r=J r=i r=i r=J r=u r=j r=J r=J r=J r=J r=i r=* r=i r=^ r=i r=J [EÌF^ M 1 0 lül 1 BRITISH IIERBAL, j V. n NEU löl il Q n IYSIEULYFR n a ini BRYTANAIDD , 9 n n TNDAIRRHAN, Ioi i Q YN OYNWYS AMRYW O Dl î n n m Cî-YWŴHOltäOlüí TMIIJAIÖ0, n i YNGHYD A i Q 21 Q HYFFORDDI ADAÜ MEDDYGIN I AETHOL, D | n | WEDI EU CASGLU 0 WAITH 1 n l 9 n ar. cüipeppeb, i i L- B AC ERAILL, n . > @ @ i Q| 01 Y mae y rhan fwyaf o honynt wedi eu profi yn rhinweddol ac eífeithiol i symud yr amrywiol ddoluriau ag y mae ein cyrfF 9 1 0 ìi llygredîg yn agored iddynt. 1 i Q GAN D. T. JONES. n 0 i ì Mf l D| 9 0 0 î ARGRAFFWYD GAN JOHN JONES, DROS W. i n JONES, LLYFRWERTHYDD. n n n 'j Prls swllt. i 0 rr=l r=Ii==J r=^i rEEI r==J r=i r=J r==zi r=ü c=J r==J r=J r=J r=i r=J r=J BRITISH HERBAL, A NEU LYSIEULYFE, BEYTANAIDD, W tíjm ©siitaf YN CYNWYS 90 0 GYNGHOEION TEULUAIDI), HAW®® SAW CAEIL, WEDI EU CASGLU 0 WAITH N. CULPEPPEE, AC EREILL. Y MAH'R RHAN FWYAF O’R CYNGHORION WEDI ET7 PROFI YN RHINWEDDOL AC EFFEITHIOL I SYMUD YR AMRYWIOL DDOLÜRIAD AG Y MAB EIN CYRFF LLYGREDIG YN DDAROSTYNGEDIG IDDYNT : AC Y MAENT YN HOLLOL I’W DEFNYDDIO O DDAIL A LLYSIAU EIN GWLAD EIN HUNAIN. HÄFYD CYFARWYDDYD I OLLWNG GWAED, AC I GYMERYD PIJRGB. GAN D. T. JONES. Y T8Y0YBD ABS8AFFIA0. / aiaitrU)0t: ARÖBAFFWyD AC AR WERTH GAN J. JONES \ ✓ at y darllenyddion. YchYoîg Phisygwriaeth deuluaidd, wedi eu defnyddio o ddail ein gerddi, ac amrywiol lysiau gwylltion y maesydd, feí afr y galio pob dyn nad allo ond darllen Cymraeg yn unig, fod yn Physygwr iddo ei hun. Trwý fanwì chwilo y llyfr bychan hwn, gellwchfgael cyfarwyddyd i symud ac i wellhau y rhan fwyaf o’r amrywiol ddoluriau ag y mae ein cyrph gwael yn ddarostyngedig iddynt. Fe welodd yr Holì-wybodol a’r Galluog Dduw, o’i hunan-gynhyrfiol drugaredd a daioni iddyn pechadurus,fodyn ddai blanu Balm y Feddyginiaeth yn eingerddi, ac o flaen ein drysau ; ac o ddeutu ein llwyhr- au, fel ag y gallom ninau, gyda chalon 4 lawn o ddìolchgarwch, estjn allan ein dwylaw, a chymeryd yn feunyddiol oFalm ■ Feddygmiaeth mewn dydd o boen ai gorthrymder corphorol. Nid ydwyf ddim am eich gyru vn resenol i r India nac America i ymofyn meddygimaeth, ond am droi eich wynebau i ch gerddi a’ch maesydd eich hunain. Y mae y Creawdwr mawr yn ei ddoeth drefn ei hun, wedi rhoddi amrywiol ddail a ysiau cyfaddas yn mhob gwlad tu ag at feddygmiaethu ei thrigolion: ond y bai sydd arnom ein hunain am nad ydym yn eu deall. Trwm ydyw gweled dynion L eu sathru dan draed fel pethau o ddim gwerth, er ei fod yn sicr y gallai Un I]ys- leuyn, ond ei mwn ddefnyddio, fod yn fwv ei werth i’r clwyfus nâ holl drysorau yr India. Am hyny da fyddai i ddynion ym- rechu llawer mwy am adnabod eu rhin- wedd a u heffaith yn fwy manwl. 5 Ychydig gyfarwyddyd ì ollwng gwaed , a’r amser mwyaf cyfaddas ifod yn ddiberygl. Pan ddechreuwyd y gelfyddyd o waêdu^ mae yn ddiddadl ei bod o ddyben da, i symud ymaith ac i wrtawynebu llawe o ddoluriau ; ac fe all eto ateb yr un dyben trwy ei iawn ddefnyddio yn ddeallus, ac nid yn fyrbwyll. 1, Y mae gwaedu ar y fraich chwith yn rhagorol o dda rhag dolur yn y pen; ac y mae hefyd yn dda yn yr un modd i’r rhai sydd wedi cael codymau. — Y mae rhai dysgedigion yn dal allan fod gwaedu yn hollawl feddyginiaeth i un-ar- hugain o ddoluriau, heb gynnorthwy un math o phisygwriaeth; ond y mae yn dda i lawer yn ychwaneg trwy gasglu phisygwr- iaeth i gyd-weithio âg ef. Pan y byddo y lleuad ar eij chynydd, gallwch waedu yr amser a fynoch, y dydd a’r nôs ; ond pan y byddo y lleuad ar gilio, nis gallwch waedu ond yn y bore yn unig. Gwaedu a ellir ei arferyd yn esmwyth o fis Mawrth hvd Dachwedd; ac na waedwch 6 dditn o Ragfyr hyd ddiwedd Chwefror, 05 srallwch beidio. Misoedd Mawrth ac Ebrill, a Thachwedd, ydyw y trigorea yn y flwyddyn i ollwng gwaed; ond fe ellir ei wneud yn ddiberygl o’r nawfed o Fawrth hyd y pedwerydd ar bymtheg o Dachwedd;; — ond i ochelyd y perygl, peidied neb a mentro i agoryd gwythien ond y rhai ai fyddant yn hyddysg ar y gwaith. Y mae tri math o bobl na ddylent oliwng gwaed ar neb ; yn 1, y mae rhai sydd an- nealladwy, ac heb fod yn hyddysg ar y gwaith, ond eu bod yn pretendio yn unig; yn 2, y rhai sydd â golwg drwg ganddynt; ac yn 3, y rhai sydd â dwylaw crynedig ganddynt. Ac yn olaf, na adewch i fer- ched waedu arnoch ; na neb âg arfau rhydlyd. Ond hyn a ddywedaf wrthych cyn dibenu, os ewch at ddyn deallus, fe ŵyr pa wyth’ien sydd i’w hagor at bob dolur; ac fe ŵyr hefyd pa faint o waed i’w ollwng wrth edrych ar y clwyfau. HERBAL, &c. j Vyngov rhag y Darjodedigaeth, (Consuiaption ) cs cymerir mewn pryd. CYMERWCH lonaid llaw o horownd, a haner ihyny o riwY gerddi, mewn dau chwart o ddwfr, a idau bwys o siwgr coch ynddo; a?u berwi yn nghyd nes wastio’r haner, a photteiwch; cymerwch o hono dair llonaid lìwy fwrdd bob bore ar eich cythlwng. Rhag y Cryd. I; Cymerwch gamomile, a llysiau’r dryw, a chribau !5ant Ffraid, a dail neu wraidd carn yr ebol, a trwraidd Eringo, neu gelyn y môr, a hops, yr un aint o bob un, a berwch hwynt oll rnewn dwfr, a hoddwch ynddo ddigon o driagl, ac yfwch o hono *an fyddoch yn gynhes yn y gweiy ; a chwyswch dwy äwr ar ei ol. I gryfhau’r Ystumog. Cymerwch peppermint, a chribau Sant Ffraid, a urans y gôg, yr un faint o bob un, a’u berwi yn ghyd mewn dwfr, a rhoddwch ynddo ychydig iwgr, neu ryw beth meius, ac yfwch o hono rth eich rheswm. 8 Rhag brathiad Ci cynddeiriog a Nadrodd. Cymerwch fom; a gwraidd cacamwcci, a mintys a hâd neu wraidd Alexander, a chribau Sant flfraidtí ac ysgaw Mai, a dail llyriaid, a rhiw’r gerddi cymerwch yr un faint o bob un, a berwch hwy mewn gwîn gwy^, yfwch y gwîn, a rhoddw ch y daiií yn allanol ar y lle. Rhag pceri Gwaed. Cymerwch gribau Sant ffraid, a dail mieri, rhoses cochion, a dail tafol cochion, yr un faint * bob un, a’u berwi yn nghyd mewn gwîn coch; (_ neb na allo gael gwin, rhaid iddo gymeryd dwfr) meluswch â siwgr gwyn, ac yfwch yn fynych < hono, ac iach a fyddwch. lihag piso Gicaed. Cymerwch cwmphri a dail liyriaid, a smallagf at yr un faint; a berwch yn nghyd, a rhoddwc: ynddo haner pwys o siwgr gwyn i bob peint, a yfwch o hono, ac iach a fyddwch. Rhag y Pâs ar Blant. Cymerwch ddail rhoccos, a theim y gerddi, theim gwyllt, berwch hwy yn nghyd, a meluswc â siwgr candi, a gadewch i’r plentyn yfed yn helaet o hono. 9 Rhag y Consutnsiwn, mcwn hm ac icuangc „ Cymerwch wraic(d cacarnwcci, a gwr aidd daiiiíjr liew, a gwraidd carn yr ebol, a horownd, juniper- berries, a resins yr haul, a berwch oìl yn nghyd, a rhoddwch ynddo yn bur helaeth o siwgr coch, a berw'ch dros hir amser ar dân araf mewn iìestr cau- edig; cymerwchlonaid cwpan dê o hono yn dwymn dair gwaith yn y dydd. Rhag ffîtiau Confulsiwn. Cymerwch gribau Sant flfraid, pennyroyal, a daii g í gwinwydd, at yr un faint o bob un, a berwch hwy amewn gwin a dwfr, ac yfwch o hono yn fynych, 3 hyddwch iach. a a Rhag y Peswch , ICymerwch bay leaves, cribau Sant Ffraid, Twraidd neu flodau carn yr eboi, a hâd cywarch, tic isop, a dail tafod y ci, neu ddail tafol, a juniper- >erries, a gwrallt y forwyn, a gwraidd rhoccos, a lail clust y llygoden, a mwstard gwyllt, rhosmari, , saits ; berwch at yr un faint o bob un, a7r rhai ydd gyfoethog gallant yn llwyddianus eu berwi iiewn gwin, ond y mae yn debyg y bydd raid i’r bylodion eu berwi mewn dwfr, a’u melysn â mêl eu siwgr coch. Nid yw ond ofer rhoddi cyfar- yddyd i’w gymeryd, yr ydwyf yn disgwyl y gwna Wlìch deall naturiol eich cyfarwyddo, fel ag y byddo clwyf yn gofyn, a’ch nerth chwithau yn cynnal. 10 Ilhag llosg tân. Cymerwch beiat o olew traed defaid, a phedair wns o read lead, ac un wns o gŵyr ineìyn ; berwcli ynghyd am dair awr, ar dân araf, gan ei droi, ac yna rhoddwch ato yn niwedd y berwi, haner wns o oil of elder, neu ysgaw, a gadewch iddo oeri, a thrwsiwch y dolur âg ef unwaith yn y dydd. Un aralt at yr un achos. Cymerwch ychydig lapis powdr, neu brown dust, (gellwch ei gaeî yn siop y Druggist), a. chymysgwch raewn dwfr eira,- geliwch wneuthuri digon yn y gauaf i barhau drwy’r flwyddyn; a: chedwch at eich angen : mae yn diífodd y tân, ac yn iachau y doìur. Un arall. Cymerwch linseed oil, a meìyn ŵy, a siwgi coch, ac ychydig ddwfr, a cbymysgwch yn dda hyd nes tewycho, a chymysgwch bob tro wrth ei arferyd. Un arall. Cymerwch spirit of wdne, a champhor, a spiri of turpentine, ac oil of St. John, yr un faint o bot un ag eneiniw'ch y lle âg ef. Profw'ch ei fod ym dda i ddiffoddd tân. Y ffordd i wncuthur Dwfr Llygaid. Cymerwch haner peint o frandy, a dau beint * 11 ddwfr ffynon oer, ac un wns o sugar of lead ; a chymypgwch ynghyd, a photelwch at eich achos* Un aralL Cymerwch sug celandine, a llygad y dydd, a dail ilyriad, a üysiau’r esgyrn, a chymerwrch yr un faint o bob un, a rhoddwch ynddo ychydig fêì, a rhoddwch o hono yn eich ìlygaid fel y byddo yr angen yn gofyn. I atal gwaed mewn briwiau. Cymerwch îedr wedi ei losgi a’i wrneud yn bowdwr, a bole amoniac, a dragon’s blood, a chy- mysgwch ychydig spirit of w'ine gyda hwynt. Profwyd hwn i fod yn effeithiol. RJiag dolur mewn Cég. Cymerwch bowdwr gẁn, ac alm, a bole amon- iac, a mèl, yr un faint o bob un, a rhwbiwch y gums neu gig eich danedd â hwynt, ac na lyncwch y poer, ond gadewch iddo redeg allan. Rhag y Dropsy. Cymerwch y rhisg melyn oddiar goeden ysgaw, a bay leaves, a chribau Sant Ffraid, a chamomiie, a moron gwylltion, a celandine, a rhisg ysgaw Mai, a’u cymeryd yr un modd a*r lîeiii; a gwraidd eringo, joeu fôr-gelyn, a juniper-berries, a phersly, a paìadr y wàl, a dail Uyriaid^ a gwraidd dai! tafoî llydaiîi, 12 nt a smaìlage. Pob un sydd yn meddwl fod y Dropsy yn dechreu arnynt, y mae yn werth eu trafferth i ferwi yn fanwl y dail hyn ynghyd rnewn ìlestr cauedig, am hir am.ser, ar dân araf, ac wrth eu potelu rhoddwch ddwy wns o fêl at boh peint, ac yfwch o hono yn fynych ; ond yn enwedig yn y boreu ar eich cythlwng. I stoppio y Terms , sef y Misglwyf, fel y canlyn . Cymerwch ddaii beets cochion, a daií mieri, a daii cwmphrey, ac o’r dai). a eiwir haner lleuad neu Moon wort, ac o lysiau’r gwaedlif, ac o’t dansi gwyllt, ac o’r rosus cochion, at yr un faint c bob un, a’u berwi mewn gwin coch, os gelìwch e gael, (y rhai na aiìant gael gwin coch, berwci mewn dwfr), arhoddwch haner pwys o siwgr gwyn at bob chwart, ac yfwch yn fynych o hono wrtb angen, a hyn, gyda chymorth Duw, a’ch gwna yni gwbl iach. Un arall i'Ÿ un dyben. Cesgiwch y dansi gwyllt yn leision, os geiiwch eu cael, a gwisgwch o dan wadnau eich traed, nesaf i’ch croen yn eich esgidiau, a hyn sydd yn anft'aeledig. Mae y cyngor hwn yn fwy ei werth na phns yi ìly fr i gyd. Un arall t’r un dyben « Cymerwch rosus cochion a chwedi eu cynhau- afu, powdcwch, a rhoddwch trwy ogr, a chymer- wch o hono ddwy lonaid liwy dea ar lasiaid e win coch, yr hyn sydd anffaeiedig. 13 Cyngor i Blant weäi íori ea Lìeingig Cymerwch Solomon seaì, a chribau Sant Ffraid, a dail mieri, a’r dansi gwyUt; cesglwch yr un faint o bob un, a berwch mewn dwfr, a rhoddwch ynddo siwgr gwyn, ac yfwch yn helaeth o hono yn dwymn, a rhoddwch y dail yn blastr o’r tu allan am naw niẁrnod. ìihag y Cangcr . Cymerwch agrimoni, sef llysiau y Dryw, ac yfwch y dail yn lle tea, ac amserau eraill hefyd, a rhoddwch yn blastr ar y dolur; a’i newid bob yn ail dìwrnod, hyd nes y byddoch iach. / gryfhau y Golwg. Çymerwch y dorfagl, ac yfwch yn Ile tea yn fynych, a rhoddwch y sug yn y llygaid, a hyn a wna y tro i’r hen bobl yn lle prynu gwydrau. Rhag ysgafnder mewn Pen. Cymerwch lonaid lîaw o fôm, ac yr un faint o lysiau’r ychain, ac o gribau Sant Ffraid, ac o lysiau’r fan^, ac o rosus cochion, a’u berwi oll ynghyd, a’u hyfed fel diod gyífredin yn dwymn, ac yn fynych. Rhag y Coìic. Cymerwch lysiau’r angel, a chamomile, a gwraidd rhedyn y dwfr, a haner yr un faint o riw y gerddi, a berwch mewn gwin gwyn, neu frandy, ac yfwch « 14 íasiaid o hono yn y ífit, neu berwch mewn dwfr, a chymerwch mewn gwin gwyn neu frandy, ac ail gymerwch os na thyr y tro cyntaf. lihag dolur mewn Pen. Cymerwch rosmari, a churwch mewn morter, a rhoddwch mewn teapot, neu lestr cauedig arall, yn ochr y tân, arn wythnos, a gwin gwyn arnynt, ac wedi i chwi wneuthur hyny, rhoddwch ferw arnynt, straeniwch a phottelwch, a chymerwch o hono lon- aid llwy fwrdd nôs a bore; ond llai i blant, fel ag y byddo eu hoed. Ond cofiwch beidio a gadael iddo wastio yn agos i'r tân. Rhag i blant biso yn eu gwelyau. Rhoddwch iddynt lonaid llwy fwrdd o sug llys- iau’r gwaedlif, gwedi ei felysu â siwgr gwyn, bob nôs hyd nes y peidiont. Rhag y Llyngyr. Cymerwch gribau St. Ffraid, a gwraidd rhedyn, a werinod Iwyd, a chwerwlys yr eithin, a bayleaves, Ilysiau’r fam, a surans y cŵn, teim gwylìt, a theini y gerddi, a'r ferfain, a berwch at yr un faint o bob uu, a haner yr un faint o riw’r gerddi mewn dwfr, a’i wneud yn gryf, ac yfwch o liono haner peint bob bore; os i blant, gwnewch yn wanach, a rhoddwch lai o hono. Rhag Crygni. Cymerwch flodau carn yr ebol, neu eu gwraidd, 15 ac ìsop, a ìicnce powder, o siop y Druggist, a mwstard gwyllt y cloddiau, a hâd danadl poethion, à’u cyd-ferwi, at yr un faint o bòb un, ac yn niwedd y berwi, rhoddwch bedair wns o fêl, a dwy wns o siwgr candi at bob chwart; a phot- telwch, ac yna yfwch lonaid cwpan dea o hono hwyr a bore; a byddwch iach. Un arall rhag gwichian a chrygnì mewn gwddf trwy ddiffyg anadt. Cymerwch hâd ffenigt wedi eu powdro a’u cym- ysgu mewn mêl, a chymerwch o hono lonaid lìwy dea dair gwaith yn y dydd. Diod i iachau briwiau . Cymerwch o eiddew y ddaear, sef llysiau’r es- gyrn, ac o gribau Sî. Ffraid, a gwraidd daii tatol cochion, a’r bengaled, a’r gantwll, a berwch yn nghyd rnewn diod fain, a rhoddwch furum ato, ac yfwch o hono haner peint yn dwymn, nòs a bore, ac iach a fyddwch. Ilhag y Clwyf Mdyn. Cymerwch surans y cwn, a Ilysiau yr ychaìn, a gwraidd banadl, a chelandine, a gwraidd ysgali bendigaid, a gwraidd ífenigl, hops, a horound, llon- aid llaw' o bob un, a berwch mewn pedwar chwart o ddwfr, nes yr elo yn dri chwart, a rhoddwch yn- ddo bwys o driagl; ac yfwch o hono haner peintyn dwymn yn gyntaf peth yn y bore, ac yn ail yn y íiôs. 16 Uìi arall at yr un acfios. Cymerwch y wermod lwyd, y wermod weu, a Salomon seaì, a’r valerian, a surens y gôg, a’r preu melyn, a chribau St. Fraid ; cesglwch at yr un faint o bob un, a naddwch y pren melyn yn ysglodion mân, yr un faint ag o’r lleill; a’u rhoddi yngwlych dros nôs mewn pedwar chwart o hen gwrw ; ac yn y bore berwch ar dân araf, hyd nes iddo leihau wn chwart; ac yn niwedd y berwi, rhoddwch yn- ddo haner owns o saffrwn, berwch drachefn am bum’ munud, a thynwch i lawr wedi ei gau yn gìòs, a phan yr oero, ystraeniwch a phottelwch, a chymerwch o hono lonaid llwy yn dwymn. lihag Pîso G-tcaed. Cymerwch lysiau’r dryw, a dail llwyn hidl, teim y gerddi, teitn gwyllt, a dail rhosus cochion ; ìlon- aid Uaw o bob un, a berwch hwynt mewn peint o ddwfr, nes iddo leihau un peint, a rhodd- wch ynddo haner pwys o siwgr gwyn, ac yfwch o hotio haner peint hwyr a bore yn dwymn. Rhag y Ddannodd . Cymerwch lysiau’r angel, a bôm, a dail mieri, yr un faint o bob un, yn leision, a gwasgwch eu sug, a rhoddwch yn nhwll y daint, yua iach a fydd. Un arali i'r un achos. Cesglwch deim gwyllt, a theim y gerddi, gwasg- wch eu sug, a hyn a’i hesmwythâ; ond y cyngor goreu y w tynu y dant, os bydd yn llygru, rhag iddo lygru un arall a fyddo yn nesaf ato. 17 I attal Cyfog, ac i gryfhauW Ystumog. Cymerwch ddail llyriaiá, dail llwyn hidl, mintys, bôm, cribau St. Ffraid, dail rhosus cochion, dail derw, brenhines y weirglodd, a rhosmari; cesgl- wch lonaid îlaw o bob un, a berwch ynghyd mewn pedwar chwart o ddwfr, nes elo yn dri chwart, ac yfwch o hono lonaid cwpan dea dair gwaith yn y dydd. 1 welihau yr Ysplin. Cymerwch wraidd march alarch, a dail chamo- mile, a gwraidd eririgo, sef celyn y mör, a gwraidd rhedyn y dwfr; Cymerwch haner pwys o’r tri cyntaf, a chwarter pwys o wraidd rhedyn, mewn pedwar chwart o ddwfr, a berwch nes iddo Jeihau yr haner; ac yn niwedd y berw rhoddwch ynddo beint o wîn gwyn, a phwys o siwgr coch, ac yfwch o hono lonaid cwpan dea, nôs a bore, yn dwymn. I ostwng Chwydd yn y Corph. Cymerwch ferw y dwfr, a lercitus, a danadl, a camomile, a dail llyriaid, y wermod, yr un faint o bob un, ond y danadl a’r wermod, a haner yr un faint o’r ddau olaf; berwch mewn diod fain, a rhoddwcb ynddo fêl, ac yfwch o hono yn dwymn wrth eich angen a’ch deall. I ostwng Chwydd alîanol. Cymerwch ddail ysgaw, a dail gwywydd, a îlysiau y feddyges, llonaid îlaw o bob un, a ber- wch mewn brecci melus, a thewychwch ef â bìawd 18 brâg, a blawd rhyg, yr un faint o bob un, a rhodcî- wch fêl ynddo, a gwnewch yn ystwyth â saim gẃydd, oi!, neu floneg, a rhoddwch yn blastr ar y he. __ Diod rhag y Scurvy. Cymerwch ferw’r dwfr, a juniper, a dail scurvy, a gwraidd dail tafol cochion, a’u berwi ynghyd, yr un fáint o bob un, nes y byddont yn ddiod gref iawn, a gwnewch yn lled siarp â cream of tartar, ac yfwch o hono yn helaeth nôs a bore. Cyngor i Ferched pan fyddo eu Terms icedi stopio. Cymerwch lysiau’r dryw, a llysiau’r esgyrn, a daiì Alexander, a bôm, a chribau St. Ffraid a bay- leaves a moron gwylltion, a berw’r dwfr, a gwraidd eringo , sef celyn y inôr, a horound, a hâd dail poethion, a juniper, a llysiau Evan, y ferl'ain, a palat y wai, a lercytus, a sage, a dail gwywydd, a wefmod, a rhiw y gerddi, a phenniw; cesglwch lonaid llaw o bob un ond y rhiw a’r phenniw, haner liond llaw o’r rhai hyny; cewch y juniper yn siop y Druggist, rhoddwch bedair owns o hon* ynt gyda’r dail a enwyd, a berwch mewn galwyn a haner o ddwfr ar dân araf, a chauad clos ar ei wyneb hyd nes iddo leihau i un galwyn, a rhoud- wch, wedi y berwoch, ynddo beint o fêl, ac yfwch o hono haner peint nôs a bore yn dwymn. Rhag Dolur y Gareg a phoen yn y cefn. Cymerwch bey leaves, a blodau danad!, a dail llyriaid, a cacamwcci, a camomile, a moron gwyllt- 19 íon, a dail cherries, a berw’r dwfr, ac ychydig hâcf mwstard, wedi eu sigo, a chlust y llygoden, a hâd danadi poethion, a phalat y wàl, a rubob, a gwraidd dail tafol, a surens y gôg, a smallage; cesglwch yr un faint o’r dail hyn oll, a rhoddwch ynddo ychydig hâd llîn, a rhoddwch ynddo dwysg- en o fêì, ac yfwch yn fynych o hono. Da fydd- ai i bawb sydd a’r grafel arnynt yfed o’r ddiod hon. Cyngor i Wragedd rhag Misgario. Cymerwch sage, a dansi gwyllt, yr un faint o bob un, a chnociwch a gwasgwch aílan eu sug a chymerwch lonaid 11 wy fwrdd o hono yn Iled fynych. Ilhug Dolur mewn lìol. Cymerwch gamomile, a dansi gwyllt, a moron gwylition, a berwch ynghyd, a chymerwch ddracht helaeth o hono yn boeth, ac yn íynych. Rhag y PoìsL Cymerwch gribau Sant Ffraid, a bey leaves, a sage, a dail briallu, cesgîwch yr un faint o bob un, ar ôl eu cynhauafa a’u powdro, cymysgwch eu powdr yn dew mewn mêl, a chymerwch o hono ìonaid llwy dea ddwy waith yn y dydd. Un arall at yr un achos yn allanoi. Cymerwch rosmari, a sage, a lavender, a bay leaves, a smallage, a camomile, a rhiw’r gerddi, a 20 niìntys, a wermod, a chribau Sant Ffraid, a ìerci- tus, a’r gantwll ; cesglwch lonaid llaw o bob un, a berwch mewn dwfr, a golchwch yr aelodau clwyf- us â’r dwfr mor boeth ag y gellir ei ddyoddef, a gorwedd mewn plangcedi ar ei ôl bob nôs. Rkag y Peils. Cymerwrch ddail mieri, a dail cwmphri, a dait triagl y moch, (termentil) a dail poethion, a palat y wàl, cesglwch lonaid llaw o bob un, a berwch mewn pedwar chw^art o ddwfr ar dân araf, ac yf- wch haner peint o hono liwyr a bore, a byddwch iach. JEU i iachau y Peils. Cymerwch ddail tlygaid y dydd, a llygaid Ebrilî neu ddail peits, nid rhaid i chwi ond codi eu gwraidd, cew'ch wreted dutt y peils arnynt, ac yna cymerwch eu gwraidd, a’r un faint o tygaid y dydd, a churwch ynghyd, a berwch mewn bloneg hyd nes b’ont yn crimpio, ac yna straeniwch ac irwch rhag y peils ág ef. Rhag y Melancoli. Cymerwch fôm (batm,) a llysiau’r fam a llysiau’r ychen, at yr un faint o bob un, a berwch yn nghyd mewn dwfr a gwin gw'yn, ac yfwch fel diod gyffred- in ; neu bowdrwch y dail a chymysgwch mewn mêl, a chymerwch ar lwy dê amrywiol weithiau yn y dydd ; n©u cymerwch un dram o’u powdr ar wîn gwyn ddwy waitb yn y dydd, a dyma’r ffordd oreu yn ol fy rnarn i. / gryfhau y Còf. Cymerwch y dorfagl, a gwraidd yr ysgall bendig- aid, a Juniperberries, a liìi’r dwfr, a chasglwch yn nghyd, yr un faint o bob un, a berwch ar dân araf, a gwnewch hwynt feì diod fain, ac yfwch wrth i eich syched. / ychwaneyu Llaeth. Cymerwch lysiau’r ychen, a ffenigl a dail y rhoc- cos, yr un faint o bob un, a berwch mewn liefrith ; ac yfwch fel y b’o yn angenrheidiol. 11 hag jffitiaUf neu wynt y fatn, ICymerwch arac, sef llysiau’r fam wyllt, neu droed yr ŵydd, a llysiau’r fam ddof o bob rhyw, a moron gwylltion a phalat y wal, cesglwch at yr un faint o honynt oll, rhoddwch ddwfr berwedig arnynt mewn llestr cauedig, a chedwch mewn gwres ac yfwch o hono wrrth eich angen. Cyngor i wellhau y Manwynau. Cymerwch wraidd March-alarch, a churwch yn nghyd â halen ac ychydig finegr, a rhoddwch ar y dolur cyn iddo dori, ac fe’i gwellhâ yn fuan. fW Lrn ara//. Cymerwch ddaìl bysedd cochion, a churwch, a a berwch mewn dwfr, a gwnewch bowltis, gydâ blawd ceirch, a daìiwch wrtho hyd nes y toro, ac ar oî iddo dori efe a’i sugna, ac a’i sycha, ac a;i croenia yn gwbl iach. Un aratl. Cymerwch îysiau Evan, a gwraidd eringo, neu geìyn y môr, a’u curo yn nghyd á bloneg, a’i newid unwaith yn y dydd. Rhag yr Igian. Cymerwch wraidd neu hâd tfenigl, a dail min- tys, a’u berwi ynghyd rnewn dwfr, ac yfed o hono yn dwymn. I iachau y Poa’. Cymerwch wraidd celyn y mór, a sage gwyllt- ion, a hops; o gelyn y môr, tri pwys, ac un o sage, a chwarter pwys o hops, a’u berwi mewn pum’ chwart o ddwfr, iles eu lleihau i bedwar chwart, a’u hidlo, a rhoddi ynddo bwys o driagl, a’i weithio a burum, a’i yfed fel diod gyífredin, ond rhaid da ato am hîr amser. Cyngor i rai sydd au gwynt yn drewi. Cymerwch íintys, a rosmari, a berwch ynghyd, a golchwch eich genau âg ef bob bore. Un arall . Cymerwch hâd smallage, wedi eu powdro, a’w cynreryd mewn mêl, neu eu berwi mewn dwfr, a’u hyfed yn fynych. Uìi arall i wellhau gwynt a f 'o n drewi trwy’r Cangei\ Cymerwch sug surans y gôg, a mêl, a golchwch eich genau â hwynt yn fynych. Cyngor i wellhau y Frech goch. Cymerwch wraidd triagl y môch, (tormentile) a berwch ddau bwys o honynt, wedi eu glanhau mewn tri pheint o ddwfr, nes elo yn chwart, a rhoddwch ynddo haner pwys o driagl, ac yfwch o hono yn gynes lonaid cwppan dea, dair gwaith yn Ìy dydd, a hyn a’i teifl allan yn brysur ac a iachâ’r galon. Iihag y Frech Wen. Cymerwch haner owns o fìodau gold mair, a haner owns o saphrwin, a rhoddwch arnynt ddau chwart o ddwfr berwedig mewn îlestr cauedig, a’i gadw ynghwr y tân, a rhoddwch ynddo haner pwys 11o fêl, ac os i blentyn y bydd, rhoddwch iddo lonaid íllwy fwrdd yn lled fynych; ac os i un yn ei oed a’i nerth, geill ei gymeryd yn helaethach. Cyngor i raì trwm eu clywed • || Cymerwch sug llysiau’r angel, a thywalltwch Ì7chydig o hono i’ch clustiau bob nôs, a rhoddi sljwlân ynddynt, a chadw cynesrwydd. 24 Un arall . Cymerwch o sug savorv, ac oiì of îoses, a’u cymysgu ynghyd, yr un íaint o bob un, a’u rlioddi yn dwymn yn y clustiau bob nôs, a chadw cynes- rwydd; a hyn a dŷr y sŵn yn y pen. Un arall i'r un dyben. Cymerwch o sug ysgaw Mai, a sug celyu y tnôr, yr un faint o bob un, a dyferwch i’r clustiau, a chadw cynesrwydd. I iachau y Bysen mewn Llygad. Cymerwch o sug llysiau’r angel, ac ysgaw Mai,, a calendine, a’r dorfagl, yr un faint o bob un„ a’u cymysgu ynghyd âg ychydjg fêl, ac ychydig; laeth bron, a’i ddyferu i’r ìlygaid yn fynych. I wellau y P olsi syddyn gwneud ir dwylaw grynu. Cymerwch flodau ysgaw Mai, a’u distilio yin mis Mai, a golchi’r dwylaw âg ef nos a bore, hyn a’u gwellâ, ac a gryfhâ’r gewynau. Rhag y Gout . Cymerwch ddail llygaid y dydd, a chribau St Ffraid, a bôm, a chrafangc yr arth, a berwch olî mewn dwfr, a golchwch y chwydd â hwynt yn fynych. Neu cymerwch ddail îlygaid y dydd, a berwch raewn bloneg nes y byddo’r dail wedî crimpio, ac yna ystraeniwch trwy liain, ac irwch y Gout â’r enaiut. i nJ*J I chwalu gwynt or Ystumog neu’r cyllsL. Cymerwch rosemari wedi eu powdro, a’u rhoddi trwy ogr, a chymerwch haner dram o honynt nos a bore, ar win gwyn. Eli da i lanhau Briwìau. Cymerwch haner pwys o sug smallage, ac o fêl, bedair wns a haner, a blawd gwenith, wns a haner, a berwch hwy ynghyd hyd nes y tewychont, a chedwch hwynt i ìanhau hen friwiau dyfrllyd a drewedìg. Un arall ir un dybent ond yn fwy effeiihiol ifwyta cig marw. Cymerwch bedair wns o sug smallage, a’r uu faint o sug safander, ac un wns o verdigrise, ac o fêl, bedair wns, ac o winegr, dwy wns, aJu berwi ynghyd ar dán araf hyd nes y tewychont. Def- nyddiwch yr un modd a’r ìlall. Nid yw yn berthynol i un math o friwiau ond i’r rhai sydd a chig rnarw ynddynt. Enaint i wellâu cymalau ac aelodau wedi rhwymo gan oerfel. Cymerwch o beyleaves, haner pwys, yn leision, ac o ddail cabbage, chwarter pwys, yn leision, a'u berwi mewn pum pwys o saim traed defaid, a dau bwys o wêr eidion, a berwch y dail ynghyd yn y saiin a’r gwer, hyd nes y crimpo y dail ynddo, yna straeniwch, a chedwch yn barhaus i iro’r gewynau a’r aelodau clwyfus, pan fo’nt yn pallu gan oerfeh c 26 Enaint i V Newes, ac i wellliau holl jffaeledd yr aelod- au trwy oerfel. Cymerwch sage, a rhosemari, a lavender, a bey- îeaves, a chamomile, a rhiw’r gerddi, a wermod, llonaid llaw o bob un o’r dail hyn, ac o fìntys, ac o gribau St. Ffraid, y gantwll, a phersly, haner Ilonaid llaw o’r rhai hyn ; saim traed defaid, pum pwys, gwêr defaid, dau bwys, oil spike, haner wns, a’r dail wedi eu curo a’u berwi ynghyd a’r saim, yr oil, a’r gwer, wedi iddo ferwi digon, straeniw ch trwy liain, a chedw'ch fel peth o fawr werth i eneinio’r ael- odau pan y byddont glwyfedig a difFygiol. Pa beth bynag yw^ os bydd wedi magu trwy oerfel, neu anystwythder yn y cymaìau, neu’r aelodau yn diffrwytho gan y polsi, neu ryw beth arall o’r cyfryWi os bydd y Colic, neu wynt yn y bol, gellwch yn Mwyddianus wneud defnydd o’r enaint o fjaen y tân, a chadw cynhesrwydd. Dyma gyngor o fawr werth. Y modd i wneuthur Plaster i dori y Colic, ao i esmwythau poen yn mhoh rhan ó* r corph. Cymerwch y berries, neu y grawm sydd yn tyfu ar y bayleaves, ac os na ellwch eu cael, cymerwch y dail wedi eu powdro, ddwy wns, ac o venus tur- pentine, dwTy wns a haner, o Frankin-sense a mastic, haner wns, ac o fêl, bedair wns, a gw newch hwynt yn blaster, trwy eu cymysgu a’u berwi ynghyd, a’u taenu ar ledr, a’u rhoddi ar y lle clw'yfus, pa un bynag ai ar y bol neu ar yr aelodau. Y mae hwn wTedi bod o fawr leshad amrywiol droion. Plasíer da i roddi ar Esgyrn Briwedig , ac i lanhau htn Jriiuiau. Cymerwch gribau St. Ffraid, yn leision, a llysiau y dryw, sage, îercitus, lìysiau y gwaedîif, a chwm- phri, a’u curo a’u berui mewn peint o win gwyn ; pan ferwont, streiniwch, a thefìwch y daiì ymaith, a chvmerwch o franhinsense a mastick, wedi eu powdro, o bob un, chwarter wns, a chŵyr gwyn a thurpentine, o bob un bedair wns, ac ystor, ddwy wns, a berwch yr holl bethau ucliod yn y gwin, yn yr hyn y berwyd y dail, a gwnewch yn blastr a rhoddwch ar iedr ar y ile briwedig ; geìlwch wneu- thur o bono mor lleied a fynoch, ond cymeryd llai. o’r defnyddiau. Y ffordd i itneud Elì da at hob math o Friwiau. Cymeîwch haner pwys o floneg wedi ei doddî, ac o blwm coch, ac o blwm gwyn, (read and white lead), wns a haner o bob un, ac o gẁyr meìyn, wns a haner, ac o ystor du, un wns, o venus tur- pentine, ddwy wns; berwch hwynt am dri chwarter awr, a rhoddwch y venus ynddo, agos ar ddiwedd y berwi, a’i dynu i lawr, gan ei droi hyd nes oero. Plastr da i roddi ar Esgyrn briwedig i feddaìhau ac i ostwng chwydd, ac i dymheru rhyw ran ar y corph a fyddo wedi ei niweidio trwy oerfel; gelí- wch ei gael yn Siop y Druggist, dan yr euw oxycroceum piaister. Rhag Ysgyrfì yn y Dannedd. Cymerwch sage tê, a rhoddwch ynddo ychydig aì jnin i’w doddi, a chymerwch gadach íliain, a golch- wch gîg eîch danedd ág ef yn dda acyn fynych; ac os ewyllysiwch wneuthur eich dannedd 3^n wynion, cymerwch allum wedi ei losgi a’i bowdro, un wns, a chwe llwyaid o sug calendine, cymysgwch ynghyd, a rhwbiwch eich dannedd âg ef. Gyngoi' rhag y Dwfr poeifi . Cymerwch ychydig salts of tartar, ac yr un faint o’r magnesia, a’u cymysgu mewn ychydig ddwfr, a chymeryd llonaid llwy fwrdd o hono yn Iled fynych; hyn a welllia y Dwfr poeth. Gyngor i rai sydd ducddol i fod yn rhwym. Cymerwch cream of tartar wedi ei gymysgu mewn mêl, a’i gymeryd yn fynych yn y bore : a hyn a geidw y corph yn dymherus. 1 ostwng chwydd yn mronau merched , pan y hyddo o herwydd gormod o loeth. Cymerwch gŵyr melyn, ddwry wns, ac o linseed oil, neu olew had llin, haner pwys, a thoddwch ynghyd, a gwlychwch Iiain glân ynddo, at yr un faint a’r lle dolurus, pan ag y byddo yn dwymn, a rhoddwrch ar y fron, neu ar y ddwy, os bydd yn angenrheidiol ; a gwnewch hyn nes darfyddo y boen, a gostwmg y chŵydd. Gyfarwyddyd i Fammaeth sydd ry brin o laeth iw phlentyn. Deallwch gymaint a hyn, os bydd y Fammaeth yn gystuddiol, ac yn cario meddyliau trymion, y 29 mae hyn yn ei gwneuthur yn deneuach; nis gaìl fod ganddi lawer o laeth, a’r hyn sydd gaoddi, ni all fod yn llaeth iach, ac y mae bwydydd a diod- ydd sâl yn lleihau y llaeth; am hyny dylid ymwrth- od â phob bwydydd drwg ac afiach, a bwyta y bwydydd goreu os gellir eu cael, a’u diod a ddylai fod o lefrith da ; yn mha un y dylai fod yngwlych had fifenigl dros nos ; a barley water, neu ddwfr haidd sydd dda hefyd i’r un dyben. Neu gymeryd barîey water, a rhoddi o ddail ftenigl yo leision ynddo, a’u berwi, a’i felysu â siwgr, a'i yfed feì diod gyífrediu ; ac yn allanol, cymerwch ft'enigl a smallage, yr un faint o bob un, a9u berwi mewn dwfr, a golchi y frest âg ef mor boeth ag y gellir ei ddioddef; neu curwch ddaiì mintys, a rhodd- wch yn bowltis poeth ar y fron; neu cymerwch phenigl a phersly, lonaid llaw o bob un, yn leision, a’u curo ynghyd, a’u chwysu, a’u rhoddi yn bowltis cynes ar y fron, a hyn a ychwanega y llaeth. Cytigor i wellhau y Paps , neu hen y Fron . Gwnewch bowltis o fìawd fifa, a saìad oiì, a rhoddwch yn gynes ar y dolur, a nëwidiwch ef un waith yn y dydd, ac os bydd pen y fron yn chŵydd caled, cymerwch lonaid lìaw o ryw’r gerddi, a’r un faiut o horownd, ac o fintys, a chur- wch y dail ynghyd mewu mêl, a rhoddwch yn bowdtis ar y lle, hyd nes y byddo ya iach. I dori y Colic ar ferched , pan y hyddo eu hamser yn agoshau i enì plant. Y mae y boen hon, ar rai amserau, mor anni- oddefol a’r boen wrth esgor; ac y mae’r fydwraig a 80 anneailus yn ani yn cymeryd y naill yn lle y lialî, ac ar rai gweithiau y maent yn digwydd yn yr un munudau, yr hyn sydd yn gwneuthureu poen yn lîawer gwaeth, ond i brysuro at y cyngor; cymer- wch ddwy wns o oil sweet almonds, ac un wns o sinamon water, a phedwar diferyn o spirit sunsur, ac i*r ferch ei yfed i gyd pan yn y ffit o’r Colic. Rhag dolur mewn boliau plant bychain . Os bydd o herwydd y llyngyr, cymerwch gamo- mile, a rhiw’r gerddi, ac ychydig o fustl eidion, a’u curo a’u berwi yn nghyd, a’u gwmeuthur yn bowltis i’w rhoddi wrth y 'boi; os bydd ar ryw achos arall, rhoddwch iddynt un dram o oil sweet almonds, a siwgr candi. Gelìwch hefyd yn llwyddianus roddi iddynt haner dram o had anis wedi eu powdro, a’u cymeryd gydâ rhyw beth cyfaddas. I gryfhau plant bychain , pan y 'byddont weiniaid newydd eni. Cymered y fudwraig, neu ry w un arall, y plentyn mewn gwlanen gynes at y tân, a chymered ychyd- ig wîn coch yn ei genau, a rhoddi o’i genau ei lum yn ngenau y plenty n ; gwnewch hyn yn fynych, a a rhoddwch liain wedi ei wlychu mcwn gwîn cocli cynes ar fol a biesty plentyn. Rhag ffitiau Confulsiwn ar blant bychain newydd eu geni. Deallwch nas gall plentyn newydd ei eni gymer- yd dim yn dufewnol, ond yn allanol : cymerwch 81 fiodau camomile, a gwraidd lili y dwfr, a berwcîi ynghyd mewn dwfr, a golchwch y plentyn âg ef yti dwymn, yn fwyaf neiììduol asgwrn y cefn, ac ar ol ei olchi ef, eneiniwch drachefn â saim gwydd, a Thwymwch ef inewn gwìaneni i’w gadw yn gynes: ac os na wna y pethau a enwyd y tro, cymerwcli oil of worms, neu olew pryfed genwair, ac oiì of lilies, ac oil of foxes, ac oil of turpentine; y mae rhai neu’r cwbl o’r oelion hyn yn dda i eneinio as- gwrn y cefn o flaen ychydig wres, a?i rwymo ef mewn gwlanen. Gellwch ddefnyddio y cyngorîon hyn at bìant a fyddo’n hynach, yn gystaì ag i rai a fyddanf newydd eu geni, os byddant yn dueddol i’r fíitiau confulsiwn. Dealìwch hefyd fod yr oelion hyn; a phob peth arall a enw^yd yn y Ììyfr hwn? ond y dail, i’w cael yn siop y Druggist. Ychydig gyfarwyddyd i gymergd Purge . Deallwch hyn, os bydd eìch cyrph yn bur rwyrn,. ;ac yn ffaelu ei ryddhau gyda rhyw beth yn raddol, ;ac yn gorfod cymeryd purge cryf; byddwch yn sicr io ddefnyddio glister o’i flaen, i agoryd y ffordd, os tjbydd y ffordd, passage, wedi cau, y mae yn rhy sberyglus cymeryd purge cryf, rhag iddo weithio yr Ìafiechyd ryw ffordd arall, a chodi y colic neu y (confulsiwn, neu beth gwaeth yu ei le, o herwydd ìimawr ydyw y niwed y mae purge cryf yn ei iwneuthur ar gyrph dynion ; byddw ch ddwy awrr ar ol cymeryd purge, cyn yfed dim ar ei oì ; gad- jewch i’r cylla, sef yr ystumog, fod yn wâg pan ei 'iicymeroch ef, rhag iddo gymysgu â’r ymborth, a Ithrwy hyny golli ei nerth, ac anmhuro y gwaed, p na chymerwch ddim a f’o’n felus ar ei o! : y mae 32 jf^urge yn gwanhau y galon a’r natur, am hyny cymerwch ryw betb cyfaddas gydâ’ch purge a Fyddo yn cryfhau y galon a’r cylla: os bydd yr af- iechyd yn y pen, neu yr aelodau gwell ydyw fod eich Purge wedi ei wneyd yn galed, megis Pills,, neu ry w beth cyffelyb, os yn y boi, gw'ell yw ei yfed. Dull Arac wild, neu Lysiau'r Fam wyllt. Y mae y rhain yn ddail mân, ac agos yn grynion* ond ychydig yn fain at y blaen, heb ddim toriadau, na byichau ynddynt, yn tyfu ar wreiddyn eiddil; a'r cangenau yn ymdaenu ar y ddaear, ac y mae yr holll ddeilen yn arogìi fel pysgodyn drewedig, neu ryw< bethgwaeth. Y maent yn tyfu yii gyffredin ar y tomenau, ym bìodeuo yn Mehefin a Gorphenaf; a’u rhinweddl fel y canlyn, sydd i iaciiau merched pan y byddonti bron w'edi gwallgofi gan ífitiau y Fam wrth eu har- ogli; ond yn enwedig wrth en cymeryd yn dufewm- ol. Nid oes yn tyfu dan yr haul na'r lleuad mo’iu gwell rhag y dolur hwnwr, sef gwynt y fam. Myfii a helaethwn ar y ddeilen hon pe byddai genyít ddoniau. Y mae hi i’w chael yn gyffredin ar y tomenau : y mae hyn yn galw am ein dioichgarw'chj trwy ddangos i ni fod gwaith Duw yn rhâd ac yn helaeth i ddynolryw'. Myfi a gymeìlaf y ddeileu hon i ciiwi megis un o’r periau mw'yaf ei gwerth i fod yn anffaeledig feddyginiaeth i holl ddoluriau y groth, y fath a iachâ yn rhwydd, yn sicr, ac yn brysur hpli ffaeîedd y groth ; y maent yn oeri’r groth pan y byddo yn rhy boeth. gadewch i mi, a mi a ddywedaf i chwji y gwir, mai poethder y groth yw un achos, ac achos mawr, fod gwragedd yn caei 33 I |i , ŵ 'v'- ' v- ■ issgorfa mor galed ar enedigaeth plant : ac y maeot ühefyd yn rhinweddoì i wneuthur yr anmhlaníadwy tyn ífrwythlawn, trwy eu bod yn cryfhau ac yn glan- yhau y groth : ac yn mhellach, y maent yn dyfod a’r tcyrsiau misol i lawr ac y byddont wedi ffaelu, ac iyn eu hattal, os byddant yn dyfod yn rhy helaeth. iNis gallwch ddeisyf dim daioni i’r groth, nas gwna Ìy ddeilen hon yn gyflawn. A m hyny, os ydych yn caru pîant, ac os ydych yn caru iechyd, ac os ydych yn caru esmwythdra, cadwch y dail hyn yn eich tai trwy y flwyddyn. Y ffoedd ì’w defnyddîo. Os bydd y dail yn leision, curwch a gvvasgwch eu sug, a chadwch yn :eich tai trwy y flwyddyn ; cewch gyfarwyddyd yn piwedd y Llyfr i gadw y sug yn ddilwgr am flwydd- Jyn, ac os bydd y dail wedi eu cyohauafa, berwclt Ihwynt mewn dwfr neu win, a rhoddwch ynddo yn helaeth o siwgr coch, ac yfwch yn fynych o hono jwrth eich angen. Bydded i’r cyfoethogion ei gadw i’w gyfranu i’r tylodion. BRITISH HERBAL , NEU LYSIEULYFR BRYTANAIBB ¥r ail ftsan, YN CYNNWYS 50 O LYSIAU MEDDYG- INÍAETHOL, Afu hamrywiol rinweddau i symud ac i welíhau yr amrywiol ddoluriau afr afiechyd ag y maedynolryw yn ddarostyngedig iddynt. Yngliyd a chyfarwyddyd i gasglu, i sychu, ac i gadw pob rhan o’r ilysiau, a’r fíordd i dynu eu sug, i’w puro, ac i’w cadw yn ddiiwgr, a’r íf'osdd i wneuthur suryp o honynt. Hefyd cyfarwyddyd i adnabod natur y llysiau, y rhai poethion a’r rhai oei ion ar eu penau eu hunain, a’r ffordd i’w def- nyddio fel ac y byddont yn gyfaddas feddyginiaeth i’r clwyf, pa un bynag ai yn dufewnol, ai yn allanol y byddont. Cyfarwyddìdau i gasglu , i sycìiu ac i yadw y dàií a r svg yn ddilwgr am fiwyddyn. Am y daü, cesgîwch y rhai sy’n leision ac yn ìlawn o sug, a phigwch yn fanwl y gwywedig a’r Uygredig i’w taíìu allan fei pethau o ddim gwerth, onid ê fe lygra y lleili oddiwrthynt; a chasglwch y daiì cyn iddynt íìodeuo na hadu, oherwydd fod eu nerth yn myned i fynu i’r topiau ; ac os na bydd cyíìeusdra yn rhoi i’w tori cyn iddynt ehedeg, cymerwch eu topiau a gwnewch ddefnydd o hon- ynt, a sychwch y dail yn yr haul, a rhoddwch hwynt mewn cadachau o bapur, a gwniwch hwy i fynu, a chedwch yn agos i’r tân mewn lle sych. Nis gallwn ddywedyd yn gywir am eu parhâd niewn nerth, oherwydd eu bod yn wahanol i’w gfîydd; y rhai a heliwch mewn tir sych a geidw yni i hwy na rhai o dir llaith. Geiiwcfi ddeall pasi » golìont eu ìliw a’u harogl y byddant wedi colli eu í nerth hefyd, na wnewch ddefnydd oV rhai llygredig, I rhag idynt lygru eich cyrph fel ag y maent eu i hunain yn lìygredig. Arn y Blcdau. Y Blodau yw harddwch y llysiau, ag y maenf iV casglu pan fyddont yn eu prime, a chesglwch hwynt pan fyddo yr haul yn tywynu arnynt, ac na chesglwch hwynt pan y byddont yn wlybion gan na gwlawr na gwlith ; os heliwch hwynt yn wlybioia ni chadwant ddim yn hir. Cynhauafwch hwy yn yr haul, a chedwch hwy mewrn cydau papyr yn agos i’r tân, fel y dangosais o’r blaen ; ac mor hir r ag y cadwant eu harogl hwy a gadw'ant eu nerth. Am yr Hadau. DealKvch hyn, fod holl nerth y llysiau yn yr hâd : sychw-ch ychydig arnynt yn yr haul, a chedw'ch hwynt, fel ag y dangosais o’r blaen, ond ni raid i chwi ofalu cymaint am eu cadwr yn agos i’r tân, o hewydd eu bod yn gryfach na’r lleill, ac a gadwant law'er o flynyddoedd ; ond gwell ydynt y fìwyddyo gyntaf. Am y Gwraidd. Dewiswch y rhai anllygredig o honynt, a’r rhaí heb gael eu bwyta gan bryfed, a’r rhai sydd yn eu lliw, eu blas, a’u harogl, ac heb fod yn rhy galed nac iyn rhy feddal; cesglwch hwynt ar amser sych, a’r rhai sydd yn feddal o honynt sychwch yn ngwres yr haul, neu ar linyn yn nghongl y simnai ; ond am y rhai caìed, geîîwch eu sychu i fynu feî y mynoch, ond ofer yw eich gwaiíh i sychu y rhai sydd i’w cael trwy y fiwyddyn, ond eu cael pan bo eisiau. Amy Sug. Y Sug sydd i’w wasgu allati o’r dail, neu’n bìodau, neu’r topiau, neu rhyw ran arall o’r llysiauii pan y byddont yn ieuangc ac yn dyner, a heliwch y$| dail pan na byddont wlybion gan na gwlaw nai gwiith, onid ê ni bydd y sug o ddim gwerth i’w- gadw, curwch y dail a gwasgwch ailan y sug trwyi gwddliain, a phurwch ef, sef tynu y sothach allan o hono, fel y canlyn, rhoddwch ar y tân, mewti ysgelet, a berwch, a phan godo y ffroth, heîiwch i’w datìu ymaith; a deliwch ar y tâii nes iddo ddarfod ffrothio, ac ar ol iddo oeri, potelwch, a rhoddwch am îjj IÍBroom, neu Fanadl. I dreulio amser am eu dull, nid yw o ddim lles- d, gan eu bod mor adnabyddus trwy y wlad, ac difetha yr holl dir lîe maent yn tyfu. Eu rhin- ìddau sydd fel y canlyn : — mae eu had, wedi eu iwdro, a’u cymeryd mewn gwin, yn gweithio yr mer dyfrllyd i lawr o’r corph, sef y dropsi a’r wt, a phoen yn y cymalau ac yn y cefn, ac i fílhau y clwyf rneîyn, ac i’w berwi mewn dwfr i 4>Ichi y coesau chwyddedig: ac os berwch hwynt «ewn oil, hwy a fyddant yn llawer iawn gwell. A 44 dyma yr anffaeledig beth i ladd yr holl lau yn.y pen, a’r holl leoedd ereill hefyd. Buck's horn plantciinf neu Ddail llwijn hidl. Y dail hyn wedi eu berwi mewn gwin, a’u hyfed, a rhoddi y dail yn allanol ar y lle, sydd yn iachau brathiadau nadrodd, ac y maent hefyd yn iachau dolur y gareg, ac hefyd yn iachau y rhai sydd yn tatìu eu bwyd i fynu, ac yn atal gwaedu o’r genau a’r ffroenau, a’r clwyf gwaed, a’r rhai sydd yn gwneuthur dwfr gwaedlyd, trwy eu berwi mewn cwrw, neu win, a’u hyfed nos a bore; y maent yn iachau pob math o ddoluriau yn y llygaid. Colts foot , neu ddail carn yr Ebol. Y maent yn adnabyddus i bob dyn, yn eu nerthi o lonawr hyd Fawrth; y maent yn rhagorol o dda, rhag pesychu a chaethiwed, ond y dail wedi eu sychu sydd oreu i rai a fyddo yn pesychu ac yn poerii llawer, i’w cymeryd megis tobacco a’u smocio ; ac: y maent hefyd yn dda i ostwng chwydd, ac y maenfc yn dda hefyd rhag tân eiddew, trwy eu gwneud yn eli â bioneg, ac yn dda hefyd rhag y peils, trwy eui berwi mewn dwfr, a rhoddi cadachau poethion ar y Ile. Y ffordd i’w cymeryd yw eu berwi mewri dwfr, a rhoddi yuddynt fêl a siwgr coch, a’u cymer- yd wrth eich angen. Celandine , neu lym y llygad . Mae y dail hyn yn anghydmarol o dda trwy wasgu eu sug a’i gymysgu â mêl, i’w roddi mewo llygadau clwyfus, ac i wisgo’r bysen oddiar y gan- \vyli. Hyn a aìîaf gadarnhau fy hurs, trwy ei dreio jimrywiol weithiau, a phob tro gyda llwyddiant. îf\c yn mhellach, berwch y daiì âg ychydig had jmis, mewn gwin gwyn, ac yfwch o honaw yn f'ynych, fe wellhâ’r iau, y bustl, a’r clwyf meìyn, ic y mae yn dda rhag y dropsi ; os powdrwch i o-wraidd a’u rhoddi mewn dant a thwl! ynddo, ìfe a syrth al!an; a’u sug wedi ei gymysgu â fflyw- ‘r brwmstan, a welíhâ’r ymgrafu, ac a gliria’r croen ) bob drwg îiw. Cwmphri . Dyma ddaiî oerion, yn y trydydd gradd, y maent m gwellhau y rbai sydd yn poeri eu gwaed, a’r hai sydd yn gwneuthur dwfr gwaedlyd ; a’r gwraidd, |vedi eu berwi mewn dwfr neu win, a’u hyfecl, s-ydd jn dda at bob matb o friwiau tufewnol, ac yn :ynnorthwyo rhai i boeri yn esmwyth pan fyddont 'n methü cael fflems i fynu; y maent yn atal y •yrsiau misol pan y byddant yn rhy heîaeth, a’r jwynion yr un modd, trwy eu berwi mewn gwin joch, ac yfed y gwin, neu gymeryd powdr o’r ;wraidd ar win. Ac yn alîanol curwch y dail, a hoddwch hwynt ar friwiau newyddion, a hwy a ;roenant yn fuan, ac nid oes eisiau mo’u gwell i rai fyddo wedi tori eu lleingig, trwy yfed powdr > honynt ar win coch, a rhoddi’r dail yn blapStr llanol ary lle ; y dail hefyd sydd dda i’w gwneuthur n blastr tieu bowìtis, a’i roddi ar fronau merched nan fyddo gormod o laeth ynddynt. s 1 Camomile • Nid yw yn angenrheidiol i dreulio amser gyda y hai hyn, gan fod eu rhinwedd mor adnabyddus yn 46 eích plith am chwalu pigiadau, a thori poen yu y ystlysau, ac i chwysu yn nechreu y doluriau, * maeni yn gyffredin yn dda mewn chwys i esmwyth hau’r corph o goryn y pen hyd wadn y troed, ac * maent yn dda i wetlhau y cryd, trwy eu hyfed yi gryf yn nechreu y ffit, a chwysu ar ei ol, ac yn du fewnoi y maent yn esmwythau poen yn y bol, ; colic, a’r grafel ; y fí’ordd oreu yw cymeryd ; blodau, a’u gwneud yn bosel gyda diod frag : tbriagl, a chwysu i dori pigiadau; ac y maent yi dyfod a’r cyrsiau misol i lawr ar ferched, a’u sugj wedi eu berwi vns[hyd a’u blodau mewn gwii gwyn, sydd dda rhag y clwyf melyn a’r dropsi. Yn aìlanoì, y maent yn dda i gryfhau y gewynau trwy eu golchi â hwynt yn boethion, ac nis gellucl gael gwell deilen na hon at bob math o oerfel yi yr aelodau. Cymerweh eu sug ynghyd a siwgr rhag y ’splin / y maent yn rhagorol o dda rhag dolur y gareg; hyn a’i profa, os cewch gareg wedi ei thynu oddi wrth ddyn, a’i rhwymo i fynu mewn camomile cewch weled y todda, yn fuan hefyd. Dwarf Elder, neu Ysgaw Mair. ¥ Y mae y cangenau ieuangc sydd yn tarddu alla o’r rhai’n yn dda rhag y dropsi, trwy eu berw mewn broth a’i yfed; ond os craswch y rhisg cano a’u berwi mewn dwfr, a’u hyfed, y maent yn ilawe iawn cryfach, ac yn fwy awdurdodol yn erbyn dropsi ; y mae y gwraidd hefyd yn dda rbag brathia neidr a chi cynddeiriog, trwy eu gwneud yn blastí a’u rhoddi ar y lle ; a’r dail sy’n dda i’r merche* i’w berwi mewn dwir, ac eistedd uwch ben vr asrer 4/ î feddalhau caledrwydd y fam, ac i ddyfod a ’r cyrs~ í iau misol i iáwr, neu berwch eu brigau mewn gwin, ac yfwch o hono i’r un dyben ; ac y mae y sug, trwy ei ddiferu i’r clustíau yn esmwyíhau eu poen, ac os berwch y brigau mewn gwin, a’i yfed, chwi a’i canfyddwch yn dda rhag y grafel, a dwfr wedi ei ddystillio o’u blodau sydd yn harddu y corph, ac yn tynu lìiw yr haul a phob rhyw an- harddwch oddiar y croen. iiil Dandclion, neu Bdant y Llew. Eu rhinwedd sydd fel y canlyn,- — Berwch eu gwraidd mewn gwin gwyn, os gellwch ei gael, onid ê mewn dwfr, ac yfwch o hono rhag y grafel a’r clwyf meiyn, a’r splin, ac yn enwedig, peidied y rhai sydd mewn darfodedigaeth ei anghofio, o her- wydd ei fod yn rhagorol o rida iddyut i’w y fecì yu fynych; ac y maent yn caniatau esmwythdra a chwsg esmwyth i’r rhai sydd yn methu ei gael o berwydd y gwres yn eu cyrph. Y mae y Ffrancod a’r Dtiîch yn eu bwyta yn spring y flwyddyn, i gadw eu cyrfí mewn iechyd ; ac os edrychwch ychydig yn mhellach, geliwdi weled yn eglur fod physygwyr gwledydd tiamor a llawer ílai o hunan- ^ìrieb yncídynt nag sydd ynom ni yn y wiad hon, a’u bod yu iiawer mwy ymdrechgar i ddangos rhin- rveddau y dail i’w cydgreaduriaid. í ä5 Eringo, neu Gelyn y Mor . Y maent i’w cael ar hyd glan y môr, agos yn- jnhob gwlad sydd yn terfynu ar y môr. Y inaent fn eu natur yn boeth yn yr ail radd, ac yn cryfhau 48 yt ysbrydoedd ; os berwch y gwraidd mewn gwin,,, a’u hyfed yn fynych, y maent yn gwellhau'r fres-t,, yr Ìau, yr ysgyfaint, y splin, y grafel, y clwyf meiyn, y dropsi, poen yn y cefn, y llwynau, y colic, ac ynl gwellhau cyrsiau y merched, Mae yn gofyn eu hyfed yn helaeth nos a bore am bymtheng niwrnod rhag y doluriau uchod. Ac os mewn dwfr y ber- wch hwynt, rhaid ei ferwi ar dân araf, yn hir, a chauad clòs ar y llestr, i ddal yr ager i mewn, s rhoddi ynddo chwarter pwýs o siwgr coch at bot chwart i gydferwd âg ef, a’i botelu at eich gwasan- aeth. Ac yn allanol y maent yn gweühau y man- wynau, trwy guro’r gwraidd a’u rhoddi yn blastr ai y Ue. _ Eye brìghty neu y Dorfagl , neu Lygad siriol. Fe’u gelwir fel hyn oherwydd sirioldeb y blodai ac hefyd oherwydd eu rhinwedd at y ìiygaid. Y maent yn tyfu mewn gweirgloddiau gwair, athyndi trwy’r hoil wledydd. Pe byddai y dai! iiyn yn cae eu defnyddio mor fynych ag y maent yn cael eu hesgeuluso, hwy a ddifethent waith y rhai sydd yn gwneud yspectols; y sug neu y dwfr a ddistiili o’r daii sydd dda i’w ddiferu i’r ìlygaid clwyfus ; a« yfed y dail fei tea, neu wedi eu berwi mewn broth a’i yfed yn fynych, a gryfhâ y golwg pan y byddo’i paîiu trwy henaint, neu ryw achos aralì ; maem hefyd yn cryfhau y synwyrau gweinion, trwy ei berwi mewn diod frâg, a’u hyfed yn fynych. Eox's Gloues, neu Fenyg y Llwynog , neu ddail BgsedL Gochion . Fei ag y mae y dail hyn yn adnabyddus trwy y holl wledydd, ni flinaf y darlíenydd â’ti dull ; maeni 49 yn tyfu yn fwyaf cyffredin mewu tir difFrwyth, nc ochrau cioddiau. Mae y dail hyn yn glanhau briwiau yn raddol, gyd a’r tynerwch mwyaf. Mae yr Italians yn eu rnynych ddefnyddio i lanhau ac i groeni briwiau newydd, trwy guro y dai! a’u rhoddi arnynt megis plastr, a’u sug hefyd sydd dda i lanhau hen friwiau drewedig, eu sychu a’u croeni. Ond y mae amrywiol o ddysgedigion yn eu cymell yn dufewnol, i w'eithio’r coiph i fynu ac i lawr rhag y dropsi, ac amrywiol ddoìuriau ereill. Ond ni leiciwn i mo’u cymeryd, am hyny ni’s gallaf eu cymheíl i ereill; oud byn a ddywedaf, trwy eu profi fy hun, rai cannoedd o weithiau, na thywyn- odd haul erioed ar well deiien i’w rhoddi mewn powlíis at hen friwiau a newydd, ac at yr hyn a elwir yn gyfFredin clwy’r brenin, neu y manwynau. Hyn a brofais fy hun, rai ugeiniau o weithiau, a phob tro yn llwyddiannus: a mytì a allaf ddywedyd wrthych nad oes mo’u gwell i’w' gwneuthur yn eli gyda bloneg, i wella crach mewn pen. Fernỳ neu Rcdyn. Mae dwy ryw o’r rhai hyn, fel y canlyn, sef yr wrryw a’r fenyw — mae y fenyw yn tyfu yn uwch ac yn fwy bylchog ; ond y mae eu rhinwedd yr un íFaith yn gymwys ; y mae eu gwraidd wedi eu . : }:morteru, a’u berwi mewn dwFr, a’u liyfed yn for- euol, yn lladd dau fath o lyngyr, y Ilydaiu a’r crynion, ac yn gwellhau caledrwydd a chwydd yr sblin, eu gwraidd wedi eu powdro mewn bloneg, ydd yn gwneuthur eli gwerthfawr i iachau briwiati, l(Aeu bigiadau drain gwenwynig; ac os ihoddwcheu "Aowdr mewa hen dyllau dyfrllyd a drewedig, hwy D 50 a’ti hiachânt ac a’u croenant yn faan. Dymunaf ar i’r merched beidio a’i gyrneryd yn dufewnol; ond y mae i’r meibion yn ddiberygl. Fennel, neu Ffanigl. Maent yn dda i dori gwynt ac i’w chwaiu, ac yn dda rhag y grafeì, ac yn help i dori’r gareg; a’r daii wedi eu berwi mewn barley water, neu ddwfr haidd, sydd yn dcìa i ferched i chwanegu eu iiaeth, a’i wncud yn fwy iachus i’w piant, oud iddyut ei yfed yn lìed aml ; a’r hadau, wedi eu berwi mewn gwin, sydd dda i iachau brathiad neidr, neu i rai wedi î)wyta daii gwenwynig, neu gegyd, neu ryw beth o’r cyfryw. Mae yr hadau i’w eael yn siop y Druggist drwy y íiwyddyn; y maent hefyd yn dda trwy eu berwi mewn pottes, i wneud y rhai sydd dueddol i fyned yn rhy dewion yn fwy teneu. Ground Imj, neu Eitídew y ddaear . M ae’r daiì hyn yn rhagoroì o dda i iachati briw- lau yn dufewnoi, sef yr iau a’r ysgyfaint, ac amryw I bethau o’r fath, ac y maent yn esmwythâu yr hoii f boen yn y bol a’r ystlysau, ac yn chwalu gwynt ac ýn esmwythâu y coiic, ac y maent yn dda rhag gwenwyn a’r plâ, ah melancoli, a’r grafel, a’r gowt I yn y gliniau a’r traed. Geliwch eu berwi niewn I dwfr, a’u hyfed rhag yr hoil ddoluriau uchod, neu I gymeryd eu sug raewn gwin gwyn a’u hyfed, ond ainil « ba faint i gymeryd o honyut, neu yr amser i’w cy-I meryd, nid yw yn angenrhaid eolii arnser, arn eml bod yn holloi ddiniweid ; a phe b’aent ddail perygi- J us mi a’ch rhybyddiwn chwi yn helaeth, ond mi a’i | , cyfrifais yn ddoethineb i adael y rhai hyny aüán o*r líyfr. Ond yn aîlanol y niaent 511 dda i’w berwi, a rhoddi y nddy nt fêl ac alwm i olchi’r genau aV gwddf pan fyddont yn ddolurus; y maent yn prysur iach- âu briwiau newydd, trwy eu cnocio, a’u rhwymo arnynt; a?u sug, wedi ei ferwi, ag ychydig fêl a verdigrise, sydd dda i oìchi hen friwiau drewedig, ac y maent yn dda i w'ellhau’r crafu a'r crach, a phob toriad allan yn mhob rhan o’r corph ; ac y mae eu sug yn dda i dori mewn clustiau. Cymerwch o’u sug ac o celandine, ac o lygad ydydd, yrun faint o bob un, a rhoddwch ynddo siwgr dwbl refìned, y mae yn rhagorol o dda i wellhau y ìlygad cíwyfus a dyfrllyd, ac i wdsgo y bysen; ac y mae mor dda i anifeiliaid ag i ddynion. Gooseberry bushy neu ddail Gwsberins. Y mae y gwsberins cyri iddynt fod yn addfed yn dda i'w sgaldio, neu eu crasu mewn pobdy i’r rhai sydd wedi coiìi eu ystumog; ac y maent yn shagoroî o dda i dori blýs ar ferched pan fyddont yn feichiog. Gellwch eu cadw drwy y flwyddyn, îrwy eu presartìo â siwgr, a”ii cymeryd wrth eicb angen ; ac y maent yn dda pan y byddont wedi addfedu iÿw bwyta, i oeri yr lau a'r ystumog pan y byddont yn rhy boeth. A'r dail pan y byddontyn ieuangc ac yn dender, sydd dda i’w hyfed rhag y grafe!, ac yn allanol i olclii chwydd coch a chaled. Horownd. ac Berwch y dail syc.híon asr hadau ynghyd a mêl, os bydd y dail yu leisioo, cymerwch eu sug, ac 62 jfwch o hono yn lled fynych rhag pesychu a di- fFyg anadl, a’r darfodedigaeth, ac y maent yn dda mewn hir a phoenus drafael, i’w cymeryd yn y ffordd uchod, y maentyn dda i rai fo wedi cymeryd gwenwyn, neu eu pigo, neu eu brathu gan ryw ymlusgiaid gwenwynig, a snyffîo eu sug i’r ffioenau sydd yn gwellâu’r clwyf melyn, a’i gymysgu âg oil rhosus, a’i ddiferu i’r glust, sy’n tori y boen yno; ac y maent yn gweilhau y frest, yr iau, yr ysgyfaint, a’r ysplin, trwy eu hyfed yn fynych ; cymeryd ych- ydig o’u powdr bob boreu sydd yn líadd y llyngyr. yn y bol,achuro y dail yn leision ynghyd a bloneg, sydd yn gwelìhau brathiadau cwn, aphigiadau drain. Berwch isop, ac ychydig ryw’r gerddi a mêl, ac yfwch o honynt rhag pesychu, diffyg anadl, a chrygni yn y hest a’r gwddf, a churwch y dail ynghyd âg ychydig siwgr, a rhoddwch ar friwiau newydd, ac fe a’u Iiiachâ yn íuan. lîolif Thistle , nen Ysgaìl hendigaid . \ mae yn debyg y rhoed yr enw hwn arnynt gan ryw un a phur ychydig o sancteiddrwydd ynddo ef ei hun, eu rhinwedd sydd fe! y canlyn : — Y maentyn gwellhau ysgafnder mewn pen, a’r clwyf melyn, ac yn puro y gwaed, a gwynebau coclûon a’r ymgrafu, penaddynod, y pox, a brathiadau cwn cynddeiriog, ac hefyd i gryfhau’r cof; y ffordd i^w cymeryd, — powdrwch y gwraidd, a chymerwch o honynt niewn gwin, neu ryw beth cyfaddas, dair gwaith yn y dydd. Honey suchle , neu ddail Gwinwydd . Nid wyf yn gwybod am ddim gweìi deilen at yr asthma, neu hen besychu, ac hefyd y mae yn cym- eryd ymaith holl aíìechyd y ’spiin, ac yn gwellhau y grafel, ac yn cynnorthwyo merched wrth esgor, ac y mae yn iachau y clymau gwythi^, a’r íBtíau confylsiwn, a phob rhyw afiechyd sydd wedi tarddu trwy oerfe!. Y ífordd i’wcymeryd, curwch y dail yn nghyd a’u blodau, a gwasgwch allan eu sug, achyd- ferwch hwynt â siwgr coch, a chymerwch o hono lonaid Ilwy fwrdd dair gwaith yn y dydd, rhag yr holl ddoluriau a enwyd uchod ; os na fydd y dail i’w cael yn leision, berwch ynghyd a mêl, ac yfwch o hono. Ac os ewyliysiwch wneuthur enaint o honynt i lanhau eich crwyn, ac i dynu îliw yrFIauì, curwch y dai! a’r blodau, a berwch hwynt mewn bloneg, ac irwch eich huuaiu âg ef. Mother-wort, neu LysiatCr fam. Y inaent yn tyfu inewn gerddi; y rnae amryw o honynt, ond y maent oìl o’r un rhinwedd ; nid oes dim gwell dail yn tyfu i hel raeSancoìi o’r galon, ac i’w chryfhau, a’i gwneud-yu líawen. Gellwch wneuthur surop o honynt, a’i botelu at eich gwas- anaeth, cewch addysg yn y llyfr i wneud hyny ; ac hebîaw hyny, y maent yn gwneuthur gwragedd yn famaethod liawen wrth ddwyn plant i’r byd, ac yn sefydlu y groth fel y dyîai fod; y maent yn dda pan fyddo’r galon yn curo ac yn dueddol i wasg- fauon, yn nghwsg ac yn effro, ac y maent yn dda rhag ffitiau, neu wynt y fam, rhag y grafeì, ac i ladd llyngyr, ac yn gwellhau y cíymau gwythi, a 54 fíìtiau confîylsiwn: cymerwcli eu powdr mewn gwio; a berwch ef, ac yfwch o hono yn fynych. Maìden hair , neu Wallt y Forwyn. Berwch hwynt mewn gwin a dwfr, a chymerw'ch o Ijono rhag y pesychu, y difîỳg anadì, y clwyf meìyn, dolur yr ysplin, ac at atalfa’r dwfr, ac i dori y gareg; berwch y dail rnewn oil camomiie, y maent yn dda i ostwng chwydd, y maent yn dda i’r rhai fo’n colii eu gwailt, ond eu berwi mewn gwin a sweet oil, neu olew’ pêr, a rhwbio y gwalit. Marsh-mallows, IJocys , neu y lihocos. Gwraidd y dail yma sydd dda i’w berwi mewn broth i ryddhau ac i dymheru y corph, pan y byddo yn dueddol o fod yn rhy rwym; rhoddwch eu sug mewn gwin i wraig a fyddo ar ben ei hamser, a hi a gaifìf fvned i’w gwely yn fuan, a diberygl ; a phan y byddo y merched yn brin o laeth yn eu bronau, hwy a gant helaethrwydd, trwy fynych ddefnyddio’r dail hyn ; a llonaid llwy fwrdd o’u sug bob bore sydd ragorol o dda i gadw' y corph mewn iechyd, ac hefyd i’r rhai sydd yn dueddol i daflu eu bwyd; y gwraidd wedi eu morteru, a' u gwneud yn bowdtiä gyda blawd haidd a mêl ac oil rhosus, y maent yn dda i ostwng chŵydd ; cotìwch ferwi eu gwraidd mewn llefrith achwrw, ac yfwch yn helaeth o hono ; a hyn gyda benditli Duw, a’ch gwna yn holiawl iach o’r clwyf gw'aed. Mustard . Y maent yn rhagorol o dda i bawb ag sydd eisio puro’r gwaed a chryfhau yr ystumog, ac y maent 5o vn rhagoroì o dda i hên bobl pan y byddont yn cael eu poeni gau ddoluriau a fyddo yn tarddu oddiar oerfel, a’u gwneud yn deneu ac yn oer. Y mae y mwstard yn boeth yn y pedwaredd gradd, a thrwy hyny yn eysuro y natur oerllyd; gadewch i henaint wneuthur yn fawr o honynt, ond am yr ieueiigtyd sydd a’u gwaed yn llawn gwres, nid oes arnynt ddim angen am danynt. Berwch eu had mewn gwin gwyn, rhag y grafel a’r gareg ; y maent yn lladd nerth gwenwyn yn y corph; gellwch eu cymeryd mewn cwrw, neu ar eich brechdan, neu gyda chig, rhag y doluriau a enwyd. Mouse-ear , neu Lyyad y llygoden. Y mae y dail hyn yn rhagorol o dda rhag y clwyf melyn, trwy eu hyfed nos a bore, a pheidio yfed un ddiod arall am ddwyawr ar ei hol ; y rnaent yn rhag- oroî o dda i wellhau ffitiau o ddolur y gareg, yr ysplin, a*r dropsi, ac y maent hefyd yn dda rhag pesychu a diffyg anadl ; gellwch eu berwi mewn dwfr, a rhoddi mêl ynddo, ac yfed llonaid cwpan dea o hono dair gwaith yn y dydd, i weilhau y doluriau a enwyd. Mug-wort , neu lysiau Evan , IY mae y dail hyn yn help mawr yn erbyn ffitiau y fam a dolur y gareg; ac y mae eu sug yn help j mawr i’r rhai sydd wedi cymeryd gormod o opium, a chysgu yn rhy hir. Ac y maent yn rhagorol o .>! dda i ferched, i’w berwi mewn dwfr, ac eistedd 1 arnynt uwch ben yr ager. Y ffordd i’w cymeryd î yn dufewnol, — gellwch eu berwi i’w hyfed ; neu eu í powdro, a’u cymeryd mewn rnêl. Yn allanol y 1 56 maent yn iachau chwarenau o amgylch y gwddf, trwy gymeryd eu gwraidd a llygad y dydd a bloneg, a’u gwneud yn eli; a thri dram o’u powdr mewn gwin, a’i gymeryd ar unwaith, a iachâ y gowt, trwy ei fynych gymeryd. Mari-gold , neu gold Mair. Y maent yn cryfhau y gaìon yn rhagorol, ac. yn taíiu allan y pSa a’r frech wen, ac yn cadw y galon yn iacli oddiwrth y pla trwy eu berwi mewn rhyw beth cyfaddas, a’u hyfed yn fynych yn allanoh Gwnewch blastr o’r bìodau wedi eu powdro â bloneg ag ystor a thurpentine, a’i roddi ar y galou mewn clefyd, sydd yn cadw y galon ac yn ei chadarnhau yn erbyn clefyd. Nettles, neu Ddanadl poeihion. Hâd y daiì poethion i’w cymysgu mewn mèl, sydd dda i’w cymeryd rhag pesychti a’r diffyg anadl, u chaethiwed yn y frest, ac i helpu codi y fflems i fynu, fel ag y gelìir poeri yr afiechyd allan. Berwcli eu had mewn gwin gwyn, ac yfwch rliag y grafel a’r garreg, mae hyn wedi ei brofi yn aml ; y maent hefyd yu lladd Slyngyr rnewn plant, ac y inaent yn dda hefyd i iachau brathiadau cwn cyu- ddeiriog, a’r rliai a fyddo wedi bwyta cegyd yn eu hanwybodaeth ; rSiag brathiad ci drwg cymerwch yn dufewno!, a chnociwch y dail gyda halen, a rhoddwch yn allanol ar y lle. Parsly , neu Bersly. Mae y dail hyn yn fwy perthynol i chwalu y grafel, ac i dori y garreg nag un peth arall ; y fforddti 5? oreu i’w cymeryd yhag y grafeî y w eu rhostio megis liysiau, a’u bwyta. Mae’r cyngor feì y canlyn rhag y clwyf melyn a’r dropsi, a’r ffitiau, a’r gareg, — cymerwch had persli, a had ffanigl, a had anis, a had carwe, owns o bob un, ac owns a haner o wraidd persli wedi eu tori yn fân, a malu yr hadau, a rhoddwch hwynt oll mewn llonaid potel o win gwyn dros nos, a berwch yn y bore, mewn llestr pridd cauedig, hyd nes ìleihau y drydedd ran o hono, ac yna ystraeniwch a photeìwch, a chymerwch o hono bedair owns nos a bore, a pheidio yfed dim ar ei ol am dair awr. Pellitory of the wall , neu Paladr y wal. Powdrwch y dail a chymysgwch mewn mêl, rhag y pesychu a diífyg anadl, a chaethiwed yn y gwddf, a chymerwch dair owns o’u sug pan fyddo y dwfr wedi stopio, ac efe a gliria y grafel allan o’r chwys- igen ; y maent yn esmwythau ffitiau y fam a’r ’spíin. A rhag y peils cnociwch y dail a berwch mewn hloneg, a gwnewch eli o honynt, a rhoddwch ar y île, a’r dail wedi eu cnocio ar friw newydd, a’i rwymo i fynu am dri diwrnod, nid rhaid i chwi ddim arall wrtho. Sug y dail hyn wedi ei buro trwy ei ferwi mewn mêl, cymeryd ilonaid llwy fwrdd o hono yn y boreu, ddwy neu dair gwaith yn yr wythnos, a’ch gwna yn hollawl iach o’r dropsi, os cymerwch mewn pryd» Pile worty neu lygad Ebrill. Nid rhaid ond codi dyrnaid o’r dail hyn i fynu, yna cewch weled dull y peiìs yn eu gwraidd hwynt; 58 said wyf yn rhyfeddu dim eu bod wedi eu galw ya ddail y peils, berwch y dail a*r gwraidd, ac yfwch rhag y peils a chwarenau o amgylch y gwddf, yr hyn a elwir yn gyff’redin clwyf y brenin ; ac os bydd y peils yu affanol, gwnewch eli o’r gwraidd a bloneg, ac irwch y lìe âg ef, ac yfwch y ddiod yr un pryd ; dyna un dirgelwch eto genyf, os gwisg- wch y dail hyn neu’r gwraidd nesaf i’ch croen, y maent yn gwellhau y manwynau er nad yw yn cyf- hwrdd â’r lle clwyfus, eto y mae, medd rhai, yn gwella y clwyf; ond hyn a gadarnhaf fi fy hun, mai y dail hyn a menyg y llwynog, yw y ddwy ddeilen oreu a welais i erioed at glwyf y brenin, trwy eu gwmeud yn bowltis â bìoneg; dyma y moddion â pha rai y gwellais ugeiniau wedi i bob moddion eraill ballu ; ond fe allai y gwel rhai yn foddion rhy wael i’w dreio; ond cofia hyn, ua wnaeth y Duw doeth Iysieuyn erioed yn ofer. Rfios Mari. Y maent yn ddail mor rinweddol ag un sydd yn tyfu, i’w defnyddio’n dufewnol ac yn allanol, o herwydd trwy eu cyuesrwydd, y maent yn cysuro holl ranau y corph sydd wedi eu niweidio trwy oerfel, yn enwedig y pen a’r ystumog; y maent yn dda rhag ysgafnder yn y pen, yn cryfhau’r ymen- ydd, ac yn codi yr ysbrydoedd; ac yn gwelihau y polsi sydd yn attal lleferydd, ac y maent yn gwella cof gwan, ac yn cryfhau synwyrau, ac yn rhagorol dda i’r frest, pan fyddo oerfel wedi setlo ynddi; cliwi a ellwch eu powdro, a chymeryd o’r powdr mewn gwin gwyn ; neu eu distilio, neu eu berwi wewn dwfr, a’u byfed ynghyd ag ycfiydig win gwyn, 59 neu frandi. Y mae eu blodeu yn heipu y rhai sydd a’u golygon yn ddwl, trwy eu bwyta yn y boreu gyda bara a halen ; ac os berwch yn y bore mewn dwfr, a’u hyfed, a cherdded yn ffast ar ol hyny, fe a’ch iachâ o’r clwyf melyn; eu sychu a’u smocio fel tobacco, sydd dda i’r rhaì sydd yn poeri llawer ; ac yn allanol y maent yn dda i’w berwi i olchi cryd cymalau oer, neu ryw afiechyd arall yn yr aelodau wedi magu drwy oerfel ; y mae oil i’w gael o honynt yn siop y Druggist, pa un a wellhâ yr holl ddolur; yr un tufewnol a enwyd, geliwch ei gymeryd o bump i bymtheg tropyn, dair gwaith yn y dydd, feî y byddo yr oeò a’r nerth, mewn llwyaid o win gwyn. RheUy neu Ryw y gerddi. Eu defnydd mwyaf yw gwelihau merched, yn eu haiferiad misol; ond cymered merched beichiogiou ofaì am gadw oddiwrtbynt rhag iddynî, nid yn unig îiiweidio eu hunain, a gwneud iddynt fwy o niwaid mewn un awr nag a fedr y physygwr goreu yn y wiad feddyginiaethu mewn un fiwyddyn. Y maent hefyd yn dda rhag y grafel, i’w hyfed yn.yr un modd, wedi eu berwi inewn rhyv/ beth cyfaddas, ac yfed ìionaid cwpan dea o honynt yn y boreu, a hwy a îaddant y llyngyr hefyd. Ac os cymerw^h eu hadau wedi eu powdro a’u hyfed mewn gwin, hwy a wnant bob petb gwenwynig yn ddiniweid i chwi ; ac ychydig ryw a chamomil, wedi eu berwiynghyd, a’u cymeryd amryw droiau o flaen y ffit o grynu, a’i gwna yn gwbl iach; a’u sug, ynghyd a sug ffanigì a mêl, a bustl ceiliog, yr un faint o bob irn, a’i ddiferu i’r llygaid, pan fo’r golwg vn pallu, hyn a wellhaodd lawer. 60 Red Rcse , neu Rosus Cochion. Berwch y rhosus cochion mewn gwin, i’w hyfed, rhag poen yn y peu, ac y rnaent yn dda i’w berwi mewn gwin coch i’w hyfed yn fynych, i atal y mis- glw'yf, neu ryw beth cyffelyb; yr hadau yn eu canol sydd yn ateb yr un dyben, trwy eu powdro, a’u hyfed mewu gwin; y maent hefyd yn dda rhag clwyf y gwaed, a rhag gwaedu trwy y genau a’r ffroenau, a’r rhai sydd yn gwneud dwfr gwaedlyd; ac y maent hefyd yn cryfhau y galon, yr iau, a’r ysgyfaint, ac yn codi yr ysbrydoedd, ac os ydych yn dueddol o daflu eich bwyd, cymerw'ch ddail rhosus a dail mintys, a rhoddwch hwynt yn allanol wrth eich hystumog, a hyn a’i tawela yn fuan. Sage, neu Saîgs, Mae y dail hyn yn dda i’r iau, trwy eu hyfed yn dea, neu ftbrdd arall, ac i fagu gwaed iach yn y corph, ac a maent hefyd yn dda rhag y grafel, ac y maent yn atal gwaed mewn pob inath o friwiau, trwy eu golchi â hwynt; llonaid llwy fwrdd o hon- ynt sydd dda i ferched, i’w gwneuthur yn ffrwyth- lon, pan y byddont yn anmhlantadwy, ac hefyd i’w cadw rhag misgario; rhag cyfogi, neu boeri gwaed, cymerwch dair Uwyaid o’u sug ynghyd a mêl, hyn a’ch gwellhâ yn fuan; maent yn dda rhag poen mewn pen, ac yn ysgafnhau, ac yn cyfodi y medd- wl isel i fynu ; cymeryd eu sug mewn dwfr cynes a mêl, sydd dda rhag crygni a phesychu ; gellwch hefyd eu defnyddio gyda rhos Mari a gwywydd, a dail Uyriad, a mêl, a golchi y geüdu a’r gwddf â hwynt, pan fyddont yn ddolurus. 61 Sage icild , neu Saigs gwylltion , Chwerwlys yr eithin . Y maent yn lled debyg i’r lleilì, ac nid oes eisiau mo’u gwell i chwysu, ac i ostwng chŵýdd yn yr aelodau, trwy wneuthur defnydd o honynt yn du- fewnol ac yn allanol, ac y maent yn dda i wellhau y pox, trwy eu mynych yfed, ac y maent yn antfael- edig feddyginiaeth i’r rhai sydd wedi cael codymau, a thori gweithenau oddifewn. Yfwch yn fynych o hono, ac fe’ch gwellhâ yn fuau. Wood Sorrels, neu Surens y Gôg. Maent yn rhagorol o dda i oeri ac i buro’r gwaed, ac yn allanol, ni’s gellwch gael eu gwell i ostwng chŵydd coch caled, ac i’w oeri. Sorrei , neu Surens y Cwn. Y maent yn dda at bob dolur poeth, pan y byddo eisiau ei oeri. Maent yn oeri yr ystumog pan fyddo yn rhy boeth, ac yn dda yn y ffit boeth o’r cryd, ac ymhob peth y byddo eisiau ei oeri, yn dufewnol ac yn allanol; ac y maent yn dda i dori syched, ac i ladd y llyngyr, ac yn cryfhau y galon wan. Berwch eu gwraidd mewn dwfr, ac yfwch o hono rhag y clwyf melyn, ac i dori y gareg, ac i chwaìu y grafel ; ac os berwch eu blodau mewn gwin gwyn, a’u hyfed, y maent yn dda rhag y clwyf melyn a’r du. Sanicle , neu Senicl . Y maent yn prysur wellhau briwiau newydd, ac yn gwellhau’r postwm, ac yn atal gwaedu yn du- fewnol; ac ni welwyd erioed mo’u gwell i ddyn ac E 62 auifail pan fyddo dolur o’r ysgyfaint. Chwi eliwch eu berwi rnewn diod fain neu ddwfr, a’u cymysgu â mêl, a’i yfed wrth eich syched, rhag doluriau yn y frest, yr iau, a’r ysgyfaint; y maent yn dda i well- hau’r genau a’r gwddf, trwy eu berwi mewn dwfr, a’u cymysgu â mel, a golchi y dolur âg ef yn fynych ; ac y maentyn iachau y rhai sydd yn.gwneu- thur dwfr gwaedlyd a chymysglyd, ac yn atal rhyddni yn y bol. A chotiwch nad ydynt ddim lìai eu heífaith i’r rhai sydd wedi tori eu lleingig, trwy eu hyfed fel ag y dangoswyd, a’u rhoddi yn bowltis wrth y Ile; ac y maent yn rhagorol o dda at bob achos lle y bydd eisiau sychu, yu dufewnol ac yn alianol, Solornon Seal. Y maent yn tyfu yn y gerddi, ac yn gyffredin yn adnabyddus yn mhob lle ; y mae eu gwraidd yn rhagorol o dda at friwiau ac archollion, a damwein- iau allanol, ac i gau y briwiau newydd i fynu, ac i sychu yr hen, trwy eu powdro, a’u rhoddi yn y briwiau; y rnaent yn atal y terms yn y merched, pan y byddont yn rhy helaeth ; ac y maent hefyd yn dda i feibion sydd yn gwaedu o’u ffroenau, neu o’r genau, neu wrth w-neuthur dwfr, trwy eu hyfed yn dea gyda siwgr gwyn ; ac y maent yn rhagorol o dda trwy eu gwneuthur yn bowltÌ9 i gryfhau esgyrn briwedig, neu gymalau gweiuiaid. Ac fe’u cafwyd allan yn ddiweddar yn anghydmarol o dda i’w berwi raewn gwin, neu ryw ddiod arall, a’u hyfed gan y rliai sydd wedi tori neu friwio eu hesgyrn ; ac nid yẁ eu hetìfaith ddim yn ìlai i’r rhai sydd wedi torì eu lleifogig, trwy eu hyfed^ a rhoddi’r dail yn iblastr ar y lle am naw diwrnod, heb ystyrio ond m cän lleied ag & ellir. A’r dwfr wedi ei ddistilliè oddiwrthynt, a hardday croen, ac a dyna liw’r haul, ac a l&nhâ bob anharddw’ch arall ; y mae yr Italians yn eu harfer i’r dybenion hyny yn fynych. Seurpy-grass , neu ddail Ysgyrfì. Y maent yn rhagarol dda i buro y gwaed, yr iau, a’r yspliti, trwy gymeryd o’u sug bob bore yn y spring, mewn cwpanaid o ddiod frag; a’u sug hefyd sydd dda i\v rod.di yn mhob math o friwiau dyfr- llyd a drewedig, ac hefyd i lanhau y croen oddiwrth bob math o anharddwch. ShepheríTs purse, neu hwrs y Bugail. Y mae yn gweilhau y clwyf gwaed, ac hefyd yn helpu stopio gwaed mewn briwiau yn dufewnoì ac yn allanol, ac yn dda i’r rhai sydd yn gwneuthur dwfr gwaedlyd, ac yn poeri eu gwaed ; i stopio terms yn y merched, trwy eu rhwymo wrth eu har- ddyrnau a gwadnau eu traed; y mae yn gw7elihau y clwyf melyn, ac yn iachau tân iddwf, trwy <à wneuthur yn bow7ltis. A’u sug sydd dda i’w’ dropio i’r clustiau i’w sychu, ac i dori sẁn yn y pen. Nid yw y dail hyn i’w defnyddio yn dufewn- ol, ond yn alianol fel y dywedwyd uchod. Thyinef Teim. Y rnaent yn tyfu yn y gerddi : y maent yn rhag- orol o dda, i gryfhau yr ysgyfaint; nid oes mo’u gwell yn tyfu i fendio y pâs ar blant, a drffyg anadl, a’i wneud yn dea i blant, a’i felysu â siw gr candi, a’i roddi iddynt yn ddiod ; ac y maent yn lladd y llyng- 64 yr, ac y maent yn dda i wragedd ì’w cymeryd pan fyddonfc ar ben en hamser? i gael myned i\v gwelyau yn esmwyfch ac yn fuan, ac hefyd y maent yn dyfod a’r ail i lawr; a pheth a ellwch ddymuno yn ych- waneg; ac y maent mor ddiniweid ag y gelìwch eu cymeryd y fFordcì y mynoch heb ofni perygl wrth eu cymeryd; yn dufewnol y maenfc yn cryfhau y galon a’r ystumog, ac yn chwalu gwynt. Tormentile, Triagl y moch. Maent yn tyfu mewn lle coediog a chysgodol ; fe ddywedir eu bod yn rhagorol o dda i stopio gwaerì o’r genau, y ífroenau a’r ymysgaroedd, a’u sug wedi ei gymy^sgu â venus triagl, a gorwedd i chwysu, sydd yn anffaeíçdig feddyginiaeth i rai wedi cael gwenwyn, ac hefyd yn nechreu clefyd, a phob math o bla, ac nid yvv y daii wedi eu berwi mewn dwfr i’w hyfed yn ddim llai eu hefifaiíh i fendio y pox ; mae eu sug yn gwellau y clwyf melyn. Ac yn mhellach, berwch mewn dwfr yn drwyth gref, ac eistedded y merched sydd yndueddol i fis- gario uwch ben yr ager, a’u traecl yn y dwfr mor boeth ag y galiont ei oddef ; a phlastr o honynt wedi ei wneuthur â fìnegr, sydd yn ateb i’r un diben. Ychydig o’u powdr gyda sug dail llyriaid sydd yn lladd Hyngyr arblant; ac y maent yn dcla i’r rhai sydd wedi cael codymau a thori eu leingig, trwy eu hyfed a’u rhoddi yn blastr ar y lle. Eu gwraidd a phaladr Yspaen, ac alwm, sydd yn dda i roddi yn nhwll y dant i wellhau y ddanodd; ac y maent yn rhagorol o dda rhag y peils, trwy eu hyfed, a’u gwneud yn eli o honynt gỳda bloneg a’i ddefnydd- io yn allanol ; ac yn dda i’r merched i’w hyfed i ystopio y terms misol. 65 Fmaent yn ychwanegu yr ystumog at fwyd pan fyddo wedi colli ; os rhag y* clwyf gwaed, cymerwch y rhisg, a berwch hwynt mewn gwin coch, ac yfwch o hono yn fynych. Small Centaury , Bustl y ddaear. Y mae y dail hyn yn agor atalfeydd yr iau aV bustî, a’r ysplm, ac yn gwellhau y clwyf meîyn a#r dropsi, ac y mae yn sicr eu bod yn Iladd y lìyngyr yn y bol; mae un dram o’r dail wedi eu powdromewn gwin yn aml, yn gwellhau brathiadau neidr; ac y mae y sug, os dyferir ef i’r Hygaid, yn eu clirio, ac yn cryfhau y golwg. Adder’s tongue, Tafod y neidr. Os yfir sug y dail hyu yn fynych, y maenfc yn feddyginiaeth at bob math o friwiau mëwn brest aV ymasgaroedd, neu ryw barthau tufewnol arall ( o'r corph ; y maent yn cael eu rhoddi yn ìlwyna- ìì iannus i’r rhai sydd yn dueddol i daíîu i fynu o’r cyila, neu waedu o’r genau neu y ffroenau ; y mae j; eu sug, a’i gymeryd yn y dwfr a ddistillir oddiar |tj irupiau derw, yn fynych, yn rhagorol dda i’r rhai ag ìi y mae y cyrsiau misol yn dyfod yn rhy helaeth ; ac íji yn aìlanoí gellwch eu defnyddio at bob math o i friwiau newydd, trwy eu goîchi â’u sug. Willow-tree , Helyg. Y dail hyti a ddefnyddir i síopio gwaedu, mewn briwiau, gwna y rhisg neu’r hâd y tro, y maent yn F 74 stopio cyfogi yn yr un modd, ac y maent yn stopio yr ìiumour hallt sydd yn dropio i Tawr ar y sgyfaint. Yr uii peth sydd yn magu consumsions yn aml ; ac yn allanol, lludw o’r rhisg, wedi ei gymysgu â fin- egr, sydd yn tynu defaid oddiar y dwylaw neu rywr fan arall, a’r cyrn oddiar y traed, drwry eu rhoddi ar y lle, y ffordd i’w cymeryd yn dufewnol ydyw eu berwi mewn gwin coch a’u hyfed. SuìciUcige. * * Y maent yn tyfu o honynt eu hunain mewn tir- oedd lled wlybion, ond hwy a ffynant yn burion mewn gerddi, os pjennir; eu ihinwedd yw agor atalfeydd yr iau a’r yspiîn, ac yn puio’r gwaed; y maent yn helpu rhai sydd yn ffaeìu gwneuthur dwfr; ac fe ddywedir eu bod yn dda rhag y clwyf meiyn ; y ffordd oreu i’w cymeryd yn dufewnol, ydyw, tynu eu sug a’i ferwi ynghyd â siwgr, a’u hyfed, i iachau y doluriau uchod ; yn allanol y mae eu sug, ynghyda honey oý'roses, a goichi y geuau a’r gwddf âg ef, yn fynych yn iacliau yn fuan. Savine , Ffenigl. t maent yn tyíu yn y gerddi, ac yn leision trw'y y gauaf; os gwnewch eu sychu a’u powdro, a’u cymysgu â mêl, a’u rhoddi mewn hen friwiau pan y bo eisiau eu glanhau, ac yn methu ei wneud â dim arail ; oud fe a’i cadwant rhag croeni ; ac y mae yn dda i dori nafod, hing’s evil, trwy eu rhoddi ar y lle, a’i daenu ar ledr, a’i roddi ar y bogaii, y mae yn lladd y llynnyr sydd yn y bol : ac y maent yn gwellhau y crafu a chrach yn mliob rhan ar y 75 corpíì ; a chwi a ellwch yn ìiwyddiannus ddefnyddid y r eìî ar friwiau sydd yn tarddu oddiar y pox. Hyn am eurhinwedd yn allaooí?ond dim am danynt yn dufewnol, & herwydd eu bod yo rhy beryglus i'w cymeryd. Onions , Wynwyìi. Y maent yn iladd Hyngyr ar blant, eu rhoddi yn iigwlych tros nos, ag iddynt yfed peth o’r dwfr yn y boreu cyn tori eu new'yn, a’u ihostio yn y Uudw poeth, a’u cymysgu â mêl, a’u bwyta, sydd yn tori pesychu, ac yn codi y phlegms i fynu yn fwy es~ înwyth; yn allanol y maent yn dda, hyny yw, e» sug, i weìlhau briwiau lîosgi neu scaldiad, neu ìosgi á phowdr ; eu defnyddio yn nghyd a íìnegr sydd yn glanhau’r croen oddiwrth spoîs a pbob anharddwch aral!; dropio eu sug i’r ciustiau sydd yn tori y boen a’r sŵn ynddynt yn fuan. Qak, Derwen. Y rhisg isaf sydd yn caei eu defnyddio yn gyff“ red in rhag poeri gwaed a’r clwyf gwaed; y mae powdr afalaû derw, | a ’i gymeryd mewn gwin coch, yn atal pob math o waedu ar fab a merch ; y maent vo effeithioi i atal y terms ar y merehed. Mullein , Surajn y melinydd. Y maent yn tyfu mewn cloddiau ac ochrau y IFyrdd y« gyffredin ; ýchydig o’r gwreiddyn wedi ei bowdro, a’i gymeryd mewn gwin coch, sydd yn *tal rhyddni yn y bol, ac yn ei dawelu; a’u berwi tnewn dwfr, a’ì yfed, sy’n dda i’r rhai tueddoî i’r 76 cylymau gwythi a'r confyìsions, ae i’r rhai sydd yn cael eu blino gan hen besychu; golchi y genau âg ef sydd yn dofi y ddannodd ; yn allanol, y dail hyn, wedi eu berwi gyda sage a chamomile, a golehi y gewynau â hwynt, sy’n eu hiachau ; tair wns o’r dwfr a ddistiliir o honynt, a’i gymeryd hwyr a bore am hir amser, sydd yn iachau y gowt ; ac y mae eu gwraidd wedi eu powdro, a’u rhwbio ar ddant pan b’o eisiau ei dynu yn ei wneud yn haws i’w dyuu. Mosses, Mwsogl. Y mae mwsogl y ddaear yn dda i’w berwi mewn gwin coch, a’i yfed rhag y grafei, ac yu tori a gwasgaru y gareg fel y geiiir cael ymadael a hi wrtli wneud dwfr; y mwsogl sydd yn tyfu ar dderw sydd yn rhwymo y corft ac yn atal rhyddni a gwaedu yn inhob rhan o’r corft; dyweciir eu bod o’r un natur â’r coed y byddont yti tyfu arnynt; y mae y rhai a helioch oddiar y dderwen, a’u berwi mewn dwfr, a’u rhoddi i’r merehed, yn atal y cyrsiau misol pan y byddont yn rhy heiaeth; y maent hefyd yn atai y cyfog a3r eigian, ond eu berwi a’u hyfed; ac fe ddywedir eu bod yn cysuro y galon ; cymeryd eu powdr yn fynych ar ddiod frag a weilìiâ y dropsi. St. Johns wort , Y Gantwll. Nid oes eu gweli yn tyfu, wedi eu berwi a’i wneud yn ddiod, a’i yfed,gan y rhai sydd a briwiau arnynt, pa un bynag ai yn dufewnol ai yn alianol y bo’nt; eu cymeryd yn ddiod sy’n feddygiuiaeth hotlol i friwiau; eu iiadau sydd dda, os yfir oddi arnynt am ddeugain niwrnod ar oì eu gilydd, rhag y ftitiau a’r poisi. House-leeh , Llysi.au pen tai. Y mae posei o’u sug yn dda rhag ffitiau poethion o’r cryd, y maent yn oeri ac yn puro y gwaed, ac yn disychedu y sychedig; y mae eu sug yn dda, os diferir ef i lygaid cochion, i’w hoeri; yn allanoì y maent yn dda i wneud eli o honynt i wellhau tân eiddaw a llosg tân, ac y mae eu sug yn tynu ymaith gyrn a defaid oddiar y traed a’r dwylaw ; curwch y daîl, a rhoddwch hwynt ar goryn y pen, a hwy a ataliant y gwaedlyn yn fuan; y dwfr a ddistillir o honynt sy’n ddai’r holì bethau tufewnol a enwyd; os rhwbiwch y daiî ar ie wedi ei bigo gan wenyn nen gacwn, fe dderfydd y boen yn fuan. IIops. Gwaith y dail byn yw agor atalfeydd y ’splin a'r ian, i heì ymaith y grafel, i buro’r gwaèd, ac i ryddhau y bol, pan y byddo yn rbwym ; ni waeth pa un ai y gwyllt ai y dôf o honynt; y maent yn gwellhau yr ymgrafu, crach, a phob rbyw doriadau allan trwy y corph ; ac y maent yn gwellhau y French pox; y maent yn dda i’r rhaisy wedi cymeryd gwenwyn: — haner draçn o’r hadau yn bowdr, a’u cymeryd mew n diod frag yn y bore, a ladd y llyngyr. Ilawthorn , Draenen wen. Y mae yr had a gewch yn y grawn, ueu y clapiau sy’u tyfu arnynt, wedi eu powdro, a’u cymeryd mewm gwîn gwyn, yn rhagorol o dda rhag ý grafel, y gareg a’r dropsi; yr hadau, wedi eu glanhau, a’u berwi mewn gwin, a’i yfed, sy’n tori poen oddi mewn ; os gwlychwch gadachau poethion yn y dw fr 78 a ddistìííir o honynt, a’i roddi lie byddo draeo yoddo, ond ei newid amrywiol weithiau, yna gwei- wch y ddraenen yn rhoddi meddyginiaeth i’w phigiad ei hun. Orourídsel, y Ben feíen fanyw. Nid oes eisicU! mo’ii gwell at bob math o ddoìur- Hiu wedi eu magu trwy wres ac eisiau eu hoeri ; os bydd y cyìla yn afiach, hwy a godant gyfog, ac os bydd y cylìa yn iach, hwy a weithiant i lawr yn raddol ; eu sug sydd yn dda i’w cymeryd inewn gwin i welihau y ffîtiau a’r clwyf melyn, liefyd i'r rhai sy’n ffaeiu gwneud dwfr; y maent yn dda i wneud powltis i’w roddi ar fronau merched pan y byddont yn chwyddo ac yn cochi ; curo y dail ynghyd a halen, a’u rhodcü ar chwarenau, hwy a chwaiant; geiiwch gymeryd y dwfr a ddistiilir o honynt yn dufewnol rhag y doiuriau a enwyd uchod, yn oi eicii rheswm. Golden Rod, y Wialen euraidd. Y maent yn tyfu mewu lle agored, yn mysg coed yn gyffredin. Y mae y ddeilen hon yn caeí ei chyfrif yn anghydmarol rhag y gareg a’r grafei, ac i wneud dwfr mewn helaethrwydd; dywedir ei bod yn ataì gwaed o’r hoi! ranau tufewnoi; y inae yn rbagorol o dda mewn diod ddail, i weühau briwiau yn aiìanol ac yn dufewnol; ac os berwch y dail hyn gyda sage, a tlioddi ynddo ychydig alwm, a golchi eich genau a’ch dannedd âg ef pan y bydd- ont, yn rhydd, a hyny a’u gwnantyn sound yn fuan. Garlick, Garlltg. Y maent yn dda rhag brathiad ci drwg, a phob 79 rhyw ymîusgiaid gwenwynig ereiü; ac y maent yn ìîadd llyngýr mewn plant; ac y maent yn dda idori, i godi, ac i dafíu y fììems mwyaf gwydn ; ac y maent yn dda os bydd un gwedi ffieiddio ei hunan wrth yfed dwfr drwg, neu fwyta daii gwenwynig, megis cegyd, neu’r cyfryw bethau peryglus o un rhyw, Defnyddiwch hwyntyn heiaeth yn aìlanol ; ond yn dufeẃnol cymerwch hwynt yn lled brin. Nid yw yn ganmoladwy i’r rhai sydd a natur melancolí arnyut. Fumìtory , Mwsogl y ddaear. K Y mae y dail hyn yn dda i agor atalfeydd, yr i a’r ysplin, ac yn puro y gwaed, ac hefyd yn gwelì- fhau y clwyf melyn ; ac os cymerir y powdr o’r daii igychion, aiìi hir amser, y maent yn gwellhau y meì- íancoli. Eu sug, trwy ei ddiferu i’r llygaid, sydd jyn eu gwellhau pan ag y b’ont yn gochion ag eisiau leu hoeri. Sug y dail hyn a dail tafol, a’r un faint 70 vinegr, a golchi y lle âg ef, sydd yn iachau ath o graeh. Elicampane , March Alarch. Y mae y dail hyn yn iachau ífaeledd y frest, os oerfel y magodd, ac y maent yn tori y cnoi yn y l'rest, a’r pigiadau sydcî yn yr ystìysau, y rhai sydd rn codi oddiar yr ysblin; ac y maent yn gwelîhau îr pesychu, diffyg anadl, a gwichian yn yfrest; y )tiaent yn atal cerddediad brathiadau nadrodd. Y !3iae y gwraidd a’r dail gwedi eu curo, a’u rhoddi ^ngwlych mewn cwrw, ac yfed o hono bob boreu, Ìn glanhau, ac yn cryfhau, ac yn sirioli y llygaid yn lagorol; a’r dail, gwedi eu berwi mewn gwin, a*u 80 ìiyfed, sydd yn hel ymaith hob matli o lyngyr o’r coríF ; ac y maent yn dda i’r rhai sydd yn poeri gwaed ; y gwreiddyn wedi ei guro a’i ferwi rnewn vinegr, a’i wneuthur yn eli, ynghyd a saim traed defaid, sydd yn gwellau yr ymgrafu ar hên ae ieu- angc; ac os berwir y dail a’r gwraidd mewn dwfr a vinegr, a golchi y lle âg ef, etyb yr un dyben, ac y mae yn beth parotach. Dovers foot , y Goes goch Y mae y dail hyn gwedi eu profi yn dda i dor y gwynt a’r poenus ofidiau sy’n berthynol iddo: a i dori y gareg, ac i chwalu y grafel Y mae lii yi rhagoroí o dda; hyn a brofais yn aml fy hun. \ mae llawer yn eu cnocio a’u rhoddi ar friwiau ne: wydd, a byn a’u gwellhâ yn fuan; y mae y dail y dda, wedi en berwi a’u hyfed yn barhaus gan y rha sydd wedi tori eu lìengig; nid yn aml y cewch e gwell at y dolur hwn. Daìsies , IJygaid y dydd. Y mae y rhai mawr o honynt yn ddail briwi; da, yn dda i’w gwmeud yn e!i ac i’w hyfed yn*ddici at bob math o friwiau; a’r rhai bychain, sydd yj tyfu yn y caeau, sydd yu bur dda yn noluriau frest, pan b’o arni eisiau ei hoeri ; yn allanol y dtj yn bowltis, sydd yn meddaìliau chŵydd coch chaled ,• a’i sug sydd yn dda i’w ddiferu i’r liyga clwyfus; ac y mae y dail, gwedi eu cnocio a’u rh ar y lle, yn cliwalu chwarenod, yn mha le bynag I byddont, ac yn llwyddianus y gwneir eli o honyjj at friwiau. m 81 Crow-food , Crafangc y frân. Nid yw y daii hyn i’w cyineryd yn dufewnol, < ond i’w defnyddio yn aìlanol, a’u cymysgu â mws- 3 tard, a hwy a blasdrant, yn gystal a dim a ellwch gaeì, ac yn fwy diberygì. Costmary, Tafod yr oen. Y mae y ddeilen hon yn gyft’redin, ac yn hawdd ei chael, ac yn rhagoroi o dda rhag y grafel, ac yn meddalhau caledrwydd yr ysplin, ac yn cryfhau yr iau a’r holl ranau tufewnol, ac yn dda rhag ffitiau o’r cryd; y mae eu hadau yn cael eu rhoi, yn dlwyddiannus, i biant yn erbyn y Uyngyr, y mae y dail hyn a thafod y neidr, ac olew, yn gwneud eli jda at íiiwiau. Heìnlock, Cegyd. Yr wyf yn eich rhybuddio yn flaenorol nâ wnewch dira defnydd o hon yn dufewnol; ond yo ìllanol, y maent yn dda raewn powltis i ostwng hŵydd, ac yn ddigon diberygl ar bob rhan o’r rorph, ond yn unig ar y dirgeloedd, cadwch hi oddi no : ond os bydcì angenrheidrwydd yn galw, sef y ox, peicliw ch a’i ddal ond íleied ag y galloch ; i ynu y bysen oddi ar y llygad, cymerwch ychydig ’r dail hyn, a’r uu faint o bay salt, a’u cnócio yn ghyd, a’u rhoi wrth arddwrn gwrthwyneb i’r Ilyg- d dolur, a’i wisgo a’i newid yn awr ac yn y man, byn a dyna y bysen, a’i newid bob 24 o oriau ; bwyty neb y dail mewn camgymeriad yn lle arsìy, y feddyginiaeth yw yfed y gwin goreu, yn elaeth. 88 Pmony, Bloâau y brenin , neu Rosyn y tnynydd . Y mae y gwraidd hyn yn annghydmarol o dda * •atal cyfog o bob naath, yn fuan, y tro cyntaf neu yr aîl ; a chymerer y powdr o’r gwraidd mewn rhyw beth cyfaddas; ac y maent yn iachau y ffitiau, òè Gymerir hwynt mewn pryd. Fy amcan yn breseno! yw dangos pa blaneo sydd yn rheoli pob un o’r Uysiau a grybwyllir ani danynt yn y ìlyfr hwn, feì y gallo y darllenydd trwy y cyfarwyddyd a roddir yma, adnabod o dai ba bîaned y mae pob lîysieuyn yn tyfu, fel y gallocí ddyfod a’r feddyginiaeth yn agos at y cíwyf ; ou bydd eich doîur yn gyndyn i wellhau, cesglwch ; dail sydd yn gyfaddas, wrth y cyfarwyddyd yma, torwch y dail pan b’o y píanedau yn rheoîi arnyni fel y canlyn; mi a enw af y dail aY planedau syd i yn rheoli arnynt yn gyferbynio â hwynt yu y d u J I canlynol Arach-wild, Venus Adder’s tongue, Moou Acrimony, Jupiter Angelica, Sun Ash-tree, Sun Arsmart, Mars Balm, Jupiter Barberry, Mars Bay-tree, Sun Betony, Jupiter Blue-bottles Saturn Briony, Mars Burdocfe, Ven u* Bugîes, Venus Bare-foot, Mars Broom, Mars Buck’s-horn ^aturn Camomiie, Sun Celandine, Son Comfrey, Saturn Carrots, Mercury Colt’s-foot, Venus Crow-foot, Mars Dandelion, Jupiter Dwarf-elder, Veuus Dove’s-foot, Moon ; ■'* î tiifH Daisies, Venus Erinoro, Venus Eye-bright, Sun EÍicampane, Mercury Fern, Mercury Water-fern, Saturn Fennei, Mercury Fox-glove, Venus Fumitory, Saturn Golden-rod, Venus Gooseberry-bush, Venus Ground-ivy, Yenus Hemlock, Saturn Helebore, Saturn Hysop, Jupiter Hops, Mars House-leek, Jupiter Honey-suclde, Mercury Honey-thistìe, Mars Hawthorn, Mars St. John’s-wort, Sun Ivy, Saturn White-iiiiies, Moon Maiden-hair, Mercury Mallows, Venus Marygold, Sun Mint, Venus Mother-wort, Venus jMouse-ear, Moon Mug-wort, Venus iMulberry, Mercury ullein, Saturn Mustard, Mars osses, Saturn Nettles, Mars Oak, Jupiter Onions, Mars Farsley, Mars Peony, Sun Pelitory of the wall, Men Pili-wort, Mars Polypody, Saturn Queen of the meadows, Venus Red-roses, Jupiter Rosemary, Mars Garden-rue, Sun Sage, Jupiter Sage-wil.d, Venus Solomon’s-seal, Saturn Sanicle, Venus Savine, Mars Scurvy-grass, Jupiter Self-heai, Venus Service-tree, Saturn Smallage, Mercury Sorrel, Venus Wood-sorrel, Venus Strawberries, Venus Shepherd’s-purse, Sat. Tansy, Venus Wild-tansy, Venus Thyme, Venus Tormentile, Sun Vervain, Venus Willow-tree, Moon Wortnwood, Mar* 84 TABL 0 ORIAU Y PLANEDAU, Am bob dydd yn yr Wythnos. Snl. ( Llun. Maw. Mer. Iau. Gwe. Sad. PL O.PL 0. Pl. 0. Pl. O. Pl. 0. PL 0. Pl. 0. m 1 D 1 6 1 3 1 3 1 9 1 h 1 9 2 h 2 O 2 D 2 6 2 Ç 2 1L 2 s 3 % 3 9 3 h 3 ® 3 D 3 $ 3 % 6 4 ö 4 U 4 9 4 h 4 O 4 h 5 O 5 D 5 5 5 5 u !5 9 5 U 6 9 6 h 6 ® 6 D 6 6 Ç 6 6 7 $ 7 X 7 9 7 h 7 @ 7 D 7 0 8 D 8 $ 8 9 8 U 8 $ 8 h 8 9 9 h 9 9 D 9 6 9 3 9 X 9 5 10 X 10 9 10 h 10 <§> 10 D 10 $ 10 D 11 $ 11 § 11 X 11 9 11 9 11 0 u h 12 o 12 D 12 $ 12 8 12 X 12 * 12 X 13 9 13 h 13 & 13 D 13 6 13 9 13 ó 14 $ 14 X 14 $ 14 9 14 ® 14 D 14 Ö 15 D 15 $ 15 3 15 X 15 9 15 h 15 9 16 h 16 o 16 D 26 6 16 3 16 U 18 17 X 17 9 17 h 17 Ö 17 D 17 d 17 D 18 ó 18 $ 18 X 18 9 18 h 18 0 18 h 19 o 19 D 19 6 19 5 19 X 19 * 19 % 20 9 20 h 20 ® 20 D 20 6 20 5 20 6 21 21 V- 21 ó 21 9 21 O 21 3 21 § 22 D 22 6 22 8 22 X 22 9 22 T? 22 9 23 h 23 0 23 3> 23 6 23 8 23 2/ 23 $ 24 24 9 24 h 24 -\“;V 0 24 D 24 d 34 \ ttibl sydd nior hawdd fe! nad oes eisiait on ychydig eglurlind arno. Ëi ddefnydd ydyw, ca pa blaned sydd yn rheoli unrhyw awr yn y dyd1 bob dydd o’r wythnos. Gan roddi esiamp), yr y wyí yn deisyf gwybod pa blaned sydd yn rheoii dy« Merclier, saith o V gjoch y nos; o dan yr enw dy< Mercher, edrycher awi 19, yr hyn sy’n ateb i sa?: o'r gloch y nos, canys y dydd naturiol sydd yn cyn- nwys 24 awr, yn dechreu ar ol haner nos, felly y mae oddiwrth 12 ganol dydd, a dechreuwch gyfrif 13, 14, 15, &c., a chwi a gewch weled iriai y ]Q awr o haner nos sydd yn ateb i saith o’r gloch y nos, a chyferbyn â hyn chwi a gewch <5 yr hyn sydd yn dangos hon i fod yn awr i Mars. Ac os mynwch wybod pa blaned sydd yn rheoli ar saith yn y bore y dydd hwnw, chwi a gewch gyferbyn 9 7, yr hyn sydd yn dangos mai Venus sydd yn rheo^ yr awr hono; ac felJy am unrhyw awr arall yn y dydd. Wrth y rheol a ddangoswyd yn y tabl hwn, gell- wch dori pob deilen yn yr awT ag y byddo ei phlan- ed ei hun yn rheoli arni, fel ag y gwelwch fod y Sun, sef yr Haul, yn rheoìi ar yr awr gyntaf ddydd Sul, ac felly yn y blaen ; gwelwch fod y planedau yn newid bob awr, am y 24 : ac feliy geill pob dyu sydd yn meddiannu deali naturiol ddeall y tabl hwn fei ag y rhag-ddywredwyd fod y Sun © yn rheoli ar ddydd Sul, Ar ddydd Liun y ]) Ar ddydd Mawrth, Mars <3 Ar ddydd Mercher, Mercury $ Ar ddydd lau, Jupiter 2J. , Ar ddydd Gwener, Venus ç neu * Ar ddydd Sadwrn, Saturn ^ Dyma i chwi ddangosiad o’r pianedau sydd yn rheoli yr awr gyntaf am bob dydd yn yr wythnos, a gweLvch wrth y tabl, mai yr un reol sydd am y 3 pedair awr ar hugain, ië arn yr wythnos, ond eu Ç bod yn newid bob awr. Ond rliag eich gwangaloni, geilwch benderfynu Ifod yr holl Iysiau a enwyd yn y llyfr hwn, yu * V. • f 86 gyfaddas feddyginiaeth i'r amrywiol ddoìuriau a enwyd yn y llyfr hwn, yn dufewnol ac yn allanoì, pa atnser bynag y torir hwy, — ond eu bod yn llawer tnwy rhinweddol at feddyginiaeth y clwyf yn du- fewnol ac yn allanol, os torir hwynt ar yr awr ag y byddo y Blaned yn rheoli arnynt. Y ffordd ì wnenthur Powltis at gasglu yr afiechyd i’r un man , fel ag y gellir ei dori ai sugno allan . Had llin, had fenigreeh, a’u malu, a’u berwi ynghyd, a’u tewychu â blaw'd brag, a rhoddi ynddo saim gwyn, neu sweet oil. TJn arall Jr un dyhen. CymerWch ddail lili gwedi eu rhostio, a’u curo ynghyd â bioneg. Un aralL Cymerwch ddail neu wraidd rhocos, wedi eu berwi a’u tewycbu â blawd brag, a rhoddwch yn- ddo saim i’w ystwytho. / dori chwydd cocli ynfuan» Cymerwch ddail bysedd. cochion, a dail duon da, a dail pen felen, a’u curo ynghyd, a’u berwi a’u tewychu â blawd ceirch, a’i ystwytho â sweet oil, a’i roi ar y dolur, gan ei newid bob dydd. tt y ffordd i wneuthur Eii da i lunhau hen friwiau i j drewedig . Cyinerwch verdigras wedi ei bowdro, haner wns, mêl, chwech wns, vinegr, tair wns, a berwch yn4B ■87 gîiyd hyd nes y tewycho, a throi yn lliw cochj a defnyddiwch ef mewn hen friwiau i’w glanhau. Cyfarwyddyd i ddefnyddio amrywiol Oüion i esmwyth - hau poen. Oil of sweet almonds, îinseed oil, oil of St. John’s wort, oil of earth-w orms, oil of elder, oil of turpentine, oil of amber, oiì of swallows, oiì of bricks, saim gŵydd, saim iâr, saim cŵn, gwedi eu berwi, a hel y saim, camomile, ffenigreek seeds, a dail cwrw. Gan fod yr oilion a enwyd yn adna- byddus i’r wlad yn gyffredin, y maent i’w cael gan y rhai sydd yn gwerthu drugs, witli yr enw a rodd- wyd arnynt yma; ac os bydd rhyw ran o’r aeiod- au yn boenus trwy oerfel, cymerwch ryw un o’r rhai a enwyd, neu cymysgwch amrywiol o honynt yn nghyd, a defnyddiwch o flaen y tâu, a lapiwch â gwlanen gynes; ond na ddefnyddiwch y pethau a enwyd uchod, os bydd y doìur yn wresog yn ei natur. I stopio chwydd meiun bron . Cymerwch faip gwedi eu rhostio a clmociwch, a rhoddwch ynddo oil rhosus, a jiewidiwch bob dydd, a golchwch y fron bob tro y newidiwch y powitis â ehamomile a dail rhoccos wedi eu berwi yn nghyd, mor boeth ag y gellir ei oddef, hyn sydd yn dda i chwalu chwarenau. Rhag y CLefyd melyn . Cyrnerwch ddwy bilsen yn y nos, o casteel soap a saffrwn, hyd nes y byddoch yn iach, a chadwch oddiwrth ddiod frâg a llaeth wrth ei gymeryd, ae iach a fyddwch» $8 1 stopio gwacd mewn briwiau . Cymerẅch ddail poethion, a chnociwch, a ihodd- wch ar y lle ; neu cymerwch bolarmoniac a íhaflwch i?r briw; neu cymerwch dragon’s blood, a rhoddwch yn y biiw; neu cymerwch rosemary, a dodwch yn y doiur, neu blisg wyau, wedi eu gwneud yn ìlwch; ueu litharge, neu frankinsense, inastic, neu gobweb, hyny yw, gwe y pryf copyn. Y mae y powdr a enwyd i’w gael yn y siop, rhyw un o honynt a wna y tro, ond ei falu, a’i roi yn y dolur. Un arall i'r un dybcn. Cymerwch frankinsense un dram, aloes haner dram, wedi eu malu, cymysgwch yn nghyd, a plian y 1)0 aiígen am dano, cymerwch wniouyn a churwch ef yn dda, yna cymysgwch y pethau a enwyd uchod at dewder mcì, a gwlychwch gudyn o flew ysgyfarn- og ynddo, a rhoddwch yn y briw, a gadewch ef yno hyd nes y mendio, ac fe a ollymga ei afael ei hun ; mae hyn o gyngor yn fwy ei werth na phris y liyfr hwn i gyd, gellwch ei wneud i fynu â gwerth dwy geiniog yn y siop. Cyngor i lanhau briwiau oddiwrth gig marw. Mi a enwaf amrywiol o’r pethau goreu i’r pwr- pas hwn, ac yna gellwch gymeryd eich dewis o honynt, caustic, verdigrease, copperas, vitriol, hyny yw? y gareg las, alum wedi ei losgi, antimony, mer- cury, subiimale, precipitate, cymerwch eich dewis un o honynt at* yr achos hwn. 89 Rhag y Cryd cymalau poeth , pan ag y òyddoch yn methu gorwedd yn y gwcly . Cymerwch hemlock, sef y cegyd mân sydd yn tyfu hyd y cloddiau, a lettice, sydd yn ty.fu yn y gerddi, a berwch yn nghyd mewn dwfr, a goîchwch y ìle poenus âg ef yn fynych, wrth fyn’d i’ch gwely. Ac os dewiswch yn well, gellwch chwanegu atynt ddail paladr y wal, a dail rhosus cochion, a’u gwneud yn bowltis a’i roi ar y lle, gan ei newid bob dydd. Rasilicon , Eli i lanhau briwiau . Y ffordd i wneud yr eli. Cymerwch gŵyr melyn ac ystor, a Greek pitch, o bob un, pedair wns, ac o oil cyffredin, pedair wns a haner, a’u cyinysgu yn nghyd trwy eu toddi yn raddol. Y mae yr eîi hwn yn glanhau pob math o friwiau, ac yn eu'hes- mwythau. Eìì at friwiau a thyllau drewedig yn y cocsau* Cymerwch gum elemy, turpentine, o bob un wns a haner, gwêr dafad, ddwy wns, a bloneg mochyn, un wns, a’u toddi yn raddol ar dân araf. V mae hwn yn eìi da rhagorol, ond na ddefnyddiwch mewn mi math o friwiau os byddant ar y gewynau. ‘ V. ' Eli i groeni briwiau. Cymerwch oil of roses, chwarter pwys, cŵyr gwyn, tair wns, bolarmoniac, haner wns, litharge of gold, un wns, camphor, haner drarn, yr hyn sydd i’w toddi a’u cymysgu, a’u gwneuthur yu eìi, a’i gymcryd igroeni ac i sychu briwiau. 90 Plastr i gryfhauystumog „ Cymerwch mastich, un wn9, boìarmoniac, chwe’ dram, dail rhoses cochion, chwarterwns, cŵyr melyn un Wns, oil nn wns, a*i wneud yn blastr, a’i roddi ar y frest? wedi ei daenu ar ledr. Un arall i’r un dyben * Cymerwch fintys a wermod, a dail cwrw, o bob un ddram, dail rhoses cochion, dau ddram, a phupur hirion, un dram, mustick tri dram, ystor a chŵyr melyn, o bob un pedair wns, oil of spice, un dram, oil cyífredin, cymaint a’i gwna yn blastr. Gan fod amrywiol enwau ar y llysiau, yn adna- byddus yn un wlad w?rth un enw, ac mewn gwlad arall wrtli enw arall, i’ch gwneud yn fwy adna- byddus o honynt, mi a enwaf yr enw Saesoneg yn gyntaf, ac amrywiol enwau Cymraeg ar eu ho), fel y canlyn: — Arach-vvi!d, troed yrẁydd Acrimony,llysiau’r dryw, troed y dryw AdderVtongue,tafod y neidr, dail pen y neidr Angelica, llysiau'r ysgyfaint, llysiau’r angel Ash-tree, onen Arsmart, y ben boeth Balm, bôm Barberry, pren meiyn Bay-tree, y dail cwrw, pren y gerwin Blue-bottles, pcn galçd. pen* îas yr yd Briony, t)loneg y ddaear, y winwydden wen Burdock, cedor y wrach Bugles, llysiau tafod yr oen Bare-foot, chwys Mair Broom, banadl Buck’s liorn, llwyn hidìl, daiî ceiliogod Camomile, camamile Celandine, Uym y llygaid, llys- iau’r wenol Comfrey, Ilysiati y cwlwm Carrots-wild, moron gwylltion Crow-foot, crafangc y fran, chwys Mair 91 Dandelion, daint y llew, daint y ci Dwarf-elder, ysgaw Mai Dove’s-foot, y droed gocli, troed y golomen Daisies, llygaid y dydd,yr asgen Eringo, môr gelyn, celyn y môr Eye-bright, y dorfagí, effros, Hygaid siriol, llygaid Crist Elicampane, marchalarch Fern, rhedyn, rhedyn y dwfr, rhedyn gyfyrdwyf Fennel, tfanigl, ífunel Fox glove, menyg y llwynog, dail bysedd cochion, daií crach Fumitory, mvvsog y ddaear Golden-rod, y wialen auraidd 1 Ground-ivy, eiddaw y ddaear, dail Robin, dail eidrol, llys- iau’r esgyrn > Groundsel, y ben felen fanyw Hemlock, math o gegid màn yn tyfu hyd ochrau y cloddiau, cegid gwynion i; Helebore, tafol y môr, troed Iyr arth, crafangc yr arth Hysop, dail cyffredin yn y gerddi Hops, yr liwn a roddir mewn cwrw Horehound, roround, y maent i’w cael yn y gerddi wrth bob un o’r ddau enw Houseleek» llysîau pen tai í Honey-suckles,dail gwinwydd, lili y dyffryu •j Honey-thistle, ygall bendig- aid, cribau Mair \ Hawthorn, y ddraenen wen i«j St. John’s-wort, y gantwll, nail Ivy, eiddaw VÍ White-lillies, lili’r gerddi jí'j Maiden-hair, gwallt y forwyn ä| Mallows, dail y rhocos, hocys Marygold, gold Mair Mint, mintys y gerddi Mother-wort, Llysiau’r fam Mouse-ear, clust y llygoden Mug-wort, llysiau Ifan, Uys- iau llwydion Mulberry Mullein, surcyn y melinydd Mustard, mwstard Mosses, mwsogl, migwyn Nettles, dail poethion, danadl poethion Oak, derwen Onions, winwTyns Parsley, persli Peony, blodau y brenin Pelitory of the wall, paladr y w àl, paradlys Pile-wort, dail peils, llygaid Ebrill Polypody of the oak, math o redyn sydd yn tyfn är dderw Queen of the meadow, bren- hines y weirglodd Red roses, rhosus cochion Rosemary, rhos Mair Rue, rhyw y gerddi Sage, saeds, y fedwen chwerw Sage wild, saeds gwylltion, chwerwlys yr eithin Solomon’s-seal, y maent i’w cael yn y gerddi yn gyffredin Sanicle, çlust yr arth Strawberries, mefus Scurvy-grass, dail ysgyrfi Sheplierd’s purse,pwrs y bugaîS Sorrel, surans y cwn Woood-sorrel, surens y gôg, surens tair dalen Tansy, y maent i’w cael yii gyffredin yn y gerddi wrth yr euw hwn Savine, ffenigl Smallage, clo cylor, cnau y ddaear Selfheal Service-tree, pren criafol Wild-tansy, y dansi wyllt, y dinlwyd Thyrae, teim y gerddi Wildrthyrae, teim gwylltion Tormentile, treiagl y moch, dail gwylltion sydd yn tyftî ar ochr pob clawdd o'r bron Vervain, llysiau yr hudol WiIIow-tree, helyg y gwinilan- oedd Womwood, ehwerwlys CYNWYSIAD Y RHAN GYNTAF. Rhag y Darfodedigaetli Rhag y cryd . I gryfhau’r Ystumog . Rliag poeri gwaed Rhag piso gwaed Rhag y Pâs ar blant • e « • Rhag Ffitian convnlsions .••• Rhag y Peswch • • . . . . • Rhag Llosg tân . Y ífordd i wneud dwfr llygaid I attal gwaed raewn briwiau Rhag dolnr mewn cêg . . ... Rhag y Dropsy . I attal y Terms, &c... ... Cyngor i blant wedi tori eu llengig Rliag y Cauger . ... I gryfhau y golwg .... Rhag ysgafnder mewn pen . . RhagyColic Rhag Dolur raewn pcn . Rhag i blant bîso yn eu gwelyau . . , Rbag y Llyngyr .... . Rhag y Crygni . .... Diod i iacliau hriwiau .... . Rhag y Clwyf melyn .... .... Rhag piso gwaed .... .... Rhag y Ddannodd .... .... 1 attal Cyfog ac i gryfìhau’r ystmnog I wellhau’r Ysplin /.... .... 1 ostwng chẁydd yn y corph Diod rliag y Scurvy .... •••« Cyngor pan fo y terms wedi stopio . • « * 4/ • • .. ........ R' • • • • • •• • Ö • • • « • • • • ' <• • • • • • • • • • • • — .... ia .... ìii • • • • • • • • • • a « • • • • .... 12 • • • • 1 dî • • • • • • • • • • • • • • • • • * • • « • • * • » • « • 14 à 15 • • • • • • • • • • • • • • ' ' 15 a 1C • • • • • • • • — — .... 17 • • * • • • « » ” • • • • • • « • ;î?,hag Dolur y Gareg, &c. ...... . . . Cyngor i wragedd rhag Ymysgario .... Rhag dolur mewn bol • • • . .... . ... Rhag y Polsy . .... .... Rhag y Files . ........ .... Rhag y Melancoli .... .... T gryfhau y Côf .... .... .... I chwanegu llaeth .... ........ Rhag ffitiau neu wynt y fam .... .... Cyngor i wellhau y Manwynau .... Rhag yr Igian .... .... . I wellhau y Pox .... .... .... Cyngor i rai sydd a’u gwynt yn drewi . . Cyngor i w'elìhau y Frech goch .... .... Rhag y Frech wen .... .... .... Oyngor i rai trwm eu cîywed .... .... I iachau y bysen mewn Uygad ........ ... I wellhau y Parlys a cliryndod dwylaw.» .. Rhag y Gout • »• • • •»• • < I ehwalu gwynt o’r cylia .... .... .... EIi da i lanhau briwiau . ... .... Enaint at gymalau ac aelodau wedi cael oerfel». Enaint i’r Nerves .... . ... Plastr i dori y Colic .... .... .... Plastr i’w roddi ar esgyrn briwedig, &c. Eli da at bob math o friwiau .... ..., Rhag y Scurvy yn y dannedd .... .... Oyngor rbag y dwfr poeth ......... ... Cyngor i rai sy’n dneddol o fod yn rhwym I ostwng chwydd yn mronau merched, &c. ... Cyfarwyddyd i famaeth briu o laeth. . . . ... Cyngor î wellhau pen y fron .......... I dori y Colic ar wragedd, &c. .... ... Rhag cnofa yn moliau plant .... .... I giy.fhau babanod gwminiaid . . Rbag ffiti.au ar fabanod newydd eni.. .. Cyfarwyddyd i gymeryd purge . . ItaH Arac wild, i;eu Lysiau’r fam wyllt ... .... 19 *•« • • ~~1 . . . • 20 . 21 21 a 22 22 a 23 a O » • w • • • • • o • • a • • • 28 24 25 26 27 28 29 31 32 CYNWYSIAD YR AIL RAN. Cyfarwyddiadau i gasglu;, sychu, ac i gadw dail yn ddilwgr 34 Am y Blodau, yr Hadau, a’r Gwraidd. . .... .... 35 Am sug y Dail .... .... .... . 86 Àm y Syrups .... e> q q o ,9 ,o q t «99 9 4 4 0 « N 94 Ángeliea, neu Lysiau yr Angel Balm, ueu Bôm .... Betony, neu gribau St. Ffraid »..• Jîurdock, neu Cacamwci ........ Bey leaves, neu Ddail cwrw .... Blue bottle, neu y Bengaled . . . ..... Broom, neu Fanadl .... .... Buck’s horn plantain, neu Lwynhidl ...... Colt’s foot, neu ddail carn yr ebol .... Celandine, neu lym y llygaid . . . Cwmphri . . Camomile >-•... . . BwarfElder, neu Ysgaw Mair ........ Dandelion, neu Ddant y llew .... Eringo, neu Gelyn y môr . . Eye*bright, y Dorfagl neu Lygad siriol... Fox’s gloves, neu Ddail bysedd cochion.... Fern, Rliedyn . .... .... Fennel, neu Ffanigl.... . Ground Ivy, neu Eiddew y ddaear .... «Gooseberry-bush .... . . Horound . .... Hyssop .. .... . Holy thistle, neu Ysgall bendigaid .... Honey suckle, neu Ddail gwinwydd Mother-wort neu Lysiau’r fam .... Maiden-hair, neu Wallt y forwyn Marsh-mallows, Hoccys, neu ddail rhocos .. Mustard .... .... . Mouse-ear, neu glust y llygoden .... Mug-wort, neu Lysiau Evan .... Marygold neu Gold Mair.. . Nettle, neu Ddanadl poethion. . . .’ Pellitory of the wall, Paladr y wàl .... Pile-wort, Llygad Ebrill ..... Rhosmai i .... . . .... Rheu, neu Ryw y gerddi .. Red rose, Rhosus cochion .... .... Sage, neuSaeds .... Sage, neu Saeds gwylltion .. ....:. Wood-sorrel, neu Surens y gog . Sorrel, neu Surens y cvvu .. .... Sanicle . Solomon seal . . .... . . .7 * * * SSnryy-grass, peu ddail Ysgyríì .... s 3 c e 38 • 39 • •••• 40 41 • * % • 42 • 43 * «« • — • 44 • • • • — • — — • • • • 45 • • • • • — - • 46 • • • • 47 • • •• • 4Ô • - - • -•••• 49 50 • é • • — « • 51 • • • • - - • • • • 52 • • • • 53 • — . • • • • 54 • — • • • • • — • • 55 • 56 • • • • — • 57 • • • • — • 58 • .• % • 59 • 60 • 61 • • • • • - - ' • 62 .« O • 9 63 i ìShepìieid's purse, neu Bwrs y bugail Thyme, Teim ...... Tormentile, Triagl y mocli Yewain, neu Lysiau yr hudol. . Wormwood, W erniod .... White Lilly, neu Lili wen.... CYNWYSIAD Y DRYDEDD RAN. Wild Carrots, Moron gwylltion .... Briony, Blonegy ddaear .. .... ... Ash tree, Onen .... . Arsmart, y Benboeth ...... .... Black Helebore, Crafangc yr Arth .... Polypody of the Oalc, Rhedyn y dderwen .. ... Queen oí' the Meadow, Brenines y Weirglodd gelf heal, Llysiau’r Cryman . . . . ívy, Eiddaw .... Service tree, Pren Criafol .... Strawberries, Mefus .. Acrimony, Llysiau’r llryw Barberry, Pren melyn .. .... SmaU Centaury, Bustl y Ddaear .. Adder’s tongue, Tafod y neidr Willow tree, Helyg Smallage . . . . Savine, Ffenigl .... .... Onion, Wynwyn .. .... Oak, Derwen ...... .... Mullein; Surcyn y melinydd Mosses, Mwsogl .. .... St. Jolin’s wort, y Gantwll . . House leek, Llysiau pen tai .. Hops . . ...... .... Hawthorn, Draenen wen Groundsel, y Benfelen íanyw , Golden rod, y Wialen euraidd Gariick, Garlleg Fumitory, Mwsogl V ddaear • • i • 9 •* ' ’i Elicampane, March Alarch Dove’s foot, y Goes goch Daises, Llygaid y dydd Crow’s foot, Crafangc y fran Costmary., Tafod yr Oen Hemlock, Cegyd .<» 96 Peony, blodau y Brenin . . . . . . . . . . 82 Enwau y Planedau sydd yn rheoli llysiau, a’r amser goreu 1 w toi 1 ». .» »» • » •• •» »» 82 Tabl o Oriau y Planedau am bob dydd yn yr wythnos . . 84 Y ffordd i wneuthur powltis at gasglu yr afiechyd i’r un man, fel ag y gellir ei dori a’u sugno allan . . . . 86 Un arall i’r un dyben . . . . . . . . . . — Un aiall »» » «» .» »• •• •• I dori chwydd coch, yn fuan . . . . . . . . — Y ffordd i wneuthur Eli da i lanhau hen friwiau drewedig — Cyfarwyddyd i ddefnyddio amrywiol Oilion i esmwythau poen »» »» »» »» *» *» »» 87 I stopio chŵydd mewn bron . . . . . . . . . — Rhag y Clefyd melyn . . . . . . • . . . . . — I stopio gwàed mewn briwiau . . . . . . . . 88 Un arall i’r un dyben .. .. .. .. . . Cyngor i lanhau briwiau oddiwrth gig marw . . . . — Rhag y Cryd cymalau poeth, pan ag y byddoch yn methu gorwedd yn y gwely . . . . . . . . . . 89 Basilieon, Eli i lanhau briwiau . . . . . . . . — Eli at friwiau a thyllau drewedig yn y coesau . . . . — Eli i groeni briwiau Plastr i gryfhau’r Ystumog . . . . . . . . 90 Un arall i’r un dyben . . . . . . . . . . — Enwau y Llysiau yn Saesoneg a Cliymraeg . . . . . . — LLANRWST; argraffwyd gan john jones. I Sîyfrau ar wertîi §ran J.Jones, Argraffydd, lilanrwst. Ariianydd Cristionogol gan Dr. Dickv mewn byrddau . . . Auianyddiaeth y sefylifa ddyfod- ol, gan yrun . Athrawiaeth y ddau gyfamod, gan J. Bunyan . . . Aleluia, Hymnau gan J.R.Jones, Ariangarwch . Aberth cymeradwy, gan Bunyan American, gan B- Chidlaw . Awengerdd Peris, Barddoniaeth, gan Gwilym Peris . . . Aüdysgydd i ddarilen Cymraeg Awen Lawen . Addysg i’r rhai bach . Balm y cyfamod, gan Flavel .... Bardd Cwsg . . . Barddoniaeth Gutyn Padarn . Banau y byd, gun T. Edwards .. Biblau amryw brisiau Blodau y Gân . . Blwch Caniadau . Biwch o Beriau . . B.y w y d Buonaparte . . Bywyd Howel tíarris . Bywyd Daniel Rowlands . Bywyd Dic Aberdaron . . Bywyd T. Edwards, Nant. . Bwrdd y Bardd, gan H- Tegai.... Bywyd ft Jones, Rhoslan... . Bywyd Whitíìeld . Corph y Gaingc, gan D. Ddu, Eryri Oaniadau byrìon, gan y Parch S- Roberts, Llanbrynmair . Cribddeiiiaeth, gan \V. Caledfryn Crist Datguddiedig . Cogydd Cymreig . Cyfaiil y Cywrain . Cyfoeth a thlodi, gan T. E. Nant Cristion y Bibl. . Caweli y Baracroyw . Crist yn esiampl i’w eglwys . Catechism J .Colquohoun, D. D. Corphyddiaetli . . Corph Duwinyddiaeth, gan A. S. Patterson, M. A . . . Cymdeithas Gristionogol . . Cronfa Awen . . . Cystrawìaeth yr laith Gymraeg.. Cyfarwydd wr Priodas . Cyfrifydd oarod . Cytìawnhad, gan Dr. Owen .... Hto gau J. Elias . Daioni athoster Duw, gan Dr. Owen . . . Defodau Dwyreinioi . . ! Dmystr Jerusalem . Drych Barddonol gan W.CaledíVŷn Drych Dwfr y Cleifìon . Drych y Ddaear a’r Ffurfafen .. Drych y r Amseroedd gan R. Jones, Drych y Merthvròn Difyrwch bechgy n Glanau CÔnwŷ Deonghad Breuddwydion 2d. a Dyferyn dewisol o Fêl o’r Graig Ciist . Daearyddiaeth ysgrythyrol.’gan Brutus . Dyddiyfr Cristionogol . Drych y bydoedd . ..! C 0 4 0 2 0 1 0 1 0 1 0 0 C 0 6 1 0 0 6 0 3 0 G 0 fi 0 C 5 0 0 6 0 6 0 4 3 6 2 0 0 6 0 6 0 6 1 0 2 0 1 0 1 0 5 0 3 0 3 0 0 3 3 0 0 3 0 6 2 6 0 3 Esboniad Hanesiol ar y Testament Newydd . . . 2 6 Eos Gwynedd, gan J. Thomas,... 1 6 Egwyador Peroriaeth, gan H. £. i 0 Y Fwyaiehen . o 6 Y Farddoneg Fabilonaidd, gan T. E-Nant . 0 6 Gardd cGerddi gan T. 1C„ Nant.. 1 0 Gramadeg Cymraeg, gan J. Parry i 0 Gweiedigaethau Nef ac UÖern, gan J. Bunyan . . 1 0 GeirJyfr yr Ysgol Sabbothoi .... 0 3 Geirlyfr Cymraeg a Saesneg gan y Parch. E. Griffiths . 5 0 Geirlyfr Cymraeg a Saes’neg, gan EilisJones . 5 o Geirlyír Saesneg a Chy mraeg, gan I. D. Ffraid . 5 0 Gair o’r Gair, gan Morgan Liwyd 0 6 Hytì'orddwr yr Ymfudwr yn nghylch Wisconsin . 0 Ö Hy rt'orddwr, gau y Parch T. Charles 0 4 Hanes Judas iscariot . 0 2 Hanes yr Oferddyn . 0 0 Iawn Crist, gan Jenkyn . 4 0 Llythyrydd Dwyieithawg . l 0 Ltto . . 1 0 Lloches Mwyneidd-dra, gan A. R. 1 0 LlaisAwen . 1 0 Mynegeir,gan y Parch P. Wiliiams 5 0 Meddyg Aniieiliaid, gan David Evans, Llandyssul . 0 6 Mer Awen, sef Carolau a Cherddi 1 o Mannabobdydd . 0 2 Moiiant o enau plant . 1 0 Myfyrdod mewn Mynwent . o 2 Y r Oracle . . 0 6 Prydnawngwaith y Cymry .... 2 0 Pregethau Finney 2 û Priodasysbrydol gan J . Bunyan 0 6 PwyiiwyddoriaethU’/t/’C/iOlüff?/) 0 4 Pharmacopeia, (Meddyginiaeth) 0 6 Y Pregethwr a’r Gwrandawr .... 2 6 Pedair colofn gwladwriaeth gan T. hl. Nant . 0 6 Pregethau y Parch D. Charles 5 0 Pregethau Seryddol Dr. Chalmers 2 6 Bedwar Cyíiwr dyn . 5 o Palestina . 0 6 Pererindodysbrydolgan J.Bunyan 0 8 Rhetoreg, gan W. Salisbury .... 1 0 Rhosyn Saron, gan A. Shadrack 0 2 Rhedegwrysprydol.gan J.Bunyan 0 6 Rhodd Mam i’w phlentyn . 0 1 Sillydd Cymreig, Etto . . ... 0 4 Testamentau Cymraeg a Saesneg, amrywiol brisiau Telyn Arian, gan J.Thomas .... 1 0 Telyn Aur (Hymnau) . 0 6 Tlysau Aur, gan A. Sliadrack.... 0 6 By wyd Turpin Leidr . . 0 6 Tyred a chroesaw at Iesu Grist 1 6 Tri chryfìon byd, gan T- E. Nant 0 6 Trysorfa yr Athrawon, rhwym 2 o Do. mewn lliain . 1 C Taitliy Pererin . 3 0 Thirza, sef Troedigaeth Iuddewes 0 6 Y Wenÿneu bach . 0 6 Y Gôg . 0 6 Ymddangosiad Ysprydion drwg o 2