neque fpes ulla remanet , 0«»/ expleantur , iv/W/2 efi Nova A£ta appellare ; tamet • fi quœ nunc prodeunt y maximam partem y Societ a • ii commijfa dudum , hujus intra cancellos perdiu la » latuere. Neque enim fub illo tempore , quo publi¬ ce fi luimus , no [ira interea cejjarunt /ludia , quin ab exteris a que ac indigenis , inventa quotannis elaborata multa tenuerimus , quorum tamen non nulla , uti fieri necejfe erat-, tot labentibus annis , Citis ab Auctoribus publicata alibi, nofiro amplius juri non fubfunt , mn nulla etiam locum debue¬ runt concedere repertis pofiea melioribus, lmmo zf periere non pauca fatali incendio , quo noflra fere quarta pars Urbis in cineres concidit anno MDCCLXVL Infortunio certe ifii tribuendum , quod in tabula anca una alter ave earum , qua huic infunt volumini , quasque parata jam tum editioni defiinaveramus , verendum fit, ne minus accurata cjf inelegantes figura offendant , quum perditis, a- pud Sculptorem , cui fua omnia faviens flamma furripuit , exemplis autographis , non ni fi rudia ne¬ que adhuc ab Joint a ectypa fuperfuerint. Sequentur proxime cetera , quibus non minus ac his, qua nunc proferuntur , amicam Benevoli Lectoris cenfuram pacifcimur , non tam nojtri ali¬ qua fiducia, quam quod Regia animari Ancior i tat e infiituto nofiro jam diu licuit. ME- MEMBRA SOCIETATIS REGIÆ SCIENTI ARVM VPSALIENSIS. SVECI. IHRE ( Johan.) R, Cancellan Confiliar. Prof. Reg. 8c Skyttian. Upfal. Eques R. Ord. de Stell. Polar. v. LINNE' (Carol.)Reg. Archiat. Med. & Botan. Prof* Upfal. Eques R, Ord. de Stell. Polar. DE GEER (Carol.) Lib. Bar. Reg. Aulæ Mar e fch al¬ ius, Commendator Magn. Crue. R. Ord.de Wafa, Eques R. Ord. de Stell. Polar, SOLANDER ( Dan. ) Jur. Patr. & Rom. DocL & Prof. Upf. BÂCK (Abrah.) Med. D, Reg. Archiat. Eques R.Ord. de Stella. Pol. WARGENTIN (PetrJ Acad. R. Scient. Stockholm. Secretarius, Eques R. Ord. de Stell. Poh GYLLENBORG (Henning. Adolf.) Comes , R. Re¬ gnique Senator, Eques <3c Commendat. Région Ordinum. BERCH (Andr.) Prof. & Quæft. Ac. Upf. Eques R. Ord. de Wafa. AVRIVILLIVS (Carol.) Linguar. Orient. Prof. Upf KALM ( Petr. ) Th. Dofh Prof. Oeconom, Aboëns. Membr. R. Ord. de Wafa. QSBECK (Petr.) Palh & Præpofit. Hafslôf. HallandiaN SKÔLDEBRAND ( Eric. ) Reg. Commere. Confiliarius. v. CELSE ( Magn.) R. Cancellar. Confiliarius, BERCH ( Carol. Renald. ) R. Cancelh Confilian Eques R. Ord. de Stelb Pol, WALLERIUS (Joh. Gottfk.) Med. D. Chem. Prof E- ques R. Ord. de Wafa. APEL- ÂFELBLAD (Jônas) Judex Provincialis. MELANDER (Dan.) Aftronom. Prof. Upf. BERGMAN ( Torbern ) Chem. & Metallurg. Prof. Upf. Eques R. Ord. de Wafa, SIDRE'N ( Jonas) Med. Do£L Anatom. & Med. PracL Prof. Upf. MALLET (Frédéric) Mathemat. Inferior. Prof. Upf. EXTERI. v. NETTELBLAD ( Chrift, ) Lib. Bar. Camer. Impé¬ rial Wetzlar. Affeffor. Eques Reg. Ord. de Sreli. Polari. v. HALLER (Albert.) Conûl. Aulic. Archiater, Sena¬ tor Civit. Bern. v. RO YEN (Hadrian) Med. Bo£L & Prof. Lugd. Bat. De IUSSIEU (Bernhard) Botanic. Prof. Paris. MAYER (Andr.) Math. Prôf. Gryphiswald. GESNER (Johan) Phyfic. Prof. Tigur. GLEDITSCH (Joh. Gord.)' Botanic. Prof. Berolin. MALLET ( Paul. Henr. ) Hift. Prof. Hafniens, PENNANT (Thom.) Nobilis Angitis. ELLIS (Johan) Nobilis Anglus. BV RM AN ( Johan) Botanic. Prof. Amftelod. GARDEN (Johan.) Med. Pradfcicus Carolin. Americ. VANDELLI (Dominic.) Philofoph. &Medic. Mutinens. SCHÂFFER ( Jac. Chrift.) Th. Do£t. Reg. Dan. a Corn fil. & Prof. Alton. De VALLTRAVERS (Joh. Rudolf.) Nobilis Helvet. VILSON (Benjam.) Phyficus Anglus. De CARBVRI (Marc.) Comes Venet. Botan. Prof. Pi- fanus. INDEX ACTORUM. 1. Runœ Helftngica , Olavi Celsii. pag. i. 2. Libellus fupplex conjuratorum contra JO- HANNEM III. R. S. e Coâ. rnfc. edit. a Magno v. Celse. • - 2i. g. Methodus inveftigandi origines Gentium ope inftrument. rural. Xucîor'e Andr. rerch. 32. 4. Anomia. Th. Pennant. - - 38. 5. Anomia. Carol. v. Linné'. - 39. 6. Furia Infernalis , vermis dejcriptus a Dan. Solander. ■ ■ 44* 7. Claffes Larvarum , definit, a Torbern. Bergman. - - • 58- 8. Tipula Fufca , Antennis fimplicibus , «//> longitudinaliter plicatis , defcript. a Carol. De Geer. . - - 66. 9. De Hyœna, relatio Eric. Skôldebrand. 77. 10. Cretica fontana, omnium minima , defcript. a Joh. Chr, Dan. Schreber. 81. 11. Ejusdem Epifiola de Novis Botanicis . 85- 12. Heliophila. Laur. Burman. - * 94. .13. Elli/ia Ny&elea. Carol. v. Linné’. 97* 14. Dionœa Mufcipula, Joh. Ellis. • 98* ij. Ij. Offa in Pericardio hominis , reperta a Samuel. Aurivillio. - - ioi. 16. Remedia Galactopbora Petr. Jon. Bergii. 104. 17. Hamopticus curants per fpiritum frumen¬ ti, nitro Jaturatum, a Joh. Haartman. 109. 18. Experimenta Elefirica Torbern. Bergman, hi. 19. Aurora Boreales , obfervat , ab eodem. 118. 20. Ejusd. Cryjlallorum forma e Spatho orta. 1 50. 21. Deliquium Lunare , objervat. a Martin. Strômer. - • ijy. 22. Obfervationes Aflronomica Petr. War- GENTIN. - - Ij6. 23. Problema AJironomicum , auBore Frede* ric. Mallet. • - * 169. 24. Meletema AJironomicum , auBor. eodem. 174. 2j. Integratio Æquationis dyd 3 7+ a — zd2 y2 4- zabdy2d2y + b1 + c2. ady 4 = 0. eodem. • - 178. 26. Cogitationes de excidio Natura , exhib. a Dan. Melander. - • 180. 27. Codex manufcriptus Horatianus , recenft. a Carol. Aurivillio. - - 195. 28. Vita ER1CI BENZELIl Archiepifc.Upfal. 209. ACTA m m « * V ACTA SOCIETATIS REGIÆ SCIENTIARUM- DE RUNIS HELSINGICIS OBSERVATIONES QUÆDAM, SIVE AD OREADAS HELSINGICAS B. Professoris MAGNI CELSI! , Supplementum O. CELSII, Senioris, Theol. Prof. Prim. et ArchiPræp. UpsaE» NUNC PIE DEFUNCTI. e Runis Helfingorum traQratum inte¬ grum moliebatur B. parens meus MA¬ GNUS CELSIUS, Helfingus,Mathema- tum quondam in Academia Upfalienfi Profenor. Illius operis novem fere ca¬ pita typis excufa vidit , quibus multa adje£turus A erat * _ _ §: ) o ( c& _ erat, nifi mors interveniens luculentam commenta¬ tionem, in ipfa quafi herba, fuppreffiffet. In pri¬ mis dolemus, ipfarum Runarum confiderationem , & penitius examen ab illo non habere nos , quam tractationem fub finem operis erat fufcepturus. OREADAS, quas vocabat, HELSINGICAS prelo fubjicere ccepit anno fuperioris feculi fupra ieptuagefimum feptimo, fumtibus Illuftris Collegii Antiquitatum Regii , cujus membrum fuerat ab a. MDCLXVI. Quae typis tum imprefla fuerunt, in Archivo Collegii reperiuntur. His quatuor tantum capita addere licuit B. AuÊtori, quæ in fchedis ma¬ nu illius fcriptis penes me affeivo a). Suppleri * autem & illa debebant, adjeCtis quibusdam, & i- pfis praefertim monumentis æri incilis, quæ jam diu toÏç (piXxfftdicis communicata oportebat; fed curæ publici muneris, & Sacri FLORES prohi¬ buerunt, ne animum oculosque amceniflimis hifce literis, vel dieculae fpatio obleCtarem. Ne mireris igitur, fi jucunda mihi quondam ftudia paulisper nunc O Helfingicarum Ranarum veram le&ionem primus invenit Cele- berr* D. MAGNVS CELSIVS, & explicuit oratione publica, ha¬ bita Vpfnliæ d. XXIX* Junii* A. MDCLXXV. quum Re&oratum Academicum deponerer» Hanc orationem dein filius OLAVVS CELSIVS, idem qui Obfervationes beic exhibitas contulit, typis edi curavit a* MDCCVII* 8* Upf* fubjunâa , ad Illuftriffimnm Excellentiftimumque Senatorem Regium Dominum Comitem E- RICVM DAHLBERG, epiflola NobilifT. D, CLAVD1I OERN- HIELMII, in qua, moriente Aucfore eximii Operis, cui Orea¬ dum Helfingicarum deftinarat titulum , non nifi fex plagulas in fol* impreflas , penitusque abruptam reliquarum editionem , refer¬ tur* Poft ea , quidquid fervatum repererat Maxime Reverendus D. D* OLAVVS CELSIVS, fub eodem titulo Oreadum Helfin • gicarum MDCCX. 8- Upf. inftauratis typis evulgavit. Quin & in- ffituto ipfam in Helfingiam itinere, coram infpexit lapides, deli¬ neavit aerique incidi curavit eclypa, quae perbenigne imper¬ tiit Max. Reverendus D. D. OLAVVS CELSIVS junior, ante hac in Academia nofha Hiftorisrum Profeflfor, nunc Ecclefiar* S* JAC. & JOHAN , Stockholm. Paflor longe meritiffimus. ( «w» 0 Xù 3 nunc reguftem , & nonnullis , quae defiderari vi¬ dentur, Parentis labores fupplere coner b); credo enim rem me fa&ururo Antiquitatum ftudiofis non prorfus ingratam. Sit igitur Caput Primum DE FIGURA et SITU RUNARUM HELSINGICARUM. Heliîngorum Runae fimplicem habuerunt coni , vel trianguli , formam, apice in hanc, vel di» verfam, partem , differentiae caufa, inclinato, h. m. > ^ v * A. B. L. N. T. Vel fuerunt lineolae, eæque aliae longiores: ~ | i I. F. H. Aliæ breviores: 1 S. Do Aliae re£t:e : Aliae nonnihil inflexae : F. D. I. S. L 1 K. vel G. R. U. . . r- r- JL-, - Pun$Hs duobus plane rotundis pingebantur A 2 . b ) Diidiim promifliim mdicotomque hoc Auflarimn in A3is no* ftiii An. MDCCXXIV. p. 577. 0X0 ) O ( M. R finale. Ut aotem hæ figuræ , inter fe fimfllim®, diftin- suerentur, binis lineis, aquali fpatto divius, affi- snato cuique certo loco, eas cohibuerunt, ve fupernam lineam vel ad inferiorem, vel in medio fpatio pingendas. Unde hujusmodi demum Alia* beti Helfingici (chema conficias: _ _ î v X _ — . i- _ _ ^ F U D K K H N I A ST B L M R fin. Interpunftionum figna Helfingis duo tantum fu e* runt f alterum binis , alterum ternis excavatura punfitis : Non illis quidem triangularis formae , fed rotun¬ dis, infiar runarum #* M. & R- Qn* maxime fimilitudo B. Patrem impediit, quo minus notas il¬ las ab hifce runis ftatim dignofceret. Literas tam fimplices primis temporibus li¬ gno infculptas fuifie , puto neminem dubitaturum, qui perpendat, artium plerarumque, ne dicam o- ranium, origines a levioribus initus produite. Sa- ne ex veteribus non paucos reperias, qui runas vel tabellis, vel baculis ligneis mandari folitas tuis- (e, verbis difertis confirment. Venantius fortu¬ natus, Epifcopus Gallus, feculo fexto exeunte, in hunc modum fcripfit: Barbara fraxineis pingatur Runa tabellis : Quaque papyrus agit , virgula plana valet. ~~~ Sa- m ) o c m s Saxonis hæc font, Hift. Dan. L. III. p. j2. Fengo- nis Jatellites liter as ligno infculptas ( nam id cele¬ bre quondam genus chartarum erat'), fecum ge flan¬ tes. His adde Worm. Lit. Run. p. 7. Torff. Hift. Norveg. p. 19J. Reenhielm ad Hift. Thorft. p. 357 Salan. Nor. ad Hiftor. Egilli & Afm. p. 81. 8 <5. Hift. Sturl. p. 60. Unde firmiter ftatuere poffis, runas noftras ligno primum , & poftea Iapidibus fuifle incifas. Ipfa namque hæc triangula pun&a c) plane illas referunt notas, quæ relinquuntur, quando cultrum fabrilem, a parte cufpidis, ta¬ bulas ligneae inprimimus. PunCta vero rotunda , * , * , M. & R. fin. fignantia, facile fieri poterant mucrone cultri tabula adplicato , &, te- rebræ in modum, leviter circumacto* Caput Secundum. DE ANTIQVITATE RUNARUM HELSINGICARUM* Statuit B. parens, Runas Helfingicas longo tem¬ porum traftu majoribus noftris ufurpatas, tan¬ dem parum idoneas vifas fuifle, quibus diutius u- terentur. Confilium igitur inivifie eos, qua po- tiffimum ratione ita immutari pofTent, ut eviden- A 3 tior #) Si cuipiam volupe fuerit, cum his triangulis pungis conferre, fuperftites in Perfepolitanis minis, figuras, nondum u41i vifas ex¬ plicabiles, apud KAEMPHERVM Amcenit. Exotic. p. 332. CHAR- DINVM , Tom. II. p. 1 66. Itinerarii ed. Amlh 1735° 4* & CORNEL1VM LE BRVN Itinerarii Tom. II. p. 272. fq. ed„ Gallic. Amft. 171g. fol. non nihil forte reperiet fimilitudinis quae tamen an momenti quidpiam attulerit , jam non dixenraus* 6 m ) o (35 manMWMNn^ 1 ■'*"*■"* tior fcriptura , & le&io redderetut facilior. Ergo cuivis runæ , fi modo figura pateretur, lineolam addiderunt, quam Staf, baculum , adhuc appella* mus. Sin minus , ex alfabeto Latino mutuo fu in¬ ierunt figuram novam. Conos vero, ut baculum recipere pollent, in reftas converterunt lineolas, totumque alfabetum R unicum in hunc modum informarunt: vm f F UDRKHNIAS TBLM. Ï, Huic runæ addi non poterat baculus; as- fumferunt ergo Latinum F. Quia autem linea par¬ allela, quæ fcripturam includit, virgulam tS F fuperiorem abforberet, &abfconderet, necefie erat, figuram immutari, utroque dente ad lineam par¬ allelam inflexo, h. m. F. * Adde baculum , & erit L » vel H > Nam utroque modo fcripta reperitur inter cogni¬ tas runas. I D, vel Th. Ut fulcrum reciperet, in femi* circulum mutarunt f>* Oos an unquam Helfingis in ufu fuerit, dubitare licebit, fane in monumentis quae fuperfiint, non reperitur. Quod nobis efl broder , bruder dixerunt, gudan pro godan, &c. mudir pro modlr , bru pro bro &c. Pro ( , R Latino ufi funt, forte, ne confundere¬ tur 7 Gta ) « ( tur com (U), quod inverfa tantum figura ab hoc differt. j (K vel G.) Addas modo lineam , erit F» 4^ ( H ) Invertas folum, & habebis X* % l N. I (I.) Ubique fibi fimiliî. ( A ) I ve! ï. ^ ( H ) Ad Latinum S accommodarunt; quod etiam inverium fæpiffime fcribitur H* ' T. Addito fulcro fit i * Quin etiam api. ce geminato, î i Latinum imitatur, dentibus deorfum flexis, ne incidant in lineam parallelam, * ( B) ex Latino aîfabeto acceptarunt. ^ (L) Appone lineam, h * (M.) Quum lineolam perpendicularem ne* que hæc figura toleraret , ex Latino M, baculo ad medium pofita, & fublatis lineis lateralibus, Ru- nographi noftri T formarunt. Pf0 *, (R) finale, Figuram praecedentis Eunæ A, inverfam receperunt. Hinc perfpicitur, quanto in errore verfentur, qui m ) o ( m g qui putant, runas ftatim prodire Helfingicas, fi du- ftum perpendicularem detrahas vulgaribus runis. Sic enim monftra hæc exifterent rufarum De quibus nec fomniarunt unquam Helfingi. Placuit Sueo -Gothis nova runarum facies, & Helfingicæ fenfim aboleri coeperunt. Nam fimul & femel abrogatas efie , vel fufpicari vetat earum in monumentis Uplandicis , & aliis , luculencæ re-^ liquiæ d). Caput Tertium. IPSA MONUMENTA PROPONUNTUR et EXPLICANTUR. MONUMENTUM 1. MALSTADENSE, In Parœcia Rogftad , non Procul ab Oppido Hudikswald e). In limbo exteriore haec leguntur: 1 C2 L_A_— A . ... . i- fft ftaina Frumunt di- d) Quæ <3e antiquitate Runarum Helfingicarum heic afferuntur, mu - tis licet, quod dudum monuerunt alii , obnoxia difficultatibus » mereri tamen vila funt, ut quemadmodum dederat Max. Kev. D. Aufror, e ferie tra&ationis reliqua non difturbarentur* #) Vid. Tab. I. Infcriptionem hujus Lapidis ex ipfo hoc aura¬ rio CelfianOa translatam jam ante dedit AmplifT. D. NIC. KE* NALD. BROCMAN p. in additamentis ad Hijtoriam Ingva* ri Vidtfartie a ie edit. Stockholm 1762* 4. m ) 0 f m*' V &Ù J±ll i V 1 s \ 3 I 1 iJLf ama jtir Fi fini fa , Brifa ! ^ & iz~ ri • I r 1 Ù j i ^ Jun in Brifi vas Lina s v 1 _ K \ ~ — —j i ^ fX V ^ % Jun in Lini vas nnar *""1 1 \ V: X \ v 1 ! à > lV Jun . in un vas Fah fun in 'ta S aduri Jun . MUNDUS FIRMAVIT LAPIDEM HUNC POST FiSÏULFUM BRISONIS FILIUM , BRISO AUTEM ERAT FILIUS LINI, LINUS AU'i EM UNONIS FILIUS, UNO AUTEM FILIUS FA- CHI , FACHUS VERO FILIUS SADURI. In curvatura fub ferpente , ver fus finiflram , avorum feries ita continuatur ; v 1 > T m Barlaf , X in da fu Drunar. QUI FILIUS BARLAF!, QUI FILIUS THRONI. B Sub ÏO & ) o ( m Sub capite bicipitis befliæ, arcus formam ha¬ bentis, a dextra parte; v ! X Lanajr Fi dru fi v QUI LANASERI, QUI FIDRASIVI. In collis beltiæ: Si n da Nu in Rimbium. QUI NUONIS IN RIMBIUM. In curvatura fub ferpente, vertus dextram. - r ' f \ ' \ ' Zïï Arva vas mudir Fifiulfi. ARVA ERAT MATER FISIULFI. Sub capite beftiæ a parte finiftra: Siulfir vard um Lanti TP”’ T " __ 1 _ 'v.r 1 _ » * Difuri Vijr. SIULFUS FACTUS EST HUJUS PROVIN- CIÆ GUBERNATOR. In yn \ o t GX.0 t ° l I s ïn interiori limbo circa crucem. * * v a L Frumunt Fifiulfa fu 72 '1 - ; — JJLL t M # V ** fadi rimar difar vir ~1 ^ \ 1 / V j V / v . .. . Jutum fi in Ai > > dina T~T nur i Balajtin. FRUMUNDUS FISIULFf FILIUS CONCIN¬ NAVIT RUNAS HASCE, POSUIMUS LAPI¬ DEM HUNC VERSUS SEPTENTRIONEM, IN MONTE BALIO. ANNOTATIONES BREVISSIMÆ. FST STAINA blNA. Nunc dicimus: Fafte denna fteiiy munivit lapidem, nempe, ne corrueret, fed fir¬ mus ftarec, ereftusque, a verbo }âfta , olim , ut nunc, frequentiffimi ufus. Cum enim hic Iapis, im¬ pediente petra fubje&a, aliter ftare non pofiet, ne- cede erat, ut obje&is lapidibus firmaretur, muni- returque. Syllabam Fe, compendii caufa , inter¬ dum folo F feribebant, ut Irbrn pro Irbern , dkfia pro dokfla &c. FtlR, i e, AFTIR , repetito a, ut mos erat, ex praecedenti voce. Quo non obfervato , legit B. parens meus FTl. Ex hoc vocabulo A. 1724. menfe Julio primum runam ». R finalis erui , B 2 quæ m ) o ( & î ^ quæ hactenus latuit , nemini obfervata. Hic diffi- mulare nequeo, accidifie, infcitia credo pictoris, tu rima hæc parenti meo prætermiffii fit , inter cæteras tamen omnino agnofcenda. Scias, huma- ni fii me Ledor, Patri meo, cum anno feculi fupe- rioris LXXV. ad luftrnnclos & defcribendos lapides Helfingicos, in eas profieifceretur terras, datum fuis- fe comitem, oui lapides delinearet, juvenem artis quidem pidoriæ fatis peritum , fed literaturæ ru« nicæ prorfus ignarum. Deftituebat quoque paren¬ tem , in ætate jam ingravefceme, priflina oculo- rom acies, ut fugientes hafce notas, antea libi non vifas , prout res exigebat , examinare non poffec. runc in inextricabiles conjectus difficultates quæ» dam tum quidem præterire necelTe habuit, quæ mihi deinde, monumenta illa recôgnofcenti, obvia fefe & facilia præbuerunt. FIS1ULFA. Biæfe pronuntiantibus Vifulphus efi, qui, aliis \ itulphus , nomen vicinis quoque gen¬ tibus murpatum* Haud procul Upfalia eximiæ la¬ titudinis pratum vifitur , a Domino quodam Vi- tulpho, in hodiernum diem didam Vitulfs-Ang , pratum \ itu Iphi. De \itulfo , infigni apud Hei- fingos pugile , & Haldani Regis Dariorum hofpi- te, hæc in Saxone legimus: Vicius ( Haldanus) & in Hei fingi ani j uga dilapfus , Vitolphum quendam onm Haraldo militantem , faucii corporis curavi petiturus , accejjit. Hinc in caftris ?najore aetatis patte confumta , tandem in hujus provincia folitiim dinem9 pofi triftia ducis fata , conce]feraty ibique ru* cultu confveta militia jiudia relaxabat „ riunc Vitolphum ad lapidem pertinere noftrum, non eif vero fimile. Paganus enim ille, & maenis, in Helfingiæ folitudine fedem fixerat, ut ibi rufii- cam ss ) o ( m ïi B» -rr r i i i .1 ...r-.imr - - . , _ — , r ; ** ’ ' "" r"“ n ra. ^ -. m-wn, — nfif-TBTgas cam vitam degeret, Noftrum autem Chriftianis temporibus, (quid enim crux in medio monumen¬ to aliud innuat ? ) illuftrem fu i fle heroa , longa Avorum feries, in lapide commemorata, plane con¬ firmat. Quæ enim hic genealogia texitur, de no- biliffima , antiquiffimaque Vifiulfi profapia fatis am¬ plum perhibet teftimonium. Fer X generationes dedudlum (lemma , ob breve (patium , diverfis, in lapide , locis continuare necefle fuit fculptori , fe¬ ries autem vera & genuina divinanda nobis fuit; quam an a decuti fimus» non omnino certum ha¬ bemus. BRISA SUN. Brifonis filius. Nomen erat Hei- fingis & Norvegis familiare , quorum multa fue¬ runt communia. Haraido Pulchricomo filium fuis» le hujus nominis, legas in Olavi Regis Chronico rhythmico p. 4. In exercitu Alexandri quidam fa- gittariorum præfe&us Bficrwv dicebatur, referente Arriano Exp. Alex. L. 3. p. 186.; quem tamen Helfingum fui fle, num fomniare quisquam poflit ? V1SR. Dux, PræfeQrus , Gubernator. Legi¬ tur paffim in vetuftis monumenti?. Vid. Voluspa edit. 1673. p, 88- '89- & notas Gudmundi Andre- æ Iflandi. Peringfk. Vit, Theoder. p. 458. Epiced. Haconis Regis apud Snorr. Sturlef. p, 165. Hfft. Hervoræ c. 19. Ad quem locum hæc adnotavk Clar. Verelius. Viftr ducem vocat , quod reliquos o- mnes in praelio procedere debeat. Ad hae non ma¬ le alludit Juprema apud Imperatorem Turcicum dignationis officium G-and Vifir. Dicman in Obf. Hili, de Runis p. 47. Ordet Vifir dr Svenfkt , lavan¬ des thet âreminnet blifvit quar i Afien och Africa efter Suiar och G êt berna, i. e. Vifir eft Suethictim, quod dignitatis vocabulum Sueci & Gothi haud B 3 du- 14 «w» on ) o ( m -• -r\ • r, j i =— ■ en i :ir M'.'i-r. . ■ »■ • - ~ i i j-wpr 4 dubie in Aua & Africa poft fe reliquerunt» Im« imo Arabicum vocabulum eft, ab verbo ssJ por¬ tavit, j uflinuit . Svethicum oritur a wifa% offen¬ dere, videndum præbere, præire, & viam monftra* re. Germani veteres ducem vijo appellabant a). Vife in lingua Sueo* Gothica ducem fonat apum. En âr Konunger ok vife i bifvernie hvarjom , îhen tber rader ok Jiyrer ait ♦ i. e. in examine quoübec apum rex (rj//?)unus eft, qui præeft cunttis. Ko* nungaftyr. p. 16. F ADI. Fecit , concinnavit . Verbum Hei fingis olim familiariffimum. In monumento Tunenfi, pro¬ pe HudikswaiI : Brufi Asbiarnar fun fadi rimar dijar. Brufo Efterni filius runas hafce concinnavit. In annulo ferreo Templi ForfTenfis’ In vibiurnfa • di. Fecit autem Vibiurnus* In lapide Jettendalen- fi : Gunburga fadi Jlin dina in guda. Gunburga pulcherrimum hunc lapidem adornavit. In Hava- mal ftroph. 70. & Runa cap. Stroph. 5. de runis dicitur : Er fade Fimbulthulur. Quas adornavit Fimbul fenex. In Saxis Uplandicis, & aliis nondum inveni. Ger¬ manis antiquis faden , & Anglo -Saxonibus fadian , difponere, adornare. Unde fadung , difpofitio >Fady procurator ôy. NUR I. Hodie dicunt, Norr i. Additum eft hoc, more Helfingicæ plebis, quo plagam mundi, in rebus etiam levioribus demonftrandis, defignare perquam illi familiare eft. BALASTIN. A. 1724. d. 23. Jul. cum hunc de- - - a) Notker. Pf. 54: 14» h ) Srjernh. Gloff. Ulpii. Gotli. p. 38. Leibnitz A3. Erud. LipC Stippl, To. 4. p. 238. defcriberem lapidem, nihil æque nie turbavit cor- fitque, atque illud Balafiin. Ecce autem cafiirn, qui ludicrus licet, & pæne ridiculus, nobis tamen in- lperantibus viim aperuit, & rem delideratam in aprico conftituit. Accedi , cun fociis, ad monumen¬ tum delineandum circa meridiem , ibique hæ(i* mus ad folis usque occafum , quæ nobis mora ne- cellaria erat, quod inde dilcedere nollem, snte quam apicibus cunftis probe perfpeclis, de verbis etiam, eorumque fentenda, plane conflaret. Cumque in¬ ter nos muffitaremus quæreremusque , quid fibi vellet lapis Balenfis , rufticus, qui forte aderat, & nos colloquentes audiverat, en, inquit, in oculis efl ille, de quo quæritis , Bahljlen, neque internos quisquam efl, qui hunc ignorer. Mons haud ma¬ gnus erat in confpeflu faxis plenus, vix quadran¬ te miiliaris a nobis remotus. Rogo igitur, ut ad eurn nos deduceret, adfirmoque , tantum fuperes- fe lucis, ut locum in monumento Runico memo¬ ratum adire, oculisque ufurpare pollemus. Ibi ru¬ fticus ad tugurium fuum refpicere, & a nobis abi¬ re ccepit. Interrogatus vero de caufa abitus, re- (pondit, poft (olis occafum neminem ad ilium col¬ lem accedere, quin malo aliquo multetur. Ægre perfvalimus, ut dux nobis elle vellet. Cum autem propius acceffiflemus, ibat poft omnes, ad montem vero appropinquare prorfus abnuebat. Monticu- lo jun&i, qui grandibus faxis & fpecubus refertus erat, vix afcendere coeperamus , cum fub pedibus noftris qualî capræ balatus, vel gemitus, auditur, fæpiusque repetitor. Haerebamus nonnihil, monebat- que rufticus crebris nutibus, ne ultra pergeremus, fed de monte ocyus abfcederemus. Tamen unus e noftris procumbens, admotis oculis, quantum du¬ bia lux ferebat , fcrutatur , num inter fubiefîa I & - 1 — nJ 1 Jfudniutr Dru fun Lit > > ^ 1 v * V ♦ > r \ nta Jtm dina ah bru ■ nrj r' JiM / !» v r \ [ r i girdi aftir brudr asbjurîi ah atb udlaf. ISUDNIUTR TRUI FILIUS CURAVIT ERI. GENDUM LAPIDEM HUNC, ET PONTEM FECIT POST FRATRES SUOS, ASBIURNUM ET UDLAFUM. ISUDNIUTR. Nomen in aliis lapidibus vix reperiendum. Neque apparet , unde prior com- po- g) Vid. Tab. II. Fig. 2. m ) o ( m 19 9— — — B— » — — — i — — — — — « m^***3» «— ■—! I —■ ■■ ~ ~ ~ »11111 -— ■ «MM U U — — pofitionis pars ducenda, Njutr paffim occurrit in fine nominum, eumque fignificat , qui re aliqua optata laetus fruitur, ut (igniutr ; viftor, vel viso¬ ria fruens, Arniutr , &c. DRU, nunc Tro, trogen. Superlat. Truifta fi' nu. Fidifiîmi fui, ap. Hadorph. Præf. ad. LL. Gotl. BRU Bro. Vid, Commentadunculam noftram de Pontibus, in AÊèis fcient. Upfal. A. 1727. p. 272. ASB1UKN. Etiam hodie frequens inter no- ftros nomen, a Bibrn , Urfo, & Afis, deduftum. De Afis quædam obiervavimus in A£tis laudatis. MONUMENTUM IV. ■ TUNENSE, In coemeterio, b ). In Brufi Asbiarnar fd runar di CÆTERUM BRUSO ESBERNI FILIUS CONCINNAVIT RUNAS HA- Hic lapis magnæ molis in coemeterio ecclefiæ Tunenfis adhuc ftat ereÊtus, foli, & plagæ borea- li obverfus, tempeftatumque injuriis expofitus. Un de friabilis in fuperficie faftus , non nifi paucas runas nunc illæfàs oftendit, cæteris vel nullum fen* fum efficientibus, vel corruptis , vel plane deletis. Sola, quæ in medio confpicitur, crucis figura ver* ba, quæ legi & inteîligi poflunt, fervat allata. C 2 MO- />) Vid. Tab. III. 20 GXO ) O ( -W» MONUMENTUM V. Hudikswaldenfe. Hujus îapidis iconem apponere non licuit, cum muro templi infertus fit, introrfum verfa, atque intra murum condita fcriptura, ne amplius queat confpici. Aliunde igitur acceptam infcriptionem attulit B. parens, legitque b. m. ^ i § « , f ! 1 " i * \ > r 1 •• 1 » c ! i 1 ^ e Barir d rithi ftain T7 ^ ->\K • ^ r\ dina afai un brudur r h 1 ^ fin Fanva fun arin ai arnar. EARIR D EREXIT LAPIDEM HUNC POST UNONEM FRATREM SUUM FANVÆ FI¬ LIUM, INSULARIUM ARNENSIUM PRAEFE¬ CTUM. &c. Caetera exfcribenda non cenfemus , quod ex iis fenfum commodum elicere vix quisquam pos- fit. Qui enim ha?c ex lapide quondam defcripfe* rat, five Bureus, five alius, in plerisque aberra¬ vit. Pro nomine Barir , legerim Rarir, ut eft in monumento Sunnâenfi. Pro read. m ) O- ( @ a» read. c. 12. legendum eft ; A\\Aftir, >ante g a medio ad luperiorem lineam translato; & Ç non pro Commate, vel diftinftionis nota, fed pro R finali, ut in antecedentibus monuimus, acce* 9 pto. Epistola MAGNI v. CELSE, Reg. Cancellari® Confiliarii , Ad Archiatrum & Equitem de Stella Pol. CAROLVM v. LINNE", Qua exhibetur fupplex libellus conjuratorum contra JOH ANNEM III, R«S. E. Cod. Manulcr. Nobilïff. D. Archiater & Eques » Amice honor atijjime , Circum fpicienti mihi, ex monitu Tuo, quam Symbolam Aais noftris Upfalienfibus , prope- diem forte reftaurandis, potius mitterem, otio m- fce amœnitatibus neceffario nunc deftitutus, ultro fefe obtulit fequens Conjuratorum Svecorum bup- plex Libellus ? quo HENRICI11I. Galte Regis, auxilium implorarunt contra JOHANNEM III. R, S. ad Filium Erici, Iratris ejus extinfcti, thro¬ no Svecico admovendum. Exfcripfi autem hoc quicquid eft monumen- C 3 22 QXù ) o ( ti ex codice MS:to, transaftiones antiquas Galliam îiiter & borealia Regna continente, quem dono, ut relatum accepi, Viri in Galliis Romana purpu¬ ra Clari, podedit eruditione, Legationibus, lonoa- que meritorum ferie Illuftriffimus, dum vixit, "ad Cameræ revifionem Præfes D. Baro de GEDDA , cujus e Bibliotheca, non ita pridem fub hafta ven¬ dita , in Regiam Stockholmenfem transmigravit. Novimus ex hiftoriis patriis, fuide eos, tam intra , quam extra Regnum , qui non foium vivo ER ICO & carceri mancipato, nefarias in JOH AN* NEM infidi as druerent, verum etiam, illo vita piivato, fimilia omnino, pro ejus filio, vicinis Prin¬ cipibus Rutheno, olirn Patri, nunc Soboli amicis- ùmo, & Dano, ut turbas JOHANNI cierent, in* Rigantibus , licet non feliciori, quam antea, fuc- ceffu tentarent. Præ reliquis notanda exiftimo,quæ de Lorichii cujusdam machinationibus & fupplicio adtert Medenius T. VII. p. 72. Scondiani operis, ad annum 1584. illi fcilicet, quod Libellus hic lupplex præfert , tempori propiorem. Ignoravimus autem huc usque execrandas ar¬ tes & negotia proditorum iftorum in Gallia, qui non leviora moliebantur , quam ut auxiliaribus co¬ piis & clade Gallica deturbato TOHANNE, filio¬ que ERIC1 in ejus locum furrogato, Svecite Re¬ gnum HENRICO & Succefloribus ejus tributa- num redderetur. Neque pro certo affirmaverim, an huc collinient ea, quæ in citato Scondiæ To- mo p. 67. de CAROLI, S’udermanniæ Ducis, in aula Socen LUDOVIC!, Comitis Palatini, com- moratione , ad annum iyg3. tradit Medenius : Tan- f ’ rZm / mora R’ JOHANNI quadam de C AROLO minus dextre fuf picandi prJbuit oc - Cii - «3 cafionem. Nec parum in e a confirmatur Jufpicione , quoi fimul intelligent, Regem Navarrœ, Calvinia- nutn, pacto cum Angla if Dano nuper fœdere, per Jumn ad LUD0V1CUM , Rheni Palatinum, i f alios Germania Principes, Luther anos Calvinianosque, Le¬ gatum pajjim magnopere j vadere , ut fecum if curn ELIZABETHA FREDERICOque confiliis if au¬ xiliis conjunctis , Catholicorum in It alia, Hi [pania, Gallia , Germania , if prafertim Belgio , Helvetia , etiam fortajjis Svecia, violentiam potentiamque fre¬ narent ifc. Etiam Pontificem Romanum GUSTAVO huic Ericio, integrum fidei Catholicae dogma confiten- ti, magis faviffe, quam JGHANNI, qui Pondfi- ciis velificari, mortua Regina, jam defierat , Au* ftor noter alio loco, T. VII. p. 72. fubinnuit. De E- LIZABEHÆ R. A. odio in JOHANNEM , fui quondam proci opprefforem , & de complicibus Mornæo & Scotis , res e(t notiffima. Sed fifto Tibi, Vir Nobiliffime, Libellum i- pfum , & cum eo paratiffimum , quo Tibi devo¬ tus lum , ad quævis officia animum. M. v. CELSE. Remontrances & offres des Conjurez & Liguez du Royaume de Suede au Roy Henry III, pour auoir juftice de I’ affaffinat commis en la per- Tonne d’ Eric Roy de Suede Ton frere , difant qu’iis ont prêté aux ducs de Montmorency pe- re & filz Connétable & Marefchal de France & au Vidame de Chartres de grandes Tommes de de¬ niers qu’ ilz n’ ont ofé depuis demander, fuppliant } O ( as !e Roy de leur baillir par forme de preft quel* ques navires & les permettre d’ en lever de gens de guerre pour pourfvivre la vengeance du dit aflaffinat» Pour alTeurence promettent fournir au Roy deux millions d’ efcuz , & le deflein ayant reuffy promettent aufly qu’ilz advoueront tenir le die Royaume de Suede du dit Roy de France & de fes fuccefTeurs. 1 j83* Les Conjurez du Royaume de Suede pour auoir juftice de 1’ aflaffinat & inhumain fratricide commis en la perfonne du feu Roy Eric, & dé¬ livrance des perfonnes de fes Enfans légitimés fuc* cefleurs de la dite Couronne détenus prifoniers par le frere du dit Roy & Oncle des dits Enfans ca- ptifz, Ufurpateur indigne du dit Royaume, re» monftrent très humblement a Votre Maj:té. Que depuis le dit aiïaflînat & Ufurpation de la dite Couronne Hz fe feroient renduz en cefte Monarchie du temps de Votre Frere Votre pre* decefleur, que Dieu abfolue, comme en la plus puiflante & floriflante de toute la Chreftienté, plai¬ ne de juftice & pieté, auec fi peu de fortune & moyens gu’iîz fe font trouvez en main & qu’ iiz ont pû retirer & tranfporter hors Iceluy Royau¬ me de Suede , en intention de fupplier fa Maj:té vouloir a flirter & favorifer la jurte querelle, ayder & prendre a Soy la juftice & protedion des fes pauvres pupilz. Pour a quoy parvenir plus facilement fe fe¬ roient adrefîez a fenz Meflïeurs les Ducz de Mont- morancy pere & filz, Coneftable & Marelchal de r rance. Ausqueîz Hz auroient propofé la desplorée & miferabîe fortune des dits feu Roy Eric & fes En¬ fans m ) o ( m 2 î fans, & des dits Expofans: Leur faifant entendre que n’ ayant accez a fa dite Majrté , a la quelle fe ul¬ le & non a aucun potentat de la Chreftienté ilz avoient efperence tant pour la juftice de leur cau¬ le que pour le fecours qui leur efloit neceflaire. Iceux fuppliant , eftre leur médiateur & In- terceffeur envers Sa dite Maj: té, ouvrir la plus part des moyens qu! ilz pouvoient auoir tant de leur dite Maj:té que de leur propre pour faciliter ou aider la dite entreprife. Mes mes auoient fournies pour ares par for¬ me de preft au dit Sieur Marefchal autorifé de Ion Pere & f’en rendant comme caution, grande fom- me de deniers qu5 ilz n’ ont ofé depuis retirer ou quereller fur les paroles qu’ ilz leurs donnoient , d’; executer leurs promeiïes a 1’ endroiâ: des dits Expofans fi toft que Votre di£te Monarchie dés longtemps affligée par les guerres Civiles pour- , roient auoir quelque repos & refpit. Auroient auffi les dits Expofans fai£t preft au Vidame de Chartres de bonne & notable fomme de deniers pour de la rente d’iceuls deniers pou* I voir vivre fans diminution de leur fondz e prin¬ cipal qu’ilz fe feroient toufiours eftudiez conferver attendant le repos & la tranquillité de Votre Mo- i narchie pour 1’ emploier & prefenter a Votre dite ! Ma:té au fervices par eulx toufiours refpeftez en ; icelle. Pour retirer la quelle rente & encores le prin- i cipal ilz ont efté conftrain&z longuement plaider i & en fin obtenir de Votre Court & Parlement plu- 1 fieurs Arreftz, Comme de mesme ilz feront auffy conftrainStz D fai- faire contre les heritiers des dits Sieurs Connefta- h!e & Marefchal de Montmorancy au cas qu’ ilz foient aufiy deloyaus & refufans leur en faire rai. l'on. , .... Mais d’ autant que leur principale intention efl. de parvenir a leur dit premier deflein, voyant que le bon Dieu a cefle ou modéré ion ire, efta- bli une bonne & fainfte paix tant defiree es pais de votre obeiflance, & donné la hardieiïe aus dits Expofans pour la bonté & fingulieres vertus qui font en Vous, a Vous expoler ce que deffus, & faire entendre la grande & entière confiance qu’ilz ont que embrafierez heureufement ce fai£t. Toutes chofes laiflees & remifes, nous nous fommes propofées, les mains levées au Ciel & a- pres aftions de grâces nous profterner aux piedz de Votre Ma:té & Icelle très humblement fupplier a 1’ Imitation de Voz héroïques Predecefieurs vou¬ loir afïîfter favorifer & ayder notre entreprife qui ne tend feulement a la juftice d’ un fi enorme fra¬ tricide mais a libération des pauvres enfans du dit feu Roy Eric Noz légitimés Princes & Roy & en- cores dés Eftatzd Icelluy Royaumes detenuz & oc¬ cupez par la cruauté & tiranie de ce fratricide & indigne Ufurpateur. L* affiftance & ayde que requerrons de Vo¬ tre Maj:té font les quatre Galleres qui font prefen- tement pour fon fervice a Nantes auec leur Chour- me & efquipage & ce en prefl jusques apres l' exe¬ cution , ou par vérité félon 1’ eftimation qui en fe¬ ra faifte par gens a ce cognoiflans ou par efchan- ge a une douzaine de grandz navires Houcques ou autres grandz vaiffeaux de fept a huifl cens tonneaux piece, ou tel autre grandeur qui plaira GX£) ) QtD 27 a Sa Maj:té ordonner que les di&s Expofans f’ ob¬ ligeront rendre au lieu des diâs quatre galleres tous frettez & Efquipez d’ artilleries toilles & cor¬ dages neceffaires dans le temps qui fera convenu. Et lesquelles galleres Hz pourront des âpre- fent faire radoubber & efquiper de ce qui fera necefiaire a leurs defpens pour fe trouver preftes a la fin du mois de May prochain fi faire fe peulr. Plus deux mil Hommes de pied afïàvoir cinq cens Suiifes a blanc, & quinze cens arquebufiers François. Et environ de deux a trois cens maîtres in¬ génieurs, maçons, Charpentiers, Pillottes , Mari¬ niers & autres Artifans. Tous lesquelz genz de guerre & autres Hz offrent fouldoyer & payer a leurs despens & de leurs deniers, enfemble le fret d’autant de navi¬ res qui leur conviendra prendre pour porter les di£ts gens de guerre & autres auec l'es hardes néces¬ saires outre & par deffus les difts quatre galleres. Supplient fa Majtté en fourniffantj par eux ce qui fera neceffaire ordonner la levée des di£ts gens de guerre & autres eftre faille par îeftendue de fes provinces & faire faire ou promettre le ra- doubage eftre fai£t es di£ts quatre galleres. Pour nantiffement des quelles & recognoîs- fance de tel Services les di£ts Expofans offrent en premier lieu fournir comptant en preft a fa difte Majtté la fomme de quatre cens mil efcuz aupa¬ ravant que de placer les di£fs gens de guerre, na¬ vires & galleres, qui fera' dans le commencement du dicfc mois de Juing prochain en cefte ville de Paris. _ D 2 Qua- 28 as ) o ( s Quatre mois apres ou un mois apres 1’ exe- cucion de leurs didtes entreprifes luy faire enco¬ re fournir en preft en la ville de Lubec fix cens mil efcuz. Et encore la fomme de fix cens mil efcuz en cefte ville de Paris en femblablez preflz autres quatre mois apres quilz auront fai£t fournir les fix cens mil efcuz audidfc lieu de Lubec. Plus laifier & mettre en mains d3 un de' fes ValTaux & iubjectz les fusdidts obligations promes- fes arrefiz & pourfuittes faidies & a faire tant con» tre^les didis feux feigneurs de Montmorency que Vida nie , montant tant en principal que Arrerages a ia fomme de quatre cens mil efcuz. Et plus des quelz Sa didte Maj:té les pourra prendre & lever, luy aiant préalablement payé la fomme de douze mil efcuz quelle a preftez audifts poursvivans a leur befoing & neceffité fur les difts pièces , du furplus de la quelle fomme de quatre cens mil tant defirez a quoy montent les didis Aneflz prome (Tes & obligations Sa Maj.* té f ’en pour¬ ra aider fy bon luy femble par forme de preflz comme des fus didts fornmes. De toutes les quelles fommes revenans en fem¬ ble montent a deux millions d efcuz ou environ Sa Majtté fera feureté tant pour le rembourfement ou fort principal que rente au denier douze a com- pcer du jour de réception & paiement qui en fe« ra faict & ce dans dix années prochaines & confecu- tives fans intermilîîon par celuy qui fera par luy commis a la recepte de la ferme generalie du fort des dix generalitez de Languedoc Nomnandye oul- tre _ <35 ) ° ( 29 tre Seyne & Yonne , & livrée au mois de May dernier a Meffire Baptifte de Champin. La quelle ferme il plaira a Sa diète iVIairté re¬ tirer du di£l Champin & afTociez, & pour la feu- reté des dièts Expofans & de leur rembourfement remettre la recepte d’ycelle es mains des perfon- nés qui luy feront nommez par les dicts expolans gens de bien vafTaulx & fubje&z de Sa Majîté des quelz ilz défirent auoir les feuretéz requifes & ne* ceflaires de leur di£t rembourfement tant en prin¬ cipal que rentes & arrerages. N’entendant pour ce en rien alterer ou com¬ muer la nature du dièt bail ny pareillement fe pré¬ valoir du profit qui en pourra provenir que Von eftime a autant ou plus par chacun an que mon¬ tent les fix cens mil efcuz que les diSts fermiers en ont promis payer a Votre dicte Maj:té. Et par ce que Sa dicte Maj:té croit ou eftime que le di£t Champin & afi'ociez font entrez en fort grande advance ou fraîz a caufe de la diàe ferme, il y aura moyen dans la première ou deuxiesme an¬ née des proffiétz que Sa Majîté fera retirer yceile ferme en fes mains de luy payer & rembourfer entièrement auec leurs intereftz telz que de raifon, fans toucher au fondz des dièts fix cens mil efcuz quilz luy doivent provenir deflus par 'chacune des di£tes deux années. De toutes les quelles fusdites chofes pour feu- reté tant de fa diète Majîté que des diéts Expo- fans feroit faiftz [Contra £iz authentiques récipro¬ quement par les quelz les dièts Expofans 1’ obli¬ geront aux advances & preft fusdiCt & au diètes fermes, & fa Ma.té au rembourfement tant du prin- D 3 ci» 30 cipal que rentes & arerages a rai Ton du denier dou- ze dans les diètes dix années prochaines & con¬ sécutives. Plus de faire délivrer les diètes quatre galle- res equippees , les deux mil Hommes de guerre & autres Maîtres artifans fus Spécifiés aux fraiz des dièts Expofans. Aus quelz gens de guerre fa diète Matté fe¬ ra faire le fermant de fidelité & obeiffance fioubz Son authorité a tel perfonnage & Seigneur qui Juy fera nommé par les dièts Expofans pour com¬ mender a la diète entreprife, & qui prendra rei- glement auec les dièts Cappitaines & gens de guer¬ re, tant pour la façon de vivre que pour leur fol- de ainfy qu’ il leur fera advifé par Sa diète Matté, le tout loubz couleur d’ aller en Flandres ou aux tiercieres ou Efpaigne, a fin que 1’ entreprife Soit faiète plus feeretement & quelle puifle mieux reufîîr. Promettra fa diète Ma:té de continuer le dièt Secours des gens de guerre de pareil nombre, aux fraiz & defpens des d:s expofans en 1’ année fvi- vant 1584. pour refraifchir la diète armée & la renforcer pluflot fil eft befbing. Promettra auflî Sa d:e Majtté de reftituer tous a chacuns les lieux, fortz & forterefles que la d:e Armée pourra appréhender & faifir au proffit des enfans du dièt feu Roy Eric f’ilz font en vie, & la ou ilz feroient decedez a celuy qui fera nom¬ mé & efleu pour le Roy au dièt pais a la dévotion 11 1 des dièts Expofans & Eftatz du dièt pais. Lequel les dièts Expofans tacheront par tous h : moyens en reconnoiffance d’un fi grand & prompt lui te- 1: i î h fecours faire recognoiftre & aduouer tenir îe di£t Royaume & couronne par cy après tant pour luy que fes fuccefleurs de Votre Ma:cé & Succefîeurs de ia couronne de france leurs promettans fauve- garde & prote&ion envers & contre tous. Et oultre celuy faire un tribut annuel & per¬ pétuel a caufe de la recognoiffance & fuperiorité. Mesmes f’ il eft Poffible aux dts Expofans fe¬ ront faire don a Sa d:e Ma:té pour la première fois & première reconnoiflance des fusd:s fommes pre- flées revenans ainfy que di£t eft tant en principal que arerrages a la Comme de deux millions d’ E- fcuz ou environ , ft tôt quil aura pieu au bon Dieu leur auoir remis leur Naturel Roy & Seigneur. Le quel nous fupplions Sa Ma:té honorer par mariage de quelque Princefîè de fon fang ou aul* tre iüuftre des terres de fon obeiffance a fa dévo¬ tion, pour par le moyen de telle aîiance fauegar- de & protection conferver les pauvres fubjeftz en paix & ceulx qui voudroient entreprendre con¬ tre fon repos en crainte & terreur. Pour finalle refolution les d:s pauvres releguez & pourfuivans fupplient très humblement Sa d:e Ma;té comme ayans toute leur efperance a Ycelle, voulloir embrafler leur jufte querelle, leur deman¬ de, ainfy que deflus eft expofé , & ilz feront te- nuz a jamais de prier Dieu pour 1’ augmentation de Voz Eftatz & continuation de Votre fanté & profperité , comme aufiy feront tous les Eftatz de ce pauvre Royaume de Suede tant affligez. 52 m ) o c ss METHODUS INVESTIGANDI ORIGINES GENTIUM, OPE INSTRUMENTORUM RURALIUM. Auctore ANDREA BER CH, Equit, Reg. Ord. de Wafa & Profeff. Oeconi & Commère. Upf. (gentium perfecuturis origines , vel deinceps fa* J £tas migrationes, fili inftar Ariadnei effe folet, ut, deficientibus Annalibus, nifi ad fiftiones plane recurrere velint, lumina fibi accendant, ex lingvis, ritibus, legibus, armis, veftitu , aliis denique vi* vendi rationibus: unde, eos populos, qui fimili quodam fele offerunt habitu, eosdem agnofeere ab* origines, tandem colligitur. Hanc ingreffos viam , haud incertis gradibus metam attigiffe, nullus dubito: Certum enim elfe arbitror , fieri non potuifle , quin eadem ftirpe or¬ ti, iisdem adfveti penatibus, legibus & ritibus ad* difti iisdem, in aliam migrantes fedem, linguam, mores, cultus, reliqua denique fervaverint domi obvia, donec novis admixti populis confvetudines adfeiverint novas, vel etiam fuas cum reliquis cora* municaverint aut incolis, aut accolis : inde tandem eyenitle, ut dubium exftiterit, unde natales traxe» rit hæc vel illa loquendi ratio, ritus, mos, le* ges, reliqua. Interea, ego mihi temperare non pofTum, quin praiil cogitem, Antiquitatum inveltigatoribus con- du* du&urum fore maxime, fi oculos in illam faciem gentium converterent, quæ rem illarum familia¬ rem exhibet, inde forte, nifi omnia me fallant, eo firmiora collecturi originis geritioni documenta, quo certius confiat, rem rufticam efie antiquiffimam, mi¬ nimisque omnino fubje£tam mutationibus, familias denique vel iegreges, vel etiaro majores minores-» ve populorum globos, penatibus relidtis inis, ea tamen culille fecum, quæ quotidiano inlervirent ufui. Habet enim, ut experienda loquitur, quaeli¬ bet regio fua in agro colendo, reque ruftica exer¬ cenda, veluti propria ut dicam inftrumenta, ilia¬ que, quo longius dîffitæ finit gentes, adeo a reli¬ quis diftinfta, ut, praeter partes, quas dicam con* ftitutivas, five principales & omnibus communes ? vel leviffimæ adhibitæ attentioni pateat, num co¬ gnatio quædam illis intercedat, nec ne* Obtulerunt fefe mihi hæc fomniane, dicam, an lufus ingenii, ex quo, ante aliquot annos, id mihi iumfi , ut propius examinarem inftrumenta ruralia Svecana, ex omnibus fere provinciis coile- ■£ta, meis infervitura prælecHonibus, quas poftea, novo inftitoto Oeconomiae Priva tæ Proiefiori Re¬ gio &, Borgftromiano reliqui, cæteris officii parti¬ bus mihi relervatis. Adfetvantur hi typi adhuc in Mufeo Upfalienfi, & haud obfcure indicant, omnia aratra Svecana, licet in partibus conftitutivis fimi- lia, ad quatuor tamen e! a fles diftindhs effe refe¬ renda* Mentionem injeci horum aratrorum Aftis Srockhounienfibus Anni 17 ubi theoriam tradi¬ di Aratri oniverfalem: fed cum animus mihi jam fit inquirendi, num in detegenda origine genuum 34 m ) o c m feptentrionalium aliquid luminis præftent inflrumen- ta aratoria, typos fubj ungam. Oftendit Fig. I. Tab. IV. effigiem aratri, quo u- tuntur ruricolae Svecani, juga inhabitantes & cir¬ cumjacentes radices montis famofiffimi Sevenfis, cu¬ jus terminis Svecia a Regno Norvegiæ feparatur. Ufus itaque ejus communis eft jemtiis, Angerman* nis, Helfingis , Daiecarlis, Vermelandis & Bahu- fiis, qui has incolunt terras, ut nec mittam Veftro* gothos, qui ex confiniis Vermelandorum , ope la¬ cus, Venera di£H, participes fa£H funt hujus aratri quibusdam in locis. Facies hujus inflrumenti, licet aliqua ex parte differat in quacunque regione, con¬ venit tamen ubique in his, quod pertica, cui ad¬ jungitur eqvus , fit horizontaliter pofita , & caudex, five bacillus, mobilis, e pertica antice defcendens vomerem vel deprimat in humum, vel extollat. Praeterea hoc aratrum vehit unicus eqvus, fi exce¬ perim Veftrogothicum, quod utpote volumine & pondere fuperans reliqua , pluribus eget equis. Eandem fere effe figuram aratris Norvégiens, ab oc¬ cidentali plaga Alpium Sevenfium, fcio. Id vero lin¬ gulare mihi videtur maxime, quod htec figura ara¬ tri nunquam migret ad regiones meridionales fini¬ timas, ut potius videatur Climati inefie quidpiam, quod impediat, quo minus ufus hujus inltrumen- ti porro fe extendat. big. 2. illam exponit aratri fpeciem, cujus u- fus obtinuit in regionibus Sveciæ mediterraneis, Uplandiam loquor, Gefiriciam, Veftmanniam, Su- dermanniam , Nericiam , Odrogothiam , Smolandi- am. Differt hoc aratrum ah antecedente, in eo quod femper adhibeatur illi par boum vel equorum: unde eti- m ) o ( m _ « etiam pertica, cui adligantur juga, nec ficum fer¬ vat horizontalem, fed antice afcendit ad juga boum, nec caudicem gerit , cujus ope vomer extollatur vel deprimatur, utpote cui officio præftando ad* iunt cunei, ftipiti podice intrudendi. Num argil¬ la, quæ in his regionibus dominatur praecipue, in caufia fit, cur haec figura aratri potius placuerit, vix dixero: interea condat, vicinos accolas nequaquam ferri ad hujus inftrumenti imitationem, quoscunque potius fuum fervare morem. Nec minus patet, hanc aratri Ipcciem multa cum antecedente habere com¬ munia, quod aliter fieri non potuit, cum necefle fit, uc Gothi & Sveci, utpote confines cum Boch- nicis, a Norvegis autem magis remoti, vicinarum potius fecuti fine mores gentium, quam magis re¬ motarum. Addo etiam: quamvis ego mihi illud non fumam, uc inquiram in Gothorum in Hifpa- niam invafiones, nec unde hi Gothi egredi fint, hoc tamen mihi videor videre, fuperefie quædam vedi* gia aratri Gothici noftraris apud Hifpanos, quæ res ulteriorem mereretur indagationem. Sidit Fig. 3. aratrum Scanicum, a reliquis Sve- canis prorlus diflimile: duabus enim indru&um eft rotis, & praeterea adeo vadum & grave, ut qua¬ tuor boves vix fuffieiane oneri ferendo, nifi addan¬ tur fiepius totidem equi. Hoc aratrum effe Dani- cum, unde Scani , una cum pluribus aliis inftru- mencis, fuum congefierunt apparatum ruralem; vel etiam ortum debere Haifatiæ adjacenti, & Germa¬ niae , nemo non videt. Tedatur tamen experien¬ tia , hoc indrumentum , ut agris Scaniæ adeom- modatum, minime tranfire ad vicinos Svecos. Fig 4. exhibet ar rum Fennicum bidens, li¬ gone mobiii , ab uno bidente in alterum alternis E 2 vi- <Üi> ) o f ££3 vicibus movendo, inftructuni , cojus ope, terra, in liras continuas projiciatur. Eft hoc Fennis pro¬ prium, iis, præfertim, qui Tavaftiam & Fenniam interiorem incolunt, & Aborigines merito falutan- tur: nam in oris maritimis, ubi collocatae funt co¬ lon i æ, e Svecia deduâæ, ufus hujus aratri non ob¬ tinet. Praeterea, cum ufus hujus inftrumenti fit com¬ munis quibusdam populis Ruffiæ & Siberiæ, T ar- tariæ etiam & Chinae, colligerem facile, progeniem Fennicam has olim terras coluifle auftrales. Reliqua percenfere infrrumenta ruralia, jam nee vacat, nec opus eft, cum id in primis agam, ut an- fam fubminiftrem hiftoriæ antiquæ peritioribus, in- ftrumenta arandi variarum gentium examinandi, eo, forte fucceffu, ut origines populorum inde fe¬ licius eruantur. Sed lingulare quoddam addere la¬ bet. Utimur in Sveeia, nec tamen frequenter, in- ftrumento quodam ex afleribus, in forma palse ma¬ joris , conftrufto, cujus ope terra , vomere fubafta, vel e fosfa in agrum projecta, adligatis equis vel bobus, ab extremis agri deducitur, &■ in totam diftribuicur planitiem. Inftrumentum eft maxime fimplex, fed fimul proficuum ejusmodi agris, qui fodis indigent, quibus effluat undique aqua. Formam exhibet Fig. 5. qualem olim habui¬ mus: reformatam autem a Generos. D. Job. Brau- ner, Lib. Bar. & Confil. Cam. Oeconomo noftrate maxime inclyto, raonftrat Fig. 6. Fateri oportet, hoc inftrumentum, Jieee domefticum, nobis tamen ipfis vix innotuiffe, ultra fpatium 40. annorum, dum cura agrorum a plebejis etiam migravit ad reliquos ordines. Quseftio ftatim orta eft, unde inftrumen¬ tum hocce originem ceperit? Opinio vulgaris id tribuit Oftrogothis, nam ex meridionalibus oris no- © ) o ( m titiam iflîus perveni (Te ad provincias Sveciæ magis Septentrionales. omnium ore conflabat: efle praeter¬ ea Sveciæ proprium inflrumenmm, nec ab vici¬ nis noftris mutuo (umfum, inde comprobari vide¬ batur, quod nec vicinas gentes, nec au&ores Oe¬ conomici, vel Germani, vel Galli , Angli denique, ullam illius inflrumenti mentionem injecerint, quod certe feciflent, fi inftrumentum adeo proficuum il¬ lis fuiflec cognitum. Quomodo autem erubui, cum ante aliquot annos, in libro, Italico idiomate con* fcripto , Venedis A:o 1578. imprefio , cui titulus eft: Le Vint i Giornaie deti' Agricoltura , di M. A* gnftino Gallo , inter icones, figuram offendi hujus iniirumenri graphice expreflam, addita hac inscri¬ ptione , Trama per conduv il terreno mojfo! Ita¬ licum itaque crederem elle inventum hoc, fi ex¬ plicare valerem , qua ratione ad nos pervenerit , nullis in Germania vel alibi reliais fuæ migratio¬ nis indiciis. Aufitores rei rufticæ Romanos evol¬ vi, fed, licet permulta ibi appareant inftrumento- rum nomina, liguræ & ufus, hujus tamen palæ eft altum filentium. Quo me vertam , nefclo : fufpi- cari tamen tas fit, fieri potoifle iis temporibus, cuni expeditiones Gothorum in Italiam frequentiores es¬ tent, ut hoc inftrumentum fimul eo migraverit. r * -N ) ° t æ A .NOM ! A. Auctore THOMA PENNANT, Nobili Anglo. Conchæ hujus utraque tefta valde tenuis & pel¬ lucida eft. Vid. Tab. V. Fig. 4. A cardine ad marginem valvæ ftriantur. Valva fuperior ventricofa eft, nec non infe¬ rior, cui etiam eft lacuna parva (1), quæ ab ima margine usque ad medium darii procedit. Ima margo ( 2..) in duos angulos terminatur, non acutos, fed aliquantulum rotundatos. Vertex valvæ inferioris foramine circulant) & pro magnitudine Conchæ admodum amplo, do¬ natus eft, quod usque ad animal ipfum penetrat. .Ad latera fuperioris partis valvæ fuperioris Denticuli erant duo trifurcati, quorum una furca ifti valvæ inlerebatur (4-)- altera vero inferiori; Unam quam fregi (ftructuram hujus Conchæ in- veftigando) mitto. Per hos denticulos & per ca¬ naliculos in parte extrema valvæ inferioris ambæ vaivæ cohærent. Hos canaliculos usque ad umbo¬ nem nequeo inveftigare , nolens feparare valvas Conchulae tam pretioiæ. Ipfum Animal tam exficcatum fuit, ut fidelem figuram reddere non potuerim. Tamen, quale fuit vifum mihi, figura ) monftrabir. Hanc Conchulam infignem ad imam plantæ ma* ■ rinx w * _ _ m ) O ( cfe ’ rinæ partem inveni; quam rmper accepi e mariNor- vegieo, dono Illuftriffimi & Doftiffimi Viri ERICI PONTOPPIDAN, Epifcopi Bergenfis. Pendebat a ramulo, qui foramen prædi£tum intraverat. 6). Simillimam huic recenti Conchæ petrificatam habeo, quam in infula Sheppey collegi » mei Cata¬ logi M. S. p. 281. N:o U. 4. 20. Omnes vero funt vitriolatæ , quapropter interiorem ftru£turam nequeo exquirere. Omnes petrificatæ , quas in¬ terne videre potui, denticulis donatæ erant: qui licet Anomiis proprii fint, credo hanc meam Con¬ chulam novum & non defcriptum genus confti- tuere. Denticuli Terebratulæ vulgaris laevis Cre- toforum (7.) lati & pertenues; & Terebratulæ ftriatæ fnbrocundæ conici ( g.) funt. ANOMIA, Descripta A CAR OLO v. LINNE', Archiatro Rro. et 'Equite Reg. Ord. DE STELLA POLARI. Inter omnia, quae nervefligare conati funt Hifto- riæ Naturali;; ; id? maximos, oportet, lumtus poftulenc co'h i - ^ .HYLIA. Unde fsfctum, ut horum exi udor apparatus & cognitio vix ni- fi diciliimis ac Principibus Viris e fle in promtu potueric. CON- 4° ) o ( çx o CONCHYLIORUM quædam in continente, alia in paludibus, fluviis, lacubus, repedantur, a- lia , & quidem plurima , in mari ; . horumque non nulla juxta litora, in alto alia, fummo in profun¬ do cetera. Accedit ditcrimen edam irtud, quod non rdfi intra Tropicos habitent non nulla, alia in regionibus temperatioris aeris, alia denique in fru gidiffimis. Quæ huc usque innotuerunt , multa cura , «randibusque irnpenfls, depifla cernuntur apud BONANVM, ALDROVANDVM , LISTERVM, GVALTIERVM , ARGEN VILLI VM , REGEN- FVS1VM , aliosque. Tametfi vero opulentiffimi potentiffimique Viri nullis pepercere fumcibus, parandi ftudio nulli, quo Conchyliophylaciis fuis tot injungerent genera ac fpecies , quot congerere undecumque liceret; de- fiderari tamen in primis necefle fuit Nautilorum eos, qui Cornua Ammonis appellantur, & Con- chas , dici folitas Anomias. Ucriusque indolis va¬ ria licet ac longe plurima exempla ■petrefaâa , e montibus noftris calcaneis eruta, confpiciantur, nam- quam tamen fuis cum tertis expromta e mari vi¬ dimus. Venit hinc non nullis in mentem, ut con- jeQrarent, hujusmodi animalia in mundo amplius non fupereffe ; opinantibus aliis, creata dudum i- piis in montibus fuifle talia , qualia nunc inde pro¬ feruntur. Ego , ut primum cœpcram , fuos in ordines Conchylia fecernere , mox intelligebam , e fle po- tifiimum diftinguenda, pro ratione animalium, quæ incra tertas conduncur. Dilucide irtud in repetitis jam ante editionibus Syjlemat is Natura oftendi; nec H,= in «n üS ) ° ( GQ3 41 dein cunctati fane recentiores eamdem fequi me¬ thodum. Aï nondum ulli dacum , quæ in di£tis Anomiis hofpitancur , animalia deicribere. Cele¬ berrimus PENNANTVS, primus, quod feiam , e Norvegia naebus Concham A nomi ce , in qua ipfum vidit animal , cardines etiam illius repertos fibi , J^egiæ Societati Scientiarum noftræ breviter per- fcripfit. Enimvero haud ita pridem, etiam inibi ex urbe Bergenfi Norvegiæ, Naturalis Hiftoriæ pe- ritiffimus ANTON. ROLANDI MARTIN, aliquot illiusmodi mifit Conchas , e profundo maris eductas, recentesque adeo, ut non cardines modo, fed & ipfiffimi figuram animalis manifefto poffem exami¬ nare. Quod mihj certe eo majori vifum jure me¬ reri, ut curiofo cum orbe communicetur, quo di¬ utius huc usque, Scientiae noftræ parandam eam acceffionem defideravimus. M i fla a MARTI NO fpecies , CONCHA eft A- NOMIA , quam Syfiematis Natur ce edit, decimae Tom. 1. pag. 703. n. 200, exhibui, dixique Caput Serpentis. Tejia illius eft obovata, &, quod lin¬ gulare, tomentofa, antice depreffa, longitudinali- ter ftriata , alba. Valvula fuperior poftice promi¬ nens, rotundata ac perforata; e foramine exferun- tur filamenta feu pili, quorum ope ar£te adhaeret Coralliis aliisque corporibus marinis. Antice ipfa te-fta paullo longior evadit & declinata. Valvula inferior, brevior, rotundata, nec ultra cardinem prominens, antice vero retufa eft. Margo utri us¬ que teftae tenuiffime crenulatus. Cardo utri usque confiât (quamula offea, ad latus Bafeos utrimque pofita & obtufa. Animal , quod intus conditur , a Vermibus , qui aliis in Conchis omnibus, fibi in vicem fere funt fimiles, non differt minus, quam F a no» 4 2 ) o ( (pn Ot-' owr» gTo a no£te dies. Nempe e medio veiuti linguam por¬ rigit deorfum flexam, excavatam, in poltremo ob~ tufe fciffam , ciliatam pilis tenuibus, qui fe affi¬ gunt fparli fub valvulam fuperioris, hoc ell, per- toratæ tertæ* Ab utroque latere hujus linguæ, brachium protenditur, æqualis latitudinis, intror- ium curvum, exteriori parte excavatum, tamque fupra quam infra ciliatum pilis tenuibus, e quibus, in fuperiori qui font parte, exferunt fele & affi¬ gunt vaivulæ fuperiori, eodem modo, atque infe¬ riori e parte qui prodeunt , inferiori fè vaivulæ injungunt. Unde haud dubie licuerit colligere, animal, ficubi periculi quidpiam imminere fenferir, polTe brachiorum ope cedas contrahere atque clau¬ dere, huncque in finem, quum præfertim neces- faria fit valvula fuperior, indurtriam eam in occlu¬ dendo & deprimendo juvari etiam magis attra¬ hentibus illis linguæ filis. Hæc Concha fiquidem, non nifi petrefafta, vi- fa ante & defcripta fuit, adjunxi figuram, natura¬ li magnitudine. Vid. Tabo V. Fig. III. N. i. Concha naturali fitu. 2. Eadem in tergum refupina; 3* Valvula inferior, cum animali, fuæ te- ftæ inferto* 4. Animal, fuis cum brachiis, lingua, ac pilis ab terta disjunflis. 5* Idem, vifum alterutro e latere. Neque vero hac data occafione omiferim jux¬ ta memorare ejusdem illius Generis novam Spe¬ ciem , quam vocare liceat ANOMIAM patellifor - mem^ Terta luborbiculata , convexiuscula, diopha- na , cS î ° ( g..g: 4Î' na , decuffatim ftriata , vertice mucronato, poftice recurvato, levi ; quam eodem mihi eloco, aeque ante ditta, transmiftàm nemo hucusque alius au- ttor indicavit. Voco Patelliformem , quia fuperio- rem illius tertam Conchyliorum peritus nemo vi¬ derit , quin ede Patellam putet, lpeciemque potis- (imum eam, quæ dici fuevit Lutea, Tefla magnitudine extimi articuli digiti, albi- da, obovalis, & fere orbiculata, fubdiaphana, te¬ nera & fragilis. Valvula fuperior verfus nates pro¬ minet mucrone obtufiore , levi, recurvato. Ab hoc mucrone verfus peripheriam undique ad mar- . ginem excurrunt rtrigæ numerofæ, diftantes, con- vexæ , & præterea undique ftriata eft, ftriis trans- veriis tenuitfimis , fere membranaceis, vix nudis oculis manifeftis. Valvula interior plana, tenuis- fima, glabra, albida, intra marginem cincta areâ, feu iineâ lata, flavâ. Ad hujus bafin foramen ex- fculptum eft, quod in ipfa bail hiat. Fig. 6. Te- fta fuperior, Fig. 7, Terta inferior. f a 44 tA 'J ) f V G£3 fvria infernalis, YeRMIS , ET AB EO CONCITARI SOLITUS MORBUS, DESCRIPTI A DANIELE C. SOLANDEL Me (h D. cf Mufei Britan, Lond% Prœfe&o. ji/faxime necefïaria Medico peritia in morbi eu- If jusvis indagandis caudis verfatur, quum , hîs non perfpedtis, mederi morbo vix umquam poftit; contra , ubi caudas intellexerit, mala quoque inde orca, vel tollere fciat, vei falcem mitigare* ElI autem difficillimum fæpe, veras, proximasque præieitim, caudas morborum invedigare, quando* quidem, vitæ nodræ quæ propius imminent, peri¬ cula, oculis etiam foliertiffimis fubducunt plerum¬ que fele, nec nifi ex occulto aggrediuntur. Si, quæ in cutem prorumpunt, incommoda maxime vulgaria confiderencur, uti fant Scabies & Exanthemata alia , adeo latent eorum caudæ , ut nuper denique patuerit, e viventibus ut plurimum bedioiis oriri , quas auQores mali vix olim quis* piam credidiffet. Novimus dudum, diverfâs Ipecies Acari , diverfam quoque fcabiei noxam inferre. In America Pulex parvulus campos paffim oc- cupat,^ CATESBYO inHift.Nat.Carol.App.Tak . i°. Fig, 3. pulcre depi&us, qui cutem clam penetrat, m cruribus fervorum potiffimum, dum nudi am¬ bulant 3 fantasque turbas ciet, ut nid protinus exi¬ matur, totum pedem corrumpat. Morbum, Vena Medinenfis notum nomine, parturit fpecies quædam Gordii , utriusque Indiæ, io- m ) o ( m 45 Jocis in rofcidis , indigena. Corpus ille latenter ingreflus dolore mox gravi atque febri vexat, do* nec adigente calore in excremas partes cutis de* feratur. Tum indicio vel ut punftuli in cute ho¬ rtem prodente, magna foilicitaque cautione extra¬ hendus eft, quippe fili inftar tenuis, fi rumpatur , pars refidua interiora iterum peti* corporis , homi¬ nemque ftepe enecat. Rei periculofidiimam trifti- tiam accurate perfequicur KÆMPFERUS, inAmcen. Exot. p. /24. Jq. Vulgo nortris in oris creditur, hauftum forte a majoribus, Gordio, Tagelorm noftri appellant, F a un. Suec. n6j. deberi Paronychiam, præfertim quum accidat fere inaqua verfantibus, pifcatoribus maxime, &, quæ vertes abluunt, feminis. Atque ert certe veriiimiiis opinio ; quamvis Medicorum plerique contendant , in fapone quaerendam morbi caufiam, quo fiat, ut ficubi calidæ manus frigidam in aquam mittantur , aut ex hac contra calori re- ftituantur, morbus ille irruat. Non jam id ago, ut ad liquidum hanc rem perdu¬ cam. Morbum tantummodo memorabo, cujus caufTa valde ert recondita, quemque non magis cognove¬ runt huc usque Europaei Medici, quam cognofce- re licuit plerosque remotiffimam affligentes Indiam. Illa proferam unice exempla , quae colligere potui, dum natali in folo, Veftrobothnia vicinaque Lap* ponia degebam. Skatt , patrio fermone , id eft iButn appel¬ lant, qui Septemtrione tenentur. Raro atrocem pe- rtem illam fubeunt , nifi qui ruri verfantur , re¬ gnante hinc vulgo fufpicione, immitti a Lapponi- bus, magica arte; in fontes licet criminis, nulla ex F 3 Par* 46 m ) o ( parte quidpiam ad morbum conferant. Nempe globofa jacula , quæ putat vulgus & tyren appel¬ lat, a Lapponibus per aëra agitari opinantur, ho- rumque impia arte, e volitantibus illis, in pecus aut hominem, cui nocere conftituerint, dejici pi¬ los , qui diriffimo dein cruciatu interimant. Sed quam falfà hæc fint, recentior naeuræ Hiftoria fa¬ tis fuperque monftravit, ubi vulgo credita ifta «ja¬ cula o (tendit e (Te Calculos, Ægagropilas, in ven¬ tre ruminantium pecorum fsepe reperiundos, eque pilis ortos, quos pecora, dum fe lingunt invicem, deferunt in ventrem , ubi convoluti porro in glo¬ bos, io Ivi poftmodum non poffint. Etfi autem (tu- pori fuperftitiofæ plebis tribuendum e(t, quidquid de caulfa , falfo cxiftimata , morbi nugatur, tamen juvabit non penitus neglexide, quum ex iis, quæ de vera cauda mox fumus allaturi , perfpiciacur haud dubie , intercedere aliquam dmilicudinem , hominique Philosopho, dum vulgi errores examiV nat, fæpe pode ejusmodi cogitationes incidere, qui¬ bus fe veritas tandem ipfa patefecerit. Morbus ille, cui nomen îïïus obtigit, per Suio- gothiam hoc tempore, quæ Divina ed clementia, raridimus, in meridionalis Europæ regionibus fere inauditus, juxta finum Bothnicum , apud Veltro- bothnienles, Oftrobothnienies & Lappones eo gras- fatur fæpius, maxime frequens- in Lapponia Tor- neaenfi & Kjemienfi, ita quidem ut & pueris fit cognitus, vixque annus prætereat , quin aliquam cladem attulerit. Ne verbulum quidem de eo invenitur in re« centiorum Medicorum fcriptis, certidimo indicio, ferras a Septemtrione remotas eum ignorare ; quum cer- 47 _ m ) ° j _m cerre fieri non poffit , tanta florente multitudine Societatum Litterariarum & Ephemeridum , tam- que vigili annitente ftudio, cafus quosvis infolitos observantium, Medicorum , quin memoratus alicu¬ bi fuilTet, fi fui usquam fpeciem præbuifl'et. Mi¬ hi primus & indolem ejus & veram caudam, exi¬ guum nempe vermiculum , indicavit Nobiliffimus Archiater & Eq ues D. v.LINNE' in Amœnit. Acad. Vol. III. p. 322. Siccum vermem ille acceperat a Præpofito Kiemienfium ERVASTO, fed ita evani¬ dum, ut cujus effet generis aut fpeciei definire non liceret. Eodem in libro notabilis omnino le¬ gitur relatio NAALDYCKIT, Doftoris Batavi & Me¬ dici Gothoburgenfis , circa annum 1631. de ver¬ me, quem irta tempeftate Batavi de Vivêr appella¬ bunt, cuj usque adeo feralis fuit ifcfus, ut port ho¬ ram Sape trucidaverit:, hinc xxt’ eipyjiv’ dc Moord vocatus, & e vertigio exfeeandus exurendusve , fi abigeretur noxa. Morbum a NAALDYCKIO ob- fervatum, quem de V/ver, id eff, Cyclum is dixit, non alium fuiffe ab eo, quem Septemtrionales /- £lum nominant, verifimillimum videtur. At mirum juxta erit, in Batavis hodie, & meridionalibus oris ceteris, usque eo vermem illum defiiffe, ut a nemi¬ ne vifus fit poftea. Quocirca pauca, quae, dum ipfa in regione eram , a verme illo adhuc inferta- ri folitâ , cognovi , exponam. In Ortrobothnia <& Vertrobothnia, uti modo di- £tum , frequentior vermis patentiflimas paludes non¬ dum cultæ feptemtrionalis Bothniæ videtur hamta- re, praefertim quum illos tangat fæpius, qui aut jux¬ ta accolunt, aut praetereunt, aut modo quo demum- cumque trajiciunt. Sunt I 48_ _ m ) o ( m _ Sunt autem dno fladm , quæ examinanti vix credibilia occurrant. Primum, poffe vermem, de- ftitutum alis, in aërem attolli ibique circumferri; alterum , hieme quoque per aérera devehi , quurn alii tamen vermes, continue eo tempore, in aquis, aut imbuta aquis tellure, delicefcanr. FacerentJhaec fane, nifi morbum vidiflem ipfe & vermem meis tenuiflem manibus , ut pro veris ægre haberem fingula , quæ de verme relata audii. Sed vero multiplex adeo, noftrisque eft amplior fenfibus na¬ tura rerum , ut quoties infueta obtulerit, ftudiofe fubfequi potius deceat veftigia, quam mox proter¬ ve deferere. Ut primum vermis in aliquem in (î lu it, affe- &us locus nigrum offendit puntfulum, magnoque ftimulatur pruritu. Infiiit autem fæpius in "partem corporis obje&am aëri, ut manum, brachium, hu¬ merum, collum &c. tumque potiffimum , quum perpendiculari in fitu hujusmodi partes corporis non fuerint. Pruritum dolor excipit feviffimus , & macula rubra, nigre cens protinus dilatansque fefe in modum Gangrænæ, quam intenfiffima inflam¬ matio pepererit. Læfa pars violenciffime radi in¬ tus & difcerpi fentitur, oriente mox febri, adeo feroci, ut vitam pofl diem unum akerumque, quin & paucas poft horas, non numquam, terminet. Ac fi interdum vincatur febris poff dies aliquot,- re¬ manet nihilominus fordidum ac malignum ulcus, quod cognito aliquo medicamine fanari fe haud pa- tituv , fed per plures annos, immo & reliquum non raro vitæ tempus, membrum, cui inhæret, per¬ dit, totumque hominem deplorata exedit mi fer ia. horrenda vis mali patebit uberrime, opinor, In cafibus, qui exftitere, dum ipfe in loco, quem fu- m y o ( m 49 fupra dixi, verfabar, quosque vidi partial, partira ab aliis fide dignis relatos accepi. Anno MDCCLIV. die XVII. Martii, in Hau- kipudas Qftrobochniae, Studiofus Martinus Salo, O- ftrobothnienfis , ubi mane nondum veftitus exive¬ rat paulium, ante fores , mox iterum ingreditur, ut calente ufus foco, ve des indueret. Tum in dorfo inter fcapulas mediocrem fentit dolorem, fed qui, pauca poil minuta horæ, ingenti torquere crucia¬ tu occipit. Vicini fodales caudam anquirunt: vi¬ dent nihil, praeter apicem obfcuræ tamquam fetae porcinæ, in cutem immidæ. Eorum unus ergo fu ra¬ ma cultelli acie arripit, ut extraheret; fed parti¬ culam modo evellit, reliquum quod erat, merfum haede corpori, Crefcit continuo dolor. Solum re» ftat, exlcindere cutem carnemque & acuto ferro pertinacem hoftem eruere 5 quod ubi perageretur, tam intolerabili tormento angufhtur æger, ut gut» tis haud minoribus, quam pifa funt, f udor difflue¬ ret. Quin & (îbi non nihil redditus dolorem fe fiub- iide retulit, ac d hamati uncini, quibus vulgo pi- fces capiuntur, fumma violentia fuident carne evul* d. Sanguis tum effluens nigricabat. Et fumma li¬ cet heic fedinatione fingula gererentur, uti dece¬ bat homines, citatiflimi morbi non ignaros, impe¬ diri tamen non potuit, quin brevi illo tempore foe¬ da macula, pollice latior diderperet. Fennones, frequente adueti periculo, etiam dentibus haud raro eruunt illud, quod injeftum telum vocant; mibique narrarunt, hoc nid proti¬ nus & integrum auferatur, nigram maculam per maximam partem corporis propagari. Uxor ruftici in pago Rosvik paroeciae Pitelen* G fis $ o __ _ m ) g ( $s _ _ _ fis, Danielis Eliefon, nomine Sara, nt fcenum con¬ gereret, in paludofo prato diem egerat. Vefperi, poftquam ivit cubicam , infra cruris craffitiem fé affligi varioque pungi modo fentit, mox, & ante quam dies effet, doior cruciat omnino non conio» labilis. Cernebatur in loco morbido nigra macu¬ la, cum levi tumore & cingente hunc asftu. Quia aderat tum peritus nemo, ex pulte circumjicieba¬ tur lomentum, quod dolorem acuebat haud 'mi¬ nus , quam inutilia erant medicamina cetera, prê¬ ter rem adhibita. Putredine circum caro inficitur, fique coire non numquam ulcus cœperat, mox re¬ cruduit iterum, intendente toties vim dolore. Jam poft fex annorum continuam calamitatem totum crus finiftrum pesque teterrime laborat. Servus domefticus, Henricus Qiavi Puro, ve¬ fperi die XVII. Julii MDCCLIV. dum ad cotem {•edens falces acuit, fubito pungitur, in femore, eo fere loco , ubi Fennones braccas fuas non opertas gerunt. Vt dolet, quia nondum fævities inceffe- rat, per jocum le ta&um acu a proxima ancilla, circumrotante cotem , arbitratur. Mox ingravefcen» te (en fu relinquere fodales cogitur, ne tum qui¬ dem ratus aliud, quam improbas fe puellas petitum lufu , doloremque proinde , quoad licebat, diffimu- landum. Ac vix conledit, acum , quam putabat, ut extraheret , quum viribus linquitur cecerosque movet, ut noxam follicitius inveftigarent. His tum celari non potuit, iclurn verme fuiffe , quum livor in orbem haud mediocrem dudum ferpferat. Ve¬ tulam igitur e vicinia advocant , celebrem inter fuos dexteritate ejusmodi præfertim traftandi vulneris. Laslus interea e fomno veluti evigilat ingente ulu* latu, nec ulla adigi potefl: induftria, ut quietum m ) o ( m 5i fe præberet, dum vermis extraheretur. Ad affini ligari arde oportuit. Hinc anicula, quæ fueverat , ejusmodi in curando vulnere, a fuperftieiofo vul¬ go Fennonum tradita, peregit. Acuto cultro tres circa vulnus orbes , unum extra alterum , duxit incidendo ita acriter, ut fanguis ubique exi¬ ret, cavendoque ne vibice ardior orbium illorum aliquis duceretur. Dein calefndo capulo cultri ex orichalco, circa affedum locum, ter folis fequen* do motum ab oriente in occafum, ter contra ab occafu in ortum perfricuit, quibus demum rite ici- licet confedis vermem extraxit. Sed vero ante¬ quam expleri tot poterant cærimoniæ, vibex fe in orbem ultra meniuram pollicis dilataverat. Extra¬ das vermis transverfum fere digitum perhibetur æquaffe longitudine. Vulneri nil inditum , prae¬ ter oleum vulgaris Betulae, jundo mandato, ut bis fingulis diebus vulnus ungeretur eodem oleo, 'poflquam toties ante purioris aqua fontis fuiflet ablutum. Expertae artis quae putabatur mulier a fleve ra¬ vit , fore, ut vermis, fi poli i dum continuo inci¬ dantur orbes ilii, & affundatur copia Betulini olei, nullo adhibito medicamine alio, fit periturus. Nec dubitavit , vitam illi tribuere, quum moveri fibi vifunv in cuspide cultri narraret, ultroque eum a mortuis fecedere, quod non relatum modo fibi ab aliis dicebat, fed & i piam fe fpedaffe in duobus, qui a verme itti exfpiraverant. KufHeus Fenno Fricas Samuelis Loika,quum per totum diem XXX. Aug. MDCCLV. fervente folis æftu, fruges in agro meffuerat, in vicinam fil- vam abit, ut errantem in pafcuis equum reduceret. G a ” Heic 5% _ ) 0 ( QXÙ m ■ "■ " ' * MIHrffilum I m »1 w-ji-t : »to»»«i a.- t*b> •»-- -m ■»«■■ m — • — - r rirni ^ | Heic paludem trajefhirus, dtim ab uno cæfpite in alium fa! tu fertur, fubito dolore petitur in ante¬ riore finirtro humero 5 ubi præter linteum indu- fîum , aiiud nihil erat veftimenti. Ad prominen¬ tem forte ramulum virgulti aut arboris fe offen- dilTe iirtpicahatar, donec gravius gravius(]ue Simu¬ lante morfu,haud dubium cognovit hortem, quo- cum effet conflictandum. Sine mora igitur ut do¬ mum properaret , maximam partem viæ cur fu e- metitur, ex quo totum fudore oppleri neceffe e- rat, antequam hora fere undecima ad fuos reverte¬ tur. His tum, quid inciderat, enarrat. Inceiligunc protinus, a verme i£tum ; nam & nigricantem vi¬ debant maculam & ipfum exrtare non nihil ver¬ mem ultra vulnus. Cæterum ad extrahendum ne¬ mo audebat aggredi. Verebantur, ne inexperti, ftio errore aliquo , malum aggravarent. Mittunt nuntium ad rufticum, dimidio inde miiiiari ha¬ bitantem, nec imperitum, uti credebatur, meden¬ di. Saucius interea fuo ita cruciatur vulnere , ut tamquam extra fe raptus fine fenfu fæpius jacue* rit, mox iterum ingenti clamore vociferari coepe¬ rit, plorare, vermisque inftar omnem fe in partem contorquere. Advenit quidem intempefta nofte vo¬ catus medicus, vivo adime ægro, inque margine vibicis adhuc exftante nigra extremitate vermis. At dtim ftruitur ignis , dum calefaciendum huic im¬ mittitur cultri capulum, & expediuntur cetera, me¬ dico fcüicet non omittenda, efflat æger animam vi- tæque adeo periculo fuperftitiofi luit moram appa- ratu?^ Ad quartam tum partem ulnæ macula fe ex¬ tenderat, angulata, foramenque exiguum oftendens, quo hae ferit vermis, & ex quo fecefliffe dicebant, ubi moriebatur æger. Nam & hicce affirmabat me¬ dicus, numquam remanere vermem , nifi quoad vi¬ xerit is, in quem invafit. An* <35 ) o ( ® JS Anno MDCCLV. pecora ad ferum usque di¬ ei XL A u g. cuftodierac Anciüa Fenna, Elifabeta Henrici, cum duabus puellis fociis. Incolumes fin- gulse domum veniant. At reduces, ubi (ueta fîbî penia abfol verant , in vicinum lacum nandi cauda diicedunc cun&æ. Tum illi, cujus nomen pofui , ut noda adftabat ripæ, nondum ta&a aqua , me¬ dium crus dextrum, ubi erat anguftius, dolere in- i cipit. Nec veretur tamen, hortantibus ceteris, a- quam fubire, mox licet cogenda urente dolore, ut retrogrederetur. Neque vero permifit increbefcens hujus afpericas , ut velles ungulas affumeret; femi- nuda ad villam accurrit tanto furore » ut mente i captam putarent, qui domi erant. Surfuna deorfum- ; que per gradus cafuLe fubfultabat , nunc claman¬ do , nunc graves inter anhelitus haud cohærentia fundendo verba. Tandem ubi fedem mali indicave¬ rat, acceffit herus, adi* tusque ab alio , qui fui im¬ potentem ægram tantifper detineret, promicantem e vulnere, magnam partem , vermem extraxit. Erat hic niger in extremitate altera, grifei aut carnati coloris in parte reliqua. Macula livida pilo haud major vifa , & coloris lucidi, quod majoris pericu¬ li fignum æftimatur , quam fi fuerit obfcurior, Cæ- terura puella mox convaluit , ut die fiacini polie¬ ro, res domi luas fine noxa perageret. Judex territorialis, Dominus Michael Eurenius Hôjer, Calixi mihi coram retulit, bis fe i£tu ejusmo¬ di fuifle taffcum, idque hieme, quod valde eft no¬ tabile , raroque accidere Fennones dicunt , mor¬ bum præ ceteris experti. Utroque tempore in eo fuerat Dominus Hôjer, ut fluvium Torneâenfem trajiceret, humoribus oppleto aëre, remifla vi fri¬ goris. Superiorem partem manus primus i£tus vul» G 3 ' I ■ Î4 _ 5S ) o ( neraverat ; aker brachium , haud procul a carpo, læfit. Uci affolée, macula vermem prodidit. Qui extraheret , tenno ab ante memoratis receptisoue vulgo ritibus medendi operam incepit. Cultri cu- fpide circa vulnus fcindendo ianguinem elicuit, de- in calefa&o cultri capulo ex orichalco , perrexit fricando. Fuiffe^ autem dolorem vt Ineris, ipfe mi¬ hi Dominus Hôjer , qui arthritide pedum 'gravis- fima iæpius laboraverat, immenfum quantum hac violentiorem dixit, & cura hujus , acutiffimis licet, ' cruciatibus ne comparandum quidem. famulos Domini Generalis Majoris Palmftru- chii , Johannes Nicolai , circa folftidum , Piteâæ , noctu forte extra domum fecefferat non veftitus. In lectum dein ubi reverteretur, ftimulari fefe fen* tit verius pedis maheolum, neque tamen videt quid- quam, præter punctulum obfcurius, quod digitis naud fegniter perlricar, Ut primum vero decu¬ buerat iterum, dolore affligi incipit fæviffimo. Ad* vocatur Chirurgus. Hic artis nimirum fecutus re* gulas, appofito ernplaftro obligat. Ac tumor atque do»or eo initant acerbius. Ulcus malignum ori- tur. Poil tenrata quinque aut fex hebdomadibus incanum omnia , refecare poilremo Chirurgus quid¬ quid corrumpi coeperat, ulcusque dein traflare* vul¬ gari methodo, coactus effl • dotnefticurn Poffeiîbris officinae ferra¬ riae N P. Fougtii, Johannem, in Lappmarkia Juk- kasjerfviana dum lacum Tomeâenfem cymba cra- jui^ec , eralis idem iftus ille in dextro femore per¬ çu it; u .quoniam laelatn tum partem corporis ve- ites tegebant, credibile eit, penetratas a verme eti¬ am illas fume. Æger, mox vulgari folertia extra¬ cto verme, ianus e va fit. Plu- ) ° ( a© cj;> ïf Pinra cumulare exempla nihil attinet, fiqui- dem Boreali in tra&u Veftrobothniæ atque Oftro- bothniæ , adeo recurrunt crebra, ut fupremis in Parœciis vix pagus fuerit, qui non hominem five lælum, five fanatum etiam, contineat. Frequentiores triftiffimtque cafus incolas ade¬ gerunt ut, necdfitate ipfa urgente, memorata illa i uterentur, chirurgica operatione, in qua fumma non i nulli dexteritate vetiantur, folentque proinde a ce¬ teris, quoties opus fuerit, in auxilium vocari. Lo¬ cum dolentem mox aperiunt acuto cultro , eque vulnere vermem extrahunc diligentifiima follicitu- dine, ne disruptus partem aliquam fui continuique inde morbi cauflam reliquat . Extrahi autem ifto modo non poteft, nifi uc cruciatu, omnium, qui co¬ gitentur, violentiffimo angatur a’ger; quemadmo¬ dum ex allatis fupra ceftimoniis fatis fuperque pa¬ tuerit. Vermis , ut extraffus eft, transverfo ungue non longior , inftar pili tenuis , aequalis tamquam filum, colore pallidus, utroque in latere obfitus cernitur aculeis, qui una eademque pofiti Serie, : retroflexi, in corpus vermis premuntur. His tri¬ buendum haud dubie, tum quod fe facile adeo in corpus hominis obvium poffit infinuare, tum quod retro iterum agendus, dura trahitur, aculeis, five hamis illis, tendentibus fefe & infigentibus tener¬ rimas in fibras, tamquam fpiculi dentibus, atrocia ifta , quæ memoravi, tormenta concitet. Ubi genus ejus definiam, fateri neceflum efl, difficillimum , qui cognofeatur, in manus mihi ve- nifle incolam Animalis regni. Intérim ponere pro explorato liceat, vermem e fle, non infeStum, quum, figu* *6 } o ( c3§ figura fi fpe&etur, vslde affinis videatur Gordio, hoc e(l filum fimilitudine exprimat aut piium potius pertenuem. Sed tamen a Gordio ut fejunfibus na¬ tura putetur, jubent aculei five hami, quibus ar* matus horret ab utroque latere. Ac mihi quidem, vermis, illi fimilior, nullus innotuit, quam e (i Lum¬ bricus , cui verfus extrema, tribus in lateribus, e- jusmodi quoque infunt aculei. Neque vero idem protinus ad genus cum Lumbrico le referri patie¬ tur, quum mihi faltem , quoad rimari datum fuit, aculei non nifi duplici ferie in eo fe obtulerint con- fpiciendi , iique corporis fecundum longitudinem omnem collocati. Prærerea variis ex annulis com* ponitur lumbricus, quum e contrario alter ille lae¬ vis fit & aequali fuperficie continuus. Aufim ego igitur novum omnino genus ftatuere, quo vermis ille adeo mirus contineatur» FVRIAM appello , nomine generico, nomine triviali, infernalem. Ni¬ hil enim usquam in homines memini incidere , quod propius ad horrorem accedat, quem conci¬ tari Furiis, inferorum ex Orco prorumpentibus, Poëtæ olim tradiderunt. CHARACTER GENERIS erit: CORPUS filiforme, continuum, aequale, utrinque ciliatum aculeis reflexis , adpreffis. Morbum , quem vermis ille infert , Septem- trionales patria lingua Skatt , id eft ilium, ap¬ pellant, quum nil tale metuentes aggrediatur, nuf- j la ante , ipfo in corpore, exfiflente caufla, haud aliter ac folet clam evibratum ab hofte telum in- fcios opprimere. Fennones, qui oras fæpe memo¬ ratas habitant , fui idiomate fermonis , Kâskema vel etiam Laukaus -tauti vocant, quae verba vtor- burn i & ) O ( £5 5? bum ittu illutum denotant. Vermem Sueci <$£ © c 0*0 Membranaceorum , hamis plerumque defticu” torum, ultra quinque paria. Metamorphoses. Omnes Bra&i, Nymphae, tandemque, hilce de¬ politis j Tenthredines fiunt. IL CAMPÆ. Character. Pedes membranacei hamis inftru&i, numquam piures, quam decem. Pedes cornei fex c). Structura Externa. Caput nonnihil depreffum, corneum , dentibus duobus exlertis, oppofitis, munitum, & ab utroque latere oculis fex parvis, tuberculiformibus, in femi- circulum fere difpofitis inftru&um. Truncus cylindricus, in annulos divifus duo¬ decim. Cuivis articulo ab utroque latere unicum ftigma , exceptis fecundo, tertio & duodecimo. Pedum corneorum tria paria , unicum fub quo¬ vis ex tribus anticis annulis. Membranaceorum, hamis inftru&orum , nun¬ quam plura quam quinque paria. Metamorphoses. Omnes Campae in Chryfalides abeunt, & hae tandem in Lepidoptera. III. c) De larva, quæ apud illuftr. D:num De Geer, Tom. I. Tab. 31. fig» 17» & illa, quae habetur in Mémoire# de Mathématique & de Pbyfique , prefentes a l Academie Royale des Sciences, par divers Sçavaus 6c lus dans Tes n j'Hfr H ■ MBggi^ilf^Mar^rina^nriirTMgltWBirTi-'TM ■ ■ M il l"l — yT~ ‘nmiiiiMiMurir mmmwmiwmm m «n»— » i il'TiwrmwiiMiiii ■hiujujljl -i i. ■ jPi Metamorphoses. Raucæ in Chryfalides aut Nymphas transfor¬ mantur, & hæ in Diptera. VIII. MIDÆ. Character. Caput membranaceum, adeoque figuræ in* conflantis. Structura Externa. Caput membranaceum , parvum; Truncus oblongus, terminatus fæpe ftigmati- bus maximis, aut etiam cauda longa & refpiratio* ni inferviente. Pedes aut membranacei hamis inftrufti , aut nulli. Metamorphoses. Midæ omnes, per Statum Nymphae, in Dipte* ra transeunt, quoad huc usque cognitum, a). fl} Initio dudmn Anni 1757* Regia Societate commun icstum fuit hoc de Cladibus Larvarum Meietema» 66 TIPULA, FUSCA , ANTENNIS SIMPLICIBUS, ALIS LON G1TUDIN ALITER PLICATIS. DESCRIPTA ET CUM REG. SOCIET. COMMUNICATA AN. MDCCLVII. A CAROLO DE GEER, LIB. EAR. S. REGI MAJ. AVUE MARESCHALLO , commendat: magn. cruc. ord. REG. de wasa ET EQU. DE STEEL. POL. C~''apacem in pateram aquaticarum herbarum mu- fcorumque copiam forte conjeceram. Heic menfe Oftobri , ipfa in aqua Larvas vidi, haud fane exiguas, nec Politae figurae , in mufeis huc il¬ luc fubreptitantes. Larvae ifta fpecies, ubi corpus protendit, pol¬ licem circiter aequat, adjunfta linea cum dimidio. Ut oculis primum obvenit, ex Erucis, quæ Spi- nofarum diftinguuntur nomine, videtur e fle, quip¬ pe horrida aculeis, omni e corpore prominentibus; at examinata accuratius, Larvam oftendit, apodem, affinitate omnino nulla junftam Erucis. Corpus longum , anguftum , Fig. 1. Tab. VI. in undecim divifum five articulos five annulos, quorum primus, Fig. 11. a crsflbs & veluti inflatus trian¬ guli præbet fpeciem, fed rotundatis angulis. Qui mox excipiunt duo, />, c, funt breviores reliquis. Hic, illic, incifuræ quaedam fpeclantur. Caput, Fig.l. t , lubjacet primo articulo, nec confpicitur , liiii quum tendit fe Larva, ut prore¬ pat; 6? _ m ) o ( b pat; alio in ficu omni, tegitur articulo, fu b quo nutat, parvulum, oblongum, duriufculo te&um pu¬ tamine, anteriorique in parte duabus auQrum mi¬ nutulis antennis. Fig. IL d, i. Quod maxime memorandum habet Larva, in longis quibusdam àcutisque cernitur partibus, quse totum corpus occupant, aculeorum inftar, aut fpi- narum, nifi quod non rigidæ, flefti fe facile pa¬ tiuntur. Duplicis funt formas ilii aculei. Alii fim- plices, Fig. III. e, Fig. IV. Hi brevi e trunco , Fig. IV. t, duos in ramos bb abeunt, fimplicibus perfimiles. Mol¬ les flexilesque omnes in fupremo funt acutiffimi ; nonnulli verfus caput flexi, reliqui curvati in po- ftremam partem, ut docuerit Figura I. Certo per corpus ordine eriguntur ; tres anteriores articuli non nifi fimplices geftant; feptem articulorum in- fequentium finguli duos habent bifidos, ita ut hu¬ jus generis fint omnino quatuordecim aculei. Ii- dem illi feptem articuli varios infiiper ferunt fim- plices. In articulo autem ultimo , hoc eft undeci¬ mo , foli habitant fimplices. Cunfli aut fuprema parte corporis aut lateribus tenentur; nam qui fub ventre quoque prodeunt nonnulli , minores funt multo mollioresque. Extimo corporis articulo duo fub funt uncini longi atque duri, Fig. III. cc, colore qualis eft ca- ftaneis, deorfum recurvi His Larva utitur, ut her¬ bulis fe affigat, pedibus deftituta proprie di£tis; Un¬ cinis iisdem minores duo alii p p, ad latus utrum¬ que appofiti , haud difparem colorem obtinent, cor- neæque funt fubflannæ. Singuli quatuor in fovea , fi ve cavo quodam receptaculo, extremo corpore, ubi eft anus pariter, radicantur. I 2 Co- 68 ) o ( m Colores Larvæ nihil offerunt peculiare. Pars tota fuperior fufce viridis maculas admixtas gerit virides; inferior pars omnis viret. Aculei, dilate fufci, in extremis albefcunt. Capitis colorem vi¬ debis, fi caftaneam videris. Hactenus defcripfi , ut fpe&ari Larva in uni- verfum poffit. Jam propius & feorfum confideren- tur partes quælibet, oportet. Vidi Larvam caput recondere penitus in pri¬ mum corporis articulum, ita ut conspici illud non potuerit amplius , contrahentibus te anterioribus partibus articuii , cavumque illud , quo abditur, occludentibus , donec circumcingatur totum ifto articulo. Larvæ tum caput e fle nullum videtur. Si¬ mulae tetigeris, aut modo alio turbaveris, c3put provida i fla diligentia occulit, fin reliqueris fibi, edu¬ cit iterum. Ori dentes duo, Fig. V. Antennæ fimplices , Fig. II. dd. Ad caput tentacula duo perbrevia. Hæc funt fere, quæ obfervare in capite, admodum parvo, mihi licuit; Attamen oculum quoque, ab utroque latere, nigricantem videbar mihi digno- fcere. Dum caput avellerem de corpore, ut fejun- tfum contemplarer microfcopio, comitabatur una e corpore longum vifcus quoddam , albidum , tam¬ quam ex inteftinis quidpiam , pars haud dubie, uti quidem conjeftem ego , Oefopbagi , Fig. VI. ab. Fibrae indar videbatur ftruGtum ; duobusque in lo¬ cis adhaerebant vel uti mufculi, tt. Studiofius examinaturus prolixos aculeos, in¬ cidentes corpori , amputabam. Tum patuit, cavos e fle » 69 efle ab uno extremo in alterum usque, & condi intus fubtiiem tubulum , albidum , ipfo e corpore ad fupremos aculeorum exitus porre£tum. Gemi* nos bifidi aculei condunt ejusmodi tubulos, (ocios itineris , quoad truncus ducit , dein fuum, ut cui¬ que erit, ramulum ingredientes, Fig. Vll. ab , cd. Superficiem aculeorum minuti ve (lit breviffimiquc pili copia. Cæterum didant prope illi five aculei, five longae partes, a filis Eruca aquatica, quam delcripcam dedi in Commentariis de InleStis. For¬ te praedant hoc Larvis, ut refpirare poffint; quam opinionem probabilem faciunt cylindracei, qui in¬ tus funt, tubuli. In podica parte ambo majores uncini Fig. VIII. efc, fbc, paralleli jacent, deorfum curvati fummis apicibus. Pars infima utri usque, five ba< fis? efgi qna corpori infigitor, magna initio cras- faqne, tenuatur fenfim , ut exfidere uncus poffit ghdc , in curvum acumen cc, delinens. Sub utro¬ que majore unco, minor occurrit alius dd, ita ut duplici hamata cufpide ambæ illae partes terminen¬ tur. Harum partium, quibus infident unci, fecundum longitudinem fpe&atum dimidium bc , fc , fufcum eft, indar cadaneæ, ipfisque adeo uncis concolori pellucet dimidium reliquum e, g, cujus etiam ad ex¬ tremum conipicua linea transverfa fufcaque b,h, fpeciem facile præbuerit unci cujusdam tertii. Ve¬ rum inquirenti follicitius conftabit , ipfi diftæ par¬ ti continuam inhaerere. Hic , illic, illis in parti¬ bus, pili aliquot obveniunt. Alteri unci illi Fig. III, pp, parvuli , affixi etiam podicæ parti, fed aliquo ab iis, quos dixi, intervallo, breves funt, curvati ira, ut conicam fe* re figuram teneant Fig. IX , obtulo mucrone. Se- I ^ cun* 7° (V\0 J O { G t «*) eundum longitudinem dimidiati, hinc fufci apparent, hinc pellucidi, ab, ac. Quoniam pedibus caret Larva , uno e loco in alium reptat demigratque contrahendo primum, de» in dilatando annulos articulosve corporis. Aqua» ticis fe plantis, nunc dentibus, injungit, nunc un¬ cis pofticae partis, quo utroque ufa adjumento ubi locum mutabit, haud celeriter id fieri necefie efl. Sollicitata in orbem fe volutat , uti mos quibus¬ dam Erucarum. Foliis vefcitur aquaticorum mu- fcorum. Menfe Novembri rure proficifci in Urbem o- portuit , measque adeo fine me Larvas relinquere. Sed tamen in pateram aqua mufcisque refertam immifi , ut dum frigore interea conftringerentur fingula , experirer , hiememne tolerare mediaque ân glacie fervare vitam fuevifient. Redux proximi anni menfe Majo , imminutam ad dimidium usque aquam, ifolutoque dudum gelu , liquidam inveni. Protinus anquiro Larvas , quamquam minime fpe- rabam , vivas adhuc repertum iri. Atque duas quidem eneftas & lemiputridas mox reperi. Sed & in duas tandem incidi alias, vegetas, quod mi¬ rabar valde, & incolumes. Nempe totam hæ fub aquis hiemem tulerant, & quod notatu multo et¬ iam dignius , media in glacie non exfpiraveranc. Dederunt ergo mihi , ut vitæ illarum periodum porro emetirer. Sine mora in vitrum cum recenti aqua in¬ tuli , adjeflo mufco aquatico , proprio alimento. Non remittebatur vigor ; in mufco perreptabant ftrenue & nutriebantur, donec Nymphae fierent, altera , die XII. Maji, altera, fequente die XV. Hanc _ m ) ° ^ _ 7i Hanc paiïa vicem utraque superficiei adjacebat a- quæ. Memorari non minus meretur Nympha Fig . X. &' XI. , quam meruit nuper Larva, partes li¬ cet longiores illas in corpore , quas aculeis dixi fimiles , non retineat amplius. Fufca eft ita, ut viror tamen omnis non exfulet. Caput atque pe- £tus pullum. Quoad tenditur dorfum Fig, XI. la¬ ta & fu b nigra procedit linea,; tum abdomen , qua longum eft, tres ejusmodi, fed anguftiores habet lineas Fig. XII. In corpore pallet magis pars in¬ ferior, quam fu perior.. Anteriore in pefitore duo prominent tamquam cornua Fig. X. & XII. tt. divergentia ita, ut an¬ gulum fere reftum faciant,. Declararunt dudum REAVMVRII obfervata, quem in ufum cornua ejus¬ modi Natura indulferit. Nympha ut aerem attra¬ hat, illis utitur organis, foli ei infervientibus, hoc eft habentibus omnino nihil , quod infefto , ubi alis evolaverit , fit permanfurum, Intereft illis com¬ munio cum tubulis internis, quibus juvari Nym¬ pha in refpirando credatur. Extrema iftorum cor¬ nuum in fuperficiem aquae attollit , ita ut fupra hanc paullulum exftent libero in aere. Ipfa Nym¬ pha fufpenfa aquis hsret , dum intret aër in cor¬ nua per exile foramen Fig . XIII. c , quo fummi hiant apices. Craffiora principio funt cornua a , quam in apicibus, rotundatis, c. Aliquantum fle¬ xa articulus quidam b in duas partes dividit. Aper¬ tura, parvulum nempe incifum , lucide cernitur o- pe microfcopii. Intus qui tenetur tubulus , fufci coloris, ad pectus usque penetrat, eftque haud du¬ bie e peftore continuatus, ut per aperturam illam, aerem hauriat. Pars 72 Cv-V Pars thoracis interior, cui adjun&æ jacent an- ccnnæ , pedes & alarum integumenta Fig. XII. y a ifl, dimidio totius corporis paullo minor e(t. Heic oculi y cernuntur, elliptici, nigri; oculorum in vicinia jacentes antennæ a, juxta Nymphae latera tenduntur. Proxima alarum involucra f, longa , angufta, ar£te adhaerent ipfi corpori , cruraque fex, veluti interjeta, comple&untur, ordine juxta fe in¬ vicem lirata il, longe infra alarum vaginas pro¬ deuntia l, fubnigra. Abdomen promidum in articulos dividitur, inæquales atque undulatos in utroque latere, tum tenuibus adfperfos vixque confpiciendis quibusdam aculeis- Nec défunt parvula ae nigricantia pun- £tula. In extremo abdomine lingularia nonnulla occurrunt, in primis notanda, Fig. X. cc. Vidimus Larvam in poftica parte uncis inftru» 8am quatuor , quorum duo bifidi feu duplices. Nymphae ea acceffit copia, ut in tribus extremis articulis corporis, decem numerentur, binis ordi¬ ne junctim allidentibus, In fuperiori parte primi ex illis articulis, fumto a capite numerandi initio, unci duo magni exeunt, recurvi, fciffo mucrone, vel duobus praediti apicibus, Fig. XIV. h. In ar¬ ticulorum eorumdem tertio erigunt fe unci duo alii c, ex eodem latere, nuper diflis minores, cur» vatique in partem hisoppofitam, nempe verius ca¬ put Nymphae; fimplex illis acies, nifi quod ad ba- fin breviufcula quaedam fpina utrique adfir. Ter» tia uncorum biga dd, in eodem pariter fita articu¬ lo, extremum corpus terminat ; nifi furfum non nibi! effet curvata, eadem cum corpore refla linea u teneretur! proprium illis uncis, quod fuperiorem n verfus partem abdominis, id eft eam, in qua jam i vili 73 vifi quatuor unci cavationem faciunt, acuminibus, qualia ferræ fere funt , muniantur. Hæc tria pa¬ ria uncorum fuperior fibi vindicat pars abdominis. Inferiorem partem & quidem articulum medium ex tribus ultimis, duo fimiliter muniunt unci, a a, multo breviores nuper defcriptis & recurvi. To¬ tius denique ad finem corporis , inferiore in parte, infimoque articulo , quintum fe offert par, uncis conflans recurvis omniumque minimis pp. Singuli unci duræ funt corneæque fubflantiæ, fufci vertus apices. Seorfum movere eorum quem¬ piam, Nymphae non licet; corporis motum fequun- tur eundi. Nimirum vidi hanc mufcum arripere qua¬ tuor illis maioribus in tergo uncis Fig. XIV. hc, qui obverfos fibi invicem habent apices , efficiunt- que adeo, ut mufeo fe Nympha poffic affigere. Nam quum abdomen, vel huius potius partem infimam furfum fleftit , unci mox illi appropinquant, mu¬ tuisque fibi occurrunt apicibus. Quocirca Nym¬ phis unci illi hoc adjumenti praebent, ut aquaticis fe plantis firmius injungant. Neque enim femper ad aquae fuperficiem pendent cornibus, teffcis ipfe vidi , fed in aquam quoque haud raro fe demit¬ tunt, unde mox emergerent iterum, aqua videli¬ cet leviores, nifi plantis, quemadmodum oflendi , affixae retinerentur. Alter ex uncis iliis qui oriri ufus poffit, hanc vim habet, ut aquae fludibus mi¬ nus agitentur Nymphae, uni eidemque loco, quo¬ ad libuerit, fecure infidentes. Corpus fere redam in lineam protenditur, aquae fuperficiei parallelam, fed tamen fle d ere quoque Nympha pro arbitrio abdomen potefl. In tergum haud libenter recumbit, quum extremis cornibus attingere tum aquae fuperficiem non detur, neque K ad- » 74 m ) o ( m adeo aërem haurire. Vix in tergum verfam aquæ commifi, quum fe continuo volvit ita, ut farfum edet tergum. Qua in re haud mulco nititur artifi¬ cio. Tergum incurvat donec concavum fiat, ex quo accidit, ut fueturn in fitum mox revolvatur corpus, quum inferior alias pars abdominis, convexa tum fublataque altius, fuo ipfius pondere relabi deor- fum cogatur. Tendunt eodem remque adjuvant con¬ tortiones variae abdominis, partem in omnem ap¬ prime flexilis. Sexto die poflquam Nymphae exfliterant, in novam Tipularum migrarunt formam. ExfpeSfabam fore, ut infolens adeo Larva Ti- pulam daret æque fingularem. Ac fefellit fpem e* ventus. Et forma Fig. XV. & color eft reliquarum Tipularum , tancaque fimilitudo fufcarum illarum, qua; in pratis vulgo obvolant , quarumque Larvæ fub radicibus degunt graminum, ut obiter intuen- tem facile deciperent. Cafla jam cutis, Nymphae modo vectrix, ru¬ pta diffiluerat fuperiore in parte & in peftore, tum fubtus, in thorace ad noram Fig. XII. ubi ma¬ gna patuit apertura. Quidquid caput texerat, la¬ cerum pariter fciflumque jacuit. Magnitudinis mediocris Tipula Fig. XV, fe- ptem atquat lineas, a vertice ad extrema usque. Ab¬ domen fufcum ; in tergo, fecundum longitudinem, obfcura linea progreditur. PeEtus , tumidum in¬ flat* fphærulæ, aquili eft coloris, uti & caput. 0- culi, tentacula, antennse atque pedes nigri. Pedes admodum longi ; Antennæ aliquanto longiores pe£tore , quindecim in articulos divifæ , omnino fimplices , microfcopio demum fubje&æ parvulos quos- SS ) o ( SS 7ï quosdam hic illic pilos o (teneant. Styli capitati, ambo fufci & bene longi. Quia mas eft, cujus ex¬ emplum profero , extremum abdomen Fig. XV. u, ficuti convenit, craffius gerit , quam cernitur ab¬ domen reliquum.- Unum illud peculiare tamen hæc habet Tipu- la* alia in nulla hujus generis mihi vifum, quod alæ fecundum longitudinem, magnam partem pli¬ catae fint , eumdem in modum, uti Vefparum alis accidit, nili quod in Tipula furfum vertatur pli¬ ca, in Vefpis fleftatur deorfum. Pars voluta five plica Fig. XVI. ab haud arfte incumbit alæ reli- quæ , fed didat intervallo, quo fit, ut canaliculi cu- jusdam fpeciem ala præbeat. Poteft Tipula, fimul- ac libuerit, alas explicare usque eo, ut nihi! fuper- fit rugæ aut finus, nam & tenfis penitus planis¬ que utitur in volando; quum primum vero quie¬ ta confedir, complicat iterum. Cæterum pellucent alæ, tinctae colore dilute fufeo, variisque compo- fitae nervis aut virgis nigris , quarum crafliffima , quæ extimum juxta marginem decurrit cd. Explicatio Figurarum. Fig. 1. Larva aquatica, magnitudine naturali , lon¬ gis obfita aculeis , t caput valde exiguum. Fig. II. Caput , cum tribus anterioribus articulis corporis, au£h magnitudine; t caput; dd antennae; a primus arciculus corporis, b fecun¬ dus, c tertias. Fig. III. Duo extremi articuli corporis, aufda ma¬ gnitudine; e e aculei fimplices;/,/j duplices feu bifidi; cc duo majores & pp duo minores un¬ cini ad podicam partem. K 2 Fig. “è <33 ) ° ( <33 F/>. iF. Unus ex aculeis duplicibus, multo quam in praecedentibus figuris au&iore magnitudi¬ ne, conflans trunco t & duobus ramis bb. Fig. V. E dentibus Larvae quidam fub microfco- pio depi&us. Fig. VI. Oefophagus adhaerens capiti , dum hoc de corpore avellerem , mulculis quibusdam late¬ ralibus tt inftruSus. Haec figura valde au* dam magnitudinem exhibet. Fig. VU. Pars duplicis aculei, vehementer auSra magnitudine , ut pateant duo albidi tubuli ab, cd, intus conditi. Amputatus eft aculeus in ac, in d & in b. Fig. VIII. Duo magni unci partis pofticae in Fig. HI. notati cc, fciffi in duos terminantes api¬ ces, cc, dd. Fig. IX. Unus ex parvis uncis, notatis in pp Fig. III. Fig. X. Nympha Larvae, magnitudine naturali, in latus recumbens ; t duo cornua , refpirationis organa; cc unci partis pofticae. Fig. XI. Nympha eadem dorfum advertens. Fig. XII. Eadem Nympha , aufta magnitudine, pina ventrem oftendens ; tt cornua ; y oculi; a antennarum altera; /"alae integumentum; / /pe¬ des ; cc , dd unci pofticae partis. Fig. XIII. Unum ex organis refpirationis five cor¬ nibus, aufitiore quam dudum magnitudine, affixum ante pefifori in a\ c apex, cui aper¬ tura eft inftar incifi; ad h eft nodus five ar¬ ticulus. 77 •at*"""" 1 ^ ■■ I Fig. XIV. Tres extremi articuli abdominis in Nym¬ pha, valde au£ta magnitudine; quinque heic cernuntur paria uncorum, notata in b, c, dd, aa, pp. F ig. XV. Tipula, quæ præcedente e Nympha eru¬ pit: Tipula fufca , antennis Jimplicibus, alis longitudina liter plicatis. », extremum abdo¬ men, craffius reliquo, quippe mafculi. Heic plicatæ quoque fecundum longitudinem alæ confpiciuntur. Fig. XVI. Alarum altera, aufta magnitudine; ab furfum plicaea pars, quæ ad reliquam relata partem alæ , cavum velut canaliculum exhibet; cd magna virga ad marginem extimum. DE HYAENA, NARRATIO MISSA ALGERIA, AB ERICO SKIÔLDEBR AND, REG. CONSILIAR. COMMERC. Dum Algeriæ Confulatu fungebatur, nomine S. Reg. Maiest. Svec. Ante aliquot dies, ubi comitantibus una aliis, vena¬ tum perdices, Algeria exieram, in defercum locum, duobus circiter milliaribus, ab urbe disjun¬ ctum , hatid opinantibus emicuit animal , quod pri¬ mo adfpeCtu aprum putabamus, tametfi , multo e* K 3 ™ 78 <3S } O c 35 rat procerum magis, qnam qui folent maximi ia eo genere occurrere. Quatuor illico bombardis, plumbea ftipatis grandine, invadimus, unde vul¬ neratum madidumque erumpente fanguine, in fu¬ gam fe projecit. At perfecutus venaticorum ca¬ num unus arripit, mihique adeo tempus impertit, ut onerata glande bombarda protinus accurrerem, quo ducebat conflictantis cum cane animalis (ire- pitus. Nec mora. Affequor e veftigio, milTamque bombarda glandem, proxime fupra oculum inge¬ ro. Sed ne hoc quidem vulnus obfuit, quin pe¬ dibus adhuc infiftens a canis fè morfibus defende¬ ret. Itaque alium iterum evibro ictum, quo trans¬ fixa caput , in humum bellua procubuit. Plus quam fatis dabat oneris, duobus famulis portanda, in lo- cum ) quo conveneramus ? neque tamen pronum ulli conje&are, cujus effet generis, donec obvii for¬ te Mauri afleverarent, Arabibus dici DUBAH a), idem videlicet animal, quod celeberrimus SHA- WÜS h) aliique offenderunt, ab Hyaena, di£fa ve- tenbus,^ non differre. Haud melius defcripfero, quam fi referre (imilitudine Lupum partim , par* tim Aprum, dixero. Lupino haud difpar caput , nifi quod truculentior & effera magis, quam in' Lu¬ po , fpecies. Dentes primores ftiperiores, fex; in¬ feriores totidem; Laniarii folitarii, magni; Mola- îss, & hi pariter magni, fedecim; quatuor utra¬ que in parte fuperioris inferionsque oris; hoc eft dentes, fi junctiro numerentur, triginta duo. Auri • - us tenues adeo & rari, ut femi nudas appellare li- a ) Arabicis litteris eft el. BOCHARTO. yoy je rem. XII. 9. cenfente ma/1T , »• P' ~46‘ °xnn' MDCCXXXVIII. fol. Conf. SAL- RfiPHfpx'1 u-F ‘n' -P' 232- fX- Edlt- MDCLXXXIX fol. & BUOHAkT. Hierozoic. part. I. p.g2^fq. Edit. L. Bat. MDCCXII.fol. _ as ) o ( & _ _ 79 liceat. Collum crafium ac durum, ut ia Apro. Nec corpori adllriftior ille, qui Lupo habitus, fed propior Apro moles, quemadmodum iergozmm fetae horrere, pr'æaîtæ , nec tamen valde rigidae , continuatae ia caudam usque, dimidium ulnae longam. Pedes ro- bufli editique , inftar Lupi , nec aliter atque in illo armati unguibus , effodiendae humo idoneis , non lanienae. Ungues illius generis quatuor pedi cui¬ libet. Privum maxime & peculiare , quod pofte- riorum pedum alter brevior altero, ita ut claudi¬ care animal videatur curfu , quod & obfervabam ipfe, dum fe fuga mihi initio furripiebat, nifi quod accidere tum rebar , e vulneribus, quae inflixerant miffæ bombarda glandes. Color aliquanto pallidior, quam qui efle plerumque Leoni folet 5 transver- fum euntibus per latera pedesque ftriis longis atque nigris, quibus tamen , uti & nigro colore, omnino caret cauda. Ex his, quae retuli, fieri poterit, ut in maribus fe nonnulla habeant paullo aliter. Erat enim, quam tenebamus, femina , & in qua mam¬ mas ventrales numerabamus quatuor. Memorat D. SHAWUS, in Africa, qua Mediterraneo mari alluitur, proximum ferocia Leoni atque Tigridi efle animal hocce , effodique ab eo mortuorum ca¬ davera & devorari; ut mittam cetera. Pofl ego a Mauris, non infieiandis teftibus, hau fi eadem. Nar¬ rabant infuper, minutiora fæpe animantia, oves, puta, capras, quin & afinos pariter, ab ifla bellua diripi trucidarique, raro autem infeflari homines, nifi cogente fubito quodam confliQtu, five metus periculi, five rabies, ftimulaverit. Si quid tum ar¬ ripuerit dentibus, non dimittit, quoad vita man- ferit; quam pertinaciam eo vertunt Mauri, ut vi¬ vum capiant. Callide faecum aut vellem, qua u- tuntur, herniis appellant, faucibus belluæ objiciunt, quam 8°- s ) o / ( m _ quam ubi fixit morfu , trahi dein fefe patitur, quor- fumcumque illis libuerit , & vel c.entum percuti îthfaus. haud remittens usquam, dentibus quidquid fernel admorderit. Edet igitur longe miferrimus, fi cui hominum accideret , ut manus , pesve , adeo tenaci ab hofte raperetur. Habent vero vulgo Mau¬ ri perfvafiffimum, cerebrum illius imgicis fubfer- vire pofTe artibus, unde legis inftar publics auQ:o- ritate cautum fervant, ut præfendbus fidis teftibus, in tellurem merfa condantur capita. Qusrenti mihi, cui potiffimum inferendæ noxae ne adhiberetur es- fet metuendum, refpondebant: infanum fieri qui inde ederit, circumagi rabie, moxque fsva perire nece. . Optnflem ego, ut in cane aut fele Iicuiflet experiri, fed intercedebant familiares omnes, ve- riti, ne fuperfiitiofiffiroam gentem offenderem. ln- tuentibus igitur coram haud paucis , recondi fub humum animal curabam, detrafta ante pelle, quam rite prsparatam ero domum primo quoque tempo¬ re miffurus. Enimvero non reticendum, canem, qui fugiens animal detinuerat, & peremti fanguinem, quin & cerebri forte quidpiam linxerat, quod trans¬ fixi capitis potuifiet per vulnera diffluere, poft ter¬ tium quartumve diem exfpirafie , haud fane co¬ gnita tamfubitæ mortis certiore caufia. Aliud a* nimad verti fymptonia non potuit, quam vehemens tumor in pofteriore præfertim parte corporis. Cete- j um evaluit Mauris difteriuro in hominem proter¬ vum, f usque adeo tenacem opinionis, ut corrigi fe a nemine perfuaderique patiatur, caput, inquiunt, illi efl Dubœ. Hæc fere refcire mihi licuit de ani¬ male, quod hodie, Algeris in finibus rarius omni¬ no confpicitur. BEL- J ° \ BELLIS, CRETICA, FONTANA, OMNIUM MINIMA, Tournef. Coroix. 37. DESCRIPTA A JOHANNE CHRISTIANO DANIELE SCHREBERO, Med. D. Profejf. Eützomenjè. Inter numerofos plantarum greges, in quibus de» finiendis nondum verfata eft Botanicorum indu* ftria, nuilæ majorem mihi requirere videntur at¬ tentionem, quam quæ exiguitate oculis fere fe fubducunt ; præfertim , fi exoticae fint originis. O- mnibus igitur, qui de limitibus cognitionis plan¬ tarum amplificandis folliciti funt, mea quidem len¬ tentia, inprimis curandum fuerit, ut ad minu¬ tias regni vegetabilis rite examinandas omnem ad¬ hibeant operam; quod & a Magiftris in hac fcien- tia huc usque faftum fu i fie videmus. . Cum praeterita æfiate plantas quasdam ficcas, a celebri illo TOURNEFORTII comite, ANDREA von GUNDELSHEIMER , M. D. Regis Boruffiæ Confiliario & Medico, in Oriente collectas , per* lnftrarem ; prae pluribus aliis animum ad fe traxit meum plantula infer omnes familiae fuse facile mi¬ nima , non tamen inelegans, fed ipfa parvitate fua maxime confpicua; quam accuratiori examini fub- jicere (ta dm mecum conditui. Obfervationes circa illam factas Illuftr. Societati Regiae Scientiarum exhi¬ beo, ne tenuis hic labor tenella cum planta intereat. L Re* 82 ) o ( m Recenfetur a TOURNEFORTiO inter plan¬ tas Corollarii fnftitutionum rei herbariae., p. y{.BeU lis cretica, fontana, omnium minima. Defcripcio hu¬ jus» uti omnium, fruftra ibi quaeritur; nec in Iti¬ nerario Tournefortiano ulla ejus fit mentio, nec alii Auftores illam commemorant, excepto VAÏLLAN- TIO, qui eam recenlet in Aflis Pari/inis t. 720. inter fpecies Bellidis, & BUXBAUMIO, qui fe il* larn in Centuriis defcripfifie opinatos eft. ‘ Locus natalis ? creta , ubi in fontibus inter Mnia & Grya habitat. Altitudo totius plantæ pollicem vix fuperat; ple¬ rumque eft femipollicaris. RADIX, annua, ut videtur , fubfibrofa. CAULIS craffitie fètæ equinæ, fimplex, ere£tiufcu~ ius, teres, hifpidus; veftitus Foliis paucis, oppofltis, ovatis, integerrimis, lubpilofis, petiolatis , petiolo fubbrevio~ ribus. Pedunculus, ut plurimum unicus, nonnum¬ quam duo, terminalis , capillaris, hifpi- cius, erectus, caule longior, un i flo rus, Plores parvi, tolio paullo majores, quorum CAL. Communis flmplex , ereffus, conflans j otiolis quinque , ad decem, ovatis, acu¬ ti», h ilpidis , margine membranaceis; a> qualis magnitudinis figtiræque. COR. Compofita radiata ; corollulis hermaphto • dii iSj t u b u 1 0 fis paucis in difco , femineis tot, y quot foliola calycis, lingulatis in radio. Pro- Sa ) o ( 83 Propria Hermaphroditi infundibulifor- mis, calycis longitudine ; limbo quadri¬ fido, aut quinquefido , tubo anguftato. Feminæ lingulata , bidentata , bail tubulo, fa, calyce paullo longior. STAM. Filamenta quinque minima. Anthe - ra cylindracea. PIST. Hermaphroditis Germen oblongum, coronatum. Stylus corollula longior. Sti- gma bifidum. Feminis Germen oblongum « coronatum. Stylus limbo brevior. Stigma bifidum. PER. nullum. Calyx perfidie, involvit. SEM. Hermaphroditis folitaria , oblonga, hi- fpida, bafi pilofa, coronata calyculo e Jlju ti¬ niis quatuor aut quinque, membranaceis, erectis , apice truncatis , albis ; ariftisque quatuor vel quinque, femine paullo lon¬ gioribus, cum iquamis alternis , fcabris. Feminis folitaria , oblonga, leviter incurva, coronata fquamis & aridis, ut femina her* ' niaphroditorum ; involuta foliolis caly- cinis. REC. nudum , parvum. Color plancæ eft viridis, floris albus, ut videtur, falci m corollulæ femineae albicant. Ex dato chara&ere patet, hanc plantam per¬ tinere ad ClafTem Syngenefice Polygamie fuperfluœ Perill. Dn. Eq. & Arch. LINNÆI , & ad Compo- fitos floribus radiatis ROYENI. Ad quodnam ve- L z ro ) o c m 84 ro genus amandari debeat, aut an notat aliata? fuf- ficiant pro novo confticuendo genere, Magiftro di¬ judicandum relinquo. Mihi , fi fententiam profer¬ re licuerit, ad nullum cognitorum generum acce¬ dere videtur, nifi forte ad Peciidem a }. Hoc certiffimum , Bellidis fpecie.m non es- fe plantam noftram , cujus femina nuda funt pap- Ee defticuta , & calyx longe aliter fe habet. m mihi itaque videtur, VAILL ANTIUM, qui plantam iplam inipicere potuit, illam cum TOUiv NEFORTIO retulifie ad Bellidem. BELLIS minor, fupina, pdadris, BUXR.cem. 2. p. 23. t, iâ. alia eft planta, fi modo rite picta fit; adeoque hu¬ jus fynonymon non ad i fiam pertinet. Ego fane in plus quam centum plantat Tournefortianæ ex¬ emplaribus , quae infpicere licuit , neque caulem ramofum & adeo crafium, neque crenas in loliis, neque folia fuperiora alterna , foliola calycis nume¬ ro fa linearia , neque corollam calyce duplo longio¬ rem invenire potui, quæ omnia fune in piftura Bux- baumiana. Quam nulla hujus plantat exfiet icon, delinea¬ vi in tabella adjeSfca, ( Vid. Tab. V.Fig. IL) N. 1. Specimina planta majora, magnitudine na¬ turali. 2. Calycem pentaphylium feparatum , ficut per Lentem apparet. 5# a ) Ad PeSidem re vera pertinere, docuit dein Nobiliff. Archiater & Eques y* LINNE'* Spec* Plant. IÏ. p. 1250» Edic, fecund* Eum dem minori Lente vjfum, expanfum, ut receptaculum apparear. 4, Foliolum Calycis feparatum. y, Flofculum hermaphroditum , mu! toties au- C l u m , cum (quam is ariftisque germinis. 6. Flofculum femineum , itidem cum germi» nis îquamis & aridis. epistola JOH. CHRIST. DAN. SCHREBERI, MED. DOCT. ET PrQFESS. BUTZOW. AD Archiatrum et e^vit. de stella polar, CAROLUM v. LINNE', qua continentur varia nova Botanica . Quas ad me dedidi d. 24« Dee. P- gratiofiffi- mas literas , nudius quartus accepi; video lae¬ tus ex iis, Te antiquo favore me adhuc profequi, & conatus meos in eruendis plantis Africanis non plane (pernere. Quum vero & plantæ genus meo nomine appellavidi , me fupra omnia mea merita honorare dignatus es, iterumque hoc ipfo demon- ftrafti, quam fis animo gratiofo & propitio in me, qui tam parum huc usque meam in Fe potui ob- fervantiam teftificart, tamque raras inveni occafiones, quibus ufus, in Botanicis quidquam præftem. Singula¬ ris hic Tuus in me favor, quem devota & gratis- fins a mente agnofco, incitamento erit , ut nuila i; - L 3 «ou 86 . . . . . s ) o c _m _ non in re memorem me oflendsm beneficiorum, quæ tam abundanter in me cumulafti, urque pro viribus ad augmentum fcientiæ , in qua Te habui Magiftrum, conferre quidpiam ftudeam. Non hoc îpectabo , ut ipfe admodum inclarefcam , led ut Litterato commonftrem orbi , quali Tu me infti- cutione beaveris, quamque cupiam, ut Tuorum in numero Difeipulorum non ultimum meruifle locum videar. Quod Bellis mea gratiam apud Te inierit,' valde mihi jucundum accidit; neque minus, quod Bluftr. Societ. R. S. non difplicueric. Haud cun- dabor plures mittere obfervationes; proxima aget de Mure lingulari Thuri ngico , cujus figuram ni¬ tide piftam ab amico adjungam. Species Plantarum T. I. a) defideratiffimas ac¬ cepi, ipfo fello nativitatis Chrilti, quibus me Tibi valde devinxifti. Obllupui ad numerum novarum fpecierum. U tinam plantas Heroli- nenfes fimul habui fies ! Hantæ _meæ , ut juffifti, iconem & defcriptionem adjungo. Du&us tantum fundamentales illa exhibet. Nam quum non multum temporis ob dies raro ferenos brevesque in illam im¬ pendere potuerim , magis curavi , ut effet ac¬ curata, quam ut videretur nitida. . Librum BURMANNI doleo evolvi a me non pofle , ied curabo, ut acquiram fi ve Hambtirgo five Berolino, utque adeo conferre liceat. Semen Geranii acetofi haud dubie germinabit, ipfe illud legi. Trianthematis femina cepi a KR AU- SiO , qui fu a interpofita fide afie vera vit elfe re- “ ) Intelligï debet fcaitio (ecunda, an, MDCCLXli. ) O- f m, /*.*■*. recentia. Unicam feminam Arunci apud il¬ lum inveni, fed noluit dare. Multum negotii mihi jam faceffit Orchis quaedam, an Aretbufa? Africana , foliis plurimis cauli- nis, linearibus , quam ad Te , & defcriptionem ad 111. Soc. Reg. Sc. mittam venia Tua. Hodie 1 iteras habui a D. Prof. GLEDITSCH, in quibus fcribit, fe promiffi futurum memorem. Quam primum , velim , praeftet. Quando prodibit Tomus II. Specierum plantarum? Quia plantulas meas tam benevole fufcepiffi, alias plures mitto capfulis inclufas numeratasque , omnes Africanas. U tinam licuifTet meliores & majores ramulos decerpere: \'ix enim aufim tam parvos & non (emper bene confervatos Tibi offerre; fed totum fere herbarium 01* denlandianum non admodum bene erat con- fervatum, & ab aliis dudum fpoliatum.- K:o 7. An CEANOTHUS ? Stigmate trifido, Capfuld i. Bacca ficca potius , trigona, triloculari, tri- valvi, calycatâ, quae aquam faturate luteo tin¬ gebat colore. N:i fexti genus extricare nullo* modo potui. Addo flores & folia plantas, quam nefcio quorfum referam, melius fpecitren oblaturus, fi defideras. Multa non capit fpacium harum literarum ; Itaque haec unice addiddero. Obfervavi, in illa, CAL. Perianthium oflo • ad decaphyllum: foliolis ovatis, acutis, minimis, reflexis, perfidentibus. COR. Petala g. 10. fanceolata , planiufcula, paten¬ tia , obtufa, calyce multo longiora. STAM. 88 (?§) o ( m STAM. Filamenta 24 & plura ( forfàn usque ad 30) receptaculo? inferta , filiformia , inferius paullo dilatata, corolla fublongiora. Anthera didymæ. Pi ST, Germen ovatum, inferum. Stylus cylindra- ceus, corolla dimidio brevior. Stigma magnum obtulum, 8 • 10 lobum. PER. 8»io loculare, fi re£fe vidi. SEM. nulla ob* fer va re potui. Hæc planta in H. Berolinenfi e fi: fub nomine Cea- nothi radicantis. C. L. WILLICH in obferva- tionibus de plantis quibusdam, G'ottingæ 1762. editis, p. 40. fequenda de hac fcribit: "Tinus fl. pleno FABRIC. hort. Helmft. 216. etiam ”in noftris hortis floruit nomine Tini , flore ”albo maximo. Folia & petioli glaberrimi. Fo¬ llis interdum integra, interdum ferrata. Rami "florigeri, ftriati. Flos odoratiffimus. Calycis "foliola 8 ad 10, minima, triangularia, perfi- "flentia. Petala fere 8- lanceolata ex viridi al¬ bentia. Stamina numerofa ad 21. petalis te- "qualia. Stylus unicus, craflus, habitu fafciato, "ftigmatibus numerofis. Germen fub calyce. "Celeb. FABRICIUS quærit, an fit Kalmia Linnai; fed ”ejus charafter nimis -a planta noftra diverfus "videtur , in qua nullum neflarii vefligium. "Commentatores Lipfienfes vol. 8» P- 287- fu* ’Tpicantur, e (Te Cluftæ fpeciem, fed non ad¬ edunt qualem. Ab iconibus certe PLUMERlf ”apud BU RM ANNUM, Amer, piant, t.87. plan¬ ca noftra quod ad florem longe diftat. An for- ”ce planta inonftrofa ? Ita videtur ob numerum par- C-J0 •) O ( as ’’partiüm variabilem & ftylum fafciatum. Fru- ”£tus ha&enus non maturuit.” In TRAMPII orig. imprefTa eR: fub n. Clufîa mi¬ nor. Quæfo me edoceas, qualis fit planta? b) Berolini obfervàvi Chara&erem Gortera rigentis , ex viva planta, eumque addo, quum in nu- perrimis litteris, ni fallor, omiferim. Gortera rigens: CALYX. communis , ovatus, monophyllus ( glaber viridis) imbricatus fqvamis, ovatis, muticis, mar¬ gine membranaceis: exterioribus longioribus, reflexis , margine ciliatis. COR. Compofita ex flofculis difci hermaphroditis, radii neutris. Propria Difci tubulofa, quinquefida, fla, va margine luteo. Radii lingulata linearis, longiffima, quadri- dentata, ferruginea; baii nigra: maculis aliquot albis adfperfa. STAM. Filamenta j breviffima , vix vifibilia. An- thera cylindracea, longitudine tubi, acute quin- quedentata. PIST. Hermaphr. Germen ovatum, undique fetis obvallatum. Stylus filiformis, corolla longior. Stigmata 2 reflexa. Neutris Germen vix ullum. Styli rudimentum fabulatum, vix vifibile. Stigma nullum, PER. nullum. Calyx immutatus. i) DECUMARIAM dixit NobiliC Archiater & Eques v. LINNE Spec, £lant. l oin, II. pag. 1663. Edit, fecund. _ ) o ( m _ S£M. Hermaphr. folitaria, ovata ? undique circum¬ data pappo fctaceo, rigidiufcuïo. Neutris nulla. REC. conicum, nudiufculum. Salvia cretica, ibidem a me obfervata , habuit fty. los 2. digmatibus fimplicibus calycesque di- phyllos , quod in nulla aiia planta ejus clas¬ hs vidi. In Spec. pl. omifla efl Azalea pontica e), didinftis- fuisa ab Rhododendro pontico. Utramqne ob- fervavi Berolini ex herbario Gundeliano de- promtam. Figuram dedit TOURNEFORTÏUS ach parifin. 1704. ExaSfce conveniunt partes truBificationis in utraque, nifi quod illa ha¬ beat flamina y, & corollam luteam, hæc dam. io i. 9 • coroham violaceam ; ceterum di- ftingui fere nequeunt- In illa oræterea vidi folia minora, ovata, ciliata. An illa, quum e- jus flos adeo dmilis fit flori hujus, figura, fi- tn, proportione & numero omnium partium, & ioio numero flaminum differat, conjunget Aza- iciis cum Rhododendris? Excufes hanc quat- ftienem ; asiæ rationes forte hanc conjunftio- ncm aeque odendent incongruentem, ac foret C oreopfidis bidentis cum Bidente cernua. Deleatur, fi placet p. 327. ad Namam zeylanicam citatio KN1PH0FI1 , quæ fphalma eft typo- graphi. Quod nondum ad Te accefferit SCLZERI opus de intectis , ctilpa non mea ed, fed Bibliopolæ no- ltn admodum negligentis, cui commiferam, ut * illud f> Infe'*? Appendici Tom. II. Spec. Piant. Edit «ecund. p. 1669. A g5j ) ° ( c5S 9i "■ '■■■■"■"»■ .r.1 ■».— ... - - - ■ ■ n - r - r, ■ - - ,, , .... f ,|_ ^ , illud ad Te mitteret. Sed certe accipies cum nave prima, quae in Sueciam abierit, aut, fi ju¬ bes, cum tabellario, nili hac ratione nimis pre- tiofa evadat transportatio, ultra libram enim pendet , opinor, liber. Intérim veniam hu¬ jus mone mihi facile & benevole concedes, quam non praevidi , alias ftatim Berolino ad Te mifiifem ; nunc piget & pudet. Plantas ut primum a GLED1TSCHIO accepero, ftatim ad diflum locum mittam. Non* deli¬ nam illum monere, quia mea multum inter- eft, ut illas plantas accipias. Plantae, cujus denominatione nomen meam pofteri- tati commendare dignatus es, defcriptio fit fequens; ( vid. Tab. V. Fig. I.). CAVUS fuffruticofus, ut videtur. Vidi tantum duos ramos» RAMI determinate ramofi, teretiufculi, tomentofi, nodoii a caiu foliorum. FOLlA plurima, alterna, conferta, lanceolata, pla¬ na, acuta , apicem verfus ferrata ferraturis 3 ad 5 acutis; nitida, pilis raris vix confpicuis hi- Ipida ( præter juniora, quæ fubtomentofa), ba- fi definentia in petiolum brevilfimum fubto- mentofum. Vafa folii minima, ita ut venis fere careat; excepto intermedio longitudinal^ quod latis notabile eft. PEDUNCULI plurimi, ad fubdivifionem rami ex uno punfto prodeuntes, filiformes craffitie fe- tæ equinae, iongiffimi, flexuofi, ramofi : pedi- ceUis firnilibus, alternis, unifions: fingulo hra- dea minima, ovata, obtuie concava, fuffulto. Co« M 2 lor 92 lor pedunculorum bafi fufcus , ceterum albus ut & braflearum. PLORES albi, minimi, terminales, quorum CAL. Perianthium monophylium, quinquepar¬ titum: fegmentis ovatis, acuciufculis, colora¬ tis , corolla dimidio brevioribus , quorum tria exteriora p a ullo latiora, duo interiora anguftiora. COR. monopetaht quinquepartita : laciniis ova- to-lariceo!atis, obtufis. Ne&arium; fquamulæ quinque minima:, corol¬ la fere triplo breviores, fubrotundæ, ci¬ liato- laceræ, Angola ad bafin fingoii fi¬ lamenti introrfum (inter hoc & germen adjacens) hyalina, punftata. STAM. Filamenta quinque, ad lacinias corollae inferta, qua cum hafi leviter cohærent, lon¬ gitudine fquamularum neftarii , filiformia. Anthera fubrotundæ, hinc planae, inde con¬ vexae, centro lateris plani affixae, bilocula- res, albidae. PIST. Germen fuperum, fubrotundum, bilobum. Styli duo, filiformes, filamentis breviores. Stigmata longitudine (lyli , clavata , flyloque craffiora. PER, Capfula ovata, deprefla, fulco bipartita, bilocutaris. SEM, -»•“-■ Hoc modo omnes fe habebant flores. In duodecim fere, quos examinavi, inveni tantum uni¬ cum m ) o ( m 93 eum , in quo ftylus erat tantum unicus. Mafculos aut femineos Ibios fruftra quæfivi. Pedunculi fere omnes in fpecimine meo, & in alte¬ ro, quod eft in herbario Academiæ Berolinenfis, • erant mutilati, crediderim tamen, omnes faille ejusdem longitudinis, atque erat ille, quem in fi ni Uro figuræ latere expreffi.qui tamen nec i ple totus aderat, fed apice longius excurriffe vide¬ tur. Pedunculi videntur elle fubvolubSes, in¬ veni enim alterum circa alterum , & unum circa folia circumvolutum. StruCturam pardum fructificationis accurate exa¬ minavi, ut de veritate charafteris nullum fu- pereffet dubium; depinxi in figura partes fru¬ ctificationis per Lentes admodum parvas, fcih Fig. I. Florem naturali magnitudine. 2. eundem Lente auftum. 3. calycem expanfum, multo etiam magis auftunij 4. a. fegmentum calycis latius, b. anguftius. y. corollam expanlam a latere exteriore vifam. 6. ejusdem partem abruptam, ut fi tus flaminum, intra fquamulas nettarii, appareat. 7. Jlamen cura adjacente fquamula neflarii. 8. a. Jlamen magnitudine aufta, a parte pofti» ca; b. a latere. 9: a. idem multo au£Kus , a parte poftica f. ex¬ teriore corollam fpeâante. b. a latere e. a parte antica f, interiore, ge?« men fpe&ante. sq. Sqvamulam ne&arih M 3 1* Ï* 94 _ m ) j_jb ii. Germen cum duobus fi y] is. I»* idem alio in fîcu , ut ftyli duo juxta fe pofici appareant. 13. idem alio fîtu vifum, ut aiter tantum fty. lus appareat e). \ Bützovii d. 19. Jan. 1763. HELIOPHILA , DESCRIPTA A LAUR. BURMANNO. MED® D. ET PROF. BOTANIC. AMSTELOD, CHARACTER. Denticulus ne&ariferus reflexus ad bafin Stami¬ num minorum, glandulæ quatuor ad latera denticuli, filiqua cylindrica,. comprefla, tuberculata. DESCRIPTIO» RAD« annua, fubramofa. CAUL. herbaceus, folidus, fesquipedalis , fubdivî- fus, teres, pilofus. [ Ramis fparfis, ereaiufculis, altitudine caulis, flo¬ ralibus glabris, fulcatis. I' OL. inferiora ffpius oppofita, fuperiora alterna, patentia, feffilsa , oblongo - lanceolata , integer* _ _ _ ri. e) SCHREBERA Schinoides. Spec. Plant. Tom. II. pag. 1662. E- dit. SecuruL 9 J rima, obcufa, fubpilofa » longitudine digiti mi¬ noris. PUBES, Pili fimplices , reflexi, albi. Inflorescentia. , Racemus terminalis , fimplex. Pedunculis calyce paulio longioribus, unifloris , nudis, verfus calycem torofiorrbus. Fructificatio. CAL. Peri-anth. tetraphyllum, foliolis oblongo -lan- ceolacis, obtufis, concavis , conniventibus, extus pilofis, duobus exterioribus bafi gibba, pel¬ lucida, neftarifera. COR. tetrapetala, patens: Petala fubrotunda, aequa¬ lia, calyce longiora, apice crenata, cærulea. STAM. Filamenta 6 fubulata, longitudine calycis, quorum duo oppofita paulio breviora, ad quo¬ rum bafin denticulus obtufiufculus, reflexus, ne- Qrariferus. Glandulæ quatuor, rotundas, com» preflæ ad latera denticuli. PIST. Germen cylindricum longitudine flaminum, pilis albis , raris , fimplicibus. Stylus brevis, nudus, reflexus. Stigma capita¬ tum , pilis apice glandulofis. 1 PER1C. Siliqua cylindrica, comprefla, tuberculata, bb valvis* longitudine digiti indicis. DIS^EPIM : parallelum, bivalve. Obi'. Rami (uneriores lineis tribus protuberanti¬ bus diflinQi , ex quibus pedunculi en a Icun¬ tur, hinc fubtriquetri in luperiore parte. Fo- ) O f \ 9$ Folia inferiora prope bafin interdum lacinia u- na vei altera diftsntla, fuperiora plerumque concaviufcuia , apice callofo contraria, ere» Qiufcala, & ex singula ala fafcicuius foliolo- rum vel primordium ramuli. Unguibus extus, ubi glandulis proximæ (ont, enata eft laminula quaedam oblonga , corpu- fculis rotundis glandulofis conflans, videtur- que connexa glandulae cuique & denticuli bafi. Somnus in hac planta ere£tus & cauii a p près» fus, tempus, fplendente fole, quo aperitur, efl inter decimam & undecimam, quo clauditur, inter quartam & fextam diei horam, nebulofo vero vel pluviofo cado, per totum diem ina« perd permanent flores. I. Petalum intus. 2. Pet. extus. 3. Flos immaturus. Flos occlufus. 5. Calyx cum piftillo, deficiente co¬ rolla. Calycis foliolum intus, ubi receptaculum nefla» riferum ad bafin. 7. Stamina cum piflillo & denticulis, - J Stamina extenfa. ( Vid. Tab. VIIJ. m ) o ( a 97 ELLISIA, NYCTELEA, Cujas figera mi (Ta fuit Londino ad reg. societatem a. p. mem. EHRETO, DESCRIPTA A CAR O LO v. LINNE', ARCHIATRO REG, ET EQUITE DE STELLA POL. * * ■ 1 I Planta hæc copiofe luxuriat in cultis & rudera¬ tis America [eptentrionalis & in Hortis nofiris non modo facillime provenit, fed & fponte fe i- pfam difieminat. Radix fibrofa & annua eft. Caulis ramofiffimus, diffufus, dichotomus, proftra- tus , fragilis, teres, pilis raris adfperfus , ge¬ niculatus geniculis tumidiulculis, internodiis a- phyllis palmaribus. Folia ad genicula, alterna , petiolata , pinnadfida, palmaria, læviufcula; laciniis fubalternis lan- ceolatis, utrinque fæpius dente notatis. Sic Folia figura proxime ad Hydrophylli accedunt. Foliatio retrorfum .imbricata eft. Pedunculi uniflori , oppofitifoiii , patentes, pube- fcentes; fed maturefcente fruftu elongati, deor- fum fpeflantes. Flores minuti, albi pun&is aliquot rubris, cernui. Calyx monophyllus, quinquepartitus, acutus, pa¬ tulus, longitudine corolla* , perfiftens; verum in Fruchi maturefcente longe major evadit, & ftellæ infiar expanfus. N Corol. Corolla monopecala, infundibuliformis: lirabo par¬ vo, obtufo, Necturia nulla. Stamina & Pijiilla ut in Chara£tere generico. Capfula coriacea, baccam mentiens, fcrotiformis, piloia, bilocularis, bi valvis ; matura e calyce decidua. Semina in Hngulo loculo duo, nigra, globofa, ex¬ cavato- pun&ata. Singulare in hac eft, quod in quovis loculo alterum lemen fedeat Cupra alterum , nec parallela, ut in aliis plantis fre¬ quentius occurrit, a) DIONAEA, MUSCIPULA , DESCRIPTA A JOHANNE ELLIS, Nobili Anglo , IN EPISTOLA AN. MDCCLXVIII. D. XXIII, SEPT. LONDINO MISSA AD ARCHIATRUM ET EQUIT. DE STELLA POL. CAROLUM v. LINNE'. His jun&am litteris, infoiitæ fenfitivae plantæ ex* actiffimam figuram b} mitto, pictam & inci- fam «) Vid. Tab. V. Fig. V. b ) Vid. Tab. VIII. fam aeri ad exemplar florentis, quæ ipfa hac æftate ex America fuit huc allata. Siccum ejus fpeci- men, ante tres annos circiter , apud CQLLINSQ- NUM, pie defunQrum, vidi, una cum Dom. SO- LANDRO, cui placuit Dionen appellari, ut pecu¬ liaris fignificaretur foliorum habitus. Nunc poft- quam hinc profeftus eft Dom. SOLANDER, ne¬ que adeo adiri faQræ ab ilio defcriptiones queant; vifum mihi non committendum, ut mirabilis fpe* Oraculo plantæ, necdum cognitæ, privaretur or¬ bis, præfèrcim quum prima hæece & fola huc us¬ que in Anglia floruerit, fitque florefcentiæ ejus mo¬ ra haud fane diuturna. Protinus igitur piOrorem delegi , qui accuratiffime imitaretur , tum & fum- ma ipfe diligentia conatus fum Botanice defcribe- re. Diona am putem dicendam reQrius, quam Dio¬ nen , fiquidem Anglice feceram Veneri cognomi¬ nem , triviali adjun£to nomine Mujcipula , haud opinor, male congruente. DIONAEA, Mnfcipula, Anglice, Venus’sFly- trap . CALYX. Perianthium pentaphyllum, ereSuim fo¬ liolis ovato - concavis, acutis, aequalibus, perfi- flentibus. COROLLA. Petala quinque, obovato - oblonga, obtufa, concava, apicibus utrinque incurvis, ftriata; ftriæ feptem pcllucidæ. STAMINA. Filamenta decem , æqualia , corollâ breviora. Antheræ fubrotundæ. Pollen (Len¬ te vifum) tricocciforme. PISTILLUM. Germen fuperutn, fubrotundum, de- preflum , crenatum. N 2 Sty- 200 Stylus fimplex, filiformis, filamentis brevior. Stigma patens, margine fimbriatam. PERICARPIVM. Capfula gibbofa , unilocularis. SEMINA. Plurima , minima, fubovata , bafi capfu- læ adnata. 1 Planta e(t herbacea , paludum indigena, quæ borealem auftralemque Carolinam interjacent. Radix , fibrofa & perennis. Folia plura, inclinata ita, ut deorfum fle&an- tii!^ , circulari ordine difpofita , faeculenta, unum veluti ex altero enatum. Inferior articulus , qui pe¬ tioli iuftoi haberi poterit , elatus eft longitudinali- ter & cordis fere figuram refert. Superior duo¬ bus e lobis componitur , quorum uterque femio* v*lis cft forma; , marginesque habet rigidis inftru* Sas pilis, indar ciliorum, quæ fe mutuo ample¬ ctuntur , fimulac claudi oporteat, id quod accidit, ut primum intus quidpiam irritaverit. Loborum interior luperficies fcatet rubris quibusdam glan¬ dulis, quæ valde augenti microfcopio fubje&æ fpe- ciem præbent parvulæ baccæ Arbuti compreflæ, iuntque coloris , qualis in Granatis cernitur , hoc eft pulcherrime rubentis. Inter glandulas in me- , o utri usque lobi pofitæ tres quacuorve minutu* . ’ ^cutæ & rubræ fpinæ, confilio hoc naturæ, ut infectum, fimulac inciderit, transfigant impediant- que, ne retro fe iftud fubtrahere pofîîc & aufugere. — .j * . circiter poüices æquat lon¬ gitudine , teres , îævis , deftitutus foliis, definens ni corymbum floriferum. Fknes lattis in fla r albicant 9 infidentque pe« dun- SB ) o ( m ■ ioï 1 ",B ■' ■■■"WIH l Il«l— imTWi — ■> ■■■■■■ 1 ■■— .»1.1 .... - — ■ ■■ ■a—ifniii !■!■«— *| — — 1 ■ — 1 dunculo, quem, e caule ubi exit , parvula carno' fa braftea, feu foliolum ovale acutum, comitatur* Quoniam novæ hujus plantte defcriptio Trans- acilombns noffris Philojbphicis ut inferatur non de- ftinata eft, velim ego, fi tibi quidem vifum com¬ modum , Regiæ Societati Upfaiienfi exhibeatur c). Neque enim alii Societati ulli obtuli, neque offer¬ re cogito. Pi&æ figuræ, unum alterumque e fo¬ liis, tum florem nondum explicatum partesque fru- ftificationis adjunxi , quibus fpero futurum , ut veritatem eorum , quæ attuli , tuis ipfe experiaris oculis* OBSERVATIO, DE OSSIBUS IN PERICARDIO HOMINIS, , Cordi Undique Adh/erente, repertis A SAMUELE AURIVILLIO, MEDIC. REG. MED. ET ANAT0M. PROFESSORE UPS. nunc pie defunQo. Molles quasdam corporis humani partes , vel ae¬ tate, vel morbi alicujus vi, usque eo non- N 3 nun- O H*c ratio , cur Aciis hiice Regia Societas judicavit inferendam epiftolam Nobiliif. Doin. ELLISIl , qualem ipfe Anglice fcriptam miferat : tametfi multo nuOior, anno dcin proximo MDCCLXIX, Loedi ni imprefla Angiice prodiit lorm. 4. 102 que fe infeliciter conatam,, utrique antea proli ubera admovere. Hæc quum ad ufum fpe- cierum , quas fupra dixi, fvafu meo, d. 13. Julii 1756. confugerat, rem ita murari fentiebac, ut d. 24. ejusdem menfis ad me rediens, narraret, a pri¬ mo die, quo remedium illud fumferat, laflis co¬ piam ccepiffe adfluere : utque menfe poft quinto as- O 1 fe- m ) o ( m IO§ feveraret, toto præterlapfo interea tempore infan¬ ti luo abunde fe fuffeciffe , & adhuc fufficere. Cafus IV. Nautæ cujusdam vidua Anna 01 avi Fi¬ lia 40 annos nata, & fæpius puerpera, easdem ac præcedens querimonias proferebat, parvulum¬ que infuper fame prope enecatum aphthis labora¬ re. D, 4. Dec. 1756. matri decofifum fupra memo¬ ratum præfcripfi, mifero vero filiolo nihil nili Sy- rupum Cichorei cum Rheo. Illa non multo pofl rediens auxilii vim ita laudabat, ut fe nutricis mu¬ nia ad vota obire, & infantulum optime valere profiteretur. Cafus V. Textoris, nomine Blondel i, uxor, ante menfem partu liberata, de ladtis defe&u, eo acer¬ bius querebatur, quod fuos nunquam antea defti- tuerat alumnulos. Jam quoque puerulum inde a primis vitas diebus rnifere vexatum aphthis vide¬ bat, quibus varia frnffra oppofuerat remedia. Ma- tri, d. 1 Januar. 17^7, ufum fpecierum prædi&a- rum injunxi , nullam prorfus infanti medicinam porrigere jubens. His fe profpero cum fuccedu obcemperaile juffis, mox d. 7. ejusd. mens, læta nuntiabat mater, & fequenti d. 17, Januar. non fi- bi tantum fed infanti quoque redditam fanitatem magno cum gaudio affeverabat. i***/* ) o ( 35 _ ioÿ “ R EL A T I O , ' ~ De Hæmoptico per Spiritum Frumenti , NITRO SATURATUM , CURATO , A JOHANNE J. HAARTMAN, MED, DOCT. ET PROF. MEDICIN. ABOENS. Vir quidam, quadraginta annos circiter natus, macilentus & temperamento cholerico, vehe¬ menti Haemoptyfi fuerat correptus, cui fidendae Medicus pariter atque Chirurgus quidam > Belfing- forfia acccrfiti , venæ feûiones largiores, quater in- * tra menfem, balneaque pedum adhibuerunt, & Pul¬ verem abforbentem Vvedelii atque alios Anthae- mopticos pulveres , cum Bolo Armena & cf :bus , Tin&uram Rofarum , fufiones aquae frigidae fupra pe£tus, fimiliaque temere propinarunt. Horum me¬ dicaminibus animadvertens aeger, fputa fangui- nea quotidie accelerari magis quam tolli, vente leÊUone , quinta vice, inftituta, literis me confu- luit, fimul indicans, fingulis diluculis & horis in* primis vefpertinis cum Tuffi & fputis fanguineo- i purulentis vehementioribus grumofis, morbum hunc mordacem exacerbari ; calorem praeterea adeife in* fignem adeo, ut tempore frigidiffimo menfis Ja¬ nuarii & Februarii, in camera paulifper admodum calefa&a, aliisque frigidiffima, pectore omnino a- perto, le£to incubuerit. Igitur ei ftatim præfcri- pfi 1:0 Pulverem fequentem : Rec. Olei Cacaonis, nitri depurati, Sacchari Menthae ana unciam, pulve¬ ris florum Rofarum ruhr. femiunciam, Balfami de Tolu drachmam dimidiam & Gummi Ammoniacs O 3 de- I I IO m ) o ( 55 . . . depurati fcrupulos quatvor ; e qua compofitione Drachmam dimidiam ter quaterve de die cum la- fte ebutyrato fumeret; 2:0 Oleum Amygdalorum dulcium recentiffimum unciar. fex, cum Syrupi Acetoficatis Citri unciis quatvor & nitri depurati drachmis fex mixtum, ut temporibus exacerbanti¬ bus ad menfuram cochlearis deglutiret; 3;o Ut de Tin£tura noftra Paregorica ad guttas viginti & ul¬ tra, bis vel ter, lingulis diebus acciperet; 4:0 As- (idue nil aliud biberet , quam lac ebutyratum ex la£te recenti, quotidie in lagena vitrea conquafia- tum, vel ferum la£tis 'dulce vel Emulfiones ex a- qua fubfrigida cum Amygdalis dulcibus excortica¬ tis confeftas, 5:0 Ut Clyfmata frigefcentia & la¬ xantia quotidie horis duabus ante tempus exacerba¬ tionum pomeridianarum applicaret, & 6:0 quando ebullitionibus & fputis gravioribus fanguinis labo¬ raret, artus falciculis ligaret. Etfi autem hifce re¬ mediis per quatvordecim dies adhibitis, levamen quidem maximum obtinuit , nihilo tamen minus fputa cruenta haud vifa funt delinere, quamquam Pulverem quoque Confolidæ majoris cum additione nitri ulurpabat. Mihi itaque in mentem revocans ufum Spiritus vini in Haemorrhagia Narium , nec non confvetudinem & confeflionem ingenuam O- perariorum in Officinis ferrariis , qui contendunt, fe nullo modo calori exfuperanti, fine ufu vini adufti, refiftere pofle; ægroranti per literas iterum per- (Va fi , ut cum antediftis remediis , fpiritum fru¬ menti Nitro depurato, quo aut folo aut cum oleo Amygdalorum ad uncias nonnullas jam antea ufus fuerat, faturaret, ficque aliquoties per diem degluti¬ ret. Quod cum fucceflus optimus & exoptatiflimus fecutus fuerat, ab omni omnino hæmoptyfi libera¬ tus, Tin&ura poftmodum Paregorica nofira, & Pi¬ la- III Iulis ex Extra&o florum Papaveris & Cafcarillæ a- na Drachmas unius, Extra&o Liquiritias & Pulve¬ re Olibani ana Drachmar. duarum, Pulvere Croci fcrupulorum quatuor & Balfamo Peruviano Nigro fcrupuli unius confeftis , per Menfèm integrum contra tuffim atque expeftorationem ufus efl. Ip!e deinde, qui aegrotaverat, per amicos fuos mihi no¬ tum fecit, fe poftea audiffe viduam quandam eo¬ dem modo per fpirirum fublimatum, Nitro latura- tum, reftitutam fuifle; quare exiftimaverim eo tu¬ tius me hunc cafum, in ufum aliorum, palam po- tuifle facere. EXPERIMENTA ELECTRICA, Tranfltum commotionis per aquam illuftrantia, Auctore TORBERNO BERGMAN, CHEM. ET METALLURG. PROF. ECJVIT. REG. ORD. DE WASA. i. A qua Protei inflar quotidie varias diverüas* I\ que induit formas, praecipue vero in tripli¬ ci occurrit flatu, vel enim folidam, vel fluidam in- venimu-. Scilicet frigore corpus fit folidum, quod lub nomine glaciei cognofcimus, calore vero flui¬ di fpeciem induit, d v in vapores refolvitur. Sco¬ pus mihi jam propofltus non permittit omnes illas proprietates hic feorfum examinare, quæ vel cui¬ vis flatui propriae vel fingulis communes repeiiun- tur, _ ^ ) O ( gSj§ tur , fed convenientiam tantummodo & differentiam refpe£tu EieQricitads paucis dilucidare conabor. ; •• I f K ' ' ? . «• i • ' - . r • .. v. - ' 2. In eo glacies, aqua & vapores conveniunt, quod I:o Eledlricitatern ab aliis corporibus recipiant , re- ceptamque facile propagent. Stiria fpiritus vini ac* cendi poteft: aqua, uti liquida, inter optima propa¬ gantia ab omnibus Eleâricis numeratur: vapores quoque ex aqua furgentes, tefte experientia, idem egregie præftanr. Ibo In neutro aquæ flatu Electricitatis Jic dici a o- riginaria ne minimum quidem veftigium , in hunc usque diem , excitari potuit , quod mirum videri pos* fet, cum jam talem in ipfis metallis detegere va¬ leamus. Hoc vero forfan potius defe&uf metho- di aptæ, vel difficultati confvetas adhibendi, quam ipfi materiæ adtcribendum. Ilho Fluidum ekSlncmngpro concujfione in aqua cu¬ jus cunque demum forma , adhuc nemo cumulare potis fuit , intérim tamen nullus dubito, quin gla¬ ciei lamina juftæ craffitiei & bullis rimisque carens buic fini inferviret , talem vero nondum ulla arte mihi licuit obtinere. IV:o Non nifi quantitates magna exploftonem trans¬ mittunt, Vaporum congeries, nubes di£tæ, fulmina propagant, fed parvas quantitates articulum aptum in circulo explofionis non conftituunt. Propofido aüata non poteft non primo intuitu erronea cenfe* ri, & quidem duplici nomine, fed experimentis fequendbus eam extra omnis dubitationis aleam po- fitum iri confido. Scilicet duabus propofidonibus no¬ tis repugnat, quarum altera hæc eft ; commotio a - quam SB ) o ( m, us quam perfeéie tranfit, altera vero: glacies circulum explofionis intrans concujjioni tranjitum omnino de¬ negat. Prior axiomatis infer per duodecim circi¬ ter annos invaluit, pofterior autem a DoQiore BEN¬ JAMIN FRANKLIN primum, quantum fcio, eft deteQa, eamque glaciei proprietatem jure mi¬ ratur inventor , cum aquam di£ti circuli optimum articulum crederet a}. In illuftrationem hujus ar¬ gumenti varia tentavi experimenta, donec ex mox adferendis didicerim, in præfenti negotio aquam in¬ ter & glaciem , nec tantum intercedere difcrimi- nis, quantum vulgo exiftimatur , nec in genere veras e (Te allatas propofitiones, fed in certis tan¬ tummodo circumflandis. Experimentum I. > 1 i < Ï 3. Tn lagena vel alio vitro idoneo coacerve¬ tur, modo confueto, fluidum ele&ricum; ut vero cognofcatur, num quidquam vel quantum commo¬ tionis transeat , fi inter latera diverfæ ele&ricitatis formetur circulus, cujus articulum conflituit aqua, vel aliud corpus examinandum, homines inter fe periculo fubjicienda tenentes adhibeo, qui confenti- ente fuo teftimonio de eventu me certiorem faciant. Afl: prout hi in peftore, flexura cubiti, carpis, ex¬ tremis digitorum, aut nusquam, quaflationem fen* tiunt , tranfitum plenum, imperfeftum, aut nullum judicavi. Si quidquam tranfit, partes corporis cor- refpondentes i£tu adficiuntur. Fateor quidem, hanc menfuram non e fle abfolutam , & paululum quo¬ que variare pro fortiore, debilioreve, cumulatione; fed in defectu melioris , hac ufus fum. Ceterum, quantum ex eleQrrometris vulgaribus colligere li¬ cuit, cumulatio eundem femper adtigit gradum, P tan- fl) New expriments and oblervations 011 Eleclricity Letc. III* §. 28» cü? ) 0 ( cvB Ï14 tantæque fuit virtutis, ut in peftore vehementem ictum poflet concitare. Hac methodo lequentia inftitui tentamina, quod feme! indicafie fufficiat. Funiculus e lino ve! cannabi ficcus , nullam permittit evacuationem, fi vero idem humeftetur, digiti tenentium leviter pullantur. 4. Hinc fequitur, ea , qnæ eleflricitatem be¬ ne propagant, non ideo explofioni efTe pervia, fu¬ nis enim h umidus tantum fluidi eieGrici momen¬ to ad fert, ut attraQdonibus , fcintiilis aliisque de¬ bilioribus fufficiat phænomenis; at commotioni re- moram facit, quippe qua; uberiorem fimuique transeuntem materiam requirit- Experimentum II. 5. Præparetur ut in Exp. præced. Sed loca funiculi adhibeatur tubus barometris conflruendis idoneus, tres vel quatuor pedes longus , qui aqua impletus ad utrumque extremum claudatur tube¬ re , filo metallico aquam paululum intrante, per¬ forato. Bini homines in circulo conftiruti extre¬ maque filorum tenentes, fi tentetur evacuatio, vel nihil, vel vix ultra carpos, brachia quaffata fentiunt, cum tamen dein idem vitrum, absque ulteriori cu* mulatione, more confacto, pe&us concutere valeat- Experimentum 1IL 6. Loco tubi adhibeatur collum Retorta; vel vafis recipientis vitrei eiusdem longitudinis, quod eodem ac antea modo impleatur & claudatur. Quo major diameter colli, eo melius, intérim tamen trium vel quatuor digitorum (ufficere poteft. Hoc collo in circulo explofionis pofico, mox plena fuc- cedit evacuatio- 7- ï 1 5 7» Ex allatis fequitur, I:o ad transmittendam commotionem Leydenfem per aquam, parvam ejus quantitatem non fufficere. II-o Metalla longe perfe&ius aqua concuffionem tranfporcare , nam cylindrus aquae 40 digitos geo¬ metricos longus, & diametrum trium fere linearum habens, adeo parcam permittit evacuationem, ut vix ultra carpos fentiatur ( Exper. 11.) , fubtiliffimum vero filum metallicum, vel angufta falcia papyri inauratae, ejusdem cum tubo longitudinis, ex eo¬ dem vitro, ad eundem gradum, fluido ele&rico im¬ pleto , vehementem in pectus quatiationem trans¬ fert. Interdum quoque ubi fulmina feriunt, haud minoris abundantiae ele&ricitates, per fila metallica abdu&as reperimus- HI:o Tertium experimentum indigitat fuperfluam aquam tranfitui non officere. Hinc intelligitur, quo¬ modo Profeffor WINKLER Lipfiæ flumen Piis* fam articulum circuli explofionis facere potuerit b). Le MONNIER fovea Tuileriana, cujus fuperficies 100 hexap. gall. quadr. continec , profundum ve¬ ro 2± pedes, idem præfticic c). JALLABERT, Profeffor Ger.evenfis,per Rhodanum eleOrricitatem transportavit d ) , & FRANKLIN Philadelphiae cir¬ ca unam fluminis Skuylkil ripam eletfrickatem ex¬ citavit, qua, in altera, Spiritus vini fuit accenfbs e). Experimentum IV. 8. Si exp. II. iteretur tubo dimidiae longitu¬ dinis, fcu, quod eodem recidit, fi filum alterum P 2 ad b ) Starke des Ele&r. Krafft des Vaff. in glaf. gefafler» §. 48° c ) Mémoires de 1* Acad. Roy. des Scienc* ann. 1746. psg* 44 7* à ) NOLLET, Lettres fur 1’ Éie£lrieitê pag* 301-204* 4) "FRANKLIN i. c* §* 29* I llJ_ _ 4S ) O ( m ad medium cylindri dudum adhibiti, intra aquam protrudatur, tentata evacuatione, nulla fub fen- fus cadens differentia fentitur. Experimentum V. 9- Lagena vitrea longitudine dimidii pedi?, cu¬ jus diameter tribus digitis æqualis, aqua impleatur. Fundus perforatus & apertura uti antea claudan¬ tur , filis metallicis trajiciantur. Formato circulo vehemens fentitur ictus. io. Ex duobus præc. exprimentis fluit, diarne- t,ram praecipue in cenfum venire, nec longitu¬ dinis diminudonem ullam producere differentiam, mfi tantilla fiat, ut fcintilla inter filorum extrema tranfire queat. Si formatur circulus articulo non penitus inepto conflans , & hic paulo diutius com¬ pletus fervatur , plena, fed fucceffiva & absque violentia, fit evacuatio. 11 • de aqua cognitis, mox mihi fufpicio Oita eft, magna glaciei frufla concuflioni transfe¬ rendae elle idonea , vel faltem parvis aptiora: nec pem eventus fefellit , fed modo fequenti confir¬ mavit. Experimentum VI. . , T2, Fruftum glaciei, cujus longitudo 15. la¬ titudo 13. u profundum offlo digitos geometricos capiebat, adhibui. Hujus lateribus minimis, oppo¬ nas, laminam ftanni ( qualis fpeculis infervit) ob¬ duxi, dein vero hominum alter finiftra , alter dex- tra manu, fuum quisque foliatum extremum teti¬ git. Lirculo completo, mox uterque circa flexu¬ ram cubui gravem expertus eft ittum. Nec du¬ bito bito, graviorem fore commotionem , fi majora fnr fia debita cura adhibeantur. Enimvero, aquae & glaciei voluminibus squa¬ libus, aqua multo magis transmittit. Experimentum, VII. ij. Cylindrus niveus bene compreflus, cuius longitudo 2 j dig. geom. & diam, circiter ij dig. squalis erat, concuflionem egregie transmifit. Experimentum VIIL Cylindrus niveus I. pedem longus & 2 digi¬ tos craffus, parum compreffus, nec humidus, nihil transmifit, humeflatus vero & compreffus carpos concuffit ; aft in duas partes squalis longitudinis divifus , quarum altera alteri adpreffa craffiorern formabant longitudine pedis dimidii, ictum dedit ipfura peftus ferientem. Experimentum IX.. 14. Perpendens aquam & glaciem quantitate ! ignis valde differre, item JALLABERTUM, per i aquam ebullientem, fortiorem obtinuiffe concuflio- nem, quam per frigidam , multiplicique prseerea modo de cognatione ignis cum materia eleftrica conviftus, tentandam duxi in experimento fecun¬ do aquam ferventem loco frigids, fed eventus fuit idem, vel faltim fenfum fugiens differentia. 1 5. Hsc fune pauca illa tentamina , qus ex multis inftitutis prsfenti materis lucem adfundere mihi vifa funt, q usque continuata non poffune non theoriæ EleOrricitatis fieri utilia. Ex allatis fequitur , corpora fic di£ta propagantia non fem- per ictui tranfitum concedere. Huic fini necefla- P 3 rtum. rf) ) O f © ii 8 rium videtur, ut magna copia fluidi eleQrici fimul penetrare poffit. Facultas igitur propagandi a fa¬ cultate concutiendi gradu tantummodo differre vi¬ detur. Aqua, animalia & metalla inter optima pro¬ pagantia ab omnibus Eleftricis numerantur: at quan¬ tum fcio , non modo experimentis ftabilivit ne- mo, quodnam horum corporum illi fini effet aptis- fimum, fed nonnulli quoque, difcrimen fa&uri, a- quæ primum locum concedere haud dubitarunt. Certe operam non perderet examinans , quo lue- cefiu varia corpora articuli conifituantur in circu¬ lo explofionis; hinc enim nova hæc inter daretur relatio, feu refpeftu facultatis concutiendi compa¬ ratio fj. AURORÆ. BOREALES, Annis MDCCLIX. IX. LXl. et LXII. OESERVATÆ A TORBERNO BERGMAN, CHEM. ET METALLURG. PROF. EqVlT. REG. ORD. DE WASA. An. MDCCLIX. Men/e Januario mihimet , aliis dijhïcto negotiis hifee obfervatiombus invigilare non licuit . Februarius . Dies hoi\ mîm glvH.q/jVefperî arcus lucidus feu fafeia parum i ifîcxa, quæ lucidam Lyræ fere adtinge- bat. /) Communicat, cum Reg. Societate An» MDCCLXVII. r-.*1 ) ( r. f ' > ÏI$ Bies hor. min. I i 4 v.-vn. XI. XXI bat. Haie binæ alîæ parallelae » fed al cto» res, quarum fuprema y Draconis tange¬ bat, ideoque cire. 22 gr. alta. Elegans & completa videbatur aurora, eti- arnfi lunæ fplendore debilitata. Striæ ex horizonte juxta zénith, auftrum verfus, coeuntes coronam formabant, quae inter¬ dum 20. gr. circiter a zénith diftabat. Denfiffimæ ftriæ e plagis W. SIV. & NO. turgebant. Color in occidente & orien¬ te erat fanguineus, praecipue juxta hori- zoncem, ejus vero vigor pluries crevit decrevicque, ita tamen, ut plerumque in altera ex nominatis plagis pallefceret, dum in altera fortior fieret. Phaenonae- na hucusque vix nifi quiefeentia, fæpius per totum hemifphærîum fipeciem ten¬ torii, ftriis fanguineis diftincti repraefen- tan ia. Dein in NW. quatuor arcus lucidi ad pa¬ rebant, quorum tres interiores minoris erant curvatura. Figura vero mox mu¬ tabatur, mafia inflammata , arcus mo¬ tum fçrpentinum obtinebant, variae par¬ tes motu gyratorio deflagrabant, mar¬ ginibus rt bro fuivo viridique coloratis, radii praterea lucidi in varias partes in primis zénith verfus ejaculabantur. Mo¬ do violento & confufo mafia phænome- ni pluries colleQa accendebatur, debilius tamen, quo ferius. Haec obfervatio comparata cum alia Her» nolandiæ eodem tempore inftituta & Do¬ mi* 120 Dies hor. min*. ) o ( & ï5 i8 29 mino GISSLER altitudinem phaenomeni perpendicularem dat 80 milliaribus Sue. cis aequalem. vu- vin ! Humilis & confueta aurora in NW\ VII. 50. Arcus 6 gr. altus. ix. 48. xi. 20. vr. vu. vi. XII. Hæc obfervatio cum correfpondente f collata altitudinem 130.mil!. prodit. In NNIV. parietem obfcurum margine lucente vidi, copiam vero materiæ tumo fimilis in occidente. Stellae per fumum translucebant. Debilior. Nubibus discuffis, ex occidente fepten* trionem verfus traffus lucidi , fumi mo- do irregulari intermixti, confpiciebantur. Dein non obfervabam ante mediam no* £tem, tum vero, fafciae fere horizonta- les adparebant. Qui non vidit ejusmo- di phaenomena aliquando in auroras bo¬ réales commutari, ea vix crederet ad nollrum meteoron pertinere. Humile Tegmentum, obfcurum, margi¬ ne lucente, horizontem ab occidente us¬ que ad NNO. occupabat, quod dein paullulum furgebat. Radii quidam debi¬ les fefe monftrabant, & mox mafia eva- nefcere cœpit, hora tamen XII:a adhuc lucida & fumofæ reliquiae videbantur. Ccelum nubibus obduftum fuit vefperi die 27. & 28. Manius . Humile & debile lumen absque fegmen* to obicuro in plaga confueta. E Dies lior, min* \ n ( QXD ' u 4 <2X9 I2î 1 8 i ix. X-XI* vn. 16 ix. 40. XI. XII. 28 5 ix. E feptentrione radii verfus zénith Tur¬ gebant. Arcus lucidus , cujus culmen in a ultro, Leonem, Virginem & Canem minorem trajiciebat; altitudine quinqua¬ ginta circiter graduum, Vndæ flagran¬ tes fæpius velociffimeque ccelum pervo¬ labant. In occidente primum lumino- fum , dein vero nubes obkura, quæ tan* dem lucidioribus mifcebatur. In NW. paullatim Tegmentum formaba¬ tur obfcururn. Ad finem crepufculi vefpertinffafciæ lu¬ cidae ccelum varie trajiciebant. In me¬ ridie parum in orientem declinans arcus lucidus, cum Tegmento obfcuro, ftetit. Altitudo marginis fuperioris erat circiter 40 gr. & amplitudo I80 gradus. Se¬ gmentum dein fubfidebat, radiisque ver- fus zénith ejaculatis coronam formabat. Undæ lucidæ fur fum volutabantur. In OtN. & VtS. columnae monftrabantur fanguineae. Tandem mafia totum bemifphaerium vi- fibile tra&ibus & undis lucidis implevit, & poft varia ubique incendia non nili debiles confufasque reliquias verfus me¬ diam no&em monftravit. Humilis aurora in NNW. Nubilum d. 1. 2. 3. 4. 7. 8. 9. 12. 13. 14. 20.21.26. 29. 30. 31. Aprilis. Segmentum obfcururn in NNW , margi¬ ne & fupra & infra radiato lucido. Cas- fiopeam adtingens, altitudine fere 30 gra- q duum ( lit ($ù ) O ( ÇXD Dies. hoi\ min, 16 ix. 40. x. 36. 16 , ix*x. duum. Amplitudo 100 circiter graduum. Nubes obfcura in NW. verfus zénith radios lucidos flagrantiaque jacula emi- fit. Hora X:a fere evanuerat. Hanc Stockholmiæ obfervavi. Menftbus Majo , Junio & Julio nullam j . vidi . Auguftus. E Septentrione & NNO. hCcix lucidæ erigebantur.. Humile & radiatum Te¬ gmentum in feptentrione. Hora X. 36'. adhuc veftigia lucida fupererant. Hanc 5 fequentesque auroras, usque ad finem Septembris, Mariæftadii obfervavi, cujus latitudo, eft j8°. 40* in longitu¬ dine vero 30. 44' difiat a meridiano Up- falienfi occidentem; verfus. In NW W. humilis & obfcurus pa ries margine inæquali lucido.» Præcedénfii fimilis.» Similis, fed debilior. Nubilum d« 17. 21.23. 24. 25. September . Radii nonnulli lucidi in NNIV , fpien** dore lunæ, parum vifibiles., Luna vix horizontem reliquerat oriens, dum debi¬ le lumen in NW.. confpiceretur. Mox in occidente pars arcus lucidi radiati ad- paruit, intra quam paucis interjeftis mo¬ mentis , varia incendia. ♦ Arcus in NW. cujus margo fuperior per Arblurum , Dubbe , feu a & 0 Vrfæ ma¬ joris tranfibat f Capellam etiam radebat. Mar* S6 x.4j. 27 xr. 28 X. 10 IX. 1 3, 1 1 x, 16. é?5 ) o ( £0 12 Bies. lior, min. 1 2 15 xr. Margo vero inferior per y 8c 1 3 Vrfæ majoris, (3 Aurigae & /3 Tauri. Colu» mnæ interdum verfus zénith tende¬ bantur. x. Non nifi deflagrationis veftigia reflabant, ix. 30. Debile lumen in NW. ix. 15. Arcus lucidus in NW. quadratum Vrfæ majoris fere adtingebat, cujus alterum crus in occidente, alterum vero in NNO. horizonti infiftebat, adeoque amplitudo erat circiter 1 12 gr. Margo fuperior item- que inferior fæpe inaequalis & radiatus radiis trementibus, vel itu redituque hori¬ zontali fé quafi librantibus. Ejus partes aliquando diverfæ erant curvaturae, inte¬ rea tamen alticudo magis magisque cre¬ vit, adeo ut hora X:a ultra dimidiam partem 'fafeiae ellipticae viderem. x. 12. Paullo port per zénith tranfiens aperie¬ batur, rofamque elegantiflimam rofeo & prafino diftinftam monftrabat, quae, alia licet figura, redibat, quoties notabilior quaedam pars latitudinis arcus ipfum zé¬ nith peragraret, quaeque, tranfitu fàQo, mox evanefcebat. Arcus ulterius au* ftrum verfus progrediens , tandem pa¬ rum ex hemifphærio vifibili reliquit, quod non materia meteori jam confufa debilisque occupaverat. Longi tra&us luminofi ex occidente per zénith in orientem tendebant , qui diu \ reflabant, modo evanefcentes , mox ite- q^2 rum 124 Dies. hor. min* 16 X, 2J< x« 4J xi. 33 rum accenfi motuqae undulatorio defla¬ grante?. Harum una a primo phamome- ni initio vifa» Partes arcus horizonti oc¬ cidentali & orientali propiores indam- matæ agitabantur. Arcum primum, poti dimidiam fere ho* ram, alius debilior in NW. infequebatur, qui tamen altitudinem 60 graduurn vix obtinuit , fed fere evanuit, dum radios (Venus zénith, uti reüquæ phaenomeni partes, extenderet ; hi vero radii nec co¬ ronam nec rofam formabant. Dein omnia confuforum & irregularium deflagrationis veftigiorum piena , quæ cum nubibus quibusdam fumofis in fe- ptentrione paullatinv colligebantur, ubi adhuc debilis arcus videbatur, dum oblervadones finirem, A Quamvis ftellæ pertenuiores partes in¬ terdum viderentur, & cœiurn alias edet ferenum , majores tamen fa?pe penicus evaneictbant, adeo ut nullum momentum traniitus obtinere potuerim. Color vix alius viius, quam albus, nili in rofa,uti dsttum, & in radiis trementibus, qui qbfcure virefcebant. . 1 Crepufculo nondum finito, arcus luci¬ dus in aufiro parum in orientem decli¬ nans confpiciebatur , cujus altitudo & ficus tere idem, in quo arcus praeceden¬ tis veiperæ fiibfliterat.. Saturnus erat pauli illum intra marginem interiorem in SSO, Jupiter vero adhuc magis didans in 125 & ) O ( Q& hor. min. in SSJVi Inter occidentem & feptentrio- nem, variae nubecula obfcuræ aliis luci* dioribus immifcebantur. vüi,45 IX, io. i Radii ex toto horizonte exporreQû, paul* lum ultra zénith, auftrum verfüs, circa a Cygni coibant, & elegantiflîmam for¬ mabant coronam. Radii rofeo, prafino fu- fcoque, itu redituque horizontali fpeflra- culum praebuerunt formofi (fimum. Con- curfio radiorum, interdum erat aperta, ut nudum cœlurn videretur, interdum uti globus (plendens, interdum vero ro- fam rofeo, prafino alboque fuperbe di* (linÊtam & continuis variationibus expo- fitam , monftrabat. Poft dimidiam fere horam omnia debi¬ liora erant, plerumque tamen radii ex horizonte Turgentes remsnferunc, & cce- lam, praecipue in auftrali hemifphaerio, velocilfi ris undis lucidis , ex auftro ver- fus zénith fluentibus, percurrebatur. Nul¬ lum diflintlum arcum vidi.- Meteori (itus refpedu mei horizontis i- dem permanlit, unde refpeftu primi mo¬ bilis neceflario variabit ut radiorum con- curfus paullatim ab « Cygni difcederet. Bis inter orientem & feptentrionem de¬ biles columnas (anguinei coloris nota¬ bam, h se vero mox evanefcebant. x. Poft horam X;am mafia phaenomeni ad¬ huc debilior etat, nihilo minus momen¬ to citius radii & corona faepe redibant, fed debili (plendore. Usque ad mediam q^3 no- 1 26 Di es. h or. min* m ) ° c m 19 IX. 20 21 23 24 X. IX. IX. IX, xii. no&em undæ lucidæ, eodem ac antea modo, volvebantur. Hujus & praecedentis vefperæ auroræ, fplendore & elegantia omnia , quæ in hoc genere & defcripta legi & iple vi- ai, mirum quantum fuperabant, nec per- îetfe polîunt delcribi. Ne minimum quidem foni vefHgium, noftro ineceoro adfcribendum , audivi, fumma licet adhibita adtentione. Humilis arcus in A W. amplitudinis cir¬ citer 60 graduum. Nubes praetereuntes fucceffive varias hu¬ jus tegebant partes. Arcus in plaga confueta Vrfam majorem Iere adtingens, amplus circiter icogr. Humile Tegmentum iuminolum in N IV. 22 vin.30 Debilis arcus in NW. (ub Vrla majore. Praecedenti iimilis, fed debilior. In NW. Tegmentum obfcurum margine lucente, Vrlam majorem Iere adtmgen- te, inaequali, 100 gr. amplum, pluribus¬ que iocis accenfum. Altitudo & ampli¬ tudo mox decrefcebant &, paucis inter¬ jectis momentis, alii arcus, mox iterum evanefcentes, formabantur, usque dum omnia confufam mafTam monflrarent. Nubilum d. 2." 3. 4. 6. 7. 13. 17. J8- 2 j. 26. Offober. Segmentum obfcurum cum arcu lucido, Vrfam majorem in NW. fere adtingen- Upfaiiæ vidi. Lu- ix. 45. 1 3 Î IX. 30, re 5 VII. 30 9 VII-VIII 15 IX. 30 16 Ia-X. 20 IX. 30 X. 21'. x. iy XI. 22 X. 2? vir. 3c IX. IX. 50. ix. 56 Lumen debile in NW. Nubilum d. 2. 3. 8- 9- 10. 16. 24. 25. 26. 27. November. Radios inter nubes videbam, fed ab iis? dem mox teftos. Humile Tegmentum obfcurum cum areu iucido in N IV. qui mox variis modis fle¬ xus deflagravit , tandemque a nubibus abfeonditus fuit. Aurora irregularis, humilis, confufa & fumis mixta in NIV. & SW. Flammae irregulares fumoque immixtae in NW.- Nubes luminofæ obfcuris mixtae in NW, poft dimidiam horam evanefeentes. inter feptentrionem & occidentem hu¬ milis & angulata nubes obfcura , mar¬ gine luminofo. Hinc dein fegmeneum: fumofum margine vix lucido.- Fere uti d. 16, fed debilius,- Nulla videbatur aurora , fed deih ex oc¬ cidente ad NNQ. Tegmentum obfcurum' irregulare; variis ^aperturis & incendiis. - Tractus & ftriæ nigrae fatpius fupra te¬ gmentum cadebant. Poftea arcus diftin- dus ellipticus formatus eft , qui magis magisque futgebat, usque dum a Lyræ & Y) Vrfæ majoris fimul tangeret. Paul¬ lo ante, ex tribus- radiis cruris occiden¬ talis, unus lucidavi' adtigic. Idem hoc crus primum inflammari & evanefeere cœpit, intérim tamen orientale octo vel 1 de«- 128 Dies. hor. min. m ) o / v x. 23 ! x. 4 5 28 vi. vu. 1 5 ix. 45 10 11 12 13 IX "X x. 48 vn. 30 IX. IX. IX. 32 decem minuta non modo perftitit , fed etiam furrexir. Alius dein arcus feque- batur, qui lucidam rafif. Hic puullo poffc evanuic & omnia debilia confufaque e- rant. Mane feqnenti adhuc humilis & irregu¬ laris aurora reflabat, aft undae flagran¬ tes copiolae, vertus zénith, praecipue fu- per Aurigam & Cafliopeam, vehemen¬ ter volutabantur, usque dum lux diei easdem exftingueret. Nubilum d. 3. 4. .10. 1 1. 1 2. 13. 14. «7- i8- 19. 23. 24. 23. 26. 28. December. In NW, Segmentum obfcurum margi¬ ne lucido, e cujus parte occidentali tres radii emittebantur , quorum feptentrioni proximus a Lyrae fere adtingebat, inter¬ medius vertus £ & extimus vertus (3 Cy- gni dirigebatur. Paullo pofl fingula e- vanuerunt,& non niti paries albidus re- manfit. Nubes irregulares obfcnræ variis incen¬ diis in N. & W, altitudinem lucida Ly¬ rae obtinebant. Nubes magna, obfcura, marginibus pie- risque illuminatis. Dein nubilum. Humilis arcus in NW. mox evanefcens. Humilis arcus in NNW. Aldor & diftin&ior, amplus circiteri40* gr. & lucidam fere ad tingens. Variae rimae & incendia, in fegmento obfcuro, dein oriebantur. In .m* QXù ) Qj£ Dies. bon nirn* I 29 1 14 < *5 î6 17 19 21 2 y iX. 44 IX. 53 X. IX. IX. IX. 30 IX. XI. 3. XI. VII.2S. VIII. In occidente deflagratio cum jaculis Iu- mi no lis incipiebat, quæ paulatim verfus feptentrionem migrabant, tandemque to¬ tum arcum coni umebant. Semicirculus verfus feptentrionem a* perçus, & fuperne radio verticali muni¬ tus, lucidam Lyrae cingebat. Poli vehementes undas, verfus zénith flu. Ornantes, non nifi paries albidus rei i Ortis. Fafciæ lucidæ horizontales, inter occiden¬ tem & feptentrionem. Humilis arcus, cujus crus occidentale fub a Lyræ. Debile lumen, lucidam adtingens. Vti die 14. Segmentum obfcurum, cujus margo lu¬ cidus, altus circiter 15 gradus. Segmentum obfcurum, margine lucido, in Septentrione. Jn feptentione & NO. nubes aurorae ba¬ rcalis irregulares, cum variis traOribus Iu- minofis, & quibusdam columnis, per zé¬ nith transeuntibus. Debiles reliquiae. Mox nubilum. Nubilum d. I. 2. 3. 4. 5. 18- 20. 23. 26, 27- 28. 30. 31. ix. 48. 1760. Januarius. Segmentum obfcurum, cum arcu lucido, in feptentrione , qui paulhtim furgebat, altitudinem obtinens 30 graduum circiter. In feptentrione & occidente variae obfcu- ræ lucidæque nubes. Succeflive omnia R ac* 130 Dies hor. min* m ) o ( m 12. i'3; XI. x. 30 XI. x. 30 accendebantur, debiliaque veftigia relin¬ quebant. Segmentum obfcurum, margine lucido, horizontem in NNW . vix fuperans, qui cito incendiis & jactibus peribat. In NtJV. force ! umen oriebatur, orientem verfus progrediens , tenuesque reliquiæ paullo port: tantummodo fupererant. Elegans adparuit aurora pluribus arcu¬ bus concentricis, quam non iple vidi. A d. 1 j. hujus menrts, ad 13. Februarii, Stockholmiæ obfervavi. 17 vu. 2 8 1:8 VII. 30 23 vu. 34 In Nl-V. fafciae luminofae, dein auroram irregularem formantes. Nubecuîæ luminofæ in NIV, dein cœ- liim nubilum;, fl CUpla line clarus arcus vifus X : 10'. ) In NW. humilis aurora, lucidam vix ad- tingens , dein altitudinem 20« graduum circiter obtinens.. ■ Nubilum d. I 2. 3 4. 19; 20. 21. 22- 24 25. 2 6. ^7, 20, 3!°' jE’ 8' vin - x 1 1 XI. 12 vi. VII. 14 Februarius Farciæ irregulares in NW, quæ dein fe«* re evanefcebant. . I I Poft dite u flas nubes traflus luminofusin i NWW \ videbatur. Arcus in NW u lyra? fere adtingens par¬ ce orientali, qui dein majorem adquire* | bat altitudinem.. 8 Uno crure in NW. altero in NO. ho¬ rizonti innitebatur, culmine cero ul¬ tra zénith prodibat. Pleiades marginet i e- i: Dies» lior, min* I3E i XÎ* IX. IO Xh XII. Ig IX. 30. ÏY "*"> AA* o / x. 53 vin. 4 x. 30 feptentrioni proximo tangebar. Caftor & Pollux in ipfa tafcia erant. Altitudo cul¬ minis in SSO. fuit 50. gr. circiter, UI« timo erat ('anguineus. Confufae reliquia5. ( Hic etiam Upfaliæ vifus eodem (itu , eadem altitudine, quantum ex relationi¬ bus colligere potui, a fi colorem fangui- neum nemo memoravit). Crepufculo vix finito illuminata videba¬ tur plaga feprentrionalis, præfertim ver- fus NNW. quamvis cœlum adeo turbi¬ dum, ut vix ftellæ in hac regione ad- parerent. Aurora dein formabatur ir¬ regularis, radiis & iaftibus corufcans. Radins per zénith ejaculabatur. Debile fegmentum radiatum, 30 gradibus altius, cito evanefcens. Variae fafciae Su* minofæ, in boreali hemisphaerio, quae me¬ dia nofte inflammatae cura tremore ve¬ hementer vibrabant. Segmentum obfcurum,cum arcu lucido. Margo fuperior arcus tangebat y Cygni & a Andromedae. Margo inferior $ Andromedae radebat. Amplitudo 80 gr, circiter & altitudo vo¬ raginis 9 gr. in NtW. Latitudo arcus j vel 6 gr. margines vero valde inde¬ terminati, in primis fuperior. Eadem vefpera, lumen zodiacale, diftin* £tum. Segmentum obfcurum, margine luminofo. Arcus debilis, margine fuperiore radens \y Cygni & Yj Pegafi. Segmentum obfcu- R 2 " rum i $2 m ) o ( g£5 Dies* lior* min* 30 21 22 5 rum in NtW. fuie , 5, 6 gr. altum & cire. 70 gr. amplum. Latitudo arcus inter- j dum usque ad 6 gradus crefcebat , fed margines debiles erant. Iteratis vicibus deflagrabat, e. g. hora IX. 13. incendium in orientali crure incipiebat, mox vero omnia reftituta funt. Interdum Tegmen¬ tum erat atrum & arcus clarus, quem ftriæ nigræ ad perpendiculum dividebant. Nullos jaftus luminofos vidi. Ceterum ccelum valde ferenum.. J x. Uti d. i§. fed debilius, x, 29 Arcus clarus 1 5. gr. circiter 'altus in NNW. vel feptentrioni paullo propior. « Cygni & /3 Àndromedæ, quosdam gra¬ dus, a margine luperiore diftabant, & 0 Arietis tangebat crus occidentale. Am¬ plitudo 140 gr. In occidente vehemens incendium, quod in partes orienti propiores progredie¬ batur, panllum ultra /3 Andromedæ feu Miracb extenfum. Varii jactus, fed hu¬ miles.. 9 xi* 3°jSæpius redimebatur arcus. Tandem 0* mnia confufa & debilia, vn. 30 Confufa humilisque aurora, mox induens fpeciem parietis pallidi. Nubilum d. 2. y. 6„ 7. 9. 10. 13. 1 6.;i7* 23. 24. 25. 26. 27. 2§. 29. Martius. vn. 30 Nulla aurora. ix. ft legans arcus in NNW. cujus altitudo cire. 14 gr. Incenius variis locis, altior, ' fed xi. 6 Pies. hor. -min- 6 vn. 30 ix. 48 X..30. 12 VI - Vil X, 36 II. 28 VIII.46 ix. 4P 4 X. g : ix - x 6 J vu. 30 | ix. 45 X. X. 4ï SI ix. 1 o m ) ex ( ï n 33 fed confufior faâus eft, tandemque pa-' rieceni albidum formabat. Crura in oc¬ cidente & NO. In NW. tra&us luminofî, obfcurîs mixti, qui pot! duas horas debilem auroram formabant. v Calliopeam adtingebat & crus occiden¬ tale fuh pleiadibus & a Lyræ, adeoque amplitudo ultra lïo gr. & altitudo 33 gr. circiter. Varia incendia, rimæ, ja- ttusque videbantur. Dein debilitari & fubfïdere cœpit. Nubes irregulares obfcuræ, luminosis mix« tæ , præcipue in occidente, quæ dein altiores faftæ. Po(l mediani noftem elegans arcus cum jaftibus Capellam trajecit, fed ipfe non vidi. fn NW.; jaSfus luminofî. Ejaculatio, in feptentrione verfus zénith, fed fplendore lunæ omnia debilia. At horizon permanfit illuminatus. Nubilum d. I. 2. 10. II. 13. 14. 1 5 • 16. 17. 18. 19' 2°- 25- 31* Aprilis,. Debiles reliquiae. - Nihil aurorae fimile. • Debiles reliquiae , ab occidente ad NO, quæ iterum viribus collectis Caffiopeata' adtirigebanc, arcum vero diftin£tum non vidi. Varias confufasque reliquias momento vidi, fed aliis diftraâus curis/hifce ob- R 3 fer*- 134 Dies » hor, min 10 Ix-xi II X* XI 14 >4 « XI l6 XX. 46 20 X* XI. 20 ix. 39 m ) o ( m fervandis invigilare non licuit. Pod me¬ diam no&em nubilum. Humile fegmentum obfcurum cum mar¬ gine lucido in NW. uti d. io. ud d. io. Confufæ relie] uiæ. Nubilum d. j. j. 7. 9. lo. 12. 13. 15-, 17. Ig. 19. 50. 21» 25. Julius. Proficifcens inter Arbogam & hofpicitim Fâllingsbro, nubem vidi in NNW. vehe¬ menter, fed tacite fæpeque fulgurantem, quæ paullo fupra horizontem intra crépu- fculum eminebat. Dein vero huic cruri¬ bus innixus auroræ arcus culmine ultra zénith progreiïus eft, in quo tamen nul¬ lum incrementum luminis percipere po¬ tui,! dum in nube fulguraret. Haec ac¬ curatius defcripfî & figura illuftravi in Transactionibus Philofophicis. Augiijlus. Hujus fequentisque menfis obfervatio- nes faftæ funt Mariseftadii. Arcus lucidus imperfeftus in NO. fub Cafliopea, crure altero horizonti infifte- bat, □ Vrfæ majoris trajiciens. Mox di- fperfus & debilitatus. Semel iterum il¬ luxit radiis verfus zénith protenfis. Crus in NO. et lyræ tangebat , quæ jam fita erat paullo ultra zenitb,auflrum verfus. In occidente nubes colligebantur, dein borealem hæmisphærii partem tegentes, ex X. 21 22 X. iv. 15 4 IX. J2 I 7; X. 8 i x. 9 x. 16 vu. ij | vu. 48 I 30. ix. 48 j X. 3f vu. I VII. 16 X. ex ir.terftitiis vero colligere potui, ele* gantem fui fle auroram & torte comple¬ tam. Humile fegmentum obfcurum, margine lucido. An nubes intra crepufculum? Mme fequenti in NW. columnam fan- guineam , alii duos rubros arcus ante folis ortum vitos fuifie narrabant. Nubilum d. 23. 24. 2$. 26. 27. 28. 29. 30. 31. October. Segmentum obfcurum, humile, fub Vrfa majore. Marginem lucidum tangebat cor Car oli. Aurora propemodum deflagrata. Infi- gnis radius a & /3 Yrfæ majoris radebat. Confufæ reüquiæ. Debile lumen pone nubem in NW. Uti d. 8- Arcus lucidus in NNW. cujus alterum crus fub aret uro. in feptencrione, margo vero Vrfam ad.ingtbat. Agitabatur & pluries ejus fplendor ere* vit decrevitque. Reüquiæ fub Vrfa, quæ aliquoties in ar cum debilem colligebantur. In NW. aurora confuta ladios verfus ze-- nith evibran®, . Parum remanebar. Vari* nube, confufæ, trque ad Vrfam, trabium -borealem tegebant. Nubilum 1. 3 6- 10. 1 1. 12, 13. 1 J, 2 3J 1 24, 25. 26. 27. 28. 29. No - c*S ) o C cSS i-36 Dies. hor* min. \îlî. VIII. 2 O X. 20 * ? a 2 X. November , Aurora alba totum cceluiri occupans, ra* diisque extra zénith, auftrum verius, per fafciculos coeuntibus. Variæ flarnmæ fparlæ. Contuis reliquis ubique, præfertim in feptenrrione. Aliquoties rubra adparuifle dicebatur, in* primis hora VI. Materiam hujus phsnomeni a terræ fu- perficie minimum 100. milliariorum (pa¬ tio fuifie elevatam calculus oftendit , fi cum correi pondente Hernofandiana con¬ feratur oblervatio. Nubibus diicuflis, confufs reliquis in¬ ter occidentem & leptentrionem conlpi- ciebantur. 5 vur. ! 6 v » 90- x. 30. § VII- VIII 3CU Nubibus difcuflis, nihil noftro meteoro fimile vifum. Debilis aurora humilisque, in plaga con- fueta, fub urfa majore. VIII. 45. arcus 12 gradus altus. Hernofandis eandem obfervavit Dtnus G1SSLER. Comparatio altitudinem 80. mdl. indicat. Humilis debilisque aurora. VII. 29' arcus iq. gr. altus. Hsc obfervatio, cum GISSLER1ANA, calculo fubjeSa, altitudinem, ad mini¬ num , 50. mill. praebet. Subnubilum in traffu boreali. Nubibus difcuffis , conlufæ reliquix fu- pereranc. ' Si m ) o ( m* r$r» *37 iDies. hor. min* Tr # 2 6 7 8 2 y 28 5] i .Nubilum in plaga aurorarum. 2 y IV. 42 In occidente îegmentum obfcurum, mar- gine lucido 20 gr. circiter altum, quod vi. dein evanefcens reliquit varios traftus luminofos. Nubilum d. 3. 4. 7. 9. 10. il, 12. 15. 16. 17. 19. 21. 22. 26. 27. 28. 29. 30. December. 1 j Nubeeuîæ luminolæ, in plaga boreali, tan¬ dem aliis tegebantur. ïx. Nubibus di feu (lis, inter Occidentem & xii. Septentrionem humilis fed clarus arcus, adhuc poft mediam noftem perfiftens. •xii. Serenum absque aurora, vu. Serenum absque aurora, xi. 30 Segmentum obfcurum, margine irregu¬ lari, lucido, a Lyras fere adtingens. • xi. 1 y Serenum, ix -xii Traftus luminofus. x • xi. In Septentrione arcus humilis. Nubilum 2. 3. 4. 9. 10. 11. 12. 13. 14. iy. 16. 17. 18. 19. 21. 22. 23. 24, 26. 29. 30. 31. 1761. Januarius . Serenum absque aurora. Serenum. 4 5 6 7 8 9 x. x. 30 j Serenum, ix. 4y Profici fcens, Arofiae pernoftatus funi} ubi hac vefpera ferenum. x. Serenum Orebrogiæ. v ; vi Nubeculae luminofæ in NW. fed paullo ‘poft, totum extemplo coelum obfcuratum S eft, m ) o ( & 138 Dies. hor. min. 1.0 X. XII. VII - IX X. eft, fine dubio a materia luminis noitri; nam, interdum hic illic fteliæ transpa- rebant. Serenum erat, & tunc fub □ Vrfæ ma¬ joris reliquiæ usque ad galaxiam vide¬ bantur, port mediam noftem adhuc re¬ manentes , fed debiles. Mafia fub re¬ gulari quadam forma aliquoties colle- Êta jaftus debiles emifit. Culmen in ièptentrione erat. Mariættndii. Nubeculæ, quæ in NNW.. quafi Tegmen¬ tum obfcurum componebant. Dem nu¬ bilum.. l'I IX. X. 1:2 1:7 2 2 IX. - x; 25 VII. vu. 4J VII. JO Humile fegmentum obfcurum, margine lucente, « Lyræ fere adtingens. Dein variæ nubes obfcuræ, marginibus lumi- nofis, circa Vrfam majorem. Forfan luminofi quid in NW. fplendo- re lunæ exftinftum. Debiles faculæ boréales. 1 Serenum Lidkopiæ. Humilis aurora in feptentrione, a lyræ' adtingens, quæ furgens pofiea diftinchirn formabat arcum, cum tegmento obfcuro.. Fafcia iuminofa ante □ Vrfæ majoris, Calliopeam Andromedamque tranfiens, circa Arietem defcendebat. Hæc paullulum furgendo progredieba¬ tur evanefcens. Fafcia lucida circa caput' Leonis, quæ ad Caflorem & Pollucem extendebatur, fed poftea verfus pedes Geminorum di- refla. Lumen vero album variisque in¬ cendiis & jaculis iiiminofis irregulare. Me- Dies. lior. min. 'vni. 5 VIII. 1$ VIII. 30 IX, 45. XI, 27 X. 29 30 IX. 2 • XI. 3 : vu. 30 4 x. 30. 6 8 1 xi. as ) 0 ( as _ us Memorata fafcia ex a & £ Leonis, per B Canis minoris & Caput Orionis ad Hya¬ des migraverat. Jam etiam clarus & non uno modo flexus arcus inter occidentem & NO. radios e feptentrione praecipue emittebat, coneurfuros ultra zénith, au* ftrum verius, li pleni fuiffent. Fafcia Leonis fere evanuerat. In fepten¬ trione omnia confufa. Debilia lumina fub forma Tegmentorum, unum poft alteram, verfus Jieliam polarem Un gebant. !n feptentrione debiles reliquiæ. Vndæ igneæ vehementer volutabantur. Inter W. & NO. per fafciculos Turgen¬ tes radii, ultra zénith, auftrum verfus coi¬ bant. Horum color erat grifeus albo mixtus. Ultra 50 mill. materiam, in hoc fpe&a- culo ludentem, a terrae fuperficie tuifle diflantem, monftrat comparatio cum Her- nofandiana apparitione. Debilis arcus margine interiore tangens a Lyræ & vindemiatricem f. s Virginis. Nubibus dilcuflis, maculas luminofæ in plaga confueta. Arcus lucidam tangens. Nubilum d. 1. 13. 14. Ij. 16. 18« 20. 21, 23. 24. 26. 28- 31. Februarius. Cœlum obfcurum. Maculæ luminofæ in feptentrione. Nulla aurora. Serenum. Serenum. S 2 Va- 140 _ _ _ _ S ) o C. Debilis humilisque aurora. 142 _ Dies. hor. min* x. 31 X, IX. 28 IX. IX. 30 Ex contufis luminibus fafcia lata verfus occidentem declinans, pedem Aurigae ad- tigit. Alia feprentrioni propior, horizon¬ ti ad perpendiculum erat. Arcus in NW. afcendebat. Interior margo Jovem tangebar. Crus fi- nidrum circa Occidentem delinebat, hu¬ milius minoris, que curvatura;, quam dex¬ trum , quod in NISO, horizonti inii- débat. Arcus furgens Aeliam polarem tranfi- bat, & paullo poft radii ex W. & NO. porrecti, parum ultra zénith inauftrocoë* tîntes, partem tentorii eleganter repræ- lentabant. Margo arcus fuperior, Cem- per inæqualis, radiis trementibus vel qua- n faliemibus, Vndæ flagrantes zénith pervolare inci¬ piebant. Omnia debilia, variis tamen vicibus vi« res colleQiæ, fed mox iterum debilita- ta?. Aurora hæcce elegans erat, etfi an¬ te binos dies , luna in quadratura pri¬ ma fuiflet. 21 X. XI. 26 x. 4J Serenum absque aurora. Arcus ex W. ad NNO. multis radiis e crure finiftro [iellam polarem fere adti- git , quam etiam alia fafcia trajiciebat. Debile & horizontale lumen in NW. Serenum absque aurora boreali d* 6. ho- [yIX: 4S'i d. 8; d. 12. hora X; d.’ 13. IX; d. 17. X. 30'; d. 18. - VII. 30'; d. 22‘ vt^’ rï* 23- XI; d. 2ji .X, 30'; d. 27. XI. Nu- Die?, hor. min. 3 4 5 6 7 8 xi. XI. X. 45 XI. XI. X-XI, 12 IX. 4 J. X. x. 6 x. 1 5 x. 4 ÿ x. - xi ■ XII. *43 Nubes fparfæ d. 14, X. d. 19; d. 20; d. 30; d. 31. IX. Nubilum d. 2. 3. 4. 7. 8- IO. II. 16. 24, 28. 29. Aprilis. Debile lumen in Septentrione. Nubeculæ marginibus luminofis in NW. Debile lumen in NW. Uti d, 5. Uti d. 5. Paries obfcurus humilisque, quem femel tantum obfervabaro. Fafcia j gr. lata ab oriente, ad occiden¬ tem, paullo ante lunarn & Y) Vrfæ majo¬ ris, auftrum verfus, quæ poftea dilatata infra Arcturum deicendebat, vehementer agitata. Radii concurrebant circa s Vrfæ majoris. Tra£tus infra lucidam , per nonnulla mi* nuta prima, erat ('anguineus. Pleraque evanuerant, (ed in oriente, fub et Lyræ, adhuc fafciæ lucentes. Fafciamin Oriente quum primo videbam, hæc fuit fifia. . r . Inter nubes flagrantia fed debilia lumi¬ na, praecipue inter orientem & auftrum. Serenum absque aurora d. 2. XI; d. 22. X. 30 9 d. 24. * Nubilum d. Ï. *0, 1 1. 15.16. 17.18, 19. 20. ai . iÿ- 36. 27. 28. 3°* 1 A ■ ■ , r- -t ' t ; Majus. Nubes cum debili lumine in Septentrione. Au - 144 OfV) ) m Dies. hor, min. II go 24 XL X. ix. 14. *5 ix-4î- 26 2*» 38 sf Augiifius . Arcus in NW. Mariaeftadii obfervabara ad finem Septembris. Arcus in NW. O Vrfæ majoris adtin. gens, cuius alterum crus fub Arcturo., Uti d. 27. September. Arcus, cujus alterum crus in occidente, alterum vero in NNO. fub Vrfa majori.. Aurorae vefperis quoque praecedentibus vifæ, quamvis mihi obfervare non licue¬ rit, credo tamen parum notabiles. Arcus clarus in NNW. tempeflive viius, fed tempore indicato radii per totum coe¬ lum juxta zénith in auftro concurrebant. VehementKfimae fulgurationes. Forte per majorem noëlis partem duravit. Mox poft folis occafum fafciæ lucidæ ante Jovem., Haec aurora Hernofandiæ talis adparuit, ut altitudo 100 mill. calculo eruatur. Arcus afcendens fupra Vrfam. Fafciae e- tiam per zénith. Arcus pluries deflagra¬ vit & iterum revixit , admodum debilis tamen & tranquillus, ix. 4.0 In eodem flatu. 16 Humile lumen cum fegmento obfcuro in NNW. Duae nubes fumofae antea vifæ. Segmentum luminofum Ar Surum & Ca¬ pellam radens, per « & $ Vrfæ majoris tranfibat, mox debilem humilioremque arcum cum fegmento obfcuro formabat. Nubilum. Ocio- vin. s x. VIIL i ) o. ( (i H? Dies. hor. min* 22 23 1.7 19 VIII.' X IX - X. V. v. 39. Ocîober. Aurora cum radiis & jaftibus in plaga confueta. Aurora debilis. Nubilum d. xg. 19. 20. 24. 2y. 26. 27. 28- 29. 30. 31. November. Tra&us borealis nubibus obduftus, fu- pra vero, verfus zénith radii extenfi vi¬ debantur, qui etiam mox tegebantur. E feptentrione radii verius zénith ten* dentes. * 29 30 VII. x.-xn. VI. VIII. ix. 30 Per zénith tranfiens elegantem colora* tamque rofam monftravit. Radii dein ex toto horizonte, excepto parvo fpatio in auflro, verfus zénith ejaculabantur. Poftea nubilum, fed nubibus difcuffis ad¬ huc aurora per totum ccelom vivaciffi- ma in confpethim prodibat. Aurora humilis. Uti d. 29. Nubilum d, I. 2. 4, t. 6. 7. g. 9. 10. I I. 12. 13. I4. I J. l6. Ig. 20. December. Arcus clarus, ultra zénith, auflrum ver¬ fus, paullulom verfus occidentem decli¬ nans. Dein radii e SW. verfus zénith. Nubilum d. 4 5. In hoc fequentibusque menfibus, aliis negotiis deditus, non obfervavi 1762. Martius. Aurora 100. gr. circ. ampla, quae plu¬ ries arcus lucidos formabat inter NJV. T/ & 14 6 Dies. hor. min. ) O ( <1 Vn GAO GA2> ix* 30 4 ix. x 8 x. 10 ix . iy 2 1 , 13 X -XII 15 x. 30 I % > ÏX, ♦ , & NNO. 50 »60 gr. altos. .In fegrnen- to variæ rioiæ & incendia. . Debile. Humilis aurora, qualis & vi fa d. 20. 21. Elegans, quam diu obfervare non lice¬ bar, Variæ fafciæ Arcturum & Procyonem praeteribant. Serenum d. 10, IX; d. ,17. IX. X. Nubilum d. 17, Aprilis. Aurora completa, fed ipfe non vidi. Debiles fafciæ e feptentrione, Aurora completa, vertus auflrum decli¬ nans. .Materia phaenomeni cœlum turbi¬ dum reddebat, qua remota, aurora in¬ cendiis confufls deflagra (Te videbatur. Auroræ, Similiter d. 12. . Auguftus . Aurora alba fluttuans vibransque vehe- mentiffime per totum ccelum absque arcu. Segmentum lucidum 100 gr. circiter am¬ plum ; nam fub Arcturo altero crure, al¬ tero vero in NNO , horizonti infiflebat. Altitudo 30 gradus fuperabat, nam Vr- fam majorem adtingebat. Serenum absque aurora d. 22. 3X. 45'; 25. X. y'; 50. IX. 30^ Nubilum d. 14, X; 16; 17; ig, 19,20, 21, 23, 24, 26, 27, 2g* Nubes tparfæ d. 29. 31. September . Arcus IO-I2, gradus altus, fub Vrfa majore. : 147 Dies, hor* min. XI. VIIÎ.IJ X. 1 5 17 18 19 27 IX. 4J. ix. 45 IX. 30 IX. 40 IX. XII® vir. 14 16 24 ix. 4$ x* x. XL A Qàû ) o ( m Debilis arcus, quadratum Vrfæ majoris fere adtingens. Præcerea tota hæc pla¬ ga erat luminofa. Lumen humile. Viginti graduum altitudine, debile, con- fufum. Debile lumen in plaga confueta. Faculas intra nubes in N W . Nubes luminofæ in occidente & le* ptentrione. Debile lumen fub Vrfa. Flagrans vibransque aurora per totum ccelum, colore albo. Media nofte in fafcias lucidas ex NN X. 6 VII, 30 ? X. 13 x. 30 15 v.x5. X. 15 sg VI. 13. 20. 21',. 22. 25. 26. 27. 2§. November. [Debile lumen in Septentrione., vin- x.j Humilis aurora in NW., vm. ij ; TraOius luminofi.. x- 3°|Altiores, confufi. xi xii Auroram, etfi elegantem, non vidi, ab aliis obfervatam. Serenum d,6;d. 20.X. 30; 21; 23.VIII; 30. Nubilum d. 1.2. 3.4. j. 7. 9. 10. n. 12. *3* 14 •! J- !?• 18' 19- 24. 2 j. 26. 27. 2g. 29.. December. Deiri vero elegantem adparuifTe mihi narratum. Serenum absque aurora. IX. . 45'- XI, hu¬ milis. Confufa & debilis aurora in NW. ciens. Lumen confufum. Elegans arcus radiatus in NW. Pluries deflagratus reftituebatur. Incendium, ver¬ ius dextrum crus progrediens, in finiflro temper incipiebat. Culmen fub jj Vrfs majoris, adeoque paucos gradus a fepten- trione, occidentem verius, declinans. Al¬ titudo 20 gradibus minor, vi. 20 J Deflagratione quadam fa£fca, non nifi con- îufæ reliquiæ fupererant. . VIW» Debiles radii in occidente, qualis vero aurora in 0. & S. examinare non potui. To- Dies. hor. min. vin. 28 1 Totum coelum te&um radiis ad zénith itendentibus. vili 34 IX. 43 Novus in plaga boreali Turgens arcus, qui prope zénith Angularem induebat figuram. Scilicet ruptus e fi: arcus in oc¬ cidentali parte , loca vero feparationis fa£ta funt punfta flexus contrarii , e qui¬ bus fafciæ , aliis tenuioribus parallelis confiantes, prodibant , quæ a fe invicem magis magisque recedebant, haud fere aliter, ac in limatura m artis duo flumi¬ na magnetica fefe repellentia. Pars fe- ptentrioni propior, debilior & brevior erat. Flammae & incendia mox ubique. ■ Omnia debilia in feptentrione & occi¬ dente. x. 43 • 20 V. 45 V1Ï. VII. 2 3 VIII • x. 30. VII. 30 Adhuc clarae faculae in oriente. N ul¬ lam coronam hac vefpera vidi. Humilis arcus in Ar JF. formabatur, qui' dein clarior vehementibus gyrationibus deflagrabat. Currentes flamma», margi¬ ne rofeae vel fulvae, rarius prafini colo¬ ris erant. Radii a toto horizonte verfus zénith ten¬ debant , fed parce ab oriente. Radius horizonti ad perpendiculum, ver* ' fus occidentem progrediens, a Lyrae ra¬ debat. Novus & clarus arcus, magis placide ^ quam primus, deflagrabat. Vix nifi reliquiae confufae. Paries albidus in NNW. $ Vrfae majo¬ ris fere adtingens. ’ Pyramis lucida fob « lyræ, & mox for- T j , ma- • ix. 1 3 1)0 Dies. hor. min* \ Q)3 ) O ix. 48 ix. J4 l matus arctis 30 gr. altus, feu altitudi¬ nem a Cygni habens, cujus faftigium in WNIV. Cito deflagrabat & radiis ja- ftibusque luminofis fiebat inaequalis. Re¬ novatus vero fiubiidere cœpic adeo, ut lucida marginem interiorem raderet. Pofl: aliquot minuta prima, tota mafia vehementer concuffa radios verfus zé¬ nith emittebar. Omnia confufa. Serenum absque lumine boreali d. 1.2. 3; d. 8- X; 9. X; 10. IX; 30. 16. X; 24. X; 27. XI; 28; 29. Nubilum d. 4. 11. 12. 14. 17. 19. 22. . 23. 2J. 26. 30, 31. VAR1Æ CRYSTALLORUM FORMÆ, A SPATHO ORTÆ, explicatæ: ' v A TORBERNO BERGMAN , . CHEM. ET METALLURG. PROF. EQVIT. REG. ORD. DE WASA. Cryftalii falinæ , lapideæ, pyritaceae & metallicae: corporum geometricorum tantam primo in- 1 1! tuitu offerunt varietatem, ut forma, modis ferein-i finitis multiplicata, nobiscum ludere videatur Na-ii tura. Hifce vero fingulis fedulo confideratis com-i d cum r, &c» fere coincidant, unde pen- tagonum ab ede triangularem propemodum adfu- mit figuram , qualem etiam au&ores nonnulli eidem tribuunt. Inter pyritaceas, completæ hujus generis formae non raro occurrunt. Interdum omnes gra¬ nati margines truncati reperiuntur, unde 24 hexa¬ gonis oblongis laterum includentium numerus cre- fcit, quae mutatio ex principiis allatis etiam mani* fefto poteft derivari. Si planorum ec & cr interfe- U &10 154 o ftio cd ceciderit extra planum BG, longe alia ge¬ neratur forma. Plura nunc: congerere nolo exempla, nam al¬ lata fatis fuperque offendunt, quomodo alia bene multa, plana & fimplici via, ad formas primitivas poffint revocari. Si hanc do£fcrinam mere geometricam & fpe- culativam quis fufpicetur, cryftallos infpiciat cal. careas, quarum laxa compages, fenhm & pruden¬ ter diffra&a, curiofis oculis internam optime denu¬ dat ftru£turam a). Hac cognita, phaenomena quo¬ que, alias vix explicanda, facile & plene intelligun- tur, quorum unicum tantum heic adferre fufficiat. Scilicet, in cryftallo calcarea pyramidali, antea de- fcripta, margines dorfales AH , BH & FH caute percuffi materiam , in telTeras fpachaceas divifam, præbent, reliqui vero alterni C7/, EH & GH vix ac ne vix quidem eo perduci poliunt.. Ratio eff in promtu. In priori cafu iQus feriens planorum ac¬ cumulationi ett parallelus, in pofferiori vero duo¬ rum interfe&ioni occurrit. Hæc proprietas itidem in pyramide obtinet inferiore , hac tamen cum dif¬ ferentia neceffaria, quæ ex ipfa ftruftura elicitur, ut margo AI contrario prorfus modo fit compa¬ ratus ac AH, quod idem de reliquis valet, mutatis mutandis. Quod ad cryftallos firmiores, defcriptis prae¬ ditas formis, adtinet, earum partes adeo ar£fe qui¬ dem cohaerent, ut diffinQre diffringi nequeant. Ba- falticæ tamen texturam fpathaceatn haud obfcure produnt, & quin lamellis fint compofitæ ipfæ gra- T" ' ' na- f?) Nncîêiîm centralem, ih cryftallis calcnreîs pyramidalibus, primui vidit j olim Diicipulus dile&iffimus, Dominus J-G- GAHN* m ) © < ISS naticx, minime eft dubium*, illud enim cuivis con- fideranti mox patet, & in hoc negotio de ipfa ft ructu ra principiis aliatis congruenter loquitur Theoria, qua partem heic evoiuta, quaque cum ar¬ tificiali falium formatione rite comparata, perdiffi¬ cilem cryftallifationis do&rinam magnopere illuftra- tum iri certus fcio, & alia occafione plenius de* monftrabo. f OBSERVATIO DELIQUII LUNARIS, D. ïV Junii A:o 1750 fa£ta, in obfervatorio Upfalienfi, A MARTINO STRÔMER, astr. professore, nunc pie defunQro. Propter nubes crafias circa horizontem, Luna 0- riens confpici non potuit, nec aliquod ecli- jj pfeos momentum obfervari, ante obfcurationem ma* i;j ximam. Poftea vero, ccelo fatis fereno, Telefco- j pio oftopedali » fequentia capta funt momenta. Temp. ver. 1 Hor. Min. Sec. )■ ii. 11. 41. GafTendus totùs emergit. II. 14. 14. Keplerus totus emergit. II. 19. 49. Tycho totus emergit. II. 31. 36. Plato incipit emergere. II. 33. 29. Plato totus emergit. II. 35. 43, Mare Serenitatis incipit. U 2 ii* . Ïj6 Hor. Min. Sec. il. 44. 43. Menelaus totus emergit. il* 46. jj. Mare Neftaris incipit emergere. ïi. 49. 41. Snellius totus emergit. ii. 49. 23. Mare Serenitatis totum emergic. 11. 51. 33. Mare Ne&aris totum emergit. 11. 57. 26, Mare Crifium incipit. 12, i. 27. Finis., OBSERVATIONES Habitas in Gbfervatorio Stockholmenir, A PETRO WARGENTIN, ! SECRETAR. R.. AC. SCIENT. STOCKH. ET Eqv. REG- ORD. DE STEEL. POE.. Sex Eclipfes Solis. Inter decem Eclipfes Solis, qua; ab anno 17 ja? Stockholmiæ vifibiles fuerunt, non niti fex ob- fervare mihi licuit, & ne eas quidem omnes at¬ que feliciter. Prima fuit, qnæ contigit die 3 Junii, Anni 1761. Ortus eft illa die Sol, hora circiter 3. 0. min. quarta fere diametri horizontalis parte deficiens. Spes qqidem non erat obtinendi bonas obfervatio» nes properantis ad finem hujus Eclipfeos, propter lOiitani in tanta humilitate undulationem margi¬ num foi is, & inde natam figura; deformitatem ,* fentare tamen volui MicrOmetro aliquoties metiri par» m ) o ( m i?7 partem refiduam diametri horizontalis, ut partis deficientis quantitas inde colligi pofiet. Ii 3- 3- 32> pars refidua fubtendebat angulum 25. 25. 5. 7. 9, ■ •' “ 27’ 43° 3.10.22, - - ■ • 29. 4J. 3.12.32, Sol fuæ integritati fere jam reftitutus vi* debatur. 3.12.43, Finis Eclipfeos, paucis fecundis dubius. 3.14.301 Diameter folis horizontalis fubten- , „ débat - - - 31. 3°* 3. 16. 3.0, Diameter autem verticalis tantum 28. 50. Mentio quidem harum obfervationum fa£ta eft in Tranfafbonibus Ehilofophicis pro hoc anno, fed mutilata, ideoque eas integras hic repetere tanto magis operae pretium duco, quod hæc Eciipfis in Auflralioribus Europæ partibus invifibilis fuerit,- *** *** Secunda fuit , quae incidit die 17 O&obris , anno 1762, quam tamen ad votum obfervare non permiferunt nubes. Sub ipfo initio, fol nubibus erat prorfus teêtus. Deinde confpiciendum fe fæ* pins quidem præbtiît per nubes , fed nunquam tam clarus emicuit, ut colore tinStis vel fucatis vitris opus effet ad eum intuendum. Ex pluribus itaque, ope Micrometri ad Tubum 8 pedum applicati, captis obfervationibus, paucas tantum, quae reliquis me* liores vifæ, afferam. H.1 , . 8. 25. 30 , ante meridiem, 3 digiti diametri Solaris- deficiebant, 8. 31- 4) 4 digiti. 8.58-24, 87 digiti, non male. 9, 10. 32, 9 digiti, fatis bene. U 3 s» . i_î8 H. // 0?A ) O ( cm r. +.•> 9,I3-3> 9^ digiti deficiunt, bene. Erat hoc mo* mentum fere medium & maximum hujus deliquii. 9- 28. 31) deficiunt 8 digiti. 9* 42- 31) - -6 Dig. 9> 55- 2, - - 4 Dig. 10. o. 3 r, . . 2 Dig. i°. 12. 35, - - I Digitus circiter. 10. 18. 28, vergebat ad finem Eclipfis, aderat ta¬ men adhcc vefiigium certum Lunæ in margine Soli?. io. ig. 37, finis Eclipfeos, meo quidem judicio, io. 18.41, Dominus WILCKE, qui opem mihi tu¬ lit, & Tubo Achromatico 5 pedum, ob¬ jecta quadragies amplificante ufus eft, tum demum finem Eclipfeos incidifie afferuit, idque forte reftius, paulo me¬ liore Ici licet Inflrumento. Verfus finem, nubes quidem adhuc tegebant So¬ lem, tenuiores tamen. Maculas folis raro diftin- guere potui. Infignior quaedam, centro folis pro¬ xima, coepit immergere hora 9. 2. 36, & tota im- merfit 9. 3. 1. Præter hæc, nihil notatu dignum, ccelo tam parum favente, obfervare potui. Appa¬ ruere cornua folis plerumque male terminata & fere obtufa. ❖ # # Obfervationes infignis illius deliquii folaris, quod contigit die 1 Aprilis, anno 1764, ccelo fa¬ tis propitio habitæ, in Aflis Academiæ R. Scien¬ tiarum Stockholmenfis ad eundem annum editae funr. Sufficiat itaque notata initii & finis momen¬ ta hic afferre. Ad hæc phænomena unâ mecum at- 159 _ & ) o ( m _ _ accendebant Clariffimi viri, FER N ER & WlLCKEj iile munitus Tubo Achromatico decem pedum, ob- jeda nonagies fecundum diametrum augente, hic nuper nominato Tubo Achromatico 5: pedum. Mi¬ hi inferviit Tubus ordinarii generis 8 pedum, qui quidem non nifi tricies amplificat, ied tamen , pro magnitudine, bonus eft. Horâ io. 48. m. j6 fec. ante meridiem, Cl. FERNERUS primum contaftum limborum Solis & Lunæ feliciter detexit. Mihi & WILCKIO idem momentum 10 fecundis ferius, vel horà demum io. 49. 6. vifum.- Finis Eclipfeos incidit, fecundum H. , „ meam obfervationem - 1.39. 52. pofi: m. Secundum W1LCKIUM 1. 39-55- Secundum FERNERUM I. 39. J7* Circa medium Eclipfeos , hora o. 14. m. 16. fec. pod meridiem , fere undecim digiti diametri Sola* ris deficiebant.- , > . . O 0 & Ad obfervandam parvulam Eclipfin Solis, die 16 Augufti , 176?, iidem mihi adfliterunt amici, iisdem adhibitis Inftrumentis. Hora 4. 30. m. 51. f. pofl meridiem, vidi prr mus indicium immergentis Lunae in marginem fo* lis, quod quatuor vel quinque fecundis pofterius notaverunt commilitones. Finem Eclipfeos ratus eft contigifle H. , „■ FERNERUS. - * * 6. 3. <>6. Fgo certiffime vidi veftigium Lunae, emer¬ gentis in margine folis, usque ad 6.4. 2. At W1LCKIUS id demum fibi difpa- : ruifle afferuit. • - 6. 4- Tar- ■ m ) o ( m _ Tardum fuit tam incrementum quam decremen' tum hujus deliquii, quod irritum reddidit cona* men determinandi veram quantitatem ad certa præ- cife tempora ; nam quantitas fæpe toto temporis minuto non fenfibilker variabat. Quando maxima erat, 3, 6. digitos vix excedebat. *$♦ 4* 4* Tota die j aug. 1766, ccelum fuerat nicidiffi- fflum, fed circa horam fextam poft meridiem, c ce¬ pit obduci fparfis nubibus, præcipue circa hori- zontem occiduum, ubi Sol, Eclipfin paffurus, verfa- batur. Initium tamen Eclipfeos, quamvis per tenues nubeculas, fatis bene obfervare licuit, h. CI. WILCKIO, - » 6.30.10. Mihi, - - - 6. 30. 12. Quisque fuo conlueto ufus eft Tubo. Coepi Micrometro 'metiri diftantiam inter cornua folis, fed mox obrepentes nubes Solem usque ad occafum abfcondebant. K K K Oblervationes fextæ & ultimae a me vifæ Ecli¬ pfeos Solaris, illius fcilicet, quæ accidit die 4 ante meridiem , Luna Solem prorfus deferuiffe mihi videbatur. 10, 4. yi , Cl. WILCKIUS, qui hac occafioneTe- lefcopio refleftente if pedis ulus efi, finem Eclipfeos obfervavic. IO. 4. 53, Cl. FERNERUS, miniftrante Tubo A- chromatico 10 pedum, ultimum Luna: in margine Solis veftigium vidit. Pau" f güj ) ° _f _ _ *6* Paullo plus quam dimidium diametri Solis, vel 6f digiti erant Stockholmiæ a Luna te£fci, hora circiter 9. 7« min# ante meridiem. i* il Ob fervationes feptem Eclipftum Lunarium. Viginci jEclipfes Lunæ , ab anno i/yi, ob^ fervari Stockholmiæ potuiflent , fi coelum femper favifieti fed nubes tredecim earum abftulerunt, & plerisque reliquis rite obfervandis haud parum ob« ftiterunt. Ad Eclipfes Lunæ bene oblervandas, re¬ quiritur ccelum, valde ferenum; nam etiam te¬ nuiores nubeculae maculas Lunæ minus di&in&as reddunt. Ne nimis longus fim, præcipua tantuna momenta fex Eclipfium recenfebo. Eclipfis Luna , die 30 Julii , /7/7» h. ; 0 II. 6. o. Penumbra fenfibilis , inter Grimaldum & Schickardum. ii. 10. 30. Penumbra denfior, prope Schickardum. Ii. 14, 1 j. Ipfiffima umbra Lunam occupat» II. 16. 2. Schickardus immergit. ii. 21. 9. Grimaldus incipit immergere. 11. 22. 3 i, Grimaldus totus latet. 11. 27. 27. Tycho tangit umbram. Ii. 29. 3 j. Tycho totus difparuit. II. 42. 42. Copernicus incipit immergere. II. 44. 36. Copernicus fere totus abiit. 11. 46. 15. Ariftarchus umbram ingreditur. Nubes interruperunt. 12. 30, 1 j. XI circiter digiti deficiunt. Nubes iterum infeftant. 13. 29. 17. Copernicus incipit emergere. 13. 30, 47. Copernicus totus evafit. X X3* t6'2 m ) o ( ,* 4- -V VIA*.. / // 13.50* 20. Tycho incipit videri. 13. 52. o. Tycho adhuc hæret in penumbra. Redeuntes fpifîæ nebulæ, finem Eclipfeos ob* fervandum mihi invidebant. Eclipfis Luna, die tz. Nov. 1J60. Aër neutiquam erat ex voto ferenus. 8- 55- o. port meridiem, penumbra videtur, pro* pe Harpalum. 8. 58. 30. Dubitavi, an coeperit Eclipfis. 8- 59- 4° • Ipfe umbra certe Lunae marginem oc¬ cupaverat. 9. 23. 30. Umbra ad Copernicum. 9. 3&. 50. Cleomedes & Keplerus haerent in mar¬ gine umbrae. 10. 2 6. j:. Ariflarchus incipit emergere. 10. 28. 35. Ariftarchus totus apparet. 10. 51. 30. Harpalus emergit. 10. 53» 4J. Archimedes ex umbra prodit. 11. 16, 10. Nonnifi penumbra reflat in margine Lunae. Reliqua momenta, hifce magis dubia, omitto, Eclipfis Luna, die 18. Maji, r(6r. Hujus Eclipfeos totalis & maxime notabilis obfervationes, felici cum fuccefiu habitae, videan¬ tur in Transa&ionibus Philofophicis Londinenfibus pro hoc anno. Eclipfis Luna, die 24. Felr. iy66. H. „ 7. 44. 30. t Dubitavi, an cœperit Eclipfis. 7. 45. 24. Certe jam cœperat. 7- m ) o < 3$ -1 7. 49. 54. Harpalus immergit. 8. 1. 50. Ariftarchus tangit umbram. 8- 2. 25. Ariftarchus difparuit. 8. 4. 30. Plato dimidius immerfit. 8. 6. 4. Plato totus abfconditus. g. 22. 14. Pitheas immergit. 8. 24. 54. Umbra ad Mare Serenitatis. 8. 59. 4. Ariftarchus incipit emergere. 9. o. 30. Ariftarchus totus apparet. 9. 6. 27. Pitheas emergit. 9. 10. o. Inopinatae nubes irrepferunt, & ulterio¬ rem progreftum finemque parvæ hujus Eclipleos obfervare negarunt. EcUpfis Luna y die 4 Jan, 1768. 4. 24. 50. Ante meridiem, penumbra denfa, vel forte ipfa umbra, occupaverat marginem Lunae, inter Schickardum & Tychonem» 4. 2 6. 40. certe ipfa umbra c ceperat ingredi. 4. 29. iy. Umbra ad Schickardum. 4. 38. 3J. Umbra tangit Tychonem. 4. 41. 20. Tychonis vix reftat veftigium. 4. 42. 2y. Umbra tangit Mare humorum. 4. y 8. o. Totum mare humorum immerfit. y. II. o. Umbra appellit ad Fracaftorium. y. iy. sy. ad mare ne&aris. y. 31. o. Incipit emergere mare humorum. y. 44. 30. Petavius totus immergit. y. 57. o. Schickardus emergens probe vifus. 6. 13. o. Tycho non dum emerferat , occultante Lunam nubecula. 6. 19. 40. Refplendefcente Luna, Tycho jam ap¬ paret, fed in penumbra. 6. 43. yo. Non dum defierat Eclipfis. X 2 6, 6. 44* 3°* Finis verre Eclipfeos. 6» 41- 4Î* Gerte non nifi penumbra reftat. Umbra fatis bene terminata- & obfcura fuit, fed motus ipfius lentus. Eclipfis Luna> die 29. Apr. îyyt. Difficilis hæc fuit obfervatu, propter tardum'! umbræ motum & paucitatem infigniorum macula, rum in ea Lunæ parte, quam umbra pervafit. De* nique etiam lux diluculi nocuit. »• / // 2. 14. 30. Ante meridiem, initium Eclipfeos, circiter. 2. 17. o. Umbra ad Harpalum. 2. 20. 4J. • - ad primum finum maris imbrium- 2. 24. o • - ad Platonem. 2. 23. o. Plato totus immerfit. 2. 41, Io, Umbra ad Mare Serenitatis.. * 2. 48. o. Ariftarchus lente immergit. 2. 55, 30. Ariftarchus adhuc apparet, & vix to tus eclipfin paflus eft. 3. 7. o. Ariftarchus magis quam antea lucidus eminet. 3- 7* 45' Umbra ad Mare Criftum. 3* 34* °- Totum Mare Crifium latet. Ab hoc tempore Luna, quae etiam horizon¬ ti imminebat, rubicunda & tremula fa&a eft, unde maculae minus diftinftæ videbantur, ut nihil certi ulterius obfervare potuerim. Occi. dit quoque Luna, antequam finem Eclipfeos affecuta effiet. Eclipfis Luna , die 30. Sept. 1773. Initium hujus Eclipfeos contigit ante ortum Lir* næ, & poft ortum, Luna nubibus prorfus abfcon- dita usque ad horam 6, 30, min. a quo tempore i: ; per (S ) o c ® _ l6-î per intervalla emicuit, & horâ demum Octava ni¬ tidius exfplendefcere ccepit. En pauca momenta, quæ mihi & adjutori, Gl. Philofophiæ Magiftro. SCHULTENIO annotare licuit. H* 6. 37. o. Umbra tangit Bullialdum, 6. 42, 40- Immergit primus margo Maris Crifium. 7, 31. o. Emergit. Grimaldus. — , 43* 0. * ■ Galilaeus.. 7. 48. o. - - Keplerus. 7. 56. 20. - - Ariftarchus. Bene. 7. jg. 22. Dimidium Copernici prominet- 7. 5g. 34. Copernicus totus emerlic. g. 8. 15. Dionyfius prodit. «3. 15. 34. Menelaus. ; g. 17. 1 2. Emergit Helicon- 8. 17. 40. - - Manilius. 8. 21. 24. * - Plinius. 8. 24. 34. Plato incipit errtergere. 8. 24. 50. Plato Iere totus ex umbra eluftatus eft.- 8. 31. 32. Apparet totum mare Serenitatis.. 8. 37. o. • • totum mare Crifium. g, 44. 44, Finis Eclipfeos, rhe judice. I 45. 24. Finis, judice SCÉULTENIO. Mihi , in omnibus Eclipfibus Lunæ obfervan- dis , inferviit Tubus Micrometralis 8 pedum. CI. SCHULTEN1US, in hac ultima, ufus eft Tubo Achromatico j pedum. Hifce exemplis patet , quam rarum fit, certas^ &’ completas Eclipfium Lunarium obfervationes obti¬ nere. Gratulantur itaque fibi jure Aftronomi, janv inventas efie meliores methodos determinandi loca Lunæ & Longitudines locorum Terrae Geographi¬ cas, quam ope harum Eclipfium, quae fere unicx- antiquitus huic fini inferviebant. X 3 0c"' 1 66 m ) o c m Occultationes Stellarum Fixarum a Luna. Tr an fit us Luna per Hyades , d. y. Mart. rtj6. »■ / // 8. 34* 24. Immergit fub difcoLunæ deficiente fteliu- la, proxime præcédens B Tauri, quæ in Zodiaco ftelhto SENEXIi notata eft fub longitudine 2 gr. 2 y. min. Geminorum, cum Latitudine Auftraii y gr. 43. min. Hujus Emerfio e margine Lunæ pleno re£te obfervari nequiit. 8» î 4* 3ï) Immergit alia, major, Longit, 3 gr. 3 m. 31 , cum Lat. 6 gr. 4. m. Auftr. 9. 43. 37, Emergit hæc ipfa major. îo. 3. 22, Immergit auftralior duarum, quæ £ Tauri vocantur. 10. jr. 38f , Immergit borealior. 11. o. 12, Emergit hæc borealior. 11. 19, Emergit prior vel auftralior B. 11. 12. of, Immergit alia publia ftellula, verfus Polum Lunæ auftralem. ■» Occidit Luna, antequam a Tauri vel Aldebaran at- tingeret, quam vix occultatura videbatur fed ver¬ ius auftrum praeteritura. Hæ obfervationes feliciter funt habitæ & certiffimæ. Occultatio § Virginis , die 12. Apr. vjy6. n- ‘ » 9- iy. 43, Immergit 3 Virginis, fub marginem Lu¬ næ deficientem. 9- 46. 22§, Emergit eadem, ad marginem Lunae lucidum. Stella, momento Emerfionis, erat fere in ipfo Par¬ allelo marginis Lunæ fecundum Declinationem bo- realis. Deinde Micrometro obfervavi differendas A- fcen- m, ) ° ( ss i i;. ; fcenfionum Retiarum, & Declinationum Lunæ at¬ que fteilæ. h. , „ 9. 53* 53 » Limbus Lunæ præcedens tranfit Ho¬ rarium Micrometri. 9. 54. 45 , Stella tranfit eundem Horarium. 9. 54, jS , Centrum Lunæ, circiter, quo momen¬ to ftella erat 1 min. 49. fec. borealior margine Lunæ boreali. 9. 57.47, Limbus Lunæ præcedens, ad alium ho- rarium. 9. 58- 30, Stella ad eundem. 9. 58. 52, Centrum Lunæ, quo momento ftella erat 2. 111.47. fec- borealior margine Lu- nx boreali. Diameter Lunæ Verticalis fubtendebat angulum 32. m. 33. fec, Tranfiius Lunæ per Pleiades , die ij. Sept. 1764. 10. 51. 46»» Immergit Merope, ad limbum Lu¬ næ illuftratum» 11. 52. 48, Eadem emergit, e limbo Lunæ ob* fcuro, 11. 32. 41, Immergit Alcyone» 12. 31. 23, Eadem emergit. 12. 26. 25f. Emergit ftellula p, quæ juxta Alcyo¬ nen, cujus Immerfio poft limbum luci¬ dum bene obfervari non potuit. 12. 14. 49, Immergit Atlas, dubiufcule, uno for¬ te alterove fecundo ferius. 13- 19- 57f , Atlas emergit elegantiffime. 12, 17. J4, Immergit Pleione, quæ, cum immi¬ neret margini Lunæ lucido, difficulter vifa eft, ideoque immerfio hæc dubia, forte aliquot fecundis ferius contigit. • % ?. • 13 • 27. 17» Emergit Pieione nitidiffime. Hujus oc¬ cultatio tere centralis fuit. Hae obfervationes habitae funt Tubo Achro- madeo 5 pedum. Tranfitus Luna per Pleiades , die 22. Sept. 1J66. 11. 51. 5 2, Immerfio Ceienes, ad limbum Lunae plenum; fed imminens limbo, difficilis vi fu erat, ideoque hoc momentum ali¬ quot fecundis dubium eft. 12. 52. 2y. Emerfio Ceienes, certiffima. 12. 7. 33! , Immergebat Taygeta. 13. 13. 40. Eadem emergebat. Utraque obfervatio optima. 12. 22. 31. Immergebat Maja. 13. 24. 30!, Emergebat eadem. Utraque itidem bona. 12. 30. 47, Afterope immergebat. Bene. 13, 36. 32, Afterope emergebat. Eleftra, quæ hora 12. 15. m. cum centro Lu¬ nae erat fere conjuncta , non fubiit Lunam , fed limbum ejus inferiorefn, ad unius vel al¬ terius minuti diftandam, praeteriit. Occultatio ftella Aliebaran vel a Tauri, die /. Nov. /7 7j. 10. 4 9* 25 > Poft merid. ftella haec fere contigua erat limbo Lunæ lucido, immerfura: fed obrepentes nubes ipfum immerfkmis momentum obfervare vetuerunt, quod tamen vix 15 fecundis ferius contigit. 11. 56. '12, Eadem ftella, difruptis nubibus; jam emerferat, feti nuperrime. Addidi hanc obfervationem, quamvis dubiam, quoniam omnium mearum recentiffima eft. PKO- $5 ) o ( $3 _ jSs PROBLEMA ASTRONOMICUM. INVENIRE CORRECTIONEM MERIDIEI. AUCTORE FREDERICÜ MALLET, MATHEM. INFERIOR. PrOFESS, REG. AC. UPSAL. In quolibet loco Telluris folemne eft Aftronomis f umere inicium Temporis numerandi, h. e. Ap» I : 9 i l I parentis, a momento, quo centrum Solis per Me¬ ridianum Loci tranfit. Hoc ut mveftigetur , alia non patet Methodus æque commoda, ac illa quæ ex altitudinibus Solis correfpondentibus, h. e. ante & pofl: Meridiem aequalibus , illud deducit. Per hanc autem, medium momentum inter tempora oblervationum, altitudinum aqualium, eligirur , & E Declinatio Solis in utraque obfervatione fuerit eadem, erit hoc momentum quæfitum; Si vero di- verfa , idem momentum corrigendum erit ex data ratione Declinationis intercepto intervallo variatae. Eadem correëtio peragitur additione vel fubtra- âione fecundorum temporis, quorum numerum calculus eruere debet, cujus feliciter initi tuendi Formulam varie exponere folent Mathematici. Ego quidem horum operæ nec majorem lucem addere fuftineo , nec faciliorem computum polliceri au¬ deo ; quia tamen in aliam prorfus Methodum in- cideram , quam ufitatam vidi, ejusmodi Formulam | Correéiionis Meridiei inveniendi, omnia hic expli¬ care conftitui, ut Tagaciorum judicio fubmittantur. : Sit igitur P Polus mundi Boreus, (Tab. V.Fig.VI.) & z Loci zénith, adeoque altitudo Poli data; fint 2 A , 2 B verticales , in quibus , ante & poft me¬ ridiem, altitudines Solis aquales reperiuntur, erunt quoque Diftantiae Solis a vertice Z/i, ZB, aquales. Y Sup- i7o ) ( Supponamus edam, ut ex Tabulis licet, Declina¬ tionem Tolis notam pro momento Meridiei , vel ac- pro medio momento inter obfervaciones Solis in A SzB. Ipfum denique motum Solis in De- clinatione aflomamus notum & uniformem fub intervallo obfervadonum. Nempe afTumto Radio = i, ponatur angulus corretlionis = z 8c fit PZ — A PA— B + N, PB = B—N, APB—zC, erit APZ -L. z, hiZ — ^ T z. E fi vero per Trigonome- rriam Sphericam Co/ZA = CofZPA. fin PZ . fin PA + Cof PZ. CoJ PA, & CofZB = Co/ZPB. fin PZ. fin PB -h Cof PZ. Cof PB; ergo Cjr~ ( Cof PB —Cof P A)— Cof ZP A. fin PA — Cof ZPBfinPB, h. e. fubftitucis fymbolis arcuum, erit' ( Cof (B—N ) — Cof(B -fj Nj = Cof (C—z ). fin ( B + N) — CofQC+z). fin {B — N) fed Cof — _ CofB+Nj = 2 fin N. finB, erit itaque fitl — r0frr~? *1 ~Cofi 54> 9 3 > 8) 1 2 3? 7> 2 2e.fi 7, 5<$ 6> 44l a 36, 40 9, 2, I3f 0, 19 2, 59, 2f 4 32 0, I 58, 44f 5 37. 5° 13 > 29 2> 49> 7 47; 49 6 48 48, 48, 30 7 O V"\ 00 m 23. 29 39, rf 37» 463 8 47i 38,431 28 1 Medium Momentum H» , ✓ // O» I, iof I05 x6| *«î 18 i8 *5i *5ï Altitudines hic notatas laborant errore Inftrumenti, qni negleffcus CorrefpondentiamObfervationum non impedit. Sunt præterea duo ad fîngulas Altitudi¬ nes adnotata momenta, tam ante quam poil Me¬ ridiem, ob intervallum filorum Micrometri, quæ ad multiplicandas obfervationes difponi folent. Ex his autem & ex data altitudine Poli Upfaleniî 59 gr. jl m. 30 fec. corre&io Meridiei pro eodem die per formulam allatam eruitur. Nempe invento arcu £ = 73 gr.o m. 54 f. reliquæ quantitates de¬ terminantur ut in tabula fequente t Ord. Obf. Arcus C 0 / // AT // i-v. cor. ^ yfo c // 1 46,45,22! — 126.75 — 299.066 2 46.41,11! — 126.56 —299.558 3 44,45,413, —121.33 — 296.740 4 44>4l>3° —121.13 —296.703 5 41,57,15 1 — 1 13.761 —293.048 6 41,52,30 39,26,3331 1 — 113-55 — 292.965 7 — 106.91 — 289.313 8 39,22, 0 1 — 100.71 — 289.729 7ang, C // + 36.411 « -36.439 -37.366 -37.399 -38.654 -38.688 -39.7U -39.728 Ave. % -262,65$ -263.119 -259.374 -259.304 “254.394 -254.277 -250,102 -250.001 Quo* 35 ) ° ( Quoniam arcus z pro fingulis obfervationibus hac ratione inventus e(l negativus, erit in angulo APZ contrarii effe&us, quam fuit affuimus, adeo- que idem arcus ad tempus folare redu&us adden¬ dus erit Momento Medio per Obfervation.es deter¬ minato. Scilicet: Ord. Obf. 1 2 3 4 5 >6 7 8 Medium Corr* | Meridie* Moment. Meiid* Vera / // // H- , « o,i, lof - 17.5I 0,1, 28. 01 10J ~ 17. S4 27. 79 1 6J - 17. 29 33- 54 i6f “ 17. 29 33- 79 18 - 16. 96 34. 96 18 - 16. 95 34' 95 *5i -16. 67 31.92 *SÎ - x6. 67 32. 171 ' Harum obfervationum Medium eft oh. l m. 32. fec. quod pro genuino momento Meridiei eft repu¬ tandum. ISB3K ” 1 Y 3 ME» — - . . - — — - - - : - - » . . . . 0) Cum Societate commimkatum Au* MOCCLVIL r.TA MELETEMA ASTRONOMICUM AUCTORE FREDERICO MALLET, MATHEMAT. INFERIOR. PROFESS. REG. AC. UPSAE. fnter (ludia AflronOmica accidit, ut nonnuiia Scien- 1 ci* capita, Juventuti Academicas explicanda, brt- viora & faciliora reddiderim, quam quæ in fyfle- maribus aliisque Scriptis Aftronomicis hucusque invenerim. Non efl praTentis Inflicuti, ea omnia différé! e, quas fimpiicius troilanda mea opera ju¬ dicavit, laborum tantum hic Ipecimen proponere volui & Mathematicorum examini modefle offerre nonnullas dwioo nilration es circa naturam Sz proprie* tates Eliipfeos , quæ in tneoria Planetarum Dræfup- por>i debent, ve! quæ ad Legem virium ‘in mo¬ tibus Ellipticis determinandam inferviunt. Prop. L In Ellipfi ADB fu [emi axis AC=a Exeentrtcitas SC=c, & Anomalia Vera fi ve Angulus SOB ~ z , pofito Radio = r, erit Di- flantia SD — - - — & SG = — - £_ rfab v.Fig.vir.) + y* Ponatur SD — x, unde failo CF=CS, & j unitis D & F, erit DP — _ “'l, demittatur FE nor* ™!il »drSP’A quia 7 : C°f% •• SL, habetur ÔL — zcLoj z. Porro efl za— x:zc : : fin z : fin SDF, SDF, unde Cof SD F = ASuEA ~ * c 'fin ) 2 a — x . Sed / : CofSDF : ; z a — x : DL , ergo DL = /{za—x1 d c fi, i z- ), SL-\- LD — x — zcCofzf / (za—x 1 V fin z~J, & ( x-zCoJzy = (za-xy - 4 U {, - ac2 fïnz2^C\vQ fa£ta reduflione x — SD— — — — a—c Cojz Q. e. d. Quoniam præterea CofDSF CofBSG, „2, -•> 2 Idem eruitur ponendo SG erit SG — a ~\~C Cüf ; = y, & quærendo GL — ^(2^/ — — fc%finz 2), indeque GL — SL = SG = y zr — 2c2finzz } — cCofz j adeoque SG == ^ v 2(1 — ut antea. Cor. /. H inc fequicur efife DG & SD. SG = ( *2— tf2- — -r2 Cof Z 2 a+cCoJ z 2 a ( y?2 — C 2 ) a2—c2 Cojz2 Cor . 2. Ob # r3 inveniri poteft diftan — r C0/2» tia ex data Anomalia Vera =5 , & viciffim Anoma¬ lia Vera ex data difhntia, ob Cofz—- a x — # 2 c x Trop. H. Si fiat Cî parallela cum SD, erit CP = § a. Z)(7. Nam ex Conicis confht e(Te AS, SB : GS.SD : : CA 2 ' C/% iive fl2 — c2 : ( /7 ■r2 )2 : ; a 2 « Æ2 ( a2— c) = CP, hoc efl , ob D3 — a2 — c2Cojz2 2 // • /72 - - C 2 ) /Z2 —C2Cofz2 a2—c2Cofz Cl2— \ a. DG. Q. e. d. Prop. ///. S/ jungatur Semi- diameter CD , çj fit CH ejus conjugata , cm CH2=SD. DF. Ex Conicis eft CD2 + CH2 — 2 CA2 — 5'C: , fed {SD+DFy = 4 CA2 —SD2 -f 2 SD.DF+DFZ, & ij6 . . . «SKIMS-. _ _ & SD2 4- DP2 — 2CD 2 +2 SC2, ut notum ex Ele¬ mentis Geometricis : ergo 2 SD. DF = 4. CA2 —2 CD 2 2SC2 , & SD. DF- z CA2- SC— CD2 — ■ CH 2 Q. e. d. Prop. IV . Si Plancta moveatur in Ellipji ADB , c? vis centripeta continuo agat verfus Focum S, e • rit eadem reciproca Quadratis Diji antiarum. Ducatur dg parallela cum DG, occurrens in h tangenti, quæ per D ducitur, & ponatur dg mo¬ tu parallelo accedere iph DG, ac tandern cum illa coincidere , erit lub momento coincidentiae dE ut ipatium ex \i Centripeta dato tempore percurfum, adeoque ut ipfa Vis. Data autem vi, erit ipatium ut Quadratum Temporis; ergo dE eft ut Vis du- £ta in Quadratum Temporis, h. e* pofita in D Vi ■ — F & tempore ~T , erit dÉ — F 'A T2. Verum dE. Eg : DE 2 t : Cl2 : CH 2 : : § a. DG : SD. DF, & coïncidente dg cum DG, eft Eg — DG, unde ha- betur dE = — — = F* T2. Sit ST norma- lis ad tangentem, & ex conicis eft SD. DF : AS. SB x T> = fi- DE2. ST 2 SD2 : ST2, unde F SD2. AS. SB & quia ST, DE eft ut T. erit F= - - - 2SD2 (a2 — c 2 ) five F ut sIF' ^ e* d- Cor. Si Parametrum axeos AB ponamus æ* qualem cum P, eri tF= namf=--2~-)- * » oUz a ^ Prop . V. Si fiat DM=ia, jungatur SM,U ducta FK parallela cum SM , occurrat DS in K, at- ) O { r-M ï/7 atque per K Sf D defcribatur circulus tangens lu neam DE in O, erit idem circulus Ofculans Ellù pjïn in D. Ponatur Edg ipfi DG parallela fecans Ellipfîn in d & g, & circulum in 3 & y, erit DE1 = E3. £y»* hinc É$. Ey : : Ed. Eg i : C/72 : Cl* : : SD. DF î i CÆ DG. Accedat jam Edg motu parallelo ad DG» & (ub momento coincidentiae erit Ey = DK, & £g = DG. Ergo aflumto E3=Ed, ut Circulus fît Ofculans in D , eft DK : DG : : SD . DF : \ a. DG, _ SD. DF n five DK = — - - Q.. e. d. 2 a Ed Cor. Vis Centripeta ad focum 5 eft ut — , T 2 & quia SD. DE eft ut T, erit F — Ed DE*. 77 CA T2 > fî' ve ob DE2 = Ed. DK , F— ----- ■ = - — — DK. $7 2 zSD. DF. S Tz Atqui ex Conicis eft FD. SD ; \ P. CA i t SD2: ST2 i « 1 er^o F= - - ut antea, P. SD% Prop. VL Sit R velocitas tangentialis in D, £/ S velocitas , Planeta cadendo per SD acquirit ex vi centripeta in D , erit S 2 : R2 : : zCAiDb* Nam pofito F pro velocitate acquifita per Ed% erit S i F: i ŸSD : FEd, fed F: R : : 2 Ed : DE> er¬ go Si R •• 2 F(SD.] Ed) : DE : : zF^-~ : DE : : Fi CA : FDF , adeoque S1 : R 2 : : 2 CA i DF. Q. e. d. Cor. Pofitis CA=ay & SD~xt unde DF~ ia—x, erit za~ X S*— R* Z b). PRO. b ) Cum Reg. Societate communicatum An.MDCCLVIIL m- ) o ( m ï?8 INTEGRATIO ÆQUATIONIS dyd'=y -{■<*— 2 d2y2 -\-2aUy*dty-±-bt -f c2. ady*—j> A FREDERfCO MALLET mathemat. inferior, professa reg. ac. L'PSAL. Propofita aequatio nuper ab amico communicata fuit , eamque fequenti ratione conatus fum re* folvere. Sit d2y=pdy2, erit d' y = dp dy 2 + ipdyd'-y— dy1 (dp + zp2 dy) adeoque dp + ap2dy 2abpdy + b2 + c2.ady=o, Gvq ady = ~ ^ p2i- \- 2 . Pona- tur p + b = q, unde d2y — q — b, dy 2 erit ady=- • — dq — dq - - ubi tres occurrunt cafus.. ?*'4 - c1 c2 q \ ^ ” In itmo fit c2 —o, dy 2= y — — p-, & A + ay — ; Ex hac Æquatione fit — — ^ a ay dy dy i A ay — bdy , & integrando L— — — L A-\-ay J} b dx a B* B— by. Quare habebitur Bdy N h = dx ÇA^ay)± In 2:do> cafu fit c2 quantitas pofitiva & q=cv und Q'.ady—: ~cdv ; — dv , five Mi)=r' 7+^’ & inK- di range A—‘tcy),q=cT{A—acy)y 'dy 1 cdyT(A acyj —bdy., Hæc aequatio: in* ■■'i: • ■ .. • ;• ■■ ,v4 • 35 ) 0 ( & *75 dy i TCoJ (A—acy) tegrata dat — -j i- ja h"s fiv? __ dx - ■ — — — — ~ m— * 4# 1 4» © {CoJ{A—acyj) f In s:tio cafu c1 ponendum eft negativum & 3’ Tumendo o>=2» habetur ady = live acdy : dv , ^ — _ — — vel 2 acdy — — ; — + — — - i —V2 J ' + ® v .. yf-+-A70 l+w . . i2_. Ex qua aequatione eruitur u - Xj^T" N +i NMcy+A_^ A 4- *70 T ^4" 2Æ0; % cN ^ _f d*y _ cdy KN —>J 2 ~j * //ii /•?-!- 2(7« ^-j-2«0 " ^ iV +7 A-\-zacy N +i — bdyfk. A- f 2cicy dy i N +f integrando per Logarithmos Ljx—~aL a xA'JÇ^y B N by} five BdyN by f \A\acy \A—ay\i \JV — N dx. c) Z2 co c) Cura Regit Societate communicatura An* MDCCLXXL ■j» _ m > o c ® COGITATIONES DE EXCIDIO NATÜRÆL exhibitæ: A DANIELE MELANDER, ASTRON. PROF. UPSAL. f* t*T\s naturæ virium detrimentis dum paucfc hac occafione diflerere conftkui, animus non efl , lites illas veteres LEfBNITII & GLARKlf facere meas, atque adeo disquirere , an fatis conve¬ nienter NEWTONUS olim, ex turbationibus mu¬ tuis corporum, fyftema noftrum planetarium compo¬ nentium, intulerit, hanc mundi compagem aliquando manum aliquam emendatricem fore defideraturam, omnesque illas rationes metaphyfîcas, quae ab u« traque parte funt in medium prolatae, aut com* ^ •«« » »» „ Mifîiini potius faciendo ra* tionem illam philofophandi abftrn£hm , cujus u- fum in natura cognofcenda , ejusque effeftibus in¬ dagandis & explicandis, haud eximium ede cen» feo, 'ipfam naturam duceni, ejus veftigia diligen¬ ter premendo , in naturæ fcrutinio fequi tutius efle ftatuo. Hanc infequendo viam , haud obfcura de¬ prehendimus veftigia orbis in fu umi finem perpe¬ tuo tendentis. 'V ; » * * ’ 1 §. 2. Aliis finriiiter, Naturalis fcilicet Hiftoriæ peritis, quoque difcutiendum relinquo, annon ex varus noftrae telluris immutationibus conftet il¬ lam lenefcere, atque annon certiora quædam fint indicia virium ejus decrefcentiæ. Mihi videtur, ujus noftri domicilii eam efîe indolem , ut ejus* vanarum productionum durationes refpondeant, tum ) q ( m igi tum earum moli & foliditati , tum vi cohærentiæ. Sic tenues plantae eidus decidunt, quam arb udorum genus, hæc quam arbores, interque arbores citius eæ, quae funt molliores, & fie porro, ita ut quo ma- ior vis extranea ad dedru&ionem productionum telluris requiratur, eo etiam fegnius illas tempus corrumpat. Tempori autem edaci nil relidere pos- fe deprehenditur. Si igitur natura fibi fit fimilis, liceatque, eandem fequi argumentandi rationem» oportet quoque ipfam tellurem tandem tempori fuccumbere. Idem etiam in propagatione fpecie- rurn obfervafle naturalis hidoriæ cultores cre¬ diderim, fi ab antiquis retro & fequentibus aevis, in comparandis & menfurandis telluris productio¬ nibus earumdem fpecierum, operam collocaflent aliquam. Narrationes illas antiquas de gigantibus» illorum longaevitate robuftiorique conditutione prae illa», quae huic competit tempori , ad fabularum elaflem haud efle referendas cenfeo. Hæc & alia» fi ita fint, indicare videntur, ipfas vires matris il¬ lius communis omnium produ&ionum quoque fen- fim diminui, cum alias lufficerent ad omnia fimb liter ab una generatione ad alteram fudentanda. Hoc ipfum firmare videtur, ficut pluribus fertur comprobatum efle oblervationibus, decrefcens con¬ tinue materia terredris liquidior. Inde quod bre¬ viori quodam temporis intervallo hujusmodi defe- ftus non obferventur , præcipue cum ingenti tel¬ luris moli conveniens fit, ut mutationes quæ indica¬ rent totius illius maflæ ej usque virium' decremen¬ ta , lentiflime fiant , haud fatis' apte ad nullas hu¬ jusmodi mutationes concluditur. Sic io rebus a- ftronomicis multi naturae effe&us huc usque latta- iflent, hujusque temporis acutiffimorun* fo Ilerdam Afironomorum effugiflent , nifi copia fuiffet com- Z 3 Pa” »8» _ as ) o ( m _ parandi antiquiffimas illas obiervationes cum infe- quentibus & hodiernis. Nifi fucceffione temporis, obliquitatis Eclipticæ perpetua diminutio obfervata fuiflet, & nifi theoria gravitatis mutuæ totius fy- itematis planetarii , unde hujusmodi variationem confequi demonftratur, cognita fuiflet, ille qui i- ftam in natura contenderet vere obtinere, novæ hærefeos in aflronomia certiffime accuiaretur. §. 3. Ea, quae obfcurius fortaflis, quam pro re nata, ad naturæ attritionem, & perpetuam, in fuum finem, tendentiam fpe£tantia, in $ antecedenti dis- ferui , cœlefh’a plenius indicare videntur phae¬ nomena. Explicitis non tantum per principium gravitationis univerfalis, verum etiam quod ad ve¬ ras fuas menturas proxime admodum determina» tis, omnibus tum motibus cceleftium corporum re¬ gularibus, tum etiam turbationibus, nullum am¬ plius fupereft dubium , quin omnia corpora , no- ftrum fyftema planetarium componentia , pro ra¬ tione fuarum maflarum in fe mutuo gravia fint , fecundum cognitam illam legem duplicatam diftan- tiarum inverfam. Per a£tiones illas mutuas omnia hxc corpora perpetuo trahentur a centris fuarum virium principalibus, & cogentur quovis momen* I to, mutatis velocitatibus progrediendi & direéio- nibus, in aliis atque aliis perpetuo curvarum, ab illis ellipfibus, quas non impedita defcriberent, di- verfarum , elementis incedere. Utcunque autem i exiguae hae turbationes fint, praefertim illæ, quas cmpora minora, & ad majores agentia diftantias emc.ent; tamen fucceflione temporis multiplicatae fe,e confpiciendas praebebunt omnes illae, quae fe j non refiituant. Sapientia creatoris etiam in eo col¬ lucet, quod ex omnibus virium centripetarum le- I gi* m ) « ( & _ Pibu7 eam elegerit, quae mundi confervationi uni- fe idonea fit, ficut alibi oftendi. Hæc eadem illa lex ifta quoque gaudet proprietate, ut per il¬ lam corporum motus quam diutiffiroe regulares conferventur, licet ab aliis fecundum eandem le- f gem agentibus turbentur. Limites enim veloci¬ tatum, quibus omnibus intermediis numero infini¬ tis corpora projefifa elliples delcribent , adeo .unt diffiti , ut licet corpora cceleftia contenue trahan¬ tur ab ilia ellipfi, quam fibi relififa circa centrum virium principale defcriberent, nihilominus perpe¬ tuo intra illos limites tendant defcrihere arcus el¬ lipticos, licet hi ad alias atque alias eliipfes fem* per pertineant, proindeque in orbibus convolvan¬ tur. 1 Hæ autem turbationes fi fefe non reftituant, tantas ultimo producent variationes motuum ,. ut ab una parte aut excedant unum diftorum limi* tum, efficiantque corpora abire in ramis parabolae vel hyperbolae in infinitum excurrentibus , vel ab altera ea cogant incedere in orbitis valde excentri- cis,- quales cometae delcribunt. Qui periculum te- cerit refolvendi problema trium corporum, multo¬ que magis, fi plurium fimul corporum actiones fi- snul fint confiderandae , ipie fciet, quam longe a^* fit, quin affirmare queat, omnes inaequalitates tele reftituere , cum illa fit problematis illius^natura , ut per methodos adhuc cognitas ejus abioluta 1(> latio fruftra fit expettanda. Termini, ficut ali- bi oftendi, neceftario negligendi, & qui conti¬ nuatione approximations nom reftituentur , conti¬ nebunt aequationes novas , feu incognitas , quae quo¬ usque contineant arcus circuli», ignoratur. icut igitur, ab una parte, lex vis centripetae duplicata, aa confervandos motus corporum cceleftium in ores quam diutiffime, fit maxime idonea, horuniquc »84 ) '9 j ç& _ porum magnitudines & diftanriæ ita ad fe invicem attemperari potuiflent ab 'initio, ut machina huius mundi intra illud tempus, quo ad funftiones prae¬ finitas obeundas iliam voluerit fore idoneam fum- mus Creator, huic fini absque aliqua emendatio¬ ne infervire poftit; ita etiam, ab altera parte, in ea lum lententia, fore, ut fucceflione temporis ulterius continuati rueret tota haec compages. In hac opi¬ nione eo magis confirmor, quod, nifi id fieret, opor¬ teret pianetam, ad datam diftandam a centro vi¬ rium principali hoc momento in orbitam fuam ex¬ euntem, data cum velocitate & fecundum datam diredionem, continue autem turbatum, pervenire aliquando ad eandem diftantiam , velocitate & mo¬ tus direftione quoque reftitutis non tantum, verum etiam politionibus & circumdandis reliquis omni- bus corporum turbantium etiam iisdem, quod fie- ri pofle, neminem alieveraturum exiftimaverim» §. 4. Ea, quæ jam difta funt, de imminente ali. quando ruina fyftematis mundani, firmant phceno- mena plurium fixarum, quæ motu quodam proprio affici confpiciuntur. Si nullius ftellæ parallaxis an¬ nua excedat 1 , nulla quoque ftella , vi gravita¬ tis verfus folem noftrum, ad illum citius defcende- rec, quam ut egeret annorum circiter 43920 fpa- uo ad cadendo defcribendam re&aro fere æqua* lem radio orbitæ telluris, quæ neque nobis, neque alus ad eandem & majorem ab illa ftella diftantiam pontis , effiet pereeptibilis, ita ut intra tantum tem¬ poris intervallum nulla illius ftellæ delocatio ex e- jus defcenfu verfus noftrum folem, obfervari pos- fet. Quod fi jam e. g. Arfturus, fecundum obferva- tiones D:m MONNIER, fpatio annorum 55 defcri- pierit 2, oportet- illum affici motu quodam, quo di- dimidia fere velocitate ejus, qua movetur tellus no. (Ira, incedat. Si corpus illud, ad quod tanta ve- locitate accedit ArStarus, fit opacum praemagnum; quod potius conjedtandum efl, quam ut fit pro- prio fplendens lumine, cum in hoc cafu oporteret ftellam aliquam in vicinia Arfturi confpici, quae, nifi effet admodum magna, fimiliter ac ipfe ad il¬ lud accederet; illius corporis opaci ruina inflabit. Si vero hi motus adfcribendi fint mutuae gravita¬ ti duorum fyftematum planetariorum , duo foies , duoque illa 'fyftemata, ad fe invicem tanta veloci¬ tate accedentia, mutuum accelerabunt excidium. Hujusmodi fata fubiifle ftellas olim vifas, quae ve¬ ro poftmodum evanuerunt, verifimile efl.' §. 5. Argumentis illis , quae pro vera & a- ftuali perpetua emanatione particularum folis, quæ radios efficiunt luminis, vel contra illam pofitio- nem afferuntur, penfitacis, fateor, me nullam aliam proprietatum luminis folaris explicationem pofle concipere, quam ut fententiam ampleftar NEW- TONI. Phaenomena non tantum calefaftionis , quam producunt radii folajres, verum etiam accen- fionis materiarum terreftrium , ita ut in flammas e- rumpant, quam efficiunt iidem radii collefti, nec non phaenomena, tam incurvationis radiorum folis, quando in transeundo prope ad margines objefto- rum accedunt , quæ proprietas actualem indicat attractionem , non nifi materiae competentem, quam diverfitatis colorum, omnia ejus funt indolis, ut immediatam folis radiorum a&ionem indicare vi¬ deantur. Neque videtur materia folis ignita , ut¬ ut firma illa fit fortiffimeque cohaereat, illo re- fpeftu alius efle naturae, quam omnis eft materia nobis nota, ut dum in flammam eruperit, fumuijv Aa '• noi c- T •*) rgfi _ _ ) o ( non emittat, cujus particulae in deniam folis atmo- fphæram afcendentes, cum ob deficientem earum humiditatem ineptæ fint ad 'coagulationes in gut¬ tas, fimul ac folis maflam minuunt, in eum ite¬ rum non defcendent , ipfique nova alimenta non præbebunt, verum folis augebunt atmofphæram. Hæe autem augmenta atmofphæræ folis, cum il¬ lam denfiorem facerent, quam pro mole folis ejus- que vi attra&rice, efficient atmofphæræ folaris par¬ tes, aliorum continue corporum cceleftium atmo- fphæras, pro illa menfura & proportione ingredi, quæ ad debitum atmofphæras inter æquilibrium fervandum requiritur, fi nempe ea fit atmofphæ- rarum natura, ut per totum fpatium mundanum extendantur. Ex hilce nil aliud concludendum elfe exiftimaverim, quam quod fol nofter perpetuam pa¬ tiatur diminutionem, quæ ficet lentiffime admo¬ dum procedat, atque hactenus non obfervata fit, fucceflione tamen temporis fefe manifeftabit. De- crefcente igitur fole, oportet planetas continuo ab illo recedere in orbibus fpiralibus, & fuccefiive privari folis beneficio illuminationis & calefa&ionis. proindeque ruinam nofiri fyftematis planetarii tan¬ dem confequi. Ad demonftrandas illas a fole pla¬ netarum recefiiones ex folis diminutione oriundas propofui in a£lis Regiæ Academiæ Scientiarum Stockholmienfis pro anno 1771, fequens PROBLEMA. Exeat corpus e dato puncto , data cum velo¬ citate g, fttque h finus anguli projectionis , zf lex vis centripeta duplicata diftantiarum inverfa , au¬ geatur autem vel minuatur vis abfoluta centri vi¬ rium in ratione data, requiritur motus corpo¬ ris ita agitati. ' Re- 187 ) o ( m Refolutionem hujus problematis communica¬ bam cum di£ta Regia Academia , quas iilam dein¬ de fuis A afc pro anno 1773. inférait, eodemque tempore cum Celeb. D:no PAULO FRISIO Prof. Matii. Mediolanenfi, interque primos noftri tem¬ poris Geometras numerando , amicoque meo ho- noratiffimo , qui eandem folutiooem A£Hs Acad. Scient. Senenfis inferi curavit. In ifta folutione ponebam radium vetlorem =x, angulum^ cir¬ ca centrum virium tempore dt defcriptum ■ dz , vim abfolutam centri virium in initio motus — P, quantitatem vis, qua vis abloluta dato terupote au* oecur vel minuitur — Et cum oporceac expri¬ mere augmenta & decrementa vis absolutae per quantitates variabiles , aequationem curvs: ingre* dientes, & hæ variationes dependeant a tempore, /jc^ dz „ « 5 conveniens efc expn*» mere variationes dictas per fun£tionem aHquam temporis , ipfis proportionalem , ut per quantita¬ tem *r- (ldl~ 5 defignante hujusmodi Aon£tio- nem. Ponebam igicnr vim totam, qua corpus prædi£ta ratione agitatur, & ubi A Enotabat variabilem rerin I?led'a.™ a foie , if autem partem bend, P 0C,.r?d" Vea°ris in curva defcri- da, unde proveniebat hæc æquatio d’t + dtdz* . 9=±L (L_2±a_ 3t' B X 2gg \ k1 k', ' ^ ccc* J , in qua ob parvitatem ipfius t terminis poft tertium reje» ais, æquatio refidua dH+dtdz2 + ^~=opro. xime defignaret curvam defcribendam/ ^Ex hac ». rZ?Jer debita?- *nteSrat*°nes tandem oriebl tur æquatio integralis completa v ==£4. t=K—R + n valore radii veta* reciproci e(t nlg7vus}o. c#fr> QXD ) o ( m 189 le decrefcente, ille continuo augebit valorem ra¬ dii veftoris direÊti , unde planetæ in figuris fpira- Jibus continuo ab folè recedent, illoque ultimo e- vanefcente, in tangentibus curvarum ultimis m in¬ finitum abibunt. Circa hanc autem methodum pro. blema propofitum traftandi, fequentia hac occafio- ne obveniunt annotanda. 1:0 Æquationem generalem ad curvam defcri* bendam, ficut & hanc particularem prius inven¬ tam, v- d'v -\-v*dvdz' -—77^-' ~o (eu d v + dvdz- _ _ — 0, multo expedite inveniri conferen* do^um 'iis , quae allata fiint in §. 3. meæ Théo • rja Lunaris Parmæ anno 1769. editæ. Politis enim radio veBore * = vi centripeta ad cen- trum virium tendente = 7, & reliquis ut prius, deprehenditur per ea, quæ allata fune loco citato, aquatio ad curvam unica illa vi deferibendam te- Cÿ ( j - quens, ddv +vdz* - P°natur lam P± 09 4- 'x2 dz XX rx3 g 2 b 2 v' in hac aequatione pro y ejus valor feu vv. ( P — & habebitur ddv + vd — — — in vv (F2:Q(p f-^r) = °> feu ddv + g~b2VV 2V / vdz* - P-Ki = $1^=0, tequatio ge- %bb J 2V* ggbb ggbb ~ -- ' neralis ad curvam, quæ delqribetur vi in duplicata A a 3 ra* 190 ) o e rt.*> ratione diflanciarum inverfa ad centrum virium • ^ ^ vi autem abfoluta utcunque variabili. Si jam ficut in folutione (uperiori ponebatur, fit <5=/, & differentietur æquatio hæc inventa , pofita dz O rfc 3 conflanti, prodibit d? v+dvciz 1 rp — — — = 0 2gz hz V2, * ficut aliter inventum erat in A fris Reg. Acad. Scient. Stockholm, loco citato. 2:0 Suppofitionem ipfius & habebitur ddp + pdzz "i" Ndz~ — 0 , aequatio formæ ne diStœ trium corporum. Ut vero com¬ paratio inftitui queat cum aequatione integrali ae¬ quationis propofitæ priori modo inventa, lubet cal¬ culum paucis exponere. Pono igitur more meo v-* 2 nz 2 , nz p= c'^y, unde proveniet n c ydz +2 nc dyd-z + c‘^ diy + c ydz + N dz — 0, ponendoque , ve - 11 Pfi — o, fiet ddy + 2 ndydz + c n dz — - Pono ulterius dy = qdz , & fiet dq + 2 /-J «* —zF-i 2 |/=r's 4. nc dz~o. Haec aequatio du&a in c , & integrata, dat <2 = — Lc ~~,— t 2? ■ — '• a J Nc dz., unde qdz = — Lc dz — zP'—i. z f s/ZT c dzj Nc dz, quae aequatio mtegran- do I 19* & ) o ( Le - 2 V—t.% a (TU. I - 2 / _ i Z dz do dat j = f — ÿ~t. z Je Ndz + G. Conflantibus jam L & Q debite determinatis proveniet p = 9e ■N — i.Z N — t.Z ëC j S V. + te y. uZ + SC — 2 y — i. Z c dz vzz s fin. %*— c / 2 _ — c Z 2 J/ZT7, z C feu P = dCofz + i>2> L — 2 y — i . z f y z_ i, z J c dzj c Ndz. Sumendo jam valorem ipfius— c Je ~^~,Z>dz /y' i.z ' * r fie,c P= * CoJ z + e. fin. z - N + NLoJ z. Ducendo deinde hanc æquationem in dz iterumque inte. grando, prodibit v = R + $ fin z •v N fin. z sCof.z Nz, quæ æquatio coinci- dit cum ilia, methodo altera inventa, & cujus ter¬ minus negativus — Na, arcum exprimens circuli, indicat radium ve&orem dire&um continuo crefce- re, planetasque proinde debere ab fole recedere. Obf. Si loco politionis v = K pofuifiem A+B LoJ z, valorem Icilicet reciprocum radii vettoris, in ellipfi, per quam politionem terminus —L~ mi- V* graflet in hunc Qjz\ D~ E Cofz~ F Cof 2 z- G Cof 3 z -4* &c. res non fuccefîîfîet, cum in atqua* tio- m ) © ( b 193 tione integrali termini hujus formae E Cofz tum prodiiffent. Itaque per hanc pofitionem oportuis- fet negligere terminum E Cofz ob parvitatem, fed termini reliqui F Cof %z &c. uti minores majo- ri jure fuiffent negligendi. §. 6. Pofitis lege gravitatis in duplicata ratio¬ ne diftantiarum inverla, & lege condenfationis a- tmofphærarum in ratione ponderum incumbendum, comprobata plurimis experientiis, oportet atmo- fphæras planetarum extendi per totum fpatium mundanum. Hæ ratione atmofphæræ Solis & plane» tarum fibi mutuo occurrent, ibique earum limites erunt, ubi gravitates in fingulos funt æquales. Si vero tanta elafticitas atmofphæræ mundanae, per quam ad tantam raritatem, quæ debita effet tam magnis diftantiis a fuis virium centris, pertinge» rent, tribui nequeat, fupponendumque propterea fit, unumquodque corpus ccelefte fua cinftum es- fe atmofphæra limitata, attamen ^d multo majores eas afcendere altitudines, quam ut atmofphæra tel- luris effet e. g. tantummodo aliquot paucorum miiiiarium altitudinis fupra terram, minime eft du¬ bium. Lumen Zodiacale , alia ut praeteream, hoc evincit. Brevitas, hac occafione, propofita vetat inire calculum aliquem , pro determinandis denfi* tatibus atmofphærarum in diverfis altitudinibus ea» rumque refiftendi effeftibus; quod fi autem aequa¬ tio Lunae fecularis deprehendatur refiftentiis atmo¬ fphærarum Solis atque Telluris conjunftis proxime proportionalis , id cerdffimum erit indicium fati illius, quod manebit tum Lunam, tum reliquos pla¬ netas, quod fcilicet hifce refiftentiis continuo re¬ tardati omnes ad lua centra virium in orbibus dé¬ fi b fcen- *94 fcendant, inque illa ultimo incidant. Dum igitur ex caufla, in $ fuperiori allata, oportet planetas con¬ tinuo ab Sole recedere, per Solis armofphæræ re- fidentiam retinebuntur ad judas a Sole didantias , quæ diutiffimæ confervationi planetarum ab ilio ex~ cidio, per receflus ab Sole, citius accelerando, quam fi nulla afficerentur refifïentia, idoneæ funt. Re- ceffiis enim hos ab una parte, & accedus ab hac altera, a fapientiffimo Creatore, ita ab initio ad fe invicem attemperatos fuide tenendum ed, ut, præ- valente ad Solem accedu, diameter Solis apparens planeticolis ob fervetur ede condantis ejusdem fem- per magnitudinis, etiamfi Sol perpetuo decrelcat, ita ut judas luminis & caloris menfuras pro fua indole & conditutione fuis ufibus proportionales, unusquisque planetarum, fernper, & usque dum in Solem incidant, obtineat. Adronomi fubfequen- tium aevorum, fortaffis pod feculorum millia, dum comparationem indituendo cum hujus ævi obfer- vationibus deprehenderint Solis parallaxin notabili¬ ter au&am, annique durationem fimiliter diminu¬ tam, judicabi’"*- - n ' fomnia & lufi co m ) ° ( m I9f CODEX MANUSCRIPTUS OPERUM HORATIANORUM BIBLIOTH. REG. ACADEM» VPSAL» Recenfitus A CAROLO AVRIVILLIO , • * Antehac POES. nunc LING. OR. PROF. Eft codex membranaceus , formae illius , quam adjunftum prodit eftypon a), integerrimus» nifi quod in fine Lyricorum , a verlu ; Canidia tra- ftavit dapes b), ad verfum : Quod femel ditium c), alia manus, fed tamen & hæc, quod reor , non admodum recens» fcripferit. Folia continet cen¬ tum & feptemdecim, ab manu eadem, nifi fallunt oculi, quae prima exaravit, hoc fignata numerandi ordine, ut pofl: odo quaelibet, in margine infima ofternionis , pofica fit nota numeri I. II. III. &c. us¬ que ad Xllll. poft quem feptem modo folia fe* quuntur. Ordine feptimo, quae o£to pariter fo¬ liis initio perferipta haud dubie fuerant, nunc non nifi fex continentur, quod minutiori ufus littera¬ rum chara&ere feriba, qui defefitum refarfit, toti¬ dem foliis atque primus non indiguerit. Incipit a Lyricis, fine ulla diftinftione in pe¬ culiares libros , immo ne in ftrophas quidem, per¬ gentibus continua adeo ierie, ut, inter diverfa car* mina, fpatium relifitum non cernatur, nifi ejuantum unica capiat linea, & ne hoc quidem fit admiflum poft carmen : Quid fles, Aflerie , d) fi unus alterve Bb 2 ,0” _ — , ^ — — ■*— — 1 — — «> «) vTd. T«b. X. b) Epod. III. 8. O Carm. Sæcular. vers. 26 rf) Lib. III. 7, 9 i$6 )■ o ( locus excipiatur. Quocirca defîderentur ubioue necefTe eft , infcrîpüones , quas habent typis edici lingulis carminibus præmiflas. Grandior tantum modo littera, varie colorata, a præcedenti carS proxime mfequens fecernie. In margine ziphris quas vocant, ita notavit diverfa omnino, a prima5 manus , ut carmini : Parentis olim fi quis e) Et ptus fit numerus log. Nam quæ fequuntur dein ad finem usque Lyricorum, fine ullo intervaiio au magnopere notabili figno difcriminis, cohSent! Quod eft feptimum carmen Libri I. in- editis* nofter m duo diremit, quorum pofterius inciDit a ver fu : Albus ut ohfcuro, fignatum in margine num 8- Quæ libro III. numerantur in vulgatis, quintum decimum & Textum decimum, nofter inftar uS poTuit, eodem marginali numero 75. Contra fe¬ cundum Epodon fecuit ita ut grandi & colorata itera, numeroque 107. diftinguatur verfus- Libet jacere. In ztpbns figura nunferi quarti cernimr qualis fere eft tertia ordine, inVtis nEf quaternarii Tab. III. apud J. C. G ATTERERVM f) figura quinti numeri, qualis eft ibidem oftavo io’ co in figuris quinarii, & figura numeri fepE t? TabX3’ m greg£ %Ur3rUm feP£enari‘ S . , Lyrica exeipic carmen de Arte Poëtica cum dSfrhrt eayp°n: poft veniunt Sati- horatufla gSïmffi W’, c}arS: TINI. LIBER. SERMONVM.J EXPLICITÉ Ant f) 5!d;76ï P Sr-- Diplom- Un,w- vo>* 1. Go«m, « Na(,dieni juvit. vel Vt N«fidimiju2«. mhh i$7 _ m ) o ( m men ziphra etiam heic additæ, infcriptæque ut plu¬ rimum litteris initialibus , eo ordine progrediun¬ tur, ut poftquam nota undecimi numeri fignarat carmen: Lucilii quum fis h} , nota unitatis occi- I piat novam feriem in carmine: Sunt quibus in Sa- \ tira , ita quidem ut carmen ultimum ziphram de- : nique 9 jun£tam fibi offerat. Nempe in verfibust , Regibus hic mos efi i) & : Servius Oppidius Canu - i fi k) quia divifit a ceteris duo carmina codex no* i fter, accidit, ut habeat Satiras XX. quum in edi- li tis, quæ utrique libro infunt, numerentur XVIII. Claudant agmen Epiftolce , fimiliter in libros non diferetæ. Supputantur , pofitis in margine zi- phris , XXIV. Videlicet feptima quas eft Libri primi typis impreffarum , in duas difpefcitur , incipiente altera , a verfu : Strenuus & fortis ! /)» tum quinta decima ejusdem libri in binas ! folvitur, fa£to porterions initio, in verfu: Ma¬ ti nuis ut rebus m). Quocirca, quum ante Lyrica ; nihilominus legantur: HORATII. FLACCI. PV- I BLII. QVINTI LIBERTINI. LIBER PRIM9 IN- CIPIT. ante Satiras: INCIPIT LIBER PRIMVS SERMONV & ante Epiftolas: HORATI J. FLAC- I Cf. PVBLIJ. QVINTI. LIBERTINI. LIB._SER- : MONV. EXPLICIT. n) INCIPIT. EIVSDE. EP- I LAR. LIBER PRIMVS. eodem ubique litterarum genere, cum illo, quod cernitur in titulo carminis Bb 3 de - — - . ■■■'-- - ' - - — ---■ — i>) Ab hoc verfu incipit Satira, quæ in noflro codice numeratur undecima. Exhibent iflum verfum ,- cum proximis feptem, mantv feripti codices, quoad conflat, omnes, tum antiquiflima typis im- prefla exemplaria* In vulgatis plerisqtie pofl annum MCCCCLXXX. defîderantm* , incipiente in his Satira illa a verfu t Nempe incompo* fito. i) Lib. I* II* 86. k) Lib. II. III. 168. /) vers. 46 i m) veri. 26. «) Siquidem hoc jam annotatum exflat in fine Sermonum, vei inde potuerit, ab mann alius feribæ s qui nd iflud non adverterat oculos , repetitum iterum hoc loco , e codice », quem ab noflro diverfum repereraL 108 ' _ g& ) o c & _ de Arte Po'etica , tum huncce, tum ceteros, e co¬ dice aliquo alio juniori, quod fufpicor, in noftrutn ab recentiori fcriba intrufos, manifeftum eft. E bibliotheca SEBASTIANI M1EGII o), in fuam tranftulerat JOANNES SCHEFFERVS p), Argentoratenfis, noftræ quondam decus Vpfaliæ, cuique, vel fine titulis, nomen ad immortalitatem fufficir. Poft SCHEFFER1 exceflum e terris, Bi- bliothecæ infertus Académies, huic dein manfit in- fignitioribus in cimeliis fervandus. Plura, ad hi- ftoriam illius quæ fecerint, non fuppetunt. Neque enim, feriptus quo putetur tempore, definire li¬ cet, quandoquidem explicatiora hujus teftimonia nusquam confpiciantur. Quin & recentior ligatu¬ ra, abfcifiæque inde, foliorum inoris, annotatiun¬ culas primigenium in multis habitum diffimulant. Ut tamen in promtu fit aliis, qui codicum non u- nius ævi , inter fe conferendorum , uberiori fru- untur copia, ad hos noftrum, fi libuerit, exigere, atque adeo de ætate illius judicare, non integram modo paginam carminis de Arte Poetica, qua licuit, accuratione exferiptam putavi adjungendam, fed & nonnulla indicabo, quæ in luftrando codice obve¬ nerunt, ætatis, fi pote, inveftigandæ adminicula. Quamquam minufculis litteris, Longobar dicas vocant , feriptus , immixtas tamen paffim offert quoque majufculas, non modo in duabus lineis, a quibus incipiunt Lyrica , carmen de Arte Po'etica & Epijiola; primaque in voce cujuslibet Odes, Sa¬ tira , Epiftola , fed & perfrequenter, ubi explen¬ dum o) De hoc MIEGIO conferantur, quæ trndatui ejus de gradibus propinquitatis , edito Vpfal/æ. MDCCXLVI* 4. præmifît J, V, Do- flor & Profeflbr DANIEL 50 LANDER* p) In fronte ipfius codicis notatum hoc legitur, MIEGIaNA partim manu, partim » schefferiana. 4 1 99 dum videtur fuifte linearum fpatium, quod in A' doniis Sapphicarum ftropharum tantum non ubi- , que accidit. Atque tum quidem litteras funt ejus¬ dem indolis cum his, quas in addito e&ypo voces POETIS, VT, NERVI oftendunt, qualibusque etiam prima cujuslibet verfus conftanter lignatur. At intra verfum vix usquam a majufcula incipit vox, quæ illam putetur portula (Te. Multo creber¬ rima apparent compendia fcriptionis, abhreviatu- ras dicunt, fic quidem ut hinc etiam augeri videa¬ tur porte colleffca huc usque talium fupcllex. In fine vocum perfrequens f longum , rarius breve alterum s. Vocula et nonnumquam fcribitur fi¬ gura, quæ eft fexta BAKINGIANÆ Clavis q). i Confonæ t minufculæ facies nusquam alia, quam ij quæ in e&ypi exemplis comparet. Pro t ante i, : non rarum c, uti in inmicia, pretium, fortunatius \ &c. Diphthongi a & ce fimpHci fere e exprimun¬ tur, nifi quod caudam interdum adfcifcat, inftar filius, quæ adhæret rw e vocis equa lin. XI. effypi; i tametfi & hæc non raro occurrit, ubi diphthongo' refte locus non fuerit. Vocalis i punfilo con- i ftanter caret; ubi autem geminandam portulabat ' etymologia, geminus fuprafcriptus accentus eft. Pro y politum i plerumque; quoties exibit iftud ta- iroen, punirtum habet fupra injeffum, haud fcio' qua manu. In majufculis duplex figura U&V,, in minufculis fola ufurpatur u. Adfpirata h nunc deeft, nunc redundat. Diftincfionum figna rario¬ ra r ) , nec eidem cunfta tribuenda manui; vaga US-' im- $) Compend, Scrib, Tab. IV, edit. Honov. 1737- O Praeter 'fit plex punclum, jfepe vix commatis vim inferens, & comma cum punclo , quod videtur recentioris e(fe manus, pun&umque cum’ fuperje&a incurvn lineola, quale cernitur in e&ypo, pofl vocem amicis v.. 5- aut poft vocem profejjts v. 14. non numquam fignans. interrogationem, longe autem fiequentius inutile , alia-non reperl*. 200 m ) o c a _ _ usque eo, ut ponderis fæpe nihil tulerint. Pluri¬ ma aut foloeca, aut archaica, ut michi nichil , pro¬ phanus, cobercuit , emptor &c. Membrana minime crafla & fatis candida ; nifi quod primæ paginæ & ultimae fitum fordesque vetuftas intulerit. Atra¬ menti color egregie nigricat in his, quæ, fepdmi lo¬ co Oïïernionis, junior manus reftituit, in ceteris pallet ita, uti imitari in e&ypo lumus conati. In univerfum non abludere videtur fcriptio ab exem¬ plis undecimi duodecimive fæculi apud MAB1L* LONIVM, & Aurores Novi Praelatus Diploma - tici , quamquam & hæc denique fimilitudo vix tu¬ tum fatis conje&urae de vera state codicis locum fecerit. Sequitur , ut quid fubminiftrare queat opis in fecernendis firmandisque verioribus leflionibus, ex¬ quiratur. Fateri mox oportet , fcatere manifeltis mendis, vitiofis tranfpoficionibus & lacunis; tum haud raro paffum eradentis corrigentisque manus nunc injuriam nunc beneficium. Communia autem noftro hæc talia, cum codicibus plerisque aliis re¬ motioris ævi, an fidei quidpiam, quantumve, in locis etiam ceteris detraxerint, peritiorcs judicent. Mihi nunc, cui haud fane inaudicæ voculæ, quibus e prifco sevo fuperftitum monimentorum examen follicitius, fteriiitatis, nefcio cujus, folet accufari, epiltoia fufFecerit de Arte Poetica, ut breviffimo inde traducto veluti fpecimine, his qui HORATIO bene velint', merita, fi qua fuerint, noflri codicis infinuentur. Adferenda vero non ea modo loca vifa funt, quæ a vulgo editis differunt, fed & his licet conlendentia, aliena tamen, five a codicibus jam ante excuffis aliis , five a conjeâuris acutio¬ rum Criticorum, Nam in utramque partem cen- fendi tum poteftas erit in promtu, fi qui forte no* m ) o ( noftri etiam codicis admittendam auQoritatem ar¬ bitretur. Ac tametfi compiefti minutiffima quae¬ libet nec jam liceat, in penuria optabilium fublx- diorum, nec e re, opinor, HORATII fuerit, ta¬ men nihil magnopere praetermiffum fequens docue¬ rit collatio. i \ Le&iones noftri Vers. codicis. LeSliones codicum alio - rum , tum conje£tur i1™? jucundam obveniffe fui fibi fidem _ libri tortatur BENTLEIVS. Mihi certe hsec unice perplacet leUio , nollemque, ab illa vifum alienum, Criticorum acutiffimum GESNERVM. Neque enim cum BENTLEIO urfero , naturas dici mobiles commode non polle. Ve¬ reor magis, ne mobiles nature: fignificare nil queant aliud, quam annorum ipforum mobilitatem, quoad corporum ^>m«umque con- tinua variatione proditur, ita ut mobiles nati.ue w n;u;j de fuerint poftremo vicini & prope ejusdem lenferim ego quidem , notabilis difcrimims , inter Matis cujus que 1 204 m ) o. ( m ar^T — l - mi r f m mmm wm 158 & pede 168. mox mutare 170. & timet 172. Ionguf inerf auidufq; 174* caftigator cerrforq» 177. puerifq;, 178. euo y ) mirabimur 180. animof i8y Ne z) 187. cathm® I.90. fpe&ata 194. intercinat 196. confilietur amice a) ac pede, Sanad. permutare, mjc , Ach.Stat . ac timet, vulg. lentus iners pavidusque, Eentl. alii. cenfor caftigatorque^a/g. pueroque , vulg, ævoque morabimur, vulg. animum, mjc. Acb. Stac, Nec,, vulg, Cadmus, vulg. fpe£tanda, mfc. Ach. StatL Ed. Vetufî. intercidat, Ed. 2 arot. concilietur amicis , vulg^ _ _ _ 197- notandos mores, de quibus diftutn verfu praecedenti, <5c mobiles qnæ credantur, naturas annosque verius proximi* Neque vero . fa-r dum putem, ut bis idem dixerit Poeta Philofophus , nulla aliçujus fuperaddita aceeffione emphafeos virtntisve. At quanto di¬ tior paratus, quanto pulcrior ad fequentes contuendas imagines veS« ut invirans , ptaeiufio , Ii oppofitos in vicem mobiles annos Amatu¬ ros annos, quatuorque adeo, qus mox fpe dabuntur humanarum œtatum geminam tamquam cladem, jam ante Le dor praeceperit» Quid enim? Senedane ulli videbitur, mobilium five naturarum live annorum gyro includi, eadem pofle fpecie, ac Pueritia? J ) EU a manu fecunda, quæ fcriptum ubi repererat euoq; ultimum q\ eralit. z) Si BENTLEÏO credimus, non veteres modo editiones, fed A BErSMANNI tres codices mfc» tum plures , quos ipfe viderat, iiabent ne , Qui potuit igitur BAXTERVS , in editione GES- NERI AN A tamquam meram conjeduram BENTLEIO tribuere? Neque minus miror, hanc le&ionem , me quidem judice, profe¬ rendam vulgari, relidam inta&am magno GESNERO* a) In decem codicibus mfc» hanc fibi vifam ledionem teftatus jam olim elt LAMBINVS , tum in fuis reperilfe memorat CRUQVIVS. Habet editio perantiqua ZAROTÏ, telle GESNERO. Vidi ego in LOCHERI Argentinenfi 1493. Accedit Venetiana 1495* , A Ï49S- tnmetfi harum utraque, intempeftiva diphthongo, expres- iit amica . Quidni igitur cum BENTLEJO A SANACONO le* dionern eam putemus veram? Cur non admifit QESNERUS? ) o < m 197. peccare timentef 199. legemq; 202. uinÊîra b) 206. para a9 208. URBeS 209. latior 212. maloRV 214. luxuriam 2i8> & divina 220. certauit 2*6. GOLOR1 237. aut audax c) 243. accedet 249. frs£ti 2)4.(îmi!em a man.pim. 257. & patienf 260. mifTof cum magno 261. celif nimium 263,. Nom 26 j. Iccircone an ornf 270. At nrii 271. utrumq; 272. Ne dicam 276. uexiffe poemata 277. Que O* pacare tumentes, Bentl. legesque, vulg. jun&a, mfc. Bentî parcus, Tanaq. Fab . 'urbem , vulg,. laxior , Bentl. laborum , vulg. luxuriem, Bentl. Sand. ac divina , Sanad . cantavit mfc. Sax „ colore, vulg. & audax, vulg.- accedit, vulg. frifti, vulg. fimilis, vulg.- ac patiens, Sanad. miflus, magno cum , Bentl. alii. nimium celeris, Sanad. ■ Num, Ed.Zarot,- Idcircone , vulg. ut omnis, mfc, Stat. Benth- At veftri, mfc. Bentl. alii. utrosque, Cuning. Sanad, Non dicam , mfc. Stat. veftaffe per Hellada, Cuning. Qui, Bentl. Sanad.- Cc 3;' 282* h ) Qii* diOa ad not. t) etiain heic valuerint. Scriptura codicis talis elt , ut legi ®oue recie juncta poterit ac vincta. tj Metro ipti inimica lePio. Littera t etl fuperfcripta. Prima ura- nus haud dubie pofuerat an pro an, quod fuo forte in exemplan fcriba no id er viderit, quodque habent edit. Venetæ Î49 5* 1 3 C' --- é & IC5P. tum LOCHERI 149S. Fierine poterit, ut illi varierait primigenia leOio an fubfit ? 206 cl ) o ( ® 2B2. & uim 294. Perfe£tum 295. qui a man. fecunda. 302. fub uerni 31 1. fequeneur 312. & quod amicif 318. uiuaf d ) 319- iocif e ) 326. dicat 328. fuperat poteraf 329 poterii 330. ad hec 331. fperam9 334. iocunda 339. Nec 340. extrahat 348. & menf 350. quocumq ; 353, quid ergo 355. quamuif e- & cithared9 358. terq; 360. operi îongo 362. capiat f ) ac vim, Sanad, Præfe£tum , mfc. Cruq. éj al. quia, vulg. verni iub, Sanad. fequuntur, mfc. Sax. & quid amicis, vulg. veras, vulg. locis, vulg. dicas, Bentl. fuperet, poterat. Bentl. al. poterit , Cuning. at hæc, vulg. an, alii. fperemus, Cuning. jucunda, vulg. Ne, mfc. Bentl. Si Gotting. exciat, Cuning. ac mens, Sanad. quodcumque, vulg. quid ergo eft, mfc.Lamb . & Cruq. quamvis fie, mfc. A. Stat. ut citharcedus, mfc. Lamb. C? Bentl. terve, mfc. Bentl. opere in longo, vulg. capiet, vulg. 368. d ) Pro hac îectione, (i quid video, unice vera, allegavit BENTLEIVS & veteres editiones, & omnes codices STATII, CRUQVTI PUL- MANNI, BERSMANNI fuosque. Quæ mens igitur BAXTERO, ubi arguit nihilominus, BENTLKIVM nulla de cauda, pro ve¬ ras pofuide vivas? Siluit penitus GESNERVS meus, fed motus haud dubie tum citatis a BENTLEIO teflibus, tum codice Got- tingenfi fuo* e) Efl a manu fecunda, poftquam erafit, quod prima fcripferat. /) Si qüis probet rationem interpungendi, quæ BENTLEIO & ) o ( m 207 W' QXO q6g. & tolerabile 37 1. nelcit ■ - cafeSliuf 37J. Et crafium 377. Sit ^ 378. paulum iummo de- ceffit 385. diceC faciefq ; 387. mefti 392 & uiEfri 293. ob hoc rapidofq; 394. urbiS 402. Dirce ufq', 410. profit 414. & uino 416, Ne g) 422. qui re&e 423. AtRIS 426, uolef 427. tibi fa0of J 435" profpexifie laborent 437. fallant 441. tornacof 443. Nullum - • verbum - • operam iumebat inanem 445. & prudenf reprehendit ac tolerabile, Sanad. nec fc it • - Cafielius, vulg. Ut crafium , mfc. Sax. Sic, vulg. paulum a fummo difees» fit, vulg. facies dices ve, Sanad. Medi, vulg. ac victu, Sanad. in hoc, mfc. Stat. rabidosque, vulg . arcis, vulg. Ty rex usque, vulg. pofiit , mfc. Lamh. c f Benth & Baccho , mfc. Stat. Nunc, vulg. refte aui, Sanad. arris , Benth velis , ?nfc . Stat . f a flos tibi, Sanad. perfpexiffe, vulg . labo* rant, Benth fallent mfc . Stat . ter natos Benth Batteux . Nil - verbi - operas info» mebat inanis, Cuning ; Sanad • ac prudens, Sanad . reprehendet, vulg.* 45°* SaNADONO vifa melior: Ut pictura Poèfù ; Erit qua fc. ne- fcio an capiat quoque praetulerit vulgari capiet. Prætulit ceite bentleivs. . , n. . O Scriptio compendiaria, nifi valde fallor, vulgans leOion.s JSmic & adpofui tamen , ut confirmetur, quod in veriori tuenda, mis e co¬ dicibus obfervavit BENI LEIVS. 20g GK> ) O ( 450. nec 451. ducent 4J2. excomptumq; b) 4jg. Sic-- merilif 460. caret 461. Si quif curet 462. Qui fcif proieceric 468. nec fi 469. faniofe 470. cur uers'J fa&itet. 471. a ut CAÎ) non, mJc.Bentl. ducunt, mfc. Sax. exceptumque, vulg. Si - - merulis, vulg. curret, Ed. Zarot. Si curet quis, Sanai. Quid fcis , mfc. Stat. dejecerit, vulg. neque fi, Sanad. formofæ, mfc. Stat. verius cur di&iter ,Cuning. Sanad. an., vulg. VI- i) Excomere, unde analogice formaretur excomtus , nusquam invenio* Quia tamen ad fidem, qurdi nituntur Critici , eit pronius, ut pro excomptum fcriba pofuiffet exceptum , quam contra , liceat fortafïïs ambigere. Qui vim vocis dertfum fenlerit, haud nollet, puto ut feribere quoque HORATIVS potuiffet excomtum . Foret jocus haud minus acer TERENl IANO illo Heautontim* V. 1. TJ* ' * Egone 7 Si vivo 3 adeo exornatum dabo , Adeo depexum . æ ) » c æ “s VIT A erici benzelii, 1VNI0RIS# ARCHIEPISCOPI VPSL DE JUHIJOTH? .SOCIETATE Mim ACAU* JET ECCîLK^MiS :iS.iüT]WBmft”E’l- twc ©>T 0 OTTIM® M &WTir.S Al» BRATOKOM ABUT ;0^ 3*3EÆ T* 174-3 A3I«N ATV& Ea eft BENZELÏANÏ fama Nominis, tantaque viget meritorum , in Patriam & Litterarium Orbem univerlum amplitudine, nihil ut accedere gratiae, nedum fplendoris, e commemoratione qua* licumque noftra poffit. Sed neque hoc tali con* filio, vitam fummi VIRI , compieâi breviflimis, aggredimur. Ipfo dudum in funere , pietatem _ * gentis Suiogothiæ interpretatus eft, Stockholm » llluftris & Generofiffimus Regiae Aulae Cance ^ rius & Eques de Stella Polari, Dominus OLAVUb deDALIN; Upfaliæ, Reverendiflimus Upfalienfis Archiepifcopus & Academiae minus Do£tor MAGNUS BERONIVS; Lmcop » Maxime Reverendus Archiprapofitus, Domina aor JOHANNES SPARSCUCH. Neque adeo nos dubitaverimus , quin putari refte P ’ Dd mor 210 0 ) o ( 0;^ mortalis quæ futura eft , memoriae Noltri iam an¬ te fatisladum decendffimis officiis- Enimvero quia I\o!trum peculiari quodam jure appellamus , quia primus audor Ille & ftator & patronus, dum vi- \ebat,^ Societatis noftne cupidiffimus , haud iane committendum, ut in Adis hilce, ubi nunc primum, poli: longam nimis interjedam annorum feriem , potuere t\ pis inllaurari , monimento, vel tantil¬ lo, indelebilis oblervantiæ is: amoris in eum noltri, careat. . Pnrnam lucem dederat Upfalia, annoTuperff ons læculi leptuagefimo quinto, die XXVIf. Janua- rn menus , Patre Theologiae tum Profeflore, dein Uplahenh Arcbiepilcopo & Procancellario , Domi- ERIC° BENZELIO, Matre MARGA- KLI A ODHELIA, qu? Paterna Avitaque in tren¬ te, ODHELIOS , LAÜRELIOS, KEN1CIOS ,&ce- lebiatiffima Arctoi Pindi & Zionis lumina, vene¬ rabatur. Hac æque opportunitate natalis loci, ac domefticorum claritudine exemplorum, «Sc pnvien- tiori potiffimum inftitutione ipfius Patris, fieri non potuit, quin exftimularetur, in dies, fuæ fibi con- icius magnitudinis, tenellus licet, animus, ad hu¬ manitatis excellentiora, quam ocilfime conledan- da, decora. Itaque ætatis anno mox duodevio-efi- rn°’, PnFCOC,s ingenii, & eruditionis, jam cunTex- quiiitioi is , haud dubium maturavit fpecimen, edi* î? ~ii!° JhJm'co, l’eu tradacu Hebræo MA1EMO- rslDlS de Siclis, verfo in Latinam linguam illu- Itratoque notulis, duce PERINGERO. Haud mul¬ to poti delectus Regia Audoritace & mun.'tieen- tia, qui Reverendiffimi ad inftar Parentis, Suiomo- thjcæ Ecclefiæ, fingulari olim dodrina atque cura, mierviret, un3 cum aliis præclaræ fpei juvenbus, . quid- 211 & ) O ( & quidquid colligi & elimari optimarum fcientiarum potuiifet, in Germanis , Batavis, Anglis, Gallis ita ubique Tuum fecit, per annos ferme quatuor, & retulit in adverfaria , ut percarus omnibus, quos adierat, atque probatiffimus , exfpcffationem, quam commoverat abiens, non aequaret mouo redux, fed & füperafle in multis confpiceretur. Atque hujus laudis, praeter argumenta cete¬ ra, candidiffimum ipfe habuit, quod vacante, poft magnum NORRMANNUM, anno MDCC1I. Præ- feSura Bibliothecæ Upfalienfis, dignior alius non cenferetur Auguftiffimo Regi CAROLO XII. qui NORRMANNI. legeret veftigia & litterarias tum cu- raret opes, Bibliothecae jam ante infertas, tum au¬ geret interendis continue recentibus, inque^ ufus : pulcherrimos patentiffimosque converteret. Neque in datione, multo illa (ibi jucunditlima, defuifle eum ullo modo five nodræ Upfaliae fi ve Litterariae, qua patet, reipublicæ, quia tedata hæc jam diu ed, dumque fuerit, non intermittet prædicare, a nobis jam ut inculcetur foret fupervacaneum. Ubi autem annos plus quam viginti laetus libens- que infumferat publicae adminidrandae ornandaeque Bibliothecae; initiatus, fub illo tempore, facris primum ordinibus, dein Theologiae Doftoris, in follemni co¬ ronatione Augudiflîmæ Reginae ULRICÆ ELEO* ! NORÆ, au£tus honore, moxque Pador conditu- tus Ecclefiarum Hagbyenfis & Ramdadenfis, quae haud procul didant Upfalia , jubente denique Re¬ gio diplomate, Profeffionem Ordinariam Theolo¬ gicam in Academia nodra adiit. Brevis heic mo¬ ra, quippe trium modo annorum, Academicae ut O C6t 2T2 SS ) © ( SS cet juventuti longe utiiiffima, totique Upfaliæ per¬ honorifica. Etenim poftulantibus meritis, fane quam filuftribus, Gothoburgenfi eleSfcus Diœcefi, & a Re¬ gia Majeftate datus Epifcopus anno MDCCXXVI. in campum fe immitti vidit, non imparem cumu- latiffîmæ do&rinæ, nefciæque inflefti probitati & prudentiae. Quin & feptimo poft anno Oftrogothi- ci pariter Cieri expetitus votis, in Epifcopis Suio- gothicae Ecclefiae locum meruit, decernente Rege, & honeftavit fecundum ab Upfalienfi fede, donec haud multo ante obitum, Archiepifcopali denique infula confpicuus, tribuente Auguftiffimo FRI« DE RICO , illuc efcendit , quo prægreffæ faftigium Patriæ virtutis invitaverat , & animi extulerant do¬ tes ccelitus immiftæ, quoque eveftum boni omnes, non unius intra fines, Patriæ, confpirante voluntate atque plaufu gratulabantur. Tot hæc tantaque ab Viro Reverendiffimo E- minentiffimoque geftarum fan&e fapienterque re¬ rum infignia tetigimus pauciffimis, quandoquidem nulla in parte five Litterarii, five Chriftiani, Orbis non funt cognitiffima. No (Ira quid debeat Socie¬ tas, quantisque fe devinttam Illi nominibus agno- fcat, quia nunc podffimum dicendum eft, cone* mur, quoad quidem licuerit, explicare definitius. Infederat, a teneris usque, legendi, exquiren¬ di, fciendi amor talis, qualem non fentiunt nifi Di¬ viniores mentes, fimulac apertum fibi a fupremo Effe&ore univerfi theatrum contuentur. Nulla in¬ claruit aevo ullo fciencia utilis & ingenua, cui aut excolendae capacis contentionem animi , aut foven¬ dae faltim promovendæque ftudium multiplici ar¬ dore non dicaret BENZELIVS. Seçefliis Illi fva- vis- _ _ _ §ù ) 0 ( SÜ _ âi j viftimus , in quem invitabat Bibliotheca, five pu» blica Upfalienfis noftra, five & privata, quam col¬ legerat multo inftru&iflïmam. ’laTgifav llli ÿvfflç & dicebatur utraque & erat reapfe. Ad feneftam usque ultimam, etiam quum Stockholmiae, in Co¬ mitiis Regni, graviores per diem curse afflixerant, eripi fibi haud patiebatur litterarium iftud, voca¬ re quod folebat, otium, quodque egregius vefpe- ri daret liber, legendus denique , antequam iretur cubitum* Qui aliîdue Philologica traëfcabat ftudia, Hiftorica, Antiquitatum , uno nomine, Theologi¬ ca, idem Ille commendare audiebatur etiam Geo¬ metrica, Aftronomica, Medica , Phyfica , haud ali¬ ter, ac fi horum difcretae cuilibet parti fe dediflet unice, eamque ex profeffo feftaretur. Nempe il¬ liberale putabat, mutuam lædi cognationem, natu¬ ra ftatutam rerum, artes inter ac difeiplinas cunffcas, quaque fit, ut nulla omnium, non indigeat ope re» liquaram, fi quidem humanæ incolumitati, quantum fatis fit, unaquaeque inferviet. Nec efle fapientis , immo ne hominis quidem, arbitrabatur, non lau¬ dare in aliis, quod in fe quispiam laudandum ipfe tamen velit aliis* Itaque poftquam amplificandae, in Patria quo¬ que noftra, litterariae rei, augendoque honori Sue» cani nominis intentum totum fecerant & vota l- pfius fua, & doflorum, apud exteros , Virorum, continuis' eum litteris invilentium , nunc defideria, nunc querelae, nunc & fufpiciones importuni fci- licet fub Arfto frigoris ; quumque occafionem jux¬ ta dabat percommodam diuturnior praefeQrura A- cademicae Bibliothecae, primus ccepit, anno du- dum decimo decurrentis faeculi , five in Biblio¬ theca publica, five fuis etiam in aedibus, certo die Dd 3 heb- ) O C hebdomadis , mutua colloquia feleftorum amico¬ rum impendere acuendæ diligentiae illi, quæ no¬ bilem potiet in vicinis gentibus alacritatem æqui- parare. Neque tamen ultra privata conamina, ob- ftante, opinamur, Patriæ,quæ tum premebat, cala¬ mitate , eximii propagari fru&us inftituti poterant, ante annum faeculi undevigefimum. Tum vero, inita focietate cum RUDBECKIO, filio patris Atlantic* & ROBERGIO MARTINOque Medicis, cum BUR- MANNO Aftronomo & Philologis BILMARKIQ HENRIGOque BENZELIO, feptem fratrum natu minimo, fixum hos inter, die XXVI. Novembris, ftatutumque fuit, disante formulam fcederisNoftro, ut quolibet die Veneris, hora vefpertina quinta, effent una & confignarent fcripto, quidquid aut novorum librorum, aut præfignium in arte & fcien- tia omni inventorum fubminiftrari fuis a civibus animadverterant , aut fi quæ aliæ bonis litteris, quoad noftra caperentur patria , memorabiles ex- ftititient vices. Neque rémora dein ulla tenuit. Anno mox infequenti, typis impreifa, quolibet pro¬ diere trimeftri, Acta Litteraria , uti vocari tum certe merebantur, Snecia, condnuataque per decem porro annos , adeo excipiebantur avide , ab exte¬ ris præfertim, ac diftrahebantur , ut jam, nos in- ter, vix nifi difficillime reperiri integrum exem¬ plar poffit. Tantum valebat ubique BENZEL1A- NÆ accurationis, quæ moderabatur opus, æfti- matio & fiducia. Sed vero arcfi nimium Noftro li¬ mites, quibus nuperi tentaminis coercenda rudi¬ menta fuerant. Miniftras fibi & adjutrices defide- rabat difciplinas eas, quæ, fi fateri oporteat, non¬ dum illa tempeftite excoli ita noftro in Septem- trione potuere, ut proprio e fundo novi multum & eximii proventus educarent. Nullum adhuc Bo¬ rea- ) o ( gg _ aïs reali cœlo Obfervatorium Aftronomicum ; ne me¬ moremus cetera, quae felici dein FRIDERICî, ADOLPHI FRIDERICI, &, fua cui amari num- quam definit Upfalia, GUSTAVI III» Ri b imperio, acceflere perampla fubfidia. Theologus, quis crederet? isque fuæ'Theologiæ addiftifllmus, u nus tum omnium urgebat, ut & Aftronomici pa¬ raretur copia Obfervatorii, & Phyficæ pariter Na- turalique Hiftoriæ capiendis experimentis idoneæ of¬ ficinae non deeffent. Quocirca, a fe inftitutæ pro- vehendaeque Societati, fiquidem cupiebat, ut ifta pot i (fimum fubfervirent, neque fine furntibus gra¬ vioribus pofient inftrui; anno MDCCXxV. Regiæ primum Cancellariae Illuftriffimo Collegio, dein Sa¬ crae Regia; Majeftati, fupplici oblato libello, cujus exemplum, BEN ZELI I ipfius delineatqm manu, adhuc fervat Societatis tabularium, quatuor praeci¬ pue exhibuit ad colligendam pecuniam futura ad¬ jumenta. Primum , ut e collapfo aquaedu&u, ad arcem Regiam Upfalienfem, refidui tubi ferrei, vetufta- te fa£H irreparabiles , effoderentur humo & diven¬ derentur. Alterum , ut rotunda turris aliqua, ex his, quæ nondum conciderant , in arce eadem > fuis tum rui¬ nis immerfa, locum daret, mutata facie, Obferva- torio Aftronomico. » Tertium,' ut per totam patriam, quotannis imprimendis Calendariis, fi quid fuperefièt lucri, excludente venditores alios Regio decreto, Socie¬ tati cederet. Quartum, ut immunis foret Societas ab im* x pen- 2l6 $5 J O ( G?§ penfa , quam pro litteris huc illuc, five intra five extra patriam, mittendis, Regiorum jura tabellario¬ rum præfcribunt. Ex his primum tantummodo ultimumque in* dulgendum petenti BENZELIO, Sacra Regia Ma- jeftas fancivit, datis clementiflime perfcriptisque lit» teris, die XIX. Julii MDCCXXVI. Ceterum minutulus adhuc, qui tribui potue¬ rat, cenius , fperatae infra cogitationem opis nimium quantum fubfidebat. In Comitiis igitur Regni, an¬ no proximo , iterum experturus, Gothoburgenfis tum Præful Diœcefeos , BENZELIUS Societati privilegium fuppliciter expetiit fervandorum pu¬ blicorum redituum, qui ex venditis publica au£h'o- ne, quam vocant, libris, non Upfaliæ tantum fed & Stockholmiæ confluerent. Tum anno MDCCXXXI. inter membra Societatis, fuadente hortanteque No* ftro a£fcum eft, & adReg. quoque Cancell. llluflriffi- mum Collegium fubmifle relatum Societatis nomine, ut Regium Archivum Antiquitatum, quod Upfaliæ pri¬ mum inftitutum,diaurnque Collegium Antiquitatum, in urbem dein migraverat principem, redire iterum juberetur Upfaliatn & Societati adjungeretur ita, ut hujus in ufus verti fenflm poflet quidquid pe. cuniarum e Regio Fifco, Archivo illi fuflinendo, per annos huc usque Angulos, fuerat pendi fo li¬ cum. Horum obtinere tametfl neutrum licuit, evi¬ cerit tamen utrumque lucuientiflime, quam impi¬ gro, nec ceflante usquam, Audio, omnem move¬ rit lapidem Nofter, ut fuo operi perennitatem non modo affereret, verum & firmaret præfidia, 'qui¬ bus explicare latius lociusque daretur incepta, huc fpe&antia, ut ne melioribus ingeniis, noftro in Se- ptemtrione, aut pabula eflent defutura, aut re&e fpe- 9 _ &S ) 0 _ ( &b 217 fperandus honos, qui domeftica poffit ultra cîau- ftra evehi. Namque Sacras Regiæ Majeftati quod interea placuit folemni edi&o, die XI. Novembris, anno MDCCXXVIII. clementiflime largiri jura & privi¬ legia, quibus adhuc vitam debet Societas noftra, BENZELIO potiffimum an ni tente exoranteque e- venifle, usque eo certum eft, ut neque defierit poftea, quum Upfalia abeffet, hoc tam efficaci fti- mulo ciere animos & in majora continue aufa be¬ ne merendi cupiditatem accelerare. Telles pro¬ vocamus litteras , in Ghartophylacio Societatis, haud paucas, quibus, abfens licet, confilia fuggeffit & fpem, non raro coa&am languefcere, reftituit, & quae noftri demum eft ævi felicitatem, patriæ a- mantiffimus pariter ac futuri providus & fagax ominatus eft, 0 Nimirum fuo ipfius exemplo ut praeiret, co¬ ramque oftenderet, quam futurum effiet non dif¬ ficile fubfequi nulla illi* detreftabatur laborum portio, fi ve in fervandis ftatis diebus, quibus con¬ venirent Societatis membra, Aciisque confignan* dis, dum adhuc erat Upfaliae , five in perficiendis iisdem, & commendandis tuendisque, ubi Gotho- burgum primo, dein Lincopia , & Stockholmia de¬ nique, in Regni frequentibus Comitiis, multo li¬ cet feverioribus aliis occupatum negotiis tenebat. Longa felix per ætatem omnem confuetudi- ne, carpere diem, haud temere credulus poftero, didicerat, bonasque adeo collocare horas, ut non publicæ modo rei ufibus , inflammante religione fan&iffimorum munerum, fufficeret, fed & otium E e pos- 218 et ) O ( ® pofTec eiieere tribuendum reconditarum litterarum {ludiis & conficiendis commentariis pluribus, qui le, ros usque nepotes juvent., Typis imprimi, dum in vivis adhuc erat, aut curaverat ipfe , aut curari ab aliis permiferat. JO ANNIS CHRYSOSTOMI Romiliam in Evang.Jah. V. iÿ.& fupplementa Romilia in Divi- tem î? Lazarum, e codice Biblioth. Bodl. Oxon. lub pe¬ regrinatione litteraria, dum Oxonii adhuc verfabatur, deferiptam verfamque Latine & notis iilufiraiam, Unfal 1702. 4. forma difputationis Acad, præfide NORRMANNO. Tum ejusdem CHRYSOSTOMI Romiliam de Poenitentia , de Herode atque Joh. Ba¬ tti lia , Upfai. 1705.4. fimiliter forma difputat. A- cad. refpondente ANDREA OL. RHYZELIO, fucceflore dein Lincopienlem in Epifcopatum No- ftri. Singula ea, additis nondum editis e CHRY- SOSTOMO nonnullis aliis, uno volumine compre- henfa, publici iterum juris fatta, Upf. 1708. 4. adje- âo, quod cauflas editionis explicat, proœmio. QVINCTILIANI Dialogum de caujjts corrupta Eloquentia y cum variorum notis Upf, 1706. 8. £-■ ditoris expreffum nomen non legitur. THEOPHRASTI Notationes morum Gr. & Latin» cum indice Græco anaiytico. Upf. 1708. 8- JO ANNIS VASTOVII Vitem Aquiloniam , ex editione Colonienfi recufam, emendatam , illu- ftratamque notis. Upfaliæ. 1708.4. Monumenta Hi/lorica vetera Ecclefiæ Sueogo- thi- m ) o ( m 219 thicæ ex Codicibus manufcriptis collefta & iliuftrata Upfaliæ. ï7°9- 4* MARGARETÆ AbbatiJJœ Vadftenenfs Chro- fiicon , de S. BIRGITTA, ex Codd. Mfc. erutum, verfione & notis illuftratum. Upfaliæ. 1710. 4. Diarium Vazflenenfe ex mf. editum, Bullis, Di¬ plomatibus ac notis illuftratum. Upf. 1721» 4* Laudationem funebrem MICHAELIS ENE- MANNI, qui plurium annorum fub itinere, in Palæftina, Syria, Graecia & Ægypto, fumtus prae¬ bente Auguftiffimo Rege CAROLO XII» Lingua¬ rum Oriental. conftitutus Profeflor in Academia Up- falienfi , fecundo poft reditum menfe, immatura morte obiit. Upfaliæ. 1 7 1 5* 4* Notitiam Litterariam ; cujus non nifi primae fe&ionis partes tres, quibus res Judæorum exhi¬ bentur, editæ forma difputationum Academicarum, Upfaliæ 1716. 1718. & i721- 4- Differt ationem Synodalem de Perfona Chrifti . Upfaliæ 1722.4. Orationem funebrem in memoriam LAUREN¬ TII MOLIN, S. Th. Doftoris, S. Reg. Majeft. a Concionibus Supremi & Prof. Primar. Ac. Lpi. Up¬ faliæ. i*»a3. 4. In hac Nofter , non merita modo Summi Graviffimique Theologi, fed & fuam ipfius fratrisque OLAVI in privatum quondam Praxe. ptorem, jucundiffimæ indicem recordationis cari¬ tatem explicuit. Breviarium Hiftoriœ Eccl. V. o N. Tejlam. oiim a beato Parente editum, fed ita ut adolelcen- tis etiam Filii opera & ftudio, Eccleftiacæ Hiftonæ Ee 2 jam 2.20 m ) o ( m jam tum pergnari, ureretur* fæpius dein, curante Filio, recufura au&umque. ' Specimen Obfervationum in ’S. MACARII Æ- gyptii Homilias earumque verfiones, in Aftis no- ûris Anni 1741« fub tefto nomine HERBERTI RVBENli Orationem Saecularem în memoriam Refor¬ mationis Evangelicæ, in Svecia, habitam Upfaliæ 1721, editam Hamburgi 1731. 4, Praefationem ad Di&ionarium Anglo-Suetico- Latinum Reverendiff. Epifc. Stregnefenfis D. Do a. JACOBI SERENH, Hamburgi 1734. 4- in qua pa¬ rata jam tum nova editio ULFHILÆ exponitur. Epîftolam de f al fis narratiunculis CONR.DIP - PELII, præmiffam Reverendiff. Epifc. Lund. D. Do£t. ANDREÆ RYDELII refutat. Demonftr. Ev- ang. ejusdem DIPPELII. Lincopiæ. 1736. 4. Epiftolam ad Minifterium Evangelicum de ex- ftruenda æde facra Conftantinopoli, in ufum eorum, qui Religionem Evangeliço- Lutheranam profiten¬ tur, deque redimendis captivis, nomine Cleri Re- gni Sueciæ 1741. 4. Concionem Exfequialem in funere Auguftiffi- mæ Reginæ Sueciæ, CJLRICÆ ELEONORÆ. StockhoJmiæ. 1742. fol. lingua Suecana. PHILONEM JUDÆUM , Græce & Latine, eum notis & obfervationibus THOMÆ; MAN- r^'* Canonici Dunelnnenfis, duobus vo¬ luminibus, ornatiffime, folio maj. 1742. Recen- fen- 22 1 i i i I ! ! I >■■ i. ■ ■ . - . - . , mii i i — n— fendo huic Scriptori Græco, eraendandoque ad ve¬ terum monimentorum fidem, beatus BENZEL1US, per multos annos, acerrimam operam tribuerat; quumque inter nos Bibliopola, qui fu m tus editio* ni tam grandis operis iuppeditaret, haud inveni¬ retur, MANGEYO, quidquid obfervare licuit & conferre, hac tnifit lege, ut BENZELII nomine imprimendum in Anglia curaretur, teftibus, qui adhuc fuperfunt, litteris ipfius MANGEYI adBEN- ZELIUM perlatis. Ac reapfe , praefationis pag’ XIX. in manus pervenifle fuas fatetur BENZË- LIANA colle&anea; pratermijjis quoque corrigen¬ dis , quæ ad calcem conjefta prioris voluminis le* guntur, obfervata BENZELIO non pauca inferuic; neque indicare omifit , verfionem Latinam libri de JpeciaUbus Legibus a pag. 33J»ad 375. BENZE¬ LIO deberi A udiori. Cur autem plura e BENZE- L1ANIS annotationibus non ediderit, quando hanc eauffam affert, uti citato loco præfat. legitur, quod inaudiverit, ipfum BENZELIUM nova Philonis e- ditionis conftlium fufcepijfe, levior videtur illa qui¬ dem, quam ut fatis congruat five confiiio BEN¬ ZELII, qui Philoniana fua, ut ederentur, omnia erediderat amico, five hujus ad illum litteris, qui¬ bus edenda cun&a hic fpoponderat- Poft obitum Noftri prodierunt 1 ) . > k ' Sacrorum Evangeliorum Ver (io Gothica , ex Codice Argenteo , emendata atque Juppleta ctim in¬ terpretatione Latina £f annotationibus. Oxonii. 1750. 4. curante EDWARDO LYE A. M. Praeter dedi¬ cationem, & præfationem Editoris, fubje&amque ab eodem Grammaticam Gothicam & adjedtas ob- fervaciones , cetera BENZELII fune omnia, qui vivus adhuc miferac liluftriffimo Domino ac Co- Ee 3 rat- 222 m ) o ( @ _ miti GRANVILLE Vice- Corn. CARTERET, Au- guftifi'. Regi Britanniæ a fanftioribus ccnfiliis, illius- que obtinuit favore & auftoritate, ut fumtibus A- cademiæ Oxonienfis fplendide imprimerentur, quod ita narratum legitur pag. 118. Breviarii Hittor. Suecan. mox pariter memorandi. Breviarium Hifioria Suecana Gentis a prima origine ad Regem usque GloriofiJJima memoria GUSTAVUM I» lingua Suecana editum a filio CAROLO JESPERO BENZELIO, Theol. D. & Prof. R. Acad. Lund. Lond. Scanor. 1762. §. Effc hoc idem illud, quod Academicis præleQdonibus Upfaliæ perfæpe expofuerat Nofter, fingulari cum applaufu, fiquidem in his ipfe excelluit , qui mis- fis fabulis & inanibus conjefturis, certioribus e mo- nimentis Critica intelligentia & accuratione cce- perunt noftro ævo Patriæ Hiftoriam eruere. Incepta affeftaque reliquit Lexicon Dialectorum, qua in Patria noftra te • runtur. Uti juflerat BENZELIUS, port hujus mor¬ tem, Regiæ Academiæ Scientiarum Stockholmien- fi traditum & inde communicatum cum Nobiliffi- mo R. Cane. Confiliario & Equire de Stella Pola¬ ri JOHANNE IHRE, dignum huic quoque fuit habitum, quod edito a fe Lexico Dialectorum Up¬ faliæ 1766. 4. infereretur. Concilia Ecclefiœ Suecanæ ex ineditis æque ac vnlgatis ante monimentis illuftrata. Notitiam Auctorum , qui fcripfere Hiftoriam Sueciæ Civilem, Ecclefiafticam, Litterariam & Na¬ tu- 4 223 m ) ° < @ turalem, item eorum, qui de nummis commen* tati funt. Catalogum Codicum Manuferiptorum Biblio¬ thecae Regiae 4cademi••) o ( — — — — — 1 ...-i— ir - n I ■ IBII— «IB I — — **rnauuÊmrn—^mmmmmmamm^mmm mo Cive', cui unûm hoc erat ubique propofitum, ut nulli parceret follicitudini , laboribus nullis, quin Deo, Patriæ, humanæque in univerfum conjun&io- ni, reverentiam, obfequia, diligentiam, fidem pro¬ baret. Noftræ quidem Societati, uti poiuit prim¬ ordia , conflantem affe&um ac patrocinium fer- vavit, ita amceniffimum hoc injunxit officium, ut maximarum, quibus eminuit, virtutum noneiTe modo perpetua laudatrix cupiat fed & aemula. ■£ yo> ) V /înd: Âkcrma/i */c T&b.vi. Fi* 16 . S Fi£. 9. <2 : T ab. vjri. Hjeliophila - i t I \ 1 ■ I f kf V>4 -, •"#«* * ' ** v "> * . ~ ■ w •.. ~ - , ««**■.'**•* V *» ■ t f 1 * ^ / ■- ’iî J ^ / v h ri ( > } v i. y* . ■’ S v •. £■* ” ». \V ■ • ; :•• - • *- y ' ‘ * 4 ‘4 - X •• > 4* .: •\é v -4K ~ T' ■ \ ': i?' ‘ '' '• • •* ’■" .-4 ' >: ■ ■; > ’ ‘ s - s, i >.* w w L-r r _ _ -K. ^ • i. . * / f ' ' • •• « < ,•( * ’ V - "* v: ’ > v '•: v-' > . •Z i-/ • >»■* #■ :>. .. i '•' • .v- v..\ Taé.ZZ- ^E.Nord'hraU deù djcutyi . IùfA. Fiai. ïîa.4. $ MïtytltBl ëpl’ap- jtjavt* umano capiti ceu vrc e ï iCToufiqyrtf&P lungete fiuettc. <# u^aûtidtt^plutt&Æ Vïiduj; coUatifment>5 .ut cutjn&rrtl ft eûuat mp tfcem muli et- foamoû, iup ertier S p e9amm. aànuâlnûim. mxeanCamicj ^ C redite pttôneC.ifti tatmlf fm£ tibmoi ^ ûitulem cmuûiebic egm &mtua,ua*j e itigeuturCpecuf. wz nee peC neccaput uip R, ^arurfou^ j riôœii^ ftq; p o tf’iâ * U uiitijbet âiuleuâi têmper fauc ^potelks ' S atnuff <$l>aneuetttatu/peaimilfy S ; nutptacuhCcoeaur mmtoa..tiou (;r 3 etpeuæfamfy jgeminétïmtrngnt^ «ignt. j I ttcepaCgramfaj plerim^^^agwa^ijâlf/ £ wpimf \m quvlpkideac uxaxCdf^ar. &- ffottur patmuf1. mm katC ^tacUav^ ^ . t rppanuC âqu£ pptametu^^biiuri3gr■■ -- • • ‘ ' . : > .■ . 1 • • -*f --« • ... - T ■ • t , ■ - v ' 77 ;•••• .. . .. ' * -• «• . < " ~ - ' • ; • y . .. • . _ 5?» - 1 - ? 4 v*-: : ; * : ' • - ■ v ‘ • ...... V -- - - , 4. . 1 : ; • ' ■ • : :: • -, • -■» - ■ .. •. • ... - '7 .. ■ - - - *• - *'* • ■* V „ •• ••• • - -• • . - - ••• . ■ -i •■■■-* • ■ . . .* «/> ■ r VP ;■ .... . mf • ' • >■ J* f * # '■ >v ■ ‘7 • ’V* * * -k». „ ' ' .... ...... *ir ■mt •> ; a 7 " y . ■ - " V ,:'7 .. -7^7.-,.; : .'.‘I • y '■ >' ' ' . 7: i . . .( - , i i ... ' v ’ - ■ i • » . - ’• V ' • .• i v-.. . • ' V 7 -- 7, * ... J ■: ’ .. , < . . ' v--- . ... -, 7 v >S. . . . ’ ■ 7 • ■7 / / • ■ . . . V • 7" ' . .‘■4t.-. ' i V > . • ; • ■ .... .. . ; . 7 i', - ‘ .... • Il ■ 7'. '7 ■ ; • - • • V . •- , fi- -• *- * .- • „ . • , , , • • . # .7- • • , * . ■* - • fi * « V ’ * 1 ■ • . ■ * r • .. . . . * ; ■ ■ - * • ,• .* • • • NOVA ACTA REGIÆ SOCIETATIS SCIENTIARUM VPSALIENS1S. VOL. II. UPSAL1Æ , » Anm JOHAN. EDMAN, Reo. Acad. Typogr. Anno mdcclxxv. » ACTA SOCIETATIS REGIÆ SCIENTIARUM. DE DIVERSA ORIGINE F1NL ANDORUM et LAPPONUM OBSERVATIONES SIMONIS LIN’DHEIM, Consil. Reg. Dicast. Aboens, a). X ¥ K ^inlandos olim ejusdem fuifle flirpis gentis- que ac Lappones, conati funt egregii a* # pud nos Scriptores inde primum arguere, quod de vicæ habitu veterum Fennonum, TACI- A TUS a) Ab anno usque 1737. Reg* Societatis Membrum, Nobiliffimus Au- &or Obfervationes haice cum Societate communicavit an. dudum 1759* baud multo poft beate defun&us. Patria Finlandus , non folum in Ruflia, Pultavienfi raptus clade perditi æratem triverat, led an. 1725« ad Aulam Imperialem Ruflicam Secretarius Reg. Svec. Legationis, & dein poft pacem initam a. 1743* iterum illuc TUS & SAXO GRAMMATICUS retulerint non¬ nulla, quæ congruere ad Lap pones & Samojedos noftri temporis videantur. At vero fi hæc valeret ratio, deberent Finlandi Nagaicis æque Tataris & Ajuchinis Kalmockis cenferi congeneres, quippe quibus,, cœli aërisque di ver (itas quoad patitur,, ad¬ huc hodie vivendi eft confuetudo omnino talis, qua¬ lem. cernimus in Lapponibus. Neque enim Kal- mucki illi & Tatari colendis incumbunt agris, fed paftoricia contenti vita, rem familiarem, Camelos gregesque ab uno ioco ducunt in alterum. Acce¬ dit, quod veteres Hiftoriei , ubi mores & indolem memorant procul dis i un Torum populorum, haud credi, in univerfum poffint cognoviiTe , quantum fatis, ea , qux non nifi vagis tum rumoribus c i r- _ cum ferebantur., Minime inficiandus,. qui citatur, TACITUS , meretur haud dubie fidem in fingu- lis., quæ de Germanis,, Ita 1 i æ vicinis, perfcripfir, magnoque hos fibi devinxit munere brevioris licet operis, cui notitiam, veturtæ Germanise multo lu¬ culentiorem inférait, quam quæ alii genti ulli, ver- fus Septemtrionem , putetur fuis de rebus, hodie fuperefle. Scilicet innotuerant hæc illi , parante aditum propinquitate locorum & diutino bello, quod Germanos inter & Italos geftiim ita eft, ut his , coram f pe Stare illorum fed es inftitutaque, per- fæpe daretur. Contra de gentibus terrisque toto divifis orbe;, quæ fimul tradit, manca deprehen¬ duntur & infida; uti: vel ea docuerint, quæ de Ju- dæis perhibet,, Romano licet imperio hi fubeflent, neque ille adeo Judaica in Hiftoria ubique fuerit rejiciendus tertis. SAXONIS autem longe magis; vacillat auToritas, cujus fabulas & prope nugas, an> . delegatus occationem erat nnchis præfèntiorem notitiæ parandæ ear rum rerum, in quibus hæ obfervationes vertantur*. 1 _ • m ) o ( as _ 3 antiquioris in parce hiftoriæ, dudum notarunt mul¬ ti b) \ quamquam amoenitate Latini, quo ufus eft, ftili, haud* equidem fufpicer, voluifTe eum de in- duftria fucum pofteritati facere, aut, quæ dixit, lin¬ gula perfvadere. Sub i pio natus Septemtrione ex- j cufationem non aeque invenerit, ac TACITUS, cui penitus incognita , quæ nunc dicitur, Finlan- dia, cermmque effe ultra Balthici maris auftralia litora nihil poteram Nam quæ remotiora ;verfus Septemtrionem tenduntur, omnino illum ignorafie, ex eo colligatur, quod infulis coercuerit Sviones, fpatiofæ nefcius , quae ultra efl, continentis. Itaque noffra in re qui narrantem eum certatim allegant, MONZAMBAMUM debuerint, pfeudonymum li¬ cet, non detreQare judicem. De TACITO , fcien- tiffimus Auctor hicce : neque mirum , ait, ilium circa r emoti jjitn as eas gentes parum diflincte tradi « ■dijje , quarum vix tenuis fama ad ipfum erat per- lapfa c ). Enim vero de adftricta nimium & mifera antiquorum Fennonum vivendi ratione , quæ po* fuie TACITUS, itidemque a permultis urgentur, haud fane quadrant in divitias , quas celebrant alii Biarmiorum & opulentiam templi Jomala, & gra¬ vem præd-am, quam , ne memorem ceteros, repor* tabe fertur Rex Agne , cæfo Finlandorum Impe¬ rante Frofie d). Quod fi dixeris, vagis modo et¬ iam hæc tradi narratiunculis, libenter dederim ego, incerta hactenus effe, quæ utraque ex parte a d fe¬ runtur , neque iftis adeo alterutram præ altera ma¬ gnopere juvari. Relinquatur in medio, oportet, an Rex illius nominis Finlandiam umquam tenue¬ rit. Hoc certo conflat, effe eum non potuifTe il- A 2 lias Videantur Proiegom. STEPHANII ad edit. SAXON, pog. 32* 36'* c) De ftar. Imper. Germaru Cap, I. §. i. . d ) STURLESON. Heiras Knn-gla* p* 22, edit. F E R I N Q SKI Ü LD . 4 m ) o ( lius gentis, quæ nunc regionem incolit, quando» quidem littera f, a qua incipit nomen, non exftat in lingua gentis, neque ulla in hac vox duas ah initio conlonas admittit. Quæ porro inculcari folet, convenientia lin¬ guarum Finlandicæ ac Lapponicæ, excufla accura¬ tius, mox deprehendetur , ad dirimendam quæftio- nem, de nationum aut communi, aut diverfa, ori¬ gine, non fufficere , nifi alia accefferint fortiora argumenta, quæque fuccenturietur , Hiftoria. Ete¬ nim probe difpiciendura , an quæratur de genti¬ bus, quarum longe a fe invicem terminos inter, jeftum præfertim mare disjungit, an de vicinis; tum an valde fit notabilis linguarum convenien¬ tia, an obfcurior. Hoc pofito, re&e ftatuantur Venedi , quorum nunc eft Lufatia', origine non dif¬ ferre a Polonis & Ruffis, quod item de Italis & Gallis, mutuo coilatis, valuerit. At fi quæftio a- gatur de populis confinibus, quos perpetua fo* ciant commercia , quorumque infuper linguæ non manifefto adeo & frequenter confpirant, ac in nu¬ per diftis datur cernere, erit haud, dubie ad offen¬ dendam duorum affinitatem inefficax argumentum, quod ex linguarum qualicumque fimilitudine tra¬ hatur. Quocirca, præmiffa cautione ea, faffus o- ptime eft Maxime Reverendus HÔGSTRQMIUS, futurum haud facile, ut, quæ gentes cognatae fint, quæ fecus,. fola ducente linguarum fpecie in¬ dagetur e ). Qui autem poflit fieri, ut ex diverfis linguis confuta, oriatur alia, in gentibus aut fini¬ timis, aut commercantibus , offenderit lingua, quam dicunt. Franc a , in variis litoribus Mediterranei maris,, multoque etiam propius, quæ eodem nar- ran- e.) Bfefkrifhiiig* ôfver Sy.erig.es Lapmaiker* Stockb. 8- P* 45>- m > » ( m . s - ~ c - — »*• " — * —* 1 — 1 'i rante HÔGSTROMIO /), in Lapponia jam teritur ex Succano & Lapponico fermons permifta, di£ta- que ibidem mercatoria , borgaremàl , ex qua qui¬ dem , et(î multis conferta Suecanis vocibus , quod & teftatur HÔGSTRÔMIUS, minime licuerit in* ferre, fuiffe olim Sviones Lapponesque ex eadem ftirpe progenitos. Eft etiam quod obfervetur non indignum, per Finlandiæ magnum Ducatum , linguam ubique do¬ minari uniformem, nec ullum ede adeo disjunfftum, regionis univerfæ tra£tum , folis exceptis litorali¬ bus, cujus incolae non probe incelligant loquentes ceteros, poffintque cum his mutuo fermonem con- ferere. At linguae in Lapponibus , five SCHEF- FERUM audiverimus g), five HÔGSTRÔM1UM h\ longe diverfa ratio eft, quandoquidem remotiori¬ bus e partibus qui advenerint, loquelam reliquo¬ rum difficulter capiant, & perhibeantur Kiemi Lap* pones, qui proximi habitant Finlandiæ, loquendo propius accedere ad illius incolas, quod neque fie- ri potuit aliter. Equidem Lapponicæ linguae inexpertus , vi¬ deor mihi tamen , quemadmodum ab HÔGSTRÔ- MIO i) defcribitur , ditiorem eam Finlandica , in Subftantivis potiftimum , reperiffie. Exempli gra¬ tia, quod Sveci dicunt fommarvag, viam quæ ae- ftace patet, vintervâg, viam hieme commodam, Finlandi una voce nequeunt exprimere ; at pofiunt Lappones. Illis vox nulla eft, quæ fola refpon- deat Suecanis t en rik mant vir dives, enrikquin - A 3 na f ) Lib., c\u pag. 77. c) Lapponiæ. Cap, XV, pag» 184. edit* Latiiv 2) Lib. cit. pag. 63. 6f* 74. & 77* i) Lib- cit* pag. 63. not. ©*. fi ci , femina dives; fed habent Lappones, qui p on¬ ia illum dicunt, hanc uspar. Quod omnino cen- featur valde peculiare, linguarumque pariter ac gen¬ tium differentem indolem atque originem mon- it rare. Diftum ante, duas confonas Finlandis , initio vocum, numquam poni; ponunt amem Lappones. Litteram f ignorant illi ; frequentant hi contra. Nec aliter accidit lirteræ z. Edi enim iungi haec interdum litteræ t videtor, dum (cribentur hodie Finlandica , tamen originariam fuiffe Finlandicæ linguæ, minime inde colligendum. Namque ubi typis edi occipiebant nos inter libri Finlandici, pe¬ nuria urgente idonei characteris, z iftud illatum eft, ut exprimeretur qualitercumque littera Alpha¬ beti Finlandici , quæ fonum d, s, & t, participat, inftar dentalis pariter ac palatina , quæ in Euro¬ paea lingua alia vix occurrit ulla,nifi forte in An- glica, qua fctibi per tb folet. Docuit me vir Lap- ponicæ linguæ gnarus, fiexiones in ea vocum val¬ de e(fe his diffimiles, quibus utitur Finlandica; quod tamen' necdum fuffecerit ad firmandum iftud, quod urgeo. Multo mihi majoris eft ponderis numerus dualis in Pronominibus & Verbis, fuecus Lappo- nihus, nusquam reperiendus apud Finlandos. Hu¬ jusmodi putem ego idiotismos, quibus linguæ ge¬ nius continetur , potiffimum fpeCtandos, ubi lingua¬ rum cenfebkur convenientia aut difiimiiitudo, ne¬ que unice captandas vagas voces , quæ fortuito cafu , ex una lingua in alteram transmigraverint, quasque rnifere haud raro torquere in fu per folent Etymologi, antequam congruere aliqua ex parte videantur. Quin & huc pertinet in pronuntian¬ do manifefta pugna. Quæ dicunt Lappones; Zia- abbafaz , Ziaaùbafazab , Jaackazibpzim , Jaacka - «#r- QxD ( zihpzimie, caliaque fesquipedalia longo ordine' plai¬ ra , adeo abhorreor ab ore & flexu linguæ in Fin» landiæ indigena 5. ut ne cruci quidem ii figendum minareris j i fla proloqueretur.. SCHEFFERUS certe,, dum cun&a arripit m transcurfii, quibus latam femel lentendam, fi po¬ te, tueatur, Finlandicas voces pag* 179.. nulla ra¬ tione cumulat, quas aequas cenferi velit Lapponi- cis. Aliter fonat Lodo atque Lindu, Tziaod & Sota non fine aperta vi patientur^ fele haberi pro iis¬ dem, quandoquidem, quod fupra politum, littera z, junFhcqtie ab initio • confonances duæ , locum 0“ mnino nullum inveniunt apud Finlandos., Nec ma¬ gis allines Kamath & Kenga. Quam Finlandicarn arbitratur, vox Lofa, non efl nili Rufiorum. Lap* ponibus teri cœptum Kongas Suecanæ debetur ori¬ gini, Summum Imperantem, quoad repeti queat, memoria-, Finlandi dixere Rnftinas\ cuis voci' nata¬ les nec Sueeia dedit nec Rufiia*. Ac* tametfi Reges: veteris Finîandiæ MESSENIUS aliique plures nurr- cuparint kongar , tamen fafitum illud imitatione' Svecani fermonis ; quemadmodum: Novgorodiae: Magnos Principes iidem A uStores appellarunt Gar- darikes Konungar , & MO-RERIUS', quod fecerant dudunr antiquiores Scriptores Galliae, Socerum' HENRiei l JAROSLAV UM- VOLODIMERiTZ,, more gentis fuæ,, dixit Roi de. Ruffîe*, Porro, qua ducor, lentendam videtur flabili- re, quod ambæ nationes magna multitudine habi¬ tantes in Sueeia, Norvegia & potiffimum. Ruflia,, divertis ubique fecernantur nominibus* Vocant Sueci gentem unam: Finnary alteram vLappar , Nor- vegis illa Qyaner * dicitur, hxc Finnarl Ruffi illam Xziudi nuncupant hana Laponl & nonnumquam ) O ( a Lapori . Atque ad vocem quidem Qvâner quod attinet, teftimonio nitor Paftoris Ecclef. in Lappo- nia Admodum Reverendi GANANDRI, in præfa- tione ad editam ab ilio An. MDCCXLJii, Gram¬ maticam Lapponicam, ubi leguntur: adjiciam c f illud , Norvegos ex adverfo habitantes , vocem Lappo non agnofcere , Jed quos alii Lappones , illi Finnar , contra aliorum Finnar , Qvâner falutare [oient. Ex quo fa&um pariter, ut traflus regionis, quam te¬ nent in Norvegia Lappones, diOms'fit Fimnark , per fe adeo evanefcente, quod inde SCH EFFERO du&urn, argumento. Recentiori ævo vox Tziudi in Rulfia non nihil immutata Tznichni dicitur & proprie denotat fervos, in quos jus vitæ & necis dominis, in îngermannia & alibi adhuc invenien¬ dos; tum Fennones, qui Graecam Religionem non admifere ; ita ut Fennonis appellatio hodie igno- minioia ibi habeatur , haud fecus atque alibi etiam prseter meritum cœperit in deteriorem partem per¬ verti. At Finlandiæ incolas ubi Ruffi nunc défi- gnabunt, Finlanzi vocitant. Quamobrem vifum etiam mihi, in hac fcriptione, ut certius intelligar & evitetur confufio, Fennones & Fennonicam lin¬ guam dicere, ubi eos velim, qui Norvegiae & Rus- üx tenentur limitibus , Finlandos autem , horum- que linguam Finhvndicam , qui nunc Magnum Du¬ catum inhabitant. Antiquiffimo dudum aevo gentibus in univer- fum omnibus placuifie Poëfin, certum eft, qua car¬ mina & hymnos fuo quaeque ex ingenio compo¬ nerent, & immixtis allegoriis fabulisque majorum fafta & hiftoriam ad ooftericatis memoriam propa¬ garent. Telle HOGSTRÔMIO k), Lapponibus quo* k) LiU cir* pa^. 159. _ _ _ m ) o ( m _ 9 quoque non infvetum verfus condere, quorum pro¬ prius charaûer, ut eædem crebrius repetantur vo¬ ces, haud multo aliter atque in cantione Biblica Deboræ legimus. Atqui Lapponicis hifce non con¬ veniunt, qui frequentati olim Finlandis , utpote quibus non repetuntur continue piures voces, fed privum hoc eft, ut labdacismo , qui dicatur, con¬ flent, litterasque initiales easdem ament, uti in vulgato ifto : Pralia porcorum. Nam rhythmi fina¬ les non acceffere, nili pofl illata facra Romano -Ca¬ tholica. Argumento fuerit, quod adhuc fupercft, Epifcopale Chronicon, & hymnus etiam num. 129. ift libro hymnorum Ecclefiaftico , qui translatus ex Suecano num. 134. & in quo duas poftremas ftro- phas, quia videbantur nonnulla continere haud fa¬ tis appofita , ita inflexit interpres, ut evitarentur, quæ potuiiTent Finlandicas aures offendere. Hy- mnas* num. 278. multo etiam magis id, quod dixi, illuflrat, fiquidem e Suecano demum hymnorum libro non elt verfus , fèd Finlandicæ idiomace Un¬ guat primum confcriptus. Ut inveftigetur veritas, in re adeo obfcura, e remotiori sevo, haud fuffecerit, quae domeflicis te¬ neantur limitibus, monimenta conquirere, nedum receptas, qui ante fcripferunt , auftorum opinio¬ nes fequi, vano non numquam partium Audio ena¬ tas, propagatasque dein, nullo adhibito examine; fed & conferri juxta atque expendi oportet gen¬ tium maxime vicinarum annales, Geographiam , & cetera quæ explorari poffint circumflantium rerum indicia. Antiqui libri, litterarum chara&eres, & infcriptiones in Finlandis non exftanr. At fuifle his tamen, ante primi Chriftianismi apud eos ini¬ tia, indigenam fcripturam , mihi quidem neutiquam B eft IO SS ■)' o ( <**» CXC ert dubium. Singula, quæ majores eorum a fe i- p(îs non excogitata ufurparunt , in vocibus ac 1er- mone, maximam partem, necefie eft, adduÊïa in confuetudinem fuiffe, five ex orientali vicinia, hoc eft, R u fila 5 five ex occidentali, nempe Svecia, ex¬ ceptis modo vocibus non nullis Ecctefiaflicis, a pri¬ mo Epllcopo HENRI CO ex Anglia allatis. Sed Rmm ittu y liber, kir ici , epiftola, kirioîtct , fcribere, puræ font & originariæ Finlandorum voces, ne- que in Suecana lingua, neque in Slavonica, inve- niendæ ; nifi derivanda forte prima fit e Ruffico Grammati , Græcæ ftirpis, abjefh initiali confona, more Fin fandis patrio, quandoquidem non librum his quemlibet, aut vulgarem defignat, fed eminen¬ ti ori fignificatu, unico facro Bibi ico tribuitur^ Quo autem fato evanuerint prifca noltrorum fcriptura atque hac exarata documenta , dum inimica veræ Religioni duritate Papale jugum imponeretur, ze- Ione incempeflivo eorum, qui Religionem praete¬ xebant , uti accidit Sueciæ , an cauffis ex. aliis , in medio reliquerim. . Enimvero fcripti licet nulli fuperfint commen¬ tarii, e quibus Finlandicæ gentis antiquior facies,-, fed es & migrationes repetantur, haud parum ta- men elicietur lucis, circumfpicere fi voluerimus in vicinis, continens potifiimum eadem quos adhuc jungit, ante a£H ævi reliquias. Fugit neminem,, bonam partem Germaniae occupatam olim a Sia- vonica gente, cui Venedorum nomen, quæque orien¬ tem verius , regiones tenuit mari Adriacico & Bal- thico interjacentes, in quibus quæ adhuc fubfunt Imperio Romano - Germanico , appellantur: terra' Juris Slaviciy in a£his illius imper i L & Scriptori- bus, qui explicanda fibi ea fumferunr. Hi Venedi, qui Hoifatiam quoque, Mechlenburgum & Pome- raniam inlidebant, multum negotii faceffiverunt pri- fcis Regibus Sueciæ & Daniæ, fæpiusque ab his devi&i in cauifa fuerunt, ut Venedorum fe Reges illi nuncuparent; qui titulus , poftquam u fur pari La¬ tina lingua Septemtrioni cœperat , in alterum : Re¬ ges Vandalorum , inflexus, maie haud dubie, liqui- dem Vandalorum gens Germanicæ erat originis, & Scriptoribus, ævo dudum TRAIANI Caelaris, ha¬ bita penitus diverla a Venedis. KRANTZIUS in pri¬ mis occafionem dedit hiltorico illi errori , quem ne CONRINGIUS quidem potuit apud omnes profligare. Hi igitur Venedi, vel, quo fe ipfi appellabant nomine, Slavi, fub Imperatore Romano - Germani¬ co, CAROLO iV. haud exigua adhuc portio Ro¬ mano - Germanici Imperii, unde &, quo tempo-, re Aurea edebatur Bulla , notitia Slavonicse lin¬ guas neceflaria credita ipfis Imperatoribus; hi in¬ quam Slavi , a CAROLO Magno jam olim, & fe- quentibus Imperatoribus, longa pertinacique armo¬ rum concertatione, five Religionis cauifa, five & augendae Germanicæ potentiae , premi coeperant & in ar&um magis magisque cogi. Quum igitur a- lias quaerere iedes effet necefie , in Poloniam, Bo- ruflfam & Borealem porro, quæ dicitur, partem Rulfiae contenderunt, tum potiffimum habitatam Tziudis (Finnar), quibus fenlitn difpulfis, Novo- gardicum inftituere imperium, aemulum futurum Stargardici, {novo novus, ftar vetus), hujusque iplius in memoriam , quod valentior vis pepulerat, ut in Germania relinquerent. Ita illud evenilfe , B 2 fi’ fide certiffima Rufficorum annalium ( Lietopifchi ), pie defunfto Regis Regnique Sviogothici Senato¬ ri, IHudriffimo Domino Baroni CED ER H 1ELMIO, ubi munere fungebatur Supremi Legati Soeeici a- pud Aulam Rufficam, me audiente, narrabat an. MDCCXXV. Epifcopus Piefchovienfis THEO¬ PHANES. Mihi vero neque eo tempore anna¬ les illos licuit perluftrare, neque poft initam nu¬ perrime pacem , illuc iterum , ex mandato Regis noftrt , profecto copia dabatur conveniendi Epifco- pi , quem interea mors fuftulerat. Ac tametfi in¬ certum maneat, oportet, qua præcife tempeltate, five Slavi in Ruffiam accefferint, five in Einlandiara Tziudi, an uno continuoque agmine, an, quod verifimilius , pedetentim migraverint; poteft tamen idoneis rationibus evinci, Borealem partem Ruffiae ab his habitatam, antequam Slavi occuparent. Te- nuiffe Tziudos regionem Magni Novgorodii, eft cerciffimnm , & memorabitur infra pluribus. Sed nec lucida minus ejusdem gentis veftigia reperiun- tur porro verfus orientem in Magno Ducatu Wiat- ka & in Fermia præfertîm , ubi veterum incola¬ rum pars fuperftes , Zir anorum dicitur nomine, qui longo quamvis annorum fpatio, a populis diver- farum linguarum circumdati, tantum tamen linguas fervarunt fuse, quantum fufficiat, ut cognati de- monftrentur reliquis in Rnffia Fennonicis nationi¬ bus, ejusdem que- cum his originis, in Sibiriam us¬ que, quod difficulter crederetur, diffufis. Efl: ad¬ huc mihi manuferipta narratio Ruffica, qua brevi¬ ter, fed dilucide refertur, quem in modum Sibi- ria , imperante Zaro IVANO Î. a JACQBO & NI- KÎTA STROGANOWIS ac JERMAKO TIMO- FE1TZ hortimque fuccefforibus fuerit erepta ulti¬ mo rm i o ( m _ n jno Sibiriæ domino, Sultano KUZIUMO, qui fe* dem imperii habuerat urbem dein dirutam, Sibir, juxta minutiorem fluvium cognominem , e quo et¬ iam difta poftmodum patentiffima omnis regio /), Principem TAIBUG, ait au&or narrationis, cap.II. ubi , cum exercitu Agaranici Zari ZINGIS, prae¬ daturus, aut, fi quis maluerit, debellaturus hoflem exiverat, & ad fluvium Irtifchi pervenerat, repe- rifle ibi habitantes Fennones ( Tziudi ). Et alio loco, cap. Ifl. de antiquiori Sibiria nihil confla¬ re, praeterquam quod fuerit omnis, ante Ta ta ro¬ rum irruptionem, habitata Fennonibus. Horum e fle pofteros, liquido patet, qui praefectura Tobol- fkiana, ad Irtifchi fluvium vagantur Oftiaki, qui¬ busque, dum a Ruffis lubjugaretur Sibiria, fuus e» rat Princeps ( Boiar ) , focius duxque Tatarorum, ubi viQrricibus fe Ruflorum armis opponerent. Lin¬ gua eorum multo etiam magis, quam Ziranorum, congruit Finlandicae, indicante fltu regionum, ne memorem rationes ceteras, quod cedendo Tataris, qui meliores terras occupaverant verfus auftrurn fitas , in frigidam minus que frugiferam oram le contulerint. în Magno Ducatu Nifchni Novgorod, regno- que Ka funi , ad Wofgae fluvium , duo occurrunt populi, Mordua & Zeremifji , quorum oflendit in¬ doles , non effe originis Siavicæ , fatentibus hoc e- tiam ipfis Ruffis , multo minus Tataricae, uti per¬ hibetur in libro Lettres Mofcovites. In his voces plurimas Finlandicas non modo agnovi fub itîne- B 3 _ rc Conferri heic merentur, quse ex A publicis Ruffis pag» i8l* fequ. collegit JOH. EBERH. FISCHER in Sibmfche Gcfcbichtcr Petersburg 1768- g. utpote a quibus minime aliena funt * qux n~ de narrationis bhi oblafæ refert noilerv S4 SB ) ° ( &- "JL U1 — — " T - i 1 ' '' 1,-1 " w 1 ™ ■!■■■■■■■ h «il, m*m re an. MDCCXV. fed & multo propius vifa mihi eorum lingua convenire cum Finlandica , quam fu- pra di£torum Oftiakorum & Ziranorum. IVogn- litzos , male quibusdam appellatos Wogluxeitzos , in Ugoiia vel Jugoria , cujus incolæ antiquioribus monimentis Ruffieis vocantur Ugri, lingua fi fpe- ftetur , haud abfimiles, cenfente non nemine, Sek • lis Tranfylvaniæ, quosque nonnulli Scriptores pes- fime dixere Siculos, Hunnorum, fi fas fit credere, reli&am 1'ubolem, haud fane ad Tziudorum fiir- pem ego pro certo retulerim. Non nulla de his Seklis memorabilia attulit TOPPELT1NUS m ). Regem Hungariæ ULAD1SLAUM BOXHORNIUS pag. 804. n) Regem dixit Ugrorum , quod fimi- liter ante dixerat AVENTINUS 0). In Synopfi, quam dicunt, Kiowienfi, ubi de Principe KQLMA- NO narratur, quibus artibus Kiowienfe folium oc¬ cupaverit, appellatur linias Ugorfki , Hungaria di¬ citur U g ori a , & regionis incolæ Ugri, tum, ad recentiorem pronuntiandi modum, Vengri. Con- ful WH SENSUS p) Jugoriam verius orientem ponit remotius, quam (itus naturalis admittit, in¬ colasque nuncupat Woguliczos & Hungrifchos, fecucus haud dubie, quæ Poloni Scriptores quidam de Hungarorum origine tradiderunt. Sed mit¬ tam hæcce, ut ad iftud redeam, quod mihi potis- fimum propofui. Ad dimidiam prope viam inter Mofcuam & Petroburgum prædium eft Waldai , quingentorum pagorum, ter centum Rufficorum & bis centum _ _ _ _ Fen- m) Orig. & Occaf. Tranfylvanornm pag* 45* Lugd* 1667. 12* n ) Hiftoiv U niverfal. Sacr. & Prof. Lugd. B. 4* Î6Ç2. °) Anna!. Bojor. pag. 439* 20. edit. Francof. 1627. Fo!. /0‘Noord en Oofi - Fartarye, _ rn ) o ( m _ _ Fennonicorum , quorum coioni Ruffis Koreli vo¬ cantur. Satis hi pure utramque linguam loquun¬ tur: fed memoria nunc mihi excidit, quanam ex utraque, Divinum cultum, qui Græci ritus eftr concelebrent. Haud junfti habitant una cum Rus, fis, fed (par fi fuis 'quique pagis, mediam verfus plagam inter boream & orientem, a primaria villa' & Iverico Monaflerio» A fæcuîo usque nono, quo certior incipit Rus- forum Hiftoria , Edlandiam vicinosque traQrus te¬ nuit gens Fennonics, regioque ipfa cîi£ta fuit Fin- Iandia. Dum hamebam captivus, in Ruffia, regnan¬ te Imperatore PETRO I. data forte occafione, pu¬ blicam ædem ingreffus, fixam in pariete mappam confpexi Geographicam, fatis, ut mihi quidem vi- debatur, antiquam , fine arte ulla, ornatuve. Hanc etfi fieri tum non potuit, ut accuratius totamque examinarem, animadvertebam tamen, peculiari in ea colore , litterisque majoribus defignatam Tziu- dmifkaia Senilia ( Finlandiam feu terram Fennoni- cam ) , qua voluerat auftor denotare Eftlandiam ,, eratque in parte illa, fuo diflincta colore, urbis in¬ dar primariae, pofita Hapfalia. tmmo vero ævo omni, quoad Hidorica mo ci¬ menta , ne Romanis quidem exceptis, attingunt,, Eftlandiam, fama eft , incolas habuiffe Fennones,, hosque pofiedifie longum traQxim juxta litus maris- Suevici ad Viftulam usque. Teftem modo PLI¬ NIUM nunc advocem, qui Nat. Hift. Lib. IV.capv XIII. nec minor , ait, opinione Fenningiat quidam hanc habitari ad Viftulam usque fluvium a Sar¬ matis , Venedis , Scyris, Hirris tradunt , &c. Qui QXD i‘6 ) o ( iflet ille. ni fi bonam certe partem complexi jam tum fui flent Fennones? Atque Eftlandos quam¬ quam non memorat proprio nomine, erit tamen vero fimillimum, fub Hirris, quos dixit, contineri. Definitæ regioni, in Eftlandia , adhuc hodie Har- ren & Wirren nomen hæret; quique in foro ibi judiciales agunt cauffas de erciscunda familia, per- fæpe allegari audiunt Jus Harricum & Wirricum , andquiflimarum legum reliquias. Efflandorum au¬ tem memoriam, qui migraverant olim in Finiam diam, etiam nunc fervat nomen parœciæ Efsboin Nylandia, antiquitus diffum Eflbo. Quum igitur demonftrari queat, Eftlandiæ incolas qui a fæculo nono, ad noftra usque tempora eam infederunt , Fennonicae fuifle originis, fequitur, ut ab eo etiam tempore, quo Eftlandicum nomen, jam ante fecu- lum nonum, percrebuerat, eadem pariter illis ftirps tribuatur. Namque intelligi vix poterit, quo ac- cidiflet cafu, ut vetuffiores Efflandi , fi alius fuis- fent gentis, quam qui poff vixere, eodem tamen nomine, iisdem in fedibus appellarentur. Favet etiam huic fententiæ PUFENDORFFiUS, nempe fuifle Eftlandos eosdem cum his, qui dicuntur Feri- nones, quum citato loco, veros , ait, Finnos fub Æftyis latere, eft frobabile q ). Ruffica detento mihi captivitate valde vide¬ batur mirum, Woiodimeriam Dynaftiam continua fucceffione, poff patres, filiorum, DCCXLVI. omni¬ no annos Ruflîco præfuifle imperio. Namque vul¬ go hoc ita tradi audiebam. Venit ergo in mentem# ubi linguam genti vernaculam, quantum fatis, ad¬ didiceram , ex manufcripto quodam codice , qui Ste- q) S, DE MONZAMBANO. De ftar. Imp. Geim Cap, I. §, i. H ) O ( gfe _ *5 Stspmmm dicitur ( liber gradualis ) cranfcribere haud pauca j Hiftorica potiffiraum <& Genealogica, quæ adhuc fervo. Ex his ad rena meam faciunt fequencia. An, mundi 6yzy. Chrifi. toi /. JAR1SLAUS WLQDIMERITZ , in baptismate GE0RG1U8 ve- catus , Patri fuccedit. Filius hic quartus e ROG- NIEDA. Jurierv Livonfky ( Livonicus Georgius) fundat Dorpatum , prof ratis Finlandis. Ultimum hoc nomen, eo tempore Ruflîs nondum erat ufur* patum, illius igitur loco, in exemplari originarios politum legebatur Tziudi, Ad hæc notetur, data occafione, exiftimaffe Generofiffimum von DAL1N, in Hiftoria Imperii Sviogothict, haud mirandum, ab exteris Scripto» ribus nomina propria fere omnia, veteri Septern- trioni celebria, peffime fuifle habita & immutata® fiquidem diftum nuper JARISLAUM perverterint Gallici Hiftorici in furiscoldum & Georgium r). Quod ad primum attinet , haud negaverim. At certe integrum manlit alterum, quippe JARISLA» VI natalicio nomini , fuperadditum in baptismal! lavacro illud Georgii vel Juriei , congruenter do* Êtrinæ CYPRIANI, quæ mature Rufficæ illata Ec- clefiæ adhuc hodie dominatur. Ceterum Fennonicam gentem, ab illo usque ævo, tenuiffe Eltlandiam , porro tellatur lingua, quæ perpetuo ibi floruit, prifcumque infuper no* men lacus Peipus, Tziudskoë- Ofero, retentum haud paucis exteris Geographis, fignificacum vocis Tziud- fkoë ignorantibus. Quod idem accudit nomini Mur- manfkoë-More , a promontorio Septemtrionali Nord- C Cap r) Tom* I, Cap, XVIII, §* f. nor, n }, Cap verfus orientem patentis maris, quodque de- buiffet verti dicique, Mare Norvegïcum, quoniam Rufll olim Norvegiam Murmarmiam vocarunt s). Noflra Finlandia, neque hoc nomine, neque etiam altero Tziud vel 7 ziuchonfkctia Senilia , in monsmentis Rutfkis, ante tempora ALEXANDRI NiEWSKI,, memoratur. Ae particulares quaedam rationes, quae memoria mihi nunc exciderunt, per- fuadere olim videbantur, pofle fieri, ut illam vo¬ luerint, ubi Ghamfkaia Senilia habent, memorabi* lem , X. & XL feculis, urbe Midrviefchna Ghla* va ( Miedwied . urfus ,, Gblava caput) Finlandice (1 in- s ) Ex collecffs monimentis variis Hifforiam Rufficam illuftrantibtis , qaæ nb an. 1732,, nd an. 1764. novem voluminibus Pefroburgi in g:o edi curavit lingua Germanica GERB. FKID. MYLLERUS,. primum Volumen & dimidia pars fecundi , vivo adhuc LINDHEl- MÎO prodierat. Sed., quia nusquam- citavit probabilis eft con- jéclura, vifuin. illi neutrum» Eo' certior hinc hdes- accedet illius hifce obfervatiombu3 , quod fere confentiont tamen cum annalibus , præ- fertim Monachi IGowienffs NESTORIS,. qui- tomo primo exhi¬ bentur , monffrentque adeo ipfis e fontibus Rufîicæ Hifforiæ no* ilium hau fi fle. Sententia certe- noftri de Tfclnidis, ita fcribit no¬ men MYLLERUS , Fennonibus & Efflandis ,. in fubje&a pag. io» annotatione' egregie firmatur*,, ubi eHr : Tfchudi find fonjl 5 n der RuJJijchen Hifioric die Fmnen , oder Finmfcle ■ Efildhder ; gleich wie- demi das ] Adjectivum Tfchudjki in Tfcbud/koi * Ofero , der Peipus- See ) und Ffcbudjkdi* yafik , die EJtnifcb -Undeutfche Sprache, im Rus - Jijcben HQcb im G ebrauch ifl . Et pag. 292. Tom. eiusdem nor. 0) Aus diefer - - - id zu fchliejfen , dafs untcr dem fo ojjte vorkom - menden Elabnipn Tfchudi , die Finnifche Einivobner voit EJUnnd, 0- der aucb die Finnen iiberhaupt zu verfichen feyn, wie demi die jet - zi^e Nabmen Tfc huchonzi und Tjchuchm welche die Rujfen den Tennen- zu gel? en. pfegen-, dâmit mcb einiger maffen uberem korn . men.' Poterit quoque ex colIecVaneis illis MYLL ERI ANIS per. fpî ci , an ôt quo usque LÎNDHEIMIANUS torte calamus in ex¬ primendis nominibus Rufficis , five propriis, five appellativis, a vera aut recepta hodie pronuntiatione fecefferit; excubandus haud; dubie eo citius , (i alicubi ea ex parte deprehendatur differre, quod in multis, quæ audiverat; tantummodo aliorum ex nanationibus3 videatur pofuiffe. miïr*-' m ) o { < i i i I» yj s ii ! interpreteris, Karbunpâ , Suetice Bjôrnhufvud, quæ fæpe a Rufiis obfeffa, expugnata depopulataque nar» ratur. Ac tatnetfî ex manufcriptis annalibus, quos mihi quidem dabatur oculis attingere , de fitu il¬ lius urbis & vero loco nihil potuerim certi colligere, proprium tamen nomen in lingua gentis fuifle Karbunpâ -fidenter intulerim , parcim ex mo¬ re tum Fennonibus reliquis, tum Finlandis, perfa¬ miliari, quo promtum «Ilis, nomina capitum ani¬ malium tribuere urbibus locisque aliis, qualia nunc in Finlandia ubique occurrunt, uti Oripâ , Hewori' pâ, Sudenpâ , Linnunpâ & c. partim ex eo, quod Græcos imitati Rufii fuis in feriptis fol ici funt , no¬ mina propria, uti & per fæpe fecerunt LXX. in¬ terpretes fiiblici, fumta appellativo fenfu , verbo» tenus vertere in linguam fuam, neque adeo reti¬ nere ea forma, qua in peregrina gente frequenta¬ bantur, ac fonabant. Sic Lanàfkronam , a Suecis ftruÉèam arcem , juxta Ocbtœ fluvium, an. m, 68o8» Chr. 1300. in annalibus Ruflicis illius temporis, eo nomine non appellatur, fed Ruffice traslato Vienetz Senili , quod idem illis fignvficat appellativo ufu, ac Suecanum Landets Krona ( regionis corona). Pa¬ rili modo nomina Conftantinopolis , Regiomomi , Syfterbackee , Noteburgi &c. non ni fi in fuam près- le verla linguam ufurparunr. Emendari hins putem poffe , quod in melecemate legi Hiflori- co , ante aliquot annos edito Aboæ de Hohngar » dia, in quo fide Nobiliffimi SCHÔNSTRÔMII „ Nôteburgum eflb ftacuitur munita urbs illa, quam Rufii Vienetz Semli nuncuparunt ; quippe quod multo fe habet aliter. Nôteburgum Rufii, ad ini¬ tium usque labentis fæculi dixere Oriefchka ; (ita¬ que urbs illa ad odium Nievæ fluvii, ubi cum La- C 2 do- *0 _ gs ) O ( @ _ dogæ lacu undas permifcet, a Magno Duce GEQR- GIO DANÏLOWITZ, ut referunt illorum anna* les, an. m. 6833. extrucla. Contra Suecorum Lands- krona, in parte Careliæ juxta Ochtam, dudum an¬ te annum eum , a Magno Duce ANDREA ALE- XANDRÔWîTZ , e Cbanicis reduce Or dis , fuit deleta. Quidquid difTenfionis de initiis & auftore exftruQi Nôteburgi , inter narrationes Suecorum Ruflorumque videatur occurrere, elevabitur forte, fi cogitaverimus , fuiffe ifta tempeflate fîcam ur¬ bem in limitibus utrorumque, pomum, opinor, Eridos , atque adeo, prout videbatur alterutri gen¬ ti, maxime idoneo loco, aut pofkam primum, aut amplificatam, ftcuti pars nunc una, nunc altera,, regioni, quæ circumjacet, dominabatur. Quamquam igitur jam modo allata de Mi i • wiefchnaGbkva , cujus nomen e Rufiorum (criptis, mihi quidem quoad fuere obvia , poft annum 1490 evanuit, plus quam probabilia videantur, haud dixerim ego tamen , utrum boream verfus fita fue¬ rit, Fionicus fi fpe&emr Sinus , an verfus auftrum, præfertirn quum caput rei, de qua jam agitur, i- ftnd non contingat. Si quibus Suecanas perverti- gare antiquitates non moleftum fuerit, hinc fubmi- niftretur forte occafio anquirendæ, qua fitum, ha¬ bitum fataque, urbis percelebris ac florentis, im¬ perante potifîîmum JAROSLAVO, qui & a, m. 6530. a rebellibus Novgorodienfibus feceffifie illuc legitur cum altera coniuge, cujus nomen non re¬ latum exft-at , nec mediocri ibi tempore setatem degi fle. Fnifle eum generum GLAVI SKaTT-* KONUNG, ignoraverit, arbitror, nemo, Pau- f m ) o c sb ■ ** ^ ^ | — n »» ■ rntmmrnm I una&tgcggimJWiw^Miif »Tf' mîT'i Paucis jam ante, quæ mihi eft, fententîam a- perui , de migratione, in Ruffiam, Slavorum , & Tzi udorum in Finlandiam, nempe haud ivi fle eos fimul & femel, fed uno poft alterum tempore, quod & multo fit verifimilius , ubi in Ruffica Hiftoria quae referuntur, confulo. Videlicet gens utraque, brevi adhuc ante adventum RURICl , mutua fide atque obfervantia, quaecumque incidiflent, commu¬ nia putabant ; quumque non magis, quam reliqui incolæ , pati amplius poflent Waraegorum nefan¬ da ac crudelia aufa, inita focietate cum Krivizis, addunt quidam Meranos, peregrinum jugum ex¬ cuderunt, foras pulfis Warægis. Ex quo (equitur, ut ifto as vo , nondum potentes adeo Borealis Rus* fiae fuerint, ac dein fenfim faflos, continuata migra¬ tione , accedentibus pluribus, disjeOisque debilio¬ ribus nationibus, accepimus* Narrat etiam citatus Rufiorum Chronographus ad an, 641 j. Chr. 907. quum tutor IGORI duxque exercitus OLEGUS, maritimo itinere Kiowia proteSfus ZargradumfCon- flantinopolin), tributum exigeret ab Imperatore Lew Mudri (LEONE fapiente ) Tziudos pariter, indar auxiliaris manus fuifie comitatos. Coepit autem do¬ minatio eorum trans Finnicum finum fubfidere, im¬ perante Rudiae nuper memorato JAROSLAV O , qui una cum conductis Warægis, perpetuo infe- flabat, donec ab ALEXANDRO NIEWKSY peni¬ tus (abjugarentur gravi & cruento praelio, com¬ mi fio ad lacum Peipus, die V. Aprilis an. 6750. Chr* 1242. viftore Magno Duce, qua opprefli cla¬ de, in faflis Ruflicis, prifca exuti gloria, tamquam, fui juris non amplius percenfentur. Fortiora, opinor, argumenta nemo poftulave* nt, jam ante allatis , ut flabiliatur Fennonicae gen* C 3 ws- '22 $§ 3 a { çüg tCM— rffnri »1 1 >fci » w . *«IJ",I,"lt T»n iM iT m mii fanHMMMMHMmM» - - - - ils antiqua fcdes , in partibus, qua; veritis .auftrum tenduntur a Bakhico mari Finnscoque Sinu, utque înceliigatur, quem in modum a Slavis puifi jn «- rientem verterint ac feptcmtrionem , donec in no ftra, quæ hodie dicitur, Finlandia confiderent, ab- aûis inde Lapponibus , qui regionem illuc usque habitaverant- 1 E fl foîlemne, ut, quibus demum cumque in finibus , longiori breviorive tempore hæferic gens aliqua, poafla dein cedere fortiori, fui tamen, lo¬ corum in nominibus roonimenta relinquat. Haud quidem Citu Romani Britanniæ imperabant ; at fi> perfunt nihilominus veftigia varia & indicia, qui¬ bus patet, imperafle. Saxonum Danorumque, qui poft venere , (imiliter manifefta exftant. Incertum, quo primum tempore Aliam Græcî occuparinr, fed tamen valnifTe eos ibi plurimum, etiam ante ALEX¬ ANDRUM, nomina regionum urbiumque multa¬ rum condocent. ALEXANDRUM loquor, quem Magnum appellamus vulgo, fcriptores autem, qui¬ bus humanitatis fenfus curaque, latronem vocant gentium , .exemplum non utile mundo &c. Quocirca Lapponum ante ftiiffe Finlandiam, quam invalerant Fennones, documenta probant, non minus evidentia, quam quæ rei i fla a Romanis fubatlæ Britanniæ, a Græcis poffeffæ Afiæ, fpeftan- tur. Pertinent huc nomina bene multa, Lappo¬ nibus quæ debent originem, aquarum, urbium, vil¬ larum , parceciarum, "&c. uti Lapfiârd , Lapmark , Lappo , Laptrafk, Lapwefi, Lapjirand , quod ultimum in Finlandica lingua Lapin randa litus Lapponis, multo etiam rem ofiendit clarius; ne reticeam ob¬ vias ubique tentoriorum & locorum, quæ pi fc an¬ tes i ' m ) o c çj? 2$ tes olim infederant, reliquias,, accolis, qui nunc funt, dictas Lapin Kodat. An Suecana toc nomina Suecanæque gentis tam certa argumenta, obferva- re adhuc detur in Hifpania , mihi non compertum esi ; fi pollent reperiri , luculenter omnino patefa¬ cerent, e Suecia, nec aliunde, Wifigothos , Hifpa- niæ , longo tempore, dominos, illuc adveniffe. Cum his, quibus haftenus olendi, Lappones Finlandiam quidem olim habitaffe, fed pulfos de- in ab immigrantibus- ex nulro Fennonibus, Lapp- markias , quae nunc vocantur, peciifle, condiere non potel fententia HOGSTROMIt, arbitrantis, un ?m initio eamdemque gentem, divifam denique fedibus fuiffe, quum coeperint Finlandi, prifco de¬ ferto vivendi genere , domos Iruere colendisque agris dare operam t ). Melius SCH EFFERUS, ex parte ea , qua migrationibus in difcretos traftus , iejunftas fu i fle gentes ambas conjectu, u ), fed ne¬ que illius tamen hypothefi. hæc conjectura favet. Naturalis habitus faciei corporumque haud in¬ fidum offert characterem, quo judicetur dé natio¬ num aut communi aut diverfa origine , !t quidem procul a partium ludio-, ratio- ea jungatur aliis,, præcipue Hiloricis. Suecos- dlcernere ab Italis,. Galios ab Anglis, & Batavos etiam a Gallis, his licet in continente proxime- vicinos , nolri ipforum jubent oculi. Itaque meam fententiam omnino fir; mat HÛGSTRÔM1US. ubi Cap., VIII. §. 2. de fa¬ cie & latura corporum in Lapponibus refert bre- ves effe , fu [cos ore , nigros crine , acuto> mento , ge¬ nis immerfisy làtiorique facie. Etenim; multoj fe hæc o- — - — - - , . ' _ . t) Lib, cir, png. 40; s 4 ) o C omnia habent aliter in Finlandis, quorum procera corpora, ruricolæ præfertim fiiperiori in Finfandia fi fpeftentur, facie plerumque candida, flavo ru- brove crine , barba plurima. Virum latioris faciei omnino nullum vidi. Femina talis, ubi anno pro¬ ximo, pofl: initam pacem Nyftadii, regionem tranfi- bam, forte confpe&a, miri nec ante vifi habita mi¬ hi phaenomeni. Atque in mentem haec fcribenti venit, audi¬ vi fie quondam fub itinere , dum captivus curru forte veherer, aurigam, fallendi temporis caufTa, vetuftas modulantem cantilenas, de prifcts , inter arma, gentis facinoribus. Multa his inerant de bel¬ lis preeiiisque cum Fennonibus, cupideque Poeta, quoties mentio facienda Tziudi , appofno ubique epitheto bieloglas , ingeminarat Tztud bieloglas, al¬ bis oculis Jniignem Fennonem ( biel albus, glas oculus). Utriusque gentis, tum Lapponicæ, tum Fin- landicæ externam fpeciem accuratius examinavit nemo, magisque perfpicuis defcripfit notis, quam Generofiflimus Archiater & Eques ‘Reg. Ord. de Stella Polari , von LINNE'. Brevibus multa, _uti folitus etiam magnus BOERH A VIUS, explicuit Faun. Svec. p. i. ubi hæc pofuit: F emones, corpore torofo , capillis flavis , pro¬ lixis, oculorum iridibus fufcis, Lappones , corpore parvo , macro , capillis ni¬ gris t brevibus , oculorum iridibus nigricantibus . Ea fingula quicumque intuitus coram fuerit, illico agnofcet e fie veriffima, longe licet aliena ab his, quæ pag. ^2. dedit Auftor Lapponiae, tametfi mox 2J «Un Gi3 ) O ( e© mox png. 45. a fe iterum diflentic , modoque di- £ta evertit, nequicquam caudatus, uc conciliaret pugnantia, fui fi e mutata in Finlandis corpora, ubi alio, quam antea, uti vi£tu , rigidioris coegerat fe- ptemtrionis inclementia; quod verbis faltim minus indecoris optaflem ego ut fuiflet complexus, quan¬ do , habent , ait , Finnones plura /aginando corpori idonea , quibus deftituuntur Lappones , indeque arguit: corporum habitus, pro vicius ratione immutari. Sed vero iftud reapfe non fieri, exempla tefiantur plu¬ rima. Servant Kalmucki propriam (ibi faciem, tam- edi & loca & viftum mutent , quod idem in A- rabibus pariter cernitur Sc Aethiopibus. Europaei Turcæ atque Græci , eadem licet teneantur regio¬ ne, eodemque hujus alantur proventu, omni tamen tempore manferunc diffimiles. Quod fi, Ruffici intra limites imperii, gens a- liqua, ex mihi cognitis, cenfenda effet affinis Lap- ponibus, Samojedi forent, Lapponum ab oriente vicini. Neque ulla tamen cognatio illis aut con¬ junctio cum Samogethis , uti vifum HQGSTRO- M IO , cap. ii. $. 7. Rn (ficum enim eft vocabulum Samojed , & ignominiofum, ex opinione ortum falfo circumlata, ac fi dira fævitie alter apud eos alet- rum Colicus effet comedere. (Sam , Rufiis, ipfe, j*di qui comedit). Atqui occatione ufus, qua propius cognofceret diftos Samojedos, Capitaneus Anglus, PERRI, probrum hocce immerito inditum peni¬ tus (uftulic, verique & jufii , quo intente ducun¬ tur , (ludium laudavit usque eo, ut, qui fuperen- tur ab illis, multos fe reperiffe dicat Chriftianum etiam gloriantes nomen. Habitum corporum nul¬ la ex parte congruentem Finlandis, pag. 100. ver- D (io- *** n ) O ( Ote fionis Germanicae ita defcribit: Sie /înd von et • nem ftarken fchvartzbraunen und fehr bagern oder fcbtnalbâckigten ge/ïcbte, itnà baben eine kurtze ge- fiümpfte Nafe. De lingua autem eorum, quæ, fer¬ vatis ante pofitis conditionibus, multum dare lucis poffet, mihi quidem nihil ultra cognitum , quam quod Cbafovo fe ipfi nuncupent. Eadem e fle fa¬ cie, vivendique modum eumdem fequi, feruntur gentes in univerlum omnes, quæ ab Irtifchi flu¬ vio ad Japonicum usque mare degunt, tum e Kat- muckis, qui fe dicunt Oèïôt & imperio fubfunt Grtl- dan Serini. Atqui horum idioma linguæ a diale- £Hs Tziudicis mirum in modum difcrepat. En nu¬ meralia ab i.ad io. coliata cum Ziranicis in Permia„ Kalmuckica Permico -Zira I. Negen. » Otich. 2. Chour, » Kich. 3. Gurban, - m Kuim. 4. Dôrben. m Nel. f. Tabum « Wit. 6. Surgan. - m. Kvat. 7. Dolon. t» Sefim. 8- Naimen. - a Kokiamas» 9. Gefin, <*- Okmas. 10. Arban, Das. A quibusdam, profe&is e Permia, quæ lingua gentis Perm dicitur, narratum, accepi , prseter lin¬ guam Rufficam, di ver fas ibi viginti quatuor ufu teri, quod nec affirmare velim nec negare, tamet- fi non abfimile vero arbitrer, habita ratione ampli¬ tudinis fpatiofiïfimæ, quam regioni illi vindicant re- centiores in Ruffia & accuratiores mappæ Geogra¬ phica?, Dimidia illius pars Imperatori fùbeft, pro¬ priam ) O ( G£3 <«h atD priam tenet alteram Iliullrifiima Domus Baronum STROGANOW. In codice manufcripto Stepen - naia legifle memini, quod imperante Magno Du¬ ce W ASILI O DIMITRIEWITZ , & Chriftiana e- valefcente Do&rina an. 6904. Chr. 1396. duode¬ viginti diverfarum gentium fuerint incolae, qua* rum, meis in excerptis, haec habeo nomina: UJlu* fchani, Wiliaf chant , Piena fchani, Jufchani, Sinani, Gaiani , Wiatfchani , Laponi , Koreli , Jugri , ' Peze- ri , IV ogulizi , S amo j edi , Pertafi , Permaki, Gama • rz. Nimirum diftinfti a Samojedis & Lapponibus heic ponuntur Koreli, iidem ac Tziudi, vi eorum, quæ jam ante de ducentis pagis Fennonicis in W ai¬ dai notavi. Etfi autem praecipua nunc attigifle mihi vi¬ deor, quibus Finiandis fui natales aderantur; ta¬ men ne relinquatur usquam dubitandi locus, cete¬ ra pariter, levioris quamquam ponderis, quæ con¬ tra poflint objici, expendam. SCHEFFERO vifum non leve, Lappones in Dania & Norvegia vocari Finnar ; quod perliben¬ ter concefferim. Sed vero reticuit ille, æque ac Danus SAXO, Finiandos ibi dici Qiiâner. Quod fi Magnus Ducatus Caeculo circiter decimo, uti exi- fiimant nonnulli, & re&e etiam credamus, Finlan- diæ nomine cœperit infigniri, fieri omnino potuit, ut Lappones ifto ævo, veteri e (ede pulli , in re¬ motiorem inde Norvegiam, nomen tamen retinue¬ rint, quod ante fuerat. Franci adhuc prifco vo¬ cantur nomine, quamquam avitis reliÊtis finibus in Gallia confederunt. Similiter Judæi, per multa li¬ cet Recula, exfules patriæ, quam nunc habitant po¬ puli, commune cum illis habentes nihil , nomen D 2 ta* tamen non mutarunt.. Ac fi horum non quadrare fatis exemplum videretur, faciet Magna Gracia , ne plura cumulem, ut, quod dixi, non cenfeacur incredibile. Porro narratum fibi tradit SCHEFFERUS, dicf La p pones a Rufiis Kajenni , & regionem eorum Kaienfkaia Senilia. At ego verifltme affirmo, n u ni¬ qua m audita Rufiis ifta vocabula, fed omnino con- ficta, praeter meritum obtrudi genti, parum olim cognitæ , uti & Solat ai a , Baba , Boranez , Adamo- voi Kofi , & alia permulta nomina locorum rerum* que naturalium, quæ, niii per errorem in quibus¬ dam fcriptoribus, nusquam exftiterunt. Quod habet idem pag. 43. de communi au- £tore Lapponum & Finlandorum Jumi , nullo te- fte nititur, & pugnat in fu per cum his, quæ pag. 46. leguntur de patre Lapponum ultimo MieJchogiejche.. Scilicet opinionibus adeo difionis , nec usquam co¬ haerentibus, fubefie non modo veri nihil, fed ne verifimilitudo quidem ulla, poterit. Vidi etiam relatum, quo auftore , nec jam memini, nec meminifie multum intereft, tum Lap- ponibus, tum Finlandis e (Te folitum , ut complica¬ tis in transverfum pedibus infideant, quod fane haud contemnendi foret momenti , fi domefticum sqoe efie morem utrique genti poffet demonftra- ri. Enimvero tametfi fatis fuperque confiat, in po¬ pulis orientis plerisque, in Tataria etiam magna, quæ perperam dicitur ,catque Lapponibus, quod & nuperrime expofuit HOGSTRÔMIUS , frequentari pedibus illam infidendi confvetudinem, tamen Fin- landis certifiiinum eft tribui fine ullis teftibus ido¬ neis ,, quorum quidem , in rebus fa£ti , unice ad¬ mit- rm> ) © ( <«» 2f mittenda au&oritas. Mihi certe nato educatoque in Finlandia , annisque jam plus quam maturo, ni¬ hil ta'e vifum usquam meis in popularibus, nec, diligentiffime licet perveftigaverim , fuifle illis ullo uficatum aevo, intellexi. Ubi autem SCHEFFERUS teflimonium aile- gnt CONRINGII, tas erit reponere , dubiis modo verbis: videntur ejusdem originis ejje , locutum ma¬ gnum Virum , fuifleque eum libenter retraça tu¬ rum fententiam, fi veriora' docuiffent indigente. Denique ignara; plebis, quidquid temere pro¬ tulerit, vis omnino nulla, in caufTa tali, qualis no- ftra, & in qua ne doftis quidem fatis promtupi veritatem expifcari. Qnod perhibere ipfos Lap- pones, fcribit SCHEFFERUS , ortos fe ex Fennis, evertunt iidem , ubi narrafie HÛGSTRÔMIO le¬ guntur, quod e Suecia maiores eorum venerint v).- Neque alio habendum loco, quod in ruricolis cir¬ cumferri Borealis Satagundæ, memorat Celeberri¬ mus GADD1US Prof. Oeconom.. Aboëns. & Eques Keg. Ord. de Wafa , iri Oeconomica illius Defleri- ptione , tametfi firmari pofie putet, conjeQrura ea, ac fi a Finlandis Lappones tum primum c ceperint; diftingui, quum, Chriftiana cognita DoQuina, qui ex Finlandis eam admiferant , populares fcilicet , qui Ethnicifmo adhaerebant, turpi nomine Lappar - obrutos, in Alpes Norvegicas difpulerint. Etenim SAXO, qui eodem fere aevo floruit, jam tum Lap¬ pones cognovit terramque eorum Lappiam , poficis huic iisdem finibus , quibus adhuc hodie tenetur,. Helfingiam inter & Finlandiam. Vocem Lappar , appellativo fenfu, fiquidem fua in lingua ignorant v ) Lib- cir. Cap* II. 3». pag.-jc^. i Finlandi, quo , quæfo , potuere modo, convicii in¬ star aliis illam impingere. Novimus etiam pro- pagatores Chriftianæ , quæ tum putabatur , Religio¬ nis, vi maxime & armis graflantes, haud adeo ce¬ leriter potuifTe Finlandos permovere, diuqne poft tempora B1RGERI JARLI nondum confummatum opus, quum tamen jam ante annum 1396. in Per¬ mise regionibus, ipfi confinibus Afiæ , exftitere Lappones, uti fupra di&um. Quæ alia folent cumulari, videlicet Finlandos ac Lappones ejusdem e fle indolis, animorumque adeo ducente fimilitudine, otiofos, ignavos, luper- fliciofos &c. quia cerco auCtore nullo dicuntur, indigna funt, quæ refutentur. Multo erat plus ju¬ dicii & æquicatis fcientiffimo HüGSTRÜMlÔ , quam ut talibus ageretur in Libro , quem magni facio, quique in primis perfvafic , ut mei modo ipfius obîeêtandi caufia, quæ florentibus o’im an¬ nis notaveram , calamo in ordinem redigerem. Ceterum hæc ipfa poftquam abfolveram ita, ut mihi viderentur fufficere, in Celeberrimi SCPIOh,- N1NG1I Dronthemenfis Geographiam Norvegiœ ve¬ terem x ) forte incidi, qua contineri quadam o- portebat, ab argumento mihi pertra&ato non alie¬ na. Inceflit animum eo major cupiditas illius co- gnofcendæ, quod perlefta praefatione lubens intel- ligebam , haud attaffcum eum opinionibus quibus¬ dam, Opere enatis Atlantico , quæ ingenuæ in ho¬ norem veritatis fas fuerit, ut penitus obfolefcant. Quin immo reapfe perfenfi, triplici eum ex parte in reftam viam delatum, optime judicafle. Dubi¬ tat 3. ) Edit. Hafnnc» i7fi. 4. Auftor nunc eft Coniiliarius Juftit, & ProfefTor ad Reg* Academ* Hafnieufem. _ as ) o c as _ _ _ s* tat primo, an veteres Scriptores, qui Fennones me¬ morant, in mente ubique habuerint Finlandiam, quæ nunc dicitur; tum an æqua fuerit, TACITI ævo, copia & amplitudo incolarum in Finlandia » atque dein exftitit, ubi Slavi cceperant porro con¬ tendere; denique verifimile etiam cenfet, Fenno- nibus olim lares fuifle verüis auftrum a Finnico Sinu, donec fæculis port redemtum orbem confe- quentibus, Ruffi in Septemtrionem abegerant. E- nimvero dubitandi, quas habuit, opportunae fane & validæ rationes, per ea quæ dudum attuli, to¬ tidem fient cerdfiimæ veritatis indices. Potuere an¬ tiqui Scriptores, veri haud dubie non incuriofi , Fennonum fafta mentione, eo minus velle Finlan¬ diam noftram, quo eft manifeftius, Fennones ibi, jfta tempeftate, omnino nullos habirafie. Et mi¬ hi quidem haud immerito videor, quod nondum au fus ille, fedes veterum Fennonum, ante migra¬ tionem S favorum in Ruffiam , figere aliquanto pro¬ pius occidenti , in regionibus, quæ Balchico mari auftrales fune, tum & verfus orientem longius ex¬ tendere, ita ut fola, quæ Septemtrioni eft, Fin¬ landia non credantur coerciti. Etenim preflius fi eonlideretur a TACITO data deferiptio, Fenni , quos ab Æftyis perperam diferevit, proximi funt Venedis, quibus, fixa quidem, manfio nusquam nifi in regionibus, quas dixi, verfus auftrum a Bal- thico mari. Tutn & citatus a SCHOENINGIQ* PTOLEMAEUS, multo quam TACITUS, Geo¬ graphicarum rerum, uti & efle debuit, peritior, Fennones pofuit, æque ac PLINIUS, ad fluvium usque Viftuiæ. Quumque refert qui SAXONEM continuavit, allegante eodem SCHOENINGIO y); Re. y) pog*. 15. not. 11 ). O œ ; { g£: Regem WALDEMARUM mififie exercitum in Bo« ruffiam & Finlandiam , inteliigi illud nullo modo poterit ? de Finlandia, quam dicimus hodie, per¬ commode autem de regionibus contiguis Boruliiæ, in litoralibus Balthici maris, quas & olirn in (ede¬ re Fennones, & adhuc, qua partem, infident. Sed tamen, quemadmodum fieri afiolet , ut inveteratis nimium opinionibus, in Arte & Scien¬ tia qua demum cumque, torrentis inftar abripian¬ tur trahancurque nefcii etiam & inviti, accidit pa¬ riter optimo Viro, ut, tametfi moderari aequo ju¬ dicio omnia propofuerat, ultro & mature edochis, quæ tradita olim, veritati haud lingula convenire, Samojedos nihilominus Fennones & Lappones, unius ejusdemque in turbam gentis conjecerit. Argu* menta illius, qua partem, deprehendo eadem cum his, quæ ante ponderavi. Neque tamen a me im¬ petro, quin eorum præcipua afïumani , ftudiofe , quoad fieri poffic, vitaturus, ne temere repetiifie ante di£h videar. . ! Arbitratur verifimillimum, Fennones initio ac Samojedos unius ejusdemque fui (Te gentis, in duas autem variis dein cafibus disjun£Fos ; hancque fen- tentiam niti fimilitudine vitæ , morum & nominis infijper, quandoquidem Lappones (e vocent Sab* mi vel Saniiy Fennones autem terram fuam Sa« miœdna &), cui refpondebit Samojed , pronun¬ tiatione licet non nihil inflexum ; retulifle quo¬ que z ) Ut probet SCHOENINGIUS Finlandos luam regionem appel¬ lare Satniadnn, allegat HOGSTR OMIUM. At hic pag. 4. edit. Suec* nor. a ) non Fennones dixit, fed Lappones ifto nomine fu3m I.ap- poniam vocare , ex quo manifeftum, pro SCHOENlNGlO, nulla ex parte facere verba HÔGSTRÔMU. 33 « ® ) o { S5 que STRAHLENBERGIQ Samojedos, quod e SovomijJ'embld , hoc eft, terra Fennonum creti majores fui fuerint î tum Finlandicam linguam affinem e(Te illi, qua utuntur Samojedi, Oftiaki po- tiffimum & Zirani &c. » At vero non difplicuerit , fatis fcio, veritatis amantiflimo Viro, fi monuero, non fequi ex eo, quod Lappones Sabmi fe vel Sarni appellent, ut idem mox fit cum Suomalainen , quo feFinlandi fua lingua nun¬ cupant; dein praeter rem & peffime narrafle, qui dixerint, Finlandica lingua regionem gentis voca¬ ri Samiadna , utpote cui nomen, aevo ab ultimo non nifi Suorni fuit. Originem vocis Satnojed ante excuffi, oftendique, gentem nec admittere appella¬ tionem iftam nec mereri, feque ipfam Lhajovo dicere; ex quo corruant, necefle eft, quaecumque de Samogetbh Sc Sarnttcdna perhibeantur. Quod Samojedi retulerint STRAHLENBERGIO, majores eorum e Sovotnijjernbla exivifie , libenter credide¬ rim. Amiciffimum eum mihi, dum vivebat, opti¬ me novi, eratque Vir exoloratæ fidei. At fuper- erit nihilominus quaerendum, an, qui retulere, ve- ra dixerint, hocque fi vel maxime daretur , an 5o* vomijfembk , quod more, Rufiis vernaculo, fcribi deberet Semlia , noftra fit Finlandia, cujus longe tenuiorem notitiam in Samojedis exftare, quam de horum fedibus, quae nobis eft, nemo dubitave¬ rit. Certe vaga & levis ifta narratiuncula aeque cenfeatur, atque efie dudum vidimus quidquid HÔGSTRÔMIO voluere perfuadere Lappones de communi fibi cum Suecis origine. Faciles erant nimis ad cenfendum STRAHLENBERGIUS & SCHÔNSTRÔMIUS, linguae gentis inexperti, coa- ftique adeo fidere interoretibus, quorum e gene- È ' re ! ( 84 ) ° c re binis perfæpe opus eft in Sibiria. In univerfum autem his duumviris, aliisque horum comitibus, excufationem , fi qua in re aberraverint, mox pa¬ rabit captivitatis, qua tenebantur, angultia. Ex vivendi confuetudine haud magnopere di- fcrepanti , quæ texitur , conjefturam etiam ante te¬ tigi. Adeo bæc late patet, at, fi tueri locum poflet, non modo Fennos TACITI, fed & gentes permul¬ tas alias cum ipfis denique Arabibus & America¬ nis oporteret jungere. Ultra addere nihil attinet,, nifi quod valere ea fola, re£te judicantibus, five af¬ firmare five negare liberet , in præfenti re omni¬ no nequeat. Pofie gentes diverfæ originis, eosdem tamen in vi&u habituque cetero mores fequi, evi- 9:um fupra eft, ipfaque experientia commonftrat. Contra reperiri non nunquam gentes etiam cogna¬ tas, ea ex parte a fe invicem valde diftare, haud minus certum. Exemplo fint Hifpani & Galli, e- jusdem haud dubie primigenias ftirpis , at moribus juxta & inftitutis nequaquam pariles. Mihi quidem dum calamo committebam fu¬ pra pofita , permoleftum accidit , quod linguæ Sa- mojedis vernaculae non haberem usque eo cogni¬ tam indolem, ut hinc etiam certioris quidpiam ar¬ gumenti derivarem. Quia tamen vagis conie£turis extortisque etymologiis nihil putabam dandum, in mentem venit, ab aliis, per litteras, expetere, fi qua fieri poflet via, ut copiofiora fidaque nanci- fcerer fpecimina. Nec votis fucceflus defuit. Acce¬ pi tandem collefta plus quam; duo millia vocum e tredecim dialeftis Samojedicis, quas ubi accuratis- fime perlufiraveram hoc confilio , ut cum Finlandi- cis conferrem , non nifi unicam animadvertere ko » le , kola licuit, in Tawyica & Kamafinzica dialeSo, quæ ) O ( 3S ; ' i i ! quae Finlandicae kala,pijcis , putecur confonare, tametfi & hoc fuerit non minus fortuitum, quam quod fepte- narii in illis appellatio numeri pura puta videatur Suecica. At vero numerandi, quem tenent , ordo, non progreditur ad denarium, uti foliemne eft tot gentibus aliis, fed in novenario fubfiftit, incipien¬ do dein novam feriem talem, qualem nos ordimur pnft denarium, Recentiori demum aevo, poftquam intercedere cum Rufiis, quos Luze vocant, nego¬ tia cœperant varia propiorque communio, libuit pariter uti denario, cui tamen quia propria vox nulla in patria eorum lingua, Luzeju denique di¬ xere, id eft Rujjicmn numerum. Ut autem quod diflerui, ipfo opere firmetur, e vocabulario, quod accepi, quodque in promtu adhuc eft, excerpam iueta diale&is Samojedorum, qui Europae habitant proximi, nomina numeralia, hunc in modum to¬ nantia. Jugoricorum. PuftooîericoïUfn- Obdorieomm* Mefenicoium, i. Op. Ob. Ngob. Ob. 2. Side. Sude. Sidde. Sude. 3. Niar. Nâr. Niâhar. Nâr. 4. Tet. Tat. Tiet. Tât. 5. Samliak. Sarnlak. Sambeliank. Sarnlak. 6. Mat. Mat. Mat. Mat. 7. Siu. Siu. Siu. Siu. 8. Sindet. Schindet. Siddendet. Schindet. 9. Chafovoj u. Chalovoju. Chafoaiju. Chabeju, 10. Luzeju. Luzeju. Luzeju. Luzeju. Ex his omnibus, quantum fatis fit, perfpici* tur, Finlandicæ linguae in Samojedis nulla depre¬ hendi veftigia. De Oftiakis autem & Ziranis, quos pariter adduxit SCHOENINGIUS, longe pronun¬ tiandum eft aliter. Horum linguae totidem tont E i dia- dialefti illius, qua utuntur Finlandi. Sed vero cura Sarnojedis iidetn commune nihil habent. Juxta li- tora Glacialis maris, Sarnojedis propria, non habi¬ tant; fejunftis finibus ac diverfis nominibus a Sa- mojedis difcrevit tum PERRI, tum STRAHLEN- BERGIUS, quod & idem fecit Geogrsphus Rus- lite indigena, Woiwodus Sibiriæ K1RILOW. Vulgo di£fi Samojedi, Chafovo fe ipfi appellant. Oftiakis domefticum nomen Chabe eft. At multo etiam lon¬ gius a Sarnojedis abfunt Zirani, quippe qui Eu¬ ropae adnumerantur incolis. Omnium denique ma¬ xime differunt Fennones Wotiakici , in Magno Ou- catu Wiatkæ , propiusque eorum lingua, quam Zi- ranorum, cum Finlandica confpirat. An vero Sa- mojedicae linguae, aut hujus alicui diale&o fimile quidpiam infit Lapponicae, mihi quidem (latuere non eft integrum. Unum hoc monuero, nuum Sue- cani & Norvegici Lappones, HOGS FKÔM10 aliis¬ que teftibus, lingua utantur varie permixta & ex aliis confarcinata, meque adeo judice , intra Sue- ciae & Norvegiae fines vix amplius originario ha¬ bitu fuperfit, oportere eam, fi quidem lucis quid¬ piam ex illius collatione fperandum, perveftigari in¬ ter Arcem Rufficam Kola> Sc Album mare, ubi avitis fedibus adhuc habitantes Lappones, a vi¬ cinis aeque, fecuri & intafti degunt, ac ceterorum plerique Barbarorum, qui Ruflici Imperii Septem- trionales oras tenent. Intellexit ultro & praevidit SCHOEN1MGIUS, fore argumentum, ab linguae du&um idiomate, ad illius tuendam fententiam non fatis firmum, quin & fieri poffe inimicum. Mox occurrere igitur co¬ natus metuendae interceffioni , multimodae obfervat vici(fituditii linguas e(fe obnoxias., Atqui iftuc i- pfum, ^ ) o { m ■ m nfum, nullo pofito limite fi admitteretur, debilita- bitur illico vis omnis & erit nalla, quæ recbüïme huc usque credita fubefle linguarum, utramque in partem, five diverfitati , five harmoniae , neque urgeri amplius harum alterutra , ulla potent fidu¬ cia. Quocirca praeter ea, quæ jam ante ilabilita, adjiciendum, polle omnino mutari linguas, in gen¬ tibus, quarum arfitiores funt limites; quibus per¬ petua intercedunt cum aliis negotia; quae late cir¬ cumponant merces, aut bella gerunt, aut ab uno loco idemtidem migrant in alium; quæ lcientias & artes excolunt , quarumque aut invitat (itus aut du¬ cit indoles, ut quietæ fuis fedibus non inhaereant, five has vicinae allexerint, five ad le alias iplæ Pel“ traxerint: contra vero in populis , quibus nihil tale accidit, linguam fervar i & permanere^ fui ubique fimilern. Ab eo inde tempore, quo Bibhcus Lo- dex in Reufiia Rubra editus, nihil animadverlum variationis in politiori lingua Slavontea, tametfi ver¬ nacula h*c teritur populis permultis eorum, qui ab Adriatico mari ad Balthicum , & a finibus Germa¬ nis, ad Chinam usque habitant. Quin & exiguis qui coguntur limitibus, deficiente occafione com¬ merciorum frequentiorisve focietatis, fervare nihi¬ lominus linguam folent haud permittam; uti Vene¬ dis evenit inferioris Lufatiæ, quibus ab aevo usque Imperatoris CüNRADl II. avita adhuc & illibata fupereft; an gutta licet regio, ab ifto inde tempo¬ re, circumleptos Germanis & prope claufos coer¬ cuerit. Tribui hoc in primis debere competi, dum juvenis olim apud eos verfabar , odio & contem- tioni mutuae illos inter & polleros horum, qui ar mis olim fubjugaverant. E x Ut opinionem , quae vulgo percrebuit, feque* retur SCHOENING1US, fe coaftum ipfe fatetur obftante difficultate eruendae , alia via ulla , origi¬ nis Fennonum. Mihi unice fuit propofitum, ut e- ^vincerem , Samojedos Lapponesque cum Finlandis ex eadem non crevifle ftirpe, horumque majores antiquitus regiones infedifle, quae ad auftrum funt Balthici maris Finnicique Sinus. Nam ultra ten¬ dere ac vetuftiores fedes, ne dicam, natales ulti¬ mos velle exquirere, nec neceffarium putem ego, nec pofle fieri, nifi fabulis fe quispiam aufit & con- je&uris temere implicare, aut coinpendifacere im¬ mani faltu, medio ex aevo in Arcam usque Noachi Afiaeque partem eam , e qua gentes orbis noftri in univerfum omnes difleminatae prodierunt; quod¬ que fi fpeftetur, nulla fibi pr-e ceteris excellentio¬ rem rtemmatis aut vetuftatis gloriam afleruerit. Denique liceat breviffimis adjungere, poftea- quam pars Tziudicae nationis Finlandiam occupa¬ verat, novis etiam in fedibus retinuifle nihilomi¬ nus gentem aliquamdiu, uti fa&urn fimilirer con¬ flat, poft migrationes, aliis, vetus nomen apud Sia- vonios, qui Ruflia tenebantur. Nempe memorant horum annales ad an. 6758. Chr. 12 jo. Magnum Ducem ALEXANDRUM NIEWSKY maritimo iti¬ nere profeffcum cum exercitu in Svitzkuju Seinliu i Tziud , in Sueciam & Tziudiam; quo pofteriori nomine inteliigi haud poterit, nifi, quæ hodie di¬ citur, Finlandia, jam tum Suiogothico fubdita im¬ perio, cujusque, ut depopularentur, obvia erant li- tora Magno Duci, antequam Sveciæ ipfius promon¬ toria aggrederetur, Immo & ipfo in SCHOENIN- GIO,nifi fallit memoria, citata legi, idem quse impor¬ tant, THEODOSII Kiowienfis hæcce: Waragi , qui trans • etflr» c/j ) ( m 39 tv fl 71 s tnctvi R<bicut/t incolunt , Rzi^f/ïs ['nitidi cantur a ). Scilicet Balthicum mare ubi ilii nuncu¬ pant , Finnicnm præfertim Sinum inteHigendum vo¬ lunt, fua ipforum lingua dictam: Warjagskaë Mo¬ te , mare Warsegicum. fl) Leguntur hæc in SCHOF.NINOU libra pag. l 1«. not. k) lum- ta ex Tom. I, ColleG. MYLLERI & tach nobis pariter pag. 18- Efle vero auclorem citatorum annalium non THEODOSIUM fed NESTORA tum ipfe monuit MYLLERUS Tom» V. pag. 6. 7. tum argumentis- certiffimis oftendit Celeberrimus AUG. LUDV» SCHLÔ^ÈR m Probe RuJJtscber Annalen, Brein. 1768- 8. Pa£* *6*. I?, fq- y m ) © ( De NUMMIS GOTHORUM EXTRA SVIO - GOTHIAM, Auctore CAROLO RENALDO BER CH , REG. CANCELLAR. CONSILIAR. E^yiT. REG. ORD. DE STEEL. POE. Vetuftos & percelebres Gothos Svecanæ fuifle originis, haud fane nupero aliquo du&i com¬ mento, ftatuerunt recentiores noftri Hiftorici; quip¬ pe quod ævo omni , etiam ante motam a do£tis Viris, apud exteros, controverfiam , adeo certum exploratumque fuit habitam, ut ne ipfi quidem Le¬ gumlatori in mentem venerit dubitare, quando, Gothorum , ait, nomen non reperitur in pluribus regionibus fixum & jtabile , ni fi in Sue ci œ regno , quia ab illis propagatum eft Gothorum nomen in alias terras, ut annales perbibent a). Itaque alie¬ num, opinor, judicetur nemini, vel tancilium ope¬ rae impendere vindicandis ab oblivione fervandiîque nummis popularium illorum noftrorum , qui mu- tare fedes folebant. Ex his nummis alii ad certum quendam regem aut tempus referri nequeunt; re¬ liquorum non dubiae funt infcriptiones & typi. Offeruntur fiepius venales harum deliciarum fe&atoribus nummi quidam argentei æreique, in- fi ter- 4 ^ a) Leg. Svec. Provinc. Tir, De Rege Cnp. I. ex verfione Loccenii. ffcâiioim m t-ardum etiam ex auro percuffi, rudes & incertae patriæ, de quibus Ludovicus Savotus, antiquus & apud Gallos fuos non obfcurus au&or, judicat b)\ neutiquam adhibendum ad illos colligendos (lu¬ dium: quum five artem refpicias, deformes omni¬ no & ab imperitis lculpri fint magiftris, five ipfas imagines, monftrofas puta facies humanas, ab una plerumque parte, & equos aut alia animantium ge¬ nera, ab altera, omnes inter fe fimiles nihil habeant, unde Hiftoriæ lux affundatur. Secuti eam fenten- riam alii quoque Scriptores , cauffatique non per¬ dendas bonas horas inutilibus conjeffuris, tales num¬ mos omnes ad ultimam & defpe&am claflem re¬ legarunt, dixeruntque barbaros. Attamen in dubium vocant nemo, quin ex incognitis hifce quidam fint omnino Gothici. Nam incondita gens, huc iiiuc divagata , pofieaquam fedes tandem fixerat in po¬ pulis, quibus ars cudendi nummos frequentabatur, fuæ dexteritati minime diffidens etiam periculum feciffe videtur ufuales fignandi nummos , inficeci quantumvis hi forent, nec venuftatem aflequeren- tur monetæ regionis iftius, quæ exemplo infercie¬ bat. Quin etiam pofterioribus fæculis, quum au¬ tumare licuiflet , populares noftros in exteris terris habitantes , aliquid faltim fuopte ex ingenio prola. turos, monetas tamen adhuc maluerunt imitari fi¬ nitimarum gentium. Sic Oftmanni,vel, uti appel¬ lantur vulgo, Norrmanni , occupata Hibernia, num¬ mos cudebant tamen ad menfuram ponderis, typi, pretii, qua tum utebantur, in vicinia, Angli c ). Quum igitur fatis confiat , Gothos haud modico tempore fuhftitifle in Pannonia, Mœfia & Illyrio, antequam ingreffi' Italiam, penetrarent, verfus oc- F ci* b') Dtfcours fur les medniiles snt“q. png. ultima* c) Kcckv de nummis Hibernicis* mv ' sh <**> 0X0 QXO çidentem , in Hifpaniam , erit ad fidem pronum , cufos ab- illis nummos, fpeciem præ fe ferentes eorum, qui percrebuerant in confinibus populis, at illico dignofcendos Gothica fabrica, & tenui, qui prodebatur, liberalium cultu artium. Non ulterius, progredi erant hujus gentis Cælatores, quam ut,, regum, principumque virorum ubi molirentur ca¬ pita, in larvas definerent & informium turbam fi¬ gurarum, quibus æmulari laboraverant equos, Pe- gafos , Romanas bigas & decora cetera, in num¬ mis obvia elegantibus, quorum copia & confuetu*- da erat regionis incolis. Quales jam dixi faepe oc¬ currunt in Antiquariorum loculis. Brennerus nofter iterata vice editurus Orbes Sc unicos , de quibus e- rudite, pro more fuo, commentatus fuerat Scbef- ferus d), tabulas fuæ aeneas talem omnino addidit; nimium licet confidenter regi cuidam Oftrogotho- rum in Italia, tribuendum arbitretur.. Addam & ego alterum, eum que non elinguem, ut Brenne- rianus, nummum argenteum, magnitudinis quina¬ rii, Romani. Eft ille in penu Viri Spectabilis Cdt-- roth Umdegren , Sueci apud Anglos commorantis ; habetque a fronte caput, cum infcriptione fignata elementis Latino, barbaris , ut inde ultimas tantum fyllabæ nominis - - BERTHUS elici queant. Ab altera parte eft titulus REX, additus Lupae laftan- d Romulum & Remum. Quas omnia non Romam Imperatricem fapiunt , fed officinam Regis cujus* dam Longobardi ( plures enim, fune, quorum no¬ mina delinunt in berthus vel perthus ) Lupam fibi Tumentis in monetis Romanis frequentiffimam. Jo- bertus e) promût alium , in quo plura, inter figmen¬ ta, <0 in Diflcrt., de Orbibus aur» in Scania erutis., O Science des Médaillés, avec les remarques de M:r De la Bnfiiej Tom. I. Tab. V* 43 ta, verres cernitur, haud diffimilis magnae hoftiæ & epulo, quod in facris Juliacis parabant majores noftri ethnici , qualemque in nummo Othiniano re- perifle (ibi perfuafum habebat Kederus. Pari forfen zelo quidam Antiquariorum noftratium fibi, velut Gothicas, arriperent monetas, quæ (æpiusfcule e Gal¬ lica terra prodeunt, notatas equo, ave & fimili- bus. Eruditi autem gentis Viri has tales non ma¬ gni faciunt /J, fed tranfire finunt ut incondita ni- hilque lucis afferentia aboriginum Gallorum moni- menta» N Cseterum expertes licet pulcrioris cælaturæ Go¬ thorum nummi, formam tamen fervabant vulga¬ rem, quam intulerant Grceci , Ponti potiflimum re¬ ges, in eo præcipue, quod nummi latus unum non nihil emineat, alterum paullulum recedat, vel fit concavum g )» Quod autem in re monetali maxi¬ mi habetur momenti, ad commercia adminiftranda & mutua civium negotia, ut videlicet pretium emi¬ nens intrinfeca debitaque nitatur bonitate, iftud qui¬ dem non neglexiffe Gothos manifeftum eft. Ete¬ nim argentei illorum nummi probitate non cedunt retatis ejusdem quibus demum cumque aliis; pri- fca licet a puritate longe hi abefient? neque adeo ulla ex parte Confulares nummos æquipararent. At auri apud Gothos multo deterior ratio: haud ta¬ men eapropter culpandos ifiagis, quam Bofpori Re¬ ges, quibus moneta cudebatur leviflimo ex auro; fiquidem cum aureis Romanis comparetur , & Grae¬ corum plerisque b). Neque enim necelfarium o* F a pina- /) Receuil d’ Antiqm du C. Cnylus. T. VI. Tab. 104. g) Unde vero Britannorum primi eumdem itionetandi morem ium- ferint, iatef» Vid. Cnmbdeni Briténnîa in proleg. c* IX. i) Jobert . Tom. 1- pag. 447. <& 4fï* Conf. Savou 1. e. pag- 3*3* 44. m ) g> ( m _ ■ pinabantur Gothi, nummis inferre folidius metallum, quum fufficere intelligebant vilius. Poterit hinc 0- thiniano, quem Kederus dixit, nummo, adeo pau¬ peris auri, ut argenteus putetur potius, pauxillo immitto. auro, novum peti argumentum, quo cre¬ datur e Gothica officina prodiifie, tametfi nequa¬ quam inde vindicari poffit ipfi Gothorum patriæ, Suioniae, utpote cui monetales , antiquiffimo aevo officinas jam ante denegavimus i). Quandoquidem vero in mentionem incidimus aureae apud Gothos monetae, haud reticendi minu¬ tuli, nec dum fatis cogniti , aurei nummi, reperti nonnumquam in Germania , rarius licet , di&ique hujus incolis Regenbogen- SchüJJelein ( Patellae Iri¬ dis). Rudis olim plebecula reliquias opinabatur Phyficæ Iridis, quoniam eruti iis e locis, quae al¬ terutro tetigifle pede vifa Iris. Enimvero magnam prodit Optices ignorantiam, crura huic, proprie di- tribuere; tum Phyficæ repugnat, aqueis gut¬ tis, quibus fraCti folares radii colorem pariunt, na¬ tales afTerere metallicorum orbiculorum , ac fi per illas hi in humum deveherentur. Itaque faniores,, qui poftea venerunt Viri, e Naturali Hifioria fub- tra£tas Patellas iftas, di&as Iridis, in monimentis ha¬ buere antiquioris ævh Signati confpiciuntur variis nec fatis diftinguendis figuris; crucis inditam fpe- ciem nonnulli, ftellarum præbent alii;: (une & qui¬ bus triquetrum ineft, ieu triangulum, tribus con¬ flans veluti junSris femoribus, quale Siciliae (Trir nacriæ) fôlet e fie infigne. Siquidem ih R un icis dein baculis k), vifum quoque: ittiusmodi triquetrum , lym- i) In Sermone de initiis Monetæ Suecicæ , habito iu Confeflq Acadt Reg. Scient, Stockholm. k') Vid; Rudbeckn Ari. Tom» Ih png. 164. item Sahni notas ad Hi&. Eg. ts- wefen des Hr- von Ludevig pag\ 39*- m ) In . Norit; dement* Numm- Viennae I7?S* -4* P-l) * 3£» %-Gl" m ). o ( qxù rum , ideoque fummæ ao&oritatis & immortalis me¬ moriae. Prodeant iam qui fui nominis famam Ita- liæ orientalique parti Europae intulerunt, quatenus eorum aut tenemus, aut tenere credimus, in num¬ mis monimenta. ALARICUS. Refert Peringfkiôldius n), humo erutum, Stock- holmiæ , fu a ætate, nummum, cujus in adverfa parte fuerit effigies pe&ore tenus, circumpofita in- fcriptione : ALAREiCO ROMANORUM MAXU- MO, & in altera, Heros juxta arrectum Leonem, quibus adfcriptum: HERCULI ROMANO. Hunc nummum, iiquidem fpeciem habuerit, qualis nar¬ ratur, fummopere doleamus , haud fuiffe fervatum; nam, quod fcimus, in nullo hodie aut occurric nummophylacio, aut memoratus alio libro legitur. Sed vero fugit jam neminem, tum zelo abreptum fuiffe nimis intendendas gloriæ Suiogothiei nominis Pering/kiôldium, vifumque fibi fpeftare magnos Re¬ ges, Heroas, Dracones , ubi vix alius nifi plebeios vultus inveniflet; tum alio licet eruditionis gene¬ re vario inftruÊtum, rei tamen Nummariae, quan¬ tum fatis judicetur, haud fuiile peritum. Itaque po¬ tuit facillime accidere, ut detritum aliquem COM¬ MODI nummum ficubi acceperat, prpperæ fcilicet opinionis raptus gaudio, e vocibus L. AUREL. COMM, P. F. aut expreffis forte PONT. MAX. finxerit fibi ALAREICO. ROM. MAX. Herculem- que coronantem tropaeum juxta pofitum, adjefta épigraphe: HERCULI. ROMANO. AUG. transfor- marit porro in lucHntem cum arrefto lævoque Leo¬ ne Heroa. Iftiusmodi Commodiani nummi admo¬ dum ») In notis ad Vitam Theod. pag. 263» m ) o c m 4? dum fune vulgares, potuitque haud dubie horum aliquis caiu difperdi, humoque immerfus cum fa- burra & aggefio pulvere in partem illam deferri Stockholmiæ” ubi repertum nummum fuum retulit Pering (kioldius. Quin & in nummis PROBI, idem eccurrit Hercules Romanus o). ATAULPHUS. Huic tribuendum nummum exhibuit Goltzim pyt in quo Romæ urbis vulgari modo poflr^ effi. gies, fed entis indar matronae, coronante Vf coria, epigraphen habuerit: MÉMORIÆ GOTH1Æ, in memoriam fcilicet novi nominis, quo Ataulpbi aut Gothica Urbs diHa fit. Neque tamen Antiquitatum Scriptori alii ulli, tam felici efie licuit , ut num¬ mum iftum ufurparet oculis», fciretve, e quo me» talio fuerit conflatus». THEODORICUS.. , , : .. , •. ' , ' ‘I Wowinm No/êr THEODORICUS S-- - fcriptum cernitur circa elementum V, in media politum nummi area. INVICTA ROMA*. Caput: feminae galea¬ tum. Aer. De hoc nummo plura dicenda non habuit Co¬ mes Mezzabarba feu Mediobarbus , quam quod de1 fcriptum viderit apud Stradam • foli 232. q ). Ubi a ut< ns Peringflii&idius rj THEODAHÀTI num¬ mum offert, cui nomen THEODORICI injungit , fai- 0) Vid* Frv Mediobnrbi Impp. Rom. Numismata. p) In Thefauro Rei Antiq. pag*. 18» edit. If79* Conf. Wallin* Gothîïindfka Snmîingar* pag. 9^* q ) Itaque ex Idea modo piclus eiit, quem exhibuit Vir Ch Du Fresne r qui fépius à praedio fuo cognominatur Cnngius, io Fgniil* Byxant. png. 92*. r ) b c. peg. 54a.. fallitur omnino, in errorem indu&us a Sparfven « feldio. Namque talis nummus nec exftitit usquam, nec vifus fuit (i ve Mediobarbo , fi ve Vailiantio , quo¬ rum hic ipfe, Regis Regnique Suiogothiæ Senato* ri ac Comiti CRONSTEDTIO, Rei pariter Num- mariæ experientiffimo afleveravit, fuifie omnino THEODAHATI nummum, quem fibi monftratum confpexerat Sparfvenf eidius , huneque accuratiffi- mum licet peregrinatorem, tot aliarum rerum, quas folebat memoriae mandare , copia obrutum , facile potuifle duo illa nomina confundere r). Haud deeft fpes tamen, fore aliquando, ut repedatur for¬ te nummus aliquis, THEODORICI infignis capite, fiquidem memoret CaJJiodorus t ), in Gothica Au¬ la viguifle munus , di£tum Comitivam Sacrarum Largitionum , cuius fuerit curare, ut ferirentur numi- fmata , THEODORICI exhibentia effigiem, quæque initio cujuslibet anni diftribuerentur. Quid vero, fi voti hujus jam compos fa&us efl: fedulus ille Gal¬ licus feriptor Belvafius u ) qui aflerit inveniri, li¬ cet rariffime, nummos æreos THEODORICI :nifi potius fermo illi eft de primo, quem diximus per Stradam innotuiflè. Immo vero demus, nullos fu- perefle Regis hujus & nomine & imagine fimul confpicuos; licebit faltem credere, quorumdam Con- ftantinopolitanorum Imperatorum nummos moneta¬ li hujus Regis officinas originem debere. Aureos certe nonnullos tum ZENONIS, tum ANASTA- SII, operis efle Gothici, vero admodum fimile vi- fum O Vid, Keder- dc nuin. Othini pag. 44. t) Varïar. Lib. VI. cap. 7. Conf. Hift. de 1’ Academ. des Infcrïptîons Tom. IV. pag. 429. edir* Holland. k) Mons. Beauvais dans Ion Hiftoire des Empereurs, pour les quels on, a frappé des médaillés, Paris 1767. 111. Tom* in 8:0. _ m ) o ( gB _ *49 fum Eccardo Viro dotliffimo ü). Scilicet in horum parce una cernitur alterutrius imago Imperatoris , in altera Visoria justa magnam crucem, cum épi¬ graphe: VICTORIA AVGGG. Figuræ autem adeo iunt deformes, & litterae partim e Latino Alpha¬ beto, partim e Græco tranflumtæ, nonnullae quo* que non abfimiles Gothicis , ut maxime videatur probabile, in gente fabricatas, cui iedes quidem mediis in finibus Latinorum Græcorumque, at cui cives tamen inter fuos, nondum cultæ pulcriores artes. Accedit, THEODORICVM usque eo fuis* fè gratum ZENONI, tantaque eum reverentia u* fum in ANASTASIVM, ut cenferi nimium vix poffic , fi fua in moneta , eorum viQrorias celebra¬ verit ; præfertim quum & fua ipfe e gente auxilia¬ res copias aliquo tempore ZENONI permififlec. Pofteaquam vero THEODORICVS in Italia impe¬ rii fedem fixerat ac firmam, aliquanto etiam de- centior illius fafta moneta. Namque tribui illi fe¬ re folent nummi quidam ANASTASIO & IV STE¬ NO dicati, quorum in parte una, imago Impera¬ toris, in altera impliciti litterarum duftus, five nu¬ di, five au£ti vocibus: INVICTA ROMA. Mo- nogrammate illo legi Bandurius voluit RAVEN¬ NAM a:) Eccardus vero inde elicere conatus e.ft : DOMINVS NOSTER THEODORICVS RAVEN¬ NA. Dumque in eo eft, objectioni it obviam o* riundae ex eo , quod idem penitus monogramma obveniat in nummis IVST1NIANI, quo regnante, jam fato funftus erat THEODORICVS, & ex quo G le- ' v) In Epiftola ad Rever, P. Anfehn, Bmdurium de rummis quibus¬ dam fnb THEODORICO in honorem ZENONIS & AN A STA- SII cufis. Hanover. 1720* 4:0. x ) De nummis Tmpp. Rom, a DECIO TRAIANO ad PALiEO- LOGOS ; & $nte eum Beger ♦ in Thef. Brandenh. Continuatione* 50 . é& ) Q ( fequeretur, uc hujas fubeffe nomen non pofiir. Nem* ' pe refpondet, vixiffe tum faltem THEODAHA- TVM, litterasque proinde T. TE. five THE, pro recepta fcribendi ratione, ita explicari haud male pofie, ut intelligatur THEODAHATVS, falva prio¬ ri conjetfura y). AMALASVENTHA. Celebratiffimæ hujus THEODORICI regis fi- liæ, Amazonum more galeatae, tamquam ex num¬ mo defumtam nobis fiftit imaginem vetus quidam in Gallis Nummariae Rei fcriptor z ). At per fe LeÊlor optime judicaverit; qua dignos fide fit nar¬ rator., quem denique non. puduit, nummos ADA- MI , EVÆ fingulorumque Prophetarum obtrude» re. Plerasque harum imaginum finxit ipfe haud dubie, ceteras e nummis forte traduxit nullius au- floritatis , qui ante duo fæcula & quod excurric, magno numero, in honorem fcilicec nominum five Ecciefiaftica five Politica Hiftoria celebrium, a fal- fariis Italis vulgo credulo porrigebantur, quales aut proprii ingenii lufus aut ideæ Antiquariorum tum viventium pocuilTent fubminitirare. ATHALARICVS. D. N. ATHALARICVS REX. Infcriptum lau¬ reae corollae. D. N. 1VSTIANVS AVG. Irrago Impera¬ toris pefitore tenus. Nummus eft argen- . f ' ; ; tcus, y ) J, J, Limiti de Vilhfredda m epiftola quadam, nuper Italico itilo exarata , & ad Com» Snvorgnnnt data, de Numm. Impp*Rom. inferioris sevi (in 4:0 f» loco impr.) hoc dubio non movetur, fed acerrime contendit , nummum IVSTINIANI argenteum a fe de- Jineatnm, cum tali complicatione litterarum omnino efle THEU- DERICL z) Rouille Promptuaire des Médaillés* II» Part, pag» 101* m ) o c & _ ___ _ ii teus, depi&us una cum duobus fequenti- bus apud Cangiurn 1. c. Interdum abeft IVST1NIAN1 titulus a). D. N. ATHALARICVS REX S. C. X. Vir ere- &us cum halb in dextera manu, & clipeo in finiftra. INVICTA ROMA. Caput Deæ galeatum. Nummus e(t æreus. Servabatur in num- mophylacio Brenneriano illius exemplum, in quo litteræ S. C. X. antica1 partis erant omiflæ b). D. N. ATHALARICVS REX. In laurea corolla. INVICTA ROMA. Caput Deæ galeatum, ut in antecedenti. Aereus, depiftus quoque Vatt- no c). Similem, non expreffo Urbis nomine, dedit Havercampus. Quidam etiam habet re¬ gium nomen D.N. ATHALARICVS REX + in circuitu areæ, quam occupat majufcula littera V. ad indicandum quintum imperii ejus annum d). Ubi autem Rouillius imagi¬ nem exhibet Regis peftore tenus, & caput cin&um diademate, ex margaritis conferto, cautius aflumendam didicimus. Nomen vero, praeter hos Iuftinianeos , etiam in IVSTI- NI I. Imperatoris quandoque reperiri, au- £tor eft fupra laudatus Belvafius e). G 2 THEO- a ) Havercampt ad Philipp. Parut ci Sicii* Numiim. Toui« VII* VIII* Tab. CLXXXIII. Thef. Burmnnn. à) Vid. Kederi Mufeum Grainger. c ) Numiim. med. dk min» moduli. • d) Ex fententia Havercnmpi loc* cir. Mittimus nomen ATHALARI- CI quandoque fcribi line H* aliasque parvi moments differentias* O Tom. III* pag. 3 7. 5.2 m ) o ( & TH EQ D A H AT VS. D. N. TH EOD A H AT VS R EX. In corolla. D. N. IVSTINIANVS AVG. Imago Impera- toris. Argenteus /). D. N.THEûDAHATVS REX. Imago Regis pe¬ dore tenus, & capitis tegumentum & pallium' margaritis di ici ner a funt V IC i ORIA PRINCiPV. Vidoria cum lau¬ rea corolla in manu dextera , & palmæ ra¬ mulo in finiftra. Aer. In quibusdam e(U VICTORIA PRINCIPVM. S. C. vel S. o., incuriam monetarii pius fimpiid vice detegentibus. Hujus erat generis , quem Vering(kibldium pro Theodoriciano ven¬ di calle fupra monuimus: Reperitur etiam ex ære numifma maximi moduii perfimi- Se, nifi quod' mutata épigraphe habeat: VI¬ CTORIA PRINCIPIS g)/ D., N. I HEODAHATVS. redundante interdum littera H in ultima fyiiaba. Imago pedore te¬ nus. VICTORIA PVBLICA EEST. Vidoria cum laurea corolla & palmæ ramulo incedit. Aer. T HEODAHATVS. REX. Imago. VICTORIA AVGVST. Vidoria gradièns. Aer.. D. N. TEODAHATVS REX. Infcriptum Liureæ., INVICTA- ROMA. Caput ferainæ galeatum.. Aer.. WITIGES. D. N. VVITICIS REX. Iu laurea corolla. IVSTINIANI Imago & nomen. Arg. _ _ _ _ ° D NI f) Hir & ffcqq* dçprfti apud Càngimn 1. e* % ) Maleum Pilanum Tab. LXXXiX* » ■ $5 ) o ( <$S D. N. VVITIGKS vei VViTICES R EX. pari¬ ter infcriptum laureæ. INVICTA ROMA. Caput femineum te&ura galea. Aereus , & inter rariores nume¬ randus b'} ATHALARICVS ROGVS. Pofl WITIGEN fuo in indice Patinus pofuit regem ATHALARICVM a priori diverfum, co¬ gnomine ROGI, cujus tres nummi, uti defcriptos file dedit, omni funt ex parte fimiles fecundo & tertio fupra recenfiti Art fi A LARICI AMALÎ, nifi quod in nummis ROGI hujus, fine H fcribatur ÂTHALARICI nomen. BADVILA feu TOTILAS. D. N. BADVILA REX. in corolla. D. N. ANASTASIVS. Caput Imperatoris cim Sum diademate, Arg, i). Alius prope fimilis , nifi quod, circum caput, nomen fit obfcuriusculum, hunc in modum tDOM. [ NO IAVIUVC. Arg. aut Aer k). Alius argenteus, in quo nomini regis in co¬ ii rolla Imago refpondet Imperatoris I VST1NIANI fj» D. N. B AD VILLA REX. Imago peSore tenus, cum pileo. FLOREAS SEMPER. Stans miles, armatus galea, hafla & glipeo. Aer. * Artes inerat, Vid, Ke.dtri Catolog, Muf* Gisingeu f) Reperiebatur etioin apud Brenncrum ♦ k ) Apud Cmgium 1. c* conf. Mediobar.b 1} Mediobiirb.. ex fchedis Sftoniu *4 Artes hoc tempore valde fuifTe negletlas, fal. tem apud hos, qui monetariis officinis præeiTent, teftantur, inter nummos plures alios, hi pariter, qui raro accurate expreflam habent epigraphen. Re- periuntur, in quibus legitur: FLVRIAS SEM- PER; funt qui habent: F1VREAS SMIES; alii exhibent: FIVREAZ ZEMPEP. quin & occurrit: X. LVRJ. AKR, X. Regis praeterea nomen, per vocalem E vel I, & confonantem L. vel Empli* cem vel geminatam, fcriptum videmus & hic& apud Haver campum 1. c. D. N. BADVILLA. REX. Imago adverfa, cum mitra & pallio. D. N. B ADVELLA. REX. in corolla. Aer. m) D. N. BADVILLA. REX. in corolla. FELIX TICINVS. Imago feminae pe&ore te¬ nus, ornatae murali fcorona. Aer. Supra diftum BADVILLAM, Oftrogothorum in Italia Regibus femper adnumerarunt nummorum colleâtores, eumdemque putarunt cum eo, qui alio nomine vocatur TOTILAS, fecuti hac in re Jor- nandis teftimonium. At dubitat nihilominus Gal¬ lus Auflor, fupra laudatus n ), doftorumque fub- jicit examini, ut exquirant, fueritne fæpe ille oc¬ currens BADVELLA, Barbarorum unus Regum, qui imperante ANASTASIO, Illyrium Pannoniam- que fubjugarunt. Dubitandi hanc caudam habuit, quod Imperator fato cefTerat anno DXVIII. admo¬ tus autem regno TO TILAS demum fuit anno DXLI. jungique adeo amborum nômina uno eodemque in nummo non videntur potuifle. At contra monere liceat tn) Vide Spanbemium De Ufli & præfh Num. Anciq. T. I. p. n) De la Bafiie 1. c. Tom* I. pag* 114. & cum eo popularis ejus Lorn. Beauvais liceat, doftum illum Virum, qui fer opulum: movit, nec forte vidiffie enumeratorum heic. nummorum eum, qui IVSTINIANI eft infignitus nomine* i nec repucaffie focordiam, quae jam tum monetales, i officinas invaleraf, quaque acciderit, ut, dum cu¬ derentur nummi, cuneo uno disrupto, nil penfi i haberent operarii, alium mox arripere, qui effiet i in promtu, tempori licet haud quaquam congrue* i ret o). Atque fingere BADV1LLAM quemdam, qui ? vivente ANASTASIO, circumtulerit praedatricem :j turbam per Illyrium, fupervacaneum videtur, quum I præfio fie alius ejusdem nominis, qui miti imperio præfuic Papiae finitimoque agro, circa fluvium Ti* jj cini, quemque ultimus forfan aereorum nummo* i rum refpicit. THEIAS Exflinao TOT1LÆ fucceffit THEIAS, anno I DLIL Hic etfi inferie Gothicorum regum, quibus : nummi vitam inftaurant , memoretur a nonnullis, fatetur tamen Baftius , ntimquam fibi vifum aliquem i THEIAE re£te tribuendum nummum. Pro tali :i certe non habet parvulum illum argenteum, cujus ii nna pars in laurea corolla feriptum exhibet; D. N. II THELA REX, altera imaginem ANASTASH Im- I peratoris. Nam ante annos XXXIV. mortuus fue* ii rat Imperator, quum Regium in Gothos imperium i fufeeoit THEIAS. Probabilius exiftimat, THE- ILAM nummi eumdem e fle regem, qui TRAN* STILLA dictus Jornandi , quemque eodem vixis» fe tempore, cum ante difto Imperatore, oltendi a- liqua ex parte poterit. At vero fufpicio incuriae in monetalibus fabris, quam modo arguebat TO- T1LÆ nummus, in his etiam, qui fub THEIA ss _ m ) o ( m _ vixere, locum habuerit. Saltem havercampo cogni- tus fuit quidam cum diftin&a infcriptione D. N. THEÏA REX ; anticae nummi parte referente Im¬ peratoris imaginem verfam dexcrorfum , cui ineft corona aperta radiata, addito titulo D. N. IVSTI- NIANVS P. F. A. p ). Recenfitis jam ante Oftrogothorum in Italia regibus addat, cui volupe fuerit, nummum aureum ab Oizelio vulgatum q ). Caput ambit mutilata in- fcriptio : Dominus Nojier INViéius VDO Valdus Suo Nomine IMP erator A \Guftus, In latere averfo di¬ citur crux in laurea MVNVS DIVINVM \efu Sal¬ vatoris. Sed vero non aufus eft Kederus r), pro Gothico habere, regemque arbitrari, quem ILDO- VALDVM vocant Hiftorici , aut HILDEBRAN- DVM , quique vixifie perhibetur paulio poft WI- TIGEM a BELISARIÔ devittum. Generatim monendum eft, nondum conveni, re inter eruditos, an Gothici in Italia reges aureos curaverint cudendos nummos; faltem vix videtur vero fimiie, fi ratio habeatur porterions ævi, quo coepit illis in oris Gothicum imperium debilitari. Memorat Procopius s), Conftantinopolitanos Impe¬ ratores permifiiTe Gallicis Regibus, ut auream mo¬ netam cuderent fua ipforum imagine fignandam ; interdi&um autem idem fuifle gentibus ceteris o- mnibus, etiam Perfis. Videretur hinc fponte fe- qui, ut neque Gothicorum Regum imagines in au¬ reis nummis eflent reperiundæ: at fufpe&us locus ille p ) Ad Partit, Sicil. Numism. TaK CLXXXIV. i) In Oudaan. Roomfche Mogentheid. pag. 35» Deinde in Oizehi Thefauro lelc£h Numifm. Antiq. tab*H4;j r ) De nmnmo OTHIN. pag» 43.J > /) Hift. Qoth. Lib. III. 51 : as ) o ( & ii! e Procopii Gallicis Scriptoribus. Bouter ceus t) caus- fas primum examinat Procopianæ hypothefeos; nem¬ pe quod præcedens quædam ceffio partis Gailiæ me¬ ridionalis (Provinciam nominant) faSh Regi CLO- THARIO, &mox fecuta, favore IVSTINIANI, pie- ria confirmatio ac jus pofiidendi quos demum cum- naque traftus gens ilia in Gaîliis occupaverat, ve« rum ac genuinum fuerit fundamentum, cui Reges Gallorum fuperftruxerint jus Monarchici imperii, & publicorum ludorum Equeftrium, & cudendae au. reas monetas cum imprcffis eorum imaginibus, quod neque Perfarum Regibus, neque aliarum barbara¬ rum gentium, fuerit conceffum; Dein Graecum auàorem illum turpis convincit adulationis, mini* meque indiguifle viffores oftendit, quales erant ea tem pedate Gallorum Reges, ut confirmatorias lit* teras peterent terrarum, quas armorum dudum vi fubie&as ipfi tenebant domini ; tum , fi revera exfti- terit talis confirmatio , non precibus partam eam , fed ultro oblatam a 1VSTINIANO, ut vel fic a- miciores fibi redderet Gallos, quorum Reges, au¬ reas monetas, fua utique iplorum effigie præfignes ac nomine, jam ante natum IVSTINIANYM cu¬ derant. Alius ejusdem gentis auftor alia incedit via u). Ad Græcanicam retert arrogantiam, & cupidita¬ tem minime ingenuam adulandi Imperatores, quod dixerit Procopius , alios reges nullos, quam Gallo¬ rum , poteftâtem a Conftantinopolitanis accepifte aurese cudendae monetae. Argumentum tamen, quod opponitur, ab aureis dedu&um Gothorum in Hi- fpania nummis, haud fane videtur validum , quo- H niam ») Recherches Curieufes de Monnoyes de France, pag. 427- & lequ- m) Lt Blanc Traire Hiftoriquc de Monn. de France pag. 3 niam hi nummi, longo poft tempore cufi fi ntj fir¬ mato jam fla bili toque Gothorum in Hifpania impe¬ rio , multoque tum vacillante etiam magis Græ- ca potentia, quam ævo, illo, de quo loquitur Pto - Baudelotum x') cumprimis offendit Perfarum nomen., pro quo mavult' legere : Gothorum. Et certe nemo fibi perfvaferit, ex auro monetam li¬ gnare, Perfis non- licuiffe, quum tamen vulgo hæc- ce obvia ob puritatem auri; pafllm perquireretur. Quis fanus dixerit , Perfarum Reges , quorum ter¬ ror Romanum Imperatorem idemtidem occupave¬ rat, hujus eguiffe venia, ut monetam quolibet ex metallo procuderent.. Nihil igitur cbftae, quo mi¬ nus admittamus novam illam le£Honem Gothorum pro Perfarum ■> fi quidem certum fuerit, 1VSTI- NIAN.VM, abdu&o Conftantinopolim WITlGE in captivitatem, pacis conditionibus cereris hanc quo¬ que infertam voluifle, nimirum manfurum quidem Gothicae genti inta&um jus cudendæ monetæ ex argento, modo abftinerent a regum fuorum ex¬ primendis imaginibus in aureis nummis , quod i- dem denegatum regulis aliis, feu regibus tributa, r is , eidem, cum Gothis , Romano imperio dudum fubjeStis., Ulufiris ,, & a; nobis antea citatus , Bajlius y)\ longe alio fenfu verba capit Procopii. Neque enim Perfarum nomen loco movet, fed monetarios ufus illius 3E vi fequenti; modo interpretatur. Regum , obfervat, exoticorum neminem potuifie auream mo¬ netam cudere, fua ipfius notatam imagine, nili ma¬ gno fe mox. ultro voluiflet damno afficere , quan¬ do x ) De l’ utilité des Voyages. Tom. II, pag. 289.296»- y ) Remarques, fw ia Science des . Med». du F, Jobert. T» I, psg. n6»- & ) o ( ââ 59 _ -1 i TiliT «Min ' rf> w - „ ,■■■— • . . ■' ■« ■ ■ 11 doquidem mutuis in negotiis commercandum, ioi- lemne Romani imperii civibus, alios nummos non admittere, quam quibus Principis i mpreffa effigies, Soli excepti aurei Gallorum , vi icti IVS1IN1A- NVM inter & THEODEBERTVM fœderis, quo valituros eos per omnia Imperii regna ac Provin¬ cias ftatutum fuerat. Namque impedire autloritas 1VST INI ANI minime potuiffet, quin Gallorum Re¬ ges aurum nummis inferrent, quum in Galliis du- dum CLODQVAEI domus eam usque in poten¬ tiam efcenderat, ut Graecae interdifta aulae nulla ex parte debuerit curare. Ceterum utcumque fe habuerit aureae apud Gallos cudendae monetae ratio, intercedere viden¬ tur Pvocopii verba quo minus fperemus fore , ut aureis in nummis Gothicorum Regum imagines con¬ tueamur. Tot olim vifos 01 avo Magni Oftrogo- thorum Regum in lignato auro vultus, quot enu« meraffe legimus z)t eo magis dubitandum , quo eft exploratius, poft eum, Numismatum collectori nulli tales usquam repertos. In nummos congeftos fuis popularibus quum inciderat, gloriaturus haud dubie, pleraque infcripfit nomina, quæ magnum fonatura arbitrabatur. Certe in defcriptis jam ante, fumma accuratione, Qftrogothorum Regum num¬ mis, ne argenteus quidem eft ullus, qui Regis i* maginem exhibet. Neque vero aureos cufos offen¬ dimus a recentioribus Gothici (anguinis Regibus in Italia. Adefl: BERENGARIVS. BERENGAR1VS REX. Crux cum punSo in quo- libet angulo, „ H * St- s) Hilt. Lib. VI* Cap* 16* PtSTIANA RELIGIO» Frons aedis cujus» dam facræ a ) Addere lubet nuper in agro Onoldino 'reper¬ tum nummum argenteum fine effigiei quem edi. t-or b) fine hæfitatione Longobardicum facit, lup- plendo mutilas admodum infcriptiones. CARLVS REX FR ancorum. Monogramma. ET LAN gobardorum ac PAT rictus ROM ano¬ rum. Simile fere monogramma, vel littera¬ rum duffus. Ab Italia vero fi perrexerimus in Hifpaniam, Wefirogothorum occurrent Regum in auro figna- tx varie imagines. E Regio Gallorum Nummo* phylacio viginti quatuor ejusmodi nummos aureos doclus delineavit Gallus c), quos,, fi metalli fpette* tur indoles, debita non deftiuii puritate affirmat , fin quantitate metiamur, aquales ede prîfcæ mone¬ tae Gallicæ,, Tiers d'un fol d'or. Ad caelaturam vero quod attinet, nullius funt artis & ingenii. Pars, cdverfa vultum & nomen habet Regis, nunc ad¬ dito honoris titulo Dominus N ojler, aut I n Domi¬ tii NoMine, nunc etiam omifTo^ in altera cernitur quoque facies humana, aut crux, ambiente épi¬ graphe , cui & nomen ineffc urbis , in qua cufus nummus & Regi aliquod tributum elogium , ver¬ bis :PIVS, INVICTUS, IVSTVS, VICTOR, FELIX. Urbium nomina fere funt r EMERITA, Meridav VALENT. Valenzaj TOLETO, Toledo; ISPALL Se» n) Hunc argenteum nummnîum delineatum E-ftit Rev. GibforJus in Britannia Camd. Tab. 3. Conf. p„ CXCIÏI. b) G , Bauer in Neuigkeiten fur die Mynzliebhaber, Norimbergœv îy6f. 4. pag* 83» ÿ) JL# Blanc Traité Hiftorique de Monn. de Fiance* pag. 32. â> ) o ( 6t h il! Sevilla; ELVORA, Elvire; CORDOBA, Cordua d); Quum porro extenderant Gothi dominium in vici¬ nam Gallorum regionem Occitaniam, quam de fuo nemine appellabant Gothiam, monetarias pariter of- ficinas inflruxerunt NARBONÆ e) & BITERRIS (Beziers) praecipuis ejus regionis urbibus f). Weftrogothicorum autem Regum in Hifpania nummos enumeraturus Archiepifcopus eruditiffimus Ant Amuliini £ ) , fecundum ordinem ccepti cui¬ libet Regi imperii, ftudiofe fimul obfervat, quem in modum feribenda nomina, ut ejusdem aevi mo¬ numentis aliis confentiant, utque orthographia rite fervetur. Ex quo haud dubie patet, iecjuentium Regum nummos ad noftra fuperefle tempora» An. Chr. LÎVVA. LEOV1GTLDVS b). RECCAREtJVS. WITTER ICVS. GUNDEMARVS. S1SEBVTVS aut SISIBVTVS. SVINTHILA. CHINTILA. CH1NDAS\ INTHVS. RECCESV1NTHVS, aut RECCESV INT0 VS. DCLXX1I. VVAMBA. DCLXXX. ERVIGIVS. H 3 DCLXXXVIL DLXVII. DLXVIII. DLXXXVI. DCill. DCX. DCXIL DCXXL DCXXXVI. DCXLH. DCX LIX. d) In Nnmmophvlacio BoncE Ordinum Regni unus pariter & nummorum hujus generis occurrit* #) Ant. Auquftin. Dialogi Antiqu. VL pag* 95* /) Boutcroue \. c. pag* 17Ç- q) Dialog, VÏII. pag, 1^3* ... Î) Apud Le Blanc tum UVIGILDVS tum LIVVI6UDVS. fcnbitur « & ) o c m DCLXXXVII. EGICA. DCCI. VVITTIZA. DCCXI. RYDER IC VS /). Studiofe vero Rev. Auguftinus notae in ho¬ rum numero RECCAREDVM, C H 1 N DASV1N- THVM , ERVIGIVM , EGICAM & W1TT1ZAM, apud Gallos potiffimum inclaruifle k). Citari vidi etiam ex libro Italo l ) tres num¬ mos, unum Regis alicujus Weftrogothici , duos Regis cujusdam Longobardici , fed quos ego qui¬ dem non novi. Enim vero longe plura & majoris momenti de Regibus hifce inter Hifpanos Gothicis lubminifirat Reverendus Pater Henricus Florez, qui nuperrime eorum nummos eleganti libro m ) expofuit. Auftor eruditiffimus, non modo fuos inter cives, fed & cultiorem per orbem reliquum, celebre dudum no¬ men meritus Hiftoria, quam edidit Ecclefiaftica & Diœcefana Hifpaniæ, tituloî Efpana Sagrada , anti- quiffimarum coloniarum urbiumque nummos in Hi- fpania huicque olim lubdita Luiitania, duobus jam ante editis Tomis egregie illuftraverat. Tertio fui operis ultimoque perpuleram junxit traDationem de Gothorum nummi?. Argumentum idem qui hucusque attigerunt ( Augufiini , Le Blanc , & Ma • hudel ) non numquam ab illo corriguntur; fed quod in primis memoratu dignum, ipforum nummorum aufta i) Conf* ejusd, Auzuftini Dialog. pag* 242» edit* Rom. If92. fol* k ) Conf. Spntibem * 1. c. /) Raccolta d’ opnlculî Scîentif* Filoiog. Tom. XXIIX. pag* 467* 492* m) Titulus hic eft: Mednllas de las colonias , municipios y pueblos antiguos de Espana, hafta hoy no publicodns ; con 1ns de los Reyos Godos. Parte tercera, por el R. P4 Mro Fr. Henrique Flo* rez , Doctor theologo Complutenfe, Ex-nfîflente general de las provincias de Efpana, Orden de S. Aguttin, en Madrid» 1773. in4-'0* H i au£ta eft copia centum novis generibus, ante non cognitis, repertis autem ab illo in Mu (eis Serenis* fimi Hifpaniarum Infantis Domini GabrieSis, Regite Bibliothecae Madritenfis , Collegii Majoris S. Ilde* fond Complut. & nonnullis infignioribus aliis. Reges , quorum res geftas breviter perfequi- tur, nummosque additis ettypis defcribit, hi tunt JLIUVA I ab an.. DLXVII. qui dein (oeium impe¬ rii fibi adjunxit LIUVIGILDVM an. DLXVill. L1UV1G1LDVS folus ab an.. DLXXÎII. SANHERMENEGILDVSaban. DLXX1X. RECAREDVS I. ab an.. DLXXXVI. ilUVA , II.. ab an.. DCI. WITERICUS, DCIIL GUNDEMARVS,, OCX. S1SEBUTUS, DCXII. SV1NTHILA, DCXXI. SISENANDUS,, DCXXXI. CHiNTILA DCXXXVL TU EGA, DCXL. CHINDASVÏNTUS, DCXL1Ï.. Socium impe* rii aflumfit RECESV1NTUM DCXL1X. RECESVINTVS folus, DCLIll. WAMBA, DCLXXIL ERVIGIUS, DCLXXX. EGICA, DCLXXXV1Î. qui aflumfit W1TIZAM DCXCV11I. W1T1ZA folus, DCCXl. RODRIGO, DCCXL Nummorum plerique aurei; nonnulli ex argen¬ to; perpauci, qui eumdem typum, utrique illatum metallo, exhibent. Magnitudo fere minor ,- quam in Oris noftris ar* s. 64 m ) o ( SÇ argenteis , ita ut Jemiortugos prope æquent , valde Iniuper tenues. Caelatura inficeta usque eo,utvix cogitari pe* jor poffit. Imagines perfæpe in utraque parte eaedem, ef¬ figies videlicet Regis, fronce adveria, & infula qua¬ dam, vel corona, decora. Non numquam in parte podica ed Vifdoria gradiens cum corolla ; mifera imitatione Romanorum numifmatum; tum crux in¬ terdum , quam cingit corolla , aut urbis nomen , monogranjmate expreffiim, quod crucis præferc fpe- ciem; vel etiam, in junioribus prariercim, crux fu- per gradus exaltata. Infcriptiones in antica parte Regis nomine & titulo ubique condant; ex.gr. L1UV1G1LDUS REX. Ubi tamen focii fuere imperii, junioris nomen ca¬ piti circumpofitum cernitur in podica parte, cui in ceteris femper inditum Regis elogium urbisque no¬ men, ex. gr. PIVS ELVORA. In aliis legitur: IU- STUS, VICTOR aut REX INCLITUS. Raro oc- currunt: IN DEI NOMINE; IN CHRISTI NO¬ MINE; REGI A DEO VITA; CUM DEO OP- TINUIT ISPALIN; CORDOBAM BIS OPTI- N.LIT; RECCOPOLI FECIT} vel etiam folutæ lit- terae: C. O. N. O. quæ exponi in nummis Graeco¬ rum Imperatorum (olent : CO 'Hftantinopoli OB/7- gnata, at, Florezio judice, in nummis Gothicis de(t- gnabunt: Civitates Omnes N obis Obediant. Quum igitur hinc pateat , Wedrogothorum nummis inefle omnino nihil , quod fpe&antium ob- leftare poffit oculos , aut hidoriam illudrare ; ge¬ neraliora haec (ufficiat attulifle, & nomina tantum¬ modo fubjungere urbium , in quibus monetariæ fuete officinae. Æmi- m ) » ( es _ Æminium vel Eminium (olira prope fluviura Agueda ) Barcino (hodie Barcellona) Beatia (Baefa) Biterris ( Beziers ) Bergium ( Bierzo ) Bracara (fira- g«) Cæfaraugufta ( Saragojfa) Caliabria ( Civdad - Rodrigo ) Cordoba ( Cordua ) Dertofa ( Tortofa ) El- vora ( Ebora) Egicania {Idanha ) Eiiberri {Elvira) Emerita {Menda) lfpalis {Sevilla) Mentefa ( ubi nunc Guardia J Narbo ( Narbonne) Qlovafio ( locus incertus ) Portocafe {Fort a port) Reccopolis (ytf/- monacid) Salmantica ( Salarnanca ) Tarraco (7ar- raoona ) Toletum (Toledo) Tirafona (Tarazone) Tucci (/o«w incertus ) Valentia (Valenda). Ceterum ad nummos Gothorum in Hifpania referri quoque folent argentei & aerei quidam, in parte una exhibentes faciem humanam, in altera equitem adfcriptis incognitis quibusdam litteris. Es- fe hos Hifpanicæ originis, inter omnes convenit, fiquidem in Hifpania fæpius , quam usquam alibi reperti feruntur. De aetate vero & gente in qua cufi , varia exftitere inter eruditos fententiarum di¬ vortia. Nonnulli antiquiffimis Hifpaniae tribuerunt incolis. Alii contenderunt, adeo rudis operis ty¬ pos & infcriptiones, quæ legi nulip modo queant, vix potuiffe aliunde provenire, quam e Gothis, gen¬ te illa, quæ longo tempore, poftquam veteribus colonis ademta Hifpania Romanis ce (ferat, illuc pa¬ riter fe intrufie, dominationis fuæ initium faciens ævo, quo ne vefligia quidem fupererant antiquas litteraturas. Vetuftæ linguæ Hifpanicæ documenta credidit tum Ant. Augufiini n ), tum Laftanoja o\ led fenfum eruere litterarum neuter potuit, & coa&us uterque in medio relinquere, pofientne cen- I feri n ) Dial. Antiq. A o) Mufeo de lasMedaüas defconôridâ* Efpanola» m Hueica* ï*o45«4*to» 66 m ) o ( ■**> OXO feri hi nummi, vetudum effe argentum illud Ofcen Je, cujus meminit olim Livius Contra Wovmms (imulae viderat, interque litteras unam forte alte- ramve judicarat Runis non abfimilem , haud cun- ftatus eft , Gothicos nummos illos ferio pronun¬ tiare. Quin & Antiquitatum Patriæ noftræ amato¬ ribus urgendum vifum idem ; ac (i vetudæ fuboli Suecani nominis, fortiffimis olim Gothis, deberent originem; quamquam fateri juxta cogerentur, igno¬ rare fe(e, quod dolendum, tum imagines , quæ nummis illis infunt, tum inferiptiones. Neque e- nim fanus fenfus extorqueri inde ullus potuit ab his, qui Runica praecepta fequebantur. in nurn- mo autem uno quod vifus (ibi fuit PeringfiddlcUus p ) legere MÆR RES i) ( fortem equum ) & praeter¬ ea tamen nec nomen reperit Principis, qui cudi juffit, nec loci, quo cufus nummus, idem erit,, ac (i dileQios fuos Gothos perhibuifTet, nen equorum cupidos, quales fuiffe fatis condat q ) , fed omnino; equinos, lioc eft , de barbarie fuSpe&os longe gra¬ viori, quam cujus argui refte debeant. Acutiffimus & perilluftris Leibnitius r) quon¬ dam animadverterat , reperiri in his nummis non¬ numquam easdem figuras, dipatas in uno Latinis litteris, in altero Hifpanicis , quodque elici inde poterat,, defignare aut hominum nomina aut ur¬ bium., Hinc fperare occepit, fore aliquando , ut: antiquum Alphabetum Hifpanicum erueretur, prae¬ dicens interea , oleum & operam perdituros, fi qui Runas Gothicasve. litteras anquirerent, præfertim quum p) Not. ad: Vît, Th’eodbric». pag. 26f; q ) Keder de num.. Otbini pag. 2, Adde elegantem differt- Johnnms Erici hiandi de PfriUppja prifeorum boreaiium, Li) fiæ i75f. 8:o. r) In differtatione fubjun&a Qbamberlàynn CLII. Véifion* Qrat.-Uom.. pag*. 25*. Conf. Felleri Otium. Hanoveram. pag.. 35.; • 6? ftans, dextra corollam tenet lauream, finiftra palmæ ramulum. Aer. FeciiTe idem cernitur IMP. C. M. AVR. PRO* BVS. AVG. cujus VICTORIA. GOTH1C. cum co¬ rolla ramuloque fupra captivum eminet aQ. No¬ temus, nummos hofce male tribui AVRELIANO in Dillertatione quadam Academica y). Tametfi enim negari nequit , AVRKLIANVM quoque, fu- fis bello Gothis, cognomine ditkim GOTHICVM, hoc tamen titulo, numquam in nummis, fed in la¬ pideis tantummodo monimentis ornatus legitur; ne¬ que in nummis illis, qui nomen ejus exhibent, pe¬ culiaris aliqua victoria indicatur, fed typo Colito communis jungitur formula: VI CT O R IA AVG. Eumdem honorificum GOTHICI titulum adamafle IVSTINVM feniorem patet ex veteri infcriptione GO- «) Deîin. în Num, Duc» ARSCHOT. Tab. 62. #*) Defin. ibidem* Tum ex auro, tum ex ære fuperfunh y) P. Faggot de mon* poft Goth. Rom. Vi&« Vpfaliæ §:o» & ) ( •$3 I Ü ■3 G0TH/«w MA YLimus, VANDAL/tw MAXimu; obfervante Spanhemio z). Similiter magno fibi honori duxit CONSTAN- TINVS MAX. AVG. Gothorum vim armis profli- gaffe, nummosque adeo juffit aureos aereosque fi* gnari infcriptionet VICTORIA GOTHICA, ita qui¬ dem, ut prodire Dea cernatur, poft lequente ca¬ ptivo^ 5c lauream corollam fedenti Imperatori vel Romæ porrigere a"). In nummo alio b) titulus ad- iungituri DEBELLATORI GENTIVM BARBA- RARVM, & fubfcriptâ GOTHIA , indicatur ex- preffius , quam gentem debellaverit. Exftat quo¬ que eiusdem Imperatoris numisma majoris modu¬ li, quo fortia illius adverfus Gothos arma cele¬ brantur verbis 1 F elici VICTORIÆ A\ GVSTI. Go¬ thorum pariter ftragem indicari exiftimant, per crebros illos CONSTANTINI titulos, VICTO EIA , VICTORIA LAETA, vel VBIQVt VI¬ CTOR e). ; Quin & filii ejus ac nepotes, CONSTANTI- N VS Junior, CONSTANT1VS & CONSTANS d), tametfi gloriari ipfi non pofient, a fe bello^ res prat- clare geftas, congenitum tamen veluti rati fibi trium¬ phalem honorem iftura, infcnbi numismatibus ma¬ joris moduli curarunt: VICTORIA BEATISSIMO- RVM CAESS. aut GLORIA ROMANORVM aut VIRTVS CAESARVM. Qui fucceffere Impera- tores, VALENS, GRATI ANVS, THEODOS1VS, I 5 AR- s) Tom. II. p. 416. TtT « . _ a) Delin. in Hiltoria Byzant Du Fresne Tab. III. & in Remarq* d’ Ez. Spnnheim fur les Cefars de Julien. . h ) Aereo delin. apud. Begcr in Thefaur* Pator. P^g* 3$9- & m Mo- reil. Specim. Rei Nnmmar, Tab* VII* edit* Liplieniis* c) Spanh Tom. II. pag. 614. d) Vid. Vaillant . Numifm* max» mod. pp* 132* 124. *2-8» m ) o ( & 7© ■ III Tl 1 1 ■■ ■ III» MHMHMi MMW» - - - ,-, ARCADI VS, HONORI VS &c. varia licet cum Go¬ this commiferint prælia, viâoriâ fæpius reportata, haud reperi ego tamen Gothicum nomen, illorum in nummis politum ita, ut in iis, quos fupra dixi. Neque vero dubitemus , quin VIRTVS EXERCl- TVS, VICTORIA AVGGG. GLORIA ROMA- NORVM, TRIVMFATOR GENTIVM BARBA- RARVM, & l'uperhæ hujusmodi infcriptiones aliae Gothorum clades nonnumquam fignificent. At num¬ mus argenteus, cujus in uno latere fiftitur caput galeatum, nomenque BELLIS AR1VS, in altero i- mago Vi&oriæ, cum épigraphe i GOTHIS DEVI¬ CTIS, recentlori fiftus ell tevo, neque adeo in cen- fum venire poterit genuinorum veterumque numis¬ matum. In Occidente haud dura minus fubeunda fue- re bellicofæ genti noftræ difcrimina, quorum ta¬ men non nifi unicum in nummis monimentum mi¬ hi fuit obvium. Nummulus eft aureus, qui, parte in una, caput habet cin£tum diademate, cum titu¬ lo: CLOTHARIVS REX, in altera, magnam cru. cem ereftam in globo, addito lemmate: VICTO- RIA GOT1CA, & lub transverfa linea, MA, id eft Maffilia , ubi cufus nummus e); quod accidic anno DLX1II. quum Gallorum exercitus, expugna¬ ta Cæfaraugufta, ingenti gravis præda gloriaque ex Hifpania redierat. Plurimis in Hiftoria celebribus populis, qui exivifTe e Septemtrione traduntur, adnumerari quo¬ que folent Vandali, qui, turbata auflxaiis Europae parte, in Africa pollremo ftabiliverunt imperium. Si ergo & hi in Gothorum propinquis habendi fue- _ rint, e ) Bonteioue i. c. pag. 229« / 0£> ! rinc , non reticeamus, efte duos in nummis quo¬ que repertos Vandalicos Reges.. Aliis enim inqui'- ren dum relinquitur, videritne usquam Rouilleus f), i G EN SERICI AI anorum & Vandalorum Regis ima¬ ginem , ta met fi expreflam, velut’ad typi fidem, edi¬ dit. Certior ratio H1LDERICI & CVNTHANVN- ; DI , qui fexto vixere feculo.. D. N. HILDERIX. REX. Imago Regis- FELIX CARTtfgo. Stans femina , utraque m manu (picas tenet- Quaedam exempla ha¬ bent KART- loco CART. Et argentei re- periuntur & aurei g X D- N- CVNTHANVND. Imago Regis. D. N. in laurea corolla, hoc eft - Laurea Do* i ; mini Noflàrï b)„ " Haud ab fi m ili de caufia Hunni quoque eidem fiirpi cum majoribus' nofiris fe patientur inferi.. Pa¬ rum fuit, Hunnos, quod plerisque Hifforicis cre¬ ditum, e rupibus horridisque claufiris Septemtrio* nis prodii (Te ; reperit infuper Olans Magni natale illis Colum in Medelpadia ; qua de re judicent alii. Quoniam (luculo quinto Rex eorum ATTILA la¬ re inclaruit, do&i Viri recentrons aevi, nulli pe¬ percerunt labori, quo illius etiam nummos exqui¬ rerent. Tales habiti fune AT1LLA» Nudum caput. Incedens Leo , in parte altera i ).. ATHIL. Caput; Equus, fine infcriptione- Tanr /) Promptv des Med#1 pag. 94- g) Medioharb . pag, 560,. Du Fresne png- 67* item, Sei.. Num*. on- tiq- e Miifeo P. Segnini pag»* 43- Belvnfw* 1 argenter ; tantummo o> cogniti , <& quidbm rariffimis adnumerandi; h) Anu Auguftin Dial*. VI,. p. m; 94.. Hunc nnmmura> ipie' nu¬ perrime vidi ; argenteus erat 6c minimi modulis: i) Delineatiis in Hif&nv Byzant. pag- 67*. y* ss ) o ( m gnOBaSMMVaMWMMaa** BBMSaK» - — ■ ~ rj aMMMHBBMi nuamutess MmMM Tametfi autem hos nummos memorarunt C» gius & Medtobarbus , ac fi cufi ære exftarent; neutri tamen in promtu fuit dicere, cujus denique in ga¬ za delitefcant. Veretur ergo Bajlius , ne Aufftores illos, fua alioquin laude minime defraudandos, ca¬ talogus forte aliquis nummorum deceperit, quan¬ doquidem haud intermififlent , fi res fe haberet a- liter, & magnitudinem iftorum nummorum & pos- fefiorem, uti in ceteris, probe indicare. Atqui mi¬ ror ego, apud Criticum nihil valere au&oritatem graviffimi Spanhemii , qui priorem horum num¬ morum , minimi moduli, & ipfe delineavit ex Re¬ gia Gallorum gaza & pro genuino habuit, ceteros ATILLÆ nomine infignicos, aut dubiæ fidei, aut adulterinos rejiciens. Contra ea, in multis nummophylaciis habetur nummulus argenteus , qui vulgo putatur ATTI- LAE, & in uno latere oftendit caput viri, in alte¬ ro equum. Plus fimplici vice excufum apparet , quoniam ufi deprehenduntur monetarii matricibus fibi aliquantum diffimilibus. Hujus eft indolis « ATEVLA. Imago juvenis pe£tore tenus , cum alis. VLATOS. Equus, caput furfum tollens. Su¬ pra dorfum pofita curvatura haud abfimi- lis inclinatæ &o , fub ventre Luna cre- fcens, & ftella quinque radiorum, (eu pen- tagonum. Dextrorlum nonnumquam ver- fa imago Viri, nonnumquam finiftrorfum. Equus nunc huc, nunc illuc caput tollit; nec monetales notæ, Luna & ftella eo- dem femper fitu confpiciuntur. Quidam ex his nummulis reperti in Anglia, loco Lunæ , fpicam aut florem gerunt. ATIV- 73 m > o < & ATIVLA. Caput flexum finiftrorfum. Equus fpeftat dextrorfum ; infcriptio nulla. ATEVL. Caput flexum dextrorfum. VJLATOS additum typo fimili in ceteris prae¬ cedenti k). Mediobarbo fuit unus, cujus an¬ terius latus caput oftendebat , au£tum bar¬ ba, non alatum, juvenile. Quaeritur jam, hicne ATEVLA idem fuerit ac celebratiffimus Hunnorum Rex ATTILA . Ita quidem J.J.Chiffletus /) fimul exiftimans, verum nomen, quo Regem illum ipfi dicebant Hunni, fuifle ATEVLA, at flexum dein iftud a Latii1»8» ut pronuntiatione emollirent, in alterum AT. II- LA. In hanc iverat quoque fententiam Tentzehus tu) donec monuit Begerus n), ATEVLAM re¬ gem non fuifle Hunnorum, fed infignem aliquem in Gallis Heroa, hoc nixus argumento, quod m antiqua infcriptione prope Lugdunum legatur V- LATT , tamquam nomen familiae , hocque proxi- me conveniac alteri illi VLAFOS. Tetitzdius oj iiiitur litem amice compoficurus, ATEVLAM qui¬ dem habuit pro ipfo ATTILA , VLATON au- tem pro Gallo aliquo Principe, qui conjungis tor¬ te cum ATTILA copiis meruerat, ut memoriam illius , fuo hic in nummo fervaret. Cum Begeto facit Bnjlius , adefle ratus non regem Hunnorum , fed monetam vere Gallicam. Hifce conSona vul¬ gavit Italus p)x explicando caput illud alatum de & k Nu. k') J. G. Eccard. in AB. Erudit. Lipf. 1720. pag. 217. Similiter Bnndurius ♦ I) In Vefontione P. I. pag. 21 1* m ) In colloquiis menftruis» n ) In Tlief. Eleft. Brandeb. Se-Î# p. 3I$» o) L, c+ 1696. r -, p ) Nummi aliquot ad veterem Galliam pevtinentes ex Moieo avor- manu Venetiis. 1763. 410* Numine quodam locali, cuius jam cum ipfo cui- tu exciderit memoria , ATEVLAM efle nomen urbis , & VLATOS regulorum cujuspiam. Addit equum in compluribus Gallorum nummis inveni¬ ri: & pentalpha illud, vel pentagonum, indubiam efle Druidarum notam. Carnbdenus , & cum illo Gibfonius , popularibus fuis hunc nummum adnu- merare ftudet ? eo cum primis titulo, quod hi ta¬ les faepiftime eruantur in nobili illa infula, & pu¬ riori longe conflati fint metallo, quam quod ex- fpeftari queat ab ATILLAE monetariis. Infuper, apud prifcos Britanniæ Reges, ut omnes fere Cel¬ ticae originis gentes, facrum fu i fle illud flgnum pen¬ tagoni , quod in fuperiori Germania adhuc hodie nomen fert pedis Druidarum ( Drutten-fufs .) Spica & bicornis Luna in nummis Regum CŸNOREL- LlNl & CARATACI vulgares funt notæ. ATEV- LA loci forte nomen fuerit; fic enim ad analo¬ giam antiquae linguae dicerentur Alata Caftra , lo¬ cus Latinis ita vocatus, quod Britanni, longe an¬ tequam advenerant Romani , caftra ibi & fedem ar¬ morum eflent foliti ftatuere , vifftricique Deae po- fitam imaginem colerent. Urbs pofteriori aevo di- £ta Edimbw guvh Dum autem rationibus jam allatis permoti do- £ti Viri nummos eos abjudicant Hunnorum Regi , & Gallo Britannove cenfent vindicandos q), alium eumque aereum protulit Eccardus r ) , pro vero fcilicet ATTILA agnofcendum. In parte adverfa imago eft dimidia & pileata, in parte poftica nil cer- - ■ - ■■ ■ ■ - - -- ■ - - - #) Forfan <& piures improbandi rationes habet C. K Ayrmcmnus in Di fler tat* de nummis ATEVLAË regi ATILLAE male attribu¬ tis. Giefiæ 1739» 4. quod fcriptnm licet apud Venetos recufum an* 1756. ad manus meas tamen non pervenit* r) In Ad, Erud. Lipf. 1* c. 7f cernitur præter nomen ADVLA REX. Quoniam memorat Ammianus Marcellinus , folitos Hunnos genus quoddam pilei capite geftare, ac principibus viris, in caftris ATTILAE , ufurpatam Latinam linguam, nummum iftum haud dubitat Ec car dus ATTILAE adfcribere. Attamen cavendum, ne novum, quale demum fuerit, inventum^hocce ub tra probabilitatis limites extendatur. Tanta vero circumfpe&ionc minime eft opus, ad rejiciendum grande numisma iftud, quod ar* mati viri effigiem pe£tore tenus oftendit , cornu¬ tam fronte, barbatam inftar capri, cum épigraphe: ATTILA REX, & in parte averfa deletam urbem, nomine AQVILEIAm s). Hofpes omnino fit, o- portet, veteris Rei Nummariae, qui pro veris ob¬ trudi fibi tales patiatur, quorum aetas duo faecula, fi vel fumma concedatur , .neutiquam excedit, qui¬ que fine dubio, ex iisdem prodiere officinis, e qui¬ bus tot per orbem vulgata monimenta alia fi&itia. Neque enim magnitudo nummi, neque figurae, ne¬ que litterae congruunt ad tempus, quo vixit AT¬ TILA. Accedit, quod valde fit infulfum, fronti virili cornua immittere, traftum inde haud dubie, quod peffima quaevis & truculentiffima de ATTI¬ LA narrarint quidam fcriptores, horridioremqoe finxerint fera beftia, quum tamen non defint aiii, qui magnanimum fuiffe Heroa commemorent O* K 2 Enim- f) Delin. in Kuleri Münzbelujl. An. 1730. ubi Auftot lolide mul¬ ta de ATTILA ejusque monetis attulit. Exftat etjnm in Mufeo Mofcardi. Vid. Kederi Num. Othin. psg. II. In Regio Antiqui¬ tatis Archivo nflervatur nummus quidam unilateralis, (eu fola pars antica, forma ovata & lcutellata, qui ejusdem operis & ætatis cum rotundis efh ^ . t) Vekit in compendio lecri hoc poterit in DifT. Aboënfi j- Ve itii% continente vindicias ATX1LAE Regis gentisque Hunnorum, yS Enimvero fi Jornandi u) Epifcopo damus veniam quod invifos fibi Hunnos, ob inimicitias, in quas fuis cum popularibus Gothis inciderant, fubolem arguerit incertam fuifle Alrunarum feu fagarum , quæ rem habuerint cum Satyris, ingnofcamus pa¬ riter neceffe ert Sculptori Italo, fi Reverendi & fal¬ li fcilicet^nefcii Patris preflerit veftigia, monftro- fæque adeo gentis Principi cornua fuperaddide- rit x). Viros autem Litteratos, exfulante nunc bar¬ barie, larvam pro vera fumfifle effigie, nullo ferri modo poterit. Sumfic nimirum Rud. Roth y) fi* mulae in mufeo Profefloris Jenenfis Bofti nummi exemplar quoddam viderat. Neque minus credu¬ lus, nos inter, Peringfkibldius , qui eumdem num¬ mum, ubi ex auro cufum z ) repererat, monetam illico ftatuit fuifle Regis inclytiffimi. Locus, e quo dicebatur erutus, erat Etlaborg, Ortrogothiæ infu¬ la. Mox inde levi mutatione faftum Attilaburgmn , & vel fic vetus Geographia Scandinaviæ novo di¬ tata munimento a). Po fle di (Te quoque idem per¬ hibetur Bofius aliud, fed minus, numisma, in quo coronata, non cornuta amplius, imago erat, pe- ftore tenus, cum titulo: ATTIA REX FLAGEL- LVM DEVS , averfaque in parte fenex nudus, e- quitans in Leone , flagellum ac gladium finirtra te¬ nebat. Vel nemine monente manifeftum fuerit, vetu- «) Cnp. XXIV. x) In eo ialtem aliqua venia dignus fuerit falfarius, quod imagi¬ nem formaturus Regis tremendi, ante oculos fu m ferit , pro fuo mo¬ dulo imitandum, eclypon Sardæ, Panos caput referentis in Regia Gallorum Gaza* Mentionem præftantiflimce hujus gemmae facit Lippertus in DaSyliothccæ Millenario IL nîo 1 88* (vel Mill* L n:o 516. ed. Getm.) jy) DifT. de ATTILA. z) Redimi jufTus a Rege CAROLO XI. nunc afierYatur in R* Anti» quitatis Archivo. *) Vid* Rbyzelii SuioGothia munita* pag* 63» ) O ( 77 vetuft.item hoc redolere omnino nullam, fed fiffcum nuper ab idiota, cui aliquid innoouiffet de titulo » quem fibimet ipfi ferunt ATTILAM dediffe. Pa¬ vor orbis atque flagellum Dei l>). Non aufim di¬ cere , hunc in modum fcripfiffe , qui Regi erant ab epiftolis. Eft commentum recens, anlam fer- fan præbente celebri illa fubmiffione Lupi, Epifco- pi Trecentis , qui ATTILA urbem cum Hunnis fuis ingrediente , Divinam fe agmjcere providen¬ tiam, dixerit, hunc que Regem exojculan, haud Je - eus ac Dei flagellum , quo gentem peccatis conta¬ minatam vellet punire. Quid? Si dixerimus, titu¬ lum flagelli Dei , non ex odio, fed infcitta linguæ Hunnicæ exftitiffe. ATTJLAE cognomen fuiffe QodegiJTel , nuper edoaus fum a Viro eruditiffimo, qui veterum feripta non obiter luftravit c). Id I«ine f, reddetur, erit Obfes Dei, aut u Deo em- ceffus. Uti illi hoc cognomine non minus licuit, quam Regibus, apud cultiffimas gentes, alus ne- fas haud erat fimilibus fere gaudere. Imperite a- aum eft ab illis, qui Germanice loquentes, fo- no non fenfu vocis duai , crediderint innui fla¬ gellum Dei ( Gottes Geijflel). Quin & cumam in¬ ter Vandalorum Reges , proprium nomen fuit Go- degijeli d ). Egimus de exterorum fraudibus ; addamus co¬ ronidis loco binas fuperiori foculo apud nos confla- tas monetas Runicas, ATTILAE nomine mfigmtas. Falfario, quamvis rei monetariæ param peuto , Lc* ceffit tamen aliquamdiu incautos decipere e), A K 3 JW" b) Conf. Fougtii Differt, de Hunnis. Upf. I7°9- 8. c) Generofiff. Ihre in Gloffario Sv.Goth. voce Gijl. et) Zedler. Vniv. Lex. Tom. IX. e) P. Salant Diff. de Veris & sntiq. Gentis Goth. Se i » • P • . - ' K I _ _ _ m ) o ( m _ Kedero j f) dudsim font infamatae; neque operas jam predum plures fubftituere , fiquidem nullius num- mophylacio efle ornamento queant. Una earum, anteriori latere, fiftit equitem cum tridente, quem luper dextrum gerit humerum} in pofticae partis area nomen Runis fcriptum : Athila Gauta ug Svi- tbiod Kongr , iit e it Attila Gothorum Suecorumque Rex. Hic idem titulus redit in altera moneta, ejus- dem omnino magnitudinis & formæ, quæ pro e- quite iufpirium habet: Oitin unfara hilpr, Otbu nus adjutor nofler. & 28. item Ziervogel Diff. II. de Rei Num. uiu in Hift. Svio- Goth. p3g. 163. Tab. 3. /) De nunaino Othiiii pag, 74. 79 m ) o ( m De NVMMIS ARABICIS In SvioGOTHtA Repertis» disquisitio CAROLI AVRIVILLlï, Prof, lingvar. orient, upsal. Sæpius accidit patriae telluri noftræ, ut inter num¬ mos alios, non unius generis, variis tempori* bus locisque olim conditos , cæcis quoque e late» bris promerentur Arabici. In Gothlandia , jam ante annum MDCXXXIII. humo erutos refert STRFLOVIVS a), infidus in cauffis permultis aliis, at in hac noftra» falfus non deprehenfus, teftis. Haud procul Ôrebroa Nericiæ civitate, ante annum MDCLXV1. magna copia, in filva, repe- rifle rufticum, ubi arbores quaerebat cædere, auQ:or e(t SCHEFFERVS b). In Daîekarliæ tra&u Fahlunenfl repertus Ara¬ bicus nummus legitur apud HADORPHIVM c ) , & prope Dannemoram Uplandiæ, in filva, haud exicruo numero fe orodidifle congeneres , fidem fack DIjKMANVS d). An. MDCLXXlII. juxta Calmariam Smolan- dia;» An. MDCLXXXVI. in Finlandia, prope A- boam a ) In prsef* ad Ch*onic. Gutbiland* Hafn. 1(533* 4* o In Upfalia* edit* Uplal. 1666. 8» pag. 199» c) Praef, in Leg» Dalekarl. pag. Stockh. 1676, foL d ) Obfervnt. rill Svenfkars och Qôthers Penninge Rdchning» pag* h Stockh. ï^g6. g. ?o SS ) ° C SS _ boam, & paullo ante annum MDCXC1I1. in Goth- landia , terræ e clauftris produftos memorat BREN- N ER VS e), quin & eadem in Gothlandia , teftan- te Reverendiffimo WALLINO f) plenis modiis , perfrequenter , adhuc hodie e ruinis prodeunt ve- tufti nummi, quibus immixti etiam Arabici. E fundo Bægerftadienfi parœciæ Brænkyrka , quae vicina eft Stockholmiæ, aliquot abhinc annis colle&os plures narranti debeo BRANNIO g). An. MDCCXXXIII. haud procul a templo Sun - da Gothlandiae , congeriem Arabicorum nummo¬ rum , in confpe&um tulit humus , adeo numero- fam, ut pondus æquarit centum lothorum argenti. Ex his multos in binas partes, alios in quatuor, concitos viderunt, qui repererant. An. MDCCXXXV. in Oftrogothiae territorio Skârkind , nummos inter, forte fortuna obvios, E- thelredi & Kanuti Regum Angliæ, atque Aietnan- nicos Colonienfes, partim integros, partim disru. ptos, adfuit quoque Arabécus. Anno pofl: fequente , prope Stockholmiam , cum Anglicis Ethelredi atque Alemannicis, in ma¬ nus hominum, qui terram foderent flruendæ do¬ mus cauiïa, venerunt etiam Arabici. Denique in Gothlandia iterum an. MDCCXXX1X. nammi tum Colonienfes & Anglofaxonici , tum Conftantinopolitani nonnulli & Arabici videndos fe¬ le præbuerunt h ). vr„ O Thefaur. Nuinm. Sveogoth. Stockh» 1731. 4. pag. 2 6?» 2 66. & 26g- collât. cum Differt, præmiff. editioni priori. An. 1 691. Stockh. 4. /) Gothlandfka Samlingnr. Sfockh. 1747. 4. pag. 107. g) Diff. de Parœc. Brænkyrka. Upf. 1770. 4. pag. 26, h) Memoriam horum nummorum, quos ab an» 1733. contigit erui, Neque vero, quoad mihi quidem licuit exqui¬ rere, faftum usquam inveni, ut accuratius deli* neatos defcriptosque teneamus omnes, qui jun&i fimul alicubi reperti fint, quum tamen, nifi valde fallor, lucis forte aliquantum fuiffet redundaturum in veteris Hiftoriæ, Patriæque præfertim , cognitio¬ nem , fi quot qualesque fingulos cafus quisque in noftras auras extulit, poflemus fecum invicem con¬ ferre. Eft certiffimum , vix numerandam farragi¬ nem, variis in oris infulisque Balchici maris emi- cuiffe, atque adeo in nummophylaciis paffim Se- ptemtrionis omnis, plures ejusmodi nummos fpe- ftari, monente dudum BRENNERO i ), & nuper¬ rime N1EBVHRIO k)\ at, quod inferre inde hic idem videtur, e (Te nummos illos propterea omni¬ no non memorabiles , ego fane non collegerim. I* pfa eorum muiticudo, quodque, per Europam, vix alibi /), quam juxta noftri maris litora fe prodide¬ rint, rationem jubet fufpicari, Hiftoricis non con¬ temnendam, quae fecerit, ut in Septemtrionis po¬ tius angulum, quam partem orbis aliam leceflcrint. Immo & mirum nemini non obveniat, tum anti¬ quiores, tum multo etiam plures, nos inter fuperes- fe, quam domeftica ex Afia Arabiaque reportare _ L _ _ _ fe.. fervant A&a Archivi Regii Stockholmienfis, e quibus, eorum, qui præ- funt, favore aù&oi itate traditam mihi exhibuit ad Gymnafium Her- nofandenfe Leclor Clariffimus Magifter CAROL. (SVST. NORDIN» i) Loc. cit edit, prioris, an. l6pl . k') Befchreibung von Arabien. Hafru 1772* 4- psg» P9* I) E Germania redux an. 1757« amiciflimus jam tum mihi, imma¬ tura nimium morte dudum ereptus, Celeberrimus PETRVS FORS- SKÂL, triginta fere e&ypa variorum nummorum Orientalium, maximam partem, îecentiorum, ichthyocollæ illata perbenigne me- cum communicavit, in quibus non nulla erant Arabicorum etiam» auSoritate Cbalipbarum & Regum Samanidum, cuforum. Std tametfi haud jam fcio , e qua poriffimum parte Germanis tulerat* ad fidem pronum eft, repertos pariter bofce primitus in finibus, qui a Balthico mari alluuntur» E iolo non numquam effodi in Rus- 82 m ) o ( m fecum licuit peregrinatori curiofiffimo oculatiflîmo- que, quem dicebam, NIEBVHRIO. Quum igitur anno MDCCLXXL novam iterum Arabicorum nummorum gazam, Calmarienfi litori propinqua Infula Oelandiæ patefecerit, eamque pe» culiari favore Generofiffimi Viri, Regiae Cancellariæ Confiliarii & Equitis Reg.Ord.de Stella Polari, Domi¬ ni CAROLI RENALD1 BER.CH, de Re omni Num¬ maria, patria in prirbis, immortaliter meriti, per¬ mittente infuper Illuftriffimo REGIAE CANCEL- LARIAE COLLEGIO , datum mihi fit coram ver- lare, exponam ita, quemadmodum reperi, ne o- mitTurus quidem ingenue fateri, ubi nil certi vide¬ rim, ut eo citius, quod vehementer velim, peritio- rum queant Leftorum ope nummi ipfi juvari. Tum interieram, data occafione, quos five Regium Ar¬ chivum Antiquitatum Scockholmîæ m) jam ante fer- vavit; five N tmmophylacium habet EHRENPRELF- SIANVM UpfaUanfis Academiæ, five aliunde meam ad notitiam amicorum benevolentia detulit. Quadraginta modo nummi illaefi atque integri ex univerfo illo Oelandico acervo potuere feligi , inter oOdngenta prope, quae pariter continebat, ma¬ jora minorave fragmenta. Atque htec quidem non folius vetuftatis duriori cuidam injuriae imputari o- portet, fed, quod manifeflo apparebat, ftudio & de induftria, five forcipe, five cultello, nunc in binas partes, nunc in plures humana manus fecuerat. Quoniam nec unius ejusdemque aevi, neque adeo •argenti aeque puri fingula effe fragmenta , etiam nunc lia, legitur apud STRAHLENBERGIVM ; fed quales hi fint, qui¬ busque in oris nati, nondum, opinor, quisquam expofuit. m y In hoc mihi non femel permiflum liberrimum oditum debeo pariter GenerofilT» C. R» Confli* & Equitis Dora, BERCHII gra¬ tis illi, qua me per annos, plus quam triginta, confiante*: di¬ gnatus eft complefcth. *3 nunc patebat; divifos olim ita fuifle nummos pu¬ tem, inter plures futuros pofTelTores , ut quilibet horum, fuam fihi ex quolibet nummo portionem adjungeret ; five qnod libra in promtu non fuerit, five quod huic, ob metalli in nummorum pleris- que difparilitatem, non fatis fiderent, quorum res agebatur. Nam certe, quantam cumque tum ipfe, tum una mecum advocati plures alii, diligentiae contentionem adhibuerimus , ne unicum quidem , denfa in caterva , inveniri fragmentum potuit, quod alteri ita refponderet, ut ex eodem ambo divulfa nummo crederentur, aut jun£la rurlus unum ali¬ quem rite conflituerent. Patria tantum non omnium , Regio , quam medius diftinguit Oxus, five Gikun , ut vo¬ cant Arabes, vetus Baâriana, Usbecki nunc tenent Tatari, in Afia,qua verfus Orientem a Cafpio ma¬ ri tenditur, Arabum Geographis ivv l>* Cbovare z- tniam & ,-«-*-!! Maro araln abram continet, quibus recentiores nonnulli nomen tribuunt Bucha- riæ magnsr. Produnt eam obvia nomina tum ur¬ bium , quæ iisdem in fedibus adhuc florent, tum Principum, e ftirpe Samanidmn di£ta, longe po- tentiffimorum, qui regioni illi vicinisque partibus, continuo fuccedendi ordine imperarunt, faecub no¬ no & decimo, poft redemtum orbem, teftibus Arabi¬ cis Hiftoricis apud DHERBELOTVM n) & DEGVI- GNIVM o) , ipfisque nunc proferendis nummis. Ad primum Imperantem, L a ISMAI* «) Bibliothèque Orientale* o) Hiftoire Generale des Huns , Tom ï» Part* 1* psg» 4®^' 84 ISMAILEM filium AHMEDIS, qui Dynaftiæ auftor Samanicae, ab anno Hegirae CCLXXIX. R. O. DCCCXCII. ad annum Heg. CCXCV. R. O. DCCCCVII. imperii fafces tenuit, pertinent nummi integri duo, & fragmenta XLVÏ. Ex integris alter cufus Alfchafch*>1 &->. **** cy* ^ Ahmed ben Mubammed ben Ahmed jJ; tum quod utriqoe parti, nefcio cujus ludentis ornatus inion» Qra eft figura; poflet earum una Tauri aot Arietis caput obiter intuenti cogitandum prauere* bi Num* mophylacio EHRENPREVSIANO Acad* Epfahen- fis, ejusdem Iftnailis nummi quatuor pariter oc¬ currunt , quorum qui cufus Samavcandcc * a* H. 288- utpote concinnioris typi, quodque effe poffit inffqr nmniiim . Tabulae I. num. 2. infertus. Inter apud SCH EFFER VM f) Ifmailis tamen ben Ah* mei nomen non diffimuiat. Eft quoque noftri ifmailis , quem depfttum dedit u) ad Academiam Aboënfem haud ita pridem Prqfeffbr Ltnguar.Orienf. Theolopr. lone'e meritiffimus CAROLVS ABRA* multiplicare nomina» Afada haOiffe etiam alterum Muhmme^s, & Samatio (imititer alterum Abmedis ? *) Lib* cir, png> 199. ff J WL/ f U » Vilÿ [ ^ I: u ) Differt* de Nummis Arabicis in Patria repertis, Part, pnur 17 5) Abu naffr, cognomen, quo ufum itidem Regem illum didici apud DEGVIGNIVM î>); cufus eft Balch ut nummo huic titulus ille illatus fit. 30 as y o- c gio Archivo Antiquitatum Stockholmiæ o£k> illos modo di&os, non nifi unicus Nuhi noftri adfue¬ rat. Nec in e&ypis FORSSKÂLIANIS nifi unus prominebat. Alibi nusquam vidi. Tenemus igitur nummos Principum quatuor, per Afiam fuo ævo valde illuftrium , longa ex. emtos nofte , qua fepulci huc usque jacuere. Sed & „ Samanidum e familia, fextum MANSVRUM filium NVHT, ■ • qui poft fratrem Abulfavaris Abdulmalek » ordi¬ ne quintum , fuos rexit ab a. H. CCCL. R. O. DCCCCLXL ad a. H. CCCL XV I. R. O. DCCCCLXXVII. Regium fervat Archivum Anti, quitatum Stockholmiæ in nummo, qui cufus Sa- marcanda a. H. 358. & Tab. II. n. 7. exhibetur, unicus, qui mihi quidem cognitus. At vero præter nummos, quos jam percenfui ex Oelandicis, tum integros, tum laceros, alia in- fuper in iisdem fragmenta numeravi CCLXX. quæ quia mutila, in parte ea, cui infcriptus Regis titu* lus, certo alicui fe tribui non patiebantur, neque minus tamen , five nomine urbis, quod in non¬ nullis manferat, five numero anni, qui reli&us a- liis, five habitu ipfius typi, qui communis omni¬ bus, lucide poftulabant, ut Samanidum creti imperio judicentur. Ex quo manifdtum eft, in Oelandicis meis, nummos Samanidum omnino DCLXXX1V. adfuiiTe. Verum re peri fimul eum, qui Tab. II. n. 8. a ) o ( m 9ï n. 8- cernitur, & nomen gerit Principis, Najfro & Nubo æquævi, ALI filii BV1AE. Hic fuo marte Dynaftiam orfus eft, illius pro¬ inde nomine, diftam Buidum, Principum, quibus ab a. H. CCCXXII. R. O. DCCCCXXXIII. ad a. H. CCCCXLV11I. R. O. MLVÎ, univerfa Perfis , cum regionibus aliis pluribus hæfit fubje&a, ipfi- que Chaliphæ coafti cedere. Cufus nummus a. H. 333. in urbe Scbiras, fi refte legi, nam funt litte¬ ras pleræque extritæ, Ineft quoque nomen Chali¬ phæ Almutaki lillab. Quia unicus hiccc, nec, quod putem, ante vifus ulli, duo pariter Tabuiæ ll.com- mifi fragmenta, minutiora licet, quorum uni n. 9. nomen injun&um tum Ali ben Buiah, tum Chali¬ phæ Arradi billabi alteri n. 10. vix fupereft quid¬ quam, praeter - • n Buiah, Qui Chaliphis , fuccefforibus Muhammedis de¬ bent originem, obvenere in Oelandicis integri XII. cum fragmentis IX. Ex integris tres delineavi. Pri¬ mus Tab. III. n. 1. in parte a nomen offert Almu • tamedi alallab, qui obiit a. H. 279. in parte b, no¬ men Ahnuvafeki bili ab , qui, focius Almutamedi in imperio, vitam finivit a. H. 278- Cufus nummus Alcufa. Secundus Tab. III, n. 2. integerrimus a. H. 282. AlbnJJrae prodiit, imperante Chalipha Almu - tadhedo billah , quem mors fuffculit a. H. 289- Ter- tius Tab. III, n. 3. nomen habet Almutaki lillab g), M 2 quj g) AJiter feriptum in nummis hujus Chaliphæ nomen non inve¬ ni. Confirmari hinc ergo poterit , quod in ELMAQNO notavit D^ERBELOTVS Biblioth. Orient, tit. Motaku S* ®> ) 0 ( m T 1 ^ ",LJ rf — ** «m iM ' ** qui in parte altera dicitur Abumanfur btn Emir e l- muminina , Abumanfur-, filius Principis fidelium , & tamen imperio dimotus a. H. 333. Cuius nummus in Medinat ejjhldm, urbe pacis, h. e. Bagdado, a. H. 330. E fragmentis non penitus contemnendum, quod Tab. 111. n. 4 .. lucidis adhuc litteris annum monftrat H. igy. inque parte altera veftigia prodic nominis Chaiiphæ Alamin Muhammed filii Giafar. Huic quia flmilis & integer, qui fervatur in Num- mophylacio WALLENSTRÂLIANO , cufus Mu - batnmedia a. H. 180. vifus non indignus, quem Tab* ISI. n. 7. infererem h). In Archivo Regio Antiquitatum Stockholmiæ, adnumeratis, qui ex Oc* landicis acceflere, nunc vifuntur Chalipharum num¬ mi XLIS. integri, cum non nullis fragmentis. Anti» quiffimus ille, qui cufus Damafci a. H. 79. & ac¬ curate defcriptus ac delineatus cernitur in Diflerta- tione jam ante citata CLEWBERGII. Noviffimus, qui titulum gerit Chaiiphæ Almuthi lillab , quippe qui a. Heg. 363. regnare defiit. Ab fumme Reveren¬ do QLAVO CELSI 3, Seniore, defcriptus in Aftis Societatis noftræ /)> cufusque Damalci, annum prodit H. 127. At reliquos ab illo pariter memo¬ ratos, donec ipfe coram videro, fufpicer, non Cha¬ lipharum e fle, fed alicujus ex jam ante pofitis, e Samanica domo, Imperatoribus. Nummophyla- cio EHRENPREVSÏANO tres conduntur, unus au¬ reus, de quo mox infra; alter pcffime habitus; ter¬ tius cufus Bagdadi a. H. 314. impreflo nomine AU mufiaderi billab, di£ti, in parte altera, Abulabbas ben Emir • h) Conferri hic meretur cum illo, quem n. XV* png.26. expofuit G. J. KEHRIUS in Monarch. Afiat. Sarac. Statu Lipf. 1724» 4* Neque enim multam intercedit difcriminis* 0 Anni Ï733* pag. II 6. 117* 99 I i _ m ) o ■( § Emirelmuminim , Abulabbâs , filius Principis fide¬ lium. Hunc, quia integerrimus, facileque adeo le¬ gendus, Tabula III. n. 6. communicet. Memini quoque in Mufeis variis patriæ noftræ fpeftafle u- num alterumque e vetuftioribus Chalipharum, quo¬ rum e numero privatim ipfe fervo repertum Vp- landiæ quemdam, conceffum mihi benevolentia Præ- clariffimi Viri Adjun&i Facultatis Philofophicæ JQ- HAN. HAGEMANI, fed detritum adeo, ut non¬ dum queat certo exponi. Denique ut Oelandicorum defcriptionem abfol. vam, addendi etiam illi, in quibus, vetuftatis par¬ tira detentus culpa, parrim Hiftoricas lucis, qua premor , inopia , anquirenti quod fatisfaciat , nihil extrico. Primus eft, quem dederit Tabula III. n. 7. & in quo charafteres adeo infolentes, ut nomen tantummodo Muhammedis, cum his, quas Arabicis1* ilii in nummis vulgo junguntur, capiam. E con¬ generibus fragmenta plura admifta deprehendi. Oc¬ currit hic atque illic littera, Runicas cuidam noftra- tium non abfimilis. Sed ne partem in eam deci¬ perer, movit praeter rationes alias, fragmentum etiam nummi Samanici, Tab. Ilf. n. 8- in qno tum litte¬ ram eliph , tum alias, duftu quodam transfverfb fignavit, elegantiam haud dubie captaturus, Arabi¬ cus fculptor. In fecundo Tab. III. n. 9. tum Sa- marcanda nomen patet, tum Chaliphæ Almu&aderi billab & MenkeL aut Mongal ben Gjafar, fed hoc ultimum, nusquam obvium, nifi in minutioribus non nullis, quas una comitabantur, fragmentis, opisque proinde nihil adferentibus. Tertium obtulere duo fragmenta, quorum unum luftrandum praebeat Ta¬ bula III. n. 10. infigne titulo Alemir Barmal, in¬ serto usoue eo, ut ne quidem Teiam, an re£te '3- J ' M 3 - ge- ■r m ) ® ( gerim. Quartum Tabulae IV. n. i. concredidi, quoad litterarum fe du&us intuenti permiferunt. Quin¬ tus eft multo craflioris formæ, quam in Arabicis, quos verfavi, reliquis, & minutioris orbis talis, qualem aemulatur Tabula IV. n. 2. Cufus a. Heg, 2 ■ • ; cetera, quae nummum facerent cognitiorem , vetuftas delevit. Pondus, tametfi abrupta aliqua particula , eft |||. lothi. Huic uni quidem aderat geminus, paullo major, fed tenuior penitusque de¬ letus. Sexto loco numerem duo fragmenta, in quibus , non dixerim , an cafus quidam cuforibus importunus, an ratio fecerit ipfarum litterarum, ut, habendæne fint Arabicas, an generis alterius, non liqueat. Utrumque Tabula IV. n. 3» & 4. aliorum, fi qui tanti putent, examini fubjiciat. Claudat agmen itidem fragmentum, Tab. IV; n. 5* quod quia fatis dilucide annum offert H. 403. R. O. MXI1, argumento fuerit , ante hunc , quid¬ quid Oelandia jam expromfit, in patriae humum noftræ recondi haudquaquam potuilfe. An vero argui inde debeat, haud multo poft tamen huc per- veniffe, eo magis dubitem, quod in nummis, mi¬ hi non intelleftis, recentioris forte queant aetatis veftigia latere. In univerfum de Arabicis nummis, Suiogo’ thiae propriis , tenendum , ■ i _ - •• > ' • i 1:0 Ex argento effe omnino fingulos, eo pu¬ riori fere, quo nummus quisque antiquior, at pon¬ deris inaequalis; quod an vetuftati debeatur, quae detriverit forte quosdam, an inconftantiae in his, qui primi cuderunt, non dixerim. Examinare hac ex parte fingulos tametfi nequaquam potui , non nullis tamen, prout cafus tulit , librae impofitis, de- . * pre* QXD } O' ( .9* i. K- ni if î prehendi, maximum pondus efle §|§. minimum Jothi. Innotuere quidem huc usque duo etiam au* rei. Unus depi&us dudum BRENNERO k), qui¬ que haud dubie idem eft ille, qui nunc fervatur in Nummophylacio EHRENPREVSIANO Acads- miæ Upfalienfis, difficilis ita, ut media licet area utriusque partis neminem fugiat, in neutra tamen, eircumeunte oram, infcriptione legi videatur quid* piam poffe, præter unicam vocem cufus eft- Enimvero, quamvis fide ea, qua acceperat, hunc dedit BRENNERVS , vereri tamen fubit, ne recen- tiori forte debeatur fufori alicui , qui ex antiquo Arabico, ubi fuum fingeret, neque aflequi poterat, quæ originario nummo inerant, talia a fe fi 'Sio in¬ tulerit, quæ ne conjefcurae quidem ulli locum nunc relinquant. Siquidem rarior hodie Thefauri BRENF* NERIANI citata prior editio, adjungere libuit num¬ mi eftypon Tab. IV. n. 6. Alter exftat in Regio Archivo Antiquitatum Stockholmiæ, genuinus, fed recentior, neque acceptus referendus Afiæ, quippe cufus a. H. ji6.R. O. MCXXII. in urbe Afcbkilwk , Sevilla nunc eft, Hifpaniæ, cujus aeque ac Africae partem, ifto tempore occupaverat diffus in nummo Emirulmuslmina , Princeps Muslimorum, Ali bm Jujuph /), idem omnino cum illo, quem cogno¬ mine Abulhaffan nuncupatum teftatur DEGVIG- NIVS m ). Pondus eft |||. lothi. Utrum vero e Suecana humo fuerit erutus , an a peregrinatore propinquioris aevi huc allatus, non conftat. Spe flan¬ dum dederit Tabula IV. n. 7. Ibo k') Loco cit. Thefauri edit, prior- an. 1691. I') In Dinar hocce , ira enim aureos ftios vocant Arabes, qu® in media parte b leguntur î Almam Abdnliah Etnirulmnmmm , non ex¬ hibent nomen proprium Principis, fed titulum , quem & hodie ufurpant Maroccani Imperatores. m ) Lib, cit. Tom. I* part* I* pag* 37^. / $6 SS ) ®- ( é5S II:o Si nomen excipiatur Principis , urbis & anni, quo cufus nummus quisque, rarius in typo reliquo, nec multum cerni difcriminis. Quotquot legi a me rite potuere, omnes, in area media par¬ tis unius , follemnem exhibent Muslimorutn formu¬ lam : V «AH Vl aji )l non e (i Deus , nift Deus unicus , non eft ilii /ocius; & in circuitu proxime ambiente ••-**-. — > l ^ in nomine Dei cufa eft hac drachma , tn urbe • - - anno---, quam infcripcionem in junioribus Chalipha* rum, in omnibus Samanicis ceterisque, orbicularis itidem cingit alia & exterior, his verbis: *aj «AH (y «i-** j?.j ij« (JaÏ Dd eft hoc negotium & ante & poft, zf die illo lata- buntur fideles in auxilio Dei’, quae fumta ex Alco- rani Surat. XXX. 4, & 5. Triplicis in circuitu inferi- ptionis reliquias unicum mihi fuppeditavit fragmen¬ tum nummi Ali ben Buiah Tab. II. n. 9. In area partis alterius variant multi ex antiquioribus Cha- lipharum, juniores horum & Samanidum, quos at¬ tigi, omnes, aliique offerunt: «Ui J «Ai Deo, Muhammed Apoftolus Dei , fubje&o dein no¬ mine Chaliphae, tum& Principis illius, cujus in ter¬ ris cufus nummorum quilibet. Pofita in medio ifta ambiunt in margine : «A-v1 *A)i J t>»*? tojr^y- «A^= Loc, cit*. in Aftis UpfaL 97 CLEWBERGIVSp),REISKiyS q), vifa tamen heic repetenda, ne defiderari poflit quidpiam , quod ad Oelandicos meos intelligendos fecerit, aut infervi- turum fit aliqua in parte exigere hos volentibus ad ceteros, qui forte poflhac in lucem emerferint. Eaypis etiam, quæ adje&is tabulis continentur, in- fint licet & recurrant eaedem fere infcriptiones, ac- curatiflîme tamen, quoad licuit, e nummorum fin- oulis delineavi, hoc confilio, ut fides in legendo probaretur mea , & fpecimen vel tantillum iubmi- niftretur Palæographiæ Arabicae, nonduip forte, quantum mereatur, excuflae, ' III:o Annum , quo editus nummorum quisque, non ziphris defignari, aut notis quibusdam com¬ pendiariis aliis, fed integris vocibus nominum nu¬ meralium, ita ut multo certius, quam in nummis vetuftiorum gentium aliarum, determinetur aetas cujuslibet, in quo quidem vetuftas ipfa voces nu¬ meralium non obtriverit, aut partem nummi, in qua pofitæ , abfciderit. Quumque ante a. H. 76. R. O. DCXCV. cudere nummos Arabes non coe¬ perunt r), per fe patet, anno illo vetuftiorem A- rabicum nummum omnino nullum inveniri. lV:o Cum nummis Chalipharum nequaquam confundendos ceteros, quos five Samanidæ , five Principes in Afia Muhammedani alii, juflerunc cu¬ di. Fateor, non efle admodum diflimiles. Sola in nonnullis magnitudo, argenti puritas, litterarum fle¬ xus , inque paucis figurae , nefcio cujus momenti , aliquantum difcrepant. Easdem fere ex Alcorano ^ N for- p ) Differt, cit. q ) In præfat. ad NIEBVHRII Befchrdbung von Arabien, pag* XXVIII. fq. . t}nnrv r) ELMAC!N. Hiff Sdvacen. png» 64» edit. Arabico - Latin. ERPEN* 98 j formulas produnt omnec. Quin & cognomen Cha. liphæ avyxfSv* tum nummi habent Samanidum, tum & ante memoratus ille Ali Buidœ\ ita quidem, ùt in nummis, exempli gratia, Ifmailis ben Ahmed , qui per annos complures, vicaria, initio, potefta- te, dein monarchica regnavit, nomen legatur, nunc Mutadhedi billab , nunc Muci a fi billah, duorum Cha- lipbarum, qui continente fucceflione, dum fuis in finibus imperabat IJmail , Chaliphatum tenuere. Si¬ militer in nummis Naffri , nunc Muci a der billab, nunc Caher billab , nunc Radhi billah leguntur, to¬ tidem Chaliphæ, eodem labente tempore, quo aviti potens regni florebat Najjrus. Enimvero, quia do¬ cet Hiftoria s), nihil juris fuifie Chaliphis, in Prin¬ cipes Samanidum, immo reli£tam his ultro a Cha¬ liphis fupremam in regiones luas kvtck^xto^m , ur¬ besque omnes, in quibus cufi nummi Samani¬ dum, his folis, eo certe tempore, fuberanc, ma- nifefta elucet ratio, cur his iisdem nummi vin¬ dicandi fui fint, tamquam difcreti a Chaliphicis. Non animadverfa ea ratio, quam meis unice debeo Oelandicis, tum in noftra patria fummis Viris, qui Arabicos nummos huc usque tra&arunt, obfuit, quo minus veros attingerent fingulorum natales, tum Abbati BARTHELEMIO t ), qui Muci adero, Chaliphæ Bagdadi nummum tribuit, in quo tamen, pofl: MuSiaderi nomen totidem litteris adparet po- fitum Ahmedis ben lfmail , ad Chalipham Mutfa- derunty cui proprium nomen Abulfadl Gjapbar , nullo modo pertinens. Fecerat reverentia in Mu- hammedem, architectum fe£be& imperii, inque il¬ lius j) Apud DHERBELOTVM & DEGVIGNIVM , in hae parte Hi- ftoriæ , unicos mihi fed & juxta veriffimos duces, quique nifi fa' cem prætuliffent , nihil prope in nummis meis licuiflet extricare* % ^ l*ih« cir. i tf L h 'I >{ i •■■i al Hf . î r»h QXD ) o ( m* ZJS) lius, qui putabantur, fuccefibres, ut, fubfidente li¬ cet fenfim horum potentia & prope evanefcente, reiiqui Muhammedanismo addiffci Imperantes, tum Muhammedis, tum illius, e fuccefloribus, titulum, qui anno cufi cujuslibet nummi Chaliphatu gaude¬ bat, fuo quisque nomini præmitterent. Tametfi nec refrager magnopere , fi cui fafclum videatur propterea" etiam , quod voluerint five Samanidæ, five ceteri, exprefio cognomine, quod Chalipharum quisque fibi dederat, aut temporis metam certius figere » aut eamdem fibi cum Chaliphis imperandi auftoritatem afierere. Superefl:, ut perveftigetur, fi pote, qua via no- ftrum in Septemtrionem, remotiori ex Afia, pene¬ trarim advenae. Ab aliquibus veterum Suiogothi- eorum, qui meruerint in exercitu, fub Imperato¬ ribus Graecis, praedae inftar ademtos Tureis, do¬ mumque perlatos, conjicit SCHEfFERVS »), quod & aliis, apud nos, nonnullis placuit. E Palaeftina, per Equites Teutonicos, cujus Ordinis, in expedi¬ tionibus Afiaticis, contra Saracenos, infignis gloria eminuit, arbitratur KEHRIVS er), potuiflè in Bo- rufficum litus deferri XVIII. Arabicos Chalipharum faeculi oftavi & noni, egregie ab illo depi&os ex- pofitosque. Ttolm CELSIO habitum verifimile, non paucos ex Arabicis nummis, in noftra patria effofiis, à religiofis olim ad Pakeftinam peregrina¬ toribus , qui reduces portarint fecum , fuifle inve* ffcos y). Noviflime Abbas BARTHELEMIVS a) ad turmas retulit Tatarorum Mogolenfium, qui Lithuaniam confinesque terras infedere; quo prae- . _ N 2 _ ejfe «) Lib. cit. x) Lib. cit. pag. 2. jO Loc. cit, ex A£h $oc. Upfab »> Lib» cit. pag. f7l. IOQ cife aevo, non adjecit. Sententias eas tantorum Vi¬ rorum nec refellere aufim ego, nec refelli putem in univerfum pofle. Quis negaverit multipli- ci potuiffe cafu fieri, ut nummus aliquis, vel dis- junStiffimis ex orbis partibus in Borealem quoque plagam transmitteretur? At meos Oelandicos ubi confero cum ceteris, qui jam ante faepius apud nos durum rupere carcerem, proniores aliqui fe viden¬ tur & nummis congruentiores meatus offendere , per quos non uno agmine, e Cafpio mari, in Bal- thicum denique . affluxerint. Memorat HENRICVS BRENNERVS a) , in Oriente, nec procul a Cafpio mari, aliquam diu commoratus, & eft res etiam omnibus confefîà, poft captam ab Arabibus Ægyptum , id quod accidit fub Omaro, tertio dudum Muhammedis in impe¬ rio fuccefîbre, dilapfamque Alçxandria: opulentiam* quae Orientalis Indiae mercibus, per Arabiam Sy- riamque illuc trans ve£Hs,potiffimum debebatur, fuis- fe has e portubus Cafpii maris, per Wolgae dein fluvium, nec longe interjefto terreflri itinere, per Tanaim in Euxinum Pontum delatas, unde a Ge- nuenfibus & Venetis per Europam porro omnem divendebantur. Liceat hinc mihi fumere, quod te- ftimonia mox inculcanda facient cerdffimum , mul¬ tam etiam partem divitum iflarum mercium, per Ruffiam, in oras usque Balthici maris, prove&am & a mercatoribus urbium, Hanieatico jun&arum foedere , latiffime porro diflributam. Fecundior cer¬ te mater alia vix cogitabitur opum ac virium pro¬ pe immenfarum , quibus noftri maris in litoribus Lubeca præfertîm, & Visbya Gothlandîæ, Hanfea- tien- «) In narratione de Imp. Kuff» PETRI I. expeditione bellica in O- ïientem, qnæ legitur in Hiftorifca Mavkvardigheter til UpplySning *f Svenlka Hafder. Stockholm 1767» pag* æ ) o f a mi ■«' •"i* *""*"1 , i, i,nff ticarum non ultima, florebant olim. Ipfa in Rus* fia Novogrodum,e qua urbe» Ladogæ in undas & Finnicum finum commodus traje&us navibus, qua¬ tuor emporiorum univerfalium Hanfle , quæ & Ùon- toria dicebantur, unum fuifle refert WERDEN- HAGENVS b)\ & urbem pariter Ladogæ, cognomi¬ nem vicino lacui, tradit STR AHLENBERGIVS r), alteramque Tzordyni in Permia, ftapulas fuifle pri- fco tempore, Indici per Rufliam transeuntis mer¬ catus, hti jusque monimentum haud dubium præ- bere Arabicos nummos Chalipharum plurimos, qui adhuc e fepulcralibus ibi tumulis effodiuntur. Ce- lebratiflimnm omnium gentium commerciis viguifle Visbyam & generale totius orientis emporium, fcribfc LŸSCANDER , confentiente WORMIO d). Quin & Visbyæ adhuc hodie civibus pro comperto eft, u- berrimum fontem priftinæ gloria; e frequentata an¬ tiquitus Orientalium mercium emtione venditione¬ que derivandum. Relatum hoc ita legitur in nar¬ ratione de incrementis & decrementis Visbyæ, quam publico exhibitam nomine fervavit PALMSKIOL- D1VS e). Ex India , ita habet narratio, Perfta, A- rabia , Graecia devehebantur merces Derbendam , Ca- fpii portum maris, bine per mare ifiud & Wolga fluvium ad urbem Mofcua , tum porro terreflri pri¬ mum itinere non longo , & aquis de in variorum flu- N 3 m*' b) De Rebuspub!. Hanfea,t* Part* IV, Cap* XVIII. pag* 1324*^'^ Lugd. B. 1631* 16* O Ldb» cit. pag* 95- & io3* r tl r , c t d) Danic. Monument, pag. 4fO. fq» Ham. 1643. tou *) In collectaneis MSC qu æ funt Bibliothecae Acad.e Vpfel; Ac tametfi , unde habuerit, non memorat PALMSK.IOEDIVS , ht exemplari tamen alio , quod fubminiftravit humanitas Clarifl. p* NORD INI, exhibita narratio ilta a- 1669. tegitur Delegatis inVns- byairi Commiflariis Regiis, Senatori Regio GVSTAVO K ’ Confiliario Cnmer. HENR. FALKENBERG & Affcflb» SupivPi- caft. ERIGO ROSENHQLM*. 102 «noh ) ° ( L-a?./' » minum mariumque , Visbyam usque , utpote in cen¬ tro Jitam Balthici Oceani , zj in qua, Jicut gentes alice, ita RuJJi quoque templum habuere publicum domumque convehendis ac permutandis mercibus pro¬ priam. Ad naturam igitur ipfius rei appofite, tum STRAHLENBERGIVS f), tum Reverendiffimus VVALLINVS g), & dudum ante BIRCHERO- DIVS h), commercantium farcinis in Ar&oas pla¬ gas adveftos, cum ceteris , Arabicos nummos ad- firmant; nifi quod nimium longo anfra£fcu, tacen¬ te infuper veriori hiftoria, Alexandriae demum e portu acceffifle navibus, autumet Danus fcriptor. Namque alium teftem allegandum, faffus ipfe non invenerat, quam BENIAMiNEM Tudelenfem,, au- Qorem Itinerarii haud optimæ fidei , circa annum R« O. MCLXXIII. quo infuper tempore, dudum exoleviffe Alexandri* Indicarum mercium ve&uras, fatis confiat , ita ut Oelandicos quidem meos, fua exire patria, qui omnino non potuere, ante faeculum undecimum, per Alexandriani demum huc fu i (Te tranfportatos, videatur prope incredibile. Eft bre- viflimus, fi cum ceteris comparetur, aditus, quiCa- fpio e mari, per Rufliam, in Balthica litora tendi¬ tur; fuifie eumdem medio, quod dicunt, aevo per» celebrem, Hiftorica afTeverant monimenta ; ergo & hunc denique, fi forte non unicum, at praecipuum tamen & maxime proclivem patuiflè cufis circa 0- xum, qui in Cafpium fe mare olim non impeditus effundebat, nummis exifiimem. Quod ut clariori in luce ponatur, haud abs re fuerit, adjicere I:o NummorumArabicorum e no* fira f) Lîb* cif* £) Lib. cif. >) Ara. Alexandri* pag. Jp, fq. Hafn* Ï685. 4* ! ! :l y o ( ÏOJ ftra humo erutorum, quotquot examinare mihi in promtu fuit, numerum longe maximum deberi Prin¬ cipibus Samanidum, qui in parte Orientis, trans ma¬ re Cafpium, regnarunt. In Oelandicis prope feptin- gentos tales percenfui, Chaliphicorum viginti mo¬ do & unum. Prioris generis erant, quantum ex fuppeditatis eftypis colligatur, qui memorantur SCHEFFERO; quos viderat RVDBECKIVS; quos prope Aboam repertos fervat Bibliotheca Acade- miæ Aboënfis; quos Stockholmia miflbs triginta acceperat Abbas BARTHELEM1VS, quosque Bæ- gerfladienfis ager edidit. In Archivo Regio Anti¬ quitatum Stockholmiæ, jam ante illatos illuc ex Oelandicis XXXIII. duplo numero Chaliphicos (u- perabant ceteri. In nummophylacio EHRENPREV- SIANO tres tantummodo funt Chaliphici, duode¬ cim generis alterius. In WALLENSTRALIANO unum vidi Chaliphicum, at fex Samanicos. In meas manus privatim venerunt fex cufi a Samanidis, unicus modo tribuendus Chaliphat. Atque metien- ti, ex Oelandicorum grandi copia, numerum reli¬ quorum , qui non exigua etiam multitudine nar¬ rantur jam olim , nec femel, humo edufti, parum aberit, quin perfuadeatur , aliquot denique millia Sa- manicorum noftris inhæfifie oris. Si ergo refcla illa via, quam dixi, ad nos transmeafle putentur cun- fti, nihil difficultatis pariet, quod nonnulli etiam Chaliphici, Principumve Orientis aliorum, una ive¬ rint. Tum ftirpis Religionisque ejusdem nexu, tum continuo alio jungebantur populi, qui Chaliphis in Syria & Iraca parebant, quique Transoxianas te¬ nebant fedes, eratque adeo necefle, ut horum num¬ mis non pauci e Chaliphicis, aliive e vicinia im- mifcerentur. Sin Conftantinopoli, aut e Graecia, Palæftina, Ægypto proxime adveniffie pofuerimus, io4 _ m > o ( _ nemo, opinor, ratione ulla probabili explicabit, qui fa&um tamen, ut Chaliphicos adeo exluperan- te cumulo vincant media in Afia nati Samanici. II :o In Gothlandia potiffimum, ipfaque Visbya, tum ab hac plus minusve disjunftis litoribus Oe- landiæ, Calmariæ, Stockholmiæ, Uplandiæ, Ortro- gothiæ, Aboae, jLivonûè , Borufliæ, Bornholmiæ, Jut- landiæ repertos Arabicos noftros nummos, quos vi¬ di ^aut de quibus relatum legi, omnes. Fieri hoc ita haud dubie oportuit, pofiquam in Visbyam pri¬ mum confluxerat Afiatica nummorum turba. Sin longiori circuitu itinerum aliorum advehi condgis- fet, intelleQru fiet iterum non facile, quod diftos modo intra terminos fui copiam fecerint. Nam in Nericia, Dalekarlia, Weftrogothia & alibi vifos et¬ iam quosdam fuifle, hoc unice intulerit fecum, pot- uifle e litoribus noftris illuc transferri , five ab a- matore olim aliquo curiofo , five ab intento' fuo quæftui mercatore, aut pofleflore alio. III;o Extra fines Balthici maris, quoad refcire ego potui, nusquam per Europam ceteram, ne in Lithuania quidem, ubi Tataros Mogolenfes repe- rit Abbas BARTHELEMIVS, fa£tos obvios, aequa faltim copia, Arabicos nummos tales, hoc eft Afia- ticos , quales dedit Suiogothia i ). Cogitandam igi¬ tur i) E Chaliphicis duo cupreos attulit HOTTINGFRVS pag. IS6. Differt, de Nummis Orientalium , quæ adjeda libello de Cippis Hebr* edit* poft. Heidelb. 1662. 8* Sed unde venerint, atque an fuerint genuini, non videtur cognoviffe. Addidit pariter Saladini quosdam, fados etiam aliis. Samanicorum autem omnino nullum confpexerat. Neque alibi usquam cognitos reperi. In Sicilia Nu- mismatica PAVLI PARVTÆ , quæ inferta Tom. VI. VII. «Sc VIIT. Thefauri BVRMANNlANI, Arabici novem exilant Tab. CLXXXV* At eundi Siculi, atque adeo' a noftris diftinguendi, Edypa illo¬ rum, quod obiter notem, peflime confeda funt, «St vaide abfona explicatio, quam fide Patris MARII PACE, pag. 1221. edit* BVRMANN. dedit PARVTA* Conf* etiam dida mihi ad pagi* nam 8C not, 0* 3S ) ° ( 3$ _ _ — — ■— — ■ — I — — — »^— ■ 11 -*»1— ^ flMMPMMMMl tq^MMpwMMMwiwnt tur hujus Phaenomeni rationem aliquam ita peculia¬ rem , ut cadere in unius queat Balchici maris amb¬ itum, quaeque me judice alia non fuerit, quam quæ jam modo expofita. IV:o Oelandicorum tantum non omnes, & per¬ multos ex reperti-s in patria noftra alibi, fuifie in parces varias difciflos ; unde proximum vero , in¬ fer vii (Te mercatorum inter fe mutuis tranla Odoni¬ bus, five quod mercis inftar cujusdam habiti, fo- lius intuitu argenti, diffringerentur ob cauflam eam, quam fupra tetigi , five quod fervato ufu nummo¬ rum proprio, aequanda eflent fragmenta ad pondus & quaiitacem minutioris, quae olim in Septemtrio- ne, commercantes inter, circumiit, monetæ. Refe¬ ratur huc etiam , quod reperti non numquam fue¬ rint immixti nummis aliis, mercaturae prifci aevi follemnibus. Ceterum , etfi minime fperare aufim fore , ut definitius exigatur, quo potiffimum faeculo, quave latiori periodo annorum alia, Boream Arabes no- ftri petierint, conjeOuram tamen péricliter. Dele¬ verat fœda crudelitate, terror Afiae, Ginghifchanus a. H. 617. R. O. MCCXX. tum alias circa Oxum urbes, tum praeferdm Samarcandam, potentiflîmam olim opibus, Samanidum in primis fub imperio, ftupenda civium florentem frequentia, atque adeo abundantiflimam nummorum, quos univerfae urbi fuperfufam cladem oportuit communi ruina invol¬ vere. Jacuit urbs , magnam partem , trifii obruta fato, donec an. H. 771, R- O. MCCCLX1X. aTa- merlane, altero tyranno Afiæ, qui fedem eam fuæ fixit dominationis, in priftinam gloriam reftituere- tur. Sub hoc intervallo fesquialterius faeculi , aevo¬ que proximo , valde eft verifimile , direptos paflim O urbis io6 &£ ) 0 ( $5 • - — 1 ■ ■ — ■ *—«■■■ i ■ «■■■■>- ■ — ■ ■■ ■— ■>■■■ — ■ ■■ * ■ ■■■■ * urbis e tumulo nummos, quos utpote dudum ob- foletos, nam intercedere, poft disje&am Dynaftiam Samanidum, tria fere faecula, folias habita ratione metalli divenderint accolae , mercibus adjungendos aliis, quae porro transveherentur. In hiftoria certe Tamerlanis refert ARABSCHlADES, oculatus te- flis : veteris ejfojfa Samarcande rudera , erutasqut Drachmas & quadrantes , Cufico, qui ed nodris o. mnibus , charactere fignatas , e quibus liquatis opti¬ mum produdum argentum k J. Quod quidem A- RABSCHIADAL aetate fi evenerit Samarcandae, mul¬ to potuiffe fieri fæ'pius jam ante credatur tum huic tum urbibus dirutis ceteris, ex quo prodratæ, fuis- que incumbentes nummis, obvenientis cujuslibet pa¬ tebant avaritiae. Congruit non male hoc sevum ad latiflime prove&a Visbyenfibus commercia , & ra¬ tionibus ante allatis, fpecialiorem videtur aliquam confociare, qua putetur accidilTc, ut Samanicorum, prae ceteris, apud nos hodie infignis adeo copia ex fidat» Iftud vera utcumque fe habuerit, perlibenter optarim ego, ut Arabici, qui res geftas Samanidum perferi pfere , Hidorici , in codicibus manuferiptis delitefcentes, quique folis fere DHERBELOTO & DEGVIGNIO huc usque patuerunt, fuæ loquentes linguæ idiomate publice ederentur. Poterit fieri, ut Borealis inde Afiæ eliciatur uberior notitia ve- terisque adeo Scythiae, cujus nondum defiit æque vagari nomen, ac prirtinis fueturn erat dominis. Neque minus cupiam, ut, fi forte pofthac alicubi fe obtulerit thefaurus, cum Oelandico comparan¬ dus. k ) Hiftor. Tametianls. Toro. Î. pag. R I . §2. edit. Arab. & Eat- SAM. HENRIC. MANGER. Eeovard. 1767. 4. ARABSCHIA' DES obiit a. H. 8Î4. R. O. MCCCCL. io? dus, oculis fubjiciatur , quam qui mihi fuat, acri¬ oribus; neque ante fufuris cedat fabris, quam ex- cuflus totus, quantum fatis, defcriptusque fuerit. Haud dubia enim fpe praecipio, futurum eo patto, ut non modo clariora fiant ac certiora , quae ob- fervafle mihi jam videor, fed & innotefcant, quae nondum potuere erui, tum corrigantur, fi qua fo- lutioribua forfitan conjefturis, mihi non fuffictens, permiferim. . 02 COM- . COMMENTATIO >•' • ' i : : Tv ZV .. '■ ' : i- ' * r) DE acido Aereo, AUCTORE TORBERNO BERGMAN, CHEM. ET METALLURG. PROF. EQVIT. REG. ORD. DE WASA, De natura & Indole fluidi elaftici , quod fub no¬ mine aëris fixi, noftro aevo, Phyficorum pari¬ ter ac Chemicorum exercet & fagacitatem & indu- ftriam, meas exteris correfpondentibus ab anno 1770. aperui cogitationes, inter quos inclytum PRIESTLEYUM jam nomina (Te fufficiat, qui non tantum meae meminit fententiæ in Transa&ionibus Philofophicis, fed in altera quoque editione egre¬ gii lui commentarii de aëre, eam dem variis robo¬ rat experimentis feleQiis. Anno quidem 1773. bre¬ vem meam de hac materie expolitionem fuis a£tis inferuit Reg. Scientiarum Academia Stockholmen* fis, fed, quum adcuratiflimum mereatur examen haec do&rina, ab omni parte foliicite confideran* da, eamdem heic experimentis & obfervationibus firmatam exhibeo. Quid per aerem fixum intelligatur. . $*i. Ambiguitatis evitandae gratia, mox ab ini¬ tio vocabula nonnulla explicentur, oportet. Scilicet duplici fenfu, aëris fixi adhiberi folet denominatio, vel latiori, vel etiam anguftiori. Late fumitur pro omni fluido elaftico, quod fub corporum decom- politione in medium prodit, quocumque demum 109 medio eliciatur, & cujuscumque praeterea fit natu¬ rae. Multum abeft, quin eiusdem fit generis omnis hæc aura, alia namque facillime poteft flamma ac¬ cendi , alia momento citius ignem penitus exftin- guit, & quæ funt reliquae difcrepantiæ haud exi¬ guae; in eo tamen fingulae conveniunt, quod aëri licet vulgari qua plurimas proprietates perquam fi* ! miles, corporibus nihilo minus antea quafi fixae in- |' haefifle videantur elatere fpoliatae , eumdemque non I nifi liberationis momento adquifivifle , & hinc epi- i theto fixus, hic aër a vulgari fuit dilfinftus. Si ta- I lis retinenda denominatio, generalem jam explica- i tam fignificationem eidem præfertim congruere 1 haud diffiteor , intérim tamen alia anguftiorque jam i diu invaluit , quam etiam in fequentibus ufu rece* I ptam adhibere cogor, eam tantum hoc nomine i denotans fpeciem , quæ alkalinis terris & falibus in* i eft, igne vel acidis extricanda, quæque fub fermen- i tatione e multis quoque vegetabilibus magna erum- I pit copia. Hæc rite depurata iisdem femper gau- i det facultatibus, & acidam luculenter prodit indo- I ?em, ideoque fuæ naturæ convenienter acidum a'i- j reum voco, cujus ex fequentibus elucebit ratio de* i nominationis, præfertim eamdem exhibent §§. 22, i & 23. Mephiticus ille audit aër, qui animalia celeri*, i ter enecat , refpirationi fuftentanuæ prorfus ineptus, ; qualis in caverna Neapolitana a cane d i£ta , aliis- I que fcrobibus bene multis reperitur. Cum vero ! perniciofa hæcce & letifera qualitas plerisque com- I petat fluidis elafticis, quæ corporum antea fuerunt I irretita compagi , hæc denominatio cum aëre fixo, |[ late furato, pari fere paflu ambulat. *«■» _ 3B ) o ( SB Quomodo purus adquiritur aër fixus. §. 2. Triplici in primis via metam addngere licet propoficam , vel enim cum effervefcenda a fortiori acido , vel etiam ignis iufto gradu expelli¬ tur, vel denique fermentadone liberatur. Singulas ordine defcribam. Methodus prima. Orificio A CTab. VI, fig. 2.) lagenæ vitreae AB tubus vitreus EF'G ita mediante glutine apto eft infixus, ut circumcirca nullus pateat aeri vd fubdliflimus exitus. Cavitati aqua deftillata, (qua* lis femper in fequentibus intelligitur), ad medium GD circiter infundatur, cui dein fpathum calcareum pellucidum, in pulverem grofliorem comminutum immiiceatur , donec fuperficiem CD fere adtingat. Poftea ope infundibuli O, orificio L adglutinati & bacillo vitreo P imperfefte claufi, acidum vitrioli concentratum guttadm defluat, quo e particulis cal- careis innumerae flatim emergunt bullulae. Interea extremum G liberum maneat , usque dum aër vul¬ garis in lagena fupra maflam effervefcentem & in tubo eidem adfixo hofpitans plene fuerit expulfus a fluido jam provocato graviore (§. 24), dein ve¬ ro orificio lagenæ HI, aqua impletae & inverfæ, in¬ fra fuperficiem aquæ in vafe MN haerenti , intro¬ mittatur. Singulis ita ordinatis frequentes in lagena HI enatant bullulae , quae fuperne colleftae aquam fen- fim exprimunt: penitus tandem evacuata, fubtra- £to extremo tubi EFG, fub aqua probe obturetur, & fluidum elaflicum eadem incarceratum in aliam QR paullo minorem, (nam quidquam fub emer¬ genda abforbetur) aquæ plenam & inverfam, ope infundibuli transferatur, uti monftrat fie. 1. Aci¬ dum lit ) O C v:av éum aëreum hoc modo in QR côlle&um purum efle confido & nrgeo, nifi forfan aëre vulgari con¬ taminatur, cum hic ah initio vix plene queat ex¬ pelli a fluido fub effervelcentia liberato , fi vero vapor comitetur acidi vitriolici, in aqua certe hic reflabit, faltim dum altera vice abluitur. Si loco vitriolici nitrofum, marinum, vel aliud quodpiam acidum, ita dilutum , ut nequaquam fu¬ met , debita adhibeatur adcuratione, fimilis omni¬ no adquiritur aura. Acidi vis & quantitas ita mo¬ derentur oportet, ut fub inftillatione vix ullus o* riatur calor. Cretam evito, cum hæc acido falis fere femper fit inquinata. Methodus fecunda. Vas retortum e viridi vitro confeftum ejus magnitudinis, ut non ultra unius pollicis diametro gaudeat, tuboque valde gracili. Magnefia alba bul¬ bus impleatur, in crucibulo gypfo circumdatus col¬ locetur, totusque adparatus ita in furno portatili, prope parietem, ut collum igni nullo modo expo¬ natur. Hifce præparatis alius tubus retortæ collo adaptetur ar&ifiime, nullum circumcirca præbens exitum, ita curvatus, ut extremo G in vafe MN fuperimponi queat apertura lagenae HI. Tandem prunis circumpofitis crucibulum excandefcat, bul¬ lulaeque erumpentes diffipentur, donec circiter aer vulgaris exiverit, tam vero (èquentes in lagena Hi colligantur, uti in methodo praecedence. Parvum adhibeo vas retortum, ut & mafia contenta facite juftum adquirat caloris gradum, aeris in collo tuboque hofpitantis fit exiguum vo¬ lumen. Vitreum eligo , cum argillacea memet faepe fefellerint fubtiliffimis rimis, oculis non fem- ï CtSl ) o ( $5 per detegendis , fluido elaftico exitum parantibus. Magnefia vix ignita fuum facillime mittit aërem fi¬ xum, terra vero calcarea eumdem multo retinet per¬ tinacius, adeoque fi haec adhibetur, longe vehemen- tior requiritur ignis. Gypfo bulbum circumdo, ne violenta excandefcentia liqueat, fed ut potius cas- mentatione firmetur-, porcellanae Reaumurianae ad- quirens indolem* Methodus tertia. Hæc a praecedentibus in eo differt, quod fer- mentatione prodeat fluidum elafticum. Parum fe¬ re intereft, qua utamur mixtura fermentante, fe- quentem vero plerumque adhibeo. In lagena AB (fig. 4.) eius magnitudinis, ut 3JO pollices cubicos capiat, facchari rudis 40 fem- uncias & boni e cerevifia fermenti totidem, 200 a« quae pollicibus cubicis commifceo. Sex vel feptem horis in calore medio feu 15 gr. elapfîs a), aër vulgaris expellitur , ideoque orificium G lagenae HI (fig. 2.) immitto, & mox bullae enatare inci¬ piunt. Fermentatio aeque fuccedit, fi extremum G, mox ab initio, collo lagenae immittitur, nam aë- ris non requiritur acceflus, fufflcit, quod fluido elafiico feparando exitus pateat , idque faepiffime fum expertus. Probe vero efi: notandum, tam in hac, quam in praecedentibus methodis, ne duftus EFG nimiam adi- pifcatur longitudinem; cum hac enim impedimentum ex aëre removendo crefcit. Pone hanc refiftentiam TOO a ) Thermometrum fuecanum hydrargyro efi impletum à3 a puncto con¬ gelationis , quod o notatur , furfum deorfumque numerantur gradus . Gradus fupra o figno 4- procedente dijtinguo , qui infra congelatio¬ nem progrediuntur nota (ignnntur * +■ i©0 eft punctum ebulli¬ tionis aqua * \ J 35 ) o ( @ _ ”3 rw R sequalem, & vim fluidi, quod fimul elafticitatem adquirit, rZ E, per fe patec, fi R = E expanfioni nullum effe locum* ideoque nec effervefcentias,nec feparationi per ignem, nec denique fermentationi. Hoc ad oculum patet lequenti exprimento. Sit lagena firma aquæ fere plena , cui creta vel alkali cryftallifatum immittatur, dein acido quo- dam impleatur celerrime & perfeQe obturetur: ini¬ tio quidem nonnullas emergunt bullulæ, fed cito i ceffant, mixtura manet clara, etiam per plures an- i nos, modo nullus fluido elaftico pateat exitus, & ea i tantum faturatur portio , cujus aërem fixum futci- pere valet aqua, minima vero apertura efferve- fcentiam mox provocat vehemendffimam. Qnæ fecunda tertiaque methodo colligitur au¬ ra fimiîiter ac ope primæ adquilita lavari poteft, & quocumqe demum ex defcriptis diverfiffimis modis prodeat, easdem omnino præbet proprietates. Qualitates acidi generales. §. 3. Salina corpora fiapore & folubilitate m i aqua ab aliis diftingui folenc, ea vero,- quae in fpe* 1 cie acida vocantur, varias exhibent, easque luculentas facultates. Scilicet 1:0 aqua; connubium lubenciflime 1 ambiunt* 2:do fapore gaudent acido; 3:0 fuccos ’ vegetabilium cyaneos rufant; 4:0 aikalinos fales ' vehementifiime adpetunt, ambo mitigantur , natu¬ ram induentes neutralem , lenem & haud raro cry- ftallifationi pronam; 5:0 varias folvunt terras, id- demque 6:0 quasdam metalla ; 7:0 alkalinis foluta prascipitant, & 8?o phlogiftica haud raro valide at- 1 trahunt. Si aëri fixo, uti decet rite colleflo & depu¬ rato (§.2.), memoratarum proprietatum fingulas corn- petere reperiantur , de, acida ejusdem natura vix p ul- ullum amplius dubitaturum fpero*. Ordine igitur memorata examinemus momenta. Aqua aerata.. §. 4.. Lagena QR (fig. 3.) fluido elaftico pu- riflimo ( » . ji> . . . . . » b ) Videatur Annlyfs & Synthe.fis chemica aquarum Selteranarum ,, Spadananm , i? Pyrmommuimmt in. adis Acad.. R, Stockh.. 177 5.. Facile igitur coëunt aqua & fubtiliffima aura, de qua agicur, cum vero haec fit perquam volati¬ lis, in libero aëre, qua magnam partem iterum avolat, idque citius, in ratione incalefcentis maffæ, intérim tamen quo minuitur magis , eo retinetur refiduum pertinacius, adeo ut femihoræ co&ionem poftulent ultimae reliquiae. Congelatio eamdem prom» i te & penitus fecernit. Air fixus Japore gaudet acido . §. y. Cum haec aura elafticum referat vapo* ij rem per fe aegre deguftari poteft, faltim vix diftin- i fie , fi vero aquae uniatur, quæ ipfa fapore caret, i hoc vinculo cumulatus & minus volatilis linguæ I lenium facile adficit debili, fed grata & titillante i aciditate. Eft hæc genuinus aquarum mineralium I frigidarum fpiritus, quæ fine dubio acidulis nomen i dedit, & mediante quo, additis præterea jufta pro» I portione falibus convenientibus, Selteranas, Spada- i nas & P^rroontanas perfefte imitari licet, quali- 1 bus fexto jam anno fruor, infigni fanitatis emo- I lumento. Eft vero notatu digniffimum aquam adeo fri- I gidam, ut paucis tantum caloris gradibus conge- 1 lationem fuperet, aëre fixo faturatam, vix lenfibi- lem prodere faporem, aft fi in loco q- 15 vel +20 graduum temperiei per unam alteramve relinqua- jjl tur horam, pungentem fenfim gratamque fuam e- volvit aciditatem. Nec phænomeni ratio eft ob¬ ii icura, quippe quæ falium neutralium & mediorum j indole fufficienter illuftracur. Quo nimirum cohae- ; j rent arfHus duo principia, eo infipidiorem efficiunt " )gua eo efficaciorem , ( Cum jam in noftro cafu i i6 m, ) o ( m cafu frigus vincula confringat, calor autem laxet, hinc facilis emanat explicatio. Ceternm alkalini fales vividum illum non tan¬ tum celerrime fedant faporem, fed etiam vapidum fubftituunt, quod quidem haud difficulter intelligi- tur, (7 caufhci quid continent, h. e. alkalini puri, ae¬ re fixo non dum fatiati (§. 7. ). Quod autem ple¬ ne aerati, debiliori licet gradu, idem efficiant, hi- fce aqua potentius auram illam attrahi & quafi cu¬ mulari poffie, innuere videtur, nam acidorum mi- neralium paucæ guttulae priftinam reflituunt gra¬ tiam alkalinos fales adgrediendo, eorumque expel¬ lendo fluidum elafticum, quod ah ambiente aqua mox iterum abforbetur. Aer fixus infiar acidi debilis reagit. §. 6. Quem linguae imprimit fenfum aliis quo* que prodit lignis. Si aqua lagenæ QR heliotropio ita fuerit cin£ta, ut perfefcle cserulea adpareat, ae¬ re fixo enatante, qui quinquagefimæ circiter eapa» citatis parti convenit, luculenter rufelcit. Saturata heliotropii tinctura alias violacea eft, fed quantum fatis diluta omni privator rubedine, & tunc in pri¬ mis reactionibus oblervandis maxime et! idonea. Similiter .aquæ aëratae pars 1 tinfturæ modo memoratæ cæruleæ 50 diftinfte rufat. Hæc vero ex aëre fixo orca mutatio in vafe aper¬ to cito evanefcit, praefertim fi calori vel radiis ex¬ ponatur foiaribus, quod volatilem acidi operantis innuit indolem. Alt parva acidi mineralis portiun¬ cula rubedinem itidem fugacem caufari videtur, quamvis hoc non ultra certum valeat limitem. Sci¬ licet alkalinis fcatet materiis, quibus præparacus fuit fuccus heliotropii: hæ , addico acido minerali idem idem arripiunt & fuum viciffim immifceot aërem fl XUm, quo evaporato omnis fimui perit rubedo. Po¬ namus iam alkalinum præfens ad faturatioriem re- ' fft quirere quantitatem m acidi adhibiti, hinc patet - decies addi pofle, antequam fuam acceperit mèn¬ era m , totiesque rubedinem provocari volatilem, hac vero tandem completa, ouod dein infliliatur, rubedinem vel conflantem efficit, vel etiam colo¬ rem cæruleum fucceffive deflruit. Hinc igitur ru¬ bedinem fugacem aeri fixo, non acido minet ali, adfcribendam ede elucet. Syrupi violarum & aliorum fuccorum caeru¬ leorum, quos huc usque tentavi, colorem rufare nequit ner fixus. Efl nimirum heliotropii tinflura omnium notarum acidis maxime obfequiofa, quae igitur aliis prodi nequeunt debiliffima veftigia,hac facile deteguntur. Præterea omnium acidorum non eadem vis efl & efficacia: acetum deftillatura fyrupum quidem violarum rufat , papyrum vero cyaneam, facchari conis involvendis infervientem, nuicare non valet, & indigoneus color , ne qui¬ dem concentratilfimo cedit acido vitriolico. Quam¬ vis igitur non nifi heliotropium vincere poffit aer fixus, hinc tamen nihil contra veram ejusdem aci- ditatem concludere licet, virtutis tantum gradu re¬ liquis inferiorem. Tandem notatu dignum efl, aquam aeratam, omni peregrino liberatam acido , papyri, heliotro- pio cæruleæ, colorem non mutare, licet tinflurarr* diflinSle rufet. Ratio efl , quod partira fubtiliffimf acidi fufficiens moles planam fuperficiem fimui ad- tingere nequeat, partim quod fute volatilitati abs¬ que rémora heic poffit obedire. p 3 AU % _ ijo ( & Alkali vegetabile aeratum. §. 7. Lagena QR, aëre fixo impleta, ore in¬ fra aquæ hæreat fuperficiem, alkali tartari depura¬ to fere faturatæ, & lixivium fenfim legenam intra¬ bit, quod tandem elaftica aura, quantum fieri pot- eft, gravidatum, in patinam idoneam effundatur, & per aliquot hebdomadas in loco ficco relinqua¬ tur intactum. Sub hoc tempore cryftalli & ad fun- dum & ad latera conerefcunt, quarum regulares funt prifmaticæ, quadrangulae, apicibus utrimque e duobus triangulis inverfis , teftique indar conni- ventibus, formatis, (fig. j. ). Lixivii faturatio in- de colligitur, quod nihil amplius aëris fixi fufci- piat. Idem alkali, aqua lolutum aerata, fimiies exhibet cryftallos. Cryftalli modo memoratae nec in aëre humido deliqueleunt, nec in ficco fatifcunt, fed claræ per¬ manent, & haud inepte alaa/i vegetabile aeratum audiunt, ad eamdem normam ac aikati vitriolato, vel alia quacumque bafi vitriolata, illi denotari folent fales, qui acido vitrioli funt faturati. Materias ae¬ re fixo ad fatietatem usque onuilas in fequentibus brevitatis gratia fimiliter aeratas voco, cum illud contineant acidum, quod in aëre vulgari femDer adeft ( §§. 22 & 23). In calore medio quadruplum aquae ut folvan- tur requirunt cryftalli noftræ. Calcinatione fati- fcunt & ponderis amittunt, lenta vero in aci¬ dis folutione non nifi ~~ avolant, unde harum roo partes, aquae circiter 32, aëris fixi 20 & alkalini pu¬ ri 48 continere confiât. Hinc quoque fequitur al¬ kali vegetabilis puri 100 partes ad faturationem 42 fere aëris fixi egere. Calcinatio confummata & a- quam ) O ( C-A^> j Ï 9 quam & aërem fixum abigit, acida vero, fi rite ad* bibentur f §. g), pofieriorem folum, fed in cafii præ- fenti igné vix, ac ne vix quidem, omnis expelli pot- e fl aër fixus, nifi diutina molefliflîmaque caleinatione. Ouæ cum acidis obfervatur effervefcentia, e portiunculis oritur aëris fixi, quæ mediante acido fortiori expelluntur, eodemque momento elaftici- tatem antea aut amifTam, aut cohibitam, recupe¬ rant, unde vi fuæ levitatis non pofiunt non bul¬ lularum aerearum inftar enatare & fpumefcentianii caulari. Sapor cryflalTorum alkalinus quidem eft, fed> ; mitis & nequaquam uti ignis urens. Si vero aere l fixo mediante caleinatione, vel quod melius fucce- i dit, ope calcis uftæ, penitus fpoliemr , maxime a- i cris & corrofivus fit hic (al , qui ideo vulgo cau- I fiicus vocatur, & in aere libero lubentiffime deli* . quefeir. Ratio efl, quod jam fibi reli&a plene ex- i erceatur naturalis acrimonia, quas antea aere fixo i quodammodo fra£la fuit & debilitata t idem fimili- i ter accidit fortiflimis acidis, quippe quae al ka lina lj vei terreflri faturata bafi mites praebent fales com- I pofitos. Qui phlogifto caufiicitatem tribuunt obii* | vioni tradere videntur, quod hacce materia con- i centratiffirnum acidum vitriol i in fulphur abeat, nulla i inftruftum afperitate ; quod fpiritu vini omnia com- | pefcantur acida; quod acida vitriol i & nitri pnlo- aiflicata aceto concentrato queant expelli; cetera. Alkali caudicum , vel reftius purum , aeri ex^ ! po ficum ejusdem humorem ea attrahit copia,, ut folutioni fufficiat, unde oleum ita di£tum tartari per : deliquium, quod fenfim quoque ex atmofphaero aë- i re fixo faturatur , & in vafis lateribus, cryflallinas exhibet vegetationes. Quod i 120 as ) o ( QXù Quod alkali vegetabile in cryftallos cogi ne* * queat multi etiamnutn urgent, licet B0HN1US, Profefî'or Lipfienfis , ad finem dudum proxime præ- cerlapfi fæculi, contrarium demonftraverit : ejusdem vero methodus usque adeo diiituit,uc eadem qua- fi nuper dete&a noftris temporibus fuerit pro- pofita c). Alkali vegetabile aërem licet fixum valide ad- petat , pertefta tamen facuratio ægre obtinetur , nam quo minuuntur magis particulas cauflicæ, eo quoque rariores per mafiam fluidam funt dilperfas, unde fequitur, ut & debilius hanc auram attra¬ hant, & difficilius eidem occurrant, quod itidem in omni fere facuratione accidit. Interea concretionum aquam cryftaliifationis plus minus inquinant, quod fedimenti color , dum mercurio fublimato corro- fivo prascipitando adhibentur , facile prodit. Sci¬ licet alkali fixum purum hydrargyri calcem exhi¬ bet ferrugineam , plene vero aeratum albam , & alka- c ) Fixa feu alcalijhta folia per fe Is3 fine aliquo additamento , in cry . ftallos cogi pojfe , paradoxnm chymicum hactenus vifum fuit multis , hac dc caufa eadem vel cum fulphure calcinantes , vel cum aqua for. ti fmilibusque irrorantes : verum quia hoc modo eorum textura al- calica plane immutatur , aut notabiliter fatis infringitur , a fagaciori - hus chymicis ille , quamvis cryftallifationi proficuus , ^ ad ornatum faciens , damnatur ; atque hoc quidem eo majore jure cum alcali a fi. xa etiam per Je , is3 absque ullius beterogeneitatis admifcela in cry. flallos egregios , c a fu fortuito in file tortari mihi primum obfervatos , * redigere liceat. Evaporentur fcilicet horum folutiones lento magis at¬ que blaudijfhno igne , usque dum crufta quadam in horum fummita - te appareat , qua ftudiofe a fractura prafervanda , ne nimia , fe3 pro cryjl alii fit ione necejfaria aqua portio , exhalet , fed a tegmine hoc fa- lino aliquatenus coerceatur ; in calore vero Uniore per aliquot adhuc horas folutio detineatur , & Juh crufta illa cry (lalli egregii , ac non raro fatis magni , concrefcunt , in calore moderato mi producti, fic in eodem confervandi , quamvis falis t art ari ab annis 6 zojjtdeam, ul¬ tra biennium , tempore aque aftivo ac hyherno in loco frigidiore, ac interdum humi di ore , repofitost Ita Bohnius in DifT. Phyfico . chym. 1696 . editis , pag, 3g 1* «5 ) o ( 12 1 alkali vegetabile pulcherrime cryftallifatum non ni- fi albidam, flavis contaminatam àtomis, aft cryflalli in pulverem reda&ae, & in charta bibula libero per aliquot nySemera expofitae aeri, omnem tandem exuunt caufticitatem, & mercurium fublimatum in- ftar pulveris albi dejiciunt. Hydrargyrus nitratus paullo aliter fe habet, pro diverfa, qua praeparatur methodo : fi nimirum in frigore foiutio peragitur acido diluto, omne fere phlpgifton manet, adhibi¬ to vero ignis auxilio maxima ejusdem pars in fu¬ mo rubro avolat. Quo jam inflammabili divitior hydrargyrus folutus , eo pallidius praebet cum alka- Ji fixo fedimentum , & viciflim , quo pauperior, eo obfcurius rufefcit cum cauftico & albeicit diffici¬ lius cum aërato. Aikali e cremore tartari uflo extraflum in ex¬ perimentis ufurpo, quæ furomam requirunt ad cu¬ rationem , hoc enim acido falis plerumque caret, quod alias aeque ac vitriolicum fales e cineribus lignorum elixatos contaminat. Alkalia quaevis ob¬ via cum acidis effervefcunt, unde quodammodo de media eorumdem natura judicare licet: qua maxi¬ mam partem aëre fixo feu fubtiliffimo acido re ve¬ ra funt faturata, haec tamen aura ejus non eft effi¬ caciae , ut fuccorum caeruleorum impedire valeat vi- refcentiam , fi vero abundat, alkali eodem fatura- tum non obftat, quominus rufefcat tin&ura helio- tropii, quod aqua aerata, alkali aeratum folutum tenente, facile experiri licet, Ceterum alkali tartari ficcum in centenario raro ultra 23 aëris fixi, y a- quæ, 2 terræ filiceæ & alkali puri 70 continere fo- let, quarum circiter 1 j in flatu cauflico eflent , fi 23 aëris fixi, a yj, quibus faturandis fufficiunt, re- ceptæ fuiflent, cum vero æqualis fere diftribuuo, quaelibet adhuc fui ponderis circiter defiderat. Q, Al' Alkali minerale aeratum.. §. 8- AikaÜ fixum, quod minerale audit, vel etiam vulgo fal fodæ vocatur, plerumque aëre fixo eo usque onuftum repetitur , ut absque ulteriore ejusdem accumulatione in cryftailos cogi poffit de- caedras, vel potius ochëdras apicibus duobus op* pofitis, qua maximam partem, truncatis ( fig. 6. }, Si vero ope calcis uftæ caufticitatem adquifiverit, eodem modo ac, vegetabile, iterum, fatiari poceft (> 7).- Cryftallorum recentium too partes continent aeris fixi 16, aquæ 64 & alkalini puri 20, adeo ut 1:00 partes hujus alkali puri aëris fixi go ad fatu- rationem requirant. Hoc eo mirandum magis vi¬ detur, quo certius confiât,, æqnale alkali vegeta¬ bilis pondus , etfi fortioris , non nifi 42 adfumere. Aft haec eft in genere^ falium fimplicium natura , ut quo validiores, eo etiam’ ad fatietatem minore egeant quantitate* Sequenti modo hoc demonftra- ri poteft paradoxum chemicum.. Sint duæ lagenae, quarum altera major determinatum continens alka¬ lini falis pondus, aqua {olutum* quae folutione & obturaculo connumeratis, æquivaleat ponderi A, altera vero minor, cui acidum quodpiam ineft, pon¬ deri B. Ex parva magnæ inftiiletur acidi portio, & mox utraque leviter claudatur: effervefcentia confummata, denuo adfundatur & obturetur, quod eo usque continuandum , donec ad fatietatem fue¬ rit inftiliatum, Sit, hoc faflo, prioris pondus a & porterions b . Cum jam B — b majori lagenæ fit infufum , deberet minoris defe&us majoris incre¬ mento aequivalere, vel B — b — a — A\ hoc vero numquam accidit, nifi alkali adhibeatur perfecle rati- fticum, alias conftanter reperitur B—b>a—A, & difFe- I SS ) O 123 differentia B — b — a -\-A aëris 'fixi jam expulfi pon¬ dus indicar. Effervefcentia lente fiat & fine calo¬ ris incremento in lagena juftæ capacitatis, necum aëre fixo quidquam vaporis humidi exeat , conclu- fionem turbans. Solutio majoris lagenae ad ficcum vaporet, le» niter igniatur rcfiduum, ut aqua cryftallifationis & fuperfluum, fi adeft, acidum, abigantur, tandem ponderetur, ut confiet ex incremento ponderis no¬ ti aikalini falis & aeris fixi expulfi, quantum aci¬ di remaneat, alkali puro (aqua & aëre fixo libe¬ rato ) faturando fufficiens- Hac methodo teperi 100 partes alk. min. puri requirere acidi vitriolici 177 - nitrofi 135! . - - - marini 125 100 partes alk. veg. puri » - vitriolici 7 81 . - ' - nitrofi 64 . . . - » - » marini ji§ Huic feriei adprime congruunt quantitates aëris fixi, alkali tam vegetabili, quam minerali, antea tri¬ butae. Quæ de alkalibus jam allata funt, de acidis, fuperflua liberatis aqua , fimiliter valent. Ita e. g. ,100 partes acidi vitriolici pofiulant alk. veg, puri 1 27 . . - . • alk. min. puri j6 Alkali minerale cryftallifatum in aëre ficco fuam aquam, & cum illa pelluciditatem cito amit¬ tit, in pulverem fatifcens. Duplo circiter aquæ fol- vitur in calore medio. Ceterum de minerali alka¬ li pleraque valent , quae de vegetabili in §. praec. attuli. Cur mercurium fublimatum dejicere nequeat album, uti vegetabile, in §. ai explicatur. Alha* Aiknti volatile aëratum. 9. Ut alkali volatile in cryftallos cogerem regulares, primum e Cale nmmoniaco, mediante creta, debito caloris gradu expulfum elegi, quod aëre fixo dudum eft la tu ratum : dein aquam tepi¬ dam eodem fatiavi in lagena claufa, tandemque fen- fim intenfo frigori expofui. Hac cura non obftan* te perfeFfce regulares defideravi figuras , oOraëdri- cæ tamen effe videntur, quarum 4 mutilati funt anguli, uti, fig. 7. monftrat, fuperiorem exhibens facierm Alkali volatile caufticum, quod calce ufta com- paratur, vehemenciffime aquam attrahit , ideoque femper eft liquidum, penetrantiflimum & maxime volatile, modo vero antea defcripto (§, 7), facile mitigatur, quodammodo figitur & cryftallifationi fff pronum. Fixis debilius eft hoc alkali , debet igitur, fe¬ cundum regulam antea propofitam, majorem fàtu- rationi pofcere aëris fixi quantitatem» & hoc etiam tentamina inftituta confirmant , nam 100 ejusdem puri partes 105 acidi aerei fufcipiunt, & hinc quo¬ que vehementior cum acidis oritur efFerve.fce.ntia,. Centenarius alkali volatilis concreti aquae- 12 partes, aëris fixi 45; & alkalini puri 43 continere folet.. Terra povderofa aerata. §. 10. Bafis,,quae acido faturata vitriolico, fpa- thum ponderofum ( marmor metallicum Cronftedcii §§ 18 & 19) efficit, calcareæ terræ perquam adfi- nis effie videtur, cum vero multis differat, diffin¬ guntur oportet, donec nova experimenta meliora doceant d). Hujus in acidis effervefcentia præfen* tiàm d). De hac terra plura occurrunt in DisquiJitione fequente de attra¬ ctionibus electivis , præferti.m in §. 31 ♦ , 12 i m ) o ( m tiam aeris fixi facit indubiam, ut itaque hanc unio¬ nem intimius cognofcerem, volatile menftruum uftio- ne expuli, refiduo aquam adfudi, quaffavi, poft ali¬ quot horas, percolatione fafta, in libero aëre fuper- ficiem cremore tarde veftitam vidi, & quidquid fo* lutum erat, hac via pedetentim feparabatur, haud fere aliter, ac cum aqua calcis accidit. Pelliculae •jam concretae in acidis effervefcunt, unde certo con* i eludere licet, illud quod igne expellitur principium, i iam e fie recuperatum. Sufficiente excandefcentia I ponderis avolant & tigilli fundus caerulefcit , I lenta vero in acidis folutione vix ultra ^ amittun- i tur. Hinc patet centenarium continere aeris fixi 5, aquae 50 & terrae ponderofae purae 6j. Aqua 1 terrae hujus purae circiter fui ponderis fu foi pe* 1 re valet, eaque onufta mercurium fublimatum corro* I fivum dejicit flavum , dulcem vero nigricat, colores- 1 que vegetabiles, inftar aquae calcis, mutat. Oblervetur I praeterea uftione hanc terram aegre folubilitatem ad* i quirere , facile vero fi acido nitri unita, mediante i igne, hoc connubio fpoliatitr. Aere fixo fatu rata li« : cet aquam vix fubeat vulgarem, fubtiliffimo tamen ];| hocce menftruo fcetam non refpuit, haec namque ponderis arripit, immo longe copiofius, fi te¬ neritate gaudeat praecipitati recentis. Haec folutio j| papyrum fernambuco rubram facit caeruleam, he* I liotrop'o pallide tinSam faturatiorem efficit, hujus |fj vero tincturam abundans menftruum rufat, a ft char- ji tam curcumae radice flavam vix mutat; in libero jsj aere, avolante fenfim menftruo fuperfluo, cremorem ii; itidem ponit talem , qualem in proxime praeceden* i;j te folutione caufatur idem menftruum, ex atmofphae? 1 ra ad faturationem hauftum. itiÇ GXC Calx aërctta. $. 11. Pellucidum fpathum calcareum, médian- -te igne fufficiente, ponderis T45% amittere, una cum effervefcendi facultate in acidis, acritatem vero & folubilitatem viciftim adquirere, experimenta te- flantur. Hujus mutationis caufa noftris temporibus pomum fuit Eridis. Aft nifi me omnia fallunt, hæc lis jam & analytice & fynthetice dirimi poteft. Sci¬ licet, fi methodo fecunda in §.2. defcripta, quae fub uftione expellitur volatilis aura, colligitur, hac, examine inftituto, nihil .e fle aliud reperitur, quam genuinus aër fixus, maflæ crudæ pondere cir¬ citer aequalis. Idem quoque defeftus poft lentam in acidis folutionem obfervatur. Reliquae Ty:5 = aqua conflant cryftallifationis , quae idonea deftilla- tione feparari poteft, quin vero omnis hac via col¬ ligi queat, nifi adparatu peculiari huic fini adap- tato, obrtat velociffimus aëris fixi exitus, qui vapo¬ ris aquei non poteft non magnam fecum rapere quantitatem. Hanc analyfin plene confirmat lyn* thefis. Sit lagena QR aqna calcis clara impleta & fenfim per tubum fubtiliflimum , ut mox abforbea- tur, aeris fixi tantum intromittatur, quantum calci folutæ convenit, paullatim tota liquidi mafia fit tur¬ bida & pulverem lente deponit, qui in acidis efi fervelcit , in aqua non folvitur, nulla praeditus acri¬ monia, h. e. calcis crudae fingulis inftru&us pro¬ prietatibus, quas tamen in igne iterum perdere poteft, una cum ponderis parte antea memorata. Ju¬ re itaque materiæ calcareæ inftar falium mediorum confiderari poflunt , quorum cryftalli figura gau. dent teflulari, obliqua, quae alias fpathacea audit, compofitio vero talis eft , ut 100 partes 34 circiter contineant aëris fixi (acidi aerei), 11 aquae & 55 calcis puræ (aëre fixo & aqua plene liberatae). 127 1 I I ! ! i I I i I i I ! ! 1 i 8 I: r? Vn \ n f CXO ) ° l so Calx pura tota quanta foivi poteft aqua, pro¬ be vero obfervetur oportet, quod non tantum ma¬ gna ejusdem requiratur quantitas, cum vix ultra proprii ponderis fufcipiat , fed etiam vehementi iemihoræ ebullitione ab omni purgatam aëre fixo, nam minima hujus, quæ reftar, portio ultra aequale calcis puræ pondus faturat, quod fundum petit in- diffolubile- Si igitur quidquam remanet, hoc vel heterogenen immixta, vel calcem non fatis udam, vel aquam minus idoneam , vel denique ejusdem nimis parvam molem, indicar. Impedimenta bina intermedia refidui in acidis effervefcentia facile de¬ teguntur, nec perito examinatori majorem parie mo- leftianv extremorum; indagatio. Cum igitur calx pura per fe fit aqua folubi- lis, falibus alkalinis haud immerito adntimeratur, quod itidem de terra valet ponderofa (§. io ). Prae¬ cipua, quæ hafce a tribus receptis fpeciebus fe pa¬ rat differentia ( §^* 7 V 8 > 9 ) i eft major folùtioni ne- ceffaria aquæ quantitas, quæ praeterea vix crudas, fufficienter vero uftas mox adgreditur. Cum jam & aer fixus, & calx pura feorfim haud difficile a- quam fubeant, curni etiam harum meterierum u- riio? Accedente aëre fixo antea dudum in alkalinis falibus & terra ponderofa folubiiitatem diminutam obfervavimus, quod vero alia acida idem faepe effi¬ ciant jam demonftrabitur. Aikali vegetabile purum maxime eft deliquefeens , & acidum vitrioli canta aquam retinet pertinacia, ut nullo hucusque noto artificio folum exhiberi queat, hifce vero ad fatie- tatem unitis fal nihilo minus oritur neutralis, cujus i requirit 16 aquae partes, fi in calore medio fol- vetur. En igitur Iuculentiffimum exemplum, & quæ* renti fexcenta occurrent fimilia. Ter- 128 ) ° ( QXO Terrenis plurima accenfemus corpora, quaere vera funt falina. Eft folubilitas proprietas indeter¬ minata: nonnullæ materiæ facile, aliae difficilius a- quam fubeunt, fæpeque non nifi pulveratione & calore juvandae, fi vero mechanica divifio & ebul¬ litionis calor non fufficiunt, mox indiflblubiles exi- ftimamus, etfi intenfior ignis gradus (ut in olla Papini) & chemica divifio, ex alio menftruo praeci¬ pitatione peragenda, easdem non raro montrent iolubiles. Quo major conta&us , eo , ceteris pa> ribus, facilior folutio, jam vero nulla mechanica divifio tantam generare poteft fuperficiem, quantam fpongiofum & tenerrimum poffidet praecipitatum, iis præfertim, quibus cadit, momentis. Ita artificiali¬ bus noftris limitibus ludit natura, & in genere quod¬ vis folubile manet infolutum, quamdiu aqua pro¬ xime ambiens extimæ fuperficiei folvendæ inipar fit. Novimus alkali vegetabile vitriolatum , gy- pfum, aliosque fales difficulter folubiles, facilius a- qua fufcipi, fi hæc acido acuatur, nnnon igitur calx aerata, fuperfluo quoque aëre fixo, eo perduci pos- fit, faltim fi acida huic competit indoles, fimilem exfpeftare licet efte&um, & talis etiam tefte ex¬ perientia re vera exercetur. Aquæ aëratæ inftille- tur aquae calcis portiuncula, mox nubeculæ con¬ trahuntur ex calce aëre fixo faturata , qua: vero fub leni quaflatione iterum difparent, mediante aëre fixo fuperfluo. Hoc modo aqua calcis præfentiam calcis aë¬ ratæ, aëris fixi abundantia (blutæ,in aquis naturalibus congrumatione facile prodit. Minutiffimus fpathi cal- carei pellucidi pulvis Iagenæ, aqua aerata impleta: immittatur, quæ probe obturata per aliquot ny&e- mera fervetur in loco frigido, & hoc tempore e- lapfo fpathi quidquam folutum reperietur. Hæc folutio, ^harta bibula colata, aëre fixo abundante tin- ftll- 129 ) t) ( GfvD ii 1 1 i wn arm 1 ■■■ ■ 1 ■ ^ Êturam heliotropii rufat ( aqua calcis intenfius cx- ruleam facit); papyrum fernanvbuco rubram ae¬ gre cæruleo contaminat (aqua calcis faturatam pro- creat mutationem); curcuma; radice flavam non mutat faqua calcis ferrugineam efficit)? in libero aere cremorem ponit) cum abundans menflruum in fuperficie primum avolet (aquæ calcis cremor aeri fixo ex atmofphxra ad fatietatem attraffo eft adfcribendus)? tandem lente vaporans calcem ae¬ ratam ienfim mittit, quæ refpeffcu ponderis aquæ folventis 7Tt55 circiter efficit, & oculo armato haud raro fpathaceas monftrat figuras. A fi: in igne forti, ffis calx falinns primum ad- quirit proprietates? ita etiamnum multi fentiunt, fed analyfi & fynthefi antea propofitis fatis confla¬ re opinor, totam, inter calcem crudam & vivam, difcrepantiam , ex prsefentia vel abfentia aeris fixi & aquae cryftaiiifationis pendere. Praeterea, calx acidis foluta & alkali fixo cauflico dejefta, illi omni¬ no fimilis prodit, quae igne parata in aqua fuit ex- ftinfta. Hoc quidem mediante cauflico falis alka- lini, in igne adquifito , perfici urgent , fed quale fit hoe cauflicum phaenomenis fatisfaciens, hafte* nus non potuit explicari. Calor , quem calx nu¬ per ufla in aqua generat, nihil aliud indicat, quam ignei fluidi portionem, in certis circumflandis laxe adhaerentem , quae, accedente fimul fufficiente aqua fortius attrapa, feparatur calorem excitans, fi vero exftin&io paullatim peragitur, mediante ambientis atmofphaerae humore, nulla caloris figna in fenfus noflros incurrunt. Ceterum, probe eft notandum, quod calx aqua incalefcens nondum omni privata fit aere fixo, nam faltim intimus nucleus adhuc in acidis motum ciere reperitur, & hoç re (Iduum R ad* m ) o ( 130 — » . — r”l"™m I !■ « ■ I ' .■■■■■■ ■ ■■■■■ 'I ■■ 1 ■ — — rp» — — adhæfionem macerias ignis juvare videtur, etenim eo plene expulfo, mortua quafi & iners adparet calx, quas licet in aqua foluhilis, in eadem flatim nec de- hifcit , nec ullo modo asduat. Quomodo heic effi. caciore igne evanefcit caudicum, falva tamen fo- lubil itate ? Calcem nimis udam tamquam inutilem rejiciunt quoque caementarii, cum in pulverem aegre fatilcat, quod tamen mixtioni neceffarium eft, & calce minus uda momento exdinftionis facillime ob. tinetur. Scilicet, maxima aeris fixi parte mediante udione abafta, volumea calcis multum quidem con¬ trahitur, manet tamen textura valde fpongiofa , quam adfufa aqua citi (fime penetrat, occultas mo- leculas igneas relaxat, earumque ope fubito in va¬ pores refoluta, totam compagem diffringit & fubti- ii ter comminuis Singulis, quas tam in hac , quam in praeceden¬ tibus ( 7- 10) funt ailata, perpenfis, vel quod conviftionem auget, faspenumero vifis, valde du¬ bito, num ab adventitia quadam materia poffit ju¬ re derivari caudicitas, praefertim, cum praeterea plana & fimplici via ab attra&ione ele&iva, cui o- mnia in globo noftro ohedire videntur corpora , queat explicari. Eo nempe major ed hic unionis nifus, quo purior materia , quae ideo infra&is vi¬ ribus, indar efurientis, undique fibi congrua quas- rit, e pridino nexu , fi valet, divellit, hinc dilace¬ rat, magnamque quafi acrimoniam exercet, quo vero fenfim expletur magis, eo etiam fit debilior, tandemque plena faturatione penitus evanefcic haec corrodendi facultas, non alio iterum provocanda modo , quam materiem abigendo faturantem. Dixi antea calcis aeratas figuram fimpliciflTmanv effe (pathaceam , & quomodo ex hac granatica, ba- fal- 131 J il I I I ! I i I * 1 ' I I I I ! I ' faltica , dodecaëdrica, aliæque componantur, alibi, ut opinor, fatis explicavi e). Magnefîa aërata. §. 12. Qute in Pharmacopoiiis occurrit Magne- fia alba, licet terræ nomine vulgo infigniatur, falina tamen fine dubio gaudet indole, cum in calore me¬ dio ponderis fui ^ folvere queat aqua deftiliata. Idem etiam analyfis evincit , terram quamdam pe¬ culiarem, aere fixo & aqua faturatam, tamquam principia proxima exhibens. Idonea calcinatione ponderis perdit magnefia, vehemens vero & diutinus ignis ex ipfa bafi terreftri quidquam dis- fipat: lenta in acidis effervefcentia -gfe tantum avo¬ lant. Hinc patet, centenarium 2j circiter contine¬ re partes aeris fixi, 30 aquae cryftallifationis & 45" magnefiæ puræ , quae vera terra effe videtur, faltim huc usque eamdem aqua folvere non potui. Quae tam igne, quam acidis expellitur aura, colle&a mo¬ dis antea defcriptis ( §. 2),& examini fubje£ta, fin- gulas aeris fixi fuftinet notas. Ut omne fluidum elafticum, mediante igne feparatum, lagenas HI intret, eo minori in præfenti cafu laborat moleftia, quo laxior ejusdem cum magnefia nexus, calci ve¬ ro longe pertinacius inhæret, unde vehementiori opus eft igne, adeoque vitrum juftæ craflitiei & diffi¬ cillimae fufionis adhibeatur oportet, probe undique pulvere odiam ultorum vel gypfo circumdatum, ne a- licubi fluat. In genere quoque eft notandum, quod quo major bulbi diameter, eo etiam difficilius ad cen¬ trum pertingit neceflaria excandefcentia. Pratter- ea continue crefcere debet ignis efficacia, fi enim aliquando relaxatur, aquam fugit tubus GFE, hoc vero incommodum tubi extremo G, ad fundum H R 2 fere e) Vide Nova A&a Societ* R. Upf, vol* i. pag. 152 2S' ) o - ( $2 fere protrafcto, minuitur. Fiftulas argillaceas pro hauriendo tabaci fumo huic operationi faepe adapta» vi & perquam idoneas inveni. Maxima, quæ hodie ufurpatur magnefiæ pars, in officinis pharmaceuticis e fale anglico paratur praecipitando. Si vero alkali adhibetur probe ae¬ ratum parum dejicitur, præfertim in aqua copiofa, etenim aër fixus, acido vitriolico connubio expul» fus, dereli&am adgreditur magnefiam eam que fol- vit, afl ebullitionis calore fuperfiuum volatilis men» ftrui fugatur, magnefia ad faturationem redigitur & omnis fere fubfider. Aqua plene aerata magnefia? vulgaris folvit irt calore medio circiter fui ponderis, duplum ve¬ ro, fi ejusdem ac in momento praecipitationis eft teneritatis. Hæc folutio heiiotropii tincturam rufat, papyrum vero ea debiliter tinctam facit faturatio- rem , itemque caeruleam fernambuco rubram, cur- cumae vero, radice luteam vix obfcurat ( fyrupum violarum ob rationes alibi allatas non adhibeojvin- ftillato acido innumeræ enatant bullula; ; alkali fi¬ xum purum terram dejicit, nullum in acidis cien¬ tem motum, fi ea adfit copia, ut omnem rapere queat aërem fixum , fin minore, effervefcentem prae¬ bet, plene vero aeratum nihil efficit, nifi aqua fit infufficiens, in quo cafu magnefiam fecernit; . alka¬ li volatile purum itidem fedi mentum caufatur, fed effervefcens, cum non nifi abundantem attrahere valeat aërem fixum; folutionc mercurii fublimati paullum laftefcic & fenfim pulverem album parce deponit, poftea vero tenues fubnigræque concre- fcunt cryftaili, mercurio dulci & calce hydrargyri, qua partem, aërata, compofitæ; hydrargyri, acido nitri ope caloris foluti,. minima guttula deturbatur fta- V3 ex? ) ° ( flatim copiofeque luteo* fufcà , quæ vero in frigore fa£ta eft folutio , pulverem album porrigit, poft ali¬ quot dies incanefcentem, cum metallum parum a- miferit phlogifti. Mutationes jam allatae inquina¬ mento alkalino, fub praecipitatione adhærenti, lo- euramque eludenti, forfan adfcribendæ videntur, præfertim eum magnefia pura mercurium fublima* tum colore ferruginea dejiciat, fed haec facile cor¬ ruit fufpicio, nam magnefia fimiiiter fe habet, five fixo, five volatili praecipitata alkali, & praeterea rea- ffiones, alkali volatili provocatae, paucis momentis difparent, quae vero ex magnefia pendent, con¬ fiantes funt. Afgiïïa aëraftt* 13. Argillam puram, hoc eft terram alumi¬ nis, Gccam & comparam, vix ac ne vix quidem, aër fixus adgreditur, quod tamen eamdem non o* mnino refpuat, fatis nempe teneram & divifam , aluminis evincit praecipitatio, alkali aerato fa&a, nam liquidum filtro optime colatum, licet clarum, in libero tamen aere poil aliquot dies, & in calo¬ re, aerem fixum abigente, flatim, paullum turbatur, fenfimque terrae portiunculam deponit. Silicea terra aëris fixi aeque ac aliorum, excer¬ pto acido fluoris mineralis, omnem eludit vim, terris igitur fimplicioribus jam, qua fuam cum aëreo acido relationem, confideratis, ad metalla progredimur,. Ferrum aeratum. §. 14. In flatu elaftico, quantam novi, aër fi¬ xas folus , nullum fol vit metallum, nec corrodit, ni fi forfan fub calcfnatione, aquae vero unitus nom nulla adgredi valet. Ferrum, lima in fcobem re* dacfum , aquae aëratæ committatur, lagena probe g , - claar 134 ' _ m ) O C M ipwofesxamutf rmwririBn ai i m\ P»**»»*— — —————■> i ■■■ i — — ■— m — — claufa inverfa ponatur in loco frigido, & 24 ela- pfis horis martîs portio foluta reperitur, adeo ut tin&ura gallarum purpurefcat aqua /), violarum lyrupo fiat viridis, & alkali , quod phlogifticatum vocari folet, caeruleum generet berolinenle. Si hæc folutio libero exponitur aëri, fuperficies, quæ pri¬ mo menftruum demittit, pelliculam monftrat ver* ficolorem, atomis compofitam martialibus, ea in* ftru&is tenuitate, ut varios refle&ant colores. Sen* fim omne fecernitur ferrum fub forma fubcilis och- ræ, quæ præter propter rsfôô ponderis aquæ effi¬ cit, & recens adhuc tantum retinet materiae inflam- mabilis, ut & magneti obediat, & acidis folvi queat mineralibus. Alkali caulticum, tam fixum, quam vo. ladle, metallum hocce ab aqua feparant, plene ve¬ ro aerata nihil valent. Aqua aëre fixo fceta, e magnefia vel fpatho calcareo mediante igne expulfo, vel etiam e mafia fermentante colle&o , aegerrime ferrum calcinatum, nifi praecipitationis momento, & vix minene ma¬ gneti obedientis quidquam fufcipit, fi vero metho¬ do vulgari adhibita fuit effervefcentia absque lotu¬ ra, numquam non acido vitriolico contaminatur a- qua, faepifiime quidem adeo parce, ut fyrupum vio¬ larum diftin&e mutare nequeat, papyrum tamen heliotropio tin&am rufat, quod aqua, aëre fixo depurato gravidata, numquam valet (§, 6), & praeterea una alterave guttula folutionis terrae pon- derofae, acido nitri vel falis fa£he, inftar lapidis ly* dii fidiffimi, lenta congrumadone acidi vitriolici de- biliffima prodit veftigia, nullo alio huc usque co¬ gnito modo melius detegenda g ). Hoc inquina* _ men- /) Tinfturam gallarum adhibeo extra&am fpiritu vini, qu« & effi¬ caci oi- eft aquofa, & incorrupta fervari poteft, g) Conf. Difq ♦ de Attr> ekct. §. $/» SS ) o ( S . I » i il ■ ' . . — — — — « 1 — mentum eo certior folutæ calcis martialis caufiâm plerumque efie novi, quo iæpius eo addito hunc obtinui effectum , cui præftando aqua plene aerata antea fuit impar. Sub ipfa calcinatione cum aere fixo copulari tamen videtur ferrum , licet hanc u- nionem vix adgredi valeat aqua. Zincum aèratum. <§. i Zincum, & metallicum & calcinatum, perquam copiofe fol vit aqua aerata, fi tentamina, modo in §. praec. defcripto, infiituantur. Hæc fo* lutio aeri libero expofita cito fuperficiem atomis zincinis verficolorem exhibet, illa vero quæ cal¬ cem continet , obfcurior mihi vifa eft & parum di- verfis coloribus refplendefcens. Pellicula , quas ter¬ rena & metallica corpora, aqua aerata foluta, hac via præbent, illis ferme congruunt, quæ fub eva¬ poratione (olutionum aliorum falium oriuntur, nam in utroque ca(u menftruum in fuperficie primum defideratur fufficiens* Alkali perfe&e caufticum , itemque tinüura gallarum & alkali phlogifficatum , metallum praci- pitant flavo cinereum: alkalia plene aerata nihil va¬ lent in hoc negotio, quum autem , quæ vulgo oc¬ currunt , quadam adhuc laborent caufticitate non omnino otiofa funt. Magne/ïum aèratum. 16. Magnefium voco femimetallum , quod in magnefia nigra, alias vitriariorum dicta, deiite- fcit, & a reliquis huc usque notis diftinfctum eiie videtur g'). Calcem hujus nigram aqua aerata fu- fcipit, & longe efficacius ipfum regulum, ita< tamen, i g) De hoc plura in Disq. dc Atu\, elect. §* 6i. as ' ) o ( m 15 S ut ferrum contaminans fimul adgrediacur. Si regu. lus fuit adhibitus, folutio peculiarem fpargit odo¬ rem, illi haud diffimilem, qui ex ufta prodic pin¬ guedine. Ceterum, praecipitationes & pelliculæ eo¬ dem fè habent modo , ac nuper defcriptum elt , ex¬ cepto colore, qui ferro plerumque præfente tur¬ batur. Alkali phiogifticatum alias magnefium pu¬ rum dejicit albo fiavefeens, & tin&ura gallarum fimiliter fere coloratum. Aeris fixi & reliquorum metallorum copulationes tentâtes. §. 17. Metalla haftenus memorata facile aqua aërata folvuntur, reliquorum vero nonnulla non nifi praecipitationis momento fubtiliffime divifa eamdem fubeunt, & pleraque ne hoc quidem adminiculo eo poflunt perduci. Sequentia aquae aëratæ indi¬ di, lagenas bene claufas & inverfas in loco frigi¬ do per o£fco nyftemera fervavi, hifeeque præter- lapfis exploravi: aurum nempe foliatum, aurum fulminans difium , platinam , argentum foliatum , hydrargyrum, æthiopem mineralem frigide praepa¬ ratum, turpethum minerale, plumbum granulatum, minium , ceruffam , cuprum granulatum , cuprum calcinatum, ftannum foliatum, ftannum calcinatum, nec non femimetalla vifmutum , niccolum , arfeni- cum, cobaltum & antimonium, tam reguli, quam calcis forma prædita. Cujusvis lagenæ aqua in va* feula diverfa fuit per chartam bilulam colata, & adhuc omnem fuum retinere aerem fixum invenie¬ batur, nam heliotropii tin&uram eodem, ac antea modo, rufabat, praeterea vero pleræque nulla præ- buerunt folutionis figna. Vismutum quidem/ co¬ baltum & antimonium, aeque regulina, ac calcina- ta, itemque regulus arfenici , in aëre libero pelli- m ) ( QXD *35 » » ! : ni ni ! i culas monftrarunt verficolores tenuifïïmas, aegre ob* fervandas, & alkali cauftico raras congrumationes, aft,tin8:ura gallarum inlliliata, violacea dederunt fe* dimenra, adeo ut vix dubitem, quin ferro contami¬ nanti fint adfcribenda hæc phaenomena, faltim qua magnam partem. Cobaltum tamen depuratum , aeque ac niccolum interdum folutionis figna præ- bent, fed haftenus mihi ambigua. Aurum foliatum etiam aliter, fed fruftra ten- tavi, indidi nempe præter folium aquæ deftillatæ vel fpathum calcareum, vel alkali aeratum, dein fen- fim acidum vitrioli inftillavi , ira tamen , ut non plene faturaretur, fed poft aliquot dies nihil fo lu¬ tum inveni. Semel quidem adhibita creta & aqua vulgari folutionis veftigia vidi , aft, re propius exa¬ minata,)^ creta paullum acidi falis, & in aqua calcem, acido nitri folutam, detexi, quibus aquæ regis porti¬ uncula fuit enata. Ipfum acidum vitrioli nitrofo non¬ numquam contiminatum reperitur. Argi opus eft o- culis, ne res circumflantes peregrinae nos decipiant. Ceterum metalla hac via examini fruftra ex¬ porta non ideo omnem cum aëre fixo copulam re* fpuere adfirmandum eft, nam folutione & praecipi¬ tatione fubtiliffime divifa huic forfan adcommodari poflunr. Modo fequenti certitudinem quaeiivi. Me- talli nempe cujusvis in appropriato menftruo folu- tioni , aqua deftülata quantum fatis dilucæ , pede- tentim addidi vel alkaii tartari aëratum, vel ma* gnefiam , vel fpathum calcareum. Saturatione com¬ pleta lagenas clauias & inverfas per unum alter* umve ny&emcron in loco frigido fervavi, tandem- que aquam, percolatione fa£h, exploravi. Cretam evito, quae faepe acido falis eft contaminata, unde in certis cafibus confufio oriri poteft. Calce cru¬ da faturacio admodum tarde obtinetur, præfêrtim, S fi 138 & ) o C . — - _ fixo fermentans. In utroque cafu aër fixus phlo- gifio ita oneratur, ut dein aquæ refpuat unionem. Aër fixus, quem oleum olivarum fîbimet unitum tenec^, fi igne iterum expellitur, per aquam !age- næ HI enatans, faltim qua partem mutatus, vel he« terogeneis commixtus, recuperatur, nam & flamma accendi poteft , & aquam fere refpuit. Aër fixus alkalibus puris fiohita deficit. §. 19. Eft hæc acidorum nota proprietas, mal. ka linis foluta praecipitent, quæ etiam cum aere fi. xo obtinet. V i - • • ' « _ * Sulphur, aqua calcis folutum, huic in lagena QJR exponatur, ftatimque folutio clara corigruma- tur , calcem in acidis effervefcentem demittens , quum alkali calcareum aeri fixo lubentius , quam fulphuri adhaerear. Hepar, alkali fixo paratum , itidem præcipi- tatur, fed paullum tardius, quum alkali aeratum aqua haud difficile retineatur, unde in hoc cafu fulphur decidit Colum. Si praeterea alkali, uti fo- let, majori adeft proportione, quam quod fulphu- ri (oivendo neceflarium requiritur , nulla congru* matio oriri poteft, ante completam fuperflui fatu¬ ra tionem. Hepar volatile , quod fulphur alkali volatili puro folutum tenet, & alias fpiritus fumans iul- phuratus Eeguini plerumque audit, mox & copio- fe aëre fixo deturbatur. Singula 0 1 kalia , fulphur adgredi nequeunt, nifi quatenus pura, ideoque vr- ciffim, adveniente aere fixo, ejusdem retinendi fiunt inepta. Liquor filicum in aere libero pedetentim ter- rara demittit (iliceam, quod aëre fixo per ilium ' ena- enatante brevi perficitur, idque eo celerius, quo par¬ cius alkali continet. Hinc etiam ratio ducet, cur folu- tio aikaü tartari, et fi fæpius coletur, per longum tem¬ pus paullatim fecernat terreftres flocculos. Scilicet atomos filiceos fibi intime unitos habet hoc alkali, vei fub ipfa vegetatione, vel etiam fub combuftione, adquifitos, quos dein mittit, prout aere fixo Patia¬ tur, cui lubentius adhaeret. Cum autem in lage¬ na angufti colli, & plerumque claufa , non poffit non lente ex atmolphatra hauriri præcrpitans, haec quoque feparatio tefludineo incedit gradu, aft fi larga & aerata aqua primum foivitur, vel dudum faflia folucio aere fixo oneratur quantum fatis, firnul praeceps ruit omne terreftre removendum. Sapo aere fixo aegre decomponitur , partim quum alkali fere femper abundet ; partim quum fubtiliffimum hoc acidum inter cognita fit debilis- fimum, cujus magna opus efi copia, nam & aceti defiiHati vulgaris haud exigua requiritur portio, fi oleum fuo cum alkali nexu privabitur; partim et¬ iam, quum minimae, quae pedecentim feparantur moleculæ oleofæ , intra fluidum tenax vix in gut¬ tas diftinfflas coaiefcere pcflinr. Cuprum alkali volatile aeratum adgreditur , at¬ que ac purum, & hinc pendet, quod haec folutio nec in aëre libero fponte , nec aere fixo arte im* mixto, turbetur vel praecipitetur, Aëris fixi attra&iones eleffivœ fimplices. §. 20. Vidimus in praecedentibus aerem fixum cum alkalinis falibus, eum terris & metallis , in¬ dar acidi conjungi, ut itaque gradus intenfionis, qui¬ bus varias hafce adpetic marerias, jam eruamus re¬ flat. Puras aeratis commifcui, idque in aqua deftil la¬ ta, & in lagenis mox obturandis» ne heterogenei ac* S 3 ccs- Mo m ) o ( ss (Ml jimhohMI ■HKMmmmmi Mmmmmmi «mb> HasMMqasaiHaH| . | ||M < | ceflus conclufiones turbaret, mutationes dein adcu- rate obfervavi vel ponderis, vel qualitatis , quæ fini jam propofico intervire potuerunt. A) Alkali Vegetabili puro terram addidi ponderofam aeratam, fed pod aliquot dies neque hæc pondere fuit diminuta, nequeMllud ullo modo mitigatum. Itaque terra pondsrofa fuum majori vi retinet aërem fixum, quam eum attrahit alkali ve- getabile, quod itidem confirmatur terram hancce puram eidem alkali aerato folutoque immiicendo , nam & illa pondera au£ta mitigatur, & illud fit caudicum. Si aquæ, terra ponderofa pura onuftæ, al- kali vegetabile perfeSte purum inflillatur, nulla eve¬ nit praecipitatio, alkali vero aërato mox congru- matio oritur, hoc fit caudicum & terra pondero¬ fa fubfidet aerata. Quum autem , fuo vigori con¬ venienter, perexigua aëris fixi portione faturecur terra ponderofa, hinc quantitates commifcendæ de¬ terminentur oportet ($$.7, 8, k>). Alkali nempe vegetabilis aerati 100 partes tantum aeris fixi con¬ tinent, quantum 546 terræ ponderofæ puræ fatu- randæ fufficit, fi materierum conjungendarum utra¬ que ed libera (Conf. præterea mom. B). De calce , loco terræ ponderofæ adhibita, fin- gula jam memorata momenta fimiliter valent, ex¬ cepta proportione, quæ talis heic ed, ut alkali ae¬ rati 100 partes fuo aere fixo libero non nifi 68 cal¬ cis puræ fatiare queant. Alkali mineralis nuper crydallifati partes 263, & alkali vegetabilis puri 100, fimul folvantur a- quæ fervidae 300, dein vaporet folutio in vafe i- doneo fuper igne, pelliculæ, quæ fucceffive gene¬ rantur, ablatae, in cono ex papyro bibula confie- £to Êto colligantur, ut adhaerente cauftico liberentur, nuod eo usque eft continuandum, donec pelli* cutæ 150-200 partes efficiant. Hæ examine in¬ duto verum elle alkali vegetabile aeratum re- periuntur, lixivium autem reftans continet mine¬ rale caufticum. Hinc refpeau attraftionis de prae¬ rogativa inter alkalia fixa vegetabilia & mineralia facile judicari poteft. Alkali volatilis aerati 93 partes vegetabilis pu¬ ri centenario fuum mox porrigunt aerem fixum, cau¬ dicam induentes naturam: ultimae tamen portiones fegnius decomponuntur. Magne fia aëratæ 16g partes tantum habent aeris fixi, ut alkali vegetabilis puri 100 fufficere poffit. Metalla, mediante aëre fixo, aqua foluta, al¬ kali vegetabili cauftico praecipitari antea obferva- vimuc. B> De Minerai 1 alkali, quæ de vegetabili jam jam funt allata, itidem valent, ratione habita terree fonder efec, calcis , alkali volatilis , magne fi ce, & metallorum, mutatis tantum proportionibus. Eft vero in genere notandum, quod numeri in quovis cafu, fecundum fundamenta antea ftabilita, eruti, ad- curate tantummodo indicent, quantum materiae, de qua agitur, liberae faturandae fufficit, quum vero initio longe facilius, quam verfus finem progredia¬ tur operatio, completa refolptio decomponentis non raro duplum, triplum, immo interdum lextuplum requirit. PY A t T7HT r voT A-rripr aerem derelinnuit non r 14Z ) o ( y - . . - — — ' ■■■■>* m II I H Ml J. miTT» ■■ ■■■■Il „ I, . - li volatilis serati indita, fenfim effervefcendi faculta¬ tem adquirit, & alkali volatile efficit purum. ^ ) Terra Ponderosa aerata, quantum hucus¬ que percipere potui, in aqua calcis nec mutatur nec mutationem cau fatur, ufta vero & aqua foiuta* pelluciditatem fpathi calcarei inditi pauilum obfcu- rat, adeo tamen exigua virium attrahentium diffe¬ rentia efîe videtur, ut praevalentia terræ pondero- non dum omni exemta fit dubio. Eidem magne' Jici luum certo porrigit aerem fixum. . . Superfluo aere fixo loluta terra ponderofa prae¬ cipitatur alkalibus omnibus, calce & magnefia, pu- ris, quae abundans menftruum abforbendo, eam- dem ad faturationem redigunt exaftam , in quo ltatu aquam refpuit (§. 10.). H E) Aquae, Cai.ce pura onuftae, fi immittitur magnefia aerata, hæc eamdem mitigat, & calx ef- fervefcendi facultate gaudens in fundo tandem coi- Iigitur, una cum magnefia pura. Calx, mediante aere fixo fuperfluo foluta, eodem fe habet modo ac terra ponderofa: abundans nempe menftruum laxius, quam faturicati neceffarium, adhérer. F) MagnedIa pura non folvitur aqua, quan¬ tum hucusque conflat, fi vero ope aeris fixi eft fu- lcepta, alkalibus , terra ponderofa & calce cauflicis dejicitur, interdum pura, interdum aerata, pro quantitate præcipitantis. Scilicet exigua portiuncu- !?’ rtfuperfl ar° aere fixo Potefl fatiari, magne- V fltum ratur3d°n>s reducit, quo minus fo- ÎÏÎ2, fa£la ’ 9.°! maximam partem fundum petit, talemque praecipitationem etiam efficere valet alka- traftiVa* 1 ^Ur-Um I2‘^A Puamvis alioquin viat- S?fimiSlCn<5 J J terra P°nderofa & calx fimihter adbibitae, ipfæ quoque faturatæ fimul de- ) -e C ôfg »45 . i - Yntr-^’V—^'— *-—|IJ— V Wl Mil lit n m il n decidunt. Aft (afficiente copia additae primum me¬ moratas materiae, non tantum fuperfluum aërem fi« xum, fed illum etiam arripiunt, qui magnefîæ fa- turationi eft necefiarius , ideoque puram dejiciunt. G) Metalla, aëre fixo foluta (§§. 14-16), praecipitantur alkalibus 8c terris caudicis. Quod ad zincum attinet, hujus fol uti 0 , aeque ac reliquorum, alkali volatili puro congrumatur, aft leni qua (la¬ tione iterum diiparent nubeculae contractae, quum alkali volatili facile folvatur hoc femimetallum. Alkalia plene aerata, itemque in hoc ftatu ma- gnefia & calx, folutiones recentes nullo modo mu¬ tant, fi vero calori vel libero aëri fuerunt expofi* ix , adeo ut pars aëris fixi duduth avolaverit, & re- fidua vix adhaereat, (eparationem caufantur, laxo, quo jam aquae uniuntur vinculo , adfcribendam. Quod zincum omnia alia metalla ex menftruis acidis dejiciat fatis cognitum eft , & quin idem in cafu quoque præfenti locum habeat nullus fere du¬ bito, modo ita aeris fixi quantitas aptari pofteq ut non ni fi unico fufficeret , hoc vero vix fperare li¬ cet. Quamdiu igitur menftruum duobus pluribus- ve fimul folvendis non eft impar, nec ulla exclu- fio vel praecipitatio obfervabitur. Solutionibus zin¬ ci, tam reguli, quam calcis, limaturam marcis ad¬ didi , & viciffim zincum folutionibus ferri , poft a- Hquot dies nuperrime addita metalla , qua partem foluta reperi , absque tamen u'la priorum fepara- tione. Itaque quaeri poteft, cur non aqua aerata ex primum indito ad fatietatem fufcipit, cum tamen pofterius adgredi valeat? Dicam, quod mihi met maxima fe commendat probabilitate. Metalla ae¬ rata funt fales difficillimae folutionis , adeo ut eo- t rum* *44 _ 3S ) O C <%> _ rumdem non nifi perquam exigua portiuncula, te- fte experientia, aquam future queat. Jam vero u- nico fale fatiata, non tantum non alios refpuit, fed etiam plurium præfentia mutuam juvat folubilita- tem, quod multis probari poteft exemplis, & in noftro cafu eo minus eft mirandum , quo certius conftat, prius metallum pofteriori relinquere fuffi- cientem menftrui (aëris fixi) quantitatem intaftam. Itaque, fi quis ordo metallis heic eft adfignan- dus,, nulla certe adeft ab illo difcedendi ratio, qui cum omnibus aliis acidis obtinet, & talis eft, ut primus locus competat zinco, fecundus magne- fio, & tertius tandem ferro., | Concludimus igitur ex iis, quæ in momentis præcedentibus funt allata, fêquentem attrafcionum cleftivarum feriem pro acido aereo., Terra pondèrofa: pura., \ Calx; pura. \ * ' ' _ ]| Alkali fixum vegetabile purum. , 1 Alkali fixum minerale purum.. Magnefia pura... Alkali volatile purum.. Zincum. ’ I ij Magnefium. * 1 Ferrum., H) Refpeftu aliorum acidorum , huc usque cognitorum, aereum debiliffiinum efle videtur, nam non tantum aceto , fed etiam acidis vitrioli & ni¬ tri phlogifticatis expellitur. Intérim tamen non fe» mei vidi aquam,, aëre fixo onuftam puriflimo, qui fermentatione, igne vel acido nitri fuit elicitus, con- grumari folutione facchari faturni, feft licet alia vi¬ ce quantitates &, res circumftantes fimiliter ordina- ve- ) o ( m h? verim, nulla turbationis prodierunt veftigia. Quod acetum ebulliens ceruflam fufcipiat ejusdemque ae¬ rem fixum expellat, notum eft, num vero cryftalli vetuftæ partem aceti aetate perdam? An eopiofa decomponantur aqua, adeo ut acidum aereum cal¬ cem plumbi arripere valeat, cum eadem falem em- i ciens, qui aquam omnino refpuit, aceto autem iol- 1 vitur fine manifefta effervefcencia? In medio relin- i quo, donec caufam diflenfus experimentorum eruere i potui. Acidum vitrioli evito, quum hujus minimum i Inquinamentum plumbum acetatum dejiciar. Aeris fixi attraftiones eleftiva duplices. §. 21. Alkali volatile purum nec terram pon- derofam, nec calcem, nec magnefiam, acido quo* ! dam vulgari folutas, praecipitare valet , quod ta¬ men alkali volatile aeratum prompte & feliciter pneftat, ideoque, quamvis prius multis aliis modis luculenter fortius adpareat, intérim tamen nonnul¬ li , veram -non perfpicientes rationem, hinc debi¬ lius reputant. Afl: longe aliter fe res habet. Scili¬ cet, alkali volatile minori vi omnia adpetit acida, quam calx, (quem cafum exempli loco explice¬ mus,) itaque hoc fale puro feu folo nulla peragi potefl: decompofitio , fi vero aere fixo efl imbutus, quarta advenit materia connubium calcis ambiens , adeo ut duplici vi fimul diflrahatur fal calcareus , altera nimirum, alkali puro competente, acidum loi- licitatur, altera vero aeri fixo propria, calx pura, & hse vires unitae priftinam binorum principiorum cohaefionem fuperant, quod in tab. VII, Ichemate 18, lymbolice reprsefentatur. Idem valet de magnefia aerata, quae fimiiiter fales calcareos decomponit. Praeterea, quamvis alkalia fixa pura terris ple- T 2 ris HS m > o ( ®r risque & metallis acida eripere queant, hoc non ohftat , quominus vi compofica negotium peraga¬ tur, dum aerata adhibentur* Hinc notabilis illa ponderis differentia, quæ in praecipitatione ejusdem materiae fæpe obfervatur. Sint 100 partes fpathi calcare! acido folutæ , hae alkali fixo cryftallifato de- je£tæ, poft adcuratam colle&ionem, loturam & ex- ficcationem praeter propter iterum 100 præbent, calci erudæ qua indolem fimiles, fi vero alkali pu¬ ro operatio perficitur praecipitatum non nifi yy pondere aequi valet, calcique uftæ & exftinftæ qua proprietates omnino congruit. Ita etiam reliquae comparatae funt materiae, quæ in flatu naturali ae¬ re fixo fcatent. Metalla quidem aliter fe habent., intérim tamen praecipitantibus aeratis infigne pon» deris adipifcuntur incrementum, hydrargyrus nem¬ pe tertiam partem, ferrum fere anaticam lucra* tur, & fic porro* Argentum, acido nitri folu» tum, alkali volatili aerato & facilius quam cauftico, & ponderofius, dejicitur. Hae aceeffiones aeri fixo funt tribuendae, qui, fortiori acido fede expulfus, dereliQro adhæret metallo, cujus fecundum diver* fam copiam, non tantum pondus , fed interdum quo* que colorem mutat. Diximus antea, quod alkali vegetabile purum praecipitet mercurium fublima- tum corrofivum ferrugineo colore, plene vero ae¬ ratum albo ( §. 7 .): diximus etiam, quod alkali mi¬ nerale hanc hydrargyri calcem numquam albam efficere queat ( §. 8 )• En rationem. Sit tantum praecipitandum , quantum 100 aci» di falis partibus efi: unitum, idque fiat alkali ve¬ getabili plene aerato, cujus huic effettui 41 y cir¬ citer funt neceffariæ, etenim 100 acidi fidis requi¬ runt alkali puri 199 ($* 8-), & tm 199 recipere pos- ■ \ n { c-xo ) \ * OaO 147 poffimt ûëris fixi 84. nec non a GlY ) o ( cxd * 4 5 in lagenis perfede claufis non accidit, & riumquam fieri poteft, nifi fuperficiem lambat aër fixus (§.ii)i calx ufia , quæ per longius tempus atmofphæræ exponitur, fenfim recuperat, quod igne perdidit, adeo ut tandem calcis crudæ naturam omnino in¬ duat & caementitiis operibus fiat inepta, nifi denuo fuo fpolietur acido: terra ponderofa & magnefia in purum reda£te flatum , , fimiliter in aëre pondus, efFervefcendr facultatem , aliasque amiflas qualita¬ tes recipiunt: alkalia pura in aëre libero mitigan¬ tur, diliquefcentiam exuunt, cryftallos formant, quæ in acidis effervelcunt, cetera , aëri fixo attra&o u- nice adfcribenda. Quum itaque ubique, terrarum, & quolibet tempore, hæc fingula eveniant, in at- mofphaera femper adfit oportet ,, aëris fixi liberi, haud, exigua copia.. Aft non; tantum in; ftatu elaflico & libero nos circumdat-, fed etiam ipfius- aëris vulgaris princi¬ pium quoddàm proximum confiituere videtur. Lit Lc ingeniola infatigabilis PRIESTLEYI conje- Qura, jam confideranda., Experimentum, hanc aëris innuens compofitio» nem, efl fequens. In tubo vitreo, arcus inflar curvato, aeris vulgaris bullam includat heliotropii tinctura, crurum vero quodlibet , ad certam altitudinem y* drargyro impletum, in diverfo valculo immergatur quoque huic metallo fluido. Hifce ita præparatis, ope machinae elefitricæ ex mercurio unius cruris per u • Jam in alterius crebro transeant fcintillæ fortiore?.. Hoc labore per aliquot minuta continuato fuper- ficies tinauræ in utroque crure reperietur & al- tius (urgere , & caeruleum cum rubro commutare colorem. Tin&ura rufata in libero acre iterum cærulefcit.. Si loco tinauræ aqua calcis adhibetur, hæc congrumatur , & calcem in acidis effervelcen- tem deponit* Heic igicur aër decomponi videtur, & in duo diverfa fluida elaftica dividi, quorum al¬ terum heliotropii tinffcuram fugaci imbuit rubedi¬ ne, aqua ablorbetur, & aquam calcis praecipitat, h. e. genuinis aëris fixi praeditum criteriis: alterum vero, quod aquam non fubit, ignem exftinguens & vitam animalem deftruens , nam nullam cum vapo¬ re acidi nitri phlogirticati padtur mutationem. Sci¬ licet, phlogiflo ele&ricitatis hoc poflerius fluidum lubentius aduniri videtur, quam aeri fixo, qui igi¬ tur fecernitur vel quafi præcipitatur. Quod haec phaenomena fluido ele&rico folo non fint adfcri- benda dilucide patet, fi mediante antlia pneuma¬ tica ita extendatur bulla aërea, ut omnis rufuta tin- ftura e cruribus expellatur, & in ejus locum caeru¬ lea furgat ad priftinam altitudinem : dein uti antea fcintillae bullam tranfeant, nulla tamen amplius prodeunt aëris fixi veftigia. Hinc igitur elucet, illud, quod heliotropii tinfruram rufat, & aquam calcis praecipitat, in aëre reperiri,& jam prima o* peratione fuifle ablatum. Hæc licet magna fe commendent probabilitatis fpecie, quin tamen hinc de aëris compofinone certo concludatur, alia obftant tentamina, in quibus me¬ diante phlogifto fluidum aëreum itidem mutatur, id- que fine ullis aeris fixi liberati indiciis. Salem fulphu* ratum Stahlii exempli loco exhibeamus. Linteas plagulas, alkali vegetabili cauftico madentes vapo- ri ex fulphure accenfo furgenti fufficienter expo- fui; hafce dein cucurbitis indidi diverfis, ad fundum depreflas, orificia vefica bubula humida adligata optime claufi , & per 16 ny&emera, in loco tem¬ periei circiter + ig graduum, fervavi. Hoc tem- ' . po- m ) o ( $$ *f* w . — ■ - - - ■■■■■■! r. ir I !■ , .1. - pore elaplo unius cucurbitae inverfæ orificium aperui intra tincturam heliotropii, quae mox irruebat, pa¬ rum ultra } cavitatis implens. Hinc igitur confiat, phlogifton fenfim deferuifle acidum vitrioli, aerem¬ que inclufum mutafle, intérim tamen nullam tin- Êturae rufefcentiam potui detegere. Alius cucurbita: orificium intra aquam calcis aperui, quæ fimiliter intravit, aft nulla prsebens congrumationis vefiigia» Si Icintillæ ele&ricæ puro tantum phlogifto adve¬ niente aerem fixum extricant, cur non in experi¬ mento memorato idem evenit? Verum quidem efi, in priori calu phlogifton totam maffam longe ve¬ hementius permeare, adeoque forfan decompone- re principium quoddam proximum : forte etiam mutatæ experimenti noftri circumftantiæ idem præ- flabunt aliquando, fed usque dum nexum revelent plura & idonea tentamina, judicium fufpendendum e [Te jubent Tanae ratiocinandi leges. I -■ I s * r X 't* jTjf" " < ' ’ '• ! v S. ’ '■ *s J »" " f*? ■ • | Interea jure meritoque optimo aër fixus aci¬ dum audit aereum, vel, u magis placet, atmofphæ- ricum. Acidum univerlhle etiam vocari poffet, quum in omnibus naturæ regnis copiofiffime adfit, aft quo¬ niam hac denominatione vulgo principium falinum indicari foiet, quod diverfe modificatum omnia alia & alkalia & acida procreat, taliaque non dum ul¬ lo idoneo argumento de aere fixo poliunt adfirma- ri, hoc nomine ambiguo abftinendum puto. Haud equidem ignoro, & alkali volatile, & acidum Talis, phlogifton inftar principii proximi continere, eadem- que, inflammabili hacce materia fpoliata, in auras re- folvi elafticas, fed, quæ in utroque jam nominato cafu obtinentur, licet in frigore perfiftentes, non ta¬ men funt ejusdem indolis, & neutra aëri fixo con- Quod in atmofphæra fingitur acidum vitrio- U K Ïÿ2 QXD ) o. ( ÇXÏ li nec femper, nec ubique reperitur. Per plures annos idem alkali fixo puriffimo captare quæfivi, fed ne miculam quidem baftenus obtinui. Alkaii vegetabile non raro tartaro fcatet vicriolato, immo ipfum alkali tartari non femper eo caret, doliorum fine dubio fulphurationi tribuendo, nifi igitur pro¬ be cognita fit puritas falis alkaiini, aèri expofiti, errores vix' evitantur. Itaque acidum vitrioli in at* mofphæra non adeft, nifi accidentaliter, idemque valet, & de nitrofo, & de marino, quae ibidem non numquam occurrunt. Num additas aeri fixo fit effentialis . §• 23. Quamvis extra dubitationis aleam mihi quidem jam pofita videatur aeris fixi nciditas, for* taflis tamen cuipiam fufpicio oriri poflet, hanc es- fe accidentalem, peregrino adfcribendam acido, quod aeri vulgari intime & folutionis more unitur. Hanc vero opinionem omni carere fundamento fe- quentia momenta eviOiura fpero* A) Ponamus aerem vulgarem e calce median¬ te acido vitrioli expulfum, non obftante lotura, hoc acido peregrino ita contaminari , ut dein aegerri¬ me feparari queant, &, quamdiu hæc perfifiit unio, aerem conficere fixum. Saturetur jam hoc fluido elaftico aqua calcis, exploreturque calx praecipita¬ ta, reperietur hæc cremori, calcive crudae omnino fimilis. Qværitur itaque , num aêr vulgaris, dum calci purae iterum adneftitur, inquinamentum aci¬ dum, eodem ac antea modo, fibi unitum retineat? An vero illud exuat, diftin&is adfociandum parti¬ culis? Si prius, aut calx, aere fixo praecipitata, a vulgari, nullo vitriolico contaminata, differret, quod tamen exa&iffimo contradatur examini chemico , aut / @ ) O ( @ _ lJ± aut aëris fixi & vulgaris'omnis evanefcit difparitas, quod hypothefin de generatione aëris nxi eversit. Sin pofterius, acetum deftiliatum calcem quidem præcipitatam folveret, gypfum vero intaflum relin¬ queret, aft omnino nihil reftare docent experimenta. Ergo. B) Deinde, fi aciditas ex inquinamento de¬ pendet peregrino, ex diverfis acidis dtverfus quo¬ que oriri debet aer fixus, afl, tefte experientia, aci¬ do falis procreatus & rite lotus aquam calcis aeque coagulat, ac vicriolico elicitus, nullamque in cete¬ ris proprietatibus v7el minima obfervatur differen¬ tia, quocumque demum expulfus fuerit acido, mo¬ do lotura fufficiente eft depuratus. Si acido vitri- olico provocatus hinc fuam ferrum zincuraque loi- vendi vim poflidet, qui nitrofo comparatur, argen- tum & hvdrargyrum adgredi debet, & aurum va- riaque alia metalla ille, qui aqua regia prodit, fed neutrum accidere irrita memet docuerunt tentamina. C) Praeterea, fi fub effervefcentia expulfus aër fixus acidis contaminatur, unde igitur ille haurit, qui fub fermentatione prodit, alteri omnino fimi- lis, idque mox ab initio, & longo fatis interval¬ lo, antequam fuum adtigerit faftigium fermentatio- nis primus gradus? Si aëris fixi peregrina eft aci- ditas, cur non hæc ita tandem poteft accumulari, ut fyrupum violarum, papyrum heliotropio tinctam, aliosque colores vegetabiles caeruleos, praeter he- liotropii tin&uram, rufet? D) Demum, fpathum calcareum & m3gnefia alba, (olo igne genuinum emittunt aërem fixum (<5.21, quamvis fcrupulociffimo examini ne levis- fima quidem praebeant acidi mineralis veftigia^^ U 2 * *54 _ _ m ) O ( @ _ quamvis praeterea fubtiliffime comminutae hæ ma- teriæ per femihoram in lixivio alkalino puro fue¬ rint co£l:æ, dein lotæ, & tandem ficcatæ, antequam vali retorto concreduntur» Sic igitur omnis evane- Ccere. debet de peregrino acido fufpicio. Cum itaque aër fixus rite depuratus, diver- fîflïmis licet mediis , & e diverfiffimis materiis evocatus, fi ve ficca via, fi ve h umida id fiat, ni¬ hilo tamen minus femper fit fibi perfe&e fimilis & acidus, concludo omni, quæ in phyficis obtine¬ ri poteft, certitudine, aciditatem eidem competere eflsntialem., Acidi aerei gravitas fpecifica. §. 24. Mediante globo cavo gravitatem fpecifi- eam eadem dimenfus furo methodo, qua aerem pon¬ derant vulgarem Phyfici. Compara vi ter a q uæ de- ftiiiatæ & aëris fixi ejusdem voluminis pondera. Prima vice rationes inveni,, uti 555 ad 1, alte¬ ra vero uti 563 ad t, & tandem tertia uti 560 ad 1. Calorem quidem medium -f 15 gr* & altitudi¬ nem hydrargyri in Baromètre mediam 25, 3 poli, geom. quæfivi , parvas tamen non potui evitare di- ferepantias. Medium trium obfervationum efi 5 5 9^, ve! numero rotundo 560, unde gravitas fpeci¬ fica emergit a 001 8, cum tamen aër vulgaris de¬ puratus in iisdem circumftantiis vix 0,0012 adtin- gat, adeo ut aër fixus vulgarem circiter fuperet. Noxia, quam cavernae nonnulla: fovent, aura, ejusdem omnino naturæ efi ac acidum aereum, nam aqua abforDetur, eidemque pungentem com¬ municat aciditatem, beliotropii tincturam rufat, a* quam calcis coagulat , ignem exfiinguit , animalia , enc- g& ) o ( as _ **5 enecat, &, quod heic praecipue memorandum, vi fuæ gravitatis parum elevatur. In puteo, anno 17x7 ad acidulas Pyrmontanas effracto, infimum tantum ftratum duorum vix: pedum craffitiei perniciofum eft, & dum folis heic penetrant radii, exhalationi¬ bus immixtis quodammodo fit vifibile. Super ipfum fontem foterium pedis raro craffitiem poffidet ftra- tam letale , unde etiam anferes , longioris colli o- pe, eidem absque incommodo poffunt innatare. Spe¬ cuum halitus in vicinia Schwalbacenfium, Riba- rienfium, aliarumque.acidularum, fimiliter fe habent. In fpelunca Neapolitana, a cane di£ta , homines,, immo canes majores, capite ereOro nihil omnino patiuntur, aft fi nares alicujus animalis fundo pro¬ pinquant, fopiente veneno mox adficiuntur. Oculis quoque inftar fubtilifiimi fumi difcerni poteft mor¬ tifera aura, quæ æftate I circiter pedis adtingit al¬ titudinem , hieme vero vix paucos digitos emer¬ gere valet. Ex gravitate acidi aerei fequitur quoque, ut infima atmofphaerae (Irata hoc magis abundent, quam fuperiora. Quae enim fermentationibus, putrefa¬ ctionibus , efFervefcentiis, aliisque in magna naturae officina quotidie peragendis operationibus, ingens hujus copia emergit, qua maximam partem juxta terrae fuperficiem haeret, novorum iterum corpo¬ rum continua generatione figenda; illa quoque, quae in fublimiore regione fulgure forfan, variisque me- teoris, evulgari fecernitur aere,fenfim omnis fub- fidere deberet, nifi atmofphæræ continuae agitatio¬ nes , aërem vulgarem & acidum aereum commi- Icentes, frictio & exigua gravitatis fpecificæ differen¬ tia, multum impedirent, & hae remotae una cum hu¬ jus nuper memorata diminutione perniciem mundi a- U 2 nima- 1 15 6 m ) o ( @ _ nimalis avertunt, Interea hinc patere arbitror, cur loca editiora magis in genere funt falubria, quam humilia, & nullus dubito, quin varii morbi & epi- demii, & endemii, ex diveria acidi aerei quantitate in atmofphæra oriantur. Acidum aëreum non femper ejusdem efle te¬ nuitatis, inde fluere videtur, quod quasdam par¬ ticulas aqua lubentius, alias fegnius abforbeat. Ab initio ad finem continue retardari unionem nihil in fe miri continet* cum hiceffeftus attra&ionis indoli adprime fit conformis, fed quod jam me movet eft fequens phænomenon. Sit lagena QR aere fixo impleta, ejusque dimidium fenfim devoratum po¬ namus, reperietur fubfequens in dato tempore co¬ pula fegnius perfici cum refiduo, quam cum aëre fixo, aquæ non dum expofito, licet aequalis fit con¬ tactus. Hinc nonnullas moleculas vel ratione figu¬ rae, vel ratione magnitudinis, vel denique ratione peregrini immixti, ineptiores efle videntur. Acidum aereum ignem exftinguit. §. 25. Ignem non tantum impedit, quin ac¬ cendatur, unde in hoc medio bombardae & fclo- peta explodi nequeant, fed etiam momento citius & candentem, & flammantem, penitus exftinguit, ad¬ eo ut hoc criterio vulgo explorari foleat aër me¬ phiticus. Si vafculum vitreum cylindricum AD ffig. 1) acido aëreo impletur, modo antea defcripto ($. 2), dein vero operculo claufum prudenter inverfione erigitur & aperitur, vi gravitatis in eodem refla¬ bit fluidum antea inclufum. Huic ellychnium ac- cenfum E, vel pruna, immergatur, & momento omnis exftinguetur ignis. Si tamen vas apertum re- i?7 linquitur, fuprema drata cum aere vulgari fenlim commifcentur, adeo ut flamma in iilis tandem queat perfiftere, & pauilatim hoc modo tota mutatur mas- fa, eo tamen fegnius, quo major altitudo AB, & quo in vicinia tranquillior aër. Eadem phaenome¬ na luper liquorem fermentantem obfervare licet. Fumum valide attrahit acidum aereum, in (Ira¬ tum (ibi parallelum expandit, diuque retinet, quod etiam in cryptis mephiticis accidit, fumo facis ex* ftinéæ, vel fclopeti fupra fatale (Iratum explofi. Acidum aereum animalia enecat. §. 2 6. Hifce experimentis talem plerumque adhibeo adparatum, qualem fig. 9 fidit. Vas vi* tereum AB, fundo ligneo BC, animali immiflo, cele* riter adglutinari poteft, & foramine D verfus fum* mitatem ed pertufum. Praeterea tubus EF, letife¬ rum intromittens vaporem , fundo ita adaptatur, ut circumcirca nullus pateat exitus. Intrans fatalis au¬ ra aerem vulgarem leviorem expellit per D, initio tamen qua partem commifcentur, quod quidem im¬ pedit, quin mors æque fubita animal corripiat, ac dum acido aereo folo immergitur, ad eo ipfo phae¬ nomena facilius poffe didingui, tentamina indituta memet docuerunt- Dum mediante tubo EF fatalis irruit aura, mox animal anxie circumfpicit exitum quaerens, dein incipit anhelare, bulbi oculorum expanduntur, tre¬ met, omnes hebefcunt fenfus, tandemque quafi ob- dormifcens exfpirat. Adfluxum moderando pro lubitu fere temperare licet mortis acceflus. Ip(a vero animalia, eorumque aetas & vigor, quamdam caufancur difcrepantiam, etenim aves plerumque prius, quam canes, & hi citius quam feles, fuccum* r58 '86 ) o ( fW» Qtù bunt, diutius vero amphibia, & pertinaciffime in- fe&a refiftunt. Ratione aetatis juniora & vix adul¬ ta paullum fegnius enecantur, præfertim paullatim adfuefa&a, nam, quæ in ipfo agone, libero expo¬ lita aëri, pluries vitam recuperarunt, dein tardius hoc fluido pereunt, quam quæ illud prima vice hauriunt. Poft mortem pulmones parum collapfæ repe- riiintur, in aqua non fubfident, uti in vacuo pe¬ reuntium, fed natant, & faepe plura monftrant loca inflammata. Truncus arteriæ pulmonalis, cordis ventriculus dexter cum fua auricula, vena cava, ju¬ gulares & vafa cerebri fanguine turgent , eumque in ventriculo dextro polypi inftar non femel vidi concretum. Venæ pulmonales, aorta, ventriculus cordis finifter cum fua auricula, plerumque con- flaccefcunt. Fibrarum mufcularium in toto corpo¬ re deleta repcritur irritabilitas. Ipfum cor, ex a- nimali adhuc calente extraftum, nec halitu, nec fcal- pello, nec acido vitrioli concentratiflimo, ad motum excitare potui. De principali mortis caufa, heic operante, dis- fentiunt auQores, & extra cancellos nimium va- garer, (i jam tentarem tantas componere lites, con¬ tentus, fi aëris fixi hac commentatione evincere po- tuerim ariditatem, quod mihi prælertim fuit pro- pofitum» Singula, qua potui adcuratione, huic fi¬ ni adaptavi experimenta, eadem diligenter iteravi & fedulo penfitavi, ideoque fupervacaneum duxi, quænam horum ab aliis ante me, & alio confilio, & alio plerumque modo , fuerunt inftituta , com¬ memorare, in primis cum peritum le&orem hæc fugere nequeant. DIS- DISQVISITIO DE ATTRACTIONIBUS ELECTIVIS, auctore TORBERNO BERGMAN, Chem. Prof, et equit, aur. reg. ord. de Wasa. i « Attrattiones longinqua c f propinqua inter Je differre videntur. §. ï. Inter quaslibet in tota rerum natura mate* I rias, fibi reii&as & in juftis collocatas diftantiis, ad conta&um tendentia vigere comperi* mus , quas jam diu attra&ionis nomine fuit in* (îgnita. Caufam horum phaenomenorum heic non quæro, quas vero in fuis operationibus fequitur le¬ ges, e re eft cognolcere, adeo ut inftar vis deter¬ minatas confiderari queat, licet qua mechanifmum ‘ haftenus incognita» Maxima mundana corpora in ratione mafia* rum direfta & quadratorum diftantiarum inveria hanc mutuo exercere luculenter domonftravit il* luftris NEWTONUS. Ille vero ad unionem nifus, qui inter quaevis in telluris fuperficie vicina obfcr* vatur, & attra£tio propinqua vocari poteft , (quum exiguas tantum follicitet moleculas , idque vix ex* tra conta&um, dum longinqua in immenfo (patio ingentes cogit moles,) aliis omnino regulis adftritfa videtur ; videtur inquam, nam res forte circumftan- tes omnem efficiunt differentiam. Scilicet, refpettu v im. \ immanis diftantiae diametri cvanelcunt, adeo ut cor¬ pora cceleflia plerumque indar punOorum gravium confiderari peffint. Eorum vero, quæ propinqua funt, longe alia elt ratio, etenim non tantum totius, fed partium quoque figura & fitus, attractionum effectus magnopere variante Hinc quantitates, quæ pro longinquis negligi poliunt, legem attraOionum propinquarum notabiliter immutant, eam que prae¬ terea globi noltri ingens vis ubique cogit & tur¬ bat. Fieri: itaque poteft, ut eadem vis pro re nata mirum in modum variet effeOus. Cum vero particularum eruere figuras & politiones, in quo¬ vis obvio cafu,. minime nobis fit datum, idoneis tantum & multiplicibus experimentis corporum ad alia, refpectu actra Odonis, determinandae fuperfunt relationes.. AttraOionum propinquarum plures diltingui poiTunt fpecies, quarum praecipua? breviter heic liant memoranda?.. Si materiæ homogeneæ ad u- nionem tendunt, hic effeOus non nifi majorem pro¬ creat mslfam, ejusdem vero ac utraque antea in¬ dolis, & in hoc cafu attraBio aggregationis audit, heterogenea vero commixta , fibique in- connubiis formandis reiiOa, qualitatis potius, quam quanti¬ tatis reguntur diverfitate, fub nomine attraffionis compo (îtionis, quæ, dum inter duo plurave (implici¬ ter exercetur uniendo , vocatur attrattio folutioms vel fufionis, prout via h umida vel ficca peragicur;,in- ter tres relative cum unius exclufione, attraüio fini- plex eleBiva, inter duo compofita, quorum quodlibet duobus tantum condat principiis proximis, fub mix? tione permutandis , attraBio duplex. Ultimae binae in fequentibus praecipue examinabuntur.. AttraSiiones eleïïiva fimplices. §. 2. Sit A materies, quam aliæ heterogeneæ a, b* c, &c. adpetunt: ponatur ulterius A r'S c u- nitum ad faturationem , (quod per Ac in fequen- tibus indicamus,) addito b, ejusdem ambire unio¬ nem cum exclufione rë c, A dicitur fortius adtra- here b , quam c, vel etiam b gaudere attraaione ele&iva fortiori, quam c; tandem Ab, addito fl, pri¬ ora vincula laxet, b refpuat, & ejus loco a eligat, hinc intelligitur fl rZ b vi attra&iva pratpollere, & ratione efficaciæ feriem quamdam conflituere fl, £ & c. Quas heic vocavimus attra&iones, alii adfinita- tum nomine infigniunt : utramque denominationem in fequen tibus promifcue adhibemus, licet poflenor, utpote magis metaphorica, in phyficis minus vi¬ deatur conveniens. Seriem attractionum eleOrivarum, per figna che- mica certo ordine difpofita, in tabula fimultaneo confpeQui primus exhibuit Dus GEOFFROI 1718, aft egregium hocce inventum laudatur ab his, cul¬ patur ab iliis, etenim nonnulli adfinitates certis in¬ niti regulis contendunt, alii easdem vagas efle & rebus circumdantibus unice adfcribendas autumant. Cum vero chemicæ operationes facile omnes vel analyfin vel fynthefm relpiciant , & harum u* traque attra&ionum ope perficiatur, hafce compone¬ re lites maximi fine dubio erit momenti. Non igitur leviter & ob unam alteramve anomaliam, male fortas- fis intelle&am, totam rejiciamus hancce doQxinam: examinemus ledulo & adcurate, tandemque, fi vel maxime reperirentur attra&iones noftræ a rebus u- nice pendere circumflantibus , annon ideo inuti¬ lis foret cognitio fingularum conditionum, quibus X 1 ve* 162 «6 ) O ( vel provocantur, vel impediuntur, vel turbantur ? Minime gentium , led nihilo minus latilfimus ea- rumdein erit ufus. In tota rerum natura nullum ex¬ ilât phænomenon, quod non certis alligatum efl con¬ ditionibus, quibus abfentibus hoc vel omnino defidera- tur,vel pro re nata variatum prodit.Intereft fcientiæ, ut mutationes & caularum nexus in quavis operatio¬ ne, quo usque pertingere licet, adcurate cognolcan- tur, & quanti fit emolumenti attra&ionum rigoro- fum examen plura in fequentibus exempla luculen¬ ter, ut fpero , manifeftabunt. Ponamus vero jam contrarium, certum nempe earum dem ordinem re vera locum habere, annon hic experientia lemel erutus inftar clavis erit, quo interiora naturae facraria referare licebit, difficilli- maque per totam artem problemata, & analytica & fynthetica, feliciter folvere? Operæ igitur non tantum pretium efie hanc excolere dcOxinam, fed totam fere Chemiam huic indar fundamenti Infidi inniti contendo, faltim fi rationalem volumus, quae operationum lingula momenta perlpicue, & vero- nexui convenienter, extricat* Qui dubitat, praejudi¬ catis liberatus opinionibus , fequentia confideret, penfitet, experiatur. Num conflans attracîionum ordo. §. 3. Huic quællioni non nili ex fequentibus quidquam certi refponderi poteft,jam vero ab ini¬ tio obiter confideremus, num conflans, qualis in §. præc. proponitur, ordo, fit exfpeflandus? Forte pro re nata reciproce a expellit b, & b viciflim a ? Forte etiam c expellit a, quamvis r£ b conflanter cedat? Con- fulamus Naturæ oraculum, experientiam, qua de¬ cet cura & patientia * tradet fine dubio nobis fi¬ dum fis ) O ( SÈ 363 IUI m — 1 111 ' ' dum Ariadnes filum , quo ex hoc labyrintho exi¬ tus invenietur. Illas quidem non adprobo regulas, quæ alka- linis (alibus & terras & metalla, terris vero me¬ talla femper praecipitari didicant, quippe quæ haud raro fallunt. Habemus vero particularium ob¬ servation uro numerofam catervam^ quae , omnibus rite ordinatis, numquam decipit. Scilicet, novimus alkali fixo & calce pura expelli volatile: hydrar- gyrum & argentum ex acidis nitri vel vitrioii præ- cipitari cupro, hoc ferro-, quod iterum deturba¬ tur zinco. Metalla veteribus in argentum, hydrargyrus, & plumbum, ex acido tu* trofo feparantur & vitriolico & marino. Annon hæc, aliaque fatis diu nota, inter materias memoratas conflantem valere ordinem reflentur? Plura occur¬ runt bene multa & luculenta documenta in ex¬ plicatione novae tabulae attractionum , fuis refer* vanda locis ( §§. 12-61). Quse obflare videntur difficultates, propius examinatae evanefcunt, &, quantum mihi quidem conflat, hadenus nulla fuit propofita feriei continuae re vera contraria. Sint ve¬ ro heic , uti alibi in Philofophia naturali, phaeno¬ mena nonnulla, quæ a confueto declinare videntur ordine, hæc inflar cometarum haberi poffiint, non dura fatis obfervatorum, ut eorumdem determi¬ nentur orbita; t iteratae obfervationes & idonea ex¬ perimenta aliquando tenebras difpellent. Ut fimultar.eo intuitu mox adpareat effedus trium materierum commixtarum , fymbolicam ex¬ cogitavi exprimendi rationem , quam heic exemplo illuflrare juvat* lnfpiciatur tab. VII, fchema 20, quod hepatis cal¬ cis mediante acido vitriolici decompofitionem ex- Xî V _ gg ) e c as _ hibet. A latere finiftro fignis principiorum proximo¬ rum unitis indicatum comparet hepar calcis, intra virgulam vero verticalem principia hæcce divulfa, unum fupra alterum, A dextro iterum e regione calcis pofitum eft fignum acidi vitrioiici: medium occupat fignum aquae, in eadem 3, quae illud cir¬ cumdant, materias, attraffiones libere peragere in¬ nuens. Cum jam acidum vitrioli fulphure fortius calcem attrahat, hepatis compofidonem diffolvit, fulphur extrufum per fe infolubile fundum petit, quod apice virgulae horizontalis inferioris deorfum verfo fignificatur, & cum nova compofido five calx vitriolata (gypfum) edam fubfidat, nifi magna fub- merfa aquæ copia, apex virgulae fuperioris fimiliter deorfum vertitur. Virgula horizontalis completa novam indicat combinadonem, dimidia vero eum folum in finem adhibetur, ut apice fignificetur, num in liquido maneat materies e qua exit, an ve¬ ro fundum petat. Nullae virgulae horizontales pri- ftinam combinadonem inta&am innuunt. A dex¬ tro latere alia locum fuftinere nequit, quam quae integra manet, fi enim haec itidem decomponitur , alius prodit cafus , in fequentibus memorandus ( §. 5 ). Ignis in medio pofitus eharafler operationes diftinguit, quae via peraguntur ficca. Caloris diverfitas attractiones eleCiivas inter - dum variat. f. 4. Sola extra corpora, tentamini fubje&a , conditio, quae eorumdem adfinitates vel infringit, vel omnino invertit, e(l caloris varians intenfitas. Haec vero caufa in iis tantum valet cafibus, ubi idem gradus nonnullas materias prae aliis notabiliter vo¬ latiles efficit. C«r- eu* Attrahant teniam A duæ materiæ, fortior in calore medio vi a, debilior vero vi b\ ponatur fi¬ ni uj prior igne volatilior, ejusdemque ad abitum nifus exprimatur per V , porterions autem per u. Tribus hifce commixtis fortius occupat A, idqus vi, differentiae a — b æquali, intendatur vero fu c- i ceffive caloris efficacia , continue quoque infringe- i tur fupra memorata potentia, & quum V magis ; quam u crefcat, erit tandem a — b—V u. In ! hoc igitur flatu aequilibrium adeft, quod tamen mox tollitur igne vel tantillum acto, & hoc modo tan- ! dem praevalebit b, quae antea debilior nihil potuit i efficere. Si altera materies omnino fixa efl, erit u—o\ j & cafus fit fi triplicior. Exempla occurrunt in le- 1 quentibus bene multa. Hinc quidem in genere patere arbitror illas i artraSriones efie genuinas, quas materis fibi relictae I libere exercent; vehementior caloris gradus eft cau- I fa externa , quæ earumdem veras adfinitates plus i vel minus vi infringit, imroo etiam interdum pe- i nitus immutat. Intérim tamen, cum multifariae o- i perationes non nifi ignis ope perfici queant, ideo- I fubtiliffimi hujus fluidi vis fit notatu digniffima, at- l tra&ionum electivarum tabulam in duas arcas par- i tiendam exiftimo, quarum fuperior liberas , quae I humida, ut dici folet, via, exercentur, inferior ve- ! ™ irrn^ mattas . exhibeat. Hoc quoque facile per* adparentem tantum praebent, vel etiam realem i materierum inferunt mutationem» Hinc patet, quid fit fentiendum de variis con- I tra adfinitatum conftantiam argumentis, petms^ex 1 66 m ) o ( m deftillatione, fublimadone vel fufione mifturarum: immo tanta interdum caloris efl: efficacia , ut vehe- mens digeflio, vel etiam ilia incalefcentia, quæ quarumdam materierum unione folet procreari , confueto ordini\ turbando fufficiant. Anomalia adparenter ex attrattione ele¬ ctiva duplici. §. y. Trito fertur proverbio, nullam efîe fine exceptione regulam , non tamen ideo fpernandas puto regulas , fed fingulis exceptionibus rite eru¬ tis, ad juftum redigendas valorem. Sub incudem vero jam revocandæ ne quidem exceptionum titu¬ lo funt comprehendendae, nam 4 agunt materiae, qui longe alius & magis compofitus eft cafus, quam ubi 3 ex hypothefi operantur (§.2,). Contra adfi- nitatum fèriem perplurima, quæ in medium pro¬ ferri folent documenta, hujus funt frugis, iisdem- que reciproca decomponendi virtus indubitata per¬ hibetur , fed propiore examine larvam detrahamus. Tabula Geoffroiana acidis alkalia fixa calce po¬ tentius, adhaerere innuit, idque jure meritoque 0- ptimo, intérim tamen hanc veritatem ludicro mo¬ re taxant nonnulli. Scilicet, cretam, aqua forti fo- lutam , tartari vitriolati folutioni inftillant, quo mox gypfum decidit, luculentum illis indicium, quod heic calcarea præpolleat materia. Sed obfervetur oportet, cretam, ne quidem udam, tartaro vitrio- lato aqua foluto additam, nullam efficere decom- politionem (fch. 2), fed contra cretae folutioni fi inftillatur acidum virrioli, dejicitur gypfum (fch. 16), hinc itaque manifefte patet, cuinam major compe¬ tat attraftio elefliva. Si vero creta alio acido mi¬ nerali prius fuerit foluta, quatuor in fcenam pro¬ deunt fubftantiæ, & quod antea efficere non pot* e m ) ° ( ® i6? uit, hoc dein, acido fibi unito adjuta, valet. Ut hæc planiora fiant fchema 21 confiderare juvat, in quo finiftrorfum fal neutralis, tartari vicriolati no» mine notus, figno alkali fixi vegetabilis, juxta vitri* Ji pofito, indicatur, quod ita lego: alkali vegetabile vitriolattim , (h, e, acido, quo fcatet vitriolom, (atu* ratum,) qua denominatione mox fimnl principia proxima innotefcunt, & haec quoque (uri feorfiro exprefla fignis comparent, unum fupra alterum in* tra vicinam virgulam verticalem, A dextro latere calx falita (acido falis faturata) fimiliter fymboiice fignificatur, ejusderoque principia proxima intra fuam virgulam. Dum igitur tarcarus vicriolatus & calx acido falis foluta, eidem immifcentur aquae ( quod ejusdem figno in medio fchematis exprimi* cur), idem elt, ac fi alkali fixum vegetabile, aci¬ dum vitriol i, acidum falis & calcem puram determi¬ natis eidem immifcemus portionibus, quæ 4 mate* riæ fuis fignis aquam in figura circumdant, ita ordi- nandæ, ut numquam bina acida in eadem horizontali linea collocentur. Habemus igitur materias ante mifcelam unitas, verticalker difpofuas, harum que fi jam difiblvetur nexus, neceffario requiritur major (umrna actraPio* num inter ea, quæ horizoncaliter, quam quae ver- ticalicer funt oppofita, & hic eft in praefenti exem¬ plo cafus, nam licet acidum vitrioli fortius appe¬ tat alkali fixum quam calcem, addito tamen acido falis, quod fimnl alkali (oHicitat, ejusqoe cum aci¬ do vitriolico minuit cohaerentiam, attractio inter ah kali fixum & acidum falis, una cum attrapions inter acidum vitrioli & calcem , majorem efficiunt /fummam, quam attraPio inter alkali fixum & aci* dum vitrioli, una cum illa, quæ inter acidum i&w* & calcem locum habet. i6%; _ ) o ( Virgulæ horizontales novas comprehendunt corn- binationes, quarum inferior fuo deorfum verfo apice fubfidentiam innuit, altera vero apice furfum verfo, quod hæc in, liquido maneat, usque dum evaporatio* ne ad certum gradum minuatur. Ita peragitur haec deeompofitib., Ut brevius alia percurram exempla, heic femel indicafie fufficiat, me femper exprimere fales duplices ( qui duobus gaudent principiis pro¬ ximis) figno bafis a finiftro latere pofito juxta li¬ gnum illius falis , e quo ordinarie acidum expelli¬ tur, quod jam eidem jun&um reperitur: eodem modo alia quoque defigno ex duobus intime uni¬ tis compofita. Similia ac in exemplo examinato creta, ma- gnefia quoque, variaque metalla præftant. Vide fch. 22. Continet tab. VII., fchemata 64, quæ oculis ex¬ hibent 12e experimentorum eventus , nam n;o 24 e. g.. non tantum docet hydrargyrum nitratum faie ammoniaco fecreto decomponi, fed etiam ni¬ trum flammans & vitriolum hydrargyri mifcelam ferre absque ulla mutatione, & in genere, fi, a dextro & finiflro latere defignatæ materiæ, mixtae principia fua invicem commutant, hinc judicare li¬ cet, quæ fupra & infra indicantur mixtione nullam pati diftra&ionem. Conf. fch. 21 & 25, quibus con¬ flat tartarum vitriolatum & calcem falitam principia commutare, non vero fnlem digeflivum & gypfum. Numeri 1 — 20-fimplices, 21 — 40 duplices exhi¬ bent attraftiones liberas, fequentes ignis peraguntur o ie, 41 — 47, & S5 — J8 deftillando, 48— jo& 59— 62 f ublimando, tandemque 51 — 54, 63 & 64, in cruci- b 1I0 fundendo.. Charafleres novi in §« 11 expli¬ cati reperiuntur. Quanam agant differenda alkalia & terrae sb* for- _ _ m ) o < & ï6^ forbentes , dum acido aëreo vel fcatent, vel eodem fpoliata adhibentur , in praecedenti commentario ex¬ plicavi (§. 21.), adeo ut heic eadem repetere non fit opus. Quod ibidem de alkali volatili difleritur in fchemate 36 fymbolice exprimitur. In genere tan¬ tum jam adnotafle juvat, alkalinas, terreftresque , (ubflantias, acido fœtas aëreo, non aliter, ac fales duplices efle confiderandas, minime vero uti fim- plices, nifi caudicae, quas puras vocare foleo. Vide fchemata 1 — 8, 32 — 37, 5i>62, & 63. Dum metalla acidis foluta aliis deturbantur me* tallis, hoc negotium numquam fimplici abfolvitur adfinitate, aut enim fub ipfa folutione phlogifli quid¬ quam avolat, quod vapore inflammabili e zinco , ferro, (lanno, cupro, aliisque patet, aut menftruo, præiertim nitrofo adhæret, aut fub ipia praecipita¬ tione eodem retinetur, immo etiam plura metalla, non nifi ad certum gradum inflammabili fpoliata, acida fubire poflunt. Itaque, quum metallicae folu- tiones ita fint comparatae , ut quidquid folutum te¬ nent , metallico nitore fine acceflu novi phlogmi reddere nequeant, per fe patet, & experientia quo- que confirmat , calcibus additis nihil profici. Si igi¬ tur folutioni vitrioli cupri ochra ferri immittitur, nihil tamen cupri dejicitur, ferrum vero inditum mox cuprea pellicula veftiri obfervatur, nam par¬ tem phlogifti reduÊtioni neceflariam praebet, & hac privatione ipfum fit folubile, absque emiffione va¬ poris inflammabilis (vide fchem. 39). Argentum, aci- do nitri folutum, fimiliter qua partem calcinatur, quod vapore rubro , phlogiftico odore , variisque aliis luculentis (ignis percipitur, ideoque non cupro calcinato, fed metallico deturbari poteu (fch. 38;- Idem valet de auro, reliquisque metallis, quæ nn- Y 2 Su‘ <**> î?o SS ) o ( *****.■**»*• — ■■■TiiTiiine -Ti».«i»ii . . •- ■ — - guia quacumque feparentur meihodo, modo nulium accedat phlogifton , calcinaca comparent & ita re vera funttfoia, quæ eadem intercedit differentia , eît privatio inaequalis , quam nobilia fufione fola in vafculis ignitis reiarcire poffunt, ignobilia vero præterea phlogifton additum neceffario requirunt. In al iis cafibus non raro phlogifton itidem du¬ plicem excitat adfinitatem , ubi non nifi fimplicem agere vulgo credimus. In deftillando butyro and- monii, ex mercurio fublimato corrofivo & regulo mixtis j exemplum petamus. Obfervamus primo nec hydrargyrum , nec antimonii regulum , acido ma¬ rino elTe felubiles, nifi antea certa ioflammabilis dofi fpoliacos. Hoc cognito, operationis nexus facillime explicatur duplici attraffione. Scilicet, calx hydrar- gvri in fublimato corrofivo vivificatur eo phlogi- * * o , quod neceffario perdere debet regulus, acido falis folvendm. Vid. fchem. 58. Sublimatum corrofi- vuin per fe quidem, atque ac nobilium metallorum calces, igne folo metallicam recuperat indolem, per vaia ignita n utriendo, quod deeft, hæc vero operatio longe vehemen iorem poftulac ignis gradum, quam „ * . yr° ) ttitt mox ab initio leni inca- Lefcenria furgit Mercurius vivus. Anomalia apparentes ex mutatione fuccejjiva mater i erum. §. 6. Si alterutra materies fenfim priftinam mu¬ tat indolem, eiusdem fine dubio accracfrones vicis- fitudinibus erunt obnoxia:. Plura exempla nexum iiluff rabunt. Quod acidum nitriofum e bafi alkalina mari¬ num expellat, diu notum fuit, (ed quod hoc vi- ciffinx illud extrudat Celeb. MARGGRAF primus ob- m. > o ( Si "m ^ i b f|V| 1 1 i .i^.Wui*iaifc o. (■OM^MKMNwflMlMtaWtoMMteflM ôbfervavit. Ignorata acidi falis indole hoc phaeno¬ menon omnes eludit explicationes, hac vero cogni¬ ta nodus haud difficile lolvitur. Scilicet, nitrolum expellit marinum vi fimplicis adfinitatis (vide fche- ma A2), marinum vero inftar principii proximi phlo- gifton continet, & fortiori attraftione alus porrigit, præferthn acido nitri (§. 17)» Qnod licet alkali fetu¬ ratum vegetabili inflammabilis materiæ eft aviais- fimum , etenim nitrum per unam aleeramve horam probe ignitum omnino quidem neutrale reperitur, unde omne acidum reftare conftat, fed eo usque phlogifticntum & debilitatum, ut aceto concentra- to poffit expelli (§.30). Hinc fluit, quod pars aci¬ di marini nitro adfufa mediante calore fuum nitro- fo exhibeat phlogifton, eo vero onuftum mox ex¬ pellitur acido falis adhuc integro. Vide fchema y J- Ita ne® otium peragi, & ipfa diàitat rei natura, & pro* portiones neceflariæ , & quod in excipulo coliigi- tur, conflans acido nitrofo phlogifticato & manno dephlogifticato. Ex eodem fundamento arfenicum album in da* ftillatione decomponere valet fales neutrales, qui acido fcatent nitrofo, non vero illos, qui marinum continent. Eft nempe arfenicum album nihil aliud, quam fulphuris fpecies, acido arfenici & determi¬ nata phlogifti quantitate compofixa ( vid. §. 20). In noftro igitur cafu 4 agunt materiæ, (vide fchema j6), & quum acidum nitri phlogifton facile attra¬ hat, emsdemque hac copula cum sua bail multum relaxetur unio , acidum arfenici illud expellere va¬ let. Acidum vero falis, quod dudutn principium continet inflammabile, majorem ejusdem quantita¬ tem partinaciter refpuit, manet igitur immutatum & acidum arfenici nihil valet contra fortius (fch. 5,7)* Y 3 Qÿ°d 172 Quod metalla, etiam nobilia, quæ via ficca per* dnaciflime refiftunt, folutione in acidis plus minus calcinentur, dudum obfervavimus, jam de ferro, quod præ reliquis huic mutationi obnoxium e(Te videtur, nonnulla addere debemus, præferdm de ejusdem in acido vitrioli folutione. Primum phlo- gifti portionem fub ipfa folutione in vapore inflam- mabiii avolare notamus. Si dein lolutio faturata & filtro traje&a, quæ viridis eft, in lagena plena & perfe- £fe claufa confervatur, clara manet, in vafe vero aper¬ to, libero expolita aèri, fenfim, fed continue ochram deponit , quod e duplici derivandum eft fundamen¬ to. Aer namque purus & refpirationi idoneus tan¬ ta vi phlogifton attrahit, ut illud quod ferro folu- to continetur, pedetendm minuat. Jam vero ita eft comparatum acidum vitriolicum, ut quo inflam- mabiii materia pauperius ferrum , eo minorem ejus¬ dem folvat quantitatem, unde fluit, quod acidum ferro parum dephlogifticato fufficiens, fucceffive in eadem ratione fiat inlufficiens , qua feparatur phlo¬ gifton, ideoque decidat oportet terra martis, quæ tamen inftillato novo acido iterum evanefeit. Hæc decompofitio calore, præferdm ebullitionis, multum acceleratur, & tandem viridis cum fufeo rubro com¬ mutatur color, totaque foludo naturam induit lixi¬ vii ultimi, cryftallifadonem refpuends, uti egregie docuit Cei. D:nus MONNET. Lixivium hocce ultimum, addito pauxillo alkali vegetabilis, in cryftallos tamen redigi poteft albas, adftringentes & aluminaribus haud diflimiles, unde etiam nonnulli hinc vitrioli in alumen tranfmuta* tionem eviftam credunt, fed hic fal folutus alkali phlogifticato totus quantus in cæruleum abit bero- linenfe , alkalique communi non nifi ochram præ- bet m ) ° c _ -*7? bet, & ae miculam quidem terræ aluminis , fi ni¬ mirum ex ferro foluto confefrum e(t vicriolum, il¬ lud vero, quod e pyrite extrahitur , fæpe alumen - continet, quum argilla pyritae compofitionem haud raro ingrediatur. Hifce cognitis facilis eft refponfio, fi quispiam reciprocas demonftrare vellet decompofitiones ex alumine, quod terreftrem bafim mittit, ferri lima¬ tura addita , metallicam fulcipiens, dum contra ar¬ gilla in lixivio ultimo vitriolico folvitur, ochram dejiciens. In priori nempe cafu adeft ferrum ma¬ gna adhuc phlogifti copia onuftum , & hoc ab aci¬ do vitrioli fortius attrahitur, quam argilla, crocus vero mattis in pofteriori calu lolutus, adeo laxe menftruo adhæret, ut haud difficulter argilla pos- fit divelli.. Similiter cuprum acida ferro cedit, croco ve¬ ro martis eadem eripit. Hinc facile explicatur, a GeL MARGGRAF detefta vitrioli martis median¬ te cupro decompofitio, quae nequaquam reciproca eft, etenim cuprum non nifi ferrum ad certum gra¬ dum dephlogifticatum dejicit. In vafe aperto inflammabilis materia facile fe- paratur, in primis accedente calore t hinc necefla- rio quovis fere momento indolem mutat folutio vi¬ trioli martis usque dum totum tandem phlogifti pe¬ ro fuerit exhauftum. Quod cuprum heic adeo fa¬ cile folvatur eo mirandum eft magis, quo certius conftat hoc metallum ab acido vitrioli aegerrime fu- fcipi, nifi antea quodammodo calcinatum. In no* ftro autem cafu terra martis phlogifton cupri at* trahere videtur, fed ^nox iterum mediante calore amittere. Ha:c inde dilucide confirmatur conjectu¬ ra, I < • - . HI , ^ • i j, 74 m ) o ( m ra, quod cuprum calcinatum , eodem ac metallicum modo, in folutione vitrioli martis ebulliente folva- tur. Acidum vitrioli concentratum cuprum quidem adgreditur, adjuvante calore fufficiente, fed probe notetur vapores emanantes efTe acidum vitrioli phlo* gifticatum, quod inflammabilis portionem fublatam teftatur. Anomalies apparentes ex Jolubilitate. §.7. Accidit interdum, ut initio nulla decom- pofitionis veftigia appareant, etfi hæc revera locum habet. Alkali fixum minerale acidis unitum ad fa- tietem, & aqua folutum, addito alkali vègetabili pu¬ ro manet in folutione limpida, nulla congrumado, nulla obfervatur præcipitatio. Hinc magni nomi¬ nis Chemici concluferunt, alkali vegetabile minera¬ li nequaquam vi attra&iva praepollere , fed pona¬ mus tantilper alkali minerale fede extrudi, annon inde folutio turbari debeat? Minime, nam alkali minerale eft per fe folubile, non igitur ullo modo limpiditatem impedire poteft. Itaque ex hoc phae- nomeno nihil (equitur, vaporet vero folutio & re pe¬ rietur tandem alkali minerale liberum feorfim cry- ftallifatum , praetereaque tartarus vitriolatus, fi fal Glauberi, nitrum prifmaticum, fi nitrum quadran¬ gulare, & fal denique digeftivus, fi fal marinus ten¬ tamini fuit fubjeStum. Vide fchema 3. Metalla nonnulla ex acidis dejefta nimio alka¬ li facile iterum folutione evanefeunt. Pladna & au¬ rum alkali vix ita dejici poflunt, quin folutiones tin- &ae maneant. Zincum, cuprum, argentum, nicco- lum & cobaltum alkali volatili fuperfluo nullum praebent praecipitatum, nifi heterogeneo contaminata. Eft & aliud impedimentum, quod fæpe decom- po- 175 ) ° ( SB politiones celat. Scilicet, fi materies fede extrula novam folvit combinationem. Hoc cum acidis ni* tri & (alis, aliis fortioribus expulfîs , haud raro lo* cum habet. Ita e. g. acidum vitrioli marino qui¬ dem magnefiam eripit, fed modo, quod omnem oculorum effugit aciem , cum acidum falis liberatum mox magnefiam vitriolatam fufeipiat, adeo ut nulla e* jusdem prodeant figna, antequam fpontanea evapo¬ ratione eo usque fuerit diminutum, ut omni fol- vendo fiat impar. In fequentibus plura occurrunt hujus generis exempla, & fimul docetur , quomodo huic obftaculo fit obviam eundum. Huc etiam quodammodo pertinent praecipitatio¬ nes ex fubdufta folutionis aqua, addita materia, quae combinationem priffinam non mutat, aquam tamen eidem eripit, fi utrique fimul non fufficit, unde in parvas cryftallos indar fere praecipitati, fubito concrefcit. Hoc, mediante acido vitrioli probe con- centrato evenit, fi jufta dofi inftillatur folutionibus faturatis tartari vitriolati, aluminis, vitrioli, mer¬ curii iublimsti corrofivi , aliorumque falium, quos aqua difficulter fufeipit, & quorum principia pro¬ xima acidum vitrioli diftrahere nequit. Virriolunv hydrargyri vere decom ponitur acido falis, quod calcem metallicam arripit, & fibimet unitam, defe- au fufficienris aquae, ad fundum trahit: acidum vi¬ triol! concentratum folutioni fublimati corrofivi in- ftillatum vicillim pulverem dejicit album, unde mox de decompofidone, quae reciproca vocari folet, con- cluferunt nonnulli, fed hoc praecipitatum explora¬ tum nihil aliud effe reperitur , quam verum fubh- matum corrofivum, folutionis aqua fpoliatum. Al- kali fixum vegetabile, in primis caufticum ficcum, fitniiia efficit, fub iisdem conditionibus, erit nem- Z Pe ) o ( <*& pe bafis æque firmiter vel fortius acido adhærens, qi»m alkali adhibitum. Tartarus vitriolatus, nitrum, aliique; nonnulli hoc medio fubfidunt. Platina ex aqua regis mediante hoc alkali deje&a, qua ma. gnam partem nihil eft aliud, quam platina regalifa- ea in parvis granis cryflallinis, unde etiam aqua folvi poteft : fi vero fo lotio nes platinæ aeque ac alkali fatis fuerint dilutae, pulvis tantum praecipitatur lutefcens pallidus qui aquam non fubit. Alkali minerale, mi¬ nori efficacia folutionis aquam abforbens, nifi cau* fticunv, platinam in flatu falino vix dejicere poteft, intérim tamen ejusdem calcem praecipitat, fi jufta do fi adhibetur, ut in fequentibus videbimus. Hæ praecipitationes jam memoratæ raro funt perfeftae nam in liquido plerumque quidquam fo- lutum remaner* Anomalia ex copula tri'ttnt m a ter i e ru ut. §. 8. Nonnullae materiae ejus funt indolis, ut coalefcant tres fine exelufione ullius* Unio nempe duarum ita; determinatam tertiae, immo interdum plurium quantitatem appetit, ut arcrifîlmo conne- flantur vinculo , vix ulla de in- arte folvendo* Via in primis ficca hoc premit incommodum, terrae nam¬ que tam invicem , quam cum felibus mixtae, colli* que.fcu.nt absque exelufione, quod itidem de ple- risque valet metallis.. Non equidem A aequali at¬ trahunt vi a & b, fed potius Aa cum b, vel Ab cum a firmifiime copulantur, quod tamen non impedit, quominus a attraflione elefliva per fe poflît tZ b praepollere, licet unionum particularis natura exfe- cudonem impediat. Alkali volatile, acidum falis & calx hydrargyri alkali volatile, acidum vitrioli & magnefia; ferrum, acidum vitrioli & magnefia, ut alia taceam exempla , determinatis proportionibus adeo arfte cohaerent,, ut. cryftallifatione nequeant diveb *77 i - m ) o ( m <0B|PSMBM>M0)9 ra^w n 1 1 ■ m i mj «MWi^MnnMS iw»r# li , & ægerrime quoque alia ratione. Idem fæpe va» jet de 4 ingredientibusî de borace cum tartaro,' magnefia vitriolata cum fale communi, gypfo cum fale communi, multisque aliis. Huc pertinet edam fulphuris hepar via ficca ex tartaro vitriolato & carbonum pulvere ortum: dum heic phlogifton pri¬ mum concipitur feparade acidum & fulphur g e» nerafle, quod dein alkali folutum hepar præbet, vix quidem in tanto calore fine vel iublimatione, vel deflagratione perftituræ videntur novellae lulphuris moleculæ, fed nova connubia eodem fere momento perficiuntur. Anomalia ex determinata alterutrius ingre - dientis abundantia. §. 9. Me quidem non fugit quosdam ehem!» cos contendere vanam efle illam dofirinam , quae fales neutrales vel medios determinatam acidi abun¬ dantiam recipere pofle adfirmat. Quod vero talis interdum locum habeat, luculentiflime plura mon» ftrant exempla jam memoranda, hsec tamen longe adhaeret laxius , quam quod faturationi eft necefla- rium. Solvatur tartarus tartari fatus perfe&e neu¬ tralis pauxillo aquæ deftillatæ, inftilletur dein aci¬ dum tartari genuinum ($.23), mox materia (pon- giofa alba fecernitur fundum petens, quæ collcfta & examinata verum præbet tartarum. Quæ igitur caula hanc fingularem provocat mutationem? Hoc haud difficile eruitur, fi naturam materierum con- fideramus. Eft nempe tartarus nihil aliud, quam alkali vegetabile, majori fœtum acidi quantitate, quam ad faturationem necefiaria. Qui tartari fispo» rem, cum alkalinis effervefeentiam, fuccorum vegeta, bilum cæruleorum rufefeentiam, cetera, novit, de ab¬ undantia acidi non poteft dubitare. Tollas hanc exa¬ cte alkali vegetabili addito, & habebis tartarum tar* *78 _ e5 ) o ( gs _ _ tarifatum. Nihil igitur aliud eft tartarus, quam tartarus tartarifatus cum determinata acidi abun- dantia, & hac addita ex illo mox oritur, aquæ foh ventis inopia qua maximam partem fundum pe¬ tens. Differunt tartarus & tartarus tartarifatus, non materiis ingredientibus, fed earumdem diverfa pro¬ portione, & ftupenda hinc enafcitur difcrepantia , in primis refpe&u folubilitatis. Scilicet, tartarus tartarifatus avide adeo aquam appetit, ut in aëre humido deliquefcat, contra vero tartarus 150 re¬ quirit partes, fi 1 in cajore medio folvetur, quod eo magis eft mirandum, quo certius confiat, & ipfum acidum fu perfluum per fe, & alkali vegeta¬ bile , facillime aquam fubire. Abundantia , quæ differentiam caufatur, nec cryfiallifatione , nec fil- tro humeSato, nec alia tolli poteft ratione, nifi fola faturatione. Habemus igitur exemplum perfpicuum, ex quo serte colligere licet, alkali vegetabile licet fatura* tum, determinatam tamen abundantiam acidi tartari non modo non fefpuere, fed etiam facillime recipere. Sj aliud a ■ idain u uodcunque tartaro tartarifato in- ftiiiatur, tartarus itidem fecernituc, quod ita ex¬ plicari folet, quafi acidum adhibitum vi expelle¬ ret tartarum. Sed tartarus non efi acidum folum, cur igitur alkali haic unitum fimul expellit? Si heic praecipitatio vi propioris adfinitatis evenit, cur eam- dem efficit acidum tartari ? Cur acetum , acido tar¬ tari re vera debilius (§.30;? Ut difiinSe nexum operationis percipiamus, concipiatur tartarus tarta¬ rifatus ita bipartitus, ut altera pars b tantum con¬ tineat acidi, quantum alteri a neceffarium eft, ut fiat tartarus. Addatur jam acidum peregrinum, bafin alkalinam parcis b faturans , refluet acidum tartari eidem antea unitum in alteram a, quæ tan¬ to ) o cm *79 to ardore illud antea appetit , ut mox arripiat & in tarrarum abeat, modo quidquam accedat, quod principiorum cohaerentiam in b vel tantillum in* fringere valet. Sal faignetti eodem fe habet modo. Si alkali volatile aqua folutum acido tartari lenfim fatura* tur, tandem tartari folubilis alta fpecies oritur, quæ fuperfluo acido mox congrumatur, novum ex¬ hibens tartarum, aegerrime folubilem,ob laxiorem vero principiorum nexum, vulgari magis acidum. Sed non tartarus folus effenciaiiter abundan¬ tiam acidi requirit. Novimus dudum plures falcs ejusdem indolis. Sal aceiofelte conftat alkali vege- tabili & acido peculiari excedente (§. 24). Ita quoque acidum arfenici ex affe faturatum alkali ve¬ getabili, in cryftallos cogi nequit, fi vero quantum fatis abundat acidum, egregiæ haud difficulter con* crefcunt ( §. 20). Hinc patet cur fal arfentcahs II* luftris Domini M ACQUERI in crucibulo. huc us¬ que praeparari non potuit, nam neceffiu ia abun* dantia ignis vehementia fuit expulfa» Domini DU HAMEL & GROSSE per terras quoque abforbentes tartarum fieri iolubilem obier- varunt fed quantum fcio , differentiam ignorarunt. Scilicet, addico alkali abundans futuratur acidum & tota mafia fit folubilis, creta vero eamdem ab- forbens abundantiam falem difficillime folubilecnge* nerat, qui ideo mox fundum petit (§. 23), a(T, a* bundantia illa acidi a tartaro leparata , non mft tar¬ tarus tartarifatus reftat. Anno 1760 curiofum divulgavit experimen¬ tum Dus BAUME', quo patere exiftimat camrura virrirvlamm totum Quantum acido nitri polle ce* vicriolacum totum quantum Z 3 com* *8° _ SS ) O '( ôS componi via humida. Hoc quoque exemplo reci¬ procas adfinitates extra omnem dubicationis aleam politas credunt recentiorum nonnulli, fed proprius examen omnem difïïpac ambiguitatem.. Obfervan- dum igitur eft i.'o acidum vicrioli jufta doli nitrum plene dccomponere, etiam via humida, unde major ejusdem, quam acidi nitri actraftionis vis, elucet. Non igitur heic opus eft diftin&ione inter viam hu- midam & ficcam. 2:0 Tartarum vitriolatum acido nitri forti & calido folutum , qua tertiam circiter partem, vel parum ultra, decomponi, quaecunque demum adhibeatur acidi quantitas. 3:0 Nec opus efle calore, nec acido nitri concentrato, etenim portio¬ ni cuidam aqua ita dilutae, ut nullum ederet fumum, addidi copiofe tartarum vitriolatum pulveratum, in loco frigido repofui per 36 horas, quibus elapfis liquidum decanthavi, fpiricuque vini re&ificatiffimo adfufo praecipitavi pulverem album, qui colleSus & ficcacus verum fuit nitrum, & notatu eft di¬ gnum, quod tartarus vitriolants non decompofitus mediante fuperfluo acido ita fit folubilis, ut fpiri- tu vini aegre fecernatur. 4:0 Tartarum vitriolatum jufta acidi abundantia praeditum nullo modo ab a- eido nitri concentratiffimo mutari. Vix fufficit tar- tari vitriokti pulverem acido vicrioli imbuere, me¬ diante aqua fervente fimul folvatur oportet. 5:0 Prae¬ ter acidum nitri, etiam falis & tartari, multaque forte alia, fimiliter tartarum vitriolatum decompo* nere. 6:0 Duas tertias tartari vitriolaci, quae re¬ flant infraéfæ , cum abundantia acidi vitriolici in cryftallos abire, qua; tamen vix aqua, bene vero fpiritu vini, immo folo fufficiente igne, luperfluo liberantur. Hifce perpenfis facile patet heic eodem modo ne- &b ) o ( 35 _ _ negotium peragi ac cum tartaro tartarilato. Sit b pars tartari vitriolati tanta, ut eius acidum deter¬ minatam illam abundantiam , quam altera a reci¬ pere poted, contineat. Additum acidum nitrofum per fe & folum bafi vitrioiieum privare nequit, aft a illud (iront attrahens, refi dentiam eo usque mi- i nuit, ut nitrofum bafin alkalinam rS b arripiar, fub- I fidit vero intra limites determinatos. Sit tartarus i vitriola tus in duas divifus partes, quarum altera fuam acido nitri praebet bafin, altera quæ non de- , componitur. Heic igitur 3 vires agunt. Appelle- ; tur vis, qua tartari vitriolati pars deeompofitionem 1 refpuens attrahit determinatam acidi abundantiam , A, B illa, qua pars decomponenda fuam retinere ; conatur bafin,, & tandem vis acidi nitri in eamdem i bafin C, patet nullam fieri poffe deeompofitionem, : fi A 4- C <1 F, nec CtA + C =- 5, fi vera A + C> Br i h$c mox perficitur; Quæ de tartaro vîtrioîato in acido nitri foluto ; diximus, de fate Glauberi, & ammoniaco fecreto, j multisque forte aliis, i. idem valenti Nitri & falis : digedivi folutiones concentrât® acido tartari inftil- i lato mox verum tartarura ex antea explicata ra- i tione demittunt r nitrum vero quadrangulare & lal : marinus, quorum bafis alkali mmerale cum acido tartari longe aliter fe habet, nullam in fimilibus ; experimentis porrigunt praecipitationem. Sed non acida tantum interdum fatuntatis limites transgrediuntur, idem' quoque valet non numquam de bafi & falina, & terredri, & metal¬ lica. Borax optime depurata haud ambigua pro- i dit figna alkali abundantis , & falis fedativi aequali fere pondere adhuc opus habet, ut plene fature» tur. Acidum' arfenici alkali vegetabili perfecte li- ' cer »3* _ _ _ m ) o { % cet fatumum, nihilo minus acidum e nicro defHilan- do expellit, quod ita peragitur: nimirum nitri aci¬ dum ignitione phlogifticatur, &, hoc fa&o, adeo laxe fuæ inhaeret, ut vis aciui arfenici fuperfluum appetendi alkali illud extrudat. Ex eodem funda» mento alkali vegetabili fatiatum acidum arfenici he- par fulphuris & fapones decomponit, uti D:nus SCHEELE detexit. Aluminis acidum paullum ex- cedit ( adeo ut heliotropium poffit rufare, & adhuc majorem abundantiam recipere valet, fed etiam vi» ciffim propria bafi ultra faturationis limites onera» ri. Omnia (alia metallica heliotropii tinfturam ru» fant, fed nihilo minus mercurius fublimatus corro¬ sus calce hydrargyri excedente in Mercurium dul¬ cem eft mutandus. Calx plumbi cum faturno cor¬ neo & faccbaro faturni in abundantia aduniri poteft. Ex allatis igitur patere opinor, illam de determinata alterutrius ingredientis abundantia dotfrinam , non modo non abfurdam efle, fed re vera in multis cafi» bus locum haosre. Haec quidem abundantia laxius plerumque adhaeret, quam quod faturationi neces- farium eft, ideoque haud raro facile abigitur, fed hoc non impedit, quin fit realis. Quomodo determinanda attra£iiones eleiïhœ fimp lices. §. io. Penficatis & confideratis, quae obftare poflunt, difficultatibus, ad propofitum properemus, bint />, c,d, &c* diverfæ materiae, quarum attra¬ hendi vires refpeftu A funt eruendae. a ) Solvatur Ad ( h . ç. A r£ d ad faturitatem unitum, ) aqua deftillata & dein c parva dofi adda¬ tur* quod vel per fe aqua folubile efle poteft, vel etiam infolubile* Sit primum c folubile, hujus ad- hi- _ m ) Q ( as ïg? hiberi debet folutio concentra ta, quæ inIHllata fol ti¬ tioni rS Ad interdam mox congrumat & prxcipi- tatum præbet, quod colleftum lotumque, aut quali¬ bus reo Ac propriis, novum connubium prodit, aut d extrufum , aut interdum utrumque. Jam ulte¬ rius reflat explorandum , num omne d fufficiente c poffit unione priflina extrudi. Probe heic in gene¬ re notetur oportet, decomponentis c duplo, triplo, immo interdum fextuplo majore opus effe quanti¬ tate, quam quae rZ A libero faturando lufficit. Si c nullam caufatur feparationem , ne quidem poft plures horas, ad cryflallifationem fponte vaporet liquidum, vel ad ficcum, calorem eminemioris gra- dus evitando, ne adfinitates quodammodo turbet (§.4). Heic cognitio materierum, qua figuram , faporem, folubilitatem, fatifcentiam, reliquasque pro¬ prietates, eas etiam, quae alioquin nullius momen¬ ti e (Te videntur, multum juvat, ut tuto facileque dijudicetur , num & qualis locum habet decompo- fitio. Interdum materia libera, yql addita, vel ex- trufa, examinanti multum negotii faceflit, proprie¬ tates alterius genuinas celando , ideoque , fi fieri potefl, aqua, vel fpiritu vini, pro re nata prudenter eft auferenda. . Ponatur jam c infolubile, e. g, metallum, ejus¬ dem lamina nitida & probe depurata Solutioni rS Ad immittatur, & num in eadem quidquam depo¬ natur obfervetur. Pluribus fucceflive immiffis lami¬ nis tandem innotefcit, num pars tandem rS d, an omne, vincula laxet. Non numquam nulla exer¬ cetur decompofitio, etfi fperficies metalli additi fit nuper limata, nifi acidum paullum abundet, & quan¬ tum hucusque colligere potui, paruny refert, num acidum fuperfluum fit ejusdem indolis , ac illud , quod Ad continet., an vero alius, A a Sl î84 ■ mm*m -».i i ■■■ rr uni. i ■ i T —■■■■■■ - ^ ■ ■ . Si alterutra tantum ex combinationibus Jd & Je fpiritum vini re£fificatiftîmum fubit, evapora¬ tione vix opus eft, nam mifcela fatta & per ali- quot horas in quiete relira, fpiritu vini addito, fe- cernit , quod eo fol vi nequit. Odor praeterea fæpe quid peragatur prodit. Acetum, aeidum formicarum, falis, nitri, alkali vo¬ latile, &c. liberata haud difficile eo dignofeuntur. Sa¬ por adfuetam quoque interdum inftruit iingvam. b) Ad dein feorfim cum b & a, &c. eodem ac jam diefum eft: modo tra&etur. c} Similiter poftea Ac,Ab,Aa,8i c. fuo ordine explorentur* ' „ l:- T Tali examine,, qua decet attentione peraffo, attra&ionum feries tandem proditur. Omnem in¬ terea chemici exercet hic labor & patientiam, & diligentiam, & adeurationem , & fciemiam, & ha¬ bitum.. Ponamus tantum feriem 5: terminorum a , b , c, d & e refpe&u A efle eruendam , 20 requirun¬ tur diverfa experimenta , quorum tamen quodlibet plurima alia involvit: feries 10 terminorum requi¬ rit 90, & in genere, fi n eft numerus terminorum feriei , erit n.n — /numerus experimentorum., d) Similiter via ficca fingulæ combinationes cum a , b, c, & feorfim explorentur, fed in cruci- bolo? vel, ut volatile fimul colligatur, in vafe re¬ torto, ad candefcendam usque fufficienter ignito. Hæc in genere illa eft via, quam fecutus fum:; hic: labor continuatus varias' fortnfîe inveniet fe¬ ritas breviores » faltim in certis cafibus proficuas, Noua> attratfionum tabula condenda „ §♦* ii.- Quas. ha£tenus exftant tabula exiguum tantum, materierum exhibent numerum, & harum quam* m ) Q c as _ quamlibet non nifi cum paucis aliis comparatam» Hoc minime eft eorum exprobrandum laudatis au- doribus , nam herculeus hic eft labor multorum¬ que annorum. Licet igitur perquam diu huic o- peri, quantum alia negotia peragenda bene multa per mi ferunt, qua potui vigilantia fuerim intentus^ ea tamen tanto minus, me capere potuit temeritas, ut jam perfedam porrigi credam, quanto certius mihimet notum eft, levem illam & jam propontam adumbrationem ultra 30000 exquifita requirere ex¬ perimenta, fi perfe£tionem quamdam attinget. Aft dum hoc mecum reputavi, vitae praeterea breve elle curriculum, profperamque valetudinem incertam! hadenus a me fadas obfervationes, quamvis incom¬ pletas & mancas, in medium proferre decrevi, ne in fchedis pereant, fiet autem quam breviffime* In fe parum refert per quem (cientia ditetur, per mc an per alium veritates huc pertinentes eruantur. In» terea laborem inchoatum , fi Deus vitam , vires & otia neceflaria . concefferit , continuare decrevi. Me¬ tam mihi propofitam & 'indituri rationem jam ex¬ plicabo, quae fi artis magiftris non d i fp licent, haud paucos mihimet auxiliares porreduros manus fpero , nam facilius eft unam alceramve columnam perficere, quam fingulas ad umbilicum perducere* Magnum numerum produco fimpliciorum, quae in Chemia occurrunt fubftamiarum. Harum quidem plures non modo compofitæ (unt, fed etiam faci¬ le in principia diftrahuntur proxima huc accen- fendæ funt hepar, fulphur , metalla imperfeda, ce¬ terae , fed heic eaedem in cenfum non veniunt, nifi quatenus integræ exercent attradiones & decom- pofitiones, dum vero earum partes conftitutivæ pro* ximæ divelluntur, adfinitates prodeunt duplices, qux in hac tabula non confiderantun A a 2 *ræ* / ï&É 35 ) o. ( Præterea varias adduxi, quæ nuper innotuerunt, incertat adhuc genefeos & compofldonis, quales funt acida fluoris, arfenici , tartan, facchari, & acetofel- te, inter terras tnagnefîa & terra ponderofa,nec non inter métallo platina ,. niccolum & magneflum , de quibus figillatim plura fuis locis. Sint hæ naateriæ obfcuræ originis, in eo cum aliis diudfflme notis confentiunt : fine ab aliis derivandae, hinc tamen idoneam excludendi rationem non obtineo, etenim jam diverte funt, conflantes fervant proprietates, a ttra&iones exercent absque decompofltione, & quo¬ ties lubet easdem fibi perfe&e fimilec habere poflu- mus:: earum ideo vires e re eft cognofcere & per¬ quirere. Singula, quæ tradamus, fortaflis compofl- ta funt, & licet hodie principia ignoremus, alio ea- .dem detegi poliunt tempore.. Supremum tabute Aratum , ut ita dicam, continens 50 re&angula horizontaliter difpofita, exhibenda 50 diverfas fubftantias , fignis indica¬ tas vel antea cognitis, vel etiam novis, quæ jam ideo fecundum ordinem appoficorum numerorum recenfebo,, ut ulteriori fignorum explicatione non fit opus, nam in reliquis vix ulla odert , quæ non in prima comparet- Sunt autem 1 acidum vitrioli, 2 acidum, vitrioli pblogifticatum , 3 acidum nitri , 4 acidum nitri pblogifticatum, j acidum falis , 6 a- eidum falis dephlogifticatum , 7 aqua regis , 8 aci¬ dum fluoris mineralis., 9 acidum arfenici, 10 aci • aiiin boracis , 1 1 acidum faccbari, 12 acidum tarta - ri > '3 acidum acetojeilœ , iq acidum citri, ij ace- tum deftillatum , 16 acidum formicarum , /7 acidum pbofpbori, 18 acidum aereum , /j? alkali fixum ve¬ getabile put uni , 20 alkali fixum minerale purum , i/ alkali volatile purum , 22 terra ponderofa pura, i87 JË_L iAjë. 23 calx pura -, 24 magne fi a pma , 23 argilla pura , • 26 terra (ilicea pura , 27 aqua , 2ÿ a 'e r rmdus, zÿ phlogifton , 30 fulpbur, 31 bepar fulpburis falinumt 32 alcohol vini, 33 ather,34 oleum efientiale, 33 a- leum miguinofum,s6 aurum, J7 platina , 38 argentum , 33 hydrar gyrus, 40 plumbum , 41 cuprum, 42 f errum . 43 jt annum, 44 vi/ 'mutum, 43 nic colum , 46 arfe- meum , 47 cob altum , 48 zincum , 4^ antimanium & yo magne fiunt. Et hæ quidem (ubftamiæ font quaft capita, quaeque fuæ, cui præeft columnas verticali) ad quas fingulæ inferiores, ita referuntur, ut quo propio¬ res, eo etiam adfinitnte vel attraCtione validiores intelligantur.. Quaevis itaque columna non tantum fingulas, quæ ex £0 memoratis cum capite vel prin¬ cipali fubftantia fuprema uniri poflunt, monftrare debet, fed etiam ordinem, quem haec connubia fe- quuntur. Margo duplicatus ftratum 30 a reliquis diftinguic , & e(t boc primum quoque ad viam per¬ tinens ficcam. Quae in hifce occurrunt ad lupre- ma itidem columnarum capita font referenda*. Tandem tam ftrata horizontalia, quam colum¬ nas verticales, numeris utrimque diftinxi , ut facilius quodlibet re&angulum St inveniri & nominari poffit. Aliquando, dum experimenta multiplicata ma* jorem admittere poffunt fobftandarum numerum , adeo ut unica tabula easdem capere nequeat, hæ in 4 commode difpefcuntur , prima pro acidis, fecun- da pro falibus alkalinis & terris , tertia pro phlogi- ilicis & quarta denique pro metalli?.. Columna 1, acidi vitrioli. <5). 1 2. 1) De hujus columnae capite, tamquam noti (fimo, nihil prsfari opus eft. Inter materias ha¬ ctenus adhibitas, prae reliquis adhaeret Y a a 3. ; *) iS* I \ ° ( QXD 2) Terrée ponderofœ pur ce, quæ folutioni tar- tari vicriolaci immiffa fpathum generat ponderofum, in fundo reftans infolubile , liquor vero fuperna- tans continet alkali vegetabile caudicum (Sch. 1). Alkali vegetabile folum vel purum, fpathum pon- derofum decomponere nequit. 3) Hanc excipit alkali vegetabile purum, quod folutioni falis Glauberi fufficiente copia immiflum jurta evaporatione præbet tartarum vitriolatum & alkali minerale liberum. Hoc ultimum viciffim a- eidum vitriolicum alkali vegetabili eripere non valet. 4 ) Alkali minerale purum calcaream gypfi ba« fin dejicit, ied experimentum inverfum non fuc- cedit. 5 ) Calx pura magnefiæ præpoHet, etenim Ma- gnefia vitriola (Sal Epiomenfis) in aqua calcis mox di (trahitur , fuum calci porrigens acidum, Præte- rea alkali volatile, omniaque metalla, ab acido vi- trioli di vieille calx pura* , 6 ) Magne (i a pura folutioni falis ammoniac i fe* creti addita nullam odore fenfibilem mutationem caufari videtur , aft fi mi(cela in lagena per aliquot ny&emera probe claufa fervatur, ea dein aperta de- ftin£tus prodit alkali volatilis odor. Admodum ta¬ men parva eft hæc virium differentia, adeo ut mi¬ nimum priori? decrementum, vel porterions incre* mentum, attraQriones invertat. Hinc, me quidem judice, oritur præcipitatio magnefiæ vitriolatæ me¬ diante alkali volatili cauftico , nam alkali hocce per¬ fere purum ægerrirpe comparatur, aut enim ab m na parte acidi aerei pauxillo contaminatur, aut ab altera calce pura, & utrumque inquinamen&um prae- W • m ) o c m 189 cîpitationem efficit , prius vi duplicis adfinitatis ( §* 5)5 & pofterius vi fimplicis (moin. j præc.). 7^ volatile furum zincum ex acido vi* triolico deturbat, nifi adeo copiofum adfundatur, ut iterum omne folvi queat praecipitatum (§»7 )* de reliquis idem valet, fed effefïus nulla laborat i ambiguitate, fi metallum praecipitante fu fcipi ne- ! quit/ Conferantur praeterea, quae in §§. 16 & 32. 1 de alkali volatili funt allata» g j Zincum folutioni magnefii vitriola» irnrnis* ! fum aegre, imperfe&e, vel faltim tardifllme, magne* I fium dejicit, quod etiam valet de vitriolis cobaki i & ferri, cupri autem, ceteraque, promtius decom* ! 1 1 I 1 1 I Ü d! 3 ponuntur» 9 ) Mavnefinm vitriola ferri & cobalti imper- fefte deturbat, facilius vero cuprum eidem acido jq\ Ferrum acido vitrioli fpoliat plumbum , ftannurn , cuprum & reliqua, fed cobaltum tarde & imperfefife» ri) Plumbum quoque acido vitrioli folvi pot* efi, non dum tamen certus fcio, utrum ratione ad* finitatis fit ftanno praeponendum, an vero poftpo- nendum r prius fuadent tentamina inftituta, licet non fatis diftinÊte; locus etiam , quem refpeQu acidi fa- Jis tuetur , idem eo majori jure confirmare videtur, quo certius confiat, acidum vitriolicum marino hoc metallum eripere» Plumbum decomponit viti iolum cupri, fed ampliffima requiritur fuperficies, & ni¬ hilo minus ægerrime perficitur negotium: in jolu- tione vitrioli cobalti pulvere grifeo tegitur, ied t-r* de & imperfefte tamen agi». • 12) Stannum in folutione vitrioli cupri colo* rem metalli praecipitati rubrum cito induit, » 11111 - • -fE- : i w _ m ) o ( & _ _ pulverem album fparfum exhibet, & perfeCte de- componit: in* folutione vitrioli cobalti pulverem pal- lidumjpræbet, fed parce. 13) Cobaltum in folutione vitrioli cupri pel¬ licula veftitur cuprea, cuprum vero nihil efficit in folutione vitrioli cobalti. Haec forte decompofi- tio ferro contaminanti adfcribenda videtur, fed fi. mul obfervetur oportet, eamdem cum cupro fait- to aegre locum habere, quamvis idem adfit inqui¬ namentum. RefpeCtu præcedentium ambiguus vi¬ deri poteft cobalti locus, aft, quum fingula quid¬ quam praecipitent, quamvis hoc fiat imperfeCte, dum viciffim hoc femimetallum in vitriolis eorum- dem folutis omnino nihil præftat , heic ponendum judicavi. 14) Cuprum vitriola hydrargyri & argenti per- fe£te decomponit, niccoli vero & vifmuti non nifi qua partem. Non dum mihimet detegere licuit ve¬ ram iffiperfeCtarum decompofitionum indolem, re¬ flat igitur perquirendum, utrum hic effeétus fit a* nomaliis ex abundantia alterutrius ingredientis com- parandus (§.9)? An pendeat ex virium attrahen¬ tium perquam exigua differentia? An vero re¬ quirat vel majorem decomponentis quantitatem, vel longiorem moram, quam huc usque adhibui, & qux raro ultra 4 nyCtemera effecit. 15) Niccolum vitriola hydrargyri & argenti deturbat, fed cum vifmuto de loco certat, hacte¬ nus ea inter ambiguo. 16) Vipmutum fimiliter acidum vitrioli hydrar- gyro & argento eripit. 17) Arfenicum (regulus, quem femper hac de¬ nominatione intelligo, calcem indicans per arfenh* cum 1 m ) ° ( ss * 9 * _ .. - ■ - - - - -- - J — - tm<< i i ■ >--% +*mrnSmm+*+****^****^'*"***im**i~mamtmP*mmm*im* «mé»***»"* jr cum album, vel alio modo) acido quidem vitrioli folvitur , fed dein iterum fponte feparatur calcina- tum, adeo ut difficillime ejusdem attrahendi vires eruantur. Non igitur diffimulo heic magis mecha¬ nice, quam chemice divifum effie , me credidiffie, interea tamen non eft reticendum, quod hoc fetni- metallum vitriolis & hydrargyri & argenti additum, foluta metalla dejiciat, prius fub forma pulveris gri- lei, qui globulis' hydrargyri confpicuis mixtus re- peritur, pofterius 'vero in aciculis argentinis per¬ quam egregiis, & arboribus Dianæ haud diffimili* bus, e fruftulo immiflo & fenfim in maffia m fpon- giofam fufcam tenerrimamque abeunte, tandem pro¬ deuntibus. 18) Hydrar gyrus folutiont vitrioli argenti im- miffius polt femihoram plumbeum induit colorem, 24 vero elapfis varios monftrat radios inftar vege¬ tationis, fed obfcurioris coloris, quam quo nitidae Dianae arbores fulgere folent. 19) Antimonium (regulus) hydrargyri vilrio- lum non turbat, argenti vero decomponit. 20) Argentum praecedentibus metallis fingulis vitriolicum acidum haud difficulter porrigit. 21) Aurum folutione in aqua regis & praeci¬ pitatione, alkali fixo fa£l:a, calcinatum, acidum vi¬ trioli fubit, fed num hunc, an alium pofcat locum, novis experimentis eft decidendum. 22) Platina fimiliter fe habet, ac aurum. 23 ) Argillam puram (terram aluminis optime lotam) heic colloco, quum zincum, ferrum, cobaltum & cuprum deftruant alumen, ejusdem arripientia a- eidum, fed cum reliquis non dum tentamina inltitui. ’ Bb '»3> l 4 ï9a cl& ) o ( 34) Ferro caleïnato argilla acidum vitrioli eri¬ pit ( §. 6), J aj) Aquam heic colloco, quum pleraque vi¬ triola fol vat & iterum cryftallifatione immutata red¬ dat. Me quidem non fugit, quod hydrargyrus, plum¬ bum, ftannum, vifmutum & antimonium inftillata aqua ab acido vitriolico divellantur, fed fimul ob- fervetur oportet, copiofam requiri, qoæ primum a- eidum abundans, hifee præ ceteris nece (Tari um & laxius adhatrens, aufert, dein & mediante plerum- . que calore reliquum adgrediens, jufta vero dofis folutiones non turbat. Novimus acidum vitrioli fuperflua aqua concentratione perfe&e fpoliari non pofTe, ejus ideo in folutionibus metallicis femper quidquam adeft, Ceterum copiofa aqua & fuffici- ente mora forte etiam reliqua deftruuntur vitrio¬ la, quo in cafu alius eidem adfignandus eft locus, nifi alia caufa fimul agat», 26) Phlogifton tandem agmen claudit, cui ta¬ men recentiorum plerique primum tribuunt locum, aft haftenus mihi nullum innotuit experimentum, ex quo tuto colligatur phlogifton via humida de- componere vel fales neutrales, vel medios terreftres, vel denique metallicos., Fortiter quidem attrahitur ab acido vitrioli, uti fufeus color monftrat, quem vel minima oleofi portione contrahit, five hæc fit fegregata, five aliis corporibus intime connexa, in¬ térim tamen fufficiens aqua & hoc inquinamentum impedit, & dudum immixtum feparat. Praeterea acidum hocce, licet concentratiffimuni , carbonum phlogifton non attingit,, nifi mediante idoneo calo¬ ris gradu. Metalla acido vitrioli immifla phlogifti quidem certam dofin mittunt , fed hoc non nifi ca¬ lore adjuvante peragitur, eo falcem, qui folucione 193 m ) o ( m 1-- - JM - ■■ M l ■»** - — mw 1»^ I*i»r»nfl -f . . OTTOÆ excitatur, & dudum obfervavimus hanc privationem folutioni efie neceffariam (§. 5), quod mox ulte* rius confirmabitur (§. 13 ). 7 31) Via ficca Phlogifion primum occupat locum, etenim tartarus vitrioiatus, fal Glauberi, fpathum ponderoium & gypfum mediante carbonum mate¬ ria inflammabili & fufficiente igne acidum perdunt. 3») Terram ponderofam hac etiam via tarta- rum vitriolatum decomponere probabile eft, reftac tamen experimento confirmandum. 33) Alkali vegetabile expellit volatile. 34) Alkali minerale idem praeftat, fed num alkali vegetabili cedat non dum eft exploratum. 35 ) Calx pura , asque ac 36) Magnejta> falem ammoniacum fecretum aci¬ do fpoliant. 37) Metalla probabiliter omnia, itidemque eo« rum calces, alkali volatile fimiliter ejiciunt-, idquc purum. Cum plumbo, ftanno, cupro, ferro, aliis* que tentamina funt inftituta. 38) Alkali volatile . 39) Argilla pura falibus ammoniacis acidum eripere non valet. Columna 2, acidi vitrioli phlogifticati. §. 13. Phlogifton acido vitrioli alas impertire emphatice & vere dixerunt veteres, ejusdem enim unione, quod antea intenfum requirit ignem , fi fublimiora petet, poftea etiam fponte vaporat. Ef- fefitus vero mirum in modum variant pro diverfa proportione. Scilicet, acidum vitrioli inflammabi¬ li plene faturatum fulphur praebet vulgare: fi mi¬ nori oneratur quantitate, acidum vitrioli phloguti* W4 ) O ( JP, tmmmmmmmmmffi/BfÊmm . , >ih i-anp^Hw^ ' " 1 '> ■'■" '■ ■ - ■ » ■■■■ ■ 1 — <— — m~u if vu- ■ m i — mjMsjm. catum prodit , de quo heic in primis fermo erit, tandemque tertia oriri* videtur combinatio, fi nexus adeo radicalis emergit, ut aura generetur elafiica per* manens, frigore nequaquam in liquorem condenfan- da, quae nofiris temporibus aer vocatur inflammabi* lis. Illam efferveftrentiam , quam fub folutione mon- ftranc metalla, phlogifto, ex priftina in aliam, mi? grante combinationem, adfcribendam elfe, vero vi¬ detur fimiilimum, certe nec aeris vulgaris, neca* eidi aërei ulla reperiuntur v.efligia, fi prudenter colligitur furgens aura, nec aqua calcis in lagena aere infiammabili impleta congrumatur fub ejus* dem deflagratione, quod tamen fieri deberet , fi aëre fixo phlogiflicato. conflaret;. Acidum vitrioli mediante igne cum plèrisque materiis, infiammabili foetis , rite traftatum phlo- gifticari poteft , acido aereo in hunc flatum nequa* quam redigendum. Pblogjflon heic notabiles effi¬ cit mutationes, liquidum namque valde fixum, in. odorum, acerrimum, fie eo usque volatile, ut o- dore penetrantiffimo fere fuffôcet, & præterea ad¬ eo debilitatum , ut alkali eidem eripiat acidum ve¬ getabile. Num attrafliones eleftivæ bine variant, non dum mihi experiri licuit. Quod alkalina fol- var, quod alkali fixum caufticum & calx pura al¬ kali volatile expellant , itemque aqua calcis magne- fiam deturbet, fcio, interea usque dum ordo fue¬ rit inter reliqua exploratus, eumdem, ac in- præc. coi. adhibeo. Quum vero metalla facile omnia, ut folvantur , determinata, fed pro diverfis inæ- quali phlogifti dofi, fine privanda, (etenim nullum in flatu regulino acidum fubit vitrioli, nifi vel aër inflammabilis, vel acidum feparetur phlogiflicatum, dum fingula viciffim jufta inflammahilis portione fpo. f y fpoliaca, non» tantum facilius folvuntur, idque fine ulteriori phiogifti jaftura, fed edam omnino fimi- lia ac in praecedenti cafu exhibent vitriola ) , hinc neceflario fluit, quod acidum vitrioli phlogiftiea- tum eadem refpuere debeat, & ita quoque fieri' inftituta reflantur tentamina. Zincum, quod alio- quin acidum vitrioli dilutum mox adgredkur, jam fenfim mutatur in pulverem album, qui nec acido vitriolico, nec marino folvi poteft, fi nimirum fin- gulæ menflrui particulae phlogifto funt inquinatae, quas vero eodem liberafe immixtas repedantur, mo¬ do confueto primum agunt, fed iis faturatis folu- tio cefiat. Flores zinci acidum phlogifticatum fum¬ eum. Similiter fe habet ferrum praeterquam quod nimis calcinatum vix iolvatur. Cuprum in hocce menflruo nullo modo mutarur. Praecipitata me-- tallica , Calibus alkalinis adquifita, , inftar regulo¬ rum fubtiiifllme divi forum minime confiderari de¬ bent, funt enim re vera phlogifto plus minus fpo- liata , & hoc facile, patet partim ex antea di£tis, partim ex comparatione com fedimento, metallo quodam praecipitante deturbatis, quippe quas & nitore, & indole ab illis diflinfla.. Quin métal» • la jufte calcinata fufcipiat acidum vitrioli phlogi¬ fticatum nullus dubito, idque ordine a praeceden¬ te vix diverfo, hunc tamen qua decet cura non * dum exploratum fateor. Experimenta vias ficcae non ; fuflineti volatile hocce menftruum. Colum na 3 > addi nitri* §; 14. 1) Hoc acidum phlogifto** liberatum, eo* dèm" fere ordine ac vitriolioum attra£fiones cleffi* vas exercet.. 2) Terra ponderoja pura' acidù nitri unita ai* k-ali vegetabili puro fepara-ri nequit: adveniente a- Bb r. 196 & ) O ( <& cido aëreo duplici adfinitate fubfidec, fed nimio iterum folvitur. 3) Alkali vegetabile purum nitrum quadram gulare decomponit prifmaticum præbens. 4) Alkali minerale purum calcem nitratam dejicit. 5) Calx pura magnefiam nitratam deturbat. 6) Magne/ia pura alkali volatile e nitro flam¬ mante expellit. 7 ) Alkali volatile purum zincum præcipitar. 8) Zincum imperfecte ab acido nitri feparat magnefium, cobaltumque, & tarde quoque ferrum, plumbum vero egregie cryftallifatum præbet, cu¬ prum & reliqua more confueto facile dejicit. So¬ lutiones dilutas requiruntur, ut phlogifto parcatur. 9) Magne/ium iroperfe&e cobaltum & ferrum divellit: cum ceteris facilius negotium abfolvitur, plumbum tamen tarde, fed cryftallifatum lubfider. 10) Ferrum imperfeCte cobaltum laxat, & æ* gre quoque plumbum , cuprum vero & fequentia citius cedunt. 11) Plumbum folutioni cobalti nitrati immis- fum pulvere albido fenftm tegitur, imperfeCte ta¬ men decomponit. 12) Stannum in folutione cobalti nitrati per¬ quam obfcura praecipitationis veftigia præbet, pul¬ verem tamen albidum circumcirca contrahit, fed parce. Multa opus eft circumfpeClione, (i acido nitri ftanni quidquam vere folvetur, nam hoc men- ftruum nifi fatis dilutum & in frigore agens , fo- lum phlogifton adgreditur, calcem inta&am relin¬ quens. Hoc metallum folutioni cupri nitrati im- miflum mox rufefcit cuprea pellicula, fed nova com- einatio in pulverem album cito refolvitur. *3) y o ( m »9 7 —i _ mi- — ■ — iiwi ■— — wiii ■■minmin m*fMV- — <—> g—MW mm ■ ■imnim r~ — n— -y~— — ^-**^— ll*itt 13) Coh altum . in folutione cupri nïcrarî ruïe- fcir, & in (ohitione niccoli nitrati nigrefcit, fed pef* feflas vix efficere valet praecipitationes, 14) Cuprum ægre niccolum dejicit, fed vis* mutum, hydrargyrum, cetera , perfe&e. Cuprum copiofe acido nitri immiffium (olutionem elegantis- iime virentem præbet, quae alias eft caerulea; ratio ex $. 15 picet. 1 j) Niccolum vix arfenicum nitratum movet, reliqua vero perfe£fce* t6) Arfenicum aegre dejicit vifmuturn , hydrar¬ gyrum & argentum.. i? ) V tfmututn hydrargyrum & argentum de¬ turbat¬ is ) Hydrar gyrus in folutione argenti nitrati vegetationes egregias farbores Dianae) procreat. 19) Antimonium eodem ac ftannum modo acidum nitri iubire poteft 5 fed mox iterum fpon* te feparatur : in folutione argenti nitrati quidquam dejicere videtur. 20 ) Argentum omnibus’ aliis cedit metallis, auro excepto, quod praecipitat. 21) Aurum quidem acido nirri dire&e folvi pot- eft, fed ex aqua regis mediante aikali dejeâum fa¬ cilius illud' fubit, laxiffirne tamen adhaerens. Conf.§.l8. 22) Platina calcinata folvitur acido nitri. 23) Argilla pura\ aeque ac lequencium 2 lo¬ ca non dum fatis funt explorata. 2f) Aqua inflammabilis ingreffum impedire videtur. a 6 )} Phlogi/Ion metallis qua partem eripit aci- dum nitri , fed vix omne, nifi adjuvante, calore , fortaffis tamep ftannum! & antimonium. funt exci¬ pienda. 198 >■> & ) o ( & _ - _ Via ficca idem valet ordo,ac in col. i, quantum huc usque cogaofcere potui. Phlogifton primum occupat refbngulum , nam in detonatione acidum deferit terram ponderofam, itemque aikali vegetabi¬ le, 8c phlogiflo unitum fulphuris fpeciem generat, mox iterum vehementi deflagratione defruendum. Columna 4, acidi nitri phlogifticati. §. 15. Acidum nitri, in primis concentratum, materiae inflammabilis eft avidiffimum, & hac con¬ taminatum rubros evomit vapores, ipfumque li¬ quidum rufefeentem’ contrahit colorem, qui tamen lenta deftillatione ita fugari potefl, ut inftar aquas omni privatae tinflu appareat, & tale acidum me¬ rito purum audit. Sed, qui evanuit color, leviffi- mo inflammabilis inquinamento facillime redit, im» mo radii folares, ut cito flavefeat & rufefeentem fumum emittat , .efficiunt , uti obfèrvavit Dsnus SCHEELE. Acidum nitri fumans alias egregium praebet documentum , quo colores diflinffos a di- verfa phlogifti denfitate oriri conflat. Scilicet, hoc rufefeens & bene concentratum aquae circiter quar¬ ta parte refpeftu voluminis dilutum pulcherrime viret, adhuc tamen rubrum evomit fumum : ana- tica vero vel paullum major aquae portio caeruleum efficit, & dupla vel tripla omnem delet colorem. Praeterea faturata unio cum phlogiflo quomodo fe habeat nuper diximus (§. 14 ); paullum minor portio fluidum elafticum, quod noftris temporibus aè'r nitri vocari folet , generat, aikali na refpuens: adhuc minor elaflicitatatem quidem impertit, aquæ tamen aduniri potefl hoc fluidum 8c acidum nitri, quod phlogifticatum appello, procreat, alkalina & metalla folvens, fed laxiffime adhaerens (§. 30 ). Acidum nitri fufficience copia praefens in vafe a- per- 199 _ _ _ & ) o ( m perto parum phlogifto impeditur, quin metalla fol- vat , nam particulae hac volatili materia vel conta¬ minatae, vel eamdem arripientes, avolant, & prae¬ terea hoc menftruum eadem praefertim ob partem inflammabilem adgreditur, ultra certos limites cal- cinata neutiquam fufcipiens. Calx magnefii, alias’ magne fiae nigrae nota nomine , egregie monftrat quid certa phlogifti dofis valeat, etenim haec aci¬ do nitri puro non folvitur, nili addito faccharo, mei¬ le, alia ve materia inflammabili ejus naturae, ut hinc neceffaria quantitas attrahi poffit: acidum phlogi- ftieatum itidem perfefte folvit. Hae folutiones al- kali praecipitatae pulverem exhibent album, qui a* eida facile fubit, fed in igne nigrefeens & calcis proprietates recuperans: album igitur fedimentutn nihil eft aliud, quam ipfa calx tanto phlogifti ma¬ ritata, quanto folutioni in acidis puris opus eft: regulus vero fuperfluum continet, nam dum illum acidum nitri fufeipit, vapores furgunt rubri» Hy* drargyrus acido nitri frigide folutus cryftallos fpon* te deponit, alkali volatili nigrefeens praecipitatur, multisque aliis modis ab illo differt ♦ qui adjuvan¬ te calore majorem phlogifti jafturam fecit. Ea¬ dem fere de ferro, aliisque nonnullis metallis va¬ lent: lingula quidem inflammabitis portione funt privanda, fed fi hoc certos ultra limites fit, vel nul¬ la locum habet folutio, vel a genuina multum di- {crepans prodit. Adfinicatum ordo praecedentibus eft adaptatus, non dum idoneis experimentis fatis exploratus. Columna y, acidi falis. §.^16. i) Acidum falis marini eodem ordine attractiones exercere videtur, ac praecedentia, in quibusdam tamen caffbus obfcurius. Cc 3) âoo o ( m _ _ 2) Terra pondero fa acido falis foluta alkali ve¬ getabili puro dejici nequit. 3 ) Alkali vegetabile purum expellit minerale (Coni, fchem. 3 & 32). 4) Alkali minerale purum calcem extrudit (fch. 4). 5 ) Calx pura mzgmfam, alkali volatile & me¬ talla fèparat. 6 ) Magnefia pura alkali volatili praeponenda efl ex eodem fundamento , quod antea memoravi¬ mus. Acidum , magnefia & alkali volatile jufta quantitate intime uniuntur, falem formantes tripli¬ cem , & hinc, ut verae proportioni locus fit, inftil- lato alkali volatili, etiam puriffimo, quidquam ma- gnefiæ femper fecernitur, fed non nifi huic fini neeeflaria portio. 7 ) Alkali volatile purum nihil contra calcem valet ( fchem. j) , aeratum vero duplici adfinitate deturbat (fch.. 36). Metalla dejicit. 8 ) "Zincum imperfe&e magnefium & cobaltum fecernit; plumbum cryflallifatum praebet} reliqua pulverum forma praecipitata exhibet. 9) Magnefium imperfecte ferrum & cobaltum feparat, plumbum vero forma cryftallina. 10) Ferrum , exceptis; plumbo. & cobalto, fe- quentia facile divellit. .ii) Plumbum in folutione ftanni & cobalti fo- luti parum dejicit, fed cupro,, reliquisque clarius praepollet. 12 ) Stannum uti plumbum fe habet refpe&u lequentium. 13) Cobaltum in; folutione cupri faliti aegre mfefeit. *4) 20 r M |a . ^ ^ - - I -f T - n MaMMUM»* WWCTMM MBMttfltn !■—!■■■ I' ~ J| 14) Cuprum vix fenfibiliter niccolum dejicit, vifmutum vero, hydrargyrum & argentum perfere. 15) Niccolum vifmuti quidquam aegre deturbat. 1 6) Vifmutum hydrargyrum, arfenicum & an» timonium vix laxat. 17) Arfenicum in folutione vifmuti nihil effi¬ cit, hydrargyri vero quidquam dejicit. 18) Hydrar gyrus in folutione andmonii fegni* tiem & pelliculam obfcuram contrahit. 19) Antimonium in folutione argenti parum valet. 20 ) Argentum falitum parciffime aqua folvi- tur, adeoque difficulter ejusdem vires innotefcunt. 21) Aurum folutione calcinatum acido falis egregie fufcipitur, ejusdem vero aeque ac fequen- dum loca ha&enus funt ambigua. 22) Platina eodem ac aurum modo tra&atum fimiliter folvitur. 23) Argilla. 24) Calx ferri , 2 jJ Aqua (conf. §. 12)» Phlogifton, quomodo cum acido falis le ha¬ beat, in §. 17 mox videbimus. Materierum in prae¬ cedentibus columnis addu&arum nonnullae in fe- quendbus defiderantur, quum fingulis menftruis omnes folvi nequeant , reftangula tamen iis alias deftinata vacua relinquo, ut differentia eo melius in oculos incurrat. Via ficca eumdem ac in 1 & 3 ordinem vale¬ re conje&are liceat, donec experimenta alium evin¬ cant. Quin metalla volatilia inter fe & reliqua fixa aliter agant, quam via humida , nullus dubito. Mer¬ curius fublimatus corrofivus ab omnibus aliis de- C c 2 com- componitur mecallis mediante duplici adfinitate, uti refpe&u antimonii dudum explicatum eft in §. 5., & eodem fine dubio res redit cum plumbo, argen¬ to, aliisque acido (alis fatu ra tis , qua; cum andrr.o- nio deflillata butyrum præbent antimonii. Hac cau- fa ignorata, tenebris involvuntur vera experimen¬ ta D. POTT, quæ mercurium fublimatum corro- fivurn cum arfenici regulo butyrum exhibere mon- firant, & viciflim ne miculam quidem obtineri cum arfenico albo, eadem vero cognita, hæc phæ- nomena nihil obfcuritatis habent. Columna 6,, acidi falis dephlogifticati. 17* Illuftris STAHL1US inter principia aci¬ di nitri proxima phlogifton refert. Omnia, quæ dein.faëta funt experimenta, hoc acidum inflamma» bilis quidem materiæ avidiflimum efle monflrant, fed hinc de compofidone nihil concludere licet, nifi fides habenda axiomati plerumque falfo & phæ- nomenis contrario, quod nempe inter illas materiar, quæ nonnulla: poflident principia ejusdem indolis communia, majorem vigere attra&ionem autumat, quam ea inter, quæ omnibus diverfis fcatent. Vi- triolum mards fpiritu vini non folvitur, bene vero ejusdem lixivium dephlogiflicatum, ut alia exempla numerofiffima taceam. In acido falis, inflammabi- le pertinaciter refpuente, nemo ex eodem faltem fundamento hoc volatile principium (ufpicatus eft, afl vere illud ineffe jam ingeniofiffimo Domini SCHEE- LE invento conflat b ). Scilicet, magnefia nigra, quam dudum confideravimus tamquam omni fere phlogiflo privatam , tanta tamen vi illud. attrahit, ut acidum falis, adjuvante digeftionis calore, decompo- nat, eo enim perfe&e folvitur & dein alkali præci- pi- 4b) A&a Actd. R« Scient, Stockh, 1774, r c5& )» © ( cÇ _ _ _ _ ^3 picatur alba, quod phlogiflon adquifitüm evincit (§. 15), Acidum vero hôc modo dephlogifïicacurn auram praebet rufefcentem, ejusdem fere odoris ac aqua regis calida, quae aquam aegre fubit &vix aci.- dam facit, fed pHlogiflica corpora vehementer ad* greditur, omnes vegetabilium- colores albefciqvitrio- lum viride rufat^ omnia metalla dircffc folvit, tales praebens- fales, quales cum acido falis integro pro- deunt » idemque valet de terris & alkalibus; arle* nicum album in acidum liquidum mutat (§• 20), femper refarcito damno priltinam induens formam, adeo ut & analytice & fynthetice fufficienter pro» bata. fie. hæc veritas.. Acidum nitrolum etiam ma¬ rinum dephlogifticare valet ($. 18). Quodacidum dephlogifticatum cum alkalinis ge¬ neret laies eis omnino fimlles, qui integrum con¬ tinent acidum falis, iisdem inflammabihs quidquam inefTe evincit, quo defeftus (uppletur. Qôæ antea pluries dixi de phlogifti determinata portione me¬ tallis auferenda, antequam acidis lufcipi poliunt , 00 egregie confirmatur*, quod noftrum acidum de- phlogifficatum - omnia folvat, Fieri hoc videtui eo ordine, quo laxius phiogifton tenent, fed num hic cum praecedentibus confentiat idonea experimenta deeidant. Volatilitas prohibet quo minus via ficca agere poffit. Quum pblogiflo dudum fit fufficienter marita¬ tum acidum falis, majorem in flatu liquido refpuk dofin, fi vero adfumere cogitur , mox in auram e- lafticam facile accendendam abit, quas aër innam* mabilis vocari folet. Columna 7, aquœ regis. . §. ig. Cur acida nitri & falis mixta aurum fol- vaut . dum neutrum fotum illud adgrediatur, hau n Oil’ 204 _ cfè ) O ( cis difficulter jam explanari poteft. Scilicet, nobiliffimum bocce metallum phlogifli portione primo eft fpo- liandum, quo fa&o plura fubit menftrua. Jam ve¬ ro acidum nitrofum phlogifli avidiffimum facile ma¬ rinum decomponit, (ivc hoc fit liberum, five bafi unitum, quod & odore aquae regis calidae, illi, quem acidum falis -dephlogifticatum præbet,fimil- limo, & effe£tu patet, etenim hoc menftruum de¬ phlogifticatum ex omni metallo damnum refarcire valet , quo ipfo etiam folubile fit aurum , acido in primis marino f§. 17). Hinc cryflaili auri aqua re¬ gis comparatae, Sc inquinamento externo probe liberatae, non nifi acidum falis continere reperiun- tur. Itaque acidum nitrofum in hoc negotio nihil aliud efficit, quam dephlogifficationem neceffariam genuini menftrui, intérim tamen acidum nitri fo- lum coftione diutina concentratum, aurum fubtilis- fime divifum , quale occurrit in feparatione ar¬ genti, qua partem primum inflammabiiem dire£te adgreditur, calcem dein folvens, fed adeo laxe te¬ nens, ut haec fponte vel fola quaffatione fecedat. Et haec vera eft ratio experimenti Cei. BRANDT, qui aurum acido nitri folubile invenit /). Ut re¬ liquas aquae regis folutiones figillatim confideremus non opus eft, obfervamus tantummodo hoc men¬ ftruum compofitum non femper triplices efficere fales, in eis namque cafibus , ubi acida nitri & fa¬ lis feorfim folvere poffunt, hae combinationes* diflin» ûæ plerumque cryftallifantur, faltim qua partem. r A ttra Odones e^e^ivae ordine in antecedentibus deferipto heic quoque procedunt, nulla alia diffe¬ rentia , quam quod nonnullae in aliis obfcurae , in hoc menftruo luculenter fe monftrcnt, quales jam prae- t) A&a Scockh, 174g. _ m ) o ( 35' _ i££ praecipue nominandae fune relationes inter vifmu* tnm, niccolum , arfenicum & antimonium. In fe* quentibus acidis conftanter quoqpe obfervavi zin¬ cum prae ceteris eligi, ferro cuprum , & cupro ar¬ gentum praecipitari. Hinc igitur concludo omnia acida eodem fere ordine metalla fufeipere: fieri: qui¬ dem peteft, ut nonnulli articuli, non dum explo¬ rati, aliter fe habeant, fed usque dum experimen¬ ta illud, indubium faciunt, nulla adeft ratio, cur or¬ do pluribus communis deferatur. Talis vero har¬ monia locum non habet, qua alkalia & terras, uti mox videbimus. Quum nullum metallum , nifi phlogifto plus minus fpoliatum, acida fubeat menftrua, reffius forfan in tabula eorumdem calces regulis fubftitui debent, fed privatio Angulorum diverfa, quin haec inaequalitas;, non dum exafte determinata , fignis apte queat: exprimi , impedit. Qua ordinem , ex mutua ope metallorum faffca praecipitatione erutum, num in attraffionum fimplicium ferie jure adhibe¬ atur valde dubito, quum re vera duplici peragatur adfinitate , uti antea explicavi (§. 5). Si hic verus effet, cuprum e. g., rite calcinatum folutiones mer* curii fublimati corrofivi & argenti deturbaret, abs¬ que tamen ulla reduftione, quum & praecipitans & praecipitandum fufficiente phlogifto careant. So¬ lutioni itaque fublimati corrofivi cuprum igne cal¬ cinatum immifi , fed tarde ejusdem quidquam fol- vebatur, adeo ut color vix caerulefceret, evapora¬ tione vero inftituta nonnullae quidem cryftalli pro¬ dierunt cyaneae, fed maxima tamen pars lublimati corrofivi non mutata reperiebatur, licet fuperflue ad¬ dita fuerit calx cupri. Sal igitur cyaneus ex acci¬ dentali inquinamento acido ortus videtur, nam cu¬ prum falitum eft viride, vel etiam ex connubio» cuirn 3B ) o ( «iQh GXO cum ipfo fublimato corrofivo. Nec melius in folii- tione argenti fuccedit. Pofito, quod calcem metal¬ licam quamlibet æquali appetant vi acida, omnis ex phlogifto Icilo oriatur oportet praecipitatio. Sci¬ licet, cuprum, (olutioni argenti inditum, fuum ce¬ dit inflammabile argento calcinato, quod ideo ni¬ tore metallico prodit & in hoc ftatu menftruum refpuit , cuprum vero fub hac reduffcione calcina- tum idem facile fubic. De reliquis fimilrter con¬ cludendum edet, adeo ut in columna phlogifti cal¬ ces metallorum ordine collocari deberent, ejus pla¬ ne inverfo, qui in acidorum columnis comparet, platinae nempe vel auri calce fupremum occupan¬ te locum & zinci infimum, fed mihimet ægre per- fvadeo acida adeo indifferenter fingulas calces fu- fcipere. Interea, donec idoneis experimentis fuffi- cienter illuftrata fuerit hæc materia, ordinem præ- cipitationibus contuetis determinatum retineo. Columna 8 y acidi fluoris mineralis. 19. Quomodo hoc acidum e fluore mine¬ rali mediante vitriolico expellatur dudum notum eft k). Num vero ab aliis fit diverfum, an me¬ rum acidum falis bafi quadam terreftri modifica¬ tum , breviter difquiratur. Proprietates peculiares ab omni alio acido illud diftinguunt, a marino quo¬ que, de quo jam in primis quæftio eft mota, ete¬ nim cum portiuncula calcis argenti digeftum, & leni deftilladone dein depuratum, cum alkaii fixo nec fà- Jem digeftivum , nec marinum praebet, cum calce fluorem mineralem regenerat, cum magnefia falem efficit cryftallifabilem, cum terra ponderofa pulve¬ rulentum & cum argilla dulcem, inftar gel.atinæ glu* tinofum; ipfum quoque filicem folvit, alia acida omnino reipuentem 37 ). Ve- k) ASa Siockh. 1771. m ) © c 35 207 Verum quidem eft, quod pauxillo acido falis plerumque contaminetur, & odorem hinc fine du- , bio habet, fed annon acidum nitrofum a marino id- 'eo effc derivandum, quod utrumque in aqua regis adfit? Quam fit exigua acidi fatis portiuncula immix¬ ta, praeparca argenti & hydrargyri ex acido nitri praecipitatione facile colligitur. Quantum mihimet baQenus experiri licuit marino hoc acidum fuas vix debet natales, faltim perfpicere nequeo, qua ratio¬ ne intima bafis terreftris unio tantam procreet dif¬ ferentiam. Novimus acida tali maritata plus mi¬ nus mitigari & acrimoniam exuere, cur igitur fluo¬ ris, in vapores refolutum, ipfum vitrum corrodit, immo interdum perforat, quæ vis nulli alii ha£te- nus noto competit, cuicumque demum bafi unia¬ tur? Si quispiam argento nitrato ( lapide infernali), fublimaco corrofivo, aliisque falibus metallicis, aci¬ dorum, certae bafi unitorum, acritudinem naturalem valde auftam probare adnitatur, ejus cito corruet fentenda re propius examinata. Centena namque exempla acidorum acrimoniam in ratione faturado- nis minui luculendffime evincunt, & rei naturae aug¬ mentum repugnat: praeterea fales memorati corrofivi extraordinaria vehementia non adgrediuntur alkali- na, quæ alias fordflîme attrahuntur (§§. 14,16), fed phlogiftica ejus indolis, ut metallicae bafes dephlo- gifticatae (§5.15,17 ), inflammabile irretitum, quod ma¬ gna vi appetunt, divellere queant. Notæ funt va¬ riée hypothefes de ortu acidorum nitri & falis ex vitriolico, fed in hunc usque diem nullo idoneo fuflfultæ argumento, & idem ni fallor in pofterum de acido fluoris conflabit. Praecedentia acida præ terris alkalia appetunt, heic vero alius incipit ordo. Aeidum fluoris al- Dd ka- 203 m ) o. ( as _ kaîi vegetabili faturatam, aqua calcis decomponicar, fluorem præbens mineralem & alkali liberum. Ter¬ ra ponderofa acido fluoris ad fatu ri tace m unita mul¬ ta fervidaque aqua folvitur, & adfufa aqua calcis fuum quoque calci porrigit menftruum. Magneflam acido vitrioli eripit acidum fluoris, qucd non valet de calce, hinc igitur magneflæ primus tribui poflet locus, in tertio tamem pofui, usque dum dire&o ex¬ perimento hujus calcisque vires comparare licuerit. Via ficca fimiliter fine dubio fe habet, quam¬ vis experimentis confirmandus reflet ordo. Certo tamen conflat fluorem mineralem alkali fixo caufli- co non decomponi (fch. ji), etfi alkali aeratum, fed duplici adfinitate, illud præftet ( fch. 63 ). Columna ÿ , acidi arfenici. 20. Egregium illud inventum, quod aci¬ di falis compofitionem patefacit, methodum fimul monftrat, qua acidum arfenici purum adquirere licet, Sales quidem arfenicales Celebris M ACQUE¬ RI acidam arfenici albi indolem non obfcure pro¬ dunt, intérim tamen acidum purum non poruit feparari ante dete£hm acidi (alis dephlogiftica- tionem. Duplicem jam propofuit viam inventor. Altera adhibet partem i magnefiæ nigræ pulvera* tæ cum 3 acidi falis, (ejus circiter gravitatis fpecificæ, ut fit ad aquam in ratione 5 ad 4), quæ in retorta vi¬ trea tubulata (cujus bulbus 4-pIam capere potefi: mas- fam),mifceantu.r,& excipulum adaptetur continens J arfenici albi pulverati una cum £ aquæ deftillatæ. Vas retortum in balneo arenæ incalefcat & magnefia nigra fenfim dephlogifticabit acidum falis, quod ite¬ rum fuum complementum ex arfenico albo haurit: acidum falis hoc modo regeneratum aquas portio¬ ni unitur > partem arfenici folvens, reliquam arri¬ pit 209 pit acidam arfenici fenfitn liberarum, adeo ut liquor recipientis in 2 dividatur ftrata, & poft aliquot ho¬ ras srfenicum inditum omne evanefcat, quo faCro hi liquores ad ficcum deftillentur ia retorta, quod in excipulo colligitur conflat butyro arfenici & aci¬ do falis diflinftis, refiduum vero album in retorta igniendum, ut omni acido falis plene liberetur, ve¬ rum præbet acidum arfenici ficcum (fch.17), aqua folvendum fervida. En alteram methodum. Arfenici albi pulvera- ti partes 2 in retorta tubulata vitrea folvantur aci¬ di falis 7, leviter ebullientibus. Quod in excipulo adglutinato colligitur retortae refundatur, fimulque 3^ acidi nitrofi, "eiusdem gravitatis fpeeificæ, ac fu» pra memoratum marinum, excipulum adaptetur, fed (ine glutine. Adjuvante calore acidum^ nitri phlogi- fton arfenici arripit rubrosque edit fumos, defliU latio vero continuetur, donec fumus rufefcens ces- fat. Jam pulveris arfenici albi pars I additur le¬ ni cotlione itidem folvenda, & hoc fa£lo xj acidi nitri , quod arfenicum folatum cum effervefcentia & rubro fumo dephlogiflicat. Tandem deftilletur ad ficcum & refiduum ignitum præbet merum ar¬ fenici acidum, quod in igne fixum eft, in aëre li¬ bero humidum attrahit & duplo aquæ folvicur, fi fufficienter inflammabili fpoliatum, filtro probe loto liberandum pulvere filiceo, qui e vitro fub i- gnitione corrofo immifcetur. Alkali vegetabile arfcnicatum aqua calcis mox decomponitur & alkali liberum evadit. Quin ter¬ ra ponderofa & magnefia falibus alkalinis itidem praepolleant vix dubio, intérim tamen fateri opor¬ tet hanc conjecturam non dum experimentis corro¬ boratam efie. Dds QU2E* 2ÏO _ ’m ) e> ( & _ Quænam metalla folvat acidum arfenici ex ipfa columna patet, ubi ordine confueto funt collocata. Notandum eft praeterea fub ferri folutione nui* Ium generari aërem inflammabilem. Columna io , acidi horaeis.' §. 21. Qui vulgo fedativus vocatur fal, acidis indole propius accidit, quam alii cuilibet fubflan- tiæ: heliotropium rufat, alkalia & terras folubiles faturat, varia quoque fol vit metalla, cetera, qui¬ bus acidam monftrat naturam, acidique boracis po* tius, quam falis fedatm nomen, promereri videtur. Borax depurata cum calce viva cofta decom- ponitur : acidum alkali minerale caudicum deferens calçem arripit & falem tegre folubilem efficit. Quod idem accidat cum alkali vegetabili, acido boracis fa* turato, ha&enus tantum probabilis efl conje&ura, aeque ac terræ ponderofæ & magnefiæ pofitura. Metalla difficulter adgreditur acidum boracis. Facillima methodus adfinitate duplici peragitur, fed, ne errori locus fit, borax faturetur oportet fale fe* dativo, cujus paullum ultra æquale pondus requi¬ ritur, antequam reafliones alkalinae penitus cefiant. Solutionem talis boracis inftillavi folutionibus me* tallicis, quantum fieri poteft acido fuperfluo libe* ratis. Aurum, platina, argentum, vifmutum & ma- gnefium fuis menftruis foluta immutata manferunt, aft hydrargyrus, plumbum, cuprum , ferrum, fian- num, niccolum, cobaltum & zincum mox turba¬ bantur & laies metallicos præbebant, fed difficil¬ limae folutionis ( vid. fch. 28)* Columna //, acidi Jacchari. §. 22. Pleraque vegetabilia in fru&u vel fuo* co haud obfcura produnt acidi veftigia , & quum pau* ûlï _ _ & ) a ( m pauca illa vegetabilium acida, quæ ha&enus pa ul¬ lum adcuratius cognofcimus, diverfis gaudeant pro¬ prietatibus, talium fine dubio numerofam catervam in lucem protrahet longioris aevi diligentia. Praeci¬ puum obftaculum , quod eorumdem retardat co¬ gnitionem, eft magna depurandi difficultas, funt e- nim aliis ita involuta: materiis , ut ægerrime ex- tricentur. Non nifi 5 heic in (cenam produco , quorum 4 priora ea laborant imperfe&ione, ut igne facile deftruantur. Num hæc fingula, qua prima ftamina conveniant? Num inter (è invicem trans¬ mutari queant ? quæftiones funt idoneis adcuratis- que dijudicandæ experimentis. De acido tartari tantummodo certo confiat, illud additis aqua & fpiritu vini fub digeftione plurium menfium naturam in¬ duere aceti. Heic tamquam diverfa confiderentur oportet, quum femper fibi fimilia haberi queant, facultatesque poffideant diftinfïiffimas, confiantes & maximi in arte fpagyrica momenti. Quod faccharo ineft acidum, oleofo ita aduni- tum reperitur, ut ha£tenus non nifi acido nitri, pin¬ gue deftruente, liberari queat. Scilicet, acidi ni¬ tri fortis 6-8 partes, facchari albi pulverati 1, in re¬ torta vitrea adfundantur leniterque coquantur. In¬ terea acidum nitri phlogifton facchari arripiens va¬ pores eru&at rubros, quibus tandem ceflantibus li¬ quidum retortae reftans in amplum vas effufum fub refrigeratione cryfiallos exhibet prifmaticas, acidis- fimas. Lixivium dein acido nitri 2-4 partibus ite¬ rum dephlogifticatum denuo cryfiallos ponit, fed impuriores, folutione & iterata cryftallifatione de¬ purandas. Idem hoc acidum e meile, gumini ara- bico & fpiritu vini mediante acido nitri obtinetur, fed minori quantitate. Singulis gaudet acidorum Dd 3 Pr°* 2; ï 2 as ) o ( as _ proprietatibus, & præter eas pluribus, quibus ab omnibus aliis luculentiffime differt. Ab indole aci- di nitri toto coelo dirtat, iromo in multis plane con¬ trariam poffidet naturam, adeo ut hoc ab illo nui- !a probabilitatis fpecie derivetur. Sed de hi (ce a- iibi fuhus & data opera differetur, quum attraftio* nes heic in primis fint confiderandæ. Calcem primo loco appetit, falinam efficiens eombinationem aqua non iolvendam, unde facile neceffitas aquæ calcis in depurando faccharo intel- îigîtur. Arundinis nempe facchariferae fuccus aci¬ do laborat abundante, quod facchari impedit con¬ cretionem. Ipfa namque facchari perfe&i folutio, aodito hoc acido, nulla exhibet grana cryflallina , fed maffam glutinofam. Nihil igitur aqua calcis ad¬ di poteft utilius, quæ non tantum acidum abforbet liberum , fed etiam falem efficit infolubilem, vel fundum petentem, vel fpumæ inhærentem. Alka- lia quidem hoc itidem domant acidum, fed folu* bili cate non feparandos procreant fales. Terra ponderofa calci hoc cedit acidum, item- que magnefia & alkalia. Omnia fere metalla adgre- ditur. Qiia vi agat refpeffu aliorum acidorum ex columnis alfcalium , terrarum & metallorum mox patebit. In detegenda calce, aquis quocumque mo* do foluta, no (Iro acido nihil praeftantius huc us¬ que inveni* minima enim ejusdem foluti gutta mox calcem praefemem arripit , cum illa pulverem al¬ bum infolubilem formans, qui fundum petit. Co¬ gnita quantitate calcis purae in dato falini hujus pul¬ veris pondere, fimul i cafu quovis obvio facile innotefcic calcis purae copia ex fedimenco, mediante noftro acido ex determinata mole plene præcipita- 10, folücite colle&o, loto & ponderato. Viae m ) • ( m «IJ, Viæ ficcæ e-xperimenta non fuftînet, In retor¬ ta vitrea cryftalli folae igni expofitæ, quq partem quidem vix mutatx fublimantur, fed maxima por¬ tio in liquorem acidum refoivitur, qui cryftaUifo. tionem refpuit, quod etiam cum fubîimato, eidem operationi denuo fubjefto, accidit. Sub hac de- ftructione ingens prodit & aëris inflammabiiis & a- eidi aerei copia. Pingui fine dubio fcacet acidum facchari, fubcilifiimo tamen, nam in igne nulla prae¬ bet carbonis vel nigredinis veftigia. Columna it i acidi t artari. §. 23. Naturam tarcari antea explicavi ($.9). jam , quomodo purum feparari queat ejusdem aci¬ dum, breviter memorabo. Cremori tsrtari , aqua ebulliente foluto in aheno ftanneo, addantur per vices portiunculae creta: lotae & pulveratæ , idque conti¬ nuandum eft, donec nulla ex pulvere immifio ori¬ tur effervefeentia. Hac faturatione obtenta liqui¬ dum decanchetur, & pulvis in fundo refrans eft calx, acido tartari abundante faturata, cui aqua lo¬ to & phialae immifio fenfim luffundatur reïpeftu cretae adhibitae o&uplum pondus acidi vitrioli , con¬ tinentis acidi fortiflimi partem I , aquae vero g. Mixtura Der 12 horas digeratur fæpiusque fpathu- la lignea Yubigatur. Tandem liquor clarus fuper- natans decanthetur, refiduum aqua lavetur usque dum acidum perdit faporem, hac aqua filtro cola¬ ta liquori primo immifeeatur. En acidi tartari fo- lutionem. Ut exploretur, num quidquam contineat vitriolici , una akerave gt ttula facchari faturni fo- lutioni dilutae inftilletur, mox album cadit ledi- mentum, cui adfundatur acetum concentratum, cito evanefeet , fi totum plumbo, tartari acido fe¬ turato, confiât, vkriolum vero plumbi non folvi» , ■ • tur. gg ) o ( ç& _ car. Pone hujus vicrioli quidquam prodire , inqui¬ natum hoc indicat acidum tartari , fed exigua cal¬ cis tartarifatæ dofi addita fub digedione facile de¬ purandum. Viciffim acido vitrioli nimis parco quid- quam acidi tartari in refiduo reflat, quod facile in pruna exploratur, nam gipfum purum nec in igne nigrefeit, nec odorem fpargit fpiritus tartari, quod tamen accidit , fi calce tartarifata fit contamina¬ tum. Solutio acidi tartari percolata ad confiden¬ tiam fyrupi tenuioris vaporet, ut ia crydalios con- creicat , qua: plerumque lamellas inter fe divarica¬ tas referunt. Calce uda loco cretse adhibita tarta- rus totus quantus decomponitur, ideoqùe in liquo¬ re fupernatante alkali vegetabile liberum contine, tur, fed calx aërata non nifi abundans abforbere valet acidum , adeo ut tartarus tartarifatus redet. Ex allatis patet calcem alkali vegetabili, refpe&u acidi tartari, praepollere, quod etiam de minerale & volatile valere tentamina inditura mondrarunr. Vi¬ res terrae ponderofæ & magnefiæ non dum fatis funt exploratae. Acidum tartari crydallifatum igni expofitum mox nigrefeit, fpongiofum praebens carbonem, qui tamen candefcentia cito albefeit & mole multum con> trahitur. Retorta vitrea dedillatum in excipulo phlegma vix acidum praebet una cum oleo: refi- duum carbonaceum terræ portiuncula condat, quæ nulla nec acidi, nec alkali vedigia prodit. Hinc itaque patet olei quidquam nodro acido ineffe, quod igne deftruitur, minime tamen in alkali fixum mu¬ tabile. Acido nitri, modo antea deferipto rra&atum ($- acidum facchari non exhibet, & ne qui¬ dem oleo!<> ita privari poteft, quin poftea in igne nigrefeat. Acidum Tamarinderum & forte Berberum (artati omnino congruere videntur. Co • Columna 13 > acidi acetofellæ. §. 24. Sal acetofellæ eft alkali vegetabile pecu¬ liari acido abundanter faturato, adeoque ejusdem indolis ac tartarus. Ut hoc acidum nudum obti¬ neatur, hoc opus, hic labor. Eodem, quo tarta- ri feparatur modo, non fuccedit, nam acidum ace¬ tofellæ calcem vitriolico eripit, non contra. Aliam invenit viam D. SCHEELE. Abundans nempe fa¬ lis acetofellæ acidum, alkali volatili faturatum, ter¬ rae ponderofæ nitratae lolutioni immifcuit, median¬ te duplici adfinitate mox principia permutabantur & terra ponderofa acido acetofellæ unita difficul¬ ter folubilis fundum petebat (fch. 25). Hoc fedi- mentum acido vitrioli, terram ponderofam præ o- mni haftenus nota materia eligente, docomponitur & acidum quæfitum decanchari poteft, fed nuper denudatum parum huc usque fuit exploratum. Inte¬ rea facchari acido magis quam tartari convenire vi¬ detur, differt tamen ab utroque, nam acidum ace- tofellæ abundans cum alkali vegetabili efficit falem acetofellæ, tartaro analogum, fed in igne crepitan¬ tem, fufibilem, parum nigrefcentem, calce aerata totum quantum decomponendum , quæ de tarta¬ ro non valent. Alkali autem vegetabile facchara* tum nec tartaro, nec fali acetofellæ congruit. Quod acidum acetofellæ alkaiinis falibus cal¬ cem praeferat certus novi, fed num idem valeat de terra ponderofa & magnefia haftenus ambiguum eft. Igne hoc acidum itidem deftruitur , fed mi¬ nus & tumet, & nigrefcit, quam acidum tartari: de- ftillando phlegma colligitur , illo ex tartaro hac via feparato, multum acidius. Co- ÔÜS ) O ( G& * i S . CBpç mtmimmmmmmm wwfuiin i — — ._ — — — —— Columna 14, acidi citri . §• 25. Citri acidum, licet quam diutiflime co¬ gnitum, parum tamen fuit examinatum. Succus ex- prelTus diutina fubfidentia mucilaginofo fæculisque eft liberandum, & dein mediante gelu aquofum coa¬ gulante concentrandum. Oculis cancrorum fatura¬ rum acidum citri, addito fpiritus vini pauxillo, in lagena leviter obturata , aceti naturam pedetentim induere adfeverac STAHLÎUS. Num acidum citri calcem, terram ponderofam & magnefiam præ alkalibus certo eligat adhuc plu¬ ribus experimentis decidendum reflat. Acida fluoris, arfenici, boracis, facchari, tar¬ tan", acetofellæ & citri in eo conveniunt, ut terris faturata ægerrîme aqua fufeipiantur, adeoque fi par¬ vae terrarum portiones adduntur, clarae ernranent folutiones ope acidi abundantia, fed faturitate ap¬ propinquante paullum turbantur, &, hac com¬ pleta, omne folutum momento fecernitur, vix ite¬ rum folvendum nifi acido excedente. Idem etiam valet de acido phofphori, non vero de reliquis. Columna //, aceti dejiillati. Ç. 26. Hoc acidum fub fermentatione pro¬ ducum a procedentibus, quae quodammodo cruda vocari pofiunt, differt vi attraftiva refpe&u terra¬ rum & metallorum longe minori, fed eadem vicis, fim fubtilitate fuperat, adeo ut deflillatione non mu¬ tetur. Phlogiflon quoque continet acetum, fed in¬ timius unitum, vel faltem magis occultatum. Quod acidum tartari cum aqua & fpiritu vini digeflum acetum praebeat antea memoravimus , & in aceto cryftallos tartarpnon numquam concrefcere BLAI* SE de VIGENERE dudum obfervavit l). Deflil- 1*3* 0 Du feu & du fel, cnp* 35* 160g. 217 latione quoque e lignis guajaci & betulæ, e ce* ra, faccfiaro & fuccino, acidum elicitur aceto fimilli- mum , non confundendum cum acido facchari vel fale fuccini. Alkali fixo calx pura acetum eripere non va¬ let, ideoque acidis vitrioli, nitri & falis attra&ioni- bus accedere videtur, & has eodem ordine pofui, quamvis terræ ponderofæ primatus non dum expe¬ rimentis fuerit ftabilitUF. Via ficca feriem columnæ quintæ valere con¬ jicio, ut otia permittunt experimentis vel corrobo¬ randam , vel corrigendam. Columna i6, acidi formicarum. §. 27. Hoc acidum indole aceto proxime acce¬ dit , in variis tamen differunt. Prius cum magne- fia, ferro & zinco cryftallifabiles præbet fales, po- fterius non nifi deliquefcentes. Attrafliones ejusdem haftenus perquam im¬ perfecte funt exploratæ, interea, quantum huc us¬ que videre licuit, eodem hoc acidum ordine agit, ac acetum, quod tamen vi intenfiore fuperat, ut co¬ lumnæ fequentes monftrant. Columna 17 , acidi pbofpbori. §.28- Alterum, quod cognofcimus , acidum animale ex urina humana præfertim obtinetur, ia i em colligendo, qui microcofmicus vocari folet, eum- que in igne fundendo. Sed obfervetur oportet, hunc falem effe triplicem femperque concinere cum vo- latili quidquam alkali mineralis, quod fynthefi faci¬ le probatur, nam fine hoc nullus prodit ial micro¬ cofmicus, adeoque acidum, in igne volatili liberatum, alkali minerale nihilo minus retinet. Illud iterum , E e 2 qu°d 218 m ) o ( m " "" ~"r’_ ' ' immmmmm mm »» • >m • mm BMyn mrnm0mmm quod ex phofphoro in aëre tarde combufto in aqua colligi poteft, phlogifto fcatet , quod tamen in va- fe aperto pedetentim diffipatur, &, hoc fa&o, attra- Êtionibus explorandis longe aptius adhibetur, quam prius aikali minerali contaminatum, quippe quod duplices caufari poteft decompofitiones. Calcem alkalibus præferc acidum phofphori , ideoque alkalia eidem unita aqua calcis mox tur¬ bantur, pulveremque falinum difficillime aqua folu- bilem fenfim deponitur, qui calce, acido phofphori laturata, confiat. Magnefiæ & terræ ponderofæ præ- rogativa non dum eadem gaudet certitudine. Via ficca calcem terrae ponderofæ & magnefiæ praepono, cum illa indubie alkalia fixa laxet, quod de nuce non dum extra dubitationis aleam eft pofitum. Columna /8, acidi aërci. §• 29. De hoc acido, omnibus Naturæ regnis communi, fufe egi in commentario præcedente^ & attractiones fpeciatim examinavi in §. 20. Jam bre¬ vem tantum cum acido vitrioli phlogifticato adde¬ re lubet comparationem , quum hæcce mifere con- xundantur a quibusdam, qui fi£h's hypothefibus rmloiophiam naturalem onerare, facilius inveniant, quam a deuratis experimentis eamdem locupletare. Dtxi antea phlogifion, acido vitrioli diverfa unitum doh, vel aerem inflammabilem, vel liquidum pro- prie acidi vitriolici phlogifticati nomine infignitum procreare ( §. 13). Aër inflammabilis flamma ac¬ cenditur (acidum aëreum ignem exftinguit ): aquam parce & ægerrime fubit ( a. aëreum facile & copiofe abforbeturj; alkalina refpuit (a. aëreum iisdem luben- ter auunitur); aquam calcis tranfiens eamdem non turbat (a. aereum mox congrumat). Aci- Acidam vicrioli phlogifiicacum penetrantiffimo gaudet odore (aëreum nullo); alkali vegetabili fe¬ turatum generat felem ftahiii fulphuracum (aereum, alkali vegetabile aeratum), cujus cryftalli fpicuia exhibent obfcure fex angula (prifmata 4-angula), cum nitro detonant (ne Icintillam quidem excitant), igne prudenter adhibito totæ fubümabiles (fixæ), in aliis acidis non effervefcentes (usque ad comple¬ tam feturitatem innumeras emittunt bullulas, etiam in acido vitrioli phlogifiicaco, cui attractione ce¬ dit aereum), phlogifton fenfim amittentes, tandem* que in genuinum tartarum vitriolatum fponte ab¬ euntes (immutabiles permanent, nifi ignis vel for¬ tius acidum expellat debilifllmum aereum). Judi¬ cent hinc chemiae periti, quibus curae cordique eft veritas. Si quis praeter memorata acidi vitriolici cum phlogifto connubia alia fingit, quo illa modo prodeant, experimentis, non opinionibus, demon- ftret oportet. Columna ij>, alkali vegetabilis puri . §. 30. Acidis qua atcraQdones examinatis, jam ad alkalina pervenimus, quæ plerumque acido ae« reo funt contaminata, hoc vero liberata cauftica, vel etiam pura vocantur, & in hoc unice ftatu fco- po heic propofito inferviunt , aërata enim duplices excitant adfinitates, Conf. fch. 1 -8 , 32‘ 3^> 5 1» 62 & 63. Quae proprie felina falutantur, quantum haQenus confiat, triplicis funt differentiae. Primum alkali vegetabile audit, quum ex hoc regno omne ' fere hauriatur, & de hoc tantum ferino erit in ex¬ plicatione coi. 19. Alkali vegetabili fortiffime adhaeret acidum vi¬ trioli, quippe quod non tantum a nullo alio^ ex¬ pellitur, fed etiam hoc alkali aliis unicum iisdem E e 3 eri* 220 ) o ( $5 eripit. Quo modo acidum nitri qua partem tarta- rum vitriolatum decomponit, acidumque tartari fi. militer nitrum & falem digefiivum, antea explicavi (§. 9), & in fchem. 9, 10 & 11 fymbolice parti¬ tionem bafis fagittis fignificavi. Acido nitrofo fecundus competit locus (§.6), & marino tertius. Dein experimenta inftituta mon¬ trant acida arlenici, fluoris & phofphori acido fac* chari præpollere, fed non dum horum inter fe vi¬ res certo determinatae funt, quod etiam valet de 4 fequentibus, acetofellae, tartari, citri & formicarum, quae tamen fingula aceto funt fortiora, falem, terræ foliatae tartari nomine infignitum, decomponentia. Aceto expellitur acidum boracis, acidaque vitrioii & nitri plene phlogifiicat?. Debiliffimum aereum omnibus cedit, intérim tamen filicem, fulphur & oleum foluta praecipitat. Cuprum & fhnnum quo¬ dammodo calcinata fufcipit quoque alkaii vegeta¬ bile, fed eorumdem loca funt incerta. Via fiaca acida phofphori, boracis & arfenici tamquam fixa reliquis palmam praeripiunt (§. 4), fed praeterea, exclufis, quæ forti igne dedruuntur, ordo viæ humidæ valet. Terræ fimplices fingulæ cum alkaii in igne coalefcunt, fed quo ordine in¬ certum eft, neque hic facile eruitur, quum una, cum alkaii mediante fufione conjun&a , non præci- pitetur alia addita , fed coadunentur binae eidem menftruo in ma fiam homogeneam, De fulphure eadem fere valent. Columna 20, alkaii mineralis puri. §. 3 1. Minerale hoc audic alkaii fixum, quod in¬ genti occurrat copia in regno minerali, abunde ta¬ men etiam in quibusdum vegetabilibus reperitur, quæ in _ ss ) o ( as _ 221 in mari vel folo falfo crefcunr. Hoc a preceden¬ te differt, quod fit debilius (§$. 12, 14, 16), & cum iisdem bafibus diverfos generet fales. Acidum tar- tari falem marinum nullo modo mutat (fch. 12), quod falibus digeftivo & marino facile diftinguen- dis egregie infervit. Qua ordinem attra&ionum , in hac columna fi- gnificatarum, nullam hafftenus inveni differentiam ab illo, qui in §. 30 explicatur. Boracis decompo- fitionem mediante acido nitri fch. 13, falis marini acido nitri lch. 42, & acido arfenici fch. 43, exhibet. Columna 21, alkali volatilis puri, . §• 32- Qua acida ordo attra£ttonum heic idem effe videtur, ac alkalium fixorum, fed volatile plu¬ ra fufeipit metalla, quæ a fixis inta&a relinquun¬ tur. Quod zincum reliqua metalla, alkali volatili foluta, praecipitet, indubium eft (fchem. ig),ideo- que fimili ordine eadem collocavi, ac in columnis acidorum , donec experimenta meliorem doceant. Quantum valeat phlogifton, dum menftruis a* eidis folvuntur metalla , variis antea monftravi ex¬ emplis y ,.13, xy, 17) ? iam nonnulla confide- rentur alkali volatilis connubia. Alkali volatili cau* fiico impleatur lagenula& dein limature cupri quid¬ quam huic immittatur. Si haec omnino plena eft & mox perfefte obturatur nulla locum habet folu- tio, livero exiguum fpatium aeri relinquitur fupra liquidum, vel etiam lagena 3perta relinquitur per hore quadrantem, poft aliquot nyftemera folutio obtinetur, fed inftar aquae omnis expers coloris» quae tamen obturaculo fublato in fuperficie cito ese- rulefcit, qui dein tin&us per ma fiam ferpit, usque dum tota eo fimiliter fuerit imbuta. Talis tinflura ab 221 m ) o ( m initio brevi adquiritur tempore in vafe aperto. Hsec folutio colorem iterum amittit, fi recens limatura additur & lagena mox claufa per 24 horas ferva¬ tur. Notabiles hæ variationes a phlogifio pendent. Scilicet, cuprum in forma metallica non folvitur, bene vero, fi vel tantillum materiat inflammabilis aufertur. Hæc privatio in vafe aperto, vel qua par¬ tem tantum impleto, mediante aëre, infiammabi- le fortiter attrahente, ut in fequentibus demonftra- bitur (§.40), peragitur, & pro inæquali quantita¬ te effeftum praeftat diverfum. Si nimirum prxter propter tantummodo aufertur, quantum cupro fol- vendo eft neceflarium, folutio prodit hyalina, fi ve¬ ro ulterius fpoliatur, cuprum calcinatum cæruleam præbet, quod ad oculum patet, nam prior illa & hyalina aëri expofita magis continue pauperatur, ideoque mox incipit caerulefcere, & quidem primum in pleno conta&u aëris. Viciffim cærulea colorem amittit modo fupra memorato, quum alkali luben- tius cuprum parce dephlogfticatum, quam ejusdem calcem folvat. Aëris effe&um juvat alkali volati¬ lis vis, qua cuprum dephlogifticatum appetit. Alkali volatile cum nitro detonat, unde phlo- gifion eidem inefie confiât, idque inftar principii proximi, quod calce magnefii, hydrargyri, auri, va¬ riisque aliis materiis fortioris attraflionis ope fepa- ratur, & hoc fafto aura elaftica peculiaris naturæ prodit , alterum probabiliter conftituens principium: dico probabiliter, nam ha&enus addito phlogifto hxc in alkalf volatile iterum redigi non potuit. Præ- terea in hac defiruftione maximam meretur atten* rionem, quod nulla omnino alkali vegetabilis figna occurrant, cnm tamen multi ex hoc, intime phto- gifto adunato, volatile oriri contendant. Via cS ) O ( c% 223 mmamqmjmmamaMrrmm^ ri II I ■■!■!■ ~ ' . ~ - WWW I ■ ■ I T« «■ 'I - . — r Via ficca alkali volatilis attractiones in eo a proxime præcedencibus difcedere videntur, quod fixis quibusdam materiis unitum igne folo expelli queat, adeoque has excludendas putavi. Columna 22 , terree ponâeroja pur ce. §. 33. Celebris MARGGRAF bafin fpathi pon¬ dero fi calcaream e (Te adfeverat, & re vera variis proprietatibus eidem accedere experimenta mon- , ftrant, fed nuper Domini GAHN & SCHEELE propiore examine magnam quoque has inter diffe¬ rentiam detexerunt, quam etiam propriis tentami¬ nibus quotidie au£bm invenio. In eo conveniunt ambae, quod in acidis effervefeant; quod igne aci¬ dum mittant aëreum , & hoc fpoliatæ aqua folvan- tur, cremorem ponant, cetera, ut in præc. com¬ mentatione defcripfi (§§. 10, 1 1 ) 5 quod alkalibus fimiliter caufticitatem impertiant; quod fulphur foI«/ vant , & quae funt reliqua. Aft fimul valde diffe¬ runt, etenim gypfum eft levius & totum aqua fo- lubile, terra vero ponderofa acido vitrioli unita Ipathum ponderofum exhibet, cujus gravitas fpe- difica 4, 500 attingit, & ha&enus aqua folvi non potuit; calx cum acidis nitri & falis deliquefcen- tes tantum praebet fales, fed terra ponderofa cry- fhllifabiles & aegre folubiles; calx aceto faturata cryftallos exhibet, terra vero ponderofa falem de- liquefeentem ; attraftionibus denique multum dif¬ ferunt, quod dudum ex praecedentibus confiat & jam ulterius monftrabitur. Haec terra in fuperficie telluris parce diftri- buta reperitur & fere femper acido vitriolico ar- ffiffime unita, adeo ut non nifi materia inflamma- bili oleorum vel carbonum in igne queat fulphu- rando liberari. Hoc fa£to , ut depurata obtinea- Ff tur, 224 __ 3S ) O ( _ _ tur, acido nitri folvatur & alkaii fixo aërato dupli- ci que adfinitate præcipitetur, nam cauftico non ce¬ dit (§.14). 6> Terra ponderofa quocumque modo foluta, aci¬ di vitrîolici minima guttula mox fpathum generat ponderofum, quod pulveris forma fundum petit, adeo- que ad detegenda acidi vitriolici debiliffima veftigia nihil hac terra, acido nirri vel falis foiuta, novi prae¬ dandus, quippe quae eadem omni alii bafi eripit. Vitriolico proximum locum occupat acidum facchari, quod terræ ponderofæ, acido nitri vel fa¬ lis ad (atqritacem folutæ, inftillatum , intra pauca temporis minuta pellucidas fecernit cryftallos, ter¬ ram noftram acido addito unitam continentes. Acidum fluoris itidem foludones, acidis nitri vel falis faftas , dejicit, & ne quis hoc inquina¬ mento vitriolico adferibat, obfervetur hoc fedimen- tum colleftum, adfufo acido vitrioli, mox eru&are acidum fluoris. * Acidum acetofellæ fimiliter acida nitri & falis expellit, fales formans aegre folubiles, fed num prae¬ cedenti praevaleat non dum exploravi. Dein fequuntur acida nitri &• falis. Reliquo¬ rum loca ha&enus inter fe invicem non funt de¬ terminata, de acido arfenici tantum conflat, quod terram ponderofam aceto folutam non deturbet, re. flat tamen evaporatione inquirendum, annon ace¬ tum fufpenfam teneat terram arfenicatam. Via ficca terram noftram alkalibus fixis pro¬ xime accedere conjicio, excludo tamen reliquas ter¬ ras , quoniam cum illis vix colliquefcit ponderofa. Praeterea alkali fixum & plumbum calcinatum ap- pofui, quum hi(ce mediante igne fundatur. o>- 22J Columna 23, calcis pura. §, 34. Calx ftricliffime pura appellatur omni heterogeneo liberata, fæpe vero hac denominatione indico acidi, præfertim aerei, abfentiam. De illa con* feratur prtec. commentatio f§. ii). Ejusdem attra- ftiones ele&ivæ longe aliter fe habent, ac terra1: ponderofæ. Primus heic locus competit acido fac. chari, quod calcem omni alii eripit (fch. 14). Huic accedit acidum acetofellae, quod etiam gypfum de- componit, bafin fibi uniendo. Acidum vitrioli nitrofo ceterisque praepollet (fch. 16). Acidum tartari calcem acidis nitri, falis, formicarum & phofphori eripit, fimiliterque acidam phofphori acidis nitri, falis, fluo- ris, formicarum & aceto : acidum fluoris acido for¬ micarum & aceto fortius calcem attrahit, & ni fallor acidis quoque nitri l'a!isque,quæ dein fequuntur: aci¬ da citri & boracis aceto credibiliter praepollent , fed experimentis non dum fatis eft exploratum s aci' dum arfenici calcem formicatam & acetatam non turbat, nifl folutio probe fuerit concentrata. De attraQdonibus via ficca calcis , magnefiae & argillæ eadem valent, quæ in §. præc. di£ta lunt, excepto , quod ultima vix fulphur adgrediatur» Columna 24 , magnefia pura. Ç. 35. Hæc terra in officinis pharmaceuticis magnefiae albae nomine inflgnita multiplici modo a calce differt, uti in peculiari differtatione demon- ftravi. Hanc acidum fluoris vehementiflime appe¬ tit, omnia alia expellens (fch. 15). Secundum lo¬ cum .occupat acidum facchari , & ita porro fecun¬ dum feriem in columna exhibitam, & in memorata de magnefia alba differtatione experimentis ftabili- tam. Sunt tamen nonnulla loca haftenus ambigua, Ff 2 in' ^6 m ) o (■ m inter quæ praecipue nominanda funt, quæ acida a- cecofèllæ & citri occupant. Columna 25 , argilla pura. §♦ 36. Hac denominatione terram aluminis o- ptime depuratam inteliigo , vulgaris namque num- quam non pulvere fiiiceo plus minus mixta repe¬ ntur, intérim tamen genuinam aluminis bafin con¬ tinet, indeque fpecificam mutuatur indolem. Argillam ceteris fortius appetit acidum vitrio- li, dein acidum nitri, tum acidum falis. Reliqua qua ordinem non dum fatis adcurate determinata funt, de acidis tamen fluoris, arfenici, facchari, tarcari & phofphori certo conflat, quod aceto ar¬ gillam eripiant. Columna 26, terra filice a. §. 37. Dum vitriolico e fluore minerali acidum expellitur & excipulum aquæ portionem continet, ejusdem fuperficies, etiam leniffimo ignis gradu, pulvere albo tegitur, qui cito cruftam efficit: hac frafta & fubfidente mox alia generatur , & ita por« ro, quamdiu acidi fluoris quidquam tranfit» Hæc materia coilefta & lota Gmnes poffidet proprietates filiceæ terræ, & portiunculam a me confeâam Do- îpino MACQUER mifi, qui eamdem in foco fpecu- li cauftici filici quoque perfe&e congruere me cer¬ tiorem fecit. Quæritur jam unde hic pulvis? Nura fluori minerali infit, mediante calore & acido vo* latilifandus ? An vero ex fuis beic componatur principiis ? Non equidem nego fluorem mineralem inter* dum filiceas continere particulas, hæ tamen acci¬ dentales funt, nam Garpenbergenfis, quo plerum¬ que ufus fum in hac operatione, ne micula quidem gau- ■$v m ) « ( ds 22 A* gaudet. Aqua regis lufficiente hic fubtiîiffime com¬ minutus totus quantus folvitur fub digedione^ diu¬ tina, quod numquam pneftari poteft, fi filicis quid- quam ineft. Hinc igitur luculenter patet, filicem accidentaliter compofitionem ingredi, & pulverem in excipulo colle&um volatilifationi neutiquam efie adfcribendum, dum talis in retorta delideratur. Vi¬ trum quidem filice fcatet & fub operatione quo¬ que corroditur, fed mox videbimus in vafibus metal¬ licis pulverem memoratum itidem prodire. Phialæ nempe ferreas vel cuprea;, quam acidum vitrioli concentratum intaftam relinquit, immittatur fluor mineralis, omni filiceo defticutus pulveratusque, cum aequali acidi vitrioli fortis pondere, operculo dein claudatur , cui plura diverfaque corpora fubtus funt adfixa , partim ficca, partim humeftata. Leni di- geftionis calori per aliquot horas phiala exponatur, & eadem dein aperta reperientur omnia corpora humettata pulvere adfperfa, ficca vero omnino nu¬ da, Voktilifationem heic prohibet leniffimus calor 8i defectus filiceæ materiæ in fluore adhibito: nui* Ium adeft vitrum, aiiudve* quod corrotum fuum mittere potefl filicem l ipfum fluoris acidum, quod in vapores refolutum vitrum tenue perforare vale?, eum dem fui decompofitione evolutum exhibere ne* quit, etenim colleQmm & depuratum aqua calcis perfcftum regenerat fluorem, omni ca¬ rentem filiceo* Itaque, nifi me omnia fallunt, heic filicea materia ex fuis principiis componitur* Jam acidum fluoris addita aqua diluitur tantum i, nullum vero g^ierat filicem, fed vapor hujus acidi in lu* perficie aquas, (continue plus minus fponte exhalan¬ tis), vel corporum quorumlibet humidorum, illum exhibet, h. I vapores equ* & acidi fluoris, fibimet invicem occurrentes) coagulantur in filicem, Qy* > Ff 3 ?** , @ ) o ( as _ qua decet attentione, experimenta memorata fæ- ■pius#repetit .& penfîtat, conclufionem meam veram ■agnofcet fpero. Eamdem præterea confirmat fili¬ cis indoles, omnia alia refpuens acida, excepto fluo¬ ris, quo folvi- poteft. Notum namque eft, Tales ae¬ gerrime folubiles melius aquam fubire acido acua- tam tali , quod illos ingreditur* Ut explora¬ rem, num hac via confici po flent cryftalli montanae fubtihffimum quartfi pellucidi pulverem lagenae im- mifi, acido fluoris diluto impletae, leviter obtura¬ vi & eamdem in angulo cameræ meæ repofur* Duo¬ bus elapfis annis examinavi, illamque intus quous¬ que liquidum hume£tavic, tenuiffirna pellicula fili¬ ce* pellucida, flexili, iridisque pro diverfio ficu coloribus ludente, veflitam inveni, in fundo vero intra pulverem, vix fenfibiliter diminutum , 13 cry- flallos pili minoris magnitudine, præter innumera fubtilia ï picula. Horum cryflalloruni (primæni fallor arte provocatae) duæ prifmata monflranc fex angola , utrimque pyramidibus terminata fex an¬ gulis, alia foias pyramides nullo interjeQo prifma- te, reliqua* cubos referunt, quorum omnes truncati funt anguli, quales non raro in cavitatibus filicum reperinntur. Duræ quidem funt, fed non dum quart- fo comparandae nifi indole, qua eidem perfefte congruunt. Liquor filicum acido fluoris praecipitatur, id- coque alkali huic acido poftpofui. Nom aqua filicem omnino refptiac ignoro. In aqua fontium Upfaiienfium pluries filtrata pulveris fiticei portiunculam femper obtineo fa£ta evapora¬ tione, fed hic fune tanta gaudet fubtfiitate, ut a* quae femel immixtus friftione retineatur , divifione namque augetur fuperticies & cum hac frictio^ quae can- ) o ( m «ter» 0X0 tandem fuperpondio ex gravitate fpecifica aequiva- lebir. Via ficca terra fiiicea ope boracis, minii, alia- rumque materierum idonearum, in primis vero fa* cillimeque alkali funditur fixo. Columna 27, aqua. §. 38* Quum arena minutifiima volatilis libel¬ lam fervet, adeo ut in iila fubmergi queant animalia; quum gypfum pulveratum in aheno fuperigne ap¬ pareat liquidum, alia ut jam taceam exempla, quid impedit , quo minus liquida in genere concipian¬ tur indar molecularum folidarum, quæ tanta gau¬ dent fubtilitate, ut oculos etiam optime armatos fu¬ giant, fu a que levitate, mole, figura, aliove fluido graciliori interpofito , facillime inter fe moveantur & Tuperficiem toti acervo horizontalem adte&erit. Hinc aqua nihil aliud e (Te videtur, quam terra ca¬ lore liquida. Certe, calore ad itatum gradum di¬ minuto illa in corpus (olidum concrefcit, eodem vero ultra fixum terminum au£fo in vapores refol- vitur elafticos. Scilicet, calorem vel ejus materiam vi determinata attrahit quavis particula, & quam- diu faturatae funt, ut ita dicam, liquida manet a- qua: crefcente quantitate moles (enfim intumefeit usque dum tandem momento in auram dilatatur elafticam, quatuor decies millies ampliorem, cujus ingens fuperficies longe majorem abforbere valet caîoris quantitatem, quam antea, & annon hinc fri¬ gus efficiat omnis evaporatio. Viciffim calore ab¬ undante, aëre frigidiore , vel quocumque alio mo¬ do, diminuto, particulae aqueæ ad immediatum pro¬ pius perveniant contaûum , tardioresque fiunt vo¬ lumine contraffco , at fi tandem faturationi neceua* ria aufertur portio, particulae feroet invicem tan* gea- m ) o ( Qaù gentes mobilitatem amittunt refpe£tivam & in gla¬ ciem concrefcunt. Calor faturans aquae adhærens hydrargyrum thermometri non adficic, fuo autem nexu privatus non poteft non illum dilatare, haud fere aliter ac acida alkalinis domantur, & non nifi illis remotis priftinam recuperant virtutem. An- non hinc intelligatur, cur hydrargyrus thermome- tri in aqua congelefcente furgat? Et quam ob cau- fam nix aquæ immifTa calidæ quafi deftruat, vel po¬ tius figat fub regelatione quantitatem caloris fatu- rationi necefiariam. Ex iisdem fundamentis, uti mi¬ hi quidem videtur, perfpicue explicari poteft fri¬ gus, quod falium folutione, & calor, qui eorumdem cryftallifacione oritur, nam faturans calor non nifi liberatus calefacit, & hic in priori cafu ex aqua ambiente attrahitur, in pofteriori in eamdem ex¬ truditur. Hac breviter confiderata attrafHone, ad alias pergo. Alkali vegetabili cedit volatile, nifi aqua utrique fufficiat. Spiritus vini pari fere paflu cum iisdem ambulat, quum eadem folvatt ouod etiam alkali fixum purum fufcipiat, tin&ura falis tartari monftrat, acido aëreo praecipitanda (fch. 37). Al¬ kali volatile aeratum fpiritu vini deturbatum per errorem faponis Helmontiani nomine innotuit. Hoe fequuntur alkali fixum vitriolatum & æther. Acida vehementer aquam quoque appetunt, fed eorumdem vires cum alkalium ægre compa¬ rantur, quoniam fe mutuo fortius attrahunt. Ap- Eofui tomen infra acidum vitrioli, quod prælertim eic valet, aquamque folutionis vitriolo, alumini, tartaro vitriolato, aliisque bene multis, eripit. Columna 2 8, Aëris nudi. §■ 39’ Athmofphæra, quae undiquaque. globum ss ) o ( as £31 noftrum ambit, fluido conflat pellucido & elaftico » ad fenfum homogeneo, aëris notum nomine-, fed propius examinatum praeter vapores, pro diverfi- cate locorum & ventorum mirum in modum varian* tes, ubique triplicem continet auram commixtam, qua indolem inter fe multum differentes. Maxima pars, & quae, faltem in confiniis fuperficiei, ter vel quater reliquas volumine fuperat, nec igni alen¬ do, nec animalium pulmonibus convenit, forte ex fequente, adveniente inquinamento noxio , ortus, id* eoque aër vitiatus vocari potefl. Aliter fe habet, quem purum vel nudum appello, quippe qui non tantum igni & refpirationi eft idoneus, fed etiam fine conditione neceflarius. Minima portio eft a- eidum aëreum. Aëris nudi jam confiderandæ funt attratfiones, fed valde pauper haec prodit colum¬ na, quum hattenus perpauca hujus fluidi connu- bia innotuerint, eorumque notabiliora iequenti vin¬ dicanda. Phlogifton avidiffime arripit, uti mox vi¬ debimus: acidum aëreum etiam fuicipit, fed laxe cohærent: aquae aegre combinatur. Columna 2j>, phlogi/li. <$. 39. Subtiliflima htec materies , quae fola o* mnes' noftros fugit fenfus, ex connubiis rite com¬ paratis unice cognofcenda, in laboratorio naturae maximos & nobis eo mirabiliores praeflat effetius, quo imperfetfius ipfam novimus caulam. Hoc prin¬ cipium pleraque ingreditur corpora & pro diver- fa dofi multiplici mutat modo. Magnefiæ nigrae inter materias huc usque exami¬ natas ratione attra£Homs aeri nudo proximus locus competere videtur. Haec acidum falis decomponit ($. 17), item alkali volatile ( §. 32), & acido quoque tam vitriolico,quam nitrofo phlogifticatis inflamma 1 Gg le *3* _ ü ) o ( m le eripit, hifce enim menftruis perfere folvitur, al- baijue dein praecipitatur, nullis in acidis reftanti- bus phlogifti veftigiis (§. ij). Terra hydrargyri magna vi phlogifton attra- hit, adeo ut ipfum metallum acido nitri frigido per' quam parce inflammabili fpolietur, immo etiam ejus¬ dem calx in acido falis & alkali volatili foluto revivi- fcat, iis qua partem deftruftis. Adjuvante calore o- mnia acida, hydrargyrum dire£bfolventia, calcinant. Dudum notavirnus magnam vim, qua aer phlo- ?n .. ro ^ cupro eripit ($$. 6,32). Acidum nitri, licet perquam avide hoc appetat principium, adeo ut acidum marinum decomponat (§. 18), & vitrioiicum quoque oleofo nigrum, faciat hyalinum, devorato quafi inquinamento, praetereaque adiuvan- te calore metalla omnia calcinet, intérim tamen aeri puro illud porrigere tenetur. Aer namque mtrofus, quem antea defcripfi (§. jj), per aquam in lagenam inyerfam enatans, auram refert elafti- Uucidam, omnisque expertem coloris, aft admifio aëre nudo tota per aliquot momenta rufefcit mada, quafi efferveicit cum calore & volumen totum tere evanefcit, aëre vulgari vix ultra l amittitur, pro ejusdem bonitate. Haec phænomena phlooi- uo ex acido in aërem migranti funt adfcribenda, & quum lelefh's propediem demonftrabit experi¬ mentis D. SCHEELE materiam caloris nihil efle aiiud, quam phlogifton aëri puro intime unitum, qui in iac mixtura oritur calor, & fpatiorum, quæ fe- or 1 m occupant, diminutio, facillime explicantur. Acidum urinae etiam aëri phlogifton cedit, uti nho- p orus extra aquam confumtus monftrat, quocirca notetur oportet , nifi liber accedat aer, partem tan- tum decompom, nam aëre, fimul inclufo inflam- ma- O «** fit a mabile faturato, fponte & neceflario ceflat h æc ope- ratio, fine igné inftituta: hoc vero adjuta etiam ia claufa deftruitur phofphorus. Acidum falis dephlo- gifticatum non mutat fulphur, fed arfenicum album fuo fpoüat inflammabili & in merum redigit acidum (§. 20). Flores fulphuris in aëre nudo fenfim ace- fcunt. Acidis alkali volatile 'non deftruitur, ne qui¬ dem nitrofo. Loca ultima funt dubia. Via ficca acidum nitri platinam vix decom- ponere valet. Dein fequuntur calces metallorum nobilium, quæ (olo igne, absque addito phlogifto, metallicam recipiunt formam. Hoc autem fit mate¬ riam caloris in fua refolvendo principia, quam cum D. SCHEELE phlogifto, aëri nudo intime unito, conftare pono. Poft illum fequentia inftitui experi¬ menta, modo tamen paullum variato. Parvae retortae hydrargyri nitrati, igne ad ru¬ bedinem probe calcinati, femunciam immifi, tubum longum adaptavi, ejusque apicem recurvum G la¬ genae IH fTab. VI, f. 2) intromifi, dum fundus bulbi ab ignitione parum aberat, & ultra dimidium canthari aeris collegi, qui nullo modo aquam calcis turbavit, fed igni refpirationique maxime idoneus. Calx in mercurium currentem redufta reperieba- tur. Unde jam hic aer ? Ex calore, refpondeo, de- compofito, qui per vafis poros penetrans fuum calci metallicæ praebuit phlogifton , quo faflo aër libe¬ ratus vitrum pertranfeundi facultatem perdit. In ipfa calce non continetur hic aër, etenim nobilium metallorum calces aeque ac ignobilium reducendae, phlogifton requirunt, nullaque alia heic occurrit dif¬ ferentia, quam priorum vis major, qua illud ita attrahunt, ut calorem decomponere pofilnt, quod experimentis congruenter hæ non valent. Gg 2 ' Cal- 234 Calces argenti & auri fimiliter tencatæ métal Iicam recuperant formam & aërem præbent pu rum. Hæ calces, non igne,fed alkaü praecipitan te comparantur, ideoque nifi hoc fit purum, fedi mentum quod dejicitur argenteum acido aereo con taminatur , quod etiam vi ignis dein expulfum ae¬ ri commixtum reperitur, aqua calcis facile feparan* dum: aureo probe loto non accidit, quum acidum aereum refpuat. Hinc patet hydrargyrum nobilibus metallis efle accendendum : igne quidem folo, accedente aëre li¬ bero, calcinari poteft, quo ab anro, platina & ar¬ gento differt, fed eodem tamen modo ac illa phlo- gifton recipit. Acida vitrioli & arfenici hydrargy¬ rum argentumque dephlogiflicant. Aeri nudo metallorum imperfe&orum calces pofipofui, quum calorem nequeant decomponere. Ordinis ratio ex §. g eft petenda. Columna 2 0, fulpburis. §. 41. Sulphur alkali fixo fortius adhæret, quam terris, ideoque hepar calcis aqua folutum deftrui- tur alkali addito & falinum hepar prodit. Vis ta¬ men terræ ponderofae hoc refpeftu non dum expe¬ rimento eft determinata. Magnefia alba cum flori- ribus fulphuris & aqua deftillata lagenæ immifia, dein in balneo mariæ probe claufa per aliquot horas detenta , poft refrigerationem debilem præ- bet folutionem, quæ hepar olet, & argenti nitrati plumbique acetati folutionibus turbatur nigrefcens. Hepar volatile, ex lulphure cum fale ammo- niaco & calce ufta deftillatione adquifitum, facilli¬ me in aere libero deftruitur, quum acidum aereum magis, quam fulphur attrahat alkali volatile purum. Num terris praepolleat hoc alkali, quantum fcio, non dum eft exploratum : quod hydrargyrus & ar- feni- ) ( ■&> 2?ï fenicum fulphur eidem eripiant notum ed, nam addita hæc metalla , etiam calcinata , via mi- neraliiantur humida, prius cinnabarim præbens & pofierius arfenicum rubrum. Hinc conflat calces metallorum fulphuri pcfie uniri, quod ferri ochra luculenter quoque & direfte mondrat, quippe quæ cum fulphure commixta tandem vitriolum exhibet effiorefcentem: hume£katio operationem accelerat. Immo calx plumbi fulphur alkali vegetabili eripere videtur, hepati lalino immifla. Ubi collocanda funt olea ambiguum ed. Via ficca alkali primus competit locus , quod dein fequuntur metalla , quorum loca praecipitatio¬ nibus mutuis funt determinata , quum vero didin* £ti raro hac methodo obtineantur reguli, hx ope* rationes fxpius funt iterandas , ut veritas plene de¬ nudetur, in primis haftenus incerta lunt loca nic* coli & cobaltu Aurum , platina, zincum, & forte magnefium fulphur refpuunt, nifi additamento con¬ jungantur idoneo, quale eft ferrum in pyrite auri, hoc tamen zinco non infervir. Columna 31, hepatis falini. §. 42. Hepar fulphuris falinum heic locum non fudinet , nifi quatenus fuam confervat compofitio- nem & integrum manet. Metalla Iere omnia loiu- ta retinet, folo zinco excepto, fed qua vi fila ap* oetat , & num a fe invicem via humida prxctpita* ri queant, nemo exploravit. Primum connubium nifi fufione ope ignis vix obtinetur , dein vero noc mldo femel unita aquam fubeunt. Hydrargyrus tamen & arfenicum via humida, adjuvante calore» diffolvuntur , quod de nullo alio haftenus conitar. Carbones vegetabilium in igne folvic hepar. ^ ) ° ( m w. <«BJsaBaaa»r*^B»s ^■b^mmbmwwww r — ~ mmm mi— ■« ^ Via ficca metalla heic fe invicem praecipitant diftinQrius, quam fuiphuri unita, intérim tamen o- perationes fæpius repetantur oportet, ut concludo- nes omnino certae evadant, & licet haec pluries in- ftitui experimenta non dum optatam adquifivi cer¬ titudinem. Interea ordinem ex centaminibus elici¬ tum adhibeo, in poftemm novis vei confirmandum, vel corrigendum. Magnefium pari fere pafiit cum’ ierro ambulare videtur, faltem haftenus mediante hepate eadem leparare non potui. Dein fecjuuntur ferrum, cuprum, ftannum, plumbum, argentum, aurum, andmonium, cobaltum, niccolum, vifmu- tum, hydrargyrus & arfenicum. Ultima bina lo¬ ca præfertim dubia funt, nec auri & antimonii o- mni fcrupulo exemta. Columna 32 , fpiritus vini. . r 43* Spiritum heic pono aqua fuperflua, fqnae iplam compoutioriem non ingreditur,) quantum fie- ri poted fpoiiatum. Aquam valde appetit, oua aether lomtus etiam feparatur, faJtim qua maximam par¬ tem. Olea efientialia eidem aethere laxius adhærere videntur. Alkalia pura fufcipit& hepar, fed ordo huc usque eft ambiguus. Quomodo fpiritus vini fuiphu- ns lolvat vapores docuit Comes de LAURAGUAIS. Columna 33, atheris. . .. 44- Haec inter fpiritum vini & olea eflen- tiana quafi media fubftantia, fpiritum vini, olea es- lentiaua & unguinofa avide attrahit, de primatu tamen Jn ter priores duas materias non dum certi turbat rUere ^°^'ura' -^9ua Sulphur folutum £e- Columna 34, olei effentialis. .5- 4J* Ætherem , fpiritum vini & fulphur fu- lcipiunt haec olea, ordine non dum fatis explorato. $ Co- 25? _ mj_ o ( as _ _ Columna 33 > olei unguinofi. §. 46. Quinque heic occurrunt materiae , fed excepta ultima, locjs imperfe&e determinatis. Columna 36^ auri . §. 47. Quæ inter metalla nobilia & ignobilia in¬ tercedat differentia dudum obfervavimusf§§. 5,29). Regem eorumderri, ut cum veteribus loquar, direde adgredicur acidum falis dephlogifticatum (§. 17), aqua regis (§. 18) % acidum nitri (§. 14), alia ve¬ ro acida non nili ex quopiam trium memoratorum alkali præcipitatum fufeipiunt , quum ipfa vi ca- reant iufficientem auferendi phlogifli quantitatem. Quod calcem auri vere præbeat præcipitatum alkali fafdum color minime nitidus; folubilitas in aqua re¬ gis absque rubro fumo; color qui vitro communicari poteft, cetera, evincunt: eam folvunt acida vitrio- ii, arfenici, fluoris, tartari, phofphori,& prae re* liq uis acidum falis integrum, quo autem ordine ha* Qienus explorandum rçftaf, Acidum formicarum non folvit, faltim non flavefeit, fed calx cito ni* grefeit, non tamen redufta invenitur, acidum enim falis facile fubit: idem de aceto valet, a(t color ori¬ tur obfcure purpureus loco nigri. Omnibus acidis aurum eripit aether, folvit quo¬ que dire&e calcem, ipfum aurum minutiflime li¬ cet divifum omnino inta&um relinquens. Aurum calcinatum alkali praeterea fufeipere vi¬ detur , quum folutioni auri ultra faturitatem addi- tuip* tantum nihilo minus metalli remaneat in li¬ quore, ut diftinfte flaveat. Via ficca aurum cum omnibus metallis colli- quefeit, qua autem ferie funt collocanda vix erui poteft , quum tria pluraque haud difficulter coeant abs* 338 m ) e ( m absque ulla exclufione ( §. 8 V Polui tamen fuper- ne ea , quibus lubentiffime, inferne vero quibus tar¬ dius aduniri videtur, idem valet de ceteris metal¬ lis , quod jatn femel indicafle fufficiat. Hepate falino folvitur aurum, licet fuiphur re- fpuat. Columna 37, piatina. §. 48- Qute de auro nuper di&a funt pleraque etiam de piatina valent, hæc tamen plura fubit metv ftrua acida, nempe iacchari, acetofellæ, citri, for¬ micarum & acetum. Quod ferro fit contaminata , idque iemper, me quidem judice nihil aliud indicat, quam utriusque metalli præfentiam in loco natali. Qui praeterea ma¬ ximam penfitat difficultatem, qua funditur piatina, non mirabitur inquinamentum eadem defenfum vix pofle feparari. Ferri inhærentis magnetica vis tri¬ tura adquiri in mola ferrea, dum amalgamatione aurum aufertur, vero videtur fimillimum, (aitim hac via hydrargyro contaminatur. Vix ulla piati¬ na Europam attingit, quae non prius molam tran- fivit amalgamatoriam. Aurum ea ferro combina¬ tum proportione, ut gravitate fpecifica platinam i- micetur, toto ccelo ab eadem differt. Quod hepar fulphuris platinam quodammodo adgrcdiatur experimenta celeberrimi D. LEWIS in¬ nuere videntur. Columna 38, argenti. §. 49. Acidum falis argentum fordffime attra¬ hit, omnibusque aliis eripit. Huic vi proxime ac¬ cedit acidum facchari, quippe quod vitriolum lu¬ nae decomponit, bafin ejusdem metallicam fibi ap- propriando : vitriolico dejicitur argentum nitratum, quod ) O ( 23$ 'Jl' " in ■ ■"»' I' ■ ■ f 1— — »•— — — ■■ HMIM» fil liiBiiinmiW VT ■ l l ™U quod quidem etiam arfenici præftat,fed adeo im* perfefte, ut illud tamen acido nitri poftponendum videatur. Sequentium acidorum loca funt indeter¬ minata. Argentum alkali deturbatum cryftallifato, ae¬ reum fufeipit acidum , quod igne iterum expelli poteft, ipfiim tamen argentum aeratum, vix & ne vix quidem aquam fubit. Alkali volatile purum £olvit argentum calci- natum , & cum hoc menftruo in cryftallos concre* fcit. Eft nova falium claffis metallis conflans, quæ alkalibus funt foluta, notatu digniffima, quamvis ha&enus parum vel nihil fuerint examinata. Columna 39, bydrargyrh §. 50. Hydrargyrus inter metalla refpeStu fu- fibilitatis alterum conflituit extremum , platina alte¬ rum. Prius nempe adeo exiguum requirit caloris gradum, ut tali nurnquam fere atmofphæra noftra careat, arte tamen au9:o frigore usque ad 80 • 100 gr. infra congelationis pun&um , hoc quoque con- crefeit metallum. Qualis igitur vulgo habetur, in- ftar metalli fufi confideretur oportet, ideoque quum concretus propemodum uti plumbum malleo obe* diat, femimetallis minine adnumerari debet, alioquin omnia fragilia fient, nullum enim ope ignis liqui- fafftum eft malleabile. Acidum falis primatum tenet, quippe quod o- mnia alia divellit: acida facchari, acetofellæ, arfeni¬ ci & phofphori vitriolicum & nitrofum promte ex¬ pellunt, calcique hygrargyri unita fundum petunt, inter fe tamen vires eorumdem non dum fatis com¬ paratae funt.* acidum citri hydrargyrum frigide ni- trofo folutum copiofe praecipitat, illum vero parce, qui adjuvante calore menftruum fubiit , & fimiliter fe habet acidum tartari, de quo praeterea constat, H h <5uod quod heic vicriolico cedat: acidum fluoris nitrofo debilius elle videtur: acidum formicarum terte Cei. MARGGKAF calcem non Coivit, Ced reducii: loca • aceti, acidi vitrioli phlogifticati & boracis adeura- tius (unt determinanda: acidum aereum quoque fu* fcipit hydrargyri calx, alkali miti deturbata, fed hic fal metalhcus aquam refpuir. Columna 40, plumbi. §* ji. Acidum vitrioli quovis alio fortius at¬ trahit plumbum, quod iisdem promte eripit: acida facchnri, arfenici, tartari , phofphori & acetofeüæ inter fe quidem, qua ordinem ulteriori egent exa¬ mine, certo tamen expellunt marinum, nitrofum- que, & rtmul nova connubia ægre (blubilia fun¬ dum petunt: acidum fluoris aceto prævalet, iterri- que probabiliter acida citri & formicarum. De reli¬ quis eadem valent, qua in $. 50 difta funt: aereum acidum calx plumbi, eo penitus fpoliaca , tanta vi attrahere videtur, ac alkali fixum, nam calx pium* bi pura alkali qua partem candicat, quod viciflim •calci huic aeratae accidit, lixivio cauftico immiflæ. Alkali fixum purum, itidemque oleum ungui- nefum calcem plumbi folvunr. Columna 4 /, cupri. §• 52. Acidum facchari fupremum occupat re- crangulum, quum, cupro falito vel vitriolato inrtil- latum, metallum arripiat, & in fundo cito ex viridi cyaneum exhibeat pulverem. Acidum tartari fimi* liter eosdem praecipitat fales, fed paullum tardius, cryftallos reddens cæruleas. Acidum falis vitrioli- co praepollet, etenim vitriolum caeruleum eidem immiffum facile folvitur, menftruum mox virefeie & atramentum fympatheticum flavum exhibet, quod fine cupro falito non prodit, ne autem folo colo- 241 re deciperer, acido marino, vitriolo ad (aturitatem onufto, fpiritum vini re&ificatiftimum admifcui, nul¬ la tamen evenit feparatio, quæ tamen necefiario accidit, ubicumque cuprum vitriolico eft unitum. Si- mul vero probe obfervetur, quod calor perquam exiguus, immo radii folares , in vafe aperto iterum vitriolico prærogativam concilient, adeo ut cryftal- H vitrioliez tandem prodeant , vel etiam antea fpiritu vini fecerni queant. En notabile exemplum efficacis caloris ( $, 4). Acidum falis, cupri nitrati lolutioni inflillatum, album præcipitat pulverem fa- linum, conflantem acido marino & calce cupri ex¬ cedente, aqua infolubilem. Vitriolico expellitur a- eidum nitrofum, & arfenicali acetum, reliquorum vero inter fe vires non dum fatis funt exploratae. Cuprum adgrediuntur alkalia & olea, quo ve¬ ro ordine latet. Columna 42 , fervi. §. 53. Acidum facchari vitrioli martis folutio- nem mox magis fiavefeentem efficit, fenfimque pul¬ verem flavum fecernit , acido addito & ferri calce conflantem. Acidum tortari itidem decomponit, fed tardius novus fal in confpefifum venit & magis cry* ftallinus. Vitriolum viride, acido falis folutum, fpi¬ ritu vini adfufo iterum feparatur, adeoque vitrio- licum eft præponendum. Sequentia loca pluribus experimentis funt confirmanda vel corrigenda, quod acetum tamen acido cedat arfenici eviftum eft. Columna 43, Jlanni. 54. In tota fere hac columna ordo eft du¬ bius, & deteÊtu perquam difficilis , quum ftannum, ut fufpenfum teneatur, abundans requirat acidum. Acidum arfenici heic vitriolico & marino cedere, aceto autem praevalere certum eft. Hh 2 *42 • ®> ) O ( & tm ii i «MncaKMnMl *WM ammm—mm lUMMav i i - i ..h — mmmm •aaM«ta»uMM: — — — . _ * » Alkali & fixura & volatile flanni appétit cal* cem. Columna 44, vifmuti. §. 5J. Vifmutum facillime fol vit acidum nitri, unione tamen fa£ta hanc bafin fibi appropriant, fi inflillantur , acida facchari, acetofellæ , tartari, pho- fphori & arfenici , inter fe qua ordinem indetermi¬ nata: nova connubia ægre folubilia mox fundum petunt, pulverum fubtiliflimorum forma, excepto vifmuto tartarifato, quod tamen intra 10 ■ 1 j min- nuta grana praebet cryflallina & pellucida. Quum fola aqua præcipitet , vel tanta aciditate abundam tem folutionem adhibui, ut æquaîis guttarum nu¬ merus, qui ex praecipitantibus inftillatur, nullam efficeret congrumationem conflantem , vel etiam a- eida, quae concreta haberi pofiunt, uti fingula me¬ morata , addidi. Similiter vifmutum vitriolico fo* lutum , (calcem menftruum dilutum adgreditur, re¬ gulo neceflarium efl forte, idque ad ficcum ope ignis vaporandum, ut phlogifion feparetur,) decom* ponunt eadem acida. Acetum deflillatum cum calce vifmuti co£lum per dimidiam horam vere quidquam folvit , quod & fapore, & alkali phlogiflicato , & acidis fu- pra memoratis proditur, non vero aqua praeci¬ pitandum, nifi forfan valde copiofa & diutina mo¬ ra. Regulus eodem modo folvitur, fed adeo par¬ ce , ut vix dignofei queat. Quæ di£ta funt de ace¬ to itidem de acido valent formicarum. Reliqua lo¬ ca funt ambigua, & ne quidem inter acida vitrio- Si , nitri & falis haflenus determinata. Columna 4 /, niccoli . §. 56. Niceolum non dum omnes tamquam di- ltin£tum agnofeunt metallum, aft quum conflanti¬ bus as > o ( as ^ _ ^ bus criteriis ab omnibus qucat dilcerni, qualia in primis funt viridifllmo colore in lingulis , quæ iU îud fufcipiunt, addis foivi , cyaneo vero in alkali volatile; alkali tam vulgari, quam phlogifticato ex albo virefcens prsecipitüri 5 hyacinthinum vitro com¬ municare tinctum 5 quæ fimul fumta nulli alii corn* petunt: quum praeterea rite depuratum plurimis dein pertinaciflirne tortum modis, & via humi da & ficca, in aîia non potuerit refolvi : quum denique per fynthefin ex cupro, arfenico, cobalto depura¬ to, ferro, aliisve metallis colliquacis nemo talem produxerit mifturam, qua? proprietatibus fupra me¬ moratis niccolo congruit*, quum, inquam, hæc ita tint, non poflum non niceolum inftar diftin£H me¬ talli refpicere, donec nova experimenta meliora do¬ ceant. Qnod plerosque (eduxit eft maxima depu¬ randi difficultas. Scilicet, hoc metallum numquam non arfenico, cobalto & ferro inquinatum occurrit, interdum quoque cupro , aliisque» Cuprum facile feparatur , arfenicum vero omne ægerrime, ultima cobaiti veftigia adhuc difficilius, at ferrum nullo modo hac usque cognito (eparari poteft, uti m peculiari de niccolo diifertatione fufius defcriptum effi Non igitur miror, niceolum, fi cobalto adeo parce eft contaminatum, at niccolinæ ex omni par¬ te cobakinas circumdent particulas, nullum metho¬ do vulgari exhibere vitrum cæruieum , addito ta¬ men arfenico albo, tale pnebere, eteoin hoc addi¬ tamentum non tantum niccoli , cohaltique cohæfio* nem minuit, fed malTam magis fluidam reddit, & cobaltum phlogifto impediente (poliat. Cobaltum non nifi caicinatum vitra tingit: mirandas continet ealx hæcce coloris divitias, fed ultra modum dephlo^ gîftîcata ægerrime & fundenda & reducenda. Njc- colum folo ferro, quod nulla arce potui auferre * » . Hh 3 » oxc 244 m ) pii natum malleo obedit, perquam tenax, adeo ut dubius hæream num femimetailis adnumerari de* beat, magneticâ interdum vi gaudet, difficillime igne funditur, additoque arfenico albo nullùm prae¬ bet vitrum cæruleum, fed acidis tamen menftruis viridiffifrium impertit colorem, cete raque antea me¬ morata criteria exhibet. 8®? Nic colum nullum acidum faccharino præfert, quod illud omni alii fub pulveris ex albo vire» icentis forma eripit, aqua infolubilis t acido aceto* fellæ fimiiiter dejicitur: cetera loca ulteriore exami¬ ne certitudinem exfpe&ant, quod tamen arfenici acidum fit aceto poftponendum tentamina inflitu- ta innuunt. Columna 46, arfenici . §• 57* Arfenici folutiones quodammodo imper- fecfæ funt, quod non miramur, quum ejusdem calx nihil aliud Iit, quam verum acidum phlogifto coa¬ gulatum ( §. 20 )4 Refpeftu vero attraQionum ele- j ^h fibenus parum fuit exploratum* Quod aci¬ dum vitriolicum hSfb marino cedat inde patet, quod srfenicum priore folutum, addito pofieriore, dein le ni (fimo ex po (Itum calori, butyrum præbeat arle- nicfi Acidum facchari vitriolicum quoque extru¬ dit. Reliqua ambigua funt.* Columna 47, cobalti. §*58« Cobaltum a niccolo differt, quod omni¬ bus acidis & alkali volatili folvatur colore rubro 5 quod alkali tam vulgari, quam phiogifticaco prae¬ cipitetur ex cinereo rufefcens,* quod vitro colorem impertiat caeruleum ; quod via ficca hepar falinum niccolo eripiat ( §. 31); quod argento, vifmuto& plumbo fufione aduniri nequeat, quæ tamen nic- coiujrn non reipuit, nifi cobalto nimis inquinatum; quod quod cobalcum coloris fit longe divitius, ideoque li¬ cet minori quantitate in eadem mafia, ac niccolura præfens , tamen præpollet, regulus namque ex utro¬ que ita commixtus, ut niccolum notabiliter præpon- deret, colore nihdo minus rubro in acidis folvitur, omni exftinflo virore , & adhuc leviora inquina¬ menta via ficca caeruleum exhibenc vitrum. Cobaltum fortiffime attrahitur ab acido faccha- ri, quod illud ex aliis dejicit acidis inftar pulveris dilute rofei, & quum tegerrime, nifi acido multum excedente, aquam fubeat, attra&ionis vis cum ea, qua gaudet acidum acetofellæ, cobaltum itidem ex acido" falis aliisque deturbans, non dum comparari potuit. Acido falis vitriolicum expellitur, quod plu¬ ribus confirmari potefl modis. Vitriolum cobalti fpiritus vini re&ificatiflimus refpuit, non vero cobal¬ tum falitum. Quum igitur acido marino vitriolum hocce folutum, adfufo dein fpiricu vini nullam mon- flret præcipitationem , hinc luculenter patet vitrio¬ lum additum e fle deflrutlum. Praeterea cobaltum fa¬ litum, ( neutiquam vitriolatum,) atramentum praebet fympatheticum, jam vero vitrioli folutio, addito aci¬ do falis, (vel fale marino illud continente, duplicique decomponendo adfinitate), mox eamadquirit proprie¬ tatem , ut in aëre ficco feriptura fiat vifibilis viri¬ di eoiore. Dico in aere ficco , etenim talis feri¬ ptura invifibilis detenta fuper calcem vivam recentem, vel fuper acidum vitrioli valde concentratum, in lage¬ na probe claufa, cito in confpeftum prodit. Ignis igitur vel calor tantummodo exficcando agunt, quod explicationi Hellotianae congruit. Aceto cobaltum eripere non valet arlenici a * eidum, faltem non praecipitat. Cetera loca ulte¬ rius funt examinanda. C#" 24« ■ m ) © ( w> iiw WII ■■IIJimT’) Vuigltni n ■ n ■«! 1 1 , ,, IM» _ Columna 48, zinci. §. 59. Acidum iacchari zincum omnibus aliis eripit acidis, ftatimque eidem unitum indar pulve* ris albi fundum petit. Acida vitrioli , nitri & falis prævalent arfenicali, eidem vero cedit acetum. A- eidum vitrioli marino eft præponendum, vitriolum namque acido falis folutum fpiritu vini iterum deji¬ citur. Acidum acetofellas non eft exploratum, fed ni fallor vitriolicum expellet. Columna 4$, antimonii. §. 60. Antimonii attra&iones parum ha&enus funt examinatas, quod etiam difficulter fieri poteft, quum folutiones abundans requirant acidum. Primus locus acido falis competiti faccharino vitriolicum expellitur: acida vitrioli, nitri & falis arfenicali praepollent, cui tamen cedit acetum. Plura non dum certo determinare potui. Columna fo, magnefii. §. 61. Quod magnefias nigras peculiare infit metallum ex ejusdem gravitate fpecifica , vitra tin¬ gendi facultate & in primis praecipitato albefeente, in folutionibus, acido quodam faftis, alkali phlo- gifticato prodeunte, haud obfcure ante plures an¬ nos intellexi. Regulum vero primus eliquavit D, GAHN, difcipulus olim dileftiffimus. Proprieta¬ tibus hic gaudet diftinQriffimis, & quum huc usque nec analyfi in alia potuit refolvi, nec fynthefi fi- milis ex aliis metallis componi, diftinguatur opor¬ tet. Eft autem magnefium (ita voco ne cum ma- gnefia confundatur ) durum ; fragile ; fra&ura gra¬ nulari, alba & nitida; tantaeque in igne pertinacias, ut ferro difficilius fluat, unde initio cum platina convenientiam eonjeftavi ; fulphur refpuere vide¬ tur ) o ( m QXù 247 tur ; vitriolum praebet hyalinum forma parallele» pipedi ; calx , omni fere phlogifto privata , eft ni» gra, tanto vero inftrufta , quanto folutioni in aci» dis perfeftæ opus eft, alba; adhuc majori dotata portione regulinam adquirit indolem (§. 15); calx nigra in igne colorem hyacinthinum boraci & pur¬ pureum fali microcofmico impertit, fed fufficiente phlogifto adveniente evanefcit uterque. Omne fer¬ rum aegerrime mittit hoc metallum, & quis ignorat, qua difficultate ultima feparantur heterogenei ve- ftigia, aliis undiquaque circumdata particulis, ea¬ dem fortiter attrahentibus. Calx nigra acida quidem vitrioli & falis fub- ire poteft, fed folutiones funt coloratae, & num- quam hyalinae , nifi addito faccharo, aliave materia phlogifton neceflarium porrigente, at acidis, vel ar¬ te phlogifticatis, ut vitrioli & nitri , vel natura pin¬ gue continentibus , ut citri & tartari, perfefte fol- vitur , eadem fimul decomponens. Acidum facchari , tartari , acetofellae , citri , phofphori & fluoris mineralis vitriolicum , nitro- fum & marinum extrudunt: vitriolico praepollet marinum , nam magnefii vitriolo in hoc foluto mi¬ nores mox in confpe£tum prodeunt cryftalli , fpi- ritu vini facile folubiles, vitriolum omnino refpuen» te, & praeterea foludo, grana cryftallina fuperna- tans , decanthata, inftillato fpiritu nihil demifit: aci¬ dum arfenici acetum expellit: cetera funt dubia. Via flcca cuprum, ferrum, aurum, argentum & ftannum magnefio adunantur : reliqua metalla tentanda reflant. Hepar fulphuris ferrum immix¬ tum vix feparat, fed utrumque fol vit fimul. §. 6a. En vaftiffimum campum mediantibus novis demetendum obfervarionibus & experimen» 243 35 ) O ( r15 1 ' - ^ 1 ttfi- «I, | ■ -—■- , L — — ■„- , m fis. Certa a dubiis follicite diftinxi, ut quid reflet faciendum ei pateat, qui heic ingenii vires & pa¬ tientiam periclitari cupit. Ambigua vel dubia non ideo fine omni collocata funt ratione, rnfufficiente ramen , quæ certam pariat eonviaionem. Si præ- terea alicubi titubaverim hoc conditioni humanae efl condonandum, non tamen dubito multas ad fer- tiones, quæ obfcuræ & force falfæ quibusdüm vi» debuntur , planas fore & evidemiffîmas, fr fin- gula experimenta quantum facis mihi defcribere licuiflet, quum autem jam dicendorum copia in ar* £lum fuerit cogenda , ne diiTertationis academicæ limites nimium transgrederer, hanc disquifitionem in pofterum denuo feorfîmque edendam curabo, & neceffariis explicationibus & novis interea factis ob- fcrvationibus ditatam.. . ■ OB- V OBSERVATIONES MACULARUM VARII GENERIS IN DISCO JOVIS, ET CONJUNCTIONUM INFERIORUM SATELLITUM EJUS, HABITTE IN QbSERVATORIO StOCKHOLMENSI , A PETRO WARGENTIN, SECRETAR. R. AC. SCIENT. STOCKH. Eqy. REG. ORD. DE STELL. EOL. Ab anno 1610, quo Satellites Jovis detexit GA- LILEUS, Aftronomi diu non nifi configuratio¬ nes eorum inter fe, & apparentes a Jove diftantias obfervaverunt. Hujus generis obfervationes tunc quodam modo inferviebant rimandis Satellitum temporibus periodicis & difiantiis veris a fuo pri¬ mario, nunc autem, his aliunde meliu? cognitis, fere negliguntur. Primus, quantum quidem mihi compertum eft, Satellitum in umbra Jovis Eclipfes notare ccepit , anno 1655, celebris fuo tempore Aftronomus An- glus, ROB. HOOK. Deinde illuftris DOMINICUS CASS1NUS plurimas fine dubio, quamvis unica tan¬ tum mihi nota fit, Bononiae obfervavit Eclipfes, an¬ te annum 1668, quo primas Satellitum Tabulas e- didit. Ab illo tempore, ad Eclipfes praecipue di¬ ligenter notandas fe converterunt Aftronomi, cum earum eximius ufus in determinandis locorum lon¬ gitudinibus geographicis mox deprehenderetur. Fi¬ unt autem Eclipfes Satellitum tantum in oppofitio- nibus eorum cum Sole v ideoque pauciffimæ exilant I i 2 oî> 2)0 obfervaciones alicujus momenti, in alio eorum ad Solem & Jovem fitu, quæ tamen ad extricandas omnes inæqualitates motus eorum f & ad conden¬ das meliores Tabulas, multum conducerent, No¬ tum enim eft , alias efie noftræ Lunas inæqualita¬ tes motus, in vario ejus ad Solem & Tellurem fitu, & fimilicer, baud dubie, le habent Lunæ jo¬ viales. Fateor, ofafervariones, theoriam motuum illu- ftrantes, vix obtineri poffe in majoribus Satellitum a Jove elongationibus, nedum in quadraturis. Ap¬ parentes eorum inter le conjun&iones offerre qui¬ dem videntur occafiones obfervandi frequertiffi- mas, (ed plerumque tardior eorum in hoc fuu motus apparens incerta nimis reddit harum conjun» Odonum momenta* At in conjunctionibus inferio¬ ribus cum iplb Jove, tam geocentricis quam he- iiocentricis , fere quotidie & latis bene obfervari poffunt : nam non tantum in quavis revolutione di- fctim Jovis ipfi fubeunt, fed & umbras fuas in di- fcum projiciunt , quarum tranfitus tueri non utile minus eft quam jucundum. Horum phænomeno* rum, vel eclipfium Solis, in Jove contingentium, obfervadones , in diariis Aftronomorum hucusque rariores reperiuntur, cujus negleOus cauffa forte eft, quod meliora requirant inftrumenta, quam e- clipfes, in primis autem, quod ad earum ufum non¬ dum latis attendiffe videantur plerique. Ad inve¬ niendas meridianorum differentias fine dubio lon¬ ge præftanciores funt obfervadones correfponden- tes eclipfium, quam conjun&ionum inferiorum,fed conjunctae valent ad certius determinandas quanti¬ tates & leges aequationum, quarum cognitio ad cal¬ culum eclipfium rite ineundum valde eft neceffària, & quas nèfle , Aftronomiæ Pbyficse haud parum in- m ) o ( gs • ->•* intereft. Praeterea tranfitus corporum & umbrarum Satellicum per faciem Jovis anfam praebent feren¬ do judicio de relariva Satellitum magnitudine, quam alio modo detegere vix licet. His aliisque rationibus induQus, ab eo tem¬ pore, quo obfervationibns Aftronoroicis operam da¬ re cœpi, umbras Satellitum in difco Jovis (æpe quæfivi , fed nec Telefcopio Catoptrico duorum pedum, nec Dioptricis ao. & 25. pedum , fui licet generis bonis, videre potui, præter umbram Ter¬ tii Satellitis, quam aliquoties aegre confpexi. Poft- quam autem, vergente ad finem anno 1760, Tu¬ bo achromatico DoUonfliancv decem pedum inftru- ftus fui, umbras has aliasque maculas vel faculas in difco Jovis facile obfervavi, non tantum appli¬ cato ad hunc Tubum oculari, quod diametros ob- jeaorum centies oaogies auget , fed & ocularibus centies vicies & nonagefies amplificantibus. Omnes, quas in diarium retuli, hujus generis obfervatio- nes afferre longum foret , aliquas autem harum re¬ rum curiofis non difplicituras fpero. Potiores fe- ligam. Anno 1761-, die Oftob. 23;, hora 13, cum oc¬ cupatus eram in obfervanda Immerfione TertiiSa- tellitis in umbram Jovis, inopinato vidi in facie Jo¬ vis maculam obfcuram , rotundam & valde diftin* &am. Mox intellexi, e fie hanc umbram Primi Sa¬ tellitis, in conjunftione inferiori conftituti , quam an¬ tea nunquam videram. Hora 13, m. 16, centro difci erat proxima, paulo auftralior. Procedebat re- re in medio fafciae obfcurioris, inter duas lucidio¬ res, quarum una aequatori Jovis proxima, altera ejus Polo auftrali propior. Eodem anno, die Nov. 3 , hora 7. m. 30, umbra li 3 ler* 1 Tertii tota jam in difcum immerferat, & plus una fua diametro diftabac a margine Jovis. Hora 8. m. 20. circiter, erat in medio fuæ femitæ, vel in mi- nima a centro Jovis diftantia. Corda, quam intra di¬ fcum emenfa eft, æquabat fere latus quadrati, di- fco infcripti, vel hoc paulo major. Umbræ diame¬ ter fenfibilis erat magnitudinis &, quantum æftima- re potui, 27:ma parte diametri ipfius Jovis non mi¬ nor. Hora 9. m. 42, cceperat emergere e difeo , Sc h. 9. m. 4J. non amplius vifa. Die 24:3 ejusdem menfis, hora 7. m. 38, fpfe . Primus, in difcum immerfurus, efl: margini Jovis contiguus. H. 7- m. 41, totus immerferat, & appa¬ rebat in ipfo difco fub fpecie faculae vel punfli lu¬ cidi, per plura minuta. Hora 8- m. 52, immerge¬ bat umbra Primi, quae h. n. m, o, alterum difei marginem attigit , mox emerfura. Die 14 Dee. ejusdem anni, hora 9. m. 41, um¬ bra Quarti tota jam in difcum immerferat. H. io. m. 14. circiter, erat in conjunitione cum centro Jovis, fed ab ejus Polo auftrali parum diftans. Ju¬ piter imminebat horizonti tremulus. Anno 1762, die 13 0£tob. vefperi, jucundum vidi fpettaculum , plures fimul & diverfi generis in difco Jovis maculas. h» 1 9. 3. Infignis & prorfus rtigra macula, umbra vi. delicet Tertii, nuper immerferat, verfus Po¬ lum Jovis auftralem. 9.14. Coepi quoque videre umbram Secundi, fatis jam longe ab orientali Jovis margine diftan- tem. Erat hæc decies vel otlies , certe ali¬ quoties priore minor, & segre videbatur, in- ftar punfti nigerrimi, non nifi intervallis fere- nio- m ) o ( m . . . _ ' x ~ " v ml-. -li^ i i- nioribus, oculisque quiete quadam firmatis, cum tamen umbra Tertii fe vifui femper quafi ob¬ truderet» ii ï 9. 32. Umbra Tertii fuit in conjun&ione cum cen¬ tro Jovis, valde propinqua Polo. 9. 59. Umbra Secundi erat centro difci proxima: certe h. 10. m. 2. centrum erat prætergreffa, haud parum auftralior. 10.15. Umbra Tertii coepit emergere, & demum h, 10. m, 2 5, tota emerfërat. Ejus diameter, fi 0* culorum nudo judicio fides, partem 25:01 dia¬ metri ipfius Jovis aequabat. 10.31. Tpfe Tertius erat adhuc extra difcum, fed huic contiguus, juxta Polum auftralem. 11. 6. Erumpente Jove e nubibus, quae per dimi¬ diam horam eum absconderant, Tertius infide- bat Jovis margini, ut pars promineret extra difcum, pars reliqua, intra difcum, faculae fpe- ciem praeberet. ii. 10. Umbra Secundi imminebat alteri Jovis mar¬ gini, emerfura e difco, fed jam difficillima vifu. 11. 15. Tertius fere totus difcum intraverat, ad in- ftar pulcherrimae gemmae fulgens in difco, pro¬ pe polum Jovis auftralem. 11.22. Jam polum praeterierat, & magis extradé fcifm prominebat. Obortae nubes finem emer- fionis praeftolari vetabant. Tertius, in bac con- junftione inferiori geocentrica, vix totus Jo¬ vis difcum fubiit. Die 21. Nov. hora 9. m. 49. ipfe Secundus iir faciem Jovis immergebat, quem deinde usque ad h. 10. rn. 45. vidi in difco, fub fpecie punQri lucidi. Procedebat in medio fafciae lucidae,, in qua magis *Î4 _ &2 ) O ( rniror vifibilem fuifie. H. n. m. 7. difpulfis nebulis, vidi umbram Secundi, aliquantulum a margine Jo* vis orientali remotam , nullam autem faculam. Die Dec. 2. hora 9. m. 35, ipfe Tertius coepe* rat immergere in difcum. H. 9. m. 52, totus in gre¬ mium Jovis eft exceptus, fimilis getnmæ lucidæ in fundo obfcuriori. Circa h. 10. m. ly, erat in conjun¬ ctione cum centro Jovis , totus quidem intra di¬ fcum, fed vix feniibili a Polo diftantia, egregie lu¬ cens. H. 10. m. 48, nondum totus emerferat. Die 6. Dec. ejusdem anni 176s, hora 7. m.46, ipfe Primus immergit in difcum, & deinde per plu¬ ra minuta apparet inftar faculté, quamvis in fafcia lucida incedens , fed longius a margine verfus cen¬ trum remotus difparet. Hora 8- m. 40, umbra Primi immergit, quæ h. 9. m. 4.3, medium fere difci attigit. H. 9. m. 52, ipfe emergit e difco, umbra autem, hora 10. m. 44, imminet margini emerfura , fed jam ægre vifa, five aê're minus fereno, five fati- fcentibus oculis. Anno *764, die 20. Nov. hora 9. m. 42 , umbra Primi incipit intrare difcum. H-9* m.46, tota immer* ferat, eratque valde confpicua. Eodem momento vidi prominentiam quandam vel inæqualitatem in margine inferiore fafciæ lucidæ, centrum difci trans¬ euntis. Hæc parum a centro Jovis aberat. Prope hanc majorem alia comparuit minor, in eadem fa¬ fcia. H. 10. m. 30, utraque facula longe promota erat verfus marginem difci occidentalem. Non dubito, quin hæ ipfi Jovis fuperficiei inhaeferint, & inter eas fint , quae revolutionem Jovis circa axem indi¬ cant, quales antea fæpe fed fruflra quæfivi, & poft- ea quoque raro vidi; nefcio utrum culpa minori vifus acumini , an minori aëris ferenitati in hac pla¬ ga, fit tribuenda. 1 Die Die Mov* 22* hora 9* m. J2, tres omnino in ea* dem fafcia vidi inaequalitates lucidas, quarum prima jam erat centro difci proxima. H.io. m. 2 2, prima & fecunda fere æqualiter utrinque diftat a centro, ter¬ tia, prioribus minor , fecundæ propinqua, fequitur. Probe agnovi duas pofteriores efle easdem , quas ante biduum detexi. Hora 1 1, m.6, fecunda erat fere in centro difci. Senfibili celeritate moventur in medio difci, tardius verfus margines, ubi & minus bene diftinguuntur. Anno 1765. die 19. Febr. hora IO. m. 30, dehi- fcentibus nubibus, bene vidi umbram Tertii in difco. Ejus diameter aequalis erat dimidiae latitudini fafciæ lucidae, centro proxime auftralioris. H. II. m. o, vergebat ad exitum. Die I. Mart. ejusdem anni, hora 8-m. ao.pofl meridiem , comparare licuit umbras Primi & Quar¬ ti , fimnl in difco præfentes. Primi imminebat jam margini Difci occidentali , emerfura , Quarti autem tantum quartam circiter femitæ partem peragrave¬ rat. Erat haec prorfus eximia , & duplo vel tri¬ plo major quam umbra Primi. Circa horam 9.m» 40, erat proxima centro, & motu fatis veloci fere¬ batur, ut de vero conjun&ionis momento non nifi duorum vel trium minutorum errorem commiflum crederem. Dirae nubes & initium Sc finem hujus tranfitus obfervare negarunt. Die 30 Jan. Anni 1766, hora 8* ni. 14. p. m. ccepit immergere in difcum umbra Quarti, quae h.g. m.aj. tota immerferat. Poftquam aliis obfervationibus per horulae fpatium occupatus fueram, hora 10. m. 5> rediens ad Jovem, diftin&iffime vidi umbram Quar¬ ti, centro difci appropinquantem, fed fimul in di¬ fco deprehendi aliam maculam , priori pronus »- Kk mt- 25 6 m ) o ( milem, quæ nuper difcum ingrefîa erat. Facile patebat, hanc e fie ipfum corpus Quarti, maculæ obfcuræ fpeciem in difco præbens. Erat hæc aite- ra priore parum minor, æque obfcura & per totum tranfitum diftinfta. Hora lo. m. 19, umbra Quarti i. pium fere centrum difci occupavit, corpus autem, hora 1 1. m. 30, non dum dimidium jovis diametrum peragraverat. . Intenfum bac noGe frigus non fine- bat hifce diutius immorari. Eodem anno, Die Febr. 20, hora io.m. 28, ap¬ parebat in facie Jovis macula obfcura, minutiflima quidem , fed tamen fatis difiinfta, umbras Secundi iimilis. fnito calculo comperi , iianc nullius Satel¬ litis elfe nec umbram, neque corpus, omnes enim extra difcum comparebant. In ipfa itaque Jovis fu- perfide fita erat, & quidem in margine interiori fa- icix lucidæ mediterraneae, prope faculam quandam vel promontorium lucidum in eodem margine. Ho¬ ra io. m, j8, macula iffca fere in medio difci erat. Die Mart. 13, hora 6. m. 46, iterum duas ma¬ culas timui in difco aderant: altera major, indubie tribuenda umbrae Primi, quae h. 6. m. 46. circiter, cen- trurn diici pertranfit. Sed alia minor praecedebat in eodem parallelo, quæ fere tres quartas partes femi- tæ tuæ jam ementa erat. Dubitavi initio, an hæc corpus Primi vel Tertii fuerit, uterque enim in con* junctione inferiori geocentrica jam conftitutus erat: led iequentia evicerunt, Tertium fuifie, qui hodie maculæ fpeciem induit, quamvis antea fæpius fa- culae indar apparuerit. Nam hora 7. m.y, macula hæc ln!LanmC }?nSe diftabat a margine, & minus quam antea diftinfla vel obfcura erat, ut asgre videretur. Hora 7. m. 14, Primus jam prominebat extra difcum emergens. Fertius autem hora demum 7. m. 39 e» mer- 2 57 mergebat. Verifimile itaque judicavi, huic potius quam Primo convenire diftantiam maculæ a mar¬ gine, quam hora 7. m. 5. obfervaveram. Quisquis fuerit, perinde notatu dignum eft, obicurum ho¬ die apparuifle in difco, qui antea plerumque illu* ftris. Interea, hora 7. m. 20, umbra Tertii coeperat immergere in difcum, valde confpicua & aliquo¬ ties major quam praecedens umbra Primi. Umbra Tertii, h. 9. m. I, erat fere in medio difci. H. io. m. 44, ejus emergentis veftigium adhuc in margine occidentali refiduum fuit. Die 7 Aprilis, ejusdem anni 1766, hora 8. ni. 24, umbra Quarti coeperat ingredi difcum, & ho¬ ra te- m. 50. egrediebatur. Anno 1767, die 4. Apr. hora 7. m. 26. p. m. erat umbra Tertii fere in medio fuae intra difcum femitte, diftans paulo minus a centro difci, quam a Polo Boreali, prorfus eximia & vix minor vige- fima quarta parte diametri ipfius Jovis. Ipfe Ter¬ tius nuper vel haud pridem emerferat e difco, um¬ bra autem, hora 9. m. 6, abiit. Die ix. ejusdem menfis, hora 8- m. 4°; P- ipfe Tertius, iub maculae fpecie , vifus in difco, di- fians tertia circiter parte femidiametri Jovis a Polo ejus boreali. Obfervavi progreffum hujus macula: usque ad h. 9. m. jo, cum margini imminens debilior videri coepit, & aliquot ante emerfionem , quæ con¬ tigit hora io. m. 7, minutis, prorfus difparuit. Pau¬ lo poft, hora videlicet 10. m. io, immergebat um¬ bra Tertii, multo obfcurior, quam fuerat nuper macula corpori Satellitis debita. Confirmat haec ()b- fervatio eam, quæ die 13 Mart. 1765 habita fuit, quod nempe Tertius interdum maculae obfcurae fps* ciem in difco praebeat. „ Kk a Ho' 2*8 Hora proxime fequentis noâis h. 9.m. 37, um¬ bra Secundi apparuic, non procul a centro difci verfus boream, tam exilis, ut, nifi fciviüem eam adeile debere, vix vidiflem. Vidit tamen etiam a- micus præfens, de loco admonitus. Procedebat pro¬ pe marginem zonæ borealis lucidar. Die 19. ejusdem menfis, hora 9. m. 17, immer¬ gebat Secundus in difcum, & h. 9. m. 19. totus intra difcum lucet egregie , inftar gemmae, per decem & amplius minuta; fed quo magis a margine recede¬ bat, eo minus lucebat, & demum h. 9. m. 3$^ lumen ejus cum lumine ipfius Jovis adeo confundebatur, ut didingui non poflent. 1 Die 14 Maji, hora 10. m. 3, umbra Qyarti e- rat prope conjunaionem apparentem cum centro Jovis, diftans fere quarta parte femidiametri Tovis ab ejus Polo boreo. Eodem anno 1767. die 16. Junii, hora io.m. 32, vidi diftin&e duas maculas nigerrimas in dilco Jovis. Altera praecedens & paulo minor, quae cen¬ trum difci nuper praeterierat, polo boreali propior, erat ipfe Quartus, fub fundo lucidiori obfcurus vi- fus: altera major, aequatorem fere Jovis defcribens, cujus medium nondum attigerat, umbram Primi referebat. Anno 1769, die 31 Maji, fequentia obfervavi. n 1 I0* 46; poft merid. Tertius prominebat e difco, prope marginem boreum, & poft pauca minu- îat totus emergebat e difco, quem vix totus intraflc videbatur. Umbra Primi centrum difci jam praeterierat, in magna latitudine boreali. II. o, ipfe Primus confpicuus eft in difco, verfus marginem occidentalem, fimilis gemmæ lucidae. ir; h <• ii. io, Facula haec tangit limbum interius, emer- fura. II. i2. Primus ipfe emergere incipit e difco. 11. 33. Umbra Primi vergit ad exitum, fed jam difficilis vifu. 12. 12. Umbra Tertii jam tota erat intra difcum, fed tam propinqua margini, juxta Polum bo* reum, ut fe interius tangerent, valde erat con» fpicua. Die 16 Sept. Anni 1772, hora 9. m. io. poli me¬ ridiem, duæ in difco aderant eximiae maculat, qua¬ rum praecedens erat ipfe Tertius Satelles , difcum tranfiens; fequens, ejus umbra. Mirabar, priorem non tantum majorem fed & atriorem videri. Die ejusdem menfis 28, hora 7. ro. 10, duae apparuere in difco maculae: altera praecedens mi¬ nor, ipfius Primi corpus, altera fequens, obfcurior & major, ejus umbram indicabat. Prior, dum in medio difci erat, magis obfcura videbatur, quam verfus marginem, cui appropinquans difparuit tan¬ dem, & paulo poft, h. 8-nf. 29» emergebat Primus e difco, Poflerior autem per totum tranfitum aeque obfcura fuit» & hora 9. m. 25. evafit e difco. Anno 1773. die 20 Decembris, Quartus fatellcs in conjun&ione Geocentrica inferiori adhuc fubiit difcum, & per tres integras horas in eo delituit, quamvis , ob magnam latitudinem, m proxima con¬ junctione fuperiori heliocentrica , die 29 Dec, ecli- pfin totalem non paflus fit. h 1 7. 25. contiguus erat margini Jovis, immerfurus in difcum. . 7. 30. Immerferat, & neque extra neque intratu- fcum vifibilis erat. Kk 3 h. i 8. 2 j. Quartum in difco probe vidi, inftar macu- læ obfcuræ. 8. 49. Macula hæc nondum pervenerat ad diame¬ trum dilci, polos transeuntem, vel ad conjun- ftionem apparentem cum centro difci : fatis fenfibilis erat maculae a polo difci auftrali di- flantia. io. I. Videbatur adhuc macula in difco, fed debi¬ lis vel minus obfcura. 10. 20. Quartus neque in difco, neque extra, vifi. bilis erat. 10. 29* Qpartus nuperrime coeperat prominere ex¬ tra difcum. Die 20. Decembris anni nuper præterlapfi 177$", hora poft meridiem 6. m. 24, Secundus & Tertius, fimul e difco Jovis emergentes, cum eo tamen ad¬ huc cohérentes , ad inftar gemmarum, margini in- (narum , fplendebant, utriusque autem umbra fimul in difco comparuit. Umbra Tertii erat infignis & valde confpicua, diftans fere quarta parte femidia- metri Jovis ab ejus Polo auftrali, quem pneterie- rat: umbra autem Secundi erat propior margini Jo¬ vis apparenter finiftro, tam parva, ut nifi (civis- fem eam adefie debere & diligenter quæfiviffem, vifum facile effugifiet. h I 6. jo. Umbra Secundi adhuc in margine apparuit. 6. 57. Eam fruftra quaefivi. 7- 24. Umbra Tertii emerfura, limbum intrinfecus tangebat.. 7- 28. Adhuc ejus particula vifa in margine. 7- 3°- Tota emerferat. Die c?& ) o ( c& 2S1 Die 2 7. ejusdem menfis, Satellitium Jovis, in¬ tra paucas horas, fcenam varie mutavit. îl I II 7. yc. o. poft meridiem , Jupiter tantum uno vifi- bili Satellite erat (fipacus, Quarto nempe. Primus adhuc delituit in umbra, Secundus & Tertius in facie Jovis, umbra tamen fe¬ cundi in facie apparebat, fatis diftin&a, quae 8. 2. o. Circiter erat in medio fuæ intra difcum feroitæ. 8. 1 5. 17. Emergebat ex umbra Jovis Primus Sa¬ telles. 8» 23. o. Emergebat e difco Secundus. 8. 59. o. Crépit immergere in difcum umbra Ter¬ tii , perpulere. 9. 1. o Vix dum tota immerfit. 9. 3j. o. Cceperat emergere e difco ipfe Tertius, fed adhuc limbo difei cohæret. Ipfum Ter¬ tium in facie Jovis, fub maculae vel facula; fpecie antea faepe vifum, hodie fruftra quæfivi. 10. 10,0. Umbra Tertii erat in conjunaione cum centro difei. ii. 23. o. Umbra Tertii cceperat emergere. ii. 2j. o. Ejus ne veftigium quidem in difco in¬ ventum.. 0 0 Ex hifce obfervationibus fatis patere arbitror, Secundum Satellitem e(Te omnium minimum, Ter¬ tium autem volumine maximum, cui tamen Quar¬ tus parum cedit. Umbras quidem Tertii & Quar¬ ti nunquam fimul viderç & comparare mihi conti¬ git, utramque aurem multo majorem efle umbra Primi, perfuafiffimum habeo, Scio equidem, umbras Satellitum efie figurte conicae, ideoque, cum corpora eo- -air r-y —r--- ■ ^ 2 62 eorum inaequaliter a Jove diftent, Se&iones umbra¬ rum, in Jovem cadentium, debere e(Te inaequales, quamvis corpora aequalis e flent magnitudinis, ad- eoque non in fummo rigore valere confequentiam, a magnitudine umbrarum ad magnitudinem corpo¬ rum: fed fe&iones umbrarum, in tam parvis a cor¬ poribus diftantiis, parum omnino differunt diametro apparente ab ipfis Satellitum diametris. Si Quarti, maxime a Jove diftantis, diameter fumatur partium 1000, diameter umbræ ipfius, in difcum Jovis pro- jeâæ, erit 976, quae differentia nudo oculorum ju¬ dicio non diicerni poteft. Ad fenfum itaque aequa¬ les funt diametri corporis & umbrae cujusque Sa¬ tellitis, nifi forte penumbra denfior umbram judo majorem facit. Si porro diameter Tertii efl: aequalis vigefimae quintae parti diametri ipfius Jovis, quantum aliquo¬ ties aeftimavi, erit ille Mercurio major, Primus au¬ tem, cujus diametrum triplo minorem diametro Tertii cenfui, erit Luna noftra minor. Secundus certiffime Primo longe minor, Quartus autem m^- ior efl:. Has quidem determinationes non pro cer¬ tis vendito, contendere tamen poffe mihi videor, vix alia methodo certius detegi poffe veras Satel¬ litum magnitudines, quam comparatione umbra¬ rum inter fe & cum difco Jovis , quas utique ocu¬ lis bene armatis fenfibilem inter fe rationem habent. Extra difcum conftituei , Tertius quidem ple¬ rumque maximus vel maxime lucidus, fecundus autem minimus omnium apparet, fed variant illas apparentes magnitudines : Primus enim & Quartus haud raro Tertii æmulantur lucem, interdum Quar¬ tus etiam Secundo videtur debilior. Indicant hæc, Satellites non, in ratione majoris fuperficiei , majo- __ m ) o ( ■ a63 rem folis lucem refie&ere, fed majorem videri pos- fe , qui re vera minor, fed illuftrior eft; quin & unum eumdemque non ab omni parte elle æque lucidum, fed, convolutione circa axem, jam plus» jam minus videri corufcantem. Idem quoque evin¬ cunt obfervata corpora Satellitum in facie Jovis, jam fub facularum, jam macularum fpecie. Pro¬ babile mihi videtur, Quartum, pro ratione molis, minima & valde inaequabili pollere virtute radios folis refle£tendi, Secundum autem maxima: hic e- nim, quamvis absque dubio reliquis longe minor fit, fplendore tamen parum cedit. Prxterea cor¬ pus Secundi nunquam in facie Jovis obfcurum mi¬ hi vilum, faepe faculam imitatum eft ; Quartus au¬ tem, etiam prope marginem difci, maculam men¬ titus eft parum minorem & minus obfcuram, quam ipfa ejus umbra. Ceterum notari meretur, quod corpora Satellitum plerumque, prope margines di* . fci , facularum fpeciem præbeant, longius autem intra difcum prove&a, vel di pareant, vel in ma¬ culas obfcuras mutentur, quod fine dubio tribuen¬ dum eft intenfiori Jovis lumini circa centrum di- Ici, quam propius ad margines, Si unius ejusdemque Satellitis inaequalis fplers- dor tribuendus eft converfioni ejus circa axem, Sa¬ tellites non , ad exemplum Lunte, eamdem femper faciem primario fuo obvertunt: nam in hac hypo- thefi Satelles , quando in proximis revolutionibus ad eamdem! a Jove elongationem accedit, æque lucidus appareret, quod oblervationibus repugnat. Quin obfervationes conjunaionum inferiorum debita cum attentione & optimis Tubis habitæ u« fui e (Te queant ad eruendas leges motus horum fi¬ deram, nemo facile dubitaverit. Expertus novi, ^4 _ @ ) O ( : tam velocem ede umbrarum in dîfco motum, ut de vero momento, quo centrum difci prætereunt, non diu hæfitare pofïït attentus obfervator: idem adhuc certius invenitur, fi umbræ immerfionem & emei fionem fimul obiefvare licet. Cognitum autem momentum conjunctionis geocentricæ facile redu¬ citur in momentum heliocentricæ, additis vel fub- traftis tot minutis temporis , quot poftulat paralia- xis orbitæ Jovis, ad idem momentum calculanda. Methodum hujus reduCtionis luculenter tradidit ce¬ leberrimus DE LA LANDE, in paragrapho 2986. Ailronomiae, iterum edita?. Comparetur porro in¬ ventum hoc modo momentum conjunCtionis infe¬ rioris heliocentricæ, cum proxime praecedentibus & fequentibus ejusdem Satellitis in umbra Jovis ecli* pfibus, vel obfervatis vel calculatis, ut appareat, an aequabilis fuerit per totam revolutionem Satel¬ litis motus, nec ne, & fi inaequabilis, quae illius in¬ aequalitatis fit ratio & quantitas. Rem duobus tantum exemplis illuftrabo, defumds a Quarto Satellite. Hujus umbra, die i.Mart. anno 1765, obfer- vata a me fuit in conjunctione geocentrica cum Jo¬ ve, hora circiter 9. m. 40.poft meridiem. Habita ratione parallaxeos Jovis ea die, conjunCtio helio- cenrrica inferior 25. minutis pofterius, feu hora 10. •n' |;,con,:'ngere debuit. At proxime praecedens con¬ junctio heliocentrica fuperior, per calculum, quem comprobant obfervationes, die 4. Februarii & 26. Martii habitae, contigit ad meridianum Stockhol- menlem. die 2 1. Febr. hora 2. m. 37, proxime fequens autem, die 9. Mart. hora 20. rn.46.T0ta itaque bæc revolutio fynodica Quarti fuit dierum 16. hor. ig. min. 9, adeoque dimidia periodus d. 8, h. 9. 177.4*. qua addita ad momentum conjunftionis Riperions prae» V O cwr> <±K3 præcedentis, incidere debuifiet conjun&io inferior, die i. Marc. h. n. m. 41, fi motus Satellitis per totam revolutionem aequabilis fuiffet* Sed per ob- lervationem bæc contigit hora io.m.j, unde patet, Quartum dimidiam partem orbitæ, a conjunCtione fuperiori ad inferiorem, abfolvifie diebus 8- h» 7. m. 28. alteram autem dimidiam, diebus 8. h. io, m. 41 , adeoque valde inæqnabilem fuifTe ejus mo¬ tum. Aliunde quoque confiat, Quartum revolve¬ re in ellipfi; fed quanta fit ejus excentricitas & ab ea pendens aequatio, non dum fatis convenit inter Afironomos. Cum in hifce conjunctionibus verte¬ retur Satelles prope extremitates axeos minoris fuae orbitæ, ubi ab una parte aequatio maxima efi fub- trahenda, ab altera addenda, fperabam me, per obfervationem conjunCtionis interioris , collatam cum fuperioribus, detefturum veram quantitatem æquationis maximæ, quæ aequalis deprehendi de¬ buit femidifferentiæ inter tempus dimidiae revolu¬ tionis obiervatum die 8* h. 7, m. 28- & calcula- tum, d. 8- b. 9, m. 4. adeoque 48. minuta horae parum excederet. Sed cum eam, hora integra vix minorem, aliæ obfervationes arguant, aut error qui¬ dem in hanc meam obfervationem irrepferit necefie efi, aut, quod magis verifimile mihi vid tur, fimul turbaverit hac occafione motum Quarti alia inae¬ qualitas, nondum cognita. Melius theoriae congruit obfervatio, habita an¬ no 1766. Die 30. Jan. hora poli meridiem 10. m.19. Umbra Quarti centrum fere dilci occupare mihi vite. ConjunCtio heliocentrica incidere debuit tri¬ bus minutis citius, hoc efi h. *0. m. 16. Conjun¬ ctiones proximae fuperiores contigerunt, die 22 Jan. h. 3. m. 8. & die 7. Febr. h. 21. m. 4- inter fiuas L1 2 Per* f *66 SS ) o ( gg ■ — ■ — " — ■ * wm*..»— ■ - » — ■ — . — -— - --I- — T ■ -- t— JJ1U — ^ periodus integra Satellitis fuit dierum 16. h. iy.m, 56. & dimidia periodus d. 8. h. 8- ra. y8, Itaque per medium motum contingere debuiflet conjun- ftio inferior die 30. Jan. hora 12. m. 6. fed obfer- vata eft hora Io. m. 16. Differentiae h. 1, m. 50. dimidium, aequale yy minutis , -indicat quantitatem aequationis hac die, quae aliquanto major eft,quam oporteret, pofita aequatione maxima unius Horæ; nam Satelles, hac die, 30. circiter gradibus aberat a diflanda media, ubi aequatio, in illa hypothefi, 52. minutis major e(Te non debuit. Tentamina haec, quamvis non omnino ad vo¬ tum fucceflerunt, offendunt tamen, repetitas obfer- vationes conjun&ionum inferiorùm, huc usque fe- re negleâas, multiplici e (Te pofTe ufui, ad expo¬ liendam theoriam & perficiendas Tabulas Satelli¬ tum Jovis. De ) O ( 2 & 7 De MOTU COMETÆ Anni MDCCLXX. AB ERICO PROSPERIN, astront. observatore regio ET PROFESS. 0 . — i 4 Cometa hic , ob ilîuftres in patria nofti a xdivss no£tes, nobis inconlpicuus , a lynceo i.lo Ga- l0rum Aftronomo, Domino MESSIER deceSus or ner quatuor fere menfes fumma cum accuratione obfervatùs eft. Seriem vero pulcerrimam oblerva- tionum a fe inftitutarum nrsecum communicare, quo¬ niam Viro Celeberrimo placuit, iftam omnium pri- mo heic apponam. Obfervationes Domini MESSIER Parifiis inftitutæ* Tempus verum ad meridianum Paris. ii Afcenflo iDeclinatio Re£la Co- metæ. o i u 272. 54. c. 272. 57* 52* 273. 5*22* d. h. 1 1770 Jun. 14* * 3^* ^* 15. 11.23. 21. 17. ii. u. 7* . _ 20. 10. 39*43- 273. i9* $S. 21. 10.26.28. 273.26.13. 22.12» 8. 6. 1273. 35* 22* 24. 12. 1. 21. 273. 57*44* 25. 13.25.44. 274. i5*42* 27. 13. 10. 41. 275. 12. 31. Ll 3 Cometæ AuftralisJ o 1 n , 16.46. O. per aeflimax» 16.29. 15.47. I9*| 14. 20. II. 1 3. 41* 4* 12.46. 21. 10. 24. 52* 8.30.17* 2. 13* *6* ad meridiati» ad meridian» X??© 268 Tempus verum ad meridianum Parifienfem. Afcenfio Refla Co- metæ. Declinatio Cometæ Borealis. h* i n 177° Jwn. 28. 10. 45. 47. 1 n Jul. . 276. 3* 44. 29. 11.56.27.1277.54.22. 30.12. O. o. 282. 40. o. I II 3. IO. o. 14» 45.26. 37- 3°* o. 1. 12. o. 0J324. o. 0. 77. o. o 3. II. 0. 0, 89- 0. 0. Aug. 2. 14. 57. 31. 96. 32. 25. 3. 14. 39.30. 96. 56. 5 î. 4- 14. 7. 14. 97. 20. 40. 5. 14- 33-15- 97.49. 11. 6. 14. 24. 21. 98.1 6. 9. 7. 14. 44. 5. 98.45.57. 8. 14. 15. 7. 99- 14-23- 9. 14.43. 12. 99- 47- 33- IO.14. 9.38. 100. 17.48. II» 14. 18.44. 100. 50.23. 12. 14. 41.56. IOÏ.24. 20. 14. 14. 33. 21. 102. 34. 31. 15. 15. 39*38. 103. II. 22. I8. 14. 21. 13. I05. 2. 55. 19. 14. 30. 13. IO5.4i.47. 26. 15. 38. 21. i io. 26. 25. 28. 14* 43* 23. III. 46.38. 29. 15.21. 28. Ii2.29.25. 30. 14.48. 15. II 3. 9.29. 31.14* 38.26. II3. 5O.43. Sept. 4.15. 6.47. ”6- 33- 5f. 5. 14.50.25. 117.14. 2. 8- 15. 59- 53- n9.14.3J- 9. 15. 9. 39. 119.52.49. IO. l6. 29. 54. 120. 31. IO. 34. 14. 21. 17. I23. O.45. 1 7 • I5-58.57. 124. 52. II. 18- 15* 36. 31. I25.27.i7. 19. i5*25. 39. 126. 2. g. 2°. 15.40. 39. 126. 36.43. !49* o. o. J22.29. 31. 22. 25. i 3. 22.21. 58. 22. 17. 16. 22.13. 54'' 2 2. 9. 34, 22. 5. 2. 22. o. 3. 21. 58. 25. 21. 54. 34. 21.50. 7. 21.42. 21. 37.48. 21.25.48. 21. 21. 13. 20. 46. 43. 20. 35.39. 20. 30. 24. 20. 23. 40. 20.18. 1. 19. 52. 39. 19.45. 26. 19. 24. 57. 19. 17.44. 19. 9. 38. 18.42. 6. 18. 19. 28. 18. xi. 30. 18. 5.35. 18.58. 3. ad merid. per æftimar. per æftimat. per æftimar. 1770. m > o ( & . , * 15- 15-43- 33- 3. 12. 14. 5 6. 1. 16. 43 Ig. 14. 24, 32. 3- 13. 59. 24. 1. 18. 35 19. 14. 33. ig. 3- 14- 35- Î2- 1. 19. 18 26. if. 39.38. 3- 19- 3-47- I. 20. 43 28. 14-44- B- 3. 20. 19. 39. 1. 20. 55 29. 13. 21. 53. 3. 21. O. 3. I. 20. 5 30. 14. 48. 22. 3. 21. 39. 12. ’ I. 20. 56 31. 14. 38. 25 3. 22. 17. l6. I. 20. 23 Sept. 4.15. 5.20. 3. 24. 52. 41. I. 19. 23 5- 14-48-37- 3.25.3I. 7* i. 19. 4r 8-15. 57- 4- 3. 27. 25. 32. 1. 18. 23 9. 15. 6. 30. 3. 28. 3. 19. 1. 18. 22 10. 16. 2 6. 23. 3. 2g. 40. 26. 1. 19. 4 Î4. f4. l6 26. 4. I. 4. 36. ï. 16. 18 17. 15. 53. 3. 4. 2. 52. 40. 1. 14. 52 I8. 15. 30. l6. 4. 3. 26. 57. 1. 14. 58 19. 15- 29- 4- 4. 4. O. 32. 1 * ^ 3 * ^ 20., i y. 33-45- 4* 4* 34- *7. 1. 12. 35 29. 15.23. 51. 4. 9* -14. 54* 1. 10. 16 0£t. ï. if. 23. 22. 4. 10. 12. 6. ï. 9. ji 2. if-43-37. 4. 10. 40. yi. 1. 10. 4 Indicavit fimul Dominus MESSIER , Domi¬ num PINGRE' ex primis Ipfius obfervationibus, h. e. a die 14- Junii ad diem 3. Julii, haec eruifle Elementa Parabolica , orbitam Cometae noftri de¬ finienda : S. O I ï| Locus Nodi afcendends - - 4. 16. 39. y. ° 1 11 Inclinatio Orbitæ - : . 1. 44. 29. Lo- S* O. I ‘ lî Locus Perihelii • - * n. 26. 7. 16. Logarithmus diftantiæ Perihelii 9. 799056. Tr an fi tus per Perihelium, 1770, d. 9. Aug. o. hor. 19. min. 17, fec. temp. med. ad meridianum Parifienfem. - • Motus dire&us. - ** Sed poftquam Cometa e radiis Solaribus d. 3.' Aug. emerfit, usque ad d. 3* O£tobr. , a quo tem¬ pore ad tantam abiit diflantiam , ut aciem oculo¬ rum, etiam inftrumentis armatorum, effugerit, ob- fervationes cum theoria ex iisdem deducis concilia¬ re parum fucceffit. Hifce commotus rationibus mi¬ hi injunxit Celeberrimus Dominus MESSIER ut , quam poffem, diligentiffime in motum hujus Co metæ inquirerem. Neque cunflanter operi memet accinxi, fed poft plurima irrita examina ego quo¬ que certior faftus fum, Orbitam Illius unica Para¬ bola definiri non poffe, opusque effis omnino por¬ tionibus trium a fe diverfarum Parabolarum, ut lo¬ ca obfervata ab initio apparitionis, usque ad illius finem, cum illis, quae ab Elementis deducuntur, coin- ciderent. Harum vero primam fuo motu defcri- pfit Cometa ab ingruente apparitione d. 14* Junii ad d. 3. Julii; fecundam a d. 2. Aug. ad d. 19. e- iusdem menfis, & denique tertiam a d. 26. Aug. usque ad finem apparitionis. Diftinguirur itaque ap¬ paritio Cometae per has tres Parabolas^ in totidem intervalla , vel quafi Epochas, nomine forte impro- prio ita a me appellandas. Elementa uniuscujus¬ que harum Parabolarum heic Jubneftere & fimui comparationem inter Obfervationem & Theoriam in fineuiis Epochis inftituere non alienum duxi, ip li¬ que addere nonnullas obfcrvationes ad Prox{™as Parabolas pertinentes, quo declinatio Comet» ab • Mm um 7 tyz ® ® ( <25 i • 4^» bita Parabolica eo planius explicetur & ob ocu¬ los ponatur : Elementa Prima* rcprS^?™”® ‘ d' '4' Junii ad d' 3- Julii Locus Modi afeendentis - 4! 15. 2g. 43. Inclinatio Orbitæ Locus Perihelii - . g." Logarirhmus diftantiæ Perihelii 9.7990335. Tranfitus per Perihelium, 1770. d. 9, Aua o rifiénrê^!10* ^ feC‘ temP' med' 8d meridi™uraPa- Motus direftus. fnnr^t0 9mde,n EIementa fere conveniunt, cum lupra allatis, quæ ex iisdem elicuit obfervationibus ^ t:TiLDr:mS PI“GRE ' Propius ,le„S mi ev fi?, Ep cha pnma obfervata accedunt, pro- uti ex fequenti comparatione obfervationum tam cum Th™™ Domini PINGRE', ,uam cumme™ Obfervationes comparut* cum Elcmemis Domini PINGRE'. Longitudo Cometae * per Ele¬ menta. Tempus medium ©bferva- tionis. =■«.«.!- ». i c. *5* 9* ^5^1*54.1- — o. o. 5. 7*j9* 3. o. 31.J — o. 0.33. 3. 17. 14. |~o. i/t Differentia , Latitudo a Longitu- 1 Cometae dine obfer i per Ele¬ vata. # j menta. » I Differen¬ tia a Lati¬ tudine ob- fervata. 38 O 8 11 6.40.22% j-f-o.o. 2 6 56- 31.1*4-0. 0.44, 7- 37*47* l+o. 1. 4. 5» > 7* +0.0. 31. ' 1770« *73 ) o ( Tempus Longitudo Differentia Latitudo Differen¬ medium Cometæ a Longitu¬ Cometæ tia a Lati* obferva- per Ele¬ dine obfer- per Ele¬ tudine ofe- tionis. menta. vata. menta, fervata* d. soin 0 1 n 0 1 ii Oku 21. 9. 3.24.50. — O. I.33. 9.45. 17. —0. 0.4L 22. 9. 3. 34-34* — O. O.51. 10. 38.43. -4-0.0.42. 24. 9. 4. I.IO. - 0. I. 12. 13. 0.31. ““0. 0. 36. 25- 9* 4* 23*5 5* 1 O « • M • 14* 56. 43* — 0.2.47. 27. 9. 5-38® 2. — 0. 3. 8- 21.12. 0. ——O. 3. 13. 28» 9. 6.4940* — 0. 3.32. 26. 32.59. "O. 3. 26. 29. 9; 9.49.20. o* 38® 4* 29. —“O® 6, 57® 30. 9.20.59. 0. —0.34.32. 61. 9. 11. — 1.4. 48. Jul. I. 1.29.42.49. — 4. 1. 1. 70.57. 19. -4-0.12.19« 3. 2.26.28. 3* + 2.48.19- ! 2 5 « 24. 33* Hho. 7.30® Obfervationes comparât* cum Elementis noftris In Epocha prima. Tempus Longitudo' Differentia Latitudo medium Cometæ â Longitu¬ Cometæ obferva- per Ele¬ dine obfer- per Ele¬ tionis. menta© vata. menta. d. *. 0 1 n 0 1 n 0 i n 177° Jun.14. 9« 2.46.52. +0. 0. 52. 6.41. 17. 15- 9® 2.51.17* 4-0. 0.32. 6. 58. 7- *7* 9* 2.59*24* 4-0. 0.34. 7-38-39- 20. 9. 3.15.31. O» 0. 41. 9- S-26. 21® 9* 3.23.27® — “O. o* X 0. 9-45-19- 22® 9* 3*32*48® + 0. 0. 5 5 * 10. 38® I® 24. 9* 3* 59® 7* 4“0® 0® 51. 12. 59.35® 25. 9. 4.21.35* "f 0® 0» 7® I4® 53* 3* 27. 9. 5.35.10. “O. 0. 16. 21® 8*24. 28. 9® 6.46*57* ~©9 0. 59. 26.3i.i5. 29. 9* 9*45*I8. — 0. 2.33. 38* O.I4. 30. 9.21. 2.46. “O.38.18® 61,22.44. JuL 1. 2. o. 2. 57® —4.21. 9. 7O.45.i7® 3. 2.26.34.41. +2.41.41. 25.2i.l6. Mm 2 tudine ob- fervata® O I H *o® 0.53« — o. 0*52. ' *|***Q> 0.12« 4**0. 0.12« 0.43® 4“*o* t ® 4® -fr-O. 0,30© 4~o. o* 53® 4-o* 0*23® — o. 1.42« — 0« 2.42« — I.l8*2I« 24*2^® 4-0. 1047® In «74 ■'&& ) « ( Tempus Longitudo Differentia Latitudo Differen- medium Cometæ a Longitu- Cometæ tia a Lati- Lobferva- per Ele dine obfer- per Ele- tudine ob~ noms. menta. vata. menta. 1 fer vata. In Epocha Secunda. d. S. O i h 0 1 n 0 S 11 0 1 11 Aug. 2. 3. 6.32.43. — 0. 30. 14. 0. JO. 10. -4-0. 0. 1 1„ 3- 3. 6.58.52. —0-33- 37- 0. s 3- 1 9- -4-0. 0. 17. 4- 3* i • ^5* * 3* — 0.37.49. 0.56. 5?» “0. 0.25, Nimium quantum differunt quidem obfervacio* nes dierum 30. Junii, 1. & 3. Julii a Theoria, quum vero has obfervationes , qualiquali æftimatione fa- £tas notaverit Dominus MESSIER, numerosque adhibuerit, ut loqui amant, rotundos, tam pro tem¬ pore obfervationis , quam locis Cometae obfervatis indigitandis, præcereaque hifce diebus ficus Corne¬ tte talis fuerit, ut minimus error in Elementis, ma¬ ximum, in locum, ex iliis deduftum, invehere debue¬ rit, vix in eenfum venire debent. Sed poft emer- fionem e radiis Solaribus, ex Tabula praecedenti pro diebus 2. 3. & 4 ♦ Augufii fatis confiat, Co. metæ orbitam a Parabola allata aberrare 5 idque femper ad eamdem plagam. Incipit itaque ab ifto tempore Epocha Cometæ fecunda ad d. *9. Augu- fti extendenda, cujus hæc inveni Elementa Para* bolica. - Elementa Secunda. Repræfentância motum Cometæ a d. a, Aug- Usque ad d. 19. ejusdem menfis. Locus Nodi afcendencis - 4. 15. 3. 42. Inclinatio Orbitae - * i. 44. 35. Locus Perihe-Iii . ir. 22. jl. 22. Loganthmus difiantiae Periheiii 9. 8092653. Tran- ir-. ) o ( m> es wm* * " 111 m - ' Tranfitus per Perihelium, 1770« à. S* Augufti 9. hor. 9. min. 1.6. fcc* Temp. nied. ad Meridia¬ num Parifienfem. Motus direftuSa Ûbfervationes comparât® cum Elementis Secundis ; Tempus I Longitudo Differentia a Latitudo Differentia medium Cometae Longitudine obfer- per Ele- [obfervats* vationis.j menta. Cometæ menta. a Latitudi* ne obfer- vata. a. Jun. 15. 20, Jul. 1. 3* Aug. a. 3- SOin 8.25. 17.13. 8.28-37-Ji- 9- 5-4Î-I7- 6.3 24 ? . 3.34.48.46. In Epocha Prima. 6 .)• Uii O 1 ÎÏ | © n s. o 2 11 +0. 7- 34*3 6- ■"I" "O. ^.22> 7*. — o. 2.29. 5. —3.10.50.49. . . .... - . .. —0.35.32.24. 1 22.45. 37. H- 2.46.26.. 7.13.46.! — 0.16.31. 7.55.43.!-^ O.l6.52o 9.26.36.!— 0;20.58. 44- 1 8- 5 5 * ! 2 6* * °*4£* 5* 6, 7* 8. 9 30. I I. 12. 14 3. 6. 2.2g. J. 6.24.52. 3 . 6.46 »24* 3. 7.I ‘.II. 4* 7* 36*4 5* 3. S® 4* 3* 3. 8-3J-46- 3. 9* r.22. 3. 9. 30.53* 3. 10 2. 7. 3.10.34.32. 3.1 1 40.25. In Epocha Secunda 1 5 ! 3,12.16. î 5* 18. 3.14. o. 2. 19, 3. *4.36. 14. Ô» 0«r I » 4*0. i. 23. 4“ o. 1. o. "4—" O» 2. 49* 4" O. 2. 22» 4-0. 2. 52. 4-0. 1.43* 4~ o. 3* 8* +°. i* 43* “h* o. o. 55* 4-0. o. 16. o. o® o» — o. f.19. -HCfc 0.38* — o. 0.22. O.50.2 Ï. Ô. o. o® o. o® O. d. o. o® 0.4$: 0.59.22. - o. 0.19» I. 2.25. * — O. 1. 24* I. 4* ! I» “** Oo 0.2^9 i. 6. 14. } 4- o. o. 22® * 4~ o® 1.23® ■ o® 0.47* - o. o® 34® 4” o® O® I® 4* o. o. so, o» 0« 2 5 s •“* o. o® fi - do o® o. i. 8- io* 1.10. o. 1. 11.25. 1.12.51. 1.15.15* 1. 16.18- 1.18.41. 1. Aug. 26. 3.18.51.20. In Epocha Tertia 28- 30. 3.20. 2.50, 3,21. 13.15. 4-0.12.27. 4-0.16. 49* •+0.25.57. Mm 3 Ï.2I.52. 1.22.12. I «22*21» o. i. 9- O. I- l1’ O. I»24u 376 m j © ( Qyoniam obfervaciones a d. 19. Augufti ici. dem ab Elementis recedunt, in tertiam quoque Pa- EIementa*nqu,rerC neceffilm fuic' cu)us hæc funt Elementa Tertia. Motum Cometae a d. 19. Auguftj usque ad fi» nem apparitionis repræfentantia. * Locus Nodi afcendentis - * 4! 14. 30. o * * I» 2J. Locus Perihelii . . o. 7. iâ 4.6 Logarithmus diftantiæ Perihelii 9,85*6243 Tranfitus per Perihelium, 1770. d. 25. Aug. 2. hor. 8» min. 53. fec. tcmp. medium ad meridia- num Panfienfem. Motus direftus. Obfervattones comparat» cum Elementis Tertiis. Inclinatio Orbitae Tempus medium obferva- lionis. Longitudo I Differentia Cometae per! a Lono-itu* _ 1 i» d. I *. O Latitudo Cometae per Ele¬ menta. In Ephocha Secunda Elementa, j dine obfer- vata» • I "• c * 11 i O , 11 Aug, io. 1 3. 8.12. 9. 1+ 1.20. 27 11. 12. 14. 18 19. Aug. 2 6. 3- 8. S8- 3© 3. 9.43.20. 3. 11. 8- 53» 3- 11. fi. 30. 3- 13-51.48. + «» 4, *32. + 0. 51. 28. + 0. 31. 32. •+ o. 22. 26. + ©. 7. 36.Î 1. 17. 3 + o. 4. 17. Ii. 17.49. O i îi ^ ® 4 • 5 2« r. 7, 4. f* 9® J* I. *2. 24. 1. 13* 50- 28. 3- 14- 3*. 35 In Epocha Tertia. Differen¬ tia a Lari- tudine ob- fervata. ô I Ï8 HhO. 4.21. +0. 3. 47. +0. 3. 47. +0. 3. I. +o. 2. 5: 3. +o, 1.32. +0.1.25* 3- 19- 5M7® 3* 20. 22, I, — O. I. 30.I I. 20. 4J.I— 0.0. 2. ~0. 2. 22.1 1. 20. 54. j +0,0. I. £ Aug, $0 ) 0 ( 3 * Tempus Longitudo Differentia Latitudo Differen- medium Cometæ per a Longitu- Cometæ tia a Lati- obferva- Elementa. dine obfer- per Ele- tudine ob. tionis. i vata. menta. fer vara. d. s. 0 x 11 0 * 11 O X II 0 1 ii Aug. 29. 3 - 2 F. I. JF. — 0. 1.28. 1. 20. 51. 0. 0. 4^* ?Oi 3. 21'. 39. 18. ■ — 0. 0. 6. 1. 20. 49. -4-0.0. 8. 3. 22. 17. 17, — 0. 0. r. 1. 20 41. — 0.0. i.a. Sept, 4. 3. 24J. 5 3, 2« — 0. 0, 2 1 . i. 19. 52- — o. 0*29^ 9- 3. 2J. 20. 37. -+- 0. 0. 30. *. 19- 15 |— Q# 8. 3. 27, 26. 21. '+ o. O. II. x. 18. 33- — — 'O. o.io. 9 ■ 3« 2^. 2. 31. 0, 0, 48. I. rg. IO. +0, 0. 12. IO. 3. 2 g. 42, O. — 0. i. 34. I • 17* 46- HhO. 1. 1 8. 14. 4. 1. 4. 4f. * 0, 0. 9. i. 16. 6. «+O.O. I2„ 17. 4. 2. 53. 8- — ‘O. 0.28. i. 14. 44 -4-0. o. 8- 18. 4. 3- 27, O. — 0 . 0# 3 . 1. 14. 17. •+*0. 0. 41* I9. 4. 4. 0. 49. — 0. 0. 17. 1. i3' 48. 0. o. 46* 20, 4. 4. 34.47. o. 0» 30. I. I3.2O. —0.0.45. „ 25 • 4. 9.15.1 8- — 0, 0. 24 I. 9, IO. -4-o. i. 6# o£t. 1, 4. IO. 12. 1 + 0. 0. I. ii. 8. 16 +0. 1-3Î. 2, 4. 10.40. IO. -h 0, 0. 41 V i. 7. 49 ■+0.2.I5. Repræfentant itaque Elementa hæece tertia or¬ bitam Cometae fatis accurate a d. 26. Augufti us¬ que ad finem apparitionis , ante vero illud tem¬ pus loca Cometae obfervata, ab iis, quae per Ele¬ menta inveniuntur, magis magisque & femper ad eamdem plagaro declinant. Unde & ex compara¬ tione Elementorum cum obfervationibus, in duabus praecedentibus Epochis , fupra inftituta, fidem fatis fa£tam exiftimaverim afferto noftro, orbitam fcili- cet hujus Cometæ Parabolicam non fuiffe. Supereft jam, ut quae noftra fit fententia de iis, quae in motu Cometae noftri a regula recedere videntur , paucis aperiamus. Exiftimavit quidem- Dominus PINGRE', teffante Domino MESSIER, in literis ad Nobiliffimum Dominum Secretarium & Equitem W ARGENTIN datis & mecum communicatis, Co- / me- â?8 ) o ■( m —mm . . P . ■« ■■■ , ■ ■■—WN. metam hunc, perturbationem quandam ex actio¬ ne Telluris paffum fuifîe- Cui fentenciæ calculum quoque addit Dominus LAMBERT a). Neque i (ta Hypothefis , primo intuitu , poil inventa Elementa Tertia, hæc enim ante Elementa Secunda fupputa* vi, omni probabilitate deftitui mihi videbatur, fi. quidem nefeiebam, cuinam cauffe difcrepandam in¬ ter illa & Elementa Prima, inprimis in inclinatione & loco nodi, adfcriberem, fi a£tionem Telluris ex¬ ceperis, Inventis vero Elementis Secundis, iisque cum Primis & Tertiis collatis, mentem mutavi, ipfe- que mihi fere perfvafi , aberrationem Cometæ ab orbita Parabolica aliis cauifis quam attrafiiioni tellu¬ ris, ialrem qua maximam partem, efle tribuendam. Etenim, fi qusdam attrafîio adfuiflet , hiec omnem fuam vim exercere dcbuifîst ante diem 2 Augufli. Cometa enim die i. Julii telluri proximus erat, & quidem quinquagies propior quam Soli. Nihilo ta¬ men minus Elementa Secunda cum Elementis Pri- ons utfle adeo conveniunt, ut fiepilfime majorem differendam inter Elementa Parabolica , quæ ab iis- dem obfervationibus diverfi Aflronomi deduxerunt. videre liceat. Inprimis Inclinatio & Locus Nodi quæ m ejusmodi circumflandis maximae fubjiciun’ tur perturbationi, fere non funt mutata. Inter E- lementa vero Secunda & Terda difcrepaneia admo- dum eft notabilis, quae certe attraSioni Telluris luam non debet originem. Cometa enim menfe Au- gufti jam fatis a Tellure noftra diftabat, & qui- dem ad dimidium diftandæ Solis. Præterea ex cal- culo Celeberrimi Domini DU SEJOUR conflat, di- Jtantiam Cometae minimam a Tellure fuifle qua- drupiam radii aftivitatis Telluris, aSionemque Tel- m ) o c 27$ Suris in Cometam faltem. 0.0074. lin. per minutum fecundum, quam tantillam effe, uc perturbatio inde oriunda ullis in (frumentis obfervari nequeat in Co¬ meta, cujus velocitas relativa ad Tellurem fuerit plus quam 3902 j. ped. per minutum fecundum , quisque facile concedet b ). Hanc ob cauflam Ce¬ leberrimus Vir ad aliam tranfit hypothefin pro ex¬ plicandis aberrationibus Cometæ. Scilicet , eas re- ÊHas parai laxi cuidam in locis obferv-atis, cujus ra¬ tio forte habenda eflet, tribuendas cenfet c). Quae vero fententia neque accuratiori rei examini ma¬ gis fe probabit. Facile quidem largimur, ia Epo- cha prima parallaxin adfuiffe fenfibilem , fi vero, quid ad turbandam orbitam Cometæ fecerit, difpi» ciamus, parallaxin horizontalem d. 15, Junii fuifle — 35" inveniemus, quæ tantum 6" in longitudinem & 20" in latitudinem pro loco Cometæ obfervato ef¬ ficit. Deinde ob diminutam diftantiam a Tellure parallaxis crevit, ita ut d. 29. Junii parallaxis hori¬ zontalis fuerit = 4'. 26". Ex qua pro loco obfer- vato oritur parallaxis longitudinis = 1 i". & latitudi¬ nis = 1'. j6". Illo vero die loca Cometæ obfer- vata ab illis, quæ ex Elementis primis eliciuntur, in longitudinem per 2'. 33". & in latitudinem per 2'. 42". declinant, ita ut hujus diei error in latitudi¬ nem parallaxi commode quidem adtribui poffit , neutiquam vero error in longitudinem. Denique die N n t. b ) Efifai fur les Cometes §. 194. v c) Loc. cit» §. 482. Neque tamen Celeberrimus Vir figura elliptic* hoc in negotio omnes denegat partes. Verba Ipfins hacc fitnt l Je croirais donc que la difficulté , dont je viens de parler, tiendrait plu¬ tôt à une parallaxe dans les lieux obfcrvés, dont il auroit fallu peut* être tenir compte . P eut - être auffi auroit - il fallu calculer cette Lth mute dans I' ellipfe, Cfr. §, 194* *8o _ Æ* ) o ( g» i. Julii, in minima Cometæ a Tellure diftantia, paraît laxis horizontalis ulcra f. 44". non afcendit, id quod in longitudinem errorem efficit = 6'. 30". & in la¬ titudinem = 3'. 37". Hic tamen error nihili fane eft habendus ratione differentis inter loca Cornets per Elementa, & loca obferv?ta , quam fupra a no¬ bis inftituta comparatio prodit. In Epochis tandem Secunda & Tertia, paralldxis horizontalis i7"non fu- percit, qu^u neque in longitudinem neque in lati* tudinem ultra 12. vel 13. minutorum fecundorum errorem producere valet, quam prsdhonem in i- p(is obfervationibus vix elle fperandam , harum rerum peritus facile judicabit. Cumque in his Epo- chis Elementa Cometæ maxims obnoxia fuerint va¬ riationi, certe ratio illius ab ulla parallaxi non eft pe¬ tenda. Quoniam itaque irregularitates in motu Co. mets noftri obvis neque ab aftione Telluris neque a parajlaxi derivari poliunt, & alia non adfint corpora cceleftia, nobis falam cognita, qus motum Illius tur¬ bare potuerint, fufpicio mihi eft fubnata, orbitam Cometæ fenfibiliter fuifle ellipticam, & eam ob caus¬ iam ope nullius Parabols reprsfentari pofle. Huic vero conjefturs vel inde robur accedit, quod ex combinatione portionum parabolicarum, a nobis in¬ ventarum, latis conftec, eam magis fuiffe compres- fam , quam ulla Parabola ad eam dem parametrum eflepoffit, & ex lupra inftituta comparatione Ele¬ mentorum cum obfervationibus in Epochis Secunda ^ r^,®rt'a > de quibus inprimis hic eft fermo , (nam -arabolam primam & fecundam, ob parvam, qus intercedit differentiam , ut easdem confiderare li- est), pateat, motum Cornets fuifle velociorem eo, quem poftulat orbita parabolica. Prsterea in illis Elementis, qus a Perihelio dependent, maxima cer- nitur variatio; quæ omnia cum figura Elliptica o- ptime conveniunt. Ejusmodi quoque aberrationum ab orbita parabolica luculentum praebet exemplum Cometa, qui a die i4 0£tobris 1773. usque ad diem 17 Februarii 1774. apparuit. Hic enim per qua* tuor illos menfes, quibus obfervatus eft, ab orbita parabolica fimili modo difceffit e), ad tantam ve* ro a tellure femper fuit diftantiam, ut neque aftio- ni telluris neque parallaxi locus effet. Et certe lua probabilitate carere non videtur, idem in pleris* que Cometis, qui per aliquod temporis interval* Ium vifi funt, obtinere, fi loca obfervata cum iis, quæ ab Elementis deducuntur , per totum apparitio¬ nis tempus Aftronomi comparaffent. Quæ fi ita funt, facile inde explicari poteft, cur vix unquam duo Aftronomi, præcife eadem Elementa parabo¬ lica pro eodem Cometa invenerint. Nam fi diverfis ufi funt obfervationibus ad inveftiganda illa Elemen¬ ta, in diverfa inciderunt punfta veræ Orbita» Ellipti¬ cae, quæ per unam eamdemque Parabolam repræ- fentari nequeunt. Ut vero conjeftura mea certitu¬ dine quadam fe commendet , in vera Elementa Co- metæ Elliptica inquirere, eaque cum obfervatio¬ nibus conferre, e re erit. Illum quoque in finem nonnulla quidem inftituimus tentamina, fed cum prolixiori heic opus fit calculo, quam quem peni¬ tus perfequi huc usque nobis licuit, negotium il¬ lud in aliam differre occafionem cogimur. Ante¬ quam vero hanc materiem omnino miffam facimus, verbo indicandum ducimus, ex obfervatis Come, tis, Noftri orbitam ad Eclipticam omnium maxime Nn 2 fe f) Confr. Aftronomifche Isbrboch fiir dai Jahr. 1777* Zweijter sheil. p. 127, & feq* 282 I m y o ( m fe inclinaflè , huncque Cometam eo quoque no. mine inter infigniores c(Ic habendum ^ quod nemo> fam prope ad domicilium noftrum acceflerit, ids quod alibi fufîus demonftratum ivimus f ), O Kongl, Svenfea Vet. Acad. Handl. fôr âr 1771, p. 183, & feq. t 'ter Y Ga^‘ ) ( m 2'83 CYCAS CAFFRA, NOVA PALMÆ SPECIES, DESCRIPTA* CAROLO PETRO THUNBERGL MED. DOCTORE. E promontorio Bons Spei transmit D- i. Maji. 17.74^ Hottentotti, qui promontorium Bons Spei tene¬ bant olim, nunc vero, pofiqitam illuc ex Eu¬ ropa colonia migravit? fedemque ibi fixit, ulterio¬ rem in partem Africs concefferunt, verfus feptem* trionem potiffimum & orientem, agriculturae operam omnino nullam tribuunt* Nec arant^ nec fementem faciunt, nihiique adeo poffunt metere, quo vitam fuften tenti Pecora, quibus gaudent, boves videli¬ cet, vaces, ovesque, tum & fers, quas venari di¬ dicerunt, carnium la&isqne quantum fatis fuppe- ditant; at congenita ignavia dum impedit, quo mi° nus agrum laboriole excolant,, in cauffa cft, cur ex frugibus parando pane deftkuaotur* Hanc levaturi inopiam, bulbos varii generis e tel¬ lure folent effodere, quibus coGis affatisve vefei mo¬ ris eft. Neque telluri usquam ulli Natura videtur ve¬ getabilium plura genera indidiffe, quorum carbo- fae edulesque radices. Magna ubique feges Ixia» rum, Gladiolorum, Iridum, Morsarum , Omithog* lorum, Cyanellarum herbarumque aliarum, qua° rum bulbi palato grati, his gentibus, loco 5 vulgo inferviunt. At populis, qui dicuntur Nn 3 • i 284 ) o c m maquas & Caffris Milii etiam genus eft, fponte apud illos fuccrefcens, his autem plantari folitum, cujus femina in farinam contufa ad panificium ad¬ hibent. Quin & aliis familiare, e Palmæ cujusdam arbore elicitam medullam tra&are ita , ut panem ex ea quodammodo nacifcantur. Hujus igitur ar¬ boris defcriptionem tradere , nunc vifum mihi , quandoquidem Europæ huc usque nec Botanica il¬ lius hiftoria innotuit, nec ufus, in quem Hotten- totti jam diu converterunt. CYCAS Caffra , foliis pinnatis, pinnis lanceo- latis, petiolis inermibus. Ex Europa addufti coloni Broodboom appel¬ lant, hoc eft panis arborem. Crefcit in Langeklof , & Krumrivier, usque ad Vifchrivier , in declivibus montium colliumque. Floret Augufto & fequennbus proxime men- fibu?. Radix oblonga , rotunda , quo adulca magis eo craffior , perennis. Caulis junioris plantae, fupra humum, nullus; ad- ultæ truncus fimplex, rudimentis foliorum tuber- culatus, ereftus, lignofus, craflkie & altitudine, qua¬ lis eft vulgaris hominis. FOLIA junioris radicalia, in adultae trunco ter¬ minalia, plura, pinnata, petiolata, erefta, fpitha- mâ, ad ulnam usque, longa. Foliola multijuga, alterna, feffilia, lanceolata, acuta, bafi obliqua; fupra concava, fubtus conve¬ xa, elevato- flriata ,»ere£to- parentia , glabra, polli¬ ce, ad digitum usque, longa. Juniora apice den¬ te uno alterove dentata, adulta integra. 28? ) o < m Pe^'o/î lati, triquetri, fupra plani, fubtus ca¬ rinati, fulcati , glabri, fpithamales. FLORES mafculi & feminei in diftin&o indi¬ viduo. Mafculorum CALYX. Amentum ftrobiliforme, fquamis im¬ bricatum , ovatum grande, vel cylindricum , fpkha- maeum, pedunculatum, ex apice radicis vel trunci excrefcens, ere&um. Pedunculus ftriatus, palmaris, digitum crafTus, cylindricus, apice incraflatus , glaber. Squamee fubtriquetrae, apice obtufiffimae, um¬ bilicato - retufæ , rugofæ, glabræ, fenfim attenua- tæ, feflîles } fupra planæ, fubtus carinatae ; anthe- ris teÉtæ. COROLLA nulla. STAM. Filamenta nulla. Antheree feffiles, confertiffims, ovatae, fu¬ pra rima longitudinali dehifeentes , uniloculares , glabræ, magnitudine Milii. Pollen antheris inclufum, farinofum , al- Mafculus uti & femineus ftrobilus fæpius pro¬ venit in planta acauli. Femineorum CALYX. Amentum ftrobiliforme, ovatum, grandius quam in Mafculo , pedunculatum , fqua- mis imbricatum, fubpedale, viride, glabrum. Pedunculus ut in mare. Squamee pedicellatae, apice craflo , fubte- tragono, cbtufo; lateribus compreffis, in hamum quadrangularem produais. Hami pedicello dimidio ■Æ m ) o ( m' _ n breviores. Squama coca, excepto pedicello, fupra tuberculis, & in latere utroque, lacunis difformi- bus muricata. Fedicellus , quo Iquama affigitur, me¬ dius inter hamos laterales, quinque-angulatus , an¬ gulis acutis, lasvis, bipollicaris. E regione pedicel- ii, inter hamos laterales, dens hamis duplo bre¬ vior, poris, uti tota fquama , inftar Boleti , muri- catus. Suprema fquama ovatæ, fubcompreflæ, qua¬ drangulares, inferne anguftatæ , fefliles , absque ha¬ mis, muricatae. I' COROLLA nulla. PIST. Germina obtufiffima , poris aliquot in- trpfis, "... M ■Stylus nullus. Stigma nullum. PERICARP. Drupa duplex intra fingulam fqua- mam, libera, oblongo -ovata , feptemangularis, gla¬ bra, pollicaris; fenfim inferne attenuata, carnofa pulpa rubra; bafi oblique truncata, cum acumine parvo centrali ; apice obtufiffima , convexa , carne denudata, nucleum continens. SEM. Nux ovata , obtufa , triangularis, cine- 1 rea, unilocularis, magnitudine nucis quercus. Cortex nucis, craffitie nucis quercinas, fub- ligneus. . . I Nucleus albus, folidus, tunica vefhtusin- era nucis corticem; bafi intus poris duobus vel tri¬ bus fignata, parum profundis, quique, difle&a nu¬ ce, videri polfunt. In locis apricis, ubi arbufculae circumcirca com- buftee fuerint, optime crefcit floresque producit. Explicatio figurarum. Vid. Tab. V. Fig. i. Amentum femin. naturali magnitudine, e juniori planta, a. Pedunculus , qui fruftum te¬ net. b. Squama, intra quam ficus fruftus. Fig. 2, . 11 ! m > ri.’' ) o ( C-.IJ =87 Fie 2. Squama ex amento femin. una cum fru&u. <• Squamæ apex. d. Pedunculus , quo fquama figitur, e. Fruaus. /. Carnofa pars fruQus in- ferior, g. Pars nucis extrema fuperior, nuda. Fie. 3 Squama ex amento mafcul. h, Squamæ a- A* pex. i. Anther * , in medio aperta?. Fie. 4. Folium e vetufto trunco. A. Petiolus. /. Fo¬ liola. / , Modus, quo defcripta ex arbore paratur pa¬ nis , uti quidem narratum accepi , eft qui fequitur. Vetuftiores arbores, quæ fparfæ proveniunt in montium lateribus , abrumpuntur , lut cæ unti ur cultro. Truncus craffus quidem & hgnolus, at iuxta fragilis usque eo, ut disrumpi fe quoque pa¬ tiatur. Medulla , quæ in medio fatis crafla , (imu¬ lae extrufa fuerit, pelli immittitur nunc ovins, nunc vitulinæ, quæ loro conftrifta in humum Refo¬ ditur. Namque pelles ovinas ac vitulinas Hottentot- ti lævigant ope axungiae, fricandoque manibus emo • iiunt! donec infervire conficiendis vefttbus faecis- que poffint, quibus fuas fervent reculas. Menfis citant tempus etiam paullo longius, quo recon- di medullam humo oporteat. Poft effodiunt pu- trefaûam, duoque inter lapides Per.tuî^ll"V ^ nior lapis atque latior cum minori rotundoque , mortarii eft indar , ubi quidpiam minutim conte¬ rendum. Dein affufa aqua, in malTani tunfa . m dolia fubigitur, e qua placentam unft® Pl“”*Y.e formant , parvo orbiculo non majores , vixque pol- licem craflas. Quia furni ignorant ufum, coque¬ re necefle eft , fuk calente adhuc cinere, quem fub- fternunt æqu^ ac (uperfundunt, nec danoven. an- tequam credi placenta queat probe excofta. Quoo fi appareat, disjeSo cinere, crudi quidpiam intus O o * ?■ / 488 _ _ m_ ) O ( G& potiffimum placentae adhuc fuperefle, cineri iterum injungunt. Lautiori menfæ adfuetus faflidiret haud dubie panem iftiusmodi, denfa obdu£tum crufta cineri¬ cia, præfertim fi modum infupcr, quo conficitur, perviderit; ac barbara gens, quam fordes ac fce- tores veluti obtenant , magna cupiditate devorat, leviter decerfo cinere, qui extra adhæferit. » ' . ... ; . _m_) o c es lÊRJCÂE TRES NOVAE SPECIES, DESCRIPTAE ET DELINE ATAE A LAURENTIO MONTIN, MED. DOCT. ET MED. PROV. HAIXAND. I.I?EICA (pajferina) antheris muticis inclufis, flo- ribus lateralibus lolitariis, corollis campanu* latis , calycibus tomentofis , foiiis ternis. Habitat ad Cap. B. Spei. Exp. D. D. THUNBERG. Caulis fruticofus, ereftus, fere ftriaus, teres, in¬ canus, pubefcens, rimofus rimis brunneis, gla¬ bris, fuperne foliofus, fimplex. -Ramuli pol- licares, conferti, plerumque verticillati, inter¬ dum oppofiti , faepius a cafu foliorum cicatn- cibus notati» ■olia terna, longitudine vix lineam fuperantia, in¬ ternodiis longiora , imbricata , cauli adprefla , anice paulo inflexa , breviffime petiolata Petio¬ lis albefcentibus , linearia, fere tetragona, ob- tufiufcuia: Cupra plana, carinata, viridia , nu- da; infra convexa, profunde fulcata, pubeken* da’, incana, carnofa, perfidentia. Vores ramulos terminantes, folitarii, pedunculati, patentes. Pedunculi fere fermpolhcares , pur- purafeentes , lanugine albida tomentofi. Calyx tetraphyllus, tomentofus, albidus , interne 7 brunneus, pubefcens : foliolis ovatis, obcufts, ultra dimidium lineae longis, n n * Coro- * 90 SS ) o ( .<3S mrnmmmmÊmÊ0^ammmm ■ i ■ ■■ i . ■■ — ■ !>■ ■ ■» >wwww»bwpwi>wwb - - , , i Corolla monopetala, campanulata, calyce duplo lon¬ gior , forte carnea: ore quadrifido, obtufiu- fculo. Stamina: Filamenta oQ:o , receptaculo inferta, com» prefla, lineari -Tubulata, germine fere dimidio breviora, antheris pallidiora. Anthera inclue fae, muticæ, didymse, ere&æ, germine paulo longiores, apice convergentes, ad medium bi¬ fidae, brunneæ. Fiji illuni : Germen fuperum , corolla quadruplo bre¬ vius, albido- flavefcens; ovato-tetragonum,qua- driloculare , quadrivalve: valvulis apice cilia¬ tis. Stylus fubexfertus , cylindraceus, corollam longitudine aequans. Stigma truncatum, fubte- tragonum, nitidum. Rudimenta Seminum nu- merofa, diflèpimento quadrangulari adfixa, o- vata , comprefla , uno latere convexa , altero plana, flavefcentia , nitida. Figtira i. plantam reprsefentat magnitudine natura¬ li. Vid. Tab. IX. 2. ERICA ( Thunbergii ) antheris muticis inclufis, floribus fubumbeliatis, corollis fubglobofis in¬ flatis, foliis ternis. Habitat ad Cap. B. Spei. Exp. D. D. THUNBERG. Caulis fruticofus, procumbens, teres, infra rami* ficationes nudus, fupra foliatus, cinereus, ri- mofus rimis latis, brunneis, glaber, ramofus. Ramuli fimpliciflimi, oppofiti, cauli adpreffi, brunnei, teretes: juniores pollicares & ultra, ubique foliati ; feniores breviores, inferne de- foliati cum reli&is cicatricibus. Folia « S5 ) ° ( 35 25? i Folia fere duarum linearum longitudine, incerno* diis duplo longiora, terna , conferta , imbrica¬ ta, adprefia , definentia in Petiolum fkvelcen* > tem, ad bafm biglandulofum, lineari -fabula¬ ta, fere triquetra, carnofa, (ubacuta , nuda , glabra , nitida , apice petiolo concolora, perfi¬ dentia : fupra aliquantum concava cum can¬ na; infra convexa, ab apice ad petiolum m medio exarata fulco. Flores in caule & fumrms ramulis terminale?, me¬ diocres, fubumbellati, pedunculaii» Peduncu* li duarum linearum longitudine, pallide rufe* fcentes, glabri, in medio vediti Bracteis tribus, quarum duae fuperiores medio petioli adfixæ, feffiles, oppofitæ , apice fere tangentes bafin calycis, lanceolatae, cymbiformes, glabrae, fla- vae, a medio ad apicem fupra fubcarinatae, infra fulcatæ, virefcentes; tertia paulo inferior, alter» natim pofitar imbricata, duabus prioribus fi* milis. Calyx t. Per ianthium tetraphyllum, ereQmm, tubo corollae aliquantum longius: foliolis ovatis, a- acuminatis, integerrimis, flavis, intus carina > extra falco vîreicente, notatis, ad bafin gibbis, purpurafcentibus. Corolla monopetala, fubglobofa, inflata, lineam lon¬ ga, membranacea, pallida, lineis longitudina¬ libus purpureis piQa, pellucida. Limbus ejus® dem longitudinis eum tubo, quadripartitus laciniis ovato -cordatis, acutis, luberectis, pur- pureis. Stamina : filamenta o&o , inferta receptaculo » xuofa, linearia, compreffa, pallida* apice * Oo 3, * ' m ) o ( ? .. . ra , ferruginea, tubum aequantia. Anthera in* clufæ, ere&æ, muticæ, glabræ, fupra bafin fila¬ mentis adfixæ. - Piftiüum : Germen fuperum , clavatum tubo dimi¬ dio brevius: fuperne craffum , turbinato- ova¬ tum, fubferrugineum , quadrifulcatum , qua- drivalve, diflepimento craflo, quadrangulari, absque rudimentis feminum ; inferne anguftis- fimum , quadrangulare, albidum. Stylus fub- exfertus, limbum corollæ fere æquans, filifor¬ mis, tetragonus, glaber, ferrugineus, in fum- mitate purpurafcens. Figura 2. oftendit forte non ni fi ramum fruticis. Vid. Tab. IX. 3. ERICA ( cernua) antheris criftatis inclufis , flo¬ ribus ovatis capitatis, calycibus ciliatis, foliis quaternis. Habitat ad Cap. B. Spei. Exp.D.D. THUNBERG. Caulis fruticofus, ereffus, nudus: inferne lævis, glaber, fufcus; fuperne aliquantum rimofus, cicatricibus cafu foliorum puntlatus , fcaber, cinereus, fimplex, ramofus , virgatus: Ramis fparfis, interdum oppofitis $el ternis, ereftis, coar&ads, ad furnmitatem curvatis, divergen¬ tibus , teretibus , cinereis : fuperioribus folia¬ tis , pubefcentibus ; inferioribus maximam partem aphyllis , cicatricibus fcabris. Folia quaterna, conferta, fæpe imbricata, adprefla, breviter petiolata, lineari - fubulata, integerri¬ ma , ciliis breviffimis cinfta , acuta , glabra , carnofa , perfiftentia, unius lineæ longitudi¬ ne : fupra planiufcula , prope apicem fubpu* befcentia; infra çonyexa, ab apice ad pedo- ' ■ - ) ( B ui ,r.^„ INI mmrnr ' - 1 - lum fui co profundo exarata. Petioli breves, foliis pallidiores, ciliati, nudi, glabri, ad ba- fin forte glandulofi, fupra plani, intra con¬ vexi. Flores mediocres , caulem 8z ramos terminantes , fubcapitati: Pedunculis breviffimis, glabris, fil¬ icis, vertitis BraBeis quaruor, fertilibus , orna¬ tis ciliis longis, fubplmmofis , albis: duabus fuperioribus calyci adproximatis, oppofitis, li¬ neari -fubulatis, dilute purpureis , lineam lon¬ gis*- tertia paulo latior, ejusdem coloris Sz lon¬ gitudinis J infima bafi pedunculi adnexa, bre¬ vior j lanceolata, cymbiformis, acuta, ad api¬ cem aliquantum incurva, fulca , fupra carina¬ ta , infra fulcata. Calyx : Perianthium tetraphyllum, corolla paullo b'revius: foliolis brarteis fummis omnino fi- milibus praeter longitudinem , quae in his mi* nor. Corolla monopetala , ovata, inflata , dilute purpu¬ rea, femipellucida, glabra, unius lineae longi¬ tudine. Limbus minimas , paullo conmvens: Lacinulis cordato- ovatis, acuciufculis, fere pur¬ pureis. Stamina: Filamenta ocio , receptaculo inferta, li¬ nearia, plana, albida,, corolla dimidio brevio¬ ra, fuperne conniventia, germini incumben¬ tia. Ânthera inclufie , erertæ, fere comcæ , compreffe , apice bifidae, glabra: , fufcæ, pro¬ pe medium filamentis adfixæ, criftatae i crura alba, divifa in duas partes, tegens apicem fila¬ menti. Tijl illum : Germen fuperum , caliciforme, cru^'’ 294 tum, o&ofulcatum , quadriloculare, quadri-* valve , purpureo - nigrum , filamentis brevius. Stylus fubinclufus, corollam æquans, filifor¬ mis , fubtetragonus , purpurafcens. Stigma capitatum, glabrum, nitidum, purpureum. Se> mirium rudimenta numerofa, minima, brun- nea ,'adhærentia difiepimento columnari, qua¬ drangulo, capitato, viridi. Figura 3. monftrat ramum hujus fruticis. Vid. Tab. IX. VITA ) m &) o t m VITA OLAVI CELSI I, S. Theol, Doctor. et Profess, Primai. IN ACADEM. UPSAlIENS. ET DIOEC. UPS. ARCHIPRAEPOSITI. Die XIX. Tulii, An. MDCLXX. Upfalias natus OLAVUS CELSIUS; Patre MAGNO CEL- SIO , Mathem. Profeflbre in Regia Academia Up- falienfi & Regii Collegii Antiquitatum Afleflore, oui primus Genti fuæ CELSIl cognomen adjunxit; Matre SARA FIGRELIA, filia Paftoris & Praspo- fiti Rappftadienfium in Oftrogothia, NICOLAI ED- MUNDÏ, Sorore EDMUND1 F1GRELII, cui illa- ftria merita GRIPENH1ELMII nomen, Liberique Baronis infignia, & Senatorias fplendorem purpu- ræ pepererunt. Fratrem habuit natu maximum NICOLAUM CELSIUM , Aftronomias in Academia Upfalienfi Profeftorem, tum fuo clarum nomine, tum prteier* tim Filii, ANDREAE CELSIl, Aftronomiæ itidem ProfelToris, Viri, dum Siderali honos Scientias & probitati manferit, immortalis. Parentis ipfius & idoneorum praeceptorum di- fciplina fuccreverat, quum , anno ætatis nono non¬ dum exafto, puellum, tres inter fratres minimum, mortuo Parenti ire exfequias oportuit. Accidit in¬ de, ut, dum in re oppido tenui relifta mater vi¬ dua numerofam familiam vix fuftentaret, per in teerum quinquennium deficeret inftitutio, quæ in Lubeca, Bibliothecas Pfeijf Æaïn'uTMr huc fervatrice, tum Hamburgo, ABR AHAMl HING* KFLMANN1, Arabice doÊtiffimi rama inclyto oc Tinfia auæ quia CARPZOVIO, ITTIGIQ.OlEA* R1P0 Xdffio, PFAUTZIO, ARNA MA. GNAEO Islando, aliisque eximiis Viris gaudebat, ad Septembrem usque menfem tenuit. Neque ta¬ men prætermifit interea nullius elegantias mcurio- fus peregrinator Freybergam ac Dresdam invi- fere, Wittebergasque & Halæ MagadcecbnUv^mf SCHURZFLE1SCHIUM convenire, DASSOVIUM, IeLLARIUM, STRYKIUM, THOMAS1UM, e- minentes prae multis, ifto avo, Academicas reiAn- tiftites. Relifta Lipfia, ubi DANZIO & SCHU- BARTO ftudia fua Jenx probaverat, per Ilenacum, . Caflellas, Paderbornam, Cliviam, Arnhemium VI- traieâumque profeÊtus, Lugdunum felegit in Ba¬ tavis, quo tantisper commoraretur , pofletque Ha- Kam Comitum & Amftelodamum fubinde perlu- ftrare. iLugduni Golicma Bibliotheca publice di¬ vendenda, occafione ultra vota felici, invitabat, ut manuferiptos codices Arabicos haud paucos com¬ pararet, redemturus iftius etiam generis pl ures, ti emaci e(Te nummarias per rationes licutflet. Nem¬ pe Orientalibus Linguis operam navare jam diu io- litus alibi, Lugduni prsefertim impendebat, tracta¬ tis idemtidem Amftelodami , doftos apud Judaeos, Talmudicis. E Belgio, per Flandriam Brabantiamque, Pan- fios fimulâc venerat, ROSTGAARDC i, Dano, quocum amicitiam neceffitudo ftudio.um junxerat? five duce, five comite, in Bibliothecas immiflus publicas , litteraria aula CLEMENTIS^ BOIVINI , Bibliothecariorum , U« & Abbatis^ ijc. » P p 298 SB ) « ( ë LONGUERUE, ac PIQUES1I Sorbonenfîs Docto- ris, aemulari didicit. Quin & fuccifivas horas , a- pud DODARTUM & TGURNEFORTIÜM, fum- mos Botanicos , oblectamento erat exigere. In pri¬ mis autem per omne tempus, quod dabatur Lu¬ tetiae, eruditum de monte Libano Maronitam, SA¬ LOMONEM JACOBUM , Arabicarum litterarum fcientiffimum Magiftrum feClatus eft. Medio anno MDCXCVII Maffilia exceoit, e qua Smirnam usque & Conflantinopolin ftatutum navi devehi. Ac confcenfani eam fiquidem mox coegerant hoftiles impetus portum circumfpicere, Genuenfi allapfus, Liburnum inde, Pifas & Flo¬ rentiam properavit , ubi menfem in abavum be¬ nevolentia litteratiûïmi MAGLIABECHII & copia Bibliothecae, cui prasfebus ille, cuique oderat etiam eruditus e monte Libano Maronita PETRUS, o- ptatiffimum feceflum largiebatur. Hinc Senx pa¬ tuere, Viterbium & Roma denique, orbis olim domina. Admirari licuit fuperbæ vetuftatis reli¬ quias, & loca dimetiri oculis, quæ tot ftupendis facinoribus Romana quondam virtus nobilitaverat. Neque jucundum minus, quidquid artis & nitoris, prilcse Urbi recentius intulifle ævum videatur, co¬ ram fpebare. At Bibliotheca; tamen , quas anti¬ quorum potiffimum & Orientalium codicum ditis- (imas Roma complebitur, Doborumque Virorum colloquia, BENCINI praefertim , in Collegio de propaganda fide Bibliothecarii, GU1LIELMÎ BO- NIOUR Auguftiniani Ordinis & PROSPERI MAN- DOSI Equitis Itali, nuperum ad fe advenam cum- MDCXCVIH X6re ’ tenuerunt^ue ad diem Maji Videlicet maturandi cogitatio reditus Laure¬ tum m ) o ( tum fvafic ire, &, trajea» Bononia Ferrariaque» ftantes in aquis Venetias ac Patavium, qua utraque vifa , quantum Tatis , urbe , fuperatisque Alpibus, ner Carinthiam Stiriamque Vindobonam venit. Al¬ lexerat illuc triga Virorum in linguarum Arabicæ, Perficæ Turcicæque ftudio exereitatiffimorum , K IL* NINSKIUS, BORNINGERUS atque POOESTA, quorum inftitutione.dum morari Vindobonae potuit ufus diligenter, Vratislaviam petiit, ACOLU I HI vifendi cauffa, hujusque compos votl» ‘ furtum ad Oderam, Berolmum , LACROZH (e dem,' Stëtinum, Gryphisvaldiam , fuo lætam GEB- HARDO, ac Stralfundam, redux Stockholmiam delatus eft. Annos autem prope tres peregrinatus, quan¬ to cum fru£tu, veræ fapientiæ præfid.a & ornamen¬ ta conquifiverat , quoque loco ea Ungula habeba ¬ tur tum Academiæ Cancellario, tum REGI CARO- LO XII. vel inde colligatur, quod intra verten- rpm annum, Regio Diplomate, Faculcatis Philo- fophicæ Academiæ Upfalienfis Adjunftus &, anno hujus feculi tertio , Secretanus Academici Confi- ftorii, alterumque intra menfem , Græcarum Litte rarum Profeflor , conftitueretur. In hac ftatione , dnm lui quidquid erat officii d“atus Prapofitus. Vacante •“''^’J^v'SroSK- LEM ENEMANNUM, anno MDlCXV. V rotes fione Linguarum Orientalium, adeo jam diu ha¬ rum peritia excelluerat, ut ne quidem una petere aW viderf aequum ulli poffet. Itaque deccmente SACRA REGIA MAIESTATE, non is modo tributus . eus, fcd & DoCtoris Theologi» additus titulu ^ i 3OD M ) $ c ç& pfis illis in follemnibus , quibus Regio Diademate, Upfaliæ, Majorum ritu, circumdabatur Auguftis- fima Princeps ULRICA ELEONORA. Denique Theologica, quam moriens relique¬ rat JOHANNES PALMRQTH, Cathedra concre¬ ditur, anno MDCCXX1X. &, interjefto feptennio, Primarii honos ProfefTbris, perque Diœcefîn Upfa- lienfem Archipræpofiti , cui eidem muneri iniunffca pariter utriusque Upfalienfis Paroeciæ propior ad- miniftratio. Commendabat docentem elegantia ubique præ- fentis ingenii, & orationis facundia, & promtæ pa- ratæque docfrinæ candor, quibus enutriri audien¬ tibus fciendi cupiditas hisque utiliter cognofcenda re£le atque ordine poffent inculcari. Fervebant ergo in Upfalienfi Academia, optimi Viri difcipl i- na & inftitutis, Linguarum ftudia & Antiquitatis, tum EcclefialHcæ , tum Hiftoriae reliquae; funda¬ menta illa^ humanitatis & munimina , quorum ad¬ huc, nos inter , quæ illæfa viget, exifiimatio, Cel- fianæ accepta auQroritati exemploque referenda eft. Nimirum Upfaliæ, quæ genuerat, vitæ fpatium prope omne addicebatur. Non quod iftis modo finibus clauderetur fama Viri , altioresve in gradus via non pateret; quippe & Stockholmiæ Rebus in- tereffe Ecclefiaflicis ordinandis, Regio mandato, jufTus, 8c Carolftadienfi Dioecefi Epifcopus, primo inter candidatos loco expetitus fuit; fed quod re£te ac laudabiliter acforum confcientia fufficeret, faftu procul dlsjeQro omni, & litterarios potiffimum in¬ ter labores dulce videretur confenefcere. Irnmo vero nec defuit, Upfaliæ , quo fe Theologiae Do* Bovis virtus atque pietas vulgo eximeret. Ab- fentibus, aut mortuis, Archiepifcopis, vicarium mu* - • nus ) © ( 30i nus Supremi Præfulis, ea fide, accuratione & fan£h- tate, geffit, ut bis etiam Arehiepifcopali Inrulx plu¬ rimis honorificentiffimisque fufiragiis deftinaretur. Adeo fibi nusquam diffimilis tenore vitae as- fvcfecerat placidiffima animi aequabilitas# pereuntis fecura fortis, earumque unice rerum cupida, qui¬ bus exfatiari veri ac boni amor pofiet. Si qua non dum fatis explicata aliis, aut obfervata, nec tamen indigna quae lcirentur, deprehenderat, in ha?c po* tiffimum rapiebatur haud fane inexpertae fidu¬ cia eruditionis, ut inveftigaret atque plana tace- ret. Quocirca do&rinam & experientiam , qua* Theologum perficiunt & exornant, toto comple¬ xus pe&ore , Philologiae in primis, tum Graecae, tum Orientali, & Hiftorte, quibus Theologia de- nique omnis nititur, excolendis (e imperwit. Quum- que a primis mox annis , ubi facrum perfcrutare- tur codicem, obvia loca longe plurima notaverat, quae intelligi ab omni parte nequeunt, fine herba¬ rum atque arborum, de quibus agunt, certiori ico- gnitione , ftetit fententia, Boch artiam Hurozouo non impar futurum opus de Plantis Hoc confiiio, poftquam Juvenis adhuc RLDBLCK10 , dum Campos ederet Elyfios , adfuerat , fub littera¬ ria dein peregrinatione celebriores ubique Botany cos ditioresque hortos confuluit,& Up(a)iæ fixis an- bus, non viridarium modo, fuas juxta aedes, aluit, quod unum, antequam L1NNAEANI gloria emi- cuit, Botanici nos inter tueri nomen ufumque po terat ; fed & per aefiates , quoties ^batur otium , in Uplandiam regionesque Patriæ alias geum ex¬ currere , ut nifi fuis crediturus oculis manibusqu Botanicen non attingeret. Qua data occa fio ne >.* buic pariter Runas examinare & tranfcnbe 302 • ) o ( cSj J 1 'J ' P ~ ' 1 - - - ■ "I 11 J " m I II bus fignati lapides per Patriam paffim exilantes, antiquiflima prifei ævi apud noftrates monumenta. Hujuscemodi ceterarumque minime vulgarium Scientiarum partibus dum affundere lucem enixe ftudebat, fieri non potuit, quin & Regiæ Societa- ti Litterariae Upfalienfi, haud multo poft inftitutam eam cooptaretur membrum anno MDCCXXVI. & Regiæ dein Academiae Scientiarum , in Metropoli, jungeretur inter primos, Socius. Atque Upfalienfi quidem operae ac diligentia; quantum tribuerit, commonffrant edita typis A£ta , quorum vix ulla eft portio, quam elaboratae alicujus copia feriptio- nis non honeftaverit. Enimvero fuo in Mufeo, disquirendi enotandi- que affiduitate utebatur , nifi quum valentior po- fceret ratio creditorum munerum, rariffime inter¬ rupta. Bibliothecæ, quam collegerat, numerofæ aeque ac leleftae, liber inerat nullus, quem a ca¬ pite ad calcem non emenfus adfperfis margini no¬ tationibus infigniverat. Ne obrepens quidem fene- &a detinuit, quo minus, refperafcente præfertim ccelo, anagnofta advocaretur præle&urus, fa&urus- que adeo, ne folido de die vel tantillum difperde- retur. Superfunt adhuc longo ordine adverfaria, in quae retuliffe cernitur quæcumque Scriptores o» mnis ævi omnisque prope generis offenderant, five locupletandæ eruditioni five & pietati acuendæ i- donea. Cumprimis autem follemne habebat, Bo¬ snie* Philologiae dicare excerpta , quibus comple¬ ta etiam® quinque denfiora volumina Mufeo Bota¬ nici Horti, amiciffimoque fervanda LINNAEO fuo, longae in ufum pofferitatis, legavit. Dederat natura vegetum & firmum corpus, quod feras usque in noftes continuandæ leftionis pa- 3 Wf patientiam admitteret. Oculorum acies tanta , ut non armatis , octogenario etiam major , uteretur. Valetudinem autem tuebatur temperantia & mo¬ dus vitat, quem turbare nec fortunae vices potuis« fent, nec luxuriantis faeculi illecebrat. Ex quo e- venit etiam, rariffimo exemplo, ut quinquaginta ultra annos, docendi munus fuftinerct , difcipulos* que habuerit non Angulos modo , quos Collegas dein adjungi (ibi in Academia fetabatur , fed & eo¬ rum longe plurimos, quos aliis atque in partibus rei publicae, Ecclefia vidit & Patria de utraque rac- ritiffimos. Sed tamen ingravefcentibus fenlTm annis ab- fumi neceffe erat vires , quibus Litterato Orbi ul¬ tro largiterque profuerat. Hernia primum invafit* cui oppofita licet faceret medela, ut perferri fe leniter illud incommodum pateretur , languefcers nihilominus in dies priftioum occepit robur vitx- que meta ultima inftare. Durior noxa nulla fub- erat. Laetus animus , tranquillus, & a&arum, flo¬ rente potifflmum aetate, rerum vivide memor , quem docti , utiles & liberaliter faceti etiam , fer- mones prodebant, invifentibus amicis & hofpitibus, amabilem in Senem, reverentiam & admirationem augebat. Perennem mentis vigorem illum fovebant quo¬ que amoeniora domefticaa inter caritates folatia. An¬ no fuperioris fseculi poftremo, Conjugem duxerat Virginem Leaiffimam, Commiflarii ad Thefauros Regios, Ampliffimi Domini B E R N HARDI 1 NS U- LANDER, Filiam MARGARETAM INSULA N- DER, e qua decem fufceptis liberis, bini utruis- que fexus Patri vixere fuperftitcs, & Regiæ gra¬ tis in merita Summi Viri, poft fata Ejus, debent Qjq ^°' 3°4 Nobilitatis tributa infignia, nomenque Von CEL¬ SE. Filiorum natu major, MAGNUS Von CEL¬ SE, Regiæ Cancellariæ Confiliarius; alter OLA* VUS CELSIUS, S. Theol. Doflor, in Metropoli Paflor Primarius & Urbici Confiftorii Praefes, ambo Patriarum virtutum heredes, editisque operibus, Hi- ftoriam illudrantibus univerfam Sviogothiæ, quam plurimis longe celebratiffimi. Filia CATHAR1NA MARGARETA Von CELSE, viduata Marito, Quædore Academiæ, & Soceri (ludiorum aemulo, Celeberrimo JOHANNE LANDBERG , in domo adminidranda fenefcentis Patris, pollquam anno du- dum MDCCXLIII. Mater obierat, ita verfabatur, ut haberet Ille, ubi conquiefceret, cujusque in al¬ loquio & fide taedia omnia, fi qua efflent, deponeret. Tot tamque fvavihus fatifcentis vitae levamen¬ tis cui circumdari, Divino beneficio, contigerat, cui a£ta aetas omnis Chriftianae ad exemplar inno¬ centis, huic quoque vicinae mortis obvenire fpe* cies alia non potuit,, quam quæ tranfitum , aeter¬ nam in lucem immortalitatis , certiffimum patefa¬ ceret. Inter continua fuorum obfequia, & horum atque ac fuas ipfius pias preces, nullius affligente fenfu morbi , placide exfpirans, Creatori , qui de¬ derat, fpiritum remifit, die XXIV. Junii, anni MDCCLVI. quum in terris annos expleverat pro¬ pe fex & o&oginta. Praeter fchediasmata permulta inferta Aflis So¬ ciet. Upf, ad Botanicen Iaeram & Hiftoriam Patriæ fpeflantia, tum & Carmina Græca, Latina, Svethica, edita partim , partim inedita , atque Difflertationes, Orationes, Programmata, idque genus alia opuicu* Ia, magno numero, per occafiones Academicas con- feripta» typis vulgata monumenta exfianu Epi ■ m ) ° c js _ _ _ 3° s- hpiftola de Runis Helfingicis ad ANTON. MAG LIABECH1 UM, Romæ. Typis Bernabo. i608. 4. Eft hic idem S. M. D. Hetrurix Bibho- thecarius , quocum fxpe dein per litteras quoque folebat agere. Incerti Scriptoris Sveci Chronicion Fr iniorum in Ecclefta Upfialienfi Arcbiepifcoporum , ex veteri membrana editum, Cf brevibus notis illuftratuvt, cum adjeàa ex eadem membrana, ferie Regum quorun- dam in Svecia Cbriji i anorum. Upfaliae. I7°£- o* Incerti Scriptoris Sveci Chronicon Rerum Sveo- gotbi carum , ab an. Cb, MCLX. ad MCCCXX. ge- Jtarurn , nunc primum editum & brevibus notis illuftratunt» Upfaliæ. 1705. 8* forma difiertationis Academicae; infertum nuperrime Tomo IV. Scriptor. Rer. Danic. med. aevi ab Illuftri JACOBO LANGE- BEK editorum. Catalogus centuria librorum manufcriptorum partivi imprejjorum Arab. PerJ. Ture- Grac. Latin. îfic. qua Bibliothecam publicam Acad. XJpfal. auxit Vir lUuftris & G ener oji (fimus JOAN. GABR. SPaRVBNFELDIUS. Up (aliae. 1706. 4. Nomen CELSIl quamvis non exprefium fit, ab eo tamen confe&um Catalogum, qua Orientales codices ac¬ curate & uberrime recenfitos, fatis confiat. De Runis Helfingicis Oratio MAGNI CELSIl , edita a filio OLAVO CELSIO. Upfaliae. 1707. 8- Oreades Helfingias MAGNI CELSIl, ex fiche- dis Auïïoris , quotquot reperiri potuere, nunc pri¬ mum e dit et, cum Auttario OLAVl CELSIl. Upfa¬ liae. 1710. 8- Difputatio Theologice! Synodalis , de Peccato tn oenere. Upfaliæ 1717. 4. . • Qo 2 sy- 30« _ 35 ) ;.o ( m _ Synopfis Chaldaica JOH. LEUSDENI, cûnï brevibus excerptis e Mafora gemina , Rabbinis ce¬ lebrioribus , utroque Talmude & libro Sohar. Up- faliæ. 1719. 8- Edita hæcce in ufum Auditorii, nec tamen exprefTo editoris nomine. Abattichim, fi ve Melones Aegyptii, ah lfraëli . tis de fi der at i, Nam. XL y. Lugd. Batav.apud Conrad, Wishoff. 1726.8. Injunfti d ein Operi Hierobotanici. Runa Medelpadica ab importuna crifi breviter vindicata. Upfaliae. 1726.4. Scriptio oppofita Pro* dromo Translatoris Regii ER. JUL. B1ÔRNERI. De monumentis quibusdam R unicis Epifiola ad amicum. Upfaliæ. 1727. 4. Etiam hæc ad mo¬ tam pertinet a BIORNERO controverfiam. \ Oratio Parentalis in memoriam Archiepifcopi Cf Ac. Upf. Procancellarii Reverendijfimi Domini S. Theol. Doclons MATTHIAE STEUCHII , fub- jun&a concioni, habitas in funere Reverendiffiml Viri. Stockholmiæ 1730. 4. Auctarium plantarum Uplandicarum , in A6t. Acad. Stockholmienfis. 1740. Hierobotanicon five de PlantisBiblicis Sacra Scri¬ ptura Differtationes breves. \] pfaliæ. Pars 1. 174J. Pars II. 1747. 8- Quoniam in hoc opus contulerat Beatus Au&or fua per vitam omnem ftudia,erat conlequens, uummenfæ inde le&ionisveræque laus polyhiftorias oriretur. Plufcula eorum, quae utrique inlunt volu¬ mini , partim forma dirputationum Academicarum , partim in Aftis Societ. Upfal. jam ante ediderat, quæ denique conjun&a ceteris, fopplevit & expoliit. Sti¬ lo facili & .eleganti complexus quidquid colligi pot¬ erat in rem propofitam , e Scriptoribus antiquis & recentioribus , editis & ineditis , unus omnium per¬ fecit, ut divitem in promtu nunc habeant materiem. t'^Car' SS ) O ( 307 fi qui porro velint perveftigare. Ac tametfi ultra conjecturas, tali in negotio, progredi perfepe non datur, his tamen, quæ Hieroboranico exhibentur, acrem fubefie vim judicii, nec emendicatam pio* habilitatis fpeciem faffi dudum funt periti cenfo- res Quandoquidem fuo fumtu edere coaftus fuie AiiSor, haud adeo multa exemplaria prodiere, ac rarefeere proinde, tum foris tum & Upfali», magis masisque occeperunt. Quocirca Gotting» iterum publicare conduit Illurtri? JOH. DAV M1ÇHAE- LlSs Eques Reg. Qrd. Svec. de Stella Polari & Keg. Magn. Britann. Aulae Confiliarius , fuas infuper an¬ notationes additurus, uti legitur in praefatione ad part, porter. Poëleos Sacr. Hebr. LOWTH1A < Gottingæ 1761. quamquam impedito haud dubie utiliffimis laboribus aliis, nondum, quod Icimus, abfolvere promiflum licuit. Incepta St plus miousve affeCta reliquit: Grammaticam Arabicam., quod ad particulas linguæ attinet, observationibus, multo quam in ulla typis hucusque edita , uberioribus inftru* ftam, _ . Lexicon Arabicum , non compilatum e Lexico* graphis aliis , fed e locis ipfis erutum Arabicorum Scriptorum , ftudiofiffime ab eo verfatorum; quod tamen, fi vel deduci ad umbilicum, edi tamen nos inter , obftame Arabicorum typorum trifti penuria, haud fane potuiffer. Abmedis ben Jufupb Tbeiphashi Flores cogita¬ tionum de Lapidibus prettofis , Arabice cum ver io* ne Latina & annotationibus edendos, quorumque Arabicum textum, fua ipfius manu, e codice ®r® niffimi Magni Ducis Hetruri» Bibliotheca tranicr p ferat, Florenti», anno 1697. Qq 3 3°8 ® ) o ( m . . . - . ■«—»»—■■,■■—— - Proverbia Arabica , diverfà ab his , quæ ance ex flanc typis edita, Arabice itidem cuvt verfione Lut. & annotationibus. Codicem Arabicum nitidiffime exaraverat fua manu SALOMON JA COBUS, Ma« ronita ille, quem Parifîis Nofter frequentavit. Lapidum Punicorum , quos fuis îpfius oculis examinaverat , tutu Delfingicorum^tum vulgarium^ Delineationem çjf Interpretationem , e qua, in A£la Soc. Litter* Upf. illata? infignes particula, nec pau« cx, legi poterunt, ut ex his dijudicentur ceteræ. De Statu Ecclefiafiico Romani Pontificis , fub peregrinatione Italica congefias obfervationes , qui¬ bus Cærimoniæ Catholicorum , Dignitates Ecclefia- fticæ & Regiminis facri forma, tum florentis hl die Romae decora, æque ac monumenta veteris ejus iplendoris , copioie percenfentur. Breviflîma hæc enumeratio aflarum a magno Viro rerum. Luculentiorem amplioremque jam ante dedit, in Oratione Funebri, Generofiffimus Dominus Regi® Cancellari® Conffliarius & Eques de Stella Polari JOHANNES IHRE, edita Upfa- hæ 1762. 4. & Generofiffimus Dom. Archiater & Eques de Stell. Polari Doft. ABRAHAMUS BÂCK, in Memoria Noftri, recitata Regiæ Acad. Scien¬ tiarum Stockholmienfi , Patrioque fermone edita Stockholmiæ. 175g. INDEX ACTORUM. ,.D. Diverja Origine Finlandorutn & Lap * fonum objervationes Simonis Lindheim. pag. i. 2. De Nummis Gothorum extra Sviogothiam , audio re Carolo Renaldo Bercu. - 4°* 3. De Nummis Arabicis in Sviogothia repertis Disquijtio Caroli Avrivillii. • 79- 4. De Acido Aereo commentatio Torberni Bergman. - * io8» 5, De Attra&ionibus Electivis Disquifitio E- jus dem. * * * ï59* 6. Objervationes macularum varii generis in difco Jovis & conjunttionum inferiorum Satellitum ejus habita a Petro Wargen* tin. 249. 7. De motu Cometa anni MDCCLXX ( ab E» 267* RICO Prosperin.. 8. Cy eas Caffra de /cripta a Carolo Petr. ThüNBERO, * - S 283. 9. Erica très nova Jpecies de fer ip ta a Lauren¬ tio Montin. • . 289. 10. Vit a Olavi Celsii , Prof. Tbeol. Primar. Ef Archiprapofiti Upfaiienfs. - 29f- l 43- lin* 45, 46- pro 50. lin. 52. - - 57. - - 76. - - 85- * ' 93- ' * 100. - - 136. - - 145. ' - l80» - * 210. » - 223. - - 234- - ■ 284* 298» ~ • ai 9Q * ** 299- - - 6. fæpiusfcuic /<£• fepiufcule 47. in nom. Princip. propnis & nummoi. infcriptionibus U erit V ,6 IVSTIANVS %• IVSTINIANVS 26. TEODAHATVS - THEODAHATVS 6. ria 7. naque - 5. ingnofcamus - 3 6. minis 24. tranffverfo - 16. tertio - 16, potuit- - 3. proprius 7. accidit - 22. difica 19. 20 30. parentia - 14. a&avum - 16. oderat - 20. Faculcatis nana que ionofcamus O minus transverfo fecundo potuerit 36. propins accedit ci fie a 3° patentia o&avum aderat Facultatis» I v - ' • ' ; s ' '*r ' * > ' ' ■ ki fV. I' Tab , lier , / 3. 4. "\ • • SLJff A»«— Æ ^s^iryi 1 ojo flllf m ,3 vïadkSji^Bsü/uxr J£2ç /o 6Saa90UJ^, H n aI ^-ti .tm& liai ItiiJI; r\«<€ a /ftUt JtJbiifiuJ' .q*( àwûç&Ufj «gf 10 I X ■■ ■ — /. ! \ . (» jk Üablll I ■fôuJÙP&l <£=\3oJJJ 1IUX. \&^o9o|jjux$' ISP^ . ol°\% —Ig _ lllD \ vp. nir! il | d-ÜO-LûU /&■. V / I / i. • rz j. 0yy/ 0*v05 V V ©s^tCBis l X o . *_ i ■kST v +0 •kbl ^/ ^(Bl / 0iv/* . 0c^v 1J>. J 4-. i5. jj4. ©»©/ v U, 09V 0 ©W- 4-Q / \ 4-0 ^7 +.0 ❖ o=o< v 040 l 18. I ©> O /+e 0C< v ^0*/«/* 4-Ç1 CI) ^éw +0 £3' v v 1 4- (El 4-Û Ô.0* 09,+ 2a ¥© - v 4- AA 1) / r®ÿ" ©w v 4 0 y ■JT" +® $ v U 09^0 ' 09>/z 4-0 22. 0 CIXa/z 4-0 ✓ + Wû <^v.YT4>' «“» V ©9+0^ v 23. / 33. 0j/i^0 +0 0ÿy/ 4-0 3 ^“5e"^ 7 34. ©v'^KD 4-0 0®< v 09y 0 09/« -4-CD \ V >£© ¥©' 4-0 ^ /*0 . V / / I4.ro tAfcv 3o. Td0 4®^ ^r \ L\ (©> >¥©. ©HB.< V <14. ©*®_ » 4-0 \ /0/yz 4*0 ti® ©«©< V y*® ««K v r J U®. $¥' £® +© V 39^ l¥W +û ÿf ’ v+0 "" 36- s © /- +©. t) , >* W V D Y \ 4-0 ©^ - / •7- > +© 5©^ r+® 9) jlb© D®| V r9© 3i. 4"0 09iy. $ (Bl 3° +© i / -r« ^Z7v^»\ 0c V >0y»^4 v 0i w//y^ ^ (9. 30 3o. 0^0 ^ V y— -y v j y™ ^ 4#- ?£ ^2. i ^(R( v 43. .4-0 ©V'\ ^ I v Wï Wi \©Æ: ^0( v / ^-7 _ À 9 v 0/iy fS- " @i,‘‘ 3>® ■cbl I©»©/ A V AA. 09 y z 4-^ . /+® ©c< A " 09/f?^ 4-(p ^ 09^(i) /+° ©c<, A +© 5o. ' Qvtnn 040 ©*/ A ' ©> +(Bl 5i. ./ +'©Ÿ +©^ A A &*<, A Ç Ç®: C?,® ,+® \çf V 4 / ï 4&. %>4~ / 0yr 4^\ ©£' V >^4t Va -r; 3a . 33. 4-0 % ¥0 / \ A7 A é / 4&- 0+0 e^ 54. i. 09040 ^ À TA 55. s?. +© 4» -, Oc? A / V 09^«- 040 /©V* ©>^< A , +© > A rJ 1 97 A 3) O ^ -A 13 I 0=0 >°{ A ^ ^ 47 ^ 5g 5©^^ A +® +® ♦l 0/yt 4-'0^> /' ^ 0( A v,40 55. 4-0^ ' : 0^ A vq^ l ©9»r a. / o4- +©^_i9 <-5© 09yt 0+0 - 09vOfO Oa. 0^0- ^'0/^ y /C*w oS{ a V4-tt 4^5 ¥r <0/y« 040 0^0+0 V i / — ^ ,&racâco/tes ' e/ecôivcc^ im/zlices ‘ 2.? i5 xâ '>7 iJ ÿ ï) 3j 3i S ' 3^ 33 .30 37 Jg 3o 4* /-**• ^ ^ ^ ¥~ 48 44 J • ' ' - f*. Sk’3 * r V. ' .-• •> / I \‘J. \ £- • . ■ £*!. ' J l