem longé fupe- ratet : Pofterior ifte (arbitror) Palmam referet, & pro Equo meliore iudicab.tur. Neque quenquam iudicij [ani commoucrit Formulailla; Apageiflum Equum, cu- ius Spiritus fiti funt inCalcaribut. Quandoquidém cnim [nftrumentum Ordinarium Equitanü fit Calcar, neque vllo modo oneri aut impedimento ci fit; non minoris proptercà xft mandus eft Equus, qui Calcare incitatur: Neque euàm illealicr,qui abfque Calcaribus mira pra- fter, co ipfo melior, fed delicatior rantüm babendus eft Simili ratione, Gloria & Honor, Virtuti, pro Stimu- lis & Calcaribus, fubferuiunt : Ác licet Virtus, fi ne illis, paulo futura effec languidior; ramen cüm femper illa przftó fint ci, etim. non inuitata; nil officit, quó minüs Virtus propter fe quoque expeta- tur : Itaque recté redarguitur illa Pofitio;: Noraeiu rei, quod propter Opinionem, 49' non propter P'eritatem eli- gitur, bec efl , quod quis fi clam putaret fore, fatkurus non fuiffet. Sophifima. 11 Quod operae? evirtute noflra partum e[P, maiu Bo- ; num; ListR SgsxcTvs. num; GOuodab alieno Beneficio, evel ab Indulgentid For- tune delatum e[f, mimis Bonum. Cautfe huius Rei hz funt :. Primo, propter Spem de Fu:ttro, Siquidem in aliorum Gratià, aut Fortunz ipfius Venijisfecundis, non multum ineft certitudinis ; Pro- pria vcro Induftria, auc Virtus, femper Domi adfunt. Adcó vt, poftquàm Boni quid nobis hoc modo pa: ratum fucrit, maneant etiam eadem aflrumenta, in nouos víus parata; quin & confuetudine, & fuccef- íi reddira validiora. Secundó, quia quod alieno Bene- ficio adipifcimur, eius eiàm alijs Debitores [mu ; cüm, quz per nos ipfi comparauerimus, nihil oneris fecum aant. Etiam fi quid Indulgentia Diuina in nos cu- mulauerit, retributionem quandam erga Dei Bonitarem efflaeitat, quod Homines prauos & improbos mordet ; vbiin priore genere illud Propheta vfu-veniat, Letaz- tur o7 exultant, immolant plagis fiie st? facrificant reti fuo. Tertio,quia ez, que à Virtute noffra minime profecta funt, nulla (equitur Lau 49" Exiflimatio. Quz enim Fehicita- tisfunt, Admirationem quandam pariurit, Laudeni mi- nimé. Sicut ait Cicero ad Czfarem ; Que miremur. ba- bemus, qua laudemus expettamu. Quarto, quia qua In- dufZria probrià acquiruntur, cum Laboribu: & Conten- tioneteré coniuncta funt, quod nonnullam habet in fe Suauitatem , và Salomon, Suauzs Cibus à Venatu. Elenchu. Át quatuor inueniuntur Colores oppofii, qui rem in contrariam partem inclinant, poffintque cffe prioribus inftar E/ezchorwn. Primo, quia Felicitar videtur effe Signum quoddam, «2 Character Fauoris Diuini , & prop- tercà, tum ia nobifmetipfis Confidentiam & Alacri- tatem generat, tum apud alios Auctoritatem & Reue- rentiam. Felicirasautem i(ta etiàm Fortuita comple&i- tur, ad qua Virtus zgre afpirat; Veluti cüm Czfàr ad Nauis Gubernatorem,Animos addendo, dixit ; Cefarem portas 392 CRNNMENONPUNEEN GER. PEL OENUENOICUS DAD DX GMNOV SIRE CILE MCIEDEDEECE ILS. ILC T GI S EM 2lO "De dugmenta Scientiarum.» porias 47. Fortunam eius. Quod fi dixiffer, Care por-. tas, cvirtutem eiu, frigidum prorsus fuiffet Solaium periclitanii in procellà. Secundo, quia ea que à Virtute, aut Induf]rià procedunt, funt imitabilia, & alijs pa:ent ; cüm Felicitas fit R es inimitabilis, & Przrogatiua quz- dam Hominis Indiuidui. Itaque, in Genere videmus, Res naturales Artificialibus przponi,quia Imitationem non recipiunt. Quod enim imitabile cft, potentià vulgatum cft. Tertio, qu. ex Felicitate proueniunr, Bo- na videntur gratuita, nec laboribus empta ; Àt qua vit- tute. proprià, Pretio veluti acquifita. Itaque clegantér Plutarchus, de Rebus Timoleontis, Hominis longé Fortunatiffimi, cum Rebus Agefilai & Epaminondz, qui vnozuo vixerunt, comparatis, dixit; Illas Homeri Carminibus fuiffe fimiles, que cum alis excellant, [ponte etidin fluere uideantur, Q9 quaf. Genium fapere. | Quarto, quia quod prater Spem, aut preter Expeclatum contingit; gratius, & maiore cum Voluptate in Hominum Animos in- fluit. lllud vero neutiquam compctit ijs, qua proprià curà; & ambitu comparanuur. Sophifma. 12 Quod ex pluribus con[Zat à Diuifibilibus, ef] maiut, quam quod ex paucioribus, 42 magis cunum; Nam omnia per Partes confiderata maiora coidentur : £uare Q7 plurali- tas Partium,Magnitudinem pr« [e fcrt : Fortis autem ope- ratur pluralitas partium, fi Ordo abfit : Nam inducit Simi- litudinem Iufrniti, 42. impedit Comprebenfronem. | Sophbifmaiftud videtur etiàm primo intuitu fallax, & quafi palpabilc : Siquidem, non plurali:as Partium tàn- tum, fed Maioritas earundem poterit conflituere To- tum auctius. Attamen abripit hoc ipfum Sophi/maía- ius Phantafiam ; quinetiàm infidiarur Senfui. Ete- nim Afpectui ipfi brcuior videtur via, in planitie, vbi nihil intercurrat quod Vifum frangat ; quam in tali Tra&u Terrz, vbi fimul confpiciuntur Arbores, aut /Edificia, PE EAEBLMMELEZEIL I TIENES I DD DLL CC D MGE E CELIGX GC Il EEELL— Liszga SExTvs /Edificia,aut aliud aliquod Signum,quod Spatium me- tiri & diuidere poffit. Sic homini bené numma:o, poft- quàm Arcas fuas, & Marlupia, diuifcrit, & digefletit, maioreriàm quàm anteà fubit Diuitiarum Phantaíza. Habet etiàm vim in Amplificagonibus; fi Res in plutcs Portiones diuidatur, atque lingula feorsüm tra&tentut. Hoc veró adhüc magis Phontafiam implet, fi fiat pro- miícué, & fine Ordine. Confufio enim Multutudinis opinionem generat. Siquidem quz ordine oltenduntur, | aut proponuntur, tumipía magis finita-apparenr, cum certum przbent Argumentum, nihil efle. prztermif- | fum. Atconiràque confusé reprafentantur;non folüm in fe numcrofà putantur, fed & Sufpicionilocum rlia- quunt, reftarc adhüc plura, qua omittuntur. At ov Elenchus. x Fallit Sopbifma primo, vbi. quis ampliorem prace- perit de Re aliquà Opinionem, quàm pro verà Rei ip- fius magnitudine. E:enim cüm boc fit, Diftributio fal- Íamillam Opinionem deftruet, & rem in Veritate fuá, non autem cum Ámplificatione, monftrabit. Itaque fi juis Morbo, aut Dolorecorripiatur, Herzlongiorcs ci videbuntur, abfque Horologio, aut Clepfidrà, quàm fi ijdem menfürentur. Nam f1 Tzdium & Vexatio Mor- bi, tempus videri longius faciunt, quam reucrà eíL; at Comparatio temporis errorem illum corrigit, & breui- us facit, quam Opinio illa falfa conceperat. Eciàm in Planitie,contrà quam fupcriüs di&ü eft, aliquando euc- nit. Licet enim vifus in Principio viam oftentet breui- orem fenfu, quia indiuifa eft ; tamen f1 exeo obiepat opinio, de longé minori Interuallo, quam reperitur; Opinionis eius vanz Ftuflrario efficiet, vt videatur de- mum, etiam quam reuerà eft, productor. Iraque f quis Opinioni alicuius falfz, de Magnitudine Rei ca- iufpiam, velificaricupiar, caucat aDiftriburionibusfed rem integram vrqueextollat. Fallit Sop/ifma Íccundó, 1 * "De Zugmentis Scientiarum.» fi Diflributio ea diftrahatur, non autem fimul obuer- Íctur, aut vno Afpedtu vifum feriat. Itaque fi Flores in Horto aliquoin plures Torulos diftinguantur, maioris Quanritatis Speciem przbebunr, quam fi omnes in vno Toro fimul crefcerent; Modó Toruli illi, oculis fimul fubijciantur ; Alitér enim Vnio Diflributioni diftractz praualebit. Sic Reditus corum maiores videntur, qui- bus Przdia & Latifundia fua vicina aut coniuncta funt. Nam fi fparsim fita fint, non. veniunt tam facilé füb Afpc&um. Fallit Sophifina tertio, propter Dignitatem Vnitatis, fupra Multitudinem. Omnis enim Compofi- tio, Indigentiz in fingulis, Signum eft cerüiffimum; vbiillud vfu venit Et que non profunt Singula, Multaiuuant. Itaque Mariz Partespotiores; | Marzba, Martha, atten- dis ad plurima, vnum fufficit. Hinc illa Fabula ZEfopi de Vulpe & Feli, Iactabat enim Vulpes, quantas Ar- tes haberet, & Effugia, quibus fe à Canibus eriperet; Fclis autem fe vnico tantüm confidere Auxilio dixit, vt- pote quz tenuem Scandendi Facultatem | haberet : Quod ramen reliquis illis vulpinis longe przftantius |. przfidium fuit : vnde Adagium; Mwlta gout "vulpes, Jed Felix pmum magnum. — Quin etiam in huius Fabulz fignificatione Morali idem cernitur : Nam potenü & fido Amico niti, plus prefidij habet, quam. Artes & Aftutiz complurimz. Atque hzc Exempliloco füfficient. Supereftautem nobis eiufmodi Colorum Numerus ctiam magnus, quos olim Adolefcentes congeffimus : attamen fine Illuftra- tionibus fuis, atque E/enchiz ; Quos hoc tempore con- cinnare non vacat: Ideoque Colores illos nudos, abí- que Illuftrationibus fuis (cum fuperiores ifti veftiti pro- deant,) proponere, minime nobis confentancü videtur. Illud interim monemus, Rem iftam, qualifcunque ca videri "n Lissn SExrTvs videri pofíi:, haud parui, iudicio noftro, effc prerij: vt- pote quz ex Philofophia prima, & ex Póliticd, & ex Rbe- ioric4,participet. Atque de Szgnis Popularibus, fiue Co- loribus Boni ac Mali apparentis, vam Sinplicis, quàm Comparati, ha&tenüs, Secunda Collectio, qux pertinet ad Prompiusriám, & defideratur, caeft, quam Cicero ( vefuperius in Lozicá diximus) innuit ; cütn przcipit, vtin promptu habean- tur Loci communes, in vtramque Partem, difputati & | tra&ati. Quales funt, Pro cperbts Leere, & Pro Sententia | Legt;, &c. Nos veró hoc Praceptum, etim adalia ex- tendimus ; vt nonfolum ad Genus Iudiciàle, fed etiim ad Deliberatiuum, & Demonftràtiuum ' adhibeatur. Omninó hoc volumus, Locos omnes, quorum frequens eft vfus, (fiue ad Probationes & Refurationes; fiue ad Suafiones, & Diffuafiones ; fiue ad Laudes & Vitupe- rii fpectent; ) meditatos iam haberi; eofque vltimis Ingenij viribus; & tanquàmimprobé, & prorsus prz- tet Veritatem attolli, & deprim. Modur autem hu- ius Colle£ionir, tam ad víum, quam ad Breuitatem, opii- mum!fore ceníemus, fi huiufmodi Loci contrabantur, in Sententias quafdam acutas, & concifas; tanquàm Glomos quofdam, quorum Fila in fufiorem Difcurfum, cum res poftulat, explicari poffint. Atque fimilem quandam Diligentiam, in Senecà reperimus, fed in Hy- pothefibüs fiue Cafibus. Eius generis, cüm plurima parata habeamus, aliqua ad Exemplum proponere vi- fum cít. Ea autem Antitbera Rerum nominamus. f 1 st Exempla ———— D — kd "De Zugmentis Scientiarum.» Exempla eAtitbetorum. NOBILITASs.k Pro. Vibus virtu à Ge- nere penitus. infita eff ij iam non mali e[fe nolunt. , fed. nequeunt. Nobilitas | Laurea, quà Tempus Homines coronat. Antiquitatem. etiam. in Monumentis Mortui Vene- rdmur; quanto magu in Vius?. $1 Nobilitatem .Familia- rum contemnat, que tandem erit Differentia, inter Sobo- lem. Hominum , 42. Bruco- rum ? Nobilitas Virttttem ]Tnsi- die [ubducit, Gratie. tyadit. FoRnMA. 1l Pro. Deformes Naturam. cul. cifci folent. Et Virtw nil altud,quam In- terna Forma ; 4 Forma nil aliud, quam Externa Virtus. Deformes fe à Centemptu, per Malitiam "tique [nam — funt, quos Forma ornat, 4g vindicare cupiunt. FormaV irtutes (blendere facit, Vitiarubere. Con- Contra. Arb ex Virtute Nobi- lità4 5 vdrils ex INo- Lilitate Virtus. Nobiles Maiorum depre- catione ad Veniam fepius ceytuntur quam [uffragatione ad. Honores. Tanta folet effe Indufria Hominum nouorum, cut No- biles pra illis tanquam. Sta- iua cvideantur. Nobiles in Stadio refpe- Cant mimi [epe ; quod & d Cucfopi eff. Con. ! Virtu, vt Gemma Nobi- lis, melius injeritur Éne mul- io Auro, Q9 Ornatu. Quod Ve[Hi lauta Defor- qi, boc Forma improbo. Similiter plerunque leues quos 4H0Htet, IvvEN- ^ Lisrz&R SEsxrTvs IvvgNTvs. III Pro. Con. Prime Cogitationes e lu- — Iuucntut penitentie Cam- | memum (Confilia, plus babent € — pus. : Numine. Ingenitu: eff Iuwenibu Senes fibi [apiunt magts 4 Senili Autctoriatz: Con- ljst? Reip. minis. temptus; cot quifque fio pe- $i con[pici daretur, magis riculofapiat. deformat Animos quam Cor. — Tempw, ad que Confilia pora Senectus. UT $08 aduocatur nec rata babet, Senes omnia tetti, bra- — Senibus Veneres mutantur ter Deos. in Gratias. VALETVDO. IIIL 5.3 Pro: Con. "CuraV aletüdinis Animit — Sepe Conualefcere eff fepe bumilem facit, €9 Corpori Iuwenefcere. f'bplicem. Excufatio V aletudints Po- Corpus (anum, Hopes A-— lychrefla, ad quam etiàm Sa- nime efl , ZEzrun, Erga[bw- — mi confugimus..—— larius. Nimu aréto federe Cor- Nil tam Summas Ackio-.— pus Anime iungit Sanitas, num promouet, quam pro[pe- — Et Lectus magna Imperia ra valetudo ; at contrainftr- adminiflrauit; 47 Le&hica ma, feriatur minis. magnos Exercitus. VxoRk & LiBrRiü V. Pro. Con. Charitas Reip. incipità — Quicvxorem duxit 7 Li- Famili«. beros fu[cepit, Obfides For- Vxorà7 Liberi Difcipli- tun dedit. sa quedam Humanitatir, at.— Generare, Q2 Liberi, Hu. Celibestetrici Q9 [cueri; — — mana funtjCreare, 22. Opera, Calibatus 2 Orbitas ad nil | Diuina. " i aliud SfÍz Bru. De Zlugmentü Setentiarum. | aliud conferunt, quam ad Fu- gam. 2 Morti faerificat, qui Li- beros non procreat. Cetera felices, in Liberi fere infortunati iunt ; ue Di- uina Soria nimi un m appropin- quent H. omines i Pro. | Diuitias contemnit, qu dejberant. Inuidia Diuitiarum Vir- tutem effecit Deam... . Dum Philofophi dubitant, egirum ad Virtutem an. Vo- luptatem omnia fimt vefeven- déi, collige ad Ng i afque.— x Virtus per Dinitias SUR titur in Commune Bonn. Cetera Bona Pyrouincialem babent — Adminiflrarionem , Diuiti« fole Generaleme- Pro, 00 Honores won. Tyranmo- rum, (cot loquuntur ) fed mus Libertaten exuimur. ro- om ceca D tme el cDAWITIASÉ;s HowoREs. VII. Brutorum ZEternitas So- -beles; Virorum Fama, Me- vitaQ2 In[Hituta. Oeconamice Rationes pé- licas plerumque euertunt. Aliquibus Foriuna Pria-. i placuit, qui fins omnibus figere fiat. Con; Diuitiarum. SIAgUAr MI s evel Cuflodia eft, vel Difpén-. fatio quedam, vel Fama, at nullus V fus. Annon vides Lapillis, 49 id genus Délicijs, fingi pre- | tia y. *vt ' poft - efTe. aliqui magnarum. Diuitiarun .W- JB 4 Multi dum. Diuitijs fuir. omnia "venalia fore. credidé- | ruft; Ipfe in primis venerant, wn aliud Diuitias dix. erim , quam —lupedimen. ta Virtui s Nam. Virtu- :,q7 necefJarie funt, 49 graues. Diuitie bona 4ncilla, Hf fima Domina. Con. Dum Honores appeti- Ho- —^ListR SEexrTvs. Prouidentia. Diuine € d funt. j . Honores faciunt 2 Virtu- tes, G7 V. itid con[picta 7 Tta- que illas ^ cai -" Te- Bis: nouit mo ju fum in Virfitir Curfu rofe- cerit ; nif Honores ei Cam- pum pr.ebeam apertum. ^ Virtutis, cot Rerum alia- rum, rapidus Motus. el ad Locum j placidu i in Loco: Et autein Virtutis Locus Honos, tic TA Pre: - ^ JReficita itite frui, mághum Bonsine]t fa ed earl Q C. aljs ipipertili po t adhüc, n. Reges Ur Hominum in- flar. [ed Aflrorum (unt: Nam Q7 in Singulos,7 in Tempo- ra ip[a, magnum. bàbenz in- fluxum. Qui DeiVices gerunt, qs refiflere, won. tanium. lefe Maieflatis. Crimen eff, (ed Theomachia quedam. brin MS Honores dant fere Pote- flatem. earum Rerum ; quas optima Conditio efl Nolle, p 'oxima non poffe. "Hosortm: A cenfus ardu- 2, Statio lubrica, Regre[fut preceps.- Quiin Honore funt, coul £i Opinionem mutuenttur o- 53 7t Te 03 Beatos Fi 20 Te liaud WS Con. me iferum babere,til fee ?Wwod. appetas, infinita 4 meluas. : 7 Quin Inperijs [unt fent- les fun Corporibu: C«]e[fi- bis, que magnam V eneratio- "en babent Requiem nulla. * emo Humana Sortis ad Deorum Conultia admitti- inr, nifi ad Ledibrium. —^—— Lodnrvp Bir) c IdpRE 98 9.€ xi Pro, Viri Rad Yefexi Laudes. Pec . Lau Honor tre] ul quem RUNE, Sn —— Con. F ama deterior — Iudex, quam Nuncia. Quid Virobono cum Sa- liuá | ———————— (oat 318 4 De lugmentis Scientiarum.» liberis Suffragijs peruemtur. Honores à diuerfis Poli- tis conferuntur , [ed Laudes cubique funt Libertatis. Vox Populi babet aliquid Diuinum. Nam quomodo a- liter tot Capitain conum con- fpirare poffint * Ne mireris, fi Vulgin ve- riis loquatur, quam Hono- raiiores ; quià etiam tutihs loquitur. liua cvulgi? Fama eveluti Fluuius, le- uia. attollit, Solida mergit. . Infimari Virtutum apud Vulgu Lau efl ; Mediarum Admiratio ,. Supremarum Senfus mullns. Law magit ex Oflemati- one, quàm ex Merito : G V entofis magis accedit, quàm Realibu, NATYRA. E Pro. Con[uetudine Progre[fws efl Avitbmeticu ,, Nature Geometricut. Vtin Relufpullici, fei ba- bent Leges Communes erga Con[uetudines ; € eodem modo in fingulis fe babet Natura — fi ad Con[uetudinem. — Con[uetudo contra Nattu- YAm, quafi Tyranni quadam eft ; 49 cito, ac lewi occaftone corrtt. . Con. Cogitaius fecundum Na- tram, Loquimur fecundum Praecepta; fed. Agimus fe- eundum Con(uetudinem. Natura Pedantiu qui- dam e[1 ; Con[nztudo Magi- ratu. FonTrvNA, XI, Pro. Virtutes aperte. Laudes parit, occulte Fortunas, Virtutes Officiorum Lau- des pariunt, Facultatum For- Hinas, Fortuna Con. Stultitia cyniut, Fortuna alteriu. In Foriuná illud precipue landauerim, quod cm non eligat, ton tweattr. Viri Liszs SExrvs. ^ Fortuna cveluti Galaxia; ^ Viri Magni, dum Inuidi- boc eff, Nodus quarundam | am Virtutum fitarum:| dech- obícurarum Virtutum, fine. nárunt ; inter Foriume Cul Nomine, tores reperti fuat. | Fortuna faltem ob Filia: |Jfuat bonoranda eff ; Conf- dentiam fcilicet ^ Autbori- Wat. De ViTA. XII. PE | Corn. Abfurdum ef? Accidentia ——— Philofpbi, dum tantum | Vite magis amare, quam Vi- — Apparatum, aduerfus. Mor- | tem ipfam. tem. colligunt, ib[am magis — Pre[lat adomnia, etiam | timendam effecerunt. | ad Virtutem, Curriculum Mortem Homines timent, longum, quam breue. quia nef[ciunt, cot Pueri Te- | Abque$patjsVitemaio- weban —— ibus nec perficere daturnec [Nou inuenias inter Hu- | perdifcere, nec panitere. manos, Affettum tam. pufil- luin, qui f£ intendatur paulo cvebementils , non. . Morti Mettum [uperet, - Mari «velle, son tantim * Fortit, aut Mifer, aut. Pru dens, [ed. etiam. Faflidiofie pod. I" SvPERsTITIO. XIII. BS Pro. Con. Qui zelo peccant, mon —— Vt Simie, Similitudo aum probandi, fed tamen amandi | Homine, Deformitatem ad- funt. dit; ita Superflitioni, Simi- Mediocritates Moralibus — litudo cum Religion. deben- j Quale 320 f De Zlugmentts Scientiarum.» debentur Extremitates Di- ulis. Super[litiofus Religsofus Defie enatux. Fabulofiftimà queque Por- tenta cutti[uis Religiontsciti- 1,5 crediderim, quam bac oin- nia frne Numine fieri. Pro. Superbia etiam Vitis in[o- cialili ; atque vi Venenum Veneno ; ita bad pauca Vi- tia Superbia expellumtur. — Facilis, etiàm alienis cvi- js obnoxius eft ; Superbu tautiin fuss. Superbia, fi ab aliorum con- teimptu, ad. fui contemptum a[cendet, fret demi Philo- fophia. SvPERSIA. XIII Quale Odium efl. Affecta- tonus in Ciuilibws, tale Su- perflitiouis in Diuing. Preflat nullam babere de Dis Opinionem, quam contu- melio[am. Non Epicuri Schola, fed Stoaveteres Re[publicasper- pu iau. Non cadit in Mentem Hu- manam, cot frt merut. Atbei- | ffa Dogmate ; [ed magni Hy-. pocrite, [unt veri Aibeife; qui Sacra pei peru contre- Tu. * ) ! Cori. Hedera Virtutum ac Bó- norum omnium Superbia. Cetera. Vitia Virtutibu tantum contraria; Superbia Sola contagiofa. 7 ii optima Vitiorum conditione caret ,id efl, Late- bris. Superburcim ceteros con- temnit, fe interim negligit. INcRATITVDO. XV. Pro. Crimen. Ingrati Animi nil Con. Crimen. Ingratài Ani, aliud efl, quam perfhicacia món | Supplicijs. coercetur , quedam " c B éLant, [ed nunquam coereti- 2^ LisreR Szexrvs. quedzm, in Cau[Jam Beneft- cij collati. Dum grati erga quofdam effe cvoltmut , nec cateri [u- fliciam pra[Damu, nec nobis ipfis Libertatem. Benzfrcij gratia e minus redaznda efl, quod. de pretio ton con[hat. INYIDIA X"YT Pro. Naturale ef? Exprobratio- ncm Foriune jt« odilJe. Inuidia in Rebu[pub. tan- ] quàm falubris Offracifnuu. IMPVYVDICITIA. Pro. Zelotypie debetur, quod Caf? itas fit facta Virtw. Multa Triflicia opu ef? vt quic Venerem rem [eriam putet. | Qujd vel Diete Partem, evel Munditie Speciem, evel Superbie Filiam, inter Vir- tutes colloca, ? Ainorum, "pt Auium Syl uefhriun , nula Proprietar e fed Furijs permittiur. Aréhora funt Vihcula Be- neficiorum quam Officiorum: quare, qui ingratus, iniu[]us, QJ omnia. Eae[l Conditio Hunana. emo tam publica Fortuna natus ef , quim priuste Q7 Gratie(2 V indita f omni- 50 debeat, Con. Inuidia Feflos Dies non agit. Nemo Virtuti Inuidiam reconciliaucrit preter Mor- tem. Inuidia Virtutes Labori- bus exercetyvt Iuno Hercule. XVII. " Con. Peffima Circes Transfor- matio Impucicitia. Impudicu prorsus Reue- rentiam [ui perdidit; quod Franum eft oinnium. Vitio- rum. Omnes vt Paris, qui For me Opionan faciunt, Pru- dentie (2 Potentia iatluram faciunt. — In Veritatem non vulea- Tat rem 322 De Zugmenti Scientiarum.» efl, fed Iut po[feffione tran(- | remincidit Alexander ; cm feri. Somnmm Q7 Venerem,Mortiür Arrbabones e[[e dixit. CRVDELITAS XVIII. Pro. Con, NullaVirtutumtam (zpe — Cadibus egra[Jari, aut Fe- reae[d, quam Clementia. ra, aut Furia e[f. Crudelitas, f à Vindiétà — CrudelitasViro bono fam- eft, Iufliciaefl f à periculo, per fabulofa effe videtur, Qg prudentia. Fiélio Tragica. Qui Mifzricordiam. Iti- micoimpertit, fibi denegat. Non [epiis Pblebotomie nece[Jarie [unt in Curationi- bus, quam Cades in Ciuilibur. Gro&griA VANA. XIX. Pro. Con. Cui fuas Laudes appetit, — Glorioft femper. Fattiofr, aliorum fimul appetit Vtili-.— Mendaces, Mobiles, Nimij. tates. Thrafo Gnaibonis Prada. Qui tamSobrius efl, vt .— Twrpeef? Proco follicitare nibil alienum. curet ,| cve- — Ancillam: eff autem Virtutz reor ne (2 publica aliena — Ancilla Laut. | putet. Ingeniain quibut aliquid inane e[L, facilius Curam Re- ipub. recipiunt. IvsTiTiA. XX. Pro. Con. lmperia (9 Politie, Iu- — Sibocefliuflumeffe; Qua Jflicie tantim. Additamenta — tibi freri nolis, ea alteri non funt : Si enim Iuflicia alitér facere, Clementia. demum pof Iuflicia " »v£. V WPMN " T d ListR SzExcvs. poffit. exerceri, illis minimé fuerit Opus, Iu[Licie debetur quod Ho- mo Hoinini fit Deusnon La- pus. | lu[flicia. etfi Vitia tollere non poffit, tamen boc efficit, yi non ledant. Iuflicia efft. 82 fuii cuique tribuendü eff, certe (9 Venia Humanitati. Quid nbi ZEquitatein narras , cium Japienti omuia inequalia fint ? Confidera qualis. Reorum Condiiio fuerit apud. Roma- nos, «2 pronuncia Iu[liciam € Repub. non e[[c. Vulgaris ifla IufHicia Po- litiarum, Philofophus in Au- lá : boc eff, facit tantum ad Reuercutiam Imperantium. FonriITVvDO. XXI. Pro. Nil terribile nifi ipfe Ti- mor. Nilaut in. Voluptate foli- dum, áut im Virttte muni- tum, cobi Timor infeflat. Qui Periculaapertis Oct- lisintuetur, cot excipiat, ad- uertit i7 «vt euitet. Cetera Virtutes nos à Do- minatu liberant Vitiorum ; Fortitudo fola à Dominatu Fortuna. Con. Praclara cvirtu "velle pe- Tire eot perdas. Praclira Virtw quam c- tiàm Ebrietas inducit. Vite fue prodigus, aliene periculofur. Virtu Ferrea tatis For- titudo. TEMPERANTIA. XXII. Pro. Eadem ferà cvis Ab[Hinen- did? Suflinendi. Vniformitates, Concordia, Con. Negatitie ifLe V irtutes non. placent : nam Innocentiam praflant,non Merita. Ttz Lan- Mi AA. oss id à e a — La Ri RE d ER EE ER re P E UR Ra e rra true e diei sut n. 25 5 REMBUE. SC LUEM ESK EBEE A aa M | De Jugmenti Scientiarum, Q2 Men[ura Motum, cole- leflia funt, 47. Charatteres "Eternitatir. Temperantia, velut. Fri- gora [alubria, Animi cvires colligit €7 firmat. Exquifiti 42 vagi Senfus, Narcoticit. indigent; fimili- ter 2. Affectus. Languet Mens que Ex- ceffibus caret. Amo Virtutes, que Excel- lentiam. Actionis inductmt, non Hebetudinem. Pa[fioms. Cum Con[onantes Animi Motus ponts , paucos ponts Nam Pauperis e[? mumeraye Pecu. | Ifa (Noncvti vt non ap- petas , Non appeterecot non timeas) pufillanimi funt. àg diffidentis. CoNSITANTIA. XXINH. Pro. Bafrs Virtutum Con[lantia. Mifer e[f,qui qualis ipfe fu- turus fit, non nowit. Imbecillitas Humani Itu- dicij, rebus ipfis con[lare non potefl, quare faltem fibi con- fiet. x Etiam V itijs decus afpirat Con[Tantia. Siad Fortune Incon[lan- tiam , accedat. etiàm Incon- flantia Mentis, in quanti Tenebris coiitur ? Fortuna, tanquam Protes wi, fi per[eueres, ad Formam redit. Con. Con[lantia, "pt Ianitrix moro[a, smulta vtilia Indicia abigit. Equum efl, et Conflan- tia Res aduer[as bene toleret, nam fere inducit. Stultitia breuiffima. op- "ma. MA€NA- LisrzR SExrvs. MAGNANIMITAÀASs. XXIIII Pro. Si Animus [mel genero[os Fines optauerit, [Latim non modo Virtutes. circun[Lánt, [£459 Numina. Virtutes ex Habitu, aut Praceptit,gregales [unt , ex Fine, Heroica. Con. Magnanimitas efd Virtus poetica. ScrENTIA; CONTEMPLATIO. XXV. Pro. Ea demum V oluptas eff fe- cundum Naturam; cuiu non eff S atietas. Dulciffimus Profpectus in Errores aliorum [ubiacentes. Quam bonum ef? Orbes Mentis babere Concentricos V niter [o ? . Omnes Affettw praua, fal- fe «flimationes funt 5 atque eadem [unt Bonitas «7. Ve- rita. Con, Contemplatio, [beciofa In- ertia. Bené (Cogitare, non mult melius efl, quam bené Som- niare. Orbem Numen curat, tu Patriam. Vir Politics etiàm Con- templationes [crit. LrTÉRAE. XXVI Pro. $i de Rebur minair, Li- bri fcripti forent, oix cvlhu effet Experientie V[us. 7 Letkioe[l Conuer [atio cum Prudentibus 5 Actio fere cum Stultrs. Non inutiles Scientia ex- iflimand« Con. In Academijs dijcunt Cre- dere. - Que vnquam Ars docuit, zempe[Huum Artis V[um ? Sapere ex Regula, Q9 ex Experientia , plané contra- Fierationes funt , vt. qui al- teri » we 326 TO ovr: qr P MENU Lu 3 21^ Y "De Zlugmenti Scientiarum.» iflimand. funt, quarum in [2 nallus eff vfus, fi Ingenia a- cuant, R7 ordinent. teri a|[uef-iépus fit ad alterum Jit ineptus. Artis [epifrime ineptus cv- fiu eff, ne fit nullus. Hoc feré omnes Academi- ci babent, cot ex qualibet re, foleant agno[cere, quod [ci- ant, Q9 mon addifcere, quod ne[ciant. PaRoMPTITVDO. XXVII. Pro. Opportuna Prudentia non eff, qua celerzs non eff. Qui cità errat, cito Erro- rem emendat. Qui ex compofito , 42 non obiter prudens efh, nil v ti facit. Con. Prudentia non altd peti- tur, que pra[T eff. Prudentia, evt eve[Lis, le- ttt, que expedita. Cuiu Conflia non matu- rat Deliberatioynec Pruden- uam Eius. Qua ad bretie Tempus ex- cogitantur, ad breue V placent. TaACrTVRNITAS$INSECRETI S. XXVIIL Pro. . Taciturno nil reticetur ; quia Omnia tutó. communi- cantur. Qui facile. loquitur que fcit, loquitur 49. qua nefcit. Secretis etiàm: My[Beria debentur. FACILITASs. Pro. Amo Virum alieno. Affe- éEui Con. Varietas Morum optime A- nimum collocat in Secreto. Taciturnitas — Confelfari Virtus. Taciturno omnia reticen- turs quia Silentiu rependitur. Tectus, ignoto proximus. XXIX. Con. Facilitas, ludiciy quedam inepta (€ Lisrza SExTvs. gui obnoxitiin, fed tamen Iu. — inzpta Prinatio. dicium ab obíequio reuocan- ^ Facilium Beneficia, Debi- tem. tA videntur, Nzgationes, In- Fiexibilem ele, ad Natu- — ittric. rain Atribroxime accedit. Sibi gratiam babet, qui à Facili aliquid impetrat. Facilem omnes Difficul- pates premuat, nam omnibus fe implicat. Facilis feré fe recipit cum puaore. PorvraRnirASs XXX. Pro. Con. Prudentibui eadem ferc bla. Quicvald cum [luli con- cent, at Stuliorum coariesat— eruitapfe fufpeétus efe potcft. occurr2re; bridentis eff. Qui Turba placet, feré 49 Colere populum, ed Coli. ,— Turbas mifcet. Qui ipfi magni Viri fünt, ^. Nilimoderatum V ulgo gra- neminem conu ferà babent, tumet. quem vereantur, [ed Popu- .....Infima Ajfentatio ef] A[- im. Qo fentatio eoulei. LoavAciTrAs XXXL à Ree ww Con. Qi filet, aut alios babet pro Silentium Verbis,e2 Gra. JH [ptt aut fufpectu eft ipfe tiam addit, 47. Au&toritatem. Silentium, eveluti Somnus E omnes infelices, quidamyalit Prudentiani, miferrima Silent. — Silentium FermentatioCo- Silentium [lultorum Vir- gitationn. tus : Itaque rette illeSilenti: — Sülus Prudentie Silentium. Si Prudens es, (lultw es; fi. — Silentium ambit V. eritatcm. fultus, Prudens. Silentium, eveluti Nox, Infidijs Cum 317 De Zlugmentis Scientiarum.» Infidijs opporruntim. Cogitationes in. Profluen- te faniffime. Silentium Solitudinis Ge- nts. Opinioni fe venditat, qui flet. Silentium, nec prauas Co- gitationes egerit , nec bonat dift ribuit. DissIMVLATIO. XXXII. Pro. Diffimulatio compendiaria Sapientia. Non idem dicere, fed idem fpettare debemus. : Etiàm in Animo dem Nuditas. Diffimulatio 49 Boiori efl, 49 Prafidio. Sepes Confiliorum. Diffi- mulatio. Aliqui Bono fio falluntur. Quji indiffimulantér om- nia agit, eque decipit : nati plurimi, aut non capiunt, aut "non credunt. Indiffimulatio wibil ali- ud, quam. Animi Impotentia. Con. Cum cogitare. fecundum Rerum Veritatem non poffi- mu 5 at loquamur [ecundum cogitatienem. Quibu Artes Citiles 5 fupra Captum Ingen funt, ss DiJ- | Jfimulatio pro Prudentiá erit. Qwi diffimwlat , jrecipuo 4d Agendum Inffrumento je priwat ; i, Fide. Diffüimulatio Diffimulati- onem inuitat. Qui diffimulat, liber son eft. AvDACIA. XXXIIL Pro. Docet improbare qui 've- recundatur. Quod Actio Oratori, id Audacia Con. | Audacta Stultitie Viator. Inuerecundia inutilu nif ad Impo[itiram. Coufden- Lisre&R SExrcTvs. Audacia Viro Ciuili; Pri- ^ Confidentia Stultorum Im- mium, Secundum, Tertium. — peratrix, Prudentium Scur- Confitentem Verecundiam — va. amo, accü[antem odi. Audacia e[? Stupór quidam Confidentia Morum Ani» — Sensus,cum Malitia volun- mos promptius [ociat. tatu. Placet ob[curu Vultus, 97 perfpicua Oratio, Ccremonpiz. Puntos. Affe&atio, X X XIIII. Pro. Con. Vulüs €? Geflüs decora — Quiddcformius, quam Sce- Moderatio, cuerum Coadi- naminVitám transferre. menttum V irtuttir. Ex ingenuitate Decorum, Si GG inVerbi evulgo pa-. ex Arte Odium. ] remus, quid ni in Habita, «2 | Geflu? Quiin Leuibw, Q9 quo- tidiana Confuetudine de- cur non retinet, Kt dicet Vir magnu, nri tamen bunc tantim certis Hori fa- pere. Virtu, Q9. Prudeniia fne Puntii, evelut peregrine Lingue funt; mam cuulgó non intelliguntur. Qvi vulgi Senfum, per Congruitatem non nouit, d f necper OP[eruationem no- uerit, omnium Stuliiffimus eff. Af Punch Tran(latio funt Vire futi? in. Linguam. Vernac- lam, TM un Magis placent. CeruJata Bucce, 42 Calamiflrata Co- ma, quam Ceru[Jati XJ. Cala- mifirati Mores. Qui Animum ad tam exiles Obferwationes applicat, mag- ma Cogitationu Capax non eft. 4 (fetiario, Ingenuitatu Pa- i edo IMceiis, L3 Vv Iocr 319 959 Pro. Oratorum Ara locut. Qui in omnibut mode[]um Leporem mifcet, Libertatem Animi retinet. Res ef. fupra Opinionem Politica ; facile tranfire à Io- co ad Serium, à Serio ad Io- cum. Veritatis alias non peruen-. ture («pc cebiculum Iocus, T1. Annon "vides omnes fe que- vere? at Amans folu je in- uenit. A Non efl melior Ordinatio Animi, quam ex Imperio Af- feétis alicuius infignte. Quj fapit , ' Defiderium querat : nam qui non aliquid grata funt, Q7. taedio plena. * Quidni in Vnitate acqui- efcat Vmu * Pro. Eadem facit Amicitia que | Fortitudo, Jed fuauins. AMOR XXXVIL Suae De Zugmenti Scientiarum.» Eocr XXXV. Con. | Iflos Deformitatum ac Con- cinnitatum Aucupes quis mon contemnat ? Rerum Magnitudine eluere ioco, improbum 4Arüficits eft. locos tum confideya, cium Rifu deflituti funt. Facetiifli ferà non pene- trant "vltra. fuperficiem Re- rum; cubi Ioci Sedes eff. Vbi Iocw ad Seria. .Mo- menti aliquid babet ibi Leui- tas puerili: eff. | Con. Amori multum debet Sce. sa,nibilVita. — Nil tam'varij Nomini: eft quam Amor : Nam Res, aut tam Stulta efl, evt [ene[ciat, aut tam tur pity vt fe fuco con- dat. - ! Odi iflos Mono-Pbronti- | infignitér appetiteiomniain- [las AngufTa. admodum Con- templatio Amor. AMICITIA. XXXVII. Con. Qui amicitids arctas co- pulat, nouas Neceffitates febi em- LiszR SzsxcTvs Suaue (Condimentum om- — jmponit. nium Bonorum Amicitia. Animi imbecilli ef], Par- Poffipia Solitudonon cve- — tiri Fortunam. ras babere Amicitiae, j Digna male Fidei FItio, Amicitijs briuari. ADYVLAQgaAO. XXXVIII. - Pro. ; Con. Adulatio magisex More, Adulatio Sila Seruorum.. | ] quam ex Malitia. Adulatio Calx Vitiorum. Laudaudo in[Lituere, [em-. Adulatio Aucupij iliud ge- per Formula fuit, debita Po- nu, quod filitudine vocis, teniioribis. Aues fallit. Adulationts | Deforimnitas | GComica, Nocumentum Tra- gicum. a, auribus aderi difficili. "nm, ViNDICTA, X XXIX. Pro. 3i A Go n. Findi&la Priuata Iuflicia ^ ^ Qui Iniuriam fecit, Prin. agreftne. cipium Malo dedit ; quired. Quj vim rependit,Legem | didit; Modum ab[tulit. tantum cviolat, non Hemi- Vindiéla, quà magis Na- pe turali,eó magte coercenda. Viilis Metutvltionis pri- — - Qui facile Iniuriam red- wate; Nam Leges nimium — dit, isforta[sé tempore, noe [epedormiunt. voluntate po[Terior erat. INNovario. XL. À Pro, Con. Omnis Medieina lumo- ^ Noui Partw deformes Waiio. font. Qui Vva — Nulu EN Ww el 39" "De Jlugmentió Scientiarum.» Qui noua Remedia fugit, noua Mala opperitur. Nouator maximus "Tem- pus : quidui igitur. Tempw imitemur ? Exempla vemota inepia funt; Recentia corrupta d ambitiofa. Imperitit 49" Contentiofis permitte, vt ad Exempla Res agant. Sicut qui nobilitatem, in Familiam introducunidigni- ores feré funt Pofleris :. ita Nouationes Rerum plerun- que prafLantijs, que ad Ex- empla funt. Moroí(a Morum Pit, res turbulentae[L, «, ac No- uias. Cum pere Res mutentur in deterius, ft Confilio in me- lius 05 inutentur, quis fmi erit Mali? Mori Seri, Temporis Lut- dibria. MonA. XLL e Pro. Fortuna multa fefHinanii cvendit, quibus orantem do- nat. Dum Initia Rerum ample- £i properamu, — combras prenfamus, Flutta- Nullus Auckor placet, pr«- | ter Tempu. Nulla Nouitas ab[que In- iuria; nam pre[mtia com- uellat. Que vfi obtinuere,fc non | bona, at [altem apta inter [e | finit. Quis Nouator Tempms i- imitatur; quod Nouationes ita | infinuat, cx fenfus fillant 2 - Quod preter Spem euenit, cui prodefl, mimus acceptum, cui obe[7, magis moleffum, Con; Occafo primMm An[zm Vafis porrigit, deinde Ven- wem. Occafto in[Tay Sibylle tni- nuit Oblatum, pretium auget. Celeritas Orci Galea. Que LisrR SkExrvs. 333 Flu&uantibus rebus aduer- Quaemature fruot, iudicio tendum, inclinantibus agen- Jffunt, qua fero, per aibi. | dum. " Prima AGtionum Argo com- mittenda [unt, extrema. Bri- arco. PRAEPARATIO. XLII. Pro. Con. Qui paruis Copijs vemimag- — Optimw Terminut paraa- nam aggreditur , fingit Op- — di, primaOceafío ageudz. portunitatem, cot Jperzt. Nemo [peret [e Formam - Paru Apparatibus nom — Apparatu ligare pof Fortuna, fed Prudentia e- — Alteratio ) fit Q7 A. mitiy. onis, Politica funt: Di- 1 ffintlio tumidad2 infelix. Magnus Apparatus prodi- £" Q7 Temporis, Q7 Re- TUA. Parwcibirs OssrAnRrE, XLIIL : Pro. Con. Plura Pericula falun, Docet Periculum progre- quam cvincunt. di,qui accinguttr, Q7 peyicu- Minis Operiseft Periculo — lum figit remedio. Remediun adhibere, quam |. .Etiàm inremedijs Pericu- Progre[[um eius ob[eruare Q lorum, leuia Pericula fubft- cu[todirz. ; N77 | Non iam leue 9, Paüs- *. Preflat cumpaucis Reme- || evite / v C EC n A lum, fi leue videatur. dis,que inuiluerunt, vem babere ; quàm eum Mia Jfngulorum. Cox 314- "De Augmentas Scientiarum CoNsiLIA VIiOLENTA. XLIIII. Lo Dito: Con. Qui lenem iflam Pruden- Omne Remedium. Violen- tiam amplettuntur, ijs Aug- — ium, pragnans noui Mali. menta Mali [alubria funt. Violenta Confilia Nemo Neceffitas, que cviolenta | dat, preter. Iram «7 Me- con[ulit,eadem exequitur. tun. SvsPICIO. XLV. Pro. Con. Diffidentia.Nerui. Pru- — Sufpiciofidem ab[oluit. dentis , at Sufpicio Medica- — Sufpicionum Intemperies mentum artbriticum. . eff Mania quedam Ciwilur.. - Merito eiw fides fufpecta 22 ef?, quam Suficio labefacit. Sufpicio fragile fidem [ol- uit, fortem intendit. VERBA LEcis. XLVI Pro. j Con: Non eft Intevpretatio,[ed — Ex omnibus Verbis elici. Diuinaiio, qua recedii à li- endu efl Senfus, qui inier- tera. preieiur frngula. | Cum receiiu à &lüera,Iu- — Peoffima Tyrantu Lei in dex tranfit in Legiflaorem. | Equulco. Pro Teftibus contra Árgumenta.. XL VII. Pro. Con. Secundum Oratorem, uon — Si Teflibus credendum fit fecuncum Caul[ aim pronunci- éontra. Argumenta, fufficit at, qui Argumentiaititur, — tantum Iudicem e[[e,non fur- QuiArgumentiz potinsCre- — dum. dit quam Te[flibu;etiàm In- — Argumenta Antidotum con- genio, ir LiseER S&gxrTvs. genio, fhigis debet federe, trAVenena Te[limoniorum. quam Scnjui. ljs probationibus tutifsi- Tuum foret Argumentis m creditur, que. rari[simd. credere, ff Homines nibilab- mientiuniur, frdi facerent. Argumenta, cim fint con- tra Teflimoniay»oc pra[Tant; »t res mira cvideatur, non autem »t cvera. Atque hac Antitbeta, (quz nunc propofuimus ) for- tafsé tanti non fuerint ; fed cüm iam olim parata & col- lecta à nobis effent, noluimu: Diligentiz noftre Iuuc- nilis Fructum perire: Przferrim cum, ( fi quis acutius introfpiciat ) Semina fint, non FIores. Inillo autcm A- dolefcentiam plané fpirarit; quod fint in. Morali, fiuc Demon[lratiuo Genere, vberiora ; in Deliberatiuo, & Iu- diciali, yerpauca. Tertia Collectio, quae pertiriet ad Promptuariam,atque etiàm defderatur, eit ca, quam vocare placet, Formula- nun Minorum. llz autem funt, veluti Vefhibula, Po- fticz, Ante-Camerz,Re-Camerz, Tranfius, &c, Oraci- onis ; quz indifcriminatim omnibus Subiectis compe- terc poffint. Quales funt. Prefztiones , Conclufones, Di- greffiones, T'ranfitiones,Promiffiones, Declinationes, & plu- tima eiufmodi. Quemadmodüm enim in ;Edificijs, lurimüm facit, & ad Voluptatem, & ad Vfum,vt Froa- tifpicia, Gradus, Oftia, Feneflrz, Aditus, Traafitus, & huiufmodi, commodé diftribuantur; eodem modo, etiàm in Oratione fit, vc Addiramenta & Interpofitio- nes iftz, ( (1 decoré, & perité formentur & collocentur ) lurimum tum gratiz, tum commoditaus, vniuerfz Orationis Stru&urz adijciant. Harum Forzitilarum Ex- emplum vnum autalterum proponemus, neque diuti- üs ijfdem immorabimur. Etfi enim fint Rcs haud ex- | igui 35 316 ?De Alugmentis Scientiarum. igui vsüs, camen cum nihil in his addamus de nofiro, [ed tantüm Forzular nudas, ex Demofthencgaut Cicero- nc, aut.zlio quopiam fele&o Auctore, deícribamus, inferius quiddam videntur, quam vtin eo "Tempus tc- ramus. Exempla Formularum eV inorum. Conclufio Deliberatiuz. | icq? culpam preteritam, fft erit vedismere, Q9 Jii incommodi: eadem opera projpicere. Parütionis Accuratz Corollarium. Vt omnes intelligant, nibil me 7 fübterfugere cvoluife reticendo, aut obfcurare dicendo. .. Tranfitio cum Monito. Vern bec ita jretereamut, vt tamen intuentes, 09 ve- [pectantes, relinquamus. Przoccupatio contra Opinionemi inueteraram. .- Faciam, evt intelligatis in tot cau[sa , quidves ipfatule- rit, quid Error affinxerit, quid inuidia conflauerit.: Hzc pauca enumeraffc,ad Exempla, faus fuerit ; cum quibus, Appendices Rhetorica, qua ad Promptuarians fpe&tant, concludimus. C sov III. e/lppendices generales due "Traditiuz; | tica; (7? Padagogica, sU Vperfunt duz Appendices TraZitius in ge- Y ncre ; Altera Critica, Altera Pedagoriea. Si- cut enim Pars Traditiue pracipua in Scrip- $E 99 ione Librorum coufiftit, ita Pars eius Re- Wes in Librorum verlatür. LeéHione : Letlio autem, vcl Maágiflrorum lan RR RR RE ERE PEPPER E EE «:rBgRS EXT vs. Magiftrorum ope regitur, vel induftrià cuiufque pro- prià perficitur; Atque huic rei inferuiunt Docfriz« illz, quas diximus, dua. Ad Criticam (petant, primo Autborum probatorum [i- mata Corretlio, & emendata Editio; quibus & ipforum Authorum Honor vindicatur, & Studiofis Lumen prz- fertur. Quà tamen in re, ftudijs haud parüm Dctri- ment intulit, quorundam Hominum Diligentia te- meraria. Criticis enim haud paucis mos eft, vbi inci- | dunt in quidpiam, quod non intelligunt, Vitium fta- tm in Exemplari fupponere; Veluti in illo loco Taciti : Cüm quzdam Colonia ius Afyli apud Senatum afferc- | ret, narrat Tacitus, non zquis admodüm Auribus, qux ab ijs proferebantur, fuiffe ab Imperatore & Senatu au- dita: Itaque Legati caufsà diffifi, bonam Pecuniz fum- mam Tito Vinio dederunt, vt eis patrocinaretur ; hoc itaque pacto res obtinuit: Tw (inquit Tacitus) Dig- nid Q9 Antiquitae Colonie cvaluit : quafi Argumenta, qua anteà leuia videbantur, accedente pretio nouum tum pondus accepiffent. | At Critic quidam, non cx infimis, Verbum Ttw» expunxit, & Tantim repofuit. Atque hàc prauà Criticorum confuetudine factum cft, vt ( Quod non-nemo prudentér notauit) Exempla- ria maxime cafligata frnt. [epenumeró. minime omnium cifla. Quinimb, vt verum dicamus, nifi Critici fue- rint eruditi in Scientijs illis, de quibus Libri ab ipfis editi tra&ant; periculo Diligentia corum non vacat. Secundo ad Criticam fpc&tant, Autborum Interpretatio & Explicatio, Commentarij, Scholia, Note, Spicilegia, & fimilia, Iniftiufmodi autem Laboribus, peffirus ille Criticorum nonnullos quafi Morbus indi: vt multá cx obícurioribus tranfiliant, in fatis vero perfpicuis ad faftidium víque immorentur, & expatientur. Scilicet, non tam illud agitur, vt Author ipfeilluftretur, quam vt Criticu ille, multiplicem fuam Eruditionem, & variam Xx Lectionem, ———-—.. (37 "De /lugmentis Scientiarum. Le&ionem, vbique atreptà occafione, oftentet. Optan- dum inprimis foret (licet hacc res ad Ttaditiuam princi- palem, nonad Appendices pertineat) vt qui Argumenta Obfcuriora, & Nobiliora pertractet Scriptor, fuas ipfe Ex-' plicationes fubiungat; vt & Textus ipfe Digreffionibus aut Explicationibus non abrumpatur ; & Nota à Scrip- toris Mentenon recedant. Cuiufmodi quidpiam fufpi- camur de T/eone Euclidis. .. Tertio, ad Criticam Ípectat ( quod etiam. Nomen ei- dem indidit) de. Autboribus quos edunt , breue aliquod itidicium interponere ; Exillos cum caeteris Scriptoribus, | qui eadem tractant, comparare; vt per huiufmodi cenfüram, Studiofi, & de Librorum dele&u, monean- tur, & ad ipfam Le&ionem corum inftructiores ac- cedant. Atque hoc vltimum, eft Criticorum tranquàm Cathedra, quam certe noftrà etate nobilitàrunt Viri nonnulli magni, maiores ccrté, noflro iudicio, quàm | pro Modulo Critzcerum. Ad P«dagogicam quod attinet, breuiffimurn foret di- &u;Con[ule $cbolae Iefaitarum:Nihil enim,quod in vfum venit)his melius;Nos tamen pauca more noftro moncbi- mus,tanquam fpicas legentes. Omnino Jnffirurionem Pa- eritie Q9 Iuuentutts Collegiatam probamur; Non in /Edibus priuatis; Non fub Ludi-rnagiftris tantüm, Adeft Adole- Ícentulis in Collegijs /Emulato maior crgá ZEquales; Adeft quoque ipfe vultus & Afpectus virorum grauium,quod facitad Verecundiam, & teneros Animos etiàm à Prin- cipio conformatad Exemplar : Denique funt quidé plu- rima Educationit Collegiate Commoda. In Ordine autem & Modo Difciplinz, illud inprimis confuluerim; vt caue- atur à Compendis; & à Pracocitate quadam Doctrina qua Ingenia reddat audacula ; & magnos Profectus potiüs oftentet, quàm faciat. Quin &fowendum nionnibil In- geniorum Libertati, vt fi quis, que ex more. Difciplinze funt, faciat, & fimul tempusad alia; in qux. propenfus eM LisgR SEgxrv s. eft, fuffuretur, ne vtiquecohibeatur. Porro Operz-pre- tium fuerit diligentér animaducttere ( quod for:afsé ad- hüc non fuerit notgtum ) effe duos Af/uefociendi, & Ex- ercendi, & Preparandi Ingenia Modos, eoque tanquàm Antiflrrophos. Alter scipit à Facilioribu, & ad m^agt Ardua. paulatim deducit ;; Alter ab initio, duriora imperat Q9 evrget, vc 1js obrentis, facilioribus quis etiàm fuaui- ter perfungi poífic Alia enim elt Methodus, Incipere Nacare cum vtribus, qui fubleuenr; Alia, Incipere Sal. tare cum Calceis ponderofis, qui agzrauent. Neque fa- cileeftdi&tu, quantum harum Methodorum prudens In- termixtio, conterat ad promouendas, tam Animiquam Corporis, Facultates. Itém Applicatio 9 Delect Studi- orum, pro naturà [ngeniorum quz erudiuntur, res cft fingularis & vsüs & iudicij ; quam etiàm bené. & vere notatam & perípectam Magiftri Parentibus Adolefcen- tium debent; vt de genere Vite, cuiFilios fuos defti- nent, confalerepoffent. Verüm & illud attentius pau. lo obferuandam, non tantüm in ijs;ad quz Naturá quilqae fuà fertur, longe maximós fieri Profe&usg fed etiàm ad ca, ad qux viuo Naturz quis tifaxim? fuerit in- habilis, reperiri in Studijsad hoc proprié delectis, Re- media & Curationes. Exempli gtàtià ; Si cuipiam In- genium tale fie, quale eft Auium; vt facilé abripiatur, nec permoram (qualem oportet) intentum cffe fufti- near; Remedium huic rei prebebunt Mathematica, in quibus fieuagetur pauló Mens, de integro renouanda eft Demon(lratio. Etiàm. Exercitiorum, in erudiendo, Partes liquet effe vel maximas. — At illud à paucis no- tatum cft, quod Exercitiorum debeat cffe, non folüm rudens Inftitutio, fed etiàm prudens Intermiffio. Op- timé fiquidem Cicero notauit, €4od im Exercitijs, ple- rund, exerceri contingat, non minis V itia, quat Faculta- tes ; adeo vt malus Habitus, quandoque fimul acqui- ratur, & fe infinuet cum bono. Itaque tutius eft inter- | XxZz mittere — n —— — TUMOR PRU qe LM PE e e EE 440 2De Augmentis Scientiarum.» mittere Exercitia, & fubinde repetere, quam affidué conunuare & vrgere. Verüm de hisíatis. Sunt certé hares, primo afpe&tu, minüs grandes & folennes, fed fructuofz tamen & efficaces. Quemadmodüm euim in Plantis, ad felicitatem velinfelicitatem ipfarum, plu- rimum faciunt Iniuriz aut Auxilia, qua ijídem cüm te- nera fuiffent interuenerint ; quemadmodum etiàm In- crementa illa immenfa Imperij Romani, meritó à qui- bufdam attribuuntur, Virtuti & Prudentia Sex illorum Regum, qui cidem in Pucritià fuá, veluti Tutores fuc- runt aut Nutritij : Sic certe, Cultura & Inftitutio Anno- rum Pucrilium aut teneriorum, cas habct vires, licet la- tentes, & minimé in cuiufuis obferua.ionem incurren- tes, quas neque Temporis Diuturnitas, neque Labo- rum Af(liduitas & Contentio, pofteà, rate maturiore, poffintvllo modo zquipa:are. Non abs re fucrit etiam notare, Facultates vel mediocres, fi in magnos Viros, aut Res magnas inciderint, graues & infignes inrerdüm rogucere effectus.Eius rei ponemus Exemplum Memo- rabi]e; Quod có magis adducimus,quia Icfuita: candem Difciplinam non videntur aípernari ; Sano ( vt nobis videtur) iudicio. Aquecfl res, qua fi fit Profefforia, infamiscft : Verüm Difciplinaria facta, cx optimis eft. Intelligimus autem Acfionem T heatralem. Quippe quz Memoriam roborat ; Vocis & Pronunciationis 'To- num atque Efficaciam temperat ; Vultum & Geflum ad Decorum componit ; Fiduciam non paruam conci- liat; denique Oculis Hominum Iuuenes affuücfacit. E- ritautem Exemplum, & Tacito defurnptum, Z'ibuleni cuiufdam, olim Hiftrionis, tunc temporis autem Mili, tanüis;in Legionibus Paunonicis. Ille, fub exceffu Au- gufti, Seditionem moucrat, ita vt Blxfüs. prafectus, ali- quos cx Ícditiofis in Carcere conijceret.. Milites vc- ró, Impreffione fa&tà, illos cffractis Carceribus liberà. runt : Át Vibulenus, apud Milites concio a ic nu P d Lisz& SEsxrvs fic oras eft * Vos (inquit) bz inwocentibur (2 miferrimti lucein 7 jpiritum reddidiflis : Sed quis Fratri meo cvitam, qua Framem mibi reddit ? quem miJum ad cvos à Germa- uice Exercitu, de communibus commodis, noce proxima iu- gulauit per Gladiatores fuos, quos in Exitium Militum ba- bet atque armat. Refponde Blefe, cobi cadawer abieceris Ne bofies quidem Sepulturam inuident.. (m ofculiz, cum lachrymis dolorem meum impleuero, me quoque trucidari iube 5 dum. interfeétos, riullum ob fcelus, fed quia cvtilitati Legionum con(ulebamur, bi [epeliant. Quibus verbis Inui- diz ac Conftemàionis nimium. quantum conciuit ; Adeó vt nifi brcui pofteà ianotuiffet; nibil horum fu- ifle, quineriàm Fratrem eum nunquam habuiffe, vixà Przfecto Milites manus abftinuitlenc : Ille vero rem toram, ranquàm Fabulam, in 5cenà peregit. Nunc vcró, ad Colophonem peruenimüs, Tracta- tà: nori, de Docfrintt Rationalibw. In quibus, licet à Partitionibu receptis interdüm recefferumnus, nemo ta- men cxiítimez, nos illas omnes improbare Parzitiones, quibus vfi nón fumus. Duplex enim rois iniponitur Neceílias. partitiones muzandi : Vna, quia hzc duo, nimirüm, Res Naturà proximas, in vnam Claffem rc- digere; & Res ad vfum promtendas, conijcerc ip vnum Cumulum , Fine ipfo & intendone, funt omninó diucr- fa. Exempli gradà ; Secretarius aliquis Regis, aut Reip. in Mufzo, Chartas fuas ita ptoculdubio diftti- buit, vt quz fimilis fint Naturz, fimul componat ; Vc- luti Foedeta feorsüm,feorsümi| Mandata, Litctas ab Ex- teris, Literas Domefticas; & fimilia, feorsüm omnia: Centrà, in Scrinio aliquo parüculari, illas fimul com- ponit, quas, licet diuerfi generis funt, fimul tamen víui fore exiftimet : Sic nimirüm, in hoc vniuerfali Sci- entiz Repofitorio, nobis pro Narurà Rerum ipfarum, Partitiones. erant inftituenda ; ctim tamen, fi particu- laris aliqua Scientia fuiffet pertractanda, Partitiones fu- iffemus B. | "De /ugmentis. Scientiarum 5 iffemus fecuti, víui & Praxi potius accommodatas. AI. tera Neceífitas Partitiones mutandi eft, quia Defdera- torum ad Scientias Adic&tio, & cotum cum rcliquis in integrum Corpus R edactio, etiam, per confequentiam, Scientiarum ipfarum Partitiones tranftulit.|. Nam ( De- monflrationis gratià ) cíto quod Artes qux habentur rationem habeant Numeri 15. adiectis autem. Defidera- ti; Numeri 20. Dico quod Partes Numcri 15. non funt ecdem partes quz Numeri 20. Nam Partes Numcti 15. funt 5. & s. Partes veró Numceri 20. funt a. 4. 5. & 10. Itaque patet quod hac alitér fieri non potuctint, Acque de Sczesiijs Logicis hzc dicta fint. FEEGMUDKEDN ECEON ER BORN RE CUN PONE XOEEEO PESE BORICRS 6 FRANCISCI FRANCISCI | DE | VERVLAMIO, .| VICE-COMITIS SANCTI ÁLBANNTI, D E | "Dienitate é?* Augmenti Scientiarum LIBER SEPTIMVs. AD REGEM SVVM. Carvi L "Partitio Ethice, i5 Doctrinam de Exem- plar ; ee Georgica Animi, T'artitio Ex- emplaris, ( fci/ieet Boni) i» Bonum Simplex;c? Bonum Comparatum.?Pzr- titio Boni Simplicis, ;» Bonum Indiui- duale; c? Bonum Communionis. Peruen- De Zlugmentis Scientiarum.» ie ve Eruentum eft (Rex optimc) ad Ethicam, quz Voluntatem Humanam intücetur & tra- &ar. Voluntatem gubernat Recta Rauo,feducit Bonum Apparens; Voluntatis Sti- muli Áffe&us, Miniftri Or- ana & Motus voluntarij. Dchàc Salomon, Ate omniá (inquit) eufZodi Fili cor tu- um , naminde procedunt Actiones Vite. ln huius Scientie pertractatione, qui de cà fcripferunt, perinde mihi fe- ciffc videntur, ac fi quis Seribendi Artem tradere pollici- tus; pulchra tantüm exhibeat Exemplaria, Literarum tam Simplicium, quam Copulatarum ; de Calamo veró ducendo, aut modis Charactetes cfformandi, nihil pra- cipia: Ita & ifti propofücrunt nobis Exemplaria bella, & luculenta, atque Defcriptiones fiue Imagines accura- tas, Boni,cvirtuti, officiorum, Felicitatiz, tanquàm vera Obiecta, & Scopos Voluntatis & Appetitüs Humani: Verüm quomodo quis poffit optime, ad hos Scopos, ( excellentes fané, & bene ab illis pofitos ) collimare ; hoc eft; quibus Rationibus & Inftitutis, Animus ad il- laaffequenda fubigi & componi poffit ; aut. nihil pra- cipiunt, aut perfunctorie, & minüs vtilitér. Differa- mus, quantum libuerit, Virtutes Morales in Animo Humano effe habitualiter, non maturalitér; Diftingua- musfolennitér, interSpiritus generofos,& Vulgusigno- bile; quod illi Rationum Moments, hi Premio aut Poenà, ducantur: Przcipiamus ingeniosé; Animum Humanum, vt rc&ificetur, inftat Bacilli, in contrariam Parte Inclinationis fuz flecti oportere: Aliaque in- fupér huiufmodi hinc inde fpargamus : Longé tamen abeft, vt hzc & alia id genus, Abfentiam Rei excufent, quam modo requirimus. Huiufce * "i^ WE TW, KT A ALIO apu... Mdb: pais D occ , "e. E Y —A D | j Fr ] ————(— LiskR SEPTIMvs. Haiufce Neglectüs Cauffam, haud aliam effe reor, quam latenzem illum Scopulum, ad quem tot $czz;;; Nauiculz impingentes, Naufragia paff funt : Nimi- rim, quod faftidiant Scriptores verfari in Rebus vulga- tis& Plebeijs; qua necfatis fübtiles fint ad Difputàn- dum, nec fàtis illuftresad Ornandum. Sané baud facile quis Verbis affequatur, quantam Calamitatem attulerit hoc ipfum, quod dicimus ; quod Homines ingenirà fu- perbià, & glorià vanà, eas Materias TraQationum, eof: que Modos Tractaudi fibi delegerint, quz Ingenia ipfo- rum potius commendent, quàm Lectorum Vtilitatibus inferuiant. Optime Seneca, Nocer illi Eloquentia, qui- bus non Rerum; facit cupiditatem, fed iii : Siquidem Scrip- ta talia effe debent, vc Amores Documentorum ipfo- rum, non Doctorum excitent.. Tj igitur re&á incedunt vià, qui de Confilijs fuis id przdicare poffint, quod fe- cic Demofthenes, atque hàc claufulà ea concludere; Que ft feceritis, non Oratorem duntaxat im pre[entia lau- dabitis, (ed Vofmetip[os etiammon ita multo po[L, [Jatw ve- rum cve(Lrarum meliore. Ego certe, (Rex optime) vt dc meipfo, quod res eft, loquar; & in ijs quz nunc edo, & inijsquz in pofterum meditor, Dignitatem Ingenij & Nominis mei, (fi qua fit ) fpiüs fciens & volens pro- ijcio, dum Commodis Humanis inferuiam : Quique Architectus fortafsé in Philofophià & Scientijs effe de- beam, etiàm Operarius & Baiulus, & quiduis demum fio; cum haud pauca, qux omninó fieri neceffe fit, alij aütem ob innatam Superbiam fubterfugianr, ipfe füft;- neam & exequar. Verüm (vtadrem redeamus) quod ccepimus dicere, delegerunt fibi Philofophi in Ez/ic4, Maffam quandam Materi fplendidam & nitentem, in quà potiflimüm, vcl Ingenij Acumen, vcl Eloqueniz Vigorem venditare poffint, Qux vero Practicam maxi- me inftruunt, quandoquidem tam bellé ornari non poffint, maximà ex parc omiferunt. Yy Neque )4ó De Zlugmentis Scientiarum.» Neque tamen debuerant, Viri tam eximij, defperaffe de Fortunà, fimili ci, quam Pocra Virgilius, & fibifpon- dereaufus, & reuerà confequutus eft; qui non mino- rem, Eloquentiz, Ingenij, & Eruditionis , gloriam ad- eptus efl, in explicando Obferuationes. Agrículturz, | quam ZEnez Res geftas Heroicas enarrando. Nec fum animi dubiutyverbis ea vincere magnum, Quam fit «2 angu[Hs bis addere rebus Honorem. Certé, fi ferió Hominibus cordi fit, non in otio fcribe: rc, qua per otium legantur, fed reuerà vitam A&tiuam inftruere & fubornare ; Georgicailta Animi Humani, non minorcin pretio apud Homines haberi debeant, quam Heroicz ill Effigies Virtutis, Boni, & Felicitatis, in qui- bus tam operosé eftinfudatum,. Partiemur igitur Ethica, in DoGtrinas Principales duas: Alteram de Exemplari fiue Imagine Boni ; Altc- ram de Regimine & Cultura Animi, quam etiam. Partem Georgica 4nimi appellare confueuimus : Illa Naturam Boni defcribithac Regulas de Animo ad illam conformando prafcribit. ! t 3 DoéZtrina de Exemplari ( que Boni Naturamintuetur & defcribit) Bonum confiderat, aut Simplex ; aut Cofiipa- ratum , aut Genera (inquam ) Bonz; aut Gradus. In po- fteriore horum, Difputationes illas infinitas, & Specu- lationes circa Boni fupremum Gradum, quem. Felicita- tem, Beatitidinem, [ummum. Bonum. vocitarunt- ( que Ethnicis inftar Theologiz crant ) Chriftiana tandem Fides fuftulit, & miffas fecit. Quemadmodüm enim Ariftoteles ait, AdolefZentes po[Je etiam. beatos effz, fed nom alitér quam fpe ; codem modo, à Chriftianà Fide edocti, debemus nos omnes Minorum & Adolefcentum loco ftatuere, vt non aliam Felicitatem cogitemus, quam quz in Spe fita cft. | Liberati igitur (bonis Auibus) ab hàc Docfriná, tan- quàm de Coelo Ethnicorum ; (Quàin Parte proculdu- ió LiÀissR SEPTIMvs. bib Eleuationem Nature Humanz, attribuerunt ma- iorem, quam cuius illa effet capax: Videmus enim qua- li Cothurno Seneca, Vere magnum, babere Fragilitatem Hoininis, Securitatem Dei) Reliqua ceité ab illis, circa Dotirinam Exemplaris, tradita, minore aut Veritatis aut Sobrietatis iacturà, magnáex Parte recipere poffumus. Etenim, quod ad Naturam Boni Pofitiui & Simplicis fpe- &ar, illam certé pulcherrimà, & ad viuum, veluti ia Tabulis eximijs depinxerunt; Virtutum & Officiorum Figurat, Pofituras, Genera, Affinitates, Partes, Subiecta, | Prouincias , Actiones, Difben[ationes, diligentiffime fub Oculos reprzfentantes.. Neque hic Finis : Nam hxc omnia Animo Humano, magno quoque Argumento- rum Ácumine & Viuacitate,; & Suafionum Dulce- dine, commen dàruntatque infinuárunt : Quinetiàm (quantum Verbis przftari poffit) eadem contra pra- uos & populares Errores; & Iifultus, fideliffime muni- uerdnt. Quarenüs vero ad NatWram Boni comparati, huic rei etiam nullo modo defueruiit ; Iz coz/Pituenda trinti illis Ordinibu: Bonorun; InCollatione Vite Contem- platiue cum Actiuá; In Difcrimiinatione Virtuti« cum Re- luctationes 7 Virtutis iam Securitatem na£tag confirmata; In Confittu d? Pugna Hone[li Q9 Vtilis, In cvirtutum intey f£ libramine, nimirum cui queque praponderet; & fimilibus. Adco vt hanc Pattem de Exemplari, infignitér excultam iam effe, & Antiquos, in cà re, mirabilesfe viros pra- ftiiffereperiam : Itatamen,vt Philofophos longo poft fe interual!o reliquetit, pia & ftrenua Theologorum Di- ligentia;in Officijs d? Virtutibus Moralibui, & Cafibus Con- fctemie, & Peccati Circun[criptionibns penfitandis & de. terminandis,exetcitata. - Nihilb fecius (vt ad Philofophos redeamus) fi illi (antequàm ad Populares & receptas Notuonces, Virtu- tty Vitij, Doloriz Voluptati, & ceterorum, fe applicaf- fent) fuperfed:ffent paulifpé:, & Radices ipfas Boni & M yz Mali , — — —. 347 348 De Z'ugmentu Scientiarum. Mali, & Radicum illarum Fibras indsgaffent ; ineen- tem, meo iudicio, Lucem illis ompibus, qux p ftcà in Inquifitionem ventura fuiffenr, affudiffeut : Aute om- nia, fi Naturam Rerum, non minüs quam Ax/ozata Mo- raliaconfuluiffent Doctrina; fuas minüs prolixas, magis autem profundas reddidiffent, Quod cüm ab illis, aut omnino omiffüm, aut confu:é admodum tractatum fucrit, nos breuiter retra&tabimus ; & Fozes ipfos Re- rum Moralis aperire, & purgare conabimur ; ante- uàm ad Doctrinam de Cultura Animi, quam ponimus vt Defideratam , perueniamus, Hoc emm (vt arbitra- mur) Doctrinam de Exemplari, nouis quodammodo viribus donabir. Inditus cft atque impreffus, vnicuique Rei Apped- tusaad duplicem Naturam Boni: A]:eram, qua Res T'orum quiddam e[] in [zipsa ,, Alteram, quà eft Pars Toiiw alicu- iw Maioris. Atque pofterior bac illàalrerà dignior eft, & potentior ; cum tendat ad Coníferuationem Forme Anplioris. Nominetur prima, Bonum Indiuiduale , fiue Suitattr 5 poftcrior, Bonum Communionis. Ferrum Sym- pathià parciculari fertur ad Magnetem : at fi pauló pon- derof:us fuerit, Amores 1llos deferit, & tanquàm Eo- nus Ciuis, & Amator Patriz, Tciram perit, Regionem Ícilicec Connaturalium fuorum. Vlteriüs pauló perga- mus; Corpora Denfa & Grauia Terram perunt, Congre- gationem magnam Corporum Deníorum: Attamen, potiüs quam Natura Rerum Diuulfionem patiatur, & detur. ( vtloquuntur) aeu, Corpora huiufmodi 1n fursüm ferentur ; & ceífabunt ab Officio fuo crga Terram, vt przcftent. Officium fuum Mundo ipfi dcbi- | tum. Ira quafi perpetuo obrinet, vt Conferuario For- | 1a magis Communis, minores Appetitus in ordinem re- digat Ar Prarogatiua ifta Bogz Communion: fignatur przcipuein Hominejfi non degencraucrit; iuxta memo- rabile illud Pompei; Magni di&um ; Qui, quotempore Romam Liszg SzpPrixvs. 240 Romam Fares premetet, Annonz importanda Prapo- fitus, vchemeuiffimé autem ab Amicis interpellatus, ne Mari,atrocc Tempeflate ingruente,fc committeret, illud tantum refpondit, Neeeffe eff cot eam, non evt vitium ; Adeó vt Virz Defiderium, (quod ia Indiuiduo maxi- mum eft) Amore & Fidein Rempub. apud cum non preponderaret. Sed quid moramur ? Nulla,omnibus Sz- culis,reperta eft vel Philofophia, vel Secta, vel Reíigio, vel Lex aut Diíciplina; qua in tantam Communionis Bonum exaltauit, Bogum. veio Indisiduale depreffi, quantum Sanéfa Fides ChrifHiana:; Vnde liquido pa- teat, vnum eandemque Deum fuiffe, qui Creaturis Le- ges illas Natura, Ho ninibus vero Legem Chriflianam dediffet./ Proptercà legimus nonnullos ex Electis, & San&is Viris, optaffe fe potius erafos ex Libro Vita, quàm vt Salus ad Fraucs fuos non perueniret ; Ecftaf; quádam Charitaus, & impotenti Dcefiderio Bog. Com- muniont incitati. | Hoc pofitum, ita vt immoturm ma^eat & inconcuf- füm, nonnullisex grauiffimis in. Morali. Philofophia Controuctfijs, finem imponit. Primó enim QuefLiozen; j illam determiaat,de V4 Contemplatiua. Actiue prferen- d4 ; idque contra Sententiam Ariftotelis. Omnes fiqui. dem Rationes, quz ab illo pro Comzemplatiua. afferun- tur, Bonun priuatum rclpiciunt; atque Indiuidui tantüm ipfius Voluptatem, aut Digniratem ; quibus in re- bus Conteinplatiua Palmam haud dubié reportat. Ete- nim Contemplatiua non. abfimilis eft. Comparationi, quà víus et Pythagóras, vt Philofophie & Contcm- plationi Honorem ac Decus affexere.. Qui ab. Hic- rone, quifnam effer, interrogatus , refpondit; Hi- eronem uon latere. (| ff fort conquàm | Olympicis Certa- minibus imterfuil]et ) id ibi loci contingere, "pt eveniant eb Alij Fortuna fue in agouibus periculumfaéturi ; Alij cverà eyt Mercatores, ad Merces diflrabendas ; Alij «vt Amicos cundique , De Zugmentis Scientiarum. condique confluentes conuenirent, G7 Epulis ac Hilariiati indwlgerent ; Alij denique cot ceterorum e[Jent Spetkatores : Seautem conum e[[e ex illis, qui Speckandi gratia venerit. Verüm Homines noffe debent, in hoc bumanz Vite Theatro, Dco & Angelis folüm conuenire, vt 5pecfazo- res fint. Neque fané fieri potuit, vt hàcdere D'ubitatio in Ecclefià vnquàm fufcitaretur ; ( vtcunque plurimis in ore fuerit Di&um illud, Prezofa ie Oculis Domini Mors San&orum eiu ; Fx quoloco, Mortem illam Ciui- lem, & Inftituta Virz Monafticz & Regularis attolle- refoleant; ) nifi illud etiàm vnàfübeffet, quod Vitailla Monaftica meré Contemplatiua non fit ; verüm plane in Officijs Ecclefiafticis veretur; Qualia fünt iugis Oratio; & Votorum Sactificia Dco oblata ; Librorum itém Theologicorum, multo in otio, confcriptio, ad Legis Diuinz Doctrinam propagandam; quemad- mocüm & Mofes fecit, cüm per tot Dies, in Montis feceffu moratus effet. Quinetiàm Henoch, 45 Adatzo Seprimur, qui videtur fuiffe Princeps Vire contemplatiie ( etenim cum Deo. ambulaffe perhibetur ) nibilominüs Ecclefiam,Prophetie Libro ( qui etiàm à San&to Iudá ci- tatur ) dotauit. Contemplatiuam v etó quod attinet me- ram, & in feipsà Terminatam ; quz que Radios nullos fiue Caloris fiue Luminis, in Societatem Hurmanam dif- fundat ; nefcit eam certé Theologia. Determinat etiam. Quaftionem, tantà contentione agiatam, inter Scholas Zenonis & Socratre ex vnà parte ; qui Felicitatem in Virtute, aut folà, autadornatà ( cuius femper in Officijs Vita Partes potilfima: ) collocátunt: & reliquas complures Sectas & Scholas, ex alterà parte; | veluti Scholas Cirenaicorum (9 Epicureorum, qui camin Voluptate conftituerunt ; Virtutem autem ( ficut fit in Comocedijsaliquibus, vbi Hera cum Famulà Veftem mutet) plan. Ancillam flatuerunt ; vtpote fine quà Voluptati commodé miniftrari non poffet : Nec minüs illam - chc Á€— T. 1 T- L wies Lisza SsEPTIMvs. illam álteram Epicuri Scholam, quati Reformatam ; quz Felicitàrem nibil aliud effe. predicabat, quam. Animi Tranquillitatem & Serenitatem, à Perturbauonibus li- bei & vacui; Ác fi Iouem de Solio deturbare vellent, & Saturnum cum Aureo Seculo, reducere : quando nc- que ZEftas, nec Bruma fuiffent ; Non Ver, nec Autum- nus; fed vna & zquabilis Actis temperies ; Denique & iliam explofam Pyrrbonz; & Herilli Scholam, qui ía- .tam autumaaerünt Felicitatem, in Scrupulis quibufque Animi prorsüs climinandis ; nullam flatuentes fixam & conítantem Boni aut Mali Naturam, fed Actiones pro Bonisaut Malis habentes, ptout ex Aninio, motu puro & itrcfracto, aut coritrà, cum Aucríatione & Re- luctatione, prodirent; Quz tamen Opinio in H.eref -Anabaptiflarum veuixit ; qui cuncta metiebantur iuxta Mo:us & Inftinctus Spiritüs, & Conftantiá vel Vacilla- tioné Fidei. Liquet autem ifta, quz recenfuimus,omnia, ad priuatá Animorum Tranquillitaté, & Complacentiá, | nullo modo autem ad Bonum Communionis, fpecxare. Porró redarguit etiàm P/ilofopbiam Epitteti, qui hoc vütür Prafuppofito; Fclicitatem, in ijs poni debere, quz in Porteftate noftrà funt; ne fcilicet Fortunz & Cafibus fimus obnoxij ; quafi veró, non multó fuerit felicius,inrectis & generofis Intentionibus & Finibus, qai publicum Bonum amplectantur, fucceffu deftitui, & fruftrari, quam in omnibus, qux ad priuatam tan- tüm Fortunam noftram referuntur, Voti perpetuó com- potes fieri. Sicut Confaluus, Neapolim digito Militibus indicans, generosà voce teftatus eft, Multo ff? optatiur foreypuum Pedem promouendo, ad Interitum certumruere ; quam -onius Pedirece[fu, Vitam in multos Annos producere. Cui etiàm concinit Cocleftis Dux & Imperator, qui pronunciauit Coz/cientiam bonam iuge e[Je Conwiuium ; Quibus verbis aperté fignificat, Mentem bonarum In- tenuonum fibi confciam, vtcunque fucceffu careat, ve- tius — — y bd "INC MEER UN v3» Uf Sm. E S . i DLrjdecisd ONBUPPI, UNHRE d 4 ' : qu. . tow » rs ^ : "^ " ———————— ——Á 4De Zugmentis Scientiarum.» rias & purius, & Natura: magis confentaneum przbe- icgaudium ; quàm vniuerfum illam Apparatum, quo inflrui poffit Flomo, vel vt Defiderijs fuis fruatur, ve] vt Animo conquicícar. Redarguit iudém Philofopbie Abufwm illum, circa lofophia verfa fucrit in genus quoddam Vitz Profet- forium, & tanquàm in Artem ; Quafi fcilicet Inftitu- tum Philofophiz cífet, non vt Pertutbationes compef- cerentur & cxtingucrentur ; fed vt Cauffz. & Occafto- nesipfarum euitarentur & Íummoucrentur : Ideoque parücularis quadam Vita Ratio, ad hoc obtinendum ineunda effet : Introducendo fané,talc genus Sanitatis in Animum, quale fuit Herodici in Corpore, cuius me- minit Ariftoteles ; Illum fcilicet nihil aliud per totam vitam cgiffe, quam vt Valetudinem curaret; & proin- de ab infinitis rebus abfbineret, Corporis interim vfu quafi multatus :: Vbi fi Hominibus Officia Societatis eft expetenda, quz: quaflibet Mutationes, & Impetus quofcunque ferre& vincere queat : Eodem modo & Animus ille demüm veré & proprié fanus & validus cenfendus eft, qui per plurimas, & maximas Tentatio- ncs & Perturbationes perrumpere poteft. Ita vt optimé Diogenes dixiffc vifus fit; qui eas vires Animi laudá- rit, que non ad caute Abflinendum, fed ad. fortiter Su[Linen- imis przcipitijs cohibere poffint; Quaque. ( id. quod in Equis ben fuba&is laudatur) pra:ítent, vt breuiffi- mo fpatio, & fiftere fe, & vertere poffint. Poflremo, redarguit idem T'eseritudinem quandam, 4g Tuepiitudineim ad Morigerandum, in nonnullis ex Anti- quiflimis Philofophis, & maximé in Vencrationc habi- tis, notatam ; Qui nimis facilé feà rebus Ciuilibus fub- duxcrint, vt Indignitatibus & perturbationibus fe exuc- fent ; Epictcti tempora eraffari ceeptum : Nempe quod Phi- confectari Cordi fit, illa demüm Valetudo maxime | dui valerent : Qazque Animi Impecum, etiàmin max- | LiskgR SEPTIMvs. rent; atque magis, fuà Opinione, illibati, & tanquàm Sacrofancti viucrent:. Vbi confentaneum effet, Con- ftantiam Hominis veré Moralis , talem fóre, qualem | idem Confaluus in Homine Militari requirebat; Ni- | mirüm vt Honor eius contexcretur tanquàm 6 Tz/4 | crafiore; minimeduetam tenui, vt quiduisillud velli- | cate & lacerare poflit. | | | | Carvr II. | "Partitio Boni Indiuidualis, ve/ Suitatis, in. - Bonum Actiium;cz Bonum Pafsiuum. Partitio Boni Paísiui, is Bonum Con- | -- feruaiiuum; c? Bonü perfectiuum. ZPar- "titio Boni Communionis, i» Officia Gie- "neralia; e» Refpectiua, — ^ | [VESRE petamus igitur iam, & perfequaimur pri-. : AV. müm, Bonum Inditiduale; &' Suitatt.. M- | 3E? NAI lud partiemur, in Bonum Actio; & Bo- | - | | «S num Paffiuum. Exenicn hzc quoque Diffe- | rentia Boni (non abíimilis certe illis Appellationibus, | quz Romanis in Oeconomicis erant familiares, Prom fcilicet, & Condi) in vniuersà Rerum Naturà impreffa reperitur : Praecipue autem fe prodit, in duplici Reram Creatarum Apperitu ; Altero fe Conferuawdi & Muniendi; Altero fe Multiplicandi & Propagandi : Atque hic po- Iterior, qui Aciuu eft, & vcluti Prom, porentior vide- car & dignior ; Illeautem prior, qui Paffitiis el, & vc- luti Condu, inferior cenferi potcft. Etenim in Vniucr- fitate Rerum, Natura Coeleflis przcipué Agens cít; Ar Natura Terreftris, Patiens. Eciam in Delectaionibus I Animan- rÓÉÓRA »t "De /lugmentis Scientiarum» Animantium, maior Voluptas eft Generandi,quam Pat cendi. In Oraculis quoque Diuinis pronunciatur, Bea- tiu effe Dare, quam Accipere.. Quin & in Vità Commu- ni, nemo inuenitur Ingenio tam molli & effoeminato, quin pluris faciat, aliquid, quod ci in Votis erat, perfi- cere, & ad Exitum perducere, quam Senfualitatem ali- quam aut Dele&tamentum. | Atque ifta quidem Boni Á&liui Przeminentia, in immeníum exaltatur ex In- tuitu. Conditionis Humanz, quod fit & Moralis, & Fortunz I&ibus expofia. Nam fiin Voluptatibus Hominum, p offet obtineri Perpetuitas atque Cerritu- do, magnum Pretium cis accederet, propter Securita- rem &Moram. Quandoquidém autem videmus hüc rem recidere ; Magni efZimamus mori tardius ; & Ne glo- rierit de CrafLino ; Nefciz partum Diei ; mirum minime eít, fiomni contentione fetamur ad ca, qux Temporis | Iniurias nori teformident. Ea-veró nulla effe poflunt, . prater opérà noftra; ficut dicitur, Opera eorum fequun- tur eos. Eft & altera Pracminentia Boi. Aéfiui haud | exigua, indita & fuftentata ex eo affe&tu, qui Humana | Nature, vt Comes Indiuiduus, lateri adhaeret ; Amor fcilicet Nouitaris, aut Varietatis. Ille veró in Senfuum Voluptatibus (qua Bori Paffiui Pars fant vel maxima) anguítus admodüm eft, nec Latitudinem habet ali- quam infignem: Cogita quamdiu eadem fecerts ; Cibut, Somnus, Ludus ; per bunc Circulum curritur , Mori cvelle, non tantium Fortis, aut Mifer, aut Prudens, fed etim Fa- fHidiofus potefT. cin AGtis vite noflrz, & Inftitutis, & Ambitionibus, infignis eft Varietas ; Eaque multà cum Voluptate percipitur, düm Inchoamus, Progredimur, Interquicfcimus, regredimur vt Vires augeamus , Áp- propinquamus, denique Obtinemus , & huiufmodi ; Vt veré admodüm dictum fitJ/;ta fme propofito, Langui- da 89 Vagaefl. Quod fimul & Prudentibus & Stultif- Íimis compctit, vt ait Salomon ; Pro Defiderio quarit | Cerebrofus, " F. & E s udi TE €. , 5» v*. 7TEAMP : Cerebrofius, omnibus immifcet fe. Quinetiàm videmus Re- ges porentifIimos,ad euius nutum, quecunque fenfibus | erata funt, pàrari poffent, nihilominüs procuraffe fibi | incerdüm Defideria Humilia & inania ( quemadmo- | V | dàm Cytbara fuit Neroni, G/adiatoria Commodo, Autoni- no Aurigatio,& aliaalijs) Quz tamen ipfis fuerintjomni | affluentià Voluptazam Senfualiüm potiora. Tantó Vo- | lupratem miaiorem affert, vt Aliquid Agamus, quam | vt Fruamur. | : Illud interim paulo attentilis notandum eft, Bozum | Aétinumn, Indiniduale, à Bono: Communion, prorsus dit- ferre, quanquàm nonnunquàm Ambo coincidant. Quamuis enim Bonum if/ud. Indiuiduale, Aétiuum, fp. | Opera Bencficentiz, (qux ex Virtutibus Communionis cit) e. : : . H . pariat & prodücat ; illiid tamen intereft,quod illa Opera | ab Hominibus plurimis fiaht; non Animo alios Iuuan- di, aut Beandi, fed plane propter fe, atque potentiam & Amplitudinem propriam. Id qued optime cernitur, quarido- Bop ACEvum in aliquid impingit, quod fit Boto Communionis contrariufn. Siquidém Giganteailla Animi Conditio, quà abripiuntur mágbi ifti Orbis Ter- rarum Perturbatores ( quálisfüit L. Sylla, & plurimi alij; (licetin Modulolong? hiüinore) qui videntur ad | hocanhelare, vtomnes felices & erumnofi fint, prout fibi fuerint Amici, vel Inimici ; àtque vt Mundus tan- quàm ipforum ptzferat Imaginem ; quz vera eft T/co- macbia) hacinquamipfaafpiratad Bonum Actuum, Tn- diuiduale,falt&m Apparens ; etfi à Bono Communiom*, om- nium maximé recedat. "Ax Bonn Paffiuitm pardernur, in Bonum Conferuzti- uti ; & Bonwn Perfettiuum. Etenim inditus eft vnicui- | que Rei triplex Appetitus, quatenus ad Bonum Suitatiz, Jette Indittidui. Primus, vt fe Conferuet ; Secandus, vt fe Perficiat y "Tertius, vt fe Multiplicet fuc Diffundat.. Ac- que hic poftremus Appetitus, ad Bonum Actium refer- á A 2. tur, L:iszR SEPTiwvs. 355 | | r— tur, dequoiam modó diximus. Superfunt igitur reli- qua ranuim duo, qua diximus, Bogz ; Ex quibus prz- ! cellit Perfe&uum. Minus enim. quiddam eft, Con- feruarc Rem in fuo Statu ; Maius veró, eandem ad Na- turam Sublimiorem euchere. Reperiuntur fiquidem per |! Res vniuerfas, Naturz alique Nobiliores, ad quarum Digniratem & Excellentiam,Naturz Inferiores afpirant; velutiad Origines & Fontes fuos. Sic de Hominibus, non malé cecinit ille ; Igneus efl ollis Vigor, 7 cele[His Origo. Homini enim, Affumprio, aut Approximatio ad Diui- nam, aut Angelicam Naturam, cft Formz fuz Perfe- &io. Cuius quidem Bom Perfettiui, praua & praepo- ftera Imitatio, Peftis eft ipfa Vitz Humanz, & Turbo quidamrapidus, qui omnia abripi & fübuertit. Nimii- rum, dum Homines, Exaltationis vice Formalis atque Effentialis, ccecà Ambitione aduolent, ad Exaltationerri tantummodo Localem. Quemadmodüm enirn. /Egri, Remedium Mali fui non inuenientes, de Loco in Lo- cum, Corpusagitant & voluunt; quafi ex Mutatione Loci, àfcipfisabfcedere, & Internum Malum effugere offint: Eodem modoeuenitin Ambitione, vc Homi- nes, Simulachro quodam falfo, Natura fuz Exaltandz, abrepti, nihilaliud adipifcantur, quam Loci quandam Celfitudinem & Faftigium. ) Bonum vero Conferuatiuum, nihil aliud eft, quàm Re- | ceptio (2. Fruitio Rerum. Natura nofire congruentium. Hoc veró Bonum, licet. tmaximé fit Simplex , & Nati- | uum, tamenex Boyz videtur Mollifimum atque Infi- müQuin & hoc ipfum Bogum recipit Differentiam non- nullá;circa quam partim vacillauit Iudicium Homini, parümom n eft Inquifitio.Bozi fiquidé-Fruirionm fue; quod vulgó dicitur, Iucuzdi Dignitas, &: Coómendatio, autin Sinceritate Fruitiont: fita cfl;aut in eiufdem gore: Quorum alterum inducit & przftat /Egualitas; alterum autem 336 "De. Zugmentis Scientiarum. LC MM... LA n E —————————————— M— — — — "3 LiskER SEPTIWw vs. autem 'arietas & Viciffitudo : Alterum minorem habe: Mixturam Mali; Alterum Impreflionem magis for- tem, & Viuidam Boni. Cxterüm, Horum Vtrum Me. lius, Ambigitur ; Dein, Num Natura Humana vtrunque fimul apud fe retinere poflit, Noz Inquiritar. Atque quantum ad id, de quo Aubigitur, Ventilari coepit illa Controuerfia, inter Secratem. & Sophiftam quendam. Ac Socrates quidem afferebat, Feliciarem Jitam e[Je in Animi Pace con[Iante, 2 T'ranquillitate ; So- phifla veró in hoc, Pt quis multi Appetat, à? multam Fruatur.. Quin & ab Argumenris delapfifunt ad Con- uitia; Dicente Sophiflà, Felicitatem Socratis, Stipitg;, «vel Lapidts effe Felicitatem; € contrà Socrate, SophifLe Felicitaiem, Felicitatem e[Je Scabioff, qui perpetuo pruriret (9? Scalperet.. Neque tamen defunt vtrique Sententix fua Firmamenta. Mam Socrati affentitur vel Epicuri Schola ipfa, qua Virtutis, ad Felicitatem, Partes cffe maximas, non diffiteatur. Quod fiita fit, certo cerci- us eft, Virtutis maiorem effe Vfüm, in Perturbationi- bus fedandis, quàm in Rebus cupitis adipifcendis. 5o phifle autem nonnihil füffragari videtur 4/2710 illa, cu- ius à nobis Mentio modo fa&a eft , quod vidclicet, Bo- nuns perfeétiuum, Bono Con[eruatiuo fit fuperius ; Qaippe quia Cupitarum Rerum Adeptiones Naturam vidcan- tur fensim perficere : Quod licet veré non faciant;tamen & Motus ipfe in Circulo, Speciem nonnullam pra fc fert Motits Progreffiui. At Secunda Queflio ( Num, fcilicet, Natura Hunzna, ton poffit «2 Animi Tranquilitatem, 49 Fruendi vigorem, Jfmulvetinere) tit&. diffinita, priorem illam reddit otio- fam & fuperaácaneam.: Annon enim videmus haud raró, Animos nonnullorum, ita factos & compofitos, vt Voluptatibus afficiantur vel rnaximé cüm adfinc, & tamen catum iacturam non grauaté ferant ? Ita vt Seri- e$ illa Philofophica; Non vti,cvt nom appetas ; Non ap- ^ petere, D 2De Zugmentis Scientiarum. petere, cot non metuas ; videatur effe Pufilli cuiufdam Animi,& Diffidentis. Sané, Do£frine plerzque Philo- fophorum, videntur effe pauló timidiores, & cauere Ho- minibus, plufquam Natura Rerum poftulat. Veluti,cüm Mortis Formidinem Medendo augent... Etenim, cüm nihilaliud fere, Vitam Humanam faciant, quam Mor- tis quandam Przparationem & Difciplinam,quomodó fieri poffit, vt ille Hoftis mirum in modum non vidca- tur terribilis, contra quem Muniendi nullus fit Finis? Melius Pocta, ( vtinter Ethnicos; ) Qui finem Vite extremum, inter imneya ponat Natura. Similiér & in omnibus annifi funt Philofophi, Ani- mum Humanum reddere nimis Vniformem & Harmo- nicum : Eum Moribuscontrarijs & Extremis minimé affucfaciendo. Cuius Cauffam aibitror fuiffe, quod ipfi Vitz fe priuata dedicárunt;à Negotijs,& aliorum Obfe- quijs,immuni &liberz. Quin potius imitentur Homi- | ncs Prudeniiam Gemmariorum ; qui;fi forté in Getnmà inueniatur Nubecula aliqua, aut Glaciecula,qua ità pof- Íct eximi, vt Magnitudini Lapidis non nimium detraha- tur, cam tollunt ; Alitér veró intactam eam relinquunt : Pari raiione, Serenitati Ànimorum ita confulendum eft, vt non deftruatur Magnanimitas. Atque de Bono Indi- uiduali, hactenüs. Poftquàm igitur de Bono Suitaii: ( quod etiàm Par- ticulare,Priuatum, Indiuiduale, appellare folemus ) iam dixerimus ; repetamus Bowun Commttnionis, quodsocie- tatein intuetur. Iftud nominc Officij vocari: confueuit : Siquidém Vocabulum Officij magis proprie attribuitur Animo bené difpofito erga alios : Vocabulum irtutz Animointra fe rccté formato & compofito. Verüm ifta Pars, primointuitu, Sezentie Ciuili deberi videtur : Atta- men, fi dilizentiüs attendas, non ita : Siquidem tractat Regimen & Imperium Vniufcuiufque in Seipfam; neu- ; tiquàm ugue E Lr m — PM—M —À— o pt" LiskR SEPTIMvs, tiquàm vero in Alios. Átque ficut. in Architecturà, a- lia res cft, Poítes, Trabes, & cateras /Edificij Partes cf- formare, & ad /Edificandi vfum pr.eparare ; alia autem caídem ad inuicem aptare & compaginare : Sicut etiàm in Mechanicis, Inftrumentum aut Machinam fabricare & conficere, non idem eft, quod Fabricatum crigere, moucre, & in opere ponere: Sic Docíriza de Conittga- tione ipsà Hominum in Ciuitate, (iue Societate, differt ab cà, quz cos reddit ad huiufmodi Societatis Commoda, conformes, & bene affectos; | lila Pars deOfficijs, etiàm in duas Portiones tribui- tur; quarum Alteratractat de Officio Hominis in Com- muni; Altera de Officijs Specialibus &2. Refpettiuis, pro | fingulorum Profetfione, Vocatione, Statu, Perfonà, & Gradu. Harum primam fatis excultam, diligenterque à veteribus & alijs explicatam, iàm anteà retulimus : AL teram quoque, fparsim quidem tractatam, licet nonin Corpus aliquod integrum Scientiz digeftam reperimus. Neque tamen hoc ipfurn, quod fparsim tractetur, rc- prehendimus ; quinimó de hoc Argumento, per Partes icribilongé confultius exiftimamus. Quis enim tantá fuerit, vel perfpicacià, vel confidentià, vt de Offcijs Pe- ctiliaribus €? Relatiu, fingulorum Otdinum & Con- ditionum, perite, & ad viuum difceptare, & diffinire poffir, auc füftineat? Tractatus autem, qui Experien- uam non fapiunt, fed ex Notitià Rerum generali, & Scholaflicà , taatummodo deprompti funt, de Rebus huiufmodi, inanes plerunque euadunt & inutiles. Quamuis enim aliquandó contingat, Spectarorem ca antmaduertere, qu£ Luforem fugiant ; Atquc iatetur Prouerbium quoddam mag;saudaculum,quam fanum, dc Cenfurà Vulgi circa ACtiones Principum, Stantem iz "Ale optime perluflrare Montem ;; Optandum tamen in- primis effet, vt non nift expertiffimus & verfatiffimus quifque, fe huiufmodi Arguments immifceret. Homi- num 360 | ugerit, przcipué fanum, & folidum. Non illud vllo 2De Zugmentis Scientiarum. num enim Speculatiuorum, in Materijs Actiuis, Lucu- brationes, js, qui in agendo fuerint exercitati, nibilo meliores videntur, quam Differtationes Phormionis de Bellis acftimat funt ab Hannibale, qui cas babuit pro Somnijs & Delrijs. Vnum duntaxat Vitium illos occupat, qui de Rebus, ad fuum Munus; aut Artem, pertinentibus, Libros confcribunt ; quod fcilicetin illis ipfis Sparti: fais ornandis , atque attollendis, modum tenere neíciant. p In hoc genere Librorum, piaculum fórtet, non me- miniffe (Honoris caufsà) excellentiffimi illius Operis, à Maicftate tà clucubrati,De Officio Regis. Scripcü enim | hoc plurimos intra fe cumulauit ac fecondidit "T hefau- rosam Rhen occultos,TPeologie;Ethice,& Politice ; infigni cum afperfione aliarum A rtium : Eft- que, meo iudicio, inter Scripta, qua mihi perlegere con- loco, aut Inuentionis Feruore zftuat, aur Indiligentiz Frigoretorpetaut dorritat : Non vertigine aliquando corripitur, vnde in Ordine fuo feruando confunridatur aut excidat ; Non Digreffionibus diftrahitur, vr illa, que nihil ad Rhombum funt, expatiarione aliquà flcxuosà complectatur : Non Odoramenrorum aut. Pigmento- rum fucisadulteratur, qualibus illi vruntur, qui Le&to- rum potius Delectanioni; quam Argumenu Naturz in- feruiunt: Ánte oninia vero, Spiritu valet iftud Opus, nonminus quam Corpore; vtpote, quod & cum Ve- ritate optime confentiat, & ad Vfum fit accommodatif- fimum. Quinetiàm Vitio illo, de quo pauló anté dixi- mus (quod fiin alio quopiam, in Rege certe, & Scripto de Maieftate R egià, rolerandum fucrit) omnino caret; Nempe, quod Culmen & Faftigiü Regium, non immo- dice, aut 1nuidiosé extollat. Siquidem Maieflas tuajRe- gem non depinxit aliquem, A/Tyri« aut Perfie, glorià, & cxterno faltu nitentem, & corufcantem ; fed veré Mo- | fen, LisreR SEPTIMvs& fera, aut Dauideim, Daftores fcilicet Populi fui. Neque veró mihi vnquàm Memorià excidez, Dictum quod- | dam veré Regium, quod in Lite grauiffimà terminan- dà, Maicftas tua, pro facro illo, quo przditus es, Spi- riu , ad Populos regendos pronunciauit ; Nimirüm, Reges iuxta Leges Regnorum [uorum gubernacula tracta- re, quemadmodum. 49 Deut iuxta Leges Nature: 49 «d, raro prerogatiuam illam fuam, que Leges tran[cendit, ab illis V [urpandam, ac à Deo cvidemus cofurpari pote[Latem Miracula patrandi. Nihilo tamen feciüs, ex Libro illo altcro, à Maieltate tuà confcripto, de Libera Monarchia, fatis omnibus innotefcit, non minüs Maieftati tue cog- nitam cffe, & perfpcectam Plenitudinem Poteftatis Re- giz, atque V Itumitates (vt Scholaftici loquunrur) Iurium Regalium, quam Officij, & Muneris Regij Limites & Cancellos. Non dubitaui igitur in medium adducere,Li- brum illum; à Maieftatis tuz Calamo exaratü;tanquàm Exemplum primarium & maximé illuftrre, Tractatum de peculiaribus à refpeéiuis officiis. Quo de Libo, que àmeiam dicta funt, dixiffem profecto, fi ante Annos rhilleà R ege quopiam confcriptus fuiffet. Neque vero me mouet, Decorum illud, quod vulgo przfcribitur, nc quis coràm laudetur : modo Laudes illz,nec modum ex- cedant,necintempeftiuéjaut nullà darà occafionc;tribu- antür. Cicero certe, in luculentffimàillà Oratione fuà, ro M. Marcello, nihil aliud agit,quam vt exhibeat Ta- bulam quandam, fingulari Artificio depictam, de Lau- dibus Cafaris, licet coram ipfo Oratio illa baberetur. Quod & Plinius Secundus fecit erga Traianum. Itaque iam ad Propofitum reuertàmur. | Pertinet porroadhanc Partem de Officijs. Refpectiuis Vocationum, 4? Profeffionum fingularum, Doéctrina alia; tanquam priori Relatiua, fiuc Oppofita ; nimirüm de FraudibusjCautelis, Impo[Iuris& V itis ipfarum: Siquidem Deprauationes & Vitia,O fficijs & Virtutibus,opponun- Aaa tur. €—— ———Ós o RE 362 . cut fabulosé perhibetur de Baf///fo, fi primus quempi- .veró, nonaliàs, periculum creant. Eft itaque quod gra- tias azamus Maeciauello, & huiufmodi Scriptoribus, | /De Zugmentis Scientiarum.» tur. Neque omnino dehis,in plurimis Scriptis & "Tra- atibus, filetur ; fed fxpe adilla notanda, faltém obi- térexcurritur. Át quo tandem modo : Per Satyram fci- licet, & Cynicé, (more Luciani) potiüis quam ferió, & grauitér. Erenim,plus opera impenditur, vt pleraquein Artibus, ctiam vtilia & fana, maligno dente vellicentur, & ad Ludibrium Hominibus exponantur; quam vt quz, in ijídem corrupta funt & vitiofa, fecernantur à Salu- bribus & incorruptis. At optimé Salomon ; Querenti Derifori Scientiam, ipfa fe abfcondit, ed fludiofo frt obuiam. Quicunque enim ad Scientiam accedat, animo Irri- dendi & Afpernandi, inuenict proculdubio qua cauil- letur plurima, ex quibus vero do&tior fiar, perpauca. Verüm, Tractatio huius, de quo loquimur, Axgumenti; grauis & prüdens, atque cum integritate quadam, & finceritate. coniuncta, inter munitiffima Virtutis ac Probitatis Propugnacula, videtur numcranda. Nam fr- am confpexerit, illico Hominem perimir; fiquis illum prior, Bafilifcus perit: pari ratione, Fraudes, Impoftu- tz, & malx Artes, fi^ quis eas prior detexerit, nocendi Facultate priuantur; quod fi ille. przuencrint, tum qui aperté & indiffimulantér proferunt, quid Ho- mines facere foleant , non quid debeant. Ficri enim nullo modo poteft, vt coniungatur Serpentiza illa Prudentia cum. Innocentiá. Columbina , nili quis Mali ipfius Naturam penitüs pernofcat. Abíque hoc enim, deerunt Virtuti fua. Przfidia & Munimenta. Imó; neque vllo modo poffit Vir bonus & probus, malos & improbos corrigere & emendare, nifi ipfe prius omnia Malitiz Laubula & Profunda cxplorauerir. Frenim, qui iudicio plané corrupto fünt, & depraua:o, hoc habent, vt przíupponant, Honcftarem in Homi- nibus, Dr C EE —————————————— "———— —4 .LLMERETC E —- ran i cai MN SEND BORNE. Lisszk& SkPTIWMvs. 363 nibus, ab Infcitià,& Simplicitate quàdam Morum oriti : atque ab eo rantüm,quod fides abun Concionatori- bus, & Pzdagogis ; item Libris, Przceptis Moralibus, &ijs, qui vulgó przdicantur & decantantur, Sermo- nibus. Ádcó vt, nifiplané perfpiciant, Opiniones fuas prauas, ac corrupta & detorta Principia, non minus il- lis, qui hortantur & admonent, quam fibi ipfis, effe explorata, & cognita ; Probitatem omnem Morum & Confiliorá afpernentur : Iuxta Oraculum illud Salomo- nis mirabile; Nom recipit Stultw Verba Prudentia, nifi ea dixerit, que cver[amur in. Corde eiut. Hanc autem Par- tem, de Cauzeliz, & Vitijs Refbectiurs, inter Defiderata nu-. | meramus ; eamque nomine Satyre Serie, fiue Trata. tiis de Interioribus Rerum, appellabimus. Etiàm ad Doctrinam De Officijs refpeéliurs, pertinent Officia Mutua, inter Maritum & Vxorem, Parentes & Liberos, Dominum & Sctuum : Similitér Leges Ami- citiz, & Gratitudinis: Nec-non Ciuiles Obligationes | Fraternitarum, Collegiorum etiàm Vicinitatis ; ac Si- milium : Verüm intelligatur hoc femper, illa iflic tra- &ari, nen quatenüs funt Partes Societati Ciuilis, (Id enim ad Politicam veferzur, ) fed quatenüs Animi fingu- lorum , ad illa Societatis Vincula cuenda , infttui & pra- difponi debeant. At Do£frina de Bono Communioni: ( quemadmodum & illa de Indiuiduali ) Bonum tractat , non tantüm fim- plicitér,fed & comparaté : Quó fpectat Officia perpen- dere, inter Hominem & Hominem; inter Cafum & Cafum ; interPriuata & Publica; inter Tempus prz- fens & futurum. Sicut videre eft, in Animaduerfionc illà feuerà, & atroci L. Bruti, contra Filios fuos, illam à plerifque in Ccelum laudibus efferri ; At alius quifpi- am dixit; : Infelix,cotcunque ferent ea Fata Minores. Idipfam licet intueri, in Coená illà, ad quam inuitati Aaa funt m IT Tur rp Ps AP 364. "De Zlugmentis Scientiarum, fun: M. Brutus, C. Caffius, & alij. Illic enim, cüm ad Animos explorandos, circa Confpirationem in Caput Cafaris intentatam, Quzflio aftuté mora effet, (Num., licitum foret Tyranmum occidere? ) Yoant Conuiuz in Q- | piniones diucrías; Dum Alij dicerent, plane licere, Q402 Seruitas coltimum effet Malorum ;. Alij minime, Quod Tyrannis minis exitialis e[[et, quam Bellum Ciuile.."T'exti- um autem Genus, veluti cx Scholà Epicuri affcrebar, Indignume[c Prudentes periclitari pro 8tultis. V erüm plu- rimi funt Cafus de Officis Comparati ; inter. quos fre- quentér ille interuenit ; trim, à. IufPicia defle&tendum fit, propter falutem Patrie, aut buiuf[modi aliquod infigne Bonum in futuro? Circa quam Iafon Theflalus dicere folebat ; Aliqua funt iniufl e facienda, cot Multa. iu[2d fieri poffint: Verüm Replicauo in promptu eft; Aurborenz prafentis Imflicio babes ; Sponforem future non babes. Se- quantur Homines, quz in przfentià bona & iufta funt ; futura Diuine Prouidentis remittentes. Atque cir- - Dotiritam de Exetmplari, fiue. de Bono , hac dicta int. SOERCGSELSEECES ECETEC) BUEUSCES PUOGETDEER GEETESEE EO LisgER SEPTIMvs, Carvr III. Partitio Do&rinz de Culturà Animi ; iz Doctrinam de Characteribus Animo- rum; De Affecubus; cz De Remedijs ftue Curationibus. eA/ppendix Doctrinz eifdem, de Congruitate inter Bonum Animi, & Bonum Corporis. EOS V nc igitur, poftquàm de Fruttu V'ite,(Sen- ra 2| fu intelligimus Philofophico) verba tecc- N| rimus ; fupereft, vede Culrura. Animi, qux ci debetur, dicamus :. Sine quà, Pats prior, nihil aliud videtur, quàm Imago. quadam, aut Statua, pulchraquidem Aípectu, fed Morá & Virà deftitura. Cui Senteritiz. Ariftoteles ipfc difertis Verbis fuffraga. tur; Nece[[e e] igitur dz Virtute dicere; 42 quid fit, (9. ex quibus gignatur. Inutile enim feré fuerit, Virtutem qui- dem no[Je, acquirende autem eius modos «7 "pias ignorare. Non enim de virtute tantum, quá [pecie fet, querendum eff, fed 42 quomodo (ui copiam faciat ; vtrumque enim cvolumus, € rem ipfam no[[e, 47. eiu compotes freri : Hoc aut£ ex voto s20n fuccedet, niff [ciamm, Q7 ex quibui, Q7 quomodo. V et- bis adcó cxpreflis, atque etiàm iterato, hanc. Partem in- culcat;quam tamé ipfe non perfequitur.Hoc fimiliter il- lud eíft,quod Cicero Catoni Iuniori, veluti Laudem non vulgarem, attribuit; quod fcilicer,Philofophiá amplexus effet, Non difputandi cau[sa, evt magna pars, fed ita «di- uendi : Quamuis autem, pro temporum, n quibus viui- mus; focotdià, paucis curz fit, vc Animum feduló co- lant, & componant; & Vitz Rationem, ad Normam aliqiam inflituant ( fecundum illud Senece, D parti- bus 265 De Alugmenta Scientiarum.» bui Vite quifque deliberat ; de Summa nemo , Adeo vt haec Pars ceníeri poffit fuperuacua) illud tamen minime nos motict,vt cam intactam relinquamus, quin potius cum illo Hippocratis Aphorifmo concludimus ; Qi graui Morbo correpti dolores non [entiunt,is Mens «erotat. Me- dicinàillis Hominibus opus eft, non folüm ad curan- dum Morbum,fed ad Senfum expergefaciendum.Quod fi quis obijciat, Animorum Curationem; Theologia: Sacr& Munus effe, veriffimum eít quod afferit ; Atta- men Philofopbiam Moralem in Famulitium Theologia recipi, inftar Ancilla Prudentis, & Pediffequa fidclis, quz ad omnes eius nutus przftó fit, & miniítret, quid prohibeat? Etenim quemadmodümin Pfálmo habe- tur, quod Oculi Ancille perpetuo ad manus Domine refpiciunt ;, càm tamen minimé dubium fit, quin haud pauca AricilleIudicio &.Curz relinquantur ; Eodem modo & E:bica obfequium Theologie omnino pra:fta- rc debet, ejufque Praceptis motigera effe; ita tamen vt & ipfa, intra fuos limites, haud paucafana & vtilia Do- cumenta,contincre poffic. | ; Hancigitur Partem, ( quandó Praftantiarn cius in Animo recolo ) in Corpus Doctrine nondüm redactam, non poffum non vchémenter mirari. Eam igitur, cx | morc noftro, cüm intet Defiderata collocemus ; aliquà exparteadumbrabimus. — . Antc omnia igitur in hác re(ficut & in vniuerfis,qua [pe&ant ad Practicam ). ratio nobis eft fubducenda, quid in noftrà fit Poteftate, quid non. Inaltero enim datur Alteratio, in altero veró Applicatio tantüm. Agri- colz nullum eft Imperium, autin Naturam Soli, aut in Acris "Tempeties; Itidém nec Medico, aut in Crafin & Conftitutionem Naturalem ZEgri, aut in Accidenti- um Varietatem, Átin Cultura. Animi, & Morbis cius perfanandis, tria in Confiderationem veniunt ; Chara- &eres diuerfi Difpofrtionum ; Affetkus; t? Remedia: Quem- admodüm L:sszR SkEPTIMvs. admodüm & in Corporibus medicandis propofuntur illa tria ; Complexio, ftue CosfIizutio ZEgri , Morbwu ; & Curzio. Ex illis autem tribus, poftremum tantüm iü noftrà poteftate fitum eft; priora duo non item. Verüm | & in illisipfis, qua in Poteftate noftrà non fantjnon mi- | nüs diligens facienda eft Inquifitio, quam in illis, qua | poteftau noftrz fübijciuntur. Etenim illorum perfpi- | cax, & accurata Cognitio, fubíternenda elt Dotfrire de Remedijs , Xt eadem commodius & feliciàs applicentut. | Nequeenim Veftis Corpori aptari poflit, nifi Menfura | Corporis anté excipiatur. | Primus igitur Articulus, Doéfrine de Cultura Apimi, | verfabitur circa Ziwer[os Cbaratteres Ingeniorum fme Di- fpofitionum. Neque tamen loquimur de vulgatis illis | Propenfionibus in Virtutes & Vitia; autetiàm in Per- turbationes, & Affectus : fed de magis Intrinfecis, & Radicalibus. San fubijc Animum, etiàm in hàc Parte, nonnunquàm Admiratio, quod à Seriproribur, tàm E- thicis, quam Poliriciz, vt plurimüm neglecta, aut pra- termiffa (it; cüm vtrique Scientia, clariffimum Lumi- | nis Iubar affundere poffit. In Traditionibur Affrologie, | non infciré omnino diftincta funt Ingenia, & Difpofi- | tiones Hominum, ex Przdominanüjs Planetarum ; quod Alij à Naturà fa&i fint 44 Contemplationes ; Alij ad Res Ciuiles ; Alij ad Militiam ; Alij ad Ambitum ; Alij ad Amores ; Alij dd Artes; Alij ad Gemu Vite coarium. Itém apud Poeta? (Heroicos, Satyricos, Tragicos, Co- micos) fparguntur vbique Simulachra Ingeniorum, li- cecferé cum exceffu & prater modum Veritatis. Quin & hoc ipfum Argumentum ; de Diwerfs: Charatte- ribus Ingeniorum; cft ex ijstebus; in quibus Sermones . Hominum Communes. ( quod valdé raro; interdüm tameu contingit ) Libris ipfis funt prudentiores. At long? optima huius "Tractatüs Supellex' & Sylua, peti debecab Hifforiere prüdentioribus ; Neque tamen ab | Elogijs 2698 ———€€—€€^^A^^^R————————————————ÓM€————ÀÀ— De Zlugmentis Scientiarum. Elogifs tantüm,quz fub Obitum Perfonz alicuius illu- ftris, fubnecterefolent; fed multó magis ex Corporc in- cegro Hiffori«, quoties huiufmodi Períona, vcluti Sce- nam conícendat. Illa enim intertexta Imago, potior vi- detur Defcriptio, quam Elogij Cenfura: Qualis habe- rurapud T. Luuum, Africami, & Catont? Maiori; ; A- pud Tacitum, Tiübery, Claud, & Neronis 5; Apud Hero- dianum, Septimi Seueri ; Apud Philippum Comineum, Lodouici condecimi Gallorum Regis ; Apud Francifcum Guicciardinum, Ferdinandi Hifpani, Maximiliani Ce[a- rir, & Leonis, & Clementis, Pontificum. Ifti enim Scrip- | tores, harum Perfonarum, quas fibi depingendas dcli- gerunt, Effigies, quafi perpetuó. intuentes, nunquam feré Rerum Geftarum ab. ipfis Mentionem faciunt, quin & aliquidinfupérde Naturà ipforum infpergant. Eriàm nonnulla, in quas incidimus, Relationes de Con- clauibu Pontificum, Chara&tetes de Moribus Cardinali- um bonos exhibuerunt :- ficut &.Litere Legatorum, de Confiliarijs Principum. | Fiat itaque ex cà; quam dixi- mus, Materià, ( quz certé fertilis eft & copiofa) Tracta- tus diligens, & plenus. Neque veró volumus, vt Cha- ratieres iti in. Ethicis (vtfit apud Hiftoricos, & Poc- tas, & in Sermonibus Communibus, ). excipiantur, tanquam Imagines Ciuiles integra ; fed potius vc Ima- ginum ipfarum Linez, & Ductus magis fimplices; qua inter fe compofitz & commixta quafcunque Effigies conílituunt; Quot & quales ez fint;& quomodo interfe connexa, & fubordinate ; vt fiat tanquam artificiofa & accurata Ingeniorum & Animorum Diffeclio ; atque vt | Difpofitionum, in Hominibus Indiuiduis, Secreta pro- | dantur, atque ex eorum iNotitià, Curationum Animi |. Pracepta re&tius inftiruantur. T. | Neque vero Chbaraéteres Ingeniorii ex Naturà imprelfi, recipi tantüm in hunc Tractatum debent ; fed & illi, qui alias Animo imponuntur, ex Sexu, ZEtate, Patria, V a- letudine, NIS LiszR SEPTIMVSs. leitidine, Forma, & fimilibus : Atque infuper illi, qui c Fortuna ; veluti Principum, Nobilium, Ignobilius, Diui- tum, Pauperum, Magi[lratuum, Idiotarum, Eelicium, 4E- rinnoforui, & huiufmodi. Videmus enim Plautum, | Miraculi loco habere, quod Senex quis fit Beneficus ; | Benignitas buiut, cot Adolefcentuli ef]. D. autem Paulus, | Seueritatem Difciplinz erga Cretenfes pracipiens ( In- crepa cos dure) Ingenium Gentis ex Poetà accufar, Cre- ten[es [eimbàr Mendaces, male Be[lie, Ventres pigvi. Sa- | luftius, id in Regum Ingenijs notat, quod apud cos | frequens fit, Contradictoria appetere ; plerusá, Regie evoluatates pot cvebementes funt, fec mobiles, [epeá, ip[« fibi | aduer/e. Tacitus obferuat Honores & Dignitates Ingenia | Hominü in deterius fzpiüs lie&tere,quam in melius;$o/ur Vejpafanus mutatus ef] im melius. Pindarusillid animad- | uertit;Fortunam fübitam & indulgenté,Animos plerun- que encruare, & foluere ; $ugt, qui magna felicitatem con- coquere uon poffunt. Pfalmusinnuit;facilius effe Modum adhibere & Temperamentum, in Fortunz Statu, quam in Incremento; Dzuitie f£ affluant, nolite Cor apponere. De fimilibus quibufdam Obferuationibus, ab Ariftorele in Rhetoricis,Mentionem obitér faCtam;non inficior;Nec- non in aliorum Scriptis nonnullis passim; Verüm nun- quàm adhüc incorporatz-fuerunt in Moralem PPilofophi- 4m ; Ad quam principálitér pertirient ; Non minüs certé uam ad Aegriculturam, Tractatus de Diuerfitate Soli & Glebz; Aut ad Medicinam, Tractatus de Complexionib* aut Habitibus.Cotporum diuerfis. Id autem nunc tan- dem fieri oportet, nifi fort& imitari velimus Temerita- tem Empiricorum, qui ijídem vtuntur Medicamentis; ad /Fgrotos omnes, cuiufcunque fint Confticucionis. . Sequitur Doctrinam de Characteribur, Doctrina de Af- fettibus, € perturbationibur ; qui loco Morborum Ani- mi funt, vc iam di&um eft. Quemadmodum enim Politici prifei, de Democratijs dicere folebant ; Quod ^. Bbb Populus 369 2910 | lis non tractaffe ; In R/etoricis autem, vbi ra&andiin- terueniuat fecundarió ( quatenus fcilicet Oratione cieri "De Zugmentu Scientiarum.» Populw e[fet Mari ipfi fimilis, Oratores autemV entis ; Quia ficut Mare períc placidum fóret & tranquillum, nifi à, Ventis agitapctur & turbaretur ; fic & Populw effec Na- turà fuà pacatus & tra&tabilis, nifià feditiofis Oratoribus impelleretur, & incitaretur : Similitér veié affirmari polit, Naturam Mentis Humana, Ícdaram fore, & (ibi conftantem ; fi Affz&u tanquàm Pent, non tumultu- arentur, ac omnia mifcerent. Et hic rursus fubijt noua Admiratio, Ariftotelem, qui tot Libros de Ezhiczr con- Ícripfit, Affethiu, vt membrum E:/ic« Principale, in il- aut commoucri poffinc) locum illis reperiffe: (In quo tamen loco, de ijs, quantum tam paucis fieri poruit, acuté & bené differuit : ) Nam Dilceprationes eius de Voluptate & Dolore, huic Tractatui nullo modo fatisfa- ciunt: Non magis, quam qui de Luce & Lumine tamtim Ícriberet, de Particulariun Colorum Natura 4cxipfiffe di- cerctur ; Siquidem Po/uptas & |. Dolor erga Affectus par- ticulares ta e habent, vt Lux erga Colores... Meliorem certé in hoc Argumento (quatenus ex his quz nunc ex- tant conijcerelceat) diligentiam adhibuerunt Stoici ; attamen talem, qux pouus in Diffininonum Subxtili- tate, quam in Txactaru aliquo pleno, & fufo, confifte- tet, Equidem reperio eim Libellos quofdam clegan- tes, de nonnullis ex Affectibus; velud de Ira, de inutili everecundia , & alijs perpaucis. Sed fi verum omnino dicendum fit, Doctores huius $eientie praecipui funt.Po- eta, & Hiflorici; In quibus ad viuum depingi & diffecari folet, Quomodà Affectus excitandi funt & accendendi? Quomodo leniendi & fopiendi? Quomodó rursüs con- tinendi ac refrenandi, nein Aétus erumpant? Quomo- d itidem fe, licet compreffi.& occultati,prodant? Quas Operationes edant? Quas Vices fubeant ?. Qualitér. fibi mutuoimplicentur ? Qualiter inter fe digladientur & oppo- LisreR SzPrTIWMvs. opponantur? & innumera huius gencris. Intcr qui hoc vltimum plurimi cft vsüs;in Moralibus & Ciuilious; Qualiter ( inquam) Affectus Affettwum t ordines cogat ; &7 alterius auxilio, ad alteruni fubiugandumy coti liceat ? Venatorum & Aucupum more, qui Beftix operà ad. Be- ftias, Volucris alicuius ad Volücres capiendas,vcuntur: Quodforraíse alitér ex fefe, abíque Brutorum Auxilio, Homo tam facil? prztftare non poffit. Quin & hoc Fun- damento niritur, excellens ille, & pet omnia patens, v- fus in Ciuilibus, Premi; & Par« ; quz Rerampub. Co- lumen funt ; cüni Affetius illi predominantes, Formizi- ini & Spei alios omnes .4ffzctiu noxios coerceant & fup- primanr. :Eciàm, ficut in Regimine Statüs, non raró fit, vt Factio Factione in: Officio contineatur ; fimilitér fit & in R cgimiac Mentis interno... imu: - Perueniinus nunc adilla, qux in noftrà funt poteftate; quaque operantur in Ánimum;Voluntatemque & Ap- petitum afficiunt;& circumagunt;iddoque ad immutan- dos Mores plurimüm valent. Quà in Parte debuerant Philofophi ftrenue & gnaüitérinquirere, De P'iribus (5? Energia Con[uztudimis,E xercitationisHabitls, Education, Imitationis, ZimulationiConwitüs, Amicitiz, Laudi, Re- prebenfomis, Exhortationis,Fame; Legum, Librorum, S1u- diorum, & f1 qua funt alia. Hzc enim funt illa, qu | regnant in Moralibw ; Ab iftis Agentibus Animus pa- ritur & difponitur ; Ab iftis, vcluti Ingredientibus, con- ficiuntur Pharmaca, que ad conferuandam, & recüpe- randam Animi Sanitatem conducant; quatenits Reme- dijs Humanis, id. praflari poffit. Ex quorum Numero vnum aut altetum feligemus, in quibus paululum im- moremur, vt rcliquis fint Exemplo. De Cozfaetudine jgi- cur, & Habitu, pauca delibabimus. | - Opinio illa Ariftorelis, plane mihi videtur, Angifti- as quafdam Contemplationis, & Negligentiam fapere : cum aflcrit, inillas Actiones, qua Naturales func; Coz- Bbbz fetudinem 37! "De Alugmentis Scientiarum. füetudineim nihil poffe : Exemplo vfus; Quod fj Lapis millies proijciatur in altum,ne Inclinationem quidem (ponte afcendendi acquiri : Quainetiàm, quod S«piiis evidendo, aut Audiendo, nibiló meliks aut videmus, aut aidimus. Quamuis enim hoc teneat in aliquibus, vbi Naturaelt peremptoria (cuius Rei Cauffas reddere in prxíentià non vacat ) alitér tamen in illis fit, in quibus Natura, fc- cundum Latitudinem quandam, pautur Intentionem & Remiffionem, Sané videre potuit, Chirotbecam pau- | [o ar&tiorem, manui fzpiüs inducendo, laxiorem reddi ; BaculumNÍa & morà in Contrarium Flexüs fui NNacura- lis incuruari, & in codem Statu pauló poft durare ; 7/o- cem exercitando, magis ficrirobuftam & fonoram; Fri- gora, ZEflimque | confuetudine volerati; & eiufdem ge- neris complura. Quz quidem pofíteriora duo Exem- pla propius accedunt ad rem, quam qua ab ipfo ad- ducta funt. Attamen, vtcunque hoc fe habeat, quo ma- | gis verum fuerit, Tam evirtutes, quam evita, is Habitu | confi[Tere ; eo magis ei contendendum fuerat, vt Nor- mas prafcriberer, quomodo huiufmodi Habitus fucrint ; acquirendi, aut amouendi. Plurima fiquidem confici poffint Przcepta, de prudenti Inftitutione Exetcitatio- , num Ánimi,non minüs quam Corporis. Illorum pau- | cula recenfebimus. Primum erit, vt iam à Principio caucamus, à Pewfis, evel magis arduiz, evel magis pufillis, quam res poftulat : Nam fi Oneris nimium imponatur, apud Ingenium me- diocre,bené Sperandi Alacritatem obtundes ; apudIn- genium fiduciz plenum, Opinionem concitabis, quà plus fibi polliceatur, quam praftarc poffit ; Quod fe- cum trahit Socordiam. In vtroque autem Ingenij Temperamento, fiet vt Experimentum -Expectationi non fatisfaciat: Id quod Animum femper deijcit, & confundit, Quod fi penfà leuiora fücrint, magna in- ducitur,in progreffionis Summá, Iactura. Secundum LisrR SEgPTIMvs. Secundum crit,vt ad exercendam Facultatem aliquam, quo Habitus comparetur, duo inprimis Tempora obferuen- tt : Alterum, quandó Animus optimé fuerit ad Rem difpofitus; Alterum, quando pelfimé : Vt ex priore, plurimüm in vià promoucamus ; ex pofteriore, Nodos Obicefque Animi contentione flrenuà deteramus : vn- de Tempora Media facilé & placidé labentur. Terüum eritillud Preceptum, cuius Ariftoteles obi- tér meminit ; Pf ofi coivibu ( citra tamen Vitium ) ni- tamtir in contrarium illius, a quod Natur maxime impel- limur ; Sicat cüm in'aduerfum Gureitis temigamus Aut Baculum incuruum, vt rectum fiat in contrarium fle&timus. Quartum Praeceptum cx illo Axiomate pendet, quod verifsimum eft; Animum ad quecumque felicius trabi Q9 fuauiüs, ff iliud, quo t:dimus, * Intentione operantis, non fft principale, fed tanquàm Aliud Agendo füperetur ; quo- niàm ita fert Natura, vt Neceffitatern & Imperium du- rum fermé oderit. Sunt & alia multa, que vtilitér prz- cipi poffint,de Regimine Con[&etudinir : Con(uetudo cnim, fi prudentér & perité inducaur, fit reucrà ( vt vulgo dicitur ) A/tera Natura: Quod fiimperité, & fortuito adminiftretur, erit tantüm $752 Naturz ; quz nihil ad viuum imitetur, fed infcité tantüm , & defor- miter. | Í Similitér, ft de Libris & $18djs, corumdue ad Mores Virtute & Influentià, verba facere vellemus ; num-nam defunt plurima Pr.-cepta, & Confilia fru&tuofa, có fpe- &antia? Annon vnuscx Patribus, magná cum Indig- nationc, Poe/ins appellauit Virum D«monwm ; cüm rc- ueràprogignat, plurimas Tentationes, Cupiditates, & Opiniones vanas ? Annon prudens admodüm,& digna, quz bené perpendatur, eft Sententia Ariftorelis, Iuseves non effe idoneos Moralis philofopbie Auditores ; quia in illis Percurbationum ZEítuatio nondüm fedata cft, nec Tempore 373 37 De Zugmeutu Scientiarum o Tempore & Rerum Experientià confopita? Átque vt | verum dicamus, Ánnon ideo fit, vc Scriptorum prifco- rum prz ftantiffimi Libri, & Sermones ( quibus ad Vir- | tutem Homines efficaciffimé inuitati funt; tam 4jgu. [lam cius Maieflatem omnium Oculis reprefentando; quam Opiniones populares, in Virtutis Ignominiàm; tanquam Habim Parafitorum indutas , derifui propi- nando) tam parum profint, ad Vitx Honeflatem, | & Mores prauos corrigendos, quia petlegi & reuolui non confueuerunt, à Viris ZEtzte & Iudicio maturis, fed pueris tantum & Tyronibusrelioquuntur ? Annon & hoc verum eft, Iuuenes multó minus Po/iice, quam Ethice, Auditores idoneos effe, antequàm Religioge, & Dothrind de Moribus & Officijs, plané imbuantur ; ne forte Iudició dcprauati & corrupti, in cam Opinionem venianr,non effc RerumDifferentias Morales veras & folidas ; fed Omnia ex V.tlitate, aut Succeffu metienda? SicutPocracanit; ^ - | 3188 ... Properum «2 felix Scelus Virtw Vocatur. Et rursus, d dion | wma Ille Crucem pretium Scelerz tulit, bic Diadema. Ac Poctz quidem hac Satyricé, & per Indignationé lo- ui videntur:Át Li/ri nonnulli poZiticz idem ferió & po- Bie fuppona Sic enim Macciaucllo dicere placet, Quod ff contigiffet Ce[zrem Bello [uperatum fuilTe, Catilina ipfofui/fet odiofror : Quafi vero mibil interfuiffet, praeter fortunam folam, inter Furiam quandam; ex Libidine & Sanguine conflatam; atque Animum exccelfum, & inter Homines Naturales, maximé omnium ( fi Ambitio abfuiffet) fufpiciendum. Videmus ctiàm, ex hoc ipfo, quam neceffarium fit, Homines, Do&£risae piat & Ethi- c4; , antequàm Politicam dcguftent, plenis faucibus haurire: Nimirüm, quod qui in Aulis Principum, & | Negotijs Ciuilibus, à teneris( vtaiunt) V nguiculis in- nutritifunt, nunquàmferé finceram & internam Mo- rum i A WA ADU a a mE L:sz& SEsPTIMvs. rum Probitatem affequantur ; quantó minis fiacceffe- rit etiàm Librorum Difciplina ? Porro, & in Documen- tis ipfis Moralibus, vel faltem aliquibus eorum, annon Cautio pariter e(t adhibenda, ne inde fiant Homines pertinaces, arrogantes, & infociabiles, iuxta illad Cicc- ronis de M. Catone; H«c Bona, que videmus, diuinady egregia, ipfrus [citoteefJe Propria ; que nonnunquam requi- rims, Ea funt omnia,non à Natura, fed à Magif!rir. Sunt & Axiomarta alia complura, de ijs, quz à Studis & Libris, Hominum Animis ingenerantur. Verum ct enim quod dicit ille, Abeust Studiain Mores: Quod pa- ritér affirmandum, de czteris illis Rebus, Comuictu, F- má, Legibus patrijs, & reliquis, quas paulo ant recen- fuimus. ^ Caterüm Animi quxdam eft.Culiura, quz: adhüc ina- gis accurata, & claborata videtur, quam relique. Niri- turautem hoc Fundamento ; 2u94 omnium Mortalium Animi, certis temporibui, reperiamur in [Tatum perfettiore , alijs, in fPatu magis deprauato.: Huius igitur Culcurz In- tentio fuerit & Infticutum, vt Bonilla tempora foucan- tur; Prauz vero, tanquam ex Kalehdario deleantur, & expungantur. Ac Pomorum quidem Temporum Fixatio duobus modis procuratur ; ofis,aut falcém ConfHLantif- fimis Animi Decretis; & Obferuantijs, axque- Exercita- tionibu : quz non tantum in'fe valent, quantum in hoc, quod Ánimum in Officio, & Obedientiá iugitér contineant. Malorum Temporum Obliteratio, duplici iti- dém ratione perfici poteft; Redzmp:zione aliqua, vel Ex- piatione praeteritorum; & Nouo Vite In[lituto, vcluti de Istegro. Verüm hzc Pars,ad Religionem plané fpectare videur; Nec mirum; cüm Morali Pbilofopbia vera & genuina (ficut anté di&um eft) Anailli tancàm vice; erga Theologiam fuppleat. Quamobrem, concludemus hanc Partem de Cultura Animi, cum eo Remedio, quod omnium cft maxime Compen- 375 376 — "De Zugmentis Scientiarum ^ Compendiofum, & Summarium; & rursüs maximé Nobile & Efficax, quo Animus ad Virtutem efforme- tur, & in Statu collocetur Perfetioni proximo. Hoc au- tem clt, 7? Fines Vite Actionumque deligamus, 49 nobis ipfis proponamus, rectos, 49 Virtutà congruos; qui tamen tales frnt, evt eos a[[equendi nobis aliquatemis. fuppetat Fa- culids.. Si enim hec duo fupponantur; vt & Fizes A- é&iomum frat bone[Hi, Q9 boni , & Decretum Auimi de s a[- fequendze, «? obtinendis, fixum Íx & Con[Tans ; (equetur, vt continuó vcrtat & cHormetfe Animus, vnà operá, in Virtutesomnes. Atque hzc certe, illa eft Operatio, qua Natura ipfrus Opus referat ; cüm reliqua, quae dixi- mus, videantur effe folummodo ficut Opera Mans. Quemadmodüm enim Szmarim; quandó Simula- chrum aliquod fculpit aut incídit, illius folummodo Partis Figuram cfhingit, circa quam Manus occupata cft, non autem ceterarum : ( veluti fi Faciem efformet, Corpus reliquum rude permanet & informe Saxum, donec adillud quoqueptruenerir;) Econtrà veró. Nata r4, quandó Florem molitur, aut Animal, Rudimenta Parum omnium fimul. parit, & producit : Eodem | modo, quando Virtutes Habitu acquiruntur, dum | Tempcrantiz incumbimus, ad Fortitudinem, aut rcli- quas parüm proficimus : quando autem Recfz q9 bo- ne[hx Finibut, nos dedicauerimus penitus, & deuoucti- | mus, quecunque fuerit virtus, quam Animo noftro commendaucrint, & imperaucrint Fines illi, reperie- mus nos iamdudum imbutos, & przdifpofitos Habili- | tate & propenfione nonnullà, ad cam affequendan: & exprimendam. Atque hic poffit effc Status ille Ani- mi, qui egregié ab. Ariftorele defcribitur ; &ab co, non Virtttir ded Dininitatiy caiufdam Charactere infignitur. Ipfacius Verba hzc funt; Immanitati autem con[entane- wn eff, opponere eam, qua fupra. Humanitatem ef], Heroi- cam fiue Diuinam Virtutem. Et paulo poft, Nam evt Fz- ra, m. E^. dos ddhbadii DR nd LU d M pé dr Lisrzg Ocrcravvs. ra,ueque V itium, neque Virius efl, fc neque Dei. Sed bic quidem Status, altius quiddam Virtuze efl , ille aliud quid- dan à vitio. Plinius certé Secundus, ex Licentià Mag- niloquentiz Ethnice, Traiani Virtutem, Diuinz, noa tanquam Imitamentum, fed tanquàm Exemplar, pro- ponit, cum ait; Opus non effe Hominibus, alias ad Deos preces fundere, quam evt. benignos «á, Q7 propitios [e Do- minos Mortalibus preflarent, ac Traianus pre[Htilfet. Ve- rim hzc profanam Ethnicorum lactantiam fapiunt, qui Vmbras quafdam Corpore maiores prenfabant, Ac Religio vera, & Sancta Fides Chrittiana, rem ipfam petit ; mee Animis Hominum Charicatem, quz appotiiflime Vinculum perfectiontt appellatur, quia Virtutes omucs fimul colligat, & reuincit. Sané elegan- tiffime dictum eft à Menandro, de Amore-Senfuali, qui Diuinuia ilum perperàm imitatur ; Z4or, melior Sophi- ffà leuo,ad Humanam Vitam. Quibus innuit, Morum Decus meliüs ab Amore efformari, quam. à Sophiftà & praeceptore inepto, quem Lez appellat. Siqui- dem vniuerfis fuis operofis Regulis & Przceptionibus, Hominem tam dextre & expediié effingere nequeat, vt Ícipfum & in pretio habcat, & fe. bellé in omnibus componat, quam Amor facit. Sic proculdubio, f1 Ani- muscuiufpiam, feruore Charitatzs verz, incendatur, ad maiorem Perfectionem euchetur, quam per Vniuerfam Etbicam Doctrinam ,. Quae Sopbif]e profecto habet Ra- donem, fi cum alterá illà conferatur. Quinetiàm, fi- cut Xenophonrec&té obferuauir, Ceteros Affectus, licet Animus attollant, eum tamen diflorquere «7 difcom- ponere, per Ecflafes 49 Exceffus fuos; Amorem cuero folum, eum frmul 49. dilatare, 47. componere: Sic om- nes alie Humanz, quas admiramur, Dotes, dum iNa- turam in maius exaliant, Exceffui interim funt obnoxiz; Sola autem Charitz; non admittit Exceffum. Angli, dum ad Potentiaim, Diuinx parem, afpirarent, prauari- i Ccc cati ——— | 2 Em De Zugmentis Scientiarum.» catifünt & ceciderunt : Afcendam 42. ero ffmilis Altiffi- | in. Homodumad Scientiam, Diuinz paremyafpiraret, | prauaricatus cft, & lapfus: Erittir ficut Dij, feientes Bo- num «7 Malum. NV erüm ad Similitudinem, Diuinz Bo- nitatis, aut Cbaritatts, afpirando, nec Angelus, nec Ho- | mo, vaquam in Periculum venit, aut veniet. Imó ad | hanc ipfam Imitationem etiàm inuitamur ; Diligite Ini- | micos cve[lros, benefacite bis, qui oderunt vos, (9 orate pro perféquentibus, 49 calumniantibus cvos, cot fitis Filiy patris cveflri, qui in celis efl, qui folem fuum oriri facit [uper Bo- 40517 Malos, Q7 pluit fuper Iuflos 2. Iniuflos. Cuin & in ipfo Archetypo Natura Diuinz, verba fic collocat Re- | liio Echnica ( Optimw, Maximus ;) Scriptura autem . Sicra pronunciat ; Mifericordia eius füper omnia Ope- ra eius. . Hanc itaque Moralir Do£frine Partem, de Georgicrr Animi, iam abfoluimus. In quá, fi ex intuitu Portionum eius, quas perftrinximus, quis exiftimer, Operam no- firam in hoc tantummodo fitam effe, vt ca in Artem feu Dottrinam vedigeremus, qua abalijs Scriptoribus prz- |. termiffa fint, tanquam vulgata & obuia, & per fefatis | - clara & perfpicua; fuo Tudicio liberé vtatur. Interim | illud meminerit, quodab initio monuimus; ptopofitim à Nobis effe, non Rerum Pulchritadinem, fed vfam & Veritatem fectari. Recordetur etiàm paulifpér Com- mentum illud Parabole antiqua, de Gemini Sommi pori. "MAE! A Sunt gemine Somni porte, quarum altera fertur Cornea, quá ceris facilis datur Exitus combri ; Altera candenti perfetta nitens Elepbanto - Sed falfa ad ((elum mitiunt. Infomnia Manes. Infignis fané Magnificentia Porte Ebtruee; tamen Sotm- Hiacvera per Corneatt commeant. Wr Additamenti vice poni poffit.circa Doctrinam Ethi- c4 Obferuatio illa; Inueniri nimirum Relationem | LiÀiskR SrsPT:M«vs. & Congruitatem quandam, inter Bonum Animi, & Bo- uum Corporis. Nam ficut Bonus C orboris, conftare di- ximus, ex Sanitate, Pulchritudine, Robore, ac Voluptate ; Sic Azimi Boni, liiuxta Morali: Doctrina (cita illud con- templemur, huc tendere perfpiciemus ; vt Animum reddat Sari, & à Perturbationibus immunem ; Paz. chrum, verique Decoris Ornamentis excultum; For- tem, ac Agilem ad omnia Vitz Mania obeunda ; De- nique non Stupidum, fed Voluptas & Solatij Honctli Senfüm viuide retinentem. Hac autem, ficut in Cor- pore, ita & in. Animo, rató imul omni coniunguntur. Facile enim videre eft, Multos, Ingenij Viribus, & For- titudine Animi, pollentes, quos infeflrant ramen Per- turbationes; quorumque etàm Moribus yix aliquid Elegantix aut Venuflatis afpergiur : Alios, quibus abundé eft in Moribus Eleganuz & Venuftatis, illis tamen non fuppetit, aut Probiras Animi vt velint, aut Vires vt poffint re&té agere : Alios, Animo praditos honefto, atque à Vitiorum laberepurgato, qui tamen nec fibi ipfis Ornamento íunt, nec Reipub. vtiles: Alios, quiiftorum fortafsé trium compotes funr, fed tamen Stoicà quàdam triflitià, & ftupiditate praditi, Virtutis quidem AGioncs exercent, Gaudijs non per- fruuntur. Quod fi contingat, ex quatuor iflis, duo aut tria aliquando concurrere, rariffimé tamen fir, uemadmodum diximus, vt omnia. Iam veró Princi- pale iftud Membrum P/ilefopbie Humane, qux Hominem contemplatur, quatenüs ex Cor- pore confifüt atque Anima, fcd ta- men Segregatum,& citra S9- cietatem,à nobis per- tractatum cft. Ccc 2 FRANCISCI D GE SNO RON or CD CE BST AS V, EMIPESS UE 1 I2 Vt "3 Hs ] : ABA S MON . Mns i ixi 2 1 ibo: "n — ZR coU: Cow T NN noii ds PUN *; iss ud. dete MANU a. x* dto " pm udin s i Wi Pdgic: fe^ oir opt PUE £x on À YT t jj iR Pv. "Ren UA wich " T n vor A193 iud: 4n MM" 1A $i v ET "s duoi TS NN OutospE xe eH di H9! To Egit jin. sn daz rub x (d | M ILC PRISE: n aum; 'N Ai ap adioti E o id "VTIEN. pofitus stand ropa be Mis hore: Mie oli ui bs des s. m. 381 PRANCISCI DE 4 WE KR Nob. AM.ILO: VICE-COMITIS S'WNCTI ÁLBANI, D'B PDignitate & Zlugmentis Scientiarum LispEeR OcmTAvvs. AD REGEM SVVM. Ca»vr IL. Partitto Docrinz Ciuilis, z7 Doctrinam de Conuerfatione ; Doctrinam de N e- eotijs. c? Doctrinam de Imperio, ftue Repub. WEtus eft Narratio ( Rex Optime ) i conueniffe : complures Philofophos folennitér, coram Legato Regis 2 Exteri ; atque fingulos pro virili par- :» CN 2) " tc, Sapientiam fuam oftentaffc ; vt FOU 9* haberer Legatus, quz referrer, de mi- rabili Sapientià Grzcorü. V nus tamen ex eorü Numero flebat, 282 "De lugmentis Scientiarum.» | filebat,& nibil adducebatin medium;adeó vt Legatus ad | eum conuerfus diceret; T4 everà quid babes, quod veferá ? | Cui ille; Refer (inquit ) Regi tuo teimueniffe apud Gra- cos alique, qui Tacere fciret.. Equidem oblitus cram, in hác Artium Synopfi, Artem Tacendi interfercre : Quam tamen ( quoniam plerunque Defiderziur ) Exemplo iam proprio docebo. Etenim, cüm me tandem Ordo Rerum ad illud deduxerit, vt pauló poft de 4rze Impe- | rij ira&tandum fit ; cümque ad tantum Regem fcribam, ui perfe&us adcó in cà Arte fit Magifter, ipfamque ab Incurabulis fuis hauferit ; Nec omninó immemor effe poffim, qualem apud Maicflatem tuam Locum fuftinuctim ; confentaneum magis exiftimaui, meipfum Tacendo dc hàcre, apud Maicftatem tuam, quam Scri- bendo, probare. Cicero veró, non folüm Artis, verüm etiàm Eloquentiz cuiufdam, qua in Tacendo reperiatur, meminit. Càm enim, Sermones nonnullos fuos, cum alio quodam, vli citróque habitos, iri Epiftolà quà- | dam ad Átticum commemoraffet, fic fcribit ; Hoc loco, fümpfi aliquid de iwá Eloquentiá, nam Tacui. Pindarus vcro, ( cui illud peculiare eft; Animos Hominum, in- opinató, Sentenaolà aliquà mirabili, veluti Virgulà Di- uinà, percutere ) huiufmodi quidpiam eiaculatur; Im- terdum magis afficiunt non. Ditta, quam Dicta. In hac | Parte igitur, T4cere, aut quod Silentio proximum eft, | Breuit admodüm cffe decrcüi. Verüm, antequàm ad Artes Imperi) perueniam, haud pauca; de alijs Do£fri- na Ciuilis Portionibus fant praemittenda. | Scientia Ciuiliz, verfatur circa Subic&tum; quod ca- terorum omnium, maximé eft Materig immeríum; ideóque difficillime ad Axiomata reducitur. Sunt tamen nonnulla, quz hanc Difficultarem leuant. Primó enim, quemadmodum Cato. Mle Cen[oriut, de Romanis fuis; dicerefolitus.eft ; uibus. eos femmiles effe, quarum Gregem itegrum, minore quis molefli4 ageret, quam cvnam ali- quam ; " - TTE ST PN C L:isrn Ocravvs. quam: quoniüm fi paucas ex grege, cot vefham ineant eyiam, propellere poffte, ceter« eoltro fequentur : Simili- tér, hoc quidem refpe&tu, Ethice: Munus, eft quo- dammodo illo politicz, difficilius. Secundo, proponit fibi Ezbicz, vt Animus Bonitate Intersa. imbuawur, & cumuletur; At. Ciuzr Scientia, nihil amplius poftulat, prztcr Ponitatem Externam ; Hxc enim ad Soczezatem fufficit. Itaque non raró accidir, vc Regimen fit bo- num, Tempora mala: Siquidém in Sacrà Hittoriá, illud non femel occurrit (Cum de Regibus bonis & pij; narretu- )5ed adbüc Populusgion direxerat Cor fuum,id Do- minum Deum Patrum [uorum.. Iraque, & hoc quoque Refpe&tu, duriores Partes funt Etbice. Tertio, hoc ha- bent Refpub. vt tanquàm Machina grandiores, taz- diüs moueantur, nec fine magno molimine; vnde haud o : tam cito labefadtantur : Sicut enim in ZEgypto, fep- tem Anni Ferules, Steriles feptem. fuftentárunt ; itain Rebufpub. priorum Temporum bona Inflitutio, effi- cit, vt fequentium Errores non flam: perniciem infe- fant: At fingulorum Hominum Decreta, & Mores, magis fubito füubuerti folent. Hoc denique Ezbicam grauat, Politic« fuccurrit. l Scientia Ciilis, tres habet Partes, iuxta tres. Socicta- tis Actiones Summarias : Dochrimam de Conuer[atione ; Do£&rinam de Negotijs ; 47. Dottrinam de Imperio fiue Rejub. Tria fiquidém funt Boza, qua ex Societate Ci. uili, Homines fibi parare expetunt: So/amen contra So- litudinem; Adiumentum in Negotij5 42 protectio contra In- ilias. Santqueiftz tres Prudentiz, plané inter fe diucr- Í2, & cpenumceró difiun&z ; Prudentia in Conuerfan- do; Prudentia in. Negotiando, 49 Prudentia in Guber- nando, : Enimueró, quod ad Conwer/ationem attinet, Illa cer- té affectata effe non deber, at multó minüs neglecta : Güm Prudentia in eius Modcramine, & Decus quod- ; dam De Zugmenta Scientiarum.» dam Morum in feiosà prz fe ferat ; & ad Negotia, cam publica, quam priuata, commode adminiftranda,pluri- mümiuuct. Etenim ficut A&tio Oratori, tanti habetur, (lice: fit Externum quiddam) vt euàm illis alteris Partibus, quz grauiores, & interiores videntur, antepo- natur ; eodem feré modo, in Viro Ciuili, Cozuzr/atio, eiufque Regimen( vtcunque in Exterioribus occupetur) fi non fummum, at certé Eximium locum inuenic. Quale enim pondus habet, V'ulru: ipfe, ciufque Com- pofitio? Recté Pocta; Nec Vultu deflyue Verba tuo. Poterit enim quis m Orationi, Vultu labefactare, & plané prodere. Quin & Fac£a, non minüs quam P'er- ba, Vultu paritcr deftrui poffint, f Ciceroni credamus ; Qui, cüm Fra:ri Affabilitatem commendaret erga Pro- uinciales; non in hoc cam potiffimüm fitam dixir, vt Aditus przberet adfe faciles, nifi etiàm ulis ipfo co- mitér accedentes exciperet; NJ Zmteref? babere Offium apertum, cuultum claufum. Videmus quoque Acicum, Íub primum Ciceronis cum Czfare Congreffum, Bello adhüc feruente,diligentér & ferio Ciceroné per Epifto- lam monuiffe, deZu/zu & GefZu, ad Dignitatem & Gra- uitatem componendis. Quod fitantum poffit, Ora; & | Vultás Íolius Moderatio, quantó magis Sermo Familia- rit, &alia, quz ad Conwer[ationem pertinent? Atque fa- né Summa, & Compendium Decori, & Elegantiz Mo- rum, in hoc feré fita funt; vt quafi quà Lance, & pro- priam Dignitatem, & aliorum, mcetiamur & tueamur : Quod euàm, non malé expreffit "T. Liuius, (licet alij R«i intentus) eo Perfonz Charactere ; Ne (inquit) 2u£ arrogans cvidear, aut obnoxiu ; quorum alterume[?, aliena libertatis Obliti, alterum, fue. Ex contrarià vcro parze, fi Vybanitati, & Elegantie. Morum externz, impenfiüs ftudeamus, tranfeuntillz in Affe&ationem quandam Dcformem, & Adulterinam; Quiz enim deformiusquam S cenam LisrtR^Ocravvs. Scenam in Vitam transferre? Quinetiàm,licetin Exceffum illum vitiofum minimé prolabantur, Temporis tamen Nimium in huiufmodi Leuiculis abfümitur ; Animuf- que ad curam ipfarum, magis quàm oporter, deprimi- tur. Ideóque ficut in Academi;js, Adolcfcentes Litera- rum Studiofi at Sodalium Congretlibus plus fatis in- dulgentes, moncri foleant à przceptoribus : 4/zicos effe Fures Temporis: Sic cer: atlidua ifta; in. Conuer/a- tioni: Decorum, Animi Intentio, megnum grauioribus Meditationibus Furtum facit. Deinde, qui Prima: adcó in V'rbanitaté óbünent, & ad hane remi vnarn quafi naui videntur, hocferé habent, vt fibi ipáis in illà folà com- placeant, & ad Virtutes folidiores, & celfiores, vix vn- quàm afpirent: Quandó. econirà, qui fibiin hàc parte Defe&tüs funt conícij, Decus ex bonà Exif'imiatione quazrunt: Vbienimadeft bona Exiftimatio, omnia fe rédecent; vbi veró illa deficit, tum d:zmü.n à Com- moditate Morum, atque Prbazitaie, lubfidium pcten- dum cft. Porró, ad rcs gerendas, vix grauius, aut fre- quentius reperias Impedimentum, quam huiufce Dc- cori externi Curiofam nimis Obferuationem ; a*que il- lud alterum, quod huic ipfi infcruit; nimirüm, anxi- am Temporis atque Opportunitatum Electionem. E- gregié enim Salomon Qui refpicit ad Ventos, non [emi- nat s qui refpicit ad Nubes, non metit : Crcanda (iquidém nobis eft Oppo:tunitas, Íepiüs quam opperienda. Vt Vctbo dicamus, Zrbana illa Morum Compofítio, velua Veítis Animi eft; & proinde Vcftis Commodiiates re- ferre deber. Primüm enim, talis effzd:bet, vc ficin vfu communi : R ürsüs, vt non fit nimis delicata aut fump- tüofà: Deinde, ita conficienda, vr fiqua fit in Animo Vircus, eam exhibea: maxime confpicuam ; ft. qua De- formitas, candem íuppleat, & occultet : Poftremo, & fuper omnia, nefit nimisarcta, atque ita Animum an- guítiet, vt eiufdem Morus in rebus gerendis, cohibeat & | D dd impediat. eR C eastapa BM Agni E Ree gasto dte pitt RENTE ER 386 De lugmentis Scientiarum. impediat. Vcrum hzc Pars $cientie Ciuilis de Conuer[a- tione, eleganter profe&tó à nonnullis tractata eft; neque vllo modo tanquàm Defiderata reponi deber. Carvr II. PPartitio Doctrine de Negotjs; i» Do- &rinam de Occafionibus Sparfis; cz Dod&rinam de Ambitu. Vite. Exem- plum Do&rinz , de Occafionibus Spar- fis, ex Parabolis aliquibus Salomonis. "Precepta, de Ambitu Vite. (AOGhrinam de Negotijs, partiemur in Do£fri- M] mam, de Occafionibus Sparfrs, & Doctrinam de Ambitu Vite; Quarum Altera, vniuct- m fam Negotiorum V atictatem complectitur, & Vite Communis tanquàm Zmanuenfis. cft ; Altera, ea tanrüm, quz ad propriam cuique Fortunam ampli- ficandam fpcctant, excerpit, & fugeerit ; qua: fingulis, pro intimis quibufdam Rerum fuarum Ta/ellrs, aut Co- dicillis cfle poffint. Verüra antequàm ad Species dcf- cendamus, aliquid, circa Docfrinam de Negotijs in gene- re, przfabimur. Docfrinam de Negotijs, pro rei Momen- to; tractauitadhüc nemo; cum magná, tam Literarum, quam Literatorum, Exiftimationis iacturà, — Ab bàc enim Radice pullulatillud Malum, quod notam Eru- ditis inuffir; Nimirüm, Eruditionem 49 Prudentiam ci- wilemraro admodum coniungi. Exenim fi quis recté ad- uertac, ex Prudentijs illis tribus, quas modo diximus ad Vitam Ciuilem fpe&are; llla Comer/ationis ab E- ruditis fcré contemnitur, tanquàm Seruile quiddam, atque infuper Meditationibus inimicum. Quod vero ad Lisrzg& Ocravvs. ad illam de Repub. Adminif/randa ; fané fi quandó Re- rum Gubernaculis admoueantur Eruditi, Munus fuum non incommodé fuflinent; Verüm ea promotio con- tingit paucis. De Pradeutia autem. Negotiandi ( quà dc nunc lequimur) in quà Vita Hamana plurimüm vería- turnulli omninóLibri confcripti habentur; prater pauca quzdam Morita Ciuilia, in Faíciculum vnum aut alte- rum colleda, quz Amplitudini huius Subie&i, nullo modo refpondent: Etenim fi Libri aliqui extarenr, de hoc Argumento, ficut de cxteris, minimé dubirauc- rim, quin Viri Eruditi, aliquo Experientiz Manipulo in- fracti Ineruditos, licer diurinà Experientià edoéstos,lon- gé fuperarent; & proprioillorum ( quod dicitur) Arcu vfi, magis é longinquo ferirenr. Neque veró elt cur vercamur; ne Sciestie huius, tam varia fit Materia, vt fub Praceptionibus non cadat: Mulró (iquidém anguftior cft, quam illa Reip. A44mi- niflrauda Scientia ; quam tamenapprimé videmus ex- cultam. Huius generis Prudestie, apud Romanos, op- | timistemporibus, extitiffe videntur nonnulli Profctfo- res. Teftatur enim Cicero, moris fuiffe, paul ante fua Secula, vt Senatores, Prudentia; & Rerum vfu maximà celebres (Corumcamj, Curij, Lielij, & alij; ) ftatis Horisiin ; Foro deambularent ; vbi Ciuibus copiam fui facerent, & confülereniur; non de Iure, fed de Negorijs omni- genis; Veluti e Filia elocanda, fue de Flio educando, Jue de pradio coewendoy de Contra£iw, Aceu/atione, Defcu- fone, aut alià quacunquere, quz in Vità Communi in- terueniat. -Ex quo liquet, Prudentiam. quandam cffe, Conflium dandi, eiiamin Negotjs Priuatis; ex Vniger- fali Rerum Ciuilium Cognitione & Experientià pro- | manantem;quz exerceatur quidem in Cafibus Particu- . laribus, ex:rahatur autem ex generali Cafuum Conft. milium Obferuatione. Sicenim videmus, in eo Libro, quem a4 Fratrem conícripfit, Q. Cicero, 4e Petitione | D dd Con /De Zlugmentis Scientiarum.» Confulatis (quem V nicum à Veteribus habemus;quan- tum memini, Tractatum, de Negorioaliquo Particulari ) quanquàm ad Confilium dandum, de rc tum prafenti, potiffimum fpectaret ; plurima tamen contineri Áxio- mara Politica, quz non vfum folüm temporarium, fed Normam quandam perpetuam, circa Electiones popu- lares przfcribant. In hoc genere autem, nihil inueni- tur, quod vllo modo comparandum fit, cum Aphorif- mis illis, quos edidit Rex Salomon: De quo teftatur Scriptura, Cor illi füiffe inffar Arena. Maris ; Sicut enim Arenz Maris vniuerfas Oibis oras circundant ; ira & Sapientia cius omnia Humana, non minus quam Di- uina, complexa eft. In Ahorifm: veto illis, pra- ter alia magis Theologica, reperies liquido, haud pauca Praecepta, & Menita Ciuilia. przrftantiffima; ex profundis quidem Sapientiz Peneralibus fcaturien- tia, atque inampliffimum Varietatis Campum excur- rentia. Quomàm veró, Doctrinam de Occafonibus Sparfs (qua, Doctrine de Negotis, Portio cít prior) inter Defiderata xeponemüs, ex more noftro, pauhií- érin illà. inymorabimur: Atque Exemplum ciul- dem, ex Aplorifinis fiuc Parabolis illis: Salomonis, de- fumprum proponemus. Ncquc veró quis, vt arbitra- mur, nos inerito fugillare poffit, quod ex Scriptori- bus Sacre Scripture aliquem, ad Senfum Politicum trahamus: Equidem exiftimo, fi extarent Commeniarij illi, Salomonis ciufdem, de Natura Rerum, (in quibus de Omni cvegetabili , à Muco fuper Murum, ad. cedrum Libani, itcmque de Animalibut confcripfit) non illicitum effe, eos lecundum Senfum Naruralem, interpretari : Quod idem nobis liceat in Po/itierr, Exemplum Listz& Occravvs. Exemplum Portions Doctrinz de Occafi- onibus fparfis, ex Parabolis aliquibus Salomonis. PARABOLA. 1. Mollis Refponfíio frangit irzm. ExPLICATIO. Si incendatur Ira Principis,vel Superioris aduerfus te, & tuz iam fint loquendi partes, duo przcipit Salomon: Alterum, vt fat. Refponfo; Alterum, vt eadem fit inollis. Prius continet tria przcepta.| Primo, vt caueas à Silentio trifli «7 contumaci : Mud cnim, Auc culpam totam in te recipit, ac fi nihil habeas, quód refpondere poflis; Aut Dominum occultà Iniquitatis infimulat, ac f1 Aures eius, Dcfenfioni, licet ifte, non patérent. Secundo, vt cities àre comperendinanda, neque tempus aliud ad Dcefenfionem: poftüles: Hoc enim, Aut eandem No- ram inurit, quam prius; (nimirüim Dominum tuum ni- mà Mentis Perturbatione efferri ,) Aut plané fignificat, te Árüificiofam quandam Defenfjionem meditari, cüm in promp:u tiihil habeas : Adeó yt optimum fempér fucrit, aliquid in przrfentià, &.é re na:à, in Excufatio- nem tui adducere. Tertio, vt fa? prorsus Refponfo : Re- fponfio (inquam) non mera Corfzffio, aut mera Submiffio, fed aliquid Apologiz, & Exeufationis infpergatur : Ne- quecaimalicér cucum eft facere, nifi apud Ingenia val- dé Generofa-& Magnanima; quz rara admodum funr. | Scquixur polteriore loco, vt Refponfo fit molliz, minimé prafracta, aut afpera, |^ (a2 PARABOLA. do 2.5 Seruns prudens dominabitur in Filium [Lultum ; Et paretur. bareditatem inter Fratres. |i Inc a Eoxcéée re p OOA P OLD IDE » Inomni Familià; türbarà & difcordi, femper exurgit aliquis "De Zugmentis Scientiarum. aliquisSeruu, aut bumiltr Amicut, przpotens , qui pro. Arbitro fe gerat, ad Lites Familiz componendas ; cui- que, co nomine, & Familiatota, & Dominus ipfe, funt obnoxij. Ille, fifuam rem agat, Familie Mala fouet, & azcrauat ; fin fidelis reuera fuerit & integer, plurimüm certé meretur : Ádcó vt ctiàm tanquàm inter Fratres haberi debeat, aut falten procurationem Heereditati acci- pere Fiduciariam. , PARABOLA. ! y. Vir Sapiens, ficum [Iulto contenderit, fiue irafcatur, fiue videat, non anueniet requiem. EXPLICATIO. Monemur fzpiüs, vt Congre[/JWum imparem fugiamus ; co fenfu, Ne cum potioribus decertemut. Av haud minüs vtile cft Monitum, quod hic exhibet Salomon, Ne cum Indigno comtendomws. | Iniqu& enim prorsus forte, hac testranfigitur. S:quidem, fa fuperiores fimus, nulla fe- quitur victoria ; fifuperemur, magna Indignitas. Neque iuuateram, in huiufmodi Contentione exercendà, fi interdim veluti per Iocum agamus, interdum cum Fa- flu 4$ Contemptu. Nam quocunque nos. vertamus, le- uiorcs inde efficiemur, neque commode nos explicabi- mus. Peffiméautem fit, fi huiufmodi perfona, quàcum contendimus, vt Salomon loquitur; aliquid affinc ba- beat cum $/4/70,hoc eft,fi fit Audaculus, & Temerarius;: PARABOLA. 4. Sed (9. cunéEis Sermonibus, qui dicuntur, ue accommo- des Auyem iuam,ne forte audias ferum suum maledicen- tem tibi, iso f ExPLICATIO. Vix credi poffit, vitam quantum perturbet, zzilis | Curiofta5 circa illasres, qua noftrà interfant: Nimirüm, ! quandó fecreta illa rimari faragimus, qu& detecta & in« uenta, Ezritudinem quidem Animo inferant, ad Con- [ilia autetn. expedienda: nibil iuuent.. Primo enim fe- quitur | Lisgzg Oocravvs.. | quitur nimi Vexatioq7. Inquietudo, cüm Humana om- niajperfidiz & Ingratitudinis plena fint. Adeó vt, fi có- , parari poffit peculum aliquod Magicum, in quo O dis, | &quzcunque contra nos vllibi commouentur, intucri | poífemus, melius nobis fóret, fi protinüs proijceretur & | collideretur.. Huiufmodi enim Res, vcluti Foliorum | Murmura funt, & breui euanefcunt.| Secundó Curio- fitas illa Animum Su[picionibus mimijs onzrat, quod confi- ijs inimiciffimum cft,caque reddit inconítantia,& com: plicara. Tertio eadem, Maa ipfa fepiftim figit, alias bra- teruolatura: Gxauc. enim eft. Conícientias Hominum irritare; qui, filatere fe putent, facilé mutantur in mceli- us ; fin depreheníos fe fentiant, Malum Malo pellunt. | Mericó igitur Summa Prudentiz tribucbatur Poinpeio ; Magno, quod Sceriorij Chartas V niucr/a;, nec à fe per- | le&as, nec alijs permiffas, Igni protinus dediffer. | PARABOLA. y Aduenit cveluti Viator Pauperies ; 49. Egeflas quafr Vir Arinatus. E rhet EXPLICA7TIO. Elcgantér defcribitur in Parabolà, quomodo Prodi- git, & circa Rem Familiarem Incuriofis, faperueniant. Naufragia Foriunarum. | A Principio enim pedetentiay & Paífibus lentis, inftar Viatorz, aducpit Oberatio, &. Sorti Diminutiojnequeferé fenütur : At non multó poft; inuadit Egefjat, tanquàm Vir Armaiu, Manu fcilicet tam ford, & potente, vt ci ampliüs, reíifti non poffit ; cim apud Antiquos re&é dictum fit, Neceffitatem ex omnibus rebut effe fortiffmam.. Itaque Viatori occurren- dum, contra Armatum muniendum. PARABOLA; 6 Quierudit Dzriforem,ipfe rbi Iniuriamfacit 49. qui ar zuit ünpiwn, fibi Maculam generat. — ExPLICATIIO. Congruit cum Pracepto Saluatoris, V? sos mittamu — .— Mar- De Alhigmenti Scientiarum.) - —À EE ira ante Porcos : Diftinguunturautem in hac Parabol, AGtiones Praéceptionz, & Reprebenfioniz; Diflineuuntaritidém Perfonz Derifori; & I npij;Diftin- , guicur 'pofltemb, id quod rependititr : In porc cnim, rependitur Opera lufa , ii poftcriote) etiam & Macula. Cum enim quis crudit, & inftituit Deriforem; Iactura primum fi Temporis ; Deinde & Alij Conatum árridznt; tanquàm fein vanatmn;& Operam male collocatam;Po: || fttemo, Derifor ipfe, Scieniamquam didicit, Faflidio ba- et. At maiorecum peticulo, wanfieitar Res in. Repre- bénfione Impij ; quia non olüm Tupius non aüfcul.ar, fed: & Cornua óbuertit; & Reprehenlorem, cdiofum fibii | iam factum; "aut confcítim conuit;js profcindit, aut fal- cem po! (leà apud alios ctiminatur. : PARÁBOLA/ 7 Filiui Sapiens letificat patrem : Filiu coer2 Stulim Maflici eff Matri fue .. E*PPLICATIO. ! Diftinguuntur Solatia atque /Egritudines Ocecontimai: | | cz,Patris videlicet &' Matri citca Liberos fuos. Etenim | Filiu prudens & fnigi, fraccipuo Solatio ct Patri, qui 'ir- | fiti: Pretiurm melitis'hóuit quam Mater; ac proptereà | Filij (ai Indoli, ad virtutem propenfas magis gratula- | tar: Quirietiàm Gaudi illi fortafsé affercluftitucum | [uáüm, quod Filium ram probé educárir, illique Hone- ftàrem Morum,pracepris & Exemplo, impreffcrit.Econ- «à, Mater Calamitati Filij plur compatitur & indoler;tüm ób Affectura- Materütim magis mollem, & tenerum ; tüm forse Indulgentia fuz stg Ea cum corrue. perit, & deprauaucrit; P'ahiOk x daran 58 -Metioria Iufli em diea 4 at Nomen Impiorum p X EX ?ÍICATIiO. Diftingüitur intet Famam Virorum Bonorum, & Malo- Mas yum, Eier EE EE EE LiseR Ocravvs rum, qualis effe foleat poft OPztum. Viri enim Loniz, ex - tincà Inuidià (que Famam corum, dum vixerant, carpebat ) Nomen. continuo cfllorefcit, & Qaudes ma- gis indies inualefcunt : At P'irzc alic, (licet Fama co- rum, per Gratiam Amicorum, & Fa&tionis fuz Homi- num, ad breue Tempus manferit ) pauló poft Fatti- dium Nomini oboritur; & poftremó Laudes illa: E- uanide, in Infamiam, & veluti in Odorem grauem & te- trum, dcinunt, PARABOL A. 9. Qui conturbat Domum [uam, boffidebit Ventos. ExPLICATIO. Vtile admodüm Monitum, de Difcordjs, & Turbi Dome[licir... Plurimi enim, ex Diffidis V xorum, aut E x- beredationibus Filiorum, aut. Mutationibus. frequentibus Familiz, magna fibi fpondent; ac f1 inde, vcl Animi Tranquillitas, vel. Rerum fuarum. Adminiftratio. fe- licior , fibi obuentura fórer. | Sed. plerunque abeunt Spes fuz in V'entos. Etenim, vam Murtationces illz, vt plurimüm, non cedunt in mclius ; tum etiàm, Pertur- batores ifti Familie fuz, Moleftias varias, & Ingra- titudinem eorum, quos, alijs przteritis, adoptant & deligunt, fzpenumceroó experiuntur; Quin & hoc pa- &o, Rumores fibi progignunt non optimos, & Fa- mas ambiguas: Neque enim malé à Cicerone no- tatum eft; Omnem Famam à Dome[licis manare. Vtrun- que autem Malurn, per. Ventorum po[Jzffionem clegan- tér à Salomone exprimitur: Nam & Exfeclationg Fruffratio, & Rumorwm Sufcitatio , Ventis xc&té com- parantur. | PARABOLA. 1o. Melior e[] Finis orationis, quàm principium, ExPLICATIO. É Corrigit ParabolaErrorem frequentiffimum, non fo- làm apud cos, qui verbis precipue ftudent, verüm Eéc ctiam 393 /De Zugmentt Scientiarum.» etiam apud Prudentiores. Is eft, quod Hominesde Ser- monum Íaorum Aditu atque Ingre[fit, magis fint folliciu, quam de Exitu ; & accuratius Exordia & prafatiun- culas meditentur, quam Extrema Orationum. Debu- erant autem, nec illa negligere, & iíta, vc longe po- tiora, preparata & digceita apud fe habere; reuol- uentes fecum, &, quantum ficri poteft, Animo pro- fpicientes, quis tandem Exitw Sermonis fit futurus, & quomodo Negotia inde promoucri, & maturari poflint. Neque hic Finis. Quinimo non Efilogos tan- cüm , & Sermonum, qui ad ipfa Negotia Jpetkant, E- ! gref/s, meditari oportet; verüm etim & illorum | Sermontim Cura fuícipienda, quos fab ipfina Difceffum, | commodà 49 cvrbané imjtere poffint , licet à Negotio prorsis aliesos. Equidem cognoui Confiliarios duos, | Viros certé magnos; & prudentes, & quibus Onus | Rerum tunc przcipié incumbebat ; quibus illud fuit perpetuum, & proprium, vr quoties cum Principi- bus fuis, de Negotijs'ipforum communicarent, Col- loquia , in rebus ad ipfà Negotia fpectantibus , nun- quam terminarent; verüm fempeét, autad Iocum, aut aliud aliquid, quod- Audire crat volupe, Diuerticaula uzrerent : Atque vt Ádagio dicitur, Sermones marinos quá Fluuiatili fub extremum ablueremt, Neque hoc illis inter Ártes poftremum erat. | P ARABOLÁ.; ir. Sicut Mulfce mortue fietere faciunt eonguentim op- | timum, fc Hominem pretiofum Sapientia, 7 gloria, parua Sulrziia. "e | EdsprL:1CÁTIIO. Iniqua admodüm, & mifera eft Conditio, Hominum Virtute Precellentium (vt opiimé notat Parabola) quia Erroribus corum, quantumuis leuiffimis, nullo modo ignofcitur : Verhm,quemadmodiim in Gemmá, valdé nitidà, minimum quodque Granulum, aut Nubecula, Oculos Li:srzgR Ocravvs. Oculos ferit, & moleftià quàdam afficit; quod tamen fiin Gemmá vitiofiore repertum fóret, vix notam füb- iret : Similiter, in Virz fingularicvirtute prJSgiti:, mini- ma quaque Vitia, ftatimin Oculos, & Sernioncs Ho- minum incurrunt, & Cenfurà perftringuntur graui- ore: quz in Homipibu: mediocribuaut omuinó laterent, aut Veniam facilé reperirent./ Iraque Viro valdé pra- denti, parua. Stultitia; valdé probo, paruum pecca- tum; vrbano, & Moribus eleganti, paululüm In- decori; de Famà & Exiftimauone muliüm detra- hit Ade vt, non peffimum foret Vira Egregijs, fi nonnulla A4Pfurda (quod citra vitium fieri poffit ). Actionibus fuis immilcerent ; vt Libertatem quandam fibi reineant , & paruorum Defectuum notas con- fundant. p à PARABOLA. Y 12 Homines Deri[ores Ciuitatem perdunt ; Sapientes cve- rà auertunt Calamitatent, ExPLICATIO. Mirum videri poffit , quod in defcriptione Homi- num, qui ad Refpub. labefa&andas & perdendas, vc- luti Naturà comparati & fa&i funr, delegerit Salomon Characterem ; Non Hominis Superbi & Iufolentis;Non Tyrannici & Crudelis; Non 'Temerarij & Violenti; NonImpij & Scelerati; Non Iniufti & Opprefforis ; Non Seditiofi & Tutrbulenti ; Non Libidinofi & Vo- luptatij; Non denique Infipienus & Inhabilis; Sed Deriforir. Verüm hoc, Sapientià eius Regis, qui Re- rumpub. Conferuationes & Euerfiones optime nórar, digniffimum eft. Neque enim fimilis fere cft Peftis Regnis & Rebufpub; quam fi Coníiliarij Regum, aut Senatores, quique Gubernaculis Rerum admouentur, fint ingenio Derifores. Huiufmodi enim Homines, Periculorum Magnitudinem, vt fortes videantur Sena- tores, emper extenuant ; ijíque, qui pericula: prout par cea cít, 395 De Zlugmenttit Scientiarum.» eft, ponderant, vcluti Timidis infultant : Confultandi & Deliberandi maturas Moras, & meditatas Difcepta- tiones, veliffi Rem Oratoriam, & tedij plenam, & ad Summas Rerum nihil facientem, fubfannant : Famam, ad quam Principü Confiliaprzcipué funt componen- da, vt Saliuam Vulgi, & Rem citó prateruolaturam, contemnunt : Legum vim & Auctoritatem , vt Reti- cula quzdam, quibus Res maiores minimé cohiberi debeant,nil morantur : Confíilia & przcautioncs;inlon- gum profpicientes, vt Somnia quzdam, & Apprehen- Íiones Mcelancholicas, reijciunt : Viris reuerà prudenti- bus, & Rerum peritis, atque magni Animi & Confilij, Dicterijs & Facetijs illudunt: Denique Fundamenta omnia R.cgiminis Politici fimullabefactant, Quod ma: gis attendendum cft, quia Cuniculis, & non Impetu aperto, hac res agitur : Neque coepit effe inter Homines (prout meretur) fufpecta. PARABOLA. 13. Princeps, qui libenter praebet Aures verbis Men- dacij, omtes Seruos babet improbos. ExPLICATIO. Cüm Princeps talis fuerit, vt Sufurronibus, & Syco- hantis, abfque iudicio, faciles & credulas Aures pra- USB fpirat omnino, tanquam à parte Regzr, Aura pclti- lens, quz ómnes Seruos cius corrumpit, & inficit. Alij Metus Principir rimantur, cofque Narrationibus Fidti- tijs exaggerant: Alij Inuidiz Furias concitant, prafer- tim in Optimos quofque: Alij Criminationibus Ali- | orum, proprias Sordes, & Conícientias malas, eluunt : Alij Amicorum fuorum Honoribus & Defiderijs veli- ficant, Competitores corum calumniando, & morden- do: Alij Fabularum Argumenta, conua Inimicos fuos, tanquàm in Scenà, componunt: & innumera huiuf- modi. Átque hac illi, qui ex ferui Principis Ingenio funt magis improbo. At illi ctiam, qui Naturà Probiores Lisg£gR Ocravvs. Probiores funr, &.mcliàs Morati, poftquàm, in Inno- centià fuà,, parüm Prafidij effe fenferint, ( quoniam Princeps vcra à falíis diftinguere non nouit) Morum fuorum Probitatem. exuunt,. & Ventos Aulicos cap- tant, ijfque ferailem in modum circumferuntur. Nil; enim (vt ait Tacitus de Claudio ) tutum e$? apud Princi- pem, cuius Animo omnia (unt tanquam indita 47 iu[Ja. — At- que bené Comineus; Pr«(lat Seruum. effe Principis, cuius fufpicionum non ese Fintr, quameiucuiu credulitatis nom e Modut. PARABOLA. 14. Iuffhu miferetur Anime Iumenti [ii ; fed Miferi- cordis Impiorum, crudeles, | ExrLICATIO. Inditus eft, ab ipsà Naturà, Homini, Mfericordie Affectus nobilis, & excellens; qui etiàm ad Animalia. | Bruia extendizur ; quz cx Ordinatione Diuinà, cius Imperio fübijciuntur. Itaque habet ifta Mi/zricordia, Analogiam quandam;cum illà Principis erga Subditos. Quinctiàm illud cextiffimum eft, quod quo dignior cft Anima, có pluribus compatiatur. Etenim Animz an- gufta: & degeneres, huiufmodi Res, ad fe níhil pertinere putant : Ar illa, quz nobilior eft Porto V niuerfi, ex communionc afficitur. Quarc videmus, íub Veteri Lege, haud pauca fuiffe precepta, non tam meré C«- remonialia, quàm Mifericordie Inflitutiua: | Quale fuit illud, de tom Comedendo Carnem cum fanguine eiu ; & fumilia. Etiàm in Se&tis Effzorum, & Pythagorzo- rim, ab Efu Animalium,omnino abítinebant. Quod etiàm hodié obtinet (fuperftitione inuiolatà) apud In- colas nonnullos Imperij Mogollenfis. Quin & Turcz, (Gens licet, & Stirpe & Difciplinà, crudelis, & Sangui- naria) Brutis tamen Elcemofynas largiri folent ; neque Animalium Vexationes & Tortutas fieri fuflinent. Vc- rüm, ne forié hec qua diximus, omnis generis Miferi- cordia, 397 298 "De Zugmentis Scientiarum, cordi, patrocinati videantur, falubritér fübiungit Sa" lomon, Zrwpiorem Mifericordiae effe crudeles. ' Eze funt, uándo Heminibus Sceleratis & Facinorofis parcitur, Iufticiz Gladio feriendis : Crudelior enim. huiufmodi Miftricordia, quàm Crüudelitas ipfa? Nam Crudelitas exercetur in fingulos, at Mifericordia illa, vniuerfurn Facinoroforum Exercitum, concefsà Impunitate ,' in | Homines IÍnnocentes,armat & imtnittit. PARABOLA. h 1s Tons fpiritum fuum profert Stultui 5 at Sapiens re[eruat aliquid in poflerum. | ExPLICATFODO Uno. Corrigit Parabola przcipué ( vt videtur) Non Ho- minum VanorumFutiliratem, qui, Dicenda, Tacenda, facilé proferunt ; Non gib chis ilam, quà abíque difcrimine & Iudicio; in omnes & omnia inuolant ; Non Garrulitatem, quà ad Naufeam vfque, alijs ob- ftrepunt; fed Vitium aliud magis occultum ; Nempe Sermonis Regimen,minimé omnium prudens, & Politi- cum : Hoc eft, cüm quis ita Sermonem, (in Colioquijs priuatis) inftituitut quecunque in Animo habcat, qua / ad rem pertinere putet, fimul, & tanquam vno Spiritu, & Oratione continuatà;proferat : Hoc enim plurimüm Negotijs officit. Siquidém primó, Oratio intercifa, & pet Partes infufa, longé magis penetrat, quam Conti- nuata; quoniàm in Continuatà, pondus Rerum, non diftin&é & figillatiim excipitur, nec per moram non- nullam infidet, fed Ratio Rationem, antequam penitüs infcderit, expellit. Secundó, Nemo tam potenti, & fe- lici cloquentià valet, vt primo Sermonis Impetu, eum quem alloquitur, muzum & elinguem plane reddat ; quin & alter aliquid viciffim refpondebit, & fortafse obij- ciet: Tum veró accidit, vt quz in Refutationem, aut Replicationem referuanda fuiffent, przmifía iam, & anteà delibata, Vires fuas & Gratiam, amiferint, Tertio, fi " - ————— Á(——————Ó—— A ——— A l1ltiíLÉi A! d « " LiQ:srz& Ocravvs. 399 Í1 quis ca, quz dicerida funt, non fimul efündat,fed per partes cloquatur, aliud primó, aliud fubinde inijciens ; fentiet ex eius, quem alloquitur, vultu, & Refponfo, quomodó fingula illum affecerint, quam in partem ac- cepta fuerint; vt qux adhüc reftant dicenda; cautiüis aut fupprimat, aut excerpat. PARABOLA. | | 16. Si Spiritu poteffatem babentis, a[cenderit fuper te, locum tuum ne dimi[éris quia Curatio faciet cefJare magna peccata. Ex PrrÓA- po. Przcipit Parabolz, quomodo fe quis gerere debeat, cüm Iram, atque Indignationem Prizcipzr incurterit. | Przceptum duplex: Primó, evt non dimittat Locum fu- | tin ; Sccundó, vt Curationi, tanquàm in Morbo aliquo graui, dilisentér & cauté, atzeidat. Confueuerunt enim Homines, poftquàmcommotos cofitra fe Principes fa- osfenícrint, partim ex Dedecoris Inipatientià, partim ne vulnus obuerfando refticent, partim vt triftitiam & Hu- fnilitatem corum Principes fui perfpiciant, fc, a Munc- ribus & Functionibus füis, fübdücere: Quinetiàm in- terdüm, ipfos Magiftratus, & Dignitates quas gerünr, in Principum Manus reftituere. At Salomon, hanc me- dendi Viam, veluti noxiam, improbat ; idque fummà profe&tó ratione. Primó enim, Dedecus ipfum nimis illa ublicat ; vnde tur Tüirnici, atque Inuidi, audaciores tunt ad lzdeadum ; tum Amici timidiores ad fübueni- endum. Sccundó, hoc pacto fit, vt Priscipis Ira, que fortafse, fi non euulgarctur, fponte conciderct, zzgz figatur ; & veluti principio iatu fa&o Hominis detur- bandi, iri przcipitum illius, feratur. Poftremó, Secef- Ji ifte, aliquid fapit ex maleuolo, & Temporibus infen- io ; Id quod Malum Tadignationis, Malo Sufpicionis cumulat, Ad Curationem autem pertinent ifta. Primo, caucat ante ominiá;ne f? upiditate quàdam;aut etiàm Azi- ni - ! 400 4 De ugmentis Scientiarum.» mi Elatione, Indignationem Principis minime entire, aut inde, prout debear, affici, videatur : Hoc cft, vc & Vul- tum, nonad Triftiiam contumacem, fed ad Mocfliu- am grauem atque modeftam componat: & in rebus quibufcunque agendis, fe minus folito hilarem & lx- tum, oftendat : Quin & in rem fuam crit, Amici alicuius operà, & Sermone, apud. Principem, vti, qui, quanto Doloris fenfu, in intimis excrucietur, tempeftiue infi- nuet. Secundó, Occafiones omnes, vel minimas, fcduló euitet, per quas aut Res ipfa, qua: Indignationi Cauf- [am przbuit, refricetur ; aut Priticeps denuo excandef- cendi, & eda quacunque de cauísà, coram alijs, ob- iurgandi, nfam arripiat, Tertio, perquirat etiàm dili- gentér Occafiones omnes, in quibus Opera eiu principi grata e[[e poffit ; vt & Voluntatem promptam redimendi Culpam przteritam oftendat ; & Princeps fuus fentiat, quali tandem feruo, fi eum dimittat, priuari fe contige- rit. Quarto, Culpam ip/am, Aut (agaciter in.alios transfe- | rat ; Aut Animoillam non malo commi[[am effe infinuet ; Aut etiàm Malitiam illerum, qui ipfum Regi detulerunt, vel rem fupra Modum aggravárunt, isdicet. Denique inomnibus cuigilet, & Cwrationi fit intentus. PARAROLA. 17. Primwin (aufsa fua IufWui : tumcvenitalterapars, Q inquiritin eum. Ex»PLICATIO. Primain vnaquaqueCaufs4 Informatio,fi paulifpér Ani- mo Iudicis infederir, altas Radices agit, eumque imbuit, & occupat; Adeo vtagré clui poflit, nifiaut manifefta aliqua Falfitas, in Materià Informationis ; auc. Artifici- um aliquod, in eádem exhibendá, deprehendatur. Ete- nim nuda & fimplex Defenfio, licet iufta fit & pr pon- derans,vix PrziudiciumInformationis Primas compen- fate, aut Libram Iuftitiz femel. propendentem, ad 7E- quilibrium reducere, per fc valet, Itaque. & Iudici tu- tiffimum, L:sregR Ocrvavvs. tilimum,vt nihil, quod ad Merita cauffi fpectar, przli- betur, priufquàm vtraque Pars fimul audiantur ; & Dc. fenfori optimum, fi Iudicem fenferit praoccupatum, in hoc potiffimum, ( quantum dat Cauffa) incumbere, vt Verfutiam aliquam, & Dolum malum, ab aduer:à parce; in Iudicis abufüm, adhibitum, detegat. | PARABOLA. 18. Qui delicate à pueritia nutrit Seruum fuum, pofLeà fentiet eum consumacem. ExPLICATIO. Seruandus eft, Prizcipibus & Dominis, ex Confilio Sa- lomonis, in Gratià & Fauorcíuo, erga Seruos, Modus. Is triplex eft; Primo, vt Promoueantur per. Gradus, non per Salt : Secundo, vt znterdina[Juefant Repul[z : "Tertio, (quod bené przcipit Macciauellus ) vt habeant pr« ocu- lis fuis femper. aliquid, quà colteris afpirare poffint. Nifi enim hac fiant, reportabunt proculdubio Prizcipes, in Fine, à Serur: fuis, Loco Animi grati, & officiofi, Fafti- dium & Contumaciam. Etenim, ex Promotionefübità, oritur I»folentia; cx perpetuà Defideratorum. Adepri- one, Inpatientia Repul[z , Deniquefi Vota defint, dec- rititidéma Alacritas & Induffria. - PARABOLA. (— 39. Vidifli Virum cvelocem in Opere fuo ; coram Reei- bu flabit ; nec erit inter Ionobiles. EX LEGIS. Inter Virtutes, quas Reges;in Dele&tu Seruorum,potif- fimüm fpcé&ant & requirunt, gratiffima eft prz cunctis Celeritas, & in Negotijs expediendis flyenuitus.. Viri pro- fundà prudentià, Regibur fafpecti ; vtpote, qui nimium fint Infpe&ores ; & Dominos fuos, infcios & inuitos, Ingenij fui. viribus, (tanquàm Machinà) circamagerc poflint. Popularcs, inuif1 ; vtpote qui Regum Lumini- bus officiunt, & Oculos Populi infe conuerrunr. Ani- | mofi, pro turbulentis fxpe habentur, & vlira, quam Fff par 4.02 / De Zugmenti Scientiarum.» pat eft, aufuris, Probi, & Vitzintegrz, tanquàm diffi- ciles cxiftimantur, nec ad omnes Nutus Heriles apri. Deniquc non eft Virtus alia, qua non: habeat aliquam quafi vmbram , quà Regum Animi offendantur; Sola Velocitas ad Mandata, nihil habet, quod non placcat. Infuper, Motus Animorum Rcgiorum ccleres funt, & Morz minüs patientes, Putant enim fe quidais efficere poffe;Illud tantàm deeffe, vt citó fiat. Itaqueante omnia ijsgrata eft Celeritas. P.ARABOLA. 20. Vidi cunétos coiuentes, qui ambulant fub Sole, cum Adolefcente Secundo, qui con[irgit bro eo. EWPLICATIO. Notat Parabola Vanitatem Hominum, qui fe agglo- merare folent ad Succef[ores Defrgnatos Principum. Ra- dix autem huius rei eft, Infania illa, Hominum Animis penitüs à Naturà infita ; Nimirüm vt fpesfuas nimium adamenr. Vix enim reperitur, qui non dele&tatur ma- gis, ijs qua Sperat, quam ijs qua: Fruitur.: Quinenàm Nouitas Humana Natura ..grata efl, & auidé expctitur. In Succeffore autem Principi ifta duo concurrunt ; Spes & Nouitas, Innuit autem. Parabola idem, quod olim dictum crat; primó à Pompeio ad Syllam ; poftcà à Tiberio de Macrone ; Plures adorare, Solema Orientem, quam Occidentem. Neque. tamen Imperantes, multüm hác rc commouentur, aut cam magni faciunt; ficut nec | Sylla, nec Tiberius fecic; fed rident potius Hominum Leuitatem, nec pugnant cum Somnijs : EfZ autem (vt aicbat ille) Spescvzgilantzs Infomnium. : . PARABOLA. 21. Erat Ciuitas parua, Q7 pauci in ed. Viri ; Venit cop- tra eam Rex magnus, 49. evadauit eam, in[lruxitque Mu- nitiones per Gyrum, (9. perfeéta:eff. Obfidio , inuentufque | efLin eà Vir pauper 49 fapiens, 9 liberauit cam per Sapi- entiam "E Lisza& Occravvs. entiam [uam ; «9. nullus deinceps recordatus efl, Hominis il- liu paupzris. ExPLICATIO. Defcribit Parabola Ingenium Hominum pratum & qma- leuolum. lj in Rebus duris, & anguflis, confugiunt feré ad Viros Prudentes, & Strenuos, licet anteà con- cemptui habitos. Quamprimüm autem Tempeflas tran- ficrit, ingrati demüm erga Conferuatores fuos reperiun- tur. Macciauellus veró, non fine Caufsá; inftituit Qua- fionem, P'teringratior efet erga Benemeritos, Princeps, aut populus? Sed interim vtrunque Ingratitudinis argu- it. Attamen hoc, non folüm ex Ingratitudine Principis, aut Populi oritur;fed accedit plerunque his, Inuidia Pro- cerum, qui fecretó indolent Euentui, licet felici & prot- pero, quia ab ipfis profe&tus non fit : Itaque & Meri- tum Hominis extenuant, & ipfim deprimunt. PARABOLA. a2. Iterpigrorum, quaf Sepes Spinarum. ExPLICATIO. Elegantiffim? oftendit Parabola, Pieritian in fine la- boriofam cffe. Diligentia enim, & fedula praeparatio, id pracftant, vt Pes inaliquod Offendiculum non impin- gat; fed vt complanetur via, antequàm ineatur. At qui piger eft, & omnia in exremum Momentum Excecuti- onis differt, neceffe e(t vt perpetuo, & fingulis paffibus, quafi per Rubos & Sentes incedat, qui eum fubindé dc- tineant, & impediant. Idem obferuari poffit etiàm in Familiàregendà ; in quà, fiadhibeatur Cura & Proui- dentia, omnia placidé, & veluti fponte procedunt, abf- que Strepitu & Tumultu : Sin hac defint, vbi maior ali- quis Motus interuenerit, omnia fimul agenda turma- tim occurrunt ; tamultuantur Serui ; ZEdes perfonant- PARABOLA. 13. Qui cognofcit in Tudicio faciem, non bene facit ; Ifle, QJ probuccella panis, deferet V eritatem. i Fffa ExPLI- 103 494. | | cadens coram Impio. De Zugmentis Scientiarumo | EXPLICATIO. Prudentiffimé notat Parabola, in Iudice magis perni- ciofam effe, Facilitatem Morttm, quam Corruprelam Mu- nerum. Muneraenim, haudquaquam ab omnibus de- feruntur ; at vix vlla eft Cauffa, in quà non inueniatur aliquid, quod fle&ar Iudicis Animum, fi Perfonas. re[pi- ciat. Alius cnim refpicietur, vt Popularis ; Alius,vt Ma- ledicus ; Alius, vt Diucs ; Alius, vt Gratus; Alius, vtab Amico commendatus ; Denique omnia plena funt Ini- quitatis,vbi dominatur Refpectw Per[onarum; & leui om- ninó de Caufsà, vcluti pro Buwecella Pani, Iudicium pet- uertctur. | PARABOLA. | 24. Vir Pauper calumnians Pauperes, fimilis eft Imbri cvebementi, in quo paratur Fames. n ExPLICATIO. j Parabola ifla antiquitüs expreffa & depicta fuit, fub Fabulà Hirudinis evtrit(que ; nimiràm, Plenz,& Vacua. Pauperis cnim & Famelici Oppreffie, long& grauior cft, quam Oppreffio, pet Diuitem & Repletum ;' quippe qua omnes Exactionum Technas, .& omnes Nummorum Anglos, perquirit; Solebat hoc ipfum etiam Spongijs affimilari; quz arida fortitér fugunt ; madidz, non item. Monitum autem vtile continet, tum erga Prin- cipes, Ne Prafe&turas Prouinciarum, aut Magiflratus; VirisIndigentibus, & Obaratis, committant ; tuin er- ga Populos, ne Reges fuos, cum nimià Egeftate con- flictari, permittant. PARABOLA. 25. Fons turbatut pede, Q7. vena corrupta, eff Iuffus ; Eje A ro; Przcipit Parabola, Rebufpub. ante omnia cauendum effe; de iniquo & infami Iudicio,n Cauféa aliqua celebri & graui ; przícrtim vbi nonabfoluitur Noxius, fed con- demnatur LiG:iszs Ocravvs. demnatur Infons. Etenim Iniuriz inter Priuaros graf- fantes, turbant quidem & polluunt Latiees Iuflitie ; (cd tanquam in. Rintt/t: : Verüm Iudicia iniqua, qualia dix- imus, à quibus Exempla petuntur, Fontes ipfos Iuffiie inficiunt, & inquinant.. Poftquàm enim Tribunal cef- fcritin partes Iniuftitiz, Status Rcrum vertiturranquàm in Latrocinium publicum : Fitque plane, vt Hooo Ho- mini fit Lupus. üc PARABOLA. 26. Noli effe Amicis Homini Iracundo, uec. ambulato cuin Homine Furiofo. ExrPLrICAEÍD. Quantó religiofiüs Amicitiz Iura inter Bonos ferüan- da, & colenda funt ; tantó magis cauendum eft, iam vf: | queà principio, dePradente Amicorum Delettu. Atque Amicorum Natura & Morcs, quantum ad nos ipíos fpc- . &ant, omnino ferendi funs:: Gürh vero. rieceffirarem | nobisimponunt, qualern erga:alios perfonam indua- mus, & geramus; dura admodum; & iniqua, Amicitix Conditio cft. Itaque intercít inpritnis, vt;przcipit Sa- lomon, ad Vitz Pacem, & przíidia; ne Res noftras, cum Hoininibus Iracundiz, & qui:facile Lites. & Iurgia pro- uocant; aut füfcipiunt, comfifceamus. Iftud enim Genus Ámicorum , perpetuo nós Contentionibus; & Factionibus implicabit: vt aut Amicitiam abrumpere, aucIncolumitati propria decffe, cogamur. PARABOLA. 27. Gui celat Deliclbum, querit Amicitiam ; [ed qui al- zero fermone repetit, [(eparat Faderatos. EXPPICATÍO. Duplex, Concordiam Tractandi, & A nimosR econ- ciliahdi, via. Altera, quz incipit ab. AmuefTi4 ; Altera, uxà Repetitione Iniuriarum , labiungendo- Apologi- as, & Exculationes. Equidem memini fentehtiam viri admodüm prudentis & politici Quz pacem iratfat, non repetitis aieo cu REPETI, 4.06 y» Zlugmentis Scientiarum.» repetitis Conditionibus Diffidij, is magis Animos, Dulcedine Concordi« fallit, quam ZEquitate componit. Verüm Salo- mon, illo fcilicet prudentior, in contrarià Opinione cft ; & AmnefHiam probat, Repetitionem prohibet. Etenim in. Repetitione hzcinfunt Mala ; tum quod ea, fit. veluti Vnguts incvlcere , tum quod Periculum impendeat à noua Altercatione, (fiquidem de Iniuriarum Rationibus, in- ter partes nunquàm conuenict ; ) tum denique quod deducat Rem ad Apologias ; At vtraque pars, malit vide- ri, potiiis offenfam remififfe, quam admififf? Excufa- tionem. PARABOLA. 28. Inomniopere bono erit Abundantias cobi autem ver- | ba funt plurima, ibi frequenter Ege[lar.. ExrPr1icATIO. Separat Salomon , hàc Parabola , Fructum Laboris Lingue, & Laboris Manum ; quafi exaltero proucniat Ege[las, ex altero Abusdamtia, Etenim fit feré perpetuo, vtqui multa effutianr,iactent multa, multa promittant, Egeni fint ; nec emolumentum capiant, cx illis Rebus, de quibus loquuntur. Quinetiàm, vt plurimüm, Induftrij minime funt, aut Impigri ad Opera ; fed tantummodó, Sermonibus fe,tanquàm Vento,paícunt & fatiant. San, vt pocta loquitur ; Qu7 fet ef? firmut. — Is qui conícius eft, fc in opere proficere, fibi plaudit, & tacet: Qui veró ! econtràconfcius eft, Aurasíe inancs captare, multa & | miraapudalios pradicat. | PARABOLA. í | 29. Melior efd Correptio manifz[]a , quam Amor oc | cultus, | ExPLICATIO. | Reprchendit Parabola, Mollitiem Amicorum, qui Ami- citi priuilegio non vtuntur, in admonendo libere & auda&er Amicos, tam de Erroribus, quam de Periculis fuis. Quidenim faciam ( folet huiufmodi Mollis Amicus dicerc) ———— ——— M. Lists Ocravvs. dicerc) aut quo me cvertam ? Amo illum, quantum quis, inaxüie ; meque, fíquid illi Aduerft. contigerit, ipfius loco libenter. fubflituerim ; Sed. noui. Ingenium eius 5 fi. iberc cum eo egero, Animum illius offendam, faltém contri[Zabo ; Neque tamen proficiam 5. Atque citius eum ab Amíciti4 mea alienabo, quaa ab ijs, que in Animo fixa babet, abducam. Huiufmodi Amicum. ranquam enceruem, & inutilem, redarguit Salomon ; atque plus vrilitatis, ab Inimico sz- nifefo,quamab eius generis Aiico,fmi poffe pronunci- | at. Siquidem ea fortafsé audire ei contigerit ab. Izicico per Contumeliam, qua: 45icas muffàt prz nimià Indul- gentia. PARABOLA. 3o. Prudens aduertit ad GrefJus fuos. Stultus diuertit 4d Dolos. D EÉxPLICATIO. Duz funt Prüdentie Species; Altera vera & fana; Altera degener & falfa, quam Salomon Stultizze no- mine appellare non dubitat. Qui priori fe dederir, vijs & Veftigijs proprijs cauet ; periculis profpiciens, me- ditans Rcmedia; Proborum Operà. vteris, contra Im- probos feipfum muniens; catus Incoeptu, Receptu non imparatus ; In Occafionés attentus, contra Impce- dimenra ftrenuus ; cum innümeris alijs, que ad Suiip- Íius Aiones & Gre[fut regendos fpectant. ^At altera Spc- cies, tota eft confuta, ex Fallacjs «9 Affütijs, Spemque ponit omnino, in alijs circumueniendis, ijídemque ad libitum efingendis. Hànc meritó reijcit Pzrabolz, non tantüm vt ÍÁmprobam, fed etiàm , vt Stuliam. Primo enim, minime eftex ijs Rebus, quz i» nofira funt pore- fate ; nec etiàm aliquà confZanti Regula nititur ; Scd no- ua quotidié comminifcenda funt Stratagemáta, prio- ribus Fatifcentibus, & Obfoletis. Secundo, qui Vafri & Subdoli Hominis Famam & Opinionem femcl in- currcrit, praecipuo fe, ad res gerendas Ipffrumento, pror- , A Sus d 407 "De Zugmentis Scientiar um» süs priuauit ; hoc cft, Fide : Itaque omnia, parum Votis fuis confentientia, experietur. Poftremo, Artes ifle, evt- cunque Pulchre cvideantur, & complaceant ; attamen Íz- ilis fruftrantur ; quod bené notauit "Tacitus; Confiliz callida à? audacia, expetkatioue leta, tractatu dura, euentu tri[Lia. ' PARABOLA. 31. Noli effe Iuflus nimium, uec Sapientior quam opor- tet; cur abripiare fubito ? EXPLICATIO. Sunt Tempora ( vt inquit Tacitus ) iz quibus tmagnir virtutibus, certiffimum efl exitium. Awque hoc, Viris Vir- tute & Iuflitià egregiis, aliquandó fubitó, aliquando di anté przuifüm, contingit. Quod fi adiungatur cti- àm Prudentia, hoc eft, vtcauti fint, & ad Propriam In- columitatem euigilent, tum hoc lucrantur, vc Ruina eorum fubitó obueniat, ex occultis omnino & obfcüris Confilijs ; quibus & cuitetur Inuidia, & pernicies ipfos imparatos adoriatur. Quod veró ad illud Nimium, quod in Parabolá ponitur (quandoquidém non Periandri alicuius, fed Salomonis Verba funt ifta ; Qui Mala in Hominum Vità fzpiüs notat, nunquàm pracipit) in- telligendum eft, non de Virtute ipsà, (in quà Namium non eft) fed: de vanà eius atque inuidiosà Affectari- one, & Oftentatione. Simile quiddam innuit Tacitus de Lepido ; Miraculiloco ponens, quod nunqàm Ser- uilisalicuius Sententiz Auctor fuiffet, & tamen tam fz- Uls temporibus incolumis manfiffet;$ub;t (inquit) Coe;- | tatio, cutrim bec Fatovegantur, anetiàm fit im noflrá pote- | fate, cur[um quendam tenere, inter deforme Obfaquium, 9 abruptam contumaciam, medium, Periculo fimul, i Indig- | nitate cvacutim ? 2M PARABOLA 32. Da$Sapienti Occaftonem,Q9 addetur ei Sapientia. Ex?PLI- Liszg Ocrmravvs. ExPLICATIO. Verum Habitum increuerit, & maturuerit; & illam,qux natat tantüm in Cerebro & Conceptu, aut Sermone ia- Catur, fed Radices altas non gerit. Siquidém prior, ob- latà occafione, in quà exerceatur, illicó excitatur, accin- gitur, dilatatur; adeó vt feipsà maior videatur : Pofterior vero, qua ante Occafionem alacris erat, occafione da- tà, fir attonita & confufa ; vc etim ipfi, qui cà fc pr:edi- tum arbitrabatur, in dubium vocetur; Annon Przcep- tiones de cà fuerint Infomnia mera, & Speculationes inanes ? | PARABOLA. 33. Quilaudat Amicum cvoce alta, frgendo mane ; rit illi loco Maledittionis. : i | ExrPLICATIO. | Laudes moderatz, & tempeftiuz, & perOccafionem prolatz, Fame. Hominum atque ctiàm Fortuna, plu- rimüm conferunt; Át immoderate, & Strepera, & importuné cffufz, nihil profunt ; imo potiüs, ex Sen- tentià Parabole, impense nocent. Primó enim, ma- nifeftó fe produnt, aut ex nimia Beneuolentia Oriun- das; Autex compofito affe&katas ; quo. Collaudatum potius falis Przconijs demereantur, quàm veris Attribu- tis otnent. Secundó, Laudes parce & Modele, inui- tant fer& Pre[entes, vv ipfis etiàm aliquid adiciant ; Pro- fuíz: contrà & immodice, vt aliquid demant. & detra- hant. Tertió, (quod Caput rei eft) Conflatur illi Inui- diaqui nimim laudatur ; cum Laudes omnes gimie, vi- deantar Ípe&tare ad Centumeliam aliorum,qui non mi- nus merentur. PARABOLA. 34. Quomod? in Aquis re[plendent Facies, frc Corda Ho- minum mantfefla funt Prudentibus. ..Ggg EXPL i- Diftinguit Parabola, inter Sapientiam illam, quz in 409 ———— uw 4De Zugmentis Scientiarum.» ExTPLICATIO. Diftinguit Parabola inter Mentes Prudentii, & ceterori Hominii;lllas Aquiaut Speculiy comparans,qua Species & Imagines Rerü recipiunt; cüm alter fimiles fint Ter- r«aut Lapidiimpolito,in quibus nihil refle&itur. Atque eó magis apte comparatur A/ipmis Hominis Prudentis ad Speculum; quia in Speculo, Imago propria fpectari poffit; vnà cum Imaginibus aliorum ; Yd quod Oculis ipfis, fine Sepculo non conceditur. Quod fi Animus Prudentis, adeo capax fit, vt innumera Ingenia,& Mores obfcruare & in- ternofcere poffit ; fupereft, vt detur opera, quó reddatur non miniis variu Applicationequam Repr«[entationes Qui fapit,inmmmeris Moribus aptus erit. Z his Salomonis Paraboli,, diutius fortafsé im- morati fumus, quam pro modo Exempli ; Digni-- tate, &Rei ipfius, & Auctorislongiusprouecti. — Neque tantüm in vfu erat apud Hebraos, fed alibi ctim; Prifcorum Sapientibus frequentiffmum ; vt fi cujufpiam Obferuatio, in aliquid incidiffet, quod Vita: Communi conducibile fuiffet ; id redigeret & contrahc- ret; inbreuem aliquam Sentestiam, vel Parabolam, vel etim Fabulam. Verüm, quod ad Fa/wlas (ficut alias dictum eft) illa Exemplorum Vicarij, & Supplemen- za, olim extiterunt: Nunc quando Tempora Hifforia- rum copià abundent, ad ÁAnimatum Scopum rectiüis & alacriüs collimatur. At Modus Scribendi, qui opti- mé conuenit Árgumento tam vario & multiplici(quale eft Tra&latus de. Negotijs & Occafionibus fparfis ) aptiffi- mus ille effet, quem delegit Macciaucllus, ad tractan- das Res Politicas; nimirüm per Obferuationes, fiue Dz/ curfis ( vtloquuntur )fuper HzfZoriam & Exempla. Nam Scientia, qua recenter, & quafi in confpc&tu noftro, ex Particularibus elicitur, viam optim& nouit, Particu- laria denuo repetendi: Atquecerté ad Practicam longé con- Liszg Oeravvsb 4.1 conducit magis, cüm Difcurfus fiue Difceptatio, fub Ex- emplo militat, quam cüm Exemplum Difcepiationi fuüb- iungitur. Nequc enim hic Ordo tantüm fpe&atur, fcd Resipfa. Cüm enim Exemplum ftatuitur tanquàm Dif- ceptationis Bafis, vniuerfo cum Circumftanuarum Ap- paratu proponi folet; qua Difcurfum interdum corri- gant, interdum fuppleant; vnde fit loco Exemplaris adImitatiónem, & Practicam. Vbi econtrà, Excmpla in gratiam Difceptationis adducta;fuccincté & nudé ci- tantur, & tanquam Mancipia Nutüs tantüm Difcepta- tionis obferuant. Hoc veró Difcriminis, Operz pretium fuctit obfer- uaffe ; quod ficut HifZorie Temporum, optimam pra- bent Materiam, ad Difcurfus faper Politica, quales funt illi Macciauelli ; ita HifZorie F'itarum optime adhibentur ad Documenta de Negotss; Quoniàm omnem Occafio- num & Negotiorum, tam grandium quam leutorüm, Varictatem complectuntur. Imóreperire cftBafin, ad Praceptiones de Negotijs, viràque illà Hzfforia, adhuc commodiorem : Ea eft, vt Difcurfus fiant fuper Epif/o- lated Pradentiores, & magis ferias ; quales func illa Ciceronis ad Atticum, & alix. Siquidém EpifZole ma- gis in Proximo, &ad Viuum, Ncgotia folent reprzrfen- tare, quam vel Anales, vel ite. Quare iam, & de Mate- rià, & de Formà, Portionis prima, Doctrige de Nego- tjs, qua tra&tat Occafrotes fpar[as, diximus ; camque in- tcr Defrderata numeramus. Eft & alia Portiociufdem Docrine, qua tantüm dif- fet ab illà alterá; de quà diximus, quantum Sapere, & Sibi Sapere. . Altera enim mouere vidctur, tanquàm à Centro ad Circumferentiam ; Altera, tanquàm à Cir- cumferentià ad Centrum. Eft enim Prudentia quedam Confili alijs Impertiendi ; eft vero & alia faes Rebus profpi- ciendi : sque hae nonnunquàm coniunguntur, Ízpius Íeparantur. Mali fiquidem, in fuis ipforum Rationi Ggg z bus 1 41 De lugmentis Scientiarum.» bus inflituendis Prudentiffimi funt; qui tamen in Rebufpub. adminiflrandisaut etiam Confilijs dandis, nihil valent: Formicz fimiles, qua: Creatura fapiens cft ad fcfe tuendum, fed Horto plané noxia, Hacc Virtus fibi Sapiendi, Romanisipfts, licet Patriz: optimis Cura- toribus, nonignotafuit: vnde Comicus, Nam po] S4. piens fingit Fortunam fibi. Quin & in Adagium apud ip- (os verfum eft, Faber quifque Fortune proprie. Ex Liui- us hanc ipíam Catoni Maiori tribuit; I» Poceviro, tanta cvis Animi Q7. Ingenij inerat, cot quocunque loco natus e[fet, fibi ipfe Fortunam fackurw cvideretur. Hoc Genus Prudentie, 11 quis ipfum profiteatur, & palàm venditet, femper habitum eft, non modó non | Politicum, verüm etiàm infauftum quiddam, & inauf- icatum : Sicut in Timotheo Athenienfi obferuatum eft: Qui, poftquam przclara multa Facinora, in Decus & Commodum Ciuitatis fux, edidiffet; atque Admi- niftrationis fuz ( ficuttüm moris crat )populo rationem redderet ;ingula conclufit hàc Claufülà; Azque in bác re Fortune pàrtes füerunt sulle. Contigit vero, vt poft id Temporis, nunquàm ci quicquam fclicitér. ceffc- rit. Sané nimis elatum hoc, & altum fapiens; Eódem [pe&tans, quo Ezechielis illud de Pharaone; Diez, Flu uius ef] meus, 9 ego feci memetipfum,. Autillud Habacuc Propheta; Exultant, 0 facrificam: Reti fuo. Aut illud etiàm Poetz,de Contemptore Dcüm Mezentio ; Dextra mibi Deu, Q7 telumquod miffile libro, Nunc adfint. [i Denique, Iulius Cxfar, nunquàm (quod memini) Im- potentiam Cogitationum fuarum arcanarum prodidit, nifi fimili Dicto: Cüm enim Arufpex ci referret, Exta rcperta fuiffe non bona,admurmurauit fubmifse ; Erun letiora cium cvolo. Quod edüàm Di&um, Mortis fuz In- fortunium, non dià praceffit.|. Verüm Exceffus ifte Fiduciz (vt diximus) res vt profana, ita femper infelix. Qua- UP cL M ANE T WEN Ir Ld [Y : * 1 [ : t ondas - n ro. me a? uno án Ll lai 67 Liszs Ocravvs. Quapropter, Viris magnis, & veré Sapientibus, vifum, fucceffus quoflibet, Felicitati fux, non Virtuti aut In- duliriz, tribuere : Nam & Sylla, Felicem fe, non Mag- nuin cognominauit; & Czfar, (melius quam fuprà) ad Nauis Gubernatorem i Cefarem cevebis, £7. Fortunam eiu. Attamen iftz. Sententiz ; Faber quifque Fortuna fia ; Sapiens dominabitur Affris , lnuia eviriuti nulla e[] Via ; ac Íimiles ; fintelligantur & adhibeantur, potiüs pro Cal- | caribus ad Induftriam, quam pro Srapedibus ad Info- lentiam ; magifque vt progignant in Hominibus De- cretorum Conftantiam & Robur, quam Árrogantiam & Iactantiam ; tanquàm fanz & falutares merito ha- bitz funt; ac proculdubió in. pe&oribus Hominum Magnanimorum Sedem nonnullam occuparunt : couf- . que vt Cogitationes tales quandoque egre diffimulent. . Videmus enim Auguftam Cz'farem (qui cun Auuncu- |! lofüo comparatus, potiüs abillo Diuerfus quam Infe- rior fuit;fed Vir certé paulo moderatior) fub finem Vitz, pctijffeab Amicis, qui Lectum cius circumftabant, vr poftquàm expiraffer, fibi Plauderenz; quafi Confcius fibi fuiffet, Mimum evite à fe commodé tranfatlusmm. Hxc quoque Do£trin« Portio inter Defiderata numeranda cft: Non quin in Praxi, etiàm nimió plus quam oportet, víurpata fit & frequentata ; Verüm quod Libri de illà filent. Quamobrem ex more noftro, ficut in priore, nonnulla eius Capita recenfebimus; Eamque Fabrum Fortune fiuc ( vcdiximus ) Doctrinam de Ambitti evite no- minabimus. Ac primo quidem intuitu, nonum quoddam, & in- folitum Argumentum tractarc videbor ; Docendo Ho- mines, quomodó Fortune fu« Fabri fieri poffint: Do- &rinam certe, cui quiuis libenter fc Difcipulum addixc- rit donec Difficultatem eiufdem habuerit perfpe&tam. Nonenim leuiora funt; aut pauciora, aut minüs ardua, qux ad Fortunam comparandam requiruntur, quam 4u 414 De Zlugmentis Scientiarum.» quz ad Virtutem : Refque eft , eque difficilis ac feuera, fieri veré Politicum, ac veré Moralem. At huius Doctri- na Pertractatio,plurimüm ad Literarum,tum Dzcustum Pondus, pertinet. Intereft enim inprimis Honor?: Litera- rum, vt Homines ifti Pragmatici fciant, Eruditionem haudquaquàm Auiculz, qualis eft Alauda;fimilem eflc, quz in fublime ferri, & cantillando fe oble&are foleat; atnihil aliud : Quinimó cx Accipitris potis generc effe, qui & in alto volare, ac fubinde, cüm vifumfuerit; deícehdere, & predam rapere nouit. Deinde, &ad Perfettionem Literarum hoc ipfum fpectat, quia Legiti- ma Inquifitionis vera Norma ell; vt uihil inueniatur in Globo Materie, quod non babeat parallelum, in Globo Cry- ffallino fcu Intelletu. Hoc eft, vt nihil veniat in Practica, cuius non fit ctiàm. Doctrina aliqua & Theoria. Neque tamen Littrz, hanc ipfam Fortune Architecturam, aliter admirantur, aut zftimant, quam vt Opus quoddam in- ferioris Generis. Ncmini enim, Fortuna propria , pro Dono Effe fui, à Deo conceffo, vllo modo digna Retri- butio efle poffit. Quin & non raró fit, vt viri Virtuti- bus egregij, Fortunz fuz fponte renuncient, vc Rebus füblimioribus vacent. Digna tamen eft Forruza, quate- nüs Virtutis ac Benemerendi Organum efl, fuà quoque Speculatione, & Dotrina. | Ad hanc Doctrinam pertinent Przcépta; nonnulla Summaria , nonnulla Sparía & Varia. Praecepta Sum- maria veríantur, circa veram Notitiam, &k Aliorum, & Sui. Primum igitur Przceptum (in quo Cardo Noriti« Aliorum, vercitur ) illud conftituazur , vt procuremus. | nobis ( quantum fieri poffit ) Fereffram illam, quam olim requifiuit Momus. Ille;cüm in Humani Cordis Fabricà, tot Angulos & Receffus confpicatus effet, id reprehendit, quod defuiffet Ferzf]ra, per quam in ob- Ícuros illos & tortuofos Anfra&us infpicere quis poffit. Hancautem Fene[(]ram obtincbimus, f1 omni iM nobis —— Lisr& Ocravvs. nobis Informationem comparemus, & procuremus, de perfonis, quibufcum intercedunt. Negotia, Particulari- bus ; Earumque Ingenijs, Cupiditatibus, Finibus, Mo- ribus, Áuxilijs & Adminiculis quibus przcipué fuflul. ciuntur & valent ; Et rursüs, Defe&tibus & Imbecillita- tibus, quàque cx parte maximépateant & obnoxij fint; Amicis, Factionibus, Patronis, Clientelis ; Rursüfque Inimicis, Inuidis, Compctitoribus; Etiàm Temporibus & Aditibus : adt (Solacviri molles Aditur, Q7 Teinporauorgr ; ) DeniquelInftitutis,& Normisquas fibi przícripferunr; & fimilib'Quinetiam,non folüm Informato capienda eft, de Perfonis Ícd infuper de Acfionibus Particularibus,quz de Tempore in Tempus in Motu funt, & tanquàm fub Incude ; Quomodoó regantur. & füccedant, quorum ftudijs foueantur,à quibus oppugnentur, cuiufque fint ponderis & momenti, & quid fecum trahant; & huiuf- modi. Etenim AcHiones prafentes: noffe, & in fe pluri mum prodeft ; & illud infüpét habet, quod abíque hoc, etiàm perfonarum Notitia valdé futura fit fallax & er- ronca, Mutanturenim Homines fimul cum A&ioni. bus : & Alij fant, dum A&ionibus ipfis implicentur & obfideantur ; Alij; poftquàm redictint ad Ingenium. Atquehz de Rebus Particularibus Informationes , qux tam ad fPerfonar, quàm ad A£fzenes Ípe&tant, funt can- quàm Propofitiones Minotesin omni Actiuo Syllogit- mo. Nulla enim Obferuationum, aut Axlbrmatum ( vn- deconficiuntur Maiores Propofiiones politice ) Vc- ritas, aut Excellentia, ad Conclufionis Firmamentum fufficere poffit, fiin Minore Propofitione fuerit erra- tum. Quod veró huiufmodi Nozitia comparari poflit, Fideiuffor nobis eft Salomon, quiait ; Cogfrlium in cor- deViri,tanquàm Aqua Profunda ; fed cvir Prudens exban- riet ilud. Qugamuis autem ipía Nofitia non .cadat |. fub Praeceptum ,quoniàm Indiuiduorum eft, attamen Mandata 4t | náfis everbis quam "vt penitus fentire coideretur.De Laudib* 4De Zlugmentis Scientiarum.» Mandata de eàdem eliciendà vtilitér dari poffunt. Notitia Hominum Íex Modis elici, & hauriri poteft: pet Vultus & Ota ipforum; per Verba; per Faéfa ; per Ingeniaíua ; Per Fines fuos ; Denique per Relationes A-. liorum. Quantum ad Vultw attinet, minimé nos mouc- at Vetus Adagium, Fronti nulla Fides; Licet enim hoc ip- fum non perperàm di&um fit, de Vulrás, & Geftui com. pofitione externà & generali ; Attamen fübfunt fubrili- ores quidanà Motus, & Labores Oculorum, Orts, V ultis, & Geflis ; Ex quibus referatur, & patet (vt eleganter ait Q. Cicero) vcluti Iamua quedam Animi. Quis Tibe- rio Czfare occultior?At Tacitus;notans Charecterem & Modum Loquendi diuerfum, quo vfus cft Tiberius, in laudando;apud Senatum, Res à Germanico, & à Drufo, geftas;de Laudibus Germanici fic; Magz in fpeciem ador- * Drufi fic;Pancioribur, fed intentior R9 fidA Oratione.Aterüm Tacitus,eundem Tiberium,aliàs etiàm vt nonnihil Pellu- cidum,; notáns; Jr «Jis (inquit) erat cvelnti eluctanti- unVerborum ; folutins. every loquebatur, quando fubueni- ret. Sané difficile reperiatur Simulationis Artifex ali- | quis, tam peritus & egregius; aut Vultus aliquis ita coactus, &, vt ille loquitur, Iuff; qui à Sermone atü- ficiofo & fimulatorio poffit iftas Notas feiungere; quin Aut Sermo fitfolito So/utior ; Aut. Comptior ; Aut. magis agi & Oberrans ; Aut magis Aridu: & quafi Eluctans. | Ad Verba Hominum quod attinet; funt quidem illa (vt de Vrinis loquuntur Medici) Meretricia. Sed ifti Meretricij Fuci optime deprehenduntur duobus Modis; Cum fcilicet proferuntur Verba, aut ex improuifo , Autin Perturbatione.. Sic Tiberius, cüm ex Agrippinz Verbis aculeatis, fübitó commotus effet, & nonnihil abreptus, extra innatz Simulationis Terminos pedem protulit ; Audira hic (inquit "'acitus) raram occulti peéfortr cvo- cem L:srts Ocravvs cem elicere s correbtatmque, Greco V erf, admonuit, Ydeo ledi quiazon regnaret, Quare Pocta Perturbationes hu- iufmodi; non infcité appellat Tortura, quod ab ijs Se- crera füa prodere Homines compellantur ; "ino tortus «9 Ira. Ipfa fàné teftatur Experientia, paucos adimodàm repe- | riri, qui erga Arcana fua tam fidi fint, Arrimómque ge- ! rantadeoobfirmatü ; quininterdüm ex Iracundià ; iriter- düm ex Iactantià; interdum éx intimà erga Amicü Bene- uolentià; interdüm ex Animi Imbcecillitate, qui fe Mole Cogirationum onerari ampli üs non fuftineat ; interdüm ! denique«x alio quopiam Affectu ; intimas. Animi Co- gitationes, reuelent & communicent. Ác ante omnia | Sinus Animi excutit, f1 Simulario Simulationem impu- lerit; iuxta Adagium illud Hifpanorum ; Dic Mendaci- um, Q2 erues Veritatem: o 5 [i sTo - Quit & Factis ipfis, licet Humani Animi Pignorá finécettiffima, non prorsus tamen fidendum ; nifi dili- gentér ac attente penfitatis prius, illorum «& Maenitu. dine, & Proprietate. Vlud.émui veriffimum; |. Fraz fib; in paruis fidem pre[Iruit, cut inalore ewolumeio fallas. Tta. lus vero feipfum, Ir ipfo fZare lapide putatiobi Pracofre- dicat, fi meliüs folito tractetur, abfque Caufsà manifc- ftà. Etenim, Officia ifta Minora, Homines reddunt ofcitantes, & quaft confopitos, tam .àd Cautionem, - quam ad Induftriam: Atque recté à Demofthene ap- pellantur; Alimenta Sócordie; Porro Proprietatem & Na- turam, nonnullorum Fa&forum , ctiam quz Berzfrcio- iun loco habentur, fübdolam & ambiguam, luculenter cernere licet ex eo, quod Antonio Primo impofuit Mu. tianus: Qui poft reditü cum eo in gratiam, fed Fide pef fimà, plurimos ex Antonij Amicis, ad Digujates euexir; Simul Amicit eiu Prfetiuras 2 Tribunatus largitur. Hoc autem Aftu, Antonium non muniuit, fed exarmauit pe- nitis & defolauit, Amicitias cius ad fetransferendo- . Hhh Cerüffima ], " ^ 418 | Adagium Italicum, quo notatur; Nummorum Prudentia, . ab Ingenijs optimé iudicantur ; Priaati autem ex Figi- rum Adice excipi & confici, Directio & Sca- | Priuatorum nullus eft, qui non fit: plane veluti Viator, "De Zugmentis Scientiarum, Certiffima autem Clauis, ad Animos Hominum re- fcrandos, vertitur, in rimandis & pernofcendis, vel Iu- genijs & Natri ipforum; vel Finibus & Intentionibu. Atquc Imbecilliores certé & Simpliciores, ex 1Iígegj/5 ; Prudentiores autem,& Tectiores, ex Finibus fuis optime iudicantur. Certé prudentér & facetà, (licet ineo iu- dicio minüs veré) di&um fuit à Nuntio quopiam | Pontificis, fub Reditu eius àLegationeapud Nationem | quandam, vbi tanquàm Ordinarius refederar, : Interro- gatus, de Dele&u Succefforis füi, confilium dedit, 7 nullo todo mitteretur aliquis, qui eximie Prudens e[fet, fed | potius mediocriter tantim ; quoniam (inquit) ex Prudeu- tioribus nemo facile conijciet, quid Verifimile foret illius Genti« Homines fatturos, Sane, non raro interuenic ille Error, & maximé familiaris cft Viris Prudentibus, vt ex Modulo Ingenij proprij, alios meuanrur; ac proinde vltra Scopum fapiüs iaculentur, fapponendo quod Ho- mines maiora quzdam meditentur, & fibi deftinent, & fubrlioribus "echnis vtantur, quam qua illorum A- nimos vnquàm fübicrint..Quod etiàm clegantér innuit Fidei,(emper minores inueniri rationes, quam quis putaret, Quare in Leuioris Ingenij Hominibus, quia multa Ab- furda faciunt,capienda eft/Conie&tura;pouüs ex Propen- fionibus Ingeniorum, quam ex Deftinationibus Fisiwn, Porro, Principes quoque (fed longé aliam ob Cauffam) bus. : Principes cnim Faftigium adepti Humanorum Dc- fideriorum, nullos feré fibi propofitos Fines habent, ad quos, prafertim vehementer & conftantér, afpirant: cx quorum Finiwum Situ & Diftantià, reliquarum fua. la: Id quod interalia, Cauffa cft vel-pracipua, vt Corda eor (quod Scriptura pronunciat) /izt ipferutabilia. At M & LisiR Oecravvs. & proficifcatur intentéad aliquam Itineris Metam; vbi | confiftaz; vndé non malé diuinare quis poterit, quid fa&urus fir, auc non facturus. Si enim in ordine fit quidpiam ad Finem fuum, probabile eft fa&urum:Si fit in contrarium finis, minimé. «Neque de Figium aut lugeniorim n Hominibus Diuerfiate,Informatio capi- énda eft fimplicitértantüm, fed & comparaté : Quid ' fcilicec prazdominetur, & rcliqua in. ordinem coBat? Sic, vt videmus; Tigellinus, càm fc Petronio Turpilia- no inferiorem fentirer; in. Voluptatibus. Neroni mini- ftrandis & preguftandis Metw ( vtait Tacitus) Nerouz: rimatus e[) ;: & hoc pa&o /Emulum euertit. Ad Nolitiam quodattinet; deHominum Animis, Se- candariam ; nimirüm, quzab aliorum Relatioze dzfo- mitar , breuiter dicere fufficier.Defe&tus & Vitia didice- risoptimé ab Inimicis ; Virtutes & Facultates ab. Ámi- cis; Mores & Tempora à Famulis ; Opiniones & Mc- ditationesáb intimis Familiaribus,cum quibus frequen- tis: Colloquia mifcent. Fama Popularis leuis cft; & Superiorum Iudicia iminüs.certa: Etenim coram illis te&tioresiticedunt Homines: J/erior Fama à Dome[l ici emanat. : .i ! Mt :. | - Verümad Inquifitionem iftam V niucríam, via maxime Compendiaria, in tribus confiítir. Primüm, vt A4ici- tias multas comparemus , cum: eiufmodi. Hominibus , qui suultplicem 4? coaridim habent, tam. Rerum, quam Per[onarum, Notitiam : Ynprimis veró. enitendum, vt faltem fingulos habeamus przíftó; qui pro Negotiorum atque Hominum Diuerfizate, nos de vnaquaque re cer- tiotes facere, & folidé informare poffint. Secundo, vt Prudens Temperamentum , óc Mediocritatem quandam períequamaur, & in Libertate Sermonis, & in Taciturni- tate : Frequentius Libertatem víurpantes j at, cum Res poítulat , Szlemtium. Libertas fiquidem in Sermone; cti- | àm alios inuitat & prouocat, vt pari. Liberzate erga nos Hhhz vtan- 420 "De Zlugmenti Scientiarum. vtantut ; Et fic multa deducit ad Notitiam noftram : At Taciturnita: Fidem conciliat;efficitque, vtament Homi- nes Secreta fua apud Nos, tanquam in Sinu, deponere. Tertio, Is nobis paulatim acquirendus eft Habitu,vt vi- gilante & przfente animo,in OmnibusColloquijs & A- Gionibus, fimul, & rem, que infZat, geramw ; & alia, qua incidunt, ob(eruemu.. Nam ficut Epictetus pracipit, vt Philofophus, in fingulis fuis A&ionibus, ita fecum lo- quatur ; Bt Poc volo, 7 etiàm Inflitutum feruare ; Sic Po- liticu in fingulis Ncgotijs;ita fecum ftatuat ; Er oc cvo- lo, atque etiàm aliquid, quod in futurum cv[iti effe poffit, addicere. Itaque, qui eo furit Ingenio, vt nimium Hoc agant, & toti fint in prafeiite Negotio, quod in Mani- bus habent, de ijs autem, qua interueniunt, nec cogi- tant quidem (Id quod in fe agnofcit Montaneus, ) llli certé Miniflri Regum, aut Rerumpub. funt vel optimi, fed ad. proprias Fortunas claudicant. Interirh, Cautio ante omnia adhibenda, vt Impetum Animi, & Alacrita- tem nimiam cohibeamus; nc multa fciendo, ad nos mul- tis immifcendum, feramur. Infelix enim quiddam cft, & temerarium, Polypragmo[yne. Xaque ifta; quam comparandam przcipimus, Nozizie Rerum Q7. Per[ona- rum V axictas, hüc tandem redit, vc & Rerma, quas fufci- pimus, & Hominum, quorum operà vtimur, magis cum iudicio Delectum faciamus; vnde cuncta; & magis dcx- tré, & magis tutó, difponerc & adminiftrare fciamus. Notitiam aliorum íequitur Notitia Sui. Etenim non minor Diligentia adhibenda eft, fed maior potius, vt nos deNobis ipfis, quam de Alijs, veré & accuraté informc- mus. Quippe cim Oraculum illud, Nofce zezpfim, non tantum fit Canon Prudentiz Vniuerfalis, fed & in Po- litici: przcipaum locum habeat. Optimé enim Homi- nes monet S. Iacobus ; Ewm, qui cvultum in Speculo con- Jiderauit obliuifci tamen illic, qualis fuerit ; Vt omnino frequenti infpc&ione fit opus. Idquetenetetiàm in Po- liticis : - Lisrz& Ocravvs. liticit: Sed Speculafcilicet funt diuerfa: Nam Speculum Ditinumjn quonos contueri debemus,eft Verbum Dei; Speculum autemPoliticum, uon aliud eftquam Status Rc- rum, & Temporum, in quibus viuimus. Examen igitur accuratum, nec quale effe folet, Sui nimiüm Ámantis, inftiruendum eft Homizi, de Proprijs Facultatibus irtutibus & Adminiculis ; necnon de Defc- &ibus, Inbabilitatibus, & Obflaculis ; 1a rationem fubdu- cendo, vt hac perpetuó in maius; Illa autem, mino- ris.potiüis, quam reuerà funt, zflimentur. Ex huiuf- modi autem Examine, in Conf/derationem veniant, qux fequuntur. Prima Confiseratio fit, quomodo alicui Homini, Mo- ribufque & Natura fuz, cum Temporibus conueniat ; qua fi inuenta fuerint congrua, omnibus in Rebus, ma- gis libere & foluté agere, & fuo Ingenio vti liceat ; fin hit'aliqua Antipathia; tum demüm in Vniuerfo Vite Curíuü, magis.cauté & tecté eft incedendum ; mináf- quein Publico verfandum. Sic Tiberius fecit, qui Mo- rum fuoram-fibi confcius, cum Seculo fuo, non opti- mé-conuenientium, Ludos publicos nunquàm fpecta- uit ; Quinctiàm per duodecim continuos Ànnos poflrc- mos, nunquàm in Senatum venit; vbi conià, Augu- ftus perpetuo: in Oculis Hominum vixit; quod & Ta- citus obleruat; Alia Tiberio Morum Via. Eadem & Peri- clis ratio fuit. | . Secunda fit Confideratio, quomodo alicui conue- niat, cum Profeffionibu: 49 Generibu Vite, quz in víu | & pretio funt, quorumque fibi dele&us fit facien- dus; vt fiiam decretum non fit de Genere Vite, maxime aptum, & Ingenio fuo congruum fumat ; fin iam pri- démid Geni Vitz, ad quod minus à Naturá fadus eft, fucrit ingreffus, (ub primà Occafione fe fabducar, & no- vam Conditionem arripiat. Id quodà Valentino Por- già videmus factum, ad Vitam Sacerdotalem à Patre in- nutrito, A21 "De dhugmentis Scientiarum.» | nutrito, quam tamen poftcà ciurauit, fuo obfecutus In- genio, & Vit Militari fe applicuit : Quanquàm Prin- cipatu zque ac. Sacerdotio indignus, ctm vtrunque Homo Peftilens dehoneftaueric. :. Tertia fit (Confideratio , quomodó fe habeat quis, comparatus ad /Equales & ZEmulos. (uos ;, quos verifi- mile fit eum habiturum in Fortunà fuà Competitores; eumque Vitz Curfum teneat, inquo maxima inuenia- tur Virorum Egregiorum Solitudo ; atque in quo pro- babile fit, feipfum, inter cateros, maxime poffe eni- tere. Idquod àC. Carfarefa&tum efl; qui ab initio Ora: torfuit, & Cauffas egit; & in Togà potiffimüm verfa- batur:Cüm vero vidiffet, Ciceronem,Hortenfiuin Catulum, eloquentiz glorià excellere ; Rebus veró Bellicisclarüm admodüm neminem, preter Pompeium; deftitit ab In- coepto, & Potentiz illi Ciuili, multüm 'Valedicere iuü- bens, tranftulitfe ad Artes Militares, & Impertatorías; Ex uibus fummum Rerum Fafligium confcendit. Quarta fit Cop/ideratio, vt Natura fuze,& Ingehij Rati- onem, habcat quis, in deligendis Amicis, ac-NecefJarís : Siquidém diucríis, diuerfum Genus Amicorum conue: nit ; Alijs Solenne, & Taciturnum ; Alijs Audax, & Ia- &abundum; & complura id genus. Certé notatu. dig- num eft; quales fuerint mic Iulij Czfaris ( Antonius; Hirtius, Panfa, Oppius, Balbus, Dolabella, Pollio, reli | qui:) Illi fcilicetiurare folebant; Zza cviuemte Care mos riar ; Infinitum ftudium erga Czfarem pra feferentes ; Erga omnes alios Árrogantes & Contemptores : Fue- runtdue Homines, in Negotijs gerendis, impigri ; Fa- mà, & Exiftimatione, Mediocres. (isi nbi 4d Quinta fit Confideratio, vt caueat quis fibi aj Exem- | pli ; neque ad. Imitationem Aliorum Íc inepté compo- nat; quafi quod alijs fuerit peruium, etiam fibi pa- | tere neceffe fit ; neutiquam fecum reputans, quantüm fortafse interfuerit, inter fuum, & Illorum, quos ad Ex- emplum [' LiszR Occravvs. emplum fibi dclegit, Ingenium et Morcs. In quem Er- rorem manifeftó incidit Pompeius, qui, vt Cicero Ícrip- tum rcliquir, xories folitus erat dicere; Sylla potuit, ego ton potero? Quà in re, vehementer fibi impofuir, cüm Ingenium, & Rationes Agendi Syllz, à Suis, Toto. Calo (xt aiunt) dzfZarent : Cum Alter Ferox effet, Violentus, quíque Factum in omnibus vrgeret ; Alter Grauis, Le- gum Memor, omniadjue ad Maieílatem & Famani componens; vnde longé minüs erat, ad. perficienda quz cogitárat, efficax & validus. Sunt & aliz buius ge- neris Praceptiones ; verum ha ad Exemplumreliquarum fufficient. Neque vero, Noffe feipfum, Homini fufficit ; fed in- eunda etiàm cft. Ratio fecum, quomodo fe Offeztare, Declarare, denique F lectere fe à? Effiugere.commode & udentér, poffit. Ad Offemtandum fe quod attinet, ni- il videmus víuvenirefrequentiüs, quam vt qui Virtu- tis Habitu fit Inferior, Specie Virtutis externá fit potior. Non parua igitur cft Prudentia Prarogatiua, fi quis Ar- tequàádam, & decore, Specimen fui apud alios cxhibe- te poffit ; 'irtutes fuas, Merita, atque Fortunam ctiàm, (quod fine Atrogantià, aut Faftidio fieri poffit) com- mode ofZentando ; Contra, Vitia, Defeétus, Imfortunia & Dedecora, attificiosé occulrando ; Illis immorans, eat: que veluti ad Lumen obuertens ; His fubterfugia qua- rens, aut apt ca interpretando eluens; & Similia. Ita- que, deMutiano, Viro íui Temporis prudentiffimo, & ad Res gerendas impigerrimo, Tacitus ; Ompiuv, que dixerat, féceratque, Arte quadam Oflentator. Indiget cer- té Res hzc Arte nonnullà, ne Tedium, & Contemp- tum pariat: Ita tamen, vt OfZentatio quzpiam, licet. vf que ad Vanitaris primum gradum, vitium fit poriüs in E- thict*, quam in Politici. Sicut enim dici folet de Calum- nià ; Audattér calumniare, femper aliquid beret : Sic dici pofi: de la&tantià, (nifi plane deformis fuerit & i a;) 423 42. | Contumelijs prouocatus : non paruum certé hzc Res | exiguus eft eorum Numerus, qui, cüm Natura fint "De Zugmentis Scientiarum, Ja;) Audatfér te cvendita, femper aliquid beret. Hzrebic certé apud Populum, licet Prudentiores fubrideant. Ita- que Exiftimatio parta apud Plarimos, Paucorum Fafti- dium abundé compenfabit. Quod fi ifta, de quà loqui- mar, Sui O [Tentatio, decentér, & cám Tüdiio, regatur ; Exempli gratià ; Si natiuum quéndam Pectoris Cando- rem, & Ingenuitatem prz fe ferat; Aut fi illistempori- bus adhibeatur, vel cüm Pericüla circunftent (vtapud Viros Militares in Bellis; ) vel càm alij Inuidià flagrent; Aut fi Verba, qua ad laudes proprias pertinent, tan- uàm Aliud Agenti, excidiffe videantur, minimeque vel ferio, vel prolixé nimis, ijsinfiftatur ; Autfiita quis (claudibus honeftet, vt fimul etiàm Cenfuris & Iocis erga fe non abftineat ; Aut fi denique hoc facit, non fponte, fed tanquàm laceffitus, & aliorum Infolentijs & Exiftimationi Hominis Cumulum adijcit. Nequc fané magis folidi; & minimé ventofi; atque proptercà hàc Arte, Honori fuo velificandi, careant; Modera- tionis fuz, nonnullà cum Dignitatis iacturà; dant nas. | E Verüm huiufmodi Offentatiónem cvirtuiiz, vtcunque | aliquis irifirmiore iudicio, & nimiüm fortafle Ezbicur improbauerit ; illud nemo negárit, daridam faltem effe Operam, vt Virtus pet Incuriam, iufto fuo pretio non fraudetur, & minoris, quam reucrà eft, eftimetur. Hac vcro, in Virtute zflimandá , pretij Diminutio, tribus modis folet contingere: Primó, quand quis, in Rebus gcrendisfe, & abe fuam,offert & obtrudit, non vo- catus; aut accerfitus: Huiufmodi enim officijs, Remu- nerationis loco effe folet, fi non repudientur. Secundo, quando quisin principio Rei gerenda; viribus fuis ni- miürn abutitur ; & quod fensim erat przftanduni, vno Impctu effundit ; Id quod Rebus bené adminiftratis, pre LiskER Ocravvs. przproperam conciliat Gradam, in fine autem Saticra- tem inducit. Tertió,quandó quis Virtutis fuz fructum, in Laudibus, Plaufu, Honore, Grau, fibi prabitis, ni- mis ciró, & lcuitér fentit, atquein ijs fibi complaccet; de uo prudens babetur Monitum ; Caue ne infuctus rebus maioribus coidearts ft bac te res parua. ficuti magna,deleétat. Deféétuum enimueró fedula Occultatioominoris haud- quaquàm moment eft, quam Z77zutmm Prudens, & Ar- | tificiofa OfZentatio. . Defectusautem occultautur, & la- , tent maxime, triplici quàdam Induftrià, & quafi ribus |: Latebris ; Cautione ; Pratextu ; & Confdentid. Cautionem |! dicimus, quandó ijs Rebus prudentérabflinemus;qui- - bus Pares non fumus: Vbi contra, Ingenia Audacula, ; & Inquicta, fe facilé ingerunt, fine Iudicio, Rcbus,qui- ! busnoninfacuérunt ; & proinde Defectus fuos propri- os publicant, & quafi proclamant. Pratexttwum d!cimus; . cüm fagacitér, & prudenter, viam nobis fternimus & munimus, quà benigna & commoda, deZzrjs, & De- fé&ibur nollris, fiat Interpretatio ; quafi aliunde pro- uenientibus, aut alio tendentibus, quam vulg exiftima- | tur. Etenim,deLarebris Vitiorum non male Poeta ; S«epe latet Vitium proximitate Boni. Quar, fi quem Deféctum, innobis ipfis perceperimus, opcta danda, vt Períonam & Pratextum, Pirtutr: frni- titi« mutuemur, fub cuius vmbràlaccat.| Verbi grauia, |! Tardo Grauitas prztexenda, Ignauo Lenitas, & fic dc cateris. Illud euàm vtile, probabilem aliquam Cauffam obtendere, & in Vulgus fpargere, quà adducti, vlti- mas vires hoftras, promere refugiamus ; vt quod Noz poffümus, Nolle videamur. Quod ad Confidentiam attinet, Impudens certe eft Remedium, fed tamen cerüffimum atque efficaciffimum ; Nempe, vt quis eaomninó con- cemnere; & vilipendere fe profiteatur, qua: reucrà affc- ui non poffit: Mercatorum Prudentium More, qui- | bus folennceft, & proprium, vt Pretium Mercium fua- IET! rum L —— De Zugmenta Scientiarum.» rum attollant, Aliorum deprimant. | Eft tamen & aliud Confrdentie Genus, hoc ipfoimpudenuus; Nimirüm, perfri&tà fronte, Defééfwu fuos etiàm Opinioni obtru- dere, & venditare; quafi in ijs, quibus maxim? dc- ftituitur, fe eminere credat; Atque vt hoc facilius ca- teris imponat, fe in ijs Rebus, quibus reuerà pluri- muüm pollet, fingat diffidentem ; Quemadmodum fieri videmus in Poctis ; Poetà enim Carmina fuarecitante, fi vnum aliquem Verficulum, non admodüm dixeris probandum, audias illico ; Atque bic Verfiu, pluris mibi con[Litit, quam. reliquorum Plurimi. Tum vero alium quempiam Verfum adducet, quafi fibi fufpe&tum, & | de eo, quid putes,fcifcitabitur, quem fatis nórit, inter plurimos effe optimum, & cenfurz minime obnoxi- um. Ánte omnia veró, ad hoc, quod nuncagitur; vt | | fcilicet, Specimen fui quis edat coram alijs illuftre,& Ius Íuum in omnibus retineat, nil magis intereffe iudico, | quam nequis per nimiam fuam Natura Bonitatem, & Suauitatem, fe exarmet, & Iniurijs & Contumclijs ex- ponat: Quin potius in omnibus, aliquos Ànimi Liberi, & Generofi,& non Aculei minus, quam Mellis, intra fc geftantis,Igniculos fubinde emitrar.Quz quidé munita VitzRatio,vnà cum prompto & parato,adíe à Cótume- lijs vindicandum, Animo, Aliquib" ex Accidente impo- nitur,& Neceffitate quàdáineuitabili;propter aliquid in- fixáüin Perfona;aut Fortunà fuà:veluti fiin D eformibus, & Spurijs,& Ignominia aliquá mul&atir, vnde huiufmodi Homines,fi Virtus non defit, felices plerunque euadunt. Quod vero, ad fe Declarandum attinet ; Id alia Res omnino cft, ab Offentatione fui, de quà diximus. Ncque cnim ad Vrtstes, aut Defetlus Hominum, refertur ; fed ad Actiones Vite Particulares. Quàin Parte, nihilinue- nitur magis Politicum, quam vt Mediocritas quedam feructur, prudens & fana, in Senfa Ánimi, circa AGtio- nes Particulares, Aperiendo, aut Recondendo. Licet cnim; Liszg Ocravvs. enim, profunda Taciturnitas, & Confiliorum Occulta- tio,& 1s Rerum gerendarum Modusqui Omnia Ccecis, & (vtModernz Lingua potius loquuntur) Surdis A:- tibus, & Medijs, operatur, Res fit & vüulis, & mirabilis ; tamen non rató euenit, vt (quod dicitur) Difsimulatio Errores pariat, qui Difsimulatorem tb[um illaqueant.. Nam videmusVirosPoliticosymaximé omniüinfignes,liberé & indiflimulantér, Fines quos peterent, palàm proferre non dubitaffe. Sic L. Sylla manifeftó prz fe tulit, $c,0:5- nes Mortales,-vel felices vel infelices frzvi cupere, brout fibi effent, evel Amici, vel Inimici. Sic Cxfar, cüm primüm profectus eft in Gallias, nil veritus eft profiteri ; Se:alle primum efe in villa ob[cura,quam Secundum Rome. Ydem. Caefar, capto iam Bello, Diffimulatorem minimé egit, . fiaudiamus quid Cicerode illo predicet.. Alter ( Cacfa- rem innuens ) 70m recu[at, fed quodammodo po[Iulat, evt (vvt efl) frc appelletur Tyrannus. Similitér videmus;in E- piftolà quàdam Ciceronis ad Atticum, quam minime füerit Auguftus Caefar Diflimulator; quiin ipfo in- eteffu ad Res gerendas, cüm adhuc Senatui effet in Dc- licijs, folitus tamen erat, in Concionibus apud Popu- lum, iurare, illà Formulà ; Ita Parentis Honores cenfequi liceat. Mud autem, non minus quiddam erat, quam ip- fa Tyrannis. Veram eft, ad Inuidiam paululüm leni- endam, folitum eum fimul, ad Statuam Iulij Caaris, quz in Roftris pofita erat, manum protendere.. Homi- nesautem ridcbant, & plaudebant, & admirabantur, & inter fe ita loquebantur; Quid Poceff? 9ualis Adolefcens ? Sed tamen nihil Malitiz in co fufpicabantur, qui tam candidé & ingenué, quod fentiret, loqueretur. Et ifti quidem, quos nominauimus, profpera omnia confecuti funt; Pompceiuscontrà, quiad eofdem tendebat Fines, fed Vijs magis vmbrofis & obfcuris (ficut Tacitus de €o loquitur ; Occultior on. melior : Atque Saluflius. fi. militér idem infimulat; Ore probo, Animo inuerecundo :) Iis id De Zugmenti Scientiarum.» id prorsüs agebat, & innumeris Technis moliebatur, vt Cupiditares fuas,& Ambitionem alté recondendojin- terim Rempub. ia Anarchiam & Confufionem redige- ret ; quo illafe neceffarió in Sinus eius conijceret ; Ar- que hoc pacto, fumma Rerum ad cum deferretur, quafi iuuitum & renitentem. Cüm veró hoc fe putaret con- Ícquutum, factus Conful folus (quod nunquàm cui- quam contigiffet) nihilo plus ad Fines fuos proficie- bat ; có quod, ctiàmilli, qui preculdubió eum fuiffent adiuturi, quid vellet non perciperent. Adcó vtrandém coactus fit, tritam & vulgarem inire viam ; vt fcilicet, pratextu Íc Cacfari opponendi, Arma & Exercitum com- parare. Adeó lenta, Cafibus obnoxia, & plerunque in- fclicia folent effe ea Confilia, que profundà Diffimula- tione obteguntut ! Quà dere, idem fenfiffe videtur Taci- tus, cüm Simulationis Artificia, tanquàm Inferioris Subfellij Prudentiam, conftituit, prz Artibus Politici: Illam Tiberio, has veró Augufto Cacfariattribuens. Ete- nim, de Liuiàverba faciens, fic loquitur; Quod fuiffet illa, cum Artibu Mariti, &7 Simulatione Filij, bene com- | pofita. Quod ad Animum F/ecendum, & Effingendum av nct; Totis viribus certé incumbendum, vt Animus reddatur,Occafionibus &Opportunitatibus obfequens, neque vllo modo, erga eas, durus aut renitens. Neque enim maius fucrit Impedimentum, ad Res gerendas, aut Fortunas Hominum conílituendas, quam illud; ldem manebat, neque idem decebat ; vidclicet, Cüm Homi- nes ijdem fint, & Naturá fuà vtantur, poftquàm Qcca- fiones fc mutaucrint.Bené itaque Liuius,cüm Catonem Maiorem introducit, tanquàm Fortunx fuz Archite- &um pcritiffimum, illud fubiungit ; quod ci fuerit In- genium Ver[atile. Atque hinc fit, quod Ingenia Grauia & Solennia, & Murare Nefcia, plus plerunque habeant Dignitaris, quam Felicitatis. Hoc veró Viuum, in ali- quibus Liszs Ocravvs quibusà Nurura penitüs infitum cft, qui fuopre Inge- nio funr, P;fcofr, & Nodof,, & ad Verfandum inepüi. At in Alijs Confuezudinz obtinuit (quz eft altera Natura) atque Opinione quàdam (quz in Animos Hominum facilé obrepit;) vt minime mutandam fibi putent Rc- rum gerendarum Rationem , quam prius bonam & profperam fint experti. Prudentér enim obferuat Mac- ciaucllus in Fabio Maximo, quod PrifZinum fuum 47 inueteratum , Cunétandi, «9 Belli trabendi, morem, veti- nere mordicus evoluerit , cium. Natura Belli effez alia , Q7 acriora po[Iularet. Confilia. in Alijs porro, idem Vi- tium cx Inopià [udicij progignitur; cm. Homines Periodos Rerum & Adionum, non tempcítiué dií- cernant; fed tum demüm fe vertant, poítquàm Op- portunitas iam elapía fit : Tale quidpiam in Athe- nienfibus fuis, redarguit Demofthenes, Eos, aiens effe, Ru[Zicts femiles, qui in Ludo Gladiatorio [e proban- tes, [emper pof? plagam acceptam, in eaim. Partem amuni- endam Scutum transferunt , quà percuffi funt, mon pri- is. Inalijsrursüs, bocipfum contingit, quia opcram, in vià cà, quam femel ingreffi funt, collocatam, perdc- re grauantur, nec receptui canere Íciunt; Sed poriüs fc Occafionibus fuperiores fóre, Conftantià fuà, confi- dunt. Verüm ifta Animi J7fcofitas, & Renitentia, à quacunque illa tandem Radice pullulàrir, Rebus ge- rendis, & Fortunz Hominum, eft damnofiffima : Ni- hílque magis Politicam, quam Animi Rotas reddere, cum Rotis Fortunz, Concentricas, & fimul Volubiles. Atque de Pr«ceptis duobus Summarijs, circa Fortune Ar- chitecturain, hactenus. Precepta autem Spar[a haud pau- ca funt; Nos tamen perpauca dcligemus, pro modo Exempli. | Primum Preceptumelt; Faber Fortuze, Amuflc fuà perité vtatur, eamque rite applicct ; Hoc eft, Asimum affucfaciat, vc Rerum omnium Pretium & valorem zftimet, | n 4 De lugmentis Scientiarum.» zítimet, prout ad Fortunam & Fines fuos, magis aut minüs, conducant ; Hocquecuret fedulo, non perfun- &orié. Mira enim Res, fed vetiffima; Inueniuntur plurimi, quorum Mentis. Pars Logica ( fita loquili- cet) eftbona, Mathematica, peflima ; videlicet, Qui de Rerum Confequentijs fatis firmitériudicant ; de Preüijs vero, imperitiffimé. Hinc fit, vc Alij, priuata & fecrera cum Principibus Colloquia, Alij, Auras Populares, tan- quàm Magna adepti, admirentur ; cüm fit verunque fe- penumero Res, & Inuidià & Periculo plena: Alij au- tem Res metiuntur ex Difficultate, atque operà fuàin cis impensá: Fieri oportere exiftimantes, vt quantürm moucerint, tantüm etiàm promoucrint: Sicut Caefar de Catone Vticenfi, veluti per Ironiam, dixit; Narrando quam laboriofus fuerit & affiduus, & quafi indefati- gabilis, neque tamen multüm ad Rem ; Omnia (inquit) magno [1udio agebat : Hinc etiá illud accidit, vt Homines [zpiüs feipfos fallant ; qui,fi Magni alicuius, aut Hono- rati viri opetà vtantür, fibi omnia profpera promittant ; cüm illud verum fit, non grandiffima quaque Inftru- menta, fed aptiffima, citius & felicius Opus quodque perficere. Atquead Mathematicam veram Animi infor- mandam, opera pretium eft, illud inprimis noffe, & defícriptum habere; quid ad cuiufque Fortunam con- (tituendam & promouendam Primum ftatui debeat, quid Secundum, & fic deinceps ? Primo loco, Emenda- tionem Animi pono; Animi cnim Impedimenta, & Nodos tollendo & complanando, citius viam Fortunz aperu- cris, quam Fortunz Auxilijs, Anim Impedimentaluftu- leris. Secundo loco, Ofes pono, & Pecuniam; Quam fummoloco plurimi fortafsé collocaucrint, cüm tanti fitad omniavsüs. Verüm, eam Opinionem, fimilem ob Cauffam abiudico, atque Macciauellus fecit, in alià re, non multim ab cá difcrepante. Cüm enim vetus fa- erit Sententia,Pecuniam efe Nertos Belli , Wlecontrinon alios Lists Oeravvs. alios effe Neraos Belli affecuit, quam Neruos Virortim Fortium & Militarium ; Eodem prorsüs modo, veré a- Ícri poflic ; Nerwos Fortune, non effaPecuniam, (cd po- tiüs Animi Vires ; Ingenium, Fortitudinem, Audaciam, Conílantiam, Moderationem, Induftriam, & fimilia. Tertio loco, colloco Famam & Exi[limationem , Eo ma- gis, quod illa, /Eftus quofdam habeant, & Tempora; quibus fi non opportuné vtaris, difficile erit rem, in in- tegrum reílituere. Ardua enim. Res, Famam przcipi- tantem retrouertere. Poítremo loco, pono Honores, ad quos certé facilior Áditus,per vnumquodquce ex illis tri- bus, multó magis per Omnia coniuncta datur ; quam fi ab Honoribu: aufpiceris, & deinde ad reliqua perrexeris. Vcrüm, vc in Ordine Rerum feruando;haud parüm eft momenti; ita non multó minüs, in feruando Ordine Temporis ; Cuius perturbatione frequenti(fimé pecca- tur; dum ad Fines tum properatur, quando Initia eflent curanda; Atque, dum ad maxima quzque fubitó aduo- lamus, quz in medio pofita funt, temceré tranfilientes. At illud re&té przcipitur; Quod ntnc in[Zat, agam. Secundum Praceptum cil, vt caucamus, ne Animi quàdam Magnitudine, & Prafidentià, ad magis Ardua, quam par clt, feramur ; neue in aduerfum Fluuij re- migemus. Optimum enim Confilium circa Fortunas Hominum, ' . Fatis accede, Deifque. Circumfpiciamus in omnes Partes, & obferuemus quà Res pateant,quà claufz & obftru&t fint,quà procliues, quàarduz, neque viribus noftris, vbi non patet Aditus commodus, abutamur. Hoc fifecerimus, & à Repulsà nos immunes przftabimus; & in Ncgoujs fingulis nimis dis non harebimus ; & Moderationis Laudem reporrabimus;& pauciores offendemus;& deniquc Feli- citatisOpinionem acquiremus;dum quz fpontefortafse. euentura fuiffent, noltra Induftriz acceptx fcrentur. Tertium 4j 432 "De Zugmentis Scientiarum.» Tertium Prceptisi, cum proximé prazcedente non- nihil pugnare videre poffit ; Licet probé intelle&um, minime. Illud huiufmodi eft; Vt Occafiones nonfem- pér expecteinus, Ííed eas quandoque prouocemus, & ducamus. Quod etiàm innuit Demofthenes, Magni- loquentià quàdam. Er quemadmodum receptum efe, Vt Exercitum ducat Imperator fic à cordatis Viris, ves ipfe ducenda, cvt qua ipfis cvidentur, ea gerantur ; Q9 non dpfi per[equi Euentus tantüm cogantur. Etenim, ft diligenter attendamus, duas obferuabimus , eafque difcrepantes Species, corum, qui Rebus gerendis, & Negoujs tra- &andis, pares habeantur. Alij fiquidém Occafronibus commodé fciunt vti, fed nihil exfe moliuntur, aut ex- cogitant ; Alij toti funt in machinando, qui Occafio- nes, qux opportune incidunt, non arripiunt, Harum Facultatum altera, alteri non coniun&a,manca omnino & imperfecta ceníenda eft. 3 Quartum eft Prceptum; Vt nihil fufcipiamusin quo neceffe fit, Temporis plurimum infumere: verüm vt Verficulus ille Aurem fempér vellicet; Sed fugit interea, fügit irreparabile Tempus. : Neque alia fubeft Cauffacur ij, qui Profeffionibus labo- | riofis,autRebus fimilibus,fe addixerunt; veluti Iurecon- | fulti,Oratores, Theologi do&tiores;Librorum Scriptores; & huiufmodi ; in Fortunà fuà conftituendà, & promo- uendà, minus fint folertes; quàm quod Tempore, (ali- às fcilicetinfumpto,) indigent ad Particularia pernof- cenda ; Opportunitates captandas ; & Machinas, quz ad Fortunam fuam fpe&tent, comminiícendas & medi- tandas. Quinetiàm, in Aulis Principum, & Rebufpub. eos reperias, & ad Fortunam fuam promouendam, & ad aliorum inuadendam, maxime efficaces, qui nullo publico Munerefunguntur; fed in hoc, de quoloqui- mur, Ambitu Vite, perpetuó occupantur. Quintum cít Preceptum; Vt Naturam quodammodó imite- LiszgR Ocravvs. imitemur, quz nibil facit fPuflrà. Id quod fa&u non erit admodüm difficile, fi Negotia noftra omnium genc- rum, perité commifceamus & contexamus. In fingulis enim Actionibus, ira Animus eft inftituendus & pra- parandus, atque Intentiones nollra aliz alijs fubfler- nendz, & fubordinandz ; Vt fi, in aliquà re, Voti com- potes, in. Sumo Gradu, fieri non potlimus, in Secundo tamen liceat confiftere ; imó vel in Tertio : Quod fj, nec in aliqua omnino Parte Rei hatere aut confiflere poffi- mus, tum vcró ad alium quempiam (preter deftina- tum) Finem, Operam impeufam flectamus: Sin nec in Prefenti, aliquem Fructumdemetere queamus, faltém aliquid cx eà extrahamus,quod in Futurum profit: Si ve- ro nihil So/iZi, necin Pr«efenti;nec in Futuro indc elicere detur, fataeamus faltém, vt aliquid Exiffimationi no- ftrz indeaccrefcat: & alia idgenus: Rationes fempér à nobis ipfis exigendo, quibus conftet, nos Fru&tás ali- quid, plus minus, ex fingulis A&tionibus, & Confilijs noftris percepiffe ; Neque vllo modq permittendo, vt | tanquàm confufi ac confternati Animum illicó def- | pondeamus, fiforté Scopum Ptincipalem non licuerit attingere. Nihil enim minüs conuenit Viro Politico, uam vni Rei, vnicé effe intentàm.. Qui enim hoc fa- cit, Occafionum innumerarüm jacturà mulé&tabitur, quz Rebus agendis ex obliquo interuenire folent: Quaque fortaf:é magis fuerint propitiz & commoda ad alia, quz poflcà vfui futurie fint, quam ad ea; quz in manibus habeamus. Ideoquebené calleamus illam Re- gulam ; H«ecoportetfacere,Q2 illanon omittere. Sextum eft Praeceptum ; Vt nos Rei alicui nitnis per- emptorie non a(tringamus L quanquàm Cafui videa- tur, primo intuitu, minüs obnoxia; Sed fempér habea- mus, vel Feneflram apertam ad Euolandum ; vel Pofti- cum aliquodfecretum, ad Redeundum. ^^ - Sepümüm Preceptum, cft Antiquum illud Bianus; Kkk modó Ay. | nime parari afferamus. "De Zugmentis Scientiarum. modó non ad Perfidiam, fed ad Cautionem, & Mode- rationem, adhibeatur: E£ ames tagquam Inimiem fütu. ru, &9 Oderi tanquam Amaturu. Nam Vrilitates quat- que, mirum in Modum, prodit & corrumpit, fi quis nimiüm fe immerferit, Amicitijs infelicibus; molcítis & turbidis Odijs ; auc Pucrilibus & fuulibus Zimula- tionibus. Hac Exempli loco, circa Doctrinam de Ambitu Vite füfficient : Illud enimHomninibus in Memoriam fubin- de reducendum eft, longé abeffe, vt Adumbratio- nes iftz, quibus vtimur in Defiderazis, loco iuftorum Tra&atuum ponantur; Sed fint folummodo tan- quàm Scheda aut Fimbriz, ex quibus, de Tclà intcgrá, iudicium fieri poffit. Nequc rursus ita defipimus,vt For- tunam, abfque tanto, quantum diximus, molimine, mi- . Probé enim nouimus, eam tan- quàm fpontein gremium aliquorum deflucre: Alij au- tem eam, Diligentiàfolà: & Affiduitate (cautione non- nullà afpersà) ab(que Arre multà aut opcrosà, adipif- | cuntur: Verüm ficnt Ciccro, Oratorem Perfectum de- | | pingens,non id vult, vt'Caufidici finguli tales effe de- beant, aut poffint : Ac rursus, ficut in Principeaut Au- lico defcribendo (quod nonnulli tractandum fufcepe- runt) Modulus cffingitur, prorsus fecundum Artis Per- fe&tionem,non autem fecundum Practicam vulgatam : Idem & nos in Polizicoinflruendo praflitimus : Polizico (inquam) quoad Fortunam propriam. Enimuero, illud vtique monendum, Pr«cepzz, quz circa hanc rem, delegimus & propofuimus, omnia, cx genere eorum efle, quz Bone Artes vocantur. Quod cnim ad Malas Artes attinet ; Si quis Macciaucllo fe de- dericin Difciplinam, qui prxcipit; Várzutem ipfam. non smagnoperé curandam, [ed tantum Speciem eius, in publicum eyer[am : quia Virtutis Famae2. Opinio Homini adiumento fit virtu ipfa Impedimento; Quique alio loco praci- pit; LiGiszs Ocravvs. pit ;/ Homo Politicus, illud tanquam Fundamentum Pyu- dentia fue fub[Lernat ; quod bvefupbonat, Homines non vc- Ce, nec tutó, ad ea, que cvolumus, flecti aut adduci poffe, praeterquàm folo metu; ideoque det. operam, cvi omnes, quantum in fe e[E, Obnoxij fent, atque in. Periculis, 2. An- | eufBijs con[Htuti; Ita vt Politicus fuus, videatur effe, quod Itali dicunt, Semipator Spinarum : Aut f1 quis Axióma illud, auod à Cicerone citatur, amplecti velit; Cadant | Amici, dummodo Inimici iutercidant , SillucTriumuiri fc- cerunt, qui Inimicorum Interitum, Amiciffimorum cx- itio redimebant : Aut fiquis L. Catilinz Imitator effe vclit, vr Rerampub. Incendiarius fiat & Perturbator, quó meliüisin Aquis turbidis pifcari, & Fortunam fu. am cxpedire poffit ; Ego, (inquit) f£ m Fortunzr meis In- cendium fftexcitatum, id non Aqua, fed Ruinà refHinguam : Aut fiquisillud Lyfandri ad fe transferat, qui dicere fo- lebat; Pueros Placenti, -viros Periurjs alliciendos ; Cum alijs eiufdem Farina: prauis, ac perniciofis Dog- matibus; Quorum ( vt fit in cateris rebus omnibus) maior eft Numerus, quam rectoram & fanorum; Si quis (inquam) huiufmodi inquinatà Prudentià delc- &etur; non ierim inficias, eum (quandoquidem Le- gibus Charitatis & virtutisomnibus feipfum folutum, Fortune folummodó mancipàrit) poffc, maiore com- pendio, & celeriüs, Fortunam fuam. promouere. Fit vero in it4, quemadmodum & in cvia, vt Iter breuius, fit fcedius & coenofius ; neque fàné, vt per Viam melio- rem quis incedat, multà circuitionc opus eft. Tantum vero abell, vc Homines ad huiufmodi 4rze; Prauas fc applicare oporteat, vt potius fané, (fi modó fint apud fe, feque fuftinere valeant, neque Ambitionis Turbine & Proccllà in adueríam rapiantur) ante Ocu. los proponere debeant; noi folum Mundi Chorogra- phiam generalem illam, quod Orzzia frat Vanitas, 7 cvexatio Spirits ; verum etiàm & illam magis fpecia- Kkk az lem; |; 436 E — AO: 2De Augmentis Scientiarum; lcm ; videlicet, Quod ipfum E/fz, feiun&tum à 3esé Effe, Maledictionis loco fit ; & quo grandius fit Ef/?, có ma- ior fit Maledi&io : Quodque, ampliffimum Virtutis Praemium, fit ipfa Virus; Quemadmodüm & vli- mum Virij Supplicium eft Vitium ipfum; ficut egregie Poeta ; Que vobis, que dignaViri, pro Laudibus iflis Pr.emiapo[[evear folui ? Pulcherrima primum Dij More[ffhe dabtnt cve[tri. Et econtrà, non minus veré ille de Sceleratis, 4£que eum cvleifcentur Mores fui. Quinetiàm, Mortales,dum in om- nes Partes, Cogitationes fuas agitant, & diffundunt, vt Fortunis fuis recté profpe&tum atque confultum fit, in- terim in medijs illis Animi Tranfcurfibus; ad Diuina Iudicia, & Prouidentiam zternam, oculcs attollere de- bent; quz fzpiffimé Impiorum Machinationes, & Confilia Praua, licet profunda, fubuertit, & ad nihilum redigit ; fecundum illud Scripturz; Copcepit Iniquita- tein, C9 pariet V anitatem. Ym9, etfi Iniurijs, & Malt: Ar- tibus, abftineant; Attamen hac iugis, & irrcquieta An- helatio ad Ardua Fortunz, abfque Ceffátione, & quafi fine Sabbato, Tributum Temporis noftri Dco debitum minimé foluit : Qui, vt videre efl, Facultatum noftra- rum Decimas, Temporisautem Septimas exigit, & fibi Ícponit. Quorsim enim fuerit, Os gerere in Coeli [ub- limia ere&tum ; Mentem veró humi proftratam, & Pul- uerem inftar Serpentis comedentem ? Quod ctiam Eth- nicos non fugit ; Atque affigit bumo Diuine Particulam Aura. | Quod fiin hoc fibiquifquam adblandiatur, quod For- tuná fuà, vtcunque eam Malisartibus obtinuerit; recté vti decreuerit; ficut de Augufto Czrfare, & Septimio Se- uero, folitum erat dici ; Debui//z illos aurzmnquàm Nafci, aut maquam Mori : 'Tantain Ámbitu Fortunz fuz pa- tràrunt Mala ; tanta rursüs, Summa adepti, contulerunt Bona; Lisrz& Ocravvs. Bona; intelligat nihilominus hanc Malprum per Bona o Compenfationem ,. poft Fa&um probari$ Confilium autem huiufmodi merito damnari. Abs re poftremo nobis non fuerit, in Curfu ifto incitato, & feruido, verfus Fortunam noftram, Frigidam paulifper fperge- re hauflam é Dicterio illo non inelegante;Caroli Quinti Imperatoris, in Inflitutionibus fuis ad Filium ; Imitari Fortunam Mores Mulierum, que procos plus niinió ambien- tes, plerunque fuperbà auer[antur:. N erum hoc vltimum Remedium, pertinet ad cos, quibus Guftus, cx Morbo Animi, corruptus cít. Innitantur potiüs Homiiies ZLa- pidiilli, qui Theologie & hilofopbie cft tanquàm Angu- lari ; quz idem fere afferuntde co, quod primum queri debear; Etenim Teologia edicit; Primüm. quaerite Reg- ntn Del, &7. ifla omnia adijcientur vobis ; Philofophia autem fimile quiddam iubet ; Pria qmerite Bona A- nini, catera aut aderunt, aut non oberust. Quamuis au- tem hoc Fundamentum , humanitüs iactum, interdum loceturfüper Areas; quemadmodüm videre cft in M. Bruto, quiin eam vocem, fub Exitum fuum, prorupit ; Te coluiVirtut cot Rem, a[] tu Nomeninane es. At idem Fundamentum, diuinitus: locatum, firmatur Íempér in Petra. Hic autem Doctrinam de Ambitu Vita, & fimul Doctrinam Generalem de Negotijs; concludi mus. An —— CAPVT 437 De lugmentis Scientiarum » , | v e NISI. PPartitiones Doctrine. de Imperio, /jue Re- pub. omittuntur ; T antàm. Aditus fit , ad Defiderata du; Doctrinam de Profe- rendis Finibus Imperj; c? Doári- nam de luftitià V niuerfali, me de Fonti- bus luris. Z|Enio iam ad Artem Imperij, iue Doctrinam de Repub. Adminiflranda; Sub quà etiàm «| Oeconomica continetur, vt Familia fub Ci- M. ^ : Si. uitate. Yn hác Parte, ficutiam antcà dixi, Si- |. lentium mihiimperaui. Neque tamen prorsüs diffidere | debui, quin poffim de illà fortafsé non imperité auc | inutilitér differere ; vtpote, quilongà Experientià edo- | &us, & pertot Munerum & Honorum Gradus, ad am- liffimum Regni Magiftratum, Fauore Maieflatis tux indulgenüiffimo, 'hullo Merito meo, eue&us fuerim ; eundemque Magiftratum, per Annos Quatuor intc- gros gefferim ; & quod pluris eft, Maieftatis tue Man- datis, & Colloquijs, per Annos octodecim continuos affucuerim ; (Quod etiàm e Süpite aliquo Beliticum cx- culpere potuiffet;) Quique etiàm, inter omnes Artes, plurimum Temporis in Hiftorijs, & Legibus contriue- rim. Qux omnia, non Iactantià ad Pofleros, refero, fed quia ad Literarum Dignitatem - nonnihil pertinere putem, quod Homo quifpiam , ad Literas, potius quam ad aliud quicquam, natus ; & ad Res gerendas, nefcio quo Fato, contra Genium fuum abreptus, ad Ci- uilia tamen Munera, tam honorifica & ardua, fub Rege prudentiffimo, affumptus fuerit. Verüm, fi quid circa Politicam A — n L:srzg Ocravvs. 419 Politicam pofthàc parturiet Ozium meum, erit fortaf;é Proles, aut Abortiua, aut Pofl buma. Interim, nc Scientijs omnibus, iam velud in Subfcllijs fuis collocatis, Sedes hzc tam exccelía omninó vacet, decreui duas tantüm C;- uiilis Scientie poruones, quz ad Jfreama Imperij non per- tinent, fed funt Naturz magis communis, vc Defide- rata, notare ; Earumque, more noftro, Exewpla pro- ponere. Ctm Aries Imperij, tia Officia Politica, comple&tan- tur; Primo, vt Imperium confzruetur ; Secundo, vt Dea- zum efficiatur 42 Florens ; Tertio, vt Amplificetur, Fine[- que eius longis proferantur ; de duobus primis Officijs, maximà ex parte, egregie à nonnullis wactatum et; de Tertio filetur. Illud itaque inter Defíderarareponemus; & More noftro, Exemplum cius proponemus. Eam Do- &rine Partem, Con[ulem Paludatum, fuc Dottrinam de Proferendis Imperij Finibus, nominantes. Exemplum JT ratlatís Summarij de pro- ferendis Finibus. Imperij. ]36: Themiftoclis, fibi ipftapplicatum, inciuile cercé fuit, & inlatum ; fin de alijs, atque in genere, prolatum fuiffet, prudentem fané Obferuationem, & pergrauem Cenfuram; complecti videatur. Rogatus in Conuiuio, vt Cytharam pulíarct, refpondit, Fidibu: fe ne[cire ; ceterum po[Je Oppidum paruum in magnam Ciui. tatem eueberc.. ta certe Verba, ad Senfum Politicum tranílata, Facultates duas, multüm inter fe difcrepantes, inijs, qui Rerum Gubernacula tractant, optimé defcri-- bunt, & diftinguunt;. Etenim, fi Regum Confiliarios, Senatores, aliofque ad Ncgotia publica admotos, qui víquàm fucrunt, attenté intucamur; reperientur pro- fc&ó (licet rariffim&) nonnulli, qui Reggum aut Ciuita- tei € paruis ampla efficere poffint, Fidicines tamen fint valde valdeimperiti: Econtrà autem, Alij quamplurimi, in P1 Cytbara aut Lyr, (hoc eft Aulicis Tricis) miri Ard&- | ccs, qui, rantüm abelt, vt Rempub. amplificare potlint, vt pouüsà Naturà comparati videantur, ad Statum Rei- pub. Beatum & Florentem, labefactandum, & cuerten- dum. Sané, Artesillz degeneres, & praftigiz, quibus Ízpenumeró Confíiliarij, atque Rerum Potentes, & Gratiam apud Principes fuos, & Famam in Vulgus, re- poriant, baud aliud Nomen merentur, quain Peririe cuiufdam Fidicularie; vtpote cun fint Res, magis gra- tz in Prafens, & Artificibus ipfis Ornamento, quam ad Rerumpub. quarü funt Miniftri, Opes, & Amplitudiné, viiles autaccommodz. Occurrent proculdubio &alij Cenfiliarij, atque Reipub. Gubernatores, minim fper- nendi, qui fint Ncgotijs pares, poffintque Res commo- de admiuiftrare, ealque à manifeftis przcipitijs & In- commodis conferuare ; à Virtutetamen iJlà Rerumpub. Ercctrice & Amplificatrice,longointeruallo abfünt. Verüm, qualeícunque demüm fucrint Operarij,con- ijciamus Oculos in Opus ipfürn ; Qualis nimirüm cen- Íeri debeat vera Regnorum. & Rerumpub. Magnitudo, & quibus Arzibu: obtineri poffit: Dignum profecto Argu- mentum, quod Principes perpetuo in Manibus habc- ant, & diligentér meditentur ; Quó nec Vires fuas in maius zx ftimantes, Inceptis fe vanis & nimis arduis im- | plicent ; INecrursüs eafdem plus equo defpicientes, ad Confilia pufillanima & meticulofa, fe demittant. Maguitudo Imperiorum, quoad Molem & Territori- um, Menfurz fubijcitur; quoad Reditus, Calculis. Nu- merus Ciuium,& Capita, Cenfu; Vrbium & Oppido- rum Multitudo & Ámplitudo, Tabulis excipi poffint. Attamen non reperitur inter Ciuilia, Res errori magis obnoxia,quam verum & intrinfecum excipere Valorem, circaPires & Copias Imperij alicuius.Affimilatur Regnum Celorum,non Glandi, aut Nuci alicui grandiori,fed Grano | EN Jj Sinapir, ' | 44.0 "De /Alugmentis Scientiarum, | PN MENNENENUNUNUNNUUMUMME AA ——MÀ —— Lisrg Ocravvs. Sinapisquod inter Grana eft minimum; quod tamen ba- bearjaterim, iatra Íe, Proprietàtem quancam, & Spiri- tuminnatam, quo fe & citiüs atcollar, & latius diftun- dat: Eodem modo, ibuenire eft Regna & Status, Am- bitu quidem & Regionum Tra&u, valdé ampla ; quc ramen ad Fises celteris. proferendos, aut latius impe- randum, funt minüs apta ; Alia contrà, Dimenfione fatis exigua, quz tamen Pafes, in quibus maxima Mo- parchiz inzdificentur, effe poffint. 1. Vibes munitz;, plena Armamentária, Equorüm Propagines generofz, Currus armati, Elephanti, Machi- nz atque Tormenta Bellica omnigeria, & fimilia ; funt certe ifta vniuerfa nihil aliud, quam Ouis induta Pelle leoninà; Nifi Gens ipía, Strpe fuà, & Ingenio, fitforris, & Militaris. Imo, nec Numerus ipfe Copiarum multüm iuuat, vbi Milites imbelles funt & ignaui:. Recte enim Virgilius ; Lupus numerum. Pecorum noi curat, Exerci- tus Perfarum in Campis Arbcl, Oculis Macedonum, tanquàm vatum Hominum Pelagus, fubijciebatur; adeo vt Duces Alexandri, nonnihil ipfo Spe&taculo per- culfi, Regem interpellarent, atque vc No&tü prelium committeret, ci Auctores erant : Quibus ille, No/o (in- quit) /affurari Victoriam. Ea auterh. etiàmi Opinione fuit facilior. Tigranes Armeriius, caflrametatüs in quo- dari Colle, cum Exercitu Quadringentorum Millium, cüm Ípe&aret Áciem Romanorum, quz quatuordc- cim Millia non exceffit, contra fe tendentem, in Dicte- rio illo fuo fibi complacuit; Ecce (inquit) Homzzum, pro Legatione, nimio plut quam oportet, bro pugna, longe sinis. Eofdem tamen, priufauám occubuiffet Sol, fa- tis multos, ad illum infinicà flrage profligandum, exper- tus eft. Innumera fant Exempla, quam fit Multitudinis cum Fortitudinecongreffusimpar. Primo igitur pro re certiffimà & explorauffimà decernatur, & flatuatur, quod Caput omnium, quz a ian Regni L aut 441 A4 | Princeps aut Status, cuius Subdii Nauui & Indigenz, "De Zugmentis Scientiarum.» aut flarüs fpe&tent, fir, vt Populus ipfe fit Stirpe & Inge- nio bellicofus. Atque illud magis tritum quam verum, quod Nerui Belli fint Pecunia ; fidefint Nerui Lacerto-.- rum in Gente molli & effoeminatà. Reété enim Croeío oftentanti Aurum refpondit Solon ; 4 f quis (0. Rex) evenerit, qui meliu quam iu Ferrum geflet, illi profecto, ro- twm. boc cedet Aurum. Quare, quicunque is tandem fit non fint Ànimofi & Militares, Potentiam fuam admo- dàm fobri? zftimet : Atque econtrà, Principes, qui do- minantur in Gentes Ánimofas & Martias, nórint illi fa- tis Vires fuas, fifibialiàs non defint. Quod attiner ad Copias Mercenarias ( quod folet adhiberi Remedium cüm Copie Natiue defint) plena funt omnia Exemplis; quibusliquidó patet, quod quicunque $7arv illis inni- tetur, poterit fortafse Pennas, ad tempus breue, Nido maiores extendere, fed defluent illa paulo poft. à. Beuedittio Iuda, & IfJacharis, in vnum nunquàm conuenient : Nimirüm, vteadem Tribus aut Gens, fit fimul, & Leoni Catulus, & Afnut procumbens inter Sar- cias, Neque vnquàm fiet, vt Populus Tributis oppref- fus, fortis exiftat & Bellicofus. Verum eft, Collationes publico confenfu fa&as, minüs Animos Subditorum dcijcere, & deprimere, quam quz ex Imperio mero in- dicuntur. Id quodliquidó videre cfl, in Tributi Ger- sanie Inferioris, quas Excifat vocant; Atque aliquà cx patte, ini ijs, quz S45fidia nominantur apud 4glos. Etenim notandum eft, Sermonem iam inflitui, de Ani- mis Hominum, non de Opibus. Tributa autem, qu& ex confenfu conferuntur, & quz ex Imperio imponun- tur, etfi eadem Res fint, quoad Opes exhauriendas, va- rié tamen omninó Ánimos Subditorum afficiunt. Sta- tuatur igitur & hoc, Populutz Tributis grauatum,idonc- um ad Imperandum, non effe. 3. Afpirantibus ad Magnitudinem Regnis & Statibus, M prorsus LiGisrzs Qoravvs. prorsüs cauendum, ne Nobiles & Parricij , atque (quos vocamus) Genzerof, maiorem in modum multiplicen- tur. Hoc enim eó Rem deducit, vcP/e/; Regni (it hu- milis &abiecta; & nihil aliud fere quam Nobilium Mancipia & Operarij. Simile quiddam fieri videmus in Syluis czduis ; in quibus, fimaior, quam par cíL, Cau- dicum, fiuc Arborum maiorum relinquatur Numerus, non renafcetur Sylua fincera, & pura ; fed maior Pars in Vepres & Dumos degenerabit : Eodem: modo, in Nationibu, vbi numerofior iufto eft Nobilitas, erit Plebs vilis & ignaua; atque có demum rcs redibit, vt nec Centefimum quodque Caput, fit, ad Galeam portan- dam, idoneum : Praertim fi Peditatum fpestcs ;. qui Exercitüs plerunque cft Robur precipuum ; Vndc fuc- cedet magna Populatio, Virescexigux. Nufquàm Gen- tium , hoc quod dico, luculentius comprobatum cft, quam Exemplis Anglie & Galliz; Quarum Anglia, quamuis Territorio, & Numero Incolarum, longé in. Ícrior, potiores tamen Partes feré fempér in Bellis obti. nuit ; Hancipíam ob Cauffam, quod apud Anglos, Co. loni, & inferioris Ordinis Homines, Militix habile: fint, Ruftici Galliz non itém.. Quiin re, mirabili quà. dam & profundà prudentià excogitatum efl, ab Henri- «o Septimo Angliz Rege (Id quod in Vite eiu Hifloria fufiüs tra&tauimus) vt Przdia minora, atque Domus Agricolationis inftituerentur, qux habeant certum, eumque mediocrem Agri Modum annexumqui diflra. hinon poffit ; co fine, vtad Victum liberaliorem fuffi- | ciat; Vtque Agricultura ab ijs exerceretur, qui Domini | fuerint Fundi, aut faltém vfufru&uarij, non Condudti- | tij aut Mercenarij. Nam ita demüm Characterem il- | lum, quo AntiquamlItaliam infigniuit Virgilius, merc- | bitur Regioaliqua ; S Terra potens Armisatque cobere G]eba. Neque praxercunda cft illa Pars Populi (quz Anglia LIZ fere 443 —— FR TIE —- 4De Zlugmentis Scientiarum.» feré eft peculiaris , nec alibi (quod fcio) in vfu, nifi forté apud Polonos) Famuli fcilicet Nobiliws: Huius enim Generis, etiàm Inferiores, quoad Peditatum, A- gticolis ipfis minimé cedunt. Quare certiflimun elt, quod Maguificentia, & Splendor ille Hofpitalis, atque Famulitia, & veluti Satellitia ampla, qux in more funt a»ud Nobiles & Generofos in Anglià, ad Potentiam Militarem apprime conducant; vbi contrà, Nobilium obícuta, & magis priuata, & in fereducta Vita ratio, Copias Militares minuit. 4. Danda eft omninó opera, vt Arbor ifta Monzar- chiz, qualis fuit Nebuchadnezzaris, Truncum habeat fa- tis amplum,& robuflum, ad Ramosíuos & Frondes [uffen- tandos : Hoc eft, vc Nurflecus Indigenarum, ad Subditos extraneos cohibendos, fatis fuperquefüfficiat. Illi igicur Stam, ad Imperi; Magnitudinem. bene comparati funt; qui Iu: Ciuitairs, facile & libenter largiuntur. * Vana fi- quidem fuerit Opiriió; poffe Manipulum Hominum, vtcunque Animis & Confilio excellant, Regiones ni- tio plus amplas & 'Spatiofas, Imperij Iugo cohibere &frznare. ld ad témpus forrafsé. facere poffint, fed Diuturnitatem hzc Res non aflequitur. Spartam? parci fuerunr,& difficiles in cooptandis nouis Ciuibus. Vnde, donec intra paruos Limites dominati funt, Res eorum firmx fuerunt, & Stabiles: At poftquàm Limites fuos coepiffent proferre, & latiüs dominari, quam vt Stirps Spartanorum, Turbam Exterorum; Imperio commodé coercere poffet, Potentia eorum fübitó corruit. Nulla vnquàmRefpub. Sinus fuos, ad nouos Ciues recipien- dos, ram profusélaxauit, quam Refpub. Romana. Itaque par erat, Inftituto tam prudenti, Fortuna ; cüm in 1m- perium toto Orbe ampliffimum fuccreuerint.. Moris apud eos erat, Ju Ciuitatis prompte elargiri; Idque in fupremo gtadu : Hoc eft, non folüm Iw Commerce, Ins Connubi, Tus H ereditatir; verum etiàm Iu Suffragij, & Iw ———— — — LiseR Ocravvs. Ius Petiliontr, (ue Honorum : Hocque rursüs, non fia- gulistantum Perfonis, fed totis Familijs, imo Ciuitari- bus, & nonnunquàm integris Nationibus commu- nicàrunt. Hüc adde Confuetudinem deducendi Colo- niás, quibus Romana Stirpes in Solum exterum traní- plantabantur. Quz. duo Iaflituta, fi fimul componas, dices profe&tó, non Remanos fe diffudiffe fuper Vni- uerum Oibem ; fed contrà, Orbem vniuerfum fe dif fudiffe füper Romanos : Quz fecuriflima profereadi Imperij cft Ratio. Subit mirari fxpiüs Imperium Hifpa- norum ; quod am paucis Indigenis, tot Regna & Pro- uincias amplexari & frenare poffit. Ac certe, Hifpanix ipfe, pro Arboris ftemmatefatis grandi baberi debent; cüm longé ampliorem contineant Regionum Tra- &um, quam Romz aut Sparte, fub Initijs fuis, conti- gerat. Porró, quanquàm Iw: Ciuitatis , fatis parce fo- leant. Hifpani impertire, quod proximum tamen eft, faciunt ; Quippe, qui Cuiufcunque Nationis Homines, ad Militiam fuam ordinariam, promifcué admittant. Quinetiàm, fummum Belli Imperium, haud rar, ad Duces Natione non Hifpanos deferunt. | Attamen & illam ipfam, videntur, non ita pridem, Izdzgenaruim Pau- citatem fenfiffe,eique fuccutrere cupijíe ; vt ex Pragma- ticá Sanction hoc Anno Promulgatà, cernere eft. . Certiffimum eft, Artes Mecbanicas Sedentarias,quae non fub Dio, fed fub "Te&to exercentur; Atque Mau- feéturas delicatas (qug Digitum podüs quam Brachium requirunt ) fuà naturà Militaribus Animis effe contra- rias. In vniuerfum, Populi Bellicofi feriari gaudent ; & Pericula quam Labores minüs exhorrenr. Atque in hoc Ingenio fuo,non funtadmodiim reprimendi,i Animos ipforum in Vigorc conferuare, cordi nobis fit. Mágno itaque Ádiumento, Spartz, Athenis, Romz, alijfque Antiquis Rebufpub. fuit, quod habuerint non ngezwos, fed Serzos plerunque, quorum Laboribus iftiufmodi Opificia 44.6 "De /fugmentis Scientiarum, Opificia expediebantur. Verüm Mancipiorum vfus, poít Legem Chriftianam receptam, maximà ex parte, abijrin Defuetudinem. Huic vero Rei proximum eft, vt Artes ifle, Alienigenis tantüm permittantur , qui proprercà alliciendi , aut faltém facilé recipiendi funt. Natiuorum autem Plebs ex tribus Generibus Hominum conflare debet ; Nempe, ex Agricolis ; Famuli ingenuis ; & Artificibiu, quorum Opera Robur & Lacertos viriles poftulant ; Cuiufmodi funt Fabri Ferrari, Lapidarj, Lignarg, & fimiles; Nonannumerando M/itiam De- fcriptam. 6. Ante omnia, ad Imperij Magnitudinem confert, vt Gens aliqua, Armorum fIudium profiteatur , tanquàm Decus fuum, & Inflitutum vitz primarium, & in prz- cipuo Honore habitum. Quz enim à nobis adhuc di- &a funt, ad Habilitates tantum erga Arma fpcctant; Quorsüm autem Habilitas, fi non Rei ipfiincumbitur, vt producaturin Actum ? Romulu (vc narrant, aut fin- gunt) poftquàm 6 viuis excefferat, illud Ciuibus fuis le- gauit, vt ante omnia Rem Militarem colerent, vnde in Caput Orbis Terrarum Vrbs eorum infurgeret: Im- peru Spartani Fabrica vniuería, (non nimis prudentér quidem, fed diligentér tamen) adillum Finem & Sco- | pum, compofita eft & conflru&a, vt Ciucs fui Ecllige- ratoreseffent.. Perfarum & Macedonum, idem erat Infti- tutum, fed non tam conftansaut diuturnum. | Britanni, Galli, Germani Gotbi Saxones, Normanui,& nonnulli alij, etiàm ad Tempus Armisfeprzcipué dediderunt. Turce idem Inftitutum, Lege-fuà haud paululàm extimulati, hodié retinent, fed Magnà cum Militia: (ux (vt nunc eft. declinatione. In Europ Chriftianá,Gens qua illud adhuc retinet & profitetur, foli funt Hifpas. Verüm Res cft, tam liquida, & manifefta, vnumquemque in co proficere maximéjin quo plurimüm impendit ftudij, vt Verbis non indigeat. Satis fit innuiffe,defperandum omnino Listes Ocravvs. omnino alicui INat oni cffe, qux non ex Profeffo Arma & Militiam colat, i jfque przcipué ftudeat & incumbat, fibi veluti vlrró obucaturam, infignem aliquam Imperij Magnitudinem : Contrà autem, certiffimum effe Tem- poris Oraculum, Nationes illas, quz in Armorum Pro- feflione & Srudijs diutis permanfcrint (Id quod Ro- mani, Turczque, potiflimüm fecere) miros in Imperio amplificando facere Progreffus.. Quin & ille, quz Bel- licà Glorià, per vnius taatummodó Seculi Spatium Boruere ; inde tamen, vnico illo Seculo, eam Imperij Amplitudinem affecutz funt, quam longo poft Tem- pore, etiàm remifsà illà Armorum Difciplinà, retinu- crunt. «73. Pracepto precedenti affine. eft; Vt. Stati quis vratur eiufmodi Legibu & Confuetudinibut, qua: iuítas illi Cauffas, aut faltém Pratextus, Arma capeffendi, can- quàm in promptu miniftrent. Etenim, ea eft infita Ani- mis Hominum ITuftitiz Apprchenfio, vt Bellum (quod tot fequuntur Calamirates) nifi grauem ob Caulfam, faltém fpeciofam, inferreabítineant. Turcis praftó cft Ícmpér, & ad nutum, Belli Cauffa ; Propagario fcilicet Legis & Scétz fux. Romani, quanquàm pro magno decore Imperatoribus apud eos fuerit, f1 Fine; Imperij ipforum protuliffent, tamen ob hanc folam Cauffam, vt . Fines proferrentur, nanquàm Bella fufceperunt.. Afpi- ranti igitur ad Imperium Nationi, illud in more fit; Vt Senfum habeat cviuidum & aerem, Iniurie alicuius, vel . Subditis fuis Limitaneis, vel Mercaroribus, vel publicis Miniftris, illatz ; nequeà primà prouocatione diuriir: torpeat, aurtardet, kém, Prompta fit & alacriz, ad Aux- ilia mittenda Socijs futs,& Faderatir: d quod perpetuum cratapud Romanos: Adeo vrfiforté in populum Foede- ratá, cui etiàm cum alijs Foedus Defenfiuüintercederer, Hoftilis Impreffio facta effet;atque ille à plurimis fuppe- tias peteret; Romani omnium primi fempér TOIT ' neficij 447 De Zugmentis Scientiarum.» neficij Decus,nemini przripiendum relinquentes.Quod vcró attinet ad Bella, antiquis T'emporibus, propter Statum Conformitatem quandam, aut Correfpondentiam tacitain, geíta, non video in quo Iure illa fundata fint. Talia fuerunt Bella, quz à Romanis fufcepta crant, ad Graciam in Libertatem vindicandam : Talia àLacedz- monijs & Athenienfibus, ad conftituendas, aut cuer-- tendas Democratias, & Oligarchias: Talia quandoque illata funt à Rebusbup. aut Principibus, fub praetextu, Subditosalienos protegendi, & à Tyrannide liberandi. Ad rem prafentem fuffciat , vt illud decernatur ; Non effe expe&tandam, Statu alicui, Imperij Amplitudinem, nifiad quamuis Occafionem iuítam fe Armandi, proti- nüs expergifcatur. ' 8. Nullum omnino Corpuw, fiue fic illud Naturale; | fiue Politicum, abfque Exercitatione, Sanitat£ luam tueri queat. Regno autem, aut Reipub. iuftum atque ho-.| norificum Bellum loco falubris Exercitationis eft. Bel- lum Ciuileprofe&o inftar. Caloris Febrilis eft; At Bel- | lum Externuminftar Caloris ex Motu, qui Valctudini inprimis conducit. Ex Pace enim defide atque torpente, & emolliuntur Animi, & corrumpuntur Mores. Sed vtcunquc Res fe habeat quatenus ad alicuius Statüs Fe- licitatem, Magnitudinis proculdubio interefb, vt quafi fempérin Armis fit. Atque Exercitus Veteranus, perpe- | tuó tanquàm füb Vexillis habitus, etfi Res fir, magni roculdubió Sumprüs & Impeníz ; Attamen eiuf- modi eft, vt Statui alicui, quafi Arbitriur. Rerum in- ter Vicinos, aut faltém plurimum Exiftimationis ad omnia conferat. Id quod infignitér cernere eft in Hif- panis, qui iam per Ánnos centum & Viginti, Exercirum Veteranum, ad aliquas Partes, licet non fempér ad caf- dem, aluerunt. 9. Mart: Dominium, Monatchiz quzdam Epitome eft. Cicero,de Pompeij contra Czfarem Apparatu,fcri- ens ^r LlLisrzR Oecravvs. 44-9 bens ad Atticum ; Confrlium (1nquit) Pompei, plane Tbe- | mifLocleum efl ; putat enim, qui Maripotitur, eum Rerum | potiri. Atque Czcfarem Pompeius, proculdubio delat* faffer,& atcriuilfet, nifi inaoi fiducià inflatus, ab illo In- | coepto deftiüifler.. Pra Naualia, quanü fucrint Mo- menti, ex multis Exemplis patet. Pugzaad Actium Orbis Imperium determinauit. Pugga ad I»e[ulas Curfolares, Circuliim in Naribut Turca pofiit. Multoties certe cuc- nit, vc Victoriz Nauales, Finem Summe Belli attule- rint ; Scd hocfa&um eft, càm Alex huiufmodi Prali- orum, totius Belli Fortuna commiffa eft. Illud niinimé dubium, quod qui Mari; potitur Dominio, in magnà Libertate avit, & tantum, quanttüm velir, de Bello fu- mere poteft: Vbi contrà, qui Terreftribus Copijs eft fuperior, nibilominüs plurimis Anguftijs confli&tatur. At hodié, atque apudnos Europaos, fi vnquàm, aut vípiam, Potentia Nanalit (qu& quidem huic Regno Bri- iamis in Dotem ceffit) fummi, ad Rerum Fáfüigia, Mo- menti eft ; tum quia pleraque Europz: Regna Mcditcr- ranea fimpliciter non funt, Íed maximà ex Parte Mari cincta ; tum etiàm, quia Vtriufque Indiz -Thefauri & Opes, Jmperio Maris, veluti. Acceflorium quiddam, &illanryss seo. vint», oy (5 ; . . xo. Bella Moderna, velat in Tenebrrs gef]a, cenferi pof- funt, prz Glorià & Decore vario, qux in Homines Mi- litares, prifcis temporibus, à Rebus Bellicis, refilire fo- lebant. Habemus hodie, fortafsé ad Animos facien- dos, Ordines quofdam honorificos Militiz ; qui camen iam facti funt & Armis & Togz communes: Eriàm in Scutis Gentilitis Stemmata: nonnulla habemus: Infu- per, Hofpitia quedam Publica Militibus Emeritis & Mu- tilaris deftinata, & huiufmodi. Verüim, apud Veteres, in Locis, vbi Victoriz partz funt, extructa Trop^«a ; Laudationes Funebres , & Monumenta Magnifrca Occum- bentium in. Bello ; Corona Ciuice, Militares, fingulis con- Mmm ceítz; /De Augmentis Scientiarum. ceffz: ; Nomen ipfum I,mperatoris, quod pofteà Reges maximià Belli Ducibus mutuati func; Redeuntium Du- cum, Bellis profperé confectis, celebres Triumphi ; Dona- tiutatque Largitiones ingentes inMilites,fub Exercituum. Dimiflionem : Hzc (inquam) tot & tanta fuerunt, & tam infigni Splendorecorufcantia, vt Pe&toribus Mor- talium, etiàm maxime cong]aciatis, Iyniculos fubderc, cáquead Bellum inflammare potuerint. Ante omnia ve- ro, Mos ille Triuwmpbandi, apud Romanos, non Rcs erat. cx Pompá, auc Spectaculum quoddam inane, fed inter Prudenuffima plané Nobiliflimaque Inftituta. nume- randus : Vtpote, qui in fe hzc tria haberet ; Ducum De- cut & Gloriam; 4Erarij ex Spolijs. Locupletationem ; & Donatiua Militum, Nerüm Honor. Triumphi, fortafse Monarchijs non competit, przterqüàm in Perfonis Re- gis ipfius, aut. Filiorum. Regtr ; Quod. ctiàm, tempori- bus Imperatorum, Roma obtinuit; Qui Honorem iplum Triumphi, fibi & Filijs füis, de Bellis, quz pre- Íentes ipfi.confecerant,. tanquàm peculiarem refcruà- tunt: Veffimentaautem folummodo, & Infgenia Trium- phalia, alijs Ducibus indulferunr. : » Verüm, vt Sermones. hos claudaniis ; Nemo cft (vc teftatur Sacra Scriptura ) qui füllieité. cogitando, potef£ dpponere ad Staturam fuam, Cubitum comun ; Yn. pufillo | falicet Corporis Humani Modulo: Ceterüm, in mag- | nà Regnorum & Rerumpub. Fabricà, Imperium ampli- | ficare & Fines proferre, Reges penes & Dominantes eft... Nam. prudentér introducendo: Leges ; Inftituta, | & Confuctudines, quales iam propofuimus; & alias-his fimiles, Poftetis, & Seculis futuris, Maguitudinit Scmen-: tem fecerint. Verümifta Confilia apud Principes raro tractantur, fed Res Fortuna plerunque committitur.: Acque hzc habuim" quz de Proferendis Impery Finibus, in przfentià occurrunt, Verüm quorsum ifta Commen. |. tatio; Lisrn Ocravvs. tatio ; cum Mozarchia Romana, futura fit inter Munda- nas ( vt creditur) vltima » Nifi quod nobis Inftituto no- ftro fidis, neque vfpiàm de Vià declinantibus (quando- quidém Ampl;fcatio Imperij, fuerit intet Officia via Poli- tices, tertium ) illud omninó pratermittere, non licuc- ri. Reflatiam Dofideratum alterum, ex ijs, qua pofui- mus, duobus, Nimirüm, de Zwf/itiá Vuiuer(ali, fuc de Fontibus Iurtr.—— - Quide Eegibu: fcripferunt, omnes vel tanquàm Phi- lofophi; vel tanquàm Iurifconfülti, Argumentum il- lud tractauerunt. Atque Philofophi proponunt mul- ta, di&u pulchra, fedab vfu remota. Turiíconfulti au- tem, fux: quifque Patriz Legum, vel etiim. Romana- rum, aut Pontificiarum, Placitis obnoxij & addicti, Iu- dicio fincero non vtuntur; fed tanquàm é Vincu- lis fermocinantur. Certé Cognitio illa ad Viros Ci- uiles proprié fpetat; qui optimé nórunt, quid ferat "Societas humana, quid Salus Populi, quid ZEqui- tas Naturalis, quid Gentium Mores, quid Rerumpub. Formz diucrfz : Idcóque poffint de Legibus, ex Prin- cipijs & Przceptis, tam. /Equiratis Naturalis, quam Politices, decernere. Quamobrém id nunc agatur, vt Fontes Iuflitie, 8c Viilitatis. Publice, petantur; & in fingulis Itiris Partibus, Character quidam & Idea Iuffi exhibeatur; ad quam Particulàtium Regnorum & Re- rumpub. Leges, probare, atque inde Ernendationcm moliri, quifque, cui hoc cordi erit & curz, poflit. Hu- ius igitur rei, more noftro, Exemplwm, in cono. Titülo, proponemus. Mmm Z Exemplum 451 452 "De /lugmentis Scientiarum.» Exemplum ratfatus de fuflitia "Üniuer[ali, fiue de Fontibus Iuris, in vno Titulo, pet. Aphorifmos. PROOEMI V M. AprnuoRisMvs I N. Societate Ciuili, aut Lex, aut Vis valet. Eff autem i3 Vis quedam Legem fimulans ; 49" Lex nonnulla magir. vim fapiens, quam. /Equitatem Iuris. Triplex eff igitur Iniuflitiz Fons; Vis mera; Illaqueatio malitiofa pr«- | textu Legis ; Q9 Acerbitasapfruw Legis. p. AÁPHORISMVS 2. Firmamentum Yaris Priuati zale efJ. Qui. Iniuriam. fa cit, Re, cotilitatem, aut Voluptatem, capit, Exemplo, Peri- culum. Cateri, cvtilitatis aut Voluptate illis, participes nom fitt, fed Exemplum ad f2 pertinere putant. Itaque facile coeunt in Conf[enfum, eot caucatur fibi perLeges ; ne Iniu- ria per *vices àd fingulüs redeant. QUod ff ex Ratione Tem- | porum, 4&9 Communione Culbe, id eueniat, evt pluribus Q9 (Potentioribus,per Legem aliquam, Periculum creeturquam caueatur, Factio foluit Legem ; $uod (7 fepe fet..." ÁPHORISMVS, 5. . 4t Ius Priuatum, fa Tutela Turis. Publici, later. Lex | enim cauet. Ciuibus, Magiflratu Legibus. Magiffratuum | autem Auctoritas pendet ex Maie[Tate Imperij, 4^ Fabricd. Politi«, t$ Legibus Fundamentalibus. Quare, fi ex ill4 | parte Sanitas fuerit, 49 vella Con[litutio, Leges erumt in |. bono V fi , fn mimis, parium inis Prafidi, erit. ÁPHORISMVs 4. Neque tamen Yus Publicum 24 boc zantion fpectat, evt | addatur tanquam CufTos Yari priuato, ze allud cotoletur ; at- que vt ce]Jemt Iniurie; Sed extenditur etiam ad Religionem, m-—-————— —— A A— ——á——— Aa Maa aas alitis MAM——À———— — Liszg Ocravvs. C Armas Difciplinamg7 Ornamentas2 O pes, denique ad omnia circa Bene Effe Cuuitatrs. ES PHORISMVS ;. Finis egi «7 Scopus, quem Leges intueri, atque ad quem, uffiones 7 Sanciones fuas, dirigere debent, non alius eff quam evt Ciues felicitér degant.1d fiet, Jf Pietate d? Reli- gione rect à in[Eituti ; Moribus boneffi , Armis aduerfus Ho- Jfes Externos tuti; Legum auxilio aduer [us S editiones 43 priuatas Iniurias muniti , Imperio 49 Magiflratibus ob[c- quentes ; Copijs «2 Opibus. locupletes. 49 florentes fuerit. Harum autem Rerum Inflyumenta d? Nerui funt Leges. APHORISMVYS 6.. Atque bunc Finem Optime Leges affequuntur, Plurime .everb ip[arum aberrant, Leges enim, mirum in modum, C9 maximo internallo, inter (e. differunt ; Vt. Alie excellant ; "lie mediocritét fe habeant ; Alie prorsus vitiofz fini. Diétabimu igitur pro Indici noftri Modulo, qua[dam tan- quàm Legum Leges; Ex quibu Informatio peti poffztquid dn fguliz Legibus, bene aut iem aut con[Li- duinfií. c t AR HÜON IC MS 7. ! g Mes cverb ad Corpus ipftiuin Legum Báriculiri um deueniamu ; per[lringemus paucte, Virtutes UJ Dig- | nitates Legumin geuere. Lex bona cenferi poffit, qua Jit ! Intimationc certa; Precepto iufta ; Executione com- moda ; Cum Formá Poliux congrua ; q Gencrans Vir- turem in Subditis. ETIAIT T De Prima Dignitate Legum , vt fintcertz. APHORISMYS & Li tantum intcreJP vt certa fit, «ot ab[que boc nec Iu- Ra effe poffit. Si enim incertam Vocem det Tuba, quis 454- "De Zugmentis Scientiarum.» quis fe parabit ad Bellum ? Similiter, fi incertam cvocem det Lex, quis (e parabit ad. Parendum? «vt moneat igitur - oportet, priu[quam feriat. Etiàm illud recte pofitum e2 ; Optimam effe Legem,qua minimum relinquit Arbitrio Iudicis: 12 quod Certitudo eiw praefat. - APHÓRISMVS 9. Duplex Legum Incertitudo : Z/tera , bi Lex nulla prafcribitur ; Altera, cvbiambigua 9 obfcura. Itaque de Cafibus omiffis à Lege, primo dicendum eff ; cvt inis etiàm inueniatur aliqua Norma Certitudinis. De Cafibus omifsisà Lege. ÁPHORISMVS IO. A Nes Prudentiz Humanz , Cafüs omnes , quos Tempus reperit, non pote[] capere. Non rarà itaque fe offendunt Cafus Omiffit? Noui. — In huiufmodi Cafibus, triplex adhibetur Remedium, fime Supplementum ; "yel per Proceffam ad Similia mel per vfum Exemplorum,licet in Legem non coaluerifit ; »e/ per Iurifdictiones, qua ftatuunt ex Arbitrio boni Virit? feewsdum Difcretionem fanam ; fiue ille Cutie fuerint Przevorix, fiue Cenforiz. De Proceffu ad Similia, & Exten- fionibus Legum. ÁPHORISMVS 1I. | N Cafibus omitfis, deducenda ef? NormaLegis à fimi- libus; fed caute cum Tudicio.Circa quod [eruanda [unt Regule fequentes. Ratio prolifica, Confuetudo fterilis efto, nec generet cafüs. tque quod conira Rationem Iuris eceptumefL, vel etiàm «obi Ratio eiu eff. obfcura, tton trabendum eft ad Con[equentiam. ÁPHORISMVS I2. — Bonum publicum infigne, rapit ad fe Cafus omiffos. Quamobrem, XL ——— Lisrzg Occravvs. Quamobrem, quando Lex aliqua, Reipub. Commoda notabi- liter, C maiorem in nodum intuetur gz procurat, Interp re. tazio eius Exrenfiua e/o, $7. Amplians. ÁPHORISMVS Ig. Durtum e[I torquere Leges, ad boc eot torqueant Hoini- nes. .Non placet igitur extendi Legcs peenales , multo . minüs Capizales, ad Delicta noua. Quo2 fe Crzzzen vetus ferit, 97. Legibus sotum ; fed. Profecutio eius incidat in Ca[um nouum, à Legibus non prouifum; omniu recedatur à placitis Iurir, potius quamus delicta mageant impunita. APHORISMYVS. I4. In Statutis, que Ius Commune(prafertisa circa eaque ! frequenter incidunt 09 din coaluerunt ) planc abrogant, non placet, procedi per. Similitudinem ad. Cafus Omiffos. ! Quando enim Refpub.totà Lege diu caruerit ; idque in Ca- fibus exprellis ; parum periculi efl, fr cil us OmiíTt expe- &ent Remedium à Statuto Nouo. y vt ; vj ^ — ApHomnrsMYS us (o Statuta, que tnanife(]o Temporis Leges füere, atque ex ! Occafionibut Reipub. tunc innale[tentibustate, mutatá va- ! tione Temporum, (atte babent, fi [e in proprijs Cafibus [ufline- re poftint ; Prpo[ferum autem e[[et, fi ad Calus Omiffos, ! vliosodo traberentur. — : APHORISMYVS I6. |— Confequentie non e[E Confequentia : [ed frfHi debet Exten- fio intra Cafus proximos. Alioqui. labetttr paulatim ad Diffimilia ; Et magit valebunt Acumina Ingeniorum, quam |! Auctoritates Legum. | AÁPHORISMVS I7. |o Inlegibusc? Statutisbrewiori Stili, Extenfiofacien- dae[l liberius. At im illus, que funt. Enumeratiua Cafuum Particularium, cautits. Nam-«vt Exceptio frrmat viuLc- gis, in C afibut non Exceptis ità Enwneratio infirmat eam, in Cafibus son Enumeratis. i ! AÁPHORISMVS 455 456 De Zlugmenti Scientiarum.» ÁPHORISMVS 18. Statutum Explanatorium claudit Riuos Statuti prioris; nec recipitur po[Lea Exteníio im alterutro Statuto. Neque enim ftcienda efl Supex-Extenfio à Iudice ; vbi femel cepit. fieri Extenfio 4 Lege. * ÁPHORISMVS I9. Solennitas Verborum, 4? A&torum, stor recipit Ex-- tenfionem ad Similia. Perdit enim Naturam Solenmis, quod tranfit à More ad Arbitrium : Et. Introduétio nouo- rum, corrumpit Maie[latem veterum. ÁPHORISMVS 20. Procliuis ef] Extenfio Legis ad Cafus Pofl-natos ; qui in Rerum Natura non fuerunt tempore Legis lata. Vbi enim Cafus exprimi nom poterat, quia tunc nullus erat , Cafus Omiffus /abetur pro WA Jf familis fuerit Ratio. Atque de Extenfionibus Legum, in Cafibus Omiffis, hac dicta fint: Nunc de vfu Exemplorüm dicendum. . DeExemplis, & vfu eorum: "C APHORISMVS 2r : VE Exemplis Zam dicendum e[P, ex quibus Yus baurien- dum fit, cobi Lex deficit. Atque de Confuetudine, que Legis Species eff 5 deque Exemplis , que per frequentem cyfuma, in Con[aetudinem tranfrerumt, tanquam Legem taci- tam; fuo loco dicemu. Nunc autem de Excmplis loquimur; qua raro 4 fparsiminterueniunt ,nec in Legis cvim coalue- runt ; quando, qua cautione, Norma Yaris ab zpfs peten- da ftt,cium Lex deficiat. ÁPHORISMVS 22. Exempla 4 Temporibus Bonis 49 Moderatts petenda funt; non T'yrasnicis, aut Fattiofis, aut Diffolutis. Huiu[inodi Exempla Tempori Partw [puri funt magis nocent quam docent. ÁPHORISMVS ET AUT M ciem Lists Ocmvavvs 457 ÀÁPHORISMVS 23. In Eieni plis, Recentiora babenda funt pro Tutioribur. Qtod enim paulo anté faétum eff, cunde nullum fit (zcuttum Incommodum, quidni iterum repetatur * Sed tamen minus babent Auctoritatis Recentia. Et forte Res in melius ye- flitui opa fit, Recentia Exempla magzr Seculum. fuum (a. | piunt, quam rectam Rationem. ÁPHORISMVS 24. Ar Vetüftiora Exempla, eau, 42? cum Delect récipi- enda: Decur[iu Jiquidém ZEiatie thiilia mWiat; ct quod tempore videatur antiquum, id perturbatione, S Inconfor- mitate ad Pre[entia, fft plage nouum. Medij itaque Tem- sporis Exempla fustoprima, veletiàm talis T émpotis, quod cum Tempote currente p/wrimibi conueniat; quod aliquan do preflat Tempus Remorius, fhagir quam in Proximo. Intra Fines Exempli, «vel tita etii, 3.cobibeto, fec illos vllo modo excedito. Vbi enim non Norma Legis, omnia quafi pro SufpeGtis habena fun. Itaque vi in Qb- Ícuris, minimumfequitor. os APHORISMYS:26. Cauendum ab Exemplorum Fragmentis &9 Compen- dijs: atque integrum Exemplum, Q2 eoniuer[us eiui Pro. ce[fus introfpiciendus. .Si enim inciuile frt, nifi t0t4 Lege - perfpetta, de Parte eiu, iudicare, milio magi Joc cvalere debet in Exemplis; $ue tcitite fint cosás, nift cvalde quadrent. ÀTIHORÍSMYS 27. In Exemplis plurimum iniéreft per quas Manw tranfee- rint, G2 tran[atta fnt. Si enim apud Scribas tantum, 47 Miniffto: Iuftitiz, ex Curfu Curiz; abfque Notitià man;- feflà Superiorum, obtinuerint ; Aut etiàm apud Errorum Magiftram Populum ; conculcanda funt, 47 parui facien- da. Sin apud Senatores,aut Iudices, aut Curias Principa- E Nun - les, "De Zugmentis Scientiarum.» ! les, itafüb oculis pofta fuerint, vt nece]Je fuerit illa, Appro- batione Indicum, [altem tacità, munita fuilTe, plus Dignati- onis babent. | ÁPHORISMVS 28. Exemplis;que publicata fuerint, cotcunque minis fue- rint in cofu, cum tamen Sermonibu, €2 Difceptationibus Hominum, agitatad? cventilata extiterint, plus Auctorita- | tic tribuendum. Qua cveró inScerinijs 2 Archiuis man[e- | runt, tanquàm fepulta, Q7 palàm in. Obliuionem tranfierunt, mimis. Exempla emim, ficut. Aqua, in Profluente fanif- fima. | , | APHORISMVS 29. Exempla, qt ad Leges fpectant, non placet ab Hiftori-, cis peti ; fed ab ACtis publicis, «7 Traditionibus diligen- tioribus. 'erfatur enim. Infelicitas quedam inter Hiftori- cos vel optimos, cot Legibus, d. Actis Tudicialibus, &tos fatis immorentur 5 Aut f forte Diligentiam quandam adbibu- | erint, tamen ab AuthenticisTonge varient. ^ APHORISMVS 30. Exemplum, quod /Etas Contemporanea, 4; Proxima re[puit, cium Calus fubinde recurreret, non facile admitten- dum efl. Neque enim tantuin pio illo facit, quod Homines illud quandoque v[urparunt , quam contra, quod E xperti ve- liquerunt. ÁPHORISMVs 31 Exempla iz Confilium adhibentur, sor cvtique iu- bent, au imperant. Jgitur ita regantur, cot Auctoritas prateriti Temporis/lecfatur ad Vium prafentis. Atque de Informatione ab exemplis, vbi Lex deficit, hzc dicta fint. Iam dicendum de Curijs Pratorijs; & Cenforijs. 4 Dc Lisrzg Ocravvs. 459 De Curijs Prztorijs & Cenforijs. ÁPHORISMVS 32. Vric furto? Iurifdictiones, que fVatuant ex Arbitrio boni Viri, 9 Difcretione ana, cobi Legis Norma de- fcit. Lex enim, ( ot anteà diclum efl) mon fufficit Cafi- bus ; fed ad ea, que plerunque accidunt, aptatur.. Sapien- tiffimaautem Res Tempus, (vt ab Antiquis ditum ef) (7 nouorum Cafuum quotidie Auctor, «y Inuentor. APHORISMVS 33. Interueniunt autem noui Cafas,t7 in Criminalibus; qui . Pená indigent ; 47 in Ciuilibus, qui Auxilio. Cutias, que ad priora illa re[piciunt, Cenlorias ; que ad Po[Zeriora Pra- torias appellamu. ! APHORISMVS 34. ) Habento Curie Cenfotiz Jurif/dittionem 42. Poteffatem, tt0n tantiim noua Dclicta puniendi, fed etiàm Poenas à Le- | gibus conftitutas, pro Deli&tis veteribus augendi ; f; Ca- fasfuerint odioft, 47 Enormes, modo non frnt Capitales. E- | norme enim, tanquam Nouum eft. | APHORISMYS 35. Ha abeant fimilitér Curiz Pratoriz Poteffatemyam S ub- ueniendi contra Rigorem Legis, quam Supplendi Dcfe- | &um Legis. Sz enim porrigi debet Remedium ei, quem Lex , praecerije ; nulio magis ei, quem vulnerauit. APHORISMVS 26 Curiz if] Ceníoriz, 7 Pratoriz omnino intra. Cafus enormes? excraordinatios fe coritinento ; nec lurifdi&ti- ones ordinarias inuadunto ; Ne forte tendat res ad Sup- plantationem Legis,magis quam 4d Supplementum. APHORISMVS 37. Iuriídictiones if2«, in Supremis zasriun Curi] s refden- to, nec 4d laferiores communicantor. Parm enim abe[], à Nnna Poteflate | 4.60 | Pote[late Leges Condendi, Poteflas eas Supplendi, aut Ex. | E: De Zlugmenti Scientiarum. tendendr, aut "Moderandi. APHORISMVS 38. . A1 Curiz ille vni Viro ne committantur, [ed ex Pluribis con[lent. Nec Decreta exeant cim Silentio ; fz4 Iudices Sententiz fue Rationes adducant, idque ndun. atque a[flante Coronà : evt quod ipsa Poteflate fit liberum, Fama tameneg ExifWmatione fit circum[criptum. APHORISMYS 39. Rubricz Sanguinis se furto 5 Nec de Capitalibus, in in quibu[cunquez Curijs, nifi ex Lege notà 9 certa, promunci- ato. Indixit enim Mortem Dew ipfe priis ; poflea. inflixit. ec V ita eripienda uift ei, qui fein fuam V itam peccare pri- 15 no[set. ÀÁPHORISMVS 40. In Curijs Cenforijs Calculum tertium dato ; evt Iudici- bus uon imponatur Necefitar, aut Abfolucndi, aut Con- demriandi, fe2 etiàm-vt non Liquere promiciare poffint. Etiàm Cenforia non tanrim Pocna;/ed d? Nota effo : Sci- licet, que non infligat Supplicium, Jed aut in. Admonitio- nem defmnat,aut Reos Iynominià leui; 09 zanquam Rune te caffiget. | ÁPHORISMVS 4I. fa Curijs Cenforijs, omnium magnorum Criminum, Q7 Scelerum, A&us [Inchoau; 47 Mcdij, puniuntor ; rg non [equattur Effedus Conifurarnatus : / [que fit earum Cu- riarum fiv cvelmaximu : Cim 49 Seueritatis interft, In- itia Scelerum puniri ; 49 Clementia, Perpetrationem eorum (puniendo AcEus medios ) intercipi. "e. ÁPHORISMVS 42. Cauendü inprimitgiein Cutijs Pratorijs grebeatur Auxilis umin Caíibusquos Lexyion tam omifit,guam pro Leuibus contempfit, taut pro Odiofis Remedio indignos iudicauit. ÁPHORISMVYS.43. ^ Maxitté omnium interefl. Certitudinis Lcgum ( de qua 1 Lisza Ocravvs. qua nunc agimu,) ti? Curiz Pracoriz intume[cant 9 exundeut in vanttuinyvi Pretextu Rigoris Legum mitigan- di,etiàm Robur, (? Netuos ijs incidant, aut laxent , om- niatrabendo ad Arbitrium. ÁPHORISMVS. 44. Decernendi coptra Statütum expreíIum, fio "vllo aqui- tatu Pretexii, Curijs Pratorijs Iure effo. Hoc enim ff fieret, ludex prorsüs tranfiret in Legiflatorem, atque om- uia ex Arbitrio penderent. d APHORISMYS 45. . "pud nonnullos receptum e[L, cot lurifdictio, que decer- pit [ecundum /Equum «7 Bonum ;. atque illa altera, que procedit [ecundum lus (tri&tum, ij (dem Curijs deputentur : Apud alios autem,cot. diueríis. Omnino placet Curiarum Separatio.. Neque enim feruabitur Dittin&io Cafuum; f Jfat Commixuo Iuriídictionum: $e4 Arbitrium Legem tandemtrabet. 0s ooo aen ieu ÁPHORISMVS.46. ; : - Non ftne Cauffá in V fum venerat apud Romanos, Album Pratoris, i7 Trent Q9. publicauit, quomodo ipfe Iu dicturi eft? Quo Exemplo Iudices in Cutijs Prato- rijs, Regular fibi certas, ( quantum fieri pote[] ) proponere; eaque publice affigere debent. .Ezenim'optima eff Lex, qu soinimuta relinquit Arbitrio ludicis ? Optimus Iudex, qui minimum fbi... d NS SA | Verüm deCurijs iftis fufiüs tra&tabimus, cüni ad lo- cum deTudicijs veniemus; Obitét tantum jam locuti de ijs, quatenus Expediant, & füppleant Omiffa à legc. ]5 De Retrofpe&ione Leguni, co X APHORISMVS 4707 NS Aliud Genui Supplementi Cafuurn omifforum, ciii Lex Legem fuperuenit; arque femul Cafus Omit- | Íos — De dugmentis Scientiarum.» [os trabit.. Id ftt in Legibus, ffuz Statutis, que retrofpi- | ciunt, evt euuleo loquuntur. Cuin Generis Leges, raro, 07 maguá cum Caution, funt adbibende. Neque enim placet Ya- nus z Legibus. APHORISMVS 48. Qui Verba aut Sententiam Legis, Captione, & Fraude | eludit, «2. circum[cribit, digmu efl, qui etiàm à Lege fc- | qucutcinzodeir.. Igittir i CafibusFraudis, €? Euafio- nis dolofz, iufZum e[Z, vt Leges retrofpiciant, atque altere alteris ia [ubfidijs fint ; evt qui Dolos meditatur, (7 Euer- fone Legam Praefenuum; faltem à Fucuris metuat. ÀÁPHORISMVS 49. Leges, qué A&orum, 07 Inftrumentorum «veras In- teniiones, contra Formularum au£ Solennitatum Defe- &us, roborant «9 confirmant, rectiffime Praterita comple- éuntur.. Legis enim, qua vewolpicit, Vitium vel precipu- um ef], quod Pervurbet, 4t buitifmodi Leges confirmato- riz, ad Pacem à? Stabülimentum eorum, que tranatta funt, | fpectamt. Cauendum tamen e[T, ne conuellanmr. Res iudicata. | ÁPHORISMYS jo | Diligenicr attendendum, ne e« Lech Morin ád Prate- rita refpicere putentur, que Antcacta infirmant: Sedd9 ea, quie futura prohibent (7. reftringunt, cium practeritis nece[Jarió connexa. V'eluii, fi qe. Lex Artiffcibur aliqui- bus interdicat, ne Mercimonia fua in Pollerum Vendant : Hac fonat ia pofterum, fedoperatur in Prateritum : Ne- que enim illis alia Ratione cviélum quarere iam integrumept. ÁPHORISMVS 5t. : Lcx Declaratoria omttis licet ton babet Verba de Pratc- rito, tamen. 4d. Praeterita, 2psa evi Declarationis, omninà wabitur.. Non enim tum incipit Interpretatio ei decla- ratur fcd efficittir tanquats Contemporanca zp/f Legi. Iz2- | que Leges Declaratorias se ordinato, nif in Cafibus, cobi Leges cum Iu[Hitia vetrofpicere poffint. : .. Hic veró eam Partem abfoluimus, qua tractat deIn- certitudine LiskeER Ocravvs. certitudine Legum vbi inuenitur Lex nulla. Iam dicen- dum cft de alterà illà Parte, vbi fcilicet Lex extat aliqua, Ícd perplexa; & obfcara. De Obfcuritate Legum. ÁPHORISMVS 52. (Beste Legum, à quatuor Rebw, Originem du- cit ; "vel ab Accumulatione Legum nimiá, prafer- tim adinixtis Ob[oletis . Vel à Defcriptione eatum ambi guà, aut minis per[picua, Q7 dilucida : cvel à Modis Enu- cleandi luris neglectisyauz mon bene in[Hitutis : vel denique, b à Coniradictione d? Vacillatione Iudiciorum. De Accumulatione Legum nimiá. ÁPHORISMVS $1. ! D^ Propheta ; Pluet fuper eos Laqueos.. Non funt -^ autem peiores Laquei, quat? Laquei Legum, prefer- tim Pnalium ; $7 uumero immen[e, «2 Temporis Decur[u inutiles, nor. Lucernam pedibus prebeant, fed Retia poriis obyciant. ÁPHORISMVS 54. | Duplex in v[um venit Statuti noui.condendi Ratio: Altera Statuta priora circa idem Subiettum confirmat 49 robo- rat ; dein nonnulla addit aut mutat. Altera abrogat Q de- let cuncta, que anté ordinata funt, «9 de Integro Legem nouam 7 vniformem fübftituir. - Placet pofferior Ratio. Nain ex priore Ratione, Ordinationes deueniunt complicata Q7 perplexe ; 69 quod in[Bat. agitur (anc, [ed Corpus Le- gumnerim redditur cvitiofum. In po[leriore autem, ma- ler certé e[] adhibenda Diligenia, dum de Lege 1ps4 delibe- ratur ; Et antcatta fcilicet euoluenda, «9 peufitanda, ante- quàm Lex feratur : Sed optime procedit per boc Legum Concordia zgfaturuin, ÁPHORISMVsS 46i "De Zugmentis Scientiarum. ÁPHORISMVS $55. | Eratin more apüd Axhenienfes, v; contraria Legum - | Capita, (que Anti-Nomias vocant). quotannis à fex Vird | examinarentur, d? qu« reconciliari nom poterant, propo- nerentur populo, «vt de illi; certum aliquid ftatucretur. Ad quorum exemplum, ij, qui Pote[latem in fingulis Politys Legum condendarum babent per Triennium,aut €) winquen- nium, aut prout cvidebitur, Ani-Nomias retractanto. Ea autein à cvirit,ad boc delegatis, prius infpiciagtur KJ prapa- rentur demum Comitis exbibeantur , evt quod placterit, per Suffragia fBabiliatur, 49 frgatur.. » AÀPHORISMVS $6. Neque «vero contraria Legum Capita reconciliandi, Q9 omnia ("vt loquuntur ) Saluandiyper Diffinctiones [ubti- les, 47 quefitaz, nimis fedula aut anxia Curae[lo.. Ingens enim bectela e[l : Atque cotcunque ModefHiam quandam 47 | Reuerentiam pra fe ferat, inter noxia tdmen cen[enda eL "eipote qtie redd at Corpus vniuerfum Legum varium, (2 «viale con[utum.. Melius e[f prorsus, vt faccumbant Deicyi- ora, Q9 Melióra fTent fola. : | X ÁPHORISMVYS 57. Obfoletz: Leges, 0? qtue abierunt in Defuetudinem, mon sinis quam Anti-Nomiz, proponantur à Delegatis ex of- ficiotollende. Cim enim Statutum expreffüm regulariter defuetudine non abrogetur, fit evt ex Contemptu Legum Ob- foletarum, frat snmslla Auctoritatir. latura etiàm in veli- quis : Et fequitur Tormentiillud genu Mezentij, cvi Leges viuc in complexu Mortuarum perimantur. 4/4ue on- nino cauendum efl à Gangranáà in Legibus. ÁPHORISMVs 58. Quin i? in Legibus €? Statutis obfoletis, sec vouitéer promulgatiz, Curijs Prtorijs interim contra e24 decernen- dilwe[lo. Licet enim mon mal ditum fit, Ncminem o- portere Legibus effe Sapientiorem, zarmen intelligatur boc de Legibus, eim cuigilent, vom cif» dormitent, Contra ! Recentiora 1 LiGisr& Ocravvs. Recentiora «verà Statuta (que Iuri publico mocere depre- beuduntur ) nom cotique Prxtonbus, fed Regibus, (7? San- | &ioribus Confilijs, 7 Supremis Poteftaubus auxilium prebendi Iu eflo: Earum Executionem per Edicta aut Acta Jufpendendo, donec redeant. Comitia, aut. buiufmodi Catus, | qtii pote[Latein babeant eas abrogandi, Ne Salus Populiinte- | rim periclitetur. | De nouis Digeffis Legüsi. APHORISMVS $9. Vod fi Leges alie fuper alias A ccumulatzen tam vaf]a »2xcreuerint Volumina, aut tanta confufione laboraue- rinty»t eds de integro retrattare (9 in Corpus [anum babi- le redigere,ex Vfufit ; Id ante omnia agito ; atque Opus eiu[- modi Opus Heroicum eflo : Atque Auctores talis O pers, in- ter Legi[latores, €2. Inffauratores, vité «9 meritó nume- rantor. | | | ÁPHORISMVS 6o. Huiufmodi Legum Expurgatio; «7 Digeftum riouum, quinque rebus. abfoluitur.. Primo, omittantur. Obfoleta, qua luftinianus Antiquas Fabulas evocat. Deipde ex An- u-Nomijs recipiantur probatiffima;aboleantur contra- rix. Tertio Homoio-Nomiz, fue Leges quz idem fo- nant, atque nil aliud funt, quam Iteyationes eiu[dem vel, ex- | punganttr; atque vna quapiam ex ijs, que maxime ef? porfééta, retincatar evice omnium. Quarto, fí que Legum nihil determinent, fe Quz'ftiones tantiim proponant, eaf- que relinquant indeci[as, fimiliter facefTant. PofTrzm2, que | verbofz inueniuntur 07 nimi: Ptolixzcontrahantur ma- | gisin atdum. | ÁPHORISMVS 61. — Omnino vero ex cv[u fuerit, in nouo Digefto Legum, Leges pro Iure Communi receptas, que tanquam imme- smoriales funt in Origine fua ; atque ex altera parte, Statu- Ooo * tà 465 De Zlugmentis Scientiarum.» ta de Temporcin Tempus fuperaddita ; feorsiem digerere | &Z componere : Cim in plurimir rebus, non eadem frt, in Iu- | re dicendo, luris Communis, «7 Statutorum Jnerpreta- tjo,t Adminiflratio. Id quod fecit 'Trebonianus in Di- gefto, & Codice. | APHORISMVS 6i. Verim, in buiu[finodi Legum Regeneratione, atque Structurà nouà, veterum Legum, atque Librorum Legis Verba prorsus 67 Textum rezineto : Licet pe Centones, (7 Portiones exiguas eas excerpere nece[Je fuerit : Ea de- inde ordine contexito. Etfi enim fortafífó commodius, atque etim, fr ad refkam Rationem re[picias, melihs boc tranfigi poffet per Textumnouum, quam per. buitifmodi. Con[arcina- tionem ; tamen in Legibus, mon tam ftilus, &7 Delcriptio, quam Auctoritas, 2 buiw Patroni Antiquitas pectanda efl. Aliàs videri poffit buiufmodi O pw Scholafticum porius quiddam, 47 Methodus, quam Corpus Legü Imperanuü. ApPHORISMVS 63. Con[ultum fuerit in nouo Digefto Legum, Vetera Vo- lumina son prorssis deleri, 4? in Obliuionem cedere, [ed in Bibliothecis fz/zém manere; licet Fftw eorum evulgarts 8 promifcuns probibeatur.. Etenim in Caufis grauioribus, non abs re fuerit, Legum Prateritarum Mutationes, (7 Se- ries, con[ulere £7 infpicere ; ac certé folenne e[] Antiquitatem Pr.efentibus afpergere. Nouum autem Lbuiufmodi Corpus Legum, dbijs, qui in Politijs finguli babent Pote[Latesn Le- gi[latoriam, prorsus confirmandum efl ; ne fortà pratexiu Veteres Leges digerendi, Leges noue imponantur occulto. APHORISMVS 64. Optandum- effet, cot buiufimodi Legum Inftauratio, z/Iis Temporibus féfcipiatur, qua Anüquioribus, quorum MHKlads Operare.raétant, Literis $2 Rerum Coguitione prefHiterint.. £sodfeciis in Opete Iuftiniani euenit. In- felix Res namque efl, am ex Iudicio 47. Delettu ZEtatis minis Prudentis «9. erudite, Anüquorum Opera muri- i lantur, € —— — À— M — MÀ EP RIT EI me — Lisz& Ocravvs. lentur, dy recomponantur. Veruntamen f.epà Neceffarium eff quod nos Optimum. Atque de Legum Obfcuritate, qua: à nimià, & con- fusà carum Accumulatione fit, bec dicta fint. Iam de Deícriptione carum; ambiguà & obfcurà, dicendurn. De Defcriptione Legum perplexi, & Obícurà. | ÁPHORISMVS 65. | qsenpdo Legum obfcura oritur, Aut ex Loquacitate & Verbofiate earum , Aut rursüis ex Breuitate ni- mià ; 4ut ex Prologo Legis, cum ipfo Corpore Legis, pugnante. | ÁPHORISMVS'66. De Obfcuritate ver? Legum, que ex earum Defcrip- tone prauà oritur, iam dicendum eff. Loqüacitas, que in perfcribendo Leges in'v[um venis, 22 Prolixitas mon placet. Neque enim, quod coult (9 captat,vllo modo affequitur, fed contrarium potis. Cim enim Cafis fingulos particulares, coerbis appofitis Q9 proprijs, perféqui 9 exprimére conten- dat, maiorem inde [perans certitudinem ; Econtrà, Quefflio- nes multiplices parit. de Verbirs "t. difficilis procedat In- terpretatio [ecundum Sentenuam Legis, (qua fanior eff (9 «verior ) propter Suepitum Verborum. "UÁPHORISMVS 67 ) sun Neque propterea nimis Concifa (9 Affe&ata Breuitas, Maie[HLatis gratia, 49 tanquam magie Imperatoria, proban- da e[] , prefertim bis Seculte, ne forte fit Lexinflar Regu- lx Lesbiz. Mediocritas ergo alfcttanda efl; 49" Verborum exquirenda generalitas, bené terminata ; que licet Cafus comprchenfos zon fedulo per[equatur, attamea non com- preheníos fatis perfpicud excludat. APHORISMVsS 68. In Legibus zamen, aique Edi&tis Ordinarijs «9 Poli- Qoo 2 ticis, 467 468 "De Zugmentis Scientiarum, ticis,zt quibut, cut plurimum, nemo lurifconfultwm adbibet, éd fuo Senfui confidit, Omnia fufis explicari. debent, 49 ad captum coulgi, tanquám digito monfHrari. 5 AÁPHORISMVS 69. | Neque tobi; Prologi Legum, qui /nep:i olim babisi funt, Q Leges iniroducuni Difputantes, non lubentes, eptique placerent, fi pri[cos Mores ferre poemus.. Sed Prologi itti Legum plerunque C»tnunc [unt Tompora) nece]Jarió. adbi- | bentur, non tam ad Explicationem Legis, quam in[Zar Sua- fionis, ad perferendam Legem iz Comitijs ; &7 rursis ad fatisfaciendum P'opulo. Quantum freri pote? tamen Pco- « logi euiteniur, 47 Lex incipiat à Iaflione. ^. APHORISMVs 7o. Intentio 4? Sententia Legis, //cet ex Prafationibus, ( Prezambulis(cvt /oquimtur )non male quandóque elicia- tur; Attzinen Laudo aut Extenfio eiusex illis minimé peti debet. Sepe enim Prxambulum arripit sonmulla ex max- imé plaufibilibw, «2 Speciofis ad Exemplum, cum Lex ta- men multo plura complectatur : Aut contrà, Lex reffringit, Q2 lomitat complura, culus! Limitationis rationem; in. Prz- ambulo ipferz, non fuerit Op... Quare Dimenfio 5 La- titudo Legis ex Corpore Legis petenda. Nám Przambu- lum,fepe aut »ltrà aut citra cadit. | ÁPHORISMVS 77. | Efl cveró Genu perícribendi Leges valde vitiofum.Cum fcilicet Cafus,ad quem Lex collimat, fuse exprimitur in Prac- ambulo: DeindeexV Verbi (Talis) auz buiufmodi Rela- tiul, Corpus Legis retrà «vertitur in Przambulum, vade Przambulum irferitur, 9 incorporaiur ipft Legi: Quod Q? obfcurum e[Z, (9 minis tutum; quia non eadem adhiberi cop[ueuit Diligentiam ponderandis (9 examinantis Verbis Praambuli, que adhibetur in Corpore ipfru Legi. Hanc partem deIncertitudine Legum, qua ex malà Defcriptioneipfarum Ortum habet, fufiüs tra&abimus, quando de Interpretatione Legum pofleà agemus. At- que| Lisk& Occravvs. que dc DefcriptioneLegum Obfcurà hacc dicta fint; Iam de Modis enuclcandi Iuris dicendum. De Modis Enucleandi Iuris, & tol lendi Ambigua. , APrBHORISMVs 7: hi Enucleandiluris, 2? Tolleudi Dubia, quinque Junt. Hocenim fit, Aut per Perícriptiones Iudici- orum; 4 per Scriptores. Autbenticos ; Aut per. Li- bros Auxiliares; A4uz per Przlectiones; 45 per Rc- fponía, //ue Confulta Prudentum. | H.ec o:via, ff benc in- fhiuaniur, preflo eruut nàgna Legurm Oblcuritati $42- ! fidia. De perfcriptione Iudiciorum. ÁPHORISMVS 73. Nite omnia; Yudicia teddita 7 Curijs Supremis d i Principalibu, atque Cauffis Grauioribus, praefertim dubijs, queque aliquid babent Difficultatis, aw Nouitatis, diligenter, Q7 cum fide excipiunto.. Yudicia enim; Anchora Lcgum funt, f Leges Reipub. ÀÁPHORISMYS 74. — Modus Puiufmnodi Iudicia excipiendi, 49 s Scripta rc- ferendi, talireffo.. Cafus precise; Iudicia zpfa exacte per- Jéribito ; Rationes Iudiciorum, quar adduxerunt Iudices, adijcito; Caluum, ad Exemplum adductorum, Auctorita- tem, cuim Cafibus Principglibus, ze commifceto ; De Ad. uocatorum Perorationibus, sf quiapiam in 75 fuerit ad. modium eximium, fileto, ÁPHORISMVs 75. ^- Perfouz, que buiufmodi ludicia excipiant, ex Aduoca. us maximé doctis [unto Honorarium liberale ex Pub. | | lico excipiunto. Iudices zpff ab. buiufmmodi Períciption:- u: —— ————————ÓÓ————— M ———— —— —MM ne nÓ— lat 470 «De Zlugmentis Scientiarum.» bus ab[Zinento ; ne forte Opiniouibus proprijs. addicti, Auéloritate propria freti, Limites Referendarij tranfcen- dant. APHORISMVS 76. Iudicia ilia, in. Otdine, 47 Seric Temporis, digerito ; non per Methodum (2? Titulos. Sunt enim Scripta eiuf- modi,tanquam Hiftoriz, aw Narrationes Legum. | Ne- que foli A&a ip[a, fed 47 "Yempora ipforum, Tudici Prudenti, Lucem prabent. De Scriptoribus Authenticis. ÁPHORISMVS 77. E; Legibus ipfis, que Ius commune conffituunt , De- inde,ex Conftitutionibus fiue Statutis ; Tertio locoyex Tudicijs Perfctiptis, Corpus Iuris taptummodo con[Hitui- sor. Preter illa, alia Authentica, aus nulla funto, aut parce rec ipiuntov. APHORIsMYs 78. Nibil tam intercf? Ceritudinis Legum, (de quá tme irattamui) quam «vt Scripta Authentica, zzra Fines mo- deratos coerceantur, Q9 Jace]Jat Multitudo enormi, Àu- C&orum,47 Doctorum in Iure ; ende laceratur Sententia Legum, Iudex fit. attonitus, Proce[fw. Immortales , atque Aduocatus ipfe, cim tot Libros perlegere, (7 «vincere mon poffit, Compendia [ztkatur.. Gloffa foria[sé aliqua bona; Q7 ex Sctiptoribus Clafficis Pauci, ve/ potius Scriptorum paucorum pauculz Pottiones, recipi poffint pro Authen- ticis. Reliquorum nibilomins maneat "vfus nonnullus in Bibliothecis, »t eorum "Tractatus infficiant Iudices, aur | Aduocati, cim opu fuerit : Sed in Cauffis agendis,in Foro citare eos nom bermittitor, nec in Auckoritatem tran[eunto. pe Lisrzg& Ocravvs. De Libris Auxiliaribus. AÁPHORISMVS 79. T Scienziam Iuris, €? Practicam, Auxiliaribus Li- bris ne nudanto, [ed potins inflruunto. 1j Sex in gene- refunto. lufututiones. De Verborum fignificationc. Dec Regulis Iuris. Antiquitates Legum. Summa. Agen- di Formula. APHORISMVvs $0. Prparandi [unt Yauenes, 6?" NouitijaZ Seientiam, Q7. Ar- dua Iuris, altis «2 commodis bauriendag imbibenda, per Inftitutioncs. Inftitutioncs illas, ordine claro, à? perfpicuo comporito. Ia ili ipfis, coniuerfum lus Priuatum percurri- £o, non aliaomittendo,in alis plus (atis immorando, [ed ex Jengulis quedam breuiter delibando,cvt ad Corpus Legum perlegendum acce[furo, nil f£ ostendat prorfus nouun, fed le- ui aliqua notione preceptum. Tus Publicum z» Infüitutio- nibus se attingito,verimilludex Fontibus zpfis bauriatur. APHORISMVS $r. Commentarium de Vocabulis Iuris cogficito. Im Ex- plicatione ipforum, 47 Sen[u reddendo, ne curiofé nimit aut laborio[é cver[ator. Neque enim boc agitur,vt Diffinitiones Verborum queranttr exacte, fed Explicationes tantum, qua legendis Yaris Libris viam aperiant faciliorem. Tra- Ctarum atitem iEum, per Literas Alphabeti ne digerito : Id Indici alicui relinquito : ed collocentur -frmul Verba, que circaedadem reim verfantur ; vt Alterum Alteri fit iuuamen- to ad intellieendum. APHORISMVS 82. Ad Certitudinem Legum facer, (f quid aliud) Tra&a- tus bor 5 diligens, dz Diuerfis Regulis Iuris... Is dign eff, qui niximis Ingengs, «2 Prudentiffimis Iure con[ultrr, commiitaiur. Neque enim placent, qua in hoc genere ex- tant. Colligende autem (unt Regula, non tantüm note, q7 evulgata, 471 47 De Zlugmentis Scientiarum 5 coulgate, fed 2 alie magis [ubtiles &9 recondite,que ex Le- gum, & Rerum Iudicatarum Harmonia exirabi poffint ; quales in Rubricis optimze quandoque inteniuntur : funt- que Dictamina Generalia Rationis, que per Materias Le- gis diueras percurrunt, 9 funt tanquam Sabuira luris. PHORISMVs $5. At fingula luris Scita, aut Placita, son inteligantur pro Regulis, evt feri folet [atis imperite. Hoc enim ff recipere tur, tot Leges,tot Regula. Lex enim zil aliud, quam Re- gula Imperans. V'erim eas pro Regulis babeto,que in For- máaip[a Iuflitie berent : conde, vt plurimi, per lura Ci- uilia diuer[arum Rerumpub. e«dem Wepgulz ford reperiun- tur ; nifi fortd propter Relationem ad Formas Politiarum cvdrient. ÁPHORISMYVS $4. Pofl Regulam , breui 47 folido verborum complexu enuntiatam, adijciantur Exempla? Decifiones Caluum, maxime luculenta ad. Explicationem ; Diftin&iones, i9 Exceptiones 24 Limitationem ; Cognata 44 Ampliatio- nem itidem Regulae. APHORISMVS 8;. Retlé iubetur , evt non ex Regulis Ius fumatur , fed ex lure quodeff, Rezula frat. Neque enimex Verbis Re- gula petenda ef? Probatio, ac f ejfet Textus Legis. Re- gula enim Legem (vt Acus Nautica Polos indicat, tion ftatuit. ÁPHORISMVs 86. Prater Corpus ipfum Luris, iuuabit etiam Antiquitates Legum ipuifere ; quibus licet euanuerit Auctoritas, manet tamen Reuerentia. Pro Antiquitatibus auem Legum Pa- beantur Scripta circaLeges t7 Iudicia ; fiue illa fuerint edi- t4, fiue non, que ipfum Corpus Legum tempore. prace[Je- runt. Earum fiquidem lactura faciendanon efl. Itaquz ex jj, cotiliffma queque excerpito ( multa enim inuenieniur inaniaQ9 friuola ) eáque in ynum Volumen redigito : .:Ne Antiqua ——— LbL:iszs Ocravvs.. Antiquz Fabulz,»: loquitur Trebonianus, cun; Legibus ipfismifceartur. 0 KAPHORISMVS 87. Pra&tice evero plurimum interefl, cot Ius vniucrfum digerattir ordine, in. Locos (9 Titulos; Ad quos fubito ( prout dabitur. Occafro ) recurrere quis pofaz , "yelutz in promptuarium paratam ad pra[entes V fu. Huiufinodi Li- bii Summarum, 7 ordinaut Spar[a, €? abbreuiant Fu G7 Prolixa in Lege. Cauendum autem eff, ue Summz ifie, reddant Hoinines promptos ad Practicam, Ceffatores iz Scienuià zpfa. Earum enim Officium eff tale, »tex ijs rc- colatur Ius, zoz perdifcatur. Summa autem émnipno, in4g- 4 Diligentia, Fide, Q2, Indico, [unt confrcienda,ue furtum faciant Legibus, | ÁPHORISMVS 88. .. Formulas Agendi diver[as, in vno quoque geuere colli- ito. Nam? Practicz boc intere[] 57. certà pandunt ille Oracula dz Occulia Legum. Sunt eniti non pauca, qua la- tent in Legibus: 4: in Formulis Agendi, melins 07 fuf; perfpiciuntur ; inffar Pugui, C? Palma. | De Refponfis & Confultis, ÁPHORISMVS $5. P Vbitationes Particulares, que de tempore in tempus emergunt, dirimendi c? foluendi, aliqua Ratioiniri de- bet. Durum enim e[L, vt ij, qui ab Errore cauere cupiant, Ducem V ie non inueniant ; Verum evt. Ackw ipft pericliten- tur neque ft aliquis ante Rem peractam Iurzs prano[cendi Modut. ÁPHORISMVS $0: Refponfa Prudentum, que petentibus dantür de Turc, fée ab Aduocátis, f/ue 4 Doctoribus, tantá valere Aucto- ritdte,pt ab eorum Sententia udici recedere non fit licitum, noi placet, lura 4 [uracis Iudicibus foemunzo. Ppp ÁpnHo- 47 M 2] 474. De Zugmenta Scientiarum.» APHOÓRISMVS 9I. Tentari Yudicia, per Cauffas (7 Perfonas fictas, cv: co modo experiantur Homines, qualisfiura fit Legis Norma, non placet. Dédzcorat enim Maieltatem: Legum, Q7. pro Pranaricatione quapiam cenfenda eff. Yudicia autem ali- quid babere ex Scenà deforme eff. ÀPHORISMVS 92. Iudicumzgitur folummodo, tain Yudicia, quam Refpon- fai? Confulta foto. Illa de Litibus Pendentibus ; Hac de AxduisIuris Quxflionibus ip Thef. Ea Confulta, fue in Priuatis Rebus, rue ip Publicis, Iudicibus zp//s ne pof- cito , ( Id enim ft fiat, Yadex tran[eat in. Aduocatum,) fed à Principe, aut Statu. Ab illz, ad Iudices demandentur. Iudices veró,tali Au£toritate freti, Difceptationes Aduoca- torum, evel ab bis, quorum intere[o, adbibitorum, vel à In- dicibus ipfis, ff opus fit, a[fignatorum, 4g. Argumenta ex cytráque parte audiunto ; «7 re deliberata Yus expediunto t declaranto. .Confulta buiufmodi inter Yudicia referumto 49 edunto, C7 paris Auctoritate (unto. De Prazlectionibus. * | APHORISMVS 95. P Ralectiones Ze Iure, atque Exercitationes eorum, qui Iuris $udijs incumbunt, «9 Operam dant ita in[Hituun- tor, «9. ordinantor, evt omnia tendamt ad Quattiones, Q7 Controuctfias de Iure, fedandas potiiis, quam excitandas. Ludus enim( etnunc fet )feré apud omnes in[lituitur (9 ape- ritur,ad Altercationes, à?" Quaftiones de Iure eultzpii- candas, tanquam oSkentandi Ingenij cauffa. Atque boc cve- tuu e[? Malum. Etenimgtiam apud Antiquos gloria fuit, tan- quàm per Se&las (9 Fa£kiones,G)e[liones complures de Tu- rey nagts fowere, quam extinguere. Id ne fiat, prouideto. De LisrEgR Ocravvs. De Vacillatione Iudiciorum, : APHORISMVS 94. Acillant Iudicia, cel propter Immaturam 7 prafe- ftinam Sententiam; evel propter /Emulationem Cu- riarum ; cve/ propter Malam €?" Imperitam perfcriptio- nem Iudiciorum ; ve/ propter Viam przbitam ad Refci- fionem coram nimis facilem & Expeditam. Itaque pro- uidendum ef], yt ludicia emanent, Maturà deliberatione prius habità; 4zque vt Curiz fe inuicem reuercantur ; Atque vt Iudicia perfcribantar fidelitér & prudenter ; «utque Via ad reícindenda Iudicia;fit Ar&ta, Confragofa, Q ranquàm Muricibus ftrata. ÀÁPHORISMVS 95. Si Iudicium redditum fuerit, de Cafu aliquo, 3 aliqua Curià Principali ; 9 fimili Cafus fnternenerit in alia Cu- fjà re procedito 4d ladiciumyamtéquam frat Confultatio, Collgioaliquo Tüdicam maioré. Iudicia enim reddita, Jf forte xefcindi neceffe fit, faltem fepeliuntor cum Ho- nore. ÁPHORISMVS 96. Vt Curiz de Iurifdi&tione digladientur 9 conflictentur, bumaeum quiddam e[F, eóque nagtr,quod per ineptam quan- dam Sententiam (quod Boni & Strenui fit Iudicis ampli- arc Iurifdictioneti Cari ) alatur plane iffa Intemperies, 9 Calcar addatur ,vbi Frano opus eff. | Vt "gero, ex bac A- nimorim Contension? ,"Cutia, Iadicia 'trobique. reddita (qua nil ad Yatifdi&tionem pertinent) libenter refcindant, . Ittolerabile Malum ,49 à Regibus, aut Senat, aut Politia plane «vindicandum. Peffimi enim Exempli Res e[f , cut Curiz, que pacem fubditi prefVant,inter fe Dnella exer- cedit. Mas 239 Í ! ) AyHORISMVS 97. - Non facilis eflo, dit procliui, ad: Yadicia reícindénda, . Pppz. Aditw, 475 476 i rettofle&tentes ] Hunc Iracatum noftrum non abfi- | milem effe ceníemus, Sonisillis & Praludijs, qua pra- | tenrant Mufici, dum Fides ad Modulationem concin- | afperim exhibent; Atin Caufsà funt, vt qua fequun- | turomnia, fint fuauiora: Sic nimirum nos in Ánimum | induximus, vtin Cytharà Mufarum concinnandà, & | ad Harmoniam vetam. redigendà, operam nauaremus, | quoab Alijs pofteà pulíenturChordz, meliore Digito, | aüt Ple&tro... Sané, cüm nobis ante Oculos propona- |'intueamur, quam varijs iam nos inuiferint inftructa "De Zugmentis Scientiarum; Aditus, per Appellationes, aut Impetitiones Ze Errore, au: Reuifus, 9 fimilia. Réceptum aphd nonnullos efl, yt. Lis trahatur, ad forum fuperius, zazquam Res integra ; ludi- cio inde dato [2pofito, 49 plane fufpenfo. Apud alios "vero, ytIudicium iplum maneat zz (uo vigore,/ed Executio eiu: | santium ce[[et : Neutrum.placet ; nift Curize, im quibus udi- cium redditum frt, fuerint humiles,Q7 inferioris Ordinis : : Sed potius,cvt €? Iudicium ffetj7 procedat eiu: Executio ; modo Cautio detur à Defendente,de Damnis (7 Expeufis, - fr iudicium fieri: refciffum. JÀ. Tque hic Tzulus, de Certitudine Legum, ad Exem- 4» plum Digef?i reliqui (quod meditamur) fuficier. Iam veró Doétrinam Ciuilem (quatenus cam nobis tra- | &are vifum eft)conclufimus;Atque vnà cum cà Pilo- | fophiam Humanam;Sicut ctiàm cum Philofopbia Humana, Philofobbiam in gencre. "Tandem igitur paululüm re- fpirantes, atque ad ca, qua prateruccti fumus, Oculos nant: Quz ipfa quidem Auribus ingratum quiddam & mus, Temporum horum Statum, in quibus Lzrere iam exu NI . : e. Y Zn N tertio, ad Mortales videritur redijffe ; Et vnà diligenter Prafidijs, & Auxilijs; Qualia funt, Ingeniorum noftri | temporis complurium Acumen & Sublimitas; Exi-: miailla Monumenta Scriptorum Veterum, qua veluti tot Faces hobis przlucent; Ars. Typographica, Libros | , : du cuiufcunque. Lisz& Ocravvs. 477 cuiufcunque Fortunz Hominibus, largà manu fuppedi- | tans ; Oceani Sinus laxati, & Orbis ex omni Parte pera- gratus, vnde Experimenta plurima Prifcis ignota com- paruerunt,& ingens accefTit Naturali Hiftoriz Cumulus; Ocdum, quo Ingeniaoptima, in Regnis & Prouincijs Europz vbique abundant, cüm Negotijs minüs his in locis implicentur Hemines, quam aut Graci, propter | Populares Status, aut propter Ditionum. Amplitudi- nem, Romani folebant; Pax, quáfruitur hoc tempore | Britannia, Hifpania, Italia, etiàm nunc Gallia, & aliz Regiones non paucz ; Confumptio & Fxinanitio om- nium, quz videntur excogitari aut dici polle, circa Con- croucríias Religionis, quz tot Ingenia iam diü diucr- terunt,à czterarum. Artium Studijs ; Summa & excel- lens Maicftatis tux Eruditio,cui(tanquàm Phoenici Vo- lucres,) aggregantfe vndique Ingenia ; Proprietas dc- nique illa infeparabilis, quz Tempur ipfum fequitur, vt Veritatem indies parturiat; Hac (inquam) cum cogi- tamus, non poffumus non in cam Spem Animum cti- gere;vt exiftimemus, Tertiam hanc Literarim Periodum, duasillas priores, apud Graecos & Romanos, longo inter- uallo fuperaturam : Modó faltém Homines, & Vires fuas, atque Defectus etiàm Virium fuarum, probé & prudentér noffe vclint ; Atquealij ab alijs Inuentionis Lampada, nbi Contradictionis Torres accipiant ; At- que Inquifitionem Veritatis, pro Inczpto Nobili, non pro Deleé&tamento aut Ornamento putent ; Atque O- pes ac Magnificentiam impendant, in Res Solidas & eximias,nonin Peruulgatas, & Obuias. Ad Labores mcos quod attinet, fi cui libeat in corum Reprclienfz- one, aut fibi, aut alijs placere, veterem certe, & vltima Patientiz Petitioné exhibebunt illi; erbera,;fzd audi. R.c- prehendant Homines, quantü libuerit, modó attendant & perpendant, quz dicuntur. Appellatio fané legitima fuerit (licet Resfortafsà minüs cà indigebic) f1 à primis Cogita- 478 De Zugmentis Scientiarum, ! Cogitationibus Hominum ad Secundas prouocetur, & ab /Euo przíentiad Pofteros. Veniamus nunc ad cam | Scientiam,quàácaruerunt du illz prifcze Temporum Pe-. | riodi(neque enim tantaillis Felicitas conceffa eft) Sacram dico & diuinitis In[piratam T beolo- £iam ; Cun&torum Laborum, ac Pere- .grinationum Humanarum Sab- batum, ac Portum No- | biliffimum. FRANCISCI BARONIS VERVLAMIO, VICE-COMITIS SANCTI ÁLBANI, DE "Dienitate c7 Zugmentis Scientiarum LiBER NOoNVs. AD REGEM SVVM.. Carvcr L "Partitiones Theologis Infpiratze omittuntur. Tantum. Aduus fit ad. Defiderata. tria ; Do&rinam de Legitimo Vfu Rationis Humanz iz Diuinis; Doctrinam de Gra- dibus Vnnitatis ;/» Ciuitate Dei ; (» E- manationes Scripturarum, Mw Am vero (Rex optime) cum Carina NÁA» parua, qualis noftra effe potuit, vni- QJ uerfam Ambirum,ram veteris, quam S? noui Orbis Scientidrum, circumnaui- m3 gauerit, (quam fecundis ventis, & ^ Cürfü , Poflerorum fit. iudicium ) quid Tu set. nifi vt Votá, tandem perfun&i, perfolua- mus? 479 480 | De Zugmentu Scientiarum.» mus? At reftat adhüc T/eologia Sacra, fme Infpirata : Veruntamen fi|cam, tractare. pergamus , exeundum nobis foret é& Nauicula Rationis Humane, & wanícun- dum in Ecclefre Nauem; Quz fola Acu Nautica Diuina pollet, ad Curfum tet dirigendum. Neque enim fuf- ficient ampliüs Stelle Philofopbie, quz hactenus praci- ué nobis affulferunt; Itaque par forct, Silentium quo- que in háctecolere. Quamobrem Partitiones Legitima: circa eam omirtemus ; Paucatamen, pro tenuitate no- flrà, etixim in hanc couferemus, loco Votorum. Id có magis facimus , quia in/Corpore Theologiz, nullam prorsus Regionem, aut Tractum, plané Defertum, aut Incultum, inuenimus : Tanta fuit Hominum Diligen-: | tia; in feminandis, aüt Tritico, aut Zizanijs. Tres igitur proponemüs, Tbeologie Appendices, quae non de Materia, per Theologiam, Informatá aut Informan- da, Íed tantummodó, dé Modo. Infórmatiánt:, wactent. Nequc tamen, circa eos Tractatur, (vt in rcliquis confue- uimus) vel. Exempla fubiungemus, vel Praecepta dabi- mus. Id Theologis reliaquemus. Sunt enim illa (vt | diximus) inflar Vororumttantüm,,..| 00 0 3. Prerogatiua Deitotum Hominem comple&itur ; nec mis àd Ratiorem,quam ad Voluntatem Humanam, | extetdituf: Vt Horno fcilicet, in Vniuerfüm fe abnc- | get; & accedat Dco. . Quare, ficut. Legi Diuinz obedire tenemur, licet relu&tetur Voluntas; ità & Verbo Dei fi- dem habere, licet reluctetur Ratio. Etenim, fi ca dun- taxat credamus, qua: funt. Rationi noflrz confentanea, Rebus affentimur, non Aucfori: Quod etiàm, fufpect: Fidei Tcílibus, przftarefolemus. At Fizesilla, quz 4- brabamo imputabatur ad Iu[Hitiam, dc huiufmodi Re exti- tit, quam Itrifui habebat Sarah : Quz in hác parte Ima- | go quadam erat Rationis Naturali. Cuantó igitur, My- fleriumaliquod Dininum, fuerit magis abfonum, & in- credibilesantó plus in Credendo exhibetur Honoris Dco, & Lisrzs& Nowuvs. & fit Victoria Fidei nobilior. Etiàm & Peccatores, quo ma is coufcientià fuà grauantur, & nihilominus Fidem de falute fuà, in Dei Mifericordià, collocant, eó Deum maiore afficiunt Honore : Omnis autem D.fperatio Dco pro Contumelià eft. Quinetiàm, ftattenté rem perpen- damus, dignius quiddam eft Credere, quam Scire ; qua- licér nunc Scimus. In Scientiá enim, Mens humana pa- titurà Seafu, qui à Rebus Materiàtis refilit; In Fizeau- tem, Anima patitur ab Animà ; quz cft Agens dignius. Alitér fc Res habet in Statu Glorie ; Turic fiquidém cef- labit Fides, atque Cognofcemus, ficut 09 Cogniti fiumur. Concludamus igitur T'Peologiam Sacram, cx Verbo & Oraculis Dei, non ex Lumine Nature, aut Rationte Dica- mine, hautiri debere. Scriptum eft enim ; Cei. enarrant Gloriam Dei: At nufquàm fcriptum inuenitur; Ca/ enarrant Voluntatem Dei. Deillà pronunciatur, 442 Le- gem, C Teflimonia, ff non fecerint fecumlum Verbum iffud, &c. Neque hoc tenet tantüri; in Grasdibus illis Mf7c- rijs, De Deitate, Creatione, Rederhptione ; Verüm pertinet etiam ad Interpretatione pérfe&tiorem Legis Moralis; Diligite Inimicos Ve[tros ; Benefacite bis qui Oderunt Vos &c.Ft ftis Fil Patris Veflriquiincelire[] qui pluit fer Iuflosig Iniuflos. Quzcerté Verba Plaufum illum me- rentur, Nec «vox Hominem [onat. Siquidem Vox eft, qux Lumen Natura luperat. Quinetiam videmus Poctas Exch. nicos, prafercim cüm patheticé loquantur, expoftulare non raro cum Leegibw, & Doéctrinis Moralibu: ( qux ta- men Legibur Diuini multo funt indulgentiores & fola- tiores) ac fi Naturz Libertati cum Malignitate quàdam repugaent ; Bt quod Natura vemittit ' — luuida Iura negant.— — Ita DendamisIndus;ad Alexandri Nuntios; $e 2z4udife quidem aliquid, de nomine Pytbagore, Q9" altorum Sapien- tum é Grecia , Et credere illos fuiffe Viros magnos ; Vitio Qq q ! tamen 481 — 492 "De Zugmenti Scientiarum.» tamen illo laboraffe; quod [cilicet nimia in Reuerentia 69 V e- neratione babui]entyrem quampiam phanta[Hcam,quam Le- gem? Morem cvocitabant.. Qaare, nec illud. dubitan- dum, magnam Partem Legis Moralis; fublimiorem effe, uam quo Lumen Nature alcendere poffit. Veruntamen, uod dicitur, Habere Homincs,etiàm cx Lumine & Le- ge Nature, Notiones nonnullas, Virtutis, Viti ; Iuflitie, Iniurie ; Boni, Mali ; id verithimum eft... Notandum ta- men, Lumen Nature, duplici Significatione accipi. Pri- mó, quatenüs oritur ex Senfu, Indu&tione, Ratione, Ar- gumentis,fecundum Leges Cal ac Terra : Secundó,qua- tenüs Animz Humana interno affulget inftinctu,fecun- dum Legem Confcientie , quz Scinuilla quedam eft, & tanquàm Reliquiz, Priftinz & Primitiuz Puritaris. In uo polleriore Senfu,przcipué particeps eft A nima,Lu- cisnonnull.ead Perfe&ionem intuendam & difcernen- dam Legis Moralis ; Qua tamen Lux, non prorsus clara fit, fcd eiufmodi, vc potiüs Vitia quadamtenüs redar- guat, quam de Officijs plene informer, Quare; Re/izio; |- fiuc Myfteria fpe&tes, fiue Mores, pendet. ex Reuelatione Dinina. aes x SN AS al Huwnane in Spiritualibus,mul- Attamen vfus Rationi tiplex fané cxiítit, aclaté admodum pater. Neque enim | fine Caufsà cft, quod Apoftolus Religionem appellaue- | rit, Rationalem Cultum Dei.. Recordetur quis Czremo- | nias & Typos veteris Legis; Puerum: ille Rationales, &: Significatiuzs, longé difcrepantes à Caremonijs Idola« triz, & Magix; quz tanquam Surda: & Muta erarir, ni- hil Docentes plerunque imo ne innuentes quidem. | Pracipué Chriffiana Fides, vt in omnibus, ficin hocip- Ío eminet ; quod Aurcam feruet Mediocritatem, circa Vfum Rationis, & Difputationt: ( quae Rationt: proles eft) inter Leges Echnicorum, & Mahometi, qux Extrema: Íc&antur.Religio fiquidém Etbnicorum,Fidei aut Con- fcílionis conflantis nihil habebat ; Contrà in Religione Mahometi, Listen Nonvs. ra, Erroris vagi & multiplicis ; Altera, vafrz cuiufdam & cautz Impofturz, Facietn prz fc ferat ; Cüm faucta Fides Chrifliana, Rationis vfum, & Difputationem (Icd [«- cundum debitos Fines) & recipiat, & rcijciat. Humane Rationi; (us, in Rebusad Religionem fpe- cantibus, duplex cft; Alter, in Explicatione Myfferij; Alter,in Zllationibut, quz inde deducuntur. Quod ad My[leriorum Explicationem attinet, videmus non dedig- | nari Deuma, ad Infirmitatem Captíüs noftri fe demittere, Mofferia fua ita explicando, vt à nobis optime ea poffint percipi ; Acque Reuelationes fuas,in Rationi noflrz. Syl- lepfes & Norioncs veluti inoculando ; Atque Ipfpiratzo- "£5, ad Intellectum noftrum aperiendum fic accommo- dando, quemadmodüm Rigura Clauis aptatur Figurz Serz. Quà tamen in Parte, nobis ipfis deeffe minimé debemus : Cüm enim Deu ipfe, opcrà Rationis noftra, in Iluminationibus (uis vtatur, etiàm nos candem in om ncs Partes verfarc debemus, quó magis capaces fimus, ad Myfferia recipienda & imbibenda : Modo Animus, ad Amplitudinem Mysteriorum, pro Modulo fuo, di- latetur ; non Mysferia ad Auguftias Animi conítrin- gantur. ^ Quantum veró ad Illatioges , rioffe debemus ; Rc- linqui nobis Vfum Rationzz, & Ratiocinationt: (quoad Myicria) Íecundarium quendam & Refpectiuum, non Primiriuum & Abfolutum. Poftquàm enim Arzi- culi, & Priscipia Religionis, iam in Sedibus fuis fuerint locata, ita vt à Ratio Examine penitüs eximantur,cum demim conceditur ab illis Illztezes deriuare, ac dedu- cere, fecundum Aualogiam ipforum. In Rebw quidem Naturalibus hoc non tenet. Nam & ipfa Principia Exa- mini fubijciuntur ; Pet Iuduttionem (1nquam ) licet mi- nime per Syllogifimum : Acque cadem illa nullam habent cum Bani Repugnuantiam, vt ab eodem Fonte, tum Mahometi, omnis Difputatio interdicta eft : Ita vt. Alte. Primz | 483 ERETENNENEENN MEM ALL ÉL «De Zugmenta Scientiarum » prima Propofitiones, tum Mediz, deducanur. Aliter | ficin Religioge; Vbi & prima Propofitiones ÁAuthypo- [latz funt, atque per fe fubfiflentes ; Ex rurfus, non rc- cuntur ab illà Ratiene,quz Propofitiones confcquentes deducit. Nequetamen hoc fit in Rel/;giozeíolà, (ed etiam in alijs $cienzjs , tam Grauioribus, quam Leuioiibus; vbi fcilicet Propofitiones Primariz: P/acita fint, non Po- fita: Siquidém & in illis Ration Víus abíolutus effe non poteft. Videmus Enim in Ludis, puta Scbaccorum, | aut Similibus, primas Ludi Normas, & Leges, meré po- 1 fitiuas effe, & ad Placitum ; quasrecipi, nonin Difputa- tioncm vocari, prorsüs oporteat : Vt veró vincas, & pe- rité Lufum inftituas, id Artificiofum eft & Rationale: Eodem modo fit & in Legibus Htumanti: In quibus haud paucz funt Maxime ( vt loquuntur) hoc eft, PJacita me- ra luris, qua Auctoritate magis quam Raiione nituntur j Ncquein Difceprationem veniunr; Quid vero frt iuftif- | fimum, nonabíoluté, fed rclatiue ; (hoc eft, cx Analo- già illarum Maximarum,) id demüim Rationale eft, & latum Difputationi Campum przbet. Talis igitur cft, Secundariaila Ratio, quz in Theologia $4crá, locum ha- bct; quz fcilicet fundara eft fuper Placíta Dei. Sicut vero, Rationis Humane in. Divinis, cvfut eft du- plex ; ita & in codem ii duplex Excef/w. Alter, cüm in Modum Myflerij, curiofis, quam par cft, inquiritur ; Alter,cüm Zllationibus,equa tribuitur Auctoritasac Princi-. püsipfis. Nam & Nicodemi Difcipulu videri poflit, qui. Perrinaciüs quarat; Quomodo po[Jet Homo nafci cium fit Se-. nex? Ex Difcipulus Pauli ncuuquàm cenferi poffic, qui non quandoque in Doctrinis fuis inferat; Ego, non. Do- minu ; Autillud, Secundum Confilium Meum. Siquidém Illationibur plerifque Sulus ifte conueniet. Itaque nobis Res falubris videtur, & inprimis vulis, fi Tractatus in- ftituatur Sobrius & Diligens, qui de f Rationi; Hu- mane in Theologicis vülitér prxcipiat, tanquàm Diuina quzdam ——M— LiÀisrR Nowsuvs. quzdam Dialeflica . Vtpote, qua futura fit, inftar Opiate cuiufdam Medicine ; quz non modo Speculati- onum, quibus Schola interdüm laborat, Inania conío- pat; Verüm czàm, Controuerfiarum Furores, quz in Ecclefià Tumultus cient, nonnihil mitiget. Eiufmodi Tractatum, inter Defieratz ponimus; & Sophronem, fiue de Legitimo vfu Rationtg Humane im Diuinis nomi- namus. z. Intereft admodüm Pacz Ecclefie, vt Fed Chii- fHianorum,à Seruatore pratícriptum, in duobus illis Capi- tibut, quz nonnihil videntur difcrepantia, bene & cla- ré explicetur: Quorum Alterum fic diffnit; Qu; zoz ef]. nobifcum, ef] contra nos: Alterum autem fic; Quj contra nos won e[2, nobifcum ef]. Ex his liquidà pater, Effe nonnullos Articulos, in quibus, qui diffentit, extra Fa- di ftatuendus fit : Alios vero, in quibus diffentire lice- at, faluo Fadere. Vincula enim Communionis Chri- flianz ponuntur, Vna Fides, uum Baptifina, &c. Non Vnus Ritus,cona Opinio. Videmus quoque Tumicam Sal- uatori:, Inconfutilem extitiífe ; F'eflem autem Ecclefie, Vcrficolorem. Pales in Ariftà feparandz funr à Fru. mento; At Zizania in Agro, non protinus eucllenda. Mofes, cüm certantem reperiffet ZEgyptium cum Ifrac- lità, non dixit, Cur certat ? Sed Gladio cuaginato 7E. gyptium interfecit : Át cüm Ifraclitas duos certantes vidiffct, quamuis fieri nan potuit, vt vtrique Cauffa iu- fta contingeret, ita tamen cos alloquitur ; Fraires efZi;, cur certatis? His itaque perpenfis, Magni videatur Res, & Momcenti, & Vsáseffe, vt diffiniatur, qualia fint illa, & quantz Latitudinis, que, ab Ecclefiz Corpore, Ho- mines penitus diucllant, & à Commiunionc Fidclium climinenr.. Quod íi quis putet, hoc iam pridém factum effe, videat illc etiam atque etiàm, quam finceré & mo- dcraté. Illud iaterim verifimile cft, cum qui Paci men- tionem fecerit, reportaturum Refponfum illud Ichu, ad Nuntium, | 45. "De Augmenti: Scientiarum. 4.86 Nuntium, ( Nusquidpax efl Iebu? ) Quidtibi à2 Paci? tranfi, 49 fequere me : Cum non Pax, fed Partes, plerif- que Cordi fint. Nobis nihilominüs vifum eíl, Tracta- tum de Gradibu Vnitatis in Ciuitate Dei, vt falubrem & vülem, inter Defiderata reponete. 3. Cüm Scripturarum Sacrarum , circa Theologiam informandam tanta fint Partes, de earum Iaterpretazione inprimis videndum, | Ncque nunc de 4clo; iate eas ig- | terpretandi loquimur, quz in Confenfau Ecclefix firma- tut ;fed de Modo Interpretandi. Is duplex eft; Metbodi- cit, & Solutui.. Etenim Latices ifti Diuini, qui Aquis il- lis, cx Puteis Iacobi, in infinitum prz'ftant, fimilibus fe- ré bauriuntur, & exhibentur Modis, quibus Aquz Na- turales ex Puteis folent : Ha. fiquidem, aut fub pri- mum Hauftum, in Cifternas recipiuntur, vnde per Tu- bos complures, ad Vfüm commodé diduci poffunt ; Aut ftatim in Vafa infunduntur, fubinde, prout opus eft, veendz.. Atque Modi illeprior Metbodicur, T'beolo- gidin nobistandém peperit 5 cjoZ;]icam ; per quam Do- &ritia Theologica, ià Arteft, tanquàtn in Ciffernam, col- lc&a eft ; atqueitide Axomatum & Pofitionum Riuuli, in omnes Partes, funt diftrriburi. At in Interpretandi Modo Soluto duo intetueniunt Exce[fa : Alter, eiufmodi pra- Jupponit inScripturis Perfetkionem, vx eti3m omnis Phi- lofophia ex carum Fontibus peti debeat ; ac fi Philo- fophia alia quzuis, Res profana effet & Ethnica. Hec Intemperies in Scholà Paracelfi przcipué, nec-non a- ;ud alios inualuit : Initia autem eius à Rabbinis & Ca- aiti defluxerunt. Verüm iftiufmodi Homines, non id affequuntur quod volunt; Neque enim Honorem, vt putant, Scripturis deferunt ; fed eadem potius de- primunt & polluunt. Ccelutn enim Materiatum, & Ter- ram, quiin erbe Dei quxfuerir (de quo di&um cft; | Caelum Q9 Terra pertranfbunt, Verbum autem meum non Pertranfibit) is lan&, Tranfitoria inter /Eterna tenete perfe-. — MÀ M — Lisza Nowvs perfequitur. Quemadmodüm enim TZeoloziam in Phi. lofobhi4 quxrere, perinde elt, ac fi. Fiuos quevas iter Mortuos ; là écónvà Plilofopbiam in Tbeologid quaere, non aliud eft, quam Morzuos querere inzer Viuos.. Alter autem Jnterpretandi Modus ( quem pro Exceffu flacui- mus) videtur primo intuitu Sobrius & Cattus.; fed ta- men à Seripturas ipfas dedecorat, & plurimo Eccleframm afficit detrimento. Is eít (vt veroo dicamus) quandó Seripture dininitüs infpirat.s, codem, quo Scripta Hu- sana, explicantur modo. Meminiffe autem oportet, Deo Scripturarum Auctori, duo illa patere,qua: Humana In- genia fugiunt ; Secreta nimirüm Cordrr, & Succeffiones emporis. Quamobrém, cüm Seripturarum Diétamiaa tália fint, vt ad Cór fÍcribantur; & omnium Seculorum Vi- ciftitudines complectantur ; cum aternà & cerià Prazíci- riitià omnium Harefiüm, Contradictionum, & Statüs Ecclefix vatij & mutabilis, tum in Comuni, tum in Ele- &is fingulis; Iuterprctandz non funt folummodoó, fecun- dum La:itüdiné.& obuia. Senfum Loci, Aut rcfpicieido ad Occafionem ex quà Verba erant prolata;Aut przcisé ex Contextu Verborum Przcedentium & Séquentium; Aüt contemplando Scopum Dici Principalem; Sed fic, vcintelligamus complecti eas, uon folüm toralitér, aut cóllectiue, fed diftribütiué,etiàm in Claufulis & Voca. bulis fingulis, innumetos Dostrinz Riuulos.& Venas, ad Ecclefiz fingulas Parces,&A imas Fidelium irrigan- das.Eptegié enim obfernatum eftquodRefponfa Saluto ri noftriadQaztiones non paucas;ex ijs que proponc- | bantur non videntur ad rem, fed quaftimpertinentia : Cuius rei Cauffa duplex eft; Altera,quod cüm Cogitatio 52$ eorum qui interrogibant, non. cx Verbi, vt nos Hómines folemus, fed immediate, & ex fefz cognouitfer, ad Cogitationes corum, non ad Verba refpondit ; Altera, quod non ad eos folüm locutus eft, qui tuse aderant, fed ád No; ctiàm qui viuimu, & ad Omnis ZEui ac Loci Ho- | mines 457 De Zugmentis Ócientiarum.» mines, quibus Euangelium fuerit Prdicandum.. Quod ctiam in alijs Sériptur« Locis obtinet. His itaque Przlibatis, veniamus ad Tractatum cum, quem De/iderari ftatuimus. Inueniuntur profecto inter Scripta Theologica, Libri Controuerfrarum nimió plures ; Tbcologi& cius, quam diximus Pofrziuam, Maffa ingens ; . * ; - Li. LI Loci Communes ; Tractatus fpeciales ; Cafus Con[cienti ; Conciones & Homili« ; Denique prolixi plurimi in Libros Scripturarum Commentarij] : Quod Defideramus autem ett huiufmodi: Colle£&o fcilicet [uccincta, fana, & cum Iudi- cio, Annotationum, & Ob[eruationum, fuper Text Scrip- ture Particulares , neutiquàm in Locos Communcs cx- currendo,aut Controuerfiás perfequendo, aut in Arüs Methodum cà: redigendo; fed qua plané Sparíz (int,& Natiuz. Res certéjin Concionibus doGtioribus;fe quan- doque oftendens, qua vt plurimüm non perennant; fed quz in Libros adhüc non coaluit, quiad Pofteros tranfeant. Certé, quemadmodum Vina, qua fub pri- mam Calcationem mollitér defluunt, funt fuauiora, quam quzà Torculari exprimuntur ; quoniàm hacc cx Ácino & Cute vuz áliquid fapiant; Similitér falubres admodüm,ac fuaues funt Doctrinz, quz, ex Seripturi: leniter expreffis, emanant ; nec ad Controuerfías, aut. Lo- cos Communes,trahuntur.. Huiufmodi Tractatum Esma- nationes Scripturarum nominabimus. lam itaque mihi videor confeciffe Globum exiguum Orbis Intelle&tualis, quam potui, fideliffimé ; Vnà cum Defignatione & Defcriptione carum Partium, quasIn- duftrià & Laboribus Hominum,aut non conítantér oc- cupatas, aut non fatis excultas, inuenio. Quo in Opere, ficubi à Sententià Veterum recefferim, intelligatur hoc fa&um effe, Animo Proficiendi in Meliu, non Innouan- di, aut Migrandi in aliud. Neque enim mihimetipfi, aut Argumento; quod in Manibus habco, conítare potui, | nifi [ L:sz& Nownvs. nifi plané decretum mihi fuiffer, liorum Inuentir,quan- tum in me fuerit addere ; Cüm tamen noa minüs. op- taucrim, etiam Juuenta mea, ab Alijs, in pofterum fupe- rari. Quam autem in hàc Re xquus fuerim, vel ex hoc apparcr;quod Opiniones meas propoft ucrim vbiq uc nu- das, & inermes, neque alienz Libertati, per Contutatio- nes pugnacespraiudicare contenderim.Nam in ijs,qua rc&te àme poft funt, fubeft Spes, id futurum, vt ái in primà Lectione emergat Scrupulus, aut Obiectio ; At in Lc&tione iteratà, Refponfum fe vltró fit exhibiturum : In ijs vcró, ia quibus mihi errare contigit, certus fum, nuilam à me illaram effe vim Veritati, per Árgumen:a concentiofa ; Quorum ea fere eft Natura, vt Erroribus Au&oriratcm concilient, re&é Inuentis detogent.. Si- quidém ex Dubitatione Etror Honorem acquitit ; Veri- tas patitur Repulfam. Interim, in Mentem mihi venit Refponfum illud Themiftoclis,qui,cüm ex Oppido par- uo Lezatus quidam, magna iionnulla peroraffet, Plomi- nem perftrinxic, Amice, everba tua Ciuitatem defiderant. Cer:éobijci mihi rectifhmé poffe exiflimo, quod Verba mea Seculum dcfiderent. Seculum forte zntegrum, ad Pro- bandum ; Complura.autem Secula, ad Perticiendum. A:- tamen, quoniam etiàm Res queque maximz Initijs fuis debentur, mihi fatis fuerit fcuiffz Po/Zezzr, & Deo Immortali: Cajus Numen fupplex prc- cor, per Filium fuum, & Seruatorem no- ^ ftrum, vc has, & hifce fimiles, Igzelle- &us Humani victimas , Religione, tanquam $4le,refperfas, & Glo- xix fuz immolatas, propi- tius accipere dig- netur. F 7 C 7 S. Rrr | 489 | : i 'amusuridai orn " EU Mq Pagos ca ; TAL. Mem CHE KD ; 5 ih ETT piis bi pa et pé | | aiv qiiod poc E TN | Ferciosidn digiutio aeri dedi: Weonemes shoasn pouaycmiw: ixsucllod "Muginunek € certi aacra puse S BU UE 5«acsibones a3 3 op csi upatiame onim VÀ Visdoticb xad | cidem daa ormai FAITE | fiesenccmactucese cn quae saepe ; omnes Eti pane is HERES gprttne spi o ee Y Á Werte oleo shi nx j 3o aea AS Vae oie d 553€: dyioair, ap $«l« aub potrdlts sr qu n. - Qf Wexoieat o Doa. eap uuu 21 | tesa aol aai Jordi mi e Put EUM LO vilis ib m URO. mcm qup. EEUU Ut Ay ond nnde a "Y hol quies. Te is n 5230 E 491 Cie ex: erotische e CE QEACREAX QUOS QA 2 NOVVS OR DIS. SCHMN TJI: arum, fiue Defiderata. L vg menRrores Naturz, fme Hiftoria Prater- NS Generationum. — Vincula Naturzfue Hifforia S Vfe- chanica. Ap ; | Hittoria Indu&tiua; /füe Hifforia 9N(aturala in Ordine ad condendam P bilofopbiam. Oculus Polyphemi, /ne Hi iftoria Literarum. Hii Oria ad Propbetias. J | Philofophia eegdume PParalolas e] ntiquas. FW LN Y 3. Dssocmne Prima, /tue de dexinuatibur Scientiarum (Communibus. Afironomia Viua. Áfirolooia Sana. Continuatio SProblematum SNCaturalium. PPlacita Antiquorum P hilofopborum, "Pars eM etapbyfice de Formis Rerum. Masia Naturalis,frue IDedutlio Formarum ad Opera. R rra fu. ———————— a m m E t v —— 492 "P byfiognomia ( orporiin Motu. De Caratioue Morborum. babitorum pro Infa- | De ON(ixibus Spiritus in eV otu F'Doluntarto. Defiderata. Juuentarium Opum Humanarum. Catalogus Polycbreflorum. L8. «9 v wa qud Hominis, /rme de Summitati- bus IN(ature Humane. AN(arrationes eZ edicinales. e/l natomia (Comparata. nabilibus. "De Eutbanafid exteriare.. "De medicinis Autbenticis.. Si) fmitatio T bermarumN aturalium. Filum Medicinae. 7 "De prolongando Curriculo 'ite. "De Subflantià e nima Senfibiln. "De Differentiá Perception (7. Sensus, . D f N E Radix Perfbetliue, fme De Forma Luci. I, 5:5: | E Xperientia Literata, fie V enatio Panis Organum 5NCouum. | TT opicee "Particulares. | Elenchi dolorum. De Znalogiá "Demonflrationum. L LA B. Defiderata. 493 L:5. 6 IB): E AM oLts Rerum. Grammatica "Pbiofopbans. Traditio Lampadis, fme Metbodus ad Filios. De Prudentiá Sermonis Prinatt. Colores Doni cg Mali Apparentis, tam 5impli-- ctr, quam Comparati. Zntitbeta "Rerum. Formule Munores Orationum .: lu. Ji S Aty ra Seria, fiue de Interioribus Rerum. Gieorgica.Animi fi tede ee Morum. : j31 en ^ Re IU Ty | pes i "m Mantentis Vite; fn 7 » d fonibi » A Sparfis. Faber Fortunz, fiue de Zmbitu lite. Coníul Paludatus, /tue d: proferendi fTmperij Finibus. Idea luftitize 'Oniuerfalis, fiue de Fontibus [urs. L 15. 9. SOphron, fi ue de Legitimo 'Ofu. "Rationi Humane in Diuinis. Irenzus, /rue de Gratibus nitatis in Cinitaie *er. Vtres Cocleftes, fiue Emanationes Scriptura- nin. Errata. P Ag. 14.lin.30. dictum lege ZwZum. p.33.1.: 7. fuis leg.fum. p 36.1.1. é.leg. à. p.71.1.33. Rosleg. Kcs. p 98.1.3 1. poffet leg. poj/eat. p.99. 1. 17. Fabulà leg. Tabula. p.12 7. 1.20 ftilis leg. ffabilis. p.168. l. 1 7. anguftas leg. angues. p. 172.1.7. [nuentaria leg.Imuentarium. p.216. l.11. quz leg. qas. p.263. 1.29. exclu- dantur leg. excluduntur. p.298. l.10.agant leg. aguné. Ibid. 1.51. fuz leg./ui. p.3 11.1.29. fenfus leg. (em/ai. p.55 5.1.2. cuius leg. quorum. p.364-1-13. quam leg. quezs. p.431. ).vlt. accept leg. 4c£épl4. p.433. 1.2 7. tutura leg. futura. Hen he