FORTHE PEOPLE

FOR EDVCATION

FOR SCIENCE

LIBRARY

OF

THE AMERICAN MUSEUM

OF

NATURAL HISTORY

j^t^jd:e^j^

Tijdschrift

der

Nederlandsche Ornithologische Vereeniging

,{mx

r

ONDER REDACTIE VAN:

Dr. L. F. DE BEAUFORT, A. A. YAN PELT LECHNER

EN

Prof. Dr. E. D. YAN OORT

Jaargang XII — 1923

BOEK HANDEL EN DRUKKERIJ

vooRHEEN E. J. BRILL, Leiden

1923,

De Redactie stelt zieh niet verantwoordelijk voor den inhoud
der bijdragen. 7^- »o « û -j o-^^o ^ ^ ^^'■''^-

INHOUD VAN JAARGANG XII
1923

Aflevering 1

Bldz.

Ornithologische waarnemingeii in Nederland, raeclegedeeld door Prof. Dr.

E. D. VAN OORT 1

Resultaten van het ringonderzoek van het Rijks Museum te Leiden (XIY), door

Prof. Dr. E. D. van Oort 8

Yerslag der Ledenvergadering, geliouden te Hilversum op 27 Mei 1922 . . 17

Verslag der Zomerexcursie naar „Gooilust", geliouden op 28 Mei 1922 . . 22

Voyage et Avantures de François Léguât, door Prof. Dr. A. E. H. Swaen . 25

Boekbespreking, door Dr. G. J. van Oordt 26

Ver.slag der Wetenschappelijke Vergadering, geliouden te Rotterdam op

3 December 1922 28

De rui van Una troille (L.) door Jan Verwey 31

Varia oologica (XII) door A. A. van Pelt Lechner 34

Trekwaarnemingen op het lichtschip „Scliouwenbank" van 16 tot 28 Mei

1923 door G. Traanberg 37

Vei'slag der Wetenschappelijke Vergadering, gehouden te Leiden op

30 Maart 1923 41

Korte Mededeelingen 43

Bladvulling 45

Opgave van enkele ornithologische werken, in 1922 versehenen 46

Aflevering 2

Eenige waarnemingen over den Roerdomp (Botcmrus stellaris L.) gedurende

den broedtijd door C. G. B. ten Kate (met PI. I) 49

Een en ander over Noord-Amerikaansche Vogels (I) door F. E. Blaauw . . 53

Besitzt ein Vogel Einsicht in kausale Zusammenhänge? von A. F. J. Portielje 59

Verslag der Ledenvergadering, gehouden te üenekamp op 9 Juni 1923 ... 66

Verslag der Zomerexcursie naar Denekamp en de Lutte op 9 en 10 Juni 1923 71
Verslag der Wetenschappelijke Vergadering, gehouden te Amsterdam op

3 November 1923 • • • 75

Boekbespreking 79

Tijdschrift

der

Nederlandsche Ornithologische Vereenimni

Jaargang XII.

Juli 1923.

Aflevering 1.

Ornithologischc waarncmingen in Nederland

MEDEGEDEELD DOOK

Prof. Dr. E. D. VAN OORT.

Van de vele vogelwaarnemingen, die mij gedurende de jaren
1920, 1921 en 1922 werden toegezonden, laafc ik hier de voor de
kennis van onze vogelfauna belangrijkste en bijna zonder uitzon-
dering door bewijsstukken gestaafde waarnemingen volgen. De
koude winter 1921— '22 deed vele soorten, die in normale winters
niet of in slechts klein aantal voorkomen, in meer of minder groot
getal verschijnen; zoo werd o. a. de roodhalsgans in begin 1922
geobserveerd. Een voor de Nederlandsche vogelfauna nieuwe soort
is in de hiervolgende lijst vermeid, ni. de sperweruil, waarvan 5
October 1920 een voorwerp onder Amerongen geschoten werd. Ik
meet hier de aandacht vestigen op een vogelsoort, welker vangst
binnen onze grenzen mij werd gemeld, ni. de Ameiikaansche smient,
Mareca americana (Stephens), waarvan een cT den lUlen December
1922 in een eendenkooi op St. Filipsland (Z.) .gevangen werd, dat
zieh in het bezit van Dr. G. Eykman te Dordrecht bevindt. Deze
soort wordt veel in gevangenschap gehenden en wordt o. a. sedert
jaren gekweekt door den Heer F. E. Blaauw te 's Graveland. Aan-
gezien de Heer Blaauw mij mededeelde, dat in den zomer van
1922 twee mannelijke voorwerpen van deze soort, van hem af-

i

2

komstig, weggevlogen zijn bij den Heer Bürgerhout te Voorburg,
is het vermoeden niet ongegrond, dat bet gevangen voorwerp een
van deze exemplaren en dus uit gevangenschap ontsnapt is.

Golymhus immer (Brünnich) — IJsduiker.

Van den Heer J. Verwey te Koordwijk aan Zee ontving het
Museum een 9 in onvolkomen kleed, dat den 17^^" December 1921
aan de kust aldaar le vend gevangen werd.

(Jolymbus arcticus Linnaeus — Parelduiker.

Een oud çj' in bijna volkomen prachtkleed werd 20 Mei 1922
aan den voet van een telephoonpaal te den Helder dood gevonden
en aan 's Rijks Museum te Leiden toegezonden.

Podiceps nlgricollis Brebm — Geoorde fuut.

Den 27sten April 1921 nam de Heer F. J, Nieuwenhuyzen Jr. te
Hilversum één exemplaar in de „Kleine Wasmeer", een plas in de
bei bij Hilversum, waar.

Omtrent het voorkomen in het Leersumsche veld in Utrecht be-
richtte de Heer J. P. Strijbos te Haarlem raij, dat bij in 1921 al-
daar drie nesten vond en 5 of 6 paren van deze vogels zag. In
tegenstelling met het vorige jaar waren nu alle nesten drijvend en
meer in elkanders nabijheid. Een der nesten lag tegen een klein
eilandje aan, waarop 2 nesten van de kokmeeuw en 1 nest van
het vischdiefje. Aan de andere nesten zag bij zoowel cf als 9
boQwen; het nestraateriaal werd meestal opgedoken. Bij het ver-
laten van het nest werden de eieren bedekt; bij het weder plaats
nemen op de eieren nam de vogel, waarvan hij vermoedde dat het
het cf was, het plukje nestmateriaal, het welk over de eieren was
gespreid van den anderen vogel aan en dook qy mee onder water.
De .nesten lagen zeer laag op het water.

Voor de collectie van het Museum ontving ik een oud cf nog
bijna in prachtkleed en een jong cT, die 13 Augustus 1922 onder
Nieuwkoop (Z.H.) geschoten waren.

Puffinus pnfflnus (Brünnich) — Noordsche pijistormvogel.

Den 24!^teii October 1921 werd een voorwerp in sterk bedorven
Staat aan de kust te Noordwijk gevonden en door den Heer J.
Verwey welwillend aan 's Rijks Museum afgestaan.

Phalacrocorax graculas (Linnaeus) — Gekuifde aalscholver.

Den Isten Februari 1920 werd een jong voorwerp dood aan de
kust te Noordwijk gevonden en door Mejiiffrouw J. M. A. Bogaerts
aan 'sRijks Museum van Natuurlijke Historie gesclionken.

Sulci hasscma (Linnaeus) — Jan van Gent.

Den 5deii Januari 1922 werd een jong cf levend te Driel (G.) ge-
vangen en door de goede zorgen van den Heer A. A. van Pelt
Lechner aan 's Rijks Museum te Leiden toegezonden. In het laatst
van December 1921 kwamen herliaaldelijk la^achtige zuidwestelijke
tot noordwestelijke winden voor.

Botcmrus steUaris (Linnaeus) — Roerdomp.

Als winterwaarnemingen van den roerdomp kan ik volgpnde ge-
vallen vermelden: 28 Januari 1920 werd een cT op Texel en 29 No-
vember 1921 werd een cf te Rijswijk geschoten.

Plegadis falcinellus (Linnaeus) — Ibis.

Het Museum ontving van den Heer J. Boonstra te Workum een
9 in winterkleed, dat aldaar den 3'^en November 1920 geschoten werd.

Anser anser (Linnaeus) — Grauwe gans.

Ik ontving voor onze collectie een oad 9? dat 19 November 1922
bij Woubrugge (Z.H.) geschoten werd. Voor deze soort is dit een
late datum van voorkomen in ons land.

Anser alhifrons (Scopoli) — Kolgans.

Bij twee jonge voorwerpen, een cf gevangen 80 December 1919
bij Staphorst (0.) en een 9 9 Januari 1920 te Tjerkgaast (Fr.), zijn
de vederen van de onderzijde niet effen grijs, doch hebben de grijze
vederen van benedenborst en bulk bij het cf gi"oote, bij het 9
kleinere grauwzwarte centra, waardoor de onderzijde veel donkerder
dan gewoonlijk is. Ook zijn de vederen van kin, keel en voorhals
donkerder dan bij normaal gekleurde voorwerpen. De witte vederen
rond de basis van den bovensnavel zijn nog weinig aangeduid.
Beide voorwerpen bevinden zieh in de collectie van 's Rijks Museum
te Leiden.

Branta ruficollis (Pallas) — Roodhalsgans.

Een oud 9 werd 1 Februari 1922 te Zurich, gemeente Wonse-
radeel (Fr.), geschoten en voor de collectie van het Museum te
Leiden aangekocht.

Branta leucopsis (Bechstein) — Brandgans.

De brandgans lieeft zieh in den winter 1921 — '22, in het laatst
van Januari en begin Februari, zeer talrijk vertoond.

Mareca penelope (Linnaeus) — Smient.

Den 16''eii October 1920 werd bij Engwierum (Fr.) een 9 gevan-
gen, waarvan de bruin gekleurde deelen van het vederkleed licht
bruingeel zijn, terwijl de donker bruingrijze deelen vaal bruingrijs
en de schoudervederen en de binnenste groote slagpennen vuilwit
zijn. Het wordt in 'sRijks Museum te Leiden bewaard.

Netta rufina (Pallas) — Krooneend.

Voor de collectie van het Museum ontving ik twee 99? een den
13den September 1920 geschoten op de Louwsche Wadden in Fries-
land en het andere den 2den Augustus 1922 bij Nieuwkoop.

Glangula liiemalis (Linnaeus) — IJseend.

Van de binnenwateren bij Nieuwkoop en Noorden (Z.-H.) ontving
ik eenige jonge voorwerpen, die daar in het laatst van November
en in het begin van December 1922 geschoten werden.

Gyps fiilvus (Gmelin) — Vale gier.

Mr. C. H. Thiebout te Zwolle deelde mij mede, dat hi] bij den
praeparateur Vv\ Engels aldaar een voorwerp van dezen vogel zag,
dat in de tweede helft van April 1922 bij Breskens in Zeeuwsch-
Vlaanderen geschoten was.

Circus cyanens (Linnaeus) — Blauwe kuikendief.

Den 24s ten December 1920 werd een 9 bij Tongelre (N.-B.) ge-
schoten en aan het Museum toegezonden. Bijna elken winter wordt
een enkel voorwerp van deze soort in ons land geobserveerd.

Aqiiila chrysaetos (Linnaeus) — Steenarend.

De Heer H. van Zanden te Den Haag berichtte mij bij een prae-
parateur daar ter stede een pas opgezet jong wijfje van deze soort
gezien te hebben, dat in het najaar van 1922 ergens in de pro-
vincie Gelderland geschoten was. Het is mij niet mögen gelukken
van den praeparateur den juisten plaats en datum van vangst te
weten te komen.

Pernis apivorus (Linnaeus) — Wespendief.

Aan het Museum werd een cf toegezonden, dat 20 Juli 1920 te
Wassenaar gesctioten was.

Cr ex CT ex (Linnaeus) — Kwartelkoning.

Ik ontving een voorwerp dat 28 December 1920 in de buurt van
Leiden geschoten was, maar helaas in te siechten staat was om
geprepareerd te worden.

Ferdix perdix (Linnaeus) — Patrijs.

Te Enter bij Rijssen (0.) werden 16 September 1922 een cf en een
9 geschoten, wier geheele vederkleed een lichte vaalgrijze kleur
vertoont; de bruine buikvlek is bij den man aangeduid.

Otis tarda Linnaeus — Groote trap.

Den Uden Februari 1922 werd bij IJzerlo, gem. Aalten (G.) een
$ geschoten en door den Heer Mr. A. Th. ten Houten te Winters-
wijk aan 's Rijks Museum ten geschenke gegeven.

Charadriits morinellus (Linnaeus) — Morinelplevier.

De morinelplevier wordt jaarlijks tot laat in den herfst in ons
land waargenomen. Het Museum ontving in 1920 een voorwerp dat
25 November bij Workum geschoten was, in 1921 een voorwerp
9 November bij Makkum en in 1922 een voorwerp 7 November
bij Heerenveen geschoten.

Himantopus hirnantopus (Linnaeus) — Steltkluit.

De Heer J. van Malsen te Eindhoven schreef mij d.d. 17 Decem-
ber 1922 het volgende:

Onlangs trof ik in een sigarenwinkel te Eindhoven een collectie
opgezette vogels aan. Dit is op ziclizelf niets bijzonders, daar liier
in Brabant dikwijls vogels uitgestald zijn. Het belangrijkste voor-
werp was echter een steltkluit. Dit exemplaar was 7 Jnni 1919
geschoten bij een der vennen alhier. De eigenaar had toen slechts
één stuk kunnen bemächtigen van een tweetal voorwerpen, welke
daar toen eenige dagen rondscharrelden.

Phalaropus fidicarius (Linnaeus) — Rosse franjepoot.

Den nàan November 1920 werd eon voorwerp bij Westernieland
(Gr.) gevangen en 22 November 1920 een bij Makkum (Fr.) Beide
voorwerpen worden in 's Rijks Museum te Leiden bewaard.

Tringa suharquata Güldenstädt — Krombekstrandlooper.

Bij den vuurtoren te Haamstede op Schouwen (Z.) werd den
3den Augustus 1922 een cf in gedeeltelijk zomerkleed gevonden,
dat den nacht te voren zieh tegen den toren doodgevlogen liad. Het
voorwerp werd aan 's Rijks Museum te Leiden toegezonden.

Tringoides hypoleucos (Linnaeus) — Oeverlooper.

Van den Heer A. Oomen te Nijmegen ontving 's Rijks Museum
een voorwerp in den overgang van donskleed tot eerste vederkleed,
door hem den 20«ten Juni 1920 ongeveer 3 KM. boven Nijmegen
längs den Waal gevangen. Dit is het eerste zekere bewijsstuk voor
het broeden van deze soort binnen onze grenzen.

Numenius tenuirodrls Vieillot — Dunbekwulp.

De Heer G. Bosch te Leeuwarden schenk aan hot Museum een
9, dat omstreeks 22 November 1922 in de provincie Friesland ge-
schoten werd.

Scolopax rusticola Linnaeus — Houtsnip.

LTit Woensel (N.-B.) ontving ik een jong voorwerp gedeeltelijk
nog in donskleed, dat aldaar 18 April 1920 geschoten werd.

Stercorarius skua (Brünnich) — Groote jager.

Den 14f't'" Januari 1922 werd bij Workum (Fr.) een çf ge-
schoten en aan 's Rijks Museum te Leiden toegezonden.

Larus minutas Pallas ■ — Dwergmeeuw.

Een jong 9 werd 28 December 1919 bij Texel geschoten en aan
's Rijks Museum toegezonden.

Nyctea yiijdea (Linnaeus) — Sneeuwuil.

De Heer E. Blaauw te Nijmegen ontving een 9» dat 6 Januari
1920 to Vledder (Dr.) geschoten was.

Surnia ulula (Linnaeus) — Sperweruil.

Den Tylt^n October 1920 werd onder Amerongen een voorwerp ge-
sclioten, dat in het bezit kwam van den Heer W. F. de Yries te
Veenendaal, die het dier liet opzetten en het in Maart 1921 aan
's Rijks Museum te Leiden verkocht. Dit is het eerste voorwerp
van deze soort, dat in Nederland is waargenomen.

Upupa epops Linnaeus — Hop.

In de duinen onder Wassenaar werd 18 September 1922 een cT
geschoten. In de laatste jaren wordt de hop slechts zeer zelden
in de duinstreken gezien, in tegenstelling met vroeger, 50 à 60
jaren geleden, toen hij volgens betrouwbare mededeeUngen regel-
matig op den trek in nazomer en herfst -aldaar in klein getal
werd waargenomen.

Galamodus aquaficus (Gmelin) — Waterrietzanger.

Bij den vuurtoren te Haamstede op Schouwen werd den 3den
Augustus 1922 een cf gevonden, dat den nacht te voren tegen het
licht doodgevlogen was.

Tnrdus pilaris Linnaeus — Kramsvogel.

Van den Heer K. Waldeck te den Haag ontving het Museum
een vaal gekleurd voorwerp, dat 20 November 1921 bij Loosduinen
gevangen werd.

Bastaard van Corvus corone Linnaeus X Corvus comix Linnaeus —
Bastaard van Kraai en Bonte kraai.

Den 23«t<?n April 1922 werd bij de Punt (Dr.) een bastaard van de
kraai en de bonte kraai geschoten. Het voorwerp werd door den
Heer F. Lieftinck te Groningen aan 's Rijks Museum te Leiden
toegezonden. Ongelukkigerwijs is de huid van dit voorwerp op een
nacht door muizen, die in de droogkamer gedrongen zijn, geheel
vernield.

Leiden, 27 Januari 1923.

Resultaten van het ringonderzoek van het
Rijks Museum te Leiden

DOOR

Prof. Dr. E. D. VAN OORT.

XIV.

De hiernavolgende berichten van waarneming van geringde vo-
gels werden mij in de jaren 1921 en 1922 toegezonden. Ik beveel
ons ringonderzoek bij voortduring in de medewerking van allen,
die daartoe in de gelegenlieid zijn, aan en betrüg mijn welgemeenden
dank aan hen, die hun gewaardeerde medewerking verleenden.

Blau we reiger {Afdca cinerea).

Nummer 12886, geringd to den Haag 12 Juni 1918 door den Heer
J, F. M. VAN Malsöen, als nestjong; 22 Januari 1922 ge-
schoten te Hoenderloo (G.). Berichtgever de Heer G. S.
HoLS, Hoenderloo (G.).

„ 17163, geringd te Paterswolde (Dr.) 16 Juni 1922 door den
Heer G. A. Beoüwer, als nestjong; 25 Juli 1922 gevan-
gen te Paterswolde (Dr.). Berichtgever de Heer R. L.
SciiAAFSMA, Paterswolde.

„ 17168, geringd te Paterswolde 16 Juni 1922 door den Heer
G. A. Brouwee, als nestjong; omstreeks 1 October 1922
geschoten gevonden onder Beerta (Gr.). Berichtgevers de
Heeren G. A. Bkouwer, Groningen en E. de Wiljes, Pa-
terswolde.

„ 35302, geringd te Callantsoog 2 Juli 1922 door den Heer
J. P. Strijbos, als nestjong; 15 September 1922 geschoten
op het eiland Wieringen. Berichtgever de Heer J. Doves Sz.,
Wieringen.

9

Nummer 35304, geringd te Callantsoog 2 Juli 1922 door den Heer
J. P. Stkijbos, als nestjong; eind October 1922 geschoten
te Yendays, Médoc, Frankrijk. Berichtgeefster Mejuffrouw
Y. Chanturier, Yendays, Médoc, Frankrijk.
„ 35305, geringd te Callantsoog 2 Juli 1922 door den Heer
J. P. Strijbos, als nestjong; 22 Augustus 1922 geschoten
op het Zwanenwater te Callantsoog. Berichtgever Jhr. Ch. F.
VAN DE Poll, Callantsoog.

Wilde eend (Anas boschas).

Nummer 31232, geringd te Westpolder (Gr.) 5 Juli 1921 door den
Heer H. D. Louwes, als donsjong; 4 Februari 1922 geschoten
te Oulton bij Lowestoft, Engeland. Berichtgever de Heer
G. MoBBS, Oulton, Engeland.
. „ 31240, geringd te Ulrum (Gr.) 5 Juli 3 921 door den Heer
H. D. Louwes, als donsjong; Juli 1922 geschoten op het
eiland Pellworm, Duitschland. Berichtgever de beer J. Pe-
tersen, Pellworm, Duitschland.

Smient [Mareca penelope).

Nummer 12731, geringd te Schiermonnikoog 11 Maart 1913 door
den Heer D. Woltman, als volwassen vogel; begin Juni
1913 geschoten op de rivier Pijma, bij Oustj-Tzilma,
Noord-Rusland. Berichtgever Prof. D. Rossinsky, Moscou,
Rusland.

Aschgrauwe kuikendief {Circus jjygargus).

Nummer 21294, geringd in de duinen op Texel 14 Juli 1918 door
de Heeren E. Prager en G. A. Brouwer, als nestjong;
14 Juni 1922 gevangen te Oldsum op het eiland Föhr,
Duitschland. Berichtgever de Heer M. Michaels, Oldsum,
Duitschland.
„ 21297, geringd op Texel 8 Juli 1918 door de Heeren G. A.
Brouwer en E. Präger als nestjong; 15 Juli 1921 ge-
schoten te Elsendamme (Oostvleteren), West-Ylaanderen.
Berichtgever de Heer B. Yienne-Heneman, Elsendamme,
België.

10

Toren valk (Cerchneis iinnunculus).

Niimmor 21985, geringd op Texel 13 Juni 1920 door den Heer Ad.
OoMEN, als nestjong; 16 December 1922 geschoten te Rot-
telsheim, Bruraath, Elzas, Frankrijk. Eerichtgever de Heer
L. Lang, Rottelsheim, Brumath, Frankrijk.
„ 29184, geringd te Haastrecht (Z.H.) 11 Juli 1921 door de
Goudsche Ornithologisohe Club „Hirundo", als nestjong;
eind Juli 1921 gevangen te Gouda. Bericiitgever de Heer
G. ScHouTEN, Gouda.

Strandplevier (Aegialites alexcmdrinns).

Nummer 23809, geringd te Oosterend op Texel 19 Juni 1920 door
Prof. Dr. J. J. Blanksma, als donsjong; 30 September 1922
geschoten te Noja bij Santander, Noordkust van Spanje.
Berichtgever de Heer Pablo de Garnica, Madrid, Spanje.

Kievit ( VaneUus vandlus).

Nummer 11446, geringd te Bloemendaal 4 Juli 1915 door Prof. Dr.
J. J. Blanksma, als donsjong; Februari 1922 gevonden bij
Jerez de la Frontera, Spanje. Berichtgever de Heer Pedro
Naranjo Teran, Jerez de la Frontera, Spanje, door be-
middeling van den Heer Th. Elbers, correspondent van de
Universala Esperanto Asocio, Voorschoten.
21004, geringd te Castricum 23 Juni 1918 door Prof. Dr.
J. J. Blanksma, als donsjong; 4 Juni 1922 dood gevon-
den in de Bakkumer duinen onder Castricum. Berichtge-
ver de Heer P. A. Puoman, Beverwijk.
25607, geringd te Pingjum (Fr.) 28 Juli 1919 door Prof. Dr.
J. J. Blanksma, als donsjong; 18 December 1922 gevangen
te Pingjum (Fr.). Berichtgever de Heer D. Bonnema,
■ Pingjum (Fr.).
„ 31391, geringd te Loosduinen 8 Juni 1921 door den Heer
K. Waldeck, als donsjong; 1 November 1922 geschoten
te Sadillac-d'Egmex, Dordogne, Frankrijk. Berichtgever
Prof. A. Mathet Dupraz, Colombier, Zwitserland.

Scholekster {Haematopiis ostralegns).
Nummer 33126, geringd in de duinen to Zandvoort 10 Juni 1922 door
„De Blauwe Reigers", als donsjong; half Augustusl922 ge-
vangen bij Zandvoort. Berichtgever Dr. C. Kerbert, Directeur
van het Kon. Zoöl. Gen. „Natura ArtisMagistra", Amsterdam.

11

Zilvermeeuw (Larus argcntatus).
Nummer 10428, geringd te Callantsoog (N. H.) 25 Juli 1912 door
Prof. Dr. J. J. Blanksma, als donsjong; 2 Augustus 1921
aangeschoten gevonden aan het strand te Callantsoog. Be-
richtgever do Heer J. Helder, Schagen (N. H.)
10483, geringd te Callantsoog (N. H.) 29 Juni 1918 door
Prof. Dr. J. J. Blanksma, als donsjong; begin September
1921 doodgeschoten gevonden aan den oever van het
Noordzeekanaal (N. H.). Berichtgever de Heer J. Franck,
Assendelft (N. H.).

„ 12659, geringd op Texel 31 Juli 1920 door den Heer J.
Drijver, als donsjong; 20 Januari 1921 gevangen in de
haven van Ylieland. Berichtgever de Heer C. Donia,
Vlieland.

„ 14494, geringd in het duin op de grens van Noord- en
Zuid-Holland 21 Juli 1921 door den Heer L. van 't Sant,
als donsjong; 13 September 1921 stervende gevonden in
den Breesaap, IJmuiden. Berichtgever de Heer A. Teeuwen,
IJmuiden.

„ 21140, geringd te Westerslag op Texel 17 Juni 1921 door
Prof. Dr. J. J. Blanksma, als donsjong; eind Augustus

1921 gedood door schietoefeningen te den Holder. Bericht-
gever de Heer H. J. Albabîda, den Helder.

„ 21258, geringd te Wassenaar 25 Juni 1921 door den Heer
J. F. M. VAN Malssen, als donsjong; 25 October 1921 ge-
schoten een mijl van de kust tegenover Boulogne sur Mer,
Frankrijk. Berichtgever de Heer H. Baheux, Outreau,
Frankrijk.

25810, geringd op Texel 31 Juli 1920 door den Heer J.
Drijver, als donsjong; 29 Januari 1921 gevonden te Koe-
gras (N. H.). Berichtgever de Heer J, Baken Az., Koe-
gras (N. H.).

„ 25881, geringd in de duinen te Bergen a/Zee 28 Juli 1922
door den Heer J. P. Strijbos, als donsjong; 20 Augustus

1922 het geraamte gevonden in de duinen bij Bergen a/Zee.
Berichtgever de Heer K. de Boer, Amsterdam.

„ 26719, geringd te Schiermonnikoog 22 Juli 1920 door den
Heer D. Woltman, als donsjong; 4 Mei 1922 geschoten bij
Büsum, Z. W. kust van Holstein, Duitschland. Bericht-
gever Dr. H. Weigold, Helgoland.

12

Nummer 26723, geringd op Schiermonnikoog 18 Juli 1920 door den
Heer D. Woltman, als donsjong; Januari 1921 gevangen
aan het strand te Borkum, Duitschland. Berichtgever de
Heer Fokko Abends, Borkum, Duitschland.

„ 26742, geringd op Schiermonnikoog 22 Juli 1920 door den
Heer B. Woltman, als donsjong; begin November 1921
gevonden te Lemmer (Fr.). Berichtgever de Heer J. W.
V. D. Veen, Lemmer (Fr.).

„ 26793, geringd op Schiermonnikoog 22 Juli 1920 door den
Heer D. Woltman, als donsjong; 15 April 1921 aan het
Strand te Tating, Sleeswijk, Duitschland aangespoeld. Be-
richtgever de Heer J. Geertsen, Tating, Duitschland.

„ 31213, geringd te de Hoorn op Texel 2 Augustus 1921
door den Heer J. Drijver, als donsjong; omstreeks October
1921 in de duinen van Texel dood gevonden. Berichtgever
de Heer M. H. A. Staring, de Koog, Texel.

„ 35734, geringd te Schiermonnikoog 29 Juni 1922 door den
Heer J. Dkijveb, als donsjong; 17 September 1922 aange-
spoeld aan het zeestrand bij de Zwartehaan, St. Jacobi-
parochie (Fr.). Berichtgever de Heer F. W. Hoogland,
St. Jacobiparochie (Fr.).

„ 35778, geringd te Schiermonnikoog 12 Juli 1922 door den
Heer D. Woltman, als donsjong; 12 September 1922 ge-
vangen te Schiermounikoog, ring afgenomen en de vogel
weer vrijgelaten. Berichtgever H. N. Sluis, Ölst (0.).

„ 35801, geringd to Schiermonnikoog 29 Juni 1922 door den
Heer C. G. B. ten Kate, als donsjong; 11 December 1922
geschoten te Zoutkamp (Gr.) Berichtgever de Heer G. W.
Garet, Zoutkamp (Gr.).

„ 35857, geringd te Wassenaar 20 Juli 1922 door den Heer
C. B. H. Dietz, als donsjong; 31 December 1922 aan het
Strand onder Terheide (Z. H.) stervende gevonden. Bericht-
gever de Heer A. v. d. Berg, den Haag.

Kokmeeuw [Lanis ridibimdus).

Nummer 29086, geringd op het Leersumsche Veld, Utrecht 3 Juni

1921 door den Heer J. P. Strijbos, als donsjong; 23 Augustus

1922 gevangen te Maren (N. Br.) aan de Maas. Bericht-
gever de Heer H. v. d. Heuvel, Maren (N. Br.).

13

Nummer 29127, geringd op het Leersumsche Veld (Utrecht) 3 Juni
1921 door den Heer G. Traanberg, als donsjong; 20 De-
cember 1921 geschoten bij Graville St. Honorine, Seine
inférieure, Frankrijk. Berichtgever de Heer A. Soisson,
Graville-Le Havre, Frankrijk.
„ 31519, geringd te Kerkwerve (Z.) in Juli 1921 door den
Heer J. Vijverberg, als donsjong; 1 Januari 1922 geschoten
te Baguley, Cheshire bij Manchester, Fngeland. Bericht-
gevers de Heeren H. F. en G. Witherby, Louden.
„ 31525, geringd te Kerkwerve (Z.) 20 Juni 1922 door den
Heer J. Vijverberg, als donsjong; 6 Augustus 1922 ge-
schoten aan la pointe du Hourdel, mond van de Somme,
Frankrijk. Berichtgever Prof. Pu Poncy, Genève, Zwitserland.
31563, geringd te Kerkwerve (Z.) 20 Juni 1922 door den
Heer J. Vijverberg, als donsjong; 10 September 1922 ge-
schoten in de moerassen van LuQon, Vendée, Frankrijk.
Berichtgever de Heer A. Ménégaux, Parijs, Frankrijk.

Vischdiefje (Sterna flitviatüis).

Nummer 24162, geringd te Hoek van Holland 18 Juli 1916 door
den Heer G. J. van Oordt, als donsjong; 15 April 1922
geschoten in de zoutpoelen van Croisic, Loire inférieure,
Frankrijk. Berichtgever de Heer G. Ferronnière, Nantes,
Frankrijk.
„ 34135, geringd te Hoek van Holland 18 Juni 1922 door
den Heer C. B. H. Dietz, als donsjong; 3 Augustus 1922
doodgevonden te Maassluis. Berichtgever de Heer F. de
JoNG, Maassluis (Z. H.).

Groote stern {Sterna cantiaca).

Nummer 20924, geringd te Kerkwerve op Schouwen (Z.) 29 Juni
1918 door den Heer C. Eykman, als donsjong; 11 Augustus
1921 gevangen te Quinéville, Manche, Frankrijk. Bericht-
gever Prof. A. Mathey Dupraz, Colombier, Zwitserland.
„ 25906, geringd te Kerkwerve op Schouwen (Z.) 14 Juli
1921 door den Heer J. Vijverberg, als donsjong; 6 Sep-
tember 1921 geschoten längs de kust te Hardelot-Plage,
Pas de Calais, Frankrijk. Berichtgever de Heer Cl. Cuvelier,
Lille, Frankrijk.

u

Nummer 31754, geringe! te Kerkwerve op Schouwen (Z.) 20 Juli
1921 door den Heer J. Vijverberg, als donsjong; 21 Augus-
tus 1921 geschoten bij Croisic, Loire inférieure, Frankrijk.
Berichtgever Prof. A. Mathey Dupraz, Colombier, Zwit-
serland.
„ 31791, geringd te Kerkwerve op Schouwen (Z.) 10 Juli 1921
door den Heer J. Vijverberg, als donsjong; 22 Augustus

1921 gevangen in de baai van de Orne, Frankrijk. Bericht-
gever Prof. A. Mathey Dupraz, Colombier, Zwitserland.

Dwergstern {Sterna minuta).

Nummer 28311, geringd te Oosterend op Texel 19 Juni 1920 door
Prof. Dr. J. J. Blanksma, als donsjong; 22 Augustus 1922
geschoten te Sallenelles, baai van de Orne, Calvados,
Frankrijk. Berichtgever de Heer J. Thibout, Parijs, Frankrijk
en Prof. R. Poncy, Genève, Zwitserland.

Kerkuil {Siric flanuitea).

Nummer 2006, geringd te Heino (Ov.) 8 Juni 1918 door F. K. Baron
VAN Dedem, als nestjong; 2 Mei 1921 gevangen te Zwolle.
Berichtgever de Heer Commissaris van Politie te Zwolle.
„ 26676, geringd te Leur bij Nijmegen 2 Augustus 1920 door
den Heer Ad. Oomen, als nestjong; 7 April 1921 gevangen
in den kerktoren te Winssen bij Nijmegen. Berichtgever
de Heer F. J. de Waal, Winssen bij Nijmegen.

Zwarte lijster {Turdus merida).

Nummer 27386, geringd te Noordwijk aan Zee 10 Februari 1922
door den Heer J. Verwey, als volwassen vogel; 3 Juni

1922 dood gevonden in de Noordwijksche duinen. Bericht-
gever de Heer P. Musly, Rotterdam.

Zanglijster (Turdiis onusiens).

Nummer 36015, geringd te Houthem (L.) 19 Juli 1922 door den
Heer P. Hens, als nestjong; 8 October 1922 geschoten te
Saint Savinien, Charente inférieure, Frankrijk, door den
Heer L. Baeilleau. Berichtgever do Heer J. Marand,
St. Savinien, Frankrijk.

15

Koolmees (Parus major).

Nummer 23547, geringd te Huizen (N. H.) in April 1922 door den
Heer H. Westra, als volwassen vogel; begin Juni 1922
dood gevonden te Huizen. Berichtgever de Heer P. Blaauw,
Huizen.

„ 23571, geringd te Huizen 1 Januari 1922 door den Heer
H. Westea, als volwassen vogel; 26 November 1922 op
dezelfde plaats teruggevangen. Berichtgever de Heer H.
Westra, Naarden.

„ 25543, geringd te Santpoort 11 December 1921 door den
Heer J. Deliver, als volwassen vogel; 22 Mei 1922 terug-
gevangen op dezelfde plaats en weer losgelaten. Bericht-
gever de Heer J. Drijver, Santpoort.

„ 25563, geringd te Alkmaar 12 April 1919 door den Heer
L. van 't Sant, als volwassen vogel; 31 Januari 1921 te
Alkmaar dood gevonden. Berichtgever de Heer L. van 't,
Sant, Wageningen.

„ 28004, geringd te Wageningen 26 Januari 1921 door den
Heer L. van 't Sant, als volwassen vogel; 23 Februari
1921 dood gevonden te Wageningen. Berichtgever de Heer
L. VAN 't Sant, Wageningen.

„ 29895, geringd te Wageningen 3 Februari 1921 door den
Heer L. van 't Sant, als volwassen vogel; 3 October 1921
dood gevonden op den Wageningschen berg. Bericht ont-
vangen uit Wageningen, onderteekening onleesbaar.

„ 29905, geringd te Alkmaar 5 Februari 1921 door den Heer
L. van 't Sant, als volwassen vogel; 9 Februari 1921 in
den Hout te Alkmaar dood gevonden. Berichtgever de Heer
L. VAN 't Sant, Alkmaar.

Kauw {Coloeus monedula).

Nummer 21743, geringd te Markelo (0.) 6 Juni 1922 door den Heer
M. G. H. Birkenhäcier, als nestjong; 2 October 1922 ge-
schoten teZelhem(G.). Berichtgeefster Mevrouw de Fremery,
Zelhem (G.).

Vlaamsche gaai {Garrulus glandarius).

Nummer 6327, geringd te Houthem (L.) 16 Juni 1922 door den
Heer P. Hens, als nestjong; 7 December 1922 te Houthem
geschoten. Berichtgever de Heer P. Hens, Valkenburg (L.).

16

Spreeuw [Sturnus vulgaris).

Nummer 23371, geringd te Adorp (Gr.) 13 Mei 1920 door den Heer
F. J. BisscHOP, als oude vogel; 28 April 1922 gevangen
te Winsum (Gr.). Berichtgever de Heer W. Guikema,
Winsum (Gr.).

„ 30774, geringd te Gouda 22 Mei 1921 door den Heer 0.
Banga, als nestjong; 27 April 1922 teruggevangen op de-
zelfde plaats. Berichtgever de Heer A. Scheygrond, Seer,
der Goudsche Ornithologische Club „Hirundo", Gouda.

„ 30955, geringd te Nijkerk 21 Mei 1921 door den Heer
C. G. B. TEN Kate, als nestjong; 18 October 1921 ge-
schoten te Appel bij Nijkerk. Berichtgever de Heer J.
Knake, Appel bij Nijkerk.

„ 31021, geringd te Kampen 15 Januari 1922 door den Heer
C. G. B. TEN Kate, als volwassen vogel; 28 November
1922 dood gevonden te Gumbinnen, Oost-Pruisen, Duitsch-
land. Berichtgever de Heer G, Schanklies, Nassauen, Gum-
binnen, Duitschland.

Huismusch {Passer domesticus).

Nummer 35122, geringd te Huizen 22 Juni 1922 door den Heer H.
Westra, als jonge vogel; 15 September 1922 teruggevan-
gen op dezelfde plaats. Berichtgever de Heer H, Westra,
Naarden.

Leiden, 31 December 1922.

17

Verslag der Ledenvergadering^

gehouden te Hilversum in het Hotel „Hof van Holland",
op Zaterdag 27 Mei 1922, 8 nur n.m.

Van het Bestuur zijn aanwezig de Heeren Dr. J. Büttikofer,
Voorzitter; W. H. de Beaufoet, Penningmeester; F. K. Baron van
Dedem, P. W. van der Burg en Dr. L. F. de Beaufort, Secretaris.
Voorts de leden: Mevr. van der Burg — van Nes, de Heeren G.
Roos^BOOM, H. VAN Straaten, J. Stoffel, Mevr. van Hoey Smith —
VAN Stolk en de Heeren J. van Hoey Smith, J. H. Jurriaanse,
0. A. Verwey, Mr. C. J. Heemskerk, H. J. Vermeulen, F. H. J.
Holdert, P. J. M. Schuyt en Th. C. M. Hol.

Bericht van verhindering is ingekomen van de Heeren Prof. Dr.
E. D. VAN Oort, A. A. van Pelt Lechner, Mr. V. G. A. Boll, G. A.
Brouwer, w. van Dieren, M. C. Philipse, Mr. J. L. Sölner, Mr. C.
H. Thiebout en Tj. de Vries.

De Voorzitter opent de vergadering, waarna de notulen v^orden
gelezen en goedgekeurd.

De Secretaris brengt hierna het volgende jaarverslag uit, hetv^elk
wordt goedgekeurd.

JAARVERSLAG

Het 20*te jaarverslag van onze Vereeniging kan van toenemenden
bloei getuigen, niettegenstaande de uitwendige omstandigheden daar-
voor niet bevordeiiijk zijn.

Als nieuwe leden traden sedert de laatste opgaaf toe: Mr. P. A.
BiRNiE, Mej. G. J. Boll, Mr. V. G. A. Boll, de Heer F. W. Burgers,
Mej. M. J. BuYSMAN, de Heer W. van Dieren, Jhr. A. D. Th. Gevers,
Mej. M. GoossENs, Mevr. van Hoey Smith— van Stolk, de Heer
Th. c. M. Hol, Mevr. E. Holdert- Klein, de Heeren Jan Jurriaanse,
C. J. KoRTEV^EG, Jhr. D. J. van Lennef, a. J. de Lorm, Mr. L. J. E.
VAN Meeverden, w. L. van Rossum, a. a. Tjittes en Mr. J. Wester-

MAN HOLSTYN.

Daarentegen bedankten 15 leden, terwijl wij door den dood de
volgende leden verloren: de Heeren W. J. M. de Bas, C. Huber
NooDT, Ch. Huysman en Mej. C. W. van Vliet.

Onze Vereeniging telt thans 2 begunstigers, 1 correspondeerend

18

lid, en 283 leden, d.i. hetzelfde aantal als verleden jaar, wat alleszins
bevredigend mag genoemd worden, want in den tegenwoordigen tijd
geldt de spreekwijze: „Stilstand is achteruitgang", niet meer. Wij
mögen blij zijn niet meer leden verloren te hebben.

Het twintigjarig bestaan van onze Vereeniging werd in een feestver-
gadering, op 3 April 1921 te Rotterdam gehouden, door onzen Voor-
zitter herdacht, ter wij 1 Prof, van Oort dien dag mede tot de feest-
redenaren behoorde. Een welgeslaagd diner beslootdeze bijeenlvomst.

De zomervergadering vereenigde een aantal leden op Texel, waar
onder de kundige leiding van den Heer Drijver op de èxcursie
veel merkwaardigs gezien werd. De waarneming van een Ralreiger
op Waalenburg overtrof de stoutste verwachtingen en de „Ralreiger-
exGursie" zal alien deelnemers in aangename herinnering blijven !

Op de vergadering te Texel werden de Heeren P. W. van der
Burg en F. K. Baron van Dedem tot Bestuursleden gekozen, wegens
het bedanken van Prof. Dr. J. Ritzema Bos en den Heer P. J. van
Houten. De vergadering betuigde aan laatstgenoemde Heeren tele-
grafisch haar dank voor het vele, gedurende een reeks van jaren
voor de Vereeniging gedaan.

Uit het Trekfonds der Vereeniging werd een subsidie gegeven
aan de Club van Trekwaarnemers, tot het doen van waarDemingen
op het eiland Rottum, waartoe het Bestuur onzer Vereeniging het
initiatief nam. De resultaten daarvan zullen binnenkort in „Ardea"
gepubliceerd worden.

Aan den omvang en het uiterlijk van „Ardea" valt reeds te
constateeren, dat onze Vereeniging in beter doen is gekomen. De
verwachtingen, daaromtrent in een vorig jaarverslag uitge&proken,
hebben ons niet beschaamd.

Daarentegen bleef het sukkelen met de leesportefeuille. Ofschoon
eigenlijk behoorende tot het verslag over 1922, kan reeds nu gemeld
worden, dat het Bestuur besloten heeft deze op te heffen.

De bibliotheek onzer Vereeniging, die gestadig groeit, is thans
onder toezicht gesteld van de bibliothecaresse van „Artis" te Am-
sterdam. Binnenkort zal een catalogus verschijnen.

Dat ons tijdschrift ook in het buitenland op prijs gesteld wordt,
blijkt uit het voorstel van de „Deutsche Ornithologische Gesellschaft"
ora „Ardea" te ruilen tegen hot „Journal für Ornithologie". Ook
kwam ruil tot stand met de British Ornithological Union", zoodat
wij ook het tijdschrift „The Ibis" ontvangen; twee zéér belangrijke
aanwinsten dus voor onze bibliotheek.

19

Met tevredenheid kunnen wij op het afgeloopen jaar terugzien en

met gemstheid de toekomst tegemoet gaan.

* *

*

De rekening en verantwoording van den Penningraeester over
1921 (zie bldz. 21) worden nagezien door de Heer G. Rooseboom,
daartoe verleden jaar benoemd en de Heeren J. Stoffel en J. van
HoEY Smith, daar de twee daarvoor benoemde leden niet ter ver-
gadering aanwezig zijn en het niet mogelijk was de stukken van
te voren aan de Commissie te zenden.

Na het onderzoek verklaart de Commissie bij monde van den
Heer Rooseboom alles in uitstekende orde bevonden te hebben,
waarop de Penningmeester wordt gedechargeerd onder dankbetuiging
voor het gevoerde beheer.

De Heer A. A. van Pelt Lechner wordt daarbij bij acclamatie
tot Bestuurslid herkozen.

De leden Dr. Gr. J. van Oordt, te Bilthoven, de Heer 0. A. Verwey
te Utrecht en Het Staatsboschbeheer te Utrecht worden aangewezen
om de rekening en verantwoording over 1922 na te zien.

De Secretaris leest daarop een brief voor van Prof. Thienemann te
Rossitten, waarin gevraagd wordt of uit Holland hulp is te verwachten
om het waarnemingsstation „Ulmenhorst" op de Knrische Nehrung te
herbouwen. Besloten wordt een oproep in „Ardea" te plaatsen.

Ingekomen is eon brief van den Directeur van den Landbouw, hou-
dende mededeeUng, dat herziening van de Vogelwet over wogen wordt
en dat voorstellen tot wijziging voor 1 Juni a. s. worden inge wacht.

De Voorzitter zet het onpraktische van de zoogenaamde „zwarte
lijst" uiteen en bepleit voorts meer deskundige adviseering bij het
uitreiken der vergunningen voor het verzamelen voor wetenschap-
pelijke doeleinden.

De Heer Schuyt zou bijzondere bescherming wenschen voor in ko-
lonies broedende vogels en wijst er vorder op, dat Zwaluwen, die voor
hun nestgelegenheid op gebouwen enz. zijn aangewezen, volgens de te-
genwoordige wet steeds van hun nest en eieren beroofd kunnen worden.

De Heer W. H. de Beaufort, die de vergadering moet vertaten,
deelt mede dat ook van den kant van den Landbouw wetswijzigingen
gewenscht worden, o. a. het overbrengen van Wulpen, Grutto's en
Plevieren uit de Jachtwet naar de Vogelwet en beperking van de
lijst van kooi vogels.

De Heer Vermeulen zou een totaal verbod van den vogelhandel
gewenscht achten. Andere leden zijn hier tegen; wanneer het houden

^0

van Vogels in kooien te moeilijk wordt geraaakt, zou dit de belang-
stelling voor de vogels niet ten goede komen.

De Heeren Schuyt, Jübriaanse en Rooseboom stellen voor het
Bestuur te machtigen een antwoord aan den Directeur van den
LandboQw te zenden, waarbij gebruik gemaakt kan worden van het
hier besprokene.

Aldus wordt besloten.

Vervolgens wordt overgegaan tot de rondvraag.

De Heer Rooseboom doet een mededeeling over de kolonie Aalschol-
vers {Phalacrocorax cm^ho suhcormoranus Brehm) bij het kasteel
„Maurick" te Vucht, door den Heer van Oordt vermeld in diens
artikel „De stand der Aalscholver-kolonies in Nederland" (Ardea
VIII, pag. 116, noot). Sinds 20 jaar zijn daar circa 15 — 20 Aalschol-
vernesten. De eigenaar laat deze kolonie intact. Reigers, die daar
talrijk voorkomen, worden geschoten: 430 exemplaren in één jaar.

De Heer van Straaten deelt mede, dat te Rosendaal (bij Velp, G.)
een Waterspreeuw {Cindiis dnclus subsp.) is waargenomen. Een week
of drie geleden zag spreker een Zwarte Specht [Drijocopns martins
martins (L.)!- Opvallend was de groote trek van Zwartgrauwe
Vliegenvangers [Muscicapa atricapilla atricapilla L.).

De Heer Stoffel heeft verleden Zondag met den Heer Thiebout,
bij een bezoek aan het Kampereiland, op een grintweg een Rouw-
kwikstaart {Motacilla alba lugubris Temm.) waargenomen.

De Heer Jurriaanse doet een mededeeling over het broeden van
een Vliegenvanger in een loopkraan van een gieterij in Frankrijk.
Het broedsel vloog uit.

De Heer Vermeulen deelt mede, dat een Rijksveldwachter van
een Postduivenvereeniging een premie ontvangt yoor elken geschoten
Sperwer.

De Heer Verwey doet een vraag naar aanleiding van de groote
sterfte onder de Kerkuilen en de Heer Heemskerk over het verblijf
van de Koperwiek.

Ten slotte deelt de Heer van Dedem mede, dat de préparateur
Engels een Vale Gier {G)/p)s fulvus Habl.), in Holland geschoten,
ter prepareering ontving.

De Heer Stoffel meent dat de vogel in Zeeland werd buit gemaakt.

Daar niemand meer het woord verlangt, sluit de Voorzitter de
vergadering.

o

CD

-IffI

o

00

CO

o

OT

05

(M

-*

02

Oi

CO

'•^

O 00 Ol O C-3

ir^ c- ,-; -H cvj

t- o6 lO CD ci

lO CD lO O C-

LO '^ >-H

^ 00

11 'C<

CO 05 CO I

CM O CI l_

rH 7-Î -^ t>

CO 00 CD -*

(33 c3

m

.2 p

CD

i-j

•

*

O

N

<S ci

CD
CD

S

rette

FER €

oa Ol

S

C- > M

Sd

M

'ë '-2

SI

<J:> ^ '-*
'-* ^ S

CD

CD ^ ^

.S

^

N

œ o a

13 Ph H

h- (

S tu

O

HD

aalhuur vergacl
nkosten inning
ift aan Frei

S

Ph

CD

JJ

"o

igin
udie
fond

rtefe

'cö
03

schritt „Al
rukkosten
Dr. J. But
Prof. Dr. J

'S ^-

r; <D

K-H 1— 1 1— 1
1—1 1— 1

d d d

p:;
s

"S
o

o

s

>

'cD

m

CD
O

m

1

'S.

o
o
'Ö

2

-1-3

p-
o

-S

o
a

CD

en
O

22: Vereer
Trekst
Platen
Leespo

O

<^ <1<^

N O O

K-

'S

^
M

I— 1

Ü B

o "^

CO

ZQ

S Cl

o

P

<

!- CQ

-0 d

? tri

=5 Ph bc

O ce CD CD
-* 00 Cl C]
o ca lO

CD

^

Ul

S-H

0)

CD

<;.'

>- H Ph K^

8

a 02

o CO

^ a

<1

-<•=

1 Ö s

"^ .iii^ " CD-I-'

Q

F- cß

> f-'

<

'^ S

"t^ 3 CD

Ü E5

O P^

ÛH

S- 3

^

C! E5

55 o o> §H o ®

Q Ph

C5

W

<B

S

►J

c«

o

K

Pu

S

H

r/j

!?;

o

-I-'

<;

H

Ph H-; H,"

i=l .2

2 S &i) &c si
^ ^ pï

22

Verslag der Zomerexcursie naar „Gooilust**

op 28 Mei 1922.

't Was een stralencle zonnedag, toen de leden der Nederlandsche
Ornithologischo Vereeniging op 28 Mei '22 voor het „Hof van Hol-
land" te Hilversum bijeen kwamen om te zamen naar „Gooilust"
te wandelen, de heerlijke buitenplaats met haar zeldzame verza-
meling boomen, planten en dieren van ons medelid den Heer F. E.
Blaaüw.

In de statige oprijlaan verwelkomden ons Fluitertjes en Rood-
borstjes met hun liedje, dat daar — voorloopig althans — niet
meer bedreigd wordt met vernietiging, nu de vandalistische tram-
plannen gelukkig van de baan zijn. De Heer Blaauw, die zoo vrien-
delijk was ons persoonlijk rond te leiden, nam van zijn vogels bij
het inrijhek de verwelkoming over. Een mannetje van den Zwartnek-
zwaan in een sloot daar vlakbij, dacht er anders over en stoof
verontwaardigd op ons los; waar hij zijn kroost bedreigd meende,
was het hem niet kwalijk te nemen. Op zwanenwiize gebeurde
dit zwijgend en blazend, maar iets vorder liet de in Noord-Amerika
bijna uitgestorven Trompet-zwaan zijn bazuinstooten hooren, als
blijk, dat niet het heele geslacht stom is. Het moet voor den
man, die deze zwanen hier met zulk een zorg fokte, een voldoe-
ning geweest zijn te hooren dat de jonge vogels, door hem naar
Amerika gezonden, tot resultaat gehad hebben, dat in het Yellowstone-
park thans weer Trompet-zwanen voorkomen.

In de groote wei achter de zwanen liepen de beide soorten van
Magelhaen-ganzen.

Een heerlijke koelte omving ons in het oude bosch, waar de Rei-
gerkolonie van „Gooilust" gevestigd is, met een enkelen Aalscholver
daartusschen. Heiaas vernielen deze antiek aandoende vogels alle
boomen, waarin zij nestelen, zoodat zij slechts in zeer beperkte mate
geduld kunnen worden.

De slimmerds wisten dan ook best welk gevaar van 's menschen
kant hen dreigde en vlogen wel tweemaal zoo hoog als de reigers.

Langs de wei, waarin de Witstaartgnoe-bok te midden van zijn
vier wijfjes stond te proesten in de blakerende zon, kwamen we

aan den vijver, waar vele van onze inlandsche Eenden-soorten in hun
prachtkleed te bewonderen waren, terwijl een paar Australische
Witnek-kraanvogels plechtstatig längs den oever stapte, even plecht-
statig gevolgd door een paar jongen in donskleed.

Meer moois wachtte ons echter, en niet te lang konden we hier-
van genieten. In ruime hokken werd ons allerlei zeldzaams getoond
op Eenden- en Ganzen-gebied. De groote grijze Keizerganzen met
hun witte koppen, van de ßehring-zee, de uiterst zeldzame Sand-
wich-ganzen, waar een stramme oude heer nog het hof poogde te
maken aan een vief, jong wijfje; Grijskop-ganzen, Sneeuwganzen,
Bahama-eenden, bruine Kaapsche eenden: te veel, om hier alles
op te sommen.

En bij dit alles een verzameling boomen en heesters van heinde
en ver, die menigen Hortus botanicus jaloersch zou maken.

Extra- vermeid mag wel worden het reusachtig hooge bosch Bam-
biisa metake, waarin de Tjiftjaf nestelde en de Kleine karekiet zong
als was het een Hollandsch rietveldje.

Waar de eigenaar het schoone principe huldigt, dat elke boom
zijn natuurlijken dood mag sterven, behoeft het niet te verwunde-
ren, dat vele Kleine boschduiven rondvlogen, die in de holle boo-
men een prachtige nestgelegenheid vonden.

Bij een korte rust in een heerlijke vallei zagen wij onder de
prachtige Douglasdennen, Goudfazanten en de kruising daarvan met
den Amherst-fazant vrij rondloopen, met schitterend mooie Pauwen,
ook alweer een kruising tusschen den gewonen en den Indischen
Pauw, die de gehardheid van den eerste paren aan het rijkere kleed
van den laatste.

Zoo naderden we de groote omheinde weiden, waar de Ameri-
kaansche Bison graasde met koe en kalfje; daar liep het Przewalsky-
paard, sprengen de Guanaco's met hun Uchtbruindonzen jong en ten
slotte huisden daar ook een koe en stierkalfje van den sinds den
oorlog bijna geheel uitgestorven Wisent. Vlak daarbij zat een der
verschoppelingen van „de zwarte lijst" — een Vlaamsche gaai —
rüstig op een breed uitgespreiden beukentak te broeden.

Door een statig beukenbosch keerden we längs de Nandoe's en
Emu's, die hier geregeld broeden, de Kangoeroe's, die vroolijk in
het eikenhakhout rondsprongen en waar ook een Grootpoot-hoen
rondhep, wiens geweldig bladerennest, dat het voor enkele jaren
bijelkaar krabde, nog aanwezig is, langzaam naar huis terug.

Een aangename verrassing wachtte nog hen, die niet weg moesten.

24

in den vorm van een gezellig dejeuner op den huize „Gooilust".
Na afloop daarvan wandelden wij längs den beroemden zilverden
en een pracht van een stokoude linde naar den Trompenberg, dien
we — dank zij alweer de introductie van onzen gastheer — konden
bezichtigen en vandaar door de bosschen . naar Hilversum terug.

Met een welgemeend woord van dank aan ons medelid voor al
het mooie en interessante, dat hij ons zoo be reid willig toonde, en
den hartelijken wensch, dat dit schoone geheel nog lang ongerept
bewaard möge blijven, besluit ik dit kort verslag van een der best-
geslaagde excursies, die onze Vereeniging in de laatste jaren heeft
ondernomen !

Hardinxvold. P. v. d. Bueg.

25

Voyage et Avantures de François Léguât

on
Leguatia gigantea Schleg.

In zijne hoogst belangrijke „Dodo-Stuilien, 1917" en in zijn artikel
„Leguatia gigantea Schleg.", Ardea, VI, pp. 37—55, heeft Dr. A. C.
OuDEMANS, e venais zijne voorgangers, herhaaldelijk gebruik gemaakt
van bovengenoemd werk. Ongeliikkîgerwijze blijkt thans, on hier
komt de litterator aan het woord, dat de Voyage geen oorspronke-
lijke reisbeschrijving is, doch een zeer listig en händig in elkaar
gezet verhaal, waarvoor de samensteller zijn stof putte uifc vroegere
reisbeschrijvingen. Belangstellenden verwijs ik naar de volgende
geschriften.

A French Desert Island Novel of 1708. By G. Atkinson, Publi-
cations of the Modern Language Association of America, Vol. XXXVI,
pp. 509—528.

Hieruit haal ik de volgende passage aan:

,, After subtracting tliose incidents and descriptions wliich are evidently
borrowed from earlier authors, not even tlie shell of a story is left. The
Voyage de François Léguât is evidently a voyage made in an armchair, within
reach of many books of other men's voyages . . . Regardless of the general
style of the Legiiat, it is a curious fact that its carefully authenticated
realism — borrowed largely from the forgotten naturalists Du Tertre and
Du Bois — has deceived modern readers and critics to whom Robinson Crusoe
is an old story".

The Extraordinary Voyage in French Literature before 1700. By
Geoffroy Atkinson, Ph. D. New Yoi'k: Columbia University Press,
1920.

Tlie Extraordinary Voyage in French Literature from 1700 to 1720.
By Geoffroy Atkinson, Ph.D. Paris: Champion, 1922.

Uit de beoordeeling van deze werken door G. Chinard in Modern Lan-
guage Notes, XXXVII, 491 — 8, haal ik de volgende zinsnede aan:

„François Léguât considéré pendant longtemps comme une autorité par
les naturalistes n'a jamais existé que dans l'imagination de Misson, sur
ce point aucun doute ne saurait subsister".

Het is te betreuren dat Newton, Dr. Oudemans en vêle andere
kundige ornithologen het slachtoffer zijn geworden van dezen
Franschen guit!

Amsterdam, 22 Maart 1923. A. E. H. SwaexN.

26

Boekbespreking,

Amid snowy wastes. Wild life on the Spits-
bergen Archipelago, by Seton Gordon, F.Z.S.,
with two maps and 114 illustrations from photographs
by the Author. Cassel and Cy, L^^'^o London, Toronto
and Melbourne, 1922. 206 pag. 15 sh.

Het is voor ondergeteekende een groot genoegen dit keurig uit-
gevoerde boek van den photograaf van de Oxford University
Expedition to Spitsbergen hier aan te kondigen. Het werk
geeft geen uitvoerige beschrijving van de expeditie zelf: slechts de
persoonlijke indrukken en waarnemingen van den sclirijver worden
gegeven. Een zuiver wetenscliappelijke bewerking van de Avifauna
van dezen zoo noordelijk gelegen Arcliipel zal men er ook niet in
aantreffon'): liet is or den scluijvei- sleclits om te doen den lezer
een beeld te geven van de praclitige natuur en van de rijke dieren-
en plantenwereld van dit gebied, waarvan hij de aan de Westkust
gelegen fjorden en een deel van de Noordkiist bezocht in Juni en
Juli 1921. En hierin slaagt hij rn. i. volkomen.

Daar de vogels in de dierenwereld van Spitsbergen een eerste
plaats innemen, spreekt het van zelf, dat do schrijver, reeds bekend
door zijn levendige beschrijvingen van de vogelwereld van de
Schotsche Hooglanden en Küsten, aan hen het grootste gedeelte
van zijn boek wijdt.

Ik wil hier niet alle vogelsoorten opnoemen, die door den schrijver
beschreven worden. De 20 à 25 regelmatig in Spitsbergen broedende
soorten worden uitvoerig en op vlotte wijze behandeld : enkele
hoofdstukken handelen over de vogels van de kleinere, voor de kust
of in de fjorden gelegen eilanden, van de vogelbergen, en van de
toendra's; speciale hoofdstukken worden gewijd aan de zeer zeld-
zame Brandgans {Brcmta leucopsis)^ v\^aarvan de expeditieleden de
kleine broedkolonie bij de Advent Baai, in 1907 door Koenig ontdekt,
bezochten, aan de Kleine Rietgans [Anser hrachyrhynclius)^ aan

1) Van de hand van den leider van bovengenoemde expeditie, Rev. F. C. E.
Jourdain zal binnenkort een wetenschappelijk werk over de Avifauna van
Spitsbergen verschijnen.

27

den Steenlooper, waarvan een kolonie bij de Liefde Baai ontdekt
ward, aan de Eidereend van S-pitsh er gen {SotnatericnnoUissima
borealis)^ den Paarse Strandlooper, de Kleine Alk en de
Franjepoot (PJtalaropiis fulicarius J ourdaini). De beschrijving van
zijn ontdekkiDg van donsjongen van den Bontbekplevier bij de
Advent Baai, waarvan het broeden nog niet op Spitsbergen gecon-
stateerd, wel vermoed was, is vooral van ornithologisch standpunt
gezien belangrijk.

In al deze hoofdstukken vertelt sehr, tevens op boeiende wijze
over het Poollandschap met zijn hooge bergen, zijn groote, in de
dalen en op de bergen gelegen gletschers, zijn uitgestrekte toendra's
en zijn breede fjorden. In sominige van zijn natuurbeschrijvingen
is hij zelfs op zijn best.

Het werk is ge'ülustreerd met zeer vele fraaie vogel- en natuur-
kieken, die op goed papier buiten den tekstziin gedrukt. Speciaal wil
ik hier de aandacht vragen voor zijn mooie serieën van photo's van
den broedenden Steenlooper, den Paarse Strandlooper en de Franjepoot.
Van de landschapsphoto's zijn vooral die van de Magdalena Baai,
de indriikwekkendste baai van de Westkust van den Archipel, bij-
zonder mooi.

Kortom, voor dengeen, die zieh wil oriënteeren over het vogelleven
en de natuur van Spitsbergen, is dit een zeer aanbevelenswaardig
boek. Enkele biologische onjuistheden verraden, dat hier niet de
vak-zoöloog aan het woord is. Zeer ongewoon is het ook, dat alle
wetenschappelijke namen met kleine letter geschreven worden. Deze
kleinigheden doen echter aan het geheel niets af.

April 1923. G. J. van Oordt.

28

Verslag der Wetenschappelijkc Vergadering^

gohouden in hot Sociteitsgeboiiw der Diergaarde te Ptotterdam,
op 3 December 1922.

Aanwezig zijn: de Heeren Dr. J. Büttikofer, Voorzitter; Dr. L.
F. DE Beaufort, Secretaris; Prof, Dr. E. D. van Oort, J. H. Jur-

RIAANÖE, J. E. JURRIAANSE, P. L. StEENHUIZEN, A. PoT, P, W. VAN

DER Burg, J. Stoffel, Dr. C. Eykman, J. Drijver, F. P. Jelier, 0, A.
Verwey, f. W. Burger, P. Lels, Mr. P. G. van Tienhoven, Dr. Jag. P.
Thijsse, J. H. Pellinkhof, Mevr. van Oort en Mej. J. C. Polenaar.

Afwezig met kennisgeving: de Heer en Mevr. Wigman en de Heeren
W. H. DE Beaufort en A. A. van Pelt Lechner.

De Voorzitter opent de vergadering en wenscht den Heer Thljsse
namens de Vereeniging geluk met zijn benoeming tot doctor
honoris causa.

De Secretaris doet mededeeling van een ingekomen circulaire
van den Heer Chance, den bekenden Koekoek-waarnemer in Engeland,
waarbij deze alle ornithologen uitdaagt de door hem gedane waar-
nemingen omtrent den Koekoek (Gnculus canorns L.) te weerleggen.

Vervolgens krijgt de Heer Thljsse het woord, die wijst op den
achteraitgang van den IJsvogel {Alccdo ispida L.) in ons land. In
Kennemerland zijn er thans 2 à 3 broedende paren, tegen vroeger
10. Aan de vischkweekerijen worden de dieren weggevangen, 50— 60
per jaar aan één kweekerij. Het is noodig meer gegevens omtrent
het voorkomen dezer soort te verkrijgen; ook omtrent hun voedsel.

De Heer Lels heeft altijd IJsvogels in zijn tuin, maar nog nooit
een nest gevonden.

De Heer van Oort vraagt wat er gebeurt met de op de kweeke-
rij en gevangen IJsvogels.

De Heer Drijver deelc mede wat „Vogelbescherming" tot nog
toe in verband met de IJsvogelkwestie deed. Er is den kweekers
gevraagd wat er met de bemachtigde exemplaren gedaan wordt,
maar er is nog geen antwoord ingekomen.

De Voorzitter acht het van belang te weten wanneer de IJs-
vogels worden gevangen.

De Heer van Oort zegt in Augustus steeds jonge IJsvogels te

29

krijgen, die blijkbaar rondzwerven, misschien door de ouders ver-
jaagd worden.

De Heer van Tienhoven wijst er op, dat er nooit meer dan één
IJsvogel tegelijk op de kweekerijen vise ht. Eerst als dat exemplaar
is weggevangen, verschijnt er een tweede. Door dien eerste te laten
leven, wordt de schade dus niet grooter.

Na eenige discussie wordt besloten af te wachten wat „Vogel-
bescherraing" vorder te weten zal komen. Een oproep zal in „Ardea"
geplaatst worden, om waarnemers uit te noodigen gegevens omtrent
voorkomen, broeden en voedsel van den IJsvogel mede te deelen.
Vorder zal den Heer W. H. de Beaufort, Commissaris van de Ned.
Heidemaatschappij worden gevraagd stappen bij de Directie te doen,
die er toe leiden, dat de gevangen IJsvogels naar het Museum te
Leiden voor onderzoek gezonden worden.

De Heer Dru ver deelt mede, dat een Bergeend [Tadonia
taclonm (L.)] mot jongen op Texel een verkeerde richting insloeg,
waardoor twee jongen in een sloot verdwaalden. Een Scholekster
{Haematopus ostralegus L.) trad nu als pleegouder op. Half Juli kon '
men de Bergeendjes dezen Scholekster zien volgen. Trok laatstge-
noemde een worm uit den grond, dan aten de Bergeenden dien op.

Vorder deelt spreker mede, dit jaar reeds op 16 September
twee Sneeuwgorzen [Passerina nivalis (L.)] op Texel te hebben
waargenomen.

De Heer Steenhüizen zogt, dat bij Monnikkendam 2 Zeearenden
[Haliaäns albicilla (L.)] zijn waargenomen, waarschijnlijk ook een
te Egmond. Vorder moet ook te Laren een zéér groote roofvogel
zijn gezien.

De Heer Drijver wijst er op, dat Buizerden, ja zelfs Mantel-
meeuwen „arenden" worden genoemd.

De Heer Eykman zegt, dat volgens een krantenbericht in Zeeuwsch-
Vlaanderen een Vale Gier {Gyps falvus Habl.) zou zijn gezien.

De Heer van Oort kan zulks bevestigen. Het is het derde in ons
land waargenomen exemplaar.

De Heer Lels deelt mede, een paartje Boschuilen [Sijrnium aluco (L.)]
in zijn tuin gehad te hebben, hetwelk evenwel niet broedde.

De Heer Eykman zogt, dat deze soort op het eiland van Dordrecht
en in den Alblasserwaard algemeen is.

Na de pauze deelt de Heer Jurriaanse mede dat op een opge-
spoten poldertje bij Rotterdam Lepelaars (Ptota^m leucorocUa L.)
zijn gezien.

30

De Heer de Beaufort doet een mededeeling namens den Heer
Max Weber over een Tamrae Ganzen-paar (Anse?- domestiais Briss.),
dat te Eerbeek tweemaal broedde. Het tweede legsel bestond uit 5
eieren; twee waren onbevrucht; 3 jongen kwamen op 24 October
nit; op het oogenblik is nog één jong in leven. Volgens Wright's
„Illustrated Book of Poultry" is het tweemaal broeden van Ganzen
een uitzondering.

De Heer Eykman deelt mede een vleugel van de Zwarte Zeekoet
[Cepphus grylle (L.)] op het strand gevonden te hebben.

De Heer van der Burg bericht over een nest van den Appelvink
[Coccothr allstes coccothraustes (L.)] te Beiden.

Ten slotte vermeldt de Heer Pellinkhof een en ander over een
verstoord nest van het Barmsijsje [Acanthis flammea flammea (L.)]
bij Nijmegen.

Naar aanleiding van deze mededeeling merkt de Heer van Gort
op, dat door den Heer Collot d'Escury deze soort eenige jaren
's zomers te Oostvoorne is waargenomen.

Hierop wordt de vergadering nà rondvraag door den Voorzitter
gesloten.

31

De rui van Uria troille (L*)*

DOOR

JAN VERWEY.

De voorjaarsrui der Zeekoeten [Uria troille (L.)] vervroegt zieh
tijdens de 3 eerste levensjaren der dieren regelmatig (zie vorig
Ardea-nummer) ; evenzoo (zie later) verlaat de lierfstrui zicli. De
3 eerste jaren verkort de winterrustperiode van den rui zieh dus
steeds en dit gaat zoover, dat de herfstrui tenslotte nog niet is
afgeloopen als de voorjaarsrui begint; wij zien dan dus gedurende
zekeren tijd twee ruien naast elkaar verloopen:

Winter

Einde v. d. herfstrui

Begin v. d. prachtkleedrui

Rusttijd

Iste

begin Maart tot einde

minstens

Maart

4 maanden

2de

einde November tot

half Januari tot half

0—21/0 maand

half Januari

Fel)ruari

3de of vol-

half December tot half

half November tot half

negatief tot

gende

Januari

Januari

1 maand

Dit wordt mogelijk gemaakt door een twee-deeling van den lichaams-
veergroei, waarbij het praehtkleeddeel (de kop en een deel van
den nek) klaar is voor het rompdeel; zoodat de romp nog zijn
herfstrui vertoont, wanneer kop en nek opnieuw in het prachtkleed
omkleuren. Het oogenblik waarop de voorjaars- naast den herfstrui
begint op te treden, noem ik het keerpunt van den rui.

Behalve bij de Zeekoet, vinden we hot versehijnsel, niet steeds
ongewijzigd, bij de Alk (Alca torda L.), de Duikers (genus Golym-
bus L.) en waarsehijnlijk alle Futen (genus Podiceps Lath.). Zij ver-
toonen waarsehijnlijk alle in zekeren zin verlating, resp. vervroeging
van den rai; bij niet alle intussehen komt het tot werkelijk over
elkaar vallen van twee ruien.

Bij de Duikers schijnt het keerpunt pas in Februari of zelfs in
Maart te kunnen vallen; bovendien is bij hen de rui bij de oudere

32

vogels onvolkomen: enkele prachtkleedveeren blijven regelmatig
ongeruid. Dit feit werkt met het eerste (liet samenvallen van twee
ruien) er toe medo, het winterkleed te onderdrakken.

Onvolkomen rui is vrij algemeen bij soorten die twee maal per
jaar ruien; steeds is dan de voorjaarsrui de onvolkomene. Bij vogels
die slechts eens per jaar ruien, is onvolkomen rui veel zeldzamer;
het bekendst stelUg bij onze gewone kippen, wanneer ze 3 of 4 jaar
oud worden. Intusschen komt onvolkomen rui ook bij eens per jaar
ruiende wilde vogels voor, want twee maal kon ik hem vaststellen
bij Fulmarus glacialis (L.), waar hij ongetwijfeld bij oude're vogels
vrij algemeen, zoo niet algemeen, is.

Waaraan kan een dergelijke onvolkomen rui nu te wijten zijn?
Zoowel bij jonge als bij ou de Zeekoeten bestaat een zeer sterk
verband tusschen rui en geslachtsklierontwikkeling ; zelfs bij vogels
in hun eerste lente, die den daarop volgenden zomer niet tot paring
komen. Dit samengaan van rui en gonadenontwikkeling kan een
gemeenschappelijke oorzaak hebben, een siechte physieke toestand
kan beide laat doen zijn. Doch het zou ook kunnen zijn — en
hiervoor lijken me verscheidene dingen te pleiten — dat de rui
zieh min of meer als secundair geslachtskenmerk liet beschouwen,
waarbij hij zou beginnen bij een bepaalden toestand der geslachts-
klieren, wakker geroepen door Stoffen die van hen uitgaan. Zoo
vaak is de huid een plaats waar secundairo geslachtskenmerken
worden geuit; denken we b.v. aan de pigmentatie bij Amphibien
en Visschen en den haargroei bij Zoogdieren en Mensch.

Vorleidelijk is het, bij deze incretie te denken aan de veel besproken
Collen van Leydig, lioewel Stieve's onderzoek bij den vorm collaris
(Drunimond) van Colaaus monedula (L.) niet waarschijnlijk maakt dat de
interstitiëele cellen bij vogels van invloed zijn op de secundaire geslachts-
kenmerken, doch dat veeleer de geslachtscellen zeit de increten afscheiden.

De verschijnselen die optreden na castratie van hoenders schijnen
in het algemeen voor mijn veronderstelling te pleiten.

Andere waarnemingen, aan ruiende Zeekoeten gedaan, brengen
me er echter toe, de interne secreten niet alleen den prachtkleed-
rui te laten wakker roepen, doch hen — althans bij de oude Zee-
koet — ook den herfstrui te laten beëindigen. Evenzoo zou ik de
oorzaak van den onvolkomen rui van Fulmarus glacialis (L.) willen
zoeken in een „uitge werkten" toestand der geslachtsklieren, waar-
voor eenigermate de omstandigheid zou pleiten, dat siecht ruien
bij enkele jaren oude kippen met siecht eierleggen samengaat, ter-

33

wijl de dieren overigens in blijkbaar uitstekenden physieken toe-
stand verkeeren. En tenslotte zou längs dezen weg misschien de
onvolkomen Duikerrui te verklaren zijn; vooral als wij bedenken,
'dat bij deze dieren moeilijk van te weinig voedingstofïen (ver-
siechten physieken toestand) sprake kan zijn, daar zij zoo kort na
het beëindigen van den herfstrui hun voorjaarsrui al weer beginnen.
Hoewel er verscheidene feiten voor mijn veronderstelling pleiten,
is het geheel weinig meer dan een mooie werkhypothese voor de
körnende jaren, daar microscopisch onderzoek het directe bewijs
zal moeten geven.

Ma art 1923.

34

Varia oo logica

DOOR

A. A. VAN PELT LECHNER.

XIL

Een hoender-ras met blauwe eischaal.

In onze Wetenschappelijke Vergadering, op 12 November 1921
te Amsterdam gehenden, deelde ik met een enkel woord mede,
dat op het Eerste Wereldcongres voor Pluimveeteelt ('s Gravenhage,
5—9 September 1921) Prof. Salvador Castello Carracas een
voordracht heeft gehenden over een hoender-ras [Gallus inauris
(Castello)] ') uit Chili, dat blauwe (bruin gevlekte) eieren legt. Ik
voegde er de opmerking aan toe, dat het blauwe eischaal-pigment
(oöcyaan) noch uit-, noch inwendig, ooit bij eieren van het geslacht
Gallus en wel evenmin bij de wilde soorten als bij een der rassen van
het tamme hoen, althans voor zooverre mij bekend, is aangetroffen.

Prof. Castello, Directeur van de Kon. Spaansche Staatsschool
voor Pluimveeteelt te Arenys de Mar (Barcelona) was zoo welwillend
mij op mijn verzoek een der eischalen (en eenige schaalstukken
voor onderzoek), kort geleden door hem uit Chili ontvangen, te
doen toekomen, vergezeld van een schrijven en een tijdschrift-
nummer -), waarin een artikel van zijn hand over het bovenbe-
doelde, zoogenaamde Bolstaart-hoen voorkomt.

Aan dat artikel, alsmede aan het inmiddels versehenen Congres-
verslag ^) ontleen ik het volgende.

Van het Chileensche Bolstaart-hoen, tot vöör körten tijd in Pluim-
veeteelt-kringen in Europa, zoowel als in Noord-Amerika nog on-
bekend, weten zelfs de Zuid-Amerikaansche fokkers nog maar heel
weinig af.

1) Feitelijk zou deze naam nioeten luiden : Gallus clomesUcus inauris (Castello).

2) Mundo Avicola, I, 2, pp. 37—39.

3) Transactions of the First World's Poultry Congress. Vol. I : Papers and
Communications, pp. 59 — G2. Drukkerij „Floralia", Assen (1923).

35

Het is 0. a. gekenmerkt door het ontbreken der staart en de
aanwezigheid van een veerbundel ter hoogte der ooren (inauris =
oorring).

In 1914 zag Prof. C. bij een winkelier te Punta Arenas een
groote hoeveelheid eieren, die hij toen voor eenden-eieren hield. „U
vergist zieh" — zeide de winkelier — „het zijn alle hoender-eieren
en U zal ze, terwijl U in Chili vertoeft, nagenoeg overal zien,
want het aantal hoenders, dat eieren van deze kleur legt, is héél groot."

Niet alleen Gallus inauris — zegt Prof. C. dan ook — maar de
meeste Chiieensche staartlooze hoenders, en zelfs vele van de Cre-
oolsche rassen met staart in Chili, leggen blau we, hemels-
blauwe ofgroenachtigblauwe eieren (elders noemt Prof. C.
ze ook lelie-blauw), die soms bruinachtige stippen of vlekken
dragen, zooals bij het Kalkoen-ei voorkomen.

Ook onder de inboorlingen en Indiaansche stammen van Arau-
cania trof hij in overvloed staartlooze, met min of meer gepronon-
ceerde oorveeren voorziene hoenders aan, die bijna alle een blauw
of groenachtig- blau w ei leggen. Ook in andere landen van
Zuid-Amerika (Bolivia, Peru, Columbia, Ecuador), naar het Noorden
tot aan het Panama-Kanaal toe, komen dergelijke hoender-eieren voor.

In Zuid-Chili treft men zoowel efifen als gevlekte eischalen aan;
op de breedte van het Panama-Kanaal worden uitsluitend effen
gekleurden gevonden.

Naar het oordeel nu van Prof. C. kan men de blau we eischaal-
kleur noch aan het kUmaat, noch aan het voedsel toeschrijven.

„Les races européenne^, qu'on importe au Chili" — zegt Prof. C. in zijn
schrijven van 28 November 1922 — „continuent à donner les oeufs blancs
ou roussâtres habituels dans leurs races, mais si leur descendance se mélange
avec la vieille poule du pays, on retrouve chez elle la coquille bleue des
ancêtres. Les oeufs bleus sont connus au Chili de temps immémoriaux, mais
jamais personne n' avait donné de 1' importance à cela".

Zeker is het — zegt Prof. C. — dat de Spanjaarden het Casti-
liaansche hoen naar Chili hebben overgebracht, en dat door kruising
met het inheemsche hoen het Creoolsche ras ontstond, waarin de
karakteristieke eigenschappen van dat inheemsche hoen praedomi-
neeren, vooral wat de blauwe kleur der eischaal be-
treff, die — zoo concludeert Prof. C. ten slotte — als een
overgeërfd kenmerk van de onbekende, wilde stam-
soort moet beschouwd worden, die, min of meer d o or

36

de Indian en tot huisdier gemaakt, in ver verwijderde
tij den in Amerika he eft ge le efd.

Beschrijving der eischaal (naar het eenige, te mijner beschikking
staande voorwerp). Vorm: stomp-ovaal. A f m e t i n g e n : 53 X 40 mm.
Gewicht: 4.445 gr. Text nur'): fijn gegranuleerd ; porieën zéér
variabel, de meeste wit gevuld ; de schaal voelt glad aan ; tamelijk
glänzend. Kleur: zeegroen-); bij doorvallend licht: licht smaragd-
groen-'); alle kalklagen zijn, tot aan het binnenvlies toe, door
oöcyaan licht-azuurblauw geklenrd. 0 p p e r h u i d j e [cuticula) : aan-
wezig; van een zeegroen pigment als het ware doortrokken, spreidt
het zieh over de opperste kalklaag uit en geeft zoodoende de buitenste
kleur aan het ei.

Onder de schaalfragmenten, die ik ontving, tref ik, behalve op-
vallende verschillen in den bouw der porieën, ook variatie in glans
en kleurtint aan. Alle schaalstukken, zoowel als de bovenomschreven
eischaal, vertoonen onmiskenbaar overeenkomst met die van ver-
schillende hoender-rassen, die ik ermede vergeleek, terwijl de fijnere,
vooral door den bouw der porieën, heel dicht de eischaal van
Phasiayius colchicus L. naderen.

Stelt men zieh de vraag: welke kleur droeg de eischaal van de
onbekende stamsoort van het inanris-rsis, dan is daarbij een tweede
vraag, namelijk of daar, waar thans een bruine schaal-vlekking of
-stippeling optreedt, deze wel afkomstig zou zijn van de wilde
stamsoort en niet van het (de) ingevoerde ras (rassen), waarmede
kruising heeft plaats gehad, welhcht niet ongewettigd.

1) Type 9 van Szielasko (Journ. f. Ornithol., 1913. Taf. 1)

2) Saccardo's glaucus. Chromotaxia. Ed. altera. Tab. II, 38.

3) Saccardo's prasiniis. L. c. Tab. II. 36.

A r n h e m , .Juni 1923.

Trekwaarncmingen op het lichtschip „Schouwenbank*%
van 16 tot 28 Mci 1923.

DOOK

Ct. traanberg.

Het lichtschip „Schouwenbank" bevindt zieh 11 Engelsche mijlen
benoordoosten den vuurtoren van West-Schouwen en slechts bij
regen en mist zijn de hooge, witte duinen van Schouwen overdag
onzichtbaar.

Hoewel mijne waarnemingen laat in den tijd plaats hadden,
meende ik, dat door het abnormaal koude weder der eerste helft
van Mei, vele soorten vogels ook later zouden doortrekken naar
hunne Noord-Europeesche broedplaatsen.

Mijn veronderstelling, dat het weder toch eindelijk wel ten goede
zou veranderen, leed ongelukkiger wijze leelijk schipbreuk, want
practisch maakte ik geen enkelen dag met gunstig „trekweer" mede.

Bovendien was het zieht elken nacht zeer goed en behalve tijdens
regenbuien, waren de vuurtorenlichten van Goeree, Schouwen en
West-Kapelle steeds te zien, welke omstandigheid er veel toe zal
hebbon bijgedragen dat geen enkele vogel 's nachts bij ons licht werd
waargenomen. Doch daarenboven is het draailicht van „Schouwen-
bank" slechts 12 stuks verouderde petroleumlantaarns rijk, met zeer
eenvoudige, verzilverd-koperen reflectors zonder prisma-versterke]"s.
En dit terwijl het draailicht van West-Kapelle in sterkte de Bran-
daris en IJmuiden evenaardt met een lichtsterkte van 15.000 —
30.000 kaars! Alleen in mistnachten en bij motregen, als de vogels
door den misthoorn worden aangetrokken, lijkt mij de lichtkracht
voldoende om vogels te laten aanvliegen.

De trekvogels, die in België de kustlijn in noordoostelijke richting
volgen, krijgen even voorbij Zeebrugge den breeden zeearm der
Scheide plotsehng vöör zieh, doch worden ongetwijfeld 's nachts bi]
helder weer door het licht van West-Kapelle over de veel besproken
Wielingen, Deurlo en Oostgat geloodst, terwijl zij de sterke kust-
lichten slechts voor het volgen hebben om veilig de zeearmen van

38

Zeeland en Zuid-Holland over te steken en via het kustlicht Hoek
van Holland de nu ongebroken kustlijn tot den Helder te kunnen
volgen.

Dit is volgens mijn opinie de normale. trekweg van vele vogel-
soorten, doch anders wordt de toestand wanneer zij boven de zee-
gaten door mist, motregen of zeedampen overvallen worden.

Wanneer zij de aansluiting België — Walcheren of Walcheren —
Schouwen missen, bestaat de kans, dat zij boven do Noordzee
komen en de vogels, die toevallig in de buurt van het lichtschip
komen, worden door den misthoorn on het licht naar het lichtschip
aangetrokken.

Ook mögen we verwachten dat er trek plaats vindt van en naar
Engeland en het is zoker dat sommige dezer trekkers het licht-
schip passeeren en bij vermoeidheid daar even komen uitrusten.

De lichtschipberaanning deed mij dan ook enthousiaste verbalen,
dat in September en Februari het schip vaak wemelde van allerlei
trekvogels en uit enkele min of meer juiste kleur- en grootte-
omschrijvingen maakte ik op, dat dikwijls Vinken, Ringmusschen,
Leeuweriken en Goudhaantjes aan boord kwamen, terwijl Water-
hoentjes, Meerkoeten en enkele soorten waad vogels soms, door het
licht gedood, aan dek werden gevonden. Ik schenk echter nooit
veel waarde aan leekenpraatjes, want op het ss. „Gelria" ontving ik
eens in de Golf van Biscaye een Kwartel, die door den vinder
stelhg voor een „Sperwer" word gehouden!

De bemanning van het lichtschip noemde alle vogeltjes met een
spitsen snavel „venijnvretertjes", omdat zij insecten eten!

Ik stak in den morgen van 17 Mei met het transportvaartuig
„Coertzen" te Vlissingen van wal met de 10 man sterke aflossing
en proviand voor het lichtschip „Schouwenbank" aan boord.

Hevige hagelbuien, vergezeld van onweder en een krachtigen
zuidwestelijken wind, veraangenaamden nu juist den overtocht niet
en van vogels-waarnemen was geen sprake.

Hieronder laat ik mij ne waarnemingen volgen, waaraan ik zou
willen toevoegen, dat de gemiddelde luchttemperatuur tijdens mijn
verblijftijd 11° C. bedroeg.

• 1923.
Mei 18. — Wind Noorchvest; meest betrokken lacht en viij koud.

Geen vogels gezien.
Moi 19. — Wind West, 's Morgens vroeg zon. doch later betrokken.

39

Er komen 2 troepjes van ±15 Zwarte Zeeëenden [Oklemla nigra
(L.)J längs, die in snelle vluclit in noordoostelijke richting ver-
dwijnen. Tweemaal een jonge Jan van Gent [Sula bassana (L.)],
visschend längs.
Mei 20. — Sterke Zuidwestelijke wind.

Behoudens enkele visschende Sterntjes (Vischdief en Groote Stern,
die op het naburige Schouwen broeden), niets waargenomen.

„ 21. — Wind Westzuidwest, betrokken lucht.

8.30 v.m. 1 Boerenzwaluw {Hirundo rustica L.) komt längs, doch
verdwijnt in zuidwestelijke richting.

Een oude Jan van Gent passeert in noordoostelijke richting.
1.30 n.m. 2 Boerenzwaluwen -> N.O. Om 2 n.m. komt een 9
Tapuit uit het Oosten en stri,jkt in een reddingboot, waar zij uit
den wind uitrust. 't Is een groot exemplaar en zij staat par-
mantig, recht op, hoog op de pooten. Ik houd het dier stellig
voor den Groenlandschen vorm [leucorrhoa (Gm.)]. De vogel was
tot 3.30 n.m. aan boord en vloog met een langen boog aanvan-
kelijk Zuidwest, doch draaide West bij en raakte daarna uit het
zieht, 's Avonds lang aan dek geluisterd naar overtrekkers, doch
alleen om 11.30 n.m. Oeverlooper {Tringa hypoltaca L.) hooren
overtrekken, die in noordoostelijke richting verdwijnt.

;, 22. — AVind Zuidwest en tot 9 uur v.m. zon; daarna regenluchten.

9.30 v.m. 3 Boerenzwaluwen passeeren, doch in zuidwestelijke
richting.

„ 23. — Sterke Zuidwestelijke wind met dezelfde regenluchten van gis-
teren; in den middag liep de wind naar het Noorden en regende
het hard.

11 v.m. komt een Akkerleeuwerik {Alauda arvensis L.) aan boord
en zoekt een stil, beschut plaatsje op den „bak". Na eenigen tijd
vliegt de vogel in oostelijke richting weg.

11.15 v.m. 2 Boerenzwaluwen längs, die in westelijke richting
verdwijnen.

11.45 v.m. Weer 2 Boerenzwaluwen längs, die ook naar het
Westen vliegen.

„ 24. — Wind Noordoost; zon, doch koud.
7.30 v.m. 1 Boerenzwaluw -> N.O.
11.20 v.m. 1 Boerenzwaluw -» N.O.

's Avonds windstil en 's nachts lang geluisterd, maar geen vogel-
geluid gehoord.

„ 25. — Wind weer Zuidwest, doch aanvankelijk zon.

Om 4.20 v.m. zwemt een Zeekoet [Uria troiUe (L.)] langszij, die
veel teer op de borst heeft en dat probeert er af te pikken. Tech
duikt de vogel nog en ik zie hem zelfs tweemaal met een vischje
boven komen.

40

8,20 v.m. 1 Boerenzwaluw -» Z.W.
Mei 26. — Zwakke wind, Noordnoordoost, zon.

De geheele morgen stellige, doch zeer zwakke Sterntjestrek

-> N.O., in paren en troepjes van 3 tot 7 stuks. 't Gros bestaat

uit Vischdiefjes (Sterna Mrundo L.), doch ook enkele Groote Sterns

(Sterna sandoisensis Lath.) passeeren,

11.40 v.m. 1 Zwarte Stern [Htjdrochelldon nigra (L.)] vliegt in

snelle, rechte vlucht naar het Westen.

Een Duiker (Cohjmbus-ST[)ecies) passeert in noordoostelijke richting

op te grooten afstand ora met zekerheid de soort vast te stellen,

evenals 's middags weer een Duiker, die ook in snelle vlucht in

noordoosteUJke richting zieh voorthaast.

5.35 n.m. Een steltlooper (waarschijnlijk Oeverlooper) passeert

vlak over het water -» N.O.

„ 27. — Wind Noord, doch 's avonds Zuidwest.

9.50 v.m. 3 Boerenzwaluwen in oosteUJke richting längs.
12.15 n.m. 2 Boerenzwaluwen passeeren -» West.
12.45 n.m. 1 Gierzwaluw [Apus aj^iis (L.)] komt recht uit zee
vliegen en verdwijnt in de richting van Schouwen. 's Nachts ge-
luisterd in den holderen maneschijn, maar geen vogel hooren roepen.

„ 28. — Wind Noordnoordoost. De dag begint met prachtig, zonnig weer,
doch tegen 10 betrekt de lucht en 11 uur valt motregen.
9.15 v.m. ±15 Zwarte Zeeëenden passeeren -> N.O. Precies
12 uur komt een (j^ Sijs [Carduells spinus (L.)] aan boord, doch
doordat iemand hem probeert te vangen, vliegt de vogel naar de
in de nabijheid kruisende loodsboot. Om 2.30 n.m. komen 2 King-
musschen [Passer montanus (L.)] aan boord, die op een beschut
plaatsje tegen den lichtmast voor den regen schuilen. Ik zie ze paren !
Omdat de wind steeds sterker wordt, komt de loodsboot mij af-
halen om 4 uur n.m. en juist als ik in de sleep zit, vliegt een
vogeltje op het lichtschip toe, doch door de deining kon ik mijn
kijker niet gebruiken, zoodat ik de soort niet heb kunnen vast-
stellen.

Misschien mag ik deze gelegenheid te baat nemen om mijn op-
rechten dank uit te spreken voor de medewerking en iiartelijkheid
bij de bemanning van „Schouwenbank" ondervonden en in 't bij-
zonder ben ik den kapitein, den heer L. A. van Hoeke, zeer veel
dank verscliuldigd, evenals den heer Van Hoepen, kapitein der
loodsboot W\ 9.

Juni 1923.

41

Vcrslag der Wetcnschappelijkc Vcrgaderingt

jehouden te Leiden op 30 Maart 1923 in liet Rijksmuseum
van Natuurlijke Historie.

Aan wezig zijn de Heeren Dr. J. Büttikofer, Voorzitter, Dr. L. F-
DE Beaufort, Secretaris, P. W. v. d. Burg, Dr. Jac. P. Thijsse,
Prof. Dr. E. D. van Oort, Mr. P. G. van Tienhoven, Mr. C. H. Thie-
BOUT, A. M. L. RüMKE, G. RoosEBOOM, P. Lels, a. Pot, D, Bakker,
A. A. Tjittes, W. van Harencarspel, P. L. Steenhuizen, J. H.
JuRRiAANSE, Dr. K. KuiPER, A. J. DE LoRM, G. A. Brouwer, F. W.
Burger, D. Tollenaar, J. Verwey, Mevr. Van Oort, Mevr. Lels
en als introducée Mej. Atie Senf.

Van de Heeren A. A. van Pelt Lechner, F. K. Baron van Dedem
en W. H. DE Beaufort is bericht van verhindering ingekomen.

Nadat de Voorzitter de vergadering heeft geopend, krijgt de Heer
Verwey het woord om een voorstel toe te lichten, schriftelijk bij
het Bestuur ingediend en strekkende om voor elke vergadering een
spreker uit te noodigen en het to behandelen onderwerp op de
convocatie te vermelden. Na eenige gedachtenwisseling wordt be-
sloten om voortaan in den regel den tijd vöör de pauze te bestem-
men voor een door een der leden te houden voordracht, die op de
convocatie zal worden aangekondigd, terwijl nà de pauze gelegenheid
zal zijn tot het doen van kleinere mededeelingen.

Vervolgens doet de Heer Verwey een mededeeling over den rui
van Uria troille (L.)-, in deze aflevering in extenso opgenomen.

Na de pauze doet de Heer v. d. Burg een mededeeling over een
laten trek van Kraanvogels [Grus grus (L.)], nl. op 25 Maart. Ook den
Heer Blaauw te Nijmegen is volgens ingekomen bericht de onge-
wone voorjaarstrek dezer vogels opgevallen. De Voorzitter heeft
daaromtrent ook een bericht ontvangen uit Deyl, waar op 20 Maart
Kraanvogels werden gezien. De Heer Thiebout deelt mede, dat ook
te Wijhe vermoedelijk Kraanvogels zijn gezien.

De Heer Thijsse heeft in het afgeloopen najaar in de duinstreek
een ongewoon groot aantal Keepen {Fringilla montifringilla L.) waar-
genomen; in het Bloeraendaalsche Bosch zeker wel 2000. Zij ver-
dwenen half November en keerden begin Februari weer terug. Ook

42

in Z. Duitschland on Zwitserland zijn fabel ach tige aantallen dezer
vogels waargenomen.

Andere, ter vergadering aanwezige leden liebben in liun omgeving
niets van een bijzonderen Keepen-trek bespeurd. De Heer Tjittes
meent zelfs, dat er te Driebergen minder waren dan in andere jaren.
De Heer Thiebout zag er velen in de vorige week te Brüssel. De
Heer Verwey heeft op den najaarstrek niets abnormaals kunnen
ontdekken; eerder waren er minder dan meer trekkers.

De Heer van Ookt laat eenige inlandsclie vogels zien, door het
Rijksmuseum in den laatsten tijd ontvangen, nl. Branta ruficollis
(Fall.), Numenim tenuirostrU (Vieillot), Aytläa nyroca (Güld.) X Äythia
fcrina (L.), een isabelkleurige Mareca penelope (L.), het eenige, met
zekerheid bekende inlandsche exemplaar van Surnia ulula (L.), een
Otis tarda (L.), een jong van Tringoides hypoleucos (L.), afkomstig
van de oevers van de Waal, een jong van Scolopax rusticola L.,
van Woensel, een kleurvariatie van den Kramsvogel [Turdus pilaris
L.), een exemplaar van Stercorarius skua (Brunn.) en een interes-
sante hybride van Huismusch en Ringmusch [Passer domesticus (L.) X
P. wowto/m-s- (L.)]. Een collectie vogels uit Midden-Celebes, verzameld
door Dr. Kaudekn, geeft spreker aanleiding een overzicht te geven
van de avifauna van dat eiland, waarbij talrijke soorten uit de rijke
collectie van het Museum vertoond worden.

De Voorzitter zegt den Heer van Ooet dank voor wat door hem
is vertoond en medegedeeld, zoowel als voor de gastvrijheid, aan
de Nederlandsche Ornithologische Vereeniging in het Museum betoond.

Nadat de Heer van Tienhoven nog iets heeft medegedeeld over
de vangst van Kieviten [Vanellus vanellus (L.)] in Noord-Frankrijk,
. sluit de Voorzitter de vergadering.

.43

Körte Mededeelingen«

Nog eenö over Bastaard-eenden.

In den X^^en jaargang (bldz. 190) van „Ardea" deelde ik mede
hoe een cT wintertaling paarde met een 9 pijlstaart-eend en hoe
hethalfbloed product, zijnde een wijfje, weder paarde met zijn vader
den wintertaling, en hoe daarvan een aantal jongen kwarnen, die
van volbloed wintertalingen niet zijn te onderscheiden.

Voor enkele jaren paarde een oud cT Chileensche geelbektaling
{Nettion flavirostris)^ dat ik in 1911 uit Zuid-Amerika medebracht,
met een Ç roodbekeendje {Poecüonetta erythrorhyncha) uit Zuid-Afrika.

Het resultaat was een jong, dat een wijfje bleek te zijn en dat
in uiterlijk, zooals te verwachten was, het midden hield tusschen
een geelbekje en een roodbekje. Dit wijfje, dat dus een halfbloed
was, paarde later met haar vader, den Chil. geelbektaling, legde
een aantal eieren en broedde zes jongen uit.

Het geheele geval was dus een herhaling van hetgeen met den
wintertaling cT X pijlstaart-eend 9 gebeurde.

Hoe zagen nu die jongen er uit?

Volgens het „recept" wintertaling X pijlstaart-eend zouden zij aan
hun vader en grootvader, den Chil. geelbektaling, gelijk moeten zijn.
In werkelijkheid was dit echter niet het geval.

In het eerste vederkleed waren zij vrijwel gelijk aan een jongen
Chil. geelbektaling, behalve dat de bek niet voldoende geel was.

Later, toen zij uitgeruid waren, waren zij evenwel nog zéér
duidelijk te onderscheiden van een volbloed Chil. geelbektahng en
kon men het kleed van het Z. Atrikaansche roodbekje er nog dui-
delijk in terug vinden.

Het eene exemplaar helde meer over naar den roodbek en het
andere meer naar den geelbek, maar gelijk aan een Chil. geelbek
was er geen één!

De kleur der bekken was bij den een meer geelachtig, bij den
ander meer paars-roodachtig : zuiver geel was er geen een.

Wat leert men nu hieruit? Dat de natuur in dergelijke kruisings-
gevallen zieh niet aan vastgestelde regelen houdt en de uitkomst

44

dus niet door den mensch met behulp van een rekensommetje
vooruit te bepalen is, zooals sommige menschen, die meer théorie
dan praktijk hebben, ons zouden willen doen gelooven, al gebi'uikten
zij voor hun rekensom nög zoo geleerde termen!

Tot in de kleinste détails was alles met den- Chil. geelbektaüng
en het Z. Afrik. roodbekje gelijk aan het vroeger gebeurde met
wintertaling X pijlstaart-eend, en toch waren de uitko nisten
geh eel anders!

Gooilust, Maart 1923. " F. E. Blaauw.

Remarkable behaviour of the Whooperswan.

Among other statements about some interesting instincts and
habitformation of birds '), I gave some communications about the
different ways in which some birds seek worms, either by „quaking"
by means of one leg, kept in front, as Vanelliis vanellus (L.) does,
or l)y tripping or trampling on two legs, as may be seen of Lams
argentatus (Briinnich), Tadorna tadonia (L.) and T. tadornoides Sclat.

In connection herewith may be pointed to a remarkable behaviour
of Cygnus cijgniis L., which species breeds almost every year in
the gardens of the Royal Zoological Society „Natura Artis Magistra"
in Amsterdam -).

As soon as the young ones are hatched, the couple with their
offspring are .put into a separate paddock, which contains a round
basin of about 60 c.M. deep, with an almost perpendicular wall.

If live Daphnia's and Cyclops are put into this basin, the mother
and her swanlets are able to slabber this food at the surface by
means of their „sieve-bills".

But when these small Crustaceans sink deeper, the swanlets
however can by no means get at them.

Now our keeper and myself have repeatedly observed, that the
mother-swan, on entering the basin with her young ones, and
finding no Daphnia's at the surface, made downward
trampling movements with both legs (so not back-

1) „Ardea", Jaargang XI, 1922, Afl. 1, pp. 23 — 40. Eenige morkwaardige
instincten en gewoontevormingen by vogels, door A. F. J. Portielje.

2) See about this subject: „Ardea", Jaargang I, 1912, p. 87. Eenige mede-
deelingen over Cyynus cygnits L., door Dr. C. Keebert.

45

ward swimming movements), by which movements an
upward current of the water brought the Dap h ni a 's
tothesurface!

We did not yet notice this remarkable behaviour in the cT,
neither in any other Swans, Geese or Ducks. Now the Whooper cf
stands sentry and defends his offspring, but does not hatch, nor is
followed by the swanlets, at least in the first weeks.

Wether this behaviour is by Whooper — and perhaps also by
other Anseriformes — exclusively familiar to the 9, and this in
the time that she is followed by the swanlets, still remains an open
question.

Also remains undecided, whether this behaviour belongs to the
inherited scheme of breeding-instincts, or — which is not likely —
is to be considered as an individually acquired habitformation.

Juni 1923. A. F. J. Portielje,

Inspecteur Kon. Zoöl. Gen. „Natura Artis Magistra."

Blad vulling^

(Een kleine aanvuUing van mijn bijdrage in „Ardea" VII, pag. 99 e. v.).

In het 17de eeuwsche reisboek ') van Gotfr. Hegenitius wordt
ook melding geraaakt van het voorheen bij Zevenhuizen (Z. H.)
gelegen bosch, waarin Kwakken, Aalscholvers, Lepelaars en Reigers
nestelden. De schrijver deelt hierbij mede — wat ik eiders nog
niet vermeld vond — dat Jacobus VI, Koning van Engeland ^),
jaarlijks uit dit bosch twee schepen vol met deze vo-
gels, Aalscholvers uitgezonderd, naar Engeland zou
hebben laten aanvoeren, wat met groote onkosten en
moeite gepaard ging.
De geciteerde plaats luidt:

„Rex Britann iarum .Iacobus VI, binas naves dicitur harum avium,
si tarnen Scliolfers excipias, singulis annis ex hoc nemore in Angliam
non sine sumptu ac labore magno advehi jussisse".

A. A. VAN Pelt Lechner.

1) ItinerarJum Frisio-Hollandicum. Lugd. Bat., 1630. (p. 136).

2) Als koning van Engeland : Jacobus I, als die van Schotland : Jacobus
VI; geb. 1566, overl. 1625.

46

Opgave van cnkclc ornithologischc wcrkeiit
in 1922 versehenen*

B.

Baker, E. C. Stuart, Game Birds of India, Burma and Ceylon. Vol. I :
Ducks and their allies (Swans, Geese and Ducks) 2»'i ed. W. 30 col. pi.
London, 1922.

Bannermann, D. A., The Canary Islands. Their history, natural history
and scenery. An account of an Ornithologist's camping trips in the
Archipelago. W. 4 maps, 3 col. pi. and 81 illustr. London, 1922.

Boubier, M., L'oiseau et son milieu. Paris, 1922.

Brehm, E. A., Das Leben der Vögel. Bearb. u. herausgeg. von K. W. Neumann.
3 Bände. Leipzig (Reclam Univ.- Bibl.), 1922.

Chapman, A., Savage Sudan, its wild tribes, big game and bird life. W.

248 illustr. New York, 1922.
Chubb, C, The Birds of British-Guiana. Based on the collections of F. W.

Mc. CowELL. 2 vol. With coL pi. and fig. London, 1916—1921.

E.
Elms, E. F. M., Our migrant birds and how to know them. London, 1922.

F.

Fehringer, O., Die Singvögel Mitteleuropas. M. 96 färb. Taf. und 17 Fig.
Heidelberg, 1922.

Friderich, C. G., Naturgeschichte der Vögel Europas. Neu bearbeitet von
A. Bau. M. 35 Textbild., 551 färb. Abb. auf 50 Taf., 1 Taf. Raubvogel-
flugbilder u. 2 Taf. Abb. von Vogeleiern. 6'' vermehrte Aufl. Stuttgart,
1922.

H.

Hagen, W., Die deutsche Vogehvelt nach ihrem Standort. Ein Beitrag zur
Zoogeographie Deutschlands und zugleich ein Exkursionsbuch zum Ken-
nenlernen der Vögel. M. 74 Abb. u. 4 Taf. Magdeburg, 1922.

47

Hagen, W., Unsere Vögel und ihre Lebensverhältnisse. Die Beziehungen des

Vogels zu seiner Umwelt. M. 11 Abb. Freiburg i. Br., 1922.
Halliday, W., Wild Birds and their haunts. London, 1922.
Hodges, W., Sea and shore birds, and how to identify them. London, 1922.

J.

Job, H. K., How to study birds. Practical guide for amateur birdlovers and

camera hunters. W. illustr. London, 1922.
Job, H. K., The sport of bird study. W. illustr. London, 1922.

Plantenziektenkundige Dienst (Uitgaven van den) : Sterfte onder de Kerk-
uilen {St/ix ßaiiimea) in 1922. Wageningen, Juli 1922.

E.

Rörig, G., A'ogelschutz. (Flugbl. Biol. R. Anst.). Berlin. Dahlem, 1922.

Schlegel, R., Die im Stadtgebiet Leipzig brütenden Vögel. Leipzig, 1922.
Schüz, E., Vogelbüchlein. Taschenbuch für Beobachtungsgänge. M. Abb. u.

2 färb. Taf. Stuttgart, 1922.
Specht, A., und Naumann, J. A., Die Vögel Europas. Gemeinverständliche

Beschreibung von 0. Buchner, E. Hartert u. a. (+ 25 Lief.). M. färb.

Taf. u. Abb. Stuttgart, 1922 —
Swarth, H. S., Birds and Mammals of the Stikine River region of North

Brit. Columbia and Southeastern Alaska. (Univ. Calif. Publ.). Berkeley,

1922.

T.

Tollenaar, D., Zangstatistiek en Zangverklaring (als resultaat van het „Or-
nithologisch Onderzoek" in Nederland, I). Leipzig, 1922.

W.

Wellmann, Fr., Vogelleben in Niedersachsen. 9 Skizzen. Bremen, 1922.
Wetmore, A., A study of the bodytemperature of Birds. (Smiths, misc. coll.).

Washington, 1921.
Wolff, G., ,.,Am Nest". Ornithologische und photographische Studien. M. 33

Abb. auf 8 Taf. Berlin, 1922.

48

Zimmermann, R., Das Liebesleben der Vögel. Eine Einführung in das Fort.

ptlanzuiigsleben der Brutvögel unserer Heimat. Mit IG Abb. (Taf.) nach

Naturaufnahmen. Dresden, 1922.
Zoologische Ergebnisse der Walter Stütznerschen Expeditionen nach

Szetschwan, Ost-Tibet und Tschili auf Grund der Sammlungen und

Beobachtungen H. WeicxOlds. Leipzig, 1922.

Aves : Kleinschmidt, 0. u. Weigold, H., Coroidae, Certhüdae, SitÜdae,

Paridae, Cinclidae. Hartert, E , Alaudtdae u. Troglodytldae. Weigold, H.,

Muscicapidae.

.2?^ JE\i -L^ .iU ..Zèk.

Tijdschrift

der

Nederlandsche Ornithologische Vereenieini

Jaargang XII. December 1923. Aflevering 2.

Eenige waarnemingcn over den Roerdomp {Botaurus
stellaris L.) gedurende den broedtijd

C. G. B. TEN KATE, biol. cand.

(met PI. L fig. 1 en 2).

De Roerdomp is bij Kampen geen zeldzame vogel. Niet, dat hij
er zoo veel voorkomt, maar toch is hij in alle rietvelden längs den
IJssel en ook op 't Kampereiland, binnen- en buitendijks, te vinden.

Na den broedtijd, als de jongen groot zijn, trekken ze bij zons-
opgang van zee naar hun rietvelden, die zieh längs 't Eiland uit-
strekken, terug; vooral dàn zijn ze dus geregeld vliegend waar
te nemen.

Het gemakkelijkst krijg je ze 's winters te zien, vooral bij strenge
vorst; ze zijn dan ongewoon mak en vele verhuizen er dan naar
de vogelpraeparateurs, om later zelfs in winkeis te prijken.

Maar vlak tegenover Kampen, in 't riet längs de rivier, hebben
ze gelukkig stand gehenden en zoo kan ik, bij stil weer 's zomers,
van uit ons huis ieder jaar hun gebrul hooren.

Eind Februari kon ieder, die zijn oogen goed den kost gaf, ze van
af den dijk in 't dorre riet waarnemen, maar zelfs als je ze aanwees,
hadden verscheiden menschen er. nog moeite mee. Gehikkig maar!

4

50

Toen ik 29 Maart 't rietland, wat meer stroomopwaarts aîzocht,
stuitte ik plotseling op onze twee roerdompen, die verschrikt op-
vlogen. Onwiliekeurig dacht ik aan nestelen, maar toch was ik nog
verbaasd, toen, tijdens een tweede „expeditie" op 18 April, opeens,
op zij in 'triet, een roerdomp wegwiekte en ik zijn nest zag liggen
met 5 eieren!

'tWas nog zoo dor en kaal, en van 'tjonge riet nog geen spoor,
en dan die plaats! Dat leek me nu juist wel 't meest ongeschikte
plekje van 't heele terrein; zoo kort bij een dijkje, heelemaal aan
den buitenkant van 'triet, terwijl een paadje er vlak längs liep!

Slechts een eindje vorder was 'twiifje(?) neergestreken, maar
tenslotte werd het haar toch te machtig en vloog het weer op,
onder 't uiten van een körten angstroep, die schor klonk, gevolgd
door 't mannetje, dat blijkbaar er kort bij zat.

Na dien tijd zag ik ze nooit weer beide tegelijk bij 'tnest; wel-
licht sloop nummer twee dan weg bij mijn nadering.

Den volgenden dag maakte we een foto van 't nest, van 't paadje
af, daar 't water er vrij diep was.

16 April ging ik weer kijken. Evenals de vorige keer bleef de
oude heel lang zitten ; nu vloog hij veel vorder weg, maar met
mijn kijker kon ik good zien, dat hij direct na 't dalen, met den
hals vooruit wegsloop.

Den 21'*''" kon ik, door heel voorzichtig er been te loopen, hem
op 't nest zien zitten, maar hij had ons al in de gaten en met den
kop rechtop, die maar weinig in kleur van 't dorre riet verschilt,
staarde hi] me onbeweeglijk aan; eindelijk ging hij er van door.

Nauwelijks waren wij weg of twee opgeschoten fabrieksjongens
kwamen er aan en gingen, tot mijn schrik, met veel lawaai, juist
längs 't paadje waar 'tnest zat; met stokken sloegen ze hard tegen
't riet, maar op 't critieke moment keken ze net den anderen kant
uit. Tot mijn groote verwondering zag ik direct daarna (ik was ze
met opzet gevolgd) den roerdomp op zijn nest zitten!

Die was das binnen een kwartier teraggekeerd en ondanks die
herrie op zijn nest gebleven !

Den 24'''° wilde ik eens zien, hoe gauw het nest wel weer opge-
zocht werd. Toen de roerdomp er af was, posteerde ik me een
eindje vorder achter een wilg; na 7 minuten ging ik kijken en
vond 't nest nog onbezet, maar toen ik me omdraaide, vloog de
roerdomp er . vlak achter op. Na een minuut of 5, of misschien
direct wel, aanvaardde hij dus don terugtocht al.

All DE A, XI, 1023.

n. I.

Fii;-. 1. De 5 jonge liuerJonipen (Botain-us sleUaris L).
„De Nateers", Kauipen, 8 Mei 1923.

Fig. 2. Jonge Roerdomp (Botaurus stelhiris L.), oiid + 18 dagen.
„De Nateers", Karnpen, 15 Mei 1923.

C. G. E. ten Kate phot.

51

Zaterdag 28 April vloog er niets af en ik dacht reeds „uitgehaald";
toen ik, naast nog één ei, vier roodbruine jongen zag zitten.

Lenk hieven ze den kop, woest met eenige haren bezet, op, met
hun gele zwartpuntige snavels en lieten een zacht lokkend geluid .
hooren. En in de verte klonk af en toe een kort „boem".

Ze waren bepaald minstens den vorigen dag al uitgekomen. In
ieder geval is, als we 21 dagen voor 't broeden rekenen, dus 't eerste
ei reeds 1 April gelegd !

] Mei vond ik er 5 jongen in, zoodat dus alle eieren nu uit
waren. Nu moesten toch de jongen ook gekiekt, maar op zöö'n
afstand zouden ze heelemaal niet afstekon tegen 't riet.

Daarom ging ik den 5'^"" Mei tot mijn knieën 't water in en
maakte een paar opnamen. Dat was echter niet gemakkelijk, al
balanceerend in 't water op den moerassigen bodem, terwijl de jongen
aldoor heftige aanvallen deden ; vier gingen aan den rand van 't nest
zitten, terwijl slechts één, onafgebroken nijdig pikkend, er midden
in bleef.

Toen ik hem pakte, spuwde hij een halven kikvorsch uit: romp
en achterpooten !

8 Mei ging ik naar Texel, maar daar ik bang was dat bij mijn
terugkomst de jongen verdwenen zouden zijn, toog ik eerst nog
vroeg op 't pad naar 't riet. Ik haalde alle jongen uit 't nest en
ringde ze. Vervolgens werden ze vereeuwigd, maar ze wilden niet
bij elkaar blijven zitten, zoodat ze onmogêlijk allemaal scherp op
de plaat konden komen (zie flg. 1).

Bij mijn terugkomst op 12 Mei waren ze er gelukkig nog. Ze kregen
nu al veel meer de allures der ouden : onbeweeglijk bleven ze zitten.

Den 15'^"'' hadden ze 't nest verlaten, maar al gauw zag ik er
een paar zitten in de buurt er van. Het grootste haalde ik op, en
zette dat onder mijn hoed, stelde scherp, toen gauw de hoed er af
en een kiek gemaakt. Onbeweeglijk poseerde hij voor zijn fotograaf !

Het kreeg al veeren, vooral aan den kop en hals en ook de
slagpennen groeiden hard (zie fig. 2).

Na dien tijd heb ik ze niet weer gezien. De baas van de steen-
fabriek, waarbij dit terrein behoort, nam ze daarna echter nog af
en toe waar. Eens stootte hij op een jong, dat op zijn eentje aan
een sloot zat, vlak bij de opslagplaats der steenen. Den 20^'="" stond
't nest geheel onder water, als zoo veel andere bij dien hoogen
waterstand De ouden zag ik tweemaal vliegen aan den IJssel.

's Zondag's daarop fletste ik naar Elburg; juist was ik buiten

52

Kampen (nu dus aan den anderen kant van den IJssel), toen heel
kalm een roerdomp over kwam wieken en over de boomen aan
den weg heen, in een weiland neerstreek en daar direct naar 't riet
sloop van een nabijzijnde sloot.

Dat wijst er, dunkt me, wel op, dat ze, tenminste als ze bijna
volwassen jongen hebben, ook vliegend, zelfs betrekkelijk ver
weg, voedsel gaan zoeken, terwijl toch in veel boeken staat, dat ze
vrijwel nooit buiten 't riet komen (behalve dan 's winters).

Ook den 7''"" Juni, toen ik in de buurt van 't oude nest naar
Zwarte Stern-nesten zocht, kwam er een laag overvliegen en stootte
körte geluiden uit, zeker als waarschuwing voor de jongen, die daar
ergens in 't riet zaten.

Kampen, 7- 6 -'23.

53

Een en ander over Noord-Amerikaansche Vogels«

DOOR

F. E. BLAAUW.

Gedurende den zomer van 1921 deed ik een reis om de Ver-
eenigde Staten van Noord-Amerika, den cirkel sluitende door Zui-
delijk Canada.

Het hoofddoel van mijn reis was iets te zien van de prachtige
Noord-Amerikaansche wouden, die met steeds grooter sneliieid door
de houthakkers vernield worden.

Ik heb hierbij echter de vogels niet vergeten en in de hier
volgende beschrijving van mijn reis zal ik mededeelen welke
Vogelsoorten ik ontmoette, reizende over deze reusachtige uitge-
strektheid land.

Ik scheepte mij in te Rotterdam op den 20sten Mei en kwam
tien dagen later te New York aan, waar het vreeselijk heet was.

Een paar dagen na aankomst hoopte ik de bitte en het stof te
ontloopen door een bezoek aan Central-Park. Dit viel echter
niet mede, want, dank zij de massa aldaar circuleerende auto's,
was het er nog wél zoo. stoffig en stinkerig als in de Straten van
de stad. De bodem was blijkbaar zéér rotsachtig, met slechts weinig
aarde er over been, zoodat de boomen er meestal zeer siecht, zelfs
stervende, uitzagen.

Op de half verbrande grasvelden zag ik echter eenige vogels, die
ik te voren nooit in het wild gezien had en die mij de bitte en
het stof deden vergeten.

Het meest in het oog vallend waren talrijke purpurkleurige
Bootstaart- spreeuwen [Quiscalus quiscala)^ die meestal paars-
gewijze over het gras liepen. De mannetjes waren prachtig glänzend
purpurkleurig, met lange bootvormige staarten; de wijfjes waren
veel doffer en hadden veel minder ontwikkelde staarten.

Behalve deze spreeuwen zag ik een groot aantal Trek-lij sters
{Turclus migratorius) ot Robins, zooals de Amerikanen ze noemen,

54

omdat zij roocle borsten hebben, ongeveer zooals de Europeesche
Roodborsten dat hebben. Deze vogels waren zeer mak en gedroegen
zieh zooals onze Merels dat doen in de Europeesche parken.

Na Central-Park bezocht ik Bronxpark, waar de Zoolo-
gische tuin in gelegen is en nadat ik daarvan de zoologische ver-
zamelingen bezien had, kwamen de in het wild levende vogels
aan de beurt.

Bronxpark ligt in een buitenbuurt van New York, die men per
trein van uit het centrum in + een half uur bereikt. Een gedeelte
van Bronxpark is, als gezegd, tot Zoologische tuin gemaakt
en een ander gedeelte is als Plantentuin aangelegd en een
daaraan grenzend deel is een prachtig bergachtig stuk grond in
zijn natuurstaat.

Men vindt daar allerlei typische noord-oostelijk Amerikaansche boo-
men, bijv. Weymouth-dennen, Tulpenboomen, Sassafrassen, etc. etc.

Natuurlijk zijn in Bronxpark de vogels veel talrijker dan in het
voile stoffige Central-Park, en voelen zij zieh hier meer tehuis.

Op de grasvelden vindt men weer overal de Trek-lij ster, die
alléén 's zomers hier voorkomt, terwijl Bootstaart-spreeuwen
ook overal gezien werden.

In de stille gedeelten van het bosch zag ik hier en daar de
elegante kleine K a t-1 ij s t e r [Galeoscoptes carolinensis), die bezig was
zijn lied voor te dragen, gewoonlijk op een tak gezeten, die tus-
schen 8 en 20 voet boven den grond was.

Het gezang klonk heel aardig, maar het kwam mij toch voor dat
er wel wat meer klank in kon zijn.

De vogel is, zooals men weet, slank gebouwd, grijs van kleur
met zwarten bovenkop.

Zijn naam van Kat vogel ontleent hij geloof ik aan de eigen-
schap, die hij heeft, om katachtige geluiden voort te brengen.

Behalve de Kat-lijsters zag ik nog een aantal kleine rosachtige
lijsters, die in het droge blad naar voedsel zochten, waarschijnlijk
Wilson's lijsters {Turclus fuscescens).

In den Zoologischen tuin zag ik in 'twild een Baltimore-troe-
piaal {Icterus baltimore), die vroolijk zong en naar men mij ver-
telde daar ook nestelde.

Op den grond tusschen de struiken liep een aantal zoogenaamde
Songsparrows ofZang-musschen [Melospiza melodia), die in
hun bewegingen en ook uiterlijk veel aan onze Hegge-musschen
deden denken.

55

Eens zag ik een prachtig geel, rood en zwart vogeltje (Setophaga
ruticilla)^ dat de Amerikanen Roods t aar t noemen.

Behalve dat het rood in den staart vertoont, gelijkt het echter
maar zéér weinig op onze Roodstaart!

Eens zag ik een grooten IJsvogel (Ceryle torquata) van de eene
plaats van het park naar de andere vliegen, vrij hoog in de In cht.

Behalve de vogels waren er ook Eekhoorns in het Park. Het
meest in het gezicht kwamen de groote Grijze Amerika an-
sehe Eekhoorns en zij waren z66 tam, dat zij voedsel haalden
nit de handen der kinderen.

Kleine Gestreepte Grond-eekhoorns, Chipmunks, zooals
zij daar genoerad worden {Tamias striatus), zag men meestal in het
dichte bosch en zij schenen hun woonplaats te hebben in holle
wortels of boomstammen.

Van New York reisde ik in Zuidelijke richting naar Washington,
een reis, die ongeveer 6 uur vordert per sneltrein en die meestal
gaat over zandgrond, begroeid met dunne denneboomen, die er niet
zeer welvarend uitzien.

In een moeras, niet zeer ver van New York verwijderd, dat voor
een deel met riet was begroeid, zag ik een aantal zoogenaamde
Red-winged blackbirds {Agelaeus phoeniceus) in het riet zitten.

Washington, hoewel ook al weer ziedend heet, was toch oneindig
aangenamer dan New York geweest was. Er was veel minder drukte
en dus minder stof en daar de Straten met rijen boomen beplant
waren, zagen zij er veel frisscher uit.

Enkele Straten, merkte ik op, waren beplant met Ginkgo-boomen,
een boomsoort die bij ons maar sporadisch op baitenplaatsen voor-
komt. Dank zij de heete zomers groeiden zij er blijkbaar oneindig
beter dan dat bij ons het geval is.

Het middenpunt van Washington, waaraan, om zoo te zeggen,
alles ondergeschikt is, is het reusachtige witte Kapitool (niet te
verwarren met de wonin g van den President, het zoogenaamde
Witte huis) of Congresgebouw, dat op het hoogste punt
van de stad, omgeven door tuinen en terrassen van wijd en zijd
zichtbaar is.

In het park, dat het Kapitool omgeeft en dat o. a. met prachtige
Magnolia-boomen beplant is, zag ik een aantal Spechten over
het gras loopen, ongeveer zooals onze Groene Specht dit pleegt te
doen. Het waren echter Goudsp echten (Golaptes auratus), dus
genoemd naar de goudkleurige schaften der groote vleugelvederen.

56

In Europa worden deze vogels nog al eens in kooien of volières
gehouden en zij blijven dan goed leven, zoodat men zelfs in een
kleine kooi het genoegen kan hebben lien te zien „trommelen".

ßehalve de Goudspechten zag ik nog een paar zwart en witte
Spechten {Melanerpes erythrocephalus)^ die er uitzagen als beeren in
't zwart met witte rokspanden en roode hoofden! De vogels hadden
blijkbaar een nest in een hellen boom en zij namen niet de minste
notitie van de voorbijgangers

In den Zoologischen tuin, die vlak bij de stad gelegen is,
op een beboschten barg, die vroeger het park vormde van een par-
ticulière buitenplaats, zag ik een paar Roode Kardinalen {Car-
dinalis cardinalis) rondvliegen. Deze vogels, hoewel beschermd, waren
altijd maar gering in getal, deelde Dr. Ho Ulster, de directeur
van den tuin, mij mede.

In den Zoologischen tuin waren veel merkwaardige vogels
in de verzameling en de merkwaardigste daarvan waren drie prach-
tige Californische Condors {Sarcorhamphus californianus). Voor
degenen, die het niet weten zij hierbij vermeld, dat deze condor-
soort kleiner is dan die van de Andes van Zuid-Amerika ; dat de
kleuren der vederen ongeveer dezelfde zijn, maar dat de mannetjes
geen vleezigen kam hebben en dat de naakte kop rood en geel
gekleurd is.

Dr. Hol lister deelde mij raede, dat zijn vogels een paar maal
hadden genesteld, maar dat er niets van terecht was gekomen.

De Californische Condor is helaas zoo goed als uitgeroeid,
wat natuurlijk zéér te betreuren is.

De Condor van de Zuid-Amerikaansche Andes gaat helaas den-
zelfden weg op, dank zij de vraag naar zijn vleugelvederen, die de
dames in Europa op haar hoeden zetten, in de verbeelding, dat zij
er dan mooier uitzien, terwijl zij er hoogstens overeenkomst door
krijgen met Indiaansche volksstammen!

Van Washington reisde ik per trein Zuidwaarts naar St. Augus-
tine in Florida, een reis die twee dagen en een nacht in beslag neemt.

Niet ver Zuidelijk van Washington kwamen wij voorbij een ko-
lonie Zandzwaluwen [Clivicola riparia)^ die een afgebrokkelden
zandheuvel als nestplaats hadden uitgekozen, precies zoo als onze
Oeverzwaluwen dat plegen te doen.

De weg voerde mij nog steeds in hoofdzaak over zandgrond en
's morgens vroeg, na een dag en nacht in den trein te hebben ge-
zeten, kwamen wij door moerassen, die met Cypressen begroeid

57

waren {Taxodium distichmn). Deze boomen, met aan de basis, waar
zij in 't water stonden, sterk gez wollen stammen, en geheel begroeid
met grijze af hangende slingers van Tillandsia usneoides^ zagen er
allerwonderlijkst uit!

Aan den zoom der bosschen zag ik dikwijls merkwaardige bek er-
planten met botergele bekers; vorder Magnolia glauca, liquidambar
en eindelijk prachtige exemplaren van Magnolia grandiflora.

In de nabijheid van een der bovengenoemde moerassen zag ik
een kleine vlucht witte vogels, die mij toeschenen Witte Ibissen
{Eudocimus albus) te zijn.

Voortdurend zag ik nu ook kleine vluchten van een kleine bruine
Duifsoort met verlengden puntstaart {Zenaîdura macroura).

In Jacksonville, in Florida, moest ik van trein veranderen om
naar St. Augustine te komen, waar ik eindelijk om 8 nur
's avonds aankwam.

St. Augustine ligt zooals men weet aan den Atlantischen Oceaan
met Anastasia-eiland er tegenover en is daarmede verbonden
door een brug over de „rivier" zogt men daar, maar het water
is natuurlijk de Zee.

St. Augustine ziet er geheel anders uit dan de meeste Noord-
Amerikaansche steden en verraadt duidelijk haar Spaanschen oor-
sprong, iets wat zéér in haar voordeel is, want N.-Amerikaansche
steden als zoodanig hebben maar weinig dat de Europeaan aange-
naam aandoet.

De eerste vogel, dien ik in St. Augustine zag, was een Spotlijster
(Mimus jjohjglottus), die in den tuin van het hôtel rondliep en er
ongelooflijk dun en slank uitzag en steeds met zijn langen staart
allerlei bewegingen uitvoerde.

De Spotlijster, zooals mij later bleek, neemt in dg Zuidelijke
staten de plaats in van de Treklijster, die men in de Noordelijke
staten vindt.

De zang van de Spotlijster, tenminste van degenen, die ik hoorde
zingen, gelijkt zéér veel op den zang van onze Zanglijster, maar is
op verre na niet zoo krachtig en helder van toon. Dit viel mij zéér
tegen, want de Spotlijster wordt door de Amerikanen altijd zeer
hoog geprezen !

Een tweed e interessante vogelsoort, die ik in den tuin van mijn
hôtel zag, was een wijfje Nonpareil-vink {Cyanospiza ciris), dat
zieh voedde met onkruidzaden.

In een klein bosch dat bestond uit prachtige oude Magnolia-

58

boomen {Magnolia grandiflora)^ gi-oenblij vende eiken en jeneverboo-
men, allen met Tillandsia en wilde wingerden behangen, zag ik
een prachtig paar Roode Kardinalen, die bezig waren een niet
minder mooi paar blauwe Florida-gaaien {ApJtelocoma ajanea),
uit te scheiden en aan te vallen; waarschijnlijk omdat zij jongen
in de buurt hadden.

Ook hoorde ik denlokroep van Bob-whites {Colinus virginianiis),
die zieh echter niet lieten zien.

Over een inham van de zee vloog een kleine witte Zwartkop-
pige Stern of Zeezwaluw rusteloos heen en weer, waarschijnlijk
op zoek naar kleine vischjes. Ik meen dat het een exemplaar was
van Sterna antillarum.

Wanneer men bij laag getij post vatte op de brug, die Anastasia-
eiland verbindt met St. Augustine, dan zag men op de modder een
groot aantal kleine Reigers, die daar ijverig naar voedsel zoch-
ten. Sommigen van die reigertjes waren vlekkeloos wit, anderen
waren grijs met rosse pluimen op h un rug en witte op het achter-
hoofd, terwijl weer anderen wit en grijsbont waren {Ardea coendea
en Ardea tricolor ruficollis^ in diverse kleurslagen).

Het waren allen prachtige vogeltjes!

Op een dooden boom, niet ver van de zee, zag ik een aantal
Rosse Gieren {Cathartes aura) zitten, oude kennissen, die ik dikwijls
in Chile ontmoette tot in het verre Zuiden aan de Straat van
M a g e 1 h a e n !

Van St. Augustine ging ik per auto naar Palatka aan de St.
John-rivier.

De eigenaar van mijn hôtel te St. Augustine had mij gezegd dat
ik het landschap op weg naar Palatka twijfelloos zéér zou bewun-
deren, daar* het geheel uit „aardappelvelden" bestond ! !

Gelukkig was het niet alles aardappelveld, maar kwamen wij ook
door een uitgestrekt Cypressen-moeras, waardoor men heenreed over
een houten viaduct, zoodat men al de wonderlijke gewassen van
nabij kon bewonderen.

Over het algemeen vertoonde het landschap, behalve de veel ge-
roemde aardappelvelden, uitgestrekte dennenbosschen of de restanten
daar van, want zooals bijna overal in Florida, wordt bijna elke boom,
die eenige waarde heeft, omgehakt.

(Wordt vervolgd).

59

Besitzt ein Vogel Einsicht in kausale Zusammenhänge?

A. F. J. PORTIELJE,
Inspecteur Kon. Zoöl. Genootschap „Natura Artis Magistra", Amsterdam.

Herr A. A. van Pelt Lechner war so liebenswürdig, mich auf
einen Beitrag Professor J. Keinkes in „Naturwissenschaftliche
Wochenschrift" (1921, N^ 52) aufmerksam zu machen. „Besitzt ein
Vogel Einsicht in kausale Zusammenhänge?" fragt Prof. PtEiNKE.
Und teilt mit, wie ein Sittich gelernt hat, eine Schaukel oben im
Käfig zu befestigen, indem er sich, auf derselben sitzend, so lange
hin und her schwingt, bis er sich mit dem Schnabel im Gitter
festgreifen und sodann, mittels Muskel contraction der Krallen, die
Schaukel so hoch aufheben kann, das diese oben auf ein Querband
des Käfigs, und zwar mit ihren beiden Enden zwischen zwei
Gitterstäben festzuliegen kommt.

Prof. R. will nun aus dieser Handlungsweise des Vogels den
Schluss machen, dass der Vogel tatsächlich Einsicht in kausale
Zusammenhänge habe, und das hier kein wesentlicher Unterschied
mit menschlicher Intelligenz vorliege. Da lässt sich aber erst doch
noch Manches anführen und erwägen, sowie auch experimentieren!

Es kommt mir vor, das sich eine solche Frage nicht so
ohne loeiteres endgültig entscheiden lässt. Es kommt hier
eben „auf die Färbung an, die wir den Dingen verleihen". Man
könnte doch gleichsam in eben derselben unvollständigen (weil ein-
seitig betonenden) Weise sogar auch das Umgekehrte behaupten!
Es lässt sich hier ja der Accent entweder mehr auf die Ueber-
einstimmung oder auch auf den Unterschied legen, und man kommt
also, wie immer in dergleichen Fällen, mit einer einseitig-
betonenden Antwort auf ein unkritisches, mehr oder weniger
undurchdachtes „Ent wed er-oder" nun einmal nicht aus! Bei der
physisch-psychischen Verwandtschaft zwischen Tier und Mensch
will die Uebereinstimmung gerade so gut wie der Unter-
schied berücksichtigt sein, und wer da, mehr oder weniger

60

subjectiv, nicht in beide Richtungen sondern einseitig
schaut, wird höchstens in die Eiclitung einer halben^ b. z. w. be-
schränkten, nie aber in diejenige einer vollständigen
Wahrheit aussagen können.

Wenn sich auch vom deszendenztheoretischen, oder vielmehr vom
entwicklungsgeschichtUchen, vom Evolutionsstandpunkte nirgends
in der „Natur" eine positive Grenze — bzw. zwischen Anorganischem
und Organischem, zwischen Pflanzen- und Tierreich, zwischen Tier
und Mensch — wahrnehmen und beweisen lässt, wenn auch philo-
sophisch-kritisch sich nirgends eine positive Trennung oder Grenze
stellen und aufrecht halten lässt, so soll man doch — wo Tier und
Mensch sich ja auch nicht ohne Weiteres als „physico-chemische
Lebenlosigkeit" betrachten lassen, und auszerdem im Verhältniss
des verwandten Andern einander nahe stehn — immer wieder darauf
bedacht sein, das auch der geringste Unterschied eben ein Unter-
schied ist und bleibt, den man — kritisch betrachtet — nicht
totahter übersehen und wegdenken darf. Sowie auch darauf, das Poten-
tialität, noch nicht entioickelte Realität und Idealität sind. Der Anfang
ist ja immer der Anfang von etwas Atiderem und das Ergänzte ist nicht
nur (sondern eben etv^as Anderes und meJir wie) die Summe der Teile.

Zwischen einfachem Reflex, Instinkt (also ererbte[cleronomel Asso-
ziationen und Handlungsschemata), einfachen Erfahrungs- und Lern-
prozessen (die erworbenen [embiontischen] Assoziationen), logischem
Begriff und freier, schaffender Intuition, die sich einerseits alle als
untrennbar verbunden denken lassen, heben sich anderseits gewiss
auch (zwar keine positive oder prinzipielle) fundamentelle Unter-
schiede hervor. Die Begleiterscheinungen der „psychischen Regula-
tion", womit hier durchaus kein besonderes vitalist i-
sches oder teleologisches Moment, keine von aussen
her wirkende oder eingreifende „Lebenskraft" gemeint
sei, sind bei Mensch und Tier zwar nicht als prinzipiell aber doch
als fundamenteil unterschieden zu denken. Mensch und Tier sind
im Lichte der erkenntnisskritischen Logik „psychisch sowie auch
physisch", nicht als „wesentUch" ein-und-dasselbe, sondern als
„wesentlich" unp^eschieden un^'erschieden" denkbar!

Die Entwicklungsgeschichte der Organismen, b. z. w. der Sinnes-
apparate und Zentralorganen des Nervensystems gibt uns die
Veranlassung zu vermuten, das Mensch und Tier, wie oben schon
gesagt, nicht nur physisch sondern auch psychisch zusammenge-
hören. Vom entwicklungsgeschichtlichen Standpunkt lässt sich denn

61

auch behaupten und verstehen, dass Intelligenz, Bewusstsein und
Wille nicht auf einmal „urplötzlich" oder wie ein Demon oder
Wunder im Leben, d. h. in der Vieleinigkeit der Lebewesen auf-
getaucht sind, sondern potentiell in allen, auch den einfachsten
Sinnesbetätigungon sowie in den „blinden" Trieben als Intelligenz-,
Bewusstseins- und WillenseZemew/^e enthalten sind.

Was man sich bei niederen Tieren oder auch bei höher-organi-
sierten Vögeln zwar potentiell und elementar enthalten denken kann,
ist da aber darum noch nicht realiter und idealiter enhüickelt vor-
handen, und bleibt kritisch betrachtet, als imentioickelte Möglichkeit
dem in der Realität schon teilweise oder völlig Entioickelten zwar
als „wesentlich" un^eschieden, aber trotzdem nicht weniger „wesent-
lich" unfe?-schieden verbunden.

Nicht 0Ô, sondern imoiefern das Tier „wesentlich" Einsicht habe;
und mit seinen Intelligenzelementen von der menschlichen Intelligenz
sich nicht „wesentlich" unterscheidet, ist und bleibt immer die
grosse Frage für die kritische Wissenschaft.

Da soll denn auch an erster Stelle das Experiment seine Fragen
stellen, sowie auch die vielseitige und vor allem unbefangene
Beobachtung, und die tatsächlichen Resultate sollen unbedingt einer
erkenntniss-kritischen Prüfung und Beleuchtung unterzogen werden.

Statt also ungeachtet der Resultate unserer heutigen physiologi-
schen und psychologischen Forschung, sowie auch der Warnungen
der erkenntnisskritischen Logik, aus irgend einer Handlungsweise
eines Tieres nach beschränkendem „ Entweder-oder" ohne
weiteres eine einseitig betonende Schlussfolgerung zu ziehen, frage man
sich erst einmal recht nüchtern und kritisch ab, in loiefern vielleicht
von Einsicht in kausale Zusammenhänge die Rede sein dürfte, so wie
auch ob ein gewisses Dämmerbewusstsein-des-Zweckes in der Tat sich
von „wesentlicher" Intelligenz nicht („un geschieden") unterscheidet.

Die neuere experimentelle Tierpsychologie hat nun die psychischen
Fähigkeiten höherer Tieren (zumal Hunde, Katzen, Waschbären,
Affen und last-not-least Anthropoiden oder menschenähnlichen Affen)
vielfach einer experimentellen Prüfung unterzogen.

Dabei hat sich bis jetzt noch immer herausgestellt, dass von
eigentlicher Intelligenz, von freier^ willkürlicher ^ logischer
Bildung von abstracten Begriffen, sowie auch von freier, schaffender
Intuitio?i, Phantasietätigkeit oder Einbildungskraft nicht die Rede war.
Auch nicht in denjenigen Fällen, wo Intelligenz vortäuschende
Handlungen vorlagen.

62

Wo z. B. ein anthropoider Affe anfänglich unabsichtlich (oder
auch vom Experimentator dazu veranlasst) allmählig durch „trial-and
error" oder beiweilen auch ohne vorangehende Probierbewegungen,
im Falle eines „Aha-Erlebnisses", von einer gewissen Einsicht-des-
Zweckes geführt, (was aber noch ganz und gar keine tiefgehende
Einsicht in kausale Zusammenhänge zu sein braucht!) gelernt hat,
z. B. einen Hebel aufzuheben um einen Problembox zu öjEfnen, der
irgend eine sehr gewünschte Näscherei enthält, so hat er dabei zwar
eine gewisse Einsicht oder vielmehr AJmung, aber noch lange keine
richtige Intelhgenz, b.z.w. abstracten Begriff. Stellt man den Apparat
des Hebels um, so versteht das „vernunftlose und sprachlose" Tier
aut einmal nichts mehr vom Sachverhältniss, und muss aufs Neue
wieder mit seinen (zwar dämmerend Zweckbewussten) Probierbe-
wegungen anfangen, oder es muss ihm auf einmal wieder ein neues
Licht in der Weise eines neuen Aha-erlebnisses aufgehen!

Er mag sich also bei seinen vorigen Handlungen schon eine
gewisse Zweck-Einsicht erworben haben krafft-psychischer Regulation,
sowie auch eine blasse Ahnung der „meaning" seiner anfänglich
vielleicht bloss „blinden", mitunter auch etwa „dämmerbewussten"
Triebshandlungen, einen riclitigen und wesentlicJien Begriff des Hebels
hat er immer noch lange nicht.

Jede neue Situation muss wieder von Neuem ab aus-
probiert werden, oder höchstenfalls krafft „Aha-Erlebniss" in
seiner vitalen Bedeutung erkannt werden. Den allgemeingültigen
Sinn der kausalen Verhältnissen lernt das Tier nicht und hie ver-
stehen ! Merkmale willkürHcher, freier, logischer Reflexion oder freier
schöpferischer Phantasie-tätigkeit — wesentliche Einsicht also —
sind wenigstens bis jetzt noch niemals bei Tieren vorgefunden.
Wenn es also gewiss auch einerseits bei den höheren Tieren allerlei
psychische Prozesse und Fähigkeiten giebt, worin wir nach der
Analogie mit unserem menschlichen Seelenleben Bewusstseinsvor-
gänge erblicken dürfen, die den unsrigen verwandt und gleichar%,
aber darum noch lange nicht gleichwertig sein mögen, so — es
sei hier nochmals wiederholt — darf man doch anderseits nicht
übersehen, dass es zwischen Mensch- und Tierseele zwar wahrschein-
lich keine durchaus trennende, positive, prinzipielle
oder Jr/'-un ter schiede aber nichtsdestoweniger schon graduelle
b.z.w. tiefgehende oder fundamenteile Unterschiede geben müsste.
Psychisch sowie physisch sind Mensch und Tier un^eschieden aber
sogleich auch un^'erschieden verwandt und verbunden zu denken.

63

In dieser Hinsicht komt das Tier mit seinen — übrigens im
mensciilichen psycliisclien Leben auch eine, zwar untergeordnete,
Rolle spielenden — Reflexen, geerbten „Handlungsschemata" oder
„Instinkten" und einfachen Erfahrungs- und Lernprozessen oder
embiontischen Assoziationen noch nicht bis in die Sphäre der
wesentlichen Intelligenz. Im Menschen erst — so lehrt bisjetzt
wenigstens die Erfahrung der Menschen-sowie der Tierpsychologen
(ob man diese beiden Untersuchungsgebiete eigentlich auch wohl
einseitig betonend trennen darf, möge hier dahingestellt bleiben) — im
menschlichen psychischen, b.z.w. im geistigen Seelen-Leben erst,
vermag das im Tierreich zwar überall potentiell enthaltene
„Be wusstsein" sich zu einem „beiousst" loerden zu entwickeln.
Das Tier aber vormag sich in seinem Niveau der einfachen Asso-
ziation höchstens zu einem Dämmerbewusstsein-des-Zweckes, oder
auch einmal zu einem Aha-Erlebniss „emporzuschwingen".

Genau so eine heikle Frage ist auch diejenige, die eine endgültige
Antwort verlangt, wenn die Alternative „psychisch oder physisch"
gestellt wird in Bezug auf tierische Handlungen. Auch hier erweist
sich ein „Entweder-oder" als undurchdachte, unphilosophische Frage-
stellung, worauf sich nur zu bald eine beschränkte Wahrheit
aussagen lässt, wenn in einseitig betonender Weise gefragt,
experimentiert und interpretiert wird.

Der grosse Physiolog, Psycholog und zudem auch Philosoph Wundt
behauptet darüber in seinen „Vorlesungen über Menschen- und Tier-
seele", dass die Alternative physisch oder psychisch in Bezug auf
tierischen Handlungen doch eigenthch nicht gelten darf. Für Tiere
sogut wie für menschliche Handlungen lässt sich, auch da wo
sich diese Alternative schon anbringen liesse, wie
Wundt bemerkt, möglicherweise das koordinierende physisch
und psychisch zugleicher zeit als viel wahrschein-
licher stellen. Und zwar weil wir hier zu bedenken haben, dass
es sich wohl nirgends — auch bei tierischen Handlungen — um
rein physische oder psychische, sondern um psycho physische
Functionen handeln wird, bei denen sich nach Umständen der Accent
entweder auf der physischen oder auch auf der psychischen Seite
legen lässt!

Dass also auch ein Sittich wenigstens bis zur Sinnes- Wahrnehmung
und Empfindung, vielleicht auch noch bis zu einer gewissen, zu-
fälligerweise und unabsichtlich eroberten Dämmereinsicht /,beseelt"
sei, lässt sich wohl nicht recht mehr bezweifeln.

64

Aber auch von Menschen sind psychische Prozesse bekannt, die —
wie z.B. die reflectorischen Abwehrbewegungen, die Schutz- und
Fortpflanzungsinstinkte, die einfachen Assoziationen, Willensimpulse
und Gemütsbewegungen — mit wesentlicher Intelligenz und logi-
scher"Einsicht noch nichts zu tun haben !

Und so kommt es hier in diesem Falle denn auch nicht nur
darauf an ob der Sittich eine gewisse — wenn auch noch unter der
Schwelle menschhcher Bewusstseinsvorgänge liegende — „Dämmer-
Einsicht" entwickelt habe, sondern eben auch darauf, ob hier
wesentliche, logische Einsicht vorliegt! In welcher Weise,
frage man sich- ist der Vogel wohl zu seinem Resultat gelangt? Mittels
spielend-eingeübter Probierbewegungen, und zwar in gegebener Situa-
tion zufälligerweise, mehr oder weniger begleitet und reguliert von
einer gewissen „dämmerbewussten Einsicht-des-Zweckes, oder viel-
leicht kraft logischer Reflexion b.z.w. freier, von der Situation,
teilweise oder gänzKch unabhängiger, schöpferischer Erfindung und
Phantasietätigkeit ?

Hier sollen, um auszuweisen wie es „wesentlich" um die Sache
gestellt sei, wie gesagt gründliche und unbefangene Observationen
unter verschiedenen Umständen, womöglich zumal auch das Experi-
ment, nachhelfen, und die Interpretation der Tatsachen soll man
vor allem einer kritischen Prüfung unterziehen im Lichte der
Erkenntnisskritiek.

Es sei mir hier zum Schluss gestattet, Professor Reinke auf einige
Worte seines grossen Landsmannes Wilhelm Wundt aufmerksam
machen zu dürfen. In seinem „Menschen und Tierseele", 6. Auflage,
Seite 450, wird gesagt:

„Der wesentliche Punkt für die Unterscheidung intelligenzähnhcher
Assoziationswirkungen und eingentlicher Intelligenzhandlungen wird
immer darin liegen, dass jene auf die Verknüpfung einzelner entweder
unmittelbar durch Sinneseindrücke erweckter oder mittels derselben
wiedererweckter Vorstellungen beschränkt bleiben, während eine intel-
lectuelle Tätigkeit im eigentlichen Sinne nur da anzunehmen ist, wo
eine wirkliche Bildung von Begriffen, Urteilen und Schlüssen oder
eine freie willkürliche Phantasie-tätigkeit nachgewiesen werden kann".

Und weiter auf Seite 459 heisst es :

„Dass das Hauptmerkmal der Begriffsbilduug, das Bewusstsein
nämlich, das einzelne Objekt habe nur stellvertretend für eine
Vielheit von Gegenständen zu gelten, vorhanden gewesen sei, dafür
ist aber nicht das geringste Zeichen zu entdecken".

65

„Nicht anders wie mit den Begriffen verhält es sich mit den
angeblichen Schlüssen und urteilen unserer Haustiere; sie lösen
sich bei näherer Betrachtung sämtlich in naheliegenden Assozi-
ationen auf, und sie versagen in dem Augenblick, wo das Gebiet
dieser durch die äusseren Eindrücke erweckten Verbindungen
überschritten wird".

Im Falle unseres Sittichs wäre also, meiner Ansicht nach wenig-
stens, nicht ein Erwachen logischer Reflexion, sondern nur ein
allmähliche Ausdehnung der Assoziationsreihe infolge der eingetretenen
Einübung spielender, schwingender Prohierhewegimgen die meist
plausibele und logische Interpretation der Tatsachen.

Der Sittich besitzt gewisz — wie Wündt anderswo noch hervor-
hebt — „gewisse Elemente des Bewusstseins, die als Grundlage
intellektueller Funktion dienen könnten". Aber „er besistzt noch
nicht das Intellekt selbst" ! „Wesentlich" ist und bleibt die Vogel-
intelligenz ung'eschieden unterschieden von menschlicher Intelligenz!

Und „der Schritt von der Assoziation zur eigentlichen Intelligenz
ist zweifellos grösser, als jemals irgend ein anderer im Laufe der
seelischen Entwicklung", der von Wündt „eine Selbstentwickelung
des Geistes aus der Natur" genannt wird.

Amsterdam, 7 Nov. '23.

66

Vcrslag der Lcdcnvcrgadering»

çehouden in Hotel „Dinkeloord" te Denekamp,
op 9 Juni 1923, 9 nur n.m.

Van het Bestuur zijn aanwezig de Heeren: Dr. J. Büttikofee,
Voorzitter; Prof. Dr. E. D. van Oort, P. W. van dee Burg, F. K.
Baron van Dedem en Dr. L F. de Beaufoet, Secretaris.

Van de leden zijn tegenwoordig: Mevr. Biittikofer, Mevr. van
OoET, Mevr. van der Burg, Mej. Peins en de Heeren A. van
Weldeeen Baron Rengers, J. Stoffel, G. Rooseboom, Mr. W. J.
Vogel, C. J. Korteweg, J. S. Korteweg, Mr. C. H. Thiebout, 0. A.
Verwey, Mr. J. L. Sölnee, Mr. A. Th. ten Houten, J. B. Bernink,
A. Pot, Mr. G. Dijokmeestee en P. L. Steenhuizen.

Mevr, Thiebout en Mevr. van Dedem wonen de vergadering als
introducées bij.

Bericht van verhindering is ingekomen van den Heer en Mevr.
WiGMAN en van de Heeren W. H. de Beaufoet en A. A. van
Pelt Lechnee.

De Voorzitter opent de vergadering met een woord van welkom,
waarop de notulen van de vorige vergadering worden gelezen en
goedgekeurd.

De Secretaris brengt vervolgens het volgende jaarverslag uit:

JAARVERSLAG OVER 1922.

Het was te verwachten, dat de malaise, die zieh vooral in het
afgeloopen jaar meer en meer openbaarde, zieh ook in onze Ver-
eeniging zou doen gevoelen. Dat zulks het geval is geweest, blijkt
uit den achteruitgang van het ledental.

Wel is waar traden als nieuwe leden toe: Miss Chilton Thomas,
J. VAN Gogh, Dr. K. Kuiper, Miss C. Pilkington, A. van Weldeeen
Baron Rengees, Miss Tinne, Mevr. Wichers, J. A. van Wijngaarden,
Mr. J. H. VAN Meurs, Mr. B. van Maewyck Kooy en Mr. E. S.
Orobio de Castro Jr., maar daartegenover staat het verlies door
overlijden en bedanken van 36 Leden, zoodat onze Vereeniging op
het oogenblik 258 gewone leden telt.

67

In zijn vergadering van 17 Mei 1922 benoemde het Bestuur tot
correspondeerend lid J. J. A. M. Freiherr von Geyr yon Schweppen-
BUEG, assistent aan het Zoologisch Instituut van de Forstakademie
te Hannover-Münden, zoodat onze Vereeniging thans 2 correspon-
deerende leden bezit, benevens twee begunstigers.

Op 30 Juni overleed op 73-jarigen leeftijd ons oud-bestuursHd de
Heer P. J. van Houten, die bij ons allen in dankbare herinnering
zal blljven voor het vele, dat hij sinds de oprichting van onze
Vereeniging deed. Waar steun noodig was, vonden wij hera steeds
bereid tot helpen; hij behoorde tot de trouwste bezoekers van de
wetenshappelijke zoowel als van de bestuursvergaderingen, waar
zijn adviezen steeds op hoogen prijs werden gesteld.

Ik wil hier ook nog even memoreeren do benoeming van ons
bestuurslid Jag. P. Thijsse tot doctor honoris causa in de Plant-
en Dierkunde aan de Gemeente-Universiteit van Amsterdam, een
onderscheiding waarvan de glans ook op onze Vereeniging afstraalt.

In het afgeloopen jaar werden 2 wetenschappelijke vergaderingen
gehouden, op 9 April te Amsterdam en op 3 December te Rotterdam.
De jaarvergadering had plaats te Hilversum op 27 Mei. In deze
vergadering werd de Heer A. A. van Pelt Lechner tot bestuurshd
herkozen. Den volgenden dag werd een excursie gehouden naar
Gooilust, waar de eigenaar, ons medelid de Heer F. E. Blaaüw,
het gezelschap rondleidde en ons zijn prachtige collectie levende
dieren en planten vertoonde.

Op verzoek van den President van de „National Association of
Audubon-Societies" te New- York, Voorzitter van de Internationale
Commissie voor de Bescherming van Vogels, waarvan de weten-
schappelijke vereenigingen zoowel als de uitsluitend beschermings-
vereenigingen deel uitmaken, worden Dr. Jag. P. Thijsse en Dr. L.
F. de Beaufort door het Bestuur aangewezen om als vertegen-
woordigers van de Nederlandsche Ornithologische Vereeniging zitting
te nemen in de Hollandsche sub-commissie.

Wanneer ik ten slotte vermeld, dat van „Ardea" de elfde Jaargang
verscheen, meen ik de voornaamste gebeurtenissen uit het leven
van onze Vereeniging in 1922 te hebben medegedeeld.

Moest ik bij den aanvang van dit verslag wijzen op het vermin-
derde ledental, als gevolg van den druk der tijden, ik kan eindigen
met de opmerking, dat dit dan ook het eenige ongunstige verschijnsel
is: de Vereeniging blijft bloeien, getuige de opkomst op de vergade-
ringen en de belangrijke bijdragen der leden in het tijdschrift.

5*

68

De rekening en verantwoording van den Penningmeester over

1922 (zie het hierblj gevoegd afschrift) worden op voorstel van de
finantiëele Commissie goedgekeurd en de Penningmeester wordt
gedéchargeerd met dankzegging voor het nauwkeurig gevoerde beheer.

De Heer W. H. de Beaufort wordt bij acclamatie tot bestuurslid
herkozen.

Als leden der Commissie tot het nazien van de rekening over

1923 worden aangewezen de Heeren Kekbert, de Bussy en van
TiENHovEN, alien te Amsterdam.

Daar niemand meer het woord verlangt over huishoudelijke
aangelegenheden, wordt overgegaan tot de wetenschappelijke mede-
deelingen.

AUereerst krijgt de Heer Beenink het woord, die aan de hand
van een kaart het een en ander mededeelt over de géologie, het
landschap en de vogelwereld van Denekamp en omstreken. In het
bijzonder worden de terreinen besproken, die op de excursie bezocht
zullen worden. Ook vermeldt spreker belangrijke vangsten op orni-
thologisch gebied, in de laatste jaren in de omstreken vaD Denekamp
gemaakt en waarvan de bewijsstukken in het museum „Natura
docet" aanwezig zijn.

De Heer van Dedem vertoont een merkwaardig nest van de
Witte Kwikstaart {Motacilla alba L.), te Windesheim tusschen een
venster en een store gebouwd, waarbij het eerste verlaten legsel
bedekt is met een nieuwe laag nestmateriaal, zoodat dit nest uit
twee verdiepingen bestaat.

De Heer Thiebout heeft een dergelijk dubbel nest van een Huis-
musch {Passer domesticus L.) gezien, waar in de onderste verdieping
een dood wijfje en eieren werden gevonden.

De Heer ten Houten deelt mede dat tegenwoordig bij Winterswijk
Kemphanen {Pavoncella pugnax L.) voorkomen. De Ortolanen {Emberiza
hortulana L.) worden talrijker, e venais de Groote Gele Kwikstaart
[Motacüla boarula L.) en de Zwarte Specht {Bryocopus martius L.).
Op 1 April werden een paar bijzonder lichte Kraanvogels [Grus
grus (L.)?] waargenomen.

De Heer Thiebout deelt mede, dat de Raven {Corvus corax L.) in
ons land achteruitgaan. Op „de Klenke" in Drenthe heeft spreker
het nest niet kunnen vinden; de bewaker beweerde dat de Raven
er nog waren. In Breukelen was verleden jaar nog maar één Raaf;
er was toen geen broedsel. Ook dit jaar is er niet genesteld. Te
Linschoten waren de beide Raven er nog; ook daar hebben zij geen

rH

w

--■«

-*

00

oo

O

lO

o

'*.

1—1

CO

oo'

a.>

-*

lO

lO

la

1 — 1

05

(M

L^

a>

00

r-l

03

■^

=--.

1

C3i

, ,

00 o

1

>ô

1 1 S"

Oi

a

JD

CO

05

1

CO

C-;

E-- .-H

l_

L--

'. '. ^

1—1

00

^.

CO

uO

c

c6

cd'

o6 ci

o6

cö

lO l_0 lO

^

CO

d

ra

CD

ci

1 —

c:

CO

lO

CO

l>

CM

-*

T— 1

30

C3i

O)

lO

LO

CO

^

.

o

C5

. .

.

.

^< • •

.

•

.

.

.

^.

CO

H

•

c^

uO

" "

"

zn

"

•

" ,

•

•

«

o

CO

■tD

03

-^

O

•

CO

i;^

•

• 03

.

CO

rj

CO f^

CJ

-4_-J

■— >

03

iri ta

ct
CD

Co

C<1

C35

T— (
t— 1

en
1 — 1

d

Co

'o

CD
o ^

1 -

03

be
■S
£

'Ö

Co

bß

bJD

t3 ® .
03 S
P bX)

r.s •

•1 ë ^

s 03 03

Ö
03

"o
o

CO

a
o

03

CO

• O
bß ft

b 03
bJD 03

S •
£ O

CO

S

-M

Ca

a

03

'S

CO
03

ci

O

H

'Ö

'S

"o

CO
03
XJ

03

opgemaakt in Maart 19:
De Penningraeester.
(w. g.) W. H. DE Bea

ÎI

1^ S

H

o a>

^ CD

-^ Ö

^ .
<

«

1 — 1

1 — 1

CD

o

œ

en
O =;

o

CD
CO

CD

>

t>
"ce

et
N

Unkosten inn
Dr. 0. Kleinsc
Verscliotten
Diverse onko

cretariaat :

II
II

C, 03

«3

O

CO

so

CO rH
CO

bo i
^ o

(X» K

CÖ

et

r^
CO
'Ö

t^

■is

eg

^"^

Is^

"~^

— !M

o

o

o

o

1

o

CO

Oi

1—1

lO

i

1—1

CO

CO

c<i

1—1

d

lO

(M

1—1

CO

CO

I— 1

CM

OÏ

t>

1—1

00

1—1

CM

=«--

'+^

00 05

CO

1

~,

o

1 1

~T

~T

■^ 1

O

o

1

o

1

C3 O

cq

l_

1

uO

1 1

1

1

^ I

LO

CO

1^

lO

1

T-Î ^

'^

c^

c

d

o^ d

d

lO

CO CO

C^

ci

CO

»■

d

CO CO

CO

-*

c

CO

o

o

Ol

lO

CM

CM

1— (

1—1 T— 1

la

-*

T— 1

T— 1

1—1

«*~-

•

• •

•

a. '

•

•

-U

j

cc

CO

H

•

•

•

•

f-H

■

•

r^

Ph

o

'S

Ö
03

'S
03

a

M

• ry2

xn

CD

•

•

•

03

■2

•

w

03

•

Ö .2

CD ,i^

m

Ö
CD

-M

a

CD
O
CD

V

CD
Co

'S

J CD
'pi;::

.

03
O

M

P • .2

03

'B s

O 03
Ü P5

.'S

o
Ü

o

« S ;>^

o û3 H

CD -r-,

CD

_a

öj:

"3

C3

rQ O 03

J 9< ' Ü D5

r2

CO

cT

03 l-s ■" *^

^1

■^

H ^ "S:

1-5

f-i CD

03

M 03 5„

03 O !Z| S

1

=^1

.2

03

i d ^ d

Ci

•§■

c

:;=;

> O S §

^^

to

a ■ ■ ■

ac bD CÜ3

1— 1
o

c
C

>

^

CO

o

Ü

s££

f-^

*.

î:

rO

o

■^ 8

Jt>

§

o

^

t^

s^

è

tu

p

70

nest gemaakt. Wei kreeg spreker half April bericht, dat ze bezig
waren het oude nest te herstellen, doch toen hij eenige dagen
daarna kwam kijken, waren de vogels weg en ze zijn niet meer
teruggekeerd.

De Heer Dijckmeester heeft te Grouw twee Roerdompnesten
[Botaurus stellaris L.) gevonden met 4 eieren. Er waren ontzettend
veel Kiekendieven, zoodat de Kievit-broedplaatsen verlaten waren.

De Heer Bernink deelt mede, dat de Havik [Astur gentilis (L.)]
eenige jaren te Delden heeft gebroed.

De Heer van Dedem heeft onlangs een Koekoek [Guculus canoriis L.)
in banden gehad met een kale piek op den buik, die geheel den
indi'Lik maakte van een broedvlek.

De Heer van Ooet vestigt de aandacht op eeii bericht van den
Heer Eykman over de vangst van een Ameilkaansche Smient [Mai-eca
americana (Stephens)] te Dordrecht. Het is zeer waarschijnlijk, dat
dit een ontsnapt exemplaar is. De Heer Blaauw te 's Graveland
heeft naraelijk twee exemplaren afgestaan aan een vogelliefhebber
te Yoorburg, die beiden ontsnapt zijn. Kort daarop werd het exem-
plaar van den Heer Eykman in een eendenkooi gevangen.

De Heer Büttikofer doet nog een mededeeling over het wegdiegen
van vier exemplaren van Anas falcata Georgi, waarna de vergadering
gesloten wordt.

71

Verslag der Zomerexcursie naar Denekamp
en de Lutte,

op Zaterdag en Zondag 9 en 10 Juni 1923.

Aangelokt door het langzamerhand in ons land en zelfs daar-
buiten vermaard geworden Museum „Natura Docet" en door liet
ZOO aantrelikelijl?: en liefelijk stroomgebied van liet riviertje de
Dinkel, besloot onze Vereeniging dit jaar hare zomerexcursie aldaar
te houden.

Als voorproefje werd des Zaterdagnamiddags een praciitige wan-
ieling gemaakt over het uitgebreide landgoed „Singraven", waarbij
wij de gelegenheid hadden de — door den tegenwoordigen eigenaar - -
fraai gerestaureerde Heerenhuizinge van nabij te bewonderen, en
voerde onze leider, de Heer J. B. Bern ink, ons over het land-
goed „Borchbosch" terug; het laatste gedeelte längs de kronkelende
oevers van het kleine rivierke onder statig opgaande zware beuken.

Eoe opwekkend en rijk aan natuurschoon deze wandeUng ook
was, waren wij op 't gebied der ornithologie dien dag toch niet
gelukkig, daar zieh weinig opmerkenswaardigs aan onze spiedende
blikken vertoonde.

De groote excursie was evenwel voor den volgenden dag bestemd
en ving aan met een bezoek des vöörmiddags aan het reeds ge-
noemde Museum „Natura Docet", dat zijn ontstaan te danken heeft
aan de groote lietde voor de Natuur en de grenzenlooze énergie en
werkkracht van één man, den Directeur J. B. Bernink, die begon
met samen te brengen wat hem uit Twente in banden kwam, zich-
zelf leerende praepareeren en conserveeren, tot zijne woning te klein
werd, en hij zichzelf en zijn vrij talrijk gezin nagenoeg op straat
had gepraepareerd en verzameld, daar de coUecties zoo goed als alle
beschikbare ruimte in beslag namen.

Door toezendingen, later ook van eiders, uit binnen- en buiten-
land, boette het Museum wèl veel van zijn .oorspronkelijk typisch
Twentsch karakter in, doch won dermate aan uitgebreidheid — niet
alleen op zoologisch, doch ook op geologisch en ethnographisch ge-
bied — dat raad moest worden geschaft. Kort geleden sloegen eenige
bekende Twentekers de banden inéén en stichtten het vriendelijke

72

en doelmatige museumgebouw, terwijl do collecties werden overge-
nomen en de Heer ßernink tot Directeur benoemd.

Natuurlijk werd bij ons bezoek vooral aandacht gewijd aan de
vogelcollecties, en mögen enkele der merkwaardigste stukken hier,
diinkt raij, wel genoemd worden.
Zoo troffen wij er aan:

Beide soorten Blauwborstjes; wèl beide uit ons land afkomstig,
doch waarvan alleen het witgesterde {Cyanecula suecica leucocyana
Brehm) in de omgeving van Denekamp is verzameld.

Klapekster {Lanius excuUtor L.), gedateerd 14 Nov. 1914, welke
volgens den Heer B. vroeger algemeen was in de omgeving en nog
vrij veelvuldig aldaar voorkomt.

Hop (Upwpa epops L.), werd een tiental jaren geleden nog broe-
dend aangetroffen bij Ootmarsum, welk broedsel evenwel verstoord
werd; terwijl in den zomer van 1920 een exemplaar werd geschoten
aan den Dinkeloever.

Middelste Bonté Specht {BeMclrocopus médius L.), van 1912, Beu-
ningen bij Denekamp.

Zwarte Specht [Picus maiims L.) cf en 9 van 1919, de Lutte,
die sinds de laatste jaren geregeld in de omgeving voorkomt en
broedt. In Juni 1915 werd een nest van de Zwarte Specht gevon-
den in een'beuk op 'tlandgoed „Het Hof te Espelo" onder Lonneker,
dat uitvloog, en meen ik dat dit het eerst met zekerheid vastge-
stelde broeden van de soort voor ons land geweest is. De Heer
Bernink had destijds een jong uit dat nest in banden.
. Boschuil {Syrnium aluco L.) van 25 Febr. 1921, Singraven.

Scharrelaar {Coracias garrulus L.) van Oct. 1921, Lattrop bij
Denekamp. Een viertal jaren geleden zag de Heer Bernink zelf
een exemplaar in de omgeving.

Vischarend {Pandion haliaétus L.) van Singraven.

Boschruiter {Totanns glareola L.) van 8 Mei 1919, Tilligte.

Noorsche Stormvogel [Fulmarus glacialis L.) van 18 Sept. 1916,
Breklenkamp bij Denekamp.

Kleinste Jager {LestiHs parasiticus L.) van 30 Mei 1917, Denekamp.
Middelste Jager {Lestris pomarinus Temm.) van 8 Oct. 1918, Bekkum
bij Hengelo.

Brandgans {Branta leucopsis Bechst.) van 23 April 1906, Hasselo
bij Hengelo.

Gekuifde Aalscholver {Phalacrocorax graculus L.) van 20 Dec.
1905, Lutterzand, gem. Losser.

78

Dan is er een Nijlgans (C'Äewatopex aegi/'ptiacus L.)Yân 22 Ja.n. 1915,
T Wickel, welke geen kenmerken van gevangenschap clroeg en dus
mogelijkerwijs zoover Noordelijk in vrijlieid is afgedwaald, daar de
soort vrij dikwijls Zuid-Europa scliijnt te bezoeken.

Aan abnormaliteiten merkten wij op: een albinistischen Ekster,
waarbij 'tzwart vervangen is door een mat beige-bi'uin; eenMeerkol,
die op vleugels. en staart er uitziet als beschimmeld, welke illusie
ontstaat doordat de blau we bandjes der dekveêren zeer bleek zijn
en inéénvloeien, en de bandjes zieh vaag blauw voorLzetten op staart,
tweede slagpennen en hunne groote dekveêren, zoodat de bandjes
als 't ware over den vogel naar achteren zijn verzakt. Voorts een
paar alb. Musschen en een albino Vink.

Maar ik heb reeds te lang stilgestaan bij het Museum. Het liep
tegen half elf en stonden reeds verscheiden deelnemers op den weg
te bunkeren om de wandeling aan te vangen, en buiten te genieten
van zang en kleur en bedrijf van de levende vertegenwoordigers
in bosch en veld van de vogelsoorten, die wij daarjuist binnen
mochten bewonderen in de starre onbeweeglijkheid hunner (hoe goed
dikwijls ook naar het leven weêrgegevene) toch altijd onbezielde —
zi] 't ook kleurrijke en zacht omlijnde — hulsels.

AI dadelijk kregen we gelegenheid deze tegenstelling in ons op
te nemen, toen we even buiten Denekamp längs een groote Oever-
zwaluw-kolonie kwamen van ongeveer 100 paren.

Bedrijvig en vlot joegen de vlugge, muiskleurige vogeltjes door
de lu cht vöör hun hoogen slotmuur en gierden met nooit falende
zekerheid in volle vlucht den nauwen ingang van hunne woning
binnen. Wanneer wij niet een lange wandehng voor de borst had-
den gehad en dus rekening moesten houden met den tijd, zouden
zeker velen van ons nog lang naar dit boeiende vogelleven-tafereeltje
zijn blijven kijken.

Even verder passeerden we 't Yennetje, waar de scherpst inge-
stelde ooren aldra het hooge geluid van de Blauwborst opvingen,
die zieh echter angstvallig verborgen hield in 't dichte struikgewas
aan de overzijde van 'tmoerasje. Hoewel een onzer — waarschijnlijk
meest fanatieke (of meest opofïerende?) — medeleden, phlegmatiek
tot aan de knieën door modder en water plaste om den vogel te
zien te krijgen, moest hij zelfs zijn moedig pogen onbeloond op-
geven, daar hem aan de overzijde een breede sloot het verder
doordringen définitief belette, zoodat hij met looden schoenen (niet
alleen overdrachtelijk!) tot ons terugkeerde.

74

Onzen weg vervolgende naar de Beuningerbrug, belnisterden we
het gezang van den Boschrietzanger, die zieh ook bij tusschenpoozen
goed in zijn dicht bosclije liet bekijken, al kan men den beweeg-
lijken vogel niet lang achtereen in 't oog. houden.

Door afwisselend terrein, waar de leider nu en dan gelegenheid
had ons opmerkzaam te maken op zeldzame vertegenwoordigsters
onzer Flora, zooals de reinwitte, rank groeiende Zevenster {Trien-
talis enropaea) en de weinig voorkomende Boschpaardestaart [Equi-
setum silvatiaim), längs breed golvende roggevelden, waar de wind
wölken van stuifmeel voor zieh uitdreef, en door dichte boschjes,
bereikten we over den Austiberg den Hakenberg, waar wij eenige
oogenblikken rust hielden om van het schitterend vergezicht te ge-
nieten en vanwaar men o. a. het Slot Bentheim majestueus ziet liggen.

Tegen 2 uur vonden we de lange gedekte tafel in 't Hôtel
„'tZwaantje" te de Lutte voor ons gereed staan, waaraan wij alle
eer bewezen, en wachtte ons daarna de verrassing van drie paren
Zwartgrauwe Vliegenvangers {Muscicapa atricapilla L.), alien in nest-
kastjes vlak bij elkander broedend of jongen verzorgend, terwijl
tevens een nest werd ge vonden van de Groote Lijster {Turdus
viscivorus L.).

Van de Lutte werd de tocht voortgezet naar Oldenzaal, waarbij
het voornaamste broedgebied van de Zwarte Specht werd doorkruist
en de nestholten werden aangewezen van dezen, toch altijd nog
maar in kleinen getale voorkomenden, merkwaardigen vogel.

Hoewel de excursie viel in een regenachtige période had het
weêr zieh dien dag goed gehenden en zal stellig geen der deel-
nemers spijt gehad hebben van de voor velen verre reis naar onze
Oostelijke grenzen, terwijl allen zeker gaarne zullen instemmen met
een woord van hartelijken dank aan den leider voor alle door hem
genomen moeite bij zijne toch reeds overstelpende werkzaamheden,
en met den wensch dat het hem gelukken möge zijn interessant
museum steeds tot grooter bekendheid en bloei te brengen.

Möge de dag spoedig dagen, waarop hij zijne betrekking bij het
onderwijs zal kunnen neêrleggen, om zieh geheel te kunnen geven
aan de Studie en het verzamelwerk, waai'naar gansch zijn ziel
uitgaat.

„De Colckhof" bij H eine. F. K. van Dedem.

75

Verslag der Wetenschappelijke Vergadering»

gehöuden in het Laboratorium voor Gezondheidsleer te Amsterdam,
op Zaterdag 3 November 1923.

Aanwezig zijn de leden: Dr. J. Büttikofer, Voorzitter; Dr. L. F.
DE Beaufort, Secretaris; A. A. van Pelt Lechner, Dr. Jag. P.
Thijsse, W. van Harenoarspel, P. L. Steenhuizen, C. J. Eyma, J. H.
VAN Meurs, J. Drijver, A. A. Tjittes, Adr. Oomen, J. Verwey,
Dr. J. A. Bierens de Haan, D. Rijnders, F. K. Baron van Dedem
en Mej. K. J. Buysman en als gasten: Mej. van Benthem Jutting,
de Heer J. J. Brugmans, ambtenaar aan het Bureau voor de Statistiek
der Gemeente Amsterdam en de Heer Engel.

Bericht van verhindering is ingekomen van de Heeren Prof. Dr.
E. D. VAN OoRT, J. H. JuRRiAANSE, de Heer en Mevr. Wigman-Hufkes,
de Heeren Mr. W. J. Vogel, W. H. de Beaufort, P. W. van der
Burg, Dr. C. Kerbert en A. Bürdet.

De Voorzitter opent de vergadering en geeft het woord aan den
Heer G. Wolda.

De voordracht van den Heer Wolda werd onderbroken door een
pauze, waarin de lunch in „Artis" gebruikt werd. Na de pauze
werden eenige fraaie vogelfilms van den Heer Bürdet vertoond,
waarbij de Heer Thijsse een inleidend woord sprak. Daarop zette
de Heer Wolda zijn voordracht voort, waarvan hier een kort
résumé volgt:

Gcboorteverschijnselen in Nedcrland en in Amsterdam en
legverschijnselen bij Witte Leghorns.

De lijnen, die het jaarlijksch verloop der geboorten aangeven,
vertoonen een meer continu verloop als men alle maandgetallen
herleidt tot die van 31 dagen, of wat op hetzelfde neerkomt, als
men het dag-gemiddelde berekent.

Tot nog toe werd deze correctie verwaaiioosd en dan geven de
lijnen niet veel anders dan twee toppen, een groote in Februari,
een kleinere in September, welke toppen werden toegeschreven

76

aan het groot aantal huwelijken in Mei en November. Tegen deze

meening zijn o. a. de volgende bezwaren aan te voeren :

i°. Beide toppen zouden op een ongelijke incubatie wijzen, nl. op
een van 9 en een van 10 maanden. .

2*^. De geboortelijnen in Egypte vertoonen de toppen evenzeer als
die van Amsterdam of Nederland.

3". De lijnen der on wettige geboorten vertoonen ze ook, alleen
enkele dagen later.

4*^. Het aantal huwelijken vertoont in Amsterdam al gedurende
meer dan een eeuw een zuiver periodieke drie-maandelijksche
beweging, waarvan de top in Mei het hoogst is; die van Augustus
is lager; vervolgens komt die van November en ten slotte de
laatste in Februari. Indien dus de huwelijken van Mei en
November een geboortetop veroorzaken, zouden die van Augustus
evenzeer een duidelijken top moeten aanwijzen en daarvan is
geen spoor aanwezig.

5^ De verschillende provincies hebben een zeer ongelijke verdeeling
der huwelijken. In Friesland wordt 45^/o van alle huwelijken
in Mei gesloten. In Limburg slechts 157o en wegens gods-
dienstige gebruiken geschiedt het daar in April.

Niettemin vertoonen alle provincies van ons land hetzelfde
geboorteverloop. Het geeft twee gelijkvormige bewegingen, één
van 7 maanden en één van 5 maanden, met toppen in Februari
en in September. De toppen worden overal bereikt door stij gingen
gedurende twee maanden, waarvan die der eerste maand gering,
die der tweede maand krachtig is. In de daling na elken top komen
nog kleinere twee-maandelijksche verheffingen voor. Het gevolg is
dat de toppen op afstanden hggen van 3, 2, 2 ; 3 en 2 maanden.
Het gemiddelde van alle provincies geeft een bijzonder regel-
matig geboorteverloop: minimaal 7,8"/,, en maximaal 9,8^/,, per
maand ; zoowel na de zomer- als winterperiode keert het verloop
op 7,87o .terug.

De afstand der beide toppen bedraagt dus 7 maanden, waar-
uit we afleiden, dat zeer vaak tusschen twee opvolgende geboorten
een afstand van 19 maanden ligt. In de eerste 10 maanden
daarvan is dus de conceptiekans geringer dan normaal.

De grootere conceptiekans in Mei kan men als een klimatolo-
gisch verschijnsel beschouwen, de winterconceptiekans dus als een
secundair verschijnsel daarvan. De kleine twee-maandelijksche
stij gingen zijn nog niet in eenig verband te leggen.

77

Van belang is nog op te merken, dat de maanden van de
minimale geboorten tevens die van de maximale levenlooze
geboorten zijn.

Bij jonge en oude moeders is het geboorteverloop merkbaar
verschillend en wel zoodanig, dat verschillende verschijnselen,
die bij de geboorten uit jonge moeders optreden, bij die uit
oudere moeders zijn terug te vinden. Bij de 25 — 29-jarige
moeders liggen ze het meest gelijkmatig over het geheele jaar
verdeeld; bij jongere en oudere moeders trekken ze zieh meer
op de besproken toppen terug. Er zit in het geheel een op-
vallende Symmetrie.

Hetzelfde verschijnsel kan worden geconstateerd bij een zelfde
toom Witte Leghorns, die gedurende 4 jaren te Beekbergen aan
het Station voor Pluimveeteelt zijn gecontroleerd. Gedurende het
eerste en vierde legjaar trekt de maximale eierproductie zieh op
twee punten samen, nl. April en Juh, met een duidelijke inzinking
daartusschen. In het tweede en derde legjaar is die inzinking na-
genoeg verdwenen. De beide toppen wijzen dus terug naar de
vroegere legperioden, de inzinking daartusschen op de rustperiode,
waarin de vogel in zijn wilden staat broedde en zijn uitgekomen
jongen verzorgde. Alleen de kip van het tweede en derde legjaar
vertoont de eigenschappen, die de cultuur haar heeft opgelegd ten
voile of nagenoeg ten voile. De legwedstrijden vertoonen die inzinking
tot nog toe altijd, wat vanzelf spreekt. Bij siechte in- of uitwendige
omstandigheden treden de oude leggewoonten weer naar voren.

Overeenkomst tusschen legverschijnselen bij Witte Leghorns
en die bij wilde vogels*

Bij de Koolmees {Parus major) is het zelfde te constateeren. In
de période tusschen de beide legsels is het physiek van den vogel
ingesteld op broeden en voeden. Treedt echter legselverstoring in,
dan kàn het lichaam ook anders functioneeren, nl. op nieuw eieren
leggen, maar het aantal is merkbaar kleiner dan dat van eerste
of tweede legsel.

Het Gekraagde Boodstaartje (Phoenicurus phoenicurus) verkeert in
een overgangstoestand tusschen het voortbrengen van één of twee
legsels. Er zijn individu eele verschilleu; nl. vogels die slechts één
keer broeden; vogels die naast een groot nog een klein legsel
prodaceeren en vogels die twee kleine voortbrengen. De groote

legsels trekken zieh in ons geheele land op een zeer korte période
van slechts 11 dagen terug. De kleine legsels liggen verspreid over
een période van ongeveer 70 dagen. In wezen zijn dit dezelfde
verschijnselen als bij de geboorten zijn geconstateerd. Men kan spreken
van meer of minder geacclimatiseerde Individuen, al naarmate hun
verjonging zieh op een bepaalde (gunstige?) période terugtrekt, dan wel
zieh meer gelijkmatig verspreidt. In het eerste geval zijn de legsels
groot en dus het verjongingsproces heftig; in het tweede geval zijn
ze klein en dus het procès meer genivelleerd. De levenskansen
worden daardoor grooter. Bekijkt men het verjongingsproces van
de versehillende soorten van het geslacht Parus, dan blijken de soort-
versehillen daarin geen andere te zijn dan de individueele verschillen.
Men kan spreken van meer of minder geacclimatiseerde soorten.
En aangezien we bij Individuen zoowel acclimatiseering als decli-
matiseering hebben geconstateerd '), staan we voor de vraag of ook
in de soorten of acclimatiseering of decKmatiseering bestaat. En
hoe die twee richtingen van elkaar te onderscheiden zullen zijn.

Nadat spreker enkele vragen en opmerkingen had beantwoord,
werd de vergadering door den Voorzitter gesloten, met een hartelijk
woord van dank aan den Heer Wolda voor diens in meerdere
opzichten zoo belangrijke voordracht en aan den Heer ïhijsse voor
diens toelichtingen bij de films, met verzoek aan den Heer Bürdet
de erkentelijkheid van alle ter vergadering opgekomen leden te
betuigen voor het groote genot, dat de beschouwing der interessante
tafreelen uit het Vogelleven hun verschaft heeft.

1) De grafleken, behoorende bij deze studie, verschijnen in het December-
nummer van „Genetica".

79

Bockbcsprcking*

RoiîERT Lauterborn. Die i'ä um liehe Anordnung der
Vogeleier im Nest Mit 15 Abbildungen auf 8 Tafeln.
Hofbuehdruckerei August Lauterborn. Ludwigshafen am
Rhein, 1923.

Welk een veelomvattend studieveld de ornithologie biedt, blijkt
weer eens uit het verschijnen van bovengenoemd boekje dat, naar
de schrijver in de voorrede meedeelt, een onderwerp behandelt
waaraan, voor zoover hem bekend, nog weinig aandacht is geschonken.

Hierop maakt de zeer opvallende groepeering van het 4-legsel van
Kievieten enz. zeer zeker eene uitzondering.

De afbeeldingen, welke de Stellingen van den schrijver moeten
aantoonen en verduidelijken, zijn meerendeels ontleend aan Meer-
WARTH und Soffel: „Lebensbilder aus der Tierwelt. Vögel".

Het waarnemen van vele legsels in de vrije natuur heeft den
auteur tot de volgende overtuiging geleid: „Das Gelege in der Nest-
mulde auf kleinstmöglichem Räume zusammengeschlossen, ist unab-
hängig von der jeweiligen Eizahl symmetrisch zu einer Achse ange-
ordnet, die der Längsachse des brütenden Vogels entspricht".

Hieruit zou dus naar mijne meening volgen dat de vogel in
hoogstens twee standen op het nest kan zitten; legsels met vier
straalvormig geplaatste eieren dienen hiervan echter uitgezonderd
te worden, daar deze meer dan eene symmetrieas hebben; wel is
er sprake van bilaterale Symmetrie als het vierde ei dwars ligt.

Volgens den schrijver is de bilaterale Symmetrie het duidelijkst bij
groote legsels; het moet gezegd worden dat eenige der afbeeldingen
dit treffend aantoonen.

Slechts uit één afbeelding blijkt dat de lengteas van den vogel
samenvalt met de symmetrieas van het legsei.

Om het samenvallen der beide assen aan te toonen is dus noodig
het nest met voltallig legsei met- en zonder den broedenden vogel
te fotografeeren.

Zeer juist merkt de auteur op dat in de nestholte bij groepeering
van randeieren om binnen gelegen eieren meer randeieren kunnen
plaats vinden, indien zij scheef of zelfsloodrecht volgens hun lengteas

80

worden geplaatst ; dit is mil bij E e n d e n- en M e e r k o e t e n-legsels
reeds meermalen opgevallen.

Legsels van meer dan tien eieren zijn niet onderzoclit ; in verband
hiermede meen ik de aandacht te mögen vestigen op twee foto's
van ViJVERBEKG in „Buiten" 1911, beide van nesten met 12 eieren;
bij dat van de Meerkoet springt de symmetrieas onmiddellijk in
het oog, bij dat van de Wilde Eend is die as met eenigen goeden
wil ook wel te vinden. 't Is natuurlijk mogelijk, zooals ook in het
besproken werkje wordt opgemerkt, dat de verschrikt van het nest
vliegende vogel eenige verschikking van het legsel teweeg brengt.

Na bepaalde groepeeringen van de eieren van 2- tot 10-legsels te
hebben besproken, gaat de auteur over tot het verklaren van de
biologische beteekenis en het ontstaan der Symmetrie.

„Eine bilateral-symjnetrische Lagerung der Eier unter dem
„bilateral-symmetrisch gebauten Körper des brütenden Vogels ver-
„teilt dieselben bequem und gleichhälftig und sichert so auch eine
„möglichst gleichförmige Zufuhr der Brutwärme auch nach den
„Seiten des Geleges".

Dit zal wel niemand tegenspreken. Voorts wordt even aangeroerd
het waargenomen feit dat enkele vogels, o.a. de Kluit, zijn eieren
gedurende de broedperiode verschikt, doch volgens Lauterborn zou
het nog niet vaststaan of hier werkelijk sprake is van verplaatsen
of slechts omkeeren der eieren.

Zooals terecht wordt opgemerkt zijn verdere waarnemingen ook
op dit punt gewenscht.

Het ontstaan der Symmetrie is volgens den sch]ijver een logisch
gevolg van het leggen van eivormige lichamen in een concaaf vlak,
een zuiver mechanisch vaststaande evenwichtstoestand. Als proef
wordt aanbevolen een hoed met eivormige lichamen te vullen.

Ten slotte wordt nog medegedeeld dat het mogelijk moet zijn
längs mathematischen weg te berekenen welke ligging een bepaald
aantal eieren in eene nestholte moet aannemen om het kleinst moge-
lijke oppervlak in te nemen.

Zonder twijfel wekt het werkje op tot verdere waarnemingen
en Studie.

October 1923. Pellinkhof.

81

T)y. P. Ct. Buekers, Onze Vogels. Tweede druk, met 50
gekleurde platen. Zutphen, W. J. Thieme & Cie, z. j.

Het spijt mij te moeten constateeren, dat een vergelijking van
den nieuwen, in 1922 of begin 1923') versclienen druk van dit boeiî
met den eersten van 1902, niet in het voordeel van de laatste uit-
gave uitvalt. Het in 1902 versehenen werk toch, eigenlijk een
eenigszins uitgebreide Nederlandsche bewerking van Friderich's
„Naturgeschichte der Deutschen Vögel" was een van goede platen
voorzien boek, waarin de Hollandsche litteratuur tot en met 1901
degelijk verwerkt was. De beschrijving der vogels, hunne versprei-
ding, biologie enz. was in het algemeen in overeenstemming met
de Ornithologie van dien tijd.

Geenszins geldt dit voor dezen tweeden druk, die vrijwel gelijk
gebleven is aan den eersten ; slechts enkele nieuwe gegevens, zoo-
als sommige voor ons land nieuwe soorten en nieuwe broedvogels,
ziin tusschen den ouden tekst opgenomen. Hierdoor komt het, dat
de geciteerde litteratuur voor het allergrootste gedeelte betrekking
heeft op het tijdperk voör 1901 ; ja zelfs worden veelal totaal ver-
ouderde werken van tusschen 1850 en 1880 genoemd. Hieraan ook
is het te wijten, dat van vele zeldzame soorten de waarnemingen
gedaan vöör 1901 bijna alle, die van lateren datum slechts spo-
radisch vermeld worden. Deze groote onvolledigheid treedt eigenlijk
overal aan den dag en wel speciaal bi] die soorten, die vroeger
zeldzaam, tegenwoordig algemeen of omgekeerd, vroeger meer ver-
breid, thans zeldzaam zijn. Om eenige voorbeelden te noemen: de
Groote Lijster is tegenwoordig een algemeene broedvogel; dat de
Snor „aan de Maas en bij Kralingen broedend aangetroffen" werd,
is al heel lang geleden, dat deze soort veel voorkomt bij de
Plassen beoosten de Vecht wordt niet vermeld; Zanglijsters nes-
telen niet „zooveel mogelijk in eenzame streken", doch komen tal-
rijk midden in alle steden voor; Bergieeuwerikken zijn 's winters
overal aan ons strand te vinden, de opgegeven data daarom over-
bodig ; van de récente sterke toename van den Grooten Gelen Kwik-
staart (als winter- en als broedvogel) wordt niets vermeld; de Kleine
Boschduif is niet zeldzaam; de Wespendief is dit thans wel; in de
Horstermeer zijn al lang niet meer „vele nesten van de Lepelaar
aanwezig"; de Kraanvogels bezoeken het Oosten van ons land op
den trek nog steeds in groote scharen; enz. enz.

1) Het voorbericht werd in 1922 gesclireven.

82

Ik heb mij na lezing van den tweeden druk vele malen afge-
vraagd, voor wien dit boek eigenlijk bestemd is? Voor den beginner,
voor den liefhebber, die van een waargenomen vogel den naam wil
weten, is dit werk veel te uitvoerig. Aan de lijst van synonymen
in het begin van de beschriiving van iedere soort, aan de beschrij-
ving zelf, zal hij weinig hebben. „Field-characters", zoo buitenge-
woon goed beschreven in het werkelijk zeer praktische „Practical
Handbook of British Birds" zoekt men er tevergeets in.

Voor den liefhebber komt het in de eerste plaats op de platen
aan. En deze waren juist een sieraad van den eersten druk. Met
hoeveel succès heb ik vroeger zelf de platen van dit boek bestu-
deerd om den naam van een nog niet waargenomen vogel te vin-
den! Zooais uit het voorbericht blijkt, waren echter deze platen
niet meer te verkrijgen en daarom bevat dit boek nu een reeks
geheel andere platen, die in vele opzichten aan de oude minder-
waardig zijn. Wel is de bonding van enkele vogels natuurlijker
dan op de platen van den eersten druk (ik noem hier b.v. de af-
beeldingen der Futen en Duikers), doch de kleuren zijn lang niet
ZOO levendig. Het jeugdkleed of het kleed der wijfjes zijn zoo goed
als nergens afgebeeld ! Van de verschillende Eendsoorten, waarvan de
wijfjes ZOO moeilijk herkenbaar zijn, vertoonen de platen uitsluitend
woerden. Welk een grooten last moet dit den jongen ornitholoog geven.
Ook de onderiinge grootte van vele moeilijk uit elkaar te houden
soorten is dikwijls op de platen volkomen uit het oog verloren.
Zoo is b.v. op plaat 7 de afbeelding van den Boschrietzanger groo-
ter dan van den Grooten Karekiet! Behalve talrijke drukfouten in
de plaatverklaringen komen hierin ook ernstige fouten en vergis-
singen voor. En bovendien klopt op vele plaatsen de tekst niet
met de platen.

Eenige voorbeelden: Plaat 6, flg. 3 is een Zwartkop, {Sylvia
atricapiUa), flg. 5 een Zwartkopgrasmusch. In dit laatste geval
schijnt bedoeld te zijn de niet inland sehe Sylvia melanocephala,
doch in de plaatverklaringen worden geen wetenschappelijke namen
en in den tekst geen nadere uitleg gegeven. Plaat 9, flg. 1 is een
Rouwmees, doch dat hieronder Parus luguhris verstaan wordt, blijkt
nergens. Op plaat 15 heet flg. 3 een Sneeuwgors (is Mekmocorypha
yeltoniensis, de Zwarte Leeuwerik; de Sneeuwgors wordt op plaat
16, flg. 3 gevonden), flg. 4 een Boomleeuwerik (is een Bergleeuwerik),
flg. 5 is Melanocorypha calandra^ de Calandra Leeuwerik, doch wordt
Grau we Gors genoemd. Deze laatste vindt men echter op plaat 16

83

onder fig. 7 en hier met goed onderschrift. Op plaat 28 is fig. 2
een c^ Sperwer (niet een Slechtvalk), fig. 3 een 9 Sperwer (niet
een cf)? fig- 4 een Wespendief (niet een Ç Sperwer). De Slecht-
vall^ wordt op plaat 29 onder den naam Smelleken afgebeeld! Vele
op de platen afgebeelde vogels worden in den tekst in liet geheel
niet genoemd !

Ook den meer gevorderden ornitholoog zal dit boek niet bevallen,
in hoofdzaak wel, omdat het zeer onvoldoende bij gewerkt, onvol-
ledig is en vol fouten zit. Uit alles blijkt, dat de bewerker niet of
zeer weinig kennis heeft genomen van de goede binnen- en buiten-
landsche standaardwerken, die in de laatste tien, vijftien jaar zijn
versehenen. Hieraan zijn ook de vele onvolledigheden in de be-
schrijving der geographische verspreiding der soorten te wiiten.

Ook het algemeene deel, dat aan het systematische voorafgaat,
is grootendeels geheel gelijk aan dat van den eersten druk. Zelfs
germanismen als blinddarm, dundarm, daadzaken zijn blijven staan.
In dit deel zijn enkele nieuwe tekstfiguren, echter zonder bron-
vermelding, opgenomen.

Sommige beweringen, die eigenlljk al in 1902 niet meer houd-
baar waren, worden nog steeds vermeid. Zoo wordt op pag. XV als
„zeker vastgesteld feit" Gätke's foutieve meening, dat het Rood-
gesterde Blauwborstje in één nacht van Afrika naar Helgoland zou
vhegen, nog steeds verkondigd !

Het trek-vraagstuk wordt op eenigszins andere wijze behandeld
als in de oude uitgave. Toch steunt de bewerker hier nog voor-
namelijk op de oude meeningen van Palmen en Gätke. De vele
nieuwere waarnemingen van Yon Lucanus, Eagle Clarke of Wei-
gold b.v. worden niet genoemd. Slechts de wijze, waarop Thiene-
mann werkt (ringonderzoek) wordt vermeid. De trek der Midden-
Europeesche Ooievaars via Konstantinopel, het overwinteren van
Europeesche Ooievaars en Boerenzwaluwen in Zuid-Afrika, van
Hollandsche Groote Sterns in Portugeesch Z. W. Afrika, het voor-
komen van Kokmeeuwen in Mexico, feiten, die alle door het moderne
ringonderzoek (waarom niet vermeld, dat dit hier te lande ook ge-
daan wordt?) bekend geworden zijn, mögen tegenwoordig niet meer
onvermeld gelaten worden.

Het systematische gedeelte is door het opnemen van een aantal
lijsten ter bepaling der orden, families, geslachten en soorten ver-
beterd. Ook de beschrijving der soortkenmerken is, evenals in den
eei'sten druk, over het algemeen goed. Ik heb reeds gezegd, dat

84

hetgeen over de verschillende soorten gezegd wordt niet volledig
is; wat door Snouckaert in 1908 in zijn Avifauna Neerlandica ver-
meid wordt, is nog grootendeels ingevoegd, van dat wat hierna be-
kend geworden is, zeer weinig.

De sedert 1901 nieuw voor onze fauna bekend geworden soorten
worden grootendeels kort behandeld. Van de in Nederland waarge-
nomen vogels mis ik echter de Witkopgors, de Alpenkauw, Bartra-
mia longicauda en de Ivoormeeuw. Saxicola stapazina fungeert nog
steeds onder de inlandsche vogels. Zeer vreemd doet het aan onder
de Meezen slechts één soort Zwartkopmees aan te treffen. Wei
wordt in den tekst gezegd, dat Snouckaert 3 soorten (moot zijn
twee soorten en een subspecies) vermeldt, doch hiermede wordt
volstaan. De biologische verschillen, die er tusschen beide soorten
bestaan, schijnt de bewerker niet te kennen, althans niet de moeite
waard te achten te vermelden. Ook is de inheemsche Boorakruiper
Certhia hrachydadijla en niet C. familiaris.

Ten slotte nog lets over de nomenclatuur. In dit boek wordt
het binaire stelsel gevolgd. Mij goed, maar waarom dan wel uit-
zonderingen gemaakt voor Blauwborst, Barmsijs, Goudvink, Kwik-
staart-soorten, Staartmees, Gharadrius dominicus^ ßonte Strandlooper,
enkele Ganzen en niet voor vele anderen? Of worden zulke „ver-
scheidenheden", zooals de bewerker hen noemt, alleen vermeld,
omdat zij vrij gemakkelijk van de hoofdsoort onderscheiden kun-
nen worden?

Jammer is het ook, dat in de lijsten van synonymen geen der
nieuwere buitenlandsche werken geciteerd wordt. De oudere wer-
ken, waarvan dit wel het geval is, zouden daarentegen best gemist
kunnen worden.

Dat er in dit boek ook goede dingen gevonden worden, spreekt
van zelf. Dat weet ieder, die den eersten druk kent. Uit alles echter
blijkt, dat deze druk bewerkt is door iemand, die in het geheel
niet meer van de algemeene ornithologie en van die van Nederland
in het bijzonder op de hoogte is. Een boek als dit had „bij" moeten
zijn en dat is het in geenen deele.

December 1923. Dr. G. J. van Oordt.

85

Alphabetisch Register

van

Wetenschappelijke Vogelnamen^

voorkomende in „Ardea", jrg. XII.

Acanthis 30.

Aegialites 10.

aegyptiacus (Chenalopex) 73.

Agelaeus 55.

Alauda 39.

Alaudidae 48.

alba (Motacilla) 68.

albicilla (Haliaötus) 29.

albifrons (Anser) 3.

albus (Eudocimus) 57.

Alca 31.

Alcedo 28.

alexandrinus (Aegialites) 10.

aluco (Syrnium) 29, 72.

americana (Mareca) 1, 70.

Anas 9, 70, 80.

Anser 3, 26, 30.

anser (Anser) 3.

Anseriformes 45.

Antillarura (Sterna) 58.

Aphelocoma 58.

apivorus (Pernis) 5.

Apus 40.

apus (Apus) 40.

aquaticus (Calamodus) 7.

Aquila 5.

arcticus (Colymbus) 2.

Ardea 8, 58.

argentatus (Larus) 11, 44.

arvensis (Alauda) 39.

Astur 70.

atra (Fulica) 80.

atricapilla (Muscicapa atricapilla) 20, 74.

atricapilla (Sylvia) 82.
aura (Cathartes) 58.
auratus (Colaptes) 55.
avosetta (Recurvirostra) 80.
Aythia 42.

B.

baltimore (Icterus) 54.

Barti'amia 84.

bassana (Sula) 3, 39.

borealis (Somateria mollissima) 27.

boarula (Motacilla) 68.

boschas (Anas) 9, 80.

Botaurus 3, 49, 70.

brachydactyla (Certhia) 84.

brachyrhynchus (Anser) 26.

Branta 4, 26, 42, 72.

C.

Calamodus 7.

calandra (Melanocorypha) 82.

californianus (Sarcorhamphus) 56.

canorus (Cuculus) 28, 70.

cantiaca (Sterna) 13.

Cardinalis 56, 58.

cardinalis (Cardinalis) 56, 58.

Carduelis 40.

carolinensis (Galeoscoptes) 54.

Cathartes 58.

Cepphus 30.

Cerchneis 10.

Certhia 84.

Certhiidae 48.

Ceryle 55.

86

Chavadrius 5, 84.

Chenalopex 73.

chi-ysaetos (Aquila) 5.

Cinclidae 48.

Cinclus 20.

cinclus subsp. (Cinclus) 20.

cinerea (Ardea) 8.

Circus 4, 9.

ciris (Cyanospiza) 57.

Clangula 4.

Clivicola 56.

Coccothraiistes 30.

coccothraustes (Coccotliraustes) 30.

coerulea (Ardea) 58.

Coiaptes 55.

colcljicus (Phasianus) 36.

Colinus 58.

collaris (Colaeus monedula) 32.

Coloeus 15, 32.

Colymbus 2, 31, 40.

Coracias 72.

corax (Coi'vus) 68.

cornix (Corvus) 7.

corone (Corvus) 7.

Corvidae 48.

Corvus 7, 68

Crex 5.

crex (Crex) 5.

Cuculus 28, 70.

cyanea (Aphelocoma) 58.

Cyanecula 72.

cyaneus (Circus) 4.

Cyanospiza 57.

Cygnus 44.

cygnus (Cygnus) 44.

Dendrocopus 72.
domesticus (Anser) 30.
domesticus (Passer) 16, 42, 68.
dominicus (Charadrius) 84.
Dryocopus 20, 68.

Emberiza 68.
epops (Upupa) 7, 72.
erythrocephalus (Melanerpes) 56.
erythrorhynca (Poecilonetta) 43.

Eudocinius 57.
excubitor (Lanius) 72.

falcata (Anas) 70.

falcinellus (Plegadis) 3.

familiaris (Certhia) 84.

ferina (Aythia) 42.

flammea (Acanthis flammea) 30.

flammea (Strix) 14, 47.

flavirostris (Nettion) 43.

fluviatilis Sterna) 13.

Fringilla 41.

Fulica 80.

fulicarius (Phalaropus) 6.

Fulmarus 32, 72.

fulvus (Gyps) 4, 20, 29.

fuscescens (Turd us) 54.

G.

Galeoscoptes 54.

Callus 34.

Garrulus 15.

garrulus (Coracias) 72.

gentilis (Astur) 70.

gigantea (Leguatia) 25.

glacialis (Fulmarus) 32, 72.

glandarius (Garrulus) 15.

glareola (Totanus) 72.

graculus (Phalacrocorax) 3, 72.

Grus 41, 68.

grus (Grus) 41, 68.

grylle (Cepphus) 30.

Gyps 4, 20, 29. '

H.

Haematopus 10, 29.
Haliaetus 29.
haliaëtus (Pandion) 72.
hieraalis (Clangula) 4.
Himantopus 5.
himantopus (Himantopus) 5.
Hirundo 39.
hirundo (Sterna) 40.
hortulana (Emberiza) 68.
Hydrochelidon 40.
hypoleuca (Tringa) 39.
hypoleucos (Tringoides) 6, 42.

87

I.

Icterus 54.

immer (Colymbiis) 2.
iuauris (Gallus) 34.
ispida (Alcedo) 28.

J.

Jourdaini (Phalaropus fulicariiis) 27.

L.

Lanius 72.

Larus 6, 11, 12, 44.

Leguatia 25.

Lestris 72.

leucopsis (Branta) 4, 26, 72.

leucocyana (Cyanecula suecica) 72.

leucorodia (Platalea) 29.

leucorrhoa (Oenanthe oenanthe) 39.

longicauda (Bartramia) 84.

lugubris (Motacilla alba) 20.

lugubris (Parus) 82.

M.

macroura (Zenaidura) 57.

major (Parus) 15, 77.

Mareca 1, 4, 9, 42, 70.

martius (Dryocopus martius) 20, 68.

martius (Picus) 72.

médius (Dendrocopus) 72.

Melanerpes 56.

melanocephala (Sylvia) 82.

Melanocorypha 82.

melodia (Melospiza) 54.

Melospiza 54.

meruia (Turdus) 14.

migratorius (Turdus) 53.

Mimus 57.

minuta (Sterna) 14.

minutus (Larus) 6.

monedula (Coloeus) 15, 32.

montanus (Passer) 40, 42.

montifringilla (Fringilla) 41.

morinellus (Charadrius) 5.

Motacilla 20, 68.

Muscicapa 20, 74.

Muscicapidae 48.

musicus (Turdus) 14.

N.

Netta 4.

Nettion 43.

nigra (Hydrochelidon) 40.

nigra (Oidemia) 39.

nigricollis (Podiceps) 2.

nivalis (Passerina) 29.

Numenius 6, 42.

Nyctea 7.

nyctea (Nyctea) 7.

nyroca (Aythia) 42.

O.

Oidemia 39.

ostralegus (Haematopus) 10, 29.

Otis 5, 42.

Pandion 72.

parasiticus (Lestiis) 72.

Paridae 48.

Parus 15, 77, 78, 82.

Passer 16, 40, 42, 68.

Pavoncella 68.

penelope (Mareca) 4, 9, 42.

Passerina 29.

Perdix 5.

perdix (Perdix) 5.

Pernis 5.

Phalaciocorax 3, 20, 72.

Phalaropus 6, 27.

Phasianus 36.

phoeniceus (Agelaeus) 55.

Phoenicurus 77.

phoenicurus (Phoenicurus) 77.

Picus 72.

pilaris (Turdus) 7, 42.

Platalea 29.

Plegadis 3.

Podiceps 2, 31.

Poecilonetta 43,

polyglottus (Mimus) 57.

pomarinus (Lestris) 72.

Puffmus 2.

puffinus (Pufflnus) 2.

pugnax (Pavoncella) 68.

pygargus (Circus) 9.

Quiscalus 53.

quiscala (Quiscalus) 53.

R.

Recurvirostra 80.
ridibundus (Larus) 12.
ripavia (Clivicola) 56.
ruficollis (Ardea tricolor) 58.
ruficollis (Branta) 4, 42.
rufina (Netta) 4.
rustica (Hirundo) 39.
rusticola (Scolopax) 6, 42.
ruticilla (Setophaga) 55.

sandvisensis (Sterna) 40.

Sarcorhamphus 56.

Saxicola 84.

Scolopax 6, 42.

Setophaga 55.

Sittidae 48.

skua (Stercorarius) 6, 42.

Somateria 27.

spinas (Carduelis) 40.

stapazina (Saxicola) 84.

stellaris (Botaurus) 3, 49, 70.

Stercorarius 6, 42.

Sterna 13, 40, 58.

Strix 14, 47.

Sturnus 16.

subarquata (Tringa) 6.

subcormoranus(Phalacrocorax carbo)20.

Sula 3, 39.

Surnia 7, 42.

Sylvia 82.
Syrnium 29, 72.

Tadorna 29, 44.
tadorna (Tadorna) 29, 44.
tadornoides (Tadorna) 44.
tarda (Utis) 5, 42.
tenuii'ostris (Numenius) 6, 42.
tinnunculus (Cerchneis) 10.
torda (Alca) 31.
torquata (Ceryle) 55.
Totanus 72.
Tringa 6, 39.
Tringoides 6, 42.
Troglodytidae 48.
troille (Uria) 31, 39, 41.
Turdus 7, 14, 42, 53, 54, 74.

U.

ulula (Surnia) 7, 42.
Upupa 7, 72.
Uria 31, 39, 41.

V.

Vanellus 10, 42, 44, 79.
vanellus (Vanellus) 10, 42, 44, 79.
virginianus (Colinus) 58.
viscivorus (Turdus) 74.
vulgaris (Sturnus) 16.

yeltoniensis (Melanocorypha) 82.

Z.

Zenaidura 57.

..âk. fxi J-3 „ïiLî -âL

Tijdschrift

der

Nederlandsche Ornithologische Vereenigini

•^j^-f- h/

ONDER REDACTIE VAN:

Dr. L. F. DE BEAUFORT, A. A. TAN PELT LECHNER

Prof. Dr. E. D. YAN OORT

Jaargang XII, aflevering 1.

BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ

vooRHEEN E. J. BRILL, Leiden

1923.

iisrHOUD.

Ornithologische waarneniingeii in Nedei'land. medegedeeld door Prof. Dr.

E. D. YAN OORT 1

Resultaten van het ringonderzoek van liet Rijks Museum te Leiden (XIV), door

Prof. Dr. E. D. van Oort 8

Verslag dor Ledenvergadering, gehouden t(^ Hilversum op 27 Mei 1922 . . 17

Verslag der Zonierexcusie naar „Gooilust", gehouden op 28 Mei 1922. . . 22

Voyage et Avantures de François Léguât, door Prof. Dr. A. E. H. Swaen . 25

Boekbespreking, door Dr. G. .1. van Oohdt ' . . 26

Ver.slag der Wetenscliappelijke Vergadering, gehouden te Rotterdam op

3 December 1922 28

De rui van Uria ttmlle (L.) dooi'' Jan Verwey 31

Varia oologica door A. A. van Pelt Lechner 34

Trekwaarnemingen op het lichtschip „Schouwenbank" van 16 tot 28 Mei

1923 door G. Traanberg 37

Verslag der Wetenschappelijke Vergadering, gehouden te Leiden op

30 Maart 1923 41

Korte Mededeelingen 43

BladvuUing 45

Opgave van enkele ornithologische werken, in 1922 versehenen 46

De Redactie stelt zieh niet verantwoordelijk voor den inhoud
der bijdragen. äv/.

(Deze ruimte is beschikbaar voor de leden tot het phiatsen van aankondigingen
tegen 50 cent per '/g pag. en per keer. Maximum aantal woorden 50).

TE KOOP ecn collectie

Zuid-Amerikaansche Voge s.

Te bevragen onder motto
„Ardea" B. Boekhandel en
Drukkerij v.h. E. J. BRILL,
te Leiden.

Tijdschrift

der

Nederlandsche Ornithologische Vereenigini

ONDER REDACTIE VAN:

Dr. L. r. DE BEAUFORT, A. A. YAN PELT LECHNER

Prof. Dr. E. D. TAN OORT

Jaargang XII, aflevering 2.

BOEKHANDEL EN DRUKKERU
vooRHEEN E. J. BRILL, Leiden

- 1923:

INHOUD.

Eenige waarnemingen over den Roerdomp (Botaurus stellaris L.) gedurende

den broedtijd door C. G. B. ten Kate (met PI. I) r 49

Een en ander over Noord-Amerikaansche Vogels door F. E. Blaauw .... 53

Besitzt ein Vogel Einsicht in kausale Zusammenhänge? von A. F. J. Portielje 59

Verslag der Ledenvergadering, gehouden te Denekamp op 9 Juni 1923 ... 66

Verslag der Zomerexcursie naar Denekamp en de Lutte op 9 en 10 Juni 1923 71
Verslag der Wetenschappelijke Vergadering, gehouden te Amsterdam op

3 November 1923 • • • 75

Boekbespreking 79

De Redactie stelt zieh niet verantwoordelijk voor den inhoud
der bijdragen. J^ed.

(Deze ruimte is beschikbaar voor de leden tot het phiatsen vau aankondigingen
tegen 50 cent per '/s P^g- ^^ P^i' keer. Maximum aantal woorden 50).