M.D.
Digitized by the Internet Archive in 2014
http://archive.org/details/carolilinneamoen01linn
CAROLI a LINNE
u
EQUIT. AUR. DE STELLA POLARI ARCHIATRI REGII MED. ET BOTAN. PROFESS. UPSAL. ACAD. PARISIN. PETROP. ETC. SOC.
AMOENIT ATES ACADEMICAE
SEU
DISSERTATIONES VARIAE
PHYSICAE, MEDICAE BOTANICAE
ANTEHAC SEORSIM EDITAE
NUNC COLLECTAE ET AUCTAE
CUM TABULIS AENEIS.
VOLVMEN PRIMVM
EDITIO TERTIA
CURANTE *
D. JO. CHRISTIANO DANIELE SCHREBERO
SER. MARGGR. BRANDENB. ONOLD. ET CULMB. CONSIL. AUL. MED. BOT. HIST. NAT. ET OEC. P. P. O. IN ACAD. ERLANGENSI.
ERLANGAE sumtu JO. . JACOBl PALM 1 7 8 7-
>^TY OF Ma^s;
■c ■
LIBRARY
Founded 1813
4£?0L OF MED^
L. B.
oininis Linneani tanta eft auctoritas in republfca
M ™ litteraria, ut id nec laudibus noftris , nec coin- mendatione egeat. Hinc, quod quidem pcene augurari fas erat, contigit, ut viri docti, qui de his litteris ju- dicare pofjunt, Amoznitatum acndemicarum volumina duo poftrsma, a nobis nuper edita, eo quoque plaufu exciperent, ut nojiri nos conftlii & laboris non poini- teret. Ai quoniam priora volumina , a Linneo pluri- Ims abbinc annis Holmics evidgata , funt , in noftris prce- cipue oris, rariora; exfliterunt viri eruditi, qui fuade- rent, ut iila etiam typis repetenda curaremus. Atqus & inftgnis illarum difputationum utilitas atque prce- flantia, et reverentia atque pietas erga noftrum, immo vero communem in arte botanices atque biflorice natu- ralis prceceptorem facile nos commovit , ut deftderio illi ■jufto noftroque ojficio videretur ejfe fatisfaciendum. Novce igitur editionis duo priora volumina, tamquam ceterorum prceludia , accipis , Lector benevole ! In ea autem curanda ita verfati fumus , at primum orationem redderemus integram: nam piaculum nobis vifum eft , aliquid immutare aut addere, nift ut fedulo tolleremus errores prioris editionis typographicos , et in volumim primo nomina, trivialia dicta, adjiceremus. Tum, ut ta- bulce cenece & accurata, & quantum feripotuit, cor-
Vol. I.
X
rellio*
rettiores effent, omnem adhibubmis operam atque fol- krtiam. Novum tamen ornamentum ad majorem bujus edilionis commendationem infigne addere licuit. Nam tres tabula fecundum novam delineationem funt <tri incife; qnarum unam debemus liberalitati Tbunbergii V. C. , quem * bonoris amiciticeque cauffa adpellamus ; crnatam Scbmidelii perilluflris , decoris reip. litteraria, nojlri prafidii, acceffionibus egregiis. Horum duum- virum infignem bumanitatem atque benevolentiam ut quilibet grato animo agnofcet, ita ego celebrare nwn- quam definam. In reliquis tomis recudendis neque ego neque bibliopola deerimus officio atque diligentia. Tn vero L. B. vale, noflrisque fave conaminibus. Scr. Erlanga d. i Maji clo Io cc lxxxvii.
DIS
DISSERTATIONES
IN HOC VOLUMINE
CONTEN T JE :
r. Betala Nana. Refp. Laur. Klafe. pag. i
ir. Ficus. Corn. Hegardt. 23
iii. Peloria. Dan. Rudberg. 55
iv. Corallia Baltica. Henr. Fougt. 74
v. Amphibia Gyllenborgiana. 5. i£. Haft. 107
vi. Piantae Martino - Burferianae. Rol.
Martin. ± - - - 141
vii. Hortus Upfalienfis. Sam. Naucler. 172 vin. Palliflora. G. Hallman. - - 211
ix. Anandria. Erl. Turfen. - • 243
x. Acroftichum. B. Heiligtag. - -260 XI. Mufeum Principis. Laur. Balk. 272 xii. Sponfalia Plantarum. J, G. Wahlbom. 327 xui. Genera Plantar. nova. C. M. Dajfouo. 381
X * xiv.
3$
xiv. Vires Plantarum. Fr. Haflelquift. 418
xv. Cryftallorum Generatio. Mart. Kabler. 454
xvi. Surinamenfia Grilliana. Pet. Sund. 483
xvii. Flora Oeconomica. El. Afpelin. 509
xviii. Curiofitas Naturalis. 01. Soderberg. 540
I. BETU-
|f &HIYERS1TY OFMffP rr awn\ j jj
BETCLA NANA
QU AM
P RJES I D E
D. D. Car. LlNN^O
propofuit
LAURENTIUS MAG. KLASE
Smolandus. Upfalia 1743. Jiin. 30.
I. INTRODUCTIO.
Specimen quoddam Academicum editurus , ex infinita rerum dicendarum multitudine va- rietateque, eam in primis feligcndam duxi materiam, qua2 & minus efTet trita, inque fcriptis Eruditorum haud ita vulgnris, & juxta tantum in communem conferret utilitatem voluptatemque, quantum ex.juvenili Mufa exfpeclari poffit.
Quemadmodum autemnon otnnis fert omnia tel- lus; ita nec cuilibet hominum licet omnia, quae ubi- vis terrarum inveniri poterunt vegetabilia invifere, in eorumque naturam penitius inquirere. Eft igi- tur cognitio naturalis patriae praifcrenda exterarum regionum contemplationibus , idque eo magis, quod idem hoc jubent Regii Collegii Medici conftitutiones. Tom. I. A Sumfi
BETULA NANA.
Sumfi itaque mihi materiam , Succis propriam, vel ipfis cum finitimis faltem regionibus corr.munem, de qua quae nobis atlhuc contigit notitia, tanta, quanta Suecis Scriptoribus accepta eft: referenda; fruttcem ioquor bet ulte folo meo natali per- quam familiarcm , oculisque meis inde a tcnella aetate ufurpatum.
In ejusmodi materiis fpecialioribus pertractan- dis verfati, dudum erudito orbi innotuerc quidam Conterranei mei, ut kiellander, qui Difter- tationem habuit de Rubo fragaria folio. Upf. 1716. 8vo, & J. O. rudbeckius de Sceptro Carolino. Upf. 1732. 4to. Atque hae duae, exempli inftar nominata: plantae, exteris aeque rarae funt, ac ifta Betulae fpccies, in qua exploranda praefens meus labor verfabitur.
Ut igitur ordo fervetur dicendorum omnium, primo necefle mihi efi: omnes notas Betulae fp»cies enumerare, ut ex earum collatione pateat dein- ceps, qucenam Noftra fit habenda. Tum eandem plurimis Synonymis defignatam proponam , ne quis in pofterum plures fpecies, quam quae natura ipfa produxit , addat. Inde defcriptionem Noftrae for- mare licebit, varietatesque Characleribus Graecis de- fignatas , fpeciebus fuis fubnectere. Quae plura circa eandem hanc materiam memoratu occurrunt digna, paucis demum attingam.
Vides, B. L. quid nobis fit propofitum: Tuum erit noftri conacus mitem agere Cenforem.
II. N O M I N A.
1. betula foliis acaminatis ferratis. Linn. bort, cliff. 442. virid. cliff. 94. Roy. Lugdb. 85- IJall. helv. 158. Guett. Jlamp. 1. p. 212. Gmel. fibir. 1. p. 166. Betuid foliis cordatis ferratis. Linn. Fl. lapp. 341.
' Betula
BETULA NANA. 3
Betula virgulis ereftis. Vaill. prodr. 12. parif.21, Betula vulgaris major. Munt. cult. 101. Betula mas. Burgbart. iter fibotb. 126. Betula f. Betulia. Zorn. botanolog. 12$. Betula. Ruell.ftirp. 1. c. 58- Trag. hift. 1 1 12. Lonic. * bifi. 94. Dnrant. berb. 71. Mattb. diofc.
119. Camer. bi/l.i39$. epit.69. Dodon pempt.
839. Lob.bift.60Y. adv 440. icon.i. p.ioo.
Cafalp. fyft. 121 . Dalecb. bi(l.c)i Taberjt.
bift.i$9$. Baubin. bift. 1. p 148. Cbabr.
fciagr.6o. ^fonft. dendr.^. Cer.hift. 1295.
emac. 147S. fflrfc. theatr. 1409. Pahnb.
Suecan.$. Paul. flor. dan.2$. t»i6. quadrip.
27. J3tf«/;. />i'n. 427. Kyb. lex. 53. Mentz.
ind.qj. Tournef. inft. 588 elem. 460. parif
104. Z)tf/. pbarmac. 306. Geoffr. rnat. med. 3.
/>. 1 83- Raj. fyn. 3. />. 443. cantabr. 21.
Merr.pin.15. Jonf.merc.i. />. 23. Boerh.
Lugdb. 2. p. 182. md. 243. />?'/?. 650. Magn.
bort. 33. 7i#. 23. Z/erm. /z<g^Z>. 88.
Mi/>/>. «//«>;. 38- Schwenrtf. fikf. 30. ^o/fc.
mrib.6%. Dill giff. 42. Rupp.jen. 1. p. 311.
£f 2. />. 2(55. i?wx/>. /;#//. 38. Frank. fpec.
renov. 32. Tillands. ab. 9. Rudbeck. cat.j.
bort. 17. i?row. go£/;. 11. Ce//I «/>/*. 3. Betula omnium au&orum. i?<3/. />z7?. 1410. Vulgo: Biork Suecis. Birk Danis. Birke Germa-
nis. Birchtree Anglis. Bouleau Gallis.
Brzoza Polonis. Brzas Litbuanis. Bryza
Bobemis. Siike Lapponibus. Coiwu Fenno-
nibus.
0. Betula virgulis pendulis. Gottfch.pruff. 26. Mentz.
ind. 47. Herman. lugdb. 88. Fflz'//. />tfrzy" 21. Betula folio rotundiore, ramispendentibus. Lmd.
iviksb. 5. • Betula femina. i?wrg. iter faboth.126.
A % Hang-
4
BETULA NANA.
Hangbiork Suecis. y. Betula faxatilis torminalis, folio oblongo. Lhul. uoiksb. 5.
Betula cortice fcabro hinc inde nigro. Amman.
. ruth. 179. Kartbiork f. Mafurbiqrk Suecis. S. Betula fol. candido latiore acum'mato.Lind.wiksb.5. Betula virgulis ereftis , foliis latioribus , fubtus incanis. Siegesbeck. primit. 18- f. Betula fragilis, folio fubnigro lanuginofo. Lind. wiksb. 5. Glasbiork Suecis. £. Betula pumila. Tbal. hercyn. 20. Munt. cult. 102J Mapp. alfat. 39. Fiallbiork Suecis.
2. betula foliis orbiculatis crenatis. Linn. fl.
lapp. 266. tab. VI. fig. 4. hort. cliff. 442, Roy. lugdb. 85. Hall.helv.15}>>. Gmelfihir. 1. p. 170. JF/. fuec. 777. Betula pakiftris pumila, foliis parvis rotundis. Ceif. upf. 3.
Betula pumila, foliis fubrotundis. Amm.ruth.1%0*
Act. petrop. 9. 314. f. 14. Betula humilis rotundifolia. Mart. burfer. 535. Betula paluftris nana. Rudbeck. lapp.96. Betula nana f, pumila. Frank. fpec. ren. 32. TiU
lands. ab. 9.
Betula nana Suecorum. Rudb. hort. 17. Brom.
goth. 11. Linn. florul. lapp.15. Betula nana. Lind. mfab.5. Betula pumila. Lcefel. pruff. 10. G0ttfcb.prujf.2j. Betuia pufilla. Mentz. ind. 47. Skirre Lappis Lulenfibus. Ske/re Ldppis Umenfibus. Wanha Coiwu Fennonibus.
Ryprijs
BETULA NANA.
1
Ryprijs Novaccolis Lapponia.
Klir.griis IVeftrobothv.iznflbus.
Fiiillrapa Dalekcrlis.
Wi \va n g Wermela ndis.
Myrbiork Angermannis.
Fredagsbiork Smolandis.
Dwergbiork Frankenio, Riulbeckio , Bromelio.
RyelEra Tillandfio.
III. S P E C I E S.
Prceter hafce duas fpecies (2.) adlatas, Botani- cis nuUa3 alins adhuc probe cognitie funt ; quantum- vis nonnulli tres alias (pecies his addant. Cum vero earum & fufficientes defcriptiones & icones cum nominibus fuis fpecificis defint; numero fpe- cierum hujus generis haud immerito iftas exemi- mus; funtque fequentes.
A. Pjetula nigra Virginiana, Pluh ahn. 67. Raj.
dendr. 12. \_Bctula nigra.~\
B. Betula julifera, fru&u conoide, viminibus Jen-
tis. Gronov. virg. 115; [Betula lenta.~}\
C. Betula arbor Americana, feminibus Lithofper-
mi frumentacci Eernulis : Birchtree Bar- badenfibus dicTa. Pluk. alnu 67 . tab. 151. fig. 1. Raj. dendr. 12. \Burfera gummifera.~] Terebinthus major , Betula; cortice , fruclu, triangulari. Sloan. flor. 167 . hifl. 2. p. 89. tab. 199. fig.l. 2. Raj. dendr. 50. De prima & fecunda harum (A. B.) dubitare forte liceat, an Betula? fint fpecies; tertia vcro (C.) Piftacia: fpecies omnino eft.
Difceptatum prceterea fuit, utrum Bctula pumiJa Thalii (2: r. e.) Synonymis Betulae foliis orbiculatis crenatis adnumeranda fit, an varietas Betulas foliis acuminatis ferratis habenda? UludBromelio inChlo-
A 3 ride
6
BETULA NANA.
ride fua Gothica, arrifit. boc vero Mappus in hifto- ria plantarum alfaticarum p 39. his verbis affirmat :
in planitk berbida in des Hocbgebitryres Hocbfeld , pu- milce admodum reperiuntur Betulce & diftortce , vel ob tninorem preffonem aeris , vel ob ventorum impetum^ quce Betula Tbalii. Mappum vero hanc Beculam pu- milan1 Thalii reftius adnumerare varietati Betulae vulgaris, evidenter patet ex Alpibus Lapponicis & Dalekarlicis , ubi Betula vulgiris in altum adeo non excrefcit, ut longitudinem hominis unquam poffit exaequare; id quod Celeb. D Prcefes in peregrina- tionibus fuis per Dalekarliam ac Lapponiam obfer- vavit, & in fiora fua Lapponica 341. (k) adnotavit, dicens : in fummis montibus Alpibusque proximis locis humanam fere habuit altitudinem , & ratione magnitu- dinis aliquatenus craffa. Et paulo infra (<£): in Al- pium jugis rarius occurrit (Bctula arbor), &f tum fin- gularem admodum prce fe fert faciem. Caulis ejl 110 do* fus , crafnis, vix fpithamaus , undique ramos exferens repentes £f ad terram quafi depreffos , nigricantes , qui nec ad altitudinem fpitbamctam adfcendunt , fed foveas in ipfa terra deprimunt.
Porro , fi Betula noftrz foliis orbiculatis crenatis in Hercynia floruiffet, perfpicaciffimum faneocula- tiffimumque Hallerum ante aliquot annos Hercyniae montes perveftigantem , fugere non potuuTet *).
IV. DESCRIPTIO.
Priorem Betulae fpeciem (2: 1.) Europaeis, & in his, feptentrionalihus praecipue notiffimam , ficco pede prsetcrimus, de pofteriori , utpote qua? opellas noftrai eft titulus , mentem noftram paulo diffufius explicaturi. Adcuratam igitur, quoad fieri poffit, defcriptionem Noftrse betuljE foliis orbiculatis crenatis , fequentem in modum adornamus.
R ADIX
*) Ucique in paludofis circa Bru&erum crefcit, Jiall. goett. 10. Willich. Weber. S.
BETULA NANA.
?
r a D i x eft lignofa, ramofa, fufca varie diftributa, pro ratione magnitudinis ipfius vegeta- bilis magna.
TRupjci funt Caules plures, fimplices, ramofi, un- dique diffufi , lignofi, &perennes, pro- cumbentes, nigricantes, glabri. * Rami alternatim fparfi, longi, angufti, diftufi, flexiles, virgas formantes tenues ; qui cum adhuc tenelli fint, parum pu- befcunt.
Longitudo caulium raro humanam at- tingit longitudinem , & fumma craflities raro pollice major humano eft.
Hinc Betula haec inter frutices collo- canda, cum in juftam arboris magnitudi- nem non excrefcat; epidermis f. cortex extimus in hac noftra non eft liber albus, ut in Betula vulgari. STfPULiE fub fingulo folio binae, conjugatae, fefli- les, ovatae, concavae , obtufae, virides, petiolo paulo longiores, tandem fufcae, rugofai, caducae. ronA patula per ramos diftribuuntur fimplicia & orbiculata, vel diametro interdum fupe- rante longitudinem , crenata undique per totum marginem : crenae autem funt nume- ro diverfas ab ofto ad quatuordecim , quo- dammodo aequales ; fupremae feu anticae ad apicem folii funtprofundiores, omnesob- tufae ; difcus foliorum utrinque glaber eft ; fuperior nitidus, laete viridis vafis reticula- tis pallidioribus ; inferior colore quidem viridi, fed qui cum pallore eft conjunftus.
Petioli foliorum breviffimi funt, e fin- gulis gemmis communiter tres, interdum duo vel unus, rarius quatuor vel quinque.
A 4 Variat
f
BETULA NANA.
Variat magnitudo foliorum : apud nos in 4 filvarum paludibus, raro latitudinem mo- netae minimce argenteae, noftris ftyfwer ctae, exfuperat , & in Alpibus longe rr.ino- rafunt folia; in hortis vero duplomajora. r L o r e s eodem exacte vigent tempore, quo folia e gemmis erumpere incipiunt; &4n dupli- cesfunt, mafculi alii, alii vcro feminei.
masculi flores funt amcnta ex infimis ramorum gemmis enata , rarius e gemmis ad apices ramorum; funtque amenta haec feffilia. erecla nec pendula, craflkie pennae coiumbina? paulo latiora, unguem huma- num longa, rufo-fufca, feu veluti adufta, teretia, axe conftantia filiformi, cui undi- que fquamae obtufae affixae funt imbrica- tim, fufcis apicibus ; unicuique fquamae amenti a latere interiore adfixae funt co- rollillas trcs , quadrifidae, rotatae, oculo armato vifui obvzae.
Filamenta in unaquaque corollula qua- tuor funt , eaque breviflima; Antberce ve- ro totidem didymae, bifulcae, magnse & flavae.
feminei fiores longe frequentiores, di- gefti in amenta, ex fingulis gemmis fingula enata; hi longitudine & craflitie mafculis dimidio tenuiores, fefliles, virides, erecti. Amenta ha'c fquamis conftant imbricatis, lanceolatis , viridibus & tenuibus, nec craf- fis, gibbis & fufcis, ut in mafculis. Intra unamquamque fquamam Jatent duo flofcu- li, quorum pctala fenfu oculorum vix per- cipi poffunt. Piftillorum ftyli virides, bini in fingulo germine, filiformes, fquama ca- Jycina longiores. Cum folia erupere, &
flores
BETULA NANA.
flores mafculi farinam fuam genitalem eva- cuarunt, decidunt mafculi; Flores vero fe- minei ad Julium usque menfem perfiftunt.
semina ovata, comprefla, ala membranacea in- ftrucla, ut matura diHeroinentur. Ex dictis patet, hunc fruticem Betulae genui-
nam efle fpeciem.
V. DIFFERENTIA.
Praemifla defcriptione Betulae Noftrae, differen- tiam fpecificam inter Betulam vulgarem & Noftram. conftituamus, neceffe eft, ne juvenes Botanici hanc cum illa confundant, fed probe diftinctam facilius cognofcant.
Duas fpecies (2.) nobis abunde notas efle & perfpectas, fupra (3.) diximus ; his tamen duas a!ias Virginianas (y.a.b.) quibusdam addere placet; nos vero dubias, quafi ignotas prorfus, in medio relinquamus. DifFerentice itaque fpecificse, quibus noftra a vulgari diftinguaturBetula, funt fequentes:
«. Locus Natalis. Betula Nana in Alpibus & palu- dibus tantum crefcit; Betula vero vulgaris ra- riflimeinpaludibus vel Alpibus ipfis, fed in glarea potifiimum, & in omni fere alia terra alitur.
/3. Magnitudo. Betula Nana raro aut numquam Jon- gitudinem hominis exaequat; fruticem enim no- vimus cum fuis ramis in terram communiter pro- repere, vel etiam declinare: Betula contra vul- garis truncum habet procerum & cum altiflimis faepe certantem arboribus.
y. Struitura foliorum. Betula Nana donata eft foliis orbiculatis crenatis; Betula vero vulgaris foliis ovato- cordatis. Betulas Nanae folia obtufiflima funt, nullo modo acuminata; Betulae vero vulga- ris folia femper in acumen defmentia. Betula Nana A 5 habet
BETULA NANA.
habet foliorum marginem crenatum, five incifu- ras fculk» modo apicem refpicientes; Betula vero vulgaris ferratum, feu incifuras apicem foliorum femoer fpe&antes. Crcna? fohorum Betulse Na- na^ ferpper funt obtufa?; cum Betulre vulgaris fo- licrum crenae femper acutse exiftant. Florum amenta Betula? Nanae femper feffilia; at in vulgari amenta pedunculo femper infiftunt. Hax in Nana erecta; in vulgari autem pendula & nutantia obfervantur. Amenta denique Nanae mafcula plerumque ex infimis gemmis prodeunt; cum in vulgari communiter ex apicibus ramulo- rum excrefcant haec amenta mafcula.
Ex his enumeratis praccipua colligimus nomina fpecinca, quaj ex figura foliorum, utpotefenfibus ma- xime obvia, defumuntur: quarr ob remBetulaNana foliis orbicuhtis , vulgaris vero Betula foliis acumi- natis diftinguitur; & ut fpecies adhuc diftin&iores evadnnt, frutex nofter charaftere foliorum orbicula- torum crenatorum (Fl. Lapp.) : Betula vero vulgaris foliis acuminatis ferratis ( Hort. cliff.) defignatur.
Obf. Ex loco natali nulla defumenda eft diffe- rentia fpecifica. (Linn. fund. bot. 264.) Cum enim Noftra in hortis plantata fuerit, nullus facile perfpi- ciet utrum e palude, an e campo defumta fit; nec
Ex magnitudine apta fatis differentia fubmini- ftratur. (7. c. 260.) Betula enim vulgaris primum excrefcens etiam tenuis humilisque comparet, an- tequam adolefcat.
Amenta quoque florum roafculorum non aeque commode tradunt differentias fpecificas, flores enim brevi apparent tempore & cito decidunt.
Betula denique Nana in hortisculta, raro flores fuos emittit,*cum tamen folia per totum tempus aeftivum fe praebeant confpicienda.
BETULA NANA.
VI. L O C U S.
Betula Noftra in locis humidioribus h.paludibus tefpitofa crefcit, ubi gramina non funt longiora; in paludibus Suecorum frequentiflima, alibi rarifiima efl; Alpibus vero ficcifiimis familiaris. (Fl. lapp. 342.$.)
Notatu digniffimum eft, plantas Alpinas, ex- tra Alpes delatas, communiter in paludibus crefce- re. (I. c. proleg. 1 4.
Primarium locum natalem agnofcit Alpes Lap- ponica<; Betula nofira, ubi tanta deprehenditur co- pia, quanta unquam loco aliquo ullus frutex.
Satis copiofe prteterea crefcit in OJiro - & ,Fe- Jlrobothniarim paludibus, ut & in Angermannia, Jem- tia , ■Heljhigia h Dalekariia. In Gejiricia provenit juxta pagum Trojam, ab utroque latere sriae regia?, quae pa'udem Trojemurar diclam , transcurrit.
In IFermelandia prope civitatem Philipfiad.
In Smolandia quoque hvcc noftra comparet, ut, in parcrcia Skatelbf, in palude Tagelmyran juxta viam rcgiam ; & in paroecia Lenbofda in palude Katt- tnajje prope iilvam Katthult, non longe a via publica.
Tillandfius eam juxta Aboam vegetantem ob- fervavit.
Burferus in herbarium vivum, *in Bibliotheca publica Academica Upfalienfi adfervatum, eam in- troduxit, quam e Norvegia a^ceptam refert; & ve- riflimum quidem eft, Finmarkiam Norvegiae hanc alere Bctulnm.
Ammannus in paludibus Ingermannice & Carelitz eam vidit.
Lafelius eam im Gebruch hey Lautenmiibl invenit.
Notarietiam meretur, plantas noftras p]erasque rariores in borussia deteclas efie : sceptrum Caroliuum ab Hellwingio repertum ; saponaria graminifolia (Fl.fuec. 346, it. gotl.1%2. Hall. jen.
117.
BETULA NANA.
ji 7. t. 2. /.1.) a Mentzclio circa Furftenwaldiam obfervata ; adonis Helleborus fceniculaccus nomi- nata,- squamaria, Hypopitys C. B. lychnis minima muralis Morif. satyrjum Pfcudoorchis C.B. monorchts Ruppii, ophrys minima C. B.
LIMOSELLA , CORALLORRHIZA Rlipp. OmneS
hee crefcunt & in Suecia & in Boruffia.
Dillenius ramos hujus Noftra? e groenlan- dia adfc transmiflbs p.ccepit & in herbarium fuum, Oxoniae aflervatum , intulit.
Betula vero Nana in alpibus lapponicis omnium vulgatifiima eft, & ejus locus natalis ibi pracipuus; tum in ceteris Lapponiam proxime ad- jacentibus provinciis fatis vulgaris.
In helvetia rariflima elt, ibique in paludibus la Cbaux - £ Abelle lecla a Gagnebino, tefte Hallero.
E kamtschatca ad Gmelinum mifla eft, & in rupibus Bargufmi fluvii & juxta Bannoi rivi fontes a Stellero reperta fuit. Gmel.
Nemo prasterea Botanicorum , cujus fcripta adhuc publice exhibita funt, commemoravit , eam ullibi crefcere praeterquam in Snecia, Nowegia, Hel- vetia, Grcenlandia, Mufcovia & denique Boruff.a.
Memorabile etiam eft, quantam murationem fubeat ha;c Noftra pro ratione & qualitate loci na- talis ; in Alpibus enim crefcens altitudinem pedis vix attingit, & folia habet minima, ferpitque; ex- traAlpes vero nafcens, cauiibus gaudet tres fere ul- naslongis, duploque majoribus foliis ; inhortisde- nique culta, majora adhuc exhibet folia, & inftar arbufculaj excrefcit ; raro tamen flores & fruclum edit, nifi in loco quodam paluftri collocata fuerit.
Maxime Rev. Upfalienfium Archiprasp. & S. S. Theol. Prof. Prim. D. D. 01. Celfius hanc Betulam in hortofuoplantavit, plantatam coluit, cultamque
ultra
BETULA NANA.
13
ultra quindecim annorum fpatium aflervavit , ubi in juftam arbufcula? formam excrevic.
Ex fupra nominata Smolandia? palude Tagelmy- ran dcfumptam transportandam & plantandam cura- vit Celeb. D. Prafes in horto Academico Upfalienfi. Nullis obduci ftoreis haec Noftra opus habet, ad vim hiemis propulfandam, cum in loco fuo natali, Alpi- busputa, feptentrioni proximis, ideoque gelidiflimis, fummum frigus fuftinere poffit. Quomodo autem fefe habitura fitin rcgionibus calidioribus, dabit eventus.
VII. HISTORIA.
Exigit jam ordinis ratio, ut brevem quoque Betulse noftrae hiftoriam tradamus, quomodo vide- licet primum detecta fuit, quaque demum ratione Botanicis innotuerit.
An. 1654. loeselius in Cat.pl. Boruff. p.io. ei primum nomen impofuit Betula pumila, Kleine Birke.
An.1659. frankenio mfpec.bot. renov. 32., ejus in Suecia inventori, placuit eam deno- minare Betulam Nanam pumilam , Fre- dagsbidrk.
An. 1682. mentzelius in ind.pl. wmv. p.47. in memoriam tantum revocat dcnominatio- nemLcefelii, nomen modo immutando,' dum eam adpellat Betulam pufillam J. L. Kleine Birke.
An. i<583- tillandsius in cat. pU circa Aboam, eam in Finlandia primo inventam nun- cupat Betulam Nanam f. pumilam. Ryel- tra , Wanba Coiivu. F.
An. 1685. rudbeckius Pat. in hort. Acad. Upf.
eam introduxit, eamque adpellavit Be- tulam Nanam Suecornm, Dixergbwk.
An,
14 BETULA NANA.
An. 1694. bromelius in cblor. goth. 11. eam cir- ca Gothoburgum repertam nominat Betu- lam Nanam Suecorum Frank. Rudb. pnmi- lam Thalio. Su- Fredagsbibrk , Dwerg- bibrk. Hic vero perperam fynonymum, Thalii addit, vid. (3.)
Au. 1703. gottscpieeius in flor. Pruff.ij.ezm dicit Betulam pumilam f. Fotfelii. Kleine niedrige Birke ; cubitalis & productior fapt eft , foliis fubrotundis , julis craffis 6? cur- tisi im Gebrucb hey Lautemnuhl.
An.1716. linderus Flor. Wiksb. 5. eam circa acidulas Wiksbergenfes primo vifam de- nominavit Betulam Nanam. Fredagsbibrk, Dwergbibrk , Ryeltra.
An. 1720. rudbeckius Fil. in ind.pl. pracip. lapp.
aclis lit. Suec. 1720. inferto p. 96. eam numerat inter plantas inventas in itine- re per Lapponiam, & eam nomine in- fignit Betula paluftris Nana.
An. 1721. rzaczynski in Hift. natur. Poionia p. 191. alia Betula procera eft, pumila alia cum foliis fubrotundis , julis craffs & bre- vibus. Utrum tamen in Polonia crefcat adhuc dubiura eft , cum Auftor plantas Boruflias fimul recenfuit. confer p.79 83.
An. 1724. martinus in cat. pl.nov. Burferi, aclis lit. Su. 1724. inferto 535. eam, inter plantas exficcatas Burferi inventam, no- minat Betulam humiiem rotundifoliam ex Norvegia; adeo ut burserus, C.Bau- hini cosetaneus , hcnc primus fibi perfpe- ctam habuiiTe vide"aturBetuiae fpeciem prae omnibus Botanicis fupra nominatis.
An.1732. celsius, fupra laudatus, catalogumex- hibuit plantar. circa Upf. nafcmtium^ in-
ter
BETULA NANA.
ter a£t. Soc. Lit. Sc. Su. 1732. p. 3. ubi illam Betulam paluftrem pumilam, foliis par- vis rotundis cognominat.
An. 1735. LiNNiEUs ( D. Pra- fes nofter) in fioruL lapp. actis lit. Su. 1735. exhibita, Noffram adnumerat plantis in Lapponia collcclis, & vocat Betulam Nanam Snecor. Brom. goth. Skirre & Skerre, Lapponibus.
An. 1737. idem in fl. lapp. p.266. 267. 268 269.
270. tab. VI. fig. 4. fufius defcribit Beru- lam Nanam nomine fpecifico, fynonymis, loco natali, ufu ceconomico &c. Pri- mus quoque is & unicus defcripfit & de- lineavit fruticem noftrum.
Eod. An. idem celeb. Vir in hort. cliff. p 442.
eum nominat, una cum locis natalibus ; transmiflis ad fe a D. D. & Prof. Browal- lio feminibus ex Dalekarlia.
An. 1739. ammannus in defcript. ftirp. rar. ruthe- nic. 180. hanc defignat Betulam pumilam foiiis fubrotundis. In Ingria & Carelia locis paluftribus provenit. Ejus defcriptio- nem dedimus in Comment. Acad. Imp. Pe~ trop. nondum ed. An. 1736. antequam ad manus meas pervenifiet Cl. Linncei Flor. Lapp. in qua etiam defcripta & delineata eft ; hisque addit fynonyma quaedam.
An.1740. royenus in fior. leidenfis prodr. p.%$* fcribit : Betula foliis orbiculatis crenatis Linn.fi. lapp. 342. t. 6. f. 4. bort. clijf. 442. Betula palaftris pumila foliis parvis rotun- dis. Celf. upf. 11. Accepit enim Roye- nus aliquantulum feminum eorum . quae Prof. Browallius ad hort. Cliffortianum transmiferat , quae etiam in hort. Acad. Leydenfi terrae commifit.
16
BETULA NANA.
An. 1742. hallerus in Hijl. ftirp. Helvet. 158.
fequentia habet : betula foliis orbiculatis crenatis. Linn.
lapp. 342. t. 6. f. 4. bon. ic. bort. cliff. 442.
Rov. iugdb. 85. An Betula pumila. Tbal. berc. 20. Lozfel.
p.ij. Munt. p. 102. Leopold. ulm. 20. Betula humilis rotundifolia. Burf. act. fuec.
1724. p.$35- Bctula nana Suecorum. Bromel. cblor. gotb.
p- 1 r.
Betula paluftris nana. Rudb. att.fuec. 1720. p. 96.
Betula pumila foliis fubrotundis. Amm. pl. rutben. n. 259. p. 180.
Elegantem Arbufculam in paludibus la Chaux- d'Abel!e invenit Gagnebin.
Fruticulus ramofus, tripedalis. Cortex ni- ger. Folia lcevia, circumfcriptione orbicu' lari, undique fubrotunde c5? concinne .cre- nata. JuM ex alis foliorwn feffiles. An. 1744. ammannus in Comm. acad. fcient. im- per. petropolit. IX. />• 314.
Arboris, cui omnesfererei herbariae fcripto- res Betulae nomen tribuerunt, dusehacle- nus fpecies-aut varietates, a natura foli pendentes, Botanicis innotuerunt ; quo- rum altera arborefcit, trunco fatis cra(To &refto, ramisque &virgis minus depen- dentibus ; altera autem frutefcit magis, nullo fpe&abili trunco affurgens, ramis & virgis deorfum pendentibus. Priori feti arborefcenti nihil frequentius in Ingria & Carelia, in quibus regionibus in magnam excrefcit altitudinem ; poflerior feu fru- tefcens, Betula rarius occurrit.
Verura
BETULA NANA.
Verum prster duas hafce varietatesalia fpe- ciesreperitur plane diverfa, in palultribus locis diclarum regionum proveniens, a nemine adhuc defcripta, quam eetu- l A m pumilam, folio fnhrotundo nuncupivi. Elt autem nova haec: fpecies humilis ad- modum. vix humanam altitudinem atfe- quens, virgis in plurimos & ercctos ramu- los brachiatis, cortice fpadiceo, fplenden- ti, intenuiflimas philyras duftili, veftitis.
Ramulis hinc inde nullo ordine Foliola fub- rotunda, breviflimis, vix lineam longis, pediculis infidentia, profunde dentata, vi- fcofa, fuperne la:te viridia, inferne pallide virentia, unciam plusminus lata, tantun- dem longa fiveparum utplurimum brevio- ra, fmgularia, nonraro tamen bina, tcrna aut quaterna, ex uno punclo excrefcentia : medium eorum nervus percurric in pluri- mos laterales ramos ramulosque divifus, averfa praecipue parte confpicuos.
Ex eodem cum foiiis exortu egrediuntur corpufcula cylindrica, ex viridi flavefcen- tia, uncias trientem circiter longa, li- neam cum dimidia lata, c*x fquamulis tri- ridis profunde fe&is & axi affixis compo- fjta, fub quibus continentur futurorura feminum embryones, qui, fi ab julorum pulvere fcecundante impr&gnati fuerint, abeunt in femina minutiffima, membra- na peculiari, pallide virefcenti , & ad latera extanti, inclufa. Tabula XIV. bona eft.
An. 1745. ltnn;eus in Flora Suecica ^.283. n. 777. fynonyma & loca natalia tantum habet.
Tom. I. B An.
20
BETULA NANA.
Eft praeterea fpecies quaedam avium Tetraonis Lagopus Faun. fuec . 1 69. Suecis Ripa dicla : bina eft haec varietate; alteraminor, quae in Alpibus lapponicis, altera vero major, qua; in filvis Lapponke communi- terdegit. Ha:cadnos tempore hyemali translata ve- nalis exponitur fub nomine Snbripa, illa Fiallripa nominata apud nos rarius vifa^uit: ambaehaeaves, al- pina & fii vatica, colore & forma omnino conveniunt; colorquoque utriusque variat pro ratione temporum, anni. Prior harum amentis florum BetulaeNanae ve- fcitur vere vigentibus , reliquoque anni tempore fe- mina ejus comedit , &nu!lofere alioutitur cibo; ut Bonafia Faun. fuec. 170. (Suecis Hierpe, fpecies etiam Tetraonis) quae de Betula vulgari cibum fuum fere unicum defumit. Harum omnium carnes palato de- licatiores funt. Hinc itaque ufus ceconomicus non exiguus Betulne Nanse deduci poteft; nifi enimLap- ponia hac abundaret Betula, carerent certse incolae his avibus , confequenter magna parte fuflentationis fuae. Carerent & muribus iftis lemmi di&is Faun.fuec. 26, qui ex hujus fcminibus praecipue vifti- tant; per confequens non haberent vulpem al- b a m , quae Lagopode & Lemmo fuftentatur; im- mo non alerent tam multos canes Lappones ipfi, quumcanes hifce Lemmis prasfertim fefe ipfos alant. De his omnibus conferFloram Lapponicam.
IX. ETYMOLOGIA.
Secundum regulam inBotanicis receptam; Qua- cunque planta genere conveniunt , eodem nomine gene- rico defiignamhe funt, (Fund. bot. 213.) nofter frutex alpriori fpecie nomen BetuUe accepit: cum omnes partes fru&ificationis conveniant numero, figura, fitu & pi oportione.
. Fredagslibrk , Fredagsrijs Smolandis vocatur, id- que eam ob cauffam, quod.fibi perfuafum habeant,
Salva-
BETULA NANA. 21
Salvatorem die paffionis Betula ceu fiagro caefum fuiffe , quare Deus hanc injuriam, filio fu-o illa- tam, ulturus, huic Betuloe ejusque propagini male- dixit, ne in jnftam arboris adfurgeret altitudi-nem. Hoc autem quam vero fit fimile , quivis videt. Prseterea neque haec neque altera Betulae fpecies in Terra Sancta crefcit, nec unquam ibidem crevit.
Ryprijs f. frutex Lagopodis a Lapponiae Colo- nis, Rulticis Suecis &Fennonibus, vocatur, cum Lagopodes, Su. Rypor, hunc ament fruticem, ut fupra dictum eft.
Klingrijs illam Weftrobothnienfes nuncupant, ideo, quod, cum folia ejus tempore autumnali fic- ciora evadunt, fonitum edant quafi clsngentem.
Fiallrapa Dalekarlis dicitur , Lagopus etiam praedictus Fidllrapa iisdem vocatur; hacque ratione cibus & avis devorans uno eodemque nomine Fidll- rapa dicuntur.
Wiwang Wermelandis dicitur, fed unde hoc nomen mutuata fit, nos fugit. 4
Dwdrgbibrk , propter nanam atque pygmaeam ftaturam, refpe&u alterius majoris Betulae adpel- Iatur.
Wanha Coiwu Fennonibus nominatur, 'quod idem fignificat ac Betida decrepita , cum vulgus credat eam prognafci e radicibus fenilibus, exfuc- cis & emarcidis vulgaris Betulae, diutius in folo minus apto enutritis , inque hanc varietatem tan- dem degenerare.
B 5
X. FI-
BETULA N ANA.
X. F I G U R A.
Figura hujus arbufculae nulla umquam exftitit, antequam iconem dcditCclcherrimus Praefes in Flo- ra Lapponica Tab. VI. Fig. \. Eadem figura ad exemplar rami in alpibus Lapponicis lefti confecla eft; raraulum inde mutuatum fiftimus Fig. i. fiori- bus onuftum.
Nojlra figura defumta eft de ramulo arbufcula? in horto academico culta?; delineata eft die i.men- fis Junii proxime prieterlapfi manu picloris auade- mici. Fig. 2.
Adjecimus infuper e Flora Lapponica folia ar- boris, prout variant magnitudine ; quorum «. uti in alpibus, /3. in fylvis paludibusque , 7. vero in hortis occurrit. Fig. 3.
Et fic Betu^am Nanam pro modulo ingenii no- ftri defcripfimus, defcriptam edimus, editam vero majorem in modum Benevolo Lettori commenda- mus.
T.l. (
F I C* U S
PR^ESIDE
D. D. CAR. LlNNiEO explicata
A
CORNELIO HEGARDT
Scano.
Upfalice 1744. Septembr. 15.
PR.EFATIO.
Dum in argumento dilTertationis queerendo ver- farer, vaftiffimus utique morborum atque e triplici natura; regno medicaminum campus fe mihi obtulit. Praecipue autem arrifit arbor, quam antiquitas, fapor^ diceta, medicina, fingularisque commendat generatio, quam quoque Suecia , prsefer- tim autem natale meum folum , colere cocpit. Hanc pro viribus delineaturus, omnes, quantum mihi da- tum, recenfui ac collegi fpecies, quce Botanicis inno- tuerunt. Miram deinde hujus fruttificationem ante oculos pofui, raram ejusdem per Culices Ficarios fe- cundationem demonftravi , veterum de Caprifcatione aenigma explicavi, tandemque ufum ejus in Diceta ac Medicina paucis recenfui. Ingenue vero fatendum t eft, fingulis varietatibus ad fpecies idoneas reducen- ' dis , certis earundem dijferentiis determinartdis, ex- plorandis fingularum fructificationibus , atque hinc
13 4 for-
24
F I C U S,
formando characteri generico , qualemcunque operam meam haud fuffeciffe. Rationem hujus defe&us hanc effe fcias, quod*plurimis Ficuum fpeciebus Europa fit deftituta, & quas in hortis inveniuntur, fi eam excipias, quam fuh N. i. adduximus, flore- fcere non foleant. Serus tandem dies haec ignota fortr.flis manifeftabit. Ordinarke ficus noftrae vires & ufus pluribus quidem exponere potuiffem, nifi fumtus ratio anguftius opufculo huic fladium fixiffet. Plura de hifce defidcrantes, ad Rajum, Zornium, Geoffroasum , Paulli , Hermannum aliosque remic- timus.
I. N O M I N A.
nomina ex diverfis linguis haec funt :
Latinis Ficus. ltalis Fico. Gallis Figuier. Hi- fpanis Higuero. Bohemis Fuchftcgus. Polonis Figa. Suecis FiKONTRiE. Danis Figcntrae. Anglis F\g- tree. Germanis Feigenbaum. Belgis Vygeboom. Hebrais Teenah. Arabihus Tin. Turcis Ingir. Fennonibus Ficona pu. Grcecis <j-u*>j.
II. S P E C I E S.
species fequentes ab Aucloribus Botanicis deteftae funt :
I. ficus (Carica) foliis palmatis. Hort. cliff./fii. Roy. Lugdb. 211. Ficus Trag.hift.104g. t. 1050. C0rd.hift.1S4. t.i84' Matthiol. Diofc. 207. t. 2 1 1 . Camer. Matth. 1 01 . 1. 101. h. epit. 1S2. Tabern.hift.12U. M388. Dalech. bift.335. t.336. Dod.pempt. 21 1. £.212. L0b.0bf.612. t.612. ic.igj. adv. 442. Cafalp. plant. 87. Bauh. hift. 1. p. tVg. t.12%. Cbabr. fciagr.g. t.g. Aldr.dendr.42-j. Ger. hift. 1327. emac. 1 510. Raj. hift. 1 43 1 . Dal. pbarm. 311.
Ficus
F I C U S,
25
Ficus communis. Bauh. pin. 457. Ficus fativa. Fuchf. hift. 754. t. 755. jfonft. dendr. 46. t. 24.
Ficus fativa, fru&u prsecoci , pallide virenti, in-
tus rofeo. Tourne.f. inft. 662. Ficus fativa, fruftu praececi fubrotundo albido
ftriato intus rofeo. T. ■y. Ficus fativa, fru&u oblongo albo mellifluo. T. «T. Ficus fativa, fruftu globofo albo mellifluo. T. s. Ficus fativa, fru&u prsecoci albido fugaci. T. £. Ficus fativa, fru&u parvo ferotino albido intus
rofeo mellifluo : cute lacera. T. 13. Ficus fativa, fruftu globofo albido omnium mi-
nirao. T. I •S-. Ficus fativa, fru&u viridi: longo pediculo in-
fidente. T.
1. Ficus fativa, fru&u flavefcerite intus fuave ru- bente. T.
x. Ficus fativa, fruftu flavefcente intus & extra. T. X. Ficus fativa, fru&u parvo fufco intus rubente. T. [a, Ficus fativa , fructu majori violaceo oblongo :
cute lacera. T. v. Ficus fativa, fru&u minori violaceo oblongo:
cute lacera. T. £. Ficus fativa,fru6t,u violaceo longo intus rubente.T. 0. Ficus fativa, fruftu atro-rubente, polline Cceflo
adfperfo. Tournef. injl.66%. Pont. anth.22%.
!T. Ficus fativa, fruftu globofo atro-rubente intus purpureo: cute firma. T.
f. Ficus fativa , fruclu longo majori nigro intus
albo ferotino. T. c. Ficus fativa, fru&u longo majori nigro intus
purpurafcente. T. r. Ficus femel quotannis ferens poma conica gran-
diufcula & viridia. Pont. anth. 227.
B 5 u. Ficus
a8 F I C U S.
Sunt qui ferunt , Artaxerxem , cum toto fuo 'exer* citu , fub unica arbore pernoctajfe.
Singularis arbor e ramis Jlolones demittit, qui ra- dicantur & crefcunt, unde unica arbor integram fylvam conflituit.
Ficus Malabarica fructu rotundo rubro, quam fub hoc nomine dclineat Hermannus m. f. f. Zeyla- nico, eft arbor praegrandis, lafteplena, ramofa, ligno fpongiofo, cortice virenti. Folia rotunda, crafla, viridia, glabra, averfa parte ex viridi cine- rafcentia, ad taclum mollia f. lanuginofa, nervo- fa, petiolis uncialibus. Fruftus immediate ex ramis, ut in vulgari fpecie, rotundi, Cerafi majo- ris magnitudine, rubicundi, fummo circumfer- rati, umbilicati, feminibus parvis referti. Trun- cus arboris fpatio brachiorum duorum homi- num vix poteft includi, videturque ex innume- ris radicibus fatis craflis conflatus, demittit etiam ex fuis ramis alias radices f. ramos fine foliis & intra craflbs reela terrse fundum petentes. H«c arbor latiflime ramosfuos difpergit, ut fub ejus umbra plura hominum millia poffint tegi. Vidi fa»pe fub hac arbore gentiles Marcellos celebra- re, ibique omnium generum fruftus vendere & emere. Hermannus. Sed figura eft perfecte Speciei 10; an itaque Bae binae diftinctae?
7. ficus Indica maxima, folio oblongo, funiculis, efummisramis demiflis, radices agentibus, fe propagans, fruiftu minori fphaerico fanguineo. Sloan.flor. 189. hiji.i. p.140. f.223. Raj.dend.16.
Ficus arbor Americana, arbuti foliis non ferrata, fructu pifi magnitudine, funiculis e ramis adter- ram demifiis prolifera. Pluk.alm.j 44. M78./.4.
Ficus Americana, folio citri obtufo, fructu fangui- neo. Plum. fpec . 2 1 . Tournef.injl.66z.
Ficus
F I C U S.
29
Ficus Malabarica, fruclu ribefii forma & magnitu- dine, Tfiela dicta. C0mm.Mal.2g. Raj.hifi.1m5. Tfieia. Rheed. mal. 3. />. 85. t.6%.
8. ficus Indica maxima, cortice nigricante» folio
oblongo, funiculis e fummis ramis demiflis, &
radices agentibus fe propagans, fruftu Caprificus.
Sloan. flor.i%%. hift.2. /».138. Raj. denclr.i$. Ficusfoliislauri, fructu maximo vel minori. Plum.
fpec.21. Tournef. inft.66%. Ficus Indica , fibris ex ipfo trunco exeuntibus
eique accrefcentibus augens. Raj. hift. 1438.
Comm. mal.i%. Uvifera arbor Americana per funiculos efummis
ramis ad terram usque demiflis prolifera. The
Mangrove - grape Barbadenfibus dicta. Pluk.
alm. 394. t. 237. /. 5, Atty - meer- alou. Rheed. mal.%. p. 75, 58. /3. Arbor Indica maxima, cortice candicante, folio ob-
longo. Sloan.flor.i$o.hift.2.p.i%9. Raj.dendr.16m
9. ficus Americana, folio citri fubrotundo, fru&u
umbilicato. Plum. amer.21. Tourn. inft.663. Ficus Indica, folio acuminato minore atro virente,
fructu fphaerico, pallide luteo,Cerafi magnitudine
in fummitate aperto. Sloan.flor.1S9. hift.i.p.np. Handir-alou. Rheed.mal.^. p.77 .t. 59. Raj.hift.i^Z. j8. Ficuslndica, foiio oblongo, fruftuminore pailide
luteo fphferico. Sloan. flor.ifty. hift.2. p- 140.
Raj. dendr. 16.
10. ficus (bengalenfis) foliis ovatis obtufis inte- gerrimis^ caule inferne radicato. Hort. cliff. 471. Roy. Lugdb. 212.
Ficus foliis ovatis integerrirais 1 obtufis. Virid. Cliff. iol.
Ficus Benghalenfis, folio fubrotundo, fructu orbi~ culato. Comm. hort. r. p.i 19. t.62. Raj. dendr.\$.
FicusMalabarienfis, folio craiTiufculo majori, fru- ctu gemino intenfe rubente. Comm, mal.2%.
Ficus
jo F I C U S.
Ficus Americana, folio latiori venofo ex Cura-
cao. Pluk. alm. 144. 1. 178. /. r. Perala. Rbeed. mal. 1. /».49. /.28.
11. ficus malabarica, folio mali cotoneae, fru&u exiguo plano rotundo fanguineo. Comm. mal.29. Raj. biji. 1436.
Atti - are - alou. Rbeed. mal. 3. p. 69. t. 55.
12. ficus malabarica folio & fru£tu minore. Comm. mal. 29. Raj. hift. 1437.
Atti-are- 51011. 2?1&etf. mal.3. p.71. t.56.
13. ficus malabarica femel in anno fructifera, fru- £lu minimo, Tfiakela di£ta. Raj. hifi. 1435. Comm. mal. 29.
Tfiakela. Rbeed. mal. 3. 87. £• 64.
14. ficus (indica /3.) foliis lanceolatis integerri- mis. IforJ. Cliff. 471.
15. ficus (pumila) foliis ovatis acutis integerri- mis, caule repente.
Ficus fylveftris procumbens , folio fimplici. Kampf. aman.%03. t. 804.
16. ficus (religiofa) foliis cordatis integerrimis acuminatis. Hort. Cliff. 471 . Roy. Lugdb. 212.
Ficus malabarienfis, folio cufpidato , fru£tu ro- tundo parvo gemino. Pluk. alm.144. 1.178« f.2. Raj» fyiffi. 1,43*4. C«bw. ma/. 28«
Hortulanis vulgo arbor diaboli.
17. ficus (racemofa) foliis ovatis acutis integerri-
mis, caule arboreo, fruftu racemofo.
Ficusmalabarienfis, foliooblongoacuminato, fru- clu vulgarismulo. Raj.hift.1434. C0mm.mal.2Z' Atty-alu. Rheed. mal. 1. p.43. t. 25.
18. FICUS
F I C U S.
3i
18. ticus malabarica, foliis rigidis, fru&u rotun- do lanuginofo flavefcente Cerafi magnitudine. Raj. hift. 1435. Comm. mal. 29.
Teregam. Rheed. mal. 3. p. 79. t. 60.
19. ficus malabarica, foliis afperis, fruftu rotundo lanuginofomajore. Raj.bijl.143s- C0mm.mal.2g.
Perin- Teregam. Rheed. mal.%, p.&i.
20. ficus quje arbor peregrina, fru&um Ficui fimi- lem gerens. Clnf. exot. 10. Raj. hiji. 143^.
21. fi cus da&yloides major, folio fubtus argen- teo. Plum. amer.11. Barr. aquin. 52.
22. ficus folio citri acutiore, fru&u viridi. Plum. amer.11. Barr. aquin. 52.
Hse fpecies apud au&ores occnrrunt, quarum r. 2. 10. 14. 16. (Si fru&ificationes demas, in omni- bus, prima excepta) accuratius defcripta? funt, & in hortis Botanicis Europseis occurrunt; reliquaera- riores partim non fufficienter delineatse, partim pro varietatibus habendae, quas ad fpecies certas redu- cere nemo nifi autoptet poterit.
Botanici nonnulJi, ut Mattbiolus^ Dodonaus, Lo- belius, Dalechatnpius & plures, qui feculo XV. florue- runt, ficus cujusdam mentionem faciunt, nomine humilis, & puMiLiE (I:X.): Pumila autem nul- lo modo prodiverfa &f»ngulari fpecie haberi poteft, fed, quae in eadem obfervatur difcrepantia, culturae mangonio eft adfcribenda; hujus accuratam defcri- ptionem fequentibus adornare conatus eft Mattliiol. p. 212. Ficus arbores , ut perquam pumila habean- tur , & in vafculis fuper feneftris fpectentur a via- toribus , ita docuere mangones : abfcindito Fici furcu- Iwn verno tempore paulo ante germinationem promU nente jam corculo & fubinde contorto manibus ca-
cumine
32
F I C U S.
cumine inverfo , circa quem ordei miliique nonnihil in* fpargito , £f terra deinde obruito , demijja extra tellu- rem refecta pane. Fit enim boc mangonio , ut inde ra- muli enafcantur parvuli , qui circum vas fefe funden- tes t brevi admodum tempore Ficus optimos edant , pu- mila perpetua manente arbore. Hocce experimento nititur recentiorum inventum, quod nimirum in- verfo fitu ferant varias arbores, ut rami radices evadant , & vice verfa radices ramos , frondes, flores, fructusque proferant; cujus experimenti ex- emplum in Tilia aliisque arboribus curiofi fiftunc hortulani.
III. G E N U S.
genus ftabilitum eft a tournefortio inft.66z. t. 420. la hire ■act. Parif. 1712. t. 15.
PONTEDERA Antb. t.ll. f. IO. LINNiEO gM.776. 936.
rec. Commune exterius turbinato - ovatum , maxi- mum, carnofum; intus concavum, nudum; margine connivente fquamis plurimis inflexis.
* masculi flores pedunculatij in cavitate re-
ceptaculi, praefertim fub fquamis marginalib '
cal. Perianthium tripartitum: laciniis lanceolatn
ere&is, aequalibus. cor. nulla.
stam. Filamenta tria, fetacea, longitudine caly- cis. Anthera didymae.
pist. Rudimentum caducum, intortum.
* feminei flores in cavitate receptaculi infra
fquamas , conferti.
cal. Perianthium quinquepartitum : laciniis lan-
ceolatis, erecl;is, fubsequalibus. cor. nulla.
pist.
F I C U S.
33
pist. Germen ovale, raagnitudine perianthii. Sty- lus fubulatus, inflexus, adlatus apicis. Stigmata duo, acuminata, reflexa: altero breviore.
per. nulkim.
sem. unicum, fubrotundum , eompreffum. rec. Commnne maximum , carnofum, fucculentura, claufum.
De nomine & genere nullus inter Syftematicos eftdiflenfus, nifi quod ponteder.i ex hoc uno tria fequentia conflituerit genera:
1. Ficum, cujus rcccptaeula flofculos folum piflilli-
feros profcnint.
2. Caprificum, cujus reccptacula flofculos tantura
flamineos producunt.
3. Erinofycen, cujus rcceptacula alia ftaminifera,
alia piftillifcra funt.
Hcec tamen generum artificialis diflributio ipfi re- pugnat naturce, cum Ficus, Caprificus & Erinofyce ne quidem diverfe firtt fpecies, fed tantum individua ejusdem fpecki; crefcunt enim fingula hcec tria ex- feminibus ab qna eademqueFicu defumtis. Sic idem vir Clari.Timus exiflimat Caricce feu Papajce diverfa eflegenera, atque, negans fexum plantarum, ftatuit marem monopctalum genere a femina pentapetala efle alienum. Quod fi vero illi Jatropham, quce in eodem caule &flores mafcuios monopetalos & femi- neos pentapetalos continet, infpicere contigiflet, ille nunquam ex uno indi viduo , duo finxiflet genera. Quis unquam fibi pei*iadere poflet Cervum & Cer- vam divcrfi efle generis, propterea quod ilie corni- bv.s fit armatus, haec autera eisdcm deflituta?
Ex collatis inter fe fru&ificationibus fequitur, *rb6rem'Sycomcrum e vero genere ficus efle, nec Moro ullatenus affinera ; diverfi autem generis efle Ficum Indicam (Caftum) , Ficum Hottentottorum (Me-
Tom. I.
C
fem-
34
F I C U S.
fembryanthemurrO , Ficum Peruvianam (Caricam), Ficum racemofam (Mufam).
IV. C L A S S E S.
classes Syftematicorum , quibus infertum fuit genus noftrum, adduxiflc juvat. CiESALPiNO II. Arbor corde e feminis bafi: fe-
minibus pluiibus, i. flore carens a). morisono I. Arbor. 5. Pomifera b). rajo XXXIII. Arbor anomala c). hermanno XXIII. Arbor fructu umbilicato, fuc-
culento-, floribus fuppofito d). 1. Floribus
intra fruttum. „boerhaavio XXXIV. Arbor rofacea. e). 9. Fler-
maphrodita flore mare &f ovario unitis intra fru~
Etum.
rivino XVIII. Imperfefta. 3. ftaminea. tournefortio XVIII. Arbor apetala. 3. Flo-
re in una arbore , fructu in altera f). magnolio XIII. Arbor calyce externo. 5. Flore
monopetalo intra calycem externum. Calycina metb. XVII. Apetala. 4. Qiiinquefida. linnjeo XXIV. Cryptogamia. 1. Planta. royeno IX. Incompleta. .4. Quinquefida g).
LUD-
a) Flore carens , quamvis Cordus 20 annos antea piftilliferos flores detexiflet.
b) Pomifera minime eft.
t) Anomala , ob hanc unicam arborem novam claflem con- ftituit Rajus.
d) Frutlu fioribus fuppofito, rcceptaculi marginem pro flore fumens.
e) Rofacea, ne quidem, fi ve! calyx proprius pro corolla fumeretur.
/) Flore in una , fruSlu in altera, non femper. Hina»afle- clse Tournefortii Ficum ad clafles retulerunt, ipfe vero Tournefortius eam in appendice pofuit , nefcius quo eam rite referret.
g) Quinquefida omnino , loco quadrifidae.
F I C U S.
35
ludwigio XVIII. Flos nudus. i. Terrejiris herbacea.
V. DESCRIPTIO.
descriptionem Ficusprimae fpeciei (II. i.) fiftimus, reliquas uti nee officinales, necin Suecia obvias, aliis relirjquimus accuratius examinandas.
radix percnnis , fibrofa , ramofa , patens, lenta, tenax, flavefcens.
caulis humanae vcl fefquihumana? communi- ter eft iongitudinis, fumma fua crajfitie brachium adaequans: cortice cinereo , rimofo, fcabro: ligni fubfiantia porofa, fpongiofa, laxa : Ramis adfcen- dentibus, viridibus, glabris, teretibus : punclis ob- longis , longitudinalibus , albicantibus , elevatis, temere adfperfis; fupra foliorum 'infertionem linea annulari, pone furfum flcxa, notatis.
folia magnitudine manus, fannua apud nos, at vero intra tropicos perennia, ) cordata, petiola- ta, utrinque viridia, utrinque fcabra & venofa, va- fis iubtus magis reticulatis & prominulis , margine obtufe ferr.ato - dentata , inferiora indivifa , media triloba, fuperiora quinquelobo - palmata : Petiolis teretibus, folio brevioribus, fcabris.
sTiPULiE binae, eredta?, oppofita? , membra- naceae, feffiles, acurriinata?, petiolo breviores, ex- terius hifpidce, intus glabrae, caducae.
fructificationes e foliorum alis , fub- folitaria? , turbinata? , obtufa? , vere & autumno quotannis (apud nos) enafcentes : Pedunculo tereti,* breviflimo innixa?.
Arbor omnibus partibus facco latteo fcatens.
VI. FKUCTUS.
fructus bujus ftruftura adeo fingularis & mi- * ra eft, ut omnes fereBotanicos deceperit; alii enim
C 2 pomum
3*
F I C U S.
pomum efle , alii florem intra fruclum Iatere exifti- marunt; ut autem gcnuina hujus indoles magis in- notefcat, fequentes aclferre lubet obfervationes.
Notum eft, quasdam fpecies 9.) hujus ge- neris fructum habere in fumma parte adeo patulum, ut digito locum concedat; noftra autem ficus (1} fquamis plcrumque clauditur , at dimidium fere ma- turitatis fiiae aflecuta exiguam interdum prodit aper- turam; Neque refert fi fruftus magis vel minus fit apcrtus; pofito itaque hunc efle planum, eadem uti- que tunrftruclura gauderet, qua dorstenia fca- pis radicatis , cujus indolem refert. Concipias rece- ptaculum Dorfteniaj in varias lacinias difle&um, fic certe videbis parietariam Dorfteniae admodum, fimilem eflb, quamobrem Plumier Dorfteniam fcapis caulinis ad idem, cum Parietaria , genus retulit. Tanta prseterea, ratione figurcE, Urtica & Parieta- riae eft affinitas, ut Sloane aliique illas genere cOn- fundant. Si Urticafoliis alternis calycem baberet fuc- culentum, asgre admodum difcerneretur a moro. Hctc funt, quorum mentionem facit ordo naturalis XX ClnJJlmn Celeb. Dom. Praefid. p. 494. Hinc li- quet, Fiaim a Dorftenia, Parietaria, Urrica, Mo- roque in eo tantum differre, quod receptaculum car- nofum , magnum, integrum claufum flores in fua ca- vitate contineat. Fruftus ergo Ficus nullo modo nomine pericarpii venire poceft.
Proinde fruclus Ficus arboris eodem modo difFert ab aliis fruciibus, quo Rofce fruftus a Potentillce, Rubi aut Fragarice, nimirum quod CiJyx (communis^) con- cavus ore coarttetur, femina includens, tandemque fucculentior faftus & mollis baccara mentiatur.
Forma igitur frucTus flngularis veteribus im- pofuit, f icum folam efle arborem, nullo gaudentem - flore, qu8E viguit opinio, ufquedum cordus in grof- 'fjs, feu frucTibus nondum maturis, piftilla inveniflct
undi-
F I C U S.
37
undique emergentia , qua? totum florem conftituere exiftimavit. Hujus deindc veftigiis tournefor- t i u s in fuis inftitit characteribus. MALPiGiurs denique in fua anatomia plantarv.m p. 45. t. 27. f.i$6. piftilla delineavit; accusatius vero de la hire in Act. Parif. 171 2. 1. 15. Tandem pontedera in fua Anthologia uberiorcs de fru&ificatione obfer- vationes in lucem edidit. Poftremo Celeb. prjeses in generihus fuis plantarum totius fru&ificationis clariorem fiftit dilucidationem.
VII. F I G U R m.
fIguras quidem autores exhibent diverfas, quse vero omnes in 5 claftes commode difpefcun- tur, quales funt
1. fuchsii tenello ftolone absque ramis , foliis
nimis glabris conftans.
2. MATTHIOLI, DALECHAMPII, T AB ERN 7E«
montani, fatis bona.
3. tragi, cordi, minus bona , cum impuden-
tiifima icone ruftici cholera laborantis. 4: dodonii, LOBELii, quodammodo commoda.
5. CAMERARII, BAUHINI, CHABRZEI, JON-
stonii, male exprefla.
VIII. S E X U S.
Qusedam Ficus fpecies inftruftre funt receptacu- lis vel fruftibus piftillis folum impletis, funt igitur ha? FEMiNiE, proprie nomen Ficus a Pontedera fortitae (3). Hee in noftris inveniuntur hortis fru- ftusque produnt uberrimos.
Alia individua, rudimenta fructus , utpote fola receptacula, feu groftbs cum ftaminibus habent : funt itaque mares, quibus Pontedera aum veteribus Ca- prifici nomen impofuit; Hifce vero horti noftri de-
C 3 ftitu-
3&
F I C U S.
ftituuntur; eam enim ob caufTam negligi folent, quod poftquam ftamina farinam fuam ediderint, grofiique ad dimidiam communium Ficuum magni- tudinem accreverint, immaturi una cum fuis rece- ptaculis decidant.
Alia rurfus individua inftar Capriflcorum verno tempore groifos producunt, qui, farinam emitten- tes, immaturi eadunt; tempoie vcro autumnali alios iterum edunt groffos, fed piftillis implecos, qui vere proxime infequente primum maturefcunt. Hi igitur poftcriores Pontederas funt fpecies Erincfyces, re ipfa tamcn nihil aliud quam and|ogtnje.
Reperiuntur forfan alias Ficus, qua? fn uno eodemque receptaculo, & quidem undique in cavita- te fua, flofculos femineos, atque in ima pafte in- tra ftias Pquamas flofculos fovent mafculos , fi f.des defcriptioni , figurisque de la Hire in actis parif. 1712. p.278. 1. 15. habenda: rariiiinie tamen has exiftcre exinde concludo, cum nullus alius huc usque eo . accurate delineaverit, nec in noftris habeantur h r- tis. nec unquam in adfpeclum vel Cel. Prsfidis vel noftrum venerint; fi autem revera dentur, eas herm aphrodit as effe diccremus.
caprificatio cftmethodus, quam veteres inFicus plantatione ab antiquiffimis inde temporibus adhibuerunt, & qua? adhuc m iEgeis aliisque infulis Graecis quovis anno vigct. Hujus mentionem Pli- nius , Tbeophrajtus , Suidas /;), Plutarcbus i), alii-
que
b~) Caprifici fruclum ad domefticos ficuum frticlus fufpendunt, & illi qui vocantur Pfenes i. e ficarii culices, ex ipfis mi- grantes in groflos , efficiunt, ut hi ad juftam matuiitatem proveniant. Suid. 103. -f.
t) Caprifici fylveftris fruflus , fi alligetur hortenfi ficui , non finit fruclum hujus defluere. Plutarch. 2. 700,
F I C U S.
39
quePatres faciunt; quorum autem plintus maxi- me accuratam reliquit defcriptionem, lib.XV. 19. Caprificus , inquit, vocatur e Jylvejiri genere Ficus nunquam maturefcens , fed quod ipfa non habet aliis trihuens , qaoniam eft naturalis cauffarum tranfitus, at- que e putrefcentilus identidem generatur aliquid. Ergo Culices parit. Hi fraudati alivnento in matre, putri ejus tabe, ad cognatam volant , morfuque Ficorum cre- bro, h. e. avidiore pajiu aperientes ora earum^ atque ita penetrantes , intus folem primo fecum inducunt, cerealesque auras immittunt foribus apertis , mox la- tteum humorem , h. e. infantiam pomi ahfumunt , quod fit 6f fponte, ideoque ficetis caprificus prcemittitur ad rationem venti, ut fiatus evolantes in Ficus ferat. In- de repertum, ut allatce quoque aliunde (f inter fe col- ligatcs injicerentur Fico ; quod in macro folo aquilo- nio non defideratur , quoniam fponte arefcunt loci fitu9 rimasque eade.m, quce culicwn opera^ cauffa perficit, nec non ubi multus pulvis , quod evenit maxime fre- quenti via appofita. Namque £f pulveri vis ficcandi fuccumque lattn ahforbendi , qitce ratio pulvere & ca- prificatione hoc quoque prctfiat , ne decidant , ahfumto humore tenero & cum quadam fragilitate ponderofo. Et 10 h. bauhixus veterum de caprificatione fertentias fic brevibus comprehendit 1. 1. p. 135: E putrefcente caprifici fructu Culices geniti in urbance fructus evolant , eosqus morfu aperientes fuperfiuam bumiditatem depafcuntur , radiosque una folares intro- mittunt , adeoque non tantum impediunt , ne decidant, fed & earundem concoctionem promovent & accelerant. Hinc , inquit Plinius, ficetis caprificus permittitur ad rationem venti9 ut fiatus evolantes culices in ficus ferat.
E Recentioribus, quantum nobis innotuit, unicus cenfetur tournefortius, qui iter per orienta- les regiones faciens, hanc capriflcationem in infulis
C 4 Archi-
40
F I C U S.
Archipelagi ipfe accuratius contuitus eft; id quod teftantur tam ejus iter in orientem p. 338- quam acla Parif. 1705. p. 340. cujus defcriptionis contenta hic reddimus excerpta.
Caprificus in Cea (hodie Chio) infula trifera eft: primo Foetu fequens evocatur, fequenti tertius; hoc Fici caprifrcantur. Singulis hifce fruftibus feu potius floribus caprifici diverfa impofita funt nomina:
1. fornites menfe Augujfo germinant, per- feverant ad Novembris finem, iti his vermiculi evo- lantes ova deponunt in Cratitires jam crumpentes.
2. cratitir.es in fine menfis Septembris ger- minant, in Majo fequentis anni terminantur. Cu- lices interdum ex his prodeunt antequam orni ger- minant, tum fedulo quaerunt ruftici cratitires, quo- rum culices ficarii nondum prodiere, & ramis im- ponunt, ut orni etiam horum inficiantur ovis.
3. orni menfe Majo germinant , jfulio maturi evadunt, & quidem longe majores, quam in prse- cedentibus duobus.
In tripHci hoc fru6lu infefla quajflam nafcuntur, quae fuis reliftis ovis , vermcs evadunt, ante cafum fructificationum evolantes. Ruftici praefertim colli- gunt ornos menfe Junio & Julio, paulo ante dies ca- nicularcs k), feu quando animalcula haecce evolare incipiunt, eosque Ficui fi!o alligant domeftica? l). Tunc Infecla vulnerando fru&uum fativorum ora, eorum cavitates intrant, quo, absque cafti, maturan- tur 14 diebus. Ffabet vir iftc Cl. fibi perfuafum, ani- malcula hsecce, vulnerando fruclus, eorum quafi ve- nam fecare, & hoc paclo abundantem fuccum illo- rum lacteum , plethorae inftar, imminuere. Ruftici
labo-
k) Caprificalis diss olim Vulcano facer erat. Atben.
I) Caprifici ramos pridie diei Johannis Baptiftas demetunt Lemnii , & domefticis ficubus imponunt, illorum fructus liac ratione ab omni noxa confervari fibi perliiadentes. Bellon. ebf. 74.
F I C U S.
41
laborem huncce per integrum bimeftre infigni cura & moleftia peragunt m). Mirum hoc aenigma ulte- rius explicare conftituimus, cum paucos immo pau- ciffimos praseuntes habeamus, qui in ejus folutione accurate & diftin&e defudarint.
Caprificum efle marem, Ficumque facivam Femi- nam effe , fupra memoravimus. Ouomodo flores in cavitate lateant receptacuii, adeo arcleclaufi, ut fa> pius vix caput acus per umbilicum transmitti patia- tur, quoque oftendimus. Quod fi jam fruclus femi- nse foecundetur, e cavitate fructificationis caprifici f. maris afcendens farina antherarum fruftificationes Ficus fativas flatu contingat, ut ardum ejus umbiHcum penetret, tandemque per totam cavitatem diflemine- tur, necefle eft. Ha?c omnianaturje viribus impoifi- biJia apparerent, nifi Supremus Genitor Ficui huic proprium affignaflet cupidinem. Cupido ficus nobis dicitur, quem antiqui psenen feu insectum vocarunt ficarium, & Pontedera in fua Antho- logia p. 172- defcripfit, dehneatumque t. n.ncbistra- didit, eftque veterum Culex Ficimm, & fpecies ten- thredinis, quem Nuroen Altiflimum foli, quan- tum novimus, Ficui ejusque fru&iricationi dicavit, ut ibi fua gignat ova, fucsque excludat pullos. bom- byx eodem modo in fola Moro verfatur: ten- thredo alius in Bedeguar Rofarinir, aliaque In- fecia in gallis Oiiercuum; variaque in aliis innumera. Tenthredines hi ficulnei fuos quoque habent ho- ftes, quibus grata funt prseda", gratusque cibus. In
C 5 ULMO
m) Hoc ruftici grseci, patientia inexliaufta, per integros duo» menfes omni mane obfervant, ne culices ex ornis evolent, rifi prius affixi fint groffi ramulo alicujus Fici fativEe. Si vero induftriam eludant iniecta lijec & evolent ante ger- minationem rudimentorum frutfus Fici fativse, in folo scolymo C&fzlp. (bifparico) medicina quaerenda, in cujus rloribus etiam ova fua deponunt hi culices Ficarii.
4*
F I C U S.
ulmo cnim montana Cafp. Bauhini crefcunt folli- culi, uti in Piftacia, & Popula nigra^ a certis pro- du&i Infe&is, quse ficarios devaftant Tenthredines (Mufca illius inftar rapientis aphides «). Idem hoc Ccefalpinus p. 40. fibi habuit pcrfpectum : Gummi in petiolis feu folliculis gignit Ulmus montana , in qnibus & animalia ficariis culicibus valde noxia oriuntur; & p. 88 ' Ficarios culices devorat quoddam Beftiolarum genus , quod Ulmi folliculis connafcitur. Hifce Ten- thredinibus jarn mutatis , alisque inftru&is, tempus adeft, quo Caprificus , feu Ficus mas florefcit, h. e. farinam edit antherarum ; tunc Tenthredines e capri- fici cavitatibus, farina, molitoris inftar e mola fua prodeuntis, obdu&i, evolant&conjugibus acquifitis deovispariendis folliciti funt: hinc ad fingulos grof- lbs transvolantes, cavitates Ficus Feminos,dolii inftar clavis ferrcisvel fpiculis feu piftillis abomnibus late- ribus intuscompletas, intrando, non pofluntnon fa- rinam illam, quacontccti funt, excutere. Patet igi- tur, hoc modo Ficumhanc feminam facillime imprae- gnari. Fructum quidem maturare valet FicusFemi- na, licec femina ejus non fint fecundata; quoniam hic fruftus non elt pericarpium, fed folum recepta- culum ; ita quoqueHumulus , Fragaria, Morus, Bli- tum fruclum reddere poflunt, etiamfi femina non ma- turefcant; qui fru&us eorum noneft nifi Receptacu- lum aut Calyx. Botanici quidam, quibus hoc non fa- tis fuit perfpectum, arbores hafce fine praevia fecun- datione edere fruclusVidentes, argumentum contra generationem plantarum fatis validum fe hinc inve- nifle crediderunt ; at fruftus Ficuum non pericar- pium, fed Receptaculum commune eiTe minime perpen- derunt. Nihilominus tamen conftat, fruttum Ficus, fi fecundentur femina cum calycibus feureceptacu-
lis,
«) Faun. fuec. 1089. 1090. 1091. 1092. 1093.
F I C U S.
43
]is, eo magis uberiusque crefcere; id quod Tourne- forlius obfervavit, narrandoFicum arboremin Gallo- provincia, ubi nulla exiflit caprificatio, quotannis Lbxxv. Ficuum proferre; at aliam ejusdem magnitu- dinis in Infulis JEgeis LbccLXxx, adeoque decempli- cem fruetum cultoribusreddere, fed minus fapidum, cum debeant fruclus in clibano exficcari, neovaver- mesque Tenthredinum exclufa confumant pulpam, qusecalore intenfo clibani exficcantur & deflruuntur. Adeoque qui in Chio per p]ateasFicus*vendunt, cla- mitant, fe venales portareFicus non caprificatos.
Noflra astas, in quaBotanicorum folertia indies augetur, merito contradicit Camerario, e femine ficus nibil produci, contendenti. Hsec fententia Camera- rii refellitur obfervatione Celeberrimi Praefidis, quam affert Cl. Botanicus J. Broivallius Th. Doctor & 'Prof. Aboenf. in examine epicrifeof Siegesbeckiance (edit. altera^ p.16. Comperi , inquit, narrante Cl. iJnnteo , ficus in Hollandia quotannis prolici e femini- bus vel fructu lacerato terrce commendato , fructu tamen illo ex Italia allato. Si enim femina in Gallia, Ger- mania , Anglia vel Suecia, uhi nullus reperitur capri- ficus , producta ferantur , vix provenit arbor ; ex adver- fo, fi ea, quce in Italia Infilisqne Grcecis , ubi adefi caprificus , orta funt , humo tegantur , facillime furgunt folia , primis fuis diebus Malvce fimillima. Idem expe- rimentum hoc anno repetitum efl in horto Acade- mico, ubi e Ficubus orientalibus in olla fatis, cal- darioque commiflis, plantas cnatas funt vari^. Va- let itaquc Camerarii effatum tantum de ficubijs non fecundatis & caprifico carentibus. Ne vero Ficuum ex feminc generationem quisquam pofthajc in du- bium vocet, in icone plantas aliquot adjecimus, quales illas nuper in Horto Academico enafcen- tes obfervavimus : Folia hujus feminalia ovalia, glabra, obtufa, vere emarginata funt; Folia caulina
primi
44
F 1 C U S.
primi paris oppofita, ovalia, obtufa, obfolete&ob- fcare ferrata, glabra, lasvia, petiolata; Folia hisproxi- ma magis cordata, profundius acutiusque ferrata, ma- gis venofa & fcabra, adbuc tamen integra evadunt.
Nihilominus facillime hancce propagari arbo- rem , fi furculus tantum diffectus terra? infigatur, quotidiana docet experientia, ne ob defeclurn fe- cundationis arbor pereat.
• IX. L O C U S.
Equidem hodie Ficus interdumfylveftres in Ita- Ha, Hifpania & Gallia Narbonenfi crefcunt in locis montanis cdiris & vetuftis muris. Effe vero Ficum ex Afia in Europam translatam , narrat Plin. XV. 19. Ficum in Aibenfe rus e Syria intulit L. Viidliis , qui pojlea Cenfor fuit , cum legatus in ea provincia effet noviffimis Tiberii Cafaris temporibus. Hoc autem tantummodo de varietatibus quibusdarf? intelligen- dum eft, quoniam illius asvi homines Ficus quafi noriffimae cujusdam rei mentionem faciunt. Jam vero de ea noftri undique gloriantur horti , nifi, uti in hyperboreis noftris regionibus fieri iolet, vim frigoris segre fuftinentes Ficus, in hypocaufta fua recipere poifeifores cogantur.
X. OFFICINALIA.
Fruflus hic nondum maturus dicitur Groffus; prorfus vero maturus, vocatur proprie Ficus ; fru- frus autem ficcati Ficus pajja, vel, in pharmaco- poliis" Carica audiunt. Hse vel folis vel furni calore ficcari folent: quas vero.modo pofteriori, in Infulis Graecia? ufurpato, arefacfoe funt o}, guftatu adeo non funt jucundajacpriores, quas aeftus ficcavit folis.
Adfe-
0) Ne fcilicet Larvae Tenthredinum ficariorum fru&um con- fumant.
F I C U S. 45
Adferuntur ficus in officinas noftras e Gallia, Hifpania, Oriente; & harum diverfae in pharmaco- poliis proftant fpecies.
*. Ficns Flavce magnae, pingues, defumtae funt a ficu fativa, fruStu oblongo (aut globofo) albo mellifiuo. Tourn.inJi.66z. feu noftra Specie i. y.
fi. Ficus violaceee, magnae, rarius apud nos reperiun- tur, decerpta? autem funt a ficu fativa, fru- ctu violaceo longo intus rubente. Tourn. ibid. feu noftra Specie i. |. «
y. Ficus Majfdienfes in parvis corbibus (ex fparto confectis) repofitfe adferuntur, minores qui- dem reliquis, longe autem fapidiores funt: hae depromtse funt a ficu fativa, fruttu par- vo ferotino albidojntus rofeo mellifluo: culi la- cera. ibid. feu noftra i. £.
Seligantur molles, digitis facile cedentes, gra- ves, cute tenui, molli, pulpa & femine flavo, fa- pore melleo, aut faccharato : Rejiciantur autem dura;, graves, nigricantes, infeclis fcatentes.
Jngrediuntur caricae emplastrum de Meliloto.
Decoclis ne jufto majori copia addantur caven- dum , vifcidiora enim fafta & fpifliora ventriculum gravant, &vias urinarias difficilepertranfeunt; pro- inde Ficus No. VI. ad fummum pro Lbj. liquidi, in deco&is alTumi poffunt.
XI. VIRES et USUS.
1. Humor lafteus ex quavis parte arboris ftillat, e radice, caulibus, petiolis , pedunculis, ramis, foliis, fru&uque nondum maturo.
2. Hic fuccus lacleus eft faponaceus &acris, cum fapore narcotico, naufeofo & fubcorrofivo , uti in plerisque aliis plantis la&efcentibus ; idem coagulat
lac
I
46 F I C U S.
lac in cafeura, tefteP/zmo, Diofcoride; hinc Ficus ruminalis Plutarcbo I. 19. Et literae, fucco la&eo hujus arboris exaratae, evadunt inconfpicuae, char- ta vero igni admota nigrefcunt, uti cum aliis aci- dis, alumine, aceto, limoniorum fucco fcripta?.
Si fucco hujus arboris facies inungatur, rurfus- que abftergatur, cutem a fpurcitie mundificat & inftar acris cofmetici ufurpatur.
Idem Jac, goflypio inditum, cariofos dentes • mundificat, & fepiffime odcntalgiam mitigat.
Ulceribus variisque efflorefcentiis ac puftulis illitum medetur.
3. Interne aflumtum lac, utpote naturce inimi~ cum, vitae viribus exterminatur , nifi nimia copia alTumtum fuerit.
•Surculi Ficuum confcifli in vini Lbj. aquce Lbj. & fem. propinat. unc. iij. pro dofi , maximum eft Su- dorificum, & optima hydropicis Medicina. Chefneau. Raj. Hifl. 1433.
Si lac vaccinum furculo ficus movetur, alvum ducit. Cam. epit. 183.
Vulneratis a Scorpionum venenatis iftibus, rabi- dique canis morfu idem lac commendat Diofcorides.
Crabronum quoque vefparumque, fimiliumque ve- nenis, remedium eft fuccus hicce lactefcens. PHnius.
Ficus arboresex Hifpania inPeruvianas provin- cias delatce, (ubi folia non deponunt,) remedio praefenti funt contra araneas, quarum iclibus viru- lentis lac ex ficus foliis manans, bis terve in vulnus inftillatum, medetur. Monard. in Cluf. exot. 345.
4. Fructus ex fucco lafteo fere venenato, calo- re folis fufficienter digeftus fit mitis, fubvifcidi pulpa, & mellis ac facchari inftar dulci, id quod Ficus pras- fercim exficcatae teftantur. Nec mirum venenatam arborem fruclum pofTe falutarem proferre, exempla enim quamplurima idera. in aliis variis plantarum ge-
neri-
F I C U S.
neribus evincunt. e. g. Amygdalarum, Juglandium, Solanorum, Rhoum, Padorum &c. fruclum adhuc crudum & immaturum, guftatu admodum acerbum effe ac fere venenatum, folis autem calore & tem- poris traftu coqui, faporem denique jucundiffimum acquirere ac falubrem evadere, comperimus.
5. E contrario in regionibus frigidis, ubiFicus difficile minusque maturantur, efus fru&imm acri fucco adhucturgentium, quam maximenocet. Com- plures inde in provinciis Gallise frigidioribus aFicu- bus male mul&atos, torminibus , colica, diarrhoea affeclos , commemorat Bruyerinus ir. 40.
6. Matura; recentes Ficus inter fruetus tam fa- lubres, quam palato gratos, non infimum obtinent locum , quovis quoque tempore magni aeftimatae fuere. Unde Greccorum proverbium: Ficus edit, in delicatulos & molliter viventes.
Ficus recentes pro jentaculo quotidiano vel ab initio prandii crudse, aut fale adfperfae comedun- tur in Gallo - provincia & Italia.
Digcri recentes Ficus facillime a ventriculo, inde concluditur, quod fi quis ante prandium in- fignem harum copiam comederit, tamen confue- tam fere ciborum quantitatem fine ulla ventriculi moleftia confumere queat.
7. Nutriendi vim pras aliis fru&ibus quoque ha- bere, nec difficile affimilari, quamvis laxam & mi- nus firmam generent carnem , e fequentibus colli- gitur obfervationibus. zeno Stoicus animofe Fi- cubus vefcebacur, ut animum corroborando, cun- cla sequo animo ferre adfuefceret. Laert.
In regionibus meridionalibus Europa; , ubi vi- tibus interferuntur Ficus arbores, pauperes mature- fcentibus uvis, vineas cuftodiendi gratia condu&i, cum vix aliis rebus quam ficubus, uvis & parco admodum pane vefcantur, duobus menfibus pinguefcunc. •
4S
F I C U S.
Vulpes in vineis , tempore maturitatis Ficuum &Uvarum, adeo pingues evadunt, ut a quibusdam pro cibo adhibeantur.
Senes frequenter in cibum fumunt ficus, qui nutrimentum fuppeditnndo & impinguando prohi- bent rugas in cute.
Fic&dula , (Faun. fuec. 231O aviculae qusedam, maturefcentibus Ficubus , prorfus opimse & fapidae redduntur, unoque aut duobus nummis aureis ven- eunt, cum tamen aliis anni temporibus unico tan- tum ernantur obolo.
Porci adhuc in. Vafconia Ficubus faginantur.
Athletarwn cibus quondam Ficus fuit , usque dum Pythagoras (Exercitator, nonphilofophus) car- nis ufum induxiiret; hinc Plinius XXIII. 7. corpus & vires adjuvant, ob id Athletae hoc cibo pafce- bantur.
• Rufticorum &Monachorum, in infulis iEgeis, praecipuum alimentum eft Ficus &panis hordeaceus. Tournef.
Cafeus Ficuum nominatur maffa compacta inftar cafei, quam hodierni e Ficubus una cum amygdalis excorticatis & aromatibus parare coeperunt, qui ci- bus maxime nutriens eft. Zorn. botanol. 302. Fa- cium hoc eft ad imitationem veterum. Cum recenti Fico falitis , vice cafei vefci nuper excogitatum eft. Plin. XV. 19.
8. Lubricandi vi, emolliendi, fitim reftinguen- di, (Hippocr. diat. lib.il.) & fimul urinam pellendi gaudent Ficus recentes ; atque ideo praecipue calcu- lofis conducunt; e contrario in alvo laxa quam raa- xime funt noxiae. Ficus virides fitim fedant. Plin.
CARiciE' magis dulces pinguesque , minus aquofge & mucilaginofse funt : proinde Recentes
fitira
F I C U S.
49
fitim & calorem reftinguunt , urinam pellunt p) ; Paffe vero calefaciunt & fitim accendunt, urinam- que impediunt.
9. Rehxant, & tempore inprimis raatutino af- fumtse, e praecipuis funt remediis in alvo obftipata..
Senibus etiam vi fua relaxante & emolliente ad alvum lubriceinihm quam maxime profunt.
Gravida in Anglia moris habent, ultimis gefta- tionis menfibus, ad partum facilitandum Ficus ali- quot toftas quotidie confumere.
10. Involvunt acres humores pingues carica?, laute alfumta?: inde in TuJJi, Nephritide, Stranguria ex unanimi Pradricorum confenfu valent.
In Colica Saturnina decotlum copiofe afliimtum inter primaria numeratur medicamenta.
In morhis peEtoris oleo olivarum dulcium infu- per irrorari folent, quo magis acres particulas in- volvant. Schonborn. manual. 93.
Abfterforium magnum Mefues, quod deco&um. eft Hyffopi & Ficuum, hodie rurticis noftris notiffi- ma medicina, qu.im Raucedine, Tuff, aliisque mor- bis pectoris gravati bibunt.
Spiritui vini caricas infundere folent illi , qui ruri vitam degunt, ac fpiritus maximam partem de- inde flamma injecta minuere ; hoc quidem modo ali- quid de mucilaginofo Ficuum principio difiipari, fi- mulque fpiritum domari, non eft dubium; in TuJJi & Raucedine vulgatifTimum remedium.
Cargarifmata e Ficu in raucedine, vulgo notif- fima medicina eft.
11. Emolliunt caricae & maturant humores ex- trinfece adplicatae,
Empla-
f) Ficus recentes pauxillum perfpirant & aliquantulum alio- rum ciborum peripirationem impediunt, fortafle, quia fenfibiliter evacuantur. Santlor, fiat. ni. 27. Tom. I. D
r
5°
F I C U S.
Emplajlris emollientibus immifcentur non raro
Gargarifmata e caricis quotidie in inflammatio- ne tonfillarum & faucium folent prsefcribi.
AJJatce caricce majorem adhuc vim emolliendi & maturandi externe adplicatae poflident, &proinde to- ftse ad tumores peftilentiales hodie etiam adhibentur, uti quondam aRege Hiskia adhibita? fuere. 2.Reg.20.
Caricarum una inverfa loco fuppofitorii a quibus- dam ufurpatur, effe&u certe minime fpernendo.
12. Hepatis quoque molem augent, llngulari certe effeclu , forte quod dulces bilefcant non fecus ac faccharum , butyrum, roel & dulcia reliqua: Hinc veteres ficubus anferes & porcos faginabant, ut Ficata eorum jecinora in monftrofam molem ena- ta obtir.erent. Hinc
Martial. Adfpice quani tumeat magno jecur anfere
Horat. Pinguibus & Ficis paflum jecur anferis albi.
Boneti fepulcbr. 1059. §. 28. Obfervatio huic forte innicicur, qui puerum frequenti Ficuum efu hepatis fcirrhum contraxiffe memoriae prodit.
13. Sudorem fcetiduvi caufare caricas , copiofe ingeftas, docent obfervationes :
Sophiflce vitam Ficubus folum fuftentantes, adeo foetentem fpirarunt fudorem, ut converfatione eo- rum uti vix quisquam voluerit. Hinc Athenteus deipnofoph. II. 2. Anchimoli & Mofchi Philofopho- rum ac Rhetorum in Elide, qui per totam vitara aquam biberent, folisque ficubus vefcerentur, fu- dorem adeo gravker oluifle tradit , ut eos in bal- neis omnes averfarentur.
Sim. Paulli igitur monuit , omnes , quibus hir- cus eft fubalaris, a Ficubus abftinere debere, cum illum valde augeant.
majns.
14. Pe-
F I C U S.
5i
14. Pediculos generare Ficus, uno ore afTerue- runt veteres, ut Galenus, iEgineta, Oribafius.
Platoni inde , ob crebrum Ficuum efum , pedi- culos mortem attuliffe fertur, unde Platonis pediculi in proverbium abivere. .Vulgus quoque adhuc ean- dem fovet fententiam; hinc rariilime liberis fuis Ficus concedunt noftrates , exiftimantes pediculos e feminibus, lendium inftar adparentibus, generari. Fediculos autem infantes magis quam adultos infe- ftare, omnibus notum eft; nam poros infantum ma- gis apertos efle, facilius tranfpirare, liquoresque eorum corporum biandiores & mitiores efie, & con- fequenter eos longe facilius pabulum talibus animal- culis fuggerere, luce meridiana eft clarius. Hinc patet, quod caricce, mites faeiendo humores &ma- xime nutriendo , tranfpirationemque majori urgen- do impetu, phthiriafin quidem promovere poffint, minime vero pediculos generare; horum enim ftu- pendse induftriae mechanifmus, a fapientiflima Crea- toris manu oriundus, non minus aequivocam refpuit generationem , quam Elephantes.
15. Exanthemata ad fuperficiem corporis pro- pellunt Caricas:
Variolis & morbillis infectis infantibus praefcri- bitur decocturn, tam ad expellendum miafma febri- le ad corporis fuperficiem, quam ad acrimoniam fanguinis demulcendam.
Scabievi caufant Ficus copiofe comeftce, prout ob- fervatio fert Simeonis Setbi. Pleraque enim papulae in corpore noftro cffiorefcentes abJcaris oriuntur, quos acu eximere, oculisque facile perfpicere pofTumus; utrum vero per cafljs externos & contagio adquifiti a pabulo dulci nimium multiplicentur, an ficubus, in quibus Leeuwenhcekius, microfcopio armatus, my- riades vidit acarorum, per vias chylopoieticas propa-
D 2 gentur,
5*
F I C U S.
gentur, has, inquam, lites componere noftri non eft inftituti.
Dentibus & Gingivis noxiae funt Carica?, uti omnia dulcia. 1
16. Venenis refiftere Ficus, veterum unanimus eft confenfus, uti Serapionis*, Averrhois, Avicenna?.
Mithridatis famofum antidotum fertur fequens fuiffe. Rc. Fol. Ruta No. XX. Caricar. No. ij. Nuc. Jugland. ficc. No. ij. Salis gr. j. contrit. & comminut. Mifc. Agunt pra?primis carica? adverfus venena, quatenus involvunt corrodentia fpicula, eaque per poros corporis eliminant.
17. oeconomicus ufus hujus arboris par- cus eft, ii fruftum ejusque ufum demas.
J.Agnum enim porofum, fragile, plerisque aliis lignis longe inferius, unde in proverbium tranfiit ficulmus ramus.
Fructus ufui & medico & disetetico infervit, Uti ex diftis patet.
Arbor ornatus caufa interdum ollis inferitur, & in feneftris affervatur per totam byemem, ut grato virore oculos reficiat inhabitantium.
Bombyces Fici foliis in Antiochia ali, refert Bel- lonius ; quod fi seque bene fuccederet ac foliis Mori, res effet magni momenti apud noftrates , quibus modo duae Mori fpecies adhuc innotuere, eaeque minus frequentes.
XII. HISTORICA.
Memorise proditum eft, apud veteres atheni- enses optimas Ficus crevifte^), ideoque publico
edicio
q) Caricae Atticge in magno pretio. Athen. 652. Ficura Athenienfibus facram tradit Plutarcb afopbtb. lib.~l. Caric* Atheraennum infignia. Athtn. 653.
F I C U S.
53
edi&o vetitum eft, ne Ficus hse extra limites civi- tatis exportarentur, ut incolce foli, fingulari terrae fuse prasrogativa r) gaudere pofTent, Huic legi cu- ftodiendas certi homines conftituti funt Dclrttores, qui apud judices accufarent furtim avehentes Ficus, hosque vocatos fuiife Sycophantas.
xerxen, praeter alias cauffas incitarunt caricae Athenienfium ad maximas copias, quse unquam vifae funt, in Athenienfes ducendas, fi modo teftimonio fequentium auctorum fidere liceat: Athenceus lib. 14. „narrat, XerxenPerfarum Regem , caricarum Atti- „ carum jucundo fapore ab Eunucho fufcitatum fuifTe, „ut bellum contra Athenienfes fufciperet. Clemens „ Alexan&r. I. 1. c. 1. Propter caricas cheIi'Jonias in. „Graeciam venit infelix Perfa cum 500000 militi- „bus. Plutarch. apophthegm. opp. t.n. p.ij%. Xer- xes ficubus Atticis allacis fe negavit vefciturum , an- tequam terra eas producente fuerit potitus s).
carthaginis dura fata Ficubus fuosdebere natales refert Plin. XV. c. 18. „Cato perniciali „odio Carthaginis flagrans, & nepotum de fecuri- „tate anxius, cum clamaret in Senatu Carthaginem „delendam, attulit aliquando in curiam praecocem, „ ex eaprovincia Ficum, oftendensquepatribus, in- „terrogo vos, inquit, quando hocpomum demtum „ putatisex arbore? Cum interomnes recentem effe „conftaret: atqui antetres dies, inquit, fcitote de-
D 3 „cer-
*•) Caricas ex Attica exportare vetitum. Meurf. 40. Caricse in Attica nafcentes exportari prohibitae. Atben. 57, 19. Caricas in Attica nafcentes non licebat exportare. Lighi- foot. 1. 312. Ficus Athenisnon licebat exportare lege So- lonis. Plutarcb. fol. 91.
s) Ficus Atticae prseftantiflimae Xerxi gratae. Urftn. 4.37. Ficus Atticae belloPerfico cauflam dedere. Antiquit. Roman. t,i2*
54
F I C U S.
„ cerptum efle Carthagine : tam prope a muris ha- jjbemas hoftem: ftatimque fumtum e(l tertium bel- „lum Punicum, quo Carthago deleta cfL Et Plu- 9,tarcb. Caten. t. n. p. 352. Fertur Cato Ficos „ africanos , togam excutiendo, in curia confulto „ effudifle, quorum quum admirarentur magnitudi- ,, nem & fpeciem , dixilTe eum , quae hos ferat tel- lus, tridui navigatione a Roma diftare.
Ifraelitis a Deo quinque frucluum fpecies, ut omnium praeftantiflimae, in Terra Catiaati promit- tebantur Uvae, Ficas , Punica , Olivae, Palmae. Deut. VIII. 8. Num. XIII. 23. & ut quisque Ifraelitarum fua fub Fieu refideret. 1. Reg. III. 25. z.Reg. XVIIL 31. Ef. XXXVI. 16. Micb.IV. 4.
III.
Tab.II.
///.
P E L 0 R I A
PR^SIDE
D. D. Car. Linn^eo
propofita
A
DANIELE RUDBERG
Vermelando.
Upfalia 1744. Decembr. 19.
'PRiEFATIO.
In patria noftra detefta nuper fuit herba quaedam, indole tam mirabili, ut dubitare fas fit, an huic fimile exemplum naturaunquam protulerit. Rem igitur, orbierudito, atque iis prsefertim , qui vege- tabilis regni deliciis capiuntur, non utilem minus, quam jucundam, faduros nos judicavimus, fi quae de illa jam explorata habemus, quamvis ob inventi novitatem multa addi poflint , fine mora publicre Juci commitieremus , eoque ipfo tum perpetuam admirandi hujus, nec cuiquam Botanicorum adhuc obfervati, phasnomeni memoriam confervaremus, tum efficeremus etiam, ut collatis ftudiis, pluribus- que pofthac inftituendis obfervationibus, harum re- rum periti rariflimae hujus plantae naturam iceurate indagare, atque adeouberiorem ejus cognitionem ac- quirere conarentur. Neque vero dubitandum eft,
D 4 fi
5*
P E L O R I A.
fi prodigium ejusmodi, doctorum curis digniflimum, tantaque, quanta nunquam antea vifa fuit, herba; metgmorprjofis alibi terrarum fpectatori curiofo & intelJigenti obJata fuiffet, quinmirabilem adeonatu- rse velut errantis, atque a confuetis alioqui legibus fuis beic quodammodo difcedentis , lufum orbis eru- diri fama atque Epiiemerides Jiterarise & relationes euwofaa omnes, non fine inventi oftentatione, cer- tatim mox vulgaffent, idque tanto majori cum fru- 6tu, quanto rertior fpes eft, ex accuratius confide- rata ejus indole, ignotas antea maximi momenti veritates, vegetationi potifiimum explicand.e, atque adeo Theoriae Botanices amplificandse infervientes, eJucefcere aliquando poffe. Proinde, noftri etiam ofRcii duximus, obfervationes quasdam cogitatio- nesque hacde re noftras, ad finem tantopere optan- dum nonnihi! collaturas , brevi hac differtatione publicas facere. Herbam vero, qme materiam ipfi datura eft, peloriam nominamns, ab hifloria ejus labons noftri aufpicium facturi.
I. DESCRIPTIO.
peloria eft plantse fpecies, cujus radix fiJiformis, repens, alba, perennis, penna;
columbinae craflitie. caulis fimplex, ereclus , pedalis (rarius Ramo
uno alterove inftructus,) teres, viridis., an-
nuus, craflitie penna? columbina;. FOLIA numerofa, fparfa, linearia, acuta, plana,
lasvia, viridia, magnitudine foliorum abietis
noftratis, uncialia, ere6to -. patuJa , fubfefliiia;
ex horom alis fuperioribus Ramulorum rudi-
menta foliolis plurimis. SPICA terminalis, floribus novem vel duodecim,
ad fummum o&odecim , fubfeflilibus , erecliu-
fculis.
C AL Y X
P E L O R I A.
5?
calyx Perianthium eft in quinque partes ad bafin divifum, breve, aequale, viride, glabrum, perfiftens.
corolla conftans Tubo infundibuliformi, longo, cylindrico , inferne magis attenuato, in medio vero parum ventricofo, re£to, flavo, verfus ba- iin pallidiore, interne vero veftito villo fulvo, & apice terminato Limbo patente, quinquefido, • obtufo, sequali, magis faturate flavo quam tu- bus, ipfo tubo longe breviore; infuper ipfi tubo in orbem adnata funt quinque petala feu Ne- ftqria cequalia, fubulata, patentia, feftilia, in- tus cava, itidemflava, longitudine fere tubi.
s T a m i n a Filamentis quinque , ex ipfo receptaculo fru&ificationis enatis, (nec ut in plerisque mo- nopetalis floribus petalo adnatis,) viridibus, tubo dimidio brevioribus, aequalibus; Anthz- ris flavis , ovatis, incumbentibus.
pistillum Germine viridi, fupra receptaculum fruftificationis collocato; Stylo longitudine ftaminum, filiformi, fubviridi; Stigmate craf- fiufculo.
pericarpium Capfala ovata , bilocularis, calyce
paulo major, bifariam dehifcens. semina numerofa , angulata.
II. CHARACTER.
character genericus ex ipfa defcriptione facile colligitur. •
calyx Perianthium monophyllum, quinqueparti- tum, aequale, breviflimum, perfiftens.
corolla monopetala , infundibuliformis, ad ba- fin Nettariis quinque inftru&a. Tubus fubcylindraceus , parum ventricofus, Ion- gus, redus.
D 5 Limbus
58
P E L 0 R I A.
Limbus patens, quinquepartitus, obtufus, sequalis. NeClaria quinque , fubulata, colorata, cornicula-
ta, plana, patentia, in orbem e tubo fupra
bafin enata.
stamina Filamenta quinque , capillaria , «qua- lia, tubo corollse dimidio breviora, recepta- culo inferta. Anthera fubrotundas, incumbentes.
pistillum Cerv.xen ovatum.
Styhts filiformis., longitudine ftaminum. Stigma crafTiufculum , obtufum.
pericarpium Capjula ovata, bilocularis, bival- vis, receptaculis convexis, diflepimento adnatis.
semina plurima, angulata.
Obf. -Ex dato charactere generico patet, ad nnllum, ha&enus cognitum genus referri Peloriam no- ftram pofle a). In primis quum Nettaria, in- ftar quinque corniculorum aqualiura tubo in- naca, adeo propria ipfi fint, ut ex hac unica noca evidenter perfpiciatur , diftin&um ab aliis omnibus , quae adhuc innotuere , generibus, chara&erem ejus genericum efle.
III. L O C U S.
Locus, ubiiherbahaec provenit, eo magiseftno- tandus, quum unicus (adhuc 1744) fit, ubi illa obfer-
vata
d) Stupefa&us nupcr 1748 vidi ficcam plantam e Sibiria, miiTam a ClarilT. Gmelino, quam dixerat Wertiam fiori- bus quadrifidis : netlario incurvo adfingulas lacinias ; vide- batur enim planta quafi compofitaex Herba Gentianas (cam- peftris) Fl. fuec.203 & Floribus Peloriae. Ccrte flores omni- bus numeris refpondcbant dato chara&eri, demtatantum f parte numeri, & corollas tubo paullo breviore patentio- reque; cseteravero, calyx, corolla, ftamina, piftilla ei- dem ; immo & Nectaria , qu« chara&erem eiTentialcm con- ftituunt, omnino eadeni.
P E L O R I A.
59
vataunquam£) fuerit, quumque natalis hujus foli negle&us & ignoratio facile eam curioforum oculis fubtrahere queat. Locus autem hic infula quaedam maritima eft, feptem circiter milliaria Upfalia di- ftans, sodra GiESSKiJERET appellata, in regno Sv.ecia, Provincia Roslagia, Paroecia Riaia & Sa- cello Nordliufteroe , fita. Heic non infrequens cre- fcit, necunicum, fed plura ejus individua nafcun- tur, iis praefertim terrae partibus, in quas mare quondam arenam & glaream ejecit, ubi praecipuus herba? hujus confpicitur proventus.
IV. HISTORIA.
Anno 1742 Studiofus quidam, nomine m. ziqe- berg, Roslagus , annis aliqiiot ad Upfalienfem Academiam, tum in aliis fcientiis, tum etiam in Botanica bene collocatis, ad natale folum profe- clus , quaeque rariores ibi inveniri poffent herbas quaefiturus, hanc primam detexit, eamque, ut an- tea fibi non vifam , herbario fuo inferuit, qualis tamen ejus effet natura ac indoles , quantoque in pretio inventio ejus habenda effet, ipfe ignarus.
Eodem anno, Studiofi hujus D. Zioebergii colle- ftionem herbarum vifurus, ad eum acceflit, Sacro- San£la Theologia Dottor ac Profejfor Primarius , Do- minus olaus celsius, qui ut in fcientia Bo- tanica egregie verfacus eft, atque colligendis her- bis, in Uplandia crefcentibus , majorem alio ullo operam impendit, ita heic infoliti quid ftatim anim- advertit, etiamfi facies prima ad fimilitudinem notae cujusdam accedere videbatur, exiftimans proinde,
hanc
b) Poftea vero 1745 & 1746 in variis locis letfa eft, uti Loefftsdiae Roslagicae, UpfaliEe &c. cum floribus in eodem caule nonnullis Linari» : imrno & 1746 in Gcrmania vifa, tefte Cl, Halkrt*
P E L O R I A.
hanc minimum fpeciei cujusdam cognitas varietatem efle. Quominus autem in ea exploranda cognofcen- daque longius progrederetur ; tum prohibuit herbae conditio, utpote quae non nifi ficca & chartae ad- glutinata confpiciebatur.
Non multo poft accidit, ut Dominus Doctor Cel- fius herbam hanc Celeb. Dno p r m s < o i oftenderct, qui primo adfpe6tu agnofcere eam vifus eft, deinde vero ob flores plane mirabiles fubdubitavit, adfirmans demum Linariam effe, ciquefimul, ad faceflfendum Botanicis negotium, alienos flores daraopera adglu- tinatosfuifle , fufpicatus. • Corollam itaque acu ape- riens, ftrucluram obfervavit Botanicis antea non vifam, eamque ob caufam incredibili herbam hanc vivam videndi defiderio inflammatus eft. Eandem vero , quod infolita plane floris ftruclura occurreret, non Europa; indigenam , fed potius a Capite bonae fpei vel Japonia, Peruvia, aliave remotiilima orbis plaga advenam , credidiflet, nifi ex Roslagia a diclo ftudiofo aiiatam fuifle, D. D. Celiius fidem ipfi fe- ciifet.
Sine mora dein D. VrxCes Zioebergium adiit, quem cum intellexiflet, locum, unde defumta herba fuilfet , memoria adhuc tenere, magnopere ipfi au&or fuit, ut eo ftatim profeclius, eandem cum caule &radice decerptam ad fe adferret, quo facto, in horto Academico Upfalienfi piantata eft, ubi ta- men ob radicis brevitatem contabuit.
Anno 1743. occafio eam perfectam accipiendi datafuiflet, nifi fugientium Alandorum boves, in hac infula pafti, huic pariter & aliis ibi crefcenti- bus plantis labem intuliflent.
Anno 1744. feu geftate proxime prseterlapfa, idem ab aliorum pecoribus acceleratum fuit incom- modum.
V. LI-
PELORIA. 61
V. L I N A R I A.
linaria eft planta Botanicis rnaxime vulgaris ad genus antirrhini relata, cujus fynony- ma funt:
antirrhinum foliis lanceolato - linearibus con- fertis , caule ereclo, fpicis terminatricibus feflilibus, floribus imbricatis. Roy.leid.2g7. Fl. Suec 501. Antirrhinum foliis linearibusrparfis. Lfmz. Clijf. $24.
Antirrbinum foliis linearibus adfcendentibus con- geftis , ramis fpica florali denfa terminatis. Hall. belv.614.
Linaria vul^sris lutea, flore majore. Bauh. pin. 2i2. baJU.62. Morif. bift. 2. p-4gg. f.$. t.12. f. 10. Tournef. inft. 170. parif. 23. Vaill. parift 117. Zannicb. venet. t. 174. Bcerb. lugdb.i. p. 231.
Linaria lutea vulgaris. Baub. /;//?. 3. p.456. Raj.
bift.752. fyn.%. p.2%1. Blachw. herb. t.115.
Ger. emac. 550. » Linaria vulgaris. Besl. eyjl. cefl. ord.i. (.14. /. 3. Linaria vulgaris noftras. Park. tbeatr. 458. Rob.
ic. 2. t. 1 28. Linaria prima. Dod. purg. 128. pempt. 183. Linaria vulgo dicta. Gefn. bort.265. Linaria. Gefn. coll. 86. Ccefalp. fyft. 350. Riv.
mon.81., Chabr.fciagr.4Z0. O/Jyris linaria. Trag. hift. 357 . Dalech. bift. 1332.
Lob. obf. 222. Ofyris linaria f. urinaria. Lob. ic. 406. Ofyris major. Tabem. ic.126. Ofyris. Fucbf. hift.545. Mattb. diofc. 1209. Gz-
mer. epit.g^o. Ruell. flirp.640. Till. ic.jo. Herba urinalis. Dorft. berb. 148. ScheiskrauC. Brunsf. hift.2, p. 43.
Plan-
62
P E L O R I A.
Plantam hanc, ut Botanicis notiflimam , d>- fcribere fupervacaneum ducimus , cum omnes fere auclores antea eam defcripferint delinearintque, cumque pcr Europam frequentiflima crefcat, quin immo a rufticis Sueciae fub nomine Flugeblomfier internofcatur.
VI. O R I G O.
Ortam a Linaria productamque Peloriam ftatu- endo, rem miram & incredibilem primum adfirma- re haud immerito videbimur. Neque enim majori miraculo Pyrus Narcifibs , Carduus Ficus, Spina Uvas producerent- Rem tamen itafe habere, Pe- loriam nempe a Linaria generatam effe, tot tantae- que perfuadent rationes, uc nemo, plantam utram- que adfpiciens, comparatione earum inftituta, id negare poflit. Etenim
1) cres cit Peloria inter Linarias. Ubi Peloria inventa eft, ibi Linaria ubique inter glaream ab- undat^ Peloria vero minori numero occurrit.
2) Peloria quoad faciem externam , tantam habet cum Linaria similitudinem, ut nemo eas flore nondum pullulato diftinguere poflit, quanta demum cunque attentione Numerum, Figuram, Situm, Proportionem , omniaque attributa plan- tae, tam qua radicem, quam qua truncum, ramos ac folia, confideraverit.
3) Accedit fingularis ille odor, qftf in Linaria communiter obfervatur, eamque a ceteris plan- tis facile diftinguit. Eundern vero Pelorias com- munem efle, uti & faporem, quilibet expercus afBrmabit, unde etiam in Medicina una eadem- que vi pollent.
4) oolor florum unus idemque eft. Pelorise enim flos aeque ac Linarise verfus bafin albidus,
verfus
P E L O R I A. <$3
verfus fummitatem autem flavus confpicitur. Ac- cedit hirfutum fulvumque palatum , quod in Li- naria craflje cuidam lingua? haud diflimile, inter duo corolla? ejus Labia interjectum eft, in Pelo- ria vero defcendit infra collum corollae fupra fta- mina, ubi tolum interius latus corollse tegit, qua? fulva hirfuties vix in ulla alia planta invenitur, hifce autem duabus propria. 5) Calyx^ Pericarpium & Semina plane congruunt. Quum igitur loco, radice, caule, foliis, calyce, pericarpio, feminibus , colore, fapore, cum Li- naria conveniat Peloria, nemo inficias iverit, quin ab illa ha?c originem traxerit.
VII. VARIETAS. Inter plurimas quae in rcgno tam vegetabili, quam animali confpiciuntur varietates, nullum tamen Peloriee fimile vifum unquam fuit exemplum.
FLORES MOI.TIPLICATI & PLENI, in TCgnO
vegetabili tam communes funt, ut nihil notius ; in his petala multiplicantur, & extrudunt flamina , immo ipfa faspe piftilla; nulla vero producunt fcmina, nifi piftillum remanferit & a floribus quibusdam fimplici- bus fcecundatum fuerit. plenitudo peragiturvel folo numero petalorum auclo, uc in Hepatica, Anemone, Diantbo, vel magnitudine corollaj aucla, ut in quibusdam monopetalis ; vel radio mul- tiplicato excludente discum, ut in Helian- tbo & Tagete ; vel disco excludente radium, corollis magnitudine auclis, ut in Tagete, Matri- caria, Rellide , vel numero petalorum aucto, ex- CLUSis nectariis , ut in Aquilegia fleilata ; vel nectariis numero auctis , ut itidem in Aquile- gia; vel nectariis, magnitudine tantum auctis, ut in Helleboro aconiti folio , flore globofo croceo. Ammanni ruthen. j6, vel calyce coLorato
&
64
P E L O R I A.
& a u c t o , ut in Primala ; vel involucro multiplicato, ut iii Corno herbacea ; vel peta- lis quinis in unum co alescentibus , ut in Sa- ponaria concava anglica C. B.
proliferi flores evadunt tales vel e cen- tro floris orto pedunculo , Uti Geo, Rofa, Ra- nunculo; vel e lateribus proliferi, ubi pe- dunculi fiofculos fultinentes e calyce exfurgunt, ut in Calendula , Bellide , &c.
In aliis videre licet plures concrefcere caules, ut planta fiat fasciata, utin Afparago, Ranun- culo* Hefperide.
In aliis folia variant vel superficie aucla, ut in plantis crispis diclis, e..g. Lactuca, Cicho- reo , Naflurtio , Malva , Apio , Afplenio , Rumice^ Tanaceto, Cardiaca, Refeda, Braffca; vel numep.o foliorum auclo, ut in • Lyfimachia , Saiicaria, Ana- gallide &c. foliis quaternis, quinis.
color tam fa?pe variat , ut nil frequentius idem , &in foliis obfervatur, vel macula foliorum alba, ut in Cyclamine, Amaranthoy Acetofa, Ranunculo, Trifolio, Empetro; vel macu- la foliorum nigra, ut in Perficaria, Aro9 Ranuncuh) Hieracio, Orchidibus , Cypripediq, Saty- rio; vel macula foliorum rubra, ut in Amarantho , Ranunculo , Urtica , Menyanthe ; vel punctis foliorum nigris, ut in Plantagi- iie, Anagallide; vel lineis longitudinali- bus variegatis, ut in Arundine, Gramine. Ab his autem aliisque omnibus, quse adhuc innotuere va- rietatibus, diverfa plane Pelorice indoles deprehen- ditur.
VIII. DIVERSITAS.
peloria ac linaria juxta fe invicem po- Htis, facillime differentia earum cognofcitur.
i) li-
P E L O R I A.
1) linarijE corolla ad bafin habet nectarium cor- liiculatum, fubulatum, acutum, perpendiculariter de- orfum flexum, teres,'ad alterum latus calycis pofitum.
PELORiiE autem, hoc loco, quinque funt ne- ttaria fubulata, eaque plana, aequalia, in orbem pofita, forma petalorum, ut nifi transverfe abfcin- dantur, faciie quis ad credendum induci poffit, hsc plana potius petala, quam ne&aria concava efle.
2) l in arije corolla floris germine a latere perforatur , ut, corolla delapfa, foramen in medio lateris eius videri queat.
pELORiiE vero corolla inferitur bafi feu infimEe parti, ubi corolla in tubum evadit, antequam fua quinquc exferat nectaria.
3) linarle corolla extenditur in collum fub- rotundum, fuperne utrinque cQmpreflum, fubtus vero planiufculum & fubconcavum.
pelorije collum corolls fubcylindraceum efl: & parum ventricofum , undique ^quale, nec ullibi comprefllim.
4) linari^ limbus corollae efformatur in eandem fpeciem, qua draconis caput vulgo conci- pitur, unde flos Tournefortio perfonatus audit; In- ftruitur nempe labiis duobus, quorum fuperius bifl- dum, lateribus rcflexum ; inferius vero trifidum, obtufum. Palatum convexum claudens riflum inter labia promtnens, e iabio inferiori produchim gut- ture fubtus concavo. Vid. Gener. plantar. 514. 589.
pelori a limbum habec quinquefidum , planum, obtufum, aequalem, fine minimo labii aut irregu- laritatis figno; ita- ut heic flos fumme irregularis partu prodigiofo in regularem transmutatus fit, quae proprietas fane efl: inaudita.
5) linaria habet in flore ftamina, fuperiori corolla? lateri fubjefta , eique adhaerentia , & in eodem plano, quo ftylus, fita.
Tom. I. E pelo-
66
P E L O R I A.
pelorie flamina piftillum circumdant , nul- lo modo corollse affixa, liceV Pontedera aliique plures Botanici eflentiam corollaj monopetalse in filamentis ftaminum, corollse adnatis, collocent.
6) linarije quatuor Jlamina funt, quorum extrema duo longiora, duo autcm intermedia bre- viora, cum antheris ad fe invicem inclinatis.
PELORiiE flamina femper funt quinque, aequa- lis longitudinis, cum antheris ac filamentis a fe in- vicem disjunctis.
7) linarije Ji amina eadem gaudent longitu- dine qua ipfa corolla, ita ut antheris fuis ipfum co- rollae limbum aut faucem attingant.
PELORiiE ftamina ne dimidiam quidem tubi longitudinem sequant, pari tamen antherarum vigore fuam reddunt farinam genitalem, ita ut monftrofi- tate hac foecundatio fru&us minime impediatur.
IX. C L A S S E S.
Poftulat magna ifla, quam defcripfimus, floris metamorphofis , ut non folum ad genus a Linaria vel Antirrhino diftin&um, fed clafiem quoque di- verfam peloria revocetur.
LIN ARIA.
raji vafculifera mono- petala ;
Flore rictum exprimente. rivini irregularis mo- nopetala ;
Pericarpio bicapfulari.
TOURNEFORTII mo-
nopetala anomala; Flore perfonato.
PELORIA.
r a ji vafculiferamonope- tala;
Flore regulari integrc. rivini regularis mono- petala; Pericarpia bicapfulari. tournefortii infun- dibuliformis; Pijtillo in fruttum ab- eunte.
LINA»
P E L O R I A.
LIN ARIA.
magnolii calyce exter- no internoque mo- nopetalo; Flore irregulari. linnjei Didynamia;
Angiofperma. royeni Ringens;
Angiofperma. halleri ftamin.4. irreg.
FruEtu biloculari. ludvigii monopetala irregularis ; Tetrantbera.
PELORIA.
magnolii calyceexter- no internoque mo- nopetalo;
Frutlu ficco. LiNNiEi Pentandria;
Monogynia. royeni Oliganthera;
Staminibus quinque. halleri Ifoftemonis;
Fruttu intra jlorem. ludvigii monopetala regularis;
Pentantbera.
X. G E N U S.
Peloria haec, quantum ex fa&is adhuc obferva- tionibus colligere licet, proprio feminefe multiplica- re videtur, nec in Linariam, ex qua orta eft, redire, quum in folo natali, multis inlocis, lponte fuacreve- rit, & perfe&a florum ejus, quotquot huc usque vifi funt, obfervata fuerit fimiiitudo, qui nullomodo fu- fpicionem praebuerunt fore, ut ad Linario? flores re- ^dituri fint, fed figuram fcmel acceptam asque con- i^ter &accurate retinuerunt, acalius qnisquam na- turalis flos. Tempus quidem & inftituenda pofthac experimenta, ipfam rei vcritatem certius docebunt; unde, fi indubitato conftiterit , quod veri jam eft fimillimum, caq| femper proprio femine propagari, futurum eft, ut tandem vulgatiffima evadat, atqueut ftru&ura ejus nullo modo fub uno eodemque cum Linaria charaftere comprehendi poffit , proprium fuum nancifci debeat charafterem, & ita novum ge- nus conftituere; etiamfi ftatura, odore, fapore&na- tura fua, floribus exceptis, cum Linaria plane confen- tiat: idque, nifi inuno genere duos diverfos affigna-
E 2 re
P E L O R I A
re velimiis characteres , quod regula? adverfatur in Botanica fundamentali , quae univerfim decernit, herbas in fru&ificatione difFerentes in genere quo- que differre debere. Vid. fnndam. Botanic. No. 166. 171. i8.x«
XI. N O M E N.
Quum unicuique plsntarum generi diftinftum a ceteris nomen tnbui debeat, ne deftitutam piftillo campanam referat, hanc nos herbam peloriam nuncupavimus , nornine, ut putamus, haud incon- gruo, utpote cujus origo a Graecorum tts\c- f arce£ fenda eft, quod derivatur a 7re\w, verto & monftrum fjgnificat, quippe in quo verfus videtur communis naturae ordo. Undc Apollonio Rhodio partus mon- ltrofus dicitur Tret.wq tskoq. Nihil autem monftro- fius elTe poteft, quam quod in noftra evenit, nempe ut plantae,quae flores antea irregulares produxit, dege- ner proles regulares proferat, neque folum a genere matris, fed claffe in tota plane abeat, adeoque exem- plo, quod in Botanica fine pari eft, efficiat, ut nemo eam ob florum diverfitatcm agnofcere amplius queat.
Hoc certe non minus prodigium eft, quam fi yi- tulum, capite lupino praeditum, vacca pareret. Recte Plutarcbus 2. 472. avite, inquit, Ficus, aut olea rmS requirimus : & ex calamo Ficus non provemt* Antb. 50.
XII. CONCLUSIO.
Ea fuitrecentis feculi noftri feligitas, ut phaeno- mena nonnulla priori ckvo non incognita folum, fed & incredibilia, detexerit. Quod aphidum prone- ptes ab avia? conceptione generarint, res eft, in qua naturae leges mutatae videntur. Id tamen inftitutae a Reaumurio obfervationes confirmant, quamvis ad- huc plures requirantur, priusquam res tam paradoxa extra omnem dubitationis aleampofita cenferi queat.
Trem-
PELORIA.
69
Trembleji polypo in minutiflimas partes dif- fe&o, ex unaquaque earum polypus asque perfe&us enafcitur, ac ante divifionem ipfe fuerat. Id quod receptis antea principiis omnibus mechanico -phy- iiologicis repugnat.
corallia quid loquamur ? quae Lapides pri- mum, in Herhas deinde tranfierunt , Zoophytorum denique integumenta & Animalis regni proventus fafta funt, obfervante Ciariffimo Domino B. Jujfiao. Tria h$c maximi fane momcnti inventa funt, omnem- que praeterlapforum feculorum fidem fuperantia.
Perfuadere nobis veteres voiuerunt, Secale in Hordeum , Hordeum in Avenam , hanc demum in Bromum transmutari r), quam tamen fententiam, ut fru&ificationis naturae contrariam , recentiores exploferunt, omnia, quas generantur, parentibus fimilia fieri, necimbellem feroces aquilas columbam progignere poffe exiftimantes. Nos antiquorum de Secale, Hordeo & Avena opinionem in medio re- hnquimus, id tantum affirmantes, mutationibus il- lis multo adhuc majorem effc metamorphofin, quam mutata in Peloriam Linaria fubierit.
Quaenam mutatas in PcloriamLinarine cauffa fit, nos adhuc fugit. Tale quid dum in regno animali contingit , praeternaturali duarum fpecicrum veneri tribuendumeft, undeintermedium guoddam, exutra- quemixtum, nafcitur, cujus exempla in Mulis pau-
E 3 cisque
O Spicam frumenti hinc Secalinam, inde Hordeaceam defcri-
bit wormius in mufeo 150. fed forte fuerit h 0 R-
deum flofculis omnibus hermaphroditis , feminibus dc-
cprticatis. Hort. upf. 23. Spicaro Tritici, circa cujus mediam partem aliquot grana
Avenacea , undique perfe&a , enata fuere commemorat
gerardus in hifioria pl. 65. Exhifce plantarum Transmutationem, fed tantum inter fpecies
cognatas & congeneres, dari concludit rajus in Cat,
ext, 8.
7o
P E L O R I A.
cisque aliis animalibus confpiciuntur. Hybrida ve- ro boecce non propagantur, natura prohibente, ne plures , quam initio rerum fuere quadrupedum fpe- cies exiftant. Sic passer canariensis Fn. 207. nuptus acantho feminje Fn. 203. pro- ducit fobolem , itidem in prima generatione ferti- lem , nepotibus dein omnibus fterilibus. In regno vegetabili plantarurn, quoad odorem , faporem, co- lorcmque varietates haud raro deprehenduntur. Docuit ea, experientia in Tutipis; quarum ffbres fcecundati fuere a floribus alius coloris, & femina ex his generata flores produxerunt verficolores. Brafftca pariter eaque albiflima, femina faepe gene- rat Braflicfe cseruleae vuigatiffirnae , quod accidil, fl haec in vicinia iliius ea ilorefcentc creverit.
Diverfas autera in regno vegetabili fpecies mix- tas fuiffe, res eft, cujus pauca, vel nulla potius, ve- ftigia antecedentium temporum experientia invenit. Neque tamen percipere poffumus, aliter, quam foe- cundatione ejusmodi, proveniffe Peloriam. Hanc quippe mutationem fi loca, clima, aut nutrirnenta efFecifTent, in eodem caule flores confpiceremus alios magis, alios minus cum Linarice itru&ura convenien- tes ; quod fecus accidit. Florum quippe in omnibus Peloriaeindividuis tam exafta fimilitudo inventa fuit, ut major florum Linariae ipfius non apparuerit. A quo autem flore alio impr&gnata Linari.a Peloriam produxerit, latere nos fatcmur, quadere, isdemum pronunciaverit , qui plantas eodcm loco cctempore, quo Linaria, florentes, contemplatus fuerit. No- tandum vero prseterea quod in Linaria floris faux fere claufa fit, ita ut alius floris farinam ad piftil- luiri foecundandum difficillime admitteret, nifi co- rollae labia ab infectis antea lacerata & exefa efient.
novas species, immo & genera , ex copnlx diverfanim fpecierum inRegno vegetabili oriri primo
intuitu
P E L O R I A.
7'
intuitu paradoxon videtur; interim obfervationes fic fieri non ita diffuadent. . Cur omnes cacti in America ; cur tot aloes & geranii fpecies ad Caput bonse Spei? saxifraga petalis lineatis Hall. t. 8. quafi ex Parnaffia & Saxifraga Breyn. cent. t. 48. hyoscv amus Hort. upf. 44. n. 2. quafi ex Patre Pbyfalide & Matre Hyofcyamo. pri- m u l a foliis cordatis Gmel. quafi ex Patre Cortufa, & Matre Primula Auricula urfi. tragopogon Hort. upf 243. n. 3. anne ex Patre Lapfana Rbaga- diolo, Hort. upf. 245. n. 2. & Matre Tragopogo pur- pureo- cceruleo , Hort. upf. 243. n. 2. poterium agrimonoides aimon ex Patre Agrimonia, & Matre Sanguiforba, Hort. upf. 288. n. 1. dati- sca nonne ex Patre Cannabi & Matre Refedaljiteo- la; conferenti flores facilis opinio. Varietates nu- merofe plurium fpecierum attente infpiciantur. Obfervationes & dies determinabunt qua; ccrta, ego hcec non ut evifta fed problematice propono, ut alii accuratias in hanc rem inquirant.
CiarifT. gmelinus in literis 1745 Majo 17 da- tis : vidi in novellis Holmenfibus Te Auftore DiJT. Bot. prodiiffe de Peloria, nec poiTum mihi tempera- re , quin Tibi fignificem, jam ante annum cogitatio- nem animum fubiifFe, fieri interdum novas plantas ex copula diverfarum fpecierum aut generum, uti ni regno Animali ex Afino & Equo fit Mulus. Et uti id in regno animali, ita & in vegetabili raro contingit. .. Quinque aut fex jam delphinia poflideoin Horto pe- tropoiitano, quorum differentias indicare valeo, fed ex Sibiria duas tantum fpecies extuli. Certe multa fu- perfunt in Botanica adhuc explicatu difncilia, quac ex hoc theoremate, fi aflumeretur, explicari poffunt.
In aclis Parifinis Anno i7i9Dominus Marcbant plantam exhibuit, menfe Julio Anni i7i5inhorto fuo natam , fibi pariter ac ceteris Botanicis ignotam, quse
£ 4 ad
7*
P E L O R I A.
adfinemusque Decembris integra manfit, quamque cum ad genus mercurialis commode referre poifet, Mercurialem foliis capillaceis appelkivit. An- no infequente, menfe Aprili, eodem in loco fex aliae enatEe funt planta?, quarum quatuor priori fimiles vi- fae, reliquae autem duae admodum diverfae, ita ut no- vam ex iis fpeciem confhtueret ; eamque Mercuria- lem foliis in varias ef incequahs lacinias quafi dilacera- tis nuncuparet. Dominus Marchant multum difpu- tat in Ah. Parif. de modo, quo hae productae fint. Ipfam vero plantam adglutinatam videns Dominus Prcefes, intellexit, eam cum Mercitriali caule bra- chiato, foliis glabris, Hort. Ciijf. 4.61 flore, odore, caule &c. eandem efle, nifi quod folia ejus incifa eifent, qua; varietas in regno vcgetabili non infre- quens eft, atque afola natalis loci diverfitate prove- nire poteft, quod in Pimpinella aliisque obfervatum.
Si certo flatui poffet, Peloriam efie fpeciem hybri- dam exLinaria aliaque planta oriundam, novain re- gno vegetabili veritas emergeret, eaque longius heic, quam in animali progreffa, utpote in quo partus hy- bridi virtute fe propagandi carent, e. g. Muli, aliaque ejusmodi animantia. Peloria vero propagari exinde videtur, quod perfeclahabeat femina, atqueinloco natali fponte copiofeque multiplicetur. Id tantum futuris indagandum eft experimentis , an exPeloriae feminibus Linaria unquam enafcatur? Quodfi, ut probabile ex jam obfervatis videtur, nonaccidat, fed conftans eamaneat , procTigiofainde fequitur T.hefis : fieri nimirum poffe, ut nova in regno vegetabili fpecies proveniant; ut genera in fruttipcatione differentia, una eademque natura & vi gaudeant ; immo, ut itnum idemque genus diverfas habeat fruitificationes. Quo ipfo fruclificationis fundamentum , quod totius fcientia; BotanicEe etiam Fundamentum eft , con- velleretur, ccclaifes plantarum naturalesinfringeren-
tur :
1
T.,1. 111
Tat iji
i
PELORI A.
73
tur: ut adeo in Peloria noftra ftupendum naturaj fcetum omnes, artis noftrae perici, haud immerito admiraturi finc.
XIII. T A B U L A.
figurje in adje&a Tabula funt:
%. Peloria caulis naturali ferme magnitudine, una cum racemo & floribus.
II. Flos Peloria magnitudine naturali a tergo vifus.
a calyx. « bb Nectaria. c tubus corollae. d limbus.
III. Flos idem antice fpe&atus.
a calyx.
bbb Neftaria.
IV. Flos idem a latere vifus.
a calyx.
bb Neftarium transverfim diflTectum, yt cavi-
tas in confpeclum cadat. c tubus corollae. d limbus.
V. Flos Peloriae iongitudinaliter diifeftus, ut inter- na pateant , e cujus fundo floris ftamina quinque sequalia cum fuo piftillo in confpectum cadunt.
a calyx.
b Nectaria, quorum orificia verfus cavitatem
hiant quinque foraminibus. c tubus corollae. d limbus.
VI. Flos Linaria* e figuris Tournefortii mutuatus, ut differentia Pelorise ab Antirrhino magis elu- cefcat.
IV. co-
IV.
C 0 R A L L I A BALTICA
PRvESIDE
D. D. Car. Lpnn^eo
propofita
AB
HENRICO FOUGT
Reg. Coll. Metall. Adfcr. Upfalia i 7 4 5. ^funii %.
PR^EFATIO.
Recentioris aevi beneficio tot ceperunt incre- menta, tantas accefliones, fingulae partes Hiftorice Naturalis , utinventa hujus feculi, li palmam non praeripiant, faltem non cedant iis, quse prior quondam aetas detexit. Doclrinam praecipue Coralliorum ante annos triginta, vel quod excedit, Comes marsilius, & hoc noftro tempore Celeb. B. jussi;eus, reaumurius, aliique ex Aca- demia Regia Parifienfi, multum & excoluerunt & auxerunt ; atque ita quidem indefeffis fuis illuftrarunc obfervationibus, ut fpem fecerint, originem atque naturam Coralliorum tandem penitus fore perfpe- flam. Eo quidem Philofophorum induftria in ortu & generatione Coralliorinn inveftiganda , olim vix proceffit. Hiftoria nihilominus horum corporum
adeo
CORALLIA BALTICA. 75
adeo prorfus praetermiffa non fuit, quin pleraeque Coralliorum fpecies, per varia littora ad oras inpri- mis auftrales occurrentes, ab eruditis multis magno cum ftudio & labore fint collectae, in numero re- rum fpeciofilTimarumrepofitae, nec ofcitanter omni- no recenfitae. Aft corallia baltica adhuc fere intacta delituiffent, nifi forte e fuis tenebris eadem in lucem vocaffent pauca illa, quae bromel- lius Nollras, & helwingius, Paft. in Pruffia Angerburgenfiis , de his Coralliis memoriai prodide- runt. Itaque multum e re effe arbitramur, quo nimirum auctior evjdat Hiftoria Naturalis Patria, ut Bromelliano huic catalogo & diverfas Coralliorum fpecies, quotquot e patriis nacli fuerimus, adjicia- mus, & eas pariter a prius defcriptis illis, quae no- bis in manus inciderunt, pro virili ulterius expona- mus. Nec injucundam prorfus harum rerum ftudio- fis praefentcm opsram fore, licebit fperare. Pro- inde, ne fruftrentur fua gloria littora patna, jam in eo occupati erimus, ut explicatiores , quoad per nos licitum eft, imagines Coralliorum maris Bal- ttei, sveciam inprimis alluentis, benigno Tua, bone lector, fubjiciantur confpettui.
CAPUT PRIUS.
DE
CORALLIIS in GENERE. §. I.
CORALLioRUMmentio ut hodie faepius occur- rit, ita apud antiquos fcriptores haud erat in- frequens ; horum nonnulli fcripferunt L fimplici coralium, vel curalium, quod reperies
apLld TH E O P HR AS T U M , PLINIUM & O V I-
dium Met. 4. 749.
Nunc quoque curaliis eadem natura remanfit.
76 CORALLIA BALTICA.
Habent alii quoque corallum, ut sidonius Carra. n. no.
LaEtea puniceo finuantur colla corallo. Quibus inter recentiores aflentitur Celeb. tour-
NEFORTIUS.
corallium alio nomine apud dioscori- dem appellatur lithophyton, lithoden- dron, quafi planta lapidea, lignum lapideum.
gorgoniam idcm , a gorgone vel ME- dusa, appellavit plinius 37. 10. perseus cum detruncaflet Medufae caput, idem ad littus pofuit fubftratis foliis & virgis; Virg<g induruere taclu ca- pitis, quod fieri cum viderent jNymphos, fparferunt illas virgas per mare. Ovid. metamorph. IV. fab. 18.
Hujus prseterea diverfis fpeciebus varia impo- nuntur nomina, ut funt: fungites, astroi- tes, porus, madrepora, millepora, porpttes, reticularia &c.
originem vocis corallii fcriptores com- muniter Graecam efle volunt , duclum videlicet a xct>7), vel nifof, puella, pupilla, & u\o-, maris ; efl: enim maris quafi ornamentum. Immo diclum alii putant corallium, oti iv x\l xsifSTcq , quod in mari tondeatur. Raj. hift. 60.
§• II.
definitiones coralliorum apud diverfos auctores habentur variae.
c^salpinus de plantis, 16. 33. coral- Lium album definit, quod conflet brevibus ac no~ dofis ramulis , nitore ac candore eboris ; cui foramina autem quaedam infunt , non folum in fingulis nodis, fed c? juxta nodos , duritie lapidea.
rajo, in method. emencK 3. corallia fv.nt planta flore carentes fubmarina, fubftantia dura
admo-
CORALLIA BALTICA. 77
admodum & lapidea, quce commanducatce fub dentibus crepitant ac fcrupofce fentiuntur , fragilesque funt , & duro corpori illifce clarum edunt fonum.
tournefortius inft. 572. definit coral- lia, quod Jint berbce marince fere lapidece , ramofce; quarum fpeciatim genus alterum , qttod nullis fora- minibus confpicuis eft pervium , corallum voca- vit, alterum vero madreporam, quce foramini- bus interdum Jlelliformibus ejl pervia-
BOERHAAVIO llOrt. Lugd- I. CORALLIA
dicuntur lithophyta, quie fttnt fabrica fimplici^ dura, coralloide, fragili, illifu fonora, vi ignis in cal- cenz mutanda, cum acidis effervefcente.
geoffroy mat. med. 1 1 . 247. corallium eft, pianta marina fub undis absque foliis nafcens , fere lapidea, ramoja, denfa e? folida , fragilis , cor- tice, feu potius crufla quadam tartarea, molli tamen obduUa.
Verum enimvero definitiones ha? recenfitre, vix ab omni parte funt ad^quatfe & fufficientes : neque enim genuinum chara&erem fperare fas eft, quara- diu crimus in dubio, utrum in civitatem animalem, an vegetabilem , anne lapideam potius , adfcrity conveniat venuftam hanc maris progeniem , quam dixere Naturae Hiftoriographi Corallia.
Interim, ad Vegetabilia fi referenda fint Corallia, confiftentia fua lapidea atque calcis indole ab omni- bus facile plantis dignofcuntur. Si productum fint animaiium feu Vermium aut Zoophytorum, eorum- que dicenda teftae, id illis proprium videtur, quod a bafi plerumque teneriori folidis corporibus fubraa- rinis, tenaciter adha?reant. Quod fi lapidibus atfi- gnentur Coraliia , & ftru&ura fpeciofa intema , & determinata figura, nunc ftelJis notata, nunc fora- minibus varie pertufa, haud difficulter ab omni di- ftinguuntur lapide.
7* CORALLIA BALTICA.
Praterea quum id agimus, ut hic inprimis prse- Itruantur fundamenta capitis poftcrioris, pro fcopo tractationis noftrae indicaffe juvabit, id genus Co- ralliorum, quod cavilatibus conftat radiatis , nobis efTe madreporam; quodque cavitatibus inftrui- tur fimplicibus , milleporam nominari. Sed madreporam Simplicem eam vocamus , quaj corpore conftat unico, ftellaunica; madreporam Compofitam, quce ex pluribus Madreporis fimplici- bus, proliferis & diftinclis oritur : denique mad re- poram Aggregatam illam nuncupamus, quse ftel-. lis quidem infignitur pluribus, fed ita inter fe co- adunatis, ut paries unius fit communis alteri; adeo- que conftat corpore, non ex Madreporis pluribus iimplicibus ac divifibilibus conflato.
§. III.
Corallia, ut innuunt fupra dicta, abaliis adhoc, ab aliis ad illud natura; regnum amandantur.
lithographi Corallia inter lapides recen- fuerunc, rationibus fequentibus inducti : quod
* pondere fuo & confiftentia lapideam prorfus du-
ritiem ac gravitatem referant;
# ex adytis montium haud raro curioforum examini
fefe oflferant ; y tandem diutius uftulata, & aqua exftin&a , in ve- ram calcem abeant.
Unde cuisoNiEus in epiftola ad bocco- num ftatuit, nullum prorfus corallii genus effe plan- tam , at purum putum rainerale , ex multo fale & pauca terra compofitum. Exiftimat enim, variorum Jalium cum terra aliisque mixtionis principiis , a vege- tantium occurfu & prcecipitatione , tam nobile mixtum emergere, non fecus ac famigeratam Diance , feu Chy- micorum arborem metallicam, qua Mercurii Luna
cupel-
CORALLIA BALTICA. 79
cupellata , in aqua forti prius diffolutorum fi? aqua communi dein innatantium fubfidentia atque nexu , per appofitionem partis ad partem accrefcat.
§. IV.
BOT ANICI Viciflim, llt DIOSCORIDES, PLI- HiUS , CiESALPINUS, BOCCONUS, RAJUS,
TouRNEFORTius, marsilius, & reliqui, plantis , annumerarunt Corallia: quod
« in caudicem adfcendant, ramos diffundant, fuas quaeque fervent , diverfa forma utut mire lu- dant, fpecies & genera, nec non ftipite ad lapidem vel petram affixo, tanquam aftis in ter- ram radicibus, ad fimilitudinem arboris cujus- dam quam proxime videantur accedere;
|8 huic opinioni robur adjiciat, minus licet explo- rata veterum fententia, quibus perfuafum le- gimus , corallia in fundo maris obvenire mol- lia, ad primum aeris conta6lum illico indure- fcere. Vid. Diofc. mat. med< 5. 7. Plin. 32. 2, Ovid. met.is- 416. Imper. hijl. nat.%o%.
y idem confirmarint obfervationes eocconi, qui in apice coralliorum & fub cortice eorundem variis in cellulis latentem fuccum lafteum de- texit. Hinc nata fufpicio, nec femine defli- tui corallia : immo cavis eorum meatibus, quos & poros nominare folent fcriptores, fruftificationis commodum iocum aflignari poffe , his vifum fuit ;
t hanc opinionem extra dubitationem ponere vide- rentur obfervationes. Comitis marsilii, quas in opere laudatiflimo, Hiftoire phyfique de la mer, non ita pridem evulgavit: quibus id pon- deris vindicare nititur Vir illuftriflimus , ut in numero vegetabilium quam maxime collo-
canda
8o CORALLIA BALTICA.
canda effe corallia, quavis ratione contendat. Coralliorum enim flores, quos videtur fibi di- flincliflime obfervafle, fplendide delineatos, fpectantium oculis exhibuit.
Cujus inventi hifloriam quoque geoffroy mat. med. 2. 251. paucis percenfet, dum corallium recens , ex cequore extraUum, in aqua marina ferva- tur, papillce fenfim intumefamt & expanduntur , lactei fucci guttulas fundentes , tum ex fingulis papillis ori- tur Calyx octopbyllus , patens feu Jlellatus , albus , fta* minibus octo, longitudine circiter calycis , patentibus C5* piftillo fimplici. Tandem pofi octo vel duodecim dies marcefcentes flores flavefcunt^ in glohulos contra- buntur , lacteo fucco turgidos , deciduos £f aquce fun- dum petentes. Hcec corpufcula ejfe fruftus, femen vero in eorum fucco delitefcere autumat. Mirum hoc pbcenomenon Anno 1706, menfe Decembri primum ob- fervavit Illuflris Comes marsilius in recens ex- pifcato corallio : illud enim in vafe aqua marina reple- to , per aliquot dies fervatum, floribus albis ftellatis binc inde confperfum reperit. Aqua detraUa, evanue- runt flores ; aqua marina denuo affufa, flores iterum apparuerunt , ficque per decem vel undecim dies coral- lium floridum confpiciebatur.
§. V.
zoologi denique celebratiflimi , Dn. bernh.
JUSSIJEUS, TREMBLEJUS & REAUMURIUS,
corallia nec lapides , neque vegetabilia , fed ver- mium effe produttum, contendunt. Hujus fententia; auctor fuit, & a marsilii atque botanico- Vum veftigiis & aucloritate primus difceffit Dr. peysonellius, Medicus Regius Guadeloupenfis, qui academije regi^e parisiensi, Anno 1727, ex iteratis & fedulo captis experimentis fibi
com-
CORALLIA BALTICA.
8i
compertum fignificavit, nores coralliorum non efTe nifi mjnutiffimbrum a i malculorum, forma & firni- litudine urtica marina , valde prodigiofum nume- fum : neque aliud eife corallia, quam pkira verrruum ctomicilia, atque lcpidifiia. am congeriem tefhrum. Ha?c primum qujdem aideo vifa fuere paradoxa, ut (plendida viderentiir commenta , usque dum accura- tiorem PMyporum invefbgationem jnte aiiquot an- nos aufpic;:retur Cdeb. tremblejus. Sed, de- tee"ta pollmodum Polyporum natura, inceperunt ob- fervationes iils peysoneliji pluris fieri , & tan- ti quidem, ut acutiflirniis B. jussiteus hujus rei pernofcendae caufa , Anno 1741 ad littora Nor- mandia; iter inftitueret : ubi coralliorum naturse indaganda; eo cum fucccfTu incubuit, ut ex itinere reverfiis eximias plane referret obfervationes, qua; huic.maxime faverent inftituto. Hac de re ulterius legi merencur , quoe erudite reaumurius in Praf. ad Tom. VI. de.bifforia Infect.
Vir ClsrifTimus , rernh. jusstjeus. in lite- ris, An. 1744. d. i.Maji, ad Cekberriwum Dn, Prce- fidem, de hoc ncgotio datis, id fibi ratum effc flr- mumque perhiber , qon folum quod piurcs conillio- rum fpecies, quas pro certiffimis plantis nemo non haberet, fint crufta; vel tefbe certorum animalculo- rum mannorum; fcd jam etiam patere, a quibus zoopHYTis hae domus & a^dificentur & habiten- tur. Quod quum novum fit & adhuc paucis perfpe- ftum; recenfionem horum ammalculorum , prout' illa enumerantur a Dn. jussiteo, dignam judica- mus, quae in gratiam Lccloris hic fubjiciatur.
I. scolopendra, Ipfo monente , eff. Zoophyton, corpore cylindraceo, dentaculis 2 five^. Huic originem debent:
Tubuli vermiculares , Dentalia , Penicilla marina, Tubularia.
Tom. I. F Coral.
%i CORALLIA BALTICA.
Corallina aftaci corniculorum a-mula. Tournef.
inft'571' Raj» fyn- 3- 34- w. 10. Corallina marina abietis forma. Tournef. ivfl. 571.
Raj. fyn. 35. n. 12. Corallina minus ramofa , alterna vice denticulata.
Raj. fyn. 35. n. 13. Corallina mufcofa, denticulis bijugis unum iatus
fpectantibus. Pluck. alm. 1 19". Raj.fyn.35. n.14. CoralUna mufcofa pennata, ramulis & capillamen-
tis falcatis. Pluck. alm. 1 19. £. 47. /.12. ifa/.
/yw. 36. n. 16. Corallina mufcofa, alterna vice denticulata, ra-
mulis in crebcrrima capillamenta fparfis. Pluck.
alm. 119. £.48. /• 3. Raj.fyn. 36. n. 17. Corallina mufcofa denciculata procurr.bens , caule
tenuiflimo, denticellis ex adverfo fitis. Pluck.
alm.ny. t./fl. f.ii. Raj.fyn.36. n. 1$.. Corallina pumila repens , minus ramofa. Raj.
fyn. 37. n. 19. Corallina pumila erec~ta ramofior. Raj. fyn. 37.
n. 20. t. 2. /. 1.
II. polypus corpore oblongo cylindraceo, ten-
taculis ad circumferentiam capitis. Ab boc
oriuntur :
Millepora arenofa anglica. Pet. muf. 271. Raj.
fyn. 31.
Fucus telam lineam fericeamve tcxtura fua aemu- lans. Tournef. inft , 568. £.334. Raj. fyn. 42. n.9.
Fucus marinus fcrupofus albidus anguftior com- preffus, excremitatibus quafi abfcidis. Morif. bift. 3-P-646. f. 15. t. 8. /17. Raj. fyn.43. n-io-
III. medusa corpore orbiculato f. conico, tenta- culis filiformibus. Hinc
Adianti aurei minimi facie planta marina. Raj.
fyn. 31. n. 4. Madreporce, Cellepora linnjei.
Alcyo-
CORALLIA BALTICA.
83
Alcyoni.uth ramofo»- digitatum molle, aflerifcis undique ornatum. BreyniiE. N. C. VII. app.159.
Raj-fy'1- 31- n-2' Acetabulum.
IV. sepia corpore oblongo tepreflb , tentaculis 6 brevioribus : 2 longioribus, os inclufum cor- pori, oculi 2 magni infra tentacula Inde\
Nautilus papyraceus, Orthoceros, Littius, Ba- lanus, Verruca teftudinaria, Concha anatifera. Echinus marinus. Afterias, Stella marina.
§. VI.
In hoc diflenfu C^. 3. 4. 5.) fi nobis cenfenda atque rite feftimanda res erit, non pofliimus non fummo- rum virorum & laudare & fufpicere inventa longe nobiliflima. Illis autem fingulis quum graviflimse fint paufl^e, cur potius rait lapideo, aut vegetabili, autani- mali regno adjudicare velint corallia, nobis ingenue fateri licebit, nondum facile patere, qusenam fcnten- tia reliquis fir anreponenda^) ; prsefertim, quum re- centiorum circa hanc rem obfervationes fint nuper inchoacai, non ad plenum confefta1, & defiderentur adhuc quam plurima, quaedies forte revelabit. Do-
F 2 nec
a) Qaae praecipue nos haefitantes tenuit fuit Affinitas & Ana-
logia. R gr.
fucus abfolute planta eft. Ker atopbyton Boerh. Fucus eft
lignofus fiexilis, coriaceus. Titanckeratophyton efb in-
ttrne Keratt.phyton , externe lapideum; fi lapis generaret
cruftam calcaream , anne & liijnoiam? SPongia fi m"do planta eft, mirum quod Fucus marinus
fcrupofus. Morif. hift. 3. f. 15. t f. 16. 17. fit produ-
ftum Animale
confekva eft vegerabile; Conferva articulata itidem vegetaHle Corallina eft Corterva articulata crufta lapi- dea tecta Acetabutum Tournef eft Corallina apice pel- uto feu ftella corallina ex animali producta.
84
CORALLIA BALTICA.
nec ergo certiora fucrimus edo&i , nullum poti.us, quam immaturum & prseceps, noltrum interponi- mus judicium. Nequc enim ex inftituto id J»gimus, ut difcutiantur hic fingula, qux de coralliis dicenda forent. Nos defcriptionem qualemcunque corallio- rum ad haec noftra httora crefcentium promifimus; nec ulterius diva ari animus eft, quam fert nobis propofita brevitas, dum eorum tantum defiderio ftudemus, qui leviorem forte cupiunt coralliorum notitiam , & dum ad fubfequentia duntaxat rite in- telligenda viam paramus.
§. VII.
Quo minus ad flnem olim dcduci potuerit ope- rofa illa quaeftio de natura coralliorum, ut exquifi- ta ac pleniori eorum defcriptione atque hiftoria jam dudum orbis frueretur, moram injecerunt hsec in- primis impedimenta: quod
u fepeliantur undis corallia, in fundo latebrisque marium delitefcant, ubi difficilis aditus, nec li- bera deambulatio conceditur.
/3 corallia, quae difcerpit, inque littus ejicit cre- briori tempeftate incitatus flucluum impetus, in- tegra vix unquam reperiantur.
7 eadem in littus ejecla nunc aereas patiantur in- jurias, nunc argilla, fabulo & arena obruantur, nunc ex adjacentium corporum adhacfione, cum quibus in lapidem facile concrefcunt, crebro de- formentur.
^ longe alia? coralliorum fpecies in Oceano Septen- trionali, aliae in mari Pacifico, alia? in mari Bal- tico, aliee profersntur alibi. Accedit, quod iin- gulbe fpecies coralliorum figura admodum vanent: quo faftum , ut diltinctas fpecies fere toties con- ftituerinr. auctores , quoties dilfimilis formas ofFen- derint individua.
« no-
CORALLIA BALTICA. 8*
e notitia denique coralliorum , procul adeo peten- dorum, majores poftulet impenfas, quam eam ufui futuram vulgo fuit judicatum. Nauta? vero, quibus opportuna maxime patet occafio remotio- res orbis adeundi plagas, hcec minus obfervant: neque fcientiarum cultui multum infervit turba rudis eorum , quibus pifcatus coralliorum plerum- que eft demandatus.
§. VIII.
Sed eftprofecto, quodmaximedemircmur in hoc corporum genere. Tam prope enim ad quodlibet e tribus natura? regnis corallia videntur accedere, ut, nec merum ea lapidem, ncc plantam fincerara, neque animalium unice productum eife, facile dixeris ; eft tamen illis, qiiod animale quiddam & vegetabile , & hpideum fimul indicat. Quin &, ubi congeruntur in littorecorallia, quorumcunque circumfuforum corpo- rum adnatam molem, inque calcem verfam faepius oftentanc. Immo confertiflimum coralliorum, con- chyliorum & pctrificatorum numerum tantum non omnes fubminiftrant rupes calcaria?, raroalia?. Num igitur ad originem calcis hxc quicquam b)l Ve- rum hoc libenter illis definiendum permittimus, quibus experiundi hujus eft data facultas. Fj §. IX.
b) In Itinere Qotblandico fag.\q\. vidi Sabulum & AYdillam Coralliis ad littus ejedis adheerere, ficque coagufari & in cal- cem verti. ExArgilla oritur Calx , fed quaenam fit caufla, ut in calcem tranfeat Argilla , obfcurum eft Calcem mu- tare Argillam & Sabulum in fuam naturam , nulli non no- tumeft. Immo & Schiftum ab adjacente calcario lapide in calcem mutari vidi in Itin. IPtfirogoth. p. Bl. Calcem ab animalibus Zoophytis creari, patet ex teftis Cochlearum, Concharum & fimilium , qu32 ejusdem naturse cum Coral- liis funt. Raro montes calcarii obfervantur, quin infinitis fcatent Petriiicatis , qu^ petrificata plerumque corallia vel oftracodermata funt. Hmc milii fufpicio eft, quod coral- lia & oftracodermata non a calce ut patre genita fint, fed ut Patres calcem generarint.
86* CORALLIA BALTICA.
§. IX.
Ceterum coralliorum fcraciffimtim effe natale fohim .ad plerasqu^ <->ras maritimas, verbo fi com- itv rporavcrmus, hau.d alienum vidcbitur. Etenim Mufenm stobjeanum, Lundini afiervatum, dita- vit inpri m is oelandia. Cojfeftionibus bromel- lianis partem pracipuam fuppcditarunt Infulce carolin^e in gothlandia. Amborum hanc fup^lleftilem omnem nimium quantum excedit locu- pletiflimus coralliorum thefaurus , cujus heic duci- flius lincamcnta, quem ex gothlandia & ca- p E L L 7E portu Celeherr. Dominus Prcefes fecum deportavit. His Gothlandorum deliciis, in oratione fua inaugurali de necefptate peregrinationis intra pa- trinm; hoc Ipfe tribuit praeconium : Corallifera , in- quit, Indorum littora miramur, fed Capellce portus, Chcus e/f in Cctblandia) credite Auditores , unus hic locus txceqnat , immo exfuperat Orientis has opes : vidi enim de.nfiff.ma coraliiorv.m jirata per inttgra Jlndia & ir.VHaria hujus iittoris fefe cxtendentia. vide & lit-
T O R A CORALLINA ill Itill. Gothl. p. 1 90. HuC
quoque pertinent, quse bromellius in Lithogr. Suec. fp. 2. c. 2. §. 1. Litbophytorum, ait, inopiam compenfahit , fptro , corallinorum noftrorum lapidum in- fignis nv.merus , quorum tanta copia, tantaque vcrietas apud kos occurrit, quantam vix aliis regionibus fuppt- tere fcimus.
§. X.
cora lltorum denique quo minus perfpexit orbis naturam, eo leviorem fenfit utilitatem.
Calcem nonnunquam, fed raro, parant inde Gothlandi.
Mufeis Eruditorum atque Curioforum , Regum- que & Magnatum Hortis, Cryptis, aliisque rebus bene mulris, ad oftentationem fere compofitis, haud mediocri folent eile ornamento corallia.
In
CORALLTA BALTICA. 87
In Medicina eadem audiunt abforbentia, eun- deraque ufum praebcnt , quem reliqua, terrea di£la.
Sed uberiores tandem fruftus fore confido, quum in fontcm generationis , atque intima horum corporum penetialia patuerit aditus. Hcec procul dubio laborem compenfabunt.
CAPUT POSTERIUS.
DE
CORALIIS BALTICIS. I.
Madrepora (turbinata') fimplex, turbinata, lae- vis; ftella concava. Fig. L II III. IV. VII.
Futngites cinerei coloris , cujus ftriatum capitulum mtide fuper lapidem calcarium fufcum expanditur &f ex- plicatur. Brom. lith. fp. 2. 30.
Fungitarum veftigia in lapide calcario incano con- fpicua. Brom. lith. fp. 2. 30.
Columellus , feu Fungites minor lapidi calcario gri- feo immerfus. Brom. lith. fp. 2. 30.
Fungitce minimi cum capitulis ftriatis. Brom. lith. fp. 2. 30.
Fungitae fojfiles majores rotundi , qaorum capitula dijfufa, intusque profunde ftriata , pediculi aittem ad- modum breves fint. Brom. Iith. fp. 2. 30.
Fungitce varii diverfce magriitudinis , quorwn an- guftum , intusque profuridp ftriatum capitubnn definit in petiolum longwm , dcuium , plus mmusve incurvatum. Brom. lith. fp. 2. 30. t. 32.
Fungites medice magnitudiivs fubrotundus , lavis, gothlandicus , cujus pVeoli orficium rotundum £•? pro- fitnde ftriatum, pediculv.s autem va!de brevis. Brom. lith. fp. 2. 32. t. 32.
Fungitce medice magnitudinis , tetrngoni gotb- landici , quorum pileoli orifcium vel quadratum ,
F 4 -vel
88 CORALLJA BALTICA.
vel rhomhoidale , pediculus autem brevis & exiguus exi- Jf.it. Brom. lith. fp. 2. 33. t. 33.
Fungites gothhndicus magnus , pileolo amplo, la- to, admodimique expanfo, fed pedicido brevi donatus. Brom. lith. fp. 2. 35. t. 36.
Fungites major orbicularis gothlandicus , facie fua ac figura proxime acccdens ad fungitam orbicularem belveticum Langii, in hi/f. lap. fg. helvet. p. 52. t. 12. defcriptum. B;om. lith. fp. 2. 36. t. 36.
Fnngites elegans tvajor , oris profurtde crenath , in- tusque rejtexis, ex Gotblandia. Brom. Iith. fp. 2. 36.
Fungites major orbicmaris, amplo pileoli orificio, ctiius crmoii & tenues margines prater morem valde exjfdnt , & ctrcd centrum in eltum elevantur. Brom. lith. fp. 2. 37.-
Fungifes gothlandicus , mitximus , circwrferentia fua l'4 pollices capiens , ex meris IdmeUis tenuioribus ac friatis compofitns ; in cujus protuherante capitido , ca- vitas adeo coarciatur , ut digiti mininii apicem vix ad- nvdtat. Brom. lith. fp. 2. 37.
Fungites mcdia magnitudinis candidus ac elegans, levioribus qvidem , afi nitidijjimis Jtriis , a centro pro- fundiori ad marginem elatiorem, amplum ac refiexum, procuri entibus , brevique petiolo confpicuus. Brom. lith. fp. 2. 37.
Fungites gothlandicus major , parvo pediculo, cu- jus pileoli orificium lapide calcario communi infarttum £f repletum. Brom. lith. fp. 2. 38.
Fungites gothlandicus major , longo & incurvato pedAcido , cujus pileoli orificium Jialaclite infarcium eft. Brom. lith. fp. 2. 38. t. 38.
Fungites alius gothlandicus , brevi pediculo & ma- gno lotoque pileolo conf/ncuus , cujus orificium Jive ca- vitas , madrepora .placentiformi Jive efchara marina te- nui reticulari obtegitur. Brom. lith. fp. 2. 38-
Colu-
CORALLIA BALTICA. 89
Columellus turbinatus major , fuperna facie exca- vatus g? radiis coralliis propriis ftellatus eft. Helw. lith. Angerb. 52. t. 5. f.9.
Columellus turbinatus minor Luidii n. 134. feu calyx coralliorum Langii , ad littora cum plurimis frag- mentis obvius. Helw. lith. Ang. 52. t. 5. f. 10.
Columellus turbinatus minimus. Helw. lith. An- gerb. 52. t.5. f. 11.
Columellus ftriatus feu bryonice radix lapidea ftm- plex. He!w. lith. Ang. 52. t. 5. f. 13.
Columelli majoris turbinati materice durioris fpecir men, five potius fragmentum? integrum enim reperiri nondnm contigit ; fubtiliffime in- longum ftriatum, fa- fciatwn & in extremitate latius expanfa ftellatum. Helw. Hth. Ang. 53. t.5. f. 15. y
Ejusdem Columelli fpecimen proliferum. Helw. lith. Ang.53. t-5- f- 17-
Defcr. E bafi anguftiori five ar£liori principio fenfim enafcitur corpus oblongum , teres, iuperiora verfus rnagis raagisque dilatatum , apice truncato, cujus fuperficies , ftriis Jongitudinalibus , obfoletis, numerofis , minimis undique exaratur , & fulcis transverfajibus, obtufis, inaequalibus cingitur.
Stella, qux inhaeret apici, efl concava, margi- ne cavitatis acuto, radiis aut fulcatis, aut lamella- tis, fepe etiam dentatis, ab imis ftellae partibus ad oris ambitum procurrentibus , exornata.
Varietates hujus Madreporas funt permultae: nos ad fequentes, tanquam prascipuas, attendimus :
<* cujus diameter difci fuperat longitudinem ipfius corallii ; ftella vero planiufcula margine inftrui- tur latifTimo, centro parum excavato, radiis e medio cavitatis ad circumferentiam ductis in- tegris omnibus. Fig> I.
F 5 /3 cujus
CORALLIA BALTICA,
cujus diameter difci ipfo quoque corpore corallii longior exiftit; ftella verum concava conftat fundo plano, margine haud multum expanfo, radiisque obau6to, quorum alterni longiores a margine extimo ad fundum usque defcendunt, inque itineris medio ceffant alterni breviores, ut centrum fundi, quod nec radii longiores affequuntur , non contingant. Fig. II.
7 quse pcrfecte eft turbinata, ftellaque turbinato- concava, radiis ab ipfo centro ad marginem rccta ductis, infignitur. Fig. III.
S qurs fere cylindracea, at verfus apicem craffior aliquantum, ftellam gerit turbinato* concavam. ' Fig* IV. Ha?c modum pariter augmentationis horum corporum , ftcllae videlicet e centro prolem emiiram, oftendit.
s cujus eft obliqua forma, five incurvato- oblonga, bafin verfus anguftior, fuperne craffior, mar- gine cavitatis fuprema; paulium contraclo; ftel- la hemifph-.trico - concava, radiis , interjectis alternis brevioribus , longioribus alternis, a margine ad centrum properantibus , exfculpta. Fig. VII.
Magnitudo hujus Madreporai occurrit varia: alise enim articulum extimum digiti vix a?quant; magni- tudine vero cornu taurinum aemulantur alias; cujus etiam colorem exprimunt , quippe qui in recens extra£tis coralliis hujus fpeciei eft fubdiaphano-cor- neus. Unde fpecnnina illa, quse affimilantur varie- tati e, in Gothlandia Cumshom (cornua arietis) vulgo falutantur.
Horum coralliorum ad regiones maritimas no- ftras ubertas eft maxima, eorumque inprimis, ex coralliis Balticis, apud au&ores facta mentio.
II. MA-
CORALLIA BALTICA. 91
II.
madrepo ra ( Porpita) fimplex , orbicularis, plana; ftella convexa. Fig. V.
Fungitarum minimorum pediculo defiitutorum capi- tula parva ftriata , ac trochifcorum infiar crenata , col-> lefta in littore maris Gothlandice. Brotn. lith. fp. 2» 33. f. a. b. c. d. e. f. g. h.
Lapillus numismalis. Calceol. muf. 328.
Porpita minor numularis. Luid. lith. 151.
Lens lapidea firiata, utrinque convexa. Scheuchz. lith. Helv. f. 43. 44.
Fimgi cujusdam marini capitulum. Biittn. di(T. de corail. foff. 24. t. 3. f. 5.
Defcr. Haec Madrepora orbicularis eft , plana, glabra; rugis annularibus obfoletis, ftriisque minu- tifiirnis a centro msrginem verfus molliter notata; centro in pauciflimis fpeciminibus aliquantum emi- nenU', in plurimis exiftente fere plano. vid. Fig.V. lit. b.
SteUa convexa, medio excavata, conftat ra- diis dentatis , a margine ad centrum convergenti- bus, quibus alterna vice radii alii dimidio brevio- res inrerponuntur. vid. Fig.V. lit.a.
Radii omnes, vel potius lamellae, ubi fluftua- tio maris vitium non induxit, margine quidem funC pPAi!!um dentato; undarum tamen eludere violen- tiam, antequam attingant littora, quum Eegre pof- fint, kcvigatiores vulgo reperiuntur, atque punclu- lis tantum exftantioribus obfervantur fignata?.
Formam igitur Trochifci Officinalis , vel fru&us Lavaurce aut Malvce eleganter referunt hsecce cor- pora; qure latitudine rarius transverfi digiti, com- muniter autem minora & femine Lentis vix amplio- ra reperiuntur.
Vulgo
92
CORALLIA BALTICA.
V ulgo hqe Madreporae i^enditantur pro femine vel fru&u coralhorum , exopinione fortaffis quorundam eorurn, qui corallia reliqua fungiformia his operculis quafi tegi arbitrantur. Sedratio fubeft, curvocemus haec in dubium, quamvis deficiente veftigio bafcos, qua folido cuidam adhaereant corpori, non mirer, fcrupulum facile quibusdam hinc fuboriri potuiffe.
Ad urbem ipfam Wisbyam, in Gothlandia, tam a parte boreali , quam auftrali , hasc Madreporae fpe- cies fatis abundantur occurrit.
III.
madrepora ( Ananas) compofita, corporibus proliferis e centro pluribus, undique coadunatis; ftella convexa, centro concava. Fig.IX. n.i.
Fungites gotblandicus brevi pediculo & magno am- ploque pilenlo , cujus fuperficies tota figuris a/tnformi- bus fubtitiffimis , & propemodum obliteratis obducitur. Brom. lith. fp... 2. 39. t. 39.
Corallium albid.wn , fuperficie figuris aflriformibus propemodwn obliteratis , qua? exterfio aquarnm flutlibus efi adfcribenda. Alias Ecbinometra Scheucbz. f. 85- fimile. In littoralibus. Helw. lith. Ang. 53. t. 5. f. 22.
Defcr. Particula quaevis primaria hujus cdfallii turbinata, oblonga, ltriis longitudinalibus , obfo- letis , numerofifllmis obtegitur.
Stella convexa , lato margine, extrorfum decli- vi, radiisque inftruitur, centrum cavum occupanti- bus, lamellatis, prominulis, acutis, qui vero mar- ginem exornant, laevioribus, ftriatis.
Corpora ejusmodi plura, e centro cujusvis ftellce erefta, a latere invicem coagmentata & quall con- glutinata, Madreporam compofitam convexam ac verfus bafin turbinatam exhibent.
Varie-
CORALLTA BALTICA.
93
Varietatem fat fingularem fiftit fig. VIII. c) In- ter hanc enim & Madreporam nuper deferiptam in- tereit illud, quod ultimse partes quarumlibet adja- centium ftellularum , margine nonnihil elevato, ftriisque concurrentibus utrinque dentato , ultra planiticm corporis paullulum emineant.
CohaTet adeoque haec fpecies Madreporae uti bacca in Ananas feu Bromeiia. Transverfim feftutn foocce corallium examinavimus , atque tunc ab ima quoque parte optime cernebantur ftellarum imagi- res; fed a fe invicem remotiores, qua? per me- dium corpus, ubi lamellee confpiciebantur in apice, transeunt.
IV.
madrepora* (truncata ) compofita, corpori- bus proliferis e difco pluribus, rmirgine coaduiutis; ftellis truncatis , centro cylindraceo - concavis. Fig.X. w. 3.
Fungitce octo majores, candidi, pyxidati, quorum pediculi in imo coaliti, ex uno quafi pede ac principio exfurgere videntur. Brom. iith. fp. z. 39. t. 39.
Ejusdem generis tertius luxurians & prolifer fun- gites gothlandicus , ex octo minoribus infundibuliformi- bus concretus , qui a p'oxime v, emorato non nifi colore magnitudine difcrepant. Brom. lith. fp. 2. 40.
Ejusdem generis tertius luxnrians , ex feptem mi- mribus calyciformibus compofitus , qui hoc a ceteris differunt , quod centralis capitulorum cavitas plann con- fpiciatur , totaque materia calcaria infarcta. Brom. lith. fp. 2. 40.
Ejusdem generis quartus , ex quatuor tantum rninoribus cyathiformibus fungitis conjlans , quorum
fingula
c) Hujus etiam figuram habet wolfart biji*nat. Hajfc, U 10. /. 3. 4»
CORALLIA BALTICA.
fmgula capitula, profundam in eentro cavitatem & in ambitu duplicem quaf admodumque elatum marginem oflendunt. Brom. lith. fp. 2. 40.
Defcr. Partes hiijus Madrepora? ftriis longitu- dinahbus, obfoletis, numerofiflimis ; (ulcis rugis- que transverfis , annularibus, inasqualibus , obtufis, variis tcguntur.
Stella plana eft feu truncata, centro concavo- cylindraceo, fundo plano, margine lamellato.
Illaj ipfae lamella;, 30. circitcr longiores, ab elatiori margine horizontaliter exeunt, hinc ad ]a- tera cavitatis mediac perpendiculariter defcendunt, iterumque ad reclum angulum in plano ipfius difco convergunt: totidem Jamellae breviores ad mediam itineris partem vel ad orificium' cavum alterna vice deliquefcunt. At longiores radioli, ex ampliori fpa- tio procedentes crafiiores , prcmentibus locorum anguftiis, quo curfum dirigunt, ad parietes cavi cylimiri in acutam aciem magis magisque definentes, ftsllam fbxmant perquam elegantem, inque aliis co- raP.iorum fpeciebus, nebis perfpectis, haud obviam.
Haec defcripta corpora five partes hujus coral- ]ii, e difco marginali plano prolifera?, fimiles plures & gequales emittunt , qua? rurfus alias proferunt aliasque, latere invicem feu margine extimofemper contiguas.
Particulae illae ab initio tenui, penna anferina vix creillori, in corprs truncatum expanduntur, cujns difci diameter aequat altitud'nem totius corpo- ris, atquetotam ferepollicis amplitudinem abfolvit.
V.
madrepora Cftellaris) compofita, corpori- bus proliferis e centro folitariis, coadunatis ftellae tnargine dilatato. Fig. XI. n. 4.
Defcr.
CORALLIA BALTICA.
95
Defcr. Internodium quodvis feu quivis articulus hujus Madreporae efb corpus cyathiforme, farclum, inferne attenuatum, ad bafin ipfam parum dilata- tum, fuperne crailius; marginelato, tenui; fuper- ficie ttriis numerolis, obfoletis , longitudinalibus, rugis vero transverfalibus vix manifeftis prseclita.
Stella planiufcula , radios a centro ad margi- nem duclos plurimos (60 faepius), in difci centro lamellatos, in margine vero ftriatos exhibet.
Defcriptum corpus e centro cyathi alterius fic erigitur, ut bafis fuperioris tegat itei i partem la- meilatam inferioris , & fic porro ex impofitione tinius articuli in alterum evadit corpus proliferum e centro : fed phira ejut-modi corpora prolifera Eequalibus internodiis juxta fepofita, margine ftel- larum tantum coalefcunt.
Craffities media cujusvis articuli digito minimo par eft; longitudo vero transverfum pollicem in- terdum exaequat.
Subftantia medullaris albidior, ftriata, cine- rafcente cortice veftitur, qui facili negotio, cafu, vel contufione hinc illinc feparatur.
Reperiuntur ha;cce corallia faepe capitis magni- tudine ad littora Kyllei & Slite.
Varietatem hujus fpeciei maxime Tpeciofam ex- primit Fig. XVIII. quae parum tamen & ir. hoc po- tiffimum a fupra defcripto corallio ablud.t, quod flellae propiores fint , five internodia breviora & minus confpicua, fuperficies exefa & corticali fub- ftantia ab anteriori parte fere orbata : ex cortice nihilominus , ubi cernitur illnefus , e llruftura ftellae ejusque margine tenui, ampliato, hanc Madrepo- ram eandem effe cum proxime memorata fpecie haud obfcure patet.
VI. MA-
95 CORALLIA BALTICA.
VI.
madrepora (Orgamim) compofita, corpo- ribus proliferis e ccntro folitariis, membrana re- flexa coadunatis ftellatis. Fig. VI. nl r.
Defcr. Hiec Madrepora conftat cylindris variis, farftis, diftantibus, rectis, parallelis, conjun&is in- vicem diaphragmatibus , five lamcllis horizontali- bus, quibus interjecla funt fpatia latiora, quam aka.
Jpices leviter efFofti , fed nec radianti cavitate, neque dilatato margine comparent; in ambitu ve- rum fuo radiis variis dentiformibus, extrorfum acu- minatis, crenati videntur.
Hi cylindri, vel caules cylindracei exfurgunt ex pluribus fibimet injun&is articulis cylindraceis, ]&»vionbus, albefcentibus , crafiitie plus minus cul- mi cricicei, quorum e latere fupremo difcedit mem- brana tcnuis, inque hunc modum reflexo-plana , ut apex cylindri nonnihil promineat.
VII.
madrepora (flexuofa) ccmpofita, cylindris flexuofis, fcabris, cortice hinc inde coalitis. Fig. XIII. n. 5.
Defcr. Cylindri, Madreporam hancconftituen- tes, varie funt flexuofi, hinc inde contigui , iterum- que diftantes ; corcice fcabro , rimofo, transvcrfim rugofo & propemodum articulato prtediti.
Stella terminatrix cujusvis cylindri , ejusdem cum eo eft latitudinis ; difco concavo, centro de- preflo, planiufculo; radiis lamellatis , aequalibus & integris omnibus.
Talia inter fe plura coroora conjuncta . lateri- bus prorrrfcue & pafiim connar.a, faftjgiis autem ra- diantibus a mutuis nexibus parum djsjuncla , moiem conficiunt diverfae magnirudinic. Color in his eft prorfus cinereus, craflicies calami fcriptorii.
VIII.
CORALLIA BALTICA. 97 VIII.
madrepora (favofaj aggregata, ftellis angu* lofis, concavis; radiis quatuor altioribus. Fig.XVI.
Defcr. Hiec Madrepora tubulis conftat paralJe- ]is, angulofis (fa?pius fexangularibus), undique con-. natis; adeo ut paries, proximis quibusvis tubulis interjectus, utrique eorum fit communis.
Stella terminatrix eft a?qualis diametri cum tu» bo, angulofa (faepius fexangularisj) , concava, la- mellata, lamelJis a centro marginem verfus ductis acutis; quarum quatuor decuJTatim pofita; reliquis majores altioresque confpiciuntur.
PJures llellfemargine coalitse partem fuperiorem hujus Madreporas totam adornant; a Jatere vero fulci eleganter ftriati eam reddunt confpicuam.
Ceterum figura hujus fpeciei mutabilis eft atque incerta. Nunc pugnum cequat, nunc digitum raini- mum magnitudine haudmultum excedit : faciem in- terdum ramofam, jam rotundatam praefert. Eft- que Madrepora hoec fubdiaphana, albicans ; atque transverfim fecta piccuram eandem refert, quam ab averfa parte prsebent chartae luforiae, conftantera videlicet e fexanguJis contiguiss centro - ftellatis.
IX.
millepora ramis vagis ; pun&is fparfis. Fig. XII.
Corallii fojjilis fubalbidi ac lcevis ramuli tenues, geniculati ac rainofi. Brom. lith. fp. 2. 17. t. 17.
Madreporce five corallii fojfilis punctulati ramuli diverfa magnitudinis ac crajfitiei, a digiti minimi ad pollicis latitudinem afcendentes. Brom, lith. fp. 2. 17. 1. 17.
Corallium album punttatum rugofum , aliquando ta* men lceve, furcatum £f ramofum. Helw. lith. Ang.49.
t.4. f.2. 3.
Tom, I. G Defcr.
98 CORALLIA BALTICA,
•
Defcr. H<£c Millepora varie eft fubramofa, di- varicata.
Pon, plurimi, incequales, oblongi, transver- faliter undique absque ordine funt diiperfi.
In frafto ramo medullaris fubftantia poros ap- proximatos , plures , ad modum cornu cervi , vel oflium exficcatorum oftentac. Color hujus fpeciei frequenter albidus; magnitudo obfervatur varia.
Atque hoc inprimis corallio tantum non omnia fcatent littora corallifcra, nec non montes calcarii haud pauci ; quapropter Lithographis , fub nomine Pfeudo -Corallii, CoralliifoJJilis, idem eft notiffimum.
X.
millepora ramis vagis, punclis imbricatis. Fig. XIV.
Defcr. Hasc Millepora ramis conftat variis, ere&is, faspius contiguis.
Pori funt contigui, imbricati, fundo acutiori, exteriori margine obtufo, & oblique incifi; ut ab apice, non a bafi ramorum, infpefti, fundus eorum appareat.
Hsec Milleporas fpecies in montibus quoque cal- cariis haud eft infrequens, & cinereo fsepius occurrit colore.
XI.
millepora ramis cylindraceis, dichotomis, feriebus longitudinalibus punftatis. Fig. XV.
Corallioram exilium coagulum lapideitm , eo , quo in fgura addita cernitur , modo, eleganter coaiitum. Brom. lith. fp. 2. 16. t. 16.
Maffa lapidea ex ramulis corallinis punttatis tam reclis quam inclinatis , fape etiam ramofis conftans , & ad inftar vermiculorum uncialis longitudinis , craffitie lumbricis junioribus fimili fibi invicem ftipatis. Helw. lich. Ang. 50. t. 4. f. 14. 15.
CORALLIA BALTICA. 9$
Defcr. Ramuli hi corallini funt dichotomi, te- retiufculi, longitudinaliter punftati.
Pori juxta longitudinem in feriebus propemo- dum contiguis difponuntur, lapidem oblique cavant & cavitates formant verfus bafin eufpidatas, altera parte marginis exiftente latiore & quafi bipartita. Forma igicur pororum triangularis eft. Immo fun- dus cujusque foveolse, qui a fummitate ramulorum intuentium oculis jucunde obverfatur, inverfe con- templatus prorfus delitelcit. Quid, quod fuper his ramulis furfum mota manus fcabritiem fentit mino- rem, quam fi deorfum feratur.
Tum ad littora marina haecce Corallia fa?pius occurrunt, tum e montibus quoque calcariis haud infolenter eruuntur; & colore obfervantur ut plu- rimum albido.
XII.
millepora repens, ramis dichotomis, li- neolis fubulatis, imbricatis poros diftinguentibus, Fig. XXV.
Defcr. Corallium hoc longum, ramofum, di- chotomum, undique punclatum, latere cuidam la- pidi arcliflime adhieret.
Pori oblique dcfcendunt, funtque ftriato-ex- cavati, ac fi folioiis imbricatis, acerofis , hsec fpe- cies Milleporaj eflet ab omni parte confperfa.
Ad formam igitur & fimilitudinem Lycopodii usque adeo accedunt hi ramuli, ut facile quis afle- reret eos eflTe hanc ipfam herbam petrefa&am.
Reperiuntur flepe haec fpccimina in montibus calcariis, ubi quoque obvia funt petrificata.
XIII.
millep o r a fubrotunda, poris minimis con- fertis, majoribusque crenatis remotis. Fig.XVlV.
Porus tuberiformis , figura fiia ac magnitudine tu~ kra terrejlria referens. Brom. lith. fp. 2; 10. X. 19.
G 2 Defcr.
of MA«>qx
wo CORALLIA BALTICA.
UbrWy T
Defcr. Suprema facies , quaeconvexa, poris ob- tegitur minimis, acicula quafi faclis, confertiffimis, anguiatis, diftinctis; praeter hos ipfos punclis etiam lationbus aliis atque remotioribus nocatur, quae funt margine aliquantum crenato, crenis circiter duo- decim.
Pars inferior ftriis rainimis plurimis, fulcisque paucis majoribus infignitur; quam formam debet haud dubie punctis illis iri fuperna facie pertufis, majoribus, minimis.
In fpeciminibus nonnullis, quae undarum vim diutius aliquanto fuere perpefTa, non nifi maiorum pororum exhibentur veftigia, tenuioribus illis tritu maris abolitis prorfus & confumtis.
Haec Millepora nunc cinerea, nunc albidior exiftit, nunc in rubedinem aliquantum propendet: magriitudine & forma admodum variat; faepiusque hujus corallii latus fupremum in rotundum fefe con- trahit , fubtus autem communicer eft concavum.
XIV.
millepora fubrotunda, poris contiguis, angulatis, farclis, fubtus fulcata. Fig.XVlL
Lapis calcarius , coralloides , radiatus, gotblandi- cus , cttjus fuperficies denfas, elevatas & a centro ad peripberiam excurrentes lineolas radiatas exbibet. Brom. lith. fp. 2. 28. t. 28.
Tubularia pentagona, in qua tenuiffimi tubuli in- terfepimentis albidis fegregantur. Helw. lith. Ang. 49. t. 4. f. 6.
Defcr. Millepora haec figura eft fubrotunda, hincinde convexa, fupra foraminibus contiguis per- tufa; fubtus fulcis Jongitudinalibus, obtufis, dimi- dios tubulos effingentibus excavata.
Porif feu foramina contigua, fubrotunda, pa- rum angulata , 5. 6. vel pluribus angulis inftruuntur.
Fundo
CORALLIA BALTICA. 101
Fundo illorum materia rudis calcaria plerumque fo- ]et accrefcere; unde cavitates illse femine finapeos raro profundiores aut latiores habentur.
Nob. bromellius hunc lapidem inverfum delineavit, procul dubio fedu&us fpecimine obfcu- rioris nota? aut calce repleto. Ergo nefcius ad quam coralliorum fpeciem hocce lapideum referret, protulit haec verba: Quod fi ad ftgenda nova nomina facilis effem, lufus natura a veris petrificatis ad- curate adeo di/iinguere nollem , crediderim me in hoc lapide videre vel folis qucndam florem Indicum, petala fua pandentem, vel Fungita majoris capitulum inver- fuxn racliatum^ fuper lapidem diffufum. Nunc Da- vum me fateri malo, quam Oedipum. Brom. lith. 2. 28.
XV.
millepora poris contiguis, angulatis; dia- phragmatibus transverfalibus plurimis. Fig. XXI.
Tubularia fojfilis candida, ex tubulis brevioribus anguftis teretibus conftans, & tribus ordinibus fijlitlo- fis difiindca. Brom. lith. fp. 2. 21. t. 22.
Tubularice fojfilis candida gothlandicce alia fpecies manu artificiofa in cubum formata £r polita , ut cellula interiores , totaque lapidis fubftantia tubulofa atque ca- vernofa oculis melius pateat. Brom. lith. fp. 2. 22.
Tubularia foffilis albicans calcaria , ex tubulis exi- guis innumeris concreta, lignum faginum petrificatum utcunque referens. Brom. lith. fp. 2. 22.
Defcr. Amplior communiter occurrit, quam alta, hsecce Millepora.
Pori fummitatem exornantes funt lineam lati, angulis 4. 5. 6. immo pluribus confpicui , profundi minus quam alti, qui membranis diftinguuntur la- pideis numerofilfimis , perpendiculariter ere&is,
G 3 quas
102 CORALLTA BALTICA.
quas itcrum intercipiunt diaphragmata transverfalia plurima, in loculamenta varia, latiora frequentius quam alta corpus fecantia.
Ha?c autem diaphragmata in eadem linea eadem- ve altitudine fibimet invicem non refpondent: quip- pe fra&o corallio, transverfa fepimenta interrupta, perpendicularia vero integra videntur.
In his cellulis hujus corallii particulae cryftalli- nre, calcariae, cubicae, copiofiilime inhaerent; ut videantur hujus indolis fpecimina ex arena quafi pellucida effe conflata.
XVI.
Millepor a poris contiguis fubrotundis; dia- phragmatibus transverfalibus plurimis. Fig. XXIII.
Defcr. Millepora haec fuperne convexa, infra concava, conftat tubis innumeris, contiguis, te- nuiffimis, vix fetam equinam admittentibus.
Pori lubrotundi, numerofiflimis diaphragmati- bus transvemlibus , tcnuiflimis & fere vifum fu- gientibus diftinguuntur.
Color in hac fpecie eft niveus, gypfi aemulus: atque ftructura pororum tam exaele Boletum refert, ut in hoc ftudio minus verfati , Milleporam hanc nthil aliud effe, quam fragmentum Boleti petrefa- ftum , facile perfuafum habeant.
Fraclum hocce corallium ftriatum apparet, &a latere fpeclatum formam quoque & fimilitudinem Amianti immaturi vulgo dicti, haud inepte mentitur.
De cetero fatendum arbitror, ftrucluram lamel- latam hujus Millepora; cum fpecie proxime prae- cedcnti in tantum convenire , ut aegre definiam, utrum feparandae potius, an conjungendae fint hae duae fpecies. Interim dividendas efle duximus, fua- dente id ipfum externa facie & magnitudine poro- rum maxime diffimili horum coralliorum^ ne tamen
illis
CORALLTA BALTICA. 109
illis refragari videamur, quibus eorum combinatio forte magis arridet.
XVII.
millepora (tvbipora Cateniilaria) tubis ovatis, longitudinaliter reticulatimque concatenatis.
'Fig. XX.
Tnbularia fojfilis fiftulofa , candida , undata & catemdata. Brom. lith. fp. 2. 23. t. 23.
Ejusdem Tubularia gothlandicce foftilis ac catenu- lata? aliud elegantius fpecimen, in quo lamellarum tor- tuofi anfractus latius explicantur , & tubulorum cate- nula corallina, ftve rete articulntum mirabile diftinctius extenditur , artificio adeo miro ac fmgulari , ut icone melius , quam verbis exprimi pojfiU Brom. lith. fp. 2. 24.
Ejusdem Tubularice foffilis catemdatcs gothlandicce aliud fpecimen , memoratis durius ac quafi filiceum, cujus reticularis cjf catenidata fuperficies a flactibus ina- rinis adeo exefa & deterfa eft , ut elegantiam fuam na- turalem plane perdiderit. Brom. lith. fp. 2. 24.
Ejusdem Tubularia gothlandicce foffilis alia fpecies tenuis , utrinque plana , reticulata atque catemdata , cujus tubidofa & ab aquarum fluclibus deterfa fuperfi- cies, catemdam corallinam tam affabre ab utroque la- tere oftendit, ac fi aurifabri manu fabricata, vel opus phrygium ejfet, figara fua reticulari mirabile vaforum lymphaticorum rete haud inepte reprafientans. Brom. lith. fp. 2. 25. t. 25.
Ejusdem Tubularia gothlandicce foffilis alia fipecies, tubulari fiua & cavernofa ftructura apum celhdas fieu favos apprime exprimens. Brom. Jith. fp. 2. 16. t. 26.
Tubularia fofjilis catenulata ftlicea fcanica , goth- landica fitperius fub numero 6 memorata fimilis , fed ab aquarum fluctibus admodum exefa & deformata. Brom. lith. (p. 2. 27.
G 4 Fruftum
io4 CORALLIA BALTICA.
Frujlum corallii dendrici lividi & alhi coloris , fi* bris non rectis , fed paullum inclinatis atque arctiflime compactis conflans, quorum denfa conflipatio in extremi- tatein catemdam efligiatur. Hchv. lith. 50. t. 5. f. I.
Frvjlwn corallinum , in quo varics exprejjiones du- ttus & fijlula reprajentantur , quihus catemda accurate articulata implicatur. Hehv. lith. 52. t. 5. f. 6. conf. t. 6. f. 1.
Lapis alhidus catenula corallina tam pulcre articu- lata, qnaji aurijahri manu Jahricata Juijfet , circumvo- lutus. Helw, lith. 53. t. 6. f. 1. conf. t. 5. f. 6.
Corallium lateridatum. Bilttn. coralliogr. fubt. 1. 1. f. 2. Volkm. Silef. fubt. part. 1. c. 4. §.4<5. t. 18. f. 7. & t. 20. f. 3.
Defcr* Milleporae hujus tubi fubcylindracei, sequales, parum comprefli, juxta fe in iineam pofiti, lamellam conftituunt, quae perpendiculariter, aut varie inflexa cellulas format ovatas, oblongas, di- verfe angulatas ac reticulatim quafi ordinatas. Cu- jus nimirum texturae indicio haud obfcuro eft fuper- ficies longitudinaliter fulcata, nec non margo fupre- mus velut ex catena pororum ovatorum & inter fe connexorum conftru&us.
Altitudo laterum faepe binos vel ternos trans- verfos digitos aifequitur : ceterum figura totius hujus corallii admodum eft inconftans. Cavitates minores fiveporos veltubos plerumque implet materia terre- ftris ac lapidea: majores vero cellulae interdum funt vacuae addigititransverfi profunditatem ; communi- ter autem & illas materia argillaceo-calcaria refertae.
Proinde non folum confiftentiae, fed etiam co- loris, in plerisque fpeciminibus, varietas eft infignis hujus lapidis: lamellae enim in aliis flavae, in aliis rubefcentes, inque aliis albidae & propemodum fub- pellucida?, nunc fragiliores nunc duriores obfer- vantur; materia cellulas implente exiftente magis rudi & cinerea.
XVIII.
CORALLIA BALTICA. jog
XVIII.
millepora (tubipora ferpens) dichoto- ma, repens, teres, poris axillaribus folitariis erai- nentibus. Fig. XXVI.
Defcr. Fili craflioris inftar ar&e lapidi, vel co- ralliorum fruftis adhaeret hsec Millepora, conftans ramis teretibus, filiformibus, divaricatis, ad divifu- ras fere anguftioribus, inque tota fuperficie lapidis, cui innituntur, varie & reticulatim oberrantibus.
Porus cylindraceus , elevatus, nec lapidi ap- preflus, ut funt reliquse partes hujus corallii, fin- gulae ramificationi ereftus fere infidet.
Spatia ramis interjecta, in lapide, cui innafci- tur hoc corallium , vel nuda & glabra funt , vel pun- €t\s elevatioribus adfperfa, vel etiam leviter funt excavata.
XIX.
millepora tubulis cylindraceo - flexuofis, diftantibus, congeftis plurimis. Fig. XXI L
Lapis , in qito vegetatio corallina ex fijiulofis ex- crefcentiis cavis , iisque furfum prominentibus apertiffi- me cognofcitur. Helvv. lith. 52. t.5. f. 7.1
Defcr. Corallium hoc fpeciofum tubulis con- ftruitur sequalibus , cylindraceis, parum flexuofis, inque folido lapide exortis & juxta fe pofitis, mini- mis, in apice paullulum, nec toto corpore perfora- tis, margine foraminis acutifTimo integro inftru&is.
Superficies horum tubulorum primo quidem in- tuitu laevis obfervatur; in eadem vero armatoocu- lo perluftrata, circuli tenues, parumque diftantes hinc illinc elucent: quorum videlicete numero, gra- dus incrementorum hujus corallii fatis manifefte col- liguntur. Longitudo tubulorum transverfum polli- cem , craflities culmum minoris graminis adaequat.
XX.
millepora membranacea, plana, punftis contiguis, quincuncialibus. Fig. XIX.
G 5 Millf
106 CORALLIA BALTICA.
Millepora plana fimplicijfima fuperficie alteri ad- tiata. Hort. ClifFort. 480.
Retepora five Efchara marina Imperati lapidea gothlandica. Brom. lith. fp. 2. 20. t. 21.
Reteporce alia fpecies , telam fuhtilem textura fua quodammodo referens , lapidem calcarium candidum cor- ticis reticulati injiar invohens. Brom.lith. fp. 2. 21.
Defcr. Hsec Millepora conftat membrana alicui folido corpori fuperinducia , diaphana, tenuiflima, compofita meris punflis ovatis, fundo obliquo: ca- vitas enim fuperiora refpicit.
Pnncta eleganter in quicuncem digefta funt, aut in hunc modum juxta fe invicem proxime loca- ta, ut quaqua verfus fpeftentur, femper ea retta in ferie deprehendantur ordinata.
Ha-c fpecies Milleporae, maris Baltici frequen- tiulma incola, in omni fere fuco, lapide ac topho fubmarino eft obvia.
XXI.
Coronidem operi tandem imponat fpecimen quoddam fingulare corallinum Gothlandicum , quod delineatum liftit Fig. XXVII. cujus nos compotes fecit D. D. 1. G. WALLERIUS.
Hic lapis conflatus videtur ex corporibus heae- dris, folidis, parallelis, ereftis^, contiguis, glabris, acqualibus , plurimis , fubdiaphanis , albicantibus, latitudinis linearis.
Lineas fexangulares, retiformes, maculis sequa- libus in fuperficie leniter incifa?, nec non latera in hunc modum angulata, haec fatis evincunt.
Adeoque externa fpecie non multum abhorret a cryftallis trtmcatis calcariis, quae plumbi ditiores inveniuntur.
Ceterum, hunc lapidem, cujus unicum modo fpecimen videre nobis licuit, quum fimus dubii, quo tutifTime referamus , coralliis noftris loco ap- pendicis fubneclendum judicavimus.
V.
Tnl. IV
AMPHIBIA
GYLLENBORGI ANA
P RiESIDE D. D. CAR. LlNNiEO defcripta
A
BARTH. RUDOLPHO HAST
Oftrobothnienfi. Upfalice 1745. Jun. 18.
PROOEMIUM.
Subjicitur oculis tuis , B. L. defcriptio quorun- dam Amphibiorum, quae ex peregrino orbe in feptentrionem noftrum adve£ta, & fingu- lari indole ac raritate fua maxima confpicua funt. Partem ea faciunt pretiofi muneris illius , quo no- ftram hanc Mufarum fedem haud ita pridem dona- vit liberalitas Illuftriflimi Herois ac Comitis, Re- gis Regnique Suecice Senatoris , Regice Cancellarice Prce- fidis atque Upfalienfis Academica Cancellarii, Dom.
CAROLI GYLLENBORG.
Non uno fane documento enituit hujus tanti Maecenatis erga artes & fcientias liberales & noftras praecipueCamoenas propenfiflima voluntas. Ex quo enim tempore his ea contigit felicitas, ut eas, in clientelam fuam admilTas, propiori cura dignatus fit, plurima profefto, partim inftaurata amplificataque vetera, partim nova addita fibi ornamenta & decora
lcCtUS
io8 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
tetus vidit Upfalienfis Helicon. Loquor illius fub aufpiciis & beneficio reparatum heic ^Hippodromum , indeque redintegratam nobiliflimam equitandi difci- plinam: loquor cxftruftum & accuratiflimis injlru- mentis locupletatum Obfervatorium Ajlronomicum y ceteris, quas continet Europa, palmam facile du- biam facere vifum: loquor comparata varia, eaque optima, Infrumenta Phyfica: loquor refeclum & Praparatis Anatomicis pr&ftantiflimis inftructum va- letudrnarium Academicum: loquor Hortum Botanicum, amoeniflima nunc fpecie florentcm & brevi tempore advecto undique ex regionibus, alio fole calenti- bus, rariflimarum plantarum ingenti numero auctum, novaque Prafedi fedey pariter ac hypocaujiis nuper exftructis perfe&isque confpicuum, ita ut cum ex- teris multis de prseftantia jure certare poflit : io- quor denique Guftavianam Mufarum noftrarum aedem, cui reficiendae atque elegantiori ftruftura ornandae, fimulque extendendo crefcentis indies publicse Bibliotheca? fpatio, artificum manus ad- moveri jam coeperunt. Ad haec tot illuftria faven- tiflimi erga Upfalienfem Academiam animi pignora acceflit demum propria, eaque elegantiflima, Mx~ cenatis hujus noftri colleftio, rara Amphibia, Jn- fecta, volucrum imitamenta, arte facla, coralliorum denique & minerarum pulcherrimam varietatem complexa, qua erat ipfe otia fua literaria oble&are folitus, quamque incredibili, quo ducitur, promo- vendae hiftorite naturalis ftudio, & munificentia immortali laude celebranda, huic Camoenarum do- micilio, in aede, Praefecto horti Botanici adfignata, fervandam, benigniflime conceflit.
Ut igitur hujus tanti muneris, quod privatim miramur & fufpicimus , publicus etiam fruchis fiat, fimulque beneficii perennet memoria, aliquam ejus particulam, Amphibia haecce, donantis fplendido
nomine
AMPHIBIA GYLLENBORGLANA. 109
nomine decorata, captus ego btftoria natnralis , & inprimis Zoologia, fingulari voluptate, defcribenda & publicae luci exponenda fufccpi, dum fpes eft, nec ceteris thefauri illius partibus, pari modo communi- candis, aliorum dein defuturam fore indultriam.
A M P H I B I A.
Amphibiorum Claflis interanimalia fingularis omni- no efh Alia quippe horum quatuor pedibus in- fiftere, & unguibus non fecus ac quadrupedia quae- dam inftrucla efTe, videmus; aJia fine pedibus ut anguillaj repunt; alia prorfus nuda funt; alia pifciura inftar fquamis teguntur. Frigido omnia gaudent fan- guine; omnia fere in terra fimul & dqua degere pof. funt; pleraque in cryptis terrae, per hiemem dormi- tura, delitefcunt. Ceterum horrendus horum ferme omnium adfpectus ipfe timendam ab iis perniciem hominibus minari videtur, quibus infefta maxime haec animalia deprehenduntur. Quare pra?cipua quae- dam feptentrionis noftri felicitas exiftimari debet, quod pauciflimae heic fpecies Amphibiorum reperian- tur, quorum ingens numerus auftralium tcrrarum incolis, inter tot alioqui benigmojis natura; amce- iiiflimos jucundiflimosque proventus, graviflima fa- ne incommoda, nec raro vitae ipfius pericula, ad- fert. Horum certe minus invidenda nobis conditio videbitur., quoties vel ipfi intuemur, vel peregri- natorum fide in variis itinerariis accurate defcripta, non fine horrore confpicimus tot diverfa nocen- tiflimorum ejusmodi animalium, utpote Serpentum, Lacertarum , Bufonumque genera , illis in locis crefcentia, nobis vero plerumque ignota.
Haec igitur delineaturo mJhi, pro diverfitateipfa Amphibiorum, vifum eft, tractationem hanc, fe- cundum genera in quatuor dividere capita : primum
quidem
iio AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
quidem deColubris, fecundum de Lacertis, tertiura de Ranis, & quartum denique de Teftudinibus.
C A P. I.
S E R P E N T E S.
Areliquis amphibiis facile dignofci pofTunt Ser- pentes, quippe qui pedibus deftituuntur & an- guillarum inftar fcrpunt; arbores tamen gradu fpi- rali fcandere poftunt nonnulli. Hos, cum nec pe- dibus currendo, nec alis avolando, nec pinnis na- tando hoftem evitare poffent, non tamen adverfus reliquorum animalium impetus inermes reliquit Sa- pientifiimus Conditor. Framea namque atrociffima gemina, utrinque in maxilla fuperiore praediti fuot, ubi hi dentes cavi , liquorem venenofum, in vefi- cula fupra bafin dentium latente, colleclum, trans- mittunt; unde atrociflimi (k exitiales fa?pe morbi ac dolores confeftim oriuntur. Diffimilibus tamrn modis noxios ejusmodi effeclus diverfi edunt fer- pentes.
Hamorrbois enim morfu fuo ex omnibus emiffa- riis corporis fanguinem expellit, de quo Lucanus Lib. 9. canit :
Imprefft dentes hcemorrbois afpera Tullo Magnanimo Juveni miratorique Catonis , Utque folet pariter totis fe effundere venis Corycii preffura Croci; fic omnia membra Emifere fimul rutilum pro fanguine virus , Sanguis erant lacbryma, quacunque foramina novit Humor, ab bis largus manat cruor , ora redundant, Et patulce nares; fudor rubet; omnia plenis Membra fluunt venis ; totum efl pro vulnere corpus.
AfpiSy phthias diclus, morfu torporem infert, jucundara lalfitudinem , foporem & mortem absque
ullo
I
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. iii
ullo dolore. Cleopatra igitur, ,/Egypti Regina, mortuo M. Antonio , ne Romam a victore, Augu- fto imperatore, in triumphum duceretur, hoc po- tiflimum uiavi mortis genere, ficut voluptatibus per omnem vitam indulferat, interire voluit.
Cberfea fingultum Isefo exprimit, & coloris mu- tationem, ftuporem, frigus, fomnum, palpitatio- nem cordis, atque dolorem eximium adfert.
Prefter Nafidicum percutiens , illico tolius corporis
tumor
— — ' — — illi rubor igneus ora Succedit, tenditque cutem pereunte figura, Mifcens cuncta tumor toto jam corpore major , Humanum egreffa modum fuper omnia membra Ejjlatur fanies late tollente veneno,
Ipfe latet penitus congejto corpore merfus , Nec lorica tenet dijienti corporis auttum.
— — — ■ — tumidos non capit artus Informis globus £f curiofo pondere truncus. Intactum volucrum rojtris* epulasque daturum Haud impune feris , non aufi tradere bujto Non dum fiante modo crefcens fugere cadaver.
Annaei Lucan. pharfal. I. 9.
Heritinandel , Malabarenfium Coluber, i£lu cor- rumpitcarnes totius corporis humani, utputrefcant, decidant, & poft mille tormenta moriatur vulnera- tus. Parata tamen huic malo medela eft in Anti- defmae deco&o aquofo, copiofius haufto.
Nintipolonga , ferpens quidam Ceilonicus, le- thargum fuo vulnere inducit.
Seps Lybicus morfu putredinem & gangraenam producit. Fertur Agatboclen dentifcalpium , hujus fanie infettum, accepiffe, unde in toto corpore gangrasna & mors. Bmbaav.
Vipera?
ii2 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
Vipera Caudifona, in America degentis, virus intra fex vel duodecim horas, hominem vita privat: cujus tamen antidotum noftro tempore ibiinventum eft, radix polygalje caule fimplici, ere&o; fo- liis ovato lanceolatis, alternis, integerrimis; race- mo terminatrice, ere&o. Gronov. Flor. Virgin.^o.
Viperarum tam noftratum, quam exoticarum, virus neminem latet, inde dolor, tumefcentia, fe- bris, itterus, pervigilium, gangraena, rarius tamen inors.
Cobra de Capello venenum intra horam homi- nes occidere, ferunt peregrinatorum diaria.
Sic aspis facit Sonmum; cerastes Teta- num; vipera Icterum; seps Gangranam; dipsas Polydipfiam ; prester Tumorem.
Plura de ferpentibus referre inftituti ratio pro- hibet. Ouare hoc tantum monendum eft, medicis maxime neceflariam efie peritiam hiftoria? ferpentum naturalis, utconftet, quinam eorum noxii, quinam innoxii fint, &quales finguli producant effeftus, li vera & idonea laefis remedia propinare ftudeant.
Serpentes, inter Amphibia, ha&enus ab au£lo- ribus obfcure traditi, magnam omnibus injecere difficultatem, quippe qui artubus deftituuntur & pror- fus uniformes funt. Hinc seba in thefauro fuo coloribus deceptus , tredecies unam eandemque fpeciem, Cobram de Capello , feuAnguem confpicillo infignitara, delineavit. Vid. ejusdem tbefaur. tom. II. tab.85- fig-i* tab.%<). fig.i. 2.3.4. tab.90. fig. 1. 2. tab. 94. fig- 1. tab. 97. fig. I. 2. 3. 4.
Multum igitur folliciti de vera & conftanti nota fpecifica ferpentum , coloresque inconftantibus & fpuriis notis adfcribentes, veram tandem invenimus (difFerentiam. scuta videlicet transverfalia ab- jjominis, ab ipfa gula ad anum enumerata, veras conftituunt diiferencias fpecificas, ad qu® proinde
UC
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 113
ut pofthaec defcriptores ferpentum accurate atten- dant, optandum eft. Quum vero multse fpecies numero fcutorum abdominalium proxime fere con- veniant , his paria squamarum, caudam fubtus tegentium , addidi, qua? ab ano ad apicem cauda^ enumerata, numeri proportionem inter fcu- ta abdominalia & caudoe oftendunt, notamque ve- ram cum praecedentibus fubminiftrant.
1. coluber (Berus) fcutis abdominalibus CXLIV, caudalibus XXXIX. » Vipera anglica nigricans. Petiv. muf. pag. 17. n. 104.
caput a tergo variis notatur futuris, quibus toti- dem interjacent areolae : quinque fcil. inter oculos, quarum intermedia major eft, ante has novem in orbem digefta? funt, quibus dua? mi- nores interjectaj funt; pone vero inter oculos areolaj duae majores. Dentes in fuperiori maxilla magni , intra eandem burfam reconditi , utrinque bini fimul, recurvL Margo labii fuperioris ad latera albus eft.
truncus fquamarum ordinibus feptendecim tegi-
tur, quorum fquamee ovata? & carinatEe funt;
nifi quod iateralium ordo infimus laevis nec ca-
rinatus fit. Scuta abdominalia CXLIV numerantur. cauda fubtus XXXIX fquamarum latiorum pari-
bus tegitur, excepto ultimo acuminato.
color totius ferpentis niger eft.
Hujus venenum in denttbus illis magnis acutis la- tet, quorum duo folum utrinque maxilla inferuntur ; qui- que [concavi cif verfus apicem foramine parvo tubulofi funt.
Dentes h% veficula cuidam adharent , liquore ve- nenofo repieta ; binc per cavum dentem vulneri infun- ditur faniis e veficula bacce exprejfa.
Tom. I. H Rbedi
H4 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
Rhedi in experimentis , quce cum viperis inJHtttit, ohfervavit : quod fi fruflum panis ad dentem viperci comprefjum , fanicm prorfus imbibat , morfus viperce nul- lum alium ac vulnus acus, producat ejfectum; huncque liquorem faniofum , animali cuidam propinatum , nibil noxii attuliffe ; acum vero hac fanie infectam , canem vel aliud animal vulnerantem , eundem quem morfus vi- perce effectum habuijfe.
/3 Anguis cinerea, macula dorfi fufca longitudinali- ter dentata. A6t. Upf. 1735. pag. u. n. 4.
Vipera anglica fnfca, dorfo linea undata nigricante confpicua. Petiv. muf. pag. 17. n. 103.
Vipera. Raj. quadr. pag. 285.
Vipera vera Indice orientalis. Seb. thefaur. t. II. p. 9. tab. 8.
Varietas hsec omnino eadem numero fcutorum abdominalium & caudalium, item ftruclura fquama- rum dorfaliumut & capitis cum prEecedenti; colore autem difFert.
capitis Maxilla enim fuperior maculis albis & nigris variegata eft.
dorsum longitudinaliter cinereum cum fafcia lon- gitudinali nigra utrinque dentato- finuata , ma- culis ad latera cuique finui refpondentibus, ni- gris.
aedomen ut in prcecedenti atrum eft.
Penis fubrotundus fpinofus plurimis aculeis vali- dis retrorfum prcminentibus.
Rarior apud nos eft vipera nigra; cinerea vero, quam fub varietate i3 ) pofuimus , fatis frequens eft.
Ab hoc angue haud raro vulnerantur illi, qui pedi- bus nudis campos , prata £f fylvas , ceftate obam- buiant; unde cita infammatio , dolor , intumcfcen- tia, febris , pervigilium , ifterus , rarius tamen mors exoritur.
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 115
Vipera prmerea eadem facultate ac vipera caudi- fona inflrucla eft ; quippe quce murem quendam aut fo- ricem adfpiciens eo ipfo efficit , ut in rictum ejns invi- tum licet fe prcecipitet animalculum. Mirabile hoc pbce- nomenon veritati confent-mewn ejfe , compererunt Itali, qui relictum in dolio murem , ubi antea vipercs recondi- tce fuerant , in fauces viperce fcemince incurrentem obfer- varunt. Vide quce de vipera caudifona Cl. Dominus Praefes in programmate anno 1743. die 9. April. re- tulit.
2 . coluber (Ahcetulla ) fcutis abdominalibus CL XII,
caudalibus CL. Serpens Ceylonica lineis fubfufcis. Seb. thefaur.
tom. II. pag. 14. tab. 12. fig. 3. Anguis Borneocus , viridis , familiaris , pertenuis.
Petiv. muf. pag. 18. n. 105. Serpens indicus gracilis viridis in arboretis & fru-
ticetis degens , Ahcetulla Ceilonenfibus , i. e. ocu*
lis infeflus. Raj. quadrup. pag. 331.
caput primo duabus tegitur fquamis, dein duabus majoribus, tum inter oculos tribus, demum
fquamis duabus majoribus. Nares minimae, fubrotunda?. Maxilla fuperior alba.
Color capitis in fuperiori parte caeruleus , linea pone oculos nigra, albedinem a caeruleo colo- re diftinguens.
truncus cauda fefquilongior , verfus caput vix
penna anferina craflior, nec ubi latiffimus, olo*
rinam craffitie fuperans. Squamcs omnes lajves funt, absque elevata ftxia
& apice integro. Scuta abdominalia CLXII numerantur; ex iis ab-
domen leviflime angulatum eft. Color atergo, prasfertim ab initio, viridi - ceeru-
leus nitens, cura linea intermedia longitudinali.
H 2 ex
n6 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
exalbida. Squamarum margo, praefertim ver- fus apices, niger eft; hinc corpus pulchre re- ticulatum, maculis rhombeis viridibus. Abdomen album eft.
cauda valde tenuis, fubtus CL fquamarum pari- bus longitudinalibus tegitur.
color ferpentis foli objeclus inftar auri nitet, ut merito pulcherrimus in fua gente ccnfeatur.
3. coluber (Natrix) fcutis abdominalibus CLXXVII,
caudalibus LXXXV. Anguis vulgaris fufcus , collo flavefcente , ventre al-
bis maculis diflinfto. Petiv. muf. pag. 17. n. 101. Anguis. Gefner. ferpent. pag. 43. Serpens Anguis. Schwenck. rept. pag. 157. Anguis Coluber. Merret. pin. pag. 204. Natrix torquata. Aldrovand. ferp. pag. 287. Jonft.
ferp. pag. 89. Raj. quadrup. pag. 334. Charlet.
exercit. pag. 35. Natrix torquata ex fubcceruleo nigro & albo varia.
Muf. Petrop. 1. p.475. n.451. Coluber, it. Oeland. 6. 154. Skanis, Snok; Smolandis , Ringorm.
caput fquamis duabus angulatis munitur, dein
duabus rotundatis tum inter oculos tribus ;
demum duabus majoribus ovatis. Narium foramina fubrotunda. Dentes nulli magni retraftiles ut in vipera, fed
sequales minimi. Maxilla fuperior alba, lineis transverfis nigris. Maxilla inferiur una cum gala alba elt. Macula livida majufcula utrinque ad aurium re-
gionem.
truncus a tergo novendecim fquamarum ordi- nibus imbricatus eft: fquamis ovatis, obtufis, integerrimis, linea elevata Carinatis, exceptis
duobus
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 117
duobus ordinibus utrique abdominis lateri pro- ximis, quorum fquamae lajves & nulla linea ex- arata?.
Scuta abdominalia CLXXVII inveniuntur.
caud a fubtus LXXXV fquamarum paribus tegitur.
color totius animalis ater eft.
Innoxius plane hicce habetur anguis , per Sueciam frequensf prafertim in Scania campefiri: ubi non tan- tum in fiabulis boum domefticus efl; fed cjf interdum in fumofis bypocauflis incolarum^ rokftugor diftis, quo- tidianus. Ova communiter in fimetis deponit.
4. coluber (Domicella) fcutis abdominalibus CL,
caudalibus LIV. Serpens Cobella diEta americana. Seb. thefaur.
Tom.II. pag. 4. tab. 2. fig. 6. capitis futura ut in 2 & 3 fpecie.
Cttla alba eft uti & maxilla, quae lineis fufcis
transverfis notantur. truncus a tergo cinerefcens eft, fafciis trans-
verfis albicantibus notatus , intra quas macula?
fufcje confpiciuntur , chara&eribus ex plurimis
lineolis longitudinalibus conftantibus , fupra
vel infra magis dehifcentibus. Scuta abdominalia CL confpiciuntur. Ahdomen album fafciis nigricantibus, latioribus,
inaequalibus, majufculis, plurimis. cauda admodum ^outa eft, LIV fquamarum pari-
bus conftans.
5. coluber (Cobella) fcutis abdominaltbus CXFIIl,
caudalibus LXI. Anguis hicolor elegantiffimus malabaricus. Seb. thef. II. pag. & tab. 54. fig. 1. caput ut in praecedentibus 2. 3. 4. fpeciebus, co- lore cinereo -livido. Maxilla cum gula albas funt, lineolis transverfis fufcis exaratse.
H 3 TRUN-
n8 AMPHfBIA GYLLENBORGIANA.
truncus albus, fafciis latis, nigricantibus , in medio dorli latioribtis, ad latera anguftioribus & fubtus concurrentibus. Scutis CXVIII tegitur abdomen.
cauda acuta, fubtus LXI fquamarum paribus in- ftruaa.
magnitudo femipedalis & fpithamea.
Befiiola bac adeo venufla amccna eft , ut domicella in Indiis orientilibus , non folwn ejus confpectu delectentur; fed & in refrigerium finui fuo afluan- ti ccelo appiicent. Seb.
6. COLUBER (lewKifcatusy fcutis abdominalibus CCL,
caudalibus XXXV. Serpentula ex inf Ceilon. Seb. thefaur. I. pag. 19.
tab. 10. fig. ult. Serpens Ceilonica lemnifcis latis. Seb. th. T. II.
pag. 76". tab. 76. fig. 3. Serpcns americanus niger , annulis latis albis , ac
inter ipfos fingulos duo annuli albi tenuiores , ore
fquamularum albarum nigricante. Muf. Petro-
pol. p. 4^4. n. 21X. CAPUT ipfo corpore non amplius cft.
Narium foramina minima, interquae duae fquamae
rhomboidcae, deindedufe majufculae pentagonae,
turn inter oculos fquamae tres, quarum interme-
dia major, & demum pone has duac maximae. Rojlri apex nigricans , fafch transverfa nlgra in
medio capitis & in occipite macula rotunda. Maxilta iwferior a lateribus cinerea elt.
TRUNCus pennce cygneae craflitiem aequat, fqua- mis rhombeis, obtu fi ufculis , laevibus, nec ca- rinatis tectus ; a tergo quindecim fquamarum ordines confpiciuntur. Scuta abdominalia CCL adfunt.
cauda obtufiufcula fubtus XXXV fquamarum pa- ribus tecta.
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 119
color totius corporis ex albo & nigro eleganter variegatus eft; nigredinem , ii caput exciplas, diftinguunt 43 cingula alba, quorum tertium quodqae reliquis quadruplo latius ; omnia in abdormne paullo latiora, quam a tcrgo. Dein- de fquama? omnes albae in tergo, apice margi- neque fere ferruginea? funt.
longitudc totius anguis fefquipedalis.
7. c o l u b e r (angulatus) fcutis abdominalibus CXXIV,
caudalibus LX. Serpens amcricana viperce eemula. Seb. thef. T. II.
p. \$. tab. 12. flg. 3. caput tegitur plurimis fqu^mis inasqualibus , ha-
rum dua? funt, in quarum fingulis narium fora-
mina minima inveniuntur. His deinde.triangu-
laris qurcdam interpofita efl; tum dua^rotunda-
ta?, deinde tres majores oculis interjecta;; de-
mum dua; fquama? majores ovato - triangulares. Color capitis cinereo-lividus. truncus a tergo novendecim fquamarum ordini-
bus longitudinalibus tegitur. Squamee omnes emarginata? , ovata? & carinatai
funt, cxcepto ordine infimo laterali, utrinque
non carinato. Color exalbidus, fafciis latis, angulatis, in dorfo
latioribus, fufcis, margine nigricantibus. Abdomen CXXIV fcutis conftat, maculis alternis,
ferrugineis, quadrangularibus , pictum. cauda valde acuminata LX fquamarum paribus
gaudet.
longitudo pedalis vel fefquipedalis, craflitie tubi fclopeti.
8. coluber (Petbola) fcutis abdominalibus CCVII,
caudalibus LXXXV. Serpens americana Petola dicta. Seb. thef. T. I. pag. 39. tab.54. fig.4.
H 4 CA.PUT
i2o AMPHIRIA GYLLENBORGIANA.
caput ut in prsecedentibus 2. 3. 4. fpccicbas. Maxilla inferinr alba ut & margo fuperions. Dentes numcrofi , parvi, acuti, rcflexi. Color in fuperiore parte fufco - lividus. truncus a tergo fquamis ovatis , lajv/bus, non carinatis, integerrimis conftat, in novende- cim ferics difpofitis. Scuta abdominalia CCVII numerantur. Color a tergo pallidus, fafciis transverfis, nume- rofis, latis.
Jlbdomen immaculatum ex albido flavefcens eft. cauda tcrcs, attcnuata, minus acuminata, fqua-
mis non carinatis; fubtus LXXXV fquamarum
paribus conftat. longttjjdo circiter duorum pedum, in medio
craffilj^ tubi fclopeti, verfus caput digiti craiTitie.
9. coluber C annulatus ) fcutis abdominalibus CLXXXFI, caudalibus LXIl'. Serpens americana annulata. Seb. thefaur. T. II. p. 38. tab. 33. fig. 2.
caput primo duabus fquamis majoribus tegitur, deinde mukis minimis. Color a tergo albidus eft, macula fufca utrinque pone oculos.
truncus cauda quater longior eft; a tergo fqua- mis ovato - oblongis , obtufis , laivibus con- Itat, in novendecim ordines longitudinales, absque ftriis elevatis, digeftse funt fquamse. Abdomen CLXXXVJ fcutis tegitur, colore albo. Color a tergo albus eft, maculis fufcis, rotundis, in medio tergi alternatim fitis, interdum dua- bus vel tnbus cohaercntibus , maculam longi- tudinalem curvam efficientibus. Macula capi- ti proxima anterius bifurcata eft.
cauda obtufa fubtus LXIV fquamarum paribus tegitur.
L O N G 1«
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 121
longitudo fefquipedalis, craflities prope caput pennae cygnea? , in medio corporis ]vero fere digiti tenuiflimi. '
C A P. II.
L A C E R T JE.
Lacertarum fpecies plurimas effe, & Zoologorum defcriptiones , & itineraria perhibent , patria licet nofhra quatuor vel quinque faltem harum fpe- cies alat.
Differunt hce multis in partibus; aliae quippe Cauda compreffa five perpendiculariter plana in- ftruclae funt, ut Crocodilus &plurimae, quae in aquis habitant; cauda vero vel tereti, vel angulata, vel articulata, vel etiam continuata feiie extenfa, gau- dent Lacertce terreflres.
Quoad ipfum Corpus variant etiam lacertae; aliae enim corpus nudum, ut Salamandra , habent; aliae pifcium inftar, fquamofum, quales Lacerta facile omnes in calidioribus regionibus deprehenduntur. Tuberculis practerea callohs, paffim per corpus fpar- fis, alias, ut Crocodilus & Gecko , teguntur; alia? de- nique aut toto dorfo, aut fub gula, vel ad latera, criftatae funt, ut Draco volans.
Quod Pedes attinet, iis vel fiflis , vel etiam palmatis utuntur, diverfus etiam in anterioribus & pofterioribus reperitur digitorum numerus. Ungues pra?terea vel omnibus digitis adfunt, vel quibus- dam tantum, vel etiam nullis, variante figura.
Ex hifce facile liquet, quasnam potiflimum notas in eruendis differentiis fpecificis adhibendae fint, quaeque femper conftantes , vix unquam varient.
10. lacerta (Crocodilus) cauda ancipiti, pedibus triungulatis, palmis pentadactylis , plantis palmatis tetradactylis.
H 5 Croco-
122 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
Crocddilus. Scb. thefaur. tom I. p. 160. tab. 103.
104. fig. omncs. Jonft. quadr. p. 200. tab. 79.
fig, 3. Schwenck.. rept. pf 145. Aldrov. quadr.
p. 677. Charlet. excrcit. p. 29. Gefner. quadr.
p. 9. Rondel. pifc. p. 232. Bellon. aquat. p. 41.
Sloan hift. II. p. 332. Olear. muf. p. 8. tab. 7.
fig. 3. Matthio!. diofcorid. p. 278. tab. 278. Crvcodilus, qui per totam Indiam, Cayman aitdit.
Bont. Jav. p. 55. tab. 55. Crocodilus Leviatbanjobi. Bochart.hieroz. lib.I. c.7. Jacove feuCrocodilus. Pifon. Americ. p. & tab.288. Lacertus omniam maximus , Crocodilus diclus. Raj.
quadr. p. 261. Crocodilus, lacertorum omnium maximus , africanus.
Muf. Petropol. I. p. 433. n. r. caput oblongum, dcprcffum, duabus futuris ab
oculo retrorfum excurrentibus notatum ; pone
oculos officulo quadrato planiufculo tegiturj
ante vero rugae elcvatre oculorum regionem
conjungunt. Subtus lseve, rugis reticularibus,
maculis quadrangularibus. Occiput tuberculis
callofis munitur , longitudinaliter acutis , in
duas transverfas feries digeftis. Nares elevatse, foraminibus lunulatis, cornicu-
]is retrorfum fpectantibus. Dentes in maxillis inaequales , in iinani feriem
marginalem difpofiti. Palpebra fuperiores elevata?, valde rugofae; hinc
adfpeclus torvus; harum margo tenuior trans-
verfim ltriatus. Collum in fuperiori parte quatuor vel quinque tu-
berculorum paribus tegitur , infra vero in o&o
dividitur fegmenta. truncus a colli tuberculis , per totum dorfum
viginti fegmentis tegitur, qucEque fingula arti-
culis quadratis conftant, a tergc Jinea minori
quam ad l&era elevatis.
jtibdo*
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 123
Abdomen album XXIV fegmentis gaudet. Anus fiflura longitudinali prominet , rugis undi- que obtefta.
CAUDiE pars anterior 10 fegmentis conftat, atque a tergo fquamarum lateralium elevatis lineis planiufcula & carinis lateralibus inftrucla cft, pofterior vero comprelTa eft margine fuperiori acuto , inferiore rotundato. Segmenta XXII caudam terminant, quorum fu- perioris cujusque apex retrorfum fpeclat, ex- ceptis tribus poftremis fegmentis.
pedes palmis fiiTis , pentadaftylis , digitis tribus primis unguiculatis , 4 & 5 ungue deftitutis. Plantct tetradaftylae , femipalmatce, digito exti- mo ungue carente.
color externe cincreus vel lividus potius, fafciis transverfaiibus undatis, quarum prima in col- lo, lecunda intcr brachia, tertia & quarta fupra dorfum , quinta ante fcmora, fexta pone fe- mora, feptima cum c£teris ad decimam quar- tam, caudam cingunt.
Pigrum e/i animal, nec in latus facile verti potefl, perniciofum aliocjuin, quod dentibus conterit denfijfimaque offa diffipat. Raj. Rafiici tamen unus vel duo imma- nem crocodihim (qui mv.nerofis hominibus refiftere aptus) invadunt, manibus prebendunt , fune os & pedts vin- ciunt, afino imponunt, vebunt Venetias , jugulant , de- corticant. Alpin.
Ova parit anferis magnitudine3 numero circiter 60. Muf. Petr.
Came gaudet candidiffima , fed agrejie c3f paludo- fum fapit. Seb.
11. lacerta (Iguana) cauda tereti , pedibus pen- tadattylis , crijla dorfi longitudinali , gulce pendula antice dentata.
Lacer-
124 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
Lacerta feu Leguana Surinamenjis peclinata & flru-
mofa ccerulea fcsmina. Seb. thefaur. tom. I.
p. 149. tab. 95. fig. 2. Lacertus americanus pcctinatus & Jlrumofus feu Le-
guana. Seb. ibid. fig. r. Le^iifina pectinata e? firumofa afiatica. Seb. thef. I.
p. 15 1. tab. 96. fig. 4. LigUana Scnembi in nova Hifpania, Tamacolin dicta,
pectinatacfflrumofa. Scb. thef. I. p. 152. tab.97.
% 3.
Lacertus Amboinenfis peclinatus & flrumofus maxi- mus , Senembi £f Jguana dictus , ampbibuis. Seb. thef. I. p. 153. tab. 98. fig. 1.
Lacerta vulgo Leguan dicta. Bont. Jav. pag. 56. tab. 56.
Tvana. Ovied. Amer. lib. 13. c.3. Olear. muf.
p. 6. tab. 6. fig. 1. &p. 8. tab. 7. fig. 2. Tvana feu Iguana. Worm. muf. p. 313. Iguana. Nierenb. nat. p.27 r. tab.271. Roberg. difT.
de lue vener. pag.9. tab. 9. Jacob. muf. tab. 4. Iguane. Rhed. exper. roo. t. ror. Senembi feu Iguana. Marcgrav. pag. 236. tab. 236.
Jonft. quadr. p. T9T. tab. 77. fig. 5. Lacertus indicus , Senembi & Iguana dictus. Raj.
quadr. p. 265. Sloan. hift. II. p. 333. Lacertus indicus , Senembi & Iguana item Leguan
dictus. Muf. Petrop. r. p. 431.
caput in fuperiori parte fquamis rotundis & tu- berculis tegitur. Nares teretiufculae, prominulae. Maxillas ad latera tegunt verrucae Iceves. Aurium foramina majufcula, rotundata, excavata.
trunc us innumeris gaudet fquamarum ordinibus, quorum, qui in abdomine, Ionge diftin&iores confpiciuntur. Anus rima transverfali , oblonga.
CAUDA
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 125
cauda trunco duplo longior, ftriis elevatis XXIV, pluribus vel paucioribus.
pedes palmis pentada&ylis , quarum digitus 1 bre- viflimus, 2 & 5 aequales, 3 & 4 etiam fere a?quales; fed longiores.
Planta pentadaclylas, quarum digitis 1 brevifli- mus, 2 & 5 longitudine cequales, quinrusautem profundius a reliquis diftinclus, 3 adhuc lon- gior; fed 4 longiflimus.
Ungues in palmis & plantis acuti, comprefli. crista longitudinalis a capite ad extremum cauda; prominet , plus quam 320 conftans denticulis compreflis, ancipitibus, erec~ro recurvis. Alia etiam crifta membranacea fub gula dependens, ab anteriori parte 12 denticulis ferrata; a po- fteriori vero integra.
color fuperne nigro - camilefcens ; lituras albae in brachiis, femoribus, abdomine.ejusque lateri- bus. Subtus verrucae 16, grifeae, in lineam longitudinalem digeftse, fimul & aliae elevatae callofae ad latera colli confpiciuntur.
Animal hocce tam orientales quam occidentales Indi, ficut & Cbriftiani quidam eo accedentes , cibi loco ba- bent, quin& ova ejus comedunt. Seb. La&ant. Marcgr. Bochart.
In fluminibus verfatur & arbores fcandit borribili adfpectu, taciturnum, neque firidens , neque gemens, nec cuipihm 7ioxium. Fufilli citiffmi natant , inajores facli, fubmerguntur , nec natare pojjiiru. Eju bujus animalis noxa illis adfertur , qui lue venerea laboraritm ; morbum enim, licet diu fopitum , renovat. Ovied. Worm.
• Artificiofe a Brafilianis capitur; quippe arboribus infifiere folet , quod Brafiliani fcientes , fufli longo ad- abtant funem, boc videns animal miratur , nec tamen
fi
126 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
fe movet; fed fune fe illaqueari fvhit & fic capitur; cum alias velocijjime currat. Marcgr.
12. lacerta ( Draco volans) cauda tereti , pedibus per.tadaUylis , alis femore connexis , crifta gulce triplici.
Lacerta africana volans feu Draco volans. Scb.
thefaur.II. p. 92. tab. 86. fig. 3. Lacertus volans feu Dracunculus alatus. Bont. Jav.
p. 57. tab. 57. Lacerta volans indica. Raj. quadr. 275.
c a p u t insquale, pone oculos verruca callofa utrin- que eminens; buccam verfus crifta 4 fegmen- tis compreflis, elevatis cum macula nigra, ad cujus latera utrinque fquamas duai prominent.
Narium foramina rotunda, convexa.
Aurium foramina rotunda, concava, in medio gibba.
Cula triplici crifta inftrucla eft, quarum laterales,
angulo retrorfum fpeCtante dependent; inter-
media vero major, plicata, lobo retrorfum
fpeflante in medio notata. Cellum a tergo angulis prominentibus fcabrum eft. truncus utrinque fquamis imbricatis obtufis te-
gitur, nullis fegmentis interftinctis , colore
Ccerulefcente, lituris nigris. Anus rima transverfa. cauda trunco fefquilongior , fquamis carinatis,
imbricatis, angulis verfus truncunj pluribus
quam verfus apicem. pedes palmis pentadaclylis , fiflis; digitus 1 bre-
vis, 2 & 5 asquales, 3 & 4 etiam cequales, fed
longiores.
Plantcs etiam pentada&ylae funt, digito 1 brevi,
2 &5 £uqualibus, 5 autem profundius feparato,
3 & 4 Iftngioribus, 4 tertio paullo longiore. Ungues in omnibus digitis acuti.
ALJE
AMPHIBIA GYLLENB0RGL4 NA. 12?
ALiE latera abdominis occupantes. a brachiis di- ftin&re & remota;, fcmoribus adharcntes, fex radiis conftant. Duas bullas flaii coloris circa guttur externe gerit, quas inter volandwn inflai. Bont.
13. lacert A (Ameiva) cauda tereti, corpore duplo longiore, pedibus pentadactylis , crifta nulla, fcutis abdominalibus XXX. Lacerta americana maculata. Seb. thefaur. I. p. 135.
tab. 85- fig- 2- Lactfta americana minor ccerulea 3 Argus dicta. Seb. ibid. fig. 3.
Lacerta Surinamenfis major , Ameiva dicla. Seb.
thefaur. I. p. 140. tab. 88. fig. 2. Lacertus indicus. Cluf. exot. p. 115. tab. 115.
Raj. quadr. 2. 270. Worm. muf. p. 313. tab.313.
Lacerta Ceilonica Crocorlili capite , maxima & ex grifeo £f nigro varia ftellulisque albis transver/im fitis notata* cauda longa. Muf. Petrop. 1. p.436.
caput in fuperiori parte planiufculum , Jateribus compreflum, apice callofum. Aurium foramina rotunda, excavata. Dentes minutiilimi.
truncus a tergo fquamis tegitur minutifiimis & vix confpicuis. Abdomen 30 diftinguitur fegmentis transvcrfali- bus, qua; fquamis quadrangularibus conltrucla funt.
Anas rima transverfali.
cauda trunco dupio longior, tcres, ftriata & ful- cata, plus quam 100 conftans fegmentis.
pedes palmis pentadaclylis, fiilis, quarum digitus 1 & 5 fere eequales, 2 & ^longiores, 3 adhuc paullo Jongior; omnes unguibus rectis.
Planta
128 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
Plantcs etiam quinque digitis fiflis inftructre funt, quarum i & 5 fere aiquales breves , 2 longior, 3 duplo longior fecundo, 4 duplo longior ter- tio, unguibus erectiufculis. color a tergo caeruleus, nigris lituris ; infra vero albus, punctis rotundis, nigris, parvis, tcme- re fparfis.
24. lacerta (Teguixin) cauda tereti, corpore duplo longiore, pedibus pentadaclylis , crijla nulia, bypo- cbondriis plicatis. Lacerta Teguixin feu Tejuguacu altera. Seb. the- faur. I. p. 150. tab. 96. fig. 1.
caput oblongum, acuminatum, depreffum , pa- rum convexum, fuperne variis futuris nota- tum ; pone lamellam frontis duse aliae Iamellulae ; unica deinde major in medio ; cui quatuor mino- res fupra oculos ab utroque latere refpondent; tum duae oblongae; der:.um tres angulata? fqua- mae. Adeoque caput fere ferpentinum efr Collum fubtus cute laxa gaudet & maculis nigrio- ribus quam in reliquo corpore pingitur.
truncus innumeris ftriis circularibus conftat, moniliformibus feu filiformibus, articulatis. Laterat a capite ad femora poftica, plicis nume- rofis , obtufis , marginatis.
cauda circiter 200 gaudet fegmentis, quorum ta- men alterna, fuperiorem tantum plagam caudae ambiunt, nec cauda fulcata eft, ut in prsece- denti; fed acuminata & trunco fefquilongior.
pedes palmis pentadactylis , quarum digitus 1 & 5 fere sequales, 2 adhuc longior, 3 & 4 fere aequales vix longiores fecundo. Plantce etiam pentadactylae funt, digito interiori minimo, 2 longiori tertio, 4 longifiimo, 5vix primo longiore, fpatio a reliquis remoto. Ungues acutiffimi, modice incurvi.
COLOR
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 129
color totius albiduseft, caeruleo ieviflime tinftus, cui fuperinduitx funt fafcice fufco - grifei coio- ris: per totum dorfum (minus tamen in cauda) ut & in exteriori parte femorum , punfta alba, ovata, fparfa. Parum igitur a prcecedenti differt h<ec Lacerta; di- Jtincta tamen Jpecies ejl.
15. lacerta (marmor-ata) cauda tereti, corpore tri- plo longiore, pedibus pentadactylis , gulajubcrijiatct. Lacerta americana, cum cauda longijjhna, Temapa- ra dicla. Seb. thefaur. I. p. 140. tab. 88. fig-4. Lacerta Chalcitica marmorata ex Gallacia. Seb. thefaur. II. p. 79. tab. 76. fig. 4.
caput in fuperiori parte inasquale, colore vire- fcente.
Nares foraminibus rotundis, retrorfum fpe&an- tibus.
Aurium foramina rotunda.
Dentes parvi, obtufiufculi.
Cula fubtus*tegitur fquamis minus acutis, gibbis tamen, & ordo intermedius , ab apice maxilla; inferioris verfus peftus excurrcns, ex denticu- Hs feu fquamis longioribus, quafi criftam for- mat, minime tamen membranaceam. truncus a tergo fubrotundis tegitur fquamis.
Abdomenfquamk ovatis acuminatis inftru&um eft.
Offa Ilei utrinque prominent.
Anus rima transvcrfili. cauda trunco triplo longior, teres, novemangu- laris, fquamis oclangularibus, pallida, maculis ferrugineis in medio albis notata. pedes palmis fifTis, pentadactylis conftant, quarum digitus 1 brevior, 2 &5 fere oequales, 3 & 4 longiores.
Plantarum digiti prioribus funt fimiles, 3 tamen
& 4 reliquis duplo funt longiores. Tom. I. T Ungues
130 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
Ungues omnes magis arcuati & acuti in hac fpe- cie quam in reliquis; funt enim lonulaco/c&m- prcfll, a tergo vcrfus apicem nigrj , verfus ba- fin caTulcfcentcs.
color animalis in fupcriori parte ex albido gri- feus, fcmoribus, brachiis & abdominis latcri- bus rufefcentibus , maculis albis & fubfufcis.
16". lacf.rta (lemnifcata) cauda tereti corpore fef-
quilongiore , pedihus pentadaclylis, dorfo lineis lon~
gitudinalibus firiato. Lacertus americanus lemnifcatus. Seb. thefaur. I.
p. 88. tab.53. flg. 9. Lacerta africana Guineenfts. Seb. thefaur. I. p. 145.
tab. 92. fig. 4. Lacerta Amboinenfis taniolis fimbriatis. Seb. the-
faur. II. p. ir. tab. 9. fig. 5. 6.
caput in fuperiori parte laeve , modice convexum, lateribus comprefTum , fubtus rugofum. Nares minutiflimas. Aurium foramina rotundata. truncus a tergo fquamis tegitur rotundatis, mi- nimis & vix confpicuis. Abdomen 30 circiter fcgmentis transverfalibus fe- catur & 7 longitudinalibus. cauda trunco longior, numerofis fegmentisdiftin- cla & numerofis angulis exarata. Numerus fcgmentorum cauda determinari nequit, cum in fpeciminibus nojiris cauda mutilata jlt.
pedes palmis conftant pentadactylis , fillis, quarum digitus 1 breviflimus , 2 & 5 longitudine aqua- les , 3 & 4 longiores aequales. Plantce etiam quinque gaudent digitis, quorum 1 breviflimus , 2 & 5 fere aquales , quintus autem a reliquis longe remotus, 3 adhuc lon- gior & 4 longiflimus.
COLOR
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 131
color carulefcens, dorfo nigricante , lireis oclo lOngitudinalibus albis; in femoribus & brachiis puncta alba, fubrotunda , fparfa.
17« lackrta ( Salamandra) cnuda tereti, perlibus
inermibus, palmis tetradactylis, plantis pentadaciy-
lis , corpore nudo puntlis perforato. Salamandra maculofa nojlras. Seb. thefaur. II.
p. 15. tab. 12. fig. 5. Salamandra. Gefner. quadr. p. 80. Aldrov. quadr.
p.639. Schwenck. reptil. p. H3. Olear. muf.
p. 9. tab. 8. fig. 4. Matthiol. diofcor. p. 274.
tab. 274.
Salamandra terrejiris maculis luteis dijiincta. Char-
let. exercit. p. 28. Salamandra terreftris. Raj. quadr. p. 273. Jonft.
quadr. p. 194. tab. 77. fig. 10. Salamandra terrcjlris vera nigra, maculis luteis di- ftincta. Muf. Petr. r. p. 443. n. 170. caput in fuperiori parte lasve & planiufculum. Oculi gibbi ut in ranis. Narimn foramina valde parva. Aurium vefti^ium non apparet. truncus laevis & fquanris dcftitutus.
Anus rima longitudinali, gibba. cauda teres & corpore brcvior. pedes palmis tetradactylis , fifiis, quarum digittis 1 brevifiimus, 4, 2 & 3 fe ordine ita excipiunt, ut tcrtius inter ceteros longiflimus cvadat. Planta quinque gaudent digitis, quorum 1 bre-
vior, 5, 2, 4&3 aliquanto longiores. Ungues neque in palmis, neque in plantis, adfunt. color totius animalis nigricans cft, cum maculis flavis, obkxngis, fupra oculos, in regione au- rium , ad 'latera dorfi , fupra caudam , fupra femora, plantas & palmas, fub gula & ad la- tera abdominis.
I 2 Singu-
132 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
Singularis efl bosc Lacerta pvnEtis feu ppris mr.iimis & per totnm corpus fuperne fparfis , ut ad latera cr.pi- tis, pone oculos , in dorfo laterilus abdominis , fupri , caudam & pone femora.
Fabulofe fertur banc in igne vivere; anfam vero fa- bulce dedit copiofus illebumor, pctulis bifce poris exjiillans.
18. lacerta (Cordylus) cauda verticillata, fquamis denticulatis , pcdibus pentadaclylis. Lacertiis africanus , cauda fpinofa , mas & fcemina.
Seb. thefaur. I. p. 136. tab. 84. fig. 3. 4. Lacerta africana tota fquamofa & afpera, ex colore cinereo & fufco variegata. Muf. Petrop. 1. p. 442. n. 146.
Cordylus , Caudiverbera , Uromajlix. Aldrov. Raj. omnibus.
caput in vertice quatuor futuris, cruciatim fe intercuftantibus, conftat, cumofficulo in medio quadrangulari ; huic fegmenta minora adjacent, futuris diftincta. Antexius valde rugofum eft caput.
Narium foramina minima, rotunda. Maxilia inferior variis rugis exarata. Gula fquamis imbricatis tegitur.
truncus 16 a tergo inftructus eft fegmentis, fere aequahbus, transverfalibus , imbricatim fe in- vicem excipientibus. Horum primum tuber- culis magis quadratis & acutis conftat; 2, 3, & 4 in medio interrupta funt. Dorfwn planum eft, ut & latera perpendicularia; hinc abdomen tetragonum fere, & eisdem ad latera fegmentis, quibus fecatur dorfum. Abdomen inter femora & brachia 20 fcgmentis
transverfaiibus , fecatur. Anus foramine teretiufcuio. cauda teres , corpore brevior, 20 incifuris ver- ( ticillatis diftinguituri, fquamis verfus apicem
angu-
AMPHIBIA GYI^ENBORGIANA. 133
angulatis , carinatis, apice in fpinam excurren- tibus, a latere utrinque uno alterove denti- culo parvo , armato. pedes palmas habent pentadaclylas , digito 1 mi- nimo, 2 & 5 fere aequalibus, 3 & 4 adhuc lon- gioribus , omnibus unguiculatis. Planta etiam pentada&ylaj, quarum digitus 1 bre- villimus, 2 & 5 longicudine asquales , 3 & 4 etiam aequales, fed longiores, 4 adhuc paullo longior.
Femora & tibia imbricatee, fquamis acuminatis. color totius animalculi cinereo-lividus eft.
19. lacerta (Geckn) caucla tereti, pedibus penta-
daciylis , digitis utrinque criflaiis fubtus lunulato-
imbricatis , corpore verrucofo. Lacerta indica fquamis cj? verrucis rotundis , cligitis
latis inteme rugofis. Petiv. muf. p. 19. n. 118. Lacerta indica,fen Salamandra bufonis capite, gri-
fea, tuberculis albis notata. Muf. Petrop. 1. p. 444.
n. 171.
Salamandra vera feu Geclo Ceilonicus maximus, bre- vi cauda, amphibius. Seb. Thefaur. I. p. 170. & 171. tab. 168. fig. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Jn figura 1 cauda mutilata cjl. caput corpore fere craflius, bucca infiata.
Narium foramina fubrotunda, retrorfum fpe&antia,
Oculi magni.
Dentes minimi.
Aurium foramina raagna, ovata, cava.
truncus a tergo verrucis glabris, paflim fparfis, elevatis tegitur.
cauda longitudine corporis, 25 fcgmentis diftin- Cta, quorum fmgula 5 circiter fquamarum or- dinibus transveriis conftrucla. In fegmentis hifce puncla callofa, gibba & prominula con- fpiciuntur.
134 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
• <
PEDE s in Palmis & Plantis quinque poffident digi- tos, eosque fingulares; lati enim funt, a late- • ribus merobrana utrinque aucti , longitudine ferc sequales, licet digitus quintus in plantis profundiore iinu fit. Subtus omnes concinne fegmentis imbricati. UngUAS, acutiffimi, breviffimi, maxime incurvi, digito primo in plantis &. palmis ungue deftituto. Fenwa , tibia & brachia verrucis glabris fupra fparfis confpiciuntur.
color totius corporis albus eft.
Nomen buic lacerta datwn efl ob fonum , quem edit inflanti pluvia; tum enim pra gaudio quafi , exclamat Cecko. Seb.
cap. nr. R A N JE.
"D anaru.m differentiae a variis corporis partibus de-
fumi poflimt; Pedes enim jn diverfis fpeciebus, diverfa fxpe funt itruftura. Alii namque plures vel pauciores pofiident digitos; alii unguibus inftrucli funt; alii his deftituuntur , & demum alii palmatis gaudent plantis.
Truncus pra?terea nonnullis oblongus & gracilis eft; nonnullis verogibbus &rotundatus; aliaetnm- cum babent laevem vel glabrum; aliae vero 'variis verrucis & tuberculis exafperatum.
Singularem ranarum ex vencre concipiendi mo- dum, varie explicarunt rec^ntiores ; maximetamen haec inter alios celebrata e_ft hypothefis, quod ma- ris pollici in utraque manu ,' parva, tempore veris, adcrefcat verruca, quam penis inftar, foeminas fo- rnmini cuid am fubaxillarj adaptet mas ; hincque con- ceptionem peragi contendunt.
At Uluftriflimus Reaumurius, qui fummo ftu- dio, ih cognofcendis naturae mnabilibus verfatus
eft,
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 135
eft, nuptias ranarum longe alia methodo & naturse magis convenienti fe detexifle, Cel. Domino Praefidi retuiit, quam brevi cum publico communicabit. Atque fi ranarum tantummodo cum pifcibus, chon- dropterygiis puta, ut Squalis & Rajis affinitatcm confideremus , forte per hanc analogiam hae leges nuptiales inveftigari poffent.
ova praeterea ranarum tefta carent, e quibus Gyrinus primo absque pedibus emergit inftar an- guis, deinde pedibus quatiior & cauda inftruitur in- ftar lacertae, & demum quatuor etiam pedes confer- vans, caudam amittit pcrfecta Rana. Adeoque ex ovo primum quafi in anguem, tum in lacertatn, denique in ranam tranfit.
RanaeiEgyptum fere inundarent, nifi Ciconia;, quotannis accedentes , eas devaftarent. Alp.
20. rana (arborea) pedibus fijjis , unguibus fiubrotun- . dis , corpore lavi, pone anguftato. Rana Brajilienjis gracilis. Seb. thefaur. I. p. 177.
tab.73. fig. 3. Ranula americana rubra. Seb. thefaur. II. p. 76.
tab.68. fig.5. Rana Surinamenjis , prone ccerulefcentis , fupine albi
coloris , ad latera ufrinque maculis nigris notata.
Muf. Petrop. 1. p. 427. n.47. Rana americana parva, ventre albido , dorfio plum-
bei coloris, lateribus ex aibo & nigro variegatis.
Muf. Petrop. 1. p. 428. n.55. caput in fuperiori parte Iseve & convexum. Nares minimae, rotundie.
Oculi oblongi , membrana ni6litante fubtus veftiti. Aures vix confpicu;e. truncus fubtus papillis undique teftus; a tergo
vero laevis &glaber, pone anguftatus. pedes palmis tetradaftylis fifiis praediti, digito I brevillimo, 2, 4 & 3 longiori.
I 4 Plantce
136 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
Planta etiam fiflae , fed pentadaftylae , quarum digitus i & 2 a^quales, 5 longior, 3 longifli- mus; fed 4 brcviflimus.
Ungnes tam in palmis, quam in plantis fubrotun- di, humanis fimiles.
color fuperne cinereo- caerulefcens ; fubtus vero totum animal, una cum margine maxillae fupe- rioris, album eft. Lineae transverfae ferrugi- neae utrinque femora & hypochondria pingunt.
C A P. IV.
TESTUDINES.
Inter Amphibia, quae quatuor pedibus gaudent & tefta teguntur, fub qua caput & pedes abfcon- dere poflunt, refcrimus Teftudines. Clypeus hicce nihit eft: nifi vertebrae una cum fpina dorii , admo- dum late extenfae, fcutellis teclae, quaeque in dorfo varias formant areolas. Hinc chelonium illud vul- gare, undc pyxides & alia utenfilia conflciunt arti- fices, defumitur,
pedes ipfarum ejuscemodi etiam fcutellis vel verrucis, minimis tamen, undique adfperfi confpi- ciuntur. Animalia enim hacc non pilis ut quadrupe- dia, neque plumis ut aves, nec fquamis ut pifces, nec cute oflea ut infe&a, fed verrucis hifce corneis munitafunt, quae optime ipfis inferviunt, cum ad ripas inter fabuia dura, coralliis & oftrocodermati- bus mixta, verfari foleant.
Aliquae tefludinum plerumque fub aqua; aliquae etiam extra illam degere poflunt ; hincque eas in aqua icas & terreftres diviferunt auctores. Cum igitur alia in aquaticis obfervetur Pedum ftru&ura, quam in terreftribus, conftantiflima inde evadit no- tafpecifica, quae a pedibus defumitur; quamnotam, ut primariam in eruenda vera differentia fpecifica
con-
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. 137
confiderari oporteret; curn autem & caput & pe- des, fola tantum relifta tefta, in mufeis plerumque deiiderentur, illas faltem notas, quas fpecimina no- ftra fuppeditant, adfumere coacti fumus, ne alio- rum lubricis defcriptionibus failamur.
21. testudo( Mydas /3.) major terreftris americana, Mydas dicta. Seb. thefaur. L p.127. tab.8o. fig.i. Jurucm Brafilienfibus. Marcgr. Braf. 241. Raj. quadr. 256.
Hnjus tantum fuperior tefta in mufco Gyllenbor- giano confpicitur. margo totius teftae cartilagineus, craflus, coftas earum apicibus adfigit, ut flefti nequeant; in- tegerrimus praterea nec ferratus. BRACTEiE 13 totam teftam tegunt, quarum dorfa- les & longitudinaies 5 funt, fere fexangulares, lseves nec ulla gibba, ne ultima quidem: ha- rum prima & ultima reliquis duplo latiores; la- terales vero brattese utrinque 4 oblongae. figura teftai ovalis eft & modice convexa, mi-
nime carinata. color externe lividus, maculis nigris.
Subtus infpefta tefta 10 vertebris conftat, un- de utrinque 9 fe exferunt coftoe, quseque latse uti in tauro confpiciuntur ; incertEe autem vertebrarum arthrodia: funt, quippe ita collocata?, ut qurelibet cofta prodeat e binis vertebris ; hinc fpina flecti non poteft.
De hac perbibent itinerariorum auttores: quod in infulis Mauritianis 5 vel 6 bomines dorfo ipfius infiflen- tes, prorependo transferat , plures adbuc vetlura, Ji ope- rimenti convexa fuperficies pluribus flationem firmam concederet. Worm.
Ip Gracia tota, tefludines edere non audent bomines ; & anatbematis fulmine omnes percutiebat , qui tefiudines tdebant , Patriarcba Alexandrinus. Bell. itiner. 131.
I 5 22. TE«
i38 AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
22. testud© (Mydas «.) unguibus acuminatis, pal~
marum ditobus, plantarum unico. Ttjludo marina americana. Scb. thefaur. I. p. 130.
tab. 8a fig. 9. Tejiudo marina. Gefner. quadr. p. 78. Aldrov.
quadr. p. 71 2. tab. 714. Grew. muf. p.38. tab.3.-
fig. 4.
Tejtudo. Olear. muf. p. 27. tab. 17. fig. r.
caput roftro margine acuto, dentibus dcftituto, accipitrino fere , fed obtufiore.
truxcus fuperne tegitur tefla ovata , margine cinfta, quique 27 parvis conftat bra&eis, ita collocatis, ut pofteriores , quas majores , pone in angulum excurrant , unde margo ferratus confnicitur. Alias ha?c praicedenti magis con- vexa efl; & 15 bracleis tegitur, quaruro dorfa- ]es fex angularcs, harumque prima rcliquis mi- nor & ultima pone magis gibba, laterales vero oblongoe & lasves. Abdomen Jamella minus dura tegitur, quam in re- liquis, in qua hoc fingulare obfervatur, quod hinc inde adfperia fit Balanis marinis, teftge uc & pcdibus inferne arcte adhaerentibus , certo & manifefto indicio hanc marinam fuiiTe teftu- dinem.
pedes fquamis callofis obtecli funt.
Palma 5 digitis conftant, arcle unitis, quorum
1 breviflimus, 2 duplo longior, 3 longiflimus, 4 longior fecundo, & 5 paulo iongior primo.
Unguibus in 1 & 2 digito acuminatis, in reliquis membranaceis & vix confpicuis.
Planta breviores funt & obtufiores, pentadacty- ]ae, digitis arcle unitis, quorum r, qui reliquis brevior, ungue magno & acuminato armatur,
2 ungue ovato, 3, 4, 5 unguibus membrana- ceis, vix a pede diftinguendis.
COLOR
AMPHIBIA GYLLENBORGIANA. J39
color fuperne rufo-fufcus eft.
In ejuscemodi tefiis infqntes olim lavahantur apud Turcas , qui his etiam fcutorum loco ufi fuerunt. Worm.
23. testudo (lutaria) unguihus acuminaiis, palma- rum plantarumque quaternis.
Teftudo Virginica. Grew. muf. p. 38. tab. 3 . fig. 3.
Tejludo terreftris pufilla ex India orientali. W orm. muf. p. 313. Raj. quadr. p. 259.
truncus tefla retrorfum magis convexa tegitur, cujus margo 24 conftat braftcis, quarum prima minima , reliquce omnes angulis reclis exaratie.
Difcus teftce 5 munitur bra&eis longitudinalibus & utrinque 4 lateralibus, quae omnes angula- ta?, ftriis angulatis cin&Ee, fed difco punftato fcabro confpicua?.
Color ad margines brattearum nigricans vel ferru- gineus, in medio pallidus.
Sternum feu tefta inferior, pone bifida & obtufa eft . futuris 5 transverfis divifa & unica longi- tudinali.
pedes fquamis ovatis teguntur , lati , rotundi,
nec in digitos dilatati. Palma unguibus quatuor conftant.
Planta etiam unguibus quatuor armantur, fingu- lis reftis, acuminatis, fere aequalibus.
24. testudo (geometrica) picla vel ftellata. Worm muf. p. 317.
Teftudo tefta tejfellata major , e Madagafcar. Grew.
muf. p. 36. tab. 3. fig. 1. 2. Teftudo minor Amhoinenfis. Seb. thefaur. I. p. 130.
tab.8o. fig. 8-
Tefludo
i4o AMPHIBIA GYLLENBORGIANA.
Tejludo tejfellata minor. Raj. quadr. p. 259. Jaboti feu Tejludo mgricantibus & flavefcentibus
figuris geometricis. Pif. Amer. 1658. p- 106.
tab. 105.
testa fuperior nigra eft, rete fiavo mirabilem in modum pifta, prascedenti triplo major&magis convexa, totidem conftans bracleis tam mar- ginis quam difci.
Difcus teftse maxime convexuseft, conftans bra- cleis diflindtis inter fe profundioribus cavita- bus & fulcis, quam praecedcntes.
Brattece fingnloc admodum convexce, vertice re- tufae flava?, centro obfolete pun6tato, lateri- bus angulatas, ftriatae atrae, novera lineis fla- vis decurrentibus variegatse.
Stermmi ut in prsecedenti fe habet , fed pone magis bifidum & acutum.
color cujusque bractese fiavus eft, ex arnbitu emittens lineas 9 vel 10 latas, flavas, quae fin- gulari modo cum reliquis uniuntur.
VI.
\
VI.
PLANTiE
MARTINO - BURSERI ANyE
P R JE S I D E
D. D. CAR. LlNNiEO.
explicatae
A
ROLANDO MARTIN Uplando.
Upfalia 1745. Dccemb. 12.
RATIO OPERIS.
In inveftigandis & undiquc conquirendis herbis, per centum & quinquaginta jam proxime prae- terlapfos annos , magis occupata fuit induftria Botanicorum, quam ullis unquam prioribus feculis, Illuftrern numcrat epocham fcientia Botanica a tem- pore caspari bauhini circa annum mdcxx. Hic enim poftquam herbas facile omnes prius cogni- tas collegerat, inque Pinace fynonyma fere omnia fpeciebus fingulis adjunxcrat, eximia Botanicis fuit facilitas , nominandi Plantas , qure antea fub diverfis auctorum nominibus obfcuras latebant. Eo ipfo tempore multi etiam Cclcberrimi floruere Botanici, qui omnes fuarum regionum herbas diligenter inda- garunt , crebraque cum c. bauhino literarum commercia habuere, quorum quoque catalogum Prodromo Baubiniano praiiniflum habemus.
JOACHI-
142 PLANTiE MARTINO - BURSERIAN^E.
joachimus rurserus fuit horum e nume- ro, qui plurimas a bauhin,P in Prodromo plantas defcriptas Ipfe invcnit, Eiquc transmifit, quodctiam teftatur rurskri rcpetita mentio in C. B. pro- dromo. Ilicce j. burserus Camcntio Lufatus, poftquam Germaniam , Bohemiam , Tburingiam, Bavariam, Lufitiam, Mifniam, Florentium, Libur- num, InfulasStccchadum, Monfpelium. Gallo-pro- vinciam, Galiiam Narboncnfem , Hortum Dei a)9 Hehetia partem magnam , Fabavias Tbcrmas , Vallem Difentienfem , Gotbardum, Gemmiwn , Vallcfice beatos agros , Bcrnhardi montem & Gletfcbeberg , £f Fractum, & agrnm Lucernatum , Gencvenfem denique ditionem, Alpes Auflriacds , Pyenaicas & totim pcene Europam fiirpium cavffa ohambulifjet , incomparabilem tbefaurum propriis collegit hboribvs, quinunc Ujfalice ferv.tur b). Eo quoque temporc Pbarmacopceus quidarn GalJus ex Toupinambault Brafilia redux, plurimas adduxit her- bas, & cum Cel. r. ursero communicavit ; harum nonnullas, quas in~duplo, ut dicitur, acceperat burserus, b a u hino mifit, e. g. paris 95, trien-
TALIS III , CORNUS III, UVULARIA, BARTSIA I43,
&c. reliquas fibi Ipfi fervavit, e. gr. a%emone 102,
ARALIA 81, PHYTOLACCA 57, VIOLA II 7, &C PrO-
feflbr tandem Medicina; & Phyfices conftitutus efl: Beatus burserus, in Regia nobilium Sorana Aca- demia, unde magnum hoc, quod fub peregrinatio- nibus collegerat herbarium , XXV conftans volumi- nibus, fecundum feriem Pinacis Bauhiniani digeftis, ablatum eft, & liberalitate deinde GenerofiffimiDo-
mini
a) hortus dei (fefperon) 14 leucis Monfpelio, in ex- celfiflimo loco montis calcaris fitus eft, vallisque eft fub- rotunda, hodie paucioribus plantis curiofis ornata, quam multi nominis pulchritudine allecli non fine labore & periculo confcendunt.
h) Vid. Hall. ftirp. helv, preefat. p.7. n. 30,
PLANTjE MARTINO.BURSERIAN^:. 143
inini coijet Bibliothecae publicEe Upfalie/nfi dona- tum 0, cx his vol. 2, 5, 17 in incendio Upfalienfi anno 1702 periere.
Latuit heic thefaurus hic pretiofiflimus oblivio- ni penitus relicius, fi ulum iftius exceperis, quem habuit Proavus & Avus meus maternus, Celeberri- mi Dociores olavi rudbeckii, Pater & Filius, in concinnando opere magno camporum ely- siorum, in quo rariores omnes a Cel. bursero colleftas herbas, luci pubiicce paraverant; quod ta- men opus magnis fumtibus afliduisque lucubrationi- bus limatum & edecumatum, dirum incendium una cum tota hac urbe Upfalienfi in cineres redegit an- no mdccii prseter I. & II. volumen.
petrus martin, Parens meus beate de- funclus, Academia: Upfalienfis, dum vixit, Medi- cina? Adjunttus , herbarium burserianum fuafu Amilifiimi tunc temporis Botanici sherardi d) perluftrare ccepit, & ex eo herbas omnes depromfit, qua; quoad fynonoma Cel. bursero incognitse fuerint, quarum catalogum Aftis Societatis Regia literarum Upfalienfis Anni MDCCXIV. pag. 495. ad 508, & pag. 530 ad 535 inferuit. Opus hocce ulte- rius perfequi cogitaverat, plantas ipfas adcuratius defcribendo & recentiorum Auclorum fynonoma ad- dendo, nifi pramature eheu ! fato fuifiet perem- ptus, Anno mdccxxvii die 20 Junii.
mei itaque pietatis obfequiique effe putavi, opus a B. Parente inchoatum abfolvere. Fuit haec
ratio,
c) Herbariuni hoc poft burseri deceflum in bibliothe- cam Sefeldianam , mox bellorum vicifiitudine in Coije- tanam ceflit. Barthol. med. Dan. p. 38.
d) Cui sherardo Juncaginem mifit. Atl, lit. llpf. 1722. p> 343. qu* tkiglochin capjulis fexlocularibus ova* tis, tl, $UtC. 299«
144 plantve martino-burserian^.
ratio, cur fpecimen jam academicum editurus, mihi easdcm herbas nominibus, prout apud recentiores lummos Botanicos iuveniuntur, fpecificis, illuftra- re vifum fit, quas brevitcr tantummodo recenfuic B. Parcnse). Quod fcientia? Botanica; augmentocc illius amatoribus opus non ingratum fore fperave- rim , brevitatcm eo benignius interpretetur L. B. quo certius fciat, non meipfum, fed fata duriora, hanc anguftam rcddidifTe chartam.
VOLUMEN I..
i. gramen junceum reptans. Barf.
Absque flore, forte junci fpecies. gramen nodofum pratenfe, panicula fufca ni-
gricante, Burferj; eft Aira (carulea) foliis planis , panicula coarctata,
floribus pedunculatis muticis convoluto fubu-
latis. Fl. Suec. 71. 3. gramini paniculis elegantiffimis, five Eragro-
ftidi majori C. B. fimile. Poa (Eragrqfiis) ; Gramen paniculis elegantiffimis,
minimum. Toumef. infi. 522. - 4. An gramen panicula multiplici. C. B.
Fejtuca (ovina) panicula fecunda coarclata ariftata,
culmo tetragono nudiufculo, foliis fetaceis.
Fl. Suec. 95.
5. gramen paniculatum fylvaticum procerum. Poa (pratenfis) panicula diffufa, fpiculis trifloris
glabris, culmo ereclo tereti. Fl. Suec. j6.
6. graminis quaedam fpecies in aquis fluitans,
nijt Potamogeton tenuiffimum. Zamiicbellia (palujtris). Fl. Lapp.^n. Suec. 745.
7. An
e) Proin ad Gngulam plantam reperiet leclor nomen majus- culis literis, uti idem a Burfero plantcE fuit impofitum ; alterum vero nomen literis minoribus Synonymon eft^ «luod ego enodavi:
PLANTiE MARTINO - BURSRRIAN.E. 145
7. An gramen fpica criftata fubhirfutum? Cynofurus bracleis pinnatifidis. Hort. Cliff. 403.
8. graminis pratenfis, fpica fubflavefcente. C.
B. varietas, differens exilitate. Varietas ejusdem pygmjea locuftis obtufioribus.
9. gramen typhoides parvum. Phalaris fpica cylindrica. Fl. Suec. 49.
10. gramen typboides alpinum, fpica nigrabrevi, Pbleum fpica ovali cylindracea. Fl. Lapp. 25.
11. graminis alopecuroidis fpecies.
Gramen Barcinonenfe , panicula denfa aurea. Tournef. inft. 523.
12. gramen durum anguftifolium acuminatum, fpica fimplici ut plurimum.
Bromus culmo indivifo: fpicis alternis fubfeflili- bus teretibus. Fl. Suec.Sy. fed folia convo- luta, fubulata.
13. graminis fpartei fpecies. Anthoxanthtm floribus paniculatis. Gramcn fpar-
teum, panicula flaveicente. Rudb. Elyf.i. /.14.
14. gramini fparteo juncifolio C. B. P. affine. Gramen alpinum pratenfe, panicula duriore faxa
fpadicea, locuftis majoribus. Scheuchz. hiji.iftj. t.6.f.9.
15. seartum quoddam aut Graraen arundina- ceum.
Gramen fparteum , panicula arundinacea fufca. Rudb. Elyf.57. f' Arundinis fpecies.
16. An gramen foliolis junceis oblongis, radice alba C. B. ?
Aira foliis fetaceis , culmis fubnudis, panicula divaricata, pedunculis flexuofis. Fl.Suec.64.
17. gramen anguftifolium durius, multiplici fpica, Fejiucce panicula fecunda fcabra, fpiculis feptiflo-
ris ariftatis, flofculo ultimo mutico, culmo lajvi. Fl* Suec. 93. varietas.
Tom. I. K 18. An
H6 PANTiE martino-burserian.e.
18« An gramen junceum, folio & fpica junci, minus. C. B. Scirpus culmo tereti nudo, fpica fubovata, im- bricata, terminali. Fl. Suec.41.
19. graminibus junceis XIII. XIV. C. B. ilmile. Scirpi culmo tercti nudo, fpica fubovata imbri-
cata terminali. Fl. Sitec. 41. varietas admo- dura angufta.
20. gramen cyperoides anguftifolium minus. Caricis nigras vernse vulgaris. Fl. Lapp. 330.
varietas.
21. gramen cyperoides, foliis angufliflimis. Caricis fpica mafcula oblonga, femineis feflilibus
oblongis: inferiore foliolo proprio breviore, Fl. Suec. j6o. varietas.
22. Prsecedentibus affine.
Carex fpica compofita, fpiculis ovatis feflilibus approximatis alternis androgynis nudis. Fl. Suec. 57 [.
23. An gramen cyperoides fpica pendula longio- ri & angufliori C. B. ?
Carex fpicis mafculis pluribus , foemineis peduncu- latis, capfulis inflatis acuminatis. Fl. Suec.6j8.
24. gramen cyperoides pufillum.
Carex fpicis pendulis: mafcula erefta, foemineis oblongis diflichis, capfulis nudis acuminatis. Fl. Suec. J63.
25. gramen cyperoides alpinum majus, fpicis atris. Carex fpicis androgynis terminalibus petiolatis : flo-
rentibus erectis, fru&iferispenduJis.ir/.Sz<ec.76'i.
26. gramen cyperoides majus, montanum. Pbalaris panicula oblonga. Fl.Suec.4S.
27. gramini cyperoidi paluflri majori, fpica di- verfa C. B. adfine.
Carex fpica compofta, fpiculis androgynis: in- ferioribus remotioribus, foliolo longiori inflru- 6lis , culmo triquetro. It. wl. 1 39. Fl. Suec. 749.
28- GRA-
PLANTiE M ARTINO - BURSERT AN^E. 147
28- graminis cyperoidis alia fpecies.
Schcenus culmo fubtriquetro foliofo, floribus fa« fciculatis, foliis fetaceis. Fl. Suec.34..
29. gramen cyperoides maximum ad hominis al- titudinem excrefcens.
Scboenus culmo tereti, foliis margine dorfoque aculeatis. FL Suec. 35.
30. gramkn cyperoides alpinum, radice Nardi Indicne.
Incerta, deeft namque fructiflcatio.
31. graminis paludris aculeati Germanici vel minoris C. B, varietas , fpicam extra folia in fummitate caulis gerens.
Carex ipiculis fubovatis feifilibus diftincTlis , capfu- lis, acutis, divergentibus, aculeatis. Fl.Suec.j52,
32. graminis miliacei fpecies.
Aira fo\\\s planis, panicula patente, floribus mu« ticis, lajvibus, calyce longioribus, Fl. Suec. 66, varietas repens.
33. An gramen latifolium, fpica triticea latiori compacta C. B. ?
Triticum radice repente , foliis viridibus. Fl. Lapp. 33. varietas fpica ariftata.
34. An gramen loliaceum minus fupinum, fpica multiplici C. B. ?
Loiium fpicis muticis, radice perenni. Hort. tiiff, 24. varietas minor.
35. An festuca graminea, efFufa juba. C. B. ? Bromus panicula nutante, fpiculis linearibus. Fl.
Suec. 86\ varietas.
36. festuca fpica gemina majori & longiori, ra» mis & pediculis carens.
Gramen daclylon, fpica gemina. Tournef. infl. 521. Scbeucbz. bift. 95,
37. An festuca graminea arvenfis minorC. B. ? Bromus panicula nutante, fpiculis linearibus. Fl,
Suec. 8<5.
K 2 38, An
148 PLANTjE MARTINO-BURSERIANjE.
38- An festuca altera, capitulis duris C. B.? minime.
JEgilops. Dod. pemp. 539. Roy. Lugd.72.
39. gramen avenaceum montanum, latifoliura, leviter villofum. An Feftuca avenacea?
Bromus panicula nutante, fpiculis ovato-oblon- gis. Fl. Suec. 85.
VOLUMEN IIL
40. hy acinthus ftellaris bifolius, albo flore. Ornitbogalum bifolium germanicum , flore exal-
bido. Toumef. inft. 380.
41. scorodopr asum albo flore.
Allium fphaerocephalum bifolium. Baub. hift. 2. />• 5^3-
42. allium fylveftre minus fterile juncifolium. Planta imperfecta absque caule & fructificatione.
43. alltum pratenfe, folio gramineo , flore ma- jufculo prorfus albo, radice oblonga.
Sub eodem nomine Rudb. Elyf. 2. p. 159. f.16.
44. allium pratenfe, anguftifolium.
Eodera nomine. Rudb. F.lyf. 2. p. 159. /. 14. Va- rietas prsecedentis, utrisque folia linearia, fca- pus nudus & fructificatio Allii urfini.
45. An allium montanum bicorne iatifoliura, flore dilute purpurafcente, C. B. ?
Sub eodem nomine in Rudb. Elyf. 2. p. 160. /. 21. petala obtufa funt. 46» allium montanum pumilum, gramineo fo- lio, floribus purpureis. Rudb. Elyf. 2. p. 159. /. 15. Folia linearia, fca- pus nudus, capitulum bulbiferum, floribus pe- dunculatis proliferum.
V O L U M E N IV.
47. rapunculus fpicatus alpinus cseruleus an- guftifolius.
Pby*
PLANTJE MARTINO - BURSERIANiE. 149
Phytevma {picaoblonga nuda, foliis caulinis , Ian-
ceolatis, ferratis. Rapunculus foliis imis cordatis, fuperioribus an-
guftis, fpica cylindracea longiffima. Hall. Helv.
49«-
48. campanul^ alpinae latifolia?, flore pullo C.
B. varietas.
Campanula caule unifloro. Fl. Lapp. 85. t. 9. /. 5.6. varietas major.
49. An campanula folio Echii C. B.? Campanula calycibus a tergo lamellis quinque no-
tatis. Hort. Cliff. 64. Sed absque flore.
50. campanula pratenfis , flore albo. Campanula hortenfis, rapunculi radice repente.
Morif. bift. 2. p. 460. f. 5. t. j. /.32.
51. eruca promontorii bonae fpei. Cardamine foliis pinnatis, foliolis multifidis. Cardaminc ficula, foliis fumarice. Taurnef. inft. 224.
52. erucje fylveflris dure fpecies.
Prior Eruca inodora. Baub. hijl. Pofterior cura fequente eadem. 53- eruca paluftris minor, ftri&iffimis foliis. Sifymhrium foliis infimis capillaeeis, fummis pin- natifidis. Hort. Cliff. 337.
54. resedte fpecies; & quidem Refedae albas mi- nori C. B. fimilis.
Corrigiola caule fafciculis florum terminato. Hort. Ciiff. 112.
55. An erysimo fimilis lasvis laciniata, floribus luteis C. B. ? eft omnino idem Eryfimum.
56. erysimo fimilis hirfutae non laciniatse albas
C. B. varietas.
Turritis foliis omnibus dentat^s, hifpidis, caufi- nis amplexicaulibus. Hort. Cliff. 339.
57. persicaria maxima americana. Phytolacca foliis integerrimis. Hort. Cliff.ijj. '
VOLU*
150 PLANT^E M ARTINO - BURSERIAN^.
V O L U M E N VI.
58« lactuca fylvellris major Thuringiana. Lactuca fylveftris, cofta fpinofa C. B. 123. varie» tas foliis majoribus & magis incifis.
59. lactuca fylveftris angultifolia.
Lactuca fylveftris altera, angufto faligno folio, cofta albicante. HalL jenenf. 207. t. 4. Lactuca foiiis baftato - linearibus feflilibus, rachi dor* fali aculeato, dicenda.
60. sonchi la;vis in plurimas & tenuiffimas laci* nias divifi C. B. P. varietas.
Son^hi pedunculis tomentofis varietas. Fl. Suec. 643. tenera ex locis ficcis defumpta.
61. Dens leonis, foliis non laciniatis fubrotun- dis villofis atro- virentibus maculofis.
Leontodoiitis calyce inferne reflexb varietas. Fl. Lapp. 288. feu Hieracium Narbonenfe rotundi- folium, caule aphyllo jf. Bauh. hift. 2. p. 1037, fg. hon.
62. dens leonis minor, tenuiter laciniatus. Dens leonis anguftiori folio. C. B. 116.
63. dentis leonis alia fpecies cum minari, foliis radiatis C. B. nonnihil conveniens.
Eft omnino eadem cum Dente leonis tenuiffimo folio Bauh. prodr.62. quam Bauhino mifit Bur- ferus. Utraque eft Hyoferis foliis glabris, ha- ftato-pinnatis. Roy. Lugd. 127.
64. hieracium glabrum, refedaj foliis, radice crafta lignofa.
Hieracium, dentis leonis folio obtufo, majus C. B, Morif. hift. 2. p. 66. f.j. t. 4. /. 27.
65. hieracium dentis leonis folio, tomentofum. Andryala foliis inferioribus dentatis, fummis in»
tegris. ffort. Cliff. 387»
66. hieracium chondrillae folio pallido, calyce ftriato.
Crepis
PLANT^E MARTINO-BURSERIAN^. 151
Crepis foliis lanceolatis haftatis feflilibus; infe- rioribus dentatis. Fl. Suec. 640. 6j. An hieracium miniraum falcatum C. B. ? minime.
Eadem cum praeeedenti loco aridiflimo lecla & pygnuea.
68. hieracium alpinum , foliis oblongis denta- tis, non finuofis aut laciniatis.
Hieracium foliis obverfe ovatis lanceolatis , re- trorfum dentatis, caule fimplici, floribus ter- minalibus confertis f).
69. hieracium alpinum, folio glabro Isevi den- tibus rarioribus prcedito, fummitate caulis & calycibus hirfutis.
Hieraciwn caule ramofo, foliis radicalibus ova- tis, dentatis: caulino minore. Hort. diff* 388« variat foliis acutioribus.
70. hieracium alpinum, folio oblongo acuto laevi, non dentato nec finuato, cofta, calyce & caule hirfutis.
Hieracium caule unifloro, calyce villofo. Fl. lapp.i^.
71. hieracium alpinum ramofum, folio rigido dentato acuto, fuperne glabro, inferius vil- lofo, calyce hirfuto.
Hieracium foliis lanceolatis amplexicaulibus den» tatis, floribus folitariis , calycibus laxis. Hort. cliff. 387.
72. hieracium alpinum, folio acuto molli la> nuginofo dentato.
K 4 Speci-
68- f) c a u l 1 s pedalis : ftriis elevatis, remotis. folia ob- verfe ovata , inferne attenuata, parum acuta , margine praefertim inferne denticulata retrorfum more Leonto- dontis, fuperiora folia bafi fere amplexicaulia. flo- res majores, quam in fequenti, quatuor vel quinque, brevtbus pedunculis infidentes , caulem tcrminarttes. Tota planta pilis raris adfperfa.
t-: PLANTJE MARTIXO - BURSERIAXjE.
Specimen imperfectum: caulis fpithamaeus, folia lanceolata amplexicauliafurfum dentata, pedun- culi terminales bini. Tota planta hirfuta pilis ferrugineis rectis, pedunculi vero nigricantibus.
73. hier acicm alpinura giabrum anguftifolium. Folia Jaevia, viridia, vix dentata, nec finuata, glabra, calyx tamen villofus.
Hieracium foliis integris lanceolatis, fcapo nudo multifloro. FL Lapp. 282. ad hanc proximc ac- cedit, fed folia ftrictiora, fiores tantura duo longis pedunculis.
74. h ieracium montanum anguftifolium , flore pallido, foliis lseviter fmuatis , raros dentes hacer.tibus, g" sb r:s.
Picris foliis lanceolatis, fubdentatis, caule nu- diufculo.
75. sexecio incanus, tenuifolius. ^cro^aSenecionis folio incano, perennis. Ha\\.
jtn. i--. t. 3. fed fiores pauciores in fpecimine.
76. jacob^a procerior incana. Scnzcio jacobaes folio. Morif. blef. 309.
V O L U M E N VII.
77. achillea minima.
Acbiilea foliis linearibus pinnatifidis pubefcen- tibus, foliolis tripartitis transverfalibus : me- dia longiore. Hort. G'z^.413.
78. tanacetum alpinum.
AcbiUea foliis pinnatis, lanugine totis obductis, f:ribus albis umbellatis. HaXL Helv.713.
79. matricari£ alpinas chamssmeli foiiis C. B. vsrietas.
AcbiUe* foliis pinnatis : pinnis iongis acutis fubh:r.u:is, raro dentatis. Hail. Helv.714.. %o. nigella arvenfis, fiore aibo. Kigella flore foliis nudo, piftillis corollam sequan- tibus. Hir:. cliff* 215.
VOLU-
PLANTiE MARTINO - BURSERIANjE. 155
V O L U M E X VIII. Sr. axgelic.e fylveftri hirfutse inodoras C. B. amnis. Arilia caule nudo. //orr. d(/f. 113.
82. Adpaxax partinacsfolioanSyriac.Theoph.C.B. Selinum pinnis pinnatis : pinnulis appendiculato-
circumferratis triangularibus. HalL Hdo.444.
83. libaxotidis tenuifolice germanics C. B. va- rietas , floribus candidioribus.
Eft etiam lbla varietas.
84. pimpixella faxifraga minor, laciniatis foliis. Pimpineila foliolis fubrotundis. Fl. Siiec. 246. £.
85. piMPixELLA fanguiforba minor, fioribus ve- lut in umbellam difpofitis.
Porerium inerme. Hort. clif. 446. copiofis floribus.
86. cicuta vera Italica perniciotifljma. Oenantbe foliis omnibus multiridis obtufis fubs-
qualibus. Hort. clitf. 99. 8". An cicutaria latifolia, cicta fcetiia C. B. ? Ligujiicum foliis multiplicato • pinnatis , foiiolis pinnatis incifis. Horu cliff. 9-. 88- seseli montano, cicutx folio giabro C. B. affinis. Selini fpecies , foliis fere Petrofelini. Fructus cum defint, enodari nequit.
89. pedicularis alpina purpurea ftrigofior, fpica oblonga, incana, floribus alternatim ci per intervalla pofitis.
Pedicularis caule Cmplici , foliis lanceolatis femi- pinnatis ferratis acutis. Fl.Lapp.242. t.+.fig.i.
Pedicularis alpina, foliis alternis pinnatis pinnu- lis pinnatis, foribus ochroleucis roftratis in fpicam congeftis. Hall. Hdv. p. 620. r. 15.
90. pedicularis purpurea aquatica recta & procera. Pedicdaris paluftris nibra elatior. Raj.bijl.~io.
91. crista galli peculiaris hirfuta, fiore viridi pal-
lente.
Rbinantbus corollarum labio fuperiore breviore. Fl. Lapp. 24S. Planta hifpida.
K 5 92. VA«
1
154 PLANT.fi MARTINO - BUR5ERIAX/C.
92. valeriaxa ]a:i:o!ia maxima jryrenaica.
/*: :i c:ria:i> ferra::s pe::o!a:is. //..*.
r/df. 15.
93. valeriana grsci , fanguineis fioribus.
: ■ ' : : - :' :-?:--:: j - ; = c.r4::::s , nor:bus diar> dris. //jrf. cfcf. 16.
94. xardo cekicae fimilis alia, Cve Valeriana ai- ;t.2 t.tct.
J":.t:j ;: cretica, filipenduls radice, 7:urr.. Bi ?. 131. non differt ab hacnifi foliis caulinis latio- ribus amplexicaulious & fere paimatis.
V O L 0 M E N IX.
95. solaxum vif.gsre, iaciniis carens. Stlani oficinarum C. B. ic5. varietas g). Solmum tripbylium brafilianum. By.r".
95. raxuxculus neroorofus luteus, flore paJHdo. Anrmnt nemorofa, fiore majore C. B. \~r . Corol-
la multiplicata per exficcationen lutea evafit. 97. raxuxculus radice rotunda, copiofioribu*
floribus, hirfutie incanos. Bjaamcutus pratenCs, radice verticilli modo ro-
runda C. B. 1 y-. Sed varians cauie & foliis,
pilis fubferrugineis veftito. 5?. r a xux : -jlus pratenfis hirfutus, radice tu-
b=:o:a c:.:~=.
Fios
55, 1) PARiS ::•*::■ ~.:~: :t:.\':\.z;: trt~ti . ?:.'::
qnJtSQLASUM trifkjUmM cazzztT.fe. Corn. cxn.a.i. 155. /.16. caclis nudus. t o l i a tema , oppofita , dr- umfcriptioBe orbiculata, utrinque acuta ieu longitudine dc iMMtiBmt ffp-lij. pedchcclus renninalis foliis raullo brevior. c a l y x tripbyuus : foliolis vrridibus lan- cec ="5. petala tria , obverie cvata , calyce paullo longiora & colorata. filamekta fex, fubulata, bre- wl-a. astherae l>e_res, terroinales , ereitae- f.:i-e:r; lc-glcres. g 1 5. ;•: e n f_::c r_r.f_n , obfo- lete trigonun , iongitadme fbMaMa. ti vn rres, mierU breviores.
PLANTiE MARTINO-BURSERIANiE. i5g
Flos deeft, hinc tuto determinari nequit.
99. ranunculus paluftris longifoJ:us minimus reptans.
Ranuncalus foliis linearibus ,• caule repente. Fl. Lapp. 236. t.3. /.5.
100. ranunculus alpinus gramineus, albo flore. Ranunculus montanus, folio gramineo C. B. 180.
corolla albo varians.
101. ranunculus alpinus humilis auricomus. Ranunculus calycibus hirfutis, caule unifloro, fo-
liis radicalibus palmatis, caulinis multipartiti* feflilibus. Fl. Lapp. 232.
102. ranunculus Brafilianus.
Ammone caule dichotomo , foliis feflilibus am- plexicaulibus palmatis h). Facies Geranii ba* .trachioidis gratiae Dei Germanorum C. B. 31&. fed diverfifliiSa fpecies.
V 0 L U M E N X.
,103. aconitum lyco&onum luteum, foliis, cau- le & ipfis floribus hirfutis, fpica longiflima. Aconitum lycoclonum luteum. C. B. 183. Aconitum pyrenaicum , ampliore folio tenui laci- niato. Tourn. infl. 424.
104. napellus maximus ramofus. Aconitum caeruleum feu Napellus 1. C.B. 183.
105. ahsma anguftifolium.
Doro»
I02. b~) Caulis herbaceus , fubvillofus, dichotomus, magnitu- dine Geranii praedicli. Folia infra dichotomias caulis folitaria, feililia, amplexicaulia, palmata, fexfida, extror» fum veria, bafilata, utrinque parum pilofa; lobis lanceo- latis, incifo - dentatis, acutis. Pedunculus folitarius, nu- dus, uniflorus, e fmgula dichotomia fingulus, paullolon- gior internodiis ramoium. JVejnudus, petalis novem„ ovatis, albis, fubtus villofis. Stamina numerofa, fila- mentjs breviflimis , antheris ovatis. Germina plurima, ia capitulum collefta, ftylo nullo, ftigmate obtufo.
i$6 PLANT.E MARTINO - BURSERI ANiE.
Doronicum foliis alternis lanceolatis obtufis in- tegerrimis, caule unifloro. Doronicum longi- folium, hirfutie afperum. C. B. 185. Doroni- cum primum. Clnf. pann. 518. 0
106. gentianella vcrna, flore albo. Gentianella alpina, verna major, corolla alba. C. B.
p. 188.
107. An gentianella brevi folio C. B. ? Gentianella utriculis ventricofis. C. B. 188.
108. gentianje autumnali ramofe. C. B. affinis. Gentiana corollis bypocrateriformibus , fauce bar-
batis. Fl. Suec. 203.
109. An holostium creticum alterum. C. B. ? PlantagoMiis lanceolato-linearibus, fcapo longi-
tudine foliorum, fpica oblonga. Hort. cliff.^6. k)
110. coronopi fylveftris hirfigiioris C. B. varie- tas infignis.
Plantapo foliis linearibus pinnato- dentatis. Hort.
cliff. 37. 0
111. pyrola brafiliana, foliis co*datis afari. Pyrola ftaminibus adfcendentibus , piftillo decli-
nato. Fl. Suec. 330. m)
112. An
105. 0 calycis fquamse aequales , difcum longitudiae ^quantes ; radius minor.
109. k) Scapi pilis ferrugineis hifpidi.
110. I) Differt tantum a vutgari, quod foliorum dentes mino- ribus interdum denticulis notentur.
111. w) Pag. IOfi. pyrola Alfines flore brafiliana major in- feritur, quam mifit burserus bauhino. Valde eft fimilis corno herbaces. , Fl. Suec. 132. fed differt, quod caulis duo tantum folia oppofita in medio habeat, Radix jterennis. Caulis herbaceus , vix fpithamseus. Folia duo, ovata , utrinque acuta , oppofita, minima, in medio cau- lis; Foliatex caulam terminant, ovata, utrinque acuta, fubpetiolata, nervofo - glabra, integerrima, magna, tres pollices longa, duos lata; horum duo oppofita, &duo ex fingula alautrinque. fios pedunculo terminali, duos pol-
lices
PLANTiE MARTINO-BURSERIAN.E. 157
112. An limonium parvum, bellidis minoris fo- lio C. B. ?
JJmonium minus, bellidis folio, flagellis focnicu- iaceis. Bocc. maf. t. 103. "
113. potamogeti anguitifolii fpecies, utriculis donata.
Potamogeton gramineum tenuifolium. Loef. prujf. p. 206. t. 61.
114. NYMPHiCA minima.
Convolvuhis foliis reniformibus. Hort. Ciiff. 57.
115. cacalia foiiis craflis, flore albo. Ctfaz/zVifoliiscutaneisacutioribus glabris. C .£.198.
V O L U M E N XI.
116. viola martia inodora paluftris.
Viola acaulis, foliis reniformibus. Hall. Helv. 501 , Fl. Suec. 717.
117. viola tricolor ere&a latifolia brafiliana. Viola caulefcens , foliis cordatis oblongis acu-
minatis. n)
118. viola hyemalis, afperioribus latioribus raa» gis fmuatis foliis.
Hefperis caule fimplici, foliis ovato- lanceolatis, dcnticulatis. HorU clijf. 335. varians latioribus foliis.
119. LYCH-
lices longo , filiformi infidens, cujus Involucrum tetra- phyllum: foliolis luteis, ovatis, utrinque acutis. Flofculi plurimi , minimi, tetrapetali, lutei , germine villofo infi- dentes , tetrandri , monogyni ; adeoque cornus ber- bacea ramis nullis , cum noftra ramis fu binis. pyroia alfines fiore brafiliana minor eft varietas trientalis Europsese, foliis anguftioribus.
I17. n) Faciem gerit violae floribus radicalibus corollatia abortieiuibus, cauliris apetalis feminiferis. Hort, Cliff.^^ fed folia magis oblonga, minime rotundata , margine autem ferrata funt. flores folitarii , ex alis , pedun- culati. stjpulae lineari - lanceolatse , integrse, ca« . ducae, Ergo ad Violas martias propius accedit,
158 PLANTiE MARTINO - BURSERI AN-flC.
119. lychnis incana, foliis craflis.
Silenes fpecies , Ocymaftrnm flore viridi Bmckmanno dicta.
120. lychnis fyfveftris vifcida anguftifolia ere- cta ramofa, caule foliofo.
Silene caule fubdichotomo , florihus ere&is ftib-
fefliiibus, foliis lanceolatis, pilofo - vifcidis. Vifcago Ceraftii foliis, vafculis ereclis feftilibus. JDill. eltb. 4.16. t. 309. /.397.
121. lychnis pumila faxatilis alpina, flore car- neo, folio craflb molli tomentofo.
Silenes fpecies, qu;e ad Vifcaginem Lychnidem creticam anguftifoliam, floribus pediculis lon- giflimis infidcntibus , capfula pyramidata. Tournef. coroll. 24 proxime accedit , fed folia magis tomentofa & vifcida. J22. caryophyllus arvenfis alius, foliis angu- ftioribus non ita flaventibus. Alfine foliis linearibus integerrimis. Fl. Suec. 372.
123. caryophyllus holoftius alpinus, foliolis flriclis glabris acutis, flore magno.
Myofotis caule hirfuto, foliis peranguftis glabris, flore calycem excedente. Hall. Helv.3%4. t. 5. Germen globofum. Folia linearia acuminata carinata.
X24. caryophyllus montanus , folio latiori plantaginis nervofo. Statice caule nudo fimpliciflimo capitato. HorU clijf. 115. varians latioribus foliis.
125. caryophyllus marinus pumilio reptans. Plantago fcapo unifloro. Fl. Lapp. 64.
126. caryophyllus faxatilis, polygoni minoris folio & facie, floribus albis tanquam in um* bella pofitis.
Are°
PLANTjE MARTINO-BURSERIANJE. 159
Arenaria foliis fubulatis, calycibus ftriatis, ger- minibus oblongis , floribus corymbofis 0).
127. caryophyllus faxatilis, foliolis acutis ri- gidis afperis, floribus fpergula?.
Facies Sperpula, folia oppofita lineari - lanceola- ta, acuriffima, rigidiufcula, hifpida; panicula dichotoma.
VpLUMEN XII.
128. antirrhinum faxatile , foliis ferpilli ro- tundioribus, flore majori, nonnihil hirfutum.
Antirrhinum foliis lanceolatis obtufis alteris, cau- lc difftifo ramofiflimo. Hort. cliff. 394. varians floribus albis.
129. limum fylveflre, folio acuto tenuiori & minori. Varietas Lini fylveftris ca?rulei folio acuto. Bauh.
prodr. 107.
130. linum fylveftre, folio latiufculo acuto ex viridi flavefcente, flore magno ruberrimo.
Linum perenne, ramis foliisque alternis lineari- lanceolatis. Hort. cliff. 114.
131. CHAMiELiNUM latifolium, flavo flore, non- nunquam tamen flos albicat.
Linum montanum latifolium perenne , floribus luteis umbellatim compa&is. Till. pif. 102.
132. STiECHAS flofculis albis. Stachadis purpureae C. B. 216. varietas.
133. ros-
12(5. 0) R a d 1 x repens ; cefpites fparfi ut Scleranthi. caules erefti , vix fpithamaei, teretcs folia oppofira, linea- ria, minus acuta. peduncu/ i ex alis fuperioribus ; oppoliti, alterni uniflori , & alterni brachiatini fubramofi. calyx Ceraftii: foliolis oblongis, obtufis, fulcaris pe- tala integra , calyce duplo majora, alba. stamina decem. germen longitudine calycis, ut in Ceraftio. styli tres , capillares. An alsine foliis fafcicula- tis ttnuijfimis durisqut , petalis integris. Hall. Helv. 389. ?
160 PLANTiE MARTINO-BURSERIAN^E.
j 33. rosmarinus fpontaneus, flore albo. Varietas Rosmarini fpontanci latiore foiio C. B.
134. An s a t u r e f a cretica C. B. ? Specimen imperfe&um absqtie fructificatione.
135. thymus fpinofus creticus.
Scftiircja cretica frutefcens fpinofa. Tournef. co- roll. 13.
136. origanum folio fubrotundo , flore albo, Origanum foliis ovatis obtufis fcabris integer-
rimis, fpicis confertis compactis glabris. Origanum monfpelicnfe pulchrum. Cam. epit.$6%.
V O L U M E N XIII.
137. cardiaca anguftifolia & tenerior. Sideritis foliis ovatis lanceolacis incifo - ferra-
tis. Hort. cliff. 313.
138. marrubium nigrum humile. Ballotce Hort. cliff. 311. varietas minor.
139. urtica urens, brevioribus foliis magis incifis. Vrtica foliis oblonge cordatis. Hort. cliff. 440.
varians foliis exacte cordatis.
140. euphrasia alpina minima, flofculis luteis. Euphrajia minor. Dillen. append. 53. Varietas Eu-
phrajia officinarum, C. B.
141. euphrasia Ccerulea, Jinariae foliis.
Flores examinari nequeunt. Facies Odontitidis. Fo- lia linearia integerrima.
142. melampyrum luteum alpinum.
An Euphrafia lignofa pra?alta, amplo Linariae aut Dracunculi hortenfis folio. Boc. muf. 161.?
J43. melampyrum brafilianum cyanifolium.
Bartfia foliis alcernis. Hort. cliff. 325. 144. sanicula alpina pumila tenuifolia lutea.
Primula flore fubfeflili, foliis linearibus. - Aretia foliis Jinearibus glabris, fcapo paucifloro. HalL Helv. 485. Corolla purpurea.
145. PiK-
PLANT^ MARTINO - BURSERIAM2. i6r
145. pinguicula flore majori caeruleo. Pinguicula flore amplo purpureo cum calcari Ion-
giflimo. Raj.bifi.yS2. Varietas Pinguiculce ne- ftario cylindraceo , longitudine petali. Fl Lapp. 11.
V O L U M E N XIV.
146. lysimachia fpicata purpurea, fubrotundo incano folio.
Specimen imperfe&um , hinc vix conftat, utrum fit varietas Lythri foliis oppofitis, aut Mentbcs fpicata?.
147. lysimachia fpicata caerulea, anguftifolia. Veronica floribus fpicatis, foliis ternis. FU Suec. 6.
148. veronica alpina caerulea, Bellidis folionon ita craflb vix crenato, caule foliofo.
Veronica caule non ramofo , floribus congeflis terminato, foliis ovatis pene glabris. Hall. Helv. 531. /. 12.
149. eadem fed minoribus & anguftioribus foliis. Varietas praecedentis.
150. veronica alpina Ccerulea, ferpillifolia, minor. Veronica foliis ovatis raro crenatis, fru&u ovali
minori , floribus in fummo caule caeruleis. Hall. Helv. $32. vix a 148, 149, nifi fola magni- tudine, diveria.
151. chamipitys mofchata, flore albo. Chamcepitys mofchata , foliis ferratis C. B. 249.
corolla alba varians.
152. alsine Chamaedrifolia minor, flofculis fatu- rate caeruleis, foliis craflis.
Veronica minima, clinopodii minoris folio, ro- mana, flore purpureo-caeruleo. Vaill. 201.
153. alsine alpina minima repens rotundifolia, flofcuiis albis.
Arenariae fpecies calyce pentaphyllo, petalis in- tegris albis, foliis ovalibus oppofitis, ramis Tom. I. L pro-
162 PLANTjE martino-burserianjE.
procumbentibus; flores ex alis folitarii, ftyli in flore quatuor.
154. eadem non ita procumbens. Forte varietas fequentis.
155. alsine alpina perennis, radice lignofa, flo- fculis albis, facie fempervivi minimi.
Arenaria foliis ovatis nervoOs feflilibus imbri- catis acutis.
156. echium fcorpioides arvenfe, flore albo. Myofotis foliis glabris. Hort. Cliff. 46. p)
157. echium vulgareminus&afperius, flore majori. Echium majus & afperius , flore dilute purpureo.
Magn. monfp. 88-
158. echium parvum non ramofum, amplo flore. Echium rofmarini folio. Tourn. inft. 136.
159. buglossum anguftifolium minimum. BugloJJ? anguftifolii minoris C. R. varietas minor.
160 buglossum anguftifolium minus, flore albo. Eadem (159) varians corollis albis.
161. buglossum fylveftre minimum. Lycopfis foliis repando- dentatis. Hort. Cliff.44.
162. cynoglossum minus , foliis obtufioribus atrovirentibus , magis procumbens.
Cynoglojfi majoris vulgaris C. B. varietas.
163. lithospermum repens , flore albo. Lithofpermum feminibus la?vibus, corollis caly-
cem multoties fuperantibus. Hort Cliff. 40.
164. lithospermum arvenfe, flofculis cccruleis. Lithofpermum feminibus rugofis , corollis vix ca-
lycem fuperantibus. Hort. Cliff. 46. forte.
165. passerina minima ramofa, fubrotundis fo- liolis.
Centunculus foliis alternis ovatis. Fl. Suec. 129.
166. CON-
p) Obf. echium fcorpioid.es minus , flofculis luteis C, B. eft Myofc-u» foliij hirfucis. Jiort. clijf. 44.
PLANTiE MAPvTINO - BURSERIANiE. 163
166. consolida media ftrigofior.
Bugula hirfuta genevenfis. Morif. biji. p. 391. / 11. t.15. /.3.
167. bellis fylveftris major, humilis, procumbens. Chryjanthemwn foliis amplexicaulibus , fuperne
ferratis, inferne dentatis. Hort. Cliff.4.16.
168. bellis mqxima ramofa: ad duos cubitos ex- crefcit multosque ramos habet.
Varietas pra;cedentis (167) maximo flore.
169. bellis montana frutefcens , flore albo. Clobularia foliis radicalibus cuneiformibus retu-
fo - dentaris , denticulo intermedio rainimo. Hort. Cliff.491.
V O L U M E N XV.
170. elichrysum non ita tomentofum, foliis lon^ioribus rorismarini aemulis.
Cnaphalium foliis linearibus, caule fruticofo ra- mofo, corymbo compofito terminali. Hort. Cliff. 4.01.
171. aster montanus luteus, flore pallido.
Bupbtbahnum foliis lanceolatis, fubdenticulatis , glabris, calycibus nudis. Hort. Cliff. 414. n. 7. Ajteroides alpina, falicis folio. Tournef. coroll. 4.
172. An scabiosa flore globofo niveo. ScabioCa perenrjis glabra laciniata, flore albo
minore. VaiU act. 1722. p. 239.
173. stoebe calyculis argenteis niveis, minor, flore albo.
Centaurea, quae Stoebe cauliculis argenteis minor C. B. 273. dicitur.
174. stoebe capitulis argenteis fplendentibus. Centaurea calycibus fquamofis, foliis lanceolatis,
radicalibus, finuato-dentatis, ramis angulatis. Hort. Cliff. 421.
L 2 I75. TRA-
164 PANTyE martino-burserian^:.
175. tragopogon laciniatum luteum ere£lius & altius.
Scorzonera laciniatis foliis. Tournef. inft. 477.
176. tragopogon luteum minimum. Scorzonera Lufitanica, gramineo folio, flore pal-
lido luteo. Tournef. 477.
177. caltha paluftris, flore magno violam red- olente.
Caltha. Fl. Lapp. 227.
V O L U M E N XVI.
178. An sedum alpinum , faxifraga? albse flore vel grandiflorum C. B. ?
Saxifraga , quae Sedum ferratum minus album, longifllmis foliis, marginibus ferratis. Morif.
MJl-$. A479-
179. sedum faxatile humillimum, foliis denfiflime compa&is.
Aretia cauliculis teretibus, foliis imbricatis, flo- ribus feflilibus. Hall. Helv. 486. t.$. q)
180. sedum alpinum folio nonnihil hirfutum, flo- fculis albis.
Saxtfraga pyrenaica tridaftylites latifolia. Tour- nef. infl. 253.
181. cotyledon media , floribus luteis. Saxifraga foliorum limbo cartilagineo integro,
fpica longa, floribus purpureo- croceis. Hall. Helv. 402. t. 9.
1P2. TI-
179. q) Non eft Cherleria Halleri, & vix ejusdem generis cum Androface, calyx enim teres & quinquepartitus eft; pro- pius accedit ad Diapenfiae genus, vel etiam eft proprii generis planta. Amia villofa fcapis uniHoris Hall. Heiv. 486. t. 8. habetui a bursero fub sedi faxatilis va- riegato flore C. B. nomine, quac dici poteft andro- s a c s caulefcens , foliis alternis , fedunculis unifloris.
t
PLANT^E MARTINO-BURSERIANjE. 16*5
182. tithymalus myrfinites anguftioribus foliis & procerior.
Euphorbia inermis, foliis confertis linearibus , um- bella univerfali multifida, partialibus dichoto- mis, foliolis fubrotundis. Hort, cliff.199.
V O L U M E N XVIII.
183. geranium batrachioides, parvo flore. Geranium pedunculis bifloris , foliis peltatis mul-
tifidis, caule ere&o. Fl. Lapp. 266.
184. c annabina pumila maritima.
Bidens, qui Verbefina minima. DilLapp.66. Raj. fyn. £. p. 188. t. 7. f. 2.
185. quinquefolium album , radice tuberofa filipendula?.
Votentilla foliis digitatis, apice conniventi ferra- tis, caulibusfiliformibusprocumbentibus. Hort. cliff. 194.
i85. trifolio ftellato C. B. fimilis, floribus ta- men & lignofa perennique radice differens. Trifolium capitulis villolis, involucro terminali re- flexo rigidocapitulum involvente. Hort.cl.274- 187. dorycnium hifpanicum, latiori folio.
Dorycnium majus. Tournef. injl. 391. j 88« trifolium echinatum arvenfe C. B. fru&u minus copiofo. Medicago leguminibus cochleatis, ftipulis denta- tis, caule diffufo. Hort. cliff.378. & quidem varietas /3.
V O L U M E N XIX.
189. rubia fylveftris incana.
Galium foliis pluribus acutis , caule flaccido. Hort. cliff. 34. varians foliis hirfutis. J90. rubeola la?vis parva, anguftiflimis foliis. Aparine foliis lineari - lanceolatis, acuminatis, flac- cidis, corollis fruclu minoribus. Roy. Lugdb. 255.
L 3 191. RU-
t
166 PLANTiE MARTINO - BURSERIANJE.
191. rubia pumila, foliis latiufculis, afpera. Galiv.m foliis octonis lineari - Janceolatis roargi-
ne afperis acutis, panicula terminali. Planta dubia digiti altitudine. An varietas pygmaea Gaiii albi vulgaris. Toumef. ?
192. rubia humilis montana anguftifolia afpera. Specimen Galii imperfe&um absque flore.
193. aparine minor.
Vahntia floribus mafculis binis trifidis, pedun- culo hermaphroditi infidentibus. Aparim fe« mine verrucofo. Vaill. parif. t.4. f. 3.
19 4.. asperula alba arvenfis. Afperula foliis pluribus, floribus feffilibus. Hort. cliff. 33. varians flore albo. 195. lathyrus arvenfis erectior, flore caeruleo. Lathyrus pedunculis unifloris, petiolis tetraphyl- ]is, flipulis fetaceis , caule sncipiti. Forte Larhyru.s angultiifimo foiio, femine angulofo. Toumcf. iyifkit. 395 ? 19(5. lathyrus arvenfis anguftifolius, flore luteo. Lathyrus peduncuhs bifloris, cirrnis diphylhs, foiiolis ianceolatis.
197. crcERCULA ere&a. Flos purpureus, folia fingularia.
Lathyrus foliis folitariis cirrho terminatis. Hort.
cliff 366.
198. lathyrus tuberofus minimus , flore majus- culo fingulari rubro. Monfpelii fponte.
Lathyrus pedunculis unifloris, cirrhis diphyllis, radicibus etiam fub terra fructificantibus. Hort. cliff. 367. fed fola radice fterili differens.
J99. lathyrus pufillus, floribus parvis luteolis.
. Lathyrus pedunculis unifloris feta terminatis, cir- rhis diphyllis, foliis fetaceo- hnearibus. La- thyrus anguftifllmo five capillaceo folio. Bauh. prodr. 148-
20O. LA-
TLANTiE MARTINO - BURSERIANiE. 11^7
-200. lathyrus aculeatus.
Orobus fylvaticus noftras. A&.parif. 1706. p. 87< f. 20.
201. vicia fylvatica, hirfutis foliis.
Vicia leguminibus adfcendentibus, petiolis poly- phyllis, foliolis ovatis acutis integerrimis. Hort. cliff. 362. Specimen floribus deftitutum & to« tum hirfutum.
202. vicia montana fpicata, flore grandiufculo e casruleo nigrefcente
Vicia pedunculis mukifloris , ftipulis utrinque acu- tis integris. Hort. clijf. 368. varietas magnis floribus.
203. cracca minor.
Ervum pedunculis fubbifloris, feminibus globo- fis quaternis. Fl. Suec. 606.
204. vicia fylveftris, pumila, grandiflora, alba, glabra.
Vicia fequens, fed flores maximi.
205. vicia montana minima, flofculo purpureo. Vicia leguminibus erectis , petiolis polyphyllis,
foliolis acumine emarginatis, ftipulis dentatis. Hort. Cliff. 368- varietas omnium minima.
206. vicia fylveftris minima incana, flofculo albo pene fingulari, oblongum pediculum habente.
Ononis pedunculis unifloris feta terminatis. Hort. Ctiff' 358- varietas minima.
207. cicer fylveftre alpinum, flore albo. AJlragalus fcapis radicalibus , calycibus legumini-
busque villofis, foliolis acutis. It. 0^.50.
208. lupinus caeruleus, villofus, latifolius, pu- milus.
Lupinus calycibus verticillatis , labio inferiore integerrimo. Hort. Cliff. 499. 109. ferrum equinum pumilum, filiqua fingulari. Hippocrepis leguminibus foiitariis feffilibus. Hort. Cliff. 364.
L 4 210.
i6*8 PLANT^E MARTINO - BURSERIANjE.
210. astragalus montanus quidara, flore pur- pureo.
'Anthyllis foliis pinnatis, foliolis aequalibus. Hort. Cliff. 371.
V O L U M E N XX.
21 r. ltngua cervina folio crifpo.
Afplenium frondibus enfiformibus integris bafi cordato-inflexis, flipitibus hirfutis. Hort.Cliff. 474. varietas 7.
212. polytrichum aureum minus ferpillifolium. Eryum capfulis nutantibus , foliis fubovatis ob-
tufis pellucidis punclatis , caulibus ftriatis procumbentibus , pedunculis aggregatis. FU Suec. 901.
213. muscus trichomanis facie.
Mnium caule procumbente fimplici, foiiis imbri- catis integerrimis alternis ancice appendicula- tis. Fi. Suec. 9 1 4. ut videtur, fru6tificatio enim deficit.
214. muscus coralloides crifpus.
Licben fruticulofus folidus tectus, foliolis crufta- ceis. Fl. Suec. 982.
215. muscus maritimus ruber coronopifolius. Fucus purpureus humilis, tenuiter divifus geni-
culatus. Morif. hift. 3. p. 646. f. 5. t. 8. /. 14.
216. muscus coralloides craflior flavens. Specimen imperfectum cujusdam Tremellse.
217. muscus maritimus coralloides albus. Sertularia quse Corallina fiftulofa fragilis, inter-
nodiis pnelongis lsevibus albis. Plukenet. pby togr. 20. /. 2.
218- alga fontana filicina in fonte aqua; dulcis intra lapides. Eft radix Populi ad ripas fluviorum frequens.
PLANTiE MARTINO-BURSERIANiE. 169
219. fucus maritimus facie ceterach.
Sunt haec foliola primordialia cujusdam Fuci, pri- mum enata.
220. FUNGUS auricularis ruber.
Boletus dimidiatus quidam fere membranaceus.
VOLUMEN XXI.
221. carduus alpinus macrocephalus.
Carduus pratenfis, afphodeli radice , foliis pro- funde & tenuiter laciniatis. Baub. pin. 377.
222. carlina acaulos ftrigofior.
Carlina acaulos, magno flore. Bauh. />z'«. 380.
223. carduus eriocephalus hifpanicus. Carduus capite rotundo tomcntofo. Baub.pin.^2.
224. carduus tomentofus pyrenaicus fpinofifli- mus, flore albo.
Carduus tomentofus pyrenaicus, floribus purpu- reis glomeratis. Tournef. infi. 441. : 25. carduus ftellatus luteus , folio minus in- cano.
Centaurea calycibus fubulato - fpinofis , foliis de- currentibus inermibus lanceolatis : inferioribus dentatis. Hort. Cliff. 423. 526. anonis non fpinofa lutea minor, fed non Bauhini.
Anonis pulilla glabra fruticans, trifoliis affinis.
Magnol. monjpel. 22.
V O L U M E N XXII.
22:. genista fpinofa major, mediocribus fed denfiffime junclis aculeis. Llex folio fub fpina fingula fubulato plano acuto. Hort. Cliff. 356. 228. genista foliolis copiofis denfe compofitis. Cenifta foliis lanceolatis, ramis teretibus ftriatis. Hort. Cliff. 356".
L 5 ' VOLU-
i>o PLANTjE MARTINO-BURSERIANiE.
V O L U M E N XXIII.
229. betula humilis rotundifolia.
Betala foliis orbiculatis crenatis. Fl. Lapp. 266. r)
V O L U M E N XXIV.
230. sorbus alpina, folio finuato vel laciniato. Crategus foliis ovatis inaequaliter ferratis. HorU
Cliff. 187. Fl. Suec. 398. 23 t. sorbus centauroides. Eadem cum pracedente e tenello ftolone enata.
232. sorbus torminalis brafiliana, Sambuci aqua- tici foliis.
Cratcegus foliis ovatis repando - angulatis ferra- tis. Hort. Cliff. 187. s)
233. cham^cistus alpinus ferpillifolius luteus
incarms.
Cifti fpecies, qus chamceciftus anguftifolia. C. B. J34. salix pumila fcricea.
Salix foliis integris fubtus villofis nitidis ovatis. Fl. Lapp. 364. 235. phillyrea narbonenfis, folio longiori ci- nereo.
Phillyrea foliis lanceolatis integerrimis. Hort.
Ciiff. 4.
436. phillyrea italica , foliis oblongis venofis. Pbillyrea eadem cum preecedente.
V O L U M E N XXV.
237. rosa alpina rubra, fpinis carens. Non differt a rejiquis rofis nifi fola glabritie.
238. eri*
229. r) De hac D. Klafe Anno MDCCXLIII. diflfertationera publicam babuit heic Upfaliae.
^32. s) Obf ribes montana oxyacanthtt fapore Bauh. prodr. a rursero inventa, eit Ribes inermc , floribus pla- niufculis , racemis erectis. Hort. cliff. 82.
PLANTiE MARTINO-BURSERIAN.E. 171
238. erica major fatiirate purpurea, floribus in fpicam denfam compofitis.
Erica coris folio tertia. Cluf.hifl.i. p.4.2.
239. erica arbuti flore albo.
Erica foliis fubulatis ciliatis quaternis, corollis globofo - ovatis terminalibus confertis. Hort. Cliff. 148.
240. erica rarior Norvegica.
Andromeda foliis linearibus obtufis fparfis. Fl. Lapp. 164. t.i. f.$.
cambogia, Gummi Gutta Officin.
cal. tetraphyllus : foliolis fubrotundis, concavis, deciduis.
c o r. Petala 4. fubrotundo - oblonga , concava :
unguibus oblongis. stam. Filamenta plurima, brevia. Anthera fub-
rotunda?.
pist. Germen fubrotundum , ftriatum. Siyli liullf. Stigma quadrifidum, obtufum, perfiftens.
per. Pomum fubrotundum, ofto - fulcatum , octo- loculare.
s e m. folitaria, reniformi - oblonga, comprefiiufcula.
Ne charta relinqueretur vacua , Gummi gutta bunc charatteremy antehac a nullo umquam detettum, addere placuit.
*
*
*
Vll
VII.
HORTUS
UPSALIENSIS
quem
SUB PR^SIDIO
D. D. C AR. LlNN^EI
propofuit
SAMUEL NAUCLER Helfingus.
Upfalice 1745. Dec. 16.
PROOEMIUM.
V tudium medicum bifariam commodiflime
difpefci poteft; in Cognitionem Morborum & Cognitionem Med icam entorum . Necefiaria ad Cognitionem morborum funt Anatome , Pbyfiologia , Patbologia , Aitiologica & Nofologica.
medicamentorum vero Cognitio fcientiam fibi depofcit Naturalemt Dicetam, Cbemiam & Vires Medicamentorum.
Quapropter in omnibus fere bene inftitutis Li- terarum Officinis five Academiis, ubi qua par eftin- duftria ftudioque excoli coepit Studium Medicum, duo inprimis ad hanc difciplinam neceffaria femper obfervata fuere; nosocomium & hortus botani- cus: in illo, ut indolem ac rationem morborum contemplarentur, difcerentque melius StudiofiMe-
dici-
HORTUS UPSALIENSIS. 173
dicinae; in hocautem, ut cognitionemMedicamen- torum animo imbiberent.
Depromuntur medicamenta e tribus Naturse Regnis. regnum vegetabile maximam partem Medicamentorum porrigit, utpote per fe ampliiTi- mum , odore denique ac fapore ut maxime varians ac multiforme. regnum lapideum fingulari etiam utilitate fua pollet, quamvis Medicamenta, hinc defumta, violentius ngant, & vix ac vix quidem cor- pori humano adfimilari queant. regnum animale minimam fubminiftrat quantitatem medicamentorum huc usque ufitatorum , quandoquidem partes ani- malium maxime vidui alimentisque inferviunt.
vegetarilia per infignem illum fui ufum & praftantiam in Medicina, in Oeconomia, in Operilus manufactis , in Commerciis, in re denique Culinaria, multo maximam, homines omnis a;vi ad ftud.ium Botanices impigre colendum exftimularunt.
Non fibi fufncere opinati funt mortales ufum herbarum ad hoc usque tempus in re medica recepta- rum famijiarem fibi reddere, quandoquidem in dies obfervata funt experimenta aliarum herbarum, de quibus parum vel nihil omnino novcrunt veteres; quarum tamen ufus declaravit, eas prioribus nihilo fuifte dcteriores, nec minorem habuifie ufum. Bo- tanici ufu & experientia clari, varia adornavere fy- ftemata & compendia hujus fcientise amplificandae, certis ita fubftratis fundamentis, quorum ope ad notitiam rei herbarise perveniri perque fic diflas affinitates de earum analpgiis judicari poflfet melius. e. g. Ubi nuper in Penfylvania D. Tennent vires iftius radicis expertus fuit, quam habuere Nationes fylveftres, tanquam fpecificum aliquod fecretum ad- verfus morfum Vipera Caudifona , ac perfpexit porro infignem illam hujus medicamenti virtutem in febri- bus inflammatoriis, arguraentati funtillico Parifien-
174 HORTUS' UPSALIENSIS.
fes per analogiam affinitatis, ficut eflfet illa poly-
gala caule Jimplici ereVio , foliis ovato-lanceolatis alter- nis intsgerrimis , racemo terminali eretto Gron. Virg. 80. ita etiam haud dubie Polygala per Europam vulga- ris iive polygala foliis lineari- lanceolatis , caulibus diffufis herbaceis. Firid. Cliff. 70. futurum omnino, ut codem propemodum ufu praeftaret. Quin expe- rimentis edocli viderunt idem feliciter fucccdere irt febribus inflammatoriis. E fcriptis aliorum genera morborum difci non diflitemur; clarius vero ac di- ftinftius ea intelligemus, quae tractavimus ipfi & in quibus verfati fuerimus longius. Similiter lectis aliorum fyftematibus ad cognitionem herbarum vi- riumque plantarum pervenire licet; diftinctam vero clarioremque ideam haurimus earum, quas vel ipfr vircntes confpexerimus vel odoratu guftuve nodro dignoverimus. ln Nofocomiis facultas nobis con- ceditur, inprimis vires fimplicium in morbis expe- riundi. Occafionem fuppeditant optimam Horti Botanici Plantarum exoticarum, quarum virtutesin Nofocomiis explorantur. Explorationem hanc ne- cc(fariam e(fe fatis fuperque conftat. Verbj cauffa: acmella planta eft eximii pretii de infula Zeilona deportata, & cujus efieclus in calculo magnampro- meretur laudem; siegesbeckia in Hybernaculis pa- rum geftimatur, pne copia invida prorfus hortulanis planta: cognatio autem illa arclior, quae Siegesbe- ckise cum Acmella intercedit, facit ut adverfusCal- culum quid rcmedii afferat, experimentis indagetur & annon eandemvim, quam Acraella habeat: quip- pe quum impenfis haud magnis comparari poifit, magno cum frucui hoc confirmaretur.
HORTI BOTANICI. Ad Plantarum cognitionem adquirendam res- que Botanicas penitus intelligendas, multa olim ac varia ad exteras regiones requirebantur itinera, nec
folum
HORTUS UPSALIENSIS. 175 •
folum fumtus ingentes facere neceffe erat , fed etiam ja&uram valetudinis, zetatis; immo etiam pericula atque labores fufcipiendi fuere. lllud excmplo Burferi conftat, qui ea de cauffa plurimas Europce regiones periuftravit; videatur hanc in rem Clulii vita aliorumque.
Quanto majorem promerentur Tr?1i Jaudem, qui circiter medium fcculi, poft Chriftum natum, decimi fexti primi ad Academias , Horios Botmicos inftinuerunt , & hoc quidcm laudabile inftitutum pra?ftantiffima3 quaeque Acndcmias ftmt imitatse. JXunc igitur Studiofo Botaniccs integrum eft in* uno quodam Academico Horto fine difpendio tjra- poris, fine fumtu, fine tsedio itincris longioris plu- res plantarum fpecies oculis fubjicere, quam aut Clufius aut Burferus oculis lifurparurit o!im, aut qui oras utriusque Indite aut Africae ea de caufia attigerunt.
Obfervatione dignum eft, praeprimis per indu- ltriam eorum, quorum intererat , fenfim hortos Botanicos in Borealibus hifce plagis inftitutos fuiffe firrul cum ipfjs fcientiis rei Medicae. Sua vidit iniiia Hortus Patavinus 1540. Pifanus 1547. Bono- nienfis 1547. Parifienfis 1570. Leidenfis 1577. Lipfi- enfis 1580. Monfpelienfis 1598. /fenenfis 1629. Be- rolinen/is 1714. ut reticeamus reliquos.
Inftituti funtHorti Botanici plantarum propter multitudinem ; ubi tamen major cura acccffit ac follertia, musea quoque inftituta invenimus , in quibus Lapidum variorum multitudo curiofis fubji- citur oculis, veluti Petrarum, Minerarum & FoJJi- lium, quin etiam multitudo animalium , quales funt Qiiadrupedia , Aves , Amphibia , Pifces , lnfetta & vermes , ut ea rationc Studiofis Medicinie , quid- quid ad Materiam Medicam pertineat, facultas vi- dendi cognofcendique fubminiftretur. Talia fimul
Mufea
176 HORTUS UPSALIENSIS.
•
Mufea in Horto Botanico Lipfienfi , Amfteloda- menfi, Parifienfi, Chelfejano aliisque quam pluri- mis, noftris patent oculis.
HORTUS UPSALIENSIS.
Progreflu temporis & fcientiarufh heic ultra annos centum fua vidit primordia Hortus Upfalien- fis, cum de via compendiaria cogitari coepit, qua ad Botanicen pateret aditus. Tres Upfalia? floruere Medicina? ProfefTores, fucceflionis ordine fefe ex- cipientes, Che! necopherus , Franckenius & Rud- beckius ; quorum finguli, non utique ignorantes quantum commodi tale afferret inftitutum, id agen- dum fibi putaverunt, ut rem tanti momenti cordi fibi careque Senatus Academicus haberet. Quocir- ca ad annum 1637 die 26 Aprilis in Confiftorio Aca- demico, prafente Academia?, id temporis, Can- cellario Lib. Bar. D. ioh. schy tte decretum, ut ibi Hortus nofter Botanicus, ubi nunc aedificatum eft Nofocomium Academicum, inftrueretur, qui quidem fundus ufibus Regiae veteris jam tunc erat adfignatus. ex Palmfkioldianis.
Anno 1643 die 1 Febr. & 3 Maji fupplicibus apud Sacram Regiam Majeftatem literis de inftitu- tione Horti Botanici agere coepit Confiftorium Aca- demicum. Palmfk.
Anno 1648 Stabuium Regium cum Academiae donaretur, idem locus huic horto deftinabatur, de- inceps autem confultatum a6tumque eft, ut confi- nia prati Regii feu Tracius qui Islandet dicitur, Hor- to propius fieret. Palmfk.
Anno -i(553 d. 28 Junii fuper eadem re ad Se- reniffimam Regiam Majeftatem referebatur, quod tamen fucceflli caruit, donec manum operi admo- veret B. Profeflbr Olaus Rudbeck. Palmfk.
HORTUS UPSALIF.NSIS. 177
iPRiEFECTURA OL. RUDBECKII
PATRIS.
Ol. rudbeck, Pater, natus d. 13. Sept. 1630. Joh. Rudbeckii Epifcopi Arofienfis Filius, in- figni ingenii acumine praeditus, in adolefcentia Do- clore ufus Med. & Botan. Prof. Joh. Francken o, in fhidiis Medicis magnos non modo fecit progreflus, feci ctiam ad res Mechanicas, artem Pittoriam & Muficam animum ftudiumque convercit fingulsre. In ftudio Medico quantum ille profeceric & Anato- mia potiflimum , vel inde conftat , quod juvenilibus adhuc annis Vafa Lymphatica indagaverit, cujus ta- men inventionis paimam illi dubiam facere conatus eft Thomas Rartholinus. Hujus Rudbeckii ingenii claritate commota Regina Sueciee, Chriftina, lau- tum ei adfignavit itipendium, quo fubfidio fufful- tus, e.Ntcras inviferet regiones, vires animi magis exculturus. Aliquamdiu ergo apud Batavos cora- moratus, domum rediit, adve£ta fecum ingenti co- pia plantarum exoticarum: quando publico Pro- grammate litterarum fiudiofos convocat ad adpara- tum herbarum, nec dum in patria vifarum contem- plandum , conqueftus fimul fpatium fe vix habitu- rum tanta? multitudinis capax, quae ad luitrandas res tantae raritatis coitura foret; fe tamen fpe & opinione fruftratum animadvertit Vir Clariflimus & vix unum alterumve efle, qui accedere ac illum ex- quifitiflimum multoque pretio conquifitum planta- rum adparatum luftrare dignaretur. Longior adeo mora temporis requiritur, antequam Nationi cui- quam aut Genti res qu?elibet, per fe quantumvis egregia & perutilis, fefe adprobaverit.
Ingenii igitur ac doclrina? praiftantiaRudbeckius omnium bonorum ftudia & commendationem fibi coliegcrat, quum Illuftriflimus per ea tempora Can- cellarius Academia? Upfalienfis , Dominus Comes de Tom. I. M la
178 IIORTUS UPSALIENSIS.
la Gardie, probe intelligens Rudbeckium ad com- moda hujus Lycei natum fa&umque, ei Adjunttursa munus detulit, mox apud Regem egit, ut Profeflbr Medicince cxtra ordinem conftitueretur, & exacto fere anni dimidio Ordinarius Medicinas Profeflbr, Stenio defuncto , cvaderet.
Hoc tanto Maecenatis fui favore utendum ratus Rudbeckius, idque propofito ad hanc Academiam rei Botanicae amplificanda? , invexit non modo planta- rum indigenarum fpecies ad inftruendum hortum hunc novum, fed fecit etiam, ut exoticarum her- barum raritate & copia auclior evaderet Hortus Cancellarii de la Gardie ad Palatium Jacobsdahl, nunc Ulrichsdahl ; quorum index in opufculo a B. Rudbeckio edito, cuititulus: delicite vallis j a c o b je m, Upf. Anno 1664. in Duodecimo.
Anno 1657 Hortus Academicus a Noflro fun- dari occocpit aufpiciis Caroli Guftavi Regis. Scbejf. Upf. 272.
Anno 1660 d. 27. Aprilis venditione HortoBo- tanico cellit fundus Erici Olai F. fitus in urbis par- te, qua? Tofwen dici confuevit.
Anno 16*52 d. 14. Januarii Rudbeckius Nofter dono obtulit totum fuum fundum, aedes & areas bene cultas complectentem , ter mille noningentis & quinquaginta Thalerum cupreorum pretio aefti- matum.
Uie 28. Martii ejusdem anni area item horten- fis Claudii Edenberg ad plateam majorem fita in ufum Horti emebatur. Eodem anno d. 6. Decem- bris Ordo Urbicus Horto Academico fundos qua- tuor ad plateam majorem fitos, liberali condona- tione adcMxit.
Circiter ann. 1669 agreftis' area vidux Humeri ad Swartbecken fita, Hortum noftrum auxit.
Anno
, HORTUS UPSALIENSIS. 179
Anno autem 1670 diplomate Magiftratus Urbici fundus pifcinae proximus in tra&u Swartbecken , in ufum Horti Academici conceflit a).
Quanto cum labore, quaque mduftria Hortum Academicum fundaric ac locupietarit Nofter, e.\ in- dicibus plantarum beic coniitarum variis, in lucem editis, colligi poteft. Vide
I. Catalogum Plantarmn tam exoticarum quam indige- narnm, quibus Hortum Academicmn Upftlienfem primum inftruxit An. MDCLVll. Olaas Rudbeck. Upfalise 1658. 12. pag. 43.
II. Hortum Upfalienfis Academia? ex auiloritate S. R. M. primum m/fructwn anno 16$ 7 ab Olao Rudbeck, accedit ejusdem Auctarium novijfimum. Upfaliae 1666. 1 2. p. 22.
III. Hortwn Botanicum variis exoticis indigenisque plantis inflructum curante Olao Rudbeckio. Upfa- liae 1685. 8- pag 120. Latino-Suetice.
ln boc noviflimo 1870 p]antas recenfct Audor, inter quas , fi Sueticas & varietates exceperis , 630 circiter reperies exoticas.
hybernaculum quoque efTe fecit ibi, ubi nunc Aquarium Paluflre occurrit b); proximeetiam ad Hybernaculum effoiTus eft puteus ad aquilonem, qui etfi terra coopertus & non confpicuus; hodie tamen perfiftit. Exa&e in eo loco, ubi in Tabula Num. 7. & lit. «.
M 2 DOMUM
a) Sed de his pauca; noftri enim non eft inftituti, primo'? dia bujus horti multis defcribere, fed pr£efentem modo adumbrare, prsefertim cum Vir Do&iffimus D. /. L. jirrhenius in Hi/ioria Academi& Upfalienfis propediem, in his uti in aliis, omnium defideriis fatisfaciet.
t) Quomodo Rudbeckius in animo habuerit fitum areasque Horti & adfignatum Hypocauftum diiponere, Tabula 33, Figura 125 in opere Atlantico fatis demonftrant.
i8o HORTUS UPSALIENSIS.
domum PRiEFECTi fig. 20. feu ProfefToris Botanices latere coctili zedificandam curavit Horto vicinam , eodemque ubi jam vifitur loco; ut Pro- feffor Botanices tanquam prasfens, hunc tra&um vigili tueretur oculo; commendari heic mereban- tur teftum, januae, feneftrarum valvae aliaquc, pro ligno ex ferro comparata , ad vim incendiorum eludendam.
Huc aecedit, quod magnus ille Vir laborem Studioforum Rei Herbaria? levaturus de libris im- preffis , exfculpendas curavit flguras ligneas cujus- que plantaj, ante fua tempora exhibitas, ut in uno eodemque opere feu libro (Camporum Elyfiorum) plantarum omnium formas exhiberet, & ut qui hoc uteretur libro , reliquis omnibus facile carere poifet.
Reliquaab hocViro inventafollerterque inftitu- ta ficco jam praeterimus pede, in quibus numerari fuo jure debet Theatrum Anatomicum , in faftigio Academia? Guftavianae exftrucium, quo elegantius atque commodius toto Europseo orbe vix adfpicies. Loquitur & abunde opus Jltlantices , prorfus infi- gne, quid quantumque in Antiquitatcs Patria? illu- ftrandas opera? atque induftria? contulerit.
Ad poftremum fpartam Profeflbris Eotanices, annuente Sacra Regia Majeftate, detulit filio Ola- vo Rudbeckio4ad annum 1690, & poft incendium, quod anno 1702 d. 16. Maji maximam urbis partem foedaverat, ardente febri die i2.Deccmbris ejusdem anni natura? debitum reddidit. Vir patria? fua; de- cus & ornamentum longe excellentilfimum c).
0 Qui plura de vita & geftis hujus Prasfecli defiderat, adea». esb ergi 1 Laudationem funebrem in Olairn Rudfack Palrem, babitam Upfalu anno 1703. 4.
HORTUS UPSALIENSIS. m
PR^FECTURA OL. RUDBECKII
FILII.
ol. rudbeck, magni Patris filius indolis exi- mia?, natus anno 1660. d. i^.Martii, cura & infti- tutione paterna, quievis pneclara acri arripuit in- genio. In adolefcentia digladiandi, equitandi & pin- gendi arte non modo exercebatur, fed in Botanicis potiflimum quantopere profecerit, indicio eft Dijfer- tatio Academica , de propagatione plantarum, egregia, Upfalice Anno i6%6. 8- Quo quidem eruditionis fuas fpecimine, dum univerfam Horticulturam cx- hibuit, planum juxta fecit omnibus fe minime tiro- nem effe, fed veteranum potius & fubacli ingenii hominem.
Quare conftitutus Facultatis Medicce Adjunft.us, Anno 1687. peregre profeclus, Daniam, oras Ger- mania?, Belgium & Britanniam emenfus, Ultrajecii, anno 1690. Doctor Medicince legitime renuntiatus eft, edito pra?clare erudicionis fua? fpecimine de Funda- mentali Plantarum notitia. UltrajeEti 1690. 4. & Viennce 1(590. 12. cujus incudi fubjefto Hermanni Syftemate Plantarum novo, palam fecit univerfis, diligentifllma aufcultatione Hermanni ProfeflToris Leidenfis, familiariter notis jam plerisque planta- rum gencribus , folidiflima fe Botanices principia animo comprehendiffe.
Anno 1691 huic filio mox domum reduci, jam ingenii & doftrina: opibus inftru&iflimo , munusPro- feflbrium & fimul quidquid ad res Botanicas perti- neret, reliquit parens Rudbeckius.
Anno 1695 juffus eft a Rege Carolo XI. oras Lapponice perluftrare Rudbeckius junior, ibidem, quaecunque inveniri ufpiam potuiffent, fpecies Lapi- dum; Plantarum, Herbarumque ; Avium, Pifcium & animalium ceterorum , omnia, attcnta ingenii & oculorum acie, fignaturus. Iter hoc moleftiaj
M 3 ple-
m HORTUS UPSALIENSIS.
pleniflimun obfequenti promtoque animo fufcepit, adfumtis fecum vitse fociis Fratribus Comitia? digni- tatis jacobo & carolo gyllenborg; Eft hic, quem Cancellarium fuum gratiofiffimura & vere magnum veneratur Academia Upfalienfis, atque ut hoc Mcccenate diutiflime fruatur, ardenter preca- mur. Adcrat etiam ad manum Andr. Holtzbom, arte pictoria priftantiflimus , Doctor deinceps & Medicus Provincialis Nycopiae. Fecit hoec in Alpes boreales expeditio, ut Tomus primus Novce fic di- ftae Samolad feu Lapponice illuflratcE, in lucem publi- cam ederctur. Upfal. 1701. 410. Latino - Suetice, pag. 79. Rcliqui Tomi nondum editi, idque rei li- terariee detrimento haud mediocri. Quantum in Lapf)onia Plmtarum indagarit Nofter, Acta Litera- ria. Upf. 1720. fatis indicant.
Mirificae erat voluptati ope Holtzbomii omnes fere Avium Suecicarum fpecies depiclas expreffas- que intueri , quas tam concinne & adcurate delmea- vit, ut palmam dubiam omnibus fecerit fcitus ille pictor. In hunc volatilium adparatum , in gratiam ftudiofe juventutis, publicas inflituit lecliones Rud- beckius.
Auxiliares etiam manus tulit patri Rudbeckio in opere majore, figuris plantarum numerofiffima- rum cxornato, unde typis impreffus prodiit Campi Elyfii Liber fecundus , opera Olavi Rudbeckii, Patris £f Filii, Upfalice 1701. Folio. pag. 239. Tomus primus typis exfcriptus, nondum tamen de officina Typographica exierat ; figura3 item omnes Jigno in- fculpta?, in complementum decem Tomorum fe- quentium, dum anno 1702 d. 16. Maji fortuitum incendium brevi momento maximam partem urbis Upfalienfis, ArcemRegiam, Templa, Academiam Carolinam, officinam Typographicam, HortumAca- demicum & ejus Hybernaculum haufit inque cineres & favillas redegiu
Major
HORTUS UPSALIENSIS. 183
Major utique incidit calamitas, majus damnum, plerisque in locis, quam ut facile refarciri pofTet; hinc adeo epocha Horto noftro dira fatis & funefta numeratur: Rudbeckii quidem cura & labor pro re Hortenfi etfi neutiquam ceffaret, experiri tamen cogebatur, fpecies plantarum asftivo tempore col- leclarum , aut exteris ab oris adveftarum , vi hi- berni frigoris quotannis emori, quandoquidem ad earum confervationem nullum amplius fuppetebat Hybernaculum.
Idem etiam , ubi multam pofuerat operam in lingua Lapponica, ejusque natalibus , illuftranda, factis antea in ftudio Linguarum Europsearum & Orientalium magnis profc&ibus , fenfim pedeten- timque harum rerum deliciis incenfus, ad Lexicon quoddam Harmonicnm elucubrandum , adjecit ani- mum , idque induftria & labore die nocteque in- comparabili : quapropter non mirum , li frigefcere & negligi coeperit in dies Hortus Botanicus, quod- que
Alterius vires fubtrahit alter amor^
Mora moram traxit, ingravefcebat aetas, Clemen- tiiTimo etiam permiffu Sacras Regias Majeftatis , ad Lexicon Harmonicum perficiendum omne ftudium & operam contulit, vicaria fungentibus opera Mar- tino, Rofenio & Linnaso.
Itaque ubi exoleverat aliquamdiu Ilortus no- fter, de illo recuperando follicitus cogitare ccepic Senatus Academicus : Prcefidi hujus Dilfertationis Ccleberrimo id negotii datum eft , ut follcrteni Hortulanum provideret ; arceflebatur hanc in rem idcirco Diedericrs Nietzel anno 1739. ^uae art^ magifter intelligentifHmus.
Tan-
184 HORTUS UPSALIENSIS.
Tandem Rudbeckius Plcuritide morbo impli- citus, qui in Aphthas ceflit , ex hac mortalitate emigravit anno 1740. d. 23. Martii d).
Medicus Regius & Reg. Colleg. Med. Adfeflbr, Celeberrimus Dn. Doc"r. nicol. rosen, Rudbe- ckio fucceflk anno 1740. alter vero Profellbr Me- dicina? , Doct. Lmrent Roherg, fenio preflus va"a- tionrm muneris Profeflbrii imperravit, cui anno 1741. furTc&us Dn. Docl. carolus linn^us, quam fpartam quanta cum nominis fui gloria or- nent, multa exterorum & indigenarum de illis elo- gia abunde teftantur.
Hi duo Profeflbres recens conftituti , rem Me- dicam jam prope jacentem , quantum in ipfis, faci- lius fublevaturi, inter fe paCti funt de fua cujusque opera commutanda, ut D. D. rosentus Nofo- comii prasfeCturam curaret remque Anatomicam pu- blicis lectionibus traderet, Pbydologiam praeterea, Pathohgiam atiologicam , Tberapiam & praparatio- nes Medicamentorum; Alter vero D. D. linnjeus viciflim prajfecturam Horti Academici fibi curae efle voluit ; pra?lect.urus quoque Hijforiam Naturalem, Diatam, Diagnofin morborum, Botanicen & Mate- riam Medicam; quod quidem inftitutum, primo con- fenfu Acadcmici Senatus , mox nutu & adproba- tione Uluftrifiimi Academiae Cancellarii fancitura confirmatumque eft.
Celeberrimus D. D. Rofen perbreve illud tern- pus quo Horti curam gerebat, duo, eaque infignia commoda procuravit: Prius ut fepimenta antiqua & ruinam minantia exftruerentur, pofterius ut fpa- tium Horto dicatum duplo auclius evaderet ; eo
enim
d) Hujus Vitae curfum, prsclarum omnino &infignem vide, fis , in Laudatione funebri Olavi Rudbeckii babita a Celeberrimc Dn. Profeflore ioh. ihre, Upfali» 1741. Quarto.
HORTUS UPSALIENSIS. 185
cnim fuadente heredes Rudbeckii proprium quafi Hortum, Academico adjacentem vendebant, qui hodie conjunctus cum antiquo, continet fpatium iftud cisAquaria, quo hodie Area Vernalis, Autum- nalis, Meridionalis & Hybcrnacula comprehendun- tur.
PR.EFECTURA LINNyEI.
Anno 1742 confirmata, quam diximus, parti- tione inter Medicina? Profeffores , & Clariflimo Dn. Praefide Praifec"lura? admoto , accefferunt varia for- tuna; faventis emolumenta ad Hortum inftauran- dum perquam neceffaria.
Senatum Academicum conftituerunt Viri, omni fcientiarum genere Clariflimi e) , qui uti omnium difciplinarum jufti erant aeftimatores , ita & Bota- niccs acStudii Medici commoda curabant , fummo- que flagrabant defiderio videre inter Mufas Upfa- lienfes Hortum Academicum, qui aliis Academicis hortis nullo fplendore cederet. Transaclum igitur eft, ut quidquid ad hanc rem fpe&are videretur, fumtibus Academia? novam confequeretur faciem, utque TEdes Botanica;, negle&aj jam ac deferta?, reaidificarentur.
Senator Regis Regnique, nec non Prcefes Regice Cancellaria , IliuJhiJJimus Comes ac Dominus , caro- lus gyllenborg, idemque lllujlriffimus Acade- mice Co.ncellarius , pro falute erudita; Civitatis omni excubans cura, Catadromo. Obfervatorio Aftro- nomico, & Nofocomio Acadernico reftauratis, Hor- tum quoque diligentiflime reficiendum juflit & fua- fit, transmiflb pariter Schemate feu Forma, cujus
M 5 ad
c) Hi fuere: 0. Celjius. E. Melander. A. lllnbom. M. Afp. M. Beronius. D. Solander. A. Eercb. N. Rofin. C. Linn^us. A. Gromvall. E. Frondin. A. Boherg. S. Klingenfiierna. A. Celfius. P. Ullen. G. Matbe- fius. P. Ekerman. J. lbre. A, Arrbenius*
186 HORTUS UPSALIENSIS.
ad fimilitudinem difponi voluerat fingula arearum totiusque Horci fpatia.
Nohilijfimus Dominus carolus hIIrleman, Supremus jlula Regice & hortorum Regiomm Inten- HtnS, mira artis excellentia nemini per univerfam Europam fecundus, hoc Schema fua manu praepa- raverat, ex quo, veluti exemplari , fundus concin- niorem acciperet formam
Quaeftor Academiae, Dominus Magifter, Petrus jfulin, cujus vigilantia & ftudio prorfus indefeffo, reliqua noftri Lycei aedificia infigniter crevcrunt, huic rci procurandae fuam diligentiam nunquam de- effe voluit.
Horrulanus Diedericus Nietzel , quem anno 1739 huc per literns arceffivit Cl. Dn. Praefes, in hoc opere maturando dexteritatem fuam & expe- rientiam probavit minime vuigarem f).
Clarif-
f) Natus is Hamburgi , patre item hortulano, artem didicit in Horto Gottorpienfi per annos quatuor. Plures deinda hortos Germaniae attento luftravit oculo. Aliquamdiu in viridario Herrenhaufenfi ad Hannoveram meruit, & fpatio fex menfmm in Saltzthalienfi , urbi Guelpherbyto finitimo. Poltea idem adminiftravit munus ad Hufumum Holfatiae per intervallum quatuor annorum , ubi Hortum Regium , prope defertum & ad incitas reda&um, cultum & amoenitati priftinae reftitutum reliquit. Bremaequoque quum per annuum fpatium fubftitiffet , horto Jacobi Ort- manni per quatuor praefuit annos. Per annos itidem qua- tuor curam geffit horti P.evesmontii , ad urbem Britanniee Southantoniam jacentis. Hinc evocabatur praef uturus hor- to prscipu<B celebritatis Cliffortiano , quani quidem fpar- tam non fine laude tuebatur ad annum 1739, cum voca- tione Celeberrimi Domini Praefidis Upfaliam acceffit an- nos natus triginta fex, adve&is fecum diverfis rariffima- rum plantarum generibus, apud Noftrates ante eum diem ' non vifarum ; in quibus prasprimis numeramus Arborem Camphoriferam ; harum autem plantarum plerajque pe- riere vi hiberni frigoiis , pro defectu Hybernaculorum.
HORTUS UPSALIENSIS. 187
Clariflirnus Dn. pr^eses a teneris usque annis rei Botanices ftudiofiffimus , & ad exteras Europae Academias in Botanicis famam adfequutus, apud Belgas pariter fpatio aliquot annorum Praefe&ura Horti Cliffortiani perfunftus , Upfalienfis jam de- mum fufcepta Praefe6tura, nuJlum non in id ftudium adhibuit, ut omni plantarum herbarumque adpara- tu efflorefceret Hortus Academiae Upfalienfis.
Mox igitur domwn PrafeEli (fig. 16.) veterem dirui novamque exftrui vidimus, muro longe foli- diori; fundus quidem & fundamenta eadem, quse prius , permanfere, tamen in altius adfurgit oedifl- cium, ampliantur feneftrae & penetralia commodio- ra ac jucundiora fiunt te6to gypfato. Domicilium inferius ufibus familiae infervit. Superius autem Praefccto adfignatum eft, ita ut Conclave (D) fit Mufeum Naturalium, Atrium (C) privatis lectioni- bus pateat, Cameram vtro (A) BibliothecS, Dn. Prae- fidis fibi depofcit propria, & ex qua in Hortum uni- verfum oculorum profpectus excurrit, ut conftet, quam probe penfum fuum laboremque abfolvant operarii, & ne vim rapinamve exerceant maligni. Poitea inutili copia arborum fruticumque hortus purgabatur, effodiebatur folumque complanabatur. Ambulacra decentius inftruebantur ; Humus atra & foecundior in areolas colligebatur , jam elevandas, copia vero arenarum locupletabantur ambulacra, ad nitorcm, ficcitatem & ornatum conciliandum. Hac ergo ratione fpatia ipfius horti, prius depreffa, materia large ingefta, humiditate & inaequalitate li- berabantur.
aquaria (Dammar, flg.7. 8- 9-) effodiebantur, ubi folfa olim veterem illum hortum a tractu jam adjefto fejunxerat, quae lutulentis nimium & limo- fis fcatebat aquis, a fonte cis plateam finitimam ja- cente (fig. 24O erumpenubus. Haec Aquaria difpari
func
i88 HORTUS UPSALIENSIS.
funt profunditate : medium feu Aquarium lacufire (fig. 3.) altiffime effofFum; alterum. f. Aquarium flu- viatile (fig. 9O aquiloni oppofitum , mediocriter; Aquarium paluftre (fig. 7.), quod ad meridiem ver- git, minimum inter fundum & aquarum fuperficiem relinquit fpatium; idque propterea, ut unumquod- que diverfis ufibus pateat. Latera feu margines viridi vefliebantur cefpite, ab aquse fuperficie ar&o tramke feparato , quo ornatus loci & amcEnitas confpeftior evaderet. Aquarum duftus allicieban- tur ad aquarium paluftre (fig. 7.) per defoffos oc- cultosque cylindros & tubos fub platea (fig. 24.); illud autem aquam demittit per fimiles canales ad aquarium lacuftre (fig. 80? hoc deinceps ad fluvia- tile (fig. 9.)» ex quo per ejusmodi canales deHorto educitur ad fig. 12. Itaque in hifce aquariis peren- nis & viva fuppetebat aqua, quaj nec aaftivo tem- pore exarefceret, nec ardore folis putrefceret, ne- que pluviis imbribusque augeretur. Quo quidem pafto Hortus olim, autumno pnefertim & verno tempore, aquis prope inundatus, commodus ac fic- cus evafit. Sic ad irrigationes quotidianas, afFatim aquarum & quidem vivarum, fingulis anni tempe- ftatibus in promtuerat; hinc denique plantis aqua & humore gaudentibus idoneus comparabatur Iocus.
Dua; areje majores (Quarter), perennis (fig. 10. 10O & annua (fig. 11. iiOj maximam horti conitituunt partem, quarum utraque a fe in- vicem in quadraginta quatuor areolas (fangar) al- tius congeftas, divifa, nec illse latiores, quam ut aliquis ad latus pofitus , ab inutili & agrefii herba eas runcare queat. Unaquasque area fepe viva & humili (Brofthack) cingitur, & ad unumquemque in- troitum, portula feris communita clauditur, ut Pe- regrinis & Hofpitibus curiofioribus , omnes quidern plantarum fpecies fine obflaculo oculis, non item
ma-nu
HORTUS UPSALIENSIS. 189
manu contingere & attreclare liceat. Hx fepes ad utrumque latus ambulacri majoris (fig. 25. i$.) con- ftant Abietibus tonfis & fempervirencibus , ad latus orientale ex Spira^a & ad reliqua latera ex Syringa, Philadelpho, Berberide, Euonymo ac Salicibus.
hybernacljlum (Orangeriet) pofitum eft ad eam partem Horti, quas ad orientem porrigitur; quoniam vero linea folaris oblique locum pertranfit (fig. 26.), ita exftruftum eft Hybernaculum , ut Frigidarium introitu feu portae (fig. 12. 13.) horti e regione refpondeat, & brachium feptentrionale foli meridionali obvertatur; pars vero auftralis fi- mili ftruclura occidentem fpectet. Fundus altc ege- ftus, nec alia terra ibidem relicla, nifi argilla foji- diore &humidiore, cui impofita? compages & jUn- tturae ferri validioris, ad rude faxum fundamenti loco fuftinendum : Huic innititur murus de latere coctili ulnas IX altus, ab illa pprte, qun? ad hortum vergit; a poftica vero humiliorem habet parietem ha?c domus, ut teclum huc paullatim fubfidat. Te- gitur totum Hybernaculum laminis ferrcis, cujus fundamenta horto objetta arenofo faxo contegun- tur. Hybernaculum hoc difpefcitur in Frigidarium (fig. 1.) in medio fitum; brachium feptentrionale duo complectitur : Caldarium (fig. 1.) atrio f. frigi- dario proximum & Tepidarium (fig. 3.), quod hoc brachium terminat. Brachium meridionalc (fig. 27. 28. 29. 30. 31.) Hortulano habitandum hodie con- ceditur.
frigid arium (Salen, fig. i.) in altitudinem VI ulnarum patet. Paries, ad boream & meridiem fpectans, medius in dimidium cylindri (d, d) cava- tur; in horum utroque caminus magnitudinis exi- mix vifitur, conftans materia iigulina, ut locus ille capacilfimus incalefcat, ubi intenfms incidit frigus. Prope ad latus occidentale aperitur via hinc (b) a
domi-
190 HORTUS UPSALIENSIS.
domicilio Hortulani , iliinc (c) a Caldario, feneftra fonbus inferca, ut a Frigidario pateat profpectus in virentem fempcrque fiorentem jeftatem Caldarii. Habet paries occidcnti oppofitus (a) quatuor fcne- ftras capaciores, preeter anguftius aliud fupra ja- nuam in hortum duccntcm; qui quidcm inrroitus duplicatis clauditur foribus , ati frigus hibcrnura prohibendum: teetura gypfo illitum: pavimentura quadrato lapide calcareo Jcevigato & ex Oelandia ad- veclo ftratum eft.
caldarium, (Dref hufet , flg. i.) uln. VII altum, pavimentura oftentat coclo latere teclum, fefquiulna? menfura altius pavimento Frigidarii. In angulis borealibus duo comparent camini (a, b) horizontales , quibus ligna injiciuntur extra pa- rietem, & quorum fiftula? horizontaliter fefe in longitudinem extendunt ad latus usque meridionale (g,g), poftmodum foras in altum exeunt per mu- rum feptentrioni oppofitum (a, b)^ prout tabula profpecius, in limine Differtationis noftra? pofita demonftrat. Latus auftrale Caldarii (g,g) fola fe- neftrarum junclura conftat, hunc in modum inclina- tis, quem declarat delineatio, in fine hujus opufculi fita, quemque hoc majori adnotatione dignum exi- ilimavi, quod Caldarium hac inclinatione feneftra- rum, foie radios evibrante, duntaxat ab illo, tan- tum caloris adquirit gradum , ut Thcrmcme- trum g) ad gradus 32 fa?pe adfcendat , quamvis non facile 20 a 25 admittatur fuperare gradum Hortulani vigilantia ; nec infra 15 gr. hyeme facile defcendere, antequam focus defeclum folisfuppleat. E. g. Beneficio radiorum folis anno 1744 d. r. Ja- nuarii fic incaluit hic locus , ut nonnulli huc ingrefli, perque horulce fpatium fubfiftere cogitantes, poft
morara
g) Thermometrum noflrum eft o in pundo congelationis, & numerat 100 ad gradus aquse coquentis.
HORTUS UPSALIENSIS. 191
moram decem minutorum , membris omnibus fado- re perfufis, foras exire cogerentur. In medio pa- rietis ad boream, caminus (c) duplici ratione accen- di poteft, partim forinfecus ad locum calefacien- dum, partim autem intrinfecus ad vapores humidos inde eliciendos. In medio Caldarii noftri area efl: infigniter ampla (d, e,f), humoatra referca, in qua plantarum genera confita, feneftris fupra & ab an- tica collocatis, incrementa capere poflunt facilhme.
tepidarium (Belgis Aloe-Kaft, fig. 3.) pa- vimentum habet profundius quam Caldarium, duas- que feneftras verfus occidentem, ad boream autem unicam, a qua plaga ingreflus (a) ab horto etiam aperitur; ad auftrale latus vero janua (b) in Calda- rium aperitur. Hujus Tepidarii altitudo VI ulna- rum numeratur. Hic repofitoria per gradus, in Formam amphitheatri collocata, ad urnas florum sxquifitorum continendas.
iEdes Hortulani magnam habent commodita- :em, ut poflitille fine ulla moleftia, frigore domi- nante foris, e fuis a?dificiis Hybernaculum ingredi 5: explorare, an gradus caloris ubique temperatus Qt, nec ne. Extima ejus habitatio meridiem refpi- :it, qui in Mufeum Horti, fucceflu temporis, com- nutari poterit; longitudo vero hujus brachii, ad Dccidentem pi&is duntaxat feneftris ornati, in Fri- jidarium cedet fortafle, auftis aliquando opibus rlorti, ut locus, Frigidario jam deftinatus , ufibus leceflariis fervire nequeat. Tnm vero domus Hor- ;ulani a tergo vel in confinio exftrui pofie videtur.
Partes feu latebras Hybernaculi teclo proximas jccupant utenfilia & inftrumenta Horticulturas de- tinata h).
VAPO-
b) Qualia: Campana Solaris , Glasklocka. Carrus , Skott- ktaira. Crates arunJinaces , Alattor. Culter, Knlf,
192 HORTUS UPSALIENSIS.
vaporarium (Dref biincken fig. 13.) ad la- tus Hybernaculi occidencale vifitur, ligno exflru- 1 ftum & inclinacis feneftris diftinctum: repletum de- I nique ftercore equino, quod Cortices coriariorum ' (Garfware bark) contcgunt. Urnas hic terra prae- ] gnante ex humo atra cenuiffima & cribraca plenas videmus; his injccfa femina plantarum Indicarum, aeftivo tempore, ardore folis & fimul calore terras tamquam in ventre equino excludenda. Vaporarii hujus alticudo 3^ ulnarum numeracur i). Gradus caloris hic adfcendic faepe ad 42.
SOLA-
Forfex, Sax. Gutturnium, fVattukanna. Harpax, ApeU plockare, Ligo , Spade. Olla umbratilis, Skyggklocka. Kaftrum , Rdjfa feu Hdrf. Kutum , Luta feu Kaka. Sarculum, Hacka. Scala, Stega. Tribulus, Fotangel. Tridens, Grep Trulla, Keller. Vedtis, Jernftor. Ve- hiculum , Bdr. Uncus ambidexter , Bardifan. &c.
i) Vaporariis deftitutus quondam 01. Kudbeckius fenior, furnum ipfe ingeniofe excogitavit, vaporarii elfectum fupplcntcm. Videatur G. Lobrman, iub prsefidio 0. Rud~ beck, Horticultura nova Llpfalienjis. Llpf. 1664. 4. Quee cum rarifiima fn, liic eundem in compendium redactum fiftam furnum. Loeus apricus, cujus 32 pedes in longi- tudinem , 4. in latitudinem , trabibus inter fe junciis cin- guntur, quibus lateres cocti imponentur ad altitudinem •dimi iii pedis. Porrectaque totius ftrudlurae longitudine ab ortu in occafum , fupernae dictorum laterum extrenii- tati alii lateres faftigio pedem non excedentes incumbent, adeo ut in eorum cavitate apte prunae queant eontineri» , Latus muri meridiem lpedtans 8 foraminibus aequali trium pedum lpatio ab fe invicem diftantious peilorabitur, pru- nis vere ingerendis accommodatis. Excipient lateres cancelli senei totam muri fupremam cavitatem tegentes. Cancellorum foramina lapilli claudent tam ad terram de- lapfu arcendam, quam calorem diutius conitrvandum. I Nam terram canceili luftincbunt altitudinis ieiquipeda- lis, quae ne protinus diffluat, lateribus quoque ad latera fupra cancellis dilpoficis muniecur ejusdeni cuin tcrra al- ticudmis. His raeridiem verius fupcrerigend<e feneftrae
vitreas
HORTUS UPSALIENSIS.
solarium (Fenfterbanken, fig. 14.) verfus meridiem Vaporario refpondet; feneftra ad occiden- tem vergunt, fub quibus per gradus fcamna funt difpofita, ad urnas plantarum diverfiffimarum reci- pie^dus: quae ita collocata? & calore maturitatem adfequuntur magis, & adverfus vim tempeftatis fri- goris nochi pnelcrtim communiuntur. Solariurn vero hoc ulnas 3! in altitudinera patet.
apricarium (fig. 12.) Aquariis e regione objicitur, feneftris coopertum, in quo planta fiicca- lenta a;!tate colloc:intur , folares radios exceptura?.
area meridionalis (fig. 5.) magnum effc Forum idque nudum, arena conftratum: ha?c de Hybernaculo prodeuntem Floram verfus meridiem excipit, urnarum pofitu ac ferie mire jucfunda , qiiEe autetn tempore hiberno in Frigidario commodum accipiunt hofpitium. Haec vero area fepe viva un- dique fepta, porta feraque clauditur.
area vernalts (fig. 4.) pars illa Horti juuncupatur, quae confinis eft Vaporario, cujus la- tus occi lentem inter & aquilonem pariete alto in- cluditur, juxta quod plantae fcandentes virefcunt
„ laniffi-
vitreae per lon^itudinem domus mobiles. Altitudo fe- neftrarum qwinque erit pedum. Furnus ad latus muri feptentrionem vergentis erigcndus, fafto fcilicet primum foramine in roedio muri, quod ab omni latere duorum pedum latitudinem complectatur , ad cujus fupremum us- que furnus exfiusier ejusdem cum apertura muri latitudi- nis in fronte (oramen habens,'pro prunis inperendis, qund poft irijeitas prunas claudi debet janua ferrea Dido autem furno utimur tempore autumnali, & jeftivo, ad prunas excipiendas, ne fub ipfis cancellis admotce radi- ces herbarum undiquaque difperfas penitus exurant. Se- * mina terra? iiftinftae per tubulos terreos, five vafa ficr.i- lia rotunda , atque oblongo-concava, & fundi expertia committentur.
Tom. I. N
i94 HORTUS UPSALIENSIS.
laetiflimae : reliqua hujus areae latera fepe cinguntur, porta exiturn claudente.
area autumnalis (fig. 6.) Area? vernali refpondet ad partem areae meridionalis auftralem,
circumvallatur, nifi quod ad auftrum Pergulis (efpa- lieO fepta invenitur.
DOMICILIUM PRJRFECTI (fig. l6.) ad OC-
cidentem ambitum horti excipit , per quod porta magna & quidem ferrea (fig. 17.), quam munifi- centiae Illuftriflimi Comitis & Domini Friderici Gyl- lenborgiiy Judicis Provincialis, debemus grati, de platea ampliori (Svvartbacksgatan) aditum in hor- tum patefacit. Ula parte exteriori fcutum gerit tribus Corpnis , Infigne regni Sueciae, ornatum; parte autem interiori Comititium iniigne Gyllenbor- gianum oftentat. Hac itur via per aream pri« fecti aedificiis propriam , ab eoque fatis ingenio- fe formatam (fig. 19. 20.): jacet ad dextram ipfa quam diximus, domus (fig. 16.) ; ad finiftram aedicu- lae villae pofterioris (fig. 21. 22. 23.)
In hortum ubi perventum fuerit, a villa Pra> fecti Pergulis erectis fecretum, in vicinio obvenit pulvinus (fig. 34. ad 35^) virefcens & altius paullo egeftus; commoda ille fedilia praebet, qua pergulas fpe&at, variorum fpecie florum perarocenus.
Pars meridionalis horti interjeftu vici f. plateae minoris a finitimarum sedfum traclu difterminatur. Interiora feries arborum diverfarum ornat, quse ventos & procella; injurias arcet facillime.
Partem horti borealem aedes civium prope at- tingunt, ubi fepes opere topiario (fig. 33 .) tondenda?, ad contegendum hortum plantatae.
partes exteriores horti (fig. 26.) Orien- tioppofitJE, terram prsegnantem, ftercus, lignorum ftrues & varia requifita horti excipiunt. Hofpitium heic quoque plantae invcniunt, quibus alibi non
juxta Solarium. Haec fimil
d
con-
HORTUS UPSALIENSIS.
conceditur locus , aut quae funt in duplo. Ab orien- pali latere domus hortulani Cfig 32 .) Fundus nuper Academici iuris fa£tus ad ufum ejus privatum.
ambulacra fgangarne.J latius patentia Horti hujus Botanic; haud vulgarem ornatum conciliant, nec non fepimentum (fig. 40 J illud quod disjungit Aream vernalem, autumnalem & meridionalem , ab ambulacro Aquariorum, includitur palis, quibus Imponuntur urnas flongeras ceitivo tempore , ad fpeciem Horti Penfilis efficiendam. Via Aream in- ter autumnalenj & latus meridionale Ambulacro te&o jfflg. 36J defHnatur, ad ardorem folis prohiben- dum; quod huic vero ad aquilonem refpondet inter Aream vernalem & fepimentum a tergo parietis (fig. 39O, Ambulacro Jubdiali adfignatur.
horticulturje partes in horco hoc noftro pjersque quotannis traclantur & exercentur, easque faciie addifcere poflunt ftudiofi, quales: Ablactatio- nes, Sugningar. Amputationes , Befkarningar. CjV- cnmpofition°s, Af biingningar. Delibrationes, Ympnin- gar i Barken, Fofjiones , Grafningar. Inoculationes, Oculeringar. Irrigationes , Wattningar. Infitiones, Ympningar. Runcationes , Rensningar. Stercora- tiones , Giodningar. Submerfiones , Aflaggoingar. Tonfuras , Klippningar. Transmutationes , Flyttnin- gar. Sarritiones , Skoflingar &c.
figuram korti& in Profbectu & in Mappa fun- damentali communicavi, ut Orbis Botanicus etiam de longinquo hortum noftrum quafi oculis intueri queat; quo quiclem inftituto eorum fequutus fum veftigia, qui Hortos Academicos antea fic exhi- buere. E. gr. boerhaavius & royenus Leydenfenti tillius Pifanum , bajerus Altdorfinum, schenckius Patavinim, monti Bononienfem , ca us Heidelbergen- fem hortum confpe&ui aliorum fubjecerunt.
MENsurarum horti indiccm in hac Dilferta- tione ficco pede prasterii, contentus ipfe icbnogra-
N 2 pbia
ia<5 HORTUS UPSALIENSIS.
pbia fealam, adcuratc obfervatam adpofuifTe, brevi- tate Lecioribus fortafie non injucunda; litaturum k). j
S A L A R I U M.
salarium annuum (Tragardens ftaO horto noftro adfignatum fic difpenfatur, ut ferat hortu- I LANus 150 Thaleros monetae argenteae, praeter ufijm cedium ei adfignatarum, qUa? tamen merces adnutu Sacra? Regiae Majeftatis clementifijmo , fumma 150! Thalerorum adaucla eft. Adha?c horto quotannis I 120 Thaferi, monetae ejusdem, transfcribuntur, 1 impendendi ad fimum comparandum, ad fepimenta, I urnas aliaque neceffaria cocmenda. Infuper Tbaleri 40 argentei pro lignis ad focum hyeme alendum.
operarii fTraglrdsdrangarJ duodecim, quo- rum finguli quavis aeftate laborem 24 dierum prae- ,' ftant, gratia fimul Regiaconceduntur ; ex hifceitaque quotidie aeftate duos operarios in horto videmus.
Hybernaculo denique exftructo, vecturae 50I lignorum ad locum calefaciendum addicuntur, tera- ? pore uniuscujusque anni hiemali:
Merces etiam 20 Thalerorum argenteorurri perfolvitur famulo hibernaculi, cujus ofikiura eftquotidie, quamdiu durat hiems, tempeftive Cal- j dario valvulas feu operimenta feneftrarum (Luckor- j ne) & removere & adponere, nec non focos omnes Hybernaculi accendere.
Pretium operae & vigilantiae prjefecto Horti JEdes Botanicce (fig. 16.) habitandae gratis locantur; I fic tamen, ut rstionem reparationum reddere te- I neatur, & ipfe aedificia villae pofterioris ffig.21.23 JB fuis impenfis ftruenda reficiendaque curet.
PLAX-
k) Si quis Le&orum menfurae ulnarum noftratium, h. Suecicarum, parum fuerit adfuetus, fciat univerfa noftra fcala quadrantem Sueticum (M. quarter) confici, quo- rum quatuor cubitum (j, aln^ conftituunt.
HORTUS UPSALIEXSIS.
PLANTl,
Antequam ad recenfionem plantarum herba- rumque, raritate & fpecie iniignium, inque Horto noftro fuccrefcentium accedamus, memoriam eorum honorificam pneterire, iniquum foret , qui de femi- nibus ec phntis undique coiligendis aut huc trans- miuendis folliciti, pra?clare de Horto meruerunt; in his:
jussleus, Bernb. Prof. Eotan. Parifinus. sauvages, Francifc. Prof. Botan. Monfpel. royexus, Adrian. Prof. Botan. Leidenf. gesxerus, Albert. Archiat. Duc. Wiirtemb. barrerius , Petr. Prof. Med. Perpinianenf. groxovius, Joh. Frid. Senator Urbis Leidenf. dillexius, Job. jfac. Prof. Botan. Oxonienf. collinsoxus , Petr. Mercator Civit. Lond. lawsoxus , Ifaac. Med. Caftrenf. Reg. Anglia?. catesb.eus, Marc. Gariff. Peregrinator Lond. hallerus, Albert. Prof. Botan. Gottingenf. gleditschius , jf. G. Prof. Botan. Berolinenf. ludvigius, Cbr. Gott!. Prof. Med. Lipfienfis. wagnerus, P. Cbr. Arch. March. Brand. Culmb. bergexius, Car. Aug. Prof. Botan. Francof. gmelixus, Job. Gearg: Prof. Hift. Nat. Petrop. am.maxxus, jfub. Prof. Botan. Petropolit.
Horum nomina in horto noftro femper magni funt facienda, ut qui omnes ac finguli magnum rumcrum rariflimarum plantamm mifere, maxima
vero in copia Gcfnerus, Sawcages , Royer.us &, qui reliquis facile hac in parte prceferendus , Jujficcus.
Nec filentio prn?termittendum\ horum unum- quemque amore & amicitia, qua? illis cum Celeber- rimo Domino Prajfidc interceflit, ad hanc operam prsftandam, impulfum fuilfe.
N 3 -Noftra-
t
198 HORTUS UPSALIENSIS.
Noftratium e numero fequentes plantarum pla- rimis fpeciebus hortum locupletarunt. Ut:
cronstedt, Jacobus, Comes , Regis Regniaue Semtor, ex horto proprio fulleroenfi varias mifit.
ekeblad, Claudius , Comes , Confiliarius Regice Cancellaria , Mini/ler & Plenipotentiarius Regis Re- gniciue Suecice ad aulam Gallicam, variarlim genera plantarum e Gallia huc transmifit.
btelcke, Steno Carolus, Lib.Bor. S. Dicafte- rii Aboenfis Confiliarius , mifit numerofiffima femina e Ruffia , prsefertim Sibirica.
celsius, Olaus, & S. Theol. Doci. & Prof Prim. Upfaiienfis , varias quoque plantas ab interitu vindicavit, horti antiqui indigenas apud fe fo\'en- do, quas deinceps priori fuseque patrias bona reddi- dit fide.
bteck, Abrahamus, Med. Doct. & PraEt. Stock- holmenjis , plurimas, praefertim fuccuientas, in iti- nere apud exteros conquifitas mifit.
btelterus, Sueno, S. Regice Celfitudinis Con- cionat. Aulicus, eMofcovia varias transmifit plantas.
Sic adeo ope Virorum doclrinae fama clarifiimo- rum, nec non indefeffa opera & Itudio differtatio- nis noftrse Celeberrimi Pra;fidis, intra trienniura duntaxat in tantum excrevere horti divitias, ut li hortum Parifinum , Leidenfem , Oxonienfem & Cliffortianum exceperis , alius quisquam in orbe Europa?o, multitudine & copia fpecierum plantarum diverfarum vix, opinor, fuperabit.
area perennis fuperbit plantis, quarum radi- ces vel gelu noftrum hibernum maxime intenfum ferant facillime , quorum in numerum pleraeque plantarum indigenarum adfcripts, quibus tamen in- iignis portio de plagis Americce & Europce borealibus advectae jungenda. Nominatim veroj pauca re- cenfebimus :
HORTUS UPSALIENSIS. 199
Aconitum, Antbericum , Afarum, Adonis, Arabis , Althaa t Artemifia Carol. Ariftolochia , Betula nand, Circcea , Crocus ,
Comus herbacea , Colcbicum , Cbryfofplenium , Clematis , Dianthus , Dentaria ,
Epimedium , Eryngium , Ehulus , Echinopus , Fritillarice, Galanthus , Gladiolus, Globularia, Hedera , Hyacinthi, Hemerocallis , Irides , Imperatoria , Ligujlrum , Lonicera , Leucojum, Lilia,
Lathyrus , Myrica , Narcijfi , Ornithogala , Primalce , Pulfatilla , Rhodiola , Ranunculi, Rheum , Sanguiforba 1 Saponaria Carol. Saxifraga, Squamaria , Struthiopteris , Tradefcantia , Tbaliclrum , Vinca, &c,
Daphne ,
aream annuam illse occupant phntse, qU35 aeftivo tempore fub diu feruntur, quarumque radi- ces unum annum aut etiam per biennium durant; ut :
Androface , Anagallis1, Apbaca , Argemone, Crucianella , Cerinthe , Caucalis , Cunila , Clypeola , Cheiranthus , Crepis , Dipfacus , Digitalis , Fumaria canaden-
Glaucium , Hypecoum , Hefperis , Hippocrepis , Ifatis , Knautia , Laguras , Lycopfts , Lunaria , Lupini , Micropus, Medicagines , Mohucella, Moehringia, N 4
Nigella , Oenothera, Omithopus , Panicum , Phalaris , Refeda , Scabiofa ,' Sherardia , Sceptrum Carol. Scandix , Scorpiurus , Securidaca , Tordylium , Tropczolum ,
Tri-
soo HORTUS UPSALIENSIS.
Tribulus , Valantia, Vulvaria,
Trionum , Vicice , Xerantbemum.
Trigonella, &c.
area vernali illse plantarum fpecies continen- tur, quae hiberno temporc contegi dcbent, &, ad- ventante vere, feneftrarum beneficio interdum fua capiunt incrementa. His vicinae funt plantae de sibiria, eaedemque variae, veluti: •
Alyjfa , Helxine ,
AJtragali , Heracleum ,
Anemones , Ifopyrum ,
Afpalatbi, Leonuri ,
Afcyron T. Lactitca ,
Blitum , Melica ,
Bunias , Nepeta Lopban- Centaurece , f ,
Corifpermum , Papaver ,
JDracocepbala^ Porra,
Habet quoque haec Area plantas juxta fepimentum fcandentes ; utpote , Convolvuli , Ipomcea , Pe/w* ««, &c.
area autumnalis adparatum earum oftentat plantarum, quae hieme tamis abietum refeclis mu niuntur, in quarum ciafTem copia quaedam infignis virginde debetur; illse funt:
Ruyfchiana, Seneciones , Statice1, Seda ,
Scutellarioe , Tujfdago Anandr. Valeriana , Vicia , Urtica,
Zizipbora, &c.
Afteres Virgin. Atropa, Clinopodium , Coreopfis , Erigeron ,
Monarda , Papaver perenne Rudbeckia , Silpbium , Verbena, &c.
Eupatoria , Helenia , Kleinia , Linum perenne^ Mimulus ,
area meridionalis seftivo excipit gremio illas plantarum fpecies, quibus per menfes hibernos ho fpitiura accommodavit Frigidarium noftrum; funt que:
HORTUS UPSALIENSIS.
201
Ambrofa, Arclotis , Acanthus , Alaternus , Amygdalus , Armeniaca , Afclepias arhor. Ammi, Aralia, Afphodelus , Bignonia, Beidalfar , Caftanea, Cephalanthus , Cornus Virgin. CedruSy Cbryfocoma , Cifti, Celtis , Coronilla , Celfia , Carlina ,
Evonymus virg. Falcata Riv. Ficus , Grevia, Genifia , Glycyrrhiza , Garidella , Galega,
Hihifcus Syriac. Heliotropia, Hellehori, ^fafmina, Iberis , Ilex, Juglans , Liriodendron, Lyciwn , Lavendula , Lavatera, Laurus , Melianthus ,
Padi, Phillyrea , Perfica , Pyrethruniy Phlox, Phytolacca , Peganum , Phlomis , Prafmm , Rofmarinus , Rubia , Ricinus , Rufcus ,
Salvia africana, Stcechas , Santolina , Spartia , Smyrnium , Sifyrinchium , Toxicodendron , Tinus , Trachelium , Teucria , Telepbium , Thuya , Vitis ,
Zygopbyllum. &c.
Morus ,
Chenopodium frut. Menifpermum , Cocblearia glaft. Melittis , Critbmum , Marrubium ,
Coriaria , Myrtus ,
Crambe, Ofteofpermum, Colntea, Oenanthe, Diervilla, Pbafeoloides ,
frigidarium aeftivo vacat tempore, infer- vitque Lectionibus Publicis , ProfefTori Botanices ha- bendis, plantarumque demonftrationibus.
caldarium hieme sque atque a?ftate recipit illas plantas, quas regiones ardore folis calentes & intra Tropicos pofita; nobifcum communicavcrunt: quales asia, africa & america. Ut,
N 5 Aca~
202 HORTUS UPSALIENSIS.
Acafia agyptiaca, Cardiofpermum , Plumbago,
Abrus , Diofcorea, Phcenix,
Adbatoda, Eiephantopus , Parkinfonia,
Ammannia, Gompbrem, Paj]i(lora,
Acalypha, Guitandina, Phyfalis ,
Amjtatica, Goffypium, Paullinia,
Ageratum, Hibifci, Petiveiia,
Bahobab , Hymenaa, Pfidium,
Bafella, Indigo , Phyllanthusy
Bocrbaavia, Juffaa, Rivina ,
Bauhinia , ^fatropha , Ruellia ,
Bromelia , Kampferia , Sefban ,
Coffea, Lantana, Sida,
Coiocafa, Martynia, Siegesbeckia ,
Cojlus , Milleria , Solana,
Commelina , Malpig bia , Saururus ,
Corallodendron, Melothria, Styrax ,
Caffue , Mimofa , Triumfetta,
Convotvuli , Melochia, Tournefol,
Capfica , Moltugo , Urcna ,
Canna , Momordica, Zingiber.
Celofia , Nerium , &c.
Coix , Nyttanthes ,
tepidarium plantas continet vel fuccalen tas , vel de Capite bona Spei adveftas; utpote:
Amaryllid.es, Eupborbia foliac. Phyllis ,
Andrachne, Gerania africana, Porophyllon,
Cyciamen, Gieditfchia, Pforaiia,
Cercis , Hermannia, Rhus african.
Cteome, Hamantbus , Sempervivum ca
Citri , * Hedyfarum cana- narienfe ,
Cupreffus , denfe, Votcameria.
Ceratonia, Yucca, &c.
Carpefium, Ixia chinenfis,
APRI
HORTUS UPSALIENSIS. 203
apricartum aeftivo tempore plantas poflidet fucculentas, quae, frigore urgente hiberno, aut in Caldario , aut etiam in Tepidario hofpitium fibi vindicant; Tales funt :
Cactus fubrotundus teftus tuberculis ovatis barba-
tis. Linn. cliff. Cactus quadrangularis longus erecius, angulis com-
preflis. Linri. cliff. 1 8 1- Caftus fcandens angulis quinque pluribus obtufis.
Linn. cliff.
Cactus triangularis' articulatus (angulis dentatis).
Lirin. cliff. 182. Cacius fexangularis longus erectus. Linn. cliff. 18 r. Cactus oftangularis longus ereclus: angulis compref-
fis undulatis , fpinis lana longioribus. Linn.
cliff. 182^
Cactus compreffus articulatus ramofus : articulis
ovato- oblongis, fpinis fubulatis. Linn.cliff. 183. Cachis comprellus articulatus ramofus: articulis fub-
ovatis hinc retufis. Tuna major, fpinis validis
fiavicantibus , flore fulphureo. Dill. eltb. 398.
t. 296. /. 382. Cactus compreffus articulatus ramofus: articulis li-
nearibus inermibus. Tuna mitior, florc fangui-
neo, cochenillifera. Dill. eltb. 399. 297. /. 383. Cactus comprelfus articulatus ramofiiTimus , articu-
lis ovatis, fpinis fetaceis. Linn. cliff.183. Cactus tereti compreffus articulatus ramofiffimus.
Linn. cliff. 182. Caclus fcandens teres, piinclis echinatis fcriatim
ftriatus. Opmitia amerlcana. minima flagelliformis.
Plum. fpec. 6. CaCtus caule denudato fpinofo, foliis ovato-lan*
ceolatis. Linn. cliff. 183. Eupborbia aculeata triangularis fubnuda articulata,
ramis patentibus. Linn. cliff. 196.
Eupbor*
1204
HORTUS UPSALIENSIS.
Euphorbia aculeata nuda quadrangularis. Linn. cliff. 196.
Eupborbia aculeata nuda rnultangularis, aculeis ge-
minatis. Linn. clijf. 196. Euphorbia aculeata feminuda, angulis oblique tu-
berculatis. Linn. cliff. 196. Euphorbia inermis tetta tuberculis imbricatis, folio-
]o lineari inftructis. Linn. cliff. 197. Euphorbia inermis fruticofa nuda filiformis volubi-
]is, cicatricibus oppofitis. Linn. cliff. 197.
Eupborbia inermis fruticofa fubnuda filiformis flac- cida, foliolis alternis. Linn. cliff. 197.
Euphorbia inermis fruticofa fubnuda filiformis ere- £ta, ramis patulis determinate confertis. Linn. cliff. /97.
Aloe foliis Janceolatis planis ereftis radicatis. Linn. cliff. 132.
Aloe foliis canaliculatis trifariam imbricatis, cauli- nis apice rctroflexo patulis. Linn. cliff. 132.
Aloe foliis canaliculatis trifariam imbricatis radica- tis ere&is, angulis ternis cartilagincis. Linn.
cliff. 132.
Aloe foliis rhomboidalibus craflis quinquefariam im- bricatii', apice triquetris plano exftantibus. Linn.
cliff. 132.
Aloe foliis ovatis acuminatis : caulinis quinquefa-
riam imbricatis. Liim. cliff. 132. Aloe foliis ovato- lanceolatis carnofis apice trique-
tris, angulis inermibus dentatis. Lirin. cliff. 131.
varietates *. /3. Aloe foliis ovato- fubulatis acuminatis, tuberculis
cartilagineis undique adfperfis. Linn.cliff.13r. Aloe foliis linguiformibus patulis diftichis. Linn.
cliff. 132. varietates «. /3. y. 3. Aloe foliis caulinis dentatis amplexicau]ibus vagi-
nantibus. Linn. cliff. 131. varietates /3. y. f.
Alos
HORTUS UPSALIENSIS. 205
Aloe foliis fpinofis confertis dentatis vaginantibus
planis maculatis. Linn. cliff. 130. Ahe foliis lanceolatis dentatis fpina cartilaginea
terminatis fadicalibus. Linn. cliff, 130. Cotyledon foliis laciniatis. Linri* cliff. 174. Anacampferos foliis acumina'is. Llnn. clijf. 207. Anacampferos caule arboreo, foliis cuneiformibug
oppofitis. Linn. cliff. 207. Tetragonia. Linn- clijf. 180- Aizoon foliis obverfe ovatis. Linn. cliff. 215. Mefembryantbemum foliis alternis ovatis obtulis un-
duiatis. //or?. c///f. 216. Mefembryantbemwn foliis apice barbatis. .f/ori. d?jf.
216.
Mefembryantbemum foliis lanceolatis glabris crenu-
latis. Linn. cliff. 217. Mefembryanthemum acaule, foliis linguiformibus al-
tero margine craffioribus. Jlort. clijf.217. Mefembryanthemum foliis fubulatis fubtus undique
fcabris. Hort. cliff. 219. Mefembryanthemum foliis fubulatis femiteretibus gla-
bris internodio longioribus. Linn. cliff. 220.
Mefembryanthemum caulefcens, foliis glabris fubula-
tis femicylindraceis recurvis connatis longiffimis.
Linn. cliff. 219. a. Mefembryantbemum foliis femicylindraccis acutis con-
natis arcuatis laevibus. Hort. clijfe 220. Mefembryanthemum foiiis teretibus alternis ob!"ufis.
Kali floridum repens aizoides Neapolitanum.
Column. ecphr.2. p.j2. t.j$. Sempervivum caule inferne nudo laevi ramofo. Hort.
cliff. 178.
vaporarium ineunte vere rarifllmas fovet plantas, qua? partim e fuis feminibus ibi eliciuntur, partim e Caldario defumta?, poft diuturnam hiemis moram veluti revivilcunt.
SOLA-
2?6 HORTUS UPSALIENSIS.
solarium aeftivp complectitur tempore vel illas herbarum (pecies , qux recens enata? vento- r.im aensque rigorem & in^emperiem fuftinere ne- queunt, vel qu.u e Tepidario transpo<fit;E heic vigo- rem recipiunt ; ut : Lyfimachia, Linwn Pellatum, Co- ris , Corrigiola, Lytkrum Hyffopifolia dictum, Podo- phyllum, &c.
aquarium palustre ad latera truncos horizontales feu parictes habet, aquam a folo fepa- rantes, inter illos vero & ipfam humum repletum eft fnacium humo limofa e paludibus defumta, cui inferts planta? paluftres; vcluti:
Acorus, Iris , Scbeucbzeria,
Alifma , ffuncus , Sium ,
Butomus, Pbellandrium^ Schcenus ,
Cyperus , Spnrganium , Sifymbrium ,
Erigeron, Scirpus , Triglochin^ &c.
Eriopbora ,
AQUARIUM FLUVIATILE fundo fuO tenet
plantas fiuviatiles & lacuftres ; e. g. Hottov.ia, Hip* pvris, Myriopbyllvm, Potamogetones^ Sagittaria, Utri- cularia, &c. margincs vero hujus aquarii fpecies Caricum 20 veftiunt.
aquarium lacustre ftellata flgura & ar- tificio hortulani infigne , non alias alit plantas, quam eas, qua? foliis natant : ut, Nymphaa luteat Nymphcea lutea^ Nympbaa alha^ Hydrocbaris.
M U S E A.
Domus Praefe&i varia ad fpeftatorum volupta- tem oftentare poteft. Excellentiflimorura quorum- que ibi Botanicorum effigies oculis ufurpare licet, verbi gracia:
Vail-
HORTUS UPSALIENSIS.
Vaillantii^ Tournefortii , Rivini, Raji, Morifoni, Sloanei, C. Baubini, Columnay
ffillii Jungermanni^ PluckeneHi, Breynii^
Boerhaavii, Burmanni , Kccnigii, Pauli, Camerarii, Fucbfii, utriusque, Rudbeckiiy
quae parietes atrii exornant, prsiter varias itcm ichnographias Hortorum Acadeuncorum , in Europyeo orbe maxime iliuftrium.
In Mufeo proprio Pra?fecli fele&iflirnam riblto- thecam & librorum» adparatum Rotanicorum repe- ries , nec non herbarium feu exficcatarum planta- rum maximum, quas unquam usquam po.fedit Re- gnum Sueticum; adha:c curiofis offcrtur oculis in- gens multitudo piscium, eodem modo, quo her- bre, papyro allitorum : quorum pars maxima ab il- luftri Botanico, jf. F. Gronovio, ita prseparaca cer- nitur; fervatur hcic etiam copia lapidum nume- rum ter millenarium fupergreffa.
museum academicum in meridionali parte do- micilii feu Camera (D) adfervatum, confrans maxi- mam partem Donariis Sacra Regia Celjitudinis & Frincipis Sereniffimi A D O L P H I FRIDERICI, quin & Illuflrifjimi Cancellarii Academia Upfalienfis^ Excellentiffuni Comitis ac Domini CAROLI G TL- L E N B 0 RG 1 1. Partem horum non minimam confbituunt serpentes indici, itt: Vipera Caudifo- na, Ampbisbana, Abatnlla Zeilonenfis, Cobella Ame- ricana, Petola Americana, &c. lacert^e, inter quas Crocodilus , Igvana^ Draco volans , Ameiva, Tejugvacu, Temapara^ Lemnifcata^ Salamandra, Cor- dylus , Gecco , ranje £f testudines varia. pisces exotici bene multi, quos inter Cyprinus auratus Cbinenfium , Torbedo , Pifcis trigonus , Orbis ecbinatus , &c. aves itidem numerofae, a Cbincn- fibus tam adcurate vivideque expreffa? , utcrede.es facile fpirare ac vivere has earum effigies; quam
plu-
r
208 HORTUS UPSALIENSIS.
plurima deindc fructuum genera, in quibus elabo- randis mirilicum artis & induftriae fuD2 fpecimen de- dic natio prajfata Chinenfium, ut vel horum mini- mus pomorum adfpectus guftandi comedendique de- fiderium ciare apud fpectatorem poflit. Huc acce- dunt quae heic aufervantur corallia & lithoxy- la, nec non petrificata permulta ac diverfa, eorumque eximia fpecies & pulcritudo.
Hodieque igitur ingens modus Plantarum , La- pidum & Animalium, intra breve tcmporis inter- vallum huc commigrantium , in Horto Upfalienfi, naturae peritorum non minus quam curioforum mi- ririce pafcit oculos.
EPILOGUS.
Ita demum fenfimus vidimusque laeti, Hortum Academicum ad frigidiores feptentrionis plagas re- cedentem, in adfpecium ac lucem produxifle ingen- tem plantarum herbarumque multitudinem , fub no- flro cxlo, ad hoc usquetempus, nusquam vifarum. Eundem animadvertimus hortum prorfus egregium, intra hoc triennium prioris fati difficultates elufta- tum, in ftatum quotidie meliorem feliciter emer- fifle. Mirati fumus gratulabundi , Magnum & In- comparabilem Academiae Noftrae Maecenatem & cancellarium omnes curas, fumma? Aucloritati junclas, ad hoc opus perficiendum promovendum- que impendifie. professores noftri Lycei celeber- rimos intelleximus omne ftudium & cogitationes in id convertifle, ut literis dicata juventus patriae, fru&um hinc & emolumentum perciperet. Nulli prsterea noftrum nonadparuit, quantam, quamque admirabilem follicitudinem ac diligentiam prtefe- ctus horti Celeberrimus pro adquirenda ingenti vi & muititudine plantarum, tam indigenarum, quam exoticarum cumprimis, earumque confitione & cul- tura, adhibuerit, qusque fub Prsfe&i laudatiflimi
quo-
HORTUS UPSALIENSIS. 209
quotidiana infpe&ione & indefefla cura, fpecimina fuse peritiae & opene dedcrit hortulanus.
Si proinde fors ita ferat, ut quemadmodum coepit, flc fauflis vigeat incrementis Hortus nofter Academicus, eundem aliis ubique terrarum, aut palmam dubiam fafturum, aut pra?repturum , facile auguramur. Nos vero, illi crefcentis fortunse flo- rem continuum ac diuturnitatem , nullis iniquioris fati procellis attaminatam, ferio exoptamus.
EXPLICATIO FIGURARUM. Tab. V.
HORTI UPSALIENSIS PROSPECTUS.
Tab. VI.
MAPPA FUNDAMENTALIS.
I. Frigidarium. a. janua borti. b. janaa hortulani;
c. janua caldarii. d. d. Camini. 2. Caldarium. a. b. Fur- rti f. Camini hurizontaies. c. Camnus ereftus d. t.f. P«/- vinui feu Area. g. Fiftul&caminorum. 3. Tepidarium. a ja- nua korti. b. janna caldarii. c taminus. 4 Area verna- lis. 5. Area iReridionalis. 6 Area autumnalis j. Aqua.- rium paluftre, 3 Aquarium hcuftre, 9. Aquarium rluvia- tile. 10. Area perennis. u. Area annua. is Snlarium. 13. Vaporarium. 14, Apricarium. 15. Platea auftralis juxta bortum. 16 Domus Prasfecti. a Bibliotheca. c Atrium.
d. Aiufeum , in concameratione fuperiore domus. 17 Porta magna lC- Povta niinor. ig Vailis artificialis 20. Orna- menta viridia. 2<". Domunculae Prsefecti. 22. Villa pofte- rior. 23. Stabulum. 24. Locus unde aqua ducitur in bor* tum per duftus fubterraneos. 25 Platea magna, a Svvartba- cken difta. 26. Linea meridinnalis 27 28. 29. 30. 31. Concamerationes Hortulani 32. Hortulani Macellum. 33. 34. Anibulacrum boreale. 35, 36. Ambuficrum meridionale. 37. Locus pro terra cribrata. 38. AmHtlacrum fubdiale. 39, Paries pro plantis fcandentibus. 40 Introitus areaj ver- oalis aut autumnalis. 41. Ambulacrum transverfale porterius.
Tom. I. O 42.
2io HORTUS UPSALIENSIS.
42. Ambulacrum magnum. 43. Sedilia. 44. Feneftrae fub- hoTizontalcs. 45. Aditus ad domunculas prsefecti. 46. Vilk hortulani. 47. Poru hortulani.
Tab. VII.
PROSPECTUS CALDARII INTERIOR,
ut fiftula caminorum pateant.
A. Area plantis rarioribus referta. B. Caminus ad pa- rietem Borealem fitus. CC. Camini duo Horizontales. DD. Paries Borealis. EE. Exitus Fiftularum Caminorum in Boreali pariete. FF. Fiftulae caminorum quae totum Caldarium hori- zontaliter circumeunt,
Tab. VIII.
DELINEATIO INCLINATIONIS FENESTRARUM CALDARII.
A. Feneftrse fuperiores. B. Feneftrse foferiofes, C Te- 6tum Caldarii. D. Paries Septentrionalis. E. Area plantis rariflimis & exoticis confita. FF. Fiftulse caminorum , cum impofitis urnis floribus repletis. G. Urna plantis fucculen- tis refertse et per gradus pofitec. H. Ambulacrum famuli ex- tra feneftras , ut valvas mane auferat , vefperi vero claudat, confectum,
Tab. IX.
DELINEATIO INCLINATIONIS FENESTR ARUM HYBER- NACULI SECUNDUM LEGES BOERHAAVII.
A. Feneftrse. B, Paries. C. Teaum.
VUL
VIJL
PASSIFLORA
PRiESIDE .
D. D. CAR. LlNNiEO propofita
A
JOHANNE GUSTAVO HALLMAN
Holmenfi.
XJpfalice 1745. Decemb. 18.
PROOEMIUM.
Recentiori atate non minores fecit progreflus Res berbaria, quam reliquaj artes liberales. Nollro enim feculo plura plantarum genera quam olim Jpecies detedtee funt ; Dillenius certe plu- res muscos jam fibi notiffimos reddidit, quara unquam aut Tbeophraftus aut Diofcorides plantas cognoverunt; Veteres enim plantarum quarundam indigenarum pra?fertim officinalium cognitione con- tenti . exoticas , utpote magis curiofas quam utiles, vili habebant.
america latiflimum Plantarum campum nobis aperuit, ne nomine quidem apud veteres Botanicos cognitarum. Has inter plurimas hodie off icin a- les, uti Dorflenia Contrajewa, Cinchona China^ Nicotiana Tabacum, Capficum Piper indirum , Tro- paeolum Nafturtium indicum, Lauru? foliis trilobis SaJJafraS) Laurus foliis enervibus obverfe ovatis
O 2 ob-
PASSIFLORA.
obtufis tFinterania , Guajacum Lignum Sanctum, Toluifera Balfamum de Tolu, Haematoxylon Cam- pefcum, Schinus Copal, Bixa Orleam, Theobroma Cacco, Epidendron ranilla, Clutia foliis cordatis lanceolatis crenatis Cafcarilla , Hymenaea Gummi anime^ ut alias fllentio prstcreamus. Solus Plu- mierius plantas in Amcrica circiter 900 indagavit collegitque, ut ceteras taceamus, quas Sloaneus, SurianuS) Marcgravkts , Pifo, Labat^ Hernandezy Catesb&us , Barrere, Banijier9 Feuilleus , Houftonus^ Claytonus , Pluchnetius , Morifonus , Gronovius alii- que, cx India Occidentali acquifivere.
Tnter plantas americanas, profe&o non reti- cendum eft Paffiflorae genus, quod iingulari ftru- ftura frucuficatioms, praefcrtim fuperftitiofos Ro- mano - Catholicos in fui admirationem rapuit, cum in hifce fibi perfuadebant Clavos, Coronam, Flagel- lum, Lanceam, & cetera cruciatuum ac torturae in- ftrumenta Salvatoris videre; Mox fama hujus floris totam fere Europam peragravit, tamque altas in animis creduli vulgi opinio haec radices agere coe- pit, ut hoc etiam tempore non folum ruftici, fed quoque Hortulanorum plerique ad ejus adfpe&um fuperftitiofa quadam admiratione afficiantur.
Primo poft dete&am Americam tempore, pau- ciores hujus generis fpecies notoe fuerunt; poftea vero , plurimae huic generi aBotanicis adjccta?. Ve- rum quoniam inter Botanicos, non omnes eadera adhibita attentione fuas fpecies defcripfere, fa&um eft, ut quarundam hifioria manca & imperfecta po- fteris relicla fuerit, & hodiernis Do&oribus diffi- cultates vix enodandas reliquerit.
Inter herbas indicas & exoticas plurimas, qua?- dam quoque Paffiflorae fpecies, in horto Academias hujus Botanico, nuper renovato , & confpiciuntur & florent. Hae Paffifiorae fpecies ita me adfece- runt, ut vix mihi temperare potuerim, quin in
Paffir
PASSIFLORA. 213
fiorae genere operam qualemcunque meam colloca- rem. Nomina proinde omnia, quee reperire potui, collegi, ad certas fpecies redegi, differentiarn fpe- cificam fpecierum enodavi, & iic XXII dittinftiifi- mas fpecies obtinui, & praeter has adhuc XIX fpe- cies ab Auctoribus tam obfcure delineatas defcri- ptasque deprehendi, ut de his vix ac ne vix qui- dem ulla certituda frodie obtineri queat.
HISTORICA.
cieza (petrus de) in Hijloria peruviana, 1. c. 28. eft primus nobis notus , qui Paflifloram
vidit.
monardes (nic) primus fpeciem XIX. hu- jus generis defcripfit MDLXIX.
parlesca (sim.) It. Fiore della Granadiglia overo della pajfione fpiegato e lodato da diverji, con difcrrdi e varie rime. Bologna MDCIX. Liber hic rariflimus efl:, nec adhuc nobis vifus, fertur fpe- ciem XIX. defcripfiflTe.
donatus de Eremita (fr .) Theologus, fpe- ciei XIX iconem & brevem hiftoriam feneis typis expreflam, floribus, fruftu & femine fimul obfer- vatis, primus omnium in Italia publici juris fecit anno MDCXLVHI. tefte Columna.
columna Cfabius) Hernandi librum de plantis mexicanis publici juris fecit, & in ejusdem appendice hujus (XIX.) hiftoriam & figuram addidit MDCXLVIII.
marccravio debemus fpecies II. XVII. XX. rion Pifoni , fi vera alias hiftoria fit, quod Pifo' fua omnia e Marcgravii pofthumis fit fuffuratus. MDCXLVIII.
turre inter primos fuit, cuii fpeciem XIII nominavit in horto Patavino. MDCLX.
breynius in prodromo fecundo fpecies XVI. XVIII. habet inter primos. MDCLXXX. .
O 3 PLU-
214
PASSIFLORA.
plumier diligentiffimus ille & fummus Ame- rices Botanicus, plurcs hujus generis fpecies inna- gavir , defcripfit & ddineav.it, quam ulljus alius, cui pneferrim debemus fpecies V. VI VII. IX. X. XIV. XXJ. XXII. in opere pulchcrrimo hiftoriarum plantarum ameneanarum , ubi hafcc fpecies pulchre dcfcripfit & delintavit.
tournefortfus fpeciem I. primus nomi- navit & propofuit.
sloane fpeciem VIII. ex Jamaica produxit MDCXCVI.
fkuillee inPeru fpeciem IV. & XII. detexit MDCCXIV.
martynus fpeciem III. & XV. publicavit JMpCCXVIII.
dillenius fpeciem XI. in pulcherrimo horto Elthamenfi defcripfic & delineavit MDCCXXXII.
Ut filentio dubias prEeteresmus planras, de quibus adhuc ba?remus utrutn d'frinclas & proprias conftituant fpecies, vel an ad aliquas e pra:ceden- tibus viginti duabus amandari queant.
N O M I N A.
Flos Paflionis , Latinis. Fleur de la Paflion, Gallis. Paffions- Blume, Germanis. Paflions - Blomma, Suecis.
flos passionis primus dictus fuit hic flos a Romano Catholicis, qui in hoc pleraque inftru- menta Paflionis Chrifti fibi reprasferitarunt; cum autem duo vocabula diftincla in nomine generico non fint toleranda Pluckenetius novum nomen genericum flori huic impofuit , & eum, uno voca- bulo, p assiflor am nominavit, quodque nomen adhuc inter fyftematicos ut convenientiflimum re- cepturc eft.
Itali
4) Fund. fiotan, 221. Crit. fiot. 33,
PASSIFLORA.
215
Itali fuere qui huic generi primurh granadillje nomen impofuere, cum ftru&ura, figura & color fruftus, in quibusdam fpeciebus , maximam prae fe ferebat fimilitudinem cum fruclu parvo Puniea?, in officinis Granatum diclo ; fed ut ejusmodi nomina diminutiva b) ad diverfum herbarum genus indigi- tandum, non funt adhibenda, ita hoc nomen, quam- vis a Tournefortio, Rajo, Rivino & Boerhaavio receptum, tamen prorfus e Republica Botanica eft eliminandum.
A Morifono clematis, & ab Hermanno cucu- mis dicta eftPafliflora noftra, propter fimilitudinera illam, quam inter hanc & herbas memoratas inter- cedere opinati funt c).
murucuja eft nomen americanum, quod ita- quc ad nos non pertinet d).
C L A S S E S.
classes fyftematum, fub quibus genus hoc comprehendicur , funt fequentes: cjesalptni IV. Herbacea folitariis pericarpiis.
I. Flore inferius Jito. morisoni IV. Scandens. I. Baccifera. Clematis PafTionalis.
raji XVI. Pomifera. II. Flore fructui fubjetto. Gra- nadilla.
hermanni XIX. Pomifera. i. Vera. Cucumis.
Flos Palfionis. boerhaavii XXVI. Pomifera. t. Cacumeracea.
Granadilla.
rivini IX. Compofita ex regularibus & irregula- ribus. 2. ex regulari in ambitut & irregulari in medio. Granadilla.
O 4 ruppii
f) Fund. Botan, 221. Crit. Bot. 39.
c) Fund. Botan. 229. Crit, Bot. 48.
d) Fund. Botan. 214. Crit. Bot. 9.
2l6
PASSIFLORA.
ruppii VII. Regularis polypetala. 3. Bacca f. Po»
mo. Granadilla knautiiXII. Pcntapetala uniformis. II. Capfula
JimpUci carnofa fditaria. Granadilla &Murucuja.
ludvigii X. Pentapetala rcgularis. 1. Pentan-
ihera. Granadilla. tournefortii VII. Rofacea hcrba. 1. Piflillum in
fruclum unicapfularem. Murucuja. Granadilla.
magnolii XI. Calyce interno & externo Polypctala.
I. Flore regulari, frudn capfulari. Granadilla.
calycina XIII. iEqualis Polypetala. IV. Flort
quinquefdo (iaminihus parihus. Pafliflora. Linn.ei XX. Gynandria. 4. Pentandria. Pafliflora. royeni XI. Calycifiora. 1. fl. ntonopetalo. Pafliflora. H a ll e r 1 Ifoflemonis. Cucurhitacea. M aturalis XLV. Cucumerinis ajfinis»
G E N U S. Generis hujus character diftinctiftimus eft. cal. Perianthhmi planum , quinquepartitum , colo- ratum.
cor. Petala quinque, plana, magnitudine fere &
figura calycis. Neftarium intra petala: corona mukiplex, piftil-
lum cingens, in radios divifa. STAM. Filamenta quinque , fubulata, patentia, in-
ferta columnEE ad bafin germinis. Anthercc in-
cumbentes, oblongae, obtufe. pist. Cohmna fubcylindracea , recta, cujus apici
infidet Germen fubrotundum , ex cujus apice
Styli TRES INFERNE ANGUSTIORES , DEFLEXI.
Stigrnata capillata. per. Pomum fubrotundum, membranaceum , uni-
loculare, trivave. sem. plurima, ovata, membrana propria veftita,
valvulis pericarpii affixa.
Ergo
P ASSIFLOR A.
217
Ergo murucuja Tournef. non differt genere a granadilla Tournefortii , licet illius ne&arium in cylindrum enatum (X) integrum fit , Granadillae vero radiatum, multifidum.
cucuMisefTe nequit Paffiflora, cum nec germen infra receptaculum floris, nec ftamina connata fint.
differt germine & ftaminibus, columnae in- fidentibus, & (tylis tribus, ab omnibus notis plan- tis, nedario denique receptaculum cingente.
facie conveniunt omnes inter fe fpecies caule fcandente, cirrhis foliisquealternis. Floribus ex aJis.
involucrum in aliis triphyllum , in aliis fere nullum, vel certe ita parvum, ut vix confpici queat.
glandulas in petiolis, bafi foliorum aut ftipu- lis, plerajque fpecies habent.
S P E C I E S.
1. PASSIFLORA (ferratifolia) foliis indivifis fer- ratis.
Paffiflora foliis ovato - JanceoJatis integris ferra-
tis. Hort. cliff. p. 431. Granadilla firinamenfis, folio oblongo ferrato.
Toumef. inft. 241. Granadilla americana, folio oblongo leviter fer-
rato, petalis ex viridi rubefcentibus. Mart.
cent. 36. t. 36. Suetice Sag bladig- Paffions - Blomma. Habitat Surinami. Caulis teres, pilofus, fcandens. Fo lia ferrata, ovato - Janceolata, petiolata. Flores corolla rubicunda, NeEtario in medio pur-
pureo bafi, luteo- virefcente apice. Anthera fu-
pra albids, fubtusflava;. Involucrum triphyllum. Paullinia foliis fimplicibus lanceolatis ferratis. Lu-
pulus fylvejlris americana , claviculis donata.
0 5 Pulck.
PASSIFLORA.
Pluck. alm. 229. t. 201. demta fruttificatione, huic fimillima efi caule, cirrkis, foliis. Varietas bujus fpeciei forte efi dubia A ; quoniam utriusque locus natalis Surinamum ejl , & utraque foliis ferratis gaudet.
2. PASSIFLORA (pallida) foliis indivifis ovatis in-
tegerrimis, petiolis biglandulofis. Pafiifiora americana, brevi folio, & fiore mino-
re. Pluck. alm. 282. Granadilla androfeemi foliis , fru&u jujubino.
Plum. fpec. 7. Tournef. infi.24.1. Clematis indica alia, flore minore pallido. Plum.
amer. 74. t. 89. Clematis Murucuja pyriformis minor. Morif.
hifl. 2. p. 7. f.i. t.2. f.\. Cucumis Flos Paflionis guajavas, folio minori.
Herm. lugdb. 205. Murucuja brafilienfis 5. f. Murucuja miri. Pif.
hraf. 1. p. 248. t. 248. Murucuja 4. feu pyriformis altera. Marcg. braf.
72. U 72. qnoad figuram. Suetice Blek - Pafiions - Rlomma. Habitat in Dominica, Brafilia. Folia ovata, acuta, glabra, nitida , petiolata.
Petioli utrinque glandula inftrufti. Flores folitarii ; Corolla pentapetala, pallida; Ne-
clarium brevifilmum ; Involucrum minimum. Figura Marcgravii & Pifonis ad no/tram plantam
accedit, quam itaque hujus fynonymum facit Plu-
mierius, defcriptio autem Marcgravii, quamque
Rajus hift. 650. mutuavit, a noflra dijfert foUis
cordatis , involucro magno ferrato , & petalis de-
cem; adeoque figura Marcgravii ad hanc fpeciem pertinet , defcriptio autein ad fpeciem fecundam fpectat.
3. PAS-
1
PASSIFLORA.
219
3. PASSIFLORA ( cuprea ) foliis indivifis ovatis
integerrimis, petiolis aequalibus.
Granadilla americana , fruft 11 fu brotundo , corolla floris erefta: petalis amoene fulvis, foliis inte- gris. Mart. cent. 37. t. 37.
Granadilla florecupreo, fru&u oliviformi. Dill.
eltb. 165. 1. 138. /. 165. Suetice Brandgul - Paflions - Blomma. Habitat in Providentia D. Bahama M. Radix vivax. Caulis perennis.
Folia (capparidis) ovata, denfa, rigida, peren- nia. Petioli glandulis deftituti.
Flores obfolete gurpurei (cupri), ere&i, vefpere explicantur. Netlarium croceum , claufum, breviflimum. Pifiillum in hoc admodum lon- gum. Involucrum nullum.
Fruclus oliviformis, obfcure purpureus, raaculis pallidioribus.
4. PASSIFLORA (tiliafolia) foliis indivifis corda-
tis integerrimis , petiolis sequalibus.
Granadilla pomifera, tiliae folio. Feuill. peruv. 1. p. 720. t. 12.
Suetice Lindlofwad - Paflions - Blomma. Habitat in Peru verfus Limam. Radix perennis.
Caulis fcandens, digiti craflitie.
Folia cordata, acuta, petiolata, fubtus vafis re- ticulata. Petioli glandulis deftituti.
Flores rubri. Nectaria rubra annulo albo. Invo- lucra integerrima.
Fructus globofus , rubro flavoque variegatus, pulpa dulcj.
5. PAS-
220
PASSIFLORA.
5. PASSIFLORA (maliformis) foliis indivifis cor-
dato- oblongis integerrimis, petiolis biglandu- lofis , involucris integerrimis.
Paffiflora foliis cordato - oblongis integerrimis, floribus folitariis , involucro tripartito inte- gerrimo. Roy. lugdb. 261.
Granadilla latifolia, fruttu maliformi. Plum.fpec.6.
Tonrnef. injiit. 241. Oiematis indica latifolia, flore clavato, frufhi
maliformi. Plum.amer.6-j. t.%2. Raj.app.240. Suetice Aepple-Paffions-Blomma. Habitat in Dominica & de la Tortue. Folia cordato- oblonga , femipedalia, glabra, in
medio utrinque glandula pro^minuh inftructa. Flores colore , odore , ftruftura , magnitudine
fpeciei XXII. Involucra magnitudine corollae.
FruUus globofus umbilico depreffb.
6. PASSIFLORA (laurifolia) foliis indivifis inte-
gerrimis, involucris dentatis.
Paffiflora foliis folitariis oblongis integerrimis ,
floribus folitariis, involucro tripartito dentato.
Roy. lugdb. 532. Paffiflora arborea , laurinis foliis , americana.
Pluch ahn. 282. t. 211. f. 3. Granadilla fruclu citriformi , foliis oblongis.
Plum.fpec.j. Tournef. zYz/?. 241. Clematis indica, fructu citriformi, foliis oblon-
gis. Plum. amer. 64. t. 80. Raj. app. 341. Marquiaas. Mer. Sitrin. 21. /. 21. Suetice Lagerbladig - Paffions - Blomma. Habitat in Surinam.
Folia ovato - oblonga , parum cordata , glabra, undato - plana. Petioli glandulis duabus in- ftrucU
, InvQ-
PASSIFLORA.
2 21
Involucrum magnitudine floris, triphyllum : fo- liolis concavis, dentatis. Nectarium viola- ceum fuperne, inferne annulis tribus rubris & violaceis. Flores albi, punctis purpurafcenti- bus, fuaveolcntes.
Fructus citriformis, tribus angulis elevatis flave- fcens, punftis albis, pulpa fuaviffima. In bor- tis pro ambulacris tetlis & odore & fruclu com- mendatur.
Fructus Majo menfe in loco natali maturatur.
Dubia C. Marcgravii & Pifonis a plurimis ad banc fpeciem amandatur: cum autem nullam mentionem faciunt auftores involucri , eam potius exclufimus.
7. PASSIFLORA (multiflora) foliis indivifis oblon- gis incegerrimis, floribus confertis.
Paffiflora laurinis foliis, polyanthos americana. Pluck. alm. 282. Raj. app. 343.
Granadilla fruclu minore corymbofo. Plum.
fpec. 7. Toumef. inft. 241. Clematis indica polyanthos odoratiffima. Plum.
amer. 75. t. 90. Rdj. app. 343. Suetice Mangblommig - Paifions - Blomma. Habitat in Dominica.
Folia ovato - oblonga , bafi emarginata & fere cordata, obtufa cum acumine, fubtus villofa.
Petioii duabus glandulis inflrufti.
Flores ad foliorum alas plurimi, 5 ad 6 propriis pedunculis infidentes; neftario flavo.
Fructus globofus , violaceus.
Effentialis hujus fpeciei nota confiflit in floribus ai fingulas alas plurimis , cum in plerisque hujus ge- neris fpeciebus unicus modo flos e fingula ala prod- eat , excepta fpecie decima quinta & decima fexta, ubi flores ad fmgulas alas modo bini occurrunt.
Sin-
£22 PASSIFLORA.
Singulare in hac fpecie ejl , qaod gennen vix eleva- tur columna, fed parva rotunda baji infideat. $
8. PASSIFLORA (perfoliata) foliis bilobis oblon- gis rransverfis amplexicaulibus.
Flos PafRonis perfoliatus, f. periclymeni perfo- liati folio. Sloan. flor. 104. bift. 1. p. 230. 1. 142. /. 3. 4. Raj. app. 342.
Suetice Genombladig - Paffions - Blomma.
Habitat in Jamaka filvofis faxofis.
Caulis teres, purpurafcens.
Folia folitaria, glabra, fingula quafi ex duobus foliolis , mediante futura , coalita, a iatere caulcm fpe&ante finu profundo caulem ample- xantia, petiolo breviflimo inlidencia, hinc quaft feffilia.
Flores purpurei.
9. PASSIFLORA (rubra) foliis bilobis bafi emar- ginatis petiolatis.
Pafilflora americana, flore fuave rubente, foli© bicorni. Pluck. mant. 146.
Granadilla fiore fuave rubente , folio bicorni. Plum.fpec. 6. Tournef. inft. 241. Barr. aquin. 56.
Clematis indica, flore clavato fuave rubente,
fruclu bexagono coccineo, folio bicorni. Plum.
amer.6%. t. 83. Raj.app.^0,1. FIos Paflionis folii media lacinia quafi abfciffa,
flore minore carneo. Sloan. flor. 104. bift. 1.
p. 229.
Suetice Rod- Paffions-Blomma.
Habitat in Jamaica , Dominica , Martinica & Cayenna.
FoliM
PASSIFLORA. 223
Folia bafi cordata, biloba, acuta, divaricata, lobis antrorfum flexis curn interjeclo lobulo acuminato, breviffimo.
Nectarium albo purpureoque varium in filamenta tenuifiima fcctum, quo a fequente differt.
Fructus purpureus. •
Efjentialis nota efl pomum bexagonum. Varietates duas bujus fpeciei hahet Plumierius , unam caule tereti, alteram vero caitle triquetro.
10. PASSIFLORA (Murucuja) foliis bilobis obtu- fis bafi indivifis, ncctariis monophyllis.
Paffiflora foliis bilobis obtufis, ne&ariis indivifis.
Roy. lugdb. 261. Clernatis indica, flore punicco , folio Junato.
Plum.amer.j2. £. 87. Raj. app. 342. Murucuja folio Junato. Tourncf. inji.24.1. Plum.
fpc- 7-
Suetice Purpur-Paflions -Blomma.
Habitat in Dominica ad Portum pacis, toto fere anno florens.
Folia biloba absque ungue intermcdio, obtufa, nec bafi emarginata, hinc a pracedente diverfa.
Flores purpurei , inodori. Nectaria in tubura truncatum indivifa.
Fruclus violaceus.
Nota EJJentialis eft nectarium in filamenta non divi- fum, fed cylindrum truncatum referens.
Toumefortius ob folum nettarium integrum, nec in fetas fectttm, novum genus confiituit fub MU* RUCUJJE nomine, fed contra naturam rei.
11. PASSIFLORA (Vefpertilio) foliis bilobis cunei- formibus, bafi biglandulofis: lobis acutis diva- ricatis.
Pafli-
224
PASSIFLORA.
Pafliflora foliis obverfe lunulatis, punflis duobus melliferis fub bafi. Linn.virid.91. Cliff. 431.
Granadilla bicornis, flore candido , filamentis in-
tortis. Dill. elth. 164. t. 137. /.164. Suetice Krufig- Paflions -Blomma. • Habitat in America. Radix vivax. Caules ttriati.
Folia vefpertilionem referunt, cuneiformia, bilo- ba, acuta, lobis divaricatiflimis, hinc latiflima.
Glandula duae ad bafin in inferiore latere folii, uti oculi in vefpertilione. Folia lepide reprte- fentant vefpertilionem , cum alis , cauda, oculis, colore. Hort. clff. 431.
Flores albi, inodori, noclurni, mane hora VIII a X marcefcentes. Netiaria corolla longiora funt.
12. PASSIFLORA (pimctataj foliis trilobis oblon- gis fubtus pun&atis: intermedio minore.
Pafliflora foliis hilobis obtufis, nettario multi-
fido. Roy. lugdb. 260. Granadilla folio tricufpidi obtufo & oculato. Fe-
uill. peruv. f. p.ji%. t.ii. Hort. Angl.15. Suitice Prickbladig Paflions - Blomma. Habicat in Peru.
Folia bafi rotundata, divifa lohis tribu? rotunda- tis: intermedio breviore, fubtus tribus nervis exarata. Puncla plurima, annuiaria , per di- fcum folii fubtus fparfa, cum pun&o in medio elevato.
Fhrum corolla alba; Nettarium violaceum. Fructus ovatus.
13. PASSIFLORA (lutea) foJiis trilobis cordatis sequalibus obtufis glabris integerrimis.
Paffi-
PASSIFLORA.
Pafliflora foliis cordatis trilobis integerrimis gla-
bris, lateribus angulatis. Linn. clijf. 431. Pafiifiora foliis trilobis intcgerrirais, laciniis fe-
miovatis obtufe acutis intcgerrimis glabris.
Gron. virg. 1 1 2. Pafilflora hepatica? nobilis foJio parvo non crena-
to, flore ex luteo viridante. Pluck. alw.1%2. Granadilla folio tricufpidi, flore parvo flavefcen-
te. Tournef, infiit. 240. Rupp. jen. 11. p. 167.
Granadilla folio hederaceo, flore luteo minore.
Volck. norib. 200. Granadilla pumila, flore parvo luteo. Turr.pa*
tav. 55-
CJematis Pafllflora, flore luteo. Munt. hijl. 285.
poftb.32. t. 161. prax. 422. t. 423. Clematis paftionalis triphyllos, flore luteo. Mo~
rif. bift. 1. p.J. f. r. t. 2. f 3. Clematis f. Flos Paflionis, flore viridi. Vall. pa-
rif 53-
Clematis f. Flos Paflionis, flore luteo. Belluc,
pif. 18. Raj. bifi. 651. Clematis f. F!os Paflionis, hedene folio, floribus
parvis herbaceis, fruftu minimo nigro. Raj,
<*/>/>• 339-
Cucumis Flos Paflionis diftus, hederaceo folio,
flore ex luteo viridanti. Herm. lugdb. 205. Flos Paflionis minor, folio in tres lacinias non
ferratas minus profundas di vifo. Sloan. flor. 104.
bift, 1. p. 231. Balfamina akera indica repens, hederse arboreaj
foliis, flore fubviridi. Amhrof. phytol.gi. Murucujac Spccies , foliis hederac fcandentis.
Marcg. Raj. hift. 650. Suetice Gul - Paflions- Blomma. Habitat in Virginia, Jamaica, locis glareofis mort»
tolis inque agris faxofis* Tom. I. P Caulis
226
PASSIFLORA.
Caidis laevis.
Folia cordata, latiora, glabra, utrinque triloba:
intermedio fepius obtufiore. Flores parvi. Corolla calyce minor, luteo-vire-
fcens. NeUarium longitudine corollae.
14. PASSIFLORA (fuberofa) foliis trilobis pel- tatis.
Pafliflora foliis trilobis peltatis integris , glandu-
lis duabus fub bafi convexis. Roy. lugdb. 261. Granadilla folio amplo tricufpidi, fruftu olivae-
formi. Tournef. inft. 240. Plum. fpec. 6. Clematis indica, folio hederaceo, major, fruftu
olivatformi. Plum.amer.jo. t.%4. Kaj.app.^$g. Pafliflora; afiinis , hederae folio, americana; Nan-
diroba brafilienfium Pifonis. Plutk. alm.262.
t. 210 /. 4.
/3. Pafllflora folio angufro tricufpidi^ fru&u oli-
vaeformi. Plum.fpec.6. Tournef. injl 240. Clematis indica, folio angufto trifido, fruchi oli-
vceformi. Plum. amer. 70. t. 85. Flos Paflionis minor, foliis in tres lacinias non
ferratas profundius divifis, flore luteo. Sloan.
flor. 104. bift. r. p. 320. Suetice Skjoldbladig - Paflions - Blomma. Habitat in Dominica proximisque omnibus infulis. Folia triloba, acutiufcula, bafi integra, margine
integerrima, glabra. Glandula duae fub bafi
foliorum.
Flores inodori, pallidi, quinquepartiti , (non ca-
lyce & corolla iimul in decem partes divifis.,) Fruttus violaceus.
15. PASSIFLORA (holofericea) foliis trilobis: bafi utrinque denticulo reflexo.
Paffi-
PASSIFLORA.
Paffiflora foliis cordato- trilobis integerrimis, bafi utrinque denticulo reflcxo. Linm cliff. 432.
Granadilla folio haftato holofericeo , petalis can- dicautibus: fimbriis ex purpureo & luteo va- riis. Mart. cent. 51. i.51.
Suetice Sjmmetsbiadig ■ Paffions - Rlomma.
Habitat in Wera Cruce.
Flores ex fingulis petiolorum alis bini, albi, ne-
61 riis purpurafccntibus & Juteolis zonis. Caulis torrj^ritofus,
Folia lanuginofa. Petioli utrinque ncftario in- ltruai.
16. PASSIFLORA (birfitta) foliis trilobis villofis,
Aonbus oppofitis. Paffiflora veficaria, lanuginofo longiore folio,
flore candido. Phtck. a^in 282. Granadilla folio hederaceo, flore & fru&u mini-
mis. Pkmf. fpec. 6. Tournef. inft. 27 r. Paffiflora non crenata amcricana triphylla ex co-
dice bentingiano. Pluck. alm. 282. t. 212. /. 1.
Granadilla folio angulofo hederaceo faetido, flore
albo. Volck. norib. 200. Clemaris indica, flore minimo pallido. Plum.
amer. 73. t. 88- Hedera Murucuja veficaria lanuginofa , odoris
gravis. Marcgr. braf."^. Raj.hift.6si. Flos Paffionis althcece folio lanuginofo, flore de-
capctalo parvo albo, filamentis purpureo- vio-
laceis. Breyn. prodr. 2. p. 6\. fit. 64. Flos Paffionis albus, folio ibifci fericeo trilobato.
Hirm. parad. ij6. 1. 176. Flos Paffionis curaffavicus , hederae foiio hirfuto,
flore a!bo. Merrh. prodr. |3. Flos Paffionis althaese foliis magis ferratis. Breyn.
ibid.
P 2 Suetice
228
PASSIFLORA.
Suetice Luden-Paffions-Blomma.
iJabitat in Dominica, CuraJJao.
Folia oblonga, triloba : intcrmedio lobo longiore.
Flores pallidi , parvi; Involucro lanceolato.
Fructus crcruleus.
Convenit cum fequenti fatore, birfutie, foliis trilo-
bis , florum colore. Nota ejjentialis efl in pedunculis f. floribus oppofitis,
ad Jingulas foliorum alas.
ij. PASSIFLORA (fatida) foliis trilobis cordatis
pilolls, involucris multifido -capillaribus. Pafliflora florum involucris triphyllis multifido-
capillaribus. Ldnn. cliff. 431. Granndilia foetida, folio tricufpidi villofo, flore
albo. Plum.fpec.6. Tournef. infi.240. Granadilla flore albo , fru&u reticulato. Bcerb.
lugdb. 2. p. 265. Granadilla flore albo. Heucb. prov. 1. p.76. Flos Paflionis albus reticulatus. Herm. parad. J73.
t. 173.
Flos Paflionis folio hederaceo angulofo foetido. Sloan. flor. 104. bift. 1. p. 229.
Flos Paflionis, althea3 folio lanuginofo longiore, foetidus, flore decapetalo & filamentis niveis3 fruclu vcficario. Breyn. prod. 2. p. 64. fil. 64.
FIos Paflionis folio tripartito. Hofm. bort. 21.
Clematis indica hirfuta foetida. Plum. amer.71. t. 86.
|6. Pafliflora vcficaria hederacea, foliis Janugino- fis, odore tetro, filamentis fiorum ex albo & purpureo variegatis. Pluck. nhv.. 282. 1. 104. /.r.
Granadilla foetida, folio tricufpidi villofo, flore purp'ureo variegato. Tournef. infl. 245.
FJos Pafljonis hirfuto folio, flore purpureo varie- gato. Herm. parad. 172.
Flos
passiflora;
Flos Paflionis curaflavicus, hedera? hirfuto folio, iflore purpureo variegato. Herm. prodr. 10.
Flos Paflionis , althaeaj folio lanuginofo, foetidus, fiore decapetalo & filamentis ex albo & purpu- reo colore variegatis. Breyn, prodr. 2. p. 6$. fil. 65.
Suetice Hwitt-Paflions- Blomma.
Habitat in Dominica, Martinica , Jamaica, Cu- raffao, ad ripas fluviorum & foflas frequens.
Caulis pilis adfperfus, annuus. Folia cordata, oblonga, acuminata, triloba, lobis lateralibus breviflimis, pilis utrinque adfperfa. Petioli absque glandulis. Stiputa multifido • capiilarcs, glandulis terminatae.
Flores folitarii, albi, foliis raajores. InvoliLC.ro lineari - multifido differt areliquis, uti in Nigella.
Differt a pracedente fingulari involucro , buic fpeciei proprio , & floribus folitariis , in prcecedenti oppo- fitis.
8- PASSIFLORA (mininia) foliis trilobis integer- rimis, lobis fublanceolatis : intcrmedio pro- ducliore.
Pafliflora f. Flos Paflionis curaflavicus , folio gla- bro trilobato & angufto , flore flavefcente omniura minirao. Pluck. alm.1%1. t.210. /.3.
Granadilla folio glabro tricufpidi & anguflo, flore virefcente minimo, Tournef. infi. 240.
Flos Paflionis flore & fruflu omnium minimis.
hlerm. parad. 177. Flos Paflionis curaflavicus, folio glabro trilobato
&angufto, flore flavefcerite omnium minimo.
Herm. procr. FlosPaflionis trifido folio, flore minimo pentape-
talo viridi , fruiflu minimo nigro molli. Breyn.
prodr. 2. p. 47. fil. 64..
P 3 Suetice
3«
PASSIFLORA.
Suetice Lilla - Paflions ■ Blomma. Habitat in Curaffao.
9. PASSIFLORA (incamata) foliis trilobis fer- ratis.
Pafliflora foliis femitrindis ferratis : bafi duabus glandulisconvexis: lobisovatis. Linn. cliffi.4%2. Gron. virg. 112.
Pafliilora foliis crenatis tripartito - divifis. Pluck. ahn. 281.
Granadilla Hifpanis, Flos Pafllonis Italis. Jlern.
mex. 888- 888- Raj.hift.6±g. Tournef. injl. 240. Granadilia hedera? fimilis. Baub. hi/t. 2. p. 114. GranadiJla triphylla, flore rofco. Bosrb. lugdh. 2.
/j. 88« clavato. Fo/#. «onfo 1^9. Granadilla. Monard. cMf.34.7. Dalech. hifl. 1918. Clematis trifolia , flore rofeo cJavato. jBam/;.
pm. 301.
Clematis trifolia f. Flos paflionalis, flore viridi.
Morif. hift. 2. p.6. f. 1. M. /. 9. CJematis Pafliflora, flore rofeo triphyllo. A^m?.
/>rtzx. 423. £. 423. Cucumis Flos Paflionis dictus triphyllus, flore
rofeo clavato. Ilerm. lugdb. 205. Maroc. f. Cleraatis virginiana. Park. theatr. 905. Murucuja 3 maliformis. Marcgr. hraf.ii. t.ji.
Pif. braf. 2. p. 248- t. 247. Suetice Bleltrod-Paflions - Blomma. Habitat in Virginia, Brafilia, Peru. Radix perennis.
Caulis quotannis (etiam in hybcrnaculoj perit. Fo/w triloba, ferrata: Lobis ovatis. Petioli fub- tus glandulis duabus viridibus obtufis inftrudti. Flores rubicundi.
Corolla vix longitudine necterium fuperat. Nettarium purpureo - album interioribus ordini- bus breviflimis fimplicibus.
Fila-
PASSIFLORA. b&s
Filamenta uti & ftyli maculata. Anthera longitu- dinaliter digeftae. Involucrum acutum , crena- tum, omnium minimum , lateribus e margine glandulam glohofam proferens.
Jn borto nojiro academico per tres integros menfes quotidie floruit , ad altitudinem duodecim pedum enata.
Figuram floris in adnexa tabula delineavi.
A. C. Fios.
B. Neclarium.
D. E. Piftillum & Stamina.
20. PASSIFLORA (cccrulea) foliis palmatis inte- gerrimis.
Pafliflora foliis palmatis quinquepartitis integer- rimis , involucris cordatis triphyllis. Linn.
clijf: 432.
Pafliflora Coef. Hernand. mex. 935. Pluck. alm. 28 r. Granadilla pentaphyllos, flore Ceeruleo magno.
Bcerb. lugdb. 2. p.%1. Clematis pentaphylla, flore rofeo clavato. SiiJJ.
curiof. 49.
Clcmatis Pafliflora pentaphylla , flore caeruleo
pi n&ato. Munt. prax. 4.21. Clematis quinquefolia americana. f. Flos Paflio-
nis Robert. ic. Cucumis, FlosPaflionis dictus pentaphyllus, flore
clavato. Herm. iugdb. 205. Flos Paflionis. Rochef. antill. 119. f*li8. Murucuja I. Pif. braf. 1. p. 106. & 2. p> H7«
t. 24-.
/3. Pafliflora cadem, foliis latioribus, citius flo-
rens. Pluck. alm. 2S1. Granadilla pentaphylla, latioribus foliis, flore
caeruleo magno. Boerh. iugdb. 205. FJos Paflionis major pentaphyllus. Sloan.flor. 104.
bijl. 1. p. 229. Raj. app. 339.
P 4 Flos
PASSIFLORA.
Flos Paflionis. Chrifti kor^ blomma. Rudb.hort.^y Suetire BIS Paffions Blomma. Habitat in Brajtlia.
Flos optime defcriptus habetur in Hort. cliff. 432. N 6.
Hora pofl ortum folis tertia aperiuntur Flures , ve- fpera tabefcunt. Involucra integcrrima funt.
Fructus globofus, virefcens , maculis albicanti- bus, pulpa crocea, acida.
Varictas /3 citius floret, adeoque magis expeti- tur. Pluck.
Jn horto nojiro acadcmico , hoc anno , in hybernaculo calicifjimo repojita , excrevit ad longitudinem vi- ginti quatuor pedum , fed non Jloruit , egngie ta- men frondofa.
Ad hanc fpeciem videtur inter dubias pertinere O. p. O. R. S.
P. quam lobo intermedio utrinque finuato pingunt.
O. quam e ficco fpecimine forte delineavit Mun- tingius, uti plerasque funs figuras.
Q. R. quia alias non haberent vulgatiflimam Bo- tanici»
21. PASSIFLORA (ferrata) foliis palmatis ferratis.
Granadilla polyphyllos , fructu colocynthidis.
Pium. fpec. 6. Tournef. injl. 241. Cletnatis indica polyphylla major, fiore clavato,
fruciu colocynthidis. Plum. amer. 62. t. 76.
Raj. app. 3.40. Suetice S;igfingrad Paflions- Blomma. Habitat in Martinica a parte Cabftarre, ad tem-
plum Mariae, fecundum fiuvium. Folia feptempartita , viridia , ferrata : Laciniis
acutis , inferne anguftioribus. Flores maximi.
Involucra integerrimaj inferne punclata, magni- tudine floris.
Necta-
PASSIFLORA.
233
Nettarium violaceo- album , varium, ex filamen-
tis flexuofis, crifpis. Pomum globofum, fed bafi turbinatum, uti pyrum.
22. PASSIFLORA (pedata) foliis pedatis ferratis.
Granadillapolyphyllos, florecrifpo. Plwn.fpec.6.
Tournef. infi. 241. Clematis indica alia polyphylla, flore crifpato.
Plum. amer.66. t. 8i» Raj. app. 341. FIos Paflionis. Rochef. ant. 119. t. 118. /. 3. Suetice Fotbladig - Paffions - Blomma. Habitat in Dominica.
Folia ramofa f. bifida: foliolis interiori ejus parti
adnexa, uti folia Hellebori nigri officinarum. Flores magni.
Involucra ferrata, magnitudine floris.
Nect.aria rubra : annulis albis, extremitatibus vio-
laceis, intorta uti medufae ftamina. Fruttus viridis.
D U B I JE.
Ad dubias eas amandamus fpecies, quarum hi- ftoria nobis ab Au&oribus manca & imperfc&a re- . licta eft, ut de eis nil certi (tatui queat; harum plurima; ad prscedentes videntur pertinere, nibilo- minus eas potius diftinftas tradimus, quam quid- quam temere ftatueremus.
Foliis indivijis.
A. Granadilla firinamenfis , folio ulmi. Tournef. inftit. 241. Habitat Swinami.
An varietas fpcciei I? Sic folia & locus fuadent. jS. Flos Paflionis foliis integris glabris, macula lu- tea in media fecundum longitudinem notatis. JSreyn. prodr. 2. p. 48. fil.6$.
P 5 C. CIe~
234
PASSIFLORA.
C. Clematis Murucuja, pyriformis major. Morif.
hift. 2. p.y. f. i. t.i: f.%. Cucumis Flos Paffionis Quajavas, folio majori.
Ihrm. lugdb. 205. Murucuja 4. pyriformis I. qua? Murucuja guacu.
Granadilla magna. Pif. braf. 2. p. 247. /. 247. Murucuja guacu. Marcgr. braf 70. / fruttu py-
riformi. Raj. hifl. 64.9. Habitat in Brafilia.
An fpeciesVI? fic putat Raj. 0/^.341. fed de- funt involucra in hac.
Foliis bilobis.
D. passiflora, naviformibus foliis, america-
na. P-luck. alm. 282. PafTifiora fcaphoidcs, f. foliis naviformibus um-
bilicatis, amcricana. Pluck. mant. 146. Tzinacanatlapatli. Hernand. mex. 435. Habitat in Mexico.
An fpeciesX? de qua quasrit ipfe Pluckenetius.
E. PASSIFLORA (capfularis) ; granadilla fru&u
rubente, folio bicorni. Plum. fpec. VI. Habitat in Gallia aquinoUiali.
F. PASSJFLORA (normalis) americana, folio bi-
fulco, fruftu minimo per maturitatem nigri- •
cante. Pluck. alm. 282. Clematis paffionalis bifido folio. Morif. bift. 2.
/>.8- f. 1. t.2. f.6. Ferrum equinum volubile. Munt. . FJori Paifionis f. granadillae affinis coanenepilli,
f. Contrajerva, Hcrnandez. Raj. hift.657 \ Coanenepilli , f. Contrajerva. Hern. mex. 301. Habitat in Mexico.
Foliis trilobis.
G. flos passionis, foliis trilobis, lobis in
acutum mucronem abeuntibus. Raj. app. 340. Habitat in America.
H. CIE-
PASSIFLORA. 235
H. clematis paflionalis triphyllos, flore rofeo.
Morif. hift. 2. p.,j. f. T. t. 2. /. 2. Habitat in America.
I. passiflora non crenata americana triphylla,
ex codice bentingiano. Pluck. alm.2%2. t.212. f.i.
Habitat in Amtrica.
An fpecies XVI? fic certe videtur.
K. granadilla folio tricufpidi, flore ex pur-
pura nigricante. Tounief. inft. 240. Clematis trifolia altera, flore ex purpura nigri-
cante. Vall. parif. 53. Cucumis triphyllus , fiore ex purpura nigricante.
Herm. lugdb. 205. PIos Paflionis trifido folio anguflo, flore amplo
decapetalo albo, filamentis purpureo - cseru-
leis. Breyn* proilr. 2. p. 47. fil. 64. Habitat in America.
L. granadilla folio tricufpidi , flore magno flavefcente. Tournef. inft. 240. Habitat in America.
M. PASSIFLORA (rotundifolia) granadilla folio hederaceo, flore albo, fruclu globofo villofo. Plum. fpec. 6. Tournef. inft. 241. Habitat in America.
N. gran adilla heterophylla, florealbo. Phtm.
fpec. 7.
Granadilla folio vario. Tournef. infl. 241. Habitat in America. An fpecies XX? O. clematis paffionalis , flore campanulato.
Munt. prax. 421. t. 421. Flos Paflionis campanulatus pentaphyllus. Raj.
bift. 65 1 . flore emarcido. Muntingii figurae fcepe
funt fallaces.
JP. CLE-
PASSIFLORA.
P. clematis Pafliflora pcntaphylla , florc caeru- leo punctato. Munt. prax.4.21. t.421.
Clematis pentaphylla, flore rofeo clavato. Morif. bift. 2. p. 6. f. 1. t. 1. /. 8. Raj. apo. 340.
Murucuja 2 rnaliformis. Marcgr. braf. 4. t. 71. Pif. braf 2. p. 248. t. 248. Raj. hift. 650.
Habitat in Braflia.
An fpecies XX? ob ptilpam croceam.
O. granadilla polyphyllos , fru&u ovato.
Tournef. inft. 241. Habitat in America.
An fpecies XX? alias non haberent Botanici fpe- ciem vulgatiflimam.
R. granadilla polyphyllos lanceolata. Barr.
aquin. 56. Habitat in Gallia aquinoctiali. An fpecies XX. quam Clar. Barrere fic dicere voluit. S. clematis Paflifiora pentaphylla anguftifolia. Munt. bift.53. t.165. Flos Paflionis pentaphyllus major anguftifolius
fempervirens. Kigg. ibid. Habitat in America. An fpecies XX ? fic certe videtur.
A L I E N A. Eas herbas non praeterire debemus, quae funt ad hoc genus ab Auctoribus relata?, licet huc non pertineant, ne quis nos iilarum immemores fuifle iibi perfuadeat. Hae paucae funt, cum hujus ge- neris character fit a reliquorum generura chara&e- ribus prorfus diverfus.
I. Flos Paflionis fruclu rubicundiflimo, folio vitis non incifo. Herm. afric. 10. Raj. app.340. Habitat ad Caput Bona Spei. Obferv. Flos nondum defcriptus eft; ex fruclu huc relata fuit planta ab Oldenlando ; fed ad-
huc
PASSIFLORA.
237
huc flores infpiciendi, antequam jus civitatis Paflifloras obtineat.
II. Paffiflora fpuria bryonioides. Pluck. alm. 283.
Flos Paflionis fpurius malabaricus. Breyn.prodr.2.
/».48. fil.65. Modeccre: Modecca: Rheed. mal.Z- t.20.
Pal-Modecca — mal.%.
Motta-Modecca — mal. 8. t. 22.
Orela-Modecca — mai. 8. Habitat in Malabaria.
L O C U S.
Eft notatu dignum, quomodo natura fine or- dine , & absque fyftcmate, per totum orbem fuas herbas difleminavit. Quibusdam tamen herbis pro- prias regiones quafi adfignavit , uti Mefembryantbe- mis Africam, Nyctantbis Afiam. Plurirrue autem funt per omnes quatuor mundi partes difperfa?.
Alia rurfus genera funt, quorum diverfae fpe- cies diverfis in locis reperiuntur. Quod vero ad Paflirloras attinet, ha? omnes fpecies, nulla excepta, Americam pro patria agnofcunt.
Harum licet XXII. fpecies diftinfta? innotuerint, & XVIII. infuper. adhuc diibise nobis occurrant, ita tamen omnes Americam natale fuum folum agno- fcant oportet. Atque hanc omnino ob cauflam, Botanici nullam, ante deteftam Americam, gene- ris hujus notitiam fibi adquirere potuerunt, & con- fequenter antiquiorum Botanicorum nomina ad hoc genus referre, aut ex illorum fcriptis hujus vires eruere velle ineptiflimum foret.
Inter has aliae meridionalem Americam inhabi- tant; alise feptentrionalem ; aliae has in America provincias, alise alias incolunt. Sic
in
PASSIFLORA,
in Virginia fpecies XIII. XIX. Providentia — III. Bahama — — III.
Jamaica VIII. IX. XIII. XIV.
Dominica II. V. VII. IX. X. XIV.XVI.XVII. XXII.
Marcinica IX. XVII. XXI.
La Tortue — V. Peru — — IV. XII. XIX. Braiilia — — XIX. XX. C. P. Mexico — — D. F.
Curaflao XV.
Vera Cruce — XV. Surinama — — I. A.
CuralTao XVII. XVI. J.
Cayenna — — R.
V I R E S.
Vires Pafliflorarum in Medicina, ex propria experientia, nobis Europam incolentibus , incogni- tae funt; plantae enim hx raro in Europa fru6tus fe- runt, raroque ibidem in hortis confpiciuntur. Et ln Suecia prascipue, non poffunt, quin pro raris in- folitisque habeantur, eam potiffimum ob cauffam, quod in hybernaculis perhyemes aflervari debeant. Ut vero fufficientem hujus generis , in quantum fleri potefl:, quoad vires hiJtoriamiradamus, ea col- ligere nobis propofuimus, qua? illi Auftores litte- ris mandarunt, qui ipfi in loco natali ex plurimis retro annis per propriam experientiam harum plan- tarum vires addidicerunt.
Species XX. Pulpa (fru<ftus) fummum febrici- tantium folatium, vicem rohis Ribis vel Berberis fupplens, magis refrigerat (XX.) quam alise hujus generis fpecies; Nec nocet nifi immoderato ufu tlentes ftupore obtorpefcant. iEftu laborantes mi- rifice refocillat Jitimque exftinguit. Appetitum exci-
tat,
PASSIFLORA.
2 39
tat, (tomachi ardores reprimit, fpiritus vitales re- ftaurat. Idem flores & Cortices pomorum candidi, qui vix ulli fructui dignitate cedunt. Pifo.
Fructus in febribus & morbis calidis commen- datur non minorem refrigcrandi vrim obtincns, quam Ribes aut Berbcris. Sloane.
Vires habet refrigerantes , & nutriroento opti- me inferviunt; fuccus fuaviflimi faporis & vinofus eft, fed aliquid acidi habet; hinc efife refrigerantem ex prioribus concludit. Boerb. hifl. 530.
Folia loco bederce, cauteriis applicata, mul- tum profunt. Pifo,
Species XIX fructus funt granatula acido liquo- re abundantia & pleria Aperiuntur ut ovra, & li- quor ilJe cum magna voluptate forbetur, cum ab Indis, tum ab Hifpanis; nec etiam fi multos ibr- beas, ullam ventriculi gravedinem fenties , fed po- tius alvum emolliri. Monardes.
Fruflus dum corr editur, fcinditur transverfim, & pulpa una cum feminibus, forbendo inftar ovi tremuli exhauritur. Pifo.
Fruclus transverfim difleftus, intus carne ex- fefta vifcofa eft, nigricante, & dulci fapore & ve- luti caflis fiftul&\ Columna apad Hernandem.
Maturus fruclus ex dulci ad acidulum vergit, admodum gratus & jucundo odore palatum feriente inter Fragum & Melope^oncm. Colum. ibid.
Planta II. non folum Sarfaparillam semulatur, fed eam facile fuperat , deobftruendo , fudores at- que urinas morendo. Pifo.
Herba integra, qux pauci eft faporis, modo ieviter attrita , & ex vino vel aqua exhibita, tuto cito & jucunde fecundinas & ceteras uteri immun- dities expellit; mox robur vifceribus reftituit. Pifo.
Folia
240
PASSIFLORA.
Folia contufa, ferventi aquse donec tepefcac, indita atque podici aliquoties applicata, prcefentilTi- mum praebent reraedium contra bamorrboides. Pifb.
Febricitantibus tabidisque multum prodeft, temperac renum calores & mucilaginc fua fanac ul- cera inteftinorum cx dyfenteria orta, inflammatio- nes pulmonum micigac. Pifo.
Radicem dulcem, calidam, odoram, ajunt me- deri fpleni , reftaurare motum impeditum, fedare dolores, excitare appetentiam, evocare urinam, tcmperare calorem , ventris dolorem ienire , femen retentum pellere, venenisque refiftere eaque hebe- tare. Hernandez.
Dum vero Hernandez & qui eum fequuti func, hujus radicem pro Contrajerva officinarum habent, peffime hallucinantur.
USUS OECONOMICUS. Pfimarius PaiTiflorarum ufus ccconomicus eft in Amenca ad hortorum ornamenta, ex hifce enirn domus ctftivales, ut vocant & ambulacra tecta con- ficiunt; omnes enim fpecies caule flexuofo & cir- rhis inftruftae perticas in arcum flexas adfcendunt, easque pulcherrimis frondibus brevi inveftiunt & maximis atque lepidiffimis fuis floribus exomant, quorum fuaveolentiflimus odor fub umbra recuban- tes incolas reficit; ut taceamus gratiflima & acida harum poma, qua? aeftu defatigatos Americanos re- frigerant & refocillant. *Hinc Domina Meriana, qux ipfa per aliquod tempus Surinami commorata fuit, de Specie fexta refert, eam ad frondeas cafas in hortis veftiendas aptiffimam efle , ut binorum annorum fpatio integram crefcendo tegat vjridera. cafam.
Ex caulibus & ftipitibus corbes aliaque multa fupelle&ilia conficiunt Americani, quemadmodura noftn Lappones e radicibus Abietis.
SUPER*
PASSIFLORA.
SUPERSTITIOSA.
flos passionts cur diftum fit hoc planta- rum gcnus, docebit Joh. Baptifl. Ferrarius , quan- do contendit paflionem Domini noflxi , manu amo- ris divini, vivis infcriptam efle flori coloribus, dum partes ejusdem Coronam fpineam , Clavos , Fla- geilum, reliquaque quibus cafus , tortus , vulneratus, & cruci affixus eft Salvator mundi, egregie expri- mant inflrumenta.
Cui nddas quae de hoc habet mich. walthe- r u s in Erlauicrtmg aller Ittftrumente zu dem Leiden und Tode Chrijii.
Ut vero inftrumenta Paflionis Chrifli in hoc fl< re demonftrent, Speciem XIX. primitus detettam aflumunt, in qua
Folia trifida dicunt Lanceam qua Salvatoris pe&us
perforabatur. Cirrhos contortos flagella quibus ca?fus. Reclaria fanguincis punctis Coronam fpineam. Piftilla infcrne angufliora Clavos tres, quibus pe- des & manus perforati. Et hanc ob cauflam fuerunt , qui derivarunt vim plantsc a flgnatura externa.
Ut paucis nos expediamus, fufilciat adduxifle verba aldini in horto Farnefiano : Nam in hac tota planta Crux non apparet , nec Lanceam video, Co- rona ex ~2 fpinis , quce in'hoc flore debet confpici, me- rum flgrnentum eft. Alia quce attuli per vim contorfi £f \idcm in inflnitis aliis plantis facere poflem, £f flc per confequens inflnitce forent plantce paflionis. Hxc AlMms in horto Farnefiano, p. 49. 56.
Haec Pontificius contra Pontiflcium. Amm. char. 396.
Figuram floris ftupendam delineat Nierenher- gius in biji. natur. ^.299. ubi loco germinis fertum Tom. I. Q fpinis
242
PASSIFLORA.
fpinis armatum, & loco piftillorum clavi tres , & ne quid deficiat, ramis imponit facrum calycem.
P O E T I C A.
Ferventes etiam tum Granadilla per asftus Prodit, Amazonii quam littore fluminis ortam, Ad nos extremo Peruvia mifit ab orbe. Caule in fublimi vallo praitendit acuto Spinarum in morem, patiens o Chrifte, tuorum Infcriptis foliis fumma inftrumenca dolorum. Nam furgens flore e rnedio capita alta tricufpis S.urfum tollit apex clavos imitatus aduncos.
Rapinus.
* *
*
Pukher in America mofco redolentior eft flos,
Qui gerit occifi nobile ftemma Dei. Confcia flagrorum croceo ftat in orbe columna,
Circumftant granis vulnera quinque rubris. Cum clavis refidet fpinofum in vertice fertum,
Refperfus violam pingit ubique cruor. Vifitur in planta foliis penetrabile ferrum,
Sacrum quo fodit lancea dira latus. Sed quae vulnifici flores dant poma cadentes,
Ambrofius mifcet neclareusque fapor. Portenti novitas , & confona rebus imago
Adftruit antiquam clarificatque fldem. Miffaque Pontifici Romano circuit orbem,
Fertque falutiferee nuntia laeta crucis. Nam Deus omnipotens noftros tulit ipfe dolores,
Ipfius eft nobis crux paradifus. Amen.
Nieremberg.
IX.
Tab.X .
IX.
A N A N D R I A
SUB PR^ESIDIO D. D. Car. LlNNiEI
propofita
AB
ERLANDO ZACH. TURSEN
Wexionia Smolando. Upfalia 1745. Dec. 20.
1.
Plantarum ufus ad Alimenta, Veftes, Supelle- ftilia & Medicamenta in caufla fuere, quod Plantarum cognitio fuerit omni aevo magni habita, & Scientia, quam dicimus Botanicen, anti- quitus culta.
2. Cognitio ha?c primum ad Plantas necefla- rias, dein ad utiles, tum ad omnes quae in ufus ver- ti pofient, extendebatur, demum & ad omnes quot- quot detegi poffent.
3. Sic plantarum detcctarum fpecies tempore Cafpari Bauhini circa annum 1623 ad fextum mille- narium adfcendebant, quarum pars rrnxima P2uropa meridionalis , parum adhuc a Botanicis calcatis cx- oticis terris, fuppeditabat.
4. Non his acquievit Botanicorum induftria, quin etiam invifcrent exteras oras, eas itidem in- veftigaturi, quas ibi terrarum collocaverat foecun- da. natura. Hoc fine adiit hermannus Zeylonam,
Q 2 RUM-
-44
A N A N D R I A.
rumpfius Amboinam, rfif.fdf. Malabariam, k;em- pferus ffaponiam, ai.pinus JEgyptum , oldenlan- dus Caput bona fpei, feuilleus Pmiviam , her- nandes Mexicum , marcgravius Brafdiam, plu- mierus Dominicam , cat esbjeus Cdrolinam , clay- tonus Virginiam, tournefortius Graciam, hal- lerus Helvetiam , Celeb. Dominus Pra,'fes Lappo- niam &c.
5. Interea temporis & in Europa cultiori com- morantcs Botanici indcfeflam navabant operam de- tegendis plantis rarioribus, qua? veterum Botani- corum oeulis adhuc fefc fubduxerant. Sic
alpinus Cretam; bocconus Sklliam, Melitnm, Galliam, Italiam; barrelierus Italiam, Hifpaniam, Galliam ; clusius Hifpaniam , Aufiriam , Pannoniam ; grisleus Lufitaniam; magnol agros Moxspdienfes ; vaillantius Parifinos; loeselius Pruff.cos; dil- lenius Gijjbifes ; ruppius ^fenenfes ; rajls Anglu cos; celsius Uplandicos agros peragrabant; ut ta- ceamus reliquos, qui undique plantas coegerunt ; uti pluckenetius , breynius, commelinus , alii.
5. Ultimo & ad eas plantas examinandas ven- tum eft, quarum cognitio antea vel minoris mo- menti habita, vel absque fruftu laboriouffima asfti- mata. Ex his Mufeos 600 dillenius , Gramina 400 scheuchzerus , Fiingontm 900 varietates mi- chelius, & alii ingentes minutiffimarum plantarum copias in apricum produxere.
7. Hac ratione ad illud faftigium pervenerant ante aliquot annos Botanices divitia?, ut multi du- bitarent, an quasdam adhuc plurima? latcrent plan- tarum fpecies incognitae, a Botanices maxima par- tje orbis luftrata.
8. rutiienico imperio ab Imperatore petro I. reformato, accitis undique eruditis viris, &Acade- mia Scientiarum Petropoli fundata, plantas vaftiffi-
mi
ANANDRIA.
mi hujus imperii antea negle&se follicite indagari coepere a Botanicis, quorum numerus tum valde ac- creverat; ncc tamen in bifce borealibus plagis alias reperiri poffe plantas , quam ubique per Europarn vulgares, communis erat opinio. Horum Botani- corum tantum nomina ad nos delatafuere, eorum- que praefertim , qui longa itinera Botanices cauffa per varias remotiflimasque Rutheniae Provincias in- ftituerant, e. g. Buxbaumii, Mefierfchmidii , Ger- beri , Iieintzelmanni , Gmclini , Stelleri.
9. buxbaumii iqterim prodire ccepere Centuria, refertce plantis copiofHFimis , multis ignotis, imper- fecte defcriptis & delineatis plurimis.
messerschmidii Flora Sibirica blattis tineisque relicta, nondum publicam adfpexit lucem.
gerberi Flora Volgenfiis , plantis rarifiimis fu- perbiens, fuppreffa cimeliis curioforum refervatur.
heintzelmanni Flora Tatarica 400 plantas comple&eiis , lucem, quam meruit, publicam, non- dum confecuta eft.
sciioberi Flora Mofcovienfis prodire non meruit.
gmelini ftupenda colleftanea, novem annorum laboriofilTimo itinere a) per Sibiriam comparata, adhuc publici juris nou fafta, ferio dolemus b).
stelleri itinera nondum ceffant, plantas ta- men nonnulla?, antea non vifae, paflim in curiofo- rum hortis obvia;, faciunt ut ejus reditum exopte- mus c),
Q 3 AM-
a) Iter adgrcflus efl: 1733. rediit 1743.
b) Poftea 1747 prodiit primus tomus Florx. SibiricA, reli- quis propediem lucem vifuris.
c) Hic poftquam Camtfcbatcam & adjacentem AmericAtn fe- dulo fcrutatus erat, mortuus eit Tiumeni 1746 die 12. Novembris.
ANANDRIA.
ammanni Icones & Defcriptionts (lirpium rario- rum in impcrio Rvtbenico fponte provenientium , Petro- poli 1739- 4. prodicre.
to. Annus jam agitur fecundus a reditu steno- nis carom biflkf. , I.ib. Bar. & Dicaflerii Aboenfis Confiliariii ex Rurhcnia, ubi Botanicis regni fami- liaritcr ufus , plnnrarum variarum yazas acq'.)ifivit, quas ex remotifiimis Ruf:ae provinciis ac regioni- bus nuper laudau clariflimi Viri rctulerant. Am- pliflimum hunc thefaurum Generofiflimus Dominus Baro, liberali manu, Celeberrimo Domino PraefiJi donavit. Conftabat hic partifn rarioribus femini- bus , quse tcrra? commifla mox germinabant; par- tim 600 circiter plantis exficcatis , rariflimis pleris- que, nec antea in Suecia confpe&is.
11. Hifce confrabat, quam ferax rariflimarum planrarum fit vafta llla terra Ruthenica. Hse vero omhes, una cum 285 Ammanni, jamjam laudati, numero paucae funt , fi comparentur cum illis, quas F^ora Sibirica clariflimi Rotamci Gmelini, ProfelF. Hift. Nat. Petrop. propediem publico exhibebit.
12. Ex hifce feminibus Area venalis Horti Aca- demici Upfalienfis plurimis hodie fupeibit rariflimis plantis Sibiricis, quae vel doftiflimum Botanicum in fui admirationem rapiant ; quarum paucas comme- morabo :
Valeriana floribus tetrandris', Hort.upf.13. n.2. Androface, Fl. Suec. 160. Amm.11. Phlomis, Amm. 48. Hort.upf.iji. w. 3. Leonurus r. quce Ballote Amm.60. t. 8. Leonurus 2. qaa Cardiaca Amm.62. Dracocephalum quod Moldavica Amm. sj.item 58. Papaver, Amm. 81. Hort. upf.136. w. 4. Sedum, Amm.^%. Hort.upf.116. ».2. Sedum: Anacampferos, Amm. 96. t.\u. Hort. upf. 116. n. 1.
Ifopy-
ANANDRIA.
247
Ifopyrum : Hclleborus, Amm.ioo. t.12. Hort. upf. 157.
Potentilla: Pentapbylloides , Amm. 116. Hortt
upf. 133. n. 1. Polemonium hirfutum , majoribus floribus. Hort.
upf. 40.
Linmia Sielleri, qua Claytonia, Hort. upf. 52. Lilium, Amm. 139. Hort.upf. 21. «.3. Trifolium : Lupinafter, Amm.i^. Hort.upf. 123.
72. 5.
Vicia , .AZbrf. fy^/T 6.
Aftragaius, Amm. \66. Hort. upf. 226. n. 4. Latbyroides, Amm.\%\. Orobus, Hort.upf.220. Trigonella: Melilotus, Amm.\s8. Hort.upf.22g. n. 1.
Delphinium, Amm.ij4.& 175. Hort.upf.\$o. w.3.4. Abfnthium, Amm.io.%. Hort. upf. 257. «.4. Lactuca , ^w?w. 2 1 1 & 212. Hort. upf. 244. w. 2. Othonna: Jacobreaftrum , JrniH, 221. Hort. upf. 273. n. 1.
Corifpermum, ^?ww. 225. Hort. upf.3. n.2. Helxine: Perficaria, Amm. 240. Hort. upf. 96. n.4.. Urtica, Amm.2\g. Hort. upf.2%2. n.i. Robinia: Afpalathus, 282, 283 & 285. Hort.upf
212. n. 2. 3. 4. Nepeta floribus obiiquis : Lophanthus. Hyffopus.
. Hort. upf. 162. 72. 2. Blitum, Amm. ratb. 239. 7/ori\ 1^ 3. 2. Porrum fcapo nudo ancipiti ante florefcentiam
nutante, Hort. upf.$o. n. 13. Amethyttina, Amm.jo. Hort. upf.g. n.i. Ruyfchiana, Amm.6%. Hort. upf. 165. n.i. Ixia foliis enfiformibus , caule dichotomo, Hort.
upf. \6.
Braffica foliis lanceolato - ovatis glabris indivifis
dentatis, Hort. upf. 191. n. 7. Silene, Anemone, Ileracieum, Centaurea. &c.
Q 4 13. In-
548
A N A N D R I A.
13. Intcr has etiam comparet herba, antea ne nominc quidem nota, cujus femina fub anandri^ nomine mifcre Rutheni Botanici: Ex nomine & fama conftitit hanc plantam, exemplo certe fine pari , flores produccre absque fiaminibus & antberis, unde plurimi ad hanc Academiam curiofi nobifcum fiores ejus confpicere optabant; tandem mediosefta- tis proxime prauterlapfas voti compotes fa6li fumus; quarc inde occafionem fumfi ejusdem accuratius examcn inftituendi loco fpcciminis Acadeisici, quo.i Botanices cultoribus non ingratum fore fpcro, qui novam & ignotam herbam orbi erudito exponi gau- debunt.
N O M E N.
14. Nomen huic herbae impofuifle conftat J. G. Siegesbeckium , horti Petropolitani Praefeclum , & f\ in natales vocis inquircre iubct, invenicmus cam dcrivatam ab a privativo & otvSgicc qua; & fortitudi- nem & virilitatem denotat.
15. Cel. D. Prsefidi, cujus cura & indefeftb la- bore noftra fcientia fcliciorem induere coep t habi- tum, dum in eo eftet, ut fecundum fexus diftin- gueret plantas, & in claftes genera & fpecies redi- geret, vifum fuit fundamentum primarium claflicum fumere e numero ftaminum, & appellare prseditas unico ftamine Monandras , duobus Diandras, tri- bus Triandras, & fic porro — Icofandria, Poiyandria. Scilicet obfervatis conftitit innumeris:
Omnes plantas, vifui obvias, gaudere fruflifica-
tione. Syji. Nat. veg. I. Omnes gaudere frudificationes antheris & ftigma-
tibus. Syjl. Nat. obf. Veget. VI. Fund. Bot. 140. Omnes herbas fua habere femina. Fund. Bot. 135. Nullum femen ante foacundationem excludi pofle.
Fund. B»t. 138.
Gene-
ANANDRIA.
249
Generationem vegerabilium fieri mediante farinee antherarum lapfu fiipra ftigmata. Fund. Bot. 145.
Ita ut omnis floris efTentia confiftat in anthera & ftigmate. S\fK AV. abf. Veget.tVII.
Unde, nullam dari fpeciem floris fine ftaminibus.
Ha?c fiia aflorta Cel. D. Pra?fes vera dcprehen- dit in multis florum, a fe accurate examinatorum, millibus, nec quisquam Rotanicorum inventus eft, qui ullum in mcdium proferre potuit exernplum, quod veritates has infirmaret. .
\6. Etenim quod attinet duas a Vontodera ad- duftas fpecies in Anthologia: mallam toodalt. Horc. Malab. XLI. 8?- & noeli-tali. Hort. Ma- ]ab. IV. 1 15. illce nihil confa nos probant. Ponte- dera jpfe nunquam hafce eft intuitus , licet erudito orbi perfuadere conerur, illas fine ftaminibus crefce- re, argumcnto ex eo tantum defumto, quodAuclo- res horti Malabanci ftamina non defcripferint. Quod ad priorem, eft illa celtjs fpecies d); quod autem pofteriorem attinet, nobis certoconftat, hanc an- tidesmam Burm. Zeyl.ni. t.\o. decantatum iftud fpecificam contra morfus lethalis Anguis Heretiman- del, pertinere ad Dioeciam Pentandriam, indeque habere, in diftinfto individuo feu mare, ftamina quinque cum antheris , cujus itaque chara&erem, cum novus adhuc fit, communicabimus e).
ANTIDESMA.
* Mas.
cal. Perianthium pentaphyllum : foliolis aequali-
bus, oblongiufculis , concavis. cor. nulla.
Q 5 stam.
d) Vide Floram Zeylanicam 369,
t) Vide Dijjert. 13. de Novis plant. gener, no. 1071. & Flor, Zeyian. 169. n. 357.
250
ANANDRIA.
stam. Filamenta 5 , capillaria, calyce longiora, aequalia. Antbera fubrotunda? , femibifidae. * Fermna in diftindta planta.
cal. ut iri mare, perfiftens.
cor. nulla. :
pist. Cermen ovatum. Stylus nullus. Stigma- ta 5. obtufa.
per. Bacca cylindrica, unilocularis, ftigmatibus
terminata. sem. unicum, oblongum.
17. Antequam vero ulterius pedem promove- mus, verbo tetigiffe faterit, Siegesbeckii propofi- tum fuiflTe, theoriam Botanicam Clarilf. D.Praefidis, in Fundamentis Botanicis adftruftam, evertere; ve- rum afFectibus nimium indulfifle videtur , meliora forte dicturus, nifi iratus fuiffet , ut verbis utar Cel. Halleri, in rccenfione operis Siegesbeckii ad Hifto- riam PI. belveticarum p. 3 r . nec hifce diutius im- morari Iibet, cum Phyfices ProfelTor Aboenfis Cel. D. Joli. Brovallius , & Botanices Profeflbr Beroli- nen fis Cel. D. J. G. Gleditfchius ad oculum demon- ftrarint , canones Cel. D. Pnefidis firmo niti talo; Addam tantum, canones primarios D. Siegcsbeckii, quibus maxime diflentit a Cel. D. Praefidis theoria in hifce confiftere: fcilicet ftatuit,
Stamina non conftituere partes elfentiales planta?.
Sciagrapbia 53. Herbarum femina maturefcere absque fcecunda-
tione ex antheris. Sciagr. 4.6. Nomina claflium non fumi debere a fexu planta-
rum. Sciagr. 48. &c.
18. Obfervatae demum huic herbse a Siegesbe- ckio absque (taminibus, nomen anandri;e datum, quod fimul charafterem effentialem planta? involve- ret, & claffes plantarum in fyftemate fexuali feriret, nec non ipfa Fundamenta Botanices antheris fuper-
ftruda
ANANDRIA.
251
ftru&a evcrteret. Si qui Anandriam Siegesbeckii itaq^e accipiant pro diftin&o genere in fuis hifto- riis Potanicis, obfervent hanc plantam ideo appel- ]atam effe /tnandriam, quod primus nominator fta- mina non animadverterit.
R A D I X.
19. radix eft craftuifcula & variis flbris ca- pillata, perennis; verum pauca admodum de ea hac occafione dicere poftumns , cum eam , doncc ejus major nobis non fuppetat copia , radicitus elTbdere noiuerimus. Ineunte v ere anni proxime proeteriti MDCcxliv, femina hujus terra? mandata fuere in Horto Academico , quse haud multo poft folia emic- tebant, nuiium vcro caulem. Hoc anno in caulem etiam cxcrevit Radix, qute adhuc nondum emar- cida aut emortua eft, fed firmiter adhrcret tcrrae in fignum perennitatis. Eam ferpere ficque fefe dilatare & mu!tiplicare , obfervatum non eft. Du- plici modo herba haec in horto crevit, & in vafe intra Hybernaculum aflervata, & fub dio liberiori aura; & frigori expofita; utroque in loco incremen- ta cepic, fed ita ut aperto fub cxlo tardius quidem, verum copiofius efhorefceret.
F O L I A.
20. folia omnia e radice enafcuntur , cir- cumfcriptione fere ovata , bafi vero magis obtufa & ferc truncata, apice acuta , margine denticulata, denticulis fpinarum inftar acutis, fcd inermibus, & minime pungentibus : finubus, denticulis interje£lis, obtufis. Fere erefta pcrfiftunt hax folia, utrinque glabra, nec fubtus tomentofa, fed vafis oblique transverfis venofa ; fingula petiolis propriis, e ra- diceenatis, infidentia. Oriuntur demum antequam caulis propullulat. Magnitudo foliorum in latitu- dine duos circiter pollices attingit, in longitudine
vero
252 ANANDRIA.
vero tres, & petioli circiter candem longitudinem curn foliis attingunt.
C A U L I S.
21. caulis fcapus eft circiter pedalis, crafli- tie pennaj anferinae, folidus nec concavus, teres, fiibvirefcens , tomento albicante hinc inde adfper- fus, foliis quidem omnino deftitutus, fed bracleis feu fquamis lincaribus , viridibas, crafliufculis , al- ternis. pollrari fpatio remotis, vixque dimidium pollicem longis, cauli approximatis inftructus.
F L O S.
22. flos unicus, ovatus , perfecte claufus caulem terminat.
Notatu omnino dignum eft, quod calyx cum fuis fquamis ita omnino claudatur, ut ne minima quidem apertura aeri circumfufo detur dejiciendi fa- rinam in piftilla, & fane fi unam excipiamus Ficum, non alia datur herba adhuc cognita, cui id concin- gat. Eft ergo hoc attributum plane fingulare & raro obvcniens in Regno Vegetabili. Itaque farina anthcrarum, me quidem judice, capitulo a ventis agitato & caule incurvato communicatur cum late- ralibus & circumftantibus piftillis.
Proxime prjeterita asftate capitulum ejus de die in diem attento oculo animoque intuebamur, fpe- rantes fore, ut aperiretur quotidie calyx ejus, &flos, ad fuum indicandum genus, explicaretur; fed fpe fruftrabamur noftra. Tandem integro menfe in ex- fpeclationem floris continuam infumto , vifus eft craflus quidem pappus per calycem protrudi in in- dicium maturi fructus; quare, nobis infciis, quam- vis indies attente infpiceretur capitulum, florem tamen celerrime prodiiffe , & protinus calycera claufum eflc, nobis perfuadebamus. Et ideo , ne amplius idem obveniret incommodum , acu aperui-
mus
A N A N D R I A.
253
mus capitulum herbae libero in aere pofita?. Calyce explicato integer difcus flofculorum confpiciendum fe praebuit, fuperiore licet parte calycis claufa & hemifphserii inftar vacua; omnes flofculi enati erant & perfectiflimi , unde pronum erat colligere^ flores apertos & expanfos fruflra exfpeclari, quod etiam fequente comprobatum eft tempore.
C A L*Y X.
23. perianthium commune fere globofum eft, imbricatum: fqnamis incequalibus , oblongis, obtufe carinatis; exterioribus brevioribus, viridi- bus , fubtomentofis ; interioribus longioribus, con- niventibus & claufis, glabris, magis carinatis, & obfcure purpurafcentibus.
C O R O L L A.
24. corolla calyce dimidio brcvior, exal- bida, intra calycem claufum florens, compofita ex flofculis hermaphroditis plurimis in difco plano, & foemincis paucioribus in radio.
Hermapbroditorum corollulce monopetalce, infun- dibuliformes, ereclae, quinquefidce, obtufiufculae.
Feminarum corolhda plurimce, hermaphrodito- rum flofculis feu difco longiores , calyce autem lon- ge breviores, monopetalce, lingulatae, apice triden- tatae, piftillo breviores & anguftiffima?} hse adeo parvee funt, ut vix lufcis eas infpicere liceat, & colore albefcentes.
S T A M I N A.
25. filamenta in flofculis hermaphroditis quin- que funt, capillaria, brevillima, quibus infident quin- que anther^e in cylindrum, corollula longiorem connatce, more in compofitis floribus ufitato.
Quoniam hoc in flore etiam funt Anthera? cy- lindricce , quemadmodum in omnibus compofitis floribus, Anandria ex oppofito dicTta elt. Neque
h&'c
»54
A N A N D R I A.
haec exhibitis in Fundamcntis Botanicis regulis ex- cipi debet, fed potius illis hinc acccdit robur, quo- niam florum reliquorum omnium initar fuasipfa Anandria habet antheras.
P I S T I L L U M.
26. hermaphroditicts flofculis Germen obverfe ovatum, corona-tum pilis. Stylus capilla- ris, ftamtnibus longior. Stigma crafTiufculum , ob- tufum, vix roanifeire bilidum, apicibus ereclis, nec refiexis aut divaricatis.
femineis flofculis Germen itidem ovatum, coronatum pilis. Stylus capillaris, paullo longior quam in hermnphroditicis. Stigma crafiiufculum, bipartitum apicibus recurvis.
P E R I C A R P I U M.
27. pericarpium nullum eft, fed calyx communis, magis ovatus, magis viridis, & major factus, connivens, ore pappum , feipfo longiorem, in fafciculum colligens.
SEMINA.
28. semina tam flofculis bermaphroditicis quam femineis fuccedunt oblonga, utrinque anguftiora, calyce dimidio breviora, extrorfum gibba, ftriata tribus vel quatuor ftriis elevatis; introrfum parum concava & inflexa. Pappus femina coronat, iis- dem fefquilongior , fimplex nec plumofus. feflilis nec ftipite elevatus, in medio continens emarcidum fiorem pappo ipfo breviorem, fed calyci communi longitudine fere aqualcm.
RECEPTACULUM.
29. receptaculum commune flofculorum planiufculum eft, punctis ocavatis pro feminum infertione adfperfum, adeoque & paleis & pilis de- ftitutum.
GENUS.
ANANDRIA.
255
G E N U S.
30. Ex data defcriptione facillime intelligitur, cujus fit claffis & generis.
A calyce commimi, a corollis ex corollulis mo- nopetalis germini infidentibus, cum antheris in cy- lindrum connatis, fequitur hanc herbam numerari debere inter flores compojitos & quidem inter difcoi- deos rajt,
Ad Compojitos ex regularibus irregularibus fimul
RIVINI,
A& Compofitos ra&iatos tournefortii,
Ad Syngenefiam Polygamidt, fuperflua linn^ei,
A& Compofitos ROYENI,
A& Petaloi&eos corymbiferos halleri,
Ad Conpofitos ra&iatis capituiis ponteder;e,
Ad Corymbiferos vaillantii.
Hinc propius ad genus pervenimus. Non pot- eft hnec planta referri ad asteres, fquamis caiycims, nullis apice prominulis ; Non ad senecton-.s, cahce cylin&raceo , bafi calyculato , fquamis apice emortuis ; Non ad soliuagines nullis feminibus ovatis & co- roliulis famineis dijlantibus ; Non ad doronfca fo- liolis calycinis , duplici ferie cequalibus ; Non ad he- lenia calyce fimplici nec imbricato; Non ad ta- getes, calyce monopbyllo; fed ad Genus tussilagi- nis proxime accedit.
31. Notam chara&erifticam imponere generi tussilaginis, res fane ardua eft, tamen fi attento oculo paullo penitius fpecierum faciem externam, qux in conftituen&o genere nunquam pratereunda erit, fecundum Fund. Bot. 168. infpiciamus , deprehen- dimus in hac folia omnia efTe radicalia; ad coHa- tam figuram proxime accedentia margine dentata; fcapum foliis deftitutum, fquamis vagis veftitum, fimplicem & tomento hinc inde adfperfum ; qua;
omnia
%S* ANANDRIA.
omnia attrihuta in hac herba amice confpirant, un- de varii, antequam flos eius natus erat in Horto Acadcmieo, cx fola facie eandem de tribu Tuflila- ginis effc judicabant.
Tufulagines fiore rarliato, & omnes gaudent raciio minimo, ut nullum aliud inveniatur difcri- mcn, quo hijec ab illis difiingui queat; nifi quod fit divcrfa proportio calycis, hujusquc fquairue inte- riores dorfo carinat c fint; qure notre tanti non ha- bcndce, ut diverfa genera conftituant, pra?f rtim cum facies ac rcliqua omnia fint paria. $i recen- tiflimum Rei Herbariac fcriptorcm Cel. Dom. Hal- lerum de ftirpibus Helveticis adeamus, ejus Peta- fitidcm unam eandemque effe cum Tuflilagine Lin- na;i, videbimus ex charactere fequenti : Petajites, inquit , a Cacalia diffzri calycis fquamis niultorum or- dinum , imhricatis, fldribus obefionbus , fiofcidis plurU hus , habitu fingulari, caule nempe Jlrnpliei apkyllo mte folia erumpente, folis fquamis coloratis, a foUls diver- fjjimis adfperfo; in conjungenda vero TuJJilagine, ob fpeciem tertiam , omnino cum Linnao fentio. Linnasi vero chara&er habetur in Generibus plantarum 648. 783-
Dicet forte aliquis effe Anandriam a Tuflila- gine genere toto diftinclam , ejusque characrerem qurcrendum in calyce communi claufo; at infpiciat, velim, cucubalum caule fimplicijfimo unifloro , corol- la inclufa Fl. Lapp. r 8 r . t. XII. f. r. qui collatus cum cucufiALO calycibus fubovatis glabris reiiculato- venofis , capfulis trilocularibus Fl. Suec 360. ciare oftendet hanc proportionem , ubi cetera funt paria, minime diftinguere vel mutare genera : etenim ha; duas herba? in facie & partibus fructiHcationis omni- bus ita omnino a?quales funt, ut potius amb?gere poflimus, has ad diverfas fpecies elfe referendas, calyx licet lit in priori ferme claufus, dum corolla
fiorens
ANANDRIA.
257
fiorens in fundo ejus occultatur , in fequenti vero patulus.
S P E C I E S.
32. Cum jam Anandriam effe fpeciem Tuffila- ginis demonltraverimus ; ad differentiam ejus fpeci- ficam, qua ha?c a fpeciebus congeneribus dittmgui poteft, ordo nos deducit. petasites & tussila- go diverfa cenfebantur genera ante conjunctioneni a D. Pra?fide factam. petasites Tournefortii habe- bat in fcapo plurimos flores in thyrfum congefios, fed tussilagines Tournefortii unicum folummodo florem, quemadmodum ha?c Anandria in fingulo fcapo. Omnes tussilagines Tournefortii inftrucl» crant flore radiato, & character petasitidis Tour- nef. confiftebat in flofculis hermaphroditis , usque dum Celeberr. DiUenius detegeret fpeciem quan- dam flofculis femineis in ambitu, fed nudis; & D. Prafes aliam fpeciem in Lapponia flofculis in ambitu femineis & radiatis. Itaque non neceflb eft aliquam fumere notam e radio, cum omnes fpe- cies Tuflilaginis fcapo nudo , adhuc deteftaj, funt radiata?. Quas vero a calyce claufo fumitur nota, huic herbx eft fingularis ac propria, & ideo fatis fufrsoens ad illam a reliquis fpeciebus omnibus, quae Tuflilaginis fubfunt generi , difcernendam. Hmc Anandriam appellamus tussilaginem fcapo unifloro, calyce claufo.
33. De hujus virtutibus, utpote & propria & aliorum expenentia deftituti, nihi! adhuc dieemus. Itaque Colophonem, quod ajunt, huic differtationi impofituri, antea dicta in compendium raittemus: Eft Anandria inftru6r.a fuis ftaminibus & antheris, haud fecus ac alia? Tuflilagines, & omnes reliqui flo- res in Syngenelia Polygamix- fuperflu«; unde fcqui- tur non pofte confiftere nomen Anandris, utpote ipfi herbae contrarium, fecundum Fund. JBot. 232.
Tom. I. R fimul-
258
ANANDRIA.
fimulque conftat Anandriam , fic di&arn , Siegesbe- ckii, non minus quam omnes in univerfum alias ad- huc detectas plantas , fuis gaudere ftaminibus, nec proinde a Regula univerfali eximendam effe.
F I G U R A.
1 In tabula anandriam naturali magnitudine deli- 1
neavimus.
2 Ad dextram duo flofculi lente vifi,
a Horum prior flofculus eft femineus cum co- rollula, germine, ftylo & ftigrnate bifido.
h Pqfierior flofculus hermaphroditus eft , con- ftans germine, corolla, ftylo anthera cylindri- ca cincto & ftigmate erefto brevi terminato.
3 Ad finiftram manum delineavimus,
b Calycem fub florefcentia perpendiculariter difTe- clura, ut flofculi in medio pateant vifui, fupe- riore hemifphrcrio vacuo.
a Calycem maturo fructu, naturali magnitudine, e cujus ore Pappus propullulat.
c Semen unicum cum Pappo naturali magnitudine.
APPENDIX.
Poftquam differtatio de anandria 1745 prodie- rat„ protulere ejusdem plantae radices omni anno, primo vere, fcapum & florem expanfum, magnitu- dine Bellidis, at increfcente Eeftate, alios eosque fimillimos iis, quos in differtatione propofuimus. Addam itaque quas in Horto Upfalienfi p. 259. de hac planta diximus.
tussilago fcapo unifloro , calyce claufo. Habitat in umbrofis fucculentis Sibiria.\ Hofpitatur fub dio, perennis. Planta fub dio profert fcapum fere pedalem, capi- tulo f. Calyce globofo , claitfo , utiFicus, in cujus fundo flofculi latitant , nec umquam expanditur Calyx, quem- admodum in planta Figura I. videre efi.
At
ANANDRIA.
At eadem planta , loco aprico ficciori vel in olla affervata, longe minor evadit , fed folia prow.it fubtus magis tomentofa , {jP verfus petiolum parum far itm9 tum etiam fcapum minorem exferit, vix dighi longitu- dinern excedentem , plane nudwn , cum Calyce cylin- drico: Squamis lav.ceolatis , fubcarinatis apice purpweis, cujus Corolla eft expanfa facie Bellidis, ex radio lon- gitucine calycis albo. Flofculis Femineis linearibus, trifdis (aut fapej quadripartitis ad bafin: laciniis linea- ribus , cequalibus, Stigmate fimplici. Difcus parvus ex Corollulis campanidatis , albis , quinquefdis , acu- tis , recurvis. Antheras albido flavefcentes , brevifi- mce Stylus flore lorigior, ftigrmte ebtufo , bifdo, uti in Figura 2. delineatur. Ejusmodi phnt;im & flo- re!T' etiam inter ficcas in Sibiria colleftas mifit Cla- riff. D. D Gmelinus.
Ruellia foliis petiolatis pedunculis longis fubdivifis nudis. Hort. Upfal.iy^. vide Dill. eltb. 328. t. 248. /• 320.
Campanula caule fimplici, foliis cordatis dentatis ampkxicaidibm , floribus fefflibus. Hort. upfal. 40. Viola pentagonia Vulgo.
Hse binse plantse Botanicis notiflima? funt. Am- ba? promunt calyces ahsque manifefta corolla, aut ft "ipiribns, tamen fru6riferae; fed adultiores fadse non modo corollas fpeciofas explicant, fed & fta- miua cum fuis filamentis. Adeoque in bifce attri- butis cum Anandria conveniunt. Vel ponamus dari fpeciem Ficus receptaculo f. Calyce plano- patente noMie tum Oorftenise genus intraret vel huic generi proxima efTet? Cavendum itaque, ne ob notam minus conftantem nova genera conficiantur.
X.
ACROSTICHUM
PR^SIDE
D. D. Car. Linn^eo
propofitum
A
JOHANN. BENJAMIN. HEILIGTAG
Blekingo.
Upfaliee 1745. Decemb. 23.
INTRODUCTIO.
Primum omnium & prsecipuum , ad quod inge- nium, operam, ftudium, & laborera fuum contulerunt prifci Botanici , fuit, ut fcien- tiam & ufum traderent plantarum , prcefertim majo- rum & praeftantiorum. Hsec autem eorum induftria mox ad fequiores fefe extendit Herbas, & vidimus denique, ne viliflima quidem Regni vegetabilis, ut- pote plantas imperfectas, Filices, Mufcos, Algas & Fungos, eorum fefe fubducere potuiffe utili non minus quam curiofe perquilicioni.
Labor cui manus fuas fedulas primum admo- verc Botanici, fic dicti Syjlematici, erat arborum & herbarum fub genera fua decens ac jufta redactio; qua legitime perafta, eundem in Graminibus , Mu- fcis, Algis & Fungis rite difponendis, fufcepere la- borem. Licet vero tam egregia in re bntanica fint praeftita feliciter &expedita, filices tamen in hunc usque diem indigeftas reperimus & difperfas, fcili-
cet>
ACROSTICHUM.
261
cet, nondum f>eciebus ad propria genera reda&is; itaque in Claife hac Filicum accurate ordinanda de- fideratur utique adhuc, qui idem fludium eandem* que navet operam, quam Paillantius in Compofitis, Scbe" hzerus in Graminibus , & Dillenius in Mufcis pra^uiterunt.
Tempore Cafpari Bauhini Filices 50 numera- bantur; qui numerus dein maxime auftus fuit. Im- primis poflquam Botanici, in America degentes, herbas accuratius quaerere & penfitare coeperunt, potiffimum operam & affiduitatem fuam adhibente Plumiero, ita ut folus Rajus in hiftoria iua planta- rum , fupra 400 earum fpecies enumeret & recen- feat. Et certe Filicum non minor numerus quam Graminum exftabit, fi computemus omnes, quas in America aullrali detexit Plumierus & in Jamaica Sloaneus , quas ex America fibi comparavit Plucke- •netius & Morifonus , quas a Sherardo accepit Rajus, quas Rheedus in Malabaria collegit & Burmannus in Zeylona ; denique quas ex Africa depromfit Her- mannus; ut multos alios fcriptores filentio praeter- eamus.
Magnus hic numerus filtcum , tamquam Chaos in orbe Botanico jacet, ut in his quam difficillime fe explicare quis poffit, antequam fpecies hae nume- rofiffima: certis & genuinis fuis fubordinentur gene- ribus; cujus quidem arduae rei fundamentum pofuit Celeberrimus Dominus Prcefes , in horto fuo CJif- fortiano. Verum enim vero, fiquidem in hortis noftris Europrcis perpaucae hujus generis perfpiciun- tur, non ultra 40 earum fpecies deprehendimus de- terminatas, quibus accedunt 6 a Gronovio in Flora virginica, 8 a Royeno in hort. Lugd. & 14 ab Hal- lero de plantis helveticis; quibus omnibus adhuc annumeranda? funt 3 in Flora Lapponica , ita ut, ex toto illo & fatis numcrofo Filicum grege , vix|fupra 70 reperias ad Gcnera fua rite relatas jfpecies.
R 3 Placuit
262 ACROSTICHUM.
Placuit itaque, Specimine Academicounum tan- tummodo genus Fihcum, acrostichum fcilicet, fufcipcre pertracrandum , anfam potiflimum & occa- fionem ejus rei praehentibus mihi fpeciebus quibus- dam cxoticis , ranffimis & maxime fingularibus, qilas, primo quidetn intuitu, inter herbarum potius & graminum (fpec. 5. 6.), quam Filicum fpecies retulerunt varii.
Hujus generis omnes fpecies, quae mihi inno- tcfcere potuerunt, enumerabo; quamquam me non fugit, piures Filices americanas, prajfertim quas defcriplit & expofuit Plumierus, in hoc ipfum re- djgi pofle genus.
Quoniam vero hae ipfae quoad puncla feminalia minus accurate , perfecle ac fufficienter funt defi- nitae & explicatae; & prasterea copia iftius operis hic loci nullaeft, ad tuum, Leclor Benevole, con- fugio candorem humanitatemque, enixe rogans, ve- lis' qualiacumque hac, qua? praftare potero, benigne fulcipere & in meliorem partem interpretari.
F I L I C E S.
ftlices , plantae capillares , dorsiferje & EPIPHYLLOSPermjE, rectius Hypophyllofperma, didae, conitituunt ClaiTem naturalem, fub qua compre- henduntur genera fequentia: Equifetum , Osmunda, Ophioglofum , Pteris , Lonchitis , Adiantum , Afple- nium, Hemionitis, Polypodium, Acrojiichum , Tricho- manes. Conveniunt hae omnes in eo, quod eorum fubftantia fit ficca admodum pras reliquis plantis; unde non alise plantae frequentius Lapidi Schifto imunmantur. Hall. helvet. 130. Quod omnes cau- liculis, e terra erumpentibus, in cincinnos inflexis conftant, quos fenfim explicant. Dill. E.N.C. ipp. cent. VI. p. 89. Quod fcminales machinulae averfae folior um parti innafcantur. Raj. app. 48. Et in ipfa
Osmunda
ACROSTICHUM.
Osmunda racemos, nil nifi attenuata eiTe folia, cui fructificationes adhaerent, docet Strutbioptehs Am~ manni & Halleri.
characterem autem classicum ex fru&ifica- tione, in hac familia, eruere difficillimum efl:, nec Au&ores habemus , qui Filices fufficienter definie- runt.
c^salpinus de plantis p. 591. Filices refert ad plantas, quae nullum femen moliuntur, quaeque con- ftant pediculo & folio; hae ferunt in folio quid, quod vicem feminis gerit.
RAjr biftor. 13 r. Filices funt herbae caule caren- tes, hypopbyHofpermae, quarum femina averfae fo- liorum parti, in pun&is lineolisve ibidem efflore- fcentibus, adnafcuntur. In metb. emend. 8- Capilla- rium femen eft minutiffimum , pulvereum , foliis, plerumque averfis, innafcens.
tournefort. injtit. 536. Filices funt herbae, quae floribus carent, & femine donantur.
MORrsoN. in hiftor. 154. Plantae Capillares acau- ]es flofculis mufcofis, & feminibus pulvcrulentis, quafi veficulis, per maturitatem in binas partes diffi- hentibus inclufis, maculis lineisve fufcis & ferru- gineis in prona foliorum parte nafcentibus.
boerh. lugd. p. 23. PlantaeCapillaresCEuropaeae) carent caule & flore hactenus vifibili , femina vero oculo nudo prae tenuitate vix confpicuo, in vafcu- lis, intra binas membranulas tenues pofitis, ge- runt; ipfa haec vafcula in foveis, foliis certa ferie infculptis locantur.
FRUCTIFICATIO.
In plerarumqueFilicum averfa folii parte, eaque excavata Fructificationes confpiciuntur fingulares, nec hactenus fufficientcr defcriptce.
Membranula hasftutiificatlones primo tegit, dein dehifcit, &viam aperit confertim digeltis ^iobuiis.
R 4 Hi
ACROSTICHUM.
Hi globuli proprio pedicello capillari infidentes, plerumque fphsrici & globulares cin&i annulo in- torto elaflico, qui annulus tandem diffiliens, ex- porre&usque capfulam in duas valvas aperit. Malp. anat. fol. 299. 300. Plum. fol. 1. 52. Hall.helv. 130. Tournef. infiit. t. 3. 12. Swamm. bibl. 2. t. 52.
Pulverem fundunt hi globuli diflilientes figura nudis oculis minime diftinguenda , armato vero oculo conftat hic pulvis e feminibus armatis capil- lis quibusdam elafticis. Hinc femina fupra papy- rum in acervum pofita a fe invicem, tamquam vi- va, faliunt & recedunt, fere uti femina Siegesbe- ckia?, fed vivaciora.
Hunc motum ante aliquot annos in Fquifeto defcriptit Stahelinus, & eundem, licet obfcure, in Fiiicibus quondam obfervavit Borellus in ohferv.cent. art. 3. N- 54. magis clare motum (licet capfulis hunc tribuat) defcripfit Raj.app.122.
Semina effe huncce pulverem (nec antherarum farinam) conftat experimentis Morif. hiflor.3. p.565. Ipfe enim experimenti caufla, folia Lingua: Cervi- D£e veterafcentia collegit, & pulverem averfls foliis adhaerentem folo humido & umbrofo adfperfit, quem mox crufta? mufcofae ibidem nafcenti digitis leviter infrixit, qua abfoluta femente , anno fuccedente plantae innumera?, foliolis tenellis & primo fubro- tundis fuccreverunt.
Flores canefcentes, campanulatos, hemifphaeri- cos fe vidifle putat Plumierus in Filice arborefceme, fed vereor quod capfulas a feminum ejaculatione refiduas , campanula? formam imitantes pro flonbus habuerit; certe quamdiu partes floris praefertira fta- mina, & piftilla non defcripta fint, de floribus nulla certitudo.
Si ad analogiam recurramus, ducit nos natura, quae fibi femper fimilis, & per graclus femper adfcen-
dit,
ACROSTICHUM.
dit, ad longe aliam de floribus ideam. Lycopo- dium & Marfileam efle proxima genera a Filicibus dubium non cft: ; Lycopodium fpicis folitariis fejfili' bv.s , foliis aculeato - ciliatis , capfulis tetrafpermis, Flor. Suec.%6^. anthcras gerit fefllles , diftinftas a capfu- lis , vid. Flor. Suec. %6+. & Pilularia, Marfileae fpe- cies, a Dillenio &Juflia?o defcripta, flores a fru6tu remotos profert.
Hinc Filicum flores adhuc nobis incogniti funtj: qui in America maximas Filicum fpecies examinare poffunt, aliquando hanc fruftificationem Europaeis detegant.
G E N E R A.
Filices a recentioribus in varia genera divifa fuere, qua? ab Antiquis, excepto unico Equifeto, omnia fub uno eodemque Filicum nomine generico militabant.
rajus Filices dividit fecundum ramificationes folio- rum in quatuor genera. Raj. hift. p. 133.
1 Foliis integris & indivifis, ut Pbyllitis , Hemio- nitis.
2 Foliis fimplicibus laciniatis f. pinnatis; ut Po-
lypodium , Trichomanes.
3 Foliis decompofitis ; Filix mas , Dryopteris Lobelii.
4 Foliis fupra- decompofitis; Filix femina, Adian-
tnw.
morisonus veroin multis aRajo recedit, Filices ad fepcem genera reducens, in hiflor. 3. p. 555.
1 Foliis reclis integris; ut Lingua cervina.
2 Foliis retiis femi - integris , feu finuatis averfo latere toto fquamulato; Ceteracb , Afplenium.
3 Foliis ad coftam incifis, fed maculis ferrugi- neis in dorfo; ut Polypodium.
4 Foliis ad cortam incifis, fed lanceolatis & bafi latiore auriculatis; ut Loncbitis*
R 5 5 Fo-
26*6*
ACROSTICHUM.
5 Foliis compofitis , ftipite pallido , ut Filices proprk fic ditti.
6 Foliis compofitis , ftipite nigro nitido ; ut
Adinntum.
1 Frufriricationibus a foliis feparatis; Filix flori- da, Limaria, Ophioglojfum.
tournefortius Filices aliter diftinguit in infl.it. p. $s6. &c.
1 Filix foliis ex aliis foliolis coftae utrinque inna- fcentibus, in pinnulas ad nervum feclis.
2 Lonchitis foliis pinnatis : pinnis bafi auritis.
3 Trichomanes foliis pinnatis : foliolis fubrotun- dis.
4 Polypodium folio fimplici ad nervum pene in partes angufcas & oblongas fecto.
5 Ruta muraria foliis ad Rutam hortenfem acce- dentibus.
6 Filicula foliis ad Filicem quodammodo acce- dentibus.
7 Adiantum foliis propria facie dignofcendis.
8 Afplenium foliis fingulari forma, margine pul- chre finuatis.
9 Lingua Cervina foliis lingure cervinae figura.
10 Hemionitis foliis ad balin Iate auritis.
11 Osmunda fruclu in uvam collecto.
12 Ophiogloffum fruflu lingulato, in plures cellu- las bino ordine per Iongitudinem divifo.
Hcec genera fecundum folia a Botanicis : Rajo, Morifono, Tournefortio, ut reliquos r.aceam, pro- pofita, non levem caufTabant difficultatem in redu- ctione fpecierum prcefertim americanarum, & fcepe ita dubios reddiderunt Rotanicos, ut ipfi nefcirent, ad quodnam genus hanc vel illam referrent fpeciem. rajus demum in Epift. ad Rivinwn optimam effe judicavit methodum, quae a fitu feminum defume-
batur,
ACROSTICHUM.
batur, quam etiam in meth. emend. p.j. habet, ubi Filices in fequentia diftribuit genera:
1 Fru&ificationes in furculis peculiaribus Cqui tamen foliorum partes funt) racemofae : Os-
munda.
2 In foliorum marginibus : Filix femina, Adiantum.
3 In punftis bino ordine digeftis : Polypodiumf Filix Mas.
4 In lineolis vermicularibus : Phyllitis , Adiantum nigrum.
5 In lineola latiufcula juxta nervum: Lonchitis juxta nervum pulverulenta. Plum.
6 Per totam folii fuperficiem: Scolopendria. Hnnc Methodum recenfuerunt Heucherus, &poft
eum Cel. Hallerus in diff. de ftudio methodico , p. n.
Cl. Dominus pr^f.ses primus fuit, qui chara&e- res Filicum a fitu fruclificationis determinavic, fin- gulis nomina generica fixa affignavit, & fpecies ad genera reduxit, eaque fequenti modo:
Equifetum frudbficationes in fpicam ovato-ob- longam ex partibus orbiculatis, peltatis, a bafi plu- rimis valvulis dehifcentibus.
Osmunda capfulse globofae, diftinfhe, in race- mum difpofitse.
Ophiogloffum capfulae difticha?, connatse, arti- culis transverfalibus in loculamenta divife.
Pteris fruftificationes in lineam margines folii cingentem.
Lonchitis fru&ificationes in lineolas lunulatas finubus folii fubjeftas.
Afplenium fructificationes in lineas re&as folio innatas.
Hemionitis fruftificationes in lineas coeuntes & reticulatas ramofasve.
Polypodium fru&ificationes in puncla fubrotun- da digelta?.
Acr§-
2(58
ACROSTICHUM.
Acrofiicbum fru&ificationes totura folii difcum tcgentcs.
Trichomanes fruftificationes folitariae ex crenis inarginalibus folii, calyci innatae, fctaque terminata?.
S P E C I E S.
I. ACROSTICHUM (beterophyllum) frondibus in- tegerrimis glabris petiolatis: fterilibus fubro- tundis, fcrtilibus linearibus. Fl. Zeyl. 378.
Phyllitis repens fcandensve , foliis duplicibus, aliis latis & fubrotundis, aliis longis & angu- ftis. Raj. app. 13.
Filix fcandcns , nummulariaj folio. Pet.muf.2Tj.
Mufcus zeylanicus arboreus clavatus, foliis craffis rotundis , lycopodii fru&u compreflb. Herm. Zeylan. 38-
Maretta - mala- maravara. Rbed. mal. 12. p. 87.
t. 29. Comm. mal. 23. Habitat in Malabaria, Zeylona, inque monte Se-
rado Africte. Facies fequentis.
Jladix repens, craffitie fili groflloris, nuda, gla- bra, fibris fere oppofitis, tomentofis, radiculas in corticibus arborum, quos ad multos pedes fcandit radix, hedera? inrtar emittens..
Frondes orbiculatae, glabrag, petiolatse, avenia?, obtufae, petiolo brevifiimo inlidentes, utrin- que fimillimse, latitudine extrerai pollicis.
Fruclificationis frondes pra;cedentibus fimiles, fed ovato - lanceolatae , a tergo totaliter fquamis tetta?.
Figuram loco 2 in Tabula dedi.
2. ACROSTICHUM (ianceolatum) Grondibus lineari- lanceolatis acutis, caule fcandente. Fl. Zeyl.280. Pihasmburu. Herm. zeyl.i. Burm. zeyl.193. Tiri panna. Rbed. mal. 12. p. 141. t. 33. Comm. mal. 66.
Habi-
ACROSTICHUM.
269
Habitat in Malaharia, Zeylona.
Caulis repens fuper arborum cortiees, filiformis,
veftitus fquamis imbricatis mufci inftar. Frondes lineari - lanceolata; , petiolatre, folitariae,
crafta?, antice glabraj,- pone craflb vellere to-
mentofae.
FrutJificationes non vidi, ex facie ad hoc genus retuli.
3. ACROSTICHUM (citrifolium) frondibus lanceo-
lato-ovatis integerrimis , caule fcandente. Lingua cervina fcandens, citrei fohis, minor.
Phim. fil. 107. t.i\6. Habitat in America.
4. ACROSTICHUM (feptentrionale) fronde lineari-
laciniata. Flor. Lappon. 380. Flor. Suec. §56.
Roy. lugd. $07. Hailer. helv. 134. Acroftichum parvum feptentrionale. Pet. muf.74.2. Adiantum Acrofticon. Thal. berc$. Filix corniculata, f. Adiantum acrofticon Thalii.
Morif. hift. 3. p. 585. Filix faxatilis Tragi. Lob. ic. 47. Baub. hift. 3.
/>• 747-
Filix arborea. Trag. hifl. 537. Raj. hifi. 141. Filicula faxatilis corniculata. Bauh. pin. 358.
Tournef. infi. 542. Holofteum alterum. Lob. adverf. 17. Holofteum petraum. Tab. ic. 736. Habitat in Europa, pra^fertim in rupibus.
5. ACROSTICHUM (digitatum) caulibus trique-
tris, fronde brevi digitata lineari integerrima
gequali. Fl. Zeyl. 379. Planta pluribus foliis triguetris, inftar graminis
cyperini, fummitate foliorum in plurima fo'ia
biuncialiadivifis. Herm.muf.27. Burm.zeyl.iyq.. Habitat in Zeylona. Radix perennis, fquaraofa.
Fron"
270 ACROSTICHUM.
Frondes plurimse, in fafciculum enatce, fingula; Jiipite lineari, triquetro, pedali, glabro, apice coardato.
Frons ftipiti infidens, digitata, conftans foliolis 9, lincaribus, vix culmi triticei craflitie, 2 pol- lices transverfos longis, fere asqualibus, obtu- fis, ereftis, a latere interiore undique farina fructificationum tectis.
Adeoque hicc planta, non vifa frucrificatione, Fucum referret, nec fimilis inter Filices ad- huc obfervata, aut detecta eft.
Figuram in tabula 1 loco dedimus.
6. ACROSTICHUM (pettinatum) nudum, fpica fe- cunda adfcendente reflexa comprefla.
Juncus africanus , peclinato capite. Morif. bijl. 3. p. 233. /8. t. 9. /".30. Herm. afr.i$.
Juncus elegantiflimus , capitulis peclinatis. Pluch alm.200. t. 95. /.-7. Raj. app.629.
Habitat ad Caput bonce fpei.
Stipes pedalis, nudus, ereclus, triangularis , la- tere altero convexiufculo, reliquis concavis: horum latus convexum pofteriora refpicit.
Spica reniformis , comprefla, longirudinis unguis humani, fuperiore margine convexo, inferio- re concavo, peclinata, altera extremitate af- fixa, recurva, compofita ex 16 (circiter) pin- nis linearibus, dorfo convexis, parallelis, ap- proximatis (anticis & poflicis paullo breviori- bus) per paria longitudinaliter conniventibus, glabris, integerrimis , iatere interiore te&is lana & fruclificationibus.
Adeoque ha?c planta, quam Hermannus , Morifo- nus, Rnjns , Pluckenetius pro gramine habuere, efl & erit genuina fpecies Filicis, prout quon- dam Petiverus fubolfecit, licet nullus eum fe- / cutus fit.
Figuram
ACROSTICHUM.
271
Fignram duplici loco in Tabula fub numero 4 delineavi.
7. ACROSTICHUM (Jiliquofum) fronde pinnnta,
pinnis alternis furfum pinnulatis linearibus : in-
ferioribus bipartitis. Fl. Zeyl. 376. Acroftichum madrafpatanum , foJiis laciniatis.
Pet. muf.74.1. Rai. app. 72. Filicis humilis fpecies fegmentis longis & angu-
ftis. Burm. zeyl. 98. Planta filiquofa bivaivis unicapfularis, filiquis in
plurimos ramulos foliatos diffufis, crithmi ma-
ritimi fegmenta quodammodo mentientibus.
Pluck. alm. 298. t. 215. /. '3. An Rillac fpocies? Herm. zeyl.j$. Habitat Zeylona.
Facies ferme folii Peucedani vel alius plantre um- bellata; anguftifoliae , fed brevior, & nifi vi- diftem ipfe femina a tergo , dixiilem foiium plantae cujusdam umbellatae.
Stipites plures ex una radice, in quibus frondis pinnae alternatim pinnatilida?, lincares: pinnu- lis linearibus, acutis, integerrimis.
Piiinfe fuperiores minus fubdivifa; , feu minus pinnata? funt.
Figura, quum apud Auclores non exftet, a me delineata confpicitur in tabula fig. 3.
8. ACROSTJCHUM (polypodioides) fronde pinnata,
pinnis linearibus integerrimis patentibus con- natis.
Filix Polypodium dicla minima jamaicenfis, foliis averfa parte pulvere, Afplenii ritu, circum- quaque refperfis. Pluck. alw. 153. t. 289. / r.
Polypodium minus virginianum, foliis brevibus fubtus argenteis. Morif. bijl.^. p. 563. /. 14.
'•3- /.5. Habitat in jfamaica, & Virginia. Facies Polypodii officinarum. Radix
72
ACROSTICHUM.
Radix repens, nudiufcula, fibras capillares de-
raittens.
Frondes alterna:, ftipitibus fquamatis infidcntes, oblongce, altcrnatim pinnato fmuatae, vix ta- men ad rncbin; Lobis oblongis, obtufis, inte- gerrimis. Latus alterum undique pulvere tegitur.
. ACROSTICHUM Cebeneum) fronde pinnata, pin» nis feffilibus oblongis fmuatis: fummis brevilli- mis integerrimis.
Acroftichum fronde duplicato-pinnata, foliolis al- ternis, pinnis lanceolatis felfilibus; inferiorbus ferrato- incifis. Hort. clijf. 276. Roy. lugdb. 101.
Adiantum calomelanos americanum. f. Adiantum nigrum foliis prona parte candidifTimis. Pluck. alm. 11. 125. /. 3.
Adiantum nigro fimile, albiflimo pulvere con- fperfum. PMm. amer. 30. t. 44.
Filix aibiffimo pulvere confperfa. Plum.fil.30. f.40.
Filix non ramofa minor, caule nigro, furculis raris, pinnulis anguftis dentatis raris brevibus acutis, fubtus niveis. Sloan. fior. 20. Raj.app.%^.
Filix non ramofa mmima, caule nigro, furculis raris, pinnulis anguftis raris brevibus acutis, fubtus niveis. Sloan.bifi. 1. p. 92. t 53. /. 1.
Avenca major. Marcgr. braf. 23.
Habitat in Brafrtia, Martinicce, Jamaica fepibus, fylvisque humidis.
Radix fquamofa.
Stipes levis, nitens , ater, pedalis & bipedalis,
ramulis oppofitis. Ramuli hi fpliolis alternatim infertis, lanceolatis,
pinnatifidis, fupra viridibus , fubtus niveis. Pulvis feminalis minimus, albedini immixtus.
o. ACROSTICHUM (platyneuron) frondibus pin- uatis, pinnis alternis ovatis crenatis feflilibus furfum arcuatis. Gron. virg. 123.
Filix
ACROSTICHUM.
273
Fflix Polypodium dicia minima virginiana platy- nevros. Pluck. tf/m.153. £.289. /2. Raj.app.5%.
Afplenium virginianum , polypodii facie. Raj. app. 59.
Polypodium minus virginianum, foliis brevibus
fubtus argenteis. Morif. hift.%. /.563. /.14.
t- 2. /. 5. Habitar in Firgmia. Facies Polypodii officinarum. Stipites nudi, akerni, palmares. Frons pinn ta lobis alternis, obtufis, in^egerri-
mis, obverfe ovatis, aur oblongis, furfum ar-
cuatis, bafi coadunatis; averfa foliorum pars
alba pulvere ferrugineo adfperfa. Morifoni datum fynonymon buc fpectat, licet ipfe
hoc idem conjungat cum fpecie ochva. 11. ACROSTICHUM (aureum) fronde pinnata*
pinnis altcrnis Hnguiformibus integerrimis gla-
bris. Hort. cliff. 447. Lonchitispaluftris maxima. Slom.fl.15. hijl.i.p.j6. Phyllitis. Eont. jav. 1.6. c. 34. Lingua cervina aurea. Pliim. fil.gj. t. 104. Fiiix paluftris aurea, foliis lingua; cervina?. Plum.
amer. 578. Raj. app.63. Filix amcricana aurea maxima non ramofa, alis
integris alternis planis. Morif bifi.^. p.571. Filix non ramofa, foliis intcgris non ferratis,
maxima, Jndiae orientalis. Breyn. cent. T89.
Bnrm. zeyl. 99. Filix fimpliciter pinnatis foliis, f Phyllitis ramo-
fa jarnaicenfis maxima, averfa parte ferrugi-
nea lanugine circumquaque obdu&a. Pluck.
alm. 154. t. 288. /• !• Habitat in Jamrica, Domimca, & Indii orientali. Radix ftipites plures fafciculatim producens. Stipites rufo-nigricantes, glabri, novem circiter
ped. aki, digiti minimi craffitie.
T°m- L s FolipUt
274
ACROSTICHUM.
Foliola lanceolata, circitcr viginti, alterna, fubpe- tiolata, integerrima, fefquipcdalia, obtufiufcula.
Averfa frondium pars pulvere ferrugineo tecia eft.
Obf. Synonyma Breynii & Bontii f. orientalis Fili- eis conjunguntur cum americana, a Rajo, Bur- manno & aliis.
12. ACROSTICIIUM (areolaium) fronde pinnata, pinnis altcrnis linearibus apice ferratis. Gron. virg. 124.
Filix mariana, pinnulis feminiferis anguftiflimis.
Pet. act. 246. 398. Habitat in Firginia, Marilandia. Areola fruftificantes nervo longitudinali folii di-
ftinguuntur in duas phalanges, & transverfim
quoque ad fingulum latus difponuntur in plures
partes. Gron.
13. ACROSTICHUM (trifoliatum) fronde pinnata: foliolis ternatis lanceolatis.
Filix jamaicenfis non ramofa trifolia anguftifolia, caule levi. Morif. hift.3. p: 572. Raj.app.j3.
Phyllitis ramofa trifida. Sloan. flor. 88- bifl. 1. p. 88 t:%$. f. 2.
Lingua cervina triphyila angufta & leviter ferrata. , Plum. fpec. 15. fil. 12. t. 144. Tournef. infi. 546.
Habitat in Jamaica.
Radix nigrefcens.
Stipites rufo- nigricantes , pedales.
Frons ohlonga, alternatim pinnata. Foliola ter- na, lineari - lanceolata , fubfeffilia, intcrmedio lateralibus longiore. Superiora foliola bina, fumma folitaria funt. Averfum latus pulvere flavo totum obductum.
14. ACROSTICHUM (calomelas) fronde dupli- cato - pinnata , foliolis akernis: pinnis lanceo- latis pinnatifidis.
Filix non ramofa major, caule nigro, furculis raris,
pin-
ACROSTICHUM.
275
pinnulis anguftis raris longis denfatis. Sloan. flor. 20. bifi. 1. p. 92. t. 30. f. 2. iJa/. 82. Habitat in Jamaica-
15. ACROSTICI iUM (barbarum) fronde duplicato-
pinnata: foliolis oppofitis : pinnulis lanceohtis obtuOs ferratis fefli'ibus alternis. Hort. cliff 476.
Filix africana floridaj fimilis in ambitu foliorum argute denticulata. Pluck. ahn. 156. M81. /. 5.
Habitat in Africa.
Stipites glabri, bipedales vel tripedales, ere&i.
Frons duplicato-pinnata , conftans foliis partia- Jibus oppofitis , pinnatis, compofitis, foliolis lanceoiatis, fefiilibus, alternis, acute ferratis,
glahris.
Averfa foliorum pars pulvere te&a eft.
16. ACROSTICHUM (cruciatum) fronde duplica- to-pinnata: foliolis oppofitis lanceolatis : in- fimis cruciatim appcndiculatis.
Filix pulverulenta, pinnis obtufe dentatis. Plum.
amer. 17. t. 2$. Habitat in Dominica.
Radix plurimos producit ftipites, in fafciculum enatos, bafi fquamis imbricatos.
Stpites leves, flavefcentes.
Frons lanceolata, pinnata : Foliolis lanceolatis, feflilibus, oppofitis : fingulis pinnatifidis , ad coftam usque margine denticulatis. Infima fo- liola breviora bafi utrinque aurita, f. appendi- culata, eo quod infirme lacinia; utrinque lon- giores alas quafi cruciatas conftituant.
Averfa foliorum pars undique pulvere tefta eft.
17. ACROSTICHUM (tbalittroides) fronde pinna- ta: pinnis alternis utrinque pinnatifidis: fteri- libus latioribus. Fl. zeyl. 377. tab. 4.
Thalidrum zeylanicum aquaticum. Herm. zeyl.
36. Burm. zeyl. 222. Habitat in aquofis Zeylona.
S 2 Radix
7*
ACROSTICHUM.
Radix fibrofa. Plantce facies foliorum Thalictri
vel potius Ocnanthes. Frondes alternatim pinnata?, petiolata?: aliae latio-
res & (reriles; alise anguftiores & fru&iferas.
Steriliwn pinnre alternacim ina?qualiter pinnatae :
foliolis fubovatis, finuatis, difFormibus.
Fertilium pinnaj alternatim pinnata?: fcliolis re-
motis, lincaribus, faspe quinquepartitis : laci-
niis linearibus, divaricatis. Strigoftas frondium , uti in reliquis Filicibus, ab-
folute nulla, fed mollities herbacea. Margo frondium refiexus tegit fru&ificationes. Accedit proxime ad fpcciem feptimam , a qua
tamen diftinctiflima eft.
8. ACROSTICHUM (rufum) fronde pinnata, pin- nis oblongo - ovatis fubcordatis hirfutis fubfer- ratis. Hort. clijf. 475.
Filix minor rufa lanugine tota obdu&a, in pin- nas tantum divifa raras non crenatas fubrotun- das. Sloan. flor. 19. bi/l. 1. p. 87. t. 45. f. r, Raj. app. 75.
Habitat in Jamaica.
Radix plurimos itipites producit; ftipites finguli erecti lutei.
Foliola lateralia pinnatim gerit, ut T^icbomanes : Foliola petiolis breviflimis infidentia, ovato- oblonga, obtufa, finuata, fupra viridia, fubtus lana fulva veftita; fubmargine prodeunt fructi- jficationes inter lanam & marginem deflexum, ideoque fpccies erit Pteridis, nec per totam aver- fam partem feminibus obtegitur, uti Rajus & Sloane ftar.uerunt. [Pteris rufa Sp. pl ed.i. p. 1074. ad Acroftichi genus denuo relata in Sp. pl. ed. 2. p. 1525. S. ]
XI
Tab.XII.
MUSEUM
ADOLPHO - FRIDERICIANUM
SUB PR^SIDIO D. D. CAR. LlNNiEI propofitum
A
LAURENT. BALK
Gevalia - Geftric. Upfalia 1746. Maj. 3 1 .
L. B.
Praecipua fingularique Clcmentia Principis no- ftri Haereditarii , Sereniflimi Auguftitfimique ADOLPHI FRIDERICI, id felicitatis Academiae noltrce Upfalienfi contigit, ut fplendi- diiTima donatione locupletatum fit mufeum nofirura Academicum, tantum & pretio & raritate reliqua fuperante, quantum gradu pra? aliis Ipfa Regia Cel- fitudo eminet. Exotica, rariffimaque apud nos, animantia, quae, inter reliqua , heic obfervamus, gratiara vere regiam devotiflimo animo celebrandi occalionem praebuere ampiiilimam, quare etiam ac- ceptius nibil nec quidquam gratius Tibi , C. L. me exhibere poiTe crediderim , fpecimine aliquo acade- mico, quam dum particulam hanc tecum commu- nico: pracfertim cum ipfe optime noverjs , quara
S 3 mutila
278 MUSEUM PRINCIPIS,
. mutila & imperfe&a fint ornnia ea, quae in hunc usque diem, in hoc ipfo argumento, prodierunt fcripta. Succinclas, fufticientes tamen cognitioni fpecierum, heic tradidi defcriptiones.
Notitia ferpentum , cui fplendidifTima dona- tio Academia? noftra? Cancellarii IIluftrifTimi , Regis Regnique Senatoris Regiseque Cancellaria; Pra-fidis Exccllentiflimi , Domini Comitis caroli gyl- lenborg, fundamenta jecit, hac ipfa "lerr.enti donatione incrementa cepit maxima. Rariflimum quoque ftudium ichthyologicum, cimmeriis quafi te- nebris fat diu involutum , plurima hoc ipfo augmen- ta cepit, quoad & genera & fpecies, cujus augmen- ti nec reliqua; partes Zoologiae expertes fuere.
Synonyma au&orum appofui, ubi ea certa & indubia inveni ; Alias lubentius plane omifi.
Naturali magnitudine hcic defcriptorum ani- malium flguras dedi, pra3ter Phafianum , qui duplo major eft, quam in Tab. I. apparet. Nec alia de- lineavi, quam quorum vel nullas antea habuimus figuras, vel adeo erroneas, ut plane inutiles fuerint.
ClaJJis I.
QUADRUPEDIA.
I. SIMIA (Apedia) cauda abrupta , unguibus com- preflis obtufiufculis , pollice palmarum digitis adharente.
Simia cynocephalos parva, qua? caudam non ha- bet. Alpin. JEgvpt. 142. *i. 20. /. 1. (an?J
caput fubrotundum. Os prominens , parura retufum. Aures fubrotundae, nud&\
corpus totum te&um eft vellere fubflavefcen-
• te, pilorum apicibus nigricantibus.
cauda breviflima, vix duos digitos transverfos longa, obtufa, pilofa.
Palma-
1
MUSEUM PRINCIPIS. 279
Palmarum digiti .oblongi , pollice reliquis adha?- rente, ut in pedibus humanis. Plantarum di- giti longiores, pollice magis remoto , ut in manibus humanis. Ungues omnes longi, cur- vi, convexi, comprcffi, lineares, obtufi.
Maxime hilaris ejt hcec fmia. Magnitucto felis.
2. SIMIA (lemur tardigradus) acauda , digitorum
indicum ungue fubulato. Simia Charletoni a Robino vifa. Raj. quadrup. 161. Simia parva ex cinereo-fufca , nafo produ£h'ore, brachiis, mambus pedibusque longis tenuibus. Muf. Pe- troP- 339- N. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. Ani- malculum cynocephalum teilanicum tardigra- dum, Seb. thef.l. p.55. t. 35. f.i. 2. Cerco- pithecus ceilonicus feu Tardigradus diclus ma- jor. Seb. thef.i. p. 75. t. 47. f.i. V 'ngne s hu- mani feu plani fubrotundi, exceptis digitorum indicum & in palmis & in plantis teretibus feu fubulatis , ut in avibus. Fozmina mammas qua- tuor in pectore gerit, illa torpidum miirem excitat in Venerem. Mas leUis arborum pomis ea prcegu- ftat & dein fazmince prabet. Habitat in Ceilona. Hujus tantum Cranium in mufeo habetur.
3. DIDELPHIS ( Marfupialis) mamrais intra abdo-
men a). Philander maximus orientalis, Seb. thef.i. p.6\. ^39. Philander amer. Seb.thef.i. p.57. t. 36* /. 2. foemina. Philander, Opotlum, Seb. thef. 1. p. 56. t. 36. f. r. mas. Marfupialis amer. Tyfon. act. Carigue. Laet. amer. 551. Rapoza Lufitanis. Schott. Pbyf.ys?,. t.32. Ca- S 4 rigu-
d) DIDELPHIS (murina) mammis extra abdomen. Mus f. forex fylv. americ. Seb. tbef. t. p. 40. t. 31. /. 1. 2. 4. 5. 6. 8« Mus afri^an. Hayopolin di&us , Seb. tbef 1. p. 49. t. 31. /. 3. Hujus generis etiam eft animal.
MUSF.UM PRTNCIPIS.
rigueija brafilicnfibus, Marcgr. braf 111. t.222. Pifon. braf. 323. jfonft. quadrup. 136. t. 63. Maritacaca, Raj. quadrup. 182. Taij-ibi bra- filienfibus, Raj. quadrup. 185. Tlaquatzien, Hem. mex. 330.
caput acuminatum. Aures magnae, rotunda- tae, men.branacea\ nudae, diaphanse. Rojtrum prominens. Nirium foramina lunaria Den- tes in inferiore maxilla primorcs cuneiformcs otto. parvi; deinde canini utrinque rres , tum molares aliquot acuti, lobati; I n fuperiore ma- xil! 1 prknores molares duo, tum utrinque tres incifores conici, parvi; demum ucrinque tres canini, ultimo molares dentati, plures. Lin- gua apice papillis ciliata.
corpus fuperne colore ftilvo, fecundum longi- tudinem dorfi parum nigricans, in abdomine & fronte exalbidum.
cauda vix longitudine corporis, bafi pilofa,, ceterum ut in mure nuda. Adeoque roftrum Vulpis, cauda Muris, aures Vefpcrtilionis, pedes Simiae.
pedes anteriores latiufculi, more fimhrum, fed pollex non remotus; ungtiibus omnibus fiibu- latis. Pedes pojhriores etiam pentadactyli & fiffi uti anteriores , fed pollex remotior, ut ia fimiis; in his ungues fbbulati, excepto pollicis, qui planus rotundatus, uti hominis.
Obf. Oitam defcribimus juvenis ejf £f pullus , hino incerti haremus , utrum dentes dein mutet in alias formas. Singulare circa animal hocce eji, quod juvcnes dum laclent aut metu percellantur , uierum matris intrenty ibidemque fe abfcondant mammasque fugant. Inter arbores verfatur , facchari cannis avibusque viHitat.
4. ERI-
MUSEUM PRINCIPIS.
4. ERINACEUS (^dasypus feptemcinctus) loricatus, cingulis feptenis, palmis tetradaftylis, plantis pentadactylis. Dafypus. Hemand. mex. 314. Tatuete brafilien- fibus. Marcgr. braf. 231. Tatou feu Armodil- lus amer. Seb. thef.i. p.45. t. 29. /. 1. Tatou juvenis feu Armodillus minor amer. Seb. thef. 1.
p- 87- t. 53- /• 6.
caput ovatum, glabrum, futuris numeroflfli- mis reticulatum. Rq/trum produclum. Narium foramina lunaria. Aures fubovatie , punclis papillofis tecfce.
testa coruus tegens , offea, cujus prima pars lata, marginata, punctis fubrotundis latiufculis elevatis transverfim ftriata. Cingula feptem, angufta, ovato- lanceolatis charactcribus trans- verfim ftriata; poftica pars teftse magnitudine prima?, punctis callofis elevatis notata. Penis exfertus, fubtus carinatus.
cauda cingulis numerofis verticillata , nuda, corpore paullo brevior.
pedes anteriores palmis tettadaclylis , profunde fiifis, digitis teretiufculis , interioribus duobus longioribus & fere squalibus, exterioribus bre- vibus & inter fe fere aequalibus. Ungues ma- gni, erecliufculi , fubulati, acutiffimj. Pedes pojleriores pentadaftyli , digitis lateralibus pro- fundius, ut in plantis, feparatis & brevioribus intermediis minus divifis & longioribus. Un- gues obtufiores quam in anterioribus pedibus.
Specimen foetus recenter exclupum ejl , adeoque mdli adhuc pili aut dentes confpicui.
5. SCIURUS (fiavus) cauda tereti : pilis brevibus, auribus fubrotundis. facies fciuri vulgaris, fed minor. Aures nu- diufculs, fubrotundae, humanis quodammodo S 5 fimi-
2g2
MUSEUM PRINCIPIS.
fimiles, ncc pilis longis terminatse. Seta plu- res ad latera roftri in labio fuperiori , & non- nulla; etiam in genis.
cauda pilofa, teres , nec pilis longiufculis bifa- riam pectinata , ut in noftratibus.
Pahhct pentada&yla?, fed pollice brevifiimo & fe- re nullo, ungue etiam breviore armato. Plan- tcv etiam pentadactylae , pollice & longiore & ungue magis acuto quam in palmis.
color luteus, apicibus pilorum albicantibus.
'ciaflis II.
A V E S.
6. PHASIANUS (pictus) crifta flava, peaore coc- cineo, remigibus fecundariis cagruleis.
caput tectum crifta plumacea, flava, pone de- pendente. Rojlruin breve, convexum, ob- longiufcuJum , omnino gallin^. Area feu orbita oculorum undique nuda, incarnata. Collum tectum pennis fubfulvis feu faturatius luteis, margine nigris;fhinc Juteum lineis transverfis nigris. Gula grifea.
pectus, abdomen & anterior pars colli fangui- nea feu coccinea. Ilumeri pennis viridibus, nitidis, margine nigris ; hinc fingula; pennas vi- rides lineis transverfis nigris. Dorfum flavum, uropygium pennis longis, coccineis, utrinque ad caudam nutantibus. Femora ruffo - ferru- ginea.
cauda cuneiformis, utrinque deorfum compli- cata, deorfumque falcata, Iongitudine corpo- ris, rectricibus nigricantibus , pallido- macula- tis, harum intermedia reliquas tegens fornicata.
pedes nudi, tetrada&yli , omnino ut in gallina. Tibia pone calcari brevi, ut in gallinis. Ala fubferruginece : reclrices primores fufcae , fe-
cun-
Tab.XllI.
MUSEUM PRTNCIPIS.
283
cundariae extrorfum caeruleae. Magnitudo fere
gallina\
Phajiani novum conftituimus genus, cujus cbaracler confifiit in area oculorum nitda absque palearibus.
Sacra Regia Celfitudo , SerenifTima Princeps LOUISA ULRICA, quas avem hanc e China accepit, & diu aluit, exuvias illius far- citas Clar. Domino Praefidi nuper mifit, quae in Sacrae Regia? Celfitudinis Principis mufeo nunc reconduntur. Vid. Tab. I.
Ckffis III.
A M P H I B I A.
classis Amphibiorum conftat quatuor gene- ribus; Teftudine, Rana, Lacerta, Angue; Horum genus anguium numero fpecierum maximo fuperbit, cui proxirae accedit Lacertarum familia fpeciebus itidem non paucis inftru&a; R.anae vero pauciores numerantur, paucifTimae vero Teftudines.
In anguibus fpecierum difFerentia difficillime eruitur; variat enim haec gens magnitudine & co- lore, artubus deftituta, e quibus differentia in cas- teris animantibus facile eruitur. Hinc ab omni aevo ferpentum cognitio difTicillima & maxime obfcura fuit. In diifcrtatione autem ante annum heic ha- bita de Amphibiis Gyllenborgianis, pulcherrimum dete&um fuit inventum pro cbarn&ere fpecifico fer- pertum , quod in numero fcutorum abdominalium & fquamarum caudae confiftit, quo folo & unico ierpentum nomina & fpecies diftinftiffima evadunt.
In hoc vero vaftifTimo fe pentum agmine, quod nobis examinandum fufcepimus, multae reperiuntur fpecies , quae in Gyllenborgiana colleftione non aderant , qu?eque novas fubminiftrant obfervatio- nes, & maxime illuflrant ferpentum hiftoriam. Sunt
enim
284
MUSEUM PRINCIPIS.
enim hcic angues, quae gaudent fcutis fub cauda, non vcro fquamis; funt, quarum abdomen tegitur fquamis; funt dcmum alia?, quarum corpus cingitur annulis, ut fcuta abdominis & caudae totum obve- ftiant corpus & omnes fquamas excludant. Hinc quadrifaria evadit anguium divifio:
1. Angues annulis abdominalibus & caudalibus , ut Amphisbama.
2. Angues fquamis abdomin/ibus & caudalibus, ut CxcWh.
3. Scutis abdqminalibus caudalibus , ut vipera caudifona.
4. Scutis abdominalibus & fquamis caudalihus, ut orr.nes angues Gyilenborgianac & maxiraa fer- pentum pars.
7. TESTUDO ( Mydas y.) unguibus acuminatis, palmarum plantarumque folitariis.
Teftudo marina americana. Seb. tbef. 1. p. 127. f.79. /. 4. 5. 6.
caput roftro acuminato , naribus inftrufto, margine acuto, edentulo , non inflexo aut ac- cipitrino. Palpebra oculorum inferior duode- cim crenis profundioribus feu tuberculis divi- fa, fuperior vero ftriata.
truncus fuperne teftus. Tejia ovata, mar- gine cincta, viginti quinque divifo partibus, pone prominulis , hinc quafi ferrato. Difcus convexus, fubcarinatus, quindecim te&us fqua- mis fexangularibus in medio, & plurimis qua- drangularibus ad latera. Inferior teftae pars in difco componitur tredecim fquamis, exceptis lateralibus.
cauda brevis, mollis.
pedes tam anteriores quam pofteriores oblongi, margine poftico latiore, acutiore, ferrato; an- tico vero crafliore, unico ungue magno in me-
dio
MUSEUM PRINCIPIS.
285
dio armati & altero ungue vix mprsifefto, fqua- mae inftar acutte exterius coliocato.
$. RANA (boans) palmis tetradaftylis fiflis, plantis pentadactylis palmatis, apicibus digitorum fub- rotundis.
Rana furinamenfls. Seb.thef. i. p.114. t. 71. /.3.4.
os ampliflimum, rotundatum, edentulum. Oculi prominuli, membrana fubtus niclitante inftru- cti. Aurium foramina membrana ciaufa, pone oculos collocata.
co rp us oblongum, pone anguftatum, Iscviufcu- lum, fubtus papillis tectum.
Palmce pentadaclyla? , digitis fiflis , nec membrana connexis. Bracbia brevia. Ungues orbicula- ti, molles, digitis iatiores. Digiti lateribus acuti ; horum primus brevior , fecundus & quartus paullo longiores, tertius adhuc longior lateribus utrinque rotundo finu excavatis. Plantde pentadadylae, digitis membrana con- nexis; horum intcrior breviflimus, fecundus paullo longior, tertius & quintus adhuc longio- res, quartus longiflimus. Femora & tibice lon- gae, immo toto corpore longiores & angufta?. Ungues etiam in his orbiculati, molles, latiores.
color lividus, in femoribus & tibiis, ut & ad hypochondria fafciis obfoletis, cinereis con- ftans.
Singularia in bac fpecie : Color niveus feu latteus, in brachiis , femoribus , dorfo absque certo ordine vel determinata macularum figura adfperfus , binc in variis diverfus.
9. RANA (arborea /3. ) pedibus fiflis, palmis tetra- dactylis, plantis pentadactylis; geniculis fubtus tuberofis.
caput parvum , parum acuminatum , la^ve. Oculi parvi, membrana ni&itante inftructi.
coa«
286
MUSF.UM PRINCIPIS.
corpus fuhrotundum, utrinque la?ve, fufcum.
Palmce tetradactylaj , fifffe digito primo minimo, fccundo & quarto paullo longioribus , tertio longiffimo, omnibus obtufis ; fubtus ad carpos aliquot tubcrcula, ut & tuberctilum fubtus ad fingula gcnicula digitorum. Planta pentada- ftylce, fiffce: digito primo breviffimo , fecundo & quinto longioribus, tertio adhuc longiore, quarto longiffimo, omnibus obtufis & ad gc- nicirla fubtus protuberantibus , minus tamen quam in palmis.
Convenit hcec tubcrculis illis fub fingulo genicu- lo digitorum , cum Rana maxima, virginiana, eximia, rara, Seb. tbef. i. p.119. f.75. f. r. figura etiam eadem . fed palrnarujn numerus digitorum differt; noflra parva eft nullis colo- ribus variegata, &capite minore a Sebse difFcrt, quae magna variegata palmis pentadaclylis (mo- do rite pictis); fed forte fexus vel cetatis tan- tum differentia.
10. RANA (gibbofa) palmis tetradaclylis fiffis, plan- tis hexadaetylis, fubpalmatis : pollice latiufcu- lo breviffimo.
caput minimum, obtufum, thoraci immerlim.
corpus fubglobofum valde convexum, rugo- fum, non vero verrucofum, nebulofum, fafcia longitudinali pallidiufcula utrinque finuata.
Palmce quatuor digitis fiflis, inermibus, fubtus ad genicula parum tuberofis, digito primo bre- viore, tum quarto, fecundo & tertio longio- ribus. Plantce fex digitis, quorum pollex reli- quis latior, pofterior & brevior, digitus fecun- dus, fextus, tertius, quartus, quintus gradu longiores evadunt.
11. LACERTA (principalis) cauda tereti, corpore duplo longiore, pedibus pentadactylis , criffca
gulse
MUSEUM PRINCIPIS.
287
gulas integerrima , dorfo laevi. vid. Tab. II. Fig. 2.
caput depreflum, parum acuminatum, latiufcu- lum, latenbus parum comprcirum, variis fu- turis tenuitljme exaratum. Narium foramina fupra roftrum minima, nec elevata. Attrium foramina parva. Crifla gulae rotundata, mini- me ferrata, margine crafiiore antrorfum inftru- c~U radio, in medio vero utrinque nigra raacu- la & ftriis albidis notata.
truncus fquamis minutiffimis obteclus, cujus abdomen fcutellis deftituiturl
cauda corpore duplo longior, fquamis minu- tiflimis obtecta, verfus apicem tenuiflima, fu- pra parum carinata & fubtus magis ftrata, in- cifuris demum transverfis in varia fegmenta vix manifefte articulata.
pedum palma pentadactyla?, digito tertio&quar- to paulio longiore. Planta pentadactylae, di- gito quinto profundius feparato, dcin primo, fecundo, tertio, quarto & demum quinto, qui minime feparatus. Horum primus brevifli- mus, fecundus & quintus longiores, quartus adhuc longior, quintus longiffimus. Digito- rum omnium articulus penultimus fubtus latior eft reliquis. Ungues in omnibus pedibus mi- nimi & acutiflimi.
color corporis plumbeus, in cauda pallidior, lituris fufeis.
». LACF.RTA (Iguana) cauda tereti, pedibuspen- tadactylis, crifta gula? pendula antice dentata, dorfi futura denticulata. Lacerta cauda tereti, pedibus pentadaclylis, crifta dorfi longitudinali, gulas pendula antice dentata. Ampbib.Gyll. iV.ir.
caput minus acuminatum. Aurium foramina membrana claufa. Calli maxillam inferiorem
obve-
288 MUSEUM PRINCIPIS.
obvefticntes poftici majores , omnium poftre-
mus fub aure maximus. truncus fquamis minutiflimis quadrangularibus tectus. Scnta abdominalia nulla. /lbdomen ven- tricofum. Pianta digitus primus unico articu- lo, fecundus duobus, tertius & quintus tri- bus, quartus quatuor articulis conftat.
color in aliis plumbeus, in aliis exalbido - caeru- lefcens, lituris fufcis in cauda evidentioribus.
13. LACERTA (marmorata) cauda tereti, corpore longiore, pcdibus pentadactylis , gula fubcri- ftata, antice dcntata, dorfo la?vi.
Lacerta cauda tcreti, corpore triplo longiore, pedibus pentadadylis, gula fubcriftata. Amphib. Gyllenb. Ar. 15.
Lacerta chalcidica marmorata ex Gallaecia. Seb. thef. 2. p. 79. t. 76. f. 4.
In noftro fpecimine fequentia addere juvat :
Aurium foramina claufa. Maris gula criftata, membranacea, pendula, cum femin?e gulae vix criftata fit. H&c crifta fquamis obtufis gibbis tegitur, &antice in margine fquamis acuminatis covnpreffis denticulata.
Fentora poftica fubtus ordine longitudinali ex orro vel decem papillis truncatis notata, h^ec ta- men nota in feminis minus confpicua eft.
color fubgrifeus, a tergo lituris transverfis al- bis nigrisque, pofteriora, ad latera, refpicien- tibus.
14. LACERTA (Agama) cauda tereti longa, pe- dibus pentadactylis , dorfo antice denticulato, collo capiteque pone aculeato.
Salamandra americ. Lacertae aemula altera. Seb. thef.i. p. 170. t.101. f.%. Saiamandra amer. amplubia. Seb* tbef. i. p. 169. t. ioj. f. 1. 2.
caput
MUSFUM PRINCIPIS. 289
caput ovatum, fquamis anteriora verfus !m-
• bricatum, pone juxta aures aculeis maequalibus fbinofum, quod lingulare in hac fpecie. Collum etiam fqunmis fpinofis fparfis riget. N^-ium fo- ramina elevata, retrorfum fpetfantia. Palpehra denticulatie. Crifia fub gula nulla, fed palearia laxa. Aurium foramina membrana claufa.
truncus teelus fquamis rotundatis, fupra ca- rinatis, fpina termmatis, fubtus vero obtulio- res, nec carinatce funt fquamte. Sutura dorfi. antice, pnefertim incollo, fquamis ereftis !an- ceolatis diilinftis criftata. Abdomen deftitu- tum eft fcuteiiis»
cauda fquamis magis carinatis, magisque acu- minatis te&a & hinc parum angulata, corpore longior.
Palma pentadaftyl», digito primo & quinto pro- fundius feparato, tertio & quarto minus. Ho- rum digitus primus breviftimus, fecundus & quintus longiores, tertius longior, quartus longillimus. Planta pentada6rylse, digito quin-
. to profundius feparato, fecundo minus adhuc, omnium minime autem tertio & quarto. Ho- rum primus breviOimus , quintus , fecundus, tertius, quartus fenfim longiores.
Mas dijjcrt a femina, quod crifla dorfalis in illo con/iet ex majoribus fquamis-, a capite ad medium dorfum ferc extcnfis. Hujus fquama a tergo mi- nus acuminatce, nec latera colli fpinofa. Fsmiiics vero crifla conflat ex fquamis minoribus , a ca- pite vix ad bumeros elongata. Hac ad latera minutiffimis fpinis armata efi , & fquama tam in dorfo, quam cauda magis acuminata.
15. LACFRTA (Calotes) cauda longa, pedibus pentadaftylis , dorfo antice dentato, capite pone denticulato.
Tem. /. T Laeer-
MUSEUM PRIXCIPIS.
Lacerta ceilonica casrulea. Seb. tbef. i. /».150. t. 35. /.4. Lacertus ceilonicus amphibius feu Leguana foa ajcr ditia. Seb. thef. 1. p. 149. f- 95- /'3- Lacerta ccilonica lemnifeata & pe- ctinata casrulea, Kolotes & Askalotes Grcrcis di&a, aliis Ophiomachus f. pugnatrix caerulea. SeZ>. tbef. i. p. 146. £. 93. f. 2.
caput ovatum, quadratum, fquamis imbrica- tum fupra obtufis, fubtus acutiufculis . pone fupra aures fquaroae in fpinas exeunt longitu- dinaliter difpofitce ; nullae vero fpinai in coJlo, ut in pra?cedente.
TRUNCus fquamis imbricatis fupra humeros furfum verfis. Dorfum carinatum a capite ad medium trunci fquamis longitudinalibus lan- ceolatis, diltinftis, magnis , tenuibus crifta- tum. Squama in abdomine & gula, qua? pa- rum carinata, linea elevata & acumine notata?. Hinc ftrra elevatae, longitudinales , plurimae in abdomine.
cauda corpore duplo longior & attenuata.
Palrna pentadactylae digitis intermediis fefquilon- gioribus. Planta pentadactylae , digitis inae- qualibus, fubtus fquamis denticulatis.
color caeruleus, abdomen vero ex albido cae- ruiercens.
16. LACERTA (Cbamaleon) cauda tereti brevi, pedibus pentadactylis , digitis duobus tribus- que coadun3tis. Charaaeleo oriental. ex Arrboina. Seb. thef. r. p. 133. t. 82. Chamaeleo ceilonicns, fubcrocei coloris. Seb. thef.i. p. 134. t. 82. /.3. Cha- maeleo pullus amboinenfis. Seb. tbef 1. p. 134. t. 72. /.4.5. Chamceleo promontorii bonae fpei, caeruleo alboque colore, marmoris irftar variegatus. Seb. thef r. p. 135. t. 83. p 5. Cha- maeleon. Olear. muf. 9. t. 8- /• 3-
caput
MUSEUM PRINCIPIS. 29t
caput comprefTum ad latera, fupra planum fed transverfe clevatum inter oculos, cum angulo utrinque carinato, fupra oculos, a rofrro ad occiput excurrente. Nucha profundo fi nu a trunco diftinfta, undc occiput in angulum acu- tum excurrit. Oculi te&i membrana craffa, papillofa, in cujus medio rima longitudin alis, quaj proinde palpcbrarum vices gerit. Hxc tunica punclis callofis undique tecta eft.
Nariwn foramina parva deorfum fpecbnna. Ri- ctns ampliffimus absque dentibus. Lingua lum- brici inftar longa.
Truncus compreifus dorfo carinato. Cbrpus teftum efh (non fquamis fed) tuberculis gib- bis ac elevatis ad latera fjepius quaternis. Anus transverfus, antrorfim lunaris.
cauda corpore paullo brevior, teres, mofce compreifa.
Palma pentada&ylae, ita tnmen ut digiti tres in- teriores totaliter coalefcentes & communi tu- nica vefhti , exteriores vero duo fimiliter co- adunati. Vltnta fimtliter pentadaclyla? , fed digitis tribus exterioribus & pariter interiori- bus duobus inter fe coadunatis, contraria ac in palmis ratione.
crista vix ulla in corpore, fed futura dorfalis a capite ad medium caudaj, ut & futura abdo- minalis ab apice roftrj ad anum , nec non linea longitudinalis utrinque cipitis fquamis conicis acuminatis majoribus diftin&a.
Digiti duo vel tres retrorfum fpectant^ ut eo firmiiis ramos arhorum apprehendat , fere ut Pfittacis, Picis £f Cuculis videre eff. Hinc in arhoribus vehcijjimus , in plano autem loco teftudine tardior* Habitat in fepibus c5* arbufculis umbrofts , humi* diufcuiis , calidis. Cauda incurva e/l , qua appre* bendit, tanquam manu, proxima adminiculd. Ocu- T 2 los
i9i MUSEUM PRINCIPIS.
los diverfe movet , ut altero fspe objeEtum antice locatum adfpiciat , altero vero pojfice pofita in- tueatur. Corpus macrwn , ac fi cutis fceleto nudo ejjet fuperinduita , fed reciproce & certis interval- lis totum corpus intumefcere facit, ac fi ejjet pin- guiffimum: iterum paullalim fubfidet £f detumefcit. Inediam diu fert , ut fape integro menfe ne unica mufca vitam fufentet. Vitiitat infeclis , & eam ob caujfam in India domibus jacile admittitur , ut arceat noxia infeUa. Color naturafis cinereus ejl, quem etiam poft mortem retinet , vivus avtem va- rios colores afjun.it , fecundum animi pajjiones, ca- lorem aut frigus ,* rubrum fc. fiavum , viridem, adeoque omnes excepto nigro.
17. LACERTA (Gecko) cauda tereti, pedibus pen- tadaftylis , digitis utrinque crifratis : fubtus lunulato - imbricatis, corpore verrucofo. Am-
phib. Gyllenb. N. 19.
Narium foramina pervia. Squama? in hac vix tninimae & fere nullse.
Noflra differt a Gyllenborgiana 1. quod puncluris callofis deflituatur corpus , 2. quod pedum digiti anguibus careant, 3. quod cauda minime articu- lata fit , fed fere a bafi ad ap;cem tinquam facculo induta, aut facculo feu cv.te '^xiore, crafftore ve- ftita. Utrum bce nota fvnt fexus vel cetatis vel cafus , ego nefcio.
18- LACERTA (Cordylus) cauda verticillata fqua- mis denticulatis , pedibus pentadaftylis. Am- phib. Gyllenb. N. 18.
Lacertus african. cauda fpinofa, mas & foemina. Seb. tbef. 1. p. 136. t. 84. /3.4. Cordylus vulgo.
capitis latera, fquamis convexis, latis, ob- tufis fex vel feptem tefta funt, uti & maxillcs
inferio-
MUSEUM PRINCIPIS.
293
inferiores ejusmodi convexis majufculis fqua- mis. Aurium foramina pone caput parva.
truncus tegitur fquamis carinatis & acutis, at in dorfo, ut & fub abdomine, non carinatis aut dentatis fed truncatis. Hinc animal ad latera fquamis aculeatis horret.
cauda longitudine corporis, viginti vel viginti duobus verticillis conftans.
19. LACERTA (Ameiva) cauda tereti , corpore duplo iongiore, pedibus pentada&ylis , crifta nulla , fcutis abdominalibus XXX. Amphib. Gyll. N. 13.
Lacerta ceilonica crocodili capite, maxima & ex grifeo & nigro varia ftellulisque albis transver- fim fitis notata, cauda longa. Muf. Petrop.u p. 436.
Omnia ut in Gyllenhorgiano.
20. LACERTA (Seps) cauda vcrticillata, pedibus fubpentadaftyiis , fquamis quadratis.
Seps five lacerta chalcidica. Raj. quadrup. 272.
caput minimum. Aures pone cap>Jt parvulas.
truncus oblongus, fquamis quadrangularibus, fubtiliffimis, ftriatus & transverfaliter & lon- gitudinaliter, quod in hac fingulare. Abdo- men, acuto margine & reflexo, trunco utrin- que anncxum, quod & in hac fingulare*, Haec abdominis cutis futura ab ipfo capite incipit & utrinque definit ad anum. Anus te&us eft fquamis.
cauda longitudine corporis, quinquaginta fe- ptem circitcr verticillis tefta, conftans fqua- iriis magis quam in reiiquo corpore carinatis. Hinc fulcata eft cauda & praeterea acutifllma.
Palma breviflimae, pentada&ylas, minima; , & horum pollex vix confpicuus, omnes tamen unguibus armatae ; ob pedum brevitatem trnn- T 1 cus
294 MUSEUM PRINCIPIS.
cns in hac fpecie longiflimus. Planta penta- dattylx, digitis tenuiff.mis , unguiculata? ut in ceteris, & horum fcmora ab angulo inferiore, doccm papillis pectinata. coi.or gnieo - lividus , per medium truncum mapis fiifcus, a tergo fupra anum fafcia trans- v rfa Juccfcens, pone anum fubtus fafcia albi- , cans,
21. LA CF.RTA (aurata) cauda tereti, pedibus pen-
tad:c!}'is, fquamis rocundatis l&viflimis fub-
pFifeis^ lateralibus fubfufcis. caput ovatum non collo craflius, fuperne pla-
niufculum futuris exaratum. Aurium forami-
na aperta. Narium foramina minutiflima ad
apicem rbftri. truxcus & collnm ejusdem latirudinis & crafli-
tiei , leve ab<que crifra, imbricatum fquamis
fubrotundis , obtufiflimis, arcris. c.a.uda longitudine corporis teres, fenflm an-
guftior,
minirrfre , unguibus acutis armatre. Planta pentadaclyla?, fifla?, digitis maxime inaequali- bus , ut in reliquis. coi. or corporis fingularis, viridi-& luteo-fub- grifeus , latcra vero ab auribus fuorp pe 'es loniiitudinaliter fafcia grifeo-fufca pinguntur, Adeoque color &ftructura fereStinci oflicin. b).
b) Facie lissc accedit ad stincum marinum officina- rum , proin ut eo facilius difHnguatur, Stinci notas ad- ducimus. Stincus pinguis eft & obefus , collum gerens sequale cum capite & rotunditatis & magnitudinh, fquamat orbiculatas & obtufas habet, unamquamque infuper tri- bus ftriis elevatis diftinctam, colore fere praecedentis ; Valmas quinquehabent planos digitos, qui ad latera funt
22, AN-
xnargi*
MUSEUM PRINCIPIS.
295
52. ANGUIS (amphisb;ena fuliginofaj annulis ab- domin.-tlibus CC , annulis caudalibus XXX. Amphisbaena. Raj.q11adrup.2SS. lbyara. Marcgr. braf.2^0. Amphisbajna ceilanica. Seb. tbef. 2. p. 2. t. 1. /. 7. Serpens ceilanica, Ca?cilia difta. Seb. tbef.2. p.19. 1. 18. /.2. Serpens amer. Cascilia dicla. Seb. tbef. 2. p.,24. t. 22. /.3. Serpens caeciiia amer. Seb. thef. 2. />. 25. t. 24. /. 1. Amphisbajna americ. ex fufco & albo va- riegata. Seb. tbef.2. p.77. 7 3 . /.4. x. Ser- pens Apamea fyriaca biceps. Seb.thef.2. p.106. t.ioo. /.3. Serpens amer. grofla verficolor. Seb. thef. 1. />. 140. t. 88. /.3. caput minimum, laeve, obtufum, fuperne lon- gitudinaliter linea exaratum & rugis lateralibus notatum, linea triangulari inter nares roftri apice infculptum. Narium foramina minima. Ocuii fere nulli, fed horum loco pun&a toti- dem nigricantia. Dentes in ore plurimi parvi.
truncus cylindricus, pedalis, ducentis circi- ter incifuris feu fegmentis annularibus conve- xis, inftar lumbrici , infe&us ; ftriis circiter quadraginta longitudinalibus exaratus, quarum duodecima (utrinque a ftria intermedia dorfi) cruciata, inftar literas X latinorum, unde ab- domen in hac fpecie diftin<5him a dorfo linea Jongitudinali , utrinque ex charafteribus forma X notatis. Anus rima transverfa. Segmentum T 4 ultimum
marginati , e quibus primus aliquanto brevior fecundo & quinto , primus, tertius, & quartus parum longiores funt. Ungues hujus funt plani , oblongi & paulluium fabtus incurvi. Plants etiam pentadactylee, digitis utrinque marginatis , quorum primus brevior, fccundus paullo longior, tertius, quartus , & quintus , fere sequaies & paullo longiores fecundo. Horum extimus articulus in- ftar unguis humani latior & cartilaginolus.
MUSEUM PRINCIPIS.
ultimum abdominis ante anum o£k> papillulis in lineam transvcrfam digelVis notatum.
cauda brevis, triginta fcgmentis annularibus conftans, absque nota illa laterali charattenbus lit. X. iimilihusi cauda ba-c obtufillima & craifa inltar capit is , nec ut in reliquis attenuata.
color totius ex nigro & aibo variegatus, ita tamen ut niger color in dorfo, albus autem fubtus magis confpicuus (it.
Amphisbana ah antiquis hac dicla efi , qui eam b>ri- cipuem effe crediderunt , cum eandem ferme prce fe j'er'ii ji^uram & crajftiem a cauda ac a parte ca- pitis, acjiie retrorfum dc antrorfum progrediatury & denique , quoniam , quando capitur , caudam capiti adphcat. At ferpentem ab utraque exfre- mitate capitatum in rerum natura imxeniri nvnis impudens eft qui affirmat , & njzms ffolidus qui credit. Raj. Segmenta hahet annularia inftar lumbrici, cuw in ipfa terra vivat, &eodem quo lum- brict ihodo & antrorfum & refrorfum progredi ne- cej'um h ihe it , quare etium caudam habet rohuffio- rew , prateelfyuis ferpentibns. In Lybia, Lemnoy Brajilia & Zetiona invenitur , formicis fuftenta- tur, pracipue tamen Lumbricis.
Morfurn exiiialem effe , eontra quem nullum dari pof-t reniedium, aferunt Lujitani, quod nobis pa- radoxon videtur , cum dentibns careat canmis feu mobilibus, qui in boc genere venenainfligere folent.
3. AIVGUIS (Scytate) fquamis abdominalibus CCXL, caudalihus XIII. Scytale amer. Am- phisbarna & Ca^ciba vocata. Seh. thef.i. ^.3. t.2. f. i. 2. Scytale ex nova Hifpania. Seb. thef. 2. p 4. t. 2. /. 3 4. Amphisbiena amboi- nenfis, corio quafi rericulato confpicua, fqua- mis rubicundis obducla. Seb. ihef.i. p. 9. t. 7. /,4. Serpens amphiibaina, Seb, tbef, 2. p- 21.
MUSEUM PRINCIPIS. 297
t. 20. /. 3. Serpens amphisbcena orientalis. Stb.thef.i. p.2j. t. 53>. /.7. caput ovatum , parvum , minime angulatum. Narium foramina teretia. Oculi minimi, in propria fquama collocati. truncus teres, pedalis & fefquipedalis, imbri- catus fquamis ovatis, obtulis, levibus. Abdo- men etiam te6him ejusmodi fquamis fed latio- ribus, obtufioribus, numero circiter ducentis & quadraginta. cauda vix digitum transverfum longa, crafTa,
obtufa, uti caput. color albidus, fafciis fufcis annularibus hinc inde interruptis. Albedinem fafciis interjacen- tem, margines ferruginei fquamarum comma- culant.
Convenit cum Amphisbcena pracedente cauda craffa% obtufa , qua a ceteris anguibus manifefle differt, ut nulli dubitemus , quin ferpentes iftce a Seba alle- gata e<edem cum noftro fint , licet color in no(lrot a Selh? fit diverfiffmus. Hec etiam convenit cum Caicilia, quod deflituatur fcutis ahdominalibus, £f eorum loco modo fquamas latiufculas gerat.
24. ANGUIS (crotalus Dryinas) fcutis abdomi-
nalibus CLXV, caudalibus XXX. Vipera caudifona amer. Raj. quadrup. 296. Vipera orientalis maxima caudifona. Seb. thef. 2.
p.\oi. t.<)6. f.i. Serpens crotafopbora feu
Vipera caudifona amer Seb. thef. 2. p. 99. t. 95.
f. 1. 2. Domina ferpentum. ffonfl. ferpent.26.
t.j. f:2. Nicremb. hifi. I. 12. c. r. Olear.muf.ij.
t. ir. /, 2. Boicocininga. Marcgr. braf. 240.
Pif braf. 41. 275. Teuhtlacet - Zauhqui. Her-
nand. mex. 329, caput obrufifiimum, & certe magis obtufum,
quam in ulla fpecie nobis nota. Frons a nafa T 5 .
»98
MUSEUM PRINCIPIS.
ad oculos, quam laminae duae tnajores ovales tegunt, variis fquamis latiufculis obtecla. Faux latiflime hians, cujus fingula labia utrinque tecla quatuordecim fquamis longitudinaliter fe- cundum marginem difpofitis. Dentes in fupe- riori maxilla utrinque folitarii , canini feu mo- biles maximi & acutiflimi, quos inter veficu- lam gerit reflexos.
trunc us totus te&us fquamis ovatis, in dorfo carinatis & acutioribus , verfus caput vero minoribus, omnibus in quincuncem difpofitis. Abdomen fcutellis centum & fexaginta quinque
f longitudinaliter a gula ad anum usque fe invi- cem excipientibus.
cauoa, feu fpatium abanoad extremitatem cor- poris, tecta fubtus triginta fcutellis integris, nec ut in ceteris anguibus dimidiatis. Crepi- tacuhmi quod caudam terminat, conftat cor- pufculis cartilaginofis, ventricofis, pellucidis, ampullatis, fe invicem amplexantibus , Iati- ufculis & fcre cordiformibus , aridis , fragili- bus fonoris.
color in noftrate, qui juvenis, vix duorum pedum longitudine, cinereus eft, cum maculis quibusdam flavefcentibus in dorfo. Singularia in hac fpecie funt plurima :
a Caput obtufiflimum.
b Scutella caudae, quae in hac fpecie integra funt, in reliquis autem dimidiata.
c Crepitaculum quo haec fpecies fola diftinguitur; Auclores hanc ipfam ferpentem unoquoque an- no huic fuo crepitaculo novum addere articu- lum ftatuunt, quod nobis non alienum vide- tur, quumnoftra, quse juvenis eft, non ultra quinque habeat articulos, at auftorum, majo- ra individua plures, immo faepe viginti; quam- que Marcgravius defcripftt, feptem in fuo cre-
MUSEUM PRINCIPIS.
299
pitaculo geffit, Sebaeque quaraginta. In hoc ipfo elncet clementia fummi Creatoris erga humanum genus, quod hoc inftrumento cre- pitaculi dederit hominibus facultatem fibi ca- vendi a morfu hujus fumme lethalis ferpentis: quoties enim morfum peragec, corpus fuum citiffime contrahet, ut faciendo iclum caput protrudat, quo ipfo crepitaculum hoc fonum edit, ex quo periculum imminens evitare fciunt homines, quod brutis denegatum eft. d Sacerdotes noftri e Penfylvania reduces , ad unum omnes referunt, hanc Viperam, vifo in arbore fciuro , ad ejus radices procumbere, fciurum oculis radiantibus & riclu hiante, ut folet felis murem , contemplari; hunc vero confternatum arborem circumcurfare, effugia quaerere, tandem vero, velut fafcinatum in os anguis infilire. vid. Linn. de telluris incremen? tOy prcefat.
e Eft morfus hujus ferpentis venenatiffimus, mor- tem accelerat intra unum vel ad maximum duos dies,
/ Antidotum hujus morfus eft radix Polygalae caule fimplici ereclo; foliis ovato-lanccolatis alternis integerrimis, racemo terminali ereclo. Gronov. flor. virg. 180. Hoc ipfum fylveftrium virginianorum antidotum nuper detexit GarifT. Tennentius, qui docuit , veram ferpentariam virginianam nec Ariftolochiam , nec Dorfte- niam, nec Actaeam, nec Refedam, nec Pre- nanthem effe, fed prsedi&am fpeciem Polyga- lae, qua hodie fpeciflci inftar in febribus in- fiammatoriis utimur.
g Ad quinquepedalem longitudinem excrefcit fa?- pe ferpens haec, praecipue in Brafilia & Virgi- nia invenitur, per falebrofa loca citiffimofer-
tur
^S\TV OF MARt^
30O
MUSEUM PRINCIPIS.
tur grapki; vafii coloris eft; foetct, ut homi- nes fepe ex ipfo hoc fpeciali fostore eam adefle fentiant. Quatuor habet penes retroriiim acu- lcatos. Dcntcs ejus duo canini, uti in reliquis venenatis ferpentibus, non in maxillis hacrent; iis enim vulnerando, non autem iftus inrli- gendo utitur. Dicitur etiam eum adeo tor- pefccre, fi linteo involutus fuerit, quamvis tenuifTimo, ut a puero vel minimo ferri & cir- curngeftari queat.
25. ANGUIS (coluber pullatus) fcutis abdomina- libus CCXVTII, fquamis caudalibus CVIII. Serpens amboinenfis niger & albus, Apachykoatl dicta. Seb.tbef.2. p.21. t. 20. /. 1. Apachy- koatl , Nieremb. natur. 284. Jonft- firP- 29- c a p v t magnum , ovatum , angulatum , fupra higrum ad latera & fubtus albo - maculatum. Narium foramina ad latera roftri retrorfura fpectantia. Dentes utrinque in fuperiori maxil- la duplici ordine, fcil. unico in margine ma- xillarum, altero vero adhuc interius colloca- to. Lingua nigra, duplici filo.
truncu s maximus , bi-vel tripedalis , com- preifus, dorfo maxime compreiro, hinc fere carinato. Dorfum tecium eft fquamis ovatis, laevibus , obtufiufculis , altero latere fufcis ; altero vero albidis. Abdomen planiufculum, fcutis ducentis & feptendecim veftitum. Scu- ta abdoininatia maxima ex parte alba funt, fed tertia quaeque margine fufco, vel etiam alter- na fingula altero margine fufco.
cauda magis nigra, teretior, centum & octo fquamarum paribus fubtus eft veftita.
Obf. Facile diftinguitur a reliquis trunco, prafertim vero dorfo comprejfo & fere carinato.
26. AN-
MUSEUM PRINCIPIS. 301
a<5. ANGUIS Ccoluber plicatilis) fcutis abdomina- libus CXXVIII, lquamis caudalibus XLVI. caput ovatum, vix angulatum, laeve. Oculi parvi. Narium foramina minima ad apicem roftri. Dentes parvi. truncus craffus, fupra lividus, ad latera fafcia longitudinalis fufca , ex fquamis fufcis apice albidis. Abdomen album, cum ordine utrin- que laterali longitudinali, ex maculis parvis, luteolis, ad latera finguli fcuti fingulis. Puncta pauca, vaga, fufca in abdomine, quse fub col- ]o vel in primis fcutis abdominalibus fingula. Scuta abdominalia centum & viginti 06I0, & truncus ratione longitudinis , qua? in noftro plus quam pedalis eft, valde craffus. cauda breviHima, quadraginta fex fquamarum paribus ibbtus veftita, in quibus fingulis ma- cula majufcula fufca.
27. ANGUIS Ccoluber vittatus) fcutellis abdomi- nalibus CXLII, caudalibus LXXIV.
caput ovatum, variis futuris exaratum. Aurium foramina nulla confpicua. Dentes minutiflimi absque dentibus venenatis mobilibus. Labia alba lituris transverfis nigris variegata.
trunci fquamse dorfales lanceolatce, linea elc- vata exaratse, quae tamen linea in fquamis Ia- teralibus evanefcit. Scuia abdominalia centum & quadraginta duo.
cauda tenuis ejusdem coloris cum dorfo, fub- tus tecla feptuaginta quatuor paribus fquama- rum albidarum, quarum finguJce in medio ma- culam nigram gerunt.
color in hac fpecie pulcherrimus, linea nigra angufia, a capite ad caudam dorfum pingit. Huic adjacet utrinque fafcia longitudinalis pal- lide grifea fquamis albis hinc inde afpcrfa.
Tum
302
MUSEUM PRINCIPIS.
Tuin utrinque fafcia longitudinalis nigra ad latera. Demum linea angufta, aiba, abdomen a dorfo longitudinaliter diftinguens. Tandem abdomen nigrum, fafciis transverlis, lanceo- latis, albis, totidem cum fcutellis.
2g. ANGUIS (colurer Cobella) fcutis abdominali- bus CL , fquamis caudalibus LIV. Ampbib. Cyllenb. N. 4. Color , ftructura & facies in omnibus cum Gyllenbor- giano convenit; fed adejl & aliud ferimen, cujus fcuta abdominalia CLIII & fquama caudales XLIX, adeo ut numerus in cauda demtus adda- tur fcutis abdominalibus.
29. ANGUIS (coluber Dipfas) fcuti? abdominali- bus CLIl, fquamis caudalibus CXXXV
c aput crafliufculum , angulatum, ovato oblon-
gum , obtufum. Nafium foramina ad 1 .?
roftri. Aurium foramina nulla confpic .
Dens venenatus parvus, utrinque in fuperiori
maxilla mobilis. Oculi maximi. trunci dorfum ca?ruleG:ens , fquamis ovatis
margine albidis. Abdomen alburr- fcutis cen-
tum & quinquaginta duobus tecUim. cauda longa, valde attenuata, fubtus futura
caTulefcence, fquamis centum & triginta quin-
que ab utroque latere.
30. ANGUIS (coluber fibilans) fcutis abdomina- Hbus CLX, fquamis caudalibus C.
Serpens Ibiboboca brafilienfbus. Seb. thef. 2. p. 21. t. 20. f. 2. (an?). Serpens ceilonica fibi- lans, pulchre iemnifcata. Seb. tbef.i. p .47. t. 45. /.5. Serpens exquifitiflima zeilanica, Malpolon di6ta. Seb. thef. 2. p. 52. t. 52. /. 4. Serpens africana , Hippo difla. Seb. tbef. 2. p. 57. t. 56. /. 4. Serpens amer. rarior, lemni-
MUSEUM PRINCIPIS.
303
fcis rubris & albis longitudinalibus notata. Seb. tbef. 2. p. 115. t. 197. /.4.
caput ovatum, oblongiufculum, fuper oculos angulatum, pallidum , maculis oblongis caeru- lelcentibus, margine nigro cinftis, difrormi- bus variegatum, margine maxillarum fex lineis albis varus inftru&o. Nares minimi verfus apicem roftri. Aurium nulla figna. Dens ve- nenntus breviffimus.
trunci color maxime fpe&abilis, caerulefcens, cum linea longitudinali medii dorfi nigra; quae- libet fquama nigra, notata alba & oblonga macula; dein linea longitudinalis nigra cum fubje£ta alba, fubtus album abdomen cum linea nigra ad latera. Squamce in dorfo oblongas, cacrulene , margine nigro & praefertim apice atro. Scuta abdominalia centum 6V fexaginta vel centum & quinquaginta novem.
cauda vaide tenuis & longa, eodem colore quo corpus colorata, fci!. fupra caerulefcens nigro reticulata, cum fafciis utrinque duabus longitu- dinalibus albis.
Anguis inter magnos locum tenet. 1. AIVGUIS (coluber cceruleus) fcutis abdomina- libus CLXV, caudalibus XXIV.
Anguiculus african. cacruleus. Seb. tbef. 2. p. 16. t. 12. /.3.
caput ovato- oblongum, fupra cseruleum, fub-
tus album. Narium foramina minima.
truncus longus anguftus, fupra c&ruleus, fub- tus albus. Squamce ovatae, altero latere ma- cula oblonga alba notatae, praefertim in dorfo. Scuta abdominalia centum & fcxaginta quinque.
cauda tenuis faturatius caerulea & immaculata, verfus apicem tenuiffima.
EJl etiam bic inter angues majores numerandus.
32. AN-
304 MUSEUM PRINCIPIS.
32. ANGUIS (colcber Sibon) fcutis abdominali- bus CLXXX, fquamis caudaiibus LXXXV.
Serpens africana ab hottentottis Sibon difta.
Seb. tbef. t, p.22. t. 14. /. 4- caput fubrotundum, valde depreffum. Oculi
magni.
truncus fquamis rhombeis glabris tectus , fub-
tus fcutis abdominalibus centum & octoginta. cauda brevior, anguftior, fquamarum centum
& triginta quinque paribus fubtus obtecta. color totius e fufco - ferrugineo alboque inti-
me mixtis, abdomen vero album maculis fufcis
adfperfum.
33. ANGUIS Ccoluber agilis) fcutis abdominali- bus CLXXXIV, candalibus L.
caput ovatum, parum depreffum, vix angula- tum , album , cum fafcia transverfa fufca per oculos ducta. Nares patulse retrorfum fpe- ctantes.
t r u n c u s fquamis ovatis obtufiufculis , Isvibus tectus; fcutis centum & octoginta quatuor fub- tus veftitus, magnitudine pedali, craffitie mi" nimi djgiti.
cauda breviffima, fquamis quinquaginta paribus fubtus tecta & teres.
color fafciis nigris & albis , undique corpus cingentibus, quarum fingula alterna alba duplo anguftior. Hujus pulchra habetur figura in Seba thef. t. p. 20. t. 11. /.3.
Accedit ferpens bic ad fpeciem Anguis , fcutis abdo- minalibns CCL, caudalibus XXXV , Amphib. Gyllenb. N. 6. magnitudine & fere colore; nibilo minus tamen dijlinftijfimas effe non modo fcuta ab- dominalin C5* cauda , fed & oculi aperte docent, qui in Gyllenborgiano minima puncta funt, in boo autem magni & ratione magnitudinis fatis grandes.
34. AN-
MUSEUM PRINCIPIS. 305
34. ANGUIS fcoLUBER anmdatus) fcutis abdomi- nalibus CXC, caudalibus XCVIII. Anguis fcutis abciominalibus CLXXXVI, caudalibus LXIV. Ampbib. Gyllenb. N. 9.
Parum hic recerfit a Gyllenborgiano, fcutis abdomina- libus fcil. centum & otloginta novem aut ceutnm &nona&inta, citm in illo tantum centum & octo- g.nta fex obferventur; magis autem adhuc recedit numerus fquamarum cauda , citm cauda in Gyllen- borgiano ferpente obtnfa fit , in boc autem longe productior & magis acuminata, quod aperte indi- cat , caudam in altero fuiffe mutilatam , adeoque numerus fquamarum longe major in prafenti eva- dit & cmendandus erit.
35. ANGUIS (coluber atrox) fcutis abdominali- bus CXCVI, fquamis caudalibus LXVII.
Scrpcntula ceilonica feu Naja altera. Seb. tbef. 1. /j.71. t. 43. /.5.
caput albicans , lateribus pone oculos deprefc fum, fupra oculos planum, & lateribus maxi- me comprelTum, totum te&um ell fquamis te- ' nuiflimis absque futuris, fupra oculos fingulos fquama msgna ovata. Narium foramina ocu- lis .proxima, patula. Dens letifer utrinque in fupertori maxiila, maximus, inter veficam re- conditus; binc venenatiflimum eiTe nulli dubi- tamus.
truncus ratione capitis angufriflimus , prsefer- tim collum, teeUis fquamis ovato - lanceolatis, carinatis, minimis; hinc ftriatus eft forpens. Scuta abdonnnalia centum & nonaginta fex.
cauda in angue pedali vix ultra duos pollices transverfos longa, & fimul anguftiffima eft.
color cinereus ell cum lituris exalbidis variis.
Tom. I. U Singu-
MUSEUM PRINCIPIS.
Singularia in bac fiait , caput absque ullis manifeflis futuris & caada breviffima angu/iijfimaque , quibus facile a reliquis dijlinguitur.
36. ANGUIS (colurer Petbola) fcutis abdomina- libus CCIX, fquamis caudalibus XC.
Anguis fcutis abdominalibus CCVII, caudalibus LXXXV. Ampbib. Gyllenb. N.%.
caput oblongum , obtufum, depreflum, fuper- ne fufcum ad iatera album ut & occiput. Na» res majufculai, ad latera roflri retrorfum fpe- ftantes. Dentes nulli lethales.
truncus uti defcriptus babetur intcr Amphib. Gyllcnb. Scnta abdominalia, duccnta & no- vem in hac ferpenfe adfunt, fi Omul primum & ultimum adnumerentur , adeoque parum numero recedit a Gyllenborgiano, fed tamen idem; in cauda numerus difficilius determina- tur, cum fquamae minutiffima; fint verfus api- cem.
color in hac magis pallidus, feu pallide fufcus abdomine albido cum fafciis annularibus alter- nis nurnerofis, quarum tamen non omnes dor- fum permeant.
EJi in bac colleclione hujus fpeciei alia , fed fola va- rietas , qua fcuta abdominalia gerit ducenta , & fquamarum caudaiium paria circiter centttm , adeo- que babet tot fquamas plures in cauda, quot amifit in trunco.
37. ANGUIS (coluber Cencboa) fcutis abdomina- libus CCXX, fquamis caudalibus CXXIV.
x^nguis de cencoatel americ. venuftilTimus. Seb.
thef. 2. p. 18. t. 16. f. 2. 3. caput fubglobofum, vix angulatum , albo &
nigro varium. Oculi magni. Dentes parvi. truncus cum cauda quatuor pedum, craffitie
penna? anferinae vel cygnea?. Squama? ovato-
acurai-
MUSEUM PRINCIPIS.
307
acuminata1, \xves dorfum regunt. Scuta abdo- minalia ducenta & viginti vel furnmum ducenta & viginti duo. Tefiiculi duo globofi echinati.
cauda tenuis unicam tcrtiam partem longitudi- nis totius animalis feu trunco dimidio brevior.
color fufcus maculis pallidis , in dorfo fafcice circiter viginti , nivcce, verfus abdomen latio- res & coeuntes. Hinc abdomen maxima ex parte album.
Varietas bujus datur in bac collectione , qua alba e!f,
in cujus dorfo a cainte ad annm quadrnginta ma- culce fufco -ferruginea , cum puntto ejusdem coloris fingulis maculis utrinque fubjeSto^ prcefertim in po- Jtica parte corporis. Cauda bujus tenuiffma ma- eulis fufcis jerrugineis circiter quadraginta lon- gitudiualiter a tergo difpofitis. Eil bic ferpens inter omnes in fuo genere, ratione iongitudinis te- nuiffimus & fgre filiformis.
Clatfis IV. P I S C E S.
38. TORPEDO CRAJA Tnrpedo) Aned. gen.y^. fyn. 103. Ge fner. fdfc.Qffll. Kcempf. amozn. 509. £.,510. Torpedo Grascis N^>t>i. Raj. p. o%. Genuenfibus Batte potta. Willughb'. p. %i. Sue- tice Kr imrjf- fisk.
piscrs planus, mollis, fquamis remotis, fubu- latis ereftiufculis fupra fcaber, cinereo - grifeus, infra pallidus&laevis, exceptacauda, quaeetiam fupra fcabra.
ca put fupra obtufiffimum, depreffum, inaequa- le, margine acuto antice cimflum , qui tamen m-rgo loco narium fiffus eft, ita ut fuperior lacinia duas membranas lanceolatas exerat, in- ferior vero membranulam obculioremj canut U 2 etiam
3o8 MUSEUM PRINCIPIS.
etiam a lateribus parum comprefTum, poneocu- los utrinque apertura lunaris, ad latera colli utrinque brancbmrum apertura transverfce, quin- que. Os latum. Anus ante balin caudae e rima longitudinali.
pinn m peclorales , molles, magnse, ad latera fitoe, triangulares; finu anticc & poftice a corpore diftinclce. Harum angulus anterior , anguftior, crauior; pofterior vero latior, tenuior ; exte- rior vero etiam temiis & minor pofteriori. Pinna ventrales ad pofticam partem abdominis, ab utroque latere ani fitie, pone finu a cauda feparatce, molles & membranacea:. Hae etiara pone a latere interiore lobo dcntiformi bre- viori notatce. Pinna dorfilis anterior parva, ere6ra, ovata ad caudae bafin fupra dorfum po- fita. Pinna dorfalis pofierior in medio caudae, prxcedenti fimillima magnitudine & figura. Pinna ani oblique perpendicularis Cnon hori- zontalis), parum obtufa, bifurca lobo fupe- riori paullo breviori.
Obf. i) Pifcis noftri defcriptio accuratijjima & fe- cundum vvoum ohjettum confecta babetur mKsempf. Amcenit. exocic. p. 509. 2) Pifci buic fummus natura Conditor admirandam &f Jingularem indi- dit proprietatem , qui omni alia tutela , clypeo vel in/trumento propugnatorio caret , ut fi quis eum pede manuve tetigerit , ipfe pifcis tremat , quo ipfo etiam tenerrimus excitatur borror & rigor in cor- pore tangentis , partes folidas ita corripiens , ut manus & brachia onmesque articulos luxari cre- das , cum cordis horrore, artuumque omnium ftu- pore , ut ne ullo , vel maximo , pramio , ad hunc impetum iterwn fuftwendum alliciatur quis, fed pifeem potius illico abjiciat. Vide Rhedi experi- ment. nat. p.j 53. Bartholin. a&a haffnienf.
MUSEUM PRINCIPIS. 309
v. 5. Obf. 97. Reaumur afta gallic. Annoi^i^. p. 457. Haller in Boerhav. vol. 4. p. 13. Bo relli de mot. Anim.2. propr.219. Kolbe cap. bon.fpei 3. p.127. Ksmpf. amoen. 5 14. 'f) Ve-
netiis in foro pifcatorio , ex auZtoritate prcefecti fa- mtatis non venditur , Behrcn. diaet. 225. 4) Nb- latu digniffimum efi , quanta vis infit retraclioni vel retardationi fpiritus bumani, per brevia inter- Jlitia ut dicitur temporis. Quid in aliis ifia re- traftio [piritus efficiat» non beic attinet dicere; in boc autem cafu id efficit , ut fi retrahatur re- tineaturque fpiritus , vhn ejus fiupefaciendi aut nihil aut parum fentiat tangens.
39. OSTIIACION (tetropon teftudineus) oblon- gus glaber, capite longo, corpore figuris va- riis ornato. Arted.gen.6o. fyn.$6. vid. Tab.XIV. Fig. 3.
Orbis oblongus teftudinis capite. Cluf. exot. 141. Willugh. ichth. 147. t. 1. 2. f. 3. Raj. pifc.43.
Orbis lsevis oblongus, einereis & fufcis maculis notatus. Sloan. hifl. 2. p. 279. t. 247. /. I.
caput declive, oblongiufculum, obtufum, den- tibus quatuor, duobus fuperioribus & totidem inferioribus, latis conniventibus. Narium fo- ramina prominula, facculo feu verruca utrin- que perforata. Colium pifce crafTius, nec ut in figura Clufii anguftum. Apertura branchiarum ante & juxta pinnas pectorales.
truncus convexus, dorfo retrorfum fcabro, fupra lineis pallidis & flavefcentibus varie reti- culatis & ad latera maculis fufcis fparfis. Ab~ domen planum, latiufculum, punclis excavatis, fparfis , exaratum, Anus verfus caudam ante pinnam ani.
piNNiE pectorales radiis quatuordecim , latae & obtufaj» Pinna dorfalis radiis fex mollibus & U 3 ramo-
310 MUSEUM PRTNCIPIS.
ramofis excepto primo. Pinna ani e regione dorfalis, radiis fex ramofis, primo min<mo. Pinna cauda radiis novem ramofis, integra.
40. OSTRACION Ctetrodon lagocephnlus) cafhe- toplateo - oblongus , ventre tantum aculeato & fubrotundo. Art. gen. 58. fyn.&6.
Orbis cauda productiore , dorfo laevi, ventre fpi- nofo. Willugb. ichth. 144. t. 3. /.2. Orbis la- gocephalus. Grew. muf. 108. t.j.f.5. Raj. Pifc- 43-
caput comnreiTum fupra planiufculum, ad ocu- los elevatum. Lafoa os tegunt. Dentes duo in fuperiore maxilla & duo in inferiore, magni, lasves, a-qualcs, conniventes.
cor pus maxima ex parte la?ve eft feu fpinis ra- riflimis & vix confpicuis fcabr.im. Dorfum ca- rii:atum ad caudam valde attenuar.um. Abdo- men ventricofum, ab apice rollri incipiens, adfperfum fquamis minutiflimis , fubulatis; hinc hifpidus evadit.
pinnte pectorales juxta opercula branchiarum radiis feptemdecim. Pinna dorfi radiis novem. Pinna ani e regione dorfalis novem radi's. Pinm caudce integra radiis feptem ramofis. Vid. tab. XIV. f.4.
41. OSTRACION (diodon Hyftrix) conico ob- longus; acuieis undique longis teretiformibus impnmis in lateribus. Art. gen. 60 fyn. %6. Hyilnx pifcis. Cluf. exot. 137. t. 138. Raj. pifc 42. Willugb. icbth. 146. t. 1. / 6. Sloan. hill. 2. p. 279. Guamajacugvara. Marcgr. braf. 158- Pif braf. 300.
caput minitnnm, ore acumimto, maxillis eden-. tulis fere ut in avibus; tnterius duplex ordo dentium obtuforum transverfalium , in fingulo ordine trium. OcuH majufculi, fupra fingulos
ipinse
MUSEUM PRINCIPIS.
3"
fpinae fex longiores. Apertura branchiarum
ante & juxta pinnas peclorales. corp us rotundum undique te&um fpinis feta-
ceo- fubulatis, bafi triquetris, digitum trans-
verfum longis. pixna caudae radiis novem. color in dorfo fufco-maculatus, fubtus albus.
42. TRACHINUS (gobius Eleotris) capite inermi nudo, pinnis pecloralibus coadunatis.
caput JcEve. Os dentibus parvis in maxillis. Membrana branchiofiega radiis tribus.
corpus tegitur fquamis latis. obtufis, laevibus, at mter pinnam dorfalera & caput nullis. Ma- cula violacea in dorfo fupra opercula branchia- rum. Anus lobulomolli, acuminato, duo fo- ramina anterius & pollerius diftinguente.
pinna dorfalis anterior radiis fex, uniformibus, fed non pungentibus licet rigidiufculis. Pinna dorfalis poflerior radiis decem, excepto primo, ramofis, pofterioribus longioribus. Pinna ani dorfali pofteriori oppofita & a?qualis , radiis novem pofterioribus longioribus. Piiinte ven- trales radiis fex , interioribus longioribus bafi. coadunatis. Pinnce pectorales lanceolatae radiis quinque, bafi connexas.
Cwn oculi admodnm vicini fint , ad genus Trachini pifcem retulimus , licet caput inerme fit.
43. ASPREDO. (silvrus Jfpredo) Tah.XIV. Fig.$. caput latum, depreffum, nudum, incequale fere
Cotti. Oculi minimi, nigri. Os latiffimum. Dentes funt dua; verrucie, offeae, intra labium fuperius, quod dilatatum & longius. Membra- na brancbiojiega ofliculis quatuor. cirrhus lateralis utrinque unicus, longior, & alius utrinque ad marginem oris fuperiorem;
U 4 dein
3ia MUSEUM PRTIYCTPTS.
doin utrinque unicus ad latera labii inferioris, & riuo alii parvi cirrhi fub gula. Latera tho- raHs nffea , nec fquama? ullae nec fubftantia carnofa in capite aut thorace. pinnje pectorales fingulares, juxta caput fita?, fingulae oc"lo radiis fimplicibus conftantes, quo- rum extimus omnium craffifljmus , obrufiufcu- lus, exterius dentibus incurvis, interius dcn- tibus recurvis, acutis & ri^idis notatus. Pin~ na dorfilis radiis quinque mollibus etiam pri- tp.o , qui fimplev, molli. Pinna ventrales lon- ge remota* a pectoralibus & fere ad latera ani, fingulae radiis fex mollihus. Pinna ani ab ano ad caudam extenfa, quinquaginta quinque radiis lroUihus fimplicibus conflans. Pinna caudce oblohga, bifida, angufra, radiis undecim.
Convenit facie £f forte genere cum pifcibus , quos fv.b Bagre genere propofuere Marcgravius , Pifo, Willugby , jfonfionius & alii.
Singularis eft bic validijjimis iftis offbus pinnarum pecloralium viobilibus.
44. SPARUS (cHiETonoN faxatilis) fafciis quinque transverfis, fubfufcis.
caput obtufum. Dentes labiis tecti. Opercula branchiarum fquatnofa, fquamis magnis. Mem- brana brancbioflega radiis fex.
corpus ovatum , crafliufculun , fquamis latifli- mis veftitum , linea laterali incurva.
pinna dorfe ab humens mcipit & fere ad cau- dam extenditur, conflans primum radiis rre- decim validis, acutis, fubEequalibus, & deinde tredecim longioribus mollibus. Ha-c pinna fecundum totam longitudinem bafi fquamofa eft & pone acuminata. Pinna ani conftat ra- diis tredecim, quorum primus & fecundus va- ]idi & pungcntes, reiiqui moiles; pnmus ra-
dius
MUSKUM PRINCIPIS.
3i3
dius breviflimus eft. Hsec pinna itidem bafi fquamofa eft & pone magis rotundata quam dorfalis. Pinnce peStorales radiis quindecim mol- libus & ramofis conftant. Pinna ventrales ra- diis fex ramofis, excepto primo brevi & pun- gente. Pinna caudce radiis quindecim ramofis maxime bifurca.
45. LABRUS (cHiETODON ftriatus) roftro reflexo, fafciis lateralibus tribus fufcis.
Rhombites edentulus, exporre&o capite per zo- nam latam & curvam divifo, fquamis quadra- tis, fulphureis; in lateribus duoe piclurae latae, incurvee, badii coloris, aculeis 10, reftis, pin- nam dorfalem in anteriore parte perforantibus, cauda in exitu filamen^la. Klein. mijf. LV. p. 37. t. 10. /. 4.
Jaguacaquare. Marcgr. braf.156. (an?).
caput compreffum, roftrum acuminatum, fur- fum reflexum, angultum. Oculi magni, nudi. Narium foraraina duplicata, quorum anteriora membrana inftructa. Dentes inftar penicilli ex fetis confertiflimis , ccqualibus. Opercula brancbiarum fquamofa. Membrana brancbioftega radiis fex latiufeulis.
c o r p u s pifcis ovatum, valde compreffum, fqua- mis majufculis teclum cum fafcia angufta, fufca, ab humeris per oculos & caput transverfim ducta. Alia fafcia minus obfcura latior a bafi pinnce dorfalis, pone peclorales verfus abdo- men. Alia fecundai fimilis, a medio pinnas dorfi ad medium pinna; ani obSique ducta.
pinna dorfi incipit ad humeros, extenditur ad caudam , pone rotundatur & bafi carnofa eva- dit, fquamisque tecta, conftans primo radiis duodecirn fubulatis , validis, pungentibus, fin- gulis ponc membranula acuminata appendicu- U 5 latis,
3H MUSEUM PRINCIPIS.
Jatis, dcin in eadem pinna fequuntur radii vi- ginti & unus , molles, arciculati & ramofi. Pinnce peclorales acuminat;e , radiis conftant quatuordecim , inermihus. Pinnce ventrales ra- diis fex; anticis fubulatis & pungentibus, re- liquis ramofis & inermibus. Pinna ani radiis viginti, quorum tres primi fubu'ati, pungen- tes, pone membrana fpbulata appendiculati, reliqui autem molles. H:ec pinna itidefn ro- tundata & bafj feu partc vcrfus corpus proxima, carnofa & fquamofa eft. Pinna caudce parva, rotundata, integra, radiis feptendecim ramo- fis, fafcia transverfa, exalbida, colorata.
46. LABRUS fcn^TODON capiftratus) roftro re- flexo, ocello purpureo iride a!ba juxta caudam.
Tetragonopterus laevis, ad caudam brunna ma- cuh circulari intra iridem albicantem, ophthal- idos, fimili zona obliqua oculos excipiente, corporc ex aurantio albicante & leviter fufco vario. Klein. mijf. IV. p. 38- t. XI. f. 5.
Klip-vifch feu foldaten- vifch. Willugb. icbtb.i. t. 5. /. 4. Rdj.pifc.151.
Pifcis militaris. Ruyfcb. tkeatr. 1. t. 1. B.
H<zc figura ovata roflro acuminato , operculis bran- chiarum fquamofis , pinnarum omnium figura & pinnis dorfalibus & ani ad hafin fquamofis , fafcia per oculos , at ftriis fufcis a linea laterali oblique dultis cum pracedenti fconvenit. Differt autem, quod deftituatur fafcia fecunda & tertia laterali, quod pinna dorfalis gaudeat tredecim radiis pun- gentibus , prater oclodecim molles , quod pinna ani inflruatur radiis feptemdecim prater tres primos pungentes, & denique quod macula magna orbicu- lata , fufca , albo circulo cincla , utrinque verfus caudam collocetur , ut margine pingat pinnam der-
MUSEUM PRINCIPIS.
3i5
falem & candam fimul. Adeoque multa habet communia cum Orpbo , Sparo , Sargo , Melanu- ro, quce omnes ejusdem generis funt. Ex optimis Indiarum pifcibus eft , carne alba , firma, fapida , falutari.
47. LABRUS (perca Radula) immaculatus, pinnae dorfalis radiis fpinofis decem.
caput compreflum. Os magnum. Maxilla fu- perior lateribus utrinque producta & antice re- trorfum plicata. Dentes parvi, diftincti & re- moti, pra;fertim ad latera. Oculi nudi, magni. Opercula branchiarum fquamofa , pone triden- tata. Membrana branchiojlega feptem radiis.
corpus ovato - oblongum , lividum, linea late- rali curva.
pinna dorfi ab humeris fere ad caudam ducla, ubique ejusdem altitudinis , conflans radiis viginti, quorum decem priores validi & pun- gentes, primo reliquis breviore. Pinnce peElo- rales radiis duodecim ramofis & mollibus. Pin- ncs ventrales ovatae , radiis fex, omnibus ramo- fis excepto primo valido , brevi & pungente. Pinna ani tredecim conftat radiis , quorum tres prascedentes validi & acuti. Hxc termi- natur verfus caudam latiori fpatio, quam pin- na ,dorfalis. Pinna caudce feptendecim radiis parum bifurca.
48. LABRUS Qinearis) oblongus, pinna? dorfalis unico radio inermi.
caput compreflum lseve. Dentes parvi , inte- riores laterales longiores. Membrana bran- chiojiega radiis fex.
corpus compreflum, album, longum, fquamo- fum : Linea lateralis a capite verfus caudam longitudinaliter juxta dorfum exarata, prope
caudam
3i6
MUSEUM PRINCIPIS.
caudam vcro defccndit & medium latns ad cau-
dam fecat.
pinna dorfalis prope caput incipit & fere ad caudam cxcurrit radiis viginti uno, omnibus fimplicibus & pungentibus , excepto u)timo, bifido, molli. Pinna pectorales radiis duode- cim, lanceolatce. Pinnne ventrales fub pc&ora- libus collocatoe, lanccolatae, radiis fex. Pinna ani radiis quindecim, quorum primus breviffi- mus. Pinna cauda intcgra, radiis duodecim.
49. BLENNIUS (cornutus) pinnis ocularibus fubu- latis, pinna ani ofiiculorum XXVI.
caput compreffum, tuberculis minutiffimis in fronte & ad Jatera. Frons obtufa. Dentes nu- merofi, paralleli, fubcontigui, aequales, in an- teriore parte oris fupra & infra; his in maxil- la inferiori utrinque dens caninus longior in- curvus adjacet. Labia dcntes tegunt. Oculi magni. Cirrbus fubulatus, longus, utrinque e medio capite ad angulum oculi fuperiorem exit.
corpus oblongum, cute nuda teclum, punftis feu maculis ferrugineis adfperfurn. Anus in medio corporis.
pinna ani ab ano & cauda extenfa, viginti fex radiis mollibus & fimplicibus, quorum primus & fecundus in papillam definit. Pinna dorfalis a capite ad caudam usque extenfa, radiis tri- ginta quatuor, fimpiicibus, inermibus, quo- rum tamen duodecim anteriores paullo rigi- diorcs funt. Pinna haec ubique fere ejusdern latitudinis, pone rotundata. Pinna pectorales ovatae , radiis quindecim, fimplicibus, molli- bus. Pinna ventrales fub gula fubulatae, radiis duobus. Pinna cauda integra, undecim radiis ramofis.
Hinc
MUSEUM PRINCIPIS.
317
Hinc proxime accedit ad blennium pinnulis dua- bus ad oculos , pinna ani officulorum viginti trium. Arted. gen. 26. fyn. 44.
50. BLENNIUS (fuperciliofus) pinnis ocularibus breviflimis palmatis, linea laterali curva.
caput compreiTum, declive, fupra oculos utrin- que lobus carneus , breviffimus, obtufus, filTus. Dentes numerofi parvi. Supra caput incipit linea latcralis & juxta dorfum excurrit longitu- dine -abdominis, dein fecundum latus reflexa per medium longitudinaliter excurrit.
pinna dorfalis juxta caput incipit & ad caudam excurrit, radiis quadraginta, quorum triginta qu:;tuor pungentes, fex vero poflrcmi paullo longiores molles. Pinna pectorales rotundata?, lataj radiis duodecim. Pinna ventrales juxta caput, fingulue radiis duobus bilidae. Pinna ani radiis viginti quatuor. Pinna cauda inte- gra radiis duodecim.
51. CALLICHTIIYS (silurus Callichtbys). Tab. XIV. Fig. i.
Tamoata brafilienfibus, lufitanisSoidigo. Marcgr. braf. 150. 1. 150. Willugb. ichtb. 211. t. 3. /. 6. Raj. pifc. 78-
caput rotundum , antice deprelTum, fuperne variis futuris, in orbem pofitis, circum centra- lem fquamam majufculam. Narium foramina parva ante & juxta oculos ad latera capitis. Cirrhus utrinque duplex ad finus oris, quorum pofterior longior, ambo vero capite Iongiores. Memhrana branchioftega radiis tribus.
corpus compreffum, oblongiufculum, ad latera modo utrinque duplici ordine fquamarum, quo- rum alterfupra, alter vero infra lineam latera- lem. Squama hae latiflima?, viginti fex, fubli- neares, margine fubciliato, atpoltremaa juxta
caudam
3i8
MUSEUM PRINCIPIS.
eaudam triplici futura incifae. Abdomen latiu- fculum, heve, nudum. cauda rotundata.
pijjna dorfalis anterior o6to radiis mollibus, quo- rum primus breviffitrius anticc fcaber. Pinna dorfalis pojierior prope caudam parva, unico radio anticc fcabro, rigido, nec tamen pun- gentc conitans. Dorfum ante hanc comprciTum fcabrum. Pinnce pectoraks rotundatae, radiis feptem , quorum anterior craifior, utrinque denticulatus. Piiina ventrales utrinque juxta anum radiis quinquc articulatis. Pinna ani pro- pe caudam radiis quinquc anteriore fcabro.
Callicbthys ejl pifis genus acanthopterygium , mem- brana branhioftega radiis tribus, ore cirrhofo, la- teribus duplici tantum fquamarum ordine vejtitis.
Pifcis hic aqua carens in fiuvio itbi efr , tempore ficco per terram abit ut aquam quarat. Marcgr.
52. GYMNOTUS (Carapo) Tab.XlV. f.6. Arted. gen. 25. fyn. 43.
Carapo Pif braf.jz. Marcgr.brdf.110. Willugb. icbth. 115. Raj. pifc. 41.
CAPUTlttve, ovatum, parvum , verrucis molli- bus adfperfum. Dentes minutiffimi. Labii car- nofa, inferius longius; Labium fuperius ad la- tus cirrhum feu tentaculum breve exferit. Na- rium foramina fimplicia & fere elevata fupra caput. Oculi cute tedti parvi. Membrana bnn- chiofiega ofliculis quinque latis conitat. Aper~ turce branchiarum, fatis patulse.
co r p u s longum , pedale, anguftum , dorfo pin- gue craiTum rotundatum , inferne carin3tum, feniim verfus caudam acuminatum & fubula- tum. Hinc figura cultri. Squamce orbiculata?, imbricatae, rugis annularibus & transverfis.
LINEA
MUSEUM PRINCIPIS.
319
linea lateralis deorfum dentata, denticulis mol- libus apice perforatis, obtulis, liquorem fecer- nentibus. Anus fub gula juxta caput.
Pinna dorfalis aut ventralis nulla. Pintue petto- ralesTparvx, lanceolatae, radiis tredecim molli- bus. Pinna ani prope caput incipit feu polli- cari fpatio ab ano, &ad apicem caudae excurrit, linearis , radiis circiter duccntis moliibus. Pinna caiula nulla, hinc fingularis facies pifcis cum cauda tantum a latere inferiore lit radia- ta, fupra omnino calva.
53. MUR.-ENA (Helena ) pinnis pe&oralibus ca- rcns. Art. gen.26. fyn.4.1. Muraena Rondel. pifc. 402. Bellon. aquat. 158- t. 160. ^fonft. pifc. tab. 20. /.4. Murama five Conger brafi- lienfibus. Seb. thef. 2 /».72. t. 69. f.4.5.
oculi membrana te<5ti. Narium foramina utrin- que folitaria, cylindro eminentia, fere inter oculos collocata, tentacula emittunt, qualia in cochleis videre eil , ad latera pone caput urrinque forame,n pro branchiis. Dentes minu- tiflimi in anteriore oris parte duplici ordine dis- pofiti, in interiore vero fimplici.
corpus anguiforme, comprefTum, fufcum lineis albis transverfalibus & lateralibus pulcre cancel- latum. Abdomen vero magis maculatum eft.
cauda lanct olato-acuminata, nec diftin&a pin- na inftrucla.
pinna darfaHs adipofa incipit a capite, & excur- rit continuata ferie ad caudae apicem. Pinna ani ab ano incipit & terminatur ad apicem cau- da?, itidem adipofa. Hae ambae pinna? ejusdcm coloris cum corpore funt. Pinnce pettoralcs aut abdominales , nullae.
54. ECHENEIS (Remora) Arted.gen.15. fyn.2%. Remora. Rondel. pfc. 436. Rellon. aquatil. 440.
Olear.
320
MUSF.UM PRINCTPTS.
Olear. muf.42. t.25. f.2. Jonft. Mrc.i6. t. 4.
CAPUT fuprn omnino planum , qua? planities ovalis marginc lato membranaceo undique cin- 6ta eft. I \xc planities linea elevata longitudi- naliter diftinguitur in duas partes, a qua trans- verfim ad marginem Utrinque oclodecim aut novendccim membrana? transverfales retror- fum fpe&antes, antrorfum fcabre ducuntur. Os denticulis minimis exafperaturn , obtufum. Maxillce inferiores longiores. Narium foramina duplicata, altero clevato margine, altero pa- tulo. Oculi rotundi a latere capitis. Opercula brdnchiarum levia. Membrana branchioftega offi- culis novem.
PliN Nje pedoraJes fubovata? , radiis viginti quin- que. VentraJes, magis acuta?, bafi inter fe con- nex£e, fingulce radiis quinque ramofis. Pinna ani racliis viginti uno. Pinna dcrfi c regione pinnae ani, cui fimillima figura & mar^nitudine, radiis viginti quatuor. Pinna caudae acuta, parum bifurca, radiis fedecim.
Pifcis tegitur cute molli, raro fpithamse longiui- dinem attingens.
Obf. Hoc pifce carinis adhcerente naves tardius ire credidere veteres , unde VJi Pemora nomen; hic enim prcetorinnam Antonii & poJ?ea Caji Cali?u~ lce navim, actiaco mare retimiijfe fertur Bellon. aquat. 40. fed fru/ira.
55. EXOCOETUS (volitans) ArteL gen. 8. fyn. 18. fpec.25- Mugi) alatus Rond. pifc.267 . Hirundo. Bellon. aquat. 195. Hirundo PliniL Jonll. pifc. 66. t.i%. Suecis Flyg^nde- Fifk.
facies & magnitudo Clupea?. Membrana bran- chiofiega decem ofliculis.
PINNA
MUSEUM PIUNCIPIS.
321
pinn a Jor/Pbone SEquiJibrium pofita, e diametro pinna; anf, undecim radiis. Pinna ani etiam undecim radiis. Piwce ventralet in medio ab- dominis, radiis fex. Pinnce cairla , quae maxime bifurca, radiis quindecitn. Pinnce pectorales in hac fpecie fingulares , radiis feptendecim, quo- rum fupcriores longitudine ad initium caudae pertingentcs , adeoque totius fere pifcis; in- feriores radii fenfim breviores funt. Hifce pinnis volitat pifcis.
Qbf. Defcriptio perfecta hahetur apud Artedium in fpeciebus. Auctores perperam ad pinnce ani bafin duas lateralcs collocant.
5(5. ARGENTINA (esox Hepfetus) pinna dorfali pinnse ani oppofita.
caput oblongum, compreffum, fupra depreflum. Os inteme denticulis exafperatum. Mixilla inferior paullo longior. Mcmbrana branchiojtega radiis circitcr decem.
corpus longum, teretiufcuUim , argenteum, fquamis tenuibus teftum. Dorfum crafliufculum, duplici linealongicudinali a lateribus diftinctum.
pinna dorfalis verfus caudam collocata, qua- tuordecim circiter radiis inermibus. Pinnce pettorales lanceolatae, radiis duodecim. Pinncs ventrales radiis fcx, rotundatae, breves in me- dio longitudinis. Pinna ani radiis circiter quindecim, dorfali oppofita. Pinna caudcc ra* diis quatuordecim , bifurca.
Cbar icter generis : Membrana branchioftega radiis cir- citer decein. Corpus longwn tereti - compreffum. Pinnce ventrales ano qinm cnpiti proniores.
57. CYPRINUS (aaratus) pinna ani duplici, cauda; bifurca. Act- ftockkotmenf. 1740. p 403. t. 1. /,3; 4. 5. 6. 7. 8. Faun. fuec. 331. 1.2. ' Succis Chinefifka Gull-Fifk^n. Tom. I. X 58. SYN-
322
MUSEUM PRINCIPIS.
58. SYNGNATHUS ( Hippocampus) corpore qua- drangulo, pinna cauda: carens.' Arted. gen.l. fyn. 1. Jp«3'
Hippocampus. Raj. p. 45. Rondel. infect. c. 9.
p. 114. Willugb. p. 157. Hippocampus aculeatus. Raj. /1.45. Obf. Pinna dorfalis radiis feptendecim, pectoralis
radiis fedecim.
Clajfis V. I N S E C T A.
59. GRYLLUS (T Pupus) apterUs, thorace fpi- nofo, femoribus punftatis.
Locufta talpa capenfis, pedibus Jongis. Petiv. gazoph. 21. t. 13. /. 7.
caput reflexum. Oa*/z prominentes. Antenna fetacea,1, corpore breviores. Labiwn oris nr,- terius duplicatum, quorum inferius longius fubrotundum. Maxillee anteriores introrfum dentatce, craflas; pofleriores breviores, duplici digito unguiculato armatae, & antennula lon- giufcula exterius inftruciae ; maxilla vero in* fimce fimpliciflima? antennulis davatis.
thorax fupra planus , lateribus compreflus, pone elongatus, rotundatus . angulis omnihus antice pone & lateribus peclinatim fpinofis, una cum quatuor fpinis in difco. Subtus inter femora antice duoe fpinre.
Ahdomen ovatum , duodecim incifuris, finguHs fegmentis verfus marginem aliouor fpinis in- ftruciis, & fecundum lpngjtudinem dorfi fe- ptemfariam difpoiltis , abdomen fubtus feptem vel octo plicis transverfalibus ad latera undu- latis. Anus trivalvis , utrinque corniculo acu-
to
MU&EUM PRTNCIPIS.
to inftruclus , fubtus enfe bivalvi, glahra, pa- rum curva#iateribus convexa, utrinque fulco exarata, longitudinc corporis, apice uirinque ferrata.
PEDF.s longi, prxferrim poftici. Femora punctis callofis adfperfa. Titia fpinofe. Alarum auc elytrorum nulla veftigia; hinc & efTe & fore apterum credimus. MagnitUdo Gryllo-talpa.
60. ARANEA (avicularia) hirfuta, thorace orbicu- lato convexb: centro transverfim excavato. Aranea maxima ceilanica infigne gerens. Seb. thefi. p.,109. i.69. /.12. Pihalangium mon- ftrofum. Laet. amer..$. 6. 9. t 5-0. Aranea americ. Seb.tbef.i. p.wo. t. 69. f. 3. Merivi. infolio p. 18. /»i8. Phalangium americ. Cluf. poftb.4J. t.^j. Worm.muf 244. t. 244. Nabm- du-guacu. Marcgr. braf. 248. Olear. muf. 29. t. 17. /. 3.
os maxillis duabus, acuminatis, incurvis, fubu- latis, baii cra%, nigris.
thorax orbiculatus, antice mas:'s convevus, marginatus , difco fere in medio vel verfiis pofteriora magis excavatus , rima prof.mda transverfali , a qua pili thoracem tegentes, tanquam e centro, undique reflectuntur verfus marginem. Oculi in anteriore & fuperiore tho- racis parte confcrti , verrucam formantes. Abdomen ovatum, fupra magis convexum. pilo- fjm , appendiculis duobus oblongis termina- tum.
pedes octo , fubaequales, pilofi, (absque ungui- bus in noftra, auctores autem duos comme- morant ungues in fingulo pede).
Magnitudo Scarabai cervi volantis, tota pilis longis bifpida , ferruginea.
X 2 61, SCOR.
3*4
MUSEUM PRINCfflS.
61. SCORPIO (afer) peftinum denticulis XIII. Scorpio Javanicus major pilofuV e nigro- ca:rii-
lefcente fplendens. Petiv. gazopb. 20. t. 1$. f.i. Scorpio indicus niger magnitudine cancrum flu- viatilcm sequans. Herm. leid. 144. Scorpio ceilonicus niger maximus. Sibb. muf. 1 16. Scor- pio ccilonicus. Seb. tbef. 1. p.111. £.70. /.4.
rostrum conftat duabus chelis fefliiibus, in- trorfum dentatis. Oculi duo contigui in cen- tro thoracis. Dein oculi tres diftincti ad mar- ginem anteriorem thoracis utrinque. Labiuni inferius oris quadrifidum, connivens.
abdomen feptem fegmentis a tergo & quinque in abdomine conftans ; horum quatuor pofte- riora linea laterali oblique exarata. Pectines, ubi thorax abdomine jungitur, fubtus duo al- bi, quorum fingulus tredecim dcnticulis in- ftruitur. Pili per totum corpus fparfi & ere6ti funt.
caud a fex articulis angulatis, tuberculis fcabris, quorum ultimus fpina curva acuta armatur, articulus vero penukimus ceteris longior eft.
pedes, praeter chelas, utrinque quatuor, fin- guli duobus unguibus acutis terminati , & tu- berculo callofo ad flexuram articulorum in- ftructi. Chela pilis hifpidse, digitis interiore latere finuatis.
color fufcus in toto corpore.
Magnitudo Cancri fluviatilis.
Obf. Differt a Scorpione tnajore ex India orientali Swammerd. ^to. 147. t. 6. quod Swammerdami cauda tantummodo quatuor articulis injlructa fit.
62. SCOLOPENDRA (julus indus) teres, pedi- bus utrinque XCVI.
Millepeda orientalis omnium maxima. Seb. thef.i. p. 131. *.8i. f.5>
CAPur
MUSEUM PRINCIPIS.
325
caput minimum obtufum apice marginatum.
Antenna clavata. Ocali lunares nigri, nunttis
minutiflimis fcabris. corpus quadraginta oclo fegmentis , prceter
caudam & caput, fingulo fegmento pallido,
margine flavo. cauda obtufa.
pedes ad fingulum fegmentum utrinque duo, fubtus ciliati, breviflimi.
Longitudo C39 crajjities digiti.
63. SCOLOPENDRA (morfitans) plana, pedibus utrinque viginti.
Scolopendra capenfis major lutefcens, cauda lon-
giore. Petiv. gazopb. t. 20. /. 2. Scolopendra magna peregrina. Frifcb. infect. n.
p.iH. t.2. /7. Leeutvb. epift. p.ioz. Bradl.
natur. 3 r.
Millepeda africana. Seb. tbef. 1. p. 130. t. %i. f. 3.
caput fuborbiculatum , planum, fubtus duabus maxiliis validiflimis, acutifiimis, apice nigris inftruclum. Oculi ad latera capitis pone an- tennas, finguli ternati feu ex tribus compoiiti. Antenna fubulatre , feptendecim (vel pluribus, cum videantur apice mutilatae) articulis fubo- vatis inftruclce.
truncus viginti uno fegmentis conftat, quo- rum fecundum brevifiimum & lineare, reliqua quadrangularia; fubtus fegmenta fimilia dorfa- iibus, fed pone rotundata. Latera rugofa^ cum poro refpiratorio in finguli altcrno feg- mento utrinque.
pedes utrinque viginti, breves, unguibus fim- plicibus acutis. Prater hofce pedes in cauda duo longiores bafi fpinofi, vel cornicula potius.
color flavefcens.
X 3 ClaJJh
MUSFUM PRTNCIPIS.
Clnjf.s VJ. V E R M E S.
64. SFPIA (officinalis). Faun. Suec. 1281. X
rostrum fere avis, ex duabus maxillis nigris fcmiconicts , cini-tum ore orbiculato, lacero; fupra caput tentacula, horum fex bafi connexa, fuhulata, longa, mferiori laterc cotyledoni- bus orbiculatis , umhilicatis, prtiolatis, pluri- rr is ;nftrueta, & praterea tentacula duo pra-di- ftis firDilHma, fed •ongiora, interion latere cotyledonibus indem infiructa.
testa moliis ovalis margn;)ra , intra quam cor- por is pars pofterior rtcondka. Intra hujus tetta? fuhftantiam a ter^o os fepia- ofl cinarum dccultatur. Anus infra caput cylindro pro- iiiinens.
BRAchia fcu tenracula filiformia , utrinque fo- Jitaria, juxta caputinter fuperiora & inferiora tentacula enata, longilfima, moliia, apice di- latata, inferiori iatere cotyledonibus fimillimis fed majonbus inftructa.
65. APHRODITA (aculeata) nitens. Fwn. fuec.11%4.
Eruca feu fcolopendja marina corallina multipes. Seb. thef 1. p. 141. t. 90. f. r. 2.
os aiiquot fetis carnofis inftar antennarum in- ltru&um.
corpus ovatum, fupra convexum , fpinis fubu- * latis purpureis, nitcntibus, fparfis & pilis ejus- dem longitudinis luteo viridibus , nitidiflimis tcctum ; in medio autem dorfi villis, absque fpinis tomentof:m. In cujus centro aperuira parva. Sub cure dorfi , membrana; plicatae branchias cancrorum referentes.
PEDES
Tak X LV
§
MUSEUM PRINCIPIS. 327
pedes utrinque quadraginta circiter feu totidem coni paralleli, lateribus & margine corporis inferri, apice fpinarum fafciculo terminati & fubtus appendiculo fetaceo molli inftru&i.
Omittimus heic recenfere animalia antea notiffima & Jufficienter defcripta, Croc&dtlos, Dracones volan- tes &c. Nec non imperfecta, mutilata, nondum metamorphofin faffa ; ut Larvas Papilionum cf Phalcenum indicarum, inter quas eminent.
Larva ovata, pedibus XVI, lana eretta.
Larva ohlonga, pedihus XVI veris, IV praterea fpuriis , corpore glabro pone commaculato.
Larva oblonga, pedibus XVI, corpore fpinis dijlin- clis armato.
XII.
XTL
SPONSALIA
PLANTARUM
SUB PRiES.IDIO
D. D. Car. LlNNiEI
propofita
A
J 0 II A N N. GUSTA V. W A H L B 0 M
Calmarienfi. ^Upfalia 1746. Jun. ir.
P R M F A T I 0.
Non heri dcmum aut nudius tertius plantas in fuos effe divifis fexus, fcd obfcure admo- dum & ambigue rioctis innotuilfe Botanicis, rifi in hiftoria liuerana prorfus hofpitem, nemi- nem fugere credo. Nam uti fexus animalium no- tas completas adlegare potuerunt veteres, quibus facih negocio a mare diftinxerunl feminam ; Ita e contrario non nifi conjc cUiris iisque parum certis pa- rumque fufficientibus, fexus tradiderunt plantarum.
Licet Palmicola* jam ante tempora Alexandri Magni, in Phcen.ce dari & marem & feminam, hanc vero fecundari abfciilis flofculis mafculis, fibique imFolitis,' cognoverint ; hanc tamen obfervatio- nem, in unica plantarutn fpecie factara , ad omnes au^iieare non fuitinuerunt.
Natio-
SPONSALIA PLANTARUM.
Nationes, quse olitorum inftar curarunt Pijla- ciam & Ficwn, annuatimque auxiiiatricibus manibus fecundationem utriusque promoverunt, exinde ta- men, phyfiologia? ignari, nollum argumentum de fexu plantarum arborumque elicuere.
Omnis xvi Botanicos, quorum in numero prse- clarum fibi vindicant locum Tbeopbraftus , Plinius, JBauhinus , ceteri , in fexus fuos diflinxiiTe cum ar- bores, tum plantas, tcftimonia annalium, eandem veritatem flrmiter evincentia, nos quidem crederq jubent; aft eorum plurimos ab orbita veritatis de- clinaffe, & nubem haud raro pro Jtmone ampiexos elfe, obfervare juVat. Nam cum nullum haberent refpeflum genitalium in divifione fexuum, non in- frequenter feminis marium, maribus autem femi- narum nomina addixerunt. In exemplum addtici poffunt Cannabis , Mercurialis , Spinacia, Humulus, alii, ubi quce reapfe funt femime, mares; quique mares, feminas in craflioris fua5 ignorantias figntim certifiimum , nuncuparunt. Sexus prasterea utritis- que diverfitatem ftatuerunt in Quercubus , TiliiS, Pinubus , Abietibus, ceteris, quorum tamen notas completas, quibus unus fexus ab altero dignofci- tur, ntinc primtim recentior noftra excultiorqtie setas demum enumerare valuit.
Plurimi praftantiftimique Botanicorum feculi XVII, hanc de fexu plantarum hypothefin., uti no- vam chimaeram , ludicrosque quorumdam ingenii abortus, quibus erudito orbi imponere voluerunt & illudere, alto defpexerunt fupercilio; quorum in numero in primis fuerunt Baubinus , Morifonus, Tournefortius , ceteri.
i6j6. Tuomas millington, eques Anglus, Profeffor Savifianus, primus videtur, qui iniigni cura in hanc veritatem eruendam incubuit, viamque aperuit experientiifimo Grewio. Vid. Log. exp. 6.
X 5 i685-
330 SPONSALIA PLANTARUM.
1685. Nebemias orew, in anatome Planta- rum, fcxus diverfitatem & fecundationem planta- rum per farinam, mafcule fcrutari conatus ert; cu- jus hypothefibus album addidit calculum temporis fui Botanicus eximius Rajus.
1695. Rudolphus Jacobus camerartus, in Epiftola de fexu plantarum , Tubing. 12. primus pcrfpicue demonrtravit fexum & generationem, quamvis non dubii fuit ipfe expers de bac veritate, quod ei moverant experimenta , quse fecerat in Cnunahe.
1700. Jofepbus Pitton tournefortius hanc tamen veritatem amplecli noluit, fed rcjecit.
- - morilandus in a&is Anglicanis ATo. 287. theoria" Leeuwenhoekii adftipulatus, pollen anthera- fum defccndere per ftigma & ftylum in feminibus adhuc fubventaneis , & ibi formare primordium planta?, ftatuit.
17 ir. GEOFFRor, Junior, in actis Parifien- fibiis, propriis parum fuffultus obfervationibus, fexum vegctabilium commemorat, & pollen de- fcendcre in femina docet.
17 1 8- Sehaftianus vatllantius, fermo de frru&ura florum , Lugdun. Batav. 4. primus fexus plantarum probe dignovit, & hoc rnyfterium natu- rae, omnibus antea paradoxon & abfurdum, muitis obfervationibus extra dubitationis aleam pofuit.
1720. blair, Patricius , Botan. EiTais, Lon- don 8- commentariis etiam eandem rem illuftravit, eamque infignis ufus omnibus Botanices cultoribus demonftravit.
1720. Julius pontedera, anthologia Pata- viae 4. ex profeflb examinans fexum plantarum, fta- tuit, fexum plantarum, fi detur, tantum fponde- re ufum fuis cultoribus, tantam certitudinem, ut
prin-
SPONSALTA PLANTARUM. 331
principii univerfalis locum in Phytologia mereatur. Sin minus, Eeternac oblivioni adjudicandum. Mul- tas adlegat obfervationes , -quibus argumentari co- liatur, fexum plantarum chimseram effe, & ludi- cram.
1721. Antonius pussiiEUS, inBradley's works of nature, hifce fuas anncctit obfervationes.
1724. Rkbardus rradlejus, Experiments relative to the generation of plants, 8- multa in- feruit experimenta de fexu plantarum, haud parum ufui & commodo occonomiae pariter ac horticul- turce futura.
1735. Carolus linnteus, Fundamenta Rota- nica, Amftelod. 8- hanc rem infinito labore adgre- ditur & a paragrapho 132 ad 150 fexum plantarum tanra commonftravit certitudine, ut nullus haefita- rit ei fuperftruere vaftiflimum plantarum fyftema.
Mei hic inftituti verbo reddere rationem, non a re fore alienum putavi. Tentavi in hocce ipe- cimine academico, quod in lucem edere mihi va- riae illaeque fat graves injunxerunt rationes , ea, qua potui brevitate , quaque perfpicuitate , illas colligere connectereque demonftrationes , quas de fexu plantarum Expericntiflimus Dominus PraTes, tam publicis, quam privatis fuis inferuit leftioni- bus & fcnptis, quibus adfuifle mihimet contigit. Snero memet totam hanc veritatem, Veteribus prorfus ignotam , perrpicua evidentique connexio- ne argumentorum , cum a priori, tum a pofteriori d fumtorum, demonftnfle, ut nullum fore credi- drim, cui ha?c non in aprico fint & extra dubita- tionis aleam pofita. Sum in his imitatus fummos Jhlleros & S-wietenios , qui informarorum fuorum veftigia fecuti, propria commentaria edidere.
Vege-
332 SPONSALIA PLANTARUM.
Vegetabilia, fenfatione licet tkflituantur , aque tamen ac animalia vivere , probat Ortus , Nutritio, Mtasy Motus, Propulfio, Morbus , Mors, Anatomia, O- ganifmus. Fund. Bot. §. 133.
lantas non fecus atque animalia vivere, qucmad-
J- modum primo adfpectu abfonum vidctur & pa- radoxon, ita c contrario, ncmincm facile credo negaturum, cui attcntiori oculo hanc veritatem intueri, argumentaque eam firmitcr evincentia, ad fance rationis cequilibrium trutinare lubeL
§. II. Yita animalium quid fit, Jicet neminem laterc videatur; veram tamen ejus definitionem Harvao debemus. Hic enim circulationem fan- guinis primus detexit vitamque in ca confiftere haud immcrito adferuit. Nos ejus fententisc adfti- pulati , vitam per propulfionem fpontaneam humo- rum deiinimus.
§. III. Si funiculo vel laqueo brachium, fe- mur, vel alia demum pars corporis animati adeo arcle conftringatur, ut humorcs penetrare nequeant, extra ligaturam producitur gangrama, quod, ad demonflirandam propulfionem humorum in corpore animato, experimentum eft phyfiologicum. Sic fi ramulum alicujus arboris, vel herbas graviter ad- ftringamus, ut humor extra ligaturam propelli ne- queat; arefcit ramus extra nodum, & non fecus atque in animalibus emoritur.
Veteres fibi omnino perfuaferunt, humorem vegetabilium , a radice in truncura adfcendentem, iterum defcendere; Sed huie opinioni fortiter po- fuit obicem recentioris a?vi ClarilTimus Pbyficus, Hales , qui humorem hunc, a radice per truncum ad ramulos delatum, neutiquam recedere, fed per tran- lpirationem foliorum in aurasegredi, demonftravit.
§. I.
§. IV.
SPONSALIA PLANTARUM.
333
§. IV. Ubi itaque adeft propulfio fpontanea humorum, ibi etiam adeffe vitam (§. II.) conftat. In vegetabilibus & plantis eft propulfio hurcorum (§. prcecedj. Ergo vegetabilia cc plantas vivere nemo non videt.
Plantas vivere etiam veterum quibusdam fuiffe perfuafum, multa funt, qua: evincunt; fed jufto longius progrelE, anirnam otiam plantis addixerunt, &, dum effe voluerunt perfpicaciffimi , apertis ocu- lis caecutierunt. Tria enim genera animarum for- marunt, quarum hominibus rationalem, brutis fen- fitivam, & plantis demum attribuerunt vegetativam; Sed haec enumeraffe, eft etiam refutaffe; Credere tamen fas eft, vitam animalium a vita vegetabi- ]ium in eo diffcrre, quod illa gaudeat fenfationc, h&c vero non (Fundam. Botan. §. 3..)
Suffcicnter licet a nobis oftenfum fit, plantas non fecus aique animalia fuam degcre vitam; variis tamen rationibus adhuc eandem fulcire veritatem non ab inftituti ratione alienum judicamus^ Acce- dit itaque
(«) Nittritio. Ubi eft nutritio, ibi etiam ad- effe propulfionem humorum, confequenter vitam, ex ipfa vi & fignificatione vocis liquido conftare credimus; omnes herbas atque planta? accipiunt nutrimentum e terra; Ergo vivunt. Nutrimentum plantarum ex tenuiffima fleri humo, quae, median- te aqua, ad radices earum defertur, non fimplici evicit ratione Kylbel a). Hinc fequitur id, quod quotidiana etiam experientia omnibus in terris nos docet, vegetabilia ubi fatis humoris, hacce tenuif- fima humo impnegnati, attrahere nequeant, mar- cefcere, decidere, & tandem fame veluti enervata
vitam
4) DjfTertar. de caufla fertilitatis terrarum, Lugd. 1743. 4to. Lat. GalL Stockh, 1745. 8vo. Suet. bis.
334 SPONSALTA PLANTARUM.
vitam curn morte commutare. Evadunt itaque plantae , in arido vcl exficcato folo crefcentes, n^acilentai & graciles, & defeftus nutrimentorum haud obfcura ilgna prae fe ferunt. Sed longe aliter ficri videmirs in plantis , fuam naftis ftationem in terra copiofioris alimenti, qurv non modo virentes, pra:pingues & robufta? evadunt, fed etiam veluti ridcnt & felici fuo ftatu luxuriant; non fecus ac vafa laclea corporis noflri ex copiofis alimentis mul- tum abforbent nutritionis, corpusque pingue rcd- dunt &. hilarc, & fic vice verfa.
C/3) Mtas, Omne vivum principium & finem agnofcere, innumerasque fubire mutationes, dubi- tare multa prohibent. Videmus ita Infantiam eife infirmam , imi^ecillem , fteriiemque ; Juventutem Vero omni cum venuftate fiortfcere luxurianque ; Viri itatem fertilem , gravem, robuffam , aequalem- que cvadere; Sencctutem demum flaccefcere, & ex- liccatam , canam atque languidam, imminentis fili- cernii pr*conium canere lugubre. Dic, qua?fo, annon planta; easdem experiantur viciffitudines, eademque emetiantur ftadia? Earum infaniia te- nuis eft & infirma, flore atque fruftu deftituta; In juventute falaces , fpeciofis fplenclidisque fuperbiunt floribus, in hac fua aetate grati^mae inque vere fuo ridenti conftituta?; In viriliiate, vel , aeftate, graviores, firmiores, minusque nitidae fruftum fe- runt; In autumno fenectutis caules demittunt, e\a- refcunt inque terram redeunt , unde primos fuos duxerunt ortus b).
hedera primis annis foliis gaudet lanceo- latis, & florc frucluque deftituta infantilis : Hederci humi repens , C. Bauhin. 305. In &>tate fua juve-
nili,
b) Quercus tttatem ann. attin^it. It. Oeland (58, Pinus taaiem 4.00 ann. attingit. lt. Weftgoth. 247.
SPONSALIA PLANTARUM.
nili, vel, pueritia, folia gerit qninqueloba , & pe- tris , arboribusque fuffulta , llerilis furgit: Hedera major Jlerilis , C. 2?. 305. In medio viitee fuoe curri- culo conftituta, folia emittit triloba, fulcra defe- rit, propriisque viribus erecla fpeciem induit arbo- ris fat procerae, & floribus fruftibusque gravida, virilis: Hedera arborea, C. B. 305. Quando vero accedit fenectus, folia panjit ovata fine lobis: He- dera poetica^ C. B. 305.
Plantas omnes eadem ac Hederam , fubire fata, quotidiana fat fuperque docet expcrientia. Ex fe- mine tenues progerminant furculi , qui primo in frutices, deinde vero paullatimque in firmum ab- ei nt truncum; porro rlorem & fruclum gerunt; poftremum ramuli flaccefcunt, & non minus ac ipfe truncus operiuntur mufcis, unus arcfcit & al- ter, putredine corrumpitur tota arbor, & tandem vitse fuae curriculum emenfa moritur.
(7) Motus. Nullum corpus mortuum proprio gaudere motu , omnibus liquido conftat; fi itaque fpontanee moveat fefe corpus, vivat neceiTe eft; motus enim proprius & internus in unoquoque cor- pore vivo dependet a propulfione fpontanea humo- rum ( p. princip. PbyfioL). Et ubi propulfio hajc humorum, ibi vita (§. II.). Motum ineifc plantis, unicuique in aprico eft. Omnes e. gr. herba?, in hybernaculis conftitutEe , verfus lucem inclinant, & fi foramen feneftrae invenire poflint, illud pcne- trare conantur. Pleraeque plantte, prarfertim flori- bus compofitis lateis, nutant, perque totum diem folcm facie fua fubfequuntur , mane orientalem, meridie auftralem, vefperafcente die occidentalem pla^-im refpicientes , uti idem optime in soncho (arvenfi) Fl. fuec. 642. videre eft. Partem haud minimam plantarum, fereno caelo, flores pandere, & hilari veluti vultu, lucem mundi contemplari, ingruen-
tibus
33<5 SPONSALIA PLANTARUM.
tibus autem imbribus, eosdcm complicare, nemi-
ncm latere autumo: e. g. tulipa.
reskda Lnteola Fl. fnec. 439. fpiea nutante toto die folem fequitur, etiam nubilo caelo, ita ut mane orientalem , meridie auftralem , vefperi occi- dentalem , nocte borealem plagam rcfpiciat.
drabje (verncs) flores tempore noclurno dcor- fum refupinant j quafi fomno corriperetur planta, ne imber & a;:r humidus noctu lajdat farinam geni- talem. H. C 333.
1 M i'ATi E N s ( Noli tangere) Fl. fuec. 722. vigi- Jat omni die foliis patuiis, dormit vcro omni nocte foliis pendulis.
sigesbecki a vigilat fimiliter foliis die pa- tentibus, dbrmit vero omni nocte foliis rigido pe- tiolo reflexis.
trifolia & oxalis folia ante tempefta- tes procelhs complicant, fereno vero ccelo eadem explicant, ut agricol e tempeflates futuras ex bifce non incerto omine, bariolorum inftar, praefagire queant. Eundem fervare morem Hymenaam , Baur Hmam, Mimofhm, CaJJias, vulgo notiflimum.
tragopogonis (porrifolii) flos expanditur mane hora 3. , clauditur vero hora 9 ante meridiem , unde Anglis : John go to bed at noon. Hort. clijf. 382. HorU upfal. 243. Sic scorzonera tingitanct Hort. npfal 242. n. 3. flores explicat mane, hora/. eosdem vero iterum quotidie claudit hora 10.
PARKINSONIA, TAMARINDUS, M S C H Y-
nomene, cassi/E, pleraeque plantae Diadelphiae, die fereno folio explicant, noctu vero contrahunt. Flor. lapp 274.
TAMARfNDUs, tefte Alphio & Acofta , fertur foliis involvere omni nocte florem aut legumen, frigoris & pluvias caufla; quod tamen paradoxon vifum cft Syeno & Rajo. Sed pedunculus cum flore aut fructu, foliis incumbit, ex ala prodiens, unde
dum
SPONSALIA PLANTARUM.
dum foliola omni noiSle connivent, fru&ificatio- nem intra fe claudunt. Hort. Clijf. i%.
mimosje nonnullrc & oxalis foliis pinnatis ad primum atta&um, mirum fane, folia convolvunt & deorfum flectunt, inducias dcinde nactce, eadem extendunt, quafi vita fimul & fcnfu gauderent.
valantia articulata & cruciata Hort. Upf. 303. racemos florum fub florefcentia nudos exferit, ab- foluta vero florefcentia florcs femineos gravidos refiectit fub umbra foliorum & ipfa folia refle&it, ut tegant embryones, ne ab aviculis obferventur & excerpantur.
araciiidna pedunculos ex axillis foliorum promit nudos, at abfeluta florefcentia, peduncu- lus reflect.it.ur, terramque penetrat, fubque ea fru- ctum occulcat.
trifolium fubterraneum. Hort. Upfal. 222. «.4. promit peduoculos quinquefloros , at vero abfoluta florefcencia, pedunculus verfus terram reflectitur, eandemque perforat, dein femina involvit, ne ab animalculis devaflentur.
Quod motu omnia conferventur , tritiflima fane eit regula omnium viventium; homincm, vel, ani- mal motu deflitutum , pallefcere, debilitarique, uti negari nequit; ita ex adverfo veriflimum eft, mo- tum eos rubefcentcs , crafliores , pingues atque faniores reddere; unde motus membrum magnificat, refte adferit /Ivicenna. Antccellit itaque aulico corpore robuftiori ruflicus, crura crafliora habet, multis afluetus ambulationibus , dextrreque eorum, qui manuales fubeunt exantlantque labores, ple- rumque majores funt. Veritatem hanc, obvia ex- perientia ftabilitam, a priori demonftrare fuperva- caneum duxi. Planta in hybernaculis virens, ca- lorem licet & nutritionem accipiat fuflicientem, tenuis tamen fit, vacillans & pallida, motusque defe&ui illacrymare. videtur. Arbor in anguftiis Tom. I. Y intra
338 SPONSALIA PLANTARUM.
intra &*des nafta llationem , gracilis & juncea abs- que robore furgit.
pinus in denfiflimis fylvis exfiliens, ubi ven- ti vehementiorcs iliam adgredi ec quaifare nequeant, pertica fit, Humulo fulciendo potiflimum idonea; Pinus vero alia , patenti coliocata campo, variis fubinde concuti folita procellis , craflb oinnino den- foque non modo eminet trunco, verum altis etiam innititur radicibus, & patentes fpeciofosquc erigic ramos.
(<0 Morbus. Quando vita aliquo modo Iscdi- tur, producitur morbus, efl: itaque morbus nihil aliud, quam quaidam corruptio vitae. Vegetabilia asque ac animalia morbis fufs laborare , omnibus conftat. Nimio ajiu fitiunt, languefcunt humoque jacent; In nimio frigore laborant pernionibus , immo faepe exfpirant ; Cancro interdum laborant , pro- priisque adfliguntur pediculis, qui vocantur Jpbides vel Cbermes (Faim. Suec.) , uti aves facile omnes.
(0 Mors. Mortem opponimus vita?, qua? efl: ejusdem privatio. Omnia viventia morti fubjecta effe omnis docet experientia. Cum propterea ve- getabilia pariter ac animaiia ex vehementiffimis mor- bis, ab externis violentiis , fame, iiri, asftn, mor- tem oppetere quotidie intelligimus , quaeritur, quo- modo vegetabiiia vitam cum morte commutarent, nifi viverent? Si enimlapidem, nulla gaudentera vita, in mille confringaffius partes, minime tamen talem, ac in vegetabilibus obfervavimus & adferui- mus, mutationem fubit.
(C) Anatomia. Internam piantarum fabricam cognofcendi cupidus, anatomiam adeat plantarum Malpigbii & Gr&wii, qui mirum adferuerunt in ve- getabilibus compofitionis modum , & corporum horum organicorum fibras, membranas, canales, utriculos, tracheas, cecera, ex profeffo enumera-
runt
SPONSALIA PLANTARUM. 339
runt & deJinearunt ; licet nulli dubitemus , quin fu- tura setas longe aliter has partes explicatura fit.
(1) Organifmus* Humores vegetabilium per fuos propelii canales & tranfpirare (§. III.) , jam- jam a nobis corrmonftratum eft. Hofce humores fecerni per glahdulas , ubi etiam humores pra?pa- rantur ad fruclum, ad genituram , ad neclar, ipfa eorum docet anatomia. Omnes fere pili , in plan- tis apparentes, nihil aliud funt, quam dutt-us ex- cretorii : om nes fere ferratura foliorwn fuas tenent glandulas, peculiarcm fecernentes humorem. Hu- morem illum mane fub aeftate foliis inhaerere foli- tum, in omnibus rorem eife, qui cum vulgo opi- nacur, hallucinatur multum ; humor enim plerumque elt, ex fuis gJandulis fecretus. Hasc omnia cur- renti calamo a nobis addufta, plantas aeque ac ani- tnalia vivere, fatis fUperque evincunt.
On.ve viyitm ex Ovo provenire datur , per confequens etiam vegetabilia ; quorum Scmina effe ova docet eorwn finis, Sobolem parentibus conformem produ- cens. Fund. Rotan. §.134.
Omne Vegetabile ex Ovo provenire diclitat ratio & ex- perientia, conjlrmant Cotyledoues. Fund. Botanic. §. 135-
Cotyledones proveniunt e Vitello ovi, cui punctum vitai innafcitur; ergo Folia Seminalia, qua bilum invoU < verunt , iidem funt. Fund. Botan. §. 136".
§. V. Dato itaque hoccc fundamcnto ("§. IV.), unde proveniant vegetabilia, inquiramus oportet.
Veteres duplicem formaffe generntionem, aqui- vocam fcilicet & univocam, res eft notilhma. Hanc locum habere dicebant, quando aliquid ex proprio ovo, autmatre, producitur; Ulam vero, feu «vqui- vocam, dum fortuito, & ex confufa particularum
Y 2 . - com»
340 SPONSALIA PLANTARUM,
commixtione generarentur vivcntia. Pulices ita ex urina & fcgmentis Jignariorum exfilire; Ex la- ticc limofo myriades Mufcarum (Faun. Suec.mo.) atomorum inilar , a-flate & ex cafeo adfccndere; Ex terra de profundo elata, ftatim varias proger- minare herbas ; Kx cadavcre demum putrefcenti vcrmes produci , qucmadmodum eorum docebat autopfia , crediderunt. Alii Creatorem principio toti terrsc femina & ova immifcuifTe cogitabant; adco ut, cum terra eruta eflet, & fol calorc fuo femina lbi ab initio latentia exclufiflet, cxinde her- bas, plantas atque animalia cxfurgere fomniarint. Omnes vero hujus a?vi cultioris ingenii viri, ali- quantulocunquc faltem modo fcicntia Phyfices & Hiftoriaj Naturalis inflructi, jam dudum hanc, non- nifi ludicris fcatentem chima^ris, fentcntiam abdi- carunt. Deus cnim principio omnia viventia crea- vit, fingulis femina donavit, eorumque cuilibet in- didit veneris oeftrum , & primam graviflimamque tu- lit legem: Crefcite & MultipUcamini. Genef. i.
Si ex putredine ajftuquc folis creatura? animata?, ut & herba? producerentur, fupervacaneum foret, Deoque confequenter maxime indignum, Eum tara multa longeque artificiofa, genituram praeparantia, condidifle vafa. Certe putrefcentia tum non cede- ret ipfi creationi. Si Mufca, aut Pulices , ex pu- tredine produci, & a fole efformari poflent, cur- ni Equi aut Elepbantes ? Jn magnis enim corporibus facilior offcina fequaci materia fuit; in infectis vero tam parvis atque tam nullis , qucc ratio , quanta vis9 quam extricabilis perfectio , cwn rerum natura nunquant magis , qv.am in miuimis tota fit. Plinius. Capite fane, ceiebro vacuo , gaudeat, necefle eft, qui ab- furditatem generationis a?quivoca? capere nequeat, quando videt corpus tam artificiofe compofitum, tamque multis millibus canahum & meatuum ador- natum , ut Mechanicus nulius , perfe&iflimus iicet,
mor»
SPONSALIA PLANTARUM. 34*
mortalium , fabricam hanc perfcrutari, multo mi- nus imitari queat, veluti tamen de induftria halluci- naturus credit, ha?c omnia fortuito & ex motu par- ticularum confufo effe conflata. Hinc enim feque- retur, ut novne femper fpccies cum animalium, tum plantarum, occurrerent, quas tamen nec legi- mus , nec obfervavimus unquam. Hinc nulla va- leret argumentatio a generibus ad fpecies. Hinc nulla certitudo, fed omnia confundercntur.
Rbedi, generationem cequivocam cxaminntu- rus , recentem carnem in vitrum, linteo tenuiflimo probe teclum , depofuit , folique aprico expofuit, tunc Mufcas ova fupra linteum parcre, nullum ve- ro vcrmem carnibus innafci expertus eft. Infecla per generationem ajquivocam produci concludere non licet, eo, quod eorum muka millia juxta pa- ludes cernimus; putredo enim paludum alimentum iis fubminiftrat copiofiflimum , & hxc ratio eft, cur ova illorum ibi magis ponantur ibique facilius proveniant vigeantque , vcluti pediculi in capiti- bus infantum, fcabie inundantibus.
stapelia denticiilis ramorum erectis , Hort. clijf.7j. florem, ut cadavcr omnino foetentem pro- fert , quare Mufcce carriivora , Fav.n. Suec. 1098- 1099. 1102. 1 105. foetore deceptae, totum flofcu- lum ovis implent, eundem pro putrefcenti carne fumentes.
Nec credere licet in arvis male cultis, ex Tritico Hordeum, ex Hordeo Avenam , ex Avena Bromum produci, quippe omne fimile parit fui fimi- le, nec imbellem feroces progenerant Aquilas Co- lumbam.
§. VI. Concufla hac vcterum acquivoca gc- neratione (§. prceced.) , aliter (ieri nequit , quam ut omne vivum univoce vel ex ovo generetur. Vege- tabilia vivunt (§. IV.}: Ergo vegetabilia etiam proveniunt ex ovo. Harvaus etiam , oifine vivum
Y 3 ex
342 SPONSALIA PLANTARUM.
ex ovo, olim cxclamavit. Sententiam vero !hanc recentiorum nonnulli omnibus viribus everterc co- nati funt, hifce prafcrtim fuflulti experimentis : Si ex radicc ramum diflringamus , terraque infigamus, radiccs agit ramus, aliaquc nova exfilit arbor; Et fi Polypus feu Hydra in partes quomodocunque fe- cetur, ex unaquaque partc intcgrum refukat ani- mal; deregente hifcc annis fummum hoc myfterium natura? Tremblejo. Sed infrcquentius hoc non eft, quam quod ribes eadcm ex radice producit plures furculos; caulis cnim nihil aliud cft, quam radix fupra terram : Si itaque arborem aliquam, ex.gr. Ttliatn convcrtimus, caulis fit radix, radix vero commutatur in ramos; quod inter nova hortulano- rum invcnta numeramus. Praterea hac aiferta noltra confirmant rami; hi enifli orr.nes e.x trunco vel radicc orti funt; truncus vero vel radix, unde ramulus hic defumtus eft, orta eft a femine vel ovo: F>go etiam arbor, ex ramulo producra, orta eft ex femine. Idem omnino valet de, Hydra in- ter animalia, adcoque FJydra vitam vivit vegetabi- ]cm, vel vegetabilia vitam Hydrrc feu Polypi, ut hoc, quod in regno animali cft rariffimum , in ve- getabili ht vulgatiffimum.
Folia nova quotannis produci ex radice vel ramulis, admirationem nemini movere debet; nam eodem modo pennas avium exoriri quotidie vide- mus. Penna, opus artiflciofiflime confiatum, fua confiftit bafi concava, vafe, vafi lynphatico fimili gravido, ita ut alimentum furfum, non vero deor- fum ferripoffit; deinde rachi, porro ramis latera- Jibus, partialibus & propriis, ita ut penna adfimi- letur fitici fupradecompofita. Pennas annuatim de- cidere, fummo artificio mechanico Jicet adornatas, elias vero in decidentium locum fuccedere & ex corpore, radicefua, enafci, quotidiana evincit ex- perientia, Nunquam, nifi ex corporej enafci pen-
nas,
SPONSALIA PLANTARUM. 343
nas, corpus avis effe radicem penna?, radicem vero primam fuam originem debere ovo vel femini, ne- mo infciari poteft. Id etiam de vegetabilibus valet.
Proinde gaudent cerio c) tam Hydrae, quam omnes herbcE , etiam feminibus & ovis, quibus mul- tir Hcantur absque aliqua violenta fectione, & pro- paganone per ftolones.
Scias etiam, velim, omnia animalia vivipara fua habere ova, ex quibus eorum foboles prove- niunt, ova licet haec in ipfa matrice legitimo tem- pore excludantur, non fecus ac ovum in nido ab ave incubatum, cujus uterus cft nidus ipfe.
Ne minutiffimis quidem vegetabilibus femina negemus , quamvis aciem oculorum noftrorum in- tcrdum fugiant. In lemna Fallifnerius , & m mucore & bysso Michelius t. 91. femina nobis detexerunt.
viscum veteres absque femine produci puta- runt, quippe quod fepe in inferiori latere ramo- rum enafci videbant; quomodo autem femina vifci ab una arbore ad alteram volitare, ibique lateri infcriori fa?pe adh?erere potuerint, captu fuit ipfis admodum difficile. Dies vero edocuit, Turdum baccas ejus comedere, pulpaque illarum vefci; fe- mina vcro reddere integra, quae una cum excre- mentis ramis inhserent. Eluuntur deinde pluviis haec vifcida femina, ut ftepe fcmen in latus inferius rami protrudatur, ubi deinde progerminat, & fic Turdus jihimet ipfi malum cacat.
agaricos arborum feffiles & dimidiatos , ex- crcfcentias effe morbofas, plurimi fibi perfuadent; revera autem easdcm Agnricorum effe fpecies con- llat, quas inftruuntur pileis & ftipitibus, quaeque crefcunt in terris, quarum femina in trunco humi- Y4 do
c) Cl. bern. jussiAEUsin Polypis ova feu femina ob- fervavit. vide D. baeck in aft. Stockh. 1746. p> 198. de Polypis.
344 SPONSALIA PLANTARUM.
do difperfe dimidiatos pileos absque ftipitibus nafta iunt. •
§. VII. Semina effe plantarum ova, docet eorian fnis; omne cnim ovum fobolem , parentibus confor- mem, producit , quod etiam femina vegetabilium ; Sunt itaquc femina plantarum ova.
Partes ovr, e. gr. Gallina, funt vcl continen- tes vel contenta?. partes continentes funt j4) Tefia; B) Tunica, feu membrana exterior ovi ; C) Mmbrana anterior , priori immediate fubjecta; E D K) Chalaza, feu mcmbrana, vitellum invol- vens, convoluta ad Polos.
Partes contentje H) aer intra membranas exteriores verfus obtufiorem ovi apicem; AU bumen tenerius & cxterius ; K) Albumen fpiffius ; F) Vitelius ; G) Hilum , feu cicatricula, in cujus centro punclum vitae; ut in Fig- II.
Quum ovum gallinae incubandum tradimus, poft duos dics punctum vita? fit rubrum , emittit vafa rubra per vitellum, & tandem totum pullum ex puncto vita? formari comperimus ; vitellus fit placenta uterina; albumen humor pullum in ovo nutricns, feu liquamen Amnii; ambo vero mem- branae Amnion & Cborion.
Habet etiam semen J) Teflam. vel membranam exteriorem; L) membranam vitellum involvcntem; M) vitdlum; H) punctum vitae feu Hitum. Fig. III.
Aibumen in feminibus deeft, nec eo opus eft; humusenim, in qua femen progerminabit, madens effe debet, fi nutriatur embryo plantae , conf. §.IV. not. x). Ova etiam pifcium nec albumen habent, quia perpetuo in aqua fjnt. „ Deiluente flore, in- ,,tumefcere incipit femen, in cujus fummo fe pro- „dit veficula (Amnion MalpighJ funiculo umbili- ,,cali inftruda, per Cborion in adverfam ovi partem „produ6to. Augefcente vero cum ovo amnio, m jjhujus vercice alterum quiddam minutulum con-
,jfpici^
SPONSALIA PLANTARUM. 345
„fpicitur, quod itidem indies crefcit, usquedum ,,totum chorion ovumquc totum compleat; His „duobus (Amnio & Chorio) in putamina aut tuni- ,,cas feminis cedentibus. Logan. exper. 9. „ Qui- bus conftat in femine, a?que ac in ovo, idem fieri; femina itaque efle plantarum ova, dubio caret.
§. VIII. PJantas exovi vitello provenire, con- firmant ulterius Cotyledones , qua?, quando fcrmo efl: de vaccis & fimilibus animalibus, nihil aliud funfc, quam multiplicata? placentce uterince , femper fceEui adhcerentes, humoremque de matrice abforbcnces, quem ad nutritionem tenerrimi fcetus prceparant.
§. IX. Omnes herbas &plantas, cum exori- untur, folia habere feminalia, adeo univerfali tcfte evincit quotidiana experientia, ut nullam omnino exiftere conftet plantam,, hifce non gaudcntcm ; Quare etiam Bccrbaavius & Royenas notam hinc ad omnes claflificandas plantas Monocotyledones & Dica- tyledones defumferunt ; datur enim unicum modo alterumve genus Polycotyledon, ut Pinus. Haec folia fcminalia antea totum conftituerunt femen, excepto hiio feu corculo ifto minimo, in quo pun- ftum vitse, atque alimentum tenerrimce plantae pra?- parant, donec firmiores in terra egerit radices, non fecus ac vitellus in ovo, placenta uterina factus nutrimentum per funiculum umbilicalem porrigit pullo; deinde decidunt. Hinc ergo patet, folia feminalia efle cotyledones.
§. X. Quum vero omnes cotyledones prove- niant ex ovo, vel femine (§. VI.), & quum omnes plantre habeant cotylcdones (§. praced.), patet, quod exindc concludere queamus, ipfas plantas es: ovo efle produclas. Nunquam vidimus plantam exorientem carere foliis feminalibus, vel cotyle- donibus, nifi furculus ex trunco aliquo, vel radice progerminaverit.
Y s Prth
3.0 SPONSALIA PLANTARUM.
Prolem non ab ovo tantum, nec a genitura fola, fed ab utrisqm fimul prodirc probant Animalia bybrida, Ratio & Anatomia. Fund. Bot. §.137.
Nullum ovum ante fecundationem excludi docet expe- rientia, adeoque nec ova Vegetabilium. Fund. Bot. §• 138.
§. XI. Omnia itaque vegetabilia ova habere, unde excludantur, antea dichim eft. Nulluni vero ovum ante fecundationem excludi poiTe , docet quotidiana experientia; GalJina ova quidem parit, nunquam vero fecunda, & quce prolem in lucem emittcre queunt, niu" admiffus fuerit Gallus; Nec rudiLapponi uxorem illius fjne viro concipere, pro- lemque eniti poiTe, aliquis unquam perfuaferit.
§. XIL. Omnem gcnerationem antecedere par- tum, ex tota conftar. natura. Generationem confe- quentcr in quadrupedibus anteccdere, extra omnem dnbitationis aleam pofitum effc. Pifces vcro quod adtinct, generationem earum fubfequi partum, ita ut gcnituram fuam in ova, pofhquam ex matricibus ejaculata elTent, emitteret mas, & fic eadem pofl: partum fecundarct vulgo pcrfuafum efr. Sed hy- pothefis haec eo citius corruit, quo certius conftat, recentiores obfervalTe, marem pifcium vel uno vel duobus diebus ante, genituram fuam emittere, quam femince, marem fubfequentes , avide devorant, & hoc modo per os concipiunt ante ovorum paftum.
Ampbibia propriis fruuntur Jegibus Coeunt enim ut animalia omnia, hoc tamen difcrimine, quod Anguium mas, quemadmodum Cancer , duos poflideat penes, & Vipera caudifona dicta, quatuor inftruatur echinatis penibus.
Generatio vqro Ranarum adhuc non difpaluit, nec difpalefcere prius videtur, quam lucem ei ob-
ferva-
SPONSALIA PLANTARUM.
34?
fervationes valde expetitce, Reaumurii, foeneren- tur , quas propediem exfpeclamus. Quod penes verno tempore pollicibus adnafcantur, illaeque per axillas feminarum fecundent, difficile fidem inve- niat , in primis fi analogiam Ranarum cum Rajis conferimus; Interim tamen ex conjunftione earum, partum poft copulam peragi, nulli dubitamus.
§. XIII. Ouomodo fiat generatio, vel fecun- datio, innumene fententice Phyfiologorum fuerunt; fed aeque ac olim obfcura res eft. Veterum effef- vefcentiis, praecipitationibus , &c. merito fuperfe- demus; acquievere autem hucusque duabus praefer- tim hypothcfibus Medici. Prior harvtei fuit, quod nempe in punfto vitce, vel cicatricula totum adeftet futuri foetus rudimentum , omnibus fuis
genitura maris primum fpiritum adderet, primum motum vitamque excitarct. Se&atores illius, tam artificiofam tamque mirabilem machinam, uti eft animal, nunquam ab alia machina elaborari & per- fici pofiTe, inftant. In primcc ergo femincc ovario ]atcrct illius foetus; in illo foetu vel ovo, hujus foctus, & fic nepotes & feri nepotcs in infinitum. Verbo: In ovario Evas omnes omnino homines aderant prceteriti, prcefentes, nec non futuri. Sit hoc , quod materia efiet divifibilis in infinitum, adeo multos tamen in uno contineri ovo, fidem fupcrat.
Pofterior leeuwenhoekiana , quod cicatricu- la ovi vacua, genitura autem maris myriadibus vermiculorum feminalium referta efiet, qui omnes in ovarium immiili, omnia perluftrarent ; Ouando vero aliquis horum ovum vacuum intrarc pofiet, maneret ibi, crefceret fcetusque perfe&us evadc- ret. Seciatores ejus, eundem figmentis, quem ex- perimentis deberent , confecuti funt finem.
& requireretur tantum , ut
Gor-
348 SPONSALIA PLANTARUM.
Gordenius cicatriculam cavam effe contcndit, unumque vcrmiculum fcminalem eamdem replere, miraque metamorphofi in hominem permutari.
Dalempatius vermiculos feminales pro comple- tis hominibus habet, tenui involucro circumdatos.
/fndry valvulas imaginarias , & foramina in ovis & ccatriculas effe credidit.
lAfterus vermicuios hos vcnerem tantum ex- citare ftatuit.
Vallifmrius eosdcm vermiculos genituram pro lubitu flagnantem in motu tenere.
■ Recentiores plerique huic fubfcripfere hypothefi, quippe Carina, quam Malpighius in ovo incubato primum vudimentum fcetus efle vidit, vermiculis hifce quam maxime aflimilabatur. Sed rem acu non omnino tetigerunt. *
Primo enim, Vermiculi ifti Leguwenb&fonni mi- nime funt animalcula, proprio & voluntario motu gaudentia; fed corpufcula inertia, qua? calido femi- ni innatant, non fccus ac particulse olcofe, quod felecla Lieberkuhnii microfcopia nobis manifefle oftenderunt.
Secundo. Si effent vermiculi , ex fententia Leeuwenhxkii , in ovulis metamorphofin fubituri, duabus fuis tunicis gaudercnt neceffe eft, & per eorum depofitionem ex Larva in Pupam & demum in Animal perfeclum transferrentur ; fed Amnion& Chorion foetus, cx ovo, non ex vermiculo, prin- cipia ducunt.
Tertio. Naturae quoque Conditorem femper agere per compendia, uti neminem facile arbitra- mur inficiaturum, ita nec ullum crediturum , con- ditorem tot tamque multa millia animalium ob unius faltem fortunam creaffe.
Quarto. Quid hypothefis ha?c ad facilitandam generationem faciat, non video ; quippe pofito,
non
SPONSALIA PLANTARUM.*
non vero concefib, haec corputcuia elfe vermicu- los , tunc hi omnino etiam haberent fuos vermicu- los, ex quibus produ&i eflent; hi iterum alios, & fic in infinitum, quod abfurdum.
Quinto. Placentam uterinam elTe ex vitello, & vitellum iri ovo fubventaneo feu non fecundato re- periri , nemo infieias ibit. Si itaque rudimentum futuri fcetus adfcriberemus genitura? maris , tunc funiculus umbiiicalis cum fuis membranis diftinctus omnino efTet a vitello, & fic communem minimc cum vitello haberet tunicam, quam tamen poflidet.
Quomodo itaque fiat generatio , ignoramus. Dum Equus cum Ajlno coit, fpecies producitur hy- brida, nec fimilis patri, nec matri, quod tamen accideret, fi rudimentum futuri fcetus, alter fexus folum proferret.
Si Canis aquatica graja, Raj. qvadr. 176. a Cane aquatico aviario , Raj. quadr. 177. itfpraegnetur, ple- rumque catuli feminei aftimilantur matri , mafcuiini vero patri.
Idem etiam accidere, quum Callina Frislandica. impraegnatur a Gallo Gallinaceo vujgari, fida docuit jam diu experientia.
„Mtbiops cerdo in ergaftulo Hafnienfi detentus, „amore puelke fervas accenfus , clanculum illam „compreflit. Gravida inde, legitimo partus tem- „pore enixa eft: prolem virilis fexus, quce matrem „univerfo corpore cutis candore referebat, folus „vero penis paternum genus nigrore commonftra- ,,vit. Bartbol. cent. 4. obf. 5. „ Quoe omnia, rudi- mentum futuri foetus neutiquam in uno tantum fexu delitefcere, evincunt.
§. XIV. .Piantas habere ova, quae earum femi- na funt, jam antea a nobis oftenfum eft (§.XIJ; Nullum ovum. ante fecundationem . excludi pofle
(Lqc.
35o SPONSALIA PLANTARUM.
(Loc. cit.), per confequens nec ova vegetabilium, conftat. Ergo planta? fuis etiam inftruantur orga- nis genitalibus, neccfle eft.
Omnis Species Vegetahilium flore & fruttu inflruitur9 etiam ubi vifus eos non detexit. Fund. Botan. 139.
§. XV. Ut penitus gcnerationcm plantarum rimemur, e re eft, ut primum, ubi genitalia col- locentur , inveftigemus. Semina efte plantarum ova, ex dictis conftat (§. VII.,), & ubicunque ova fecundata emergunt, ibi eflc organa genitalia quce- renda, ex prcecedenti patet. Genitalia itaque plan- tarum indagabimus, ubi femina produc untun be- mina carum profcruntur, ubi llos & fructus (p. ex- perient.); Ergo flos & fructus genitalia funt plan- tarum.
Negarunt nonnulli certis vegetabilibus femina & flores :
Tournefortius femina in algis & muscts, vel ut vocantur , in infimis gradibus vegetacionum ; hinc ipfi claffis XVI. de plantis , qua florihus carent & feminibus donantv.r ; & claff. XVII. de plantis, qua- rum flores cjf fructus vulgo deflderantur. Hinc etiam recentiores argumenta fua contra fruclification-m defumferunt. Minutiffirnis vero herbis florem & fruftum negare, quamdiu eosdem apud omnes ma- jores, quee fub oculos cadere queunt , inveniat, nec fani cerebri aut hominis eft. Idem fane eifct, ac fi de Acaro minimo concluderemus,- nec habere pedes, nec oculos , nec os, nec genitalia, quia eadem nudis oculis detegere nequeamus.
Bobarlius femina filicum difleminavit , & ex- ceverunt. Florem filicis vidit Plumierus , qui etiam facillime in trichomane Linnai inveftigari poteft.
Semina
SPONSALIA PLANTARUM. 351
Semina muscorum aeflate calida veluti farinara volatilem dilpergi, oculis videmus, & in polytri- chis clara figna fcxus alterius haurire poilumus.
In lycopodto (Flor.fnec. 863.) obfervavit Do- minus Prafes alias partes fariniferas, alias femini- feras, figna omnino floris & fru&us.
Reaitmurius fruclificationem in algis, e. gr. in Fucis vidit.
Stamina cum piftiliis in juncermannia (Flor. fuec. 930.) numeravit Dominus Prccfcs.
Vallifnerius in lemna, calicem, ftamina, pi* ftillum, capfulam & femina depinxit.
Michelius fungorum ftamina numeravit haud infrequcnter. (Micb. gen. tab.68. D.J.K.E.) Se- mina fungorum humo credidit, qua? inde germina- bant. (Loc. citat. Tab.73. fig.i. ad 17. &tab.-j^.
/: 1-15J
Hinc ergo in mfimis hifce gradibus vegetatio- num florem & fruftum adelfe concludimus, quam- vis ob parvitatem adhuc a Botanicis non diftin&e perfpecti fint. Verbo: nullum unquam evidens exemplum, aliquam plantam flore & fruftu carere; hifce ergo partibus elTentiam plantarum addixit Dominus Prafes. (Sy/l. Nat. obf. veget. §.67. Fund. Botan. %. 880
Flos omnem fruUum antecedit, ut generatio partum. Fund. Botan. §. 141.
§. XVI. Experientia magiftra docct, florem femper antecedere fruftum, ut generatio partum (§. XII.), ita ut ne unicum exemplum in quodam individuo contrarium evincat.
colciiicum autumno apud nos florefcit, fru- fhis vero cum caule & foliis , fequenti aeftate men- fibus Majo & Junio apparent..
CQRY-
352 SPONSALIA PLANTARUM.
corylus primo vcre flores induit, nuces vero Augufto maturefcunt. Vcrbo : femper flos fru- ctum antccedit , ne unico quidem excepto.
Fructificatio itaque continet genitalia plantae; Flos attum gencrationis ; Fructus aittem partum. Fund. Botan. §. 142. .
§. XVII. Quum omnis gcneratio antecedat par- tum (§. XII.), & omnis flos fructum (§. praced.) ; tyquitur, ut flori fecundationem , fruclui vero par- tum, attribuere debeamus.
Omnis Flos Antheris & Stigmatihns componitur. Fund. Bot. §. 140.
§. XVIII. HincTLOREM dennimus per orgar.a genitalia plantie, fecundationi infervientia; fru- ctum vero per organa genitalia partui infervientia.
Multum fane de definitione floris altercati funt Botanici. Effentiam floris in fuperbiente corolla (EEE fig. I.) collocarunt haud pauci; Quam fententiam amplexus Knaatius fiores apetalos un- quam dari negavit. Experientia vero & autopfla ducibus, plantas haud infrequenter occurrere patet, quarum aliae calice (D D D) deitituuntur, ut TuH- pa, Fritillaria &c. alia? corolla, ut Gramina, Typha, Sparganium, Pinus; Alise filamentis ftaminum (B), ut Arillolochia; Alia; demum jlylo f/3), ut Tulipa, Parnajjia. Omnes vero flores, & tot quot unquam exiftunt, aut Antheris (C) inltruuntur aut Stigma- tibus (7), aut ambobus fimul ornantur, ita ut in unaquaque fpecie vegetabilium antheras adeffe vel ftigmata, & in hifce ergo partibus conftituendam efle effentiam floris (conf. Fund. Botan. §. 88.) > ne' mo non videat. Si itaque florem invenimus an- theriferum, ftigmatibus vero deftitutum, non vano
cona-
SPONSALIA PLANTARUM. 353
conamine alium inveftigahimusflorem, aut ineadem, aut in planta alia ejusdem •fpeciei , qui ftigmatibus aut cum antheris fimul, aut, uti plerumque, fine lis, gaudet.
pontedera ex auetoritate Horti Malabarici dari plantas antheris deftitutas contendit, e. gr. Todda-panna , Mallam* Toddali , Nceli-tali. Sed numerus antherarum in hac, qua; eft Antidefma, sn illa, qua? eft Celtis , in ifta, qua? Cycas , hodie Botanicis innotuit.
Hinc errorem illum Rivini feftatorum perfpi- cimus, quum necraria in Helleboro , Nigelia, Pajf- flora, ioco florum aifumferint, cum tamen nec gau- tJeant propriis piftiliis, nec antheris hxc corpora.
§. XIX. Ad aclum fecundationis duo omnino requiruntur, organa nempe genitalia utriusque fe- xus, quia horum alterum fexum propagare nequit {^§, XI. ), in flore peragitur actus fecundationis ("§. XVII.), ergo in flore adelfe debent organa genitalia utriusque fexus. Obferves tamen, quod non femper in uno eodemque flore fint organa ge- nitalia utriusque fexus. Sufficiat , quod in uno flore adfint ofgana genitaHa mafculina, in altero feminina (confer. §. XV.)
§. XX. Cum omnis planta fua proferat femi- na, quibus foboles propagari queat (§. VII. ,); nullum vero ovum ante fecundationem excludi pofiit (§. XI.); ergo fecundatio acque neceflaria eft, ac ipfa femina. Hlnc patet, organa genitalia utriusque fexus fecundationi infervicntia omnino neceflaria effe (§. XIX.), fi perfe&us exiftat flos ; & (ic funt eflentialia. Nullas vero partes effen- tiales floris invenimus, nifi antheras & ftigmata (§. XVIII.); ergo bae partes funt organa genitalia utriusque fexus, fecundationi infervientia.
Tom* L 7« Antbe*
v
354 SPONSALIA PLANTARUM.
Antheras ejfe plantarum genitalia Mafculina & earum Pollinem veram genituram, clocet EJfentia, Prace- dens , Situs , Tempus , Loculamenta, Caflratio , Fi- gura pollinis. Fund. Bot. §. 143.
§. XXI. Genitalia mafculina animalium diver- fa omnino funt; Alia enim gaudent pene, ut qua- drupedia , aves , ferpentes , pifces plngiuri , infecta & vermes ; Alia eodemcarent, ut pifces plerique, Con- cha; Alia veficulas habent ferainales, ut maxima pars qundrupedium: Alia iterum non , ut Canes; Alia tefticulos poflident diftinctiflimos a veficulis, ut quadrupedia; Alia eadem in unum corpus coalita oftendunt , ut pifces.
Noftra afferta heec funt, quod anthera?, florum organa genitalia mafculina, nihil aliud fint, quam corpora praeparantia & includentia genituram; funt itaque hse antherte tefliculi una cum veficulis fe- minalibus , & pollen earum genuina plantarum genitura, refpondens corpufculis fub nomine ver- miculorum propofitis in regno animali.
§. XXII. Veritatem hanc (%.praced.) probant Primo, Pracedentia. Antherae enim & earum pollen femper fructum antecedunt. Quando fruclus femina fua emittit, maturus eft; Ita etiam cum antheris fefe habet, quippe cum antherae pollen demittunt, ad maturitatem pervenerunt, omneque officium abfolverunt, pollen tamen femper, cum flos adhuc viget, efflatur, & inutilis deinde deci- dit anthera.
Secundo, Situs. Anthera ita femper colloca- tur, ut ejus pollen, tanquam genitura, piftiilum, A Fig. I. feu organon genitale femineum pertin- gerequeat; Aut enim ftamina (F) piftillum circum- dant, ut in floribus plerisque; aut fi piftillum ver- fus latus fuperius inclinat, ftamina fubfequuntur, ut in Didynamia; aut fi piftillum nutet, ftamina
adfcen-
SPONSALIA PLANTARUM. 355
adfcendunt, ut in Vajjiis & Pyrola flaminibas adfcen* dentibus, pijlillis declinatis (Flor. fuec. 330J
Tertio, Tempus. Antherae & ftigmata eodem oranino tempore vigent, & hoc non folum quando unum eundemque florem occupant, fed & cum di- ftinctis gaudent thalamis, adeo ut Coryli, Betula, y//m longilTima amenta, nunquam pollen anthera- rum fjarum projiciant, antequam ftigmata infra habitantia progerminarunt.
cann arts mas minime pollen demittit, ante- quam piftilla in feminis apparcnt.
Quarto, Locuhmenta. „Antheras renum mu- ,,nus pn-eftare, alimenta ex partibus aliena purgan- ,,tes , fibi perfuafit Tournefortius , Ifag. 159. & quod „minus apti continet planta alimenti, in fe reci- ,,pere, earumque valvulas a congeftis excrementis ,,diduci, perperam ftatuit Idem p.jo.
ponteder^e fententia eft, quod ,,antherne nil „aliud iint, niii utriculorum congeries, qui pecu- ,,liarcm fuccum excipiunt, & dein per filamenta „ad receptaculum transmittunt, a quo embryoni ,,fubminiftratur ; vid. Antbol. 67. Sed obftat tota Dioecia, figura pollinis, artificialis fecundatio, ca- prificatio, palmce cultura.
Si vero antheras, antequam pollinem demit- tant, difiecamus, easdem tam miririce & artificiofe ftruftas efle comperimus, quam unquam Pericarpia ipfa. Intus enim vel funt uniloculares , ut Mercuria- lis; vel biloculares , ut Helleborus ; vel triloculares, ut Orcbis; vel quadriloculares , ut Fritillaria; atque dehifcunt, vel longitudinaliter , ut Leucojum; vel ad bafinper partes feu valvulas difcedentes, ut Epime- dium; vel ab apice, ut Galanthus; vel duobus ro- ftris, ut Vaccinia, Ericce, Pyrolce, Andromeda.
Quinto, Caflratio. Si antheras alicujus plantse uniflorce auferamus , & , ne aliqua alia ejusdem fpe-
Z 2 ciei
35<5 SPONSALIA PLANTARUM.
ciei adftet, curemus, abortit fruftus, vel faltem ova profcrt fubventanea, quod adeo certum, ut quisque nullo non llicceflu id experiri queat.
Sexto, Figura pulvcris fat folide evincit, pol- linem iftum non fortuito conflatum efle, aut ab ariditate antherarum. Malpigbius , Greivius, Mori- landus , Geoffroi (adis Parif.ijn. p. 210.), qui fi- guram harum particularum oculis vidcrunt armatis, omnes particulas inter fe ex afle arquales cxperti funt, in diverfis autem gencribus tanta quoad figu- ram gaudere diflerentia, quantam umquam pofli- dent ipfa femina. E. g. In HeUanibo particulae pol- linis funt globofai & echinata?; In Geranio pedunculo unijloro aflimilantur perforato globulo focali; In JMalvis ut rota apparent dentata; In Ricino for- mam referunt grani tritici; In Viola tricolore funt angulata?; In Zea comprefla;, laives; In Borragine convoluta philyra ; In Narcijjo reniformes ; In Sympbyio globuli didymi , & in aliis aliter.
Pollen antherarum quoad genituram refpondet vermiculis ita diftis Leeuivenbcekianis ; ftigma, quod hocce recipit, femper madefcit, ut pollen illatum flatim adhcereat.
Notatu fane dignx funt obfervationes Clarifli- mi Botanici bernhardt jussi^i de Acere. Micro- graphi, qui pollen antherarum Aceris examinarunt, idem formam crucis referre delinearunt. Sed Do- minus Jujficeus formam ejus efle globofam expertus eft; ut vero particula; pulveris humidum aliquod attingant, in quatuor valvulas ad formam crucis exfiliunt. Qua; obfervationes anfam hujus conclu- fionis fuppeditant, quod nempe particulse ifta; pol- linis fint globuli intus cavi, aliquid peregrini in fe- fe continentes; quam primum vero humidum libant globuli cavi, difliliunt, & contentum illud tenuifli- mum emittunt; quai obfervatio non parum lucis
addit
SPONSALIA PLANTARUM. 357
addit generationi animalium ex analogia ad vermi- culos feminales.
Omnia itaque hcec inter fe collata, antheras effe organa genitalia mafculina, earumque pollen veram genituram, fatis fuperque teflantur.
§. XXIII. Cum in omni flore anthene & ftig- rnata organa fint genitalia, fecundationi infervien- tia (§. XX.) , & antherae organa genitalia mafculi- na; quilihet hinc videtftigma, quod floris alteram partem eflentialem conftituit, organon efie genitale femininum. Hoc fequentibus etiam corroboremus.
Stigmata, germini ubique annexa, effe genitalia femi- nea, probant EJfentia, Pracedentia, Situs , Tempus, Decidentia, Abfciffio. Fund. Bot. §. 144.
§. XXIV. Piftilli partes tres funt: Germen (» Fig.lIL), Stylus (/3) & Stigma (y), Fund. Bot. §. 86. Germen in flore femper imperfeclum & imma- turum efr, fiquidem rudimentum futuri fcetus ; Sty- lus nulla pars effentialis eft, quandoquidem in mul- ,tis plantarum fpeciebus dcfideratur (§. XVIII.); Germen vero fructum nunquam ad maturitatem pro- fcrre poteft, nifi cum ftigmate flori infit. Hinc ergo fequitur, quod fligma iHa floris pars fit, quae impra?gnationem fufcipit, cui vulva in animalibus majcribus & plerisque refpondet. Hasc evincunt
Primo, Situs; ftigma enim femper ita colloca- tur, ut antherae una cum fua gcnitura, polline, idem attingere queant, ut §. XXII. n. 3. oftenfum eft. Idcm porro ftigma propriam femper & pecu- lian m habet figuram , adeo ut in plerisque plantis (quamvis non femper in omnibus) DUPLExfit, quan- do fruclus eft bilocularis, ut in Perfonatis & Umbel- latis; triplex, ut in Liliaceis trilocularibus ; e>UA- druplex , ut in Pamaffia quadriloculari ; quintu- plex, ut in quinquelocularibus auC pentafpermis,
Z 3 * Gera-
358 SPONSALTA PLANTARUM.
Geranio, Pyrola , Oxalide; sextuplex, ut in Afaro fexloculari; oecuplex, ut in Phytolacca deccmlo- culari; mui.tiplex, ut in Malvis multilocularibus, vel in Papavere , totidem receptaculis feminum in- ftrudo , videre licet.
Secundo, Tempus. Eodem omnino tempore, quo anthera?, vigent etiam ftigmata. ,,Quo die in „7f?tf antherae difrumpuntur , & in aere fefe pen- ,,dulas produnr, codem cernuntur etiam fafciculi „fty]orumque extremitates , ex fpica; integumentis „fe in ai:re protrudentes. Logan. exp. 8.
Tertio , Deridentia. Stigmata in plantis pleris- que. ur munere lio perfuncta funt, quema'!modum anthera?, decidunt , quod f gnum eft luculennffi- mum , ftigmata ad maturefcentinm fruftu? nihil con- tribuere, fed generationi t3ntum infervire.
Quarto, AbfciJJio. Si enim ftigma, antequqm genituram antherarum conceperit, diffecetur, p'-n- ta cafirrata a parte feminina evadit , fruftusque fem- per perit. Stigma itaque partem conceptionis fe- Hiina? elTe, hinc fatis demonftratur.
Stigma floris duas praiterea fingulares habet proprietates, quod nempe femper Epidermidis ex- pers fit, nec cortice gaudeat, ut cetera? partes, & deinde femper bumore madeat. Hinc etiam conftat, argumenta Cl. Pontedera nil contra nos valere. Ille enim generationem opnugnaturus , vim fuae fententiae ab umbellatis defumfit, quarum cum fta- mina apparent , ftyli adhuc non excrevere ; Aft ftigma eft pars illa generationi inferviens, minime vero ftylus; hic enim in multis abefle poteft. quip- pe eflentiam floris non conftituit. Sufficiat ita- que, quod ftigmata in umbellatis eodem cum an- theris tempore vigeant. ftylus vero umbellatarum poft concentionem elongetur, quemadmodum & in Acere cernitur.
Gene*
SPONSALTA PLANTARUM. 359
Cenerationem vegetabiliwn fieri mediante genitura An- therarwn illapfu fupra ftigmata , dictitat oculis , Pro- portio , Locus , Tempus , Pluvia , Palmicola , Flo- res nutantes , fubmerji , Syngenejia fruflranea , immo omnium Florum genuina confideratio. Fund. Bot. §• H5-
§.XXV. Generatio itaque plantarum fit, quan- do tefticuli, vel anthera?, genituram fuam vulvas femineae vel ftigmati infpergunt (§. XXII. fqqj.
Quo potiflimum modo generatio in regno ani- mali fiat, adhuc non fatis conftat (§. XUIO; Quod vero genitura maris vulvam femineam attingat, dubio caret, fi alias fecundatio peragatur. In re- gno vegetabili ope aeris fertur Pollen genitalis in humida vulvae ftigmata, ubi rumpitur & dimittit contentum tenuiflimum, quod fecundationem cauf- fatur.
Ita fefe in plantis habere, diflitat
Primo, Oculus. Flore florefcente & polline antherarum volitante, quod ftigmati pollen inhae- reat, prima fronte obvium eft.
vioLiE tricoloris C Baub. flos, hoc jucun- do fpectaculo oftendit: flore nempe vix adhuc ex- plicato, virgineam vulvam lafcive hiantem , globi inftar concavi, & ad latus aperti, albam & niti- dam; fimul ac autem genituram fuam projecerunt quinque ejus inter fe affincs mariti, totam vulvam farina genitali repletam, colore fufco defpurcatam obfervabis, tuba tamen exiftente clara & pelluci- da. Ante hanc fecundationem fi comprimas vul- vam, exftillabit liquor quidam lacunarum mclleus, qui farinam iftam gei italem retinet , attrahit & forte extrahit. Flor. lapp. 276.
gratiola oeftfo venereo agitata, piftillum ftig- mate hiat, rapacis inftar draconis, ni! nifl mafculi- num pulverera affeclans , at fatiata riclura claudit,
Z 4 deflo-
3<5o SPONSALIA PLANTARUM.
deflorefcit, fecundata fru&um fert, Hort. Cliff. o. & in aliis alitcr.
iris particularem nobis oftendit ftrufturam; ftigmata enim fefe dilatantia anthcras omnino ope- riunt; iHum tamen ad petala referunt fitum, ut, aura fubeunte ftigmata, pollen pcr rimas illorum afcendat.
campanula a ceteris in eo differt, quod pul- vis lateri hifpidi ftyJi adfigatur, & exinde per cer- tos canales ftigmati communicetur.
syngenesle ftigmata pcr cylindrum anthera- rum furgunt; quum itaquc cmergit Itigma, femper genituram fccundantem fccum fcrt, unde fecunda- tio hic raro fallit. •
Secundo, Proportio. Plerumque ftamina & pi- ftilla eandem ferunt altitudinem, ut eo melius ad ftigma pollen, mediante vento, accedat, in qui- busdam vero non, ubi fingularis obfervatur pro» ceffus fecundationis.
GERANIUM (inquinans ) cal. monophyllis : florentibus ereftis, foliis fubcordatis, Hort. C/i^.345. ubi piftillum ftaminibus minus eft, flores ante florefcentiam pen- duli funt; inftante vero florefcentia eriguntur, ut pulvis horizontaliter , ope ventorum, ad ftigma perveniat ; at poft peraclam venerem nutant ad inaturefcentiam usque fruftus, qua inftante, fefe iterum erigunt, ut femina facile difpergantur ; Idem in Claytonke fpecie, Limnia di6ta, confpicitur.
dianthus haud raro piftilla fert ftaminibus lon~ giora, flos autem non nucat, piftilla ergo, cornuum inftar arietis, retorquentur verfus antheras.
nigella arvenfis- cornuta C. Baub. 145. cujus cum flos primum expanditur, quinque piftilla erecta ltaminibus longiora funt; flore .autem bene expli- cato retorquentur ftyli , ut circumpofitos piftillis maritos attingant; accepto vero polline, iterura devantur fcmperque raanent erecli,
SPOXSALIA PLANTARUM. 36*1
In TAMARINDO, PASSIFLORA & CASSIIS eodem
fere modo reflectuntur ftyli verfus antheras.
Tercio , Locus. Etenim ftamina pierumque piftillum ambiunt, ut ventorum ope femper quid- quam pulveris attingat ftigma.
didynamia. Planta?, qux flores habent ereftos ad angulum acutum a caule diftantcs, ftamina fua & piftilla ad labium fuperius flcclunt, ubi ftigma, inter antheras collocatum, ab imbribus plerumque tegitur.
diadelphje, quce flores tenent plerumque ad angulum acutum a linea perpcndiculari nutantes, ftamina & piftiih ferunt declinata intra carinam co- rollce compreifam , ut eo facilitetur fecundatio, vexillo pluvias arcente.
monoecl*: flores mafculi plerumque fupra flo- res femineos collocantur, ut pollen eo melius in piftillum decidat, e. gr. Carex, Zea , Coix , Sparga- nium, Typba, Xanthiwn, Ambrofla, jatropba , Sa- gittaria, Myriopbylhim , Ricinus, paucis- tamen ex- ceptis, quarum inter alias multas numeramus Pinwn & Abietem, in quibus anthera? quam rna.\ime redun- dant, adeo ut, fi arborem feriat animal aut ven- tus, pollen inftar fumi furfum volitare cernamus; taro quoque copiofus eft pulvis, ut, fi fub flore- fcentia Pini Abietis , aut juniperi pluvia cadit, an- nulis fulvis ftagnantium aquarum ripae pingantur polline harum luteo.
teucrium (ftavwn). CB. 24^. Hort. UpfaU 160. «.5. profert corollas flavas, quarum laciuise dusfupe- riores adfcendentes tamquam digiti comprimunt an- theras, filamentis nutantibus infidentes, ad ftigma, ut pollen genitalis tangat ipfam vulvam; abfoluta vero fecundatione adhuc per aliquot dies tegunt & fovent ftigma, novamve nuptam, dein difcedunt Jaciniae hai corollce, nec amplius curam gerunt ma* trimonii.
Z 5 VERA-
3<fe SPONSALIA PLANTARUM.
veratrum florcs fuos mafculos inferius locatos quidem tenet; attamen flores reliqui & fuperiores omnes hermapbroditi funt, quam ob rem flores ma- fculi, utpote minus neceflarii , inferius pofiti funt.
Quarto , Tempus. Primum hic attendendum venit, quod ftamina & piftilla una proveniant, non folum dum unum eundemque florem occupant, fed & ubi alii flores funt mafculi, alii feminei in eadem planta, exceptis tantum pauciflimis.
Summi Conditoris mifa in Jatropha & Mufa inftitutio, fcitu fane digna cft.
jatropha foliis pahi atis dentatis retrorfum acu- leatis , Hort. C/zjf. 445. corymbum tenet, cujus pri- mae dichotomia; ferunt flores fcmineos, qui flore- lcentes maritos uno alterove die antecedunt; fub- fequentes vero dichotemia? alios emittunt flores, eosque mafculos , at horum poJine prcecedentes fe- nrinei flores fecundari nequeunt, cum defloruerint ante horum explicationem , adeoque abortiunt fe- minei flores, nifi ex alio corymbo, floribus mafcu- ]is fupcrbiente, poflinem accipiant.
musa fpadicem producit, ducentis fsepe fuper- bientem germinibus; horum pauci flores feminei per aliquot dies curfum abfolvunt ; peracla florefcen- tia femineorum florum, fuccedunt mares, qui vi- ritim florefcentiam ad maturitatem fruftus usque producunt, in fruclibus vero nullum omnino femen invenies. ,,Semina plane dencere in Mufa ftatue- ,,runt Horti Malabarici Auclores, quod mihi plane ,,paradoxon ; cum autem viderim primi matrimonii, ,,primorumque florum feminas, maritorum fuorum ,,officio deftitui, & maritos fequentis thalami ad „pofielTa venire, perceptaque gaudia feros, intel- „lexi, nulla unquam fcmina in hac fpecie proditura, „nifi plurcs piantce fimul pofitse eodem fere tem- „pore florerent, &unatumin alteram agerepoffet,
SPONSALIA PLANTARUM.1 363
Muf. Cliff. 36. Unum adhuc in Mufa jucundum oc- „ci rrit fpeiftaculum, quippe ,,hasc duplices fert „flores inter fe diverlbs in eadem planta, quorum ,,alii fecundi a parte feminina, alii a mafculina, „funt; fed hi a parte feminina, illi vero a parte ,,mafculina fteriles, ergo alter flos erit mas, alter ,,femina. In hac itaque fine exemplo fe offert fpe- „cies polygamia?; ubi duo diverfa conjugia inter „fe coire queunt, & unica uxor maribus inanibus ,,nupta, araplectitur alterius femins maritos, quum „mariti ifti cum uxore fterili jun&i funt. Muf. CHff. 35-
acer (platanoidei) Fl. Suec. 303. Arboris herba laftefcens producit corymbos dichotomos, in qui- bus alii flores Hermapbroditi feu a parte feminea fteriles, alii vero flores Hermaphroditce feu a parte mafcula fteriles.
Alterum quod de tempore obfervari meretur, eft, ubicunque flores mafculi diftinclis a femininis gaudent thalamis, aut in eadem aut diverfa planta, & ubi mafculi flores nec perpendiculariter fupra fe- mineos erefti funt; ibi florefcentia ante foliorum ex- ortum peragatur necefle eft, ne foliis intervenien- tihus inhibeatur fecundatio, e. gr. in Moro, Vifco, Alno, Betula, Carpino , Fago , Qiiercu, Corylo , $u- glande; nec non in Salice, Hippophaet Myrica, Po- pulo , Mercuriali perenni, Fraxino.
Quintp, Pluvia. In omnibus fere floribus confpicitur, quomodo urente fole fefe expandunt, vefpertino vero tempore & aere humido, flofculos complicant, ne aqua pollen antherarum attingat & coagulet, quo fafto, ad ftigmata efflari nequit ; at ftigmate, mirumfane! femel fecundato, nec vefpe- re nec pluvia ingruente fefe contrahunt flores.
Flores antheris teclis nunquam noclu compli- cantur, e. gr. Didynamia, Diadelphia.
SECA-
3&T SPONSALIA PLANTARUM.
secale florens antheras filamentis infidentes exferit, quo ternpore, fi pluvia cadit, po!!en con- globatur, bincque annonam diificilem auguratur agricola, nec immerito; grana enim imminuuntur exinde, quod plerique flofculi abortum pafli fint. vid. iter Gothland. 305.
hordf.i autem anthera? ita intra glumam pro- priam jacent, ut aquae non pateat aditus.
cerasi & pVRr florefcentia inftante fi pluat, mox florum cafum eorumque abortum metuit hor- tulanus, & expericntia fidem facit diclis ; pulvis enim combibitur; citius tamen hocce in Cerafo, quam Pyro, accidere folct, quippe omnes antheras florum Cerafi fimul & femel pollen emittunt, in Pyro vero non item.
Sexto, Palmkolas palmarum fpadices mafculos divellere, eosdemque fupra feminas collocare, me- moriae mandarunt Theopbraflus , Plinius , Profper Alpinus , Tournefortius > Kampferus , alii, quo negle- clo, dactyli acerbi & nucibus deftituti fiunt.
phoenix f. palma, in Arabia, Perfia, yEgypto, quotannis impracgnatur ab incolis. „Spathae ma- „fculae maturaj ex arboris faftigio extrahuntur; fpa- ,,dices eximuntur, hos in minores ramulos divel- ,,lunt incola? , ut eorum poliine rudimenta fru- „cfcuum ejusdemque infenfibilibus particulis perfun- „dantur; intexitur ramulus, e fpadice mafculo evul- „fus, medio fpadicis feminese, dum pollinem ger- ,,minibus feminis infpergit ipfe. Singufare, quod ,,fpadices. exficcati ad thalamos apti funt, & in an- „num pofterum , falva virtute aflervari pofllmt. „Imprsegnatio quoque ultronea interdum contingic ,,trans!ato per aerem polline; Cum vero plena res „aleae fit, manu potius peragitur. Si vero nulla „fit impraegnatio , omnia rudimenta indeclinabili „abortu demittunt feminae, poflefloribus & ipfis „provinciis calamitofa, quum ifti populi mefle da-
„ayli-
SPONSALIA PLANTARUM. 365
„&ylifera, ut noftri ex frugifera, vitam fuftentent. „Memini a;tate noftra accidiffe , ut Turcus Bafrenfi ,,urbi & territorio irruptionem decerneret , quam „princeps reprefferat, folo confilio, ad primum 5,hortis adventum delendi omnes palmas mafculas, „quarum excidio frugiperdae feminas , obfidioni & „morae hoflium fiibfidia negaturse funt, Kampf, mncen. 706.
De hoc etiam Tournefortius Ifag. 69. ,,Hadgi „Muftapha, Legatus Tripolitanus, mibi declaravit, „ramulum floris palmae maris, in fpatham palma3 „femineam inferi, quo tempore fpatha hiare foleat, ,,flos enim explicatus , pulverem fundit, fine cujus ,,afFeftionc, daclyli acerbi forent & infuaves, im- „mo & ofliculis carerent, camelis tantum & jumen- „tis exhibendi. ,,
pistaci* arbores mares & feminse eandem quam palmse fervant methodum. In Sicilia florum racemos e Piftacia mare decerpunt ruftici , & in vas recondunt, ut pulvis fecundans ventorum ope fa- cilius difpergatur & flores feminei imprsegnentur, Alii flores mafculos colligunt, in facculis ficcandos exponunt, & pulverem proliferum in femineos flo- res fpargunt, ne fruftus abortiant, mefiisque defi- ciat. Geojfr. mat. med. 2. p. 417.
Septimo, Flores nutantes. Cum polleVi rnafcu- lus, plerumque aerc fpecifice gravior, difiicile fur- fum tenderet, apud plerasque plantas, piftillum lon* gius gerentes, florem nutantem fecit Creator , ut ftigma eo melius attingat pulvis, e. gr. in Galantho* Leucojo, Cyclamine, Narciffo , Fritillaria, Campanu- la, Erythronio, &c. Hocce ob gravitatem ipiius floris fieri, nemo fibi perfuadeat; fruclus enim in- terdum in his iisdem decies flore gravior, ereclus crefcit, & verfus fidera tendit, ut in Corona Impe- riali, Fritillaria, reliquisque videre eft.
O&avo,
^66 SPONSALIA PLANTARUM.
O&avo, Submerfi. Plantae haud pauca? caule fub aqua latent, inftante vero florefccntia , enatanC fiores, ut Nympbcca, Hydrocbaris, Potamogeton ro- His oblongo - ovatis petiolatis , Perfu.aria ampbibia, Pluch. Alia? vero fub aqua omnibus fuis partibus occultantur, ut Myriopbyllutn , Stratiotes, Ranun- culi, Potamogetones plerique, qui omnes fub flore- fcentia fpicam floris fiipra aquas exferunt, deinde iterum peracla florefcentia demergitur fpica.
vallisneria Mich. fcapum gerit longiflimum, fed fpiraliter involutum, hinc brevifiimum; crefcit haec in rivulis ad foffas fub aqua, & terminatur cau- ]is unico flore. Sub inftante florefcentia elonea- tur fcapus, usque dum aquse fuperficiem attigerit calyx, quo fafto, expanditur flos, & poft aliquot dies defloratus & praegnans, iterum fubfidet, fcapo fpiraliter revoluto. Haecque femina eft vallis- nerioides Mich. in iisdem locis fub aqua crefcit, fcapo vix digitum alto, adeoque aqua? fuperficiem minime attingente; flores hic fert plurimos, qui florefcentia proximi fcapum demittunt, &, vefi- cularum inftar, enatant, qui , quam primum aquaj fuperficiem attigerunt, antea claufi explicantur & natant, pollenque efflant in maturas juxta naran- tes virgines. Ha?c planta prsecedentis Vallifneriae mas eft. «vid. Hort. Clijf- 454. Et hoc idem fide- liter obfervavit & defcripfit Micbelius, minime at- tendens ad fexum.
Nono, Syngenefia fruflranea. Flores compo- fiti variis modis fabricati funt. In Polyganda ceauali omnes flofculi ftamina ferunt & piftilla; in Polyga- inia fuperflua ftamina & piftilla omnium flofculorum difcum occupant, radium vero flores feminei piftil- liferi tantum, & impraegnantur pulvere ftaminum, difcum occupantium, abundante; Polygamia fru» firanea feminis exfultat maritatis, totum difcum oc-
cupan-
SPONSALIA PLANTARUM. 367
cupantibus; Flofculi vero feminei radium confti- tuences ob defe&um ftigmatis, abundante licec difci pulvere, familiam propagare nequeunt. Flofculi tandem Polygamice necejfiria difcum tenentes, fta- mina & piltiila oftendunt, ob defectum vero ftig- roatis piftilli, flofculi hi femina proferre nequeunt, & fterilis evaderet planta, nifi fapientifCrnus Condi- tor fadium, flofculis itaminiferis deftitutum, piftil- lis, perfectis donatis fHgmacibus, inftruxiffec , fo- bolem Isete propagantibus.
Decimo , Omnium fl.oram gemiina confuleratio- Brevicatis cauffa, nonnullos tantum hic examinare lubet.
celosta quinque inftrufta eft ftaminibus piftil- lum ambientibus, quorum filamenta membrana pli- cata infra conjuncta funt. Tempeftate humida re- laxatur membrana & longe a fe invicem diftant an- thera?; fub fuda vero tempeflate contrahitur mem- brana, quo filamenta connivent, ut antherae ftigma fere libent, & hinc juvetur generatio.
saxifragia decem fervat ftamina, quorum cen- trum occupant piitilla duo; Poft aliquot dierum flo- rcfcentiam duo ftamina oppofita fupra piftilla con- nivent, ut earum pollen perpendiculariter cadat in ftigmata, dum eorum antherae veluti altera alterius farinam arrodat; proxima vero pofthac luce difce- dunt, vicesque horum fubeunt'duo ceterorum, nec prius, quam omnes perfun&i fint partibus mares, penfum Veneris abfolutum eft.
PARNASSiiE quinque funt xtamina curta, quorum unum , quamprimum elongatum eft filamentum, anthera ipfum libat itigma, expleto ficmunere pul- vereque amiffo, mox ab uxore difcedit, ut quod antea incurvum erat, nunc gerat formam recurvam, & ad altitudinem fere corolla? excrefcit filamentum ; accedit deinde pari methodo & modo ftamen ordine
fecun-
368
SPONSALIA PLANTARUM.
fecundum, tum tertium, quartum & quintum, ut debita fic jura perfolvant mariti omnes.
l y c h M s C Flos Cuculi) Flor. fuec. 384. s a p o - naria Fl. fuec. 346. (gypsophila fajligiata ) caulibus gaudent pro^umbentibus , appropinquan- te vero florefcencia fefe attollunt, ut pollen ven- tis expofitus in ftigmata facilius effletur. Haec etiam ratio eft, cur maxima pars fiofculorum fcapis attollantur in altum, ut nempe aer eosdem feriat. Narcifjus enim, Galanthus , Viola, Valantin crucia- ta, alise, rectis ftant caulibus, poft vero fiorefcen- tiam ad humum eundem reclinant.
Plantce fpicatce fere omnes, florefcentiam ia flofculis inferioribus incipiunt, ut fi pollen prio» rum non fuffecilfet, poftcrorum damnum compen- fet ejusdem, cujusmodi funt Corymbofae & Um- bellata?, ne dicam ipfi flores compofiti, ubi flores radium conftituentes primum deflorent; fubfequun- tur dein interiores & difcus elevatur, ut etiam ex- teriores flofculi pollinem accipiant, fi non antea acceperint fufficientem. Hoc omnino tam certum, ut, dum Hierarium ( pramorfam) Flor. fuec. 636". alium fervare ordinem comperimus, fingulare quod- dam natura? faftum putemus.
parietaria generationis proceflum aperte no- bis oftendit, fi modo mane horaque Veneri facra attendamus, videbynus quomodo ejus antherae ela- lliciter rumpantur, pulveremque emittant, confe- qucnter etiam in piftillum. Idem quoque prodit experimentum , fi acu ipfas antheras attingimus, ut obfervavit Vaillant. ferm. 2.
MELONES , CUCUMERES , PEPONES , CUCURBI- ^
TiE, &c. duplicis generis flores ferunt; Alii fteri- ' Ies dicuntur, quibus tantum funt ftamina; alii vero tantum piftilla fruftumque ferunt. Ut follicite decerpantur fiores fteriles, fuadent hortulani, ne nimiura nutrimenti plantas abforbeant. Sed certo
certius
SPONSALTA PLANTARUM. 359
certius falluntur; potius enim integros flores ftami- niferos accipiant, horumque pulvere ftigmara femi- narum medio diei confpergant, vel ethm florr-m ftaminiferurn fupra florcm piftilliferum advolvsnt, fic enim pollen ftigma fponte atringit, feminaque proferunt fecundatae femma?; ratio enim, cur fru- ftus decidat, quoerenda eft in defeftu generationis, non autem nutrimenti, ut opinatur vulgus. Hinc fi feneftras in vaporariis non aperiunt hortulani. ut ope ventorum peragatur generatio , abortiunt fruclus.
Anno 1723 in horto Stenbrohukenfi Pepo flo- rebat, flores antheriferi quotidie follicite avcUe- bantur , ne nutrimentum florum ftarrtiniferorum deglutirent, quo fafto, ne unicus quidem fru&us poftea apparuit.
cannabem flores mafculos tantum tenentem, fi ante divellit ruftica, quam cannabis feminifera rlores piltilliferos fuos aperuerit, nullam aut fane exiguam portabit femii i.m copiam. Accidit tamen interdum, ut cannabis feminifera unum alterumve ferat florem ftaminiferum , quo nonnullae feminse impnegnari polTmt, quod Rudolpb. Camerarium lufit. Camer. fex. 266. 267.
humulus duplex omnino eft: unus floribus fuperbit ftaminiferis, alter piftilliferis , idque quod fructum vulgo vocant, eft calyx tantum explicatus & elongatus; hinc Humulus, quamvis femina nec fecundata, conos tamen proferre valet, (vid. iter Gottland. 115.). Hoc Toiirnefortium decepit, ne fexum plantarum agnofceret, quum kipulus (femina) in horto Parifienfi luxuriaret, fructibus quotannis onuftus, qui vero floribus gaudebat (mas), non occurreret nifi in infulis Matronce & Sequana mul- tum diftantibus, Toumefort. ifag.69. Idem fit irt moro & blito, cujus bacca? calyces funt fucculen- ti, minime pericarpia feu ovaria.
To\n. L A a tuli-
362 SPONSALIA PLANTARUM.
tulipa. Jucundum eft horticulturse experi- mentum : fi forfan rubris tantum aliquis gaudeatTu- lipis, in flore aliquo antheras omnes decerpat ante pollinis difperfionem , aflumat dcindeTulipam flore albo, hujusque antheris ftigma alterius rubrae afper- gat; maturis deinde feminibus, eadem in areolam propriam projiciat, & in hac areola flores repor- tabit, alios rubros, alios albos, bicolores pleros- que ceteros, haud fecus ac ex duobus animahbus diverfi coloris, foetus variis decoratus coloribus producitur.
brassica. „Baal (Rjcb.) hortulanus Brainfor- ,,denfis, ingentem copiam feminis Braflkae floridae ,,in horto fuo collectam, hortulanis quam plurimis „in fuburbanis Londini degentibus vendidit; At ,,hi cum fumma cura eadem femina terrae pingui „commiferunt, braflicas longifolias vulgares ipfis „produxere, quare fe fraudatos queruntur, & prae- „dicto Baal litem intendunt in foro Veftmonafte- „rienfi , qui ex fententia judicum condemnatus eft, ,,non folum ut ipfis pecunias reftitueret, fed jaftu- ,,ram temporis, & amiflum terrae ufum fruftum re- „farciret Raj. bift.I. p.4.2. Facinus hoc hortu- lano Baal non adfcribendum eft, fed imprsegnationi Braflicse ejus optimae a Braflica vulgari fa6tae. Quara fi quis Braflicam poflideat optimam , eandem cum alia in eadem arcola florefcere non finat, ne prae- ftantior vilioris polline fecundetur, & ex femini- bus viiior generetur.
populus & salix. Ambulacra ex Populo vel Salice formare cupiens, folos mares affumat; Si enim feminae terrae mandentur, multiplicantur , ita ut nemus loco ambulacri forment.
juniperus non omnibus annis eadem copia dat fruclus ; fi enim pluviae, florefcente Junipcro, ca- dunt, feminae genitura privantur & abortit fru&us. In horto ClifTortiano Juniperus femina per plures
annos
SPONSALIA PLANTARUM. 371
annos viguit, nunquam vero proferebat fru&um; mare enim deftituebatur vidua.
rhodiolam hortus Upfalienfis fervavit ab an« no 1*596, quo D. D. Rudbeckius eam ex Alpibus Lapponicis transtulit, fru&um tamen nunquam ad maturitatem perduxit, quia innupta.
Plura exempla adducere fuperfluum duco, a fjngulis licet plantis fingulare quoddam experimen- tum, in robur fententiai noilrse deducere facile polfem , nifi inftituti ratio prohiberet.
zeam non loquor, cujus generationem Sieges- beckius & alii negant, ex antherarum & pillillorum fitui fufficiant enim experimenta Domini Loganim Philadelphia Penfylvanias capta, vid. Log. exp. de Plant. gen. p. 45.
corylum taceo; evolvantur enim experimen- ta ClariiT. Bradley de hac in Anglia inftituta.
ficum praetereo ; adeas de hac velim Hagarti DiJJert. de Ficu, Upf. 1744.
§. XXVI. Paucis tantum commemoro utilita- tem infettorum circa fecundationem. In omnibus fere flofculis liquor nectareus adeft, a flore fecre- tus , quem putat Celeb. Pontedera Balfamum illud efle, quod ferr.ina hauriunt, ut eo diutius confer- ventur, & quamdiu illud liquidum non arefcat aut rancefcat, tamdiu femina germinationi apta funt. Infedta pleraque, ut Papiliones , Phalana , Mufca, Bombylii, Apes &c. nectare hccce folo vi&itant. Singulavem fane cafum habet Ouintilianus in decla- matione XIII: ,,Pauper & dives in agro vicini erant, „junctis hortulis. Habebat dives in horto flores; „pauper apes. Queftus eft dives, flores fuos de- „cerpi ab apibus pauperis. Denuntiavit ut trans- „ferret. Illo non transferente, flores fuos veneno „fparfit. Apes pauperis omnes perierunt. „ Reus eft< dives .damni tinjuria dati. Urget pauper, apes
A a 2 nullum
372 SPONSALIA PLANTARUM.
nullum omnino detrimentum floribus divitis attu- liflTe, nec fummum Creatorem, nec leges civiles limitibus certis eosdem coercuiiTe, quare, fi polfet, eosdem impediret dives. Objicere tamen potuitTet dives, apes eatenus floribus noxias efie, quatcnus liquorem nectareum feu mel, & pollinem feu geni- turam fruclificationi auferunt. Noflra eft fenten- tia, quod apes plus utilitatis quam detrimenti flori- bus adferant , cum fub indefeflis laboribus polli- nem fpargant, ut piflillum attingat; quippe non- dum conftat, quid humor hic nectareus in phyfio- logia floris certo pr&flet.
§. XXVIL Ex haclenus dictis patet, genera- tionem plantarum abfo! vi . translato polline anthe- rarum genitali ad ftigma femince nudum (§. XXI V.)9 qui ejusdem humoris adminiculo adfigitur & rum- pitur, ut quidquid contineat, reddat (§. XXIIJ, quodque deinde ftyli abforbentis ope ad femina in ovario vel germine transfertur. conf. §. XXV7".
Negamus itaque vermiculos feminales in Ani- malibus continere rudimentum futuri fcetus, & ne- gamus pollinem per flylum ad germina & feminum rudimenta usque penetrare , uti voluere Morilan- clus , Geoffroi, Loganus , aliique ; unum enim exem- plum a Vaillanto de Papavere traditum fufficiat, cum oculis nudis pateat: ,,Papaver orientale birfutijfimum, 9,flore magno, Tournef. cor. 17. fi aperto flure, pi- ,,ftillum ejusdem perpendiculari inciditur feftione, ,,reperiuntur lamella; placentps , parvaque iis ad- ,,hserentia femina candida, licet interim flylus & 9,ftigmata fint tincta penitus pigmcnto purpureo, ,,quod fuccus eorum haufit ex granis pulveris fupra ,,ftigma diffufis. Unde concludere oportet, ne 5,unicum fane granum pollinis ingredi vel iamellas J}receptaculi vel femina ipfa. „
ALCEA
SPONSALIA PLANTARUM. 37$
at-cea Malvae fpecies Fl. fcec. 582. 583. gerit Antberas reniformes, quae diffilientes promunt Pol- len genitale magnum globofum nudis oculis mani- feftum ; hujus globuli haerent piftillis adfperfi, craffi- tie ftylorum , evidenti exemplo polien hoc crafTum minime ftylos penetrare.
needham decouvertes Microfcop. Leid. 1747. /».83. t.$. /.5. pulchre obfervavit Pollen LiliiMar- tagon conftare globulis hitpidis , qui humore irrigati Jaterq aperiuntur & inftar /Eolipilae impetuofe ejacu- Jant materiam gelatinofam punclis atomisque refer- tam, quae puncla ea ipfa funr, quae ova impraegnant.
Ejaculant & feminae animalium omnes liquorera genitalem, eodem tempore, quo mares fub prolifi- co congreffu genituram , adeoque neceffarius etiam a parte feminae eft Jiquor genitalis. Hic idem in ftigmate vifcidus & lentus a Malpighio Terebinthina dicitur. Hinc etiam Rajusi in nullo aniinalium ge- nere fquod fciebaO, genitura ovarium intrat ; & ne itterum quidem ipfum in plerisque , fed folus balitus &f ejffuvia Jubiilia ad ova fecundanda.
§. XXVIII. Florefcentiam merito per genera- tionem plantarum ex dictis definiendam effe, exi- ftimo, & veteres appofite dixilfe, fiorem effe plan- tarum gaudium.
Calyx ergo efi Tbalamusy Corolla Auleumy Filamen- ta Vafi fpermatica , Antherae Tejliculi , Pollen Genitura, Stigma Vulvay Stylus Vaginay Germen Ovarium, Pericarpium Ovarium fecundatum , Se- men Ovum. Fund. Bot. §. 145.
§. XXIX. Calyx ergo eft Thalamus , in quo fta- mina & piftiila, organa genitalia mafculina & femi- nina, nuptias celebrant, vel, fi mavis, cunnus, feu labia ejusdem, intra quaeorgana genitalia mafcu- lina & feminina, delicatiffimae iftce partes, foven-
A a 3 tur
374 SPONSALIA PLANTARUM.
tur & ab externis injuriis muniuntur. Corolla effc AuUum , vel potius nymph^e, cujus petala (E E E. Fig. I. ) undique organa genitaWa ambnint, ut irruentem procellam, pluviam & frigus impediant; corufcante vero Phoebo lubenter fefe explic^nt, ut tam illius radiis, quam poHini fecundanti aperiatur aditus.
Filamenta funt vasa spermatica, quibus fuc- cus ex planta fecretus in antheras transfertur.
Antbera funt TEsrrcuLi, qui laclibus pifcium haud incommode aftimiJantur. Pollen feu Pulvis antherarum genituras & vermiculis seminalibw refpondet, ficca licet fit, ut transferatur ab acre, hurr/orcm vero ad attactum ftigmatis acquirit (§. XXVII.).
Stigma eft vulva, in qua agit genitura maris, quaeque hanc excipit (§. XX\r.).
Stylus eft vaglya (§. XXV! I.), vel potius pars illa, quse tubm fallopian/e refpondet, unde qui- busdam Tuba audit; Cum autem motu de loco ia locum fub attu fecundationis deftituatur , vagina aliis dicitur.
Germen eft ovarium; continet enim femina fubventanea feu non fecundata (§. XXIV.) ante copulam,
Pericarpium ovarium fecundatum effe, fa- cile intelligitur ; idem ergo cum germine , quod mole auctum & ovis gravidum.
Semen eft ovum, de quibus antea §. VII. feqq.
Attendas etiam velim, calycem efTe ex cortice planta? exteriori; corollam ex cortice interiori; sta- mina ex alburno nutriente; pericarpium ex fub- ftantia lignea; semina ex medulla arboris; quippe hoc modo collocantur, hoc itidem modo aperiun- tur. In flore itaque omnes reperiuntur partes plan- tae interiores explicata?. Notavit hocce, obfcure licet, Cccfalpinus, idemque Loganus vidit,
§. XXX,
SPONSALIA PLANTARUM. 375
§. XXX. Sunt itaque flofculi nihil aliud, quam genitalia plantarum, ea tamen ab animaiium difFe- rentia, quod genitalia horum obfcena exiftimemus, quorum adfpeftus nos pudet, quare etiam eadem apud animalia faepius abdidit natura; Contra autem in regno vegetabili; heic partes illa? non funt ab- fconditas, quin potius omnium oculis expofita^. Formofiflimae etiam omnium plantae partium hae ipfse funt, in quibus ftudium, amor & contemplatio ho- minum verfatur. Uti omnium animalium genitalia foetent fub ceftro; ita etiam flores feu plantarum genitalia odorem exfpirant in diverfis diverfum, apud plerosque tamen fuavem, ut quisque naribus fe ne&ar haurire exiftimet.
§. XXXI. Summum itaque vides Conditorem innocentiilima plantarum fponfalia, maxime egre- giis & fuperbis ornatibus locupletafle. Infpicias velim tbalamum vel calycem, quam artificiofe fit ex- ftru&a; intuere auleum, Jfragula, vel fuperbientem corollam, quam concinne fit terminata, fplendide cajlata, quam tenuis, quamque vivis coloribus di- ftindla , ut Salomon fane in omni fua gloria hifce a(Timilari nequiret.
amaranthqs tricoloY caret pulchro auleo, fed hic umbraculo ex foliorum colorata corona fuper- impofita tegere voluit natura flores, ut pauci ma- res facilius & ab imbribus.tuti fefe efFunderent fu- pra fubjacentes feminas.
§. XXXII. Omnia animalia fub inftante copula fpeciofiflima funt. Cervus prominentibus cornibus fupinatur; Venuftate nitent Aves ; Pifces jucun- diflime fapiunt. Sed perafta venere cervus celfa perdit cornua: Aves multum pulcritudinis, & pifces haud minimum priftini faporis amittunt. Plantae iisdem fubje&ae funt mutationibus. Tempore ver- nali & florefcentiaj , viriditate & formofitate maxi- , A a 4 me
37<5 SPONSALIA PLANTARUM.
me tuperbiunt; illa vero perafta, priftinum nito- rem maxime pcrdunt.
Venus multum utique vires corrumpit & debi- lirat. In Bombyce, Pbalanis & PapiHonibus videre licet, quomodo peracla venere alaedecidant eorum- que vita exfpiret; vSi vero Pnpilio quidam conclavi folus inchidirur. ne cum aliis coeat, dimidium fspe anni integer viget & permanet. Adeas planras an- nuas feu biennes, & videbis, quod, quamdiu flore non operiuntur , frigida; refiftnnt hyemi , e. g. Dianthi, Lychniies, Coroniria; fi vcro nrimo anno flores producant , ingruente hyemc pierumque per- eunt; fi floribus: carent, tertium & quartum per- fa?pe abfolvunt annum.
musa ccntum faepe in hortis Belgarum vidit annos; floribus vero femel explicatis, nulla ars, nulla experientia impediet, quin cauhs ejus fuper- bus fequenti anno fatalem fubeat interitum.
corypha excrefcit fterilis per triginta & quin- que annos ad 70 pedum altitudinem, & hinc per quatuor menfes, ad 30 adhuc pedes affurgit, ftoret, fru&umque eodem anno productt, quibus abfolutis, tota emoritur. Hort. cliff. 482.
lavatejra (arborea ) foliis feptemangularibus , ob- tufn , plicatis , villofis , caule fruticofo, Jloribus ad alas confertis, Hort. cliff. 348 in altitudinem Pyri arboris furgit, dura biemis frigoYa bene ferens, femelvero, uno licet, decorata flore, nec auxiliatrices hor- tulanorum manus, nec hybernacula aut apparatus omnes, imminente brumali fngore, interitum il- lius avertere queunt.
Plantarum ventriculus itaqne eft terra, vafa chyli- fera Radix, Offa Truncus, Pulmones Folia, Cor Calor, hinc Planta Animal inverfum veteribus di- ttum juit. Fund. Bot. §. 147.
$. XXXIII.
SPONSALIA PLANTARUM. 377
§. XXXIII. PLANTARUM VENTRICULUS eft Ur~
ra, de qua nutrimentum ; & tenuiflima hutrnis, earum cbymus (§. IV. Lit. *).
vasa chylifera radix , quae chylum a ventri- culo ad corpus plantae deferunt.
ossa truncus, qui herbis robur fefe attollendi concedit.
pulmones folia, per quEe tranfpirationem fuam peragunt (confer. §. III.). Folia etiam musculis aflimilari queunt , quippe quibus, percutientibus procellis, movetur plan.ta. Herbae itaque foliis in- ftru&ae, marcefcunt, nifi aurae expofitfe; plantae vero fucculentre & foliis orbae, e. g. Eupborhia, Cacli, Cerei, Melocacti, Opuntia, Stapelia in hyber- naculis, loco licet maxime ab aura remoto, vigent. Si arborem foliis luxuriantem, tellate in claufo con- clavi, collocas, perit; fed fi hyeme, foliis fpolia- tam, falva manebit.
cor calor. Plantis nec eft cor, nec idem opus eft; eodem enim modo vivunt, quo Polypus in regno animali; Humor namque aeri immixtus, per fua vafa propellitur, retro vero non circulatur. (§. IV. Lit. «.)
Vafa fanguifera animalium in varios dividuntur ramulos. ita etiam in plantis. Plant33 plerumque in ramificationibus fuas partes tenent genitales , non fecus ac animalia in ramificatione vaforum iliacorum, hac tamen differentia, quod illarum ramificationes furfum tendant , horum vero retrorfum ; hinc ergo veteres , planiafn effe animal inverfum, dixerunt.
Flos qui antheras Mafculus, qui ftigmata Femineus, qui utraque continet Hermaphroditus dicitur. Fund. Botan. § 148.
§. XXXI V. Ex dictis jam intelligitur , florcm antheris initructum, absque ftigmatibus, mafculum eile (conj. §§. XXI. XXII.), ftigmatibus vero gau-
A a 5 den-
378 SPONSALIA PLANTARUM.
dentem & antheris orbatum , femineum (conf. §§. XXIII. XXI V.). Qui autem utroque luxuriat, ber- mapbroditum eflc, fat fuperque conftat.
Nec mirum nobis videatur, in regno vegeta- bili plerasque plantas e(Te hermaphroditas , in regno licet animali pauciflima ejusdem fint generis; ho- rum enim unum alterum adire facile poteft, cum plantoe terne aflixae loco egredi nequeant. Jure ita- que utraque genitaliar Cocbleis, pede tardiflimo ani- malibus, donavit fapientiflimus Creator ; funt enim plerseque androgynae , ne , quum una in alteram raro incidat, familia earum exftirpetur; durante itaque copula altera in alteram agit, ambce vices fubeuntes mariti & ambae feminae, ita ut utraque fit alterius mas, utraque alterius femina.
Planta qua florihus Mafculis Mas ; qua Femineis Fe- mina ; qu<e bermaphroditis Hermaphrodita ; qucs mafculis & femineis fnnul Androgyna ; quceque ber- maphroditis & mafculis aut femineis Jtmul infiruitur Hybrida dicitur. Hac tamen Hermaphrodito aut Hermaphrodita confiat. Fund. Botan. §. 149.
§. XXXV. Plantam, quae floribus mafculis, marem; quae femineis, feminam; quaeque hermaphro- ditis tantum inftruitur , hermapbroditam dicimus. Quarta fpecies, in uno eodemque caule & flores mafculos & femineos fimul habens diftincr.os, nun- cupatur audrogyna. Quinta accedit divifio, cum nempe in una eademque planta, non folum adfunt flores hermaphroditi, fed & mafculi aut feminei fimul, quamque vocamus bybridam. Si flores ma- fculi fuperaccedunt , inferviunt fecundationi her- maphroditorum , ut fuppleatur, quod mares ordi- narii perncere nequiverint, e. gr. in Vaillantia & Vevatro; aut fi flores femineiVabundante pulvere maritorum hermaphroditorum imprctgnantur , ut e. gr. in Parietaria & Atriplice. Singulare, quod
femina
SPONSALIA PLANTARUM. . 379
femina florum hermaphroditorum in" Atriplice, a feminibus flofculorum femineorm valde dilliniilia, tam qua figuram, quam magnitudinem , eandem tamen plantam proferant, non fecus ac femina compofitorum , e flofculis difci & radii iri compofitis radiatis Toumefortii. Huc etiam referri poteft ter- tia hybridarum fpecies, ubi fciiicet duo hermaphro- diti flores in uno individuo proflant, ita tamen, ut unus florum hermaphroditorum ftcriiis fit a par- te feminina, alter a parte mafculina, ut de Mufa audivimus §. XXV. n. 4.
Luxuriantes Flores nulli naturales , fed omnes Monftra funt; Pleni enim Eunuchi evaferunt, adeo-que femper abortiunt; Multiplicati non aque; Proliferi Monjiro- forum augent deformationem. Fund. Botaii. §. 150.
§. XXXVI. Flores luxuriantes funt, quumplu- ra petala jufto florem occupant; funtque vel Pleni, ubi loco omnium ftaminum petala enafcuntur; vel Multiplicati , quum ftamina nonnulla exfulant, non- nulla vero manent; vel Proliferi, cum piftillum in alium excrefcit florem cum fuo pedunculo.
§. XXXVII. Omnes flores luxuriantes merito inter monftra collocamus, cum transmutentur par- tes eflentiales, diverfamque induant figuram & na- turam, quod haud parum admirantur ignari, quibus flores pleni & multiplicati in deliciis funt.
Singulare eft, quod, cum flores Monopetali in luxuriantes vel plenos commutentur, corolla tan- tum major evadat, e. gr. in Opulo, Tagete, Matri- caria. Quae tamen lex raro cancellos florum com- pofitorum transgreditur.
§. XXXVIII. Hinc nullos flores plenos natu- rales unquam dari, nifi ex fimplicibus propagati fint, perfpicere pofTumus, fiquidem nulla dentuf
monftra
38o • SPONSALTA PLANTARUM.
monftra mere naturalia. Flores hi primum ope nutrimenti copiofiflimi exoriuntur.
§. XXXIX. Quum flores hi ftaminibus defti- tuantur C§. XXXV.), privantur etiam organis geni- talibus mafculinis, ftigmata fecundantibus C§. XXII. feqq.): nulla vero femina ante fecundationem pro- germinare poflunt XI.); ergo hi flores femini- bus careant necefle eft. Diantbus , Hepatica , Cbei- ranthus , Ttopaolun , Punica, Rofa , Ranunculus, Caltha , Lychnis , A7o/rt , Leucujum , Pceonia , Afar- q/7«tf, florcs ferunt plenos, quarum femina nun- quam reportare licec, fed e ftolonibus multiplican- dcc funt plantx1.
Papaver , Nigellam aliosque flores luxuriantes interdum femina proferre novimus, quia manent ftamina eorum nonnulla piftillum fecundantia.
§. XL. Eadem de Proliferis omnibus argumen- tandi merhodus valet , e. gr. Ranuneulus , Rofa, Gewn; omnes enim fteriles fiunt, quia abeft ger- men & caftrati funt a parte feminina C§- XXXVI.), modo e centro fint proliferi ; at horum proles in- terdum fru6tum profert, fi flos tantum prolis ple- nus non fit.
§. XLI. Ex hac qualicunque opella vides , L. B. quam fibi femper fimilis fit natura, quasque leges femel praefcriptas fequstur. Quis unquam crederet, tot in plantis latere veritates? quamvis te&a; ad- huc lateant multo plures. Portum jam prius, quo mihi curfus erat, qunm contigero, verba adducam Plinii: Dari in plantas veneris intellectum , maresque afflatu quodam & pulvere etiam feminas maritare.
XIII.
f
»
XIIL
N O V A
PLANTARUM
G E N E R A
P R /E S I D E
D. D. Car. Linn.eo
propofita
A
CAROL. MAGN. DASSOW
Stockholmienfi. Upfalice 1747. Jun. 15.
Vaftiflima Regni vegetabilis fylva tam late pa- tet, tantaque florum varietate & multitu- dine intuentium oculos animosque diftrahit, ut mirandum non fit, primos eam ingrelTos vete- res a refta ftatim aberrafle via, donec systematici, utpote Cafalpinus , Morifonus , Rajus , Herwannus, illam certis veluti fpatiis & regionibus diftinguerent. Horum , quamvis egregia , nondum tamen votis fufrecerat opera, antequam nova divifione Tourne- fortius ampliores illos trachis in minores alias quall areolas diftribueret, easque fuis, intra quas conti- neri deberent, limitibus finiret. Nempe ad opta- tam fcientiam fatis non erat, claftes plantarum & ordines ftruxifle, nifi certa & determinata acccde- rent|genera, qua .in.re primarn Tournefortii indu-
ftriam
382 NOVA GENERA PLANTARUJvT.
flriam grata agnofcit pofteritas. Bene a Toume- fortio cocpta continuarunt deinceps optimi quique Botanici, Plumierus , Petitus, Vaillantius , Barbaa- vius , Ruppius , Dillenius , Micbelius , Jujfiaus , Gro- novius , Royenus , Hallerus , ceteri. Unde in tan- tum crevit Generum numerus, ut Celeb. Dominus Pra-fes in fuis Plantarum generibus 1021 genera, orbi erudito exhibere potuerit.
His addita poflmodum fuere to nova genera a Celeb. Domino Prafide in Aci. Upfal. 1741 p. 77. defcripta, nempe Profcrpinaca , Callicarpa, Polypre- mwrn , Ceanotbus , Cynometra , Stewartia , Mimulusy Carpefium , pra*ter Mnium & Porellam. Sic cognita genera numerum impleverunt 103 1.
Ex quo tcmporc a peregrinationibus meis lite- rarum cauira inftitutis, ad Hallenfem inprimis & Ar- gentoratenfem Academiam, redii, felicem naftus oc- cafionem ad illuftrem hanc Camoenarum fedem, cum in ceteris Medicinaa partibus, tum pra?cipue Bota- nica, operam collocandi, follicite non tantum per- juftravi ingentem multitudinem plantarum , tam communium quam rariorum , qua* in Horto Acade- viico Upfalienfi, optime inftruclo, florent; fed pri- vatim etiam in eximio rerum naturalium mufeo, apud Celeb. Dominum Prafidem, fingulari cum volupta- te contemplatus fum , infignem fatis numerum no- vorum plantarum generum, quae a celebratiilimis Europs Botanicis , Gronovio , ffuff.ao , Hallero9 Gmelino, Sauvagefio, ad eum mifta fuere: & pra?- terea magnum illud Herbarium Zeylanicum , quod in Zeylania ipfa coliegit b. Hermannus.
Proinde fpecimen Academicum editurus, nec dignius aiiuH , nec Botanicis magis gratum futu- rum.duxi laboris mei argumentum, quam fi novo- rum genermn numerum aliquem, tanquam infigne Botanicse fciencia; augmentum, publice exhiberem.
Huic
NOVA GENERA PLANTARUM.
383
• Huic confilio meo mirifice favit Celeb. Dominus e Prafes , cujus beneficio ad neceflaria quaevis ac de-
• fiderata hujus operae adminicula facilis mihi patuit
• aditus.
Nova igitur genera 43 exbibeo, fingula diftin- 3 ctiflima, licet quorundam pericarpia & femina in- , venire nondum contigerit. Floris tamen partes
indeque defumtce notee characterifticce ad genera x h£ECce ab a.liis omnibus, antea deteclis, diftinguen-
da fufficiunt.
AdditcE funt fpecies, ut percipiant Botanici, , cx quibus chara&eres generici defumti funt. His 1 fpeciebus congrua quoque & felecta , ubi inveniri potuerunt , fynonyma , fimulque majoris lucis gra- j tia, breves adjunxi defcriptiones.
Denique genera hacce fub ordinibus quseque
• fuis diftribui, ut ftatim pateret, quibus locis iin- 1 gula eorum in fyftemate fexuali collocanda fint.
*
Diandria.
Monogynia.
Eranthemum. 1032.
Amethyftea. 1033.
Bufonia. 1034.
Olax. 1035.
Bobartia. 1036.
Pavetta. 1037.
Tomex. 1038.
Ciflus. io39.
Exacum. 1040.
Hedyotis. 1041.
Camphorosma. 1042.
Coldcnia. 1043.
Muffaenda. 1044.
Nama. 1045.
Crefla. 1046.
Bafella. 1047.
Triandria.
Tetrandria.
Digynin. Monogynia. Digynia. Monogynia.
Fentandria.
Tetragynia. Monogynia. Digynia.
Trigynia.
Hexan-
384 NOVA GENERA PLANTARUM.
ncxanana. |
lvionog} nia. |
I' lagellaria. |
1048. |
i rigynu. |
ivjeiancnium. |
1015. |
|
uctanuria. |
lvionogynia. |
Mimufops. |
1049. |
A 1 1 n n ]t \t 1 1 i c 1\ l IvJ Lll IV ' Uo. |
1 050. |
||
Jambolifera. |
1051. |
||
• |
ivj eruccyjon. |
105%.. |
|
lv CUalJUl lui |
lVlUIlUiij 11 lci. |
> f p1 Ipra |
io53» |
R arf rnni i a I)al L I dlll i a , |
Ic54« |
||
T /* nvi T"\ rl 1" 1 1 |
ivi onogynia. |
Oall 1 y (Jd« |
|
x ojyanurja. |
iMonogj nia. |
1 1 t"T"\ r"\ f~\ /Y 1 1 camuogia. |
1056. |
l.lci ocdrpus. |
io57* |
||
Dclima. |
1058. |
||
Microcos. |
1059. |
||
\j /~i 1 T T i-T" T T tl 1 O roi\gynia. |
u varia. |
1060. |
|
/\crageie. |
1061. |
||
1 11/1" fl f\ 111 | ft jjiaynnrnia. |
iingioiperrnia. |
Licnar \yion. |
1062. |
jvionaaejpnia. |
jL/ecanana. |
uonnarus. |
1063., |
Poiyandria. |
Pentapetes. |
1004. |
|
uiaciejpnin. |
i>ccanarid. |
lnaigoiera. |
1065. |
Syngenefia, |
Polygamia. |
||
uUPUi jjUJ. |
muia. |
1000. |
|
vjynanana. |
i oiyaKana. |
x ocnos. |
1067. |
Zoirera. |
1x68. |
||
Monoecia. |
• Monandna. |
CeraCocarpus. |
1069, |
Polyandria. |
Sterculia. |
IOTO |
|
Dioecia. |
Pentandria. |
AnCidesma. |
1071. |
Decandria. |
Datifca. |
1072. |
|
Imperfe&e defcripta. |
Cervaria. |
i°73- |
|
* * |
* |
1032. ERANTHEMUM.
cal. Periantbium quinquefidum, tubulofum, an> guftifiiraum, ereftum , breve, acuminatum, perfiftens.
cor. Infundibuliformis: Tubo filiformi, longiffi- mo. Limbo quinquepartito , (quadripartito in- terdum,,) plano: Laciniis obverfe ovatis.
NOVA GENERA PLANTARUM. 385
stam. Filamenta duo, breviflima, in fauce eo- rollae. Antbera fubovatae, compreffce, extra tubum.
pist. Gcrmen ovatum , minimum. Stylus filifor-
mis, longitudine ftaminum. Stigmi limplex. pf.r. — — — — sem. — — — —
i>. F.ranthemum (capenfe).
Herha Epilobii facie, foliis oppofitis , lanceolato- ovatis, periolatis, nervofis, glabris , SMcis terminatricibus ex braiteis oppofitis , lanceo- latis.
1033. AMETHYSTEA a), Amethyftina. HalL A£t. Suec. Ined.
cal. Periantbiwn monophyllum, tubulofo - eam- panulatum, anguiatum, femi-quinque fidum, patens, ftibaequale, acuminatum, perfiftens.
cor. monopetala, ringens, calyce pauilo Jon- gior: Limbus quinquepartitus fere Eequalis : La» bium fuperius ere&um , rotundatum , conca- vum, bipartitum, dehifcens. Labium inferiuS tripartitum : Lateralibus rotundatis, ere&is, brevioribus: Intermedio integerrimo, conca» vo, longitudine labii fuperioris.
stam. Fiiamenta duo, filiformia, approximata, fub labio fuperiore , eoque longiora. Antbera fimplices, fubrotundce.
pist. Germen quadrifidum. Stylus magnitudine ftaminum. Stigmata duo, acuta.
per. nullum. Calyx magis campanulatus, patens,
SEM.
a) Cbarafterem & defcriptionem ampliorem videre eft in A6t, Suec. R. Upfal. propediem edendis, cx obfervationibuj confummatiflimi Botanici D. D. Alb, Halleri, ProfeflT, Gcettingenf,
Tom, L B b
386 NOVA GENERA PLANTARUM.
sem. quatuor, calyce breviora, obtufa, intror-
fum angulata. ous. Lycopus itaque diftinguitur corolla? Labio
fuperiore indivifo, Labio inferiore non con-
cavo; ftaminibus diftantibus. i. Ametbyjlea (ccerulea).
Amethyfiina montana erecta, foliis exiguis digi- tatis trifidis fcrratis , fiofculis cum coma in ca> ruleo janthinis. Amman. rutb. 54.
Radix fibrofa, annua. Caulis tetragonus, ere- £tus, pedalis, obtufus, glaber. Fo/ia oppofita (decem circiter oppofitionibus) ovata, glabra, patentia, profunde ferrata, tripartita: Lobis lanceolatis, obtufiufculis , bafi in petiolos de- currentia. Rami ex aliis inferioribus oppofiti; Pedunculi ex fuperioribus dichotomi , erecti, feptemflori, involucris fetaceis, dipbyllis, mi- nimis. Corollze caeruleaj, calyces carulefcentes.
1034. BUFONIA Auctore Fr. de Sauvages. Alfinoides. Raj. fyn. 346.
cal. Periantbium tetraphylium , erectum, perfi- ftens; foliolis fubulatis, carinatis: alternis bre- vioribus.
cor. Petala quatuor, a?qualia, ovato - linearia,
erecla, integerrima, caiyce dimidio breviora. stam. Filamenta duo, aequalia, longitudine co-
roila?. Antberce didymae. pist. Germen ovatum, compreflum. Styli duo,
longitudine ftaminum. Stigmata fimplicia. per. Capfula ovalis , compreffa, uniiocularis, bi-
valvis.
sem. duo, ovalia, comprefla, cum torula.
1. Bufonia (tenuifolia).
Polygonum , anguftiffimo gramineo folio , ere- c~tum. Magn. monfp. 211. Raj. hift. 1026.
Alfine
NOVA GENERA PLANTARUM. 387
<
Alfme polygonoides tenuifolia, flofculis ad lon- gitudinem caulis velut in fpicam difpofitis. Raj. Jyn. 3. p. 34fii Pluck. alm.Ti. t. 75. /. 5.
Canles herbacei, tenues , erecliufculi , vix ramo- fi , polygoni facie.
Folia fubulata, oppofita, bafi coadunata, marcida.
1035. OLAX.
cal. Perianthium monophyllum , concavum, bre-
viffimum, integerrimum. cor. Infundibuliformis : Limbo trifido, obtufo,
lacinia tertia profundiorc. Nettaria quatuor,
rbttonda, petiolata, corolla breviora, erefto-
Conniventia, in fauce corolla:. stam. Vilamenta tria, fubulata, neclariis alter-
na9 iisque brcviora. Antberce fimplices. pisr. Germen fubrotunduin. Stylus filiformisj
ftaminibus longior. Stigma capitatum.
PER. — —
SEM. — • —
I. Olax (zeylanica).
Arbor 'ftercorea zeylanica, glandifera. Burm* zeylan. 16. Mela-hola. Ilerrn. zeyl. 13.
Arbor ramis flavefccntibus. Folia exafte ovata, glabra, avcnia, integerrima , alterna, petio* lata: PeduncUU fubramofi, ^ex alis foliorum*
1036. BOBARTIA.
cal. umfiorus, imbricatus, Glumis numerofis, •cylindricis : quarum Exteriores plurima;, bre- ves, univalves.
Interiores requales, longiores, bivalves: val-
vula exteriore maxima; interiore lineari, trun-
cata, ejusdero longitudinis. cor. Glumd bivaivis, tenuiffima, calyce brevior,
germini infidens, marcefcens, stam. Filamentax.xh) capillaria, breviffima» An-
tberre oblongce.
B b 2 pist.
388 NOVA GENERA PLANTARUM.
pist. Germen breve.fub corolla. Styli duo, fili-
formes. Stigmata fimplicia. per. nullum. Chiyces immutati. sem. unicum , oblongiufculum. obs. Glumis calycinis numerofis, Floreque unico
fupra germen diverfiflima eft. ab affinibus. r. Bobartia (indica) fpicis capitaris, involucro
foliofo. Scirpus maderafpatanus , capitulo
fquamofo, fubrotundo. Scbcuchz. hijl 369. Culmus nudus. Involucrum bi-f. triphyllum,
longum.
Spica oblongae, in capitulum digeftae, undique exftantes.
1037. PAVETTA.
cal. Perianthium campanulatum , minimum, ob- folete quatuordentatum , germen cingens.
cor. Infundibuliformis : Tubo longo, tenui, cy- lindrico. Limbo quadripartito , patente, tubo dimidio breviore; laciniis lanceolatis.
stam. Filamenta quatuor , breviflima, ex ore Tubi. Anthera lineares, patentes, longitu- dine limbi.
pist. Germen fub receptaculo floris, turbinatum. Stylus filiformis, corolla duplo longior. Stigma crafliufculum , ^blongum, obliquum.
per. Bacca fubrotunda, unilocularis.
sem. unicum, fubrotundum, cartilagineum.
obs. DifFert ab Ixora ftigmate fimplici, & ger- mine fub receptaculo.
I. Pavetta (indica).
Sambucus humilis zeylanica, Pawatha zeylonen- fibus. Herm. prodr. 373. Burm. zeyl. 209.
Pavete. Acofl. arom. 256". Dalech. hift. 1862. Raf. hift. 1581.
Pavate. Arbor foliis mali aure». Bauh. hift. 2. p. 102.
Pavetta,
NOVA GENERA PLANTARUM. 389
Pavetta, f. Malleomothe. Rbeed. mal.$. p.ig. t.io. Arbor malabarienfium , fruftu lentifci. Baub.
pin. 399. Pavvatha. Herm. zeylan. 3. Folia obverfe ovata, fubaeuta, petiolata, oppo*
fita (ergo non Pluckenetii). Corymbi compofiti.
1038. TOMEX,
cal. Periantbinm monophyllum , tubulofum, in-
tegerrimum , fubquadridentatum. cor. Petala quatuor, oblonga , obtufa, calyce
longiora.
stam. Filamenta quatuor, capillaria, corolla du-
plo longiora. Antbera ovales. pist. Gemien fubrotundum , hirfutum. Stylus
filiformis, fuperne craffior, longitudine ftami-
num. Stigma emarginatum, PER. — — —
sem. — — —
1. Tomex tomentofa. (Callicarpa tomentofa Mant.
33' J
Arbor malabarica Ula di£ta; cujus cortice vefcun- tur Indi defeftu foliorum Beteles. Burm. zeyl.26. ■ Illa. Herm. zeyl. n.
Arbor inter omnes ramis, petiolis, pedunculis & foliis maxime tomentofa & cralfo panno quafi obvoluta. Folia ovata, magna, acumi- nata, integerrima, oppofita, petiolata, fupra nuda. Callicarpa? affinis, fed diftin&a petalis quatuor, & ftaminibus receptaculo infertis.
1039. CISSUS.
cal, Periantbhnn monophyl'um, planum , breve,
integerrimum. cor. monopetala, fem 'qmdririda , obtufiufcula. stam. Filamenta quatuor, capillaria, iongitudine
corollse, receptaculo inferta, Antberce fubro-
tundae.
B b 3 pist.
390 NOVA GENERA PLANTARUM.
pist. Germen fubrotundum, obtufo- tetragonum, retufum. Stylus fi iilormis, longitudine ftami- num. Stigma fimplcx.
per. Racca rotunda. nitens.
sem. OJjiculum fubrotundum.
i. Cijfas (yiti^inea).
Vitis madenifpitana , fruftu azureo, folio fub- rotundo & angulofo. Pet. muf. 696.
Galberya. Herm. zeyl. 22. Burm. zeyl. 105.
Schupam-buu Valli. Rbeed. tnal.j. p. . . t.n.
Hedera indica, folio limplici integro, clavicula- ta, racemofa, racemis laxis, uvis rotundis ni- gris. Raj. dendr. 37.
Facies vitis. .Caulis tomcntofus. Folia cordata, obfoletc pcntagona, crcnata, tomentofa (mal- v?e), penolis longitudine foliorum , e quorum alis , regionc pedunculi wnbella compofita, ir- regularis.
Diffcrt a Vite calyce, corolla monopetala, fta- minibus quatuor, ftylo prasfente,
1040. EXACUM.
cal. Perianthium tetraphyllum : foliolis ovatis, obtufis, erecto- patulis , perfiftentibus,
cor. monopetala, perfiffens: Tuho fubglobofo, longitudine calycis, Limba quadripartito: La- ciniis fubrotundis, patentibus,
stam. Filamenta quatuor, filiformia, tubo infi- dentia., longitudine limbi. Antberce fubrotunda?.
pist. Gerv.cn fubrotundum , tubum implens. Stylus filifi rrnis, erectus, longitudine limbi. Stigma capiic;tum.
per. Capfula fubrotunda, compreffa, utrinque fulcata. bilocularis, longitudine calycis.
sem. nnmerofa, receptaculo capfulam replente.
NOVA GENERA PLANTARUM. 391
1. Exacum (cordatum).
Centaurium zeylanicum minus, floreluteo. Herm. zeyl. 36. Burm. zeyl. 57.
Facies centaurii iEtluopici. Pluck.pbyt.2jS' f 3- fed flores diverfifiimi. Planta annua. Caulis tetragonus, levis, limplex, fuperne dichoto- mus. Folia ovata, fefHlia, integerrima. Flo- res in divaricationibus folitarii, lelfiles, foliis majores.
1041. HEDYOTIS.
cal. Perianthium monophyllnm , quadripartitum, germini infidens, perfjltens: laciniis linearibus, acutis.
cor. monopetala, infundibuliformis, calyce paul-
]o longior , femiquadrihda : laciniis patulis,
fubajqualibus. stam. Filamenta quatuor , fubulata , ad finus
corollae inferta. Antbera fubrotunda?. pist. Germen fudrotundum , fub receptaculo. • Stylus filiformis, longitudine ftaminum. Stig-
mata duo, crafliufcula. per. Capfula globofo- didyma , bilocularis , de-
hifcens juxta calycem coronatricem rimatrans-
verfali. sem. pauca, angulata.
1. Heclyotis (Auricularia) foliis lanceolato - ova- tis, floribus verticillatis b).
Valerianella paluftris , foliis nervofis oblongis, flofculis ad caulium nodos inter foliorum finus colleclis. Burm. zeyl 227. t. 108. /• 1.
B b 4 Men-
b) Hsec planta eft Auricularia Dal. pbarm. 160. decantatum illud fpecificum in Cophofi f. furditate, quam perperam Menthae fpeciem fuiffe Medici plurimi ftatuerunt; nec Mentha huius fuccedaneum elTe poteft, cum Hedyotis fieilata fit planta, Gallio afiinis, nec ullo modo verti- cillatis aflocianda.
39* NOVA GENERA PLANTARUM.
Mentha zeyl. aquatica inodora latifolia. Htrm.
zeyl. 35, Burm. zeyl. 158.
PJantn zeylanica menthae aquaticae in infula zey- lana nafcentis fpecies. Raj. dendr.134.
Planta glabra. Rami iongi , articulati : Folia lan- ccolato- ovata, ftffilia, glahra, nervofa, in- tegc-rrima (Phyllidis), oppofita, pendula. Flo- res vcrticillati, multi, pedunculis propriis bre* viflimis ex Gngula ala. Rami alterni, ex fin- gula alterna ala, breves, fimplices.
2. Hedyotis (fruticofa) foliis lanceolatis, petiola- tis, corymbii; tenninancibus involucratis.
Valerianella foliis nervofis acutis, flofculis in caulium fummo quafi involucratis. Burm* zeyl. 227. 1. 107.
Arbor zeylanica, folio caryophylli barbati. Herm* zeyl. 35. Burm. zeyl. 129.
Wseranya. Herm. zeyl.4.
1042. CAMPHOROSMA. Camphorata. Toume- foru 1705. Auct. Cl. de Sauvages. *
cal. Periantbinm monophyllum , urceolatum, fe- miquadrifidum , comprefTum, perfiftens; feg- mentis acutis : lateralibus oppofitis majufculis^ reflexis.
cor. nulla,
stam. Filamenta quatuor , filiformia , aequalia,
calyce longiora. Antbera ovales. PIST. Germen ovatum, comprefTum. Stylus fili-
formis, femibifidus, calyce longior. Stigmata
acuta.
per. Capfula unilocularis , fuperne dehifcens,
calyce tefta. sem. unicum, ovale, campreiTum, nitidum» obs. Ergo diverfi generis a Polycnemo. I. Campborofma (monfpeliaca) foliis hirfutis linea*
ribus,
Cam-
NOVA GENERA PLANTARUM. 393
Camphorata hirfuta. Baub. pin. 486. c) Camphorata cefpitofa tatarica, floribus in glo-
merulis ad caules cefpitofis, foliis erics bre-
viflimis. Gerb. ivolg. 49.
2. Campborofma (acuta) foliis fubulatis rigidis gla- bris.
Camphorata altera. Tabem. hifi. 57. Anthyllis altera italorum. Lob. ic. 407.
3. Camphorofma (glabra) foliis femitriquetris gla- bris inermibus.
Camphorata glabra. Bauh. pin. 286.
J043. COLDENIA. cal. Periantbium tetraphyllum, foliolis lanceo-
latis, erecus, longitudine corollT. cor. monopetala, infundibuhformis : Limbo pa-
tulo , obtufo. stam. FHamenta quatuor, tubo inferta. Anthe-
rce fubrotunds. pist. Germina quatuor , ovata. Styli totidem,
capillares , longitudine ftaminum. Stigmata
fiiDplicia, perfiftentia. per. nullum. Fructus ovatus, compreflus, fca-
ber, acuminatus, terminatus roftris quatuor. sem. quatuor, hinc convexa fcabra; inde angu-
lata, acuminata. 1. CoUenia (procumhens). d) Teucrii facie bisnagarica tetracoccos roftrata.
Pluck. alm. 363. t. 64. /. 6. Hanfape. Herm zeyl.i%- Burm. zeyl. 113.
Bb 5 Herba
c) In Leucorrhoea eximium medicamentum.
4) Ui^.ta a L). Codivalladero Colden, Coldinghami* , in pro- vincia Noveboracenfi Air.erkes, fummo Pra:fecto , qui plantas Noveboracenfes plus quam 300 fecundum earum chiracleres frudificationis & totius plantae ad methodum fex.talem accuratilhme & acutiilime defcripfn; quee ma. nufcripra in Bibliotheca Celeb. Dom. Pr&jidis non fine voluptate multoties vidimus.
394 NOVA GENERA PLANTARUM.
Herha facieNeuradae, procumbens, diffufa. Ratni alterni, villofi. Folia alterna, petiolata, lu- nata, f. ovalia: latere interiore verfus bafin deliquefcente, f. attenuato, margine crenato- lobata lobis XI. plicata, villofa. Frnttus axil- lares, fefliles.
1044. MUS&ENDA. Barm.
cal. Perimlhium pentaphyllum , asquale: foliolis lineari - acuminatis , perfiftentibus.
cor. Infundibuliformis ; Tubo longo, filiformi, hirfuto: Limbo quinquefido, aequali : laciniis ovatis.
stam. Filamenta quinquc, breviflima, tubo in-
terne adnata. Antberce lineari-fetaceae, lon-
gae, intra tubum. pist. Germen ovatum, fub receptaculo. Stylus
filiformis, tubo longe brevior. Stigmata duo,
fimplicia.
per. ovato- oblongum (II. M.), fucculentum,
coronatuin.
sem. numerofa, in quatuor phalanges digefta. I. Mujfanda (frondofa). Herm. muf 36". Muflamda zeylanica, flore rubro, fruftu oblon-
go polyfpermo, folio ex florum thyrfo pro-
deunte albo. Burm. zeyUi6s. t.76. Muffcnda arbor indica, floribus infummis ramulis
velut in fafciculos difpofi cis , e quorum medio
foliumlatum fmgulare flavicans. Raj.dendr.126. Frutex indicus baccifer, fruftu oblongo poly-
fpermo. Raj, hifl. 1423. C0mm.mal.3T. Folium principiflas. Rumpf. amb.T. 1.6. e.57. Arb or foliis oppofitis, ovatis, integerrimis , pe-
tiolat:-., nervofis. Corymbis dichotomis, ter-
minatricibus , hirfutis.
1045. NAMA.
cal. Periantbium pentaphyllum : foliolis lanceo- latis, re&is, patulis, perfiffcentibus.
COR.
NOVA GENERA PLANTARUM. 39*
con. Petala quinque, ovata , calyce breviora, patentia.
stam. Filamenta quinque, capillaria, longitudine
corollce. Anthera oblongiufculaj. pist. Germen ovatum. Styli duo , capillares ,
erefti , longitudine ftaminum. Stigmata obtu-
fa, patrentia. per. Capfula ovalis, bivalvis, unilocularis , lon-
gitudine calycis. sem. numerofa, minima; Receptaculo ovali, bafi
affixo. i. Nama (zeylanica).
Anagallis zeylanica, aquatica, foliis longis alter- nis. Herm. zeyl. 36. Burm. zeyl. 19.
Caulis herbaceus, Ia?vis, ereftus, ramofus. Folia lanceolata, glabra, integerrima, patentia, pe- tiolata, alterna. Racemi ere&i, ex alis fingu- lis foliorum finguli, fimplices, longitudine fo- liorum.
Fiores alterni, pedicellis longitudine florum infi- dentes.
046. CRESSA. Anthyllis. Magnol. Char.
. cal. Periantbium pentaphyllum : folioiis ovatis,
obtufis, incumbentibus , perfiftentibus. co# monopetala, hypocrateriformis : Tubo lon-
gitudine calycis, inferne ventricofo. Limbo quinquepartito : laciniis ovatis, acutis, patentibus.
stam. Fiiamenta quinque , capillaria, longa, tubo corollae infidentia. Antbera fubrotunda;.
pist. Germen ovatum. Styli duo , filiformes, longitudine ftaminum. Stigmata ilmplicia.
per. Capfula ovata, unilocularis, bivalvis, caly- ce paullo longior.
sem. unicum, ovato- oblongum.
j. Crejfa (cretica).
Anthyllis. Aip. exot. 157. 1. i$6.
Quamo-
396 NOVA GENERA PLANTARUM.
Quamoclic minima humifufa palultris , herniaria?
folio. Townef. cor. 4. Lyfimachue fpicatse purpures affinis, flofculis in
cacumine plurimis quafiin nodos junctis. Pluck.
alm. 236. t. 43. /. 6.
1047. BASELLA^ cal. nullus.
cor. fexfida, urceolata: laminis duabus exteriori- bus latioribus, fuperne connivens, baficarnofa.
stam. Filamenta quinque , fubulata, eequalia, co- rolla? adnata, eaque paullo breviora. Antherce fubrotunda?.
pist. Germen fubglobofum. Styli tres, filifor- mes, longitudine ftaminum. Stigmata oblon- ga, a latere altero apicum ltylorum.
per. Corolla perfiftens, claufa, carnofa, baccam mentiens.
sem. unicum, fubrotundum.
1. Bafella (rubra). Rbeed.mal.7. /».45. £.24. Raj. app. 358. Cufcuta foliis fubcordatis. Hort. Clif. 39-
1048. FLAGELLARIA.
cal. Periantbium hexaphyllum , jequale: foliolis ovatis, perfiftentibus: exterioribus acutioribus. cor. nulla.
stam. Filamenta fex , filiformia, longitudine fere
calycis. Antberce oblongae. pist. Germen ovatum , minimum. Stylus lon-
gitudine ftr.minum, trifidus. Stigmata fimpli-
cia, pianiufcula, perfiftentia. per. Drupa fubrotunda, unilocularis , coronata
flore.
sem. Nucleus fubrotundus.
1. Flagellaria (indica).
Lacryma Jobi, gramineis foliis in capreolos de-
finentibus. Burm. zeyl. 138- Panambu- valli. Rbeed.maLj. t. 53.
1015.
NOVA GENERA PLANTARUM. 397
1015. MELANTHIUM. Clayt. cal. nullus, nifi corollam dicas. cor. Petala fex, ovato - oblonga , patentia, un-
guibus linearibus longioribus infidentia, per-
fitlentia.
stam. Filamenta fex, filiformia, erecta, longi-
tudine corollaj, cui inferta fupra ungues. An-
thera globbfe. pist. Germen conicum, ftriatum; Styli tres,
diftin&i , curvi. Stigmata obttifa. per. Capfula ovata, trigona, trifulca, trilocula-
ris, ex capfulis tribus introrfum unitis. sem. plurima, compreffa, femiovata. 1. Melanthium (virginicum). Gron. virg. e).
1049. MIMUSOPS.
cal. Perianthium oclophyllum , coriaceum : folio-
lis duplici ferie, ovatis, acutis, perfiftentibus. cor. Petala octo, lanceolata, pacentia, longi-
tudine calycis. STam. Filamenia octo, pilofa, breviffima. An-
thera oblongce, erecla1, longitudine calycis. pist. Germen fubulatum, hifpidum. Stylus cylin-
draceus, longitudine corolla:. Stigma fimplex. per. Drupa ovalis, acuminata. sem. unum f. duo, acuminata. 1. Mimufops (Elengi) foliis alternis f). Arbor zeylanica, floribus odoratis faciem huma-
nam quodammodo referentibus. Burm. zeyl. 27. Arbor pallidioribus foliis, fruclu conoide ex ma-
gno calycc emergente. Pluck. manl. 21.
Arbor
e) Melanthii character habetur in generibus plantarum No. ir*5. fed imperfeclus ob ftaminum defe&um ; nuper autem D. Claytonus ipfe characterem complevit, & Clar. D. Gronovius perfe&urn mifit, quem heic loco allegati fubftituimus.
f) Affinis Rhizophors,
398 NOVA GENERA PLANTARUM.
Arbor Kauki indorum, fioribus odoratis. Breyn.
cent.20. t. 8. Raj. app.66$. Kauki indorum. Pluck. alm. 203. Kauken indorum. Herm. zeyl. 23. Burm. zeyl. 133. Klcngi. Rbeed. mal.i. t.20. Folia altcrna, petiolata; Flores laterales, pedun-
culis plurimis fimplicibus.
2. Mimufops (Kauki) foliis confcrtis. Manurmrl. Herm. zeyl. 23. Foli.i conferta, ad fines ramorum. Rami crafTio- res, cicatricibus parvis undique adfperfi.
T050. ALLOPHYLUS.
c.Ai.. Perianthium tetraphyllum : foliolis orbicu- latis: exterioribus duobus oppofitis, duplo mi- noribus.
cor. Petala quatuor, orbiculata, sequalia, caly-
ce minora: unguibus latis, longitudine folio-
rum minorum calycis. STam. Filamenta oclo, filiformia , longitudine
corollae. Antbera fubrotundae. pist. Germen fubrotundum , didymum. Stylus
filiformis , ftaminibus longior. Stigma bifi-
dum: laciniis revolutis. per. — — —
SEM. — — —
1. Allopbylus (zeylaniciLs). Fl. zeyl. miff. 140.
Arbor zeylanica, facie Perfea: Plumieri. Rami teretes. Folia ovalia, acuminata, fpithamaea, integerrima , glabra, venofa, petiolata, alter- na. Rccemi : parvi , breviflimi, erecti, in alis.
105 1. JAMBOLIFERA.
cal. Perinntbium quadridentatum , breviflimum, perfiftens.
cor. Petala quatuor, lineari- lanceolata, medie- tate fuperiore extrorfum flexa.
STAM»
NOVA GENERA PLANTARUM. 399-
stam. Filamenta o&o, planiufcula, fubulata, a medio extrorfum flexa, longitudine corolla?. Antberce ovales, incumbcntes.
pist. Germen ovale, fuperne hirfutum. Stylus filiformis, ftaminibus brevior. Stigma fimplex.
per. — — —
sem. — — —
r. yambolifera (pedunculata).
Prunus indica frucUi nigro. Burm. zeyl. 197.
Jambolines. Baub. pin. 466. an ?
Arbor ramis reftis , obtufis , teretibus. Folia ovata, glabra, integerrima, petiolata, oppo- fita. Pedunculi axillares, oppofiti, trichoto- mi, pedunculis partialibus trifioris.
1052. MEMECYLON.
cal. Periantbium indivifum, campanulatum, tur- binatum, integerrimum , fupra germen, pcr- fiftens.
cor. Petala quatuor, ovata, acuta, patentia.
stam. Filamenta ofto , fubulata, erefta. Antberue fimplices.
pist. Germen turbinatum, fub receptaculo. Sty-
lus fubulatus. Stigma limplex. per. Bacca coronata, calyce cyiindrico.
SEM. — —
1. Memecylon (capitellatam) foliis ovatis. Cornus fylveftris, foliis croceum colorem tin-
gentibus. Burm. zeyl. 76. t. 30. Walikaha f. \Va2hkaha. Herm. zeyl. 47.
1053. STELLERA. Auclore Cl. Gmelino. Chamaejasme. Amm.
cal. nullus.
cor. monopetala, infundibuliformis , perfiftens. Tubo filiformi, Jongo; Limbo quadri- (quin- que) - partico : lobis ovatis.
STAM.
4oo NOVA GENERA PLANTARUM.
stam. Filamenta oclo (decem), breviffima. An- thera oblongae: akernae in tubi medio, aker- nae intra faucem.
pist. Germen fubovatum. Stylus breviflimus, perfiftens. Stigma capitatum.
pkr. nullum.
sem. unicum, nitidum, roftratum.
1. Stellera (Chamceiasme) foliis lanceolatis, corol- ]is quinquefidis g),
Chamaejasme radice mandragorae. Amm.ruth. 16. t. 2.
2. Stellera ( PaJJerina) foliis linearibus, corollis quadrifidis.
Pallerina Tragi. Bauh. hift. 3. p. 456. Thymelsea linariae folio, germanica. Baub.pin.2sg. Linaria akera botryoides montana. Col.ecphr.i. p. 80.
1054. BARTRAMIA.
cal. Perianthium quinquepartitum : laciniis linea- ribus , infra apicem ariftatis , deciduis.
cor. Petala quinque , cuneiformia : unguibus erectis, longicudine calycis. Limho patente, obtufo.
stam. Filamenta decem, capillaria, longitudine tubi corollae. Anthera fubrotundae.
pist. Germen fubrotundum. Stylus capillaris, longitudine ftaminum. Stigma fimnlex.
per. giobofum, undique echinatum fpinis hamo- fis, diiTiliens in
SEM.
g) Dicta fuit a Clariffimo Botanico stellero, qui juflu Imperatricis Ruflise extremas Boreae adiit pla^as , ubi plantas nullo antea tempore lectas laboriofiflime detexit, proinde reditum laboriofrfllmi viriferio exnptavimus; fed praepropera fata d. 12. Novembr. 174.6, in urbe Sibiriae, Tiumen , abltukre viium longiori viu digniffimuro.
NOVA GENERA PLANTARUM. 401
sem. quatuor f. quinque, hinc convexa echinata,
inde angulata. I. Bartramia. b) (Triumfetta BartramiaSp. pl. 2.) Triumfetta decima tertia. Amm. berb. 370. Lappula benghalenfis tetrafpermos , ribefii folio,
echinis oroicuiaribus ad foliorum ortum pluri-
mis fimul fefiiiious. Pluck. alm.206. t. 41. /.5. Alcea indica floribus rofaceis parvis, fruclibus
par is quinquepartitis hifpidis Jappaceis. Burm.
zeyl. 9. iEpala. Herm. zeyl. 9.
1055. SAMYDA. comm. D. Mattb. Benzelio. Guidonia. Phim. 24. cal. Periantbhtm rrionophyllum , campanulatum, rugofum , femiquinquefidum , interne colora- tum: laciniis ovatis, patentibus. cor. nulla.
stam. Filamenta quindecim, fubulata, brevifll- ma, calycis medio interne inferta in orbem.
Antbera ovatae. pist. Germen globofum, villofum. Stylus cylin- dricus, altitudine ftaminum. Stigma capitatum.
per. Bacca ovata, quadrifulca, quadrilocularis,
quadrivalvis, sem. munerofa, reniformia, receptaculo ovato
immerfa.
obs. fgepe una pars numeri in flore eximitur, tum
calyx qundrifidus , ftamina duodecim. 1. Samyda (Guidonia).
Guidonia, nucis juglandis folio, major. Plum. gen. 24.
Guido-
b) Eft media inter Urenam & Triumfettam: a Triumfetta differt paucioribus ftaminibus, cum in Triumfetta XV. adfint; prsterea calyce, quo deftituitur TCriumfetta»
Tom. I. C c
402 NOVA GENERA PLANTARUM.
Guidonia, nucis juglandis folio, minor. Plum. gen. 24.
Arbor foliis pinnatis cum impari; Foliolis ovato- acuminatis; Racemis lateralibus.
1056. CAMBOGIA. Pl. Martino - Burferian.
cal. Perianthium tetraphyllum : foliolis fubro-
tundis, concavis, deciduis. cor. Petala quatuor, fubrotundo- oblonga: pe-
tiolis concavis. stam. Filamenta plurima, brevia. Antberce fub-
rotundae.
pist. Germen fubrotundum , ftriatum. Stylus nullus. Stigma quadrifidum , perfiftens.
per. Pomum fubrotundum, o&ies fulcatum, oclo- loculare.
sem. folitaria, reniformi-oblonga, comprefliu- fcula.
1. Cambogia (Gutta). i) Carcapuli. Bauh. pin. 437. Coddam pulli. Rheed. mal. 1. /».41. U 24. Rami bppofiti. Folia Janceolato- ovata, integer- rima, petiolata. Flores verticillati, feffiles.
1057. ELvEOCARPUS. Burm.
cal. Perianthium pentaphyllum : foliolis lanceo-
latis, acutis, Eequalibus. cor. Petala quinque, laciniato-lacera, aqualia,
longitudine calycis. stam. Filamenta viginti , breviflima, receptaculo
affixa. Antbera lineares, corolla breviores. pist. Germen acuminatum. Stylus filiformis, lon-
gitudine ftaminum. Stigma acutum. per. Drupa ovalis. sem. Nucleus crifpus.
OBS.
i) £ Cambogia hm Gummi gutta ejfieivarum colligitur.
NOVA GENERA PLANTARUM. 403
obs. Numerus fzepe excludit quintam partem nu-
meri in floris partibus. I. Elceocarpus (ferrata).
Elajocarpos folio lauri ferrato, floribus fpicatis.
Burm. zeyl. 93. t. 40. Qlea fylveftris malabarica, fruftu dulci. Raj.
hift. 1546. Comm. mal. 48. Laurus indica ferratifolia inodora, fruclu olivae
magnitudine &forma, nucleis crifpis lapideis.
Herm. zeyl. 9. 22. Prunus zeylanica, lauri folio, Veralu zeylanen-
fibus. Raj. dendr. 42. Prunus racemofa, celaftri folio. Pet. muf6~ii. Perin-kara. Rheed. mal. 4. p.51. t. 24.
1058. DELIMA.
cal. Perianthium pentaphyllum : foliolis ovatis,
obtufis, sequalibus, perfiftentibus. cor. nulla.
stam. Filamenta numerofa, capillaria, calyci
fubasqualia. Antherce fubrotunda?. pist. Germen ovatum. Stylus cylindricus, lon-
gitudine floris. Stigma fimplex, perfiftens.
per. (Drupa?) calyce longe major, ovata, acu-
minata, bivalvis. sem. duo.
1. Delima (farmentofz).
Frutex indicus farmentofus, foliis hifpidis rigi-
dis. Burm. zeyl. ior. Koroswael. Herm. zeyl. 19. Arbor foliis Fagi , ovatis, fcabris, ferratis, pli-
catis, nervofis, petiolatis, alternis. Flores
paniculati.
1059. MICROCOS. Burm.
cal. Perianthium pentaphyllum : foliolis oblon- gis, obtufiufculis , patulis, deciduis.
Cc 2 COR„
404 NOVA GENERA PLANTARUM.
cor. Petala quinque , omnium minirna , linearia, sequalia, emarginata, fuperna medietate patula.
stam. Filamenta numerofa, capillaria, longitudi- ne calycis. Antherce fubrotunda;.
pist. Germen fubrotundum. Stylus fubulatus, longitudine ftaminum. Stigma acutum.
per. Drupa fubrotunda , uniloculafis.
sem. Officulum turbinatum, fibrofum.
obs. Affinis Grevice, licet nec proxima.
1. Microcos (paniculata) paniculis terminatricibus. (Gre-xia Microcos Sp. pl. 2.)
Microcos foliis alternis oblongis acuminatis,
Burm. zeyl. 159. t. 74. Kokukirilla, Hertn. zeyl. 10. Corus malabarica, folio cufpidato ofliculo to-
mento obfito. Comm. mal. 89. Schageri cottam. Rheed. mal. 1. p. 105. t. 56.
2. Microcos (lateriflora) pedunculis axillaribus con- fertis dichotomis. (Greixia afiatica Sp. pl. 2.)
Hamdamanias. Herm. zeyl.%.
Arbor foliis alternis, petiolatis, cordatis, obtufi- ufculis, obtufe ferratis , glabris , venofis. Sti- pulce dimidiatae (longitudinaliter), ovata;, utrimque acutae, latere affixee. Pedunculi ex alis, plurimi longitudine petiolorum, aliquoties dichotomi , apicibus fru&ificantibus. Calyx pentaphyilus , raro dehifcens, deciduus. Pe- tala quinque , minima. Stamina numerofa, capillaria, longa. Piflilli fligma trifidum f. quadrifidum. Fru&us ignotus. Ex facie & flore ad hoc genus retuli.
1060. UVARIA.
cal. Perianthium tripartitum, planum: foliolis
ovatis , acutis, perfi ftentibus. cor. Petala fex, lanceolata, feflilia, patentia,
calyce longiora.
stam.
NOVA GENERA PLANTARUM. 405
stam. Filamenta nulla. Antbera, numerofae, truncatae, oblongae, tegentes germen cui in- . fident.
pist. Gennen ovatum , tectum antheris. Styli numerofi, longitudine antherarum, capitulum terminantes. Stigmata obtufa.
per. Baccce numerofse, diftin&ae , globofae, pe- dunculatae, receptaculo oblongo affixae.
sem. plurima.
I. Uvaria (zeylanica).
Uva zeylanica fylveftris, mali aurantiae fapore.
Burm. zeyl. 231. Frutex baccifer, fru&u ad fingulos flores multi-
plici. Raj. bifl. 1636% Palukena, Herm. zeyl. 8. Narum pane). Rheed. mal. 2. p. 11. t. 9. Folia altcrna. Affinitas Anonae.
1061. ATRAGENE.
cal. Periantbium tetraphyllum : foliolis ovali-
bus , patentibus , obtufis, deciduis. cor. Petala duodecim, linearia, bafi anguftiffima,
obtufa, patula, calyce longiora. stam. Filamenta plurirna , breviffima. Antberce
oblongae, acuminatae, calyce breviores. pist. Germina plurima, oblonga. Styli villofi.
Stigmata fimplicia, longitudine antherarum. per. nullum.
sem. plurima, definentia in caudam pilofam , ca- Jyce longiorem.
1. Atragene (zeylanica).
Clematis zeylanica Hermanni. Breyn. prod. 2. p. 46.
Clematis zeylanica , floribus obfoletis parvis.
Burm. zeyl. 66. Narawael. Herm. zeyl.26,
Cc 3 1062.
4o6 NOVA GENERA PLANTARUM.
1062. CITHAREXYLON. AvSt. Cl. B. jus- simo. Comm. d. d. bmck.
cal. Perianthium monophyllum, campanulatum ,
quinqueftriatum , quinqucdentatum. cor. monopetala, infundibuliformi- rotata. Tu-
bus perianthio duplo longior, fuperne craf-
fior. Limbus quinquepartitus : laciniis asqua-
libus, patulis, fupra villofis. stam. Filamenta quatuor, ex tubi medio, fili-
formia, quorum duo paullo longiora. An-
thera oblonga?, biloculares. pist. Germen fubrotundum. Stylus filiformis,
longitudine ftaminum. Stigma obtufum, ca-
pitato - bifidum. per. Capfula bilocularis. sem. plura, fubrotunda. obs. Locetur poft Bignoniam. 1. Citbarexylon (fpinofum).
Citharexylon americanum alterum, foliis ad mar-
ginem dentatis. Pluck. alm.ioft. 1. 161. /.5. Habitat in infula Barbadenfi.
1063. CONNARUS.
cal. Periantbium monophyllum , quinqueparti-
tum, ere&um, tomentofum, perfiftens. cor. Petala quinque, lanceolata, erecta, aequalia. stam. Filamenta decem, fubulata, erecta, con-
nexa bafi : alternis longitudine floris, alternis
breviffimis. Anthera fubrotunda?. pist. Germen fubrotundum. Stylus cylindra-
ceus. Siigma obtufum. per. Capfula oblonga, gibba, unilocularis, bi-
valvis.
sem. unicum, ovatum, magnum.
I. Connarus (monocarpus).
Rhus zeylanicus trifoliatus, phafeoli facie, flo- ribus copiofis fpicatis. Burm. zeyl. 199. t. 89.
Phafeo-
NOVA GENERA PLANTARUM. 407
Phafeolus arborefcens zeylanicus rnonocarpos. Hermanni, Radelifawael zeylonenfibus. Raj. app. 438.
1064. PENTAPETES. Pterofpermadendron ,
Amm.
cal. Periantbinm quinquepartitum : foliolis co-
riaceis, oblongis, reflexis, interne lanatis. cor. Petala quinque, lanceolata, patentia, lon-
gitudine calycis. stam. Filamenta quindecim , linearia, bafi con-
naca in tubum. Anthera fubulata? , erectae. Filamenta quinque, filiformia, inflexa, eidera
tubo innata, fterilia, antheris longiora, inter
fingula tria ftamina fingula. pist. Gennen fubrotundum. Stylus cylindraceus,
longitudine ftaminum. Stigma crafliufculum. per. Capfula lignofa, clavato - ovata, quinquelo-
cularis, loculamentis bivalvibus. sem. plura, oblonga, comprefla, ala membranacea.
1. Pentapetes (fuberifolia) foliis ovatis repandis. Weglagha. Herm. zeyl.%. Burm. zeyl. 33. Pterofpermadendron fuberis folio angulofo fubtus
incano, floribus albis. Amm. acl. petrop. 8- p. 215. t. 12. Arbor champaccae fuberis folio, fru&u ligneo, feminibus alatis referto. Pet. muf. 349.
2. Pentapetes (acerifolia) foliis cordatis repandis. Pterofpermadendron foliis accretis, flore fru&u-
que majore. Amm. att. $. p- 216. 1. 16. 17. obs. Alcea floridana quinquecapfularis , lauri- nis foliis leviter crenatis, feminibus coni- ferarum inftar alatis. Pluck. alm. 7. t. 352. Catesb. carol. 1. p. 44. t. 44. pro hujus fpecie habetur in act. petrop. fed eft Hypcricum flo- ribus pentagynis, foliis lanceolatis ferratis, Hort. cliffi.380. (Gordonia Lafiantbus Syft. vegO Cc 4 1065.
408 NOVA GENERA PLANTARUM.
1065. INDI^OFERA.
cal. Perianthium monophyllum, patens, fubpla-
num, quinquedentatum. cor. papilionacea. Vexillum rotundam, refle-
xum, em3rginatum, patens. Alce oblongaj, obtufa;, margine fuperiore con-
niventes, inferiore patentes, figura vexilli. Carina 1 btufa, patens, defiexa, utrinque mucro-
ne acuto cavo notata. stam. Filamenta diade'pha , in cylindrum di-
geft? apicibus adfcendentia. Antherce fub-
rotunda».
pist. Germen cylindricum. Stylus brevis, ad-
fcer lens. Stigma obtufum. per. J^egumen teretiufculum , longum. sem. aliquot reniformia.
1. Indigofera (tinctoria) leguminibus arcuatis in- canis, racemis folio brevioribus.
ColuteEe affinis fruticofa, floribus fpicatis pur- purafcentibus, filiquis incurvis, ex cujus tinftu- ra indigo conficitur. Sloan, flor. 141.
Anil f. Nil indorura color. Bauh. bifi. 2* p- 945-
Ameri. Rbeed* mal. 1. p. 101. t. 54.
2. Indigofera (hirfata) ieguminibus pendulis lana» tis tetragonis.
Aftragalus fpicatus, filiquis pendulis hirfutis , foliis fericeis. Burm. zeyl. 37. t. 45. I Kattu tagera. Rheed. mal. 9. p. 55. t. 30.
3. Indigofera (glahra) leguminibus horizontalibus teretibus, foliis pinnatis ternatisque.
Colutea filiouofa glabra, ternis quinisve foliis, maderafpatana, femine rubello. Pltik. alm. 113. t. 166. f. 1.
Nir-pullari. Rbeed. mal.9. t.67. mala.
1066.
NOVA GENERA PLANTARUM. 409
\o66. INULA. Enula. Cafalp. Magnol. Hele- nium. Morif. Raj. Herm. Rivin. Rnpp. Knaut. Vaill.
cal. Perianthium imbricaturn: foliolis laxis, pa- tulis: exterioribus majoribus, sequalis lougi- tudinis.
cor. compofita, radiata, lata. Corollula herma- phrodita } aequalis altitudinis, numerofiflimas in difco. Feminea ligulatae, numerofe, con- ferta;, in radio.
Propria Hermaphroditi infundibuliformis : limbo quinquefido, ereftiufculo. Feminea ligulata, linearis, integerrima. £Tam. Hermaphroditis Filamenta quinque, fili- formia, brevia. Anthera cylindrica, compo- ika ex minoribus quinque, linearibus, coali- tis: fingulis pone definentibus in fetas duas, re&as, longitudine filamentorum. pist. Hermaphroditis Germen longum, corona- tum. Stylus filiformis , longitudine ftaminum, Stigma bifidum, erecliufculum. Femineis Germen longum, coronatum. Stylus filiformis, capillaris , femibifidus. Stigmata ereCta.
per. nullum. Calyx immutatus.
sem. Hermaphroditis folitaria, linearia, quadran-
gula, coronata pappo fimplici , ]ongitudine
feminis.
Fcmineis fimilia hermaphroditis. rec. planum , nudum.
obs. Frgo antheris pone in fetas decem defi- nentibus non modo ab Aftere, fed ab omni- bus adhuc notis cognitis difFert k).
Cc 5 1. Ina-
k) Syftematici, Ctfalpinus , Morifonus , Rajus, Hermannus^ Rivmus, Knauiius, Ruppius, Magnolius, Vaillantius Enu-
lam»
4i o NOVA GENERA PLANTARUM.
1. Inula ( Helenium) foliis ovatis rugofis, fubtujs, romentofis.
After foliis ovatis rugofis fubtus tomentofis
amplexicaulibus, calycum fquamis ovatis patu-
lis. Hort. cliff. 807. After omnium maximus Helenium di&us. Tour-
nef. inft. 482. Helenium vulgare. Bauh. pin. 176. Vaill. ati.
1720. p. 390. Helenium f. Enula campana. Baub. bijl. 3. p. 10»
2. Inula (dyfenterica) foliis oblongis, caule hirfuto paniculato, fquamis calycinis fetaceis.
After foliis femiamplexicaulibus oblongis, caule paniculato hirfuto, floribus latis , fquamis ca- lycinis fetaceis. FL fuec. 694.
3. Inula (falicina) foliis Janceolatis recurvis fer- rato- ciliatis, floribus folitariis.
After foliis lanceolatis amplexicaulibus ferrato- ciliatis glabris acuminatis recurvis , floribus folitariis, caule ftriato. Fl. fuec. 696. J067. POTHOS.
cal. Spatba globofa, monophylla, altero latere hians.
Spadix brevis, fimpliciflimus , reflexus, globo- fus, teftus fruftificationibus feflilibus.
Perianthium nullum (nifi corollam fumasj).
cor. Petala quatuor, cuneifcrmia, oblonga, ere&a.
stam. Filamenta quatuor, latiufcula, ere&a, pe- talis anguftiora, ejusdemque longitudinis. An- tbercs minimae.
PIST.
lam ab Aftere genere diftinguere allaborarunt, fed ob de- feftum notarum charadterifticarum conjungere cosfti fuere Tournefortius , Boerhavius , alii; hinc Vaillantius in cora- pofitis colorem floris luteum pro charaftere aflumfit, ubi nulla alia nota fuccurrerat. enula vulgo dicitur, inula vero Plinio audit,
NOVA GENERA PLANTARUM. 411
pist. Germen parallelipipedum , truncatum. Sty-
lus nullus. Stigma acuminatum. per. Baccce aggregatae.
SEM.
1. Pothos (fcandens).
Potha. Herm. zeyl. 6. Burm. zeyl. 197.
Frutex fcandens, hederse modo. Rami teretes. Folia lanceolata, integerrima, akerna, petio- lis alatis (aurantif). Frutiificatio ex alis re- flexa. Jlffinis Dracontii.
1068. ZOSTERA. Alga vulgo.
cal. Folii bafis vaginans , longitudinaliter conni- vens, fuperne utrinque emarginata, includens fpadicem.
Spadix linearis, planus, altero latere ftamini- bus fuperne, piftillisque inferne, alternis re- fiexis. Perianthium nullum.
cor. nulla.
stam. Filamenta alterna, plura, breviffima, fupra germina fpadici inferta. Antherce ovato- oblongae, nutantes, obtufae, pone furfum retro fubulata?, incurvae.
pist. Germina pauciora, ovata, compreffa, an- cipitia, fubpediculata, apice affixa, nutantia. Stigmata capillaria, fimplicia.
per. Membranaceum, immutatum, angulo la- terali longitudinaliter dehifcens.
sem. unicum, ovatum.
I. Zojlera (marina).
Fucus f. Alga marina graminea anguftifolia femi- nifera ramofior. Raj.fyn.%. /). 52.
Potamogeton marinum, in utriculis epiphyllo- fpermon, minus. Raj.fyn.%. p. 53.
Alga anguftifolia vitriariorum. Raj. fyn. 3. p. 53.
Hahitat in mari.
Alga
4T2 NOVA GENERA PLANTARUM.
Alga anguftifolia vitriariorum. Baub. pin. 3^4. FLfuec. 11 37. Vix ab hac fpecie diverfa vide- tur, fed potius ]oco marino profundiore nata.
1069. CERATOCARPUS. Buxb. AuttoreCl. Gmelino.
* Mafculi fiores in alis ramorum.
cal. monophyllus, bipartitus, ere&us, obtufus, aequalis.
cor. nulla, nifi calycem velis. stam. Filamcntum unum , corolla longius , corol- ]x adnatum. Antbera ovalis , incumbcns.
* Feminei fiores in alis foliorum ejusdem plantse. cal. Foliola duo, germini fecundum totam lon-
gitudincm adnata. cor. nulla.
pist. Germen ovatum, compreffum. Styli duo>
capillares. Stigmata fimplicia: altero re&o,
altero horizontali. $er. Capfula hivalvis, inferne anguflior, compreffa,
femini adnata, ex calycinis foliolis germini lon-
gitudinaliter ac mutuo accreds, bicornis. sem. oblongum, comprcffum, capfula te&um,
futura utrinque longitudinali , bicornis : cor-
niculis reeiis, fubulatis. 1 . Ceratocarpus (arenarius ). Buxb. act. petrop. 1 .
p. 241.
Ceratofpermum. Gerh. ivolg. 55. tanais. 90. Planta nova incognita ramofa, foliis gramineis
anguftifllmis & acutiflimis, floribus fiaminofis
ex alis caulium & foliorum, femine nudo unico
bidentis. Heintz. tat. 299. Habitat in campis feris & defertis circa Sama-
ram, Czaritzin, Tanain, Stanitza Melichowa.
1070. STERCULIA.
* Mafculi Flores.
cal. Periantbium quinquepartitum , monophyl- lum, maximum, coriaceum, planum: laciniis lanceolatis.
COR.
NOVA GENERA PLANTARUM. 413
cor. nulla.
stam. Filamenta quindecim (circiter), breviffi- ma, inferne coalita in columnam, calyce di- midio breviorem. Anthera ovatse.
* Feminei Flores in eadem pianta.
cal. ut in mafcuiis.
cor. nulla.
pist. Germen globofum , hirfutum , cinftum co- ronula e filamentorum rudimentis, infidcns columna calyce breviore. Stylus filiformis , longirud4ne germinis.
per. orbiculatum, deprefTum, fepius quinquelo- culare: loculis diffilientibus , cymbiformibus.
sem. Nuclei ovales, plurimi, margini loculorum infidentes.
1. Sterculia (foetida) foliis digitatis.
Merda papaveris f. lignum ftercoris. Grim. zeyl. 98.
Nux zeylanica folio multifido digitato , flore merdam olente. Herm. prodr. 357. zeyl. 61. Burm. zeyl. 169. Pluk. alm. 266. t. 206. f 3.
Nux juglans zeylanica magna bifida, flore puni- ceo ftercus humanum redolente, nucleis ova- libus triplici cortice veftitis oleofis. Telabo. Herm. zeyl. 5.
Prunus pentaphyllos malabarica, fruclus calyce infidente. Raj. bijl. 1 564. Pluck. alm.^06.
KariJ. Rheed. mal.4.. P-75- 3°"-
2. Stercalia (Balanghas) foliis ovalibus integerri- mis alternis petiolatis, floribus paniculatis.
Nux juglans zeylanica minor bifida, flore puni-
ceo. Burm. zeyl. 170. Nux malabarica fulcata mucilaginofa fabacea.
Pluk. alm. 266. Arbor filiquofa malabarica, pluribus ad fingulos
flores lobis. Raj. bijl. 154. Comm. mal. 8.
Cava-
414 NOVA GENERA PLANTARUM.
Cavalam. Rbeed. mal. i. p. 89. t. 49. Nawaghas. Herm. zeyl. 23.
1071. ANTIDESMA. Burm. vide Anandriam.
* MAS.
cal. Periantbium pentaphyllum : foliolis oblon-
giufculis, concavis. cor. nulla.
stam. Filamenta quinque, capillaria, calyce Jon- giora, sequalia. Antbera fubrotunda?, femibifida?.
* FEMINA in diftinfto individuo. cal. uc in mare, perfiftens.
cor. nulla.
pist. Germen ovatum. Stylus nullus. Stigmata
quinque, obtufa. per. Bacca cylindrica, unilocularis, ftigmatibus
coronata. sem. unum.
1. Antidesma (alexiteria) mas l).
Antidesma fpicis geminis. Burm. zeyl. 22. t. 10. Groffularia zeylanica, baccis minoribus , acidi-
ufculis. Herm.zeyl.11. Burm. zeyl. 11 3. Baccifera maderafpatana, ribis more floribus mu-
fcofis juli inftar. Pet.muf.621. Raj.dendr. 27.
2. — — femina.
Berberis indica, aurantiae folio. Comm. mal.15.
Raj. bifl. 1606. Planta, folia habens oblongo-rotunda. Herm*
zeyl. 19. Burm. zeyl. 194. Noeli-tali. Rbeed. mal. 4. p. 119. t.56. iEmbilla. Herm. zeyl. 26, 19.
1072.
/) Antidesmss folia antidotum habentur morfui colubri, Here- timandel malabarienfibus difti, cujus morfu homines qui- dem non ftatim intereunt , fed interim totius corporis car- nes corrumpuntur , computrefcunt, decidunt, tandemqua poft tot miferias debitum naturse perfolvunt , nifi utantur potu , qui ex foliis hifce cum falito Mange frudtu in aqua co&i*. conncitur, Raj. iift, i$o6. (x tort, mal.
NOVA GENERA PLANTARUM. 415
1072. DATISCA. Cannabina. Tournef. cor. 52.
* MAS.
cal. Perianthium pentaphyllum: foliolis lineari-
bus , acutis , sequalibus. cor. nulla.
stam. Filamenta vix ulla. Anthera decem , ob- longse, calyce multoties longiores , obtufe.
* FEMINA. cal. ut in mare. cor. nulla.
pist. Germen oblongum , pervium, calyce lon-
gius. Sry/itres, breves. Stigmata fimplicia. per. Capfula oblonga, triangularis, trivalvis, tri-
cornis, ore pervia, unilocularis. sem. numerofa, parva, trifariam capfulse lon-
gitudinaliter adhasrentia. obs. Ergo Mas Cannabis, Femina Refeda;, mira
copula.
1. Datifca (cannabina).
Cannabina cretica florifera & frucufera. Tour-
nefort. cor. 52. Cannabis foliis pinnatis. Hort. cliff. 457.
1073. CERVARIA. Minuartii.
cal. Periantbium monophyllum , globofum, quin-
quepartitum. cor. nulla.
stam. Filamenta quinque - - - Antherce - pist. Germen ovatum. Stylus - - Stigma - per. Capfula rotundo-trigona, calyce tecia. sem. exigua, cordiformia. Cervaria. m) (Ortegia hifpanica. Sp. pl.) Cervaria. Minuart. monogr. Rubia linifolia afpera. Baub. pin. 333. Raj. hiftor. 1033.
Syn-
m) Hic charafter nondum fufficienter datus eft , ftcmina enira & piftilla minu» ptrfe&e detenninata fum,
4i5 NOVA GENERA PLANTARUM.
Synanchia? fpecies, Juncaria falmanticenfis. Da-
lech. hijl. ii 85. Junc= ria falmanticenfis. Cluf. hijl. 2. p. 114. Gerh,
hift. 11 15. Parh theatr. 453. Lob. obf. 462,
Morifi hift. 3. p. 601. Tuncaria. Bauh. hift. p. 723.
COROLLARIUM.
Continens nova, in morbis fpecifica dicta raedica- menta, ex Tr. de Plantis Coldinghamenfibus in Provincia Noveboracenfi Americes 1742. manu propria exarato a codwald colden, & in Mufeo Cl. Prcefidis affervato.
1. "Dumex floribus hermaphroditis: valvrulis irte- gerrimis, nudis, foliis cordato - lanceolatis.
Hort. Clijf. 138. Fl. fuec. 292.
Pharmacopais , Herba Britannica.
a Rumex aquatica, calycis foliolis omnibus aequalibus & fimilibus, radice exterius & interius flava. Cold. pl. Coldingh. n. 67.
/3 Rumex aquatica, calycis foliolis omnibus fimi- libus, radice exterius nigra , interius aurantii vel crocei coloris. Britannica veterum. Cold. pL Coldingh. n. 68.
Infpicienti utriusque («-/3) plantse partes, nul- la difFerentia nifi in fola radice fe obtulit.
Prioris (u) Radix magis pallide flava, ejus- dem coloris & externe &interne, ramofa, nullis annulis notata & confiftentiaj magis tenacis.
Pofterioris ($) Radix crefcit in luto profundo, aquofo, nigro, hcec exterius nigra, rimis circula* ribus notata, interius coloris aurantii vel crocei, fragilis, fpongiofa, minime fibrofa, raro ramofa, fed fibris tenuioribus lateralibus inftructa.
Ha,c
NOVA GENERA PLANTARUM. 417
Haec /3 Planta eft fecrecum magnum noftris in- digenis (provincicB Coldinghamenfis in Novebora- co Americes) ad ulcera PHAGEDiENrcA ; ad quod Chriftianis revelandum quocunque pretio allici non potuerunt, fed felici cafu detectum. Ego etiam vidi ulcus palati phagedaenicum , in quo os pa!ati perefum erat, cum fucceifu inopinato curatum , lavando folummodo uicus decotto radicis & hau- ftulo ejusdem quotidie exhibito. HaUemts egreg. D. Colden.
Exifnia obfervatio, quse Practicis anfam prae- bet experiundi, numne in hac radicc lateat vis fpe- cifica ad ulcera intcrna, uti phthifeos &c. vel fi modo ulcera phaged;enica pedum certo tolleret, eifet medicamentum , quod 1n nulla officina phar- maceutica defi::eret, & plurium hominum vitam eriperet a pra?maturo fato.
2. collinsonle radix eft fpecificum in Colica puerperariim , feu doloribus poft partum. Colden.
ACTiEiE racemis lonpjjimis , Gron. virg. 57. radix eft fpecificum in AJihenia f. languore virginico (morbo Virginiae endemio), fed modcrata dofi, cum Tinclura radicis, copiofius aiTumta, segritudi- nem & fudorem frigidum afTerat. Colden*
Tom. I.
Dd
XIV.
XIV.
V I R E S
PLANTARUM
SUB PRiESIDIO
D. D. Car. Linnjei
propofitae
A
FRIDERICO HASSELQUIST
O - Gotho.
Upfalia 1747. jfunii . . in Audit. Gajiav.
e£he Medicae omnium temporum de viribus plantarum indagandis follicitce fuerunt. empirici primi erant, qui folis expcrimentis fua fuperltruxerunt dogmata, quales fuerunt Diofco- rules, .omnesque qui ante reftitutionem litterarum vixere Medici & BotanicL
Poft renovatas vero fcientias, poftquam clarior lux literis omnibus afFulferat, heic etiam breviori via incedere conati funt Medici.
(ot) astrologi in lucem prodiere, qui influ- xum aftrorum in certam plantam ftatuebant, adeo ut propter eundem influxum, efFectum in illam par- tem corporis ederet planta, qua? idem fi,dus tanquam Numen tutelare agnofceretj fic e. gr. certa finxe-
runt
VIRES PLANTARUM.
runtfidera, qua? cordi prseflent, adeoque planta, * ijuse ejusdem (te]]ce dominio fubje&a erat ac cor, cordi etiam fana & utilis eflet , & fic in aliis.
Inter hos Aftrologos prascipue nominandi ve- niunt Bodenftein , Poppe, Tburneiferus &c. a)
(3) signatores proximi erant , qui a figna- tura florurii externa vires hariolari annifi funt. PerfpeCtum quippe ipfis erat, quod res luteje in Juteo illo morbo Ictero cum fru6tu adhiberentur , e. g. Crocus , Curcuma, Rbabarbarum , Cbelidonium. rubra medicamenta, gegris rubro illo morbo Dy- fenteria vexatis mederi deprehendebant, ut Sanguis Draconis , Terra Catecbu, Tormentilla , Lapatbam fan- guineum; hinc in colore magnum iatere royfterium crediderunt.
Porro figuram confulere haud irritum fore exi- ftirnabant, Finxerunt propterea in fioribus Orcbi' dum, penes , vulvas, mares, feminas, uterum, proptereaque Veneri excitanda? has fervire opina- bantur. Sic v-Jnacardutm orientale, propter hgu- ram, cordi robur adderet, occidentale vero renibus. Braffica capitata capitis leniret mala, & fic in ce- teris. Et hanc foverunt opinionem Crollius , Por- ia, Helvetius & prseter hos Ezlerus , Fabri- cius , & alii.
(y) chymici denique operse pretium exifti- marunt, fecundum artis fuae principia, plantas dis- quifitioni fubjicere. Intellexerunt nempe, fe omnes Mineralium partes feparatim extrahere pofle. Pa- riter ipfis conftabat, pofle ope ignis & caloris certas corporum partes feparari, qua? in minima quantitate exhibitse , fummum ederent effe&um, ut Oleum^ Spiritus , Pblegma, Sai, Terra; ficque
Dd 2 omnes
a) Vid. Bibliotb. Botan, 142,
b) lbid. 144.
42o VIRES PLANTARUM.
omnes plantarum partes conftitutivas feorfim tra- diderunt, & hac ratione concludebant, quomodo plantx- ex his compofitse effectum producerer.i.
Hoc argumentum ulteriori dignum cenfebat in- quifitione Regia Academica Scient. Parifienfis circa finem feculi prteterlapfi , quod teffantur Tawry, Tournefort , Geojfroy &c. Diu fane & muitum hac in re defudartint iJluftris hujus focietatis membra, donec tandem fateri necetium habuerunt, quod , etfi in multis plantis fcopus attingi videatur haud obfcure , aliae tamen nimium quantum inde rece- dant. Obfervabant crnm, quod e. gr. pretiofa illa radix ninsi, cum inufitata illa hepatica, ea- dem prseftaret produfta Chemica, &.c. Et hac ratione ducli illam formarunt conclufionem , qnra profert Cbomel c), qui ipfe etiam membrum fuic Regue Academise: ,, fere bis mille analyfes planta- ,,rum per ignem fecere Chymici Reg. Scient. „Acad. Parifinse, fed his omnibus praeftitere nihil, ,, nifi ut liquidum foret, ex omnibus communiter ,,extrahi poffe Aceti liquidi quantitatem , Olei „ effentialis feu foetidi majorem vel minorem, Salis „fixi volatilis ■& concreti, Phlegmatis infipidi & ,,Terrae copiam, & faepe hfec omnia eadem quanti- ,, tate & proportione in plantis diverfiffimi efTeclus ; ,,inutilis ideoque & irritus labor; profuit tamen ad ,, praejudicium deponendum de vi Analyfeos.,,
Concedimus igitur, Chemiam, eo qtiod efficacia, compendiofa & artificiofe parata medicamenta nobis porrigat , maximam praeftare utilitatem Medicis, potius quam ut contendamtis , vires plantarum ejus ope a priori demonfbrari polfe. Nec nobis conftat, Chymicos per Chymiam folam , facultates quasdam plantarum antea ignotartim detexiffe.
(S) EO-
c) In hiftor, plantar. p, 37,
VIRES PLANTARUM. 421
(T) botanici system atici demum pro- diere, qui fecundum Clajjes & Ordines vires deter- minare tentarunt, prcefertim cum perfpectuni ipfis eiTet, quod planta?, quce genere conveniebant, qua vires etiam coinciderent. Cum vero nullum Syfte- ma Natuvak huc usque conftructum fit, fjquidem Botanici fundamentum difpofitionis, ab unica ali- qua parte fru&ificationis , defumere necelTum ha- buere, ficque aut Clajjes Naturaks interrumpere, aut, fj hoc non fieret, contra aflumtas Regulas Sy- ftematicas peccare, adeoque finem deftruere, qui erat alios fecundum certa principia logica ad cognitionem cujuscunque generis ducere, haud mi- rum quod vires plantarum , in quibusdam claffibus , a feinvicem multum recedere videantur.
classes natdrales dari nullum eft dubi- um, quamvis Botanici nondum Syftema aliquod in* venerint, quod omnes Ciafles Naturales falvas fervare valuit, harum tamen Fragmenta Cel. Dom. PRiESES dudum orbi erudito ante oculos pofuit d).
Quantum fubfidii hac plantarum naturali claflificatione, circa vires plantarum indagandas, fperare liceat, quid etyim huc conferant reliqua media heic ufurpari foiita, in prcefenti latius ex- plicandi porrigitur anfa, dum ex fundamen- tis botan. cap.XII. rnihi exponendum fumfi, potifiimum, cum mihi contigerit ipfum cel. auctorem propofitionum fuarum interpretem agentem audire, & alios deprehenderim , qui, cum has ipfas non rite perceperint , in (enfu Canonum exponendo errores commifere infignes.
Quocirca L. B. rogatum volo, dignetur brevi- tatem excufare, fiquidem, fi omnia heic dicenda
D d 3 pro-
d) Vid. ClalT. Plantar. ubi ad calcem continentur uag*
MENTA METHODI NATURALI5.
422 VIRES PLANTARUM.
proferrem, non Diftertatiuncula, fed integrum vo- lumen mihi confcribendum foret.
§. II-
medicamenta non folum in primas vias cor- poris agere, fed & in remotiffjmas, quotidiana te= flatur experientiaj quod quamvis Cbylus lafteus elaboretur, fere infipidus & inodorus, & quamvis fphin&eres vaforum la&eorum prohibeant, ne acre quoddam vel maxime ftimulans ipforum meacus pe- netret, nihilominus comperimus, partes folidiflimas pcr univerfum corpus, Odorem & Saporem iftarum rerum emittere, qua; in efcam animalibus cetferunt, e. gr. Aves Pifcivora & Sues piscibus, & Pecora rapis faginata, carnes praebent inde fapidas. Suum caro a fruttu quercus, ilicis, suberis, fa- gi, faginatorum, diverfa evadit qua confiftentiam. Urina violaceo odore a terebinthina,
MYRISTICA, MACE, ASPARAGO, ALLIO &
carduo imbuitur.
Lac boum a boletis fit naufeoPura; a scam- monio aut tithymalo in capris purgans; a scordio, cepa, porro lac & butyrum in Got- landia faporem praefert Alliaceum; ab Extraflo ab» sinthii in nutrice evadit Lac amarum , a gra» tiola purgans.
Lepores brassica domi pafti carnem prsbent guftui maxime ingratam.
Oves Monfpelienfes a rosmarino, Anglicana a rapis fapidas carnes porrigunt.
Turdi baccis rhamni cathartici pafti, aflati licet, purgant autumno, ut Coturnices m Italia a feminibus hellebori venenati fiunt.
Ficedula in Italia a ficubus fapidiflimae, noti ita in Suecia ubi Ficus in agris deficiunt,
absinthio paftas Oves, carnes reddunt vix guftandas.
PETI»
VIRES PLANTARUM. 423
petiveria, in Jamaica, nutriti boves reji- ciuntur vix guftandi e).
cinchona diutiffime licet cocta, amaritiem retinet, & folida fibrasque mufculorum , maxima amaritie inficit; Amara omnia corroborant, adeo- que & hcec omnia folida confortat, vi & efFeclu di- utius permanente, hinc tantus ejus prae aliis erTeclus.
thebanus qui fola carne caprae vefcebatur, hircum teterrime oluit. Athm&us.
RuuiiE faeciilae, apud ttnctores, a Suibus aut Gallinis comeftae, ofTa rubra efficiunt.
Urina rubra ab opuntia fru&u, iutea a rha- b a r b a r o\ nigra a le v r s t 1 c 1 feminibus apparet.
Pulvis nicotiani ulceribus infperfus facit vomitus.
allii emplaftrum, piantis pedum applicatum, reddit halitum oris Allii.
Hinc fequitur, eo magis ncceflarium efle, vircs fimplicium accurate nofcere, quo certius conftat, medicamenta faepe vim & efficaciam non tantum in primis viis, fed & per univerfum exferere corpus, ejusque minimos penetrare meatus.
§. III.
morbus ut in corpore noft.ro oriatur, pecca- bunt,|to} Solida vel Fluidce ejus partes; peccant ve- ro, Cum a ftatu medio aliquo modo recedunt : So- Jida quidem cum nimis rigida vel flaccida evadunt; Fluida vero cum infpiflantur vel attenuantur nimium.
Uterque hic ftatus fibi invicem oppofitus eft, & ad hanc contrarietatem nifi probe attenderit Medicus practicus, vix magni quid in morborum fanatione prsftabit. Si vero noverit e. gr. morbi cauflam Ia- tere in folidis nimis induratis, ftatim animum adten- dere debet ad illa contrariis emoliienda, & fi hoc
D d 4 praefta-
t) Aft. Holtn. 1744. p. 287.
424 VIRES PLANTARUM.
praftare pofllt, cona.tus ejus in morbo debellanJo felici vix fruftrabitur fucceflu. Si conftet, fluido» rum nimiam tcnuitatem morbum contraxtfle, mox innuitur, illam cfle infpiflandam , quod fi facere va- leat Medieus, morbum procul uubio vincct.
Hinc morbi contrariis morbis fepius curantur. Utile igitur fcire, quinam fint contrarii, & quomo- do morbi excitentur, e. gr.
adipsia curat febres calidas, adipfiam excitant acida. iumorrh agia tollit febres inflam m"a t o r i a s , binc venafeclio in febribus. diarriioeas tollit o b s t i p a t i o , *quam efl% ciunt adftnwefttia', convulsiones & morbos agitatorios tolJunt sopores, quos provot- cat Opiwn. sopores e contrario a co n v u ls i- vis excitantur, hinc fternutaiio a purgantibus, nafo afTumtis. asthma ab infarctu pulmonum faspe tollitur expectoratione & tussi, hanc provocat fumus Capfici. dolor unius loci tolli* tur do. lore alterius, hiv.c fritliones & rubefacientia in podagra retrograda, hinc veficatoria in ce- phalalgia, ophthalmia &c. juvant. po- lysarcia tolJitur m a r a s m o , qui excitatur cu- ris , vigiins , aquofis , Ptyalifmo. hydrops curatur diabete, qui divreticis excitatur, inter cmst emi-' nent Planta Tetrandra , ut & Impatiens , &c.
H.EMORRHAGIA Vel DIARRHOEA fiftitur EVA-
cuatione in alio Joco, cum duae evacuationes raro fimul confiJrant; hinc venafecrio m Hcemorrha- gia Narium ; vomilus in dtarrhoea; fic s c a* bies & exanthemata Diarrhm curantur. s u- dor Enurefi , enuresis Sudore tollitur. satyri- Asis levatur Apoximerone, pervtgilia Morofi; & fic Catochwn tollit Febris, Apoplexiam Paralyfis, Pa* ralyfin Caufus, Caufum Jclerus (die 7), Enteritim Pa« ralyfis, Epiphoram Diatrhoea, Colicam Tenefmus,
Copho*
VIRES PLANTARUM.
425
Copbojin Diarrhoea, Singultum Sternutatio, Vomitum cruentum Menorrhagia, Maniam Vanx, Haemor- rhois, Dyfenteria, Hydrops.
Dolemus quod ars nondum detexerit provocare f ebres intermittentes: fi quis mortalium pofTec excitare quartanam, multos morbos chronicos jugularec, hodie riulla artefedandos, e. gr,
JIANIAM.
Summe igitur neceffarium ducimus, Medicamen- torum vim accurate nofcere. alimenta enim funt quae non mutant corpus ; toxica, vero reliqua quae vel Medicamenta audiunt, ubi mutant corpus , riec facile corrodunt vafa majufcula, venena vero qu« mox deflruunt folida vel fluida corporis noftri.
Vemnum tamen forciffimum, inflar medicamenti agere poteft, dum parva fumitur dofi, & optimum medicamentwn in majori dofi veneni naturam inducre: immo alimenta ipfa exitiofos fepius edunt efFeftus, dum quantitate peccant. Adeoque agunt omnia medicamenta, ut venena, mutando corpus; om- nis mutattQ efb morbus, adeoque, quotquot mo- di mutationis , totidem morbi.
Ergo medicamentis tantum contrarios morbos excitamus; perverfa itaque medicamenta, quac aui gent vim & effeclum morbi,
§. IV.
Novimus plantas feepe diverfas foverequalitates, primo fakem adfpeclu, in radice, foliis , herba, flo- re & feminibus; e. gr.ftos fsepe jucundum aut tetrum lpargit odorem , in plantis alias inodoris, ut piiila-
DELPHO, DRACONTIO, STISSERIA. Conftat in«
terdum fructum optimum ex venenatis carpi arbori*
bllS,Ut e FICU, CARICA, ANACARDIO, C E R»
BERA, aliis.
Notum etiam eft, femina & fruStum faepe toto coelo a fc invicem differre; persica enim gratum
Dd 5 habes
425 VIRES PLANTARUM.
habet fru&um, femina vero ejus funt amara, & eun- dem in modum ac Amygdala amara equos & canes interimunt. citri femina amara, cortex fructus aromaticus , pulpa vero acida eft.
Ex Fruntento etiam conftat poffe parari emulfio- nem, pulmentum glutinofum, farinam, cerevifiam, acetum, aqusm, alkohol, quorum fingula diverliffi- mum edunt cffechim. Propterea tamen nobis non perfuaderi patimur, quod nulla planta certa proedita fit vi, caderet enim tunc tota fcicntia, quae vires me- dicamentorum docet, & fic e. gr. Vinum, nulla certa polleret vi, fiquidem videmus ipfam dofin adeo di- verfum producere effectum : fumas e. gr. cochleare unum vini, corroborabit; paullo raajor quantitas fi- tim reprimct; adhuc major calefaciet; adhuc major animum reficiet & laetitiam excitabit; adhuc major infaniam inducet; immo adhuc major mortem acce- lerabit, cum tamen ynum idemque fit vinum eadem- que vis, & fola differat dofi. Alkohol alium fane producet effe6tum, fi ejus fesquiuncia ventriculo infundatur, omnino vero alium, fi antea cum aqus fontanae libra una mifceatur; priori cafu humores coagulat, ventriculo totique corpori nocet, pofte- riori vero refolvit.
Huc accjdit quod diverfitas illa, quas in diverfis plantae partibus interdum deprehenditur, optima in- tentione a natura fa6la videatur. Novimus in me- dicamentorum compofitione , plura fimplicia diver- fae naturae, in unicum redigi compofitum, ut videli- cet multiplicem fcopum uno obtineamus medica- meato; fic fudorifera &laxantia connectimus, ut uno conamine humores per alvum moveamus, & meatus tranfpiratorios aperiamus.
Sed fi oculorum aciem in vegetabilia intendamus, videbimus ipfam naturam, faspillime eodemhocufam fuiffe compendio, & in unica planta diverfas pofuiffe
facul-
VIRES PLANTARUM. 427
facultates, ad plures obtinendos fines, ita ut a xnixtionis &^ compofitionis cura fsepius vacare pof- femus.
§; v.
F. B. §. 336. Vires plantarum a fructificatione
defumat Botanicus qua talis , cumfapore, odore, inter- dum colore & loco iimitatas.
§. 337. Oitcecimque plantce genere conveniunt , etiam virtute conveniunt; qa<z ordine mtturali conti- nentur , etiam virtute propius accedunt; quceque claffe naturali congruunt, etiam viribus qitodammodo con~ gruunt.
Poftquam Botanici diu mujtumque in examinan- dis plantis laborarunt, obfervabant, nuliam dari plan- tarum fpeciem, quae fructificatione non erat inftru» &a, cum tamen ceterae partes faepe defiderarentur, e. g. radix in Vifco, Ulva,Fuco, caulis in Licbe- nibus qujbusdam, Carduo Fl. fuec. 656. Carlina, fo- lia in Cufcuta, Cacto, Eupborbice nonnuliis fpeciebus; pedunculus in Pbyllantbo; Erat igitur fru&ifi- catio unica pars omnium plantarum efientialis.
Quasfiverant jam diu Botanici Syfiematicam Regni vegetabilis difpofitionem ; varias igitur par- tes plantarum in hunc finem tentarunt. Ex ra- dice alii divifionem fumfere, quorum propofitum rninimo omnium gaudebat fuccefiu. caulis aliis arrifit, ex cujus coijfideratione vegetabiiia in Her~ bas, Suffrutices, Frutices , & Arbores difpefcebant, &; hasc divifio diu fatis mutationis expers fuit, usque dum plantas Indice & America fcrutari incipcrent, haa namque fruftaneum hunc oftendebant efte conatum. ocymum apud nos berba eft annua, apud Zeylo- nenfes vero frutex perennis. cornus arbor eft, apud nps vero herba* crefcit ejusdem generis. FL fuec. 132.
folia
428 VIRES PLANTARUM.
folta egregium fane difpofitionis fundamentum tradere videbantur, donec Toumeforthf orientalcs" terras vegetabilium gratia inviferet, aliique ex aliis locis plantas conquirerent , tunc in fcenam prodiit geranium Aconiti, Malva, Altbaa, Pajlinaca, Be- tonica , Alcbimilla , Cicutce , Grofjularia &C. folio, Crit. Botan. 160, & fic in aliis, adeo ut heic non tit- to pedem figereliceret, fed ad fruflificationem deam- bulandum ncceflario e(Fet. Cum vero neque hic in unum coliinearent omnium fententia*, dum nonnulli st.mina, alii fructum, florem alii , bafin conftituere vellent fui fyftematis, raultum & diu la- borarunt, antequam ipfis in aprico fuit: debere om- nes partes fructificationis harmonice coincidere ad unum certum in fruclificatione affirmandum.
§. VII. •
Jam vero hifce evicrjs labyrinthis, caponis infrar adflruimus: plantas quas flore & fruclu conveniunt, elfe congeneres, & qure ita genere conveniunt, affi- nitatis vinculo inter fe connexas efle; & has quafa- cultates etiam intcr fe efle conformes, & ita quidem conformes, ut a priori eflectum planta? determinare quodammodo poffimus.
Sic (i quis mihi oftendat pufillum florem ex In- dia, qui gerit quinque petala, ftaminaquinque, piftilla duo, fruclum fub receptaculo, femina duo nuda; di- cara, minime licet vifa planta, foJia ejus non effe op- pofita fed alterna, & vegetabile hoc nunquam aci magnum accrefcere arborem, quodque radix & fe- mina potilTimum odorata fint & fapida.
Si mihi offeratur planta, cujus calyxeft glumabi- valvis, cum Stam. tribus, piftill. duobus, fem. uno nu- do, tuto adferere poffum, vegetabile illud, ex quo flos defumtus eft, Folia gerere fubiinearia, Culmum arti- culatum , ejusque Semina farinacea eile & efctilenta.
Si
VIRES PLANTARUM.
Si videre mihi obtingat florem Calyce mono- pbyllo, Corolla monopetala irregulari, Scam. qua- tuor, duobus longioribus, Piftillo fimplici, Stig- rcaCe bifido, Semimbus quatuor nudis, iicet Japo- niam patriam agnofceret, absque heefitatione enun- ciabo ejus piantam caule crefcere quadranguio, arti- culato, foliis oppofitis, fimplicibus, ejusque odorem fragrantem effe, & minime illarn effe venenatam, etQ miile ejusmodi vegetabilia in orbe exiflant.
Adeo ut in fruclificatione , interna piantas effen- tia nobis proponatur & aperiatur. qua infpe&a tam- quam e libro characleres hauriamus, quibus fapien- tiflimus Creator plantse naturam, nafcendi modum viresque indicavit. Hl characleres feepe difticiles, nec femper ut in Ovidii Hyacintho, ubi in Neftario aiaia, literis Romanis, gemitus affumentis ve- nenati Delphinii, exprefli.
§. VIII.
Videmus igitur dari, fere in univerfum, genera naturalia, ab ipfo Creatore ordinata ; videmus fimui, <]uod dum genera naturalia in unam claffem natura- Jem coliigimus, eorum limites adeo prope ad fe in- vicerrl accedant, ut fummi Botanici maxime defuda- verint, & ineluftabilem fcre dcprchenderint labo- rem, in Characleribus genericis Claflium maxime nacuralium, ordinandis, e. g. in Umbellatis y Synge- nijlis t Stellatis & Afperifoliis Raji, fcu Claffe 12. & 13.
Egregia hrcc fimilitudo, licet fub maxima dif- fimilitudine , fummam meretur attentionem: nam bupleurum quod folia habet perfoliata; eryngium aculeatis foliis infiar Cardui & craf- fo capite ut Carduus ; ligusticum foiiis com- pofitis, magno caule & cor.ona grandi; hydro- cotyle foliis peltatis absque manifefta umbel- la, & daucus ingenti radice, adeo quidem in- ter fe funt diflimiles, ut qui in Botanicis hofpes
ellet,
43°
VIRES PLANTARUM.
eflet, facile juraret nullam inter illas intercedere affinitatem, nec pofle ipfas aliqua ratione ejusdem participes efic natune; dum vero Botanicis adfpi» ciiintuf oculis, & partes floris ad examen revo- cantur, patet, illas omnino fccundum leges antea rccenfitas, clafle naturali congruere. Si poftea to- tam cohortem umbellatarum fecundum affinitates ciifponam, .fumma fefe offeret difticultas, unica cer- ta nota, ha:c adeo diverflflima facie genera, ita a fe invicem diftinguendi , ut invicem non confun- dantur.
§. IX.
Contendirnus igitur, vires plantarum tutiflime fecundum classes naturales pofie determi- nari, modo antea vires unius alteriusve plantai ejus- dem claflis, ope experientiaj maxime familiares no- bis reddidimus; hjec enim cognitio fi defideretur, fruftra etiam ex hoc rnedio auxilium exfpeftabis.
Summa interim methodus hsec fefe commendat titilitate , immo neceflitate, dum enim hoc modo unius naturam indagavimus, e. gr. e Didynamia An- giofperma, aut e Diadelphia, vel ex Umbellatis &c. optime ad alias plures, etfi vel centum fpecies, ar- gumentari poflum, quarum qualitates ceteroquin, vel fingulatim ignorare coaclus fuiflem, vel etiani aucipiti indagare experimento.
Infignis hujus convenientise, omnium inftar, illu- ftre exftat exemplum in celebrata illa radice tbe Rattle - Snakeroot Anglis diclra. Fuerat hxc arca- num fylveftrium Virginiae incolarum contra morfus Viperce Caudifonce , Pleuritidem , Peripneumoniam, alias- que varias Febres Pblogiflicas , quae diu latuit, nullo praemio revelanda; at dete&a demum per Ten- nentium planta, genuinam Polygalaj fpeciem efle hancce radicem conftitit. Proin Parifienfes Polyga- 1* noftratis inuficacifliraam nec offieinalem radicem
ia
VIRES PLANTARUM.
in ejusraodi febribus phlogifticis adhibuere, eventu feliciftimo & eodem, jicet vi debiliori gaudeat.
Sicque fi fpecies generis viribus nota fit, mox ut Botanicus argumentari poflum ad reliquas, quo au- xilio Rei herbaria? ignarus plane deftituitur; prsefer- tim qui nefcit genera naturalia. Ex hoc fi.ndamen- to novit Botanicus inter congeneres prarftantiora feligere.
Nec practer hanc alia proftat via, qua ad firmam cognitionem virium plantarum pervenire poflumus, nifi fola & unica Empiria.
§. X.
emptrta enim alias eft, cui potiflima noftra adfcribere debemus medicamenta; quapropter Brun- nerus f) fummo jure dicit: quod Barhari plus con- tnlerint ad augmentum wedicince , quam omniwn ceta- iwn fchola : & Tournefortius g) : Oite tout le tra- Vail des hommes rfa encore rien produit de Jl affure , que deux ou trois drogues que les fauvages trouvmt dans les hois-
barbaris enim acceptas referre debemus Ophnn, Chinam, Ipecacuanham , Pareiram, Rhaharba- rum, Shnaroubam , Saffaparillam , Guajacum, Contra- jervam, Sennam, Caffiam, Aloen, Tamarindum, Afam fcetidam, Camphoram, Galbanum, Zedoariam, Ca- techu , Ziheth &c.
§. XI.
Modum igitur Botanicum ut adgrediamur, ordi- nes Methodi naturalis , partim juxta fundam. bo- tan. partim juxta fragmenta methodi naturalis h) proponamus , & quomodo plantae in illis contentae congruant, infpiciamus.
F. B.
/) De glandulis pj 149. g) Hift. Pl. Parif. in Praefat.
b) In Claff. Plantar, fupr» p. 421, ciutis,
432 VIRES PLANTARUM.
F. B. §. 3 3 8- gram.indm folia jwnentis (cf Pe* coribus) lctta pafcua, femina minora avibus , inajora ho» minibus efculenta JUnt.
pecora funt Camelas , Cervus , Capra, Ovis, Bos. jumenta funt Sus , Equus , Hippopotamus , Elepbas i).
g r a mina funt quae in Metbodo Sexuali fub triandria, digynia, comprehenduntur ; in Fragm. vero Metb. Natur. Ordin. 13. & H« confti- tuunt, quibus adde Antboxanthon , ^funcum, TrU glocbin, Zizaniam, Flngellariam. Omnes hse plantaj a praediftis animalibus eduntur, quamvis nonnuHce aliis magis arrideant, ut Fejiuca Fl.fuec.95. eligi- tur ab pviB.usj Carex a bobus; Scirpus Fl. fuec.4.1. a suibus k)j Semina minora avibus: im- primis a pass :ribus; Fefluca Fl.fuec.()i. a me-
LEAGRIDE, & PHALARIS a PASSERE CAN A-
riensi Faun.fuec. 207 . pra^cipue adpetitur.
Majora hominibus efculenta funt nuilo excepto, nifi Lolium Fl. fuec. 103. quod temulentos reddit, perit tamen hxc vis maxima parte in pane, quam- vis in cereviHa confervetur ; & annome caritate homines hac vitam fuftentarunt. Ex his vero nul- Jam novimus veneoatam plantam.
. §. XII.
§.339. sTELLATiE Raji diureticct dicuntur, Ord. nat. 44.
Ex his Rubia & Afperula Pharmacopoeas ingre- diuntur, & ob vim Diureticam notae, qua accedunC Aparine & Galium, quse etiam urinam movent fa- fcis valide.
auricularia Dalai Pharmacol. p. 160. hujus ordinis eft.
Quae
1} Vid. Syft. Nat. p. 40. 41, Edit. Holm. k) Vid, Kalm lt, Bahuf.
VIRES PLANTARUM.
Quse Awicularia Indorum ad furditatem efficax. Marlov. Obferv.
PJantam fuiUe Ceylanicam, diclamque Mentbam, ipfe Marlovius, qui fpecinci hujus medicaroenti no- titiam primus reliquit absque alia defcriptione vel nota, teftatur. Dalaus vidit apud Finkium Phar- macopceum Londinenfem, Marlovii fticcefTorem , qui omnia ejus arcanorum fpecimina poflldebat, plantam Menthce aquaticae odore ; & illu%is Sloane ideo plantam Marlovii pro melissje fioribus ver- iicillatis, fubfejfilibus fecundum longitudinem caulis Gron. virg. 167, fynonymo habuit /).
At Rajus m) Plantam Ceylanicam Mentba aqua- rica oflTe fpeciem, quae in furditate fingulare & fpe- cificum remedium muitis experimentis comproba- tum, commemorat; cujus fynonymum verum eft Mtntha ceylanica aquatica inodora latifoliay *Herm. muf. 35. tefte Burm. ceylon. 158.
Piantam Hermanni, ab Hermanno ipfo colleclam, cum nomine ipfius manu adfcripto, vidi in Her- bario proprio Hermanni, ubi Planta occurrit, quara Valerianellam foliis nervofis oblongis , flofculis ad cau- lium nodos inter foliorum fmus collectis , vocat Bur- manmis zeylon. 227. tab. 108. Fig. I.
Hsc Planta hedyotis foliis lanceolato - ovtitis, fiorihus vtrticillatis ; Fl. zeyl.64. audit; Gaudet vero planta haec Petalis 4. Stam. 4. Piftill. 1. Germine fub receptaculo; Folia habet oppollta, Caulera articulatum, ut nullum dubfum fit, quin cum reli- quis Ordin. Natur.^^. conveniat, &proximead sper- macocen accedat; adeoque nullo modo poteft Menthae fpecies pro fynonymo aut fuccedaneo ha- beri, feJ fi fuccedaneum quseratur, hoc in galio ejusve afiinibus indagandum. Et fic auricula-
R I A
i) Mancitf. 129. m) in Hift. Pl. 3. Dendrol. 134. Tom. L E e
434 VIRES PLANTARUM.
ria Dalai cum Mentba fpeciebus nihil habet com- mune. En! infignem Botanices in Plantarum viri- bus iudagandis, utilitatem.
§. XIII.
§. 340. asperifolij; Raji adfiringentes <$>? vulneraria funt. In Metbodo fexuali fub pentan- DRiiE monogynle monopctalis tetrafpermis hae enumerantur ; Ordine autem Natur. continentur 43 & funt Tournefortia, Cerintbe, Sympbytum, Pulmonaria, Borrago , Cynoglojfum, Ancbufa, Litbofpermum, Myofo- tis , Heliotropium , Afpzrugo, Lycopfis, Echium.
§. XIV.
§.341. pentandria monogyna baccifera mo« nopetala, communiter venenaia eft ; Ord. nat. 33.
qapsicum enim corrofivum eft. solana omnia»vanenata ; Papas quae hodie per univerfam colitur Europam, & vi&ui infervit qua radicem, qua; ingrate nec olet nec fapic, eft vera solani fpecies, unde facile judicatur illam fufpecti quid ab- fcondere, etfi parva fatis quantitate; Hasc autem parva quantitas ex frequentiori ufu noxium produ- cit efFeclum , unde qui ea in America fruimtur ad quotidianam efcam, Cacbettici & Scabiofi evadunt. Conf. C. Baubin. Prodrom. pag.90.
physalis vehementilfime diuretica eft; man-
DRAGORA, ATROPA, NICOTIANA OmnibusnO-
ta venena; hyoscyamus venenum dementans; datura infanum efficiens & nimia copia necans.
mirabilis purgans, & pro jfalappa vulgo habe- tur. verbascum occidit pifces, & temulentos reddit ut manu capiantur, hinc Medici, quamvis ex* terne ut emolliens illud fsepius adhibuerint, cautio- res tamen nunquam interne ipfo ufi funt.
%. XV.
§. 342. Umbellata in ficcis locis aromatic£, lalefacisntes , refolventes & carminativa; in bumidis
autm
VIRES PLANTARUM.
435
autem venenata funt; radice & feminibus pollent. Ord. nat. 22.
In ficcis praefertim vigent, quse in offieinis re- ceptse funt, Main (athamanta); Sefeli Creti- cum (tordylium); Daucus Creticus (athaman. ta); peucedanum, Gentiana alba (laserpi- tium); Oponax (pastinaca); Galbanum Cbu* bon); Afa fatida (ferula); Siler montanum (l a- serpitium); Levifticum (ligusticum); a n- g e l 1 c a ; Ammi verum (sison); Petrofelinum Ma- cedonicum (bubon); c u m 1 n u m ; imperato- ria; anethum; Fceniculum (anethu m) ; c a- rum; pimpinella; anisum; Petrofelinum Capium); Omnes hse odore aromatica , ftpore cale- facientes , viribus refolventes & carminativa, in hu- rnidis vero venenatae, de quo plura ad §.357. §. XVI.
§. 343. hexandrije radices fecundum faporem & odorem edules vel noxia funt.
Ordin. Natur. 7. 8. 9- 10. hae enumerantur. Sic radix Leucoji, Narcijfi, Galanthi, Pancratii, Ama- ryllidis , Crini, Fritillaria , Corona Imperialis , Glo- riofa, Scilla officinalis, Convallaria , Hyacintbi , Aloes, omnes venenatre; prsefertim Corona Imperia- Us , Hyacintbi, Narciffi.
Allium , Cepa , Porrum, Alkali volatili acres funt, & nimia qnantitate fepe corrofivse, fed affatae aut coftae, amittunt maximam partem acredinis & efcu- lentaj evadunt.
tulipje & lilii radix non venenata eft ; t u- LiPiE enim radix in Italia; quibusdam locis inter- dum in cibum tranfiit. lilii Martagonis radix in Sibiria efl: alimentum quotidianum.
§. XVII.
§. 344. Planta , quarum floies Antheris bicor- nibus gaudent, adjlringunt; fi baccifera , acida & efculenta funt. Ord. nat. 24.
E e 2 Ledum,
436 VIRES PLANTARUM.
Ledum, Pyrola, Azalea, Andromeda, Erica, Blai- ria, Myrfine, Vaccinium, Arbutus , Royena, Diofpy- ros , Styrax , Melafloma, omnes adftringentes funt, inter quas notifiimiE funt Erica, Vaccinium & Ar- butus. Hujus foliis utuntur Coriarii noftrates, fci- licet Arbuti Fl. fuec. 339. ad denfandum corium.
BACCiFERiE autem inter has funt Myrjine, Ar- butus, Vaccinium, Royena, Diojpyros» Melafloma, qua- rum fruclus non venenatus, etfi in quibusdam ni- ger. Omnes prseterea hi fruclus acidi funt.
§. XVIII.
§. 345. icosandrii fructus pulpofus efculen- tus efi. Ord. nat. 36*. 37. 38. 39.
Fruftus in Cacio, Eugenia, Pfidio, Punica, Ce- rafo, Pado apud nos, Cratago, Sorbo, Mefpilo, Py- ro, Rofa, Rubo , Fragaria, efculenti. Nec in tota clafie ullus fru&us venenatus, vix venenata planta; Padus enim Lauro-Cerafus dicta, ab Anglis pro ve- neno habita , in dubium vocatur n).
%. XIX.
§. 346. polyandria plerumque venenata ejl, Ord. nat. 23.
Naturae inimicae funt Nympbaa, Argemone, Pa- paroCT , Cbelidonium , A'ctaa, Bocconia, Cambogia, Eu- pborbia, .Delpbinium (Stapbifagria), Aconitum, Nigella. (errhina eft)s Aquilegia, Pulfatilla, Anemone, Clema- tis-, Ranunculus , Caltba, Helleborus , reliquarum vir- tus maxima ex parte latet. Paonia violenter agit, Tbea recens caute haurienda, Caryopbyllus fumme aromaticus, fere corrofivus eft. Antboram pleri- que alexipharmacam , faluhrero, & fummi veneni congeneris Aconiti, antidotura efle afterunt. At Clufius, BaubinuSy & Lobelius , fufpe&am radi-
cem
n) Vid. Hort. Cliff. p, 185.
VIRES PLANTARVM.
437
cem Anthora habuere, & Solerias radicem , Pha- feoli magnitudine aftumtam, xaVw purgare
aiTerit. Certum eft quod haec fpecies minus vene- nata fit quam reliqua Aconita; hinc in refra&a dofi poteft propinari, ut & in Febribus exanthe- maticis prodeffe. Omnia enirn nobis nota medi- camenta e regno vegetabili vermes enecantia & exanthemata pellentia, aliquid veneni habent, ut de feminibus Aquikgice conftat. Accedit infignis amarities vel acredo in radice Anthoras, ut non nifi in Bolo obvoluto affumi queat, ut vel folo fapore corrofiva judicanda & venenata.
§. XX.
§.347. didynamia Gymnofperma, odorata, cephalica , & refolvens ejl , folia virtute pollent. Ord. nat. 58.
Folia virtute polltnt: Radix enim in nulla ha- rum ufitata aut officinalis, Canlis raiflus odoratus, magis lignofus & exfuccus, unde pleraeque harum veteribus Suffrutices dictce ; Calyces magis exfucci, qui maximam partem Florum conftituunt, Semi- na harum raro in ufum medicum adhibentur, fed in foliis virtus maxime latet, ut in Maro vero, cu- jus folia fine ftipitibus, adeo fragrantia funt, ut fimile quid in toto regno vegetabili vix exiftat, & ne quidem in Dracocephalo foliis ternatis. Nulla ex his venenata eft planta.
§. XXI. t«
§. 348. tetradynamia, antifcorhutica , aquofa acris efl , qua virtus exficcatione imminuitur* Ord. nat. 57.
Virtus harum conftat ex Lepidio , Cochlearia, RaphanOy Cardamine, Sinapi, Eryjimo (Barbarea^, Si- fymbrio. In reliquis fapor congruit, licet debi- lior fit.
Ee 3 Paucs
438 VIRES PLANTARUM.
Pauca? inter has odorata?, adeoque vis earum in humido & fapido confiftit. Hinc perit maxirne vis dum exficcantur, adeoque fucco prasftant. Nec ul- lus facile praefcriberet ficcam Cochleariam, BraJJi- cam, radicem Napi aut Najiurtii aquatici.
Nec harum ulla veneno fcatet.
§. XXII.
%. 349. monadelphia Polyandria mucilagi- nofa & emolliens ejl. Ord. nat. 34.
Omnes vi emollicnte, vel tironibus notiffima, gaudent, ut qui noverit Altbceam & Malvam , no- vit omnium efFe&um. Vis eadem in tota planta omnibus fuis partibus emollientibus deprehenditur, rlec aliqua earum venenata eft.
§. XXIII.
§. 3 50. diade lphi^ folia jfumentis , femina animalibus efcwienta , flatulenta ac farinacea funt. Ord, nat. 55.
Folia Jumentis & Pecoribus , hinc feruntur a ru- fticis Medicago , Hedyfarum, Trigonella, Trifolium, Cicer , Vicia, Lathyrus , pro pabulo horum anima- ]ium.
Lentibus praecipue dele&antur Equi, & cito pinguefcunt, nec Stipites Pifi refpuunt.
Semina animalibus efculenta funt , praefertim cotta, licet femina Phafeoli & Lupinorum non fa- cile Gallinis affumantur.
Fafinofa & Flatulenta efTe femina Fabts, Pifihc. nullus in dubium vocat, hinc Jus Piforum nunquam concedendum debili ftomacho iaborantibus , nifi in colatura, ut minus flatulentum fit. Et Fabce & Pifa minus bene co&a, flatulentiam fummam in- ducunt.
Inter omnes has, nulla venenata aut corrc- fiva reperitur.
§. XXIV.
VIRES PLANTARUM.
439
§. XXIV.
§. 351. syngenesia varie & fptcificz medica* mentofa' creditur , communiter cimara efl. Ord. nat. 21.
Specifice medicamentofa creditur; hinc variae ex hac Claffe in Officinis proftant, ut funt Radices Bardana, Carlince . Tuffilaginis , Petafitidis , Arnicce , Pyrethri, Bzhen allri (Centaurea?), Cichorii , Scorzo- ner<2 , Taraxaci, quae plerEeque vi deobftruendi gau- dere creduntur.
Inter amaras heic occurrunt: Ahfinthium va- rium, Ahrotanum , Artemifui, Santolina , Balfamita, Tanacetum , Eupatorium , Matricaria , Chamomilla ,
Huc fpe&ant etiam Gnapbalium, Stczckas , Firga <zw<?fl (SoJidago), Z?e//z'f 7wmor, Ptarmica (Achillea) & Millefoiium.
NuIIse autem harum venenata?, nifi forte Lactu-
§. 352. gynandria Diandria aphrodifiaca di- citur. Ord. nat. 4.
Orchis , Satyrium, Serapias , Herminium, Neot- tia, Ophrys, Cypripedium, Epidendrum. Radix ha- rum a Pra&icis in univerfum tanquam Aphrodifr- acum agnofcitur; odorem etiam reddit aliquanto virofum, & quoc fortius redolet, majori pollet vi; hic enim halitus Venerem provocat p).
%. 3.53. amentaceje Acifoliae refiniferce funt. Ord. nat. 15.
Pinus, Ahies , ^funiperus , Cupreffus , Thuja, cau- le conftant perennanti, fempervivente ; omnes re-
§. XXVI.
Ee 4
fini
e) Conf. §. 3j6. & 357. p) Vid. plura ad §.359.
440 VIRES PLANTARUM.
fmiferse, & hac refina perennant in virore. Om- nes calidas , ftimulantes, diureticae funt.
§. XXVII.
§.354. cryptogamia vegetabilia fapius fi' fpecta continet. Ord. nat. 61. 62. 63.64.
Sufpecta vegetabilia haec omnia deprehendes. Vix u)\x filices eduntur, fed occidunt vermes, male olent; fcorbutum pellunt.
musci vix ulli efculenti funt; Licben Islandi- cus coctione mitefcit, ex eo conficitur pulmen- tum , fed alvum laxat q) , adeoque nec omnis vio- lentiae expers.
fungi Deorum cibi, in magnatum menfis ftepe apponuntur, nuilus tamen dixit eos laudabile gene- rare alimentum, multi autero Bs jugulati; Fun- gi plerique veneno turgent, licet f&pe coctione & afTatione mitefcant.
§. XXVIII.
§.355. Planta, quarttm fiores Nectariis a petalis feparatis gaudent , communiter vmenatce funt.
Tales funt Epimedium, Nigella, Aquilegia, Aco~ nitum, Apocynum fStapelia), Afclepias , Narcijfus, Meliantbus , Ilypecoum, Impatiens , Menotropa, Par- najfia, Helkborus , quae omnes venenatse.
asclepias vera officinarum, baec fpecies uni- ca eft medicamentofa, & non lactefcens, quod vero non tcmere ufurpanda a Stablianis , docent pecora & equi, qui plantam inta&am relinquunt, usque dum gelu enervata eft. Haec duplici quidem figno venenata eft, tam ob NeEtaria, quam fami- 1 am ordinis 29. quod idem de reliquis ibidem enu- meratis & huc pertinentibus valet.
§. XXIX.
§.356. lactescentes communiter venenatts funt, minus tamen femiflofculofae Tournefortii.
LACTE»
4) Vid. ASt. Holmenfj
VIRES PLANTARUM.
44i
lactescentes, e. gr. Euphorbia , ' Agarici quidam, Ficus , Rhus, Acer, Papaver, Cbelidonium , Sanguinaria , Bocconia, Cambogia, Thevetia, Cerbe- ra, Rauvolfia, Plumeria > Afclepias, Periploca, Cy- nancbum, Apocynum. Minus tamen femiflofculofae Tournefortii, e. gr. Prenanthes, Lattuca, Cbondrilla, Hieracium, Crepis , Hypochceris , Picris, Hyoferis, jLeontodon, Tragopogon; interim Lacluca fylveftris, fucco crocante virofo, maxime venenata eft, & reliquae planta? adultiores magisquse Hgnofae factae, pra? amaritie vix guftantur.
Si ex ordine Natur. 29. paucas demas, & non- nullas addas ex ordine 30. , phirimas habebis lacle- fcentes, quse haud fefe commendant. — Praeterhos di&os, adhuc nonnulli reftant ordines Naturales commemoratu digni, ut:
§. XXX.
o r d o I. Arum , Dracontium , Calla , Acorus , Saururus , Piper. Ex his Arum mafticanti linguam exurit, Dracontium & Calla fimiliter. Acorus ca- lidifTimus, fed magis aromaticis, ergo omnes hae calidiffima?.
§. XXXI.
ordo II. Palma omnes caudice fimpliciflimo absque ramis, omnibus fo]ia e fummitate caudicis funt: Corypba, Borajfus , Cocos , Cbamerops , Phce- nix, Caryota, omnesque Palmaj alice a Rbeede & BJumiero depi&a?. Omnes fru&u funt efculento, Iicet in aliis drupa, in aliis nux. Hss incoiis terrarum calidiorum, annona & cibus loco fru- menti,
§. XXXII.
o r d o IV. Mufa , Tbalia , Alpinia , Cojlus, Can- na, Maranta, Amomum, Curcuma, Kampferia, in his folia fimplicia, integra, alterna; caulis berbacens, culmiibrmisj riarum radix aromatica, hinc Zedoa*
Ee 5 ria,
4*a VIRES PLANTARUM.
ria, Zingiher, Cardamomum , Amomum , Gnra? F/7- rflrf(/i, Galanga, Cofius ; omnes radice aut fruittt calefacientes, itimulantes , nervinae, diaphoreticae, emmenagogae.
Curcuma magis amara, minus calida; Canna ad- huc minus; Mufa adhuc minus, etfi Aroma ejus magis dilutum in fru&u reperiatur.
§. XXXIII.
ordo V. Iris , Gladiolus , Antholyza, Sifyrim chium. Horum radix carnofa, folia enfiformia, caulis fimplex, articulatus; huc ergo referri de- bent Ixia & Commelina.
Ex his radicis Ireos effectus folus nobis cogni- tus eft, e. g. Ireos nojlratis , Florentina , Acori pa- luftris & Hermodactyli radices , quarum prima exci- tat vomitum, altera expeclorans , tertia diuretica* quarta purgans'eft, adeoque omnes inimicce cor- pori humano, mox e corpore ab alma natura ex- pelluntur, eodem modo quo Iperacuanha.
Sumatur Ipecacuanha vomitoria, coquatur, pa- rum purgat; adhuc magis fit diuretica feu fudorifera aut emmenagoga; coquatur adhuc rnagis & fit ex- pe&orans, tamen eadem principia, fed magis vel minus debilitata. Reliquarurn virtus adhuc latet.
§. XXXIV.
ordo XIX. Vihumum, Tinus , Opulus , Sam- hueus , Rondeletia, Bellonia, Maurocenia , Cajfine , Rhus , Celafirus, Evonymus , Rhamnus.
Quoad vircs hic ordo minus notus, ex paucis tamen, quarum vis innotuit, sd reliquas argumen- tamur. Inter has Sambucus vi naturae inimica gau- det, hinc expellitur Vomitu, Diarrhcea, Sudore, Uri- na, Menjiruis.
Rhus , fucco Jafteo & fpecie Toxicodendro dicla, omnino venenata eft.
Rhamni
i
VIRES PLANTARUM. 443
Rbamni pleneque fpecies valide purgant, ut Cfer- vifpina, Frangula &c. Viburni, Tini, Opuli, Cotini, Euonymi, Celajlri baccae, non facile ab avibus gu- ftantur, hinc caute hic mercari licet, & obfervan- dum fi aliquando in ufum medicum adhiberentur , ut caute id fiat.
%. XXXV.
ordo XXXV. Rofa, Rubus, Fragaria, Poten- tilla , Tormentilla, Sibbaldia, Dryas , Geum , Comarum, Agrimonia, Apbanes , Alcbimilla Folia habent alter- ria, omnesque adftringentes funt; omnes fere ea- rum partes eadem vircute polient, exceptis peta- lis, quae interdum variant in certis generibus.
§. XXXVI.
ordo XLVII. Eupborbia, Dalecbampia, Clutia, Andrachne^ Pbyllantbus , Croton, ^atropha^ Ricinus, Acalypha^ Tragia, Mercurialis , Clitfortia.
Omnes ha? plantas venenatiflimae, ut fuccus Eu- pborbii; Grana Tiglice ^ Cataputice; Mercurialis ita- que non temere interne afliimenda, quod confir- matur obfervatione Raji in Synopf 138.
CASCARiLLjE cortex 'a Stahlianis loco China adhibetur, cum metuant efFedtum malum Chinse, riefcii quod Eluterice cortex fit hujus venenatifijma? Claflis, & genuina fpecies venenata? CLUTiiE, Qui itaque inquirere ftudet genuinura fuccedaneum Cbince, idem examini fubjiciat fpecies Lonicerce , Diervilla, Coffea^ Ixora, Morindce.
§. XXXVII. Ad venenatas plantas a falutaribus diftinguendas, (corporum enim e regno Lapideo nulla fiVmentio, illa enim Creator nulli animali in cibum deftinavit,.) pofuit natura gufium & olfactum, quorum ope inter noxia & falubria faepius tuti pabulantur ipfa pecora. Ideoque fenfus guftationis in eo loco fedem naclus
eft,
444 VIRES PLANTARUM,
eft, ubi cibus prseterlabi debet, fcilicet in ore, ori vero fuperpofitum eft inftrumentum odoratus, nafus videlicet, cujus auxilio de illo quod maxime volatile eft, quodque femper fuperiora petit, ju- dicium ferant bruta & homines.
Lingua denfls adfperfa eft papillulis nerveis, qui- bus fubtilis obducitur cuticula, ita tamen ut liquor valde tenuis inter ipfas papillas & cuticulam inter- jaceat, qus omnia eo conferunt, ut adcuratiflima heic fiat fenfatio. Si calidum nimis capiamus ci- bum, ut arcfcat liquor hic, multum debilitatur gu- ftus. Si cuticula abradatur, etiam illud quod guftatu alias eft fuaviftimum, fummum excitat dolorem.
Guftus de eo quod minori prsditum eft volati- litate judicat, ut olfaclus de eo quod majori, e. g. Caro alfa aiimc calida & fuave olet, & fuave fapit. Secundum hunc fenfum guftus & olfactus, bruta ani- malia de fuis alimentis judicium ferunt, e. g. iliud Equis adeo cxitiale Phellandrium fugiunt adhuc vi- ride, odoro & fapore retenti, boves vero edunt idem fibi falubre Pbellandrium ^ eodem allecli odore & fapore r).
Obfervatu maxime dignum, quomodo Creator certa vegctabilia certis animantibus in efcam ordi- navit, ne qussdam animalia diverfi generis, aliis pneriperent omne alimentum, & hinc nonnullas plantas certis animalibus venenatas reddidit , adeo ut non nifi fub graviftlma poena ipfas tangere li- ceat, & ne ex ignoratione hujus legis improvifo mortcm oppeterent, unumquodque ipforum eo gu- ftus & olfaclus fenfu inftruxit, qui huic fini con- veniat.
Nec minori dignum attentione, quod fapor fe- cundum certas circumftantias mutetur ; e. g. in Febri-
bus
y) Iter W - Goth, p. 6.
VIRES PLANTARUM.
445
bus putridis, nec halitum nec faporem carnis aiTates ferre pciTumus, tunc autem acida gufhii maxime arrident. In Chlorofi & acido ventriculi infantum, terreftria, Carbones, Creta, Argilla ufta, bene fapiunt & profunt, & fic in aliis.
§. XXXVIII.
§•357- Planta in siccis fapidiores, in humidi' ufculis infipida magis , in aquosis fapius corrofiva funt.
Sic plantae aromaticae prsefiantiffima? in locis liccis crefcunt, ut Cinnamomum, Rcfmarinus , Salvia, Tbymus , Satureja , Clinopodium , Ofiganum , Lavan- dula, Hyffopus, Melijfa, Nepeta. Ha? mixtae cibis faporem augent & orexin excitant. At hujus claflis Scutellaria, Lycopus , Galeopfis , Stacbys t*mi- nus gratae minusque fuaveolentes.
In bumidiufculis infpida magis: Tales funt planr ? in umbrofis nafcentes, fic folia Rapa in celluiis, folia Cichorii terra acrumulata, alba & aquofa eva- dunt; fic fru&us omnes, in umbrofis & humidi- ufculis, magis aquofi & infipidi, in terris calidis fjccis , Soli expofitis, fapidiores.
In aquofis fapius corrofiva funt: ejusmodi funt Ranunculus , Calla , Arum , Nymphaa , Herba Bri- tannica, Smm, Pbellandrium, Cicuta, Perfcaria, Armoracia, Naflurtium aquaticum. Sic vernales plu- rimae eadem de cauffa acres inveniuntur, ut Pulfa- tilla, Anemone, Chryfofplenium , Daphne &c. Dixi* mus faepe, quod plures planta? in aquofis corrofiva; fint, quam dulces; hinc cum plantis aquaticis cau- tius agendum judicamus. Verbo omnes plantae aqua- } ticse in loco ficciore cultse, mirum quantum de acre- dine fua demittant. Sifarum, vera fpecies Sn, nifi varietatem dixerim, & unica Szzfpecies, qua; in fic- cis crefcit, dulciflima eft & efculenta. Apium dulce,
Cei-
44-5 VIRES PLANTARUM.
Celleri Italorum , gratiflimum in menfis, cum fpon- te crefcit in paludofis, acre, naufeofum & vene- natum, per culturam vero in loco ficciori dulcefcit & efculentum evadit.
Planta medicinales adhuc virides, minus fapida? funt, poftquam veio exiiccantur, fapidiores eva- dunt. Aromata omnia fapidiflima ficca funt.
§. XXXIX.
§.358. sapidje cj? odoratje infipidas & iwdoras viribus fuperant ^ demtis enim to, cajiratur etiam virtus.
Sapidac & odoratae fpecies ejusdera generis prae- ftant vi & effettu infipidis & inodoris, hinc felectus inftitui debet (pecierum ofncinalium. Hinc praeftnt Rbttbarbarum ofiicinarum pne Rhapontico, Flores Caryophylli odorati pra; inodoris , Viola Martia odo- ratce pras tricoloris , Scorzonera noftra Sylvejiris prae Sativa, Sedum acre prae infipido, Agrimonia Officin. prae Agrimonoide Tournef. Melifja prae Cala- inintha, Tbymus officin. prae Serpillo, Mentba crifpa prae aquadca, Cocblearia prae Coronopo.
Demto flipore & odore caflrntv.r virtus\ quod pa- tet ex faeculis Ari, in quo, deftruclo fapido , efcu- lenta evadit farina, & cauflica Calla radix in fari- nam redacta, coaa, efcuienta evadit, unde noftra- tium feptentrionalium Miffebrdd f). Idem & cum odoratis e. g. Colocyntbide. Plantse in officinis diutius fervatae tandem amittunt odorem &faporem, hinc rejiciuntur a Medicis annuo examine inftituto.
§. XL.
§.359. SAPIDJE & SUAVEOLENTES hontS
funt^ graveolentes autem mala, nauseos£ veroA purgantes, vomitoria vel venenata funt.
Hoc
t) Vid, Fl, Lappon. pag. 250.
VIRES PLANTARUM.
447
Hoc jam antea diximus effe fundamentum dia?- teticum omnium animalium, nosque femper, ubi Jicet, in menfa quod optime fapit, eligimus. Si- mia omnem cibum guftu & olfaclu , antequam edit, explorat.
Eundem in modum quo agunt res in nervos ol- faftus & faporis, agunt etiam in nervos tctius corporis, demtis modo mineraiibus. Nec hcc ita abfolute verum efie contendimuc, quin sfTinitates femper etiam confulere fuadeamus; fi aflines ex- perientia innoxias deprehendimus , femper Vege- tabile quoddam ex fapore & odore in ufum adhi- fcere polTumus.
suaveolentes praecipuae funt, Milium^Ai- ra, jyperula, MeHlotus , Philadelphus , ffafminum, Lilium, Polyanthes, Citrits, Faba, Nerium, Crocus, Viola, Tilia, quarum flores prsecipue fuaviflimuni fpargunt odorem.
graveolentes mala , uti Fungi , Cotuli , Sambucus, Actaa, Aconitum, Hellsborus , Veratrum, Afarum, Radices NarciJJi, Corona Imperialis, Glo- riofa, Folia Anagyidis , Stapelia Flos9 Chenopodia nonnulla, Solanum, Datura, Nicot.iina, Hyofcya- tnus9 Gratiola, Cajfa, Stachys, Doronicum, Colo- cyntbis, Coriandrum, Ruta, Buxus , Cynogloffum , Opium , Juglans.
N auseosje purgantes , ut Radices Valerianay Convallaria , Cortex Sambuci, Afarum, Gratiola, Helleboras , Aloe , Colocynlhis , Senna. anodyna vero Ta?etes , Anethum.
%. XLI.
§. 360. dulces nutrhmt, pingues emolliunt magis, sals/e Jlimulant & calejaciuut magis.
dulcia plerumque nutriunt, acria & corrofjva £orum ope mitefcunc , & ut plurimum utilia nobis func; talia funt pleraque noftra alimenta. quae in riu-
tritio-
448 VIRES PLANTARUM.
tritionem cedunt; & chylus fi in bonum nobis ce- det nutrimentum, in dulcem & la6leam redigi dc- bet emnlfionem.
Dulcia Vcnferi etiam amica, & communiter ad longa?vitatem conferre creduntur.
JOHANNES de TEMPORIBUS &DEMOCRI-
T-us <etatem fuam melle & mulfo in multos pro- traxifTe annos dicuntur.
ol. rudbeckius nlius oftogenarius, quotidie dulcibus & faccharatis libenter vcfcebatur.
daniel morjeus Senator Fahlunenfis 80. na.- tus annos, omni fuo tempore Palfulas, Caricas, Saccharum, Syrupos, aliaque dulcia libenter afTumfit.
dulces plantas funt Ceredia, uti Avena^ Secale^ Hordeum, Triticurri, Zea^ Panicum^ Milium^ Pi- fum^ Helxine, Faba, Phafeolus , Nuces Coryli, Arnyg- dali, Pijiacia, Caftanea, Paffula, Ficus, Dactyli, Ceratonia &c.
pingues emolliunt, praefertim mucilaginofe, uti Malva9 Alcea, Althaa, & Olea varia feminum.
salsa Jiimulant, nervos videlicet irritant, eva- cuationes promovent omnes, putredini refiftunt. Horum acida refrigerant, in parva dofi , licet ut re- liqua calefaciant in majore; ejusmodi funt plantae marina?, uti Salicornia^ Salfola, Critbmum, Triglo- chin , Chenopodium.
§. XLII.
§. 361. acres corrofiva funt9 fi vero per exfic eationem fapore privantur , edules fnpe evadunt. conf. §. XXXVIII.
§. 362. a m a RiE alcalina funt^ Jlomacbica, an- tivenerea, £? fapius fufpecta.
Hinc Humulus cerevifia; additur, hinc Abfin- tbium, tempore seftivo , cerevifise acefcenti injefta, acefcentiam tollit. Amara acido fpontaneolaboran- tibus fuccurrunt, appetitum augent, bilis vices fup-
plent,
VIRES PLANTARUM.
449
plent, fed Veneri inimicae, 11 diutius iis utamur, tenerrima Itamina corrodunt , digeflionem ftomachi enervant, hinc emaciant, & plerumque venenati quid abfcondunt; Tales funt Gentiana, Centaurium, Radix Coreos , Fumaria, Aloe , Cardmts benedictus, Ahftnihium , Artemifia, Santolina, Tanacetum, Ma- tricaria, Cbamomilla, Cincbona.
§. XLIIL
§. 363. acida calorem & fitim refiinguunt, aOstera adftringnnt.
Acida eflentialia non coagulant, fed diluunt, refrigerant proprerea & fitim tollunt, pallidum efficiunt colorem , putredini refiftunt, nervos cor- roborant, & naufeo^am tollunt rancedinern in car- ne cV pinguibup, quapropter inrer praecipua condi- menra cibi numerantur, ut Vinum, Acetum, Robi, Succi Limonum &c.
acida funt Tamarindi fruclus, Vitis , Ribes, Berberis , Cerafa rubra, Fragaria , Rubus, Morus , Acetofa, Oxalis &c.
austera adflringimt , fauces, linguam inftar corii craflam reddunt, ideoque adjtringentia au- diunt. Acidum pro bafi agnofcunt, & quo magis cum ficcis permixta funt , eo fortius ut auftera operantur. Tales deprehenduntur omnes fru&us immaturi, antequam in acidum tranfierunt, & pri- usquam ope caloris dulcedine imbuti funt. Aufte- ra funt Olivce, Punica, Acacia, Prunus fyheftris, Rofce ruhrce, Rumex, Tamarix, Mefpilus , Cydonia> Sempervivum*
§. XLIV,
olfactus proxime ad vitae fedem animamque ducit, hinc citiffime omnium , fpirituofum medica- roentum, vires reftaurat. Hyfteric» & deliquefcen* TonuL Ff tes
450 VIRES PLANTARUM.
tes, halitu fpirituofo intra horse momentum ex- citantur t).
Cerebri namque molliffima pulpa offi cribrifor- mi applicata, expanditur in naribus, ut ibi fere nu- dum offcratur cerebrum. OlTa fpongiofa quafi ex complicatis paginis chartaceis compofita, quibus augetur fuperficies, & per confequens olfaclus.
spiritus rector Chemicis audit omne olens volatile fugax, quod faepe nullis incarceratur vafis, avolat & faepe vix colligi poteft. Hic fpiri- £us reclor diverfus eft in diverfis plantis, e. gr. Lavanduia, Meliffa, Tbymus , Marum, Origanum , Ocimwn, Satureja, omnes fuaviter & aromatice olent, Lavandula tamen non odorem habet Me- UJjcb , nec Melijja Mari, fed quaeque fuum fingula- rem fpargit odorem , foli olfaftui fenfibilem; ali- ter igitnr nervos afficit, & alium in illis producic effeftum , eodem enim modo, quo fefe habent in inftrumento odoracus, gerunt fe quoque, poft- quam per univerfam mafTam fanguineam diflipata funt. Hinc admirandae adeo exiftunt medicamento- rum in corpus humanum operationes, vix ulla theoria, fed fola cognitione fimplicium addifcen- dae; e. gr. Polianthes, floribus fuis efficit, ut uni- verfa domus odorem fpargat, utque Hyjierica eun- dem intrans mortuae inftar decumbat. Cinnamomi odor nervos maxime excitat; hinc guttula unica 01. Cinnam. in Elasofaccharo aiTumta, maxime vo- htilis per totum corpus difFunditur, ut integer homo fpiret cinnamomum; hinc maxime analeptica. Nerium, fortiflimum, fuavem, aliquanto vero nar- coticum habet odorem, qui efficere poteft, ut in camera claufa dormiens Caro afficiatur u). Alcea.
. foL
t) Boerliave de olfadu variis locis pulchre. tt) ambrosiacae funt Ambra , Mojcbus , Zibetbum , Grarhin m*ri& boruforum, Aiilium, Afperula, Melilotust
Akeat
VIRES PLANTARUM. 451
fol. rotundis, laciniatis , C. B. 316. Flos ejus na- fo puella? corrupta? admotus, odore deliquium fepe apud ipfam caulfat. Ruta fuo odore eos, qui a fua- Veoientibus deliquefcunt, curat, ideoque mirum ad- eo producit effeclum. Hippomam Surinami omnes Europiei appellentes interibant, nec uilus cauffam lioverat, tandem vero innotuit, folo halitu vene- riatiffimae hujus arboris tantas fieri ftrages. ffuglan- dis , Sanibuci &c. umbrae fa?pe cauffant Fphemeram, feu Synochum, hinc Sambucus Gothbndi? Fulbom feu sroor tetra audit, hinc arbores facra1. fub qui- b^?s nulli dormire licitum, a ruttfci* noftris appel- hr.tur Anagyridis nemora foetidiffima cauffant Ce- phalalgiam. Nspeta , Marum, Valeriana radix Fe- les quafi incantant. VuWdria Hirci odore (Cfreno- podii fpecies) antihyfterica eft. Vini muftum fub fermentatione , halitu fuo ex cellula vel dolio, uni- co momento occidit. Fungorum odor fa?pe leta- lis. Aclaa, Cotula , Stachys , Bufones alliciunt x).
Nidore carbonum permulti intereunt magis apud noftrates, quam apud auftraliores populos. C^nis veftigia domini fequitur in populofiflima urbe, f >lo odore ductus. Empiricus Amftel.tdamer,fis enor- mem pecuniam comparavit, folo urinse olfachi, e± quo prsdicere potuit vitam vel mortem, foetor enim urinse in morientibus nullus. Bozrh. Salax puella fafcinat juvenes, & odor vulva? provocat animalia irt Venerem, & Orchides odore Aphrodifiaco excitant Venerem. Ambra fuaviflimo odore Nobiles in Bar* baria longaevos reddit, ubi plebs brevioris aDvi. Phar- macopaus Calecutiae annos 160. vixiffe perhibetui* folo Ambra? odoratu. Colocynthis teterrime olens
Ff 2 folo
Alcea, Abelmofcbus, Geranium mojchatum} Polittntbes
Nyttantbes &c.
x) It. W - Goth. p, 205,
452 VIRES PLANTARUM.
folo odore purgans & vomitoria eft, ablato odore iners fit. Suaveolentia arcent acaros, pellunt con- tagia & exanthemata , mafticata prtefcrvant a con- tagio. Sabejis populis, qui priecipue floribus fua- veolentibus deledlantur, morbus enderoius tilCarus^ nimis quippe fuaveolentia fopiunt ncrvos. Hgec omnia in Agrypnla itaque externo ufu proficua. Sic Crocits facit fopores, & externe abdomini admotus compefcit vomitus. Acida augent plerumque odo- rem. Tincl. Mofchi cum fp. v. parum fragrat, cum vino vero maxime. Acida, ut odor Aceti inFebri- bws putridis & Deliquiis, mire confervant & refi- ciunt. Fcetidce , ut Bnxus, Cannabis , Humulus , Ru- ta, Sambucus , ^uglans , Tagetes , variae nocent, & halitu faspe noxio y); hinc male ad domos & ha- bitacula feruntur. Adeoque odoris effeftus in plan* tis maximus & fingularis, omni confideratione dignilfimus.
§. XLV.
§. 364. Flores & fructus rubri acidum communi' ter occultant.
Color ruber faporem acidum , luteus amarum , viridis crudum, pallidus infipidum, albus dulcem faepius indicant. Raber acidiim: patet ex Baccis Vaccinii, Oxycocci, Berberis , Rubi, Ribeos , Cerafo- rum, Prunorum, acida? haa omnes funt, at ubi va- riant albis baccis, Ribes , Rubus , Cerafus , dulces funt. Poma Mali aciditfima rubra funt, dulcia ve- ro alba. Folia Sorbi, Acetofe , &c. fenio rufefcunt, cum acidum occultent, uti omnia folia rufefcentia acidum plantse indicant z).
Luteus
y) Vid. Iter Gothland. p. 204, 205. Z) Vid, Brovall. in Sieg«sbf
VIRES PLANTARUM.
453
Lnteus amarum : Gentiana, Centaurea, Rbabar- barwni, Chelidonium , qu# notiffimse, hoc teftantur.
Viridis crudum: patet ex omni vegetabiii ; omnes fru&us tenelli adhuc crudi, virides perfiftunt, poft- quam colorem mutarunt, mutant & faporem. Pal- lidus infipidum: fic Afparagi^ Brajfica, Cichorium, Leontodon, adhuc teneras, LaEtuca &c. infipida pri- mo vere, at virides faftas, vix in culinas nepo- tum amplius recipiuntur.
§. XLVI.
§. 365. Color floris Inridus , adfpeftus totius planta triflis , fufpectas reddit plantas.
Florss luridi funt in Papavere nigro, Aconito Medelpadico, Atropa, Rboe. Baccce nigrce in Atro- pa, Aclcea, Coriaria, quse venenatiflima; ; minus ve- nenata? funt bacca? Empetri & Ribeos nigrs; dantur tamen nigrse non venenatae, uti Vaccinia Rubi. Cui autem offcrtur planta ignota, nigris baccis, illi au&ores fumus ne ante edat, quam obfervatio* nibus conftet ipfam innoxiam eife.
XV.
XV.
CRYSTALLORUM
GENERATIO
SUB PRiESIDIO
D. D. Car. Linntei
propofita
A
MARTINO K^HLER
Stockholmienfi,
Upfalia 114,7. Decembr. 22.
PRiEFATIO.
In regno lapideo vix datnr aliud, quod oculos animosque noftros in diligentiorem contempla-. tionem operum Creatoris optimi trahit, quam crystalli. Quarum pelluciditas, verfus lucem fulgor, exadta denique & polyedrica figura, efficiunt,, ut multa arte tales videantur fafta?; a cultioribus itaque orbis terrarum populis tanti jamdiu asftimatae funt crystalli, ut easdem maximam partem nobilitaverint & Lapides pretiofos nominarint, at- que Adamantem inprimis in pretio fummo habue- rint , cum tamen & ille reapfe nihil aliud fit quafm
CRYST ALLUS.
Hi tara mirabilis figurae lapides, qui in tali repe- riuntur naturae regno , ubi nulla adfunt femina^ ex
qui- '
CRYSTALLORUM GENERATIO. 4$$
quibus generationem eorurn deducere licet, in maximam huc usque admirationem Hiftoricos Na- turae exercitatiffimos adduxere; fcierunt enim, quod nihil fit fine caufla fufficienti. Quare non immerito Scheucbzerus a) Cryftallographiam concipit rem ut curiofiffimam , ita & difficillimam, qiue ingenia fubtilijfimomm etiam philofophorum ita torfit , ut ad hunc usque diem fefe ex variarum rerum circa banc materiam occurrentimn labyrinthis extricars non potuerint. Alii b) parum curaffie videntur cauflas, cur fexangulares , cur metricce , conica , cubicce, bracleatce , quce tantopere ad fudorem ingenia excmciarunt.
Specimen Academicum editurus, nec aliquid qualicunque locubratione mea dignius, nec orbi li- terato gratius futurum duxi, quam fi inter cry- stallos exfpatiatus, harum naturam pro virili fcrutarer. Scio quidem imbecillitatem ingenii mei in re tam difficili, parum admodum praeftare pofiTe; harum enim fcrutator imbutus fit oponet perfpicua cognitione Mineralogice, Chemiae, Phj^fices, mul- tarumque, qua? jam ante ab aliis faftae funt, obfer- vationum ; Ifthcec vero pleraque adhuc apud me defiderantur. Itaque cum nobile hocce argumen- tum pro fua dignitate tra&are non valeam, fufficiat xnihi, fi feliciori Minervae anfam viamque pandam in crystallorum gentem amplius exlpatiandi.
Celeb. D. Prafes c) breviter fententiam fuam de crystallorum generatione indicavit; fuere itaque, qui verborum pondera vix fufficienter aefti- marunt, nec mirum, cum nec Cl. Autorem proprio- rum verborum interpretem audiverint, nec magnam illam collectionem crystallorum, quam e
Ff 4 proprio
a) It, Alp. 225. b) henck. Orig. Lap. 93,,
0 Obf. Reg. Lap. §§. 7, & 8.
456* CRYSTALLOP.UM GENERATIO.
proprio Mufeo depromtam Auditorum fuorum ocu- lis fubjieere folet, viderint.
Itaq^e non inutile fore duxl, fi hafce syste- matis naturje paragraphos DiHertatione Aca- demica explicarem, & veram crystallorum generationem, quaD tamdiu in obfcuro latuit, ex principiis pr&>ceptisque Celeb, Domini Pra/tiis psullo copiofius lucuientiusque exhibere alJabo- rarem,
C A P U T I, §. I.
rystallus vel crystallum origine Grse- *Y ca funt; quippe compofita ex n^So;. gelu, & $s\\eiv, contrahere. Quare Plinius , cum de caloris effeftti an:ea locutus effetd), Contraria, inquit. huie cauffa Cryfiallum facit, gelu vehementiori concreto. Non alicubi certe reperitur , quam ubi maxime bibirna nivcs rigent , glaciemqv.e ejje certum eft , unde & no~ men Graci dedere. Et Sahnafius m Solin. e) Cryftal- lus , inquit, eft proprie aqua concreta, & inde vox Lcttinorum Crufla. Hinc n^dwoi vActros, aqua gla- ciata Epipbanio. Hinc Boerbavius f): Fuerint qui fcripfere inter principes Cbemicos, quod aqua gelu prima. defacatijf.ma reddita per longurn tempus , deinde autem nunquam regelafcens , fed femper fenjim increfcente fri- gore conftricla , denfata , ponderoftor reddita , tandem in veram Cryjlallum montanam tranfiret. Quin id narrant audacter in montibus Helveticrum glacialibus, ad pla- gas horum boreales , ubi regelafcens nunquam per fecula glacies ita transformari dicitur.
§. II. Crj-ftalli funt Regni lapidei corporapo^ Jyedra geometrica, quac latera habent plura plana & determinata, pluresque angulos proportionatos.
§• III.
O Lib. XXXVI l. 2. 0 H3. /) Chem, 1. 49$,
CRYSTALLORUM GENERATIO. 1 4^7
§. III. Cryftallorum quatuor vulgo numerantur genera. Sunt enim Primo, crystalli salinje in aqua foluhiles. Secundo, crystalli lapi- DEi fcepe pellucida, in igne non fumantes, qua; proprie Cryftalli dicuntur. Tertio, crystalli sul-
P#HUREiE feu PYRITICOSiE & ARSENICALES,
quae in igne dant finnum olentem. Quarto, cry» stalli metallictf., uti Plumbea , Ferrea,Ar- gentece &c qua in igne funduntur. Admonendus au* tem eft L, B, noftrum tantummodo efle fcopum, fecundqm genus a nobis nominatum, feu Cryftallos tantum lapideas tra&are.
§. IV. Cryfkallifatio eft mirum naturas phasno- menon, nulla adhuc arte explicatum, idque fali* bus proprium.
Mirabile fane phsnomenon, fi quid aliud in re- rum natura; fal enim quod figura fua determinata & fpecifica gaudet, fi in aqua folvatur, in multas di- viditur myriades; finguls autem particulae femper figuram fervant totius, & dum in unum iterum cry- flallifantur vel coadunantur, figuram particularum minimarum obtinct totum. Cum alias videatur im- poffibile, talia polyedra ad centum millia colligere, eaque in unum redigere, adeo ut ex iis eadem fpe- cifica fcilicet & polyedrica refukaret figura, At- tamen hxc falinorum elementorum colleftio, fe^ cundum pofitas a Deo leges Natura? peragitur.
§. V. Salia in aqua folvuntur, fapida funt, po- Jyedra & cryftallifantur.
Ut obtineantur Cryftalli Salinne , folvatur faHs maflfa in aquai fufficienti copia; coquatur aqua, & fu- pernatans pinguedo diligenter defpumetur; noxium enim eft pingue Cryftallifationi g). Tandem poft-
Ff 5 quam
$) Si enim parces oleofae admixtaj fint mafiasCryftallifationis^ jion facile congrediuntur, &, 11 quadamtenus forte congre-
dian
458 CRYSTALLORUM GENERATIO.
quam aqua ad certam proportionem (vel ad pelli- culanO exiialata eft , injcipiunt particulae falin» uniri. Si diverfa falia mixta fint, quas plurimam ad fui folutionem requirunt aquam, primum coeunc in unum, & fe fociant.
§. VI, Ex di£tis ergo patet : CryfialUfationeyi
Salium effe colleclionem elementorum falinorum ejns- dem fpeciei in glebas nnitas , & femper ftabilis figu- rce , proprice uni fingulari fali h).
§. VII. Hifce fuppofitis, nimirum i. Quod Cryflallifatio falibus (§. IV7".) competit , nulliqne corpori quantum novimus alii. 2. Quod omnis Cryftallifatio flt in aqua (§. V). Porro ad ipfam generationem Cryftallorum lapidearum pedem fa-« cilius promovere poffumus,
C A P U T II.
Syfiema Nat. Obf in Reg. Lap. §.7.
„/"\mne Quartzum (& Spatum) efle petram para- „^-^ fiticam , docet autopfia; generatur enim in ,, cavo aliorum lapidum, & inde excrefcit. Ex aqua „itaque in fiflfuris lapidum retenta , exhalationibus „ lapideis imprcEgnata, forte etiam ab aere sdjuta, in „fuperficie lapidis excrefcere incipit, & continuo „ augetur, Ita generari putamus. In fluido aqueo „primam pera&am fuiffe generationera , docent ve» „getabilia faspius inclufa obfervata, & fedes. „
§. I. Omne Ouartzum (&f Spatum) ejfe petram parafiticam docet autopfia. Parafitica ea vocantur
natu-
diantur, foliditatem- veram non obtinent. Hinc Halurgi femper cavent, ne pinguedinis aliquid inter coquendura Jixivio admifceatur, quod falis concretionem impedire folet Conf Celebr. Verdr. Phyf. P. I Cap. 17. 144,- Et Cbr. Job. Lang. de Aiat, Aled. T. I. 299» b) Boerh. Chcm. II. 334.
CRYSTALLORUM GENERATIO. 459
Xiaturalia, quae immediate nunquam vel e terra vel iri terra crefcunt, fed femper ex aliis fuam petunt qnginem , e. gr. inter vegetabilia Vifcum , Epiden- dron, lillandfia , inter animalia vero Vermes corallia cpnjtituentes , Patella tefta orbicidata akero mar* ginegibbai), Dentaliak) &c. qua& nunquam in ipfa terra , fed in aliis arboribus & animalibus habi- tant. Quartzum & Spatum eandem etiam habent naturam , crefcunt enim non ficut alii lapides, feu per coadunationem particularum terreftrium; & dum pura fine alia compofitione reperiuntur, nunquam totcs conftituunt montes,
§. II. Generatur enfm in cavo aliorum lapidum & inde excrefcit. Hoc quotidiana teftatur expe- jrientia; nam in montibus tantum non omnibus* fiflura;, ut in glacie intenfiflima byeme, funt vak de frequentes, quae faepe mora & quiete inftar ci- catricum ipfo monte altiorum concrefcunt, dum roaceria cicatricis raro eadem cum ipfo mont© obfervatur , fed plerumque aut Quartzum eft aut Spatum. Quod prcefertim videre eft in Weftro* gothiae montibus Kmpmannefjall & Boras fiall l\ Dtim ad terram ita declives vergunt montes, ut ab illis aqua defluat, tota eorum latera, fere ut lardum fua pinguedine , Quartzo & Spato efle obiefta videmus , ut circa Fahlunam & oppidum Gynsecopoiin. Immo licet Quartzum in terram difperfum quotidie videamus, tamen ibi vix ullara faftam efle ejus generationem , fed femper e mon^ tibus fra&am , merito credimus ; quoniam ubi in montibus fifTura; reperiuntur, quae aquam vel plu^- yiam retinere queant, ibi etiam Quartzum & Spa- tum excrefcit.
SPA-
i) It. Weftgotb. 171. Ibid. 170,
\) iu WeftgQth, 229 & IJ^,
4^o CRYSTALLORUM GENERATIO.
spatum pari modo effe petram parafiticam»
fhltem dum purum fine alia compofitione depre-
hendituri ex eo demonftrare conamur, quod ple-
rosque conftituat ftala&ites in fornicibus cedium,
cryptis & preecipitiis montium , ut in Baumans
Hule : ut taceam quod in fequenti paragrapho de«
monftrabitur. I
§. III. Ex.aqua in fiffuris lapidum retenta, hos, Japides generari contendimus. Aqua enim purijfi- ma fcattt pavticulis lapideis , falfis , pingaihus , quas ecquirit per varias terras eundo , rodendo , deterendo m ). .Aqua enim crystallinje pelluciditatis, cofta, et in vitro fepofita , ad fundum per quietam, moram, & frigus , fedimentum deponit terreftre, quod fundo lateribusque adhaeret. Heic vero etiam eodem reodo fieri credimus, nam dum. in fiffuris aqua coiligitur, mora , quiete & exhalaticne ad fundum & latera particuJye terreftres ponuntur, & tandem fenfim fenfimque Spatum vel Quartzum pel- hicidum evadit. In aquse exficcatione benencio fo- ]is, aeris, venti," frigoris, etiam tenuiffima quae- que exfpirant avolantque, & terreftria ficcantur.
Spatum eodem modo ex nqua in fiffuris lapidum retenta generari , ex lapide Runico prope Suene- rumn) Mica & Spato conftante, cui oiim noftra- tes literas fuas infcufpferat , demonftratur , cum ]iteris bcec olim excavata hodie alte & fcabrofe ope Spati excreverint. Et in robur fententiae no- ftrfe, adhuc exemplum illud, quod notavit Tourne- fort (in itin. Orient.) , dum oculis labyrinthum Creticum perluftravit, addere lubet o).
% iv.
m) henckel de oxig, Lap. 39. *) Ir. Goth. p. 227.
0) Ita vero ille p. 67. Parmi ces ecritures , il y en a queU ques unes tout a fait admirables, qui confirment le fyfte- me, que j'ai propofe", il y a quelques anne"es fur Ia vege"t*-
tioa
4
^CRYSTALLORUM GENERATIO. 4<Si
§. IV. Exbalationibus lapideis impragnata. At- traftio & exbalatio videntur maxima elfe hujus generationis adjumenta. Scimus enim, magnetem ferrum trahere; duo hemifphteria plumbi ad fe in- vicem pofita attrahi; calcem illam vulgo jllfvarjien dictam, ingruente tempeftate humida attaftu humi- dam effe, lapidesque omnes frigidos fentiri, quae quidem omnia, multaque alia exempla, facile at- traftionem produnt. Heic etiam particulae lapidc^ ope exbalationis attrabuntur, & lapidem conftituunt durum; nam ubi attra&io, ibi etiam exhaiatio: Calx illa, ingruente tempeftate humida, attaclu quidcm eft humidior, fed illa citior exficcatur, qua? in me- diterraneis, quam quas juxta mare reperitur. Ochra, aqua ferri, ipfaque metaila faciie particulas terreftres coagulant />)• In Oftrobothnia prope Uloam vi- dit Cel. Domin. Vrcefes rufticos e fundo fluvii juxta pontonem, fabulum ferro pra?gnans ina cervos eruiffe, idque poft quatuordecim circiter dies ita induratum fuiffe, ut vix malleo difcindi poflet. Circa Capelsbamn, ubi ad littora maris Co-
rallia
tion des pierres: celles du labyrinthe croiflent & augmen- tent fenfiblement fans qu'on puiife fupconner qu' aucune matiere dtrangere leur vienne de dehors; ceux qui orit grave" leurs noms fur les murailles de ce lieu qui font de roche vive, ne s'imaginoient pas fans doute que les traits de leur cifeau dufTent fe remplir infenfiblement, & devenir releve"s dans la fuite du temps, d'une efpece dft broderie, haute d'environ une ligne en quelques endrcits, & de pres He trois lignes en quelques autres; de forte quc ces charafteres, de creux qu'ils ^toient, font preTen- tement rechaiuTds en bas-rClief; la matiere en eft blar.che, quoique la pierre d'ou elle fort foit griiatre. Je regarde cc bas-relief comme une efpece de calus forme' par le fuc nouricier de la pierre, extravafe peu a peu dans les endroits creufe"s en gravant, tout de meme qu'il fe form» de calus aux extremites des ubies des os caffes.
?) It, Oeland. 40.
4<5a CRYSTALLORUM GENERATIO.
rsllia ejiciuntur, haec cum arena coadunantur, la- pidemquc folidum conftituunt q).
Cos videtur coaluiffe ex arena marina cum ar- gilla, per moram folida facfca; idem optime in mu- ris noftris, ex calce, argilia, arena, & aqua (Bruk) cxftru&is snimadvertitur , rnurus enim ex- ftructus, demum poft duos annos folidior evadit, poft ducentos autem ita indurefcit, ut fine lapiduiri detrimento non diffringi queat; exhalavit enim aqua, & fic ex materia antea molliori duriffimus evafit lapis.
§. V. Forte etiam ab aere adjuta. Prseter ea quse in §. pr^cedenti, ,de materia illa , unde ex- ftruuntur muri , diximus, ex eo etiam affertionem noftram probare poffumus, quod ii lapides, qui in aprico jacent, femper ceteris funt duriores & com-* paftiores ; quare etiam calcarii Gothlandici , ad uftrinas fuas lapidem illum, in telluris fuperficie obvium, quem vocant dagflen, quafi apricamem, non adhibent r), fed alium majori cum labore e terra effodiunt. In Flandria, dum iapidcs Creta mixti, ad ufum ftruendarum sedium effodiuntur, funt adhuc molies, tempore vero duri evadunt. Cos in fodinis eft mollior, in aprico vero fervacua & muris infertus magis indurefcit ; omnisque fere terra in ficco eft folidior, quam in humido. Hinc videmus, quantum aer contribuat ad lapidum ge- #nefin.
§. VI. In fuperficie lapis excrefcere incipit & con* tinuo augetur. Aqua enim in fuperficie fiflurarum lapidis fedimentum deponit terreftre (§. 3.), dein- de variis adjumentis (attra&ione, exbalatione, aere) Quartzum vei Spatum evadit (§§. 4. & 5.). Ergo Quartzum (& Spatum) nunquam totos conftiruic
mon-
q) It, Gothl. 19x5
r) It, Gothl. »3-.
CRYSTALLORUM GENERATIO. 463
montes, quia fempcr in fuperficie aliorum lapidum crefcit (§. 1.). Continuo autem non fenfibili in- cremcnto augetur, ita ut ejus generatio, non uno alterove die peragatur, fed longum fiepe requirat tempus.
§. VII. Ita generari putamus. Quum affertio noftra cum exempiis, & exempla cum afiertione^ conveniant.
§. VIII. In fluido aqueo primam peraclam fuiffe generatinnem , clocent vegetahilia fepius inclufa obfer- vata, fedes. Ejusrnodi vegetabilia, pra:cipueque Lichenes, Quartzo & Spato inclufa, in Mufeis curioforum non raro inveniuntur. Videmus etiam, quod fajpe tincti fint hi lapides colore brunneo, lu- teo, rubro, viridi, cyaneo, violaceo, aut nigro, licet durum fit Quartzum, vitrique fere habeat pro- prietates; quod extrinfece nullo liquore penetrari & tingi poteft, nifi is ftatim fn ipfa fufione vitri admixtus fuerit. Heic etiam ita. Quartzura enini &Spatum, dum inter metalla habitant, colorata re- perimus; color autem eorum cum rubigine feu ochra ipfius metalii femper coincidit. ochra enim fep.ri, qu3? aut brunnea, aut izitea, aut rubra r?ft, lapides iisdem tingit coloribus. ochra cupri, quse ab acido fit viridis , ab alcali cyanea , aut viridi, aut violaceo lapides tingit colore. Ha; autem ochrae quoniam vulgares funt, ita etiam hi colores lapidum vulgatiffimi.
Haec omnia allata fatis fuperque demonftrant, Spatum & Quartzum in fluido generata effe, & non compofita, uti alia?petra:, qua; per coadunationem particularum terreftrium crefcunt.
CAPUT
464 CRYSTALLORUM GENERATIO.
C A P U T III.
Syftema Natura obf in Reg. Lap. §. 8.
^tJMgura ornnis poJyedra in Regno lapideo (ex- *■ ceptis Petrificatis) a falibus; Salia Cryftalli- ,sfationis unicacaufla; falia agunt tantummodo fo- ,,ldta, ergo in fluido. Lapides cryllalli dicti a Quartzo & Spnto folum figura differunt. Cryftalli ?, omnes in fluido natae funt. Figura Cryftaliorum „cum Natro aut Nitro eadem; ergo Cryftalli lapi- „ des compofiti per Salia. Confirmanc naec matrix, „locus, color, pelluciditas, proprietates , figura, „fpecies, urina, tartarus, ftalaclites. ,,
§• L Fmira omnis polyedra in Regno lapideo (ex- ceptis Petrificatis) a falibus. Polycdri ii funt lapides, qui plura habent Jatera plana, ccrtosque angulos, ieu figuram fic diftam geomctricam, uti Cryftalli montanae, Pyrita?, & minera; aliquas metallorumr Petrificata quxjdam vegetabilium & animalium ita- que excludimus , quse figuram quidem habent cer- tam & determinatam , raro tamen polyedram & geometricam ; fi enirn ipfam Petrificatorum gene- rationem refpiciamus, facile apparebit, ha?c cum Cryftallis fic diclis lapideis nullam habere cogna- tionem. Corpora enim animalium & vegetabilium terra inclufa dum putrefcunt vel corrumpuntur, locus eorum a materia, terreftri feu lapidea, quam adducit transundans aqua, impletur; ergo ex impreflione talium corporum in terra orta funt petrificata, unde & lapis, qui eadem corporis gau- det figura, formatur. Reiiquos lapides poJyedros, qui figuram certam habent & determinatam, fuas etiam agnofcere cauflas, necefle eft: nam in Regno lapideo nulla ex ovo fit generatio, ut in reliquis naturae regnis , fed generantur lapides cafu fortui- to , fecundum naturam & proprietatem petrae ex qua conftant. Haj igitur cauffie inter falia funt
quaeren-
GRYSTALLORUM GENERATTO. 465
qucerendfe , quae ipfa funt polyedra ; id quod ex argumentis fequentibus demonftrabitur.
§. II. Salia Cryjiallifationis omnis unica cauffa. Salia cryftalUfm nullus dubitat, qni primis labris na- turam guffavit s), omnia eniro ftlia in vita communi occurrentia ope cryftaliifationis accepta funt; prarterea exceptis folis falibus nullum adhuc nobis cognitum eft corpus, cryftaMifationis capax. Scimus tamen omnia falia cryltaliifari ; ergo cry- ihllos lapideas , a falibus fuam obtinere figuram i?ecelTe eft.
§. II!. Salia agunt tanlummodo foluta. Salia fine huraore nec fapiunt , nec ftimulant , & fine illo vix faiia dici merentur ; calcinantur enim, quamprimum aqua fua orbantur: nullaque in rerum naturi fitie humido peragitur Cryftallifatio. In aqua vero fapiunt, ftimulant, cryftallifantur falia, & genuinam fibi acquirunc figuram.
§. IV. Lapides CryftaUi dicti, a Otiartzo <$f Spa- fulwn figura dijjerunt. Heic fcrmo cft de Cryftal- ]us proprie fic di&is lapideis & montanis; quia ha- rum propricf atibus cognitis, ad cctera facile argu- rocntari poflumus, ut ad pyritas, mineras. Argenti Rothgyllen dictas, mincras Stanni , Zingraupen. &c.
Communcs apud nos Cryftalli funt, quae a Quartzo & Spato conftruuntur.
Cryftalli quartzofc funt pellucida? , fragmentis angulatis, acutis , insequalibus , qua? chalybe per- cuil.f dant fcintillas.
Cryftalli fpatofe funt fubdiaphana? , fragmentis rhombeis, qua? rafuram admittunt, chalybeque per- cuiTge nullas produnt fcintillas. Ergo harum proprie- tates, cum quartzo & fpato easdem t)f nulloque
modo
s) H e N c k Orig. Lap. 93. t) Syftema Naturse, vid. defin. Quartzi & Spati. Tom. I. G g
466 CRYSTALLORUM GENERATIO.
modo nifi qua formam externam figurati , a non figuratis difFerunt.
§. V. CryftalH omnes in fluido nata funt. Salia, Cryltallosque lapideas ita generari dicimus. Demon- ftrat haec locus Cryftallorum natalis, quia in fiiruris & cavitatibus lapidum , aquam continentibus gene- rantur, ut in iis Cryftallifatio ipfa fiat. A veritate igitur alienum eorurn cft diclum, qui afferunt, fe totos confpexiffe montes cryftallinos. Qui enim in fodinis rupium folas cavitates cryftallis oppletas circumdatasque vidit, nobis hanc noftram fenten- tiam ambabus manibus facile largietur.
In robur noftrae opinionis, exemplum ex lapide
illo, MELONE MONTIS C A R M E L *_) di&O, addu-
cam, qui lapis Achates efl, cujus figura cum Me- lone quodammodo convcnit, intus autem excava- tus, & ab omni latere Cryftallis lapideis tecfus efl.
§. VI. Fignra Cryftallorum cum natro <^f nitro eackm. Si rem accuratiori lance perpendere veli- mus, Cryftallorum figuram cum falibus mineralibus & terreftribus eandem effe reperiemus.
Cryflalli quartzofa plerseque Nitri gaudent figura, (Tab. XVI. Fig.6.) ut Cryftallus montana. (Fig.
Cryflalli fpatofa plerseque Natri habent figuram, (Fig. 1 , 2.) ut Cryftalli vulgo Spataceaj (Fig.4., 5.) nominatae. Inter Cryftallos vero Spataceas paucce funt, quarum figura cum fale communi feu Muria eadem eft (Fig. 20.), ut Fig. 22. Alice figuram ha- bent Aluminis (Fig.23.) ut Adamas. Alice denique figura gaudent vitrioli (Fig. 24.),* ha3 autem, quo- niam femper fere aliquid peregrini, ut fulphuris & metalli cujusdam, in fe continent, ad decompofita & fupradecompofita; Pyritas, Cobalta, & mineras metallorum amandantur.
§. VII.
*) Breynius de Melonibus petrificacii.
CRYSTALLORUM GENERATIO. 46?
VII. E*go Cryflalli lapides compofiti per Salia. Quartzum & Spaturn in fifluris montium genera- tum efle, ex prsecedentibus (II. 2.) patet; figura Cryftallorum a falibus dependet, Cryftalli enim funt polyedrse; & in regno lapideo omnis figura a falibus (111. 1.) Salia vero quum tantummodo agant foluta (III. 3.), in ipfa Cryftallorum Gene- ratione, ad certam & fibi conformem figuram par- ticulas lapidefcentes determinant, in ipfamque fub- ftantiam lapidis abeunt; fine qua particularum con- formatione vix ac ne vix quidem ulla fieri polTet Cryftallifatio. Ergo vidimus, quod Salia unierint & determinaverint particulas lapidefcentes ; ita ut ex iis flguratus faclus fit lapis.
§. VIII. Confirmant h<?.c plurima exempla, & obfervationes , qux1 quidem, ut eo melius res in- telligatur, & eo dilucidior noftra evadat aflertio, heic proferre lubet.
§. IX. matrix. FJuores Cryftallini Spatofi in montibus calcariis feu marmoreis generantur; e contrario autem nunquam in hifce montibus cry- ftalli quartzofae, ut cryftallus montana, nafcuntur, fed hae uti ipfum Quartzum, in faxis aliisque petris tantummodo generantur.
§. X. locus. Si in montibus metallo prae- gnantibus cryftallus quyedam reperitur, fempcr fere Cryftallus eft Pyrita; fin autem metallo non fatu- ratus eft mons, Cryftallus eft montana, vel fpatofa.
§. XI. color. Omnis fere color in regno lapideo a metallis fuam ducit originem. Hinc Boerhavius u): gemmce, inquit, pellucida qui(km,fed eximio nitentes colore, videntur materiem habere ce- teris fimilem , fed pigmentum metallicum inprimis aut & aliud fixum & fojjtle, in ipfa earum nativitate
Gg 2 quam
u) Chem. I. 54.
468 * CRYSTALLORUM GENERATIO.
quam intime permijlum unitumque ; ita (juippe ecincit co- lorum fimilitudo, aique artificiofa gemmarum confedio.
FERRUM dat Vifriolum viride, fed Ochram lu- team, qus uflione rubra evadit; & hinc Rubinus ruber.
cuprum dat Vitriolum Caruleum, fed Ochram viridem ab acido, ut in Smaragdo; Ochram caruleam ab alcali fixo , ut in Sapphiroy Cyaneam ab Alcali vo- latili, ut in Beryllo.
plumbum dat Vitriolum album, fed Ochram al- bido -fiavam ; ut in Topazio.
vismuthum dat Ochram rubicundam , ut in Hyacintho. Ergo vidimus colorem cryftallorum dependere ab ochra ipfius metalli, figuram autem a ialibus.
§. XII. pelluciditas. Quum falia , me- diante aqua, fimpliciflimas particuias tcrreftres cry- ftallifare pollint, fi a metallico quodam, vitriolo vel fulphure, non faturata; funt cryftalli, (quem- admodum pyritce, & roinera? metallicse), pellucidi- tatem fibi acquirunt. Pelkicidae vero, prifmatibus conftant angulis a centro & bafi natis; quemndmo- dum Adamas. Durities Cryftallorum pellucidarum Quartzi & Spati etiam a falibus dependere videtur; cum Spatum ferro impraegnatum & tin&ura vulgo Fdltfpat diclum, femper Spato puro durius flt. Harum itaque indoles vitro proxima, duritie , Rmplici- tate, denique difficillima fufilitate ad ignem , iVud ex- fuperat; vidznturque illce fale & terra, perfeziiffimis , intime comtnijlis conHari x).
§. XIII. proprtetates. natri figura in crysta llis fparaceis deprehenditur", has enim crystalli in calce feu marmore nafcuntur, cu- jus fal ante uftionem, eandem cum natro habuit figuram.
nitri
x) Bocrh, Chera. i. p, 54.
CRYSTALLORUM GENERATIO. 469
nttri figura in crystallis quartzofis feu montanis cccurrit; nitrum enim ex aere, pluvia & humo colljgitur, quare etiam lueCryftalli magis func communes, nam in Rupibus noftris moncanis, vix fere ullam reperimus filTuram hifce Cryftallis non repletam.
vitrioli figura in pyritis frequenseft, quia metallis fcatent, & variationis formai Pyritarum externa; ea forfan eft caufla, quod vitriolum & alumen fi.epe ex una eadernque matrice colligitur; prasterea per chemiarn, rerum illam naturaliura in- clagatricem, nobis conft?,t, omnia metalla fibi pro- prio gaudere vicriolo, propriisque unicuique figu- ris; nam iicet vulgo tria tantummodo numeremus \Titriola, Ferri videlicet, C:tpri, & Zinci, nihil ob- ftat, quin cetera metalla etiam fua vitriola teneant, quse certas determinare poffunt figuras, Sic vide- mus pleruraque pyricas dodecaedras argento fca- tere: & fic porro.
§. XIV. figura. Hjec ea fane eft, quse in- genia Phyficorum docliffimorum mirifice torfit. Ipfe plinius y) : quare, inquit,/ex angulis nafca- tur Cryflallus, non facile ratio inveniri poteft , eo magis, quod neque mucronibus eadem fpecies eft , & ita abfolu- tus eft laterum lavor , ut nulla id arte poffit cequari. Cryftallos reperimus confufas , qux a minori quiete fub ipfo Cryftallifationis & generationis actu de- pendent. Dantur Cryftalli intus excavata? (Fig. 12), quarum ba?c cauffa eft, quod fal determinata & cer- ta fua figura prius cryftallifatum eft , deinde vero crufta lapidea tectum, ad formam ipfius faiis, candem vero foluto hoc fale, ipfa remanfit crufta lapidea.
Dantur Cryftalli quartzofa;, non tantum pyrami- dibus inftrudtae, verum prifmate deftitutae (Fig. 7.) & obfervatis conftac, prifmata in fpiritu nitri eva-
Gg 3 nefce-
y) Lib. XXXI. 2,
47o CRYSTALLORUM GENERATIO.
nefcere, in nitro vero regenerato renafci. Dan- tur etiam inter Cryftallos lapideas prifmata hexa- edra truncata ( Fig. 16. ), & cryftalli ejusmodi falinac, ex Alumine & Alcali cinerum arte pro- ductae z).
§. XV. species. Quot falia in regno lapideo, tot etiam cryftallorum fpecies reperire licet, ut qus& figuram Natri, Nitri, Aluminis , Muria, Vitrioli tenent. Alite quidem dantur Cryftalli, quae figu- ra fua nb enumeratis multum differunt; fed vero hanc divtrfitatem falibus adbuc nobis incognitis, eorumque modificationibus, originem debere, per anaiogiam concludimus.
§. XVI. urina. Exemplum cryftallifationis Japidum, omni cxceptione majus, exhibuit hen- kel a). Recipe urinam recentem, matutinam* juvenis f<mi, zytobibuli lib. VI. in cucurbiia ampla, Jongi colli, arcboris orificii, dimidium ventris re- pleta, obturata fubcre, obligata vefica, fepofita fu- per ecphoram Mufei, loco tepido, per quatuor annos. Reperies tum in fundo terram flaviufculo- albicantem, urinas familiarem, fcd ad latera vitri Cryfiallos oblongas, prifmaticas, avenae excorti- catae magnitudine, utrinque aqualiter mucronatas, faporis odorisque expertes, fubdiaphanas, combu- ltibiles, igne non fluentes, dentibus inftar felenitse ftridentes, aqua fervidiflima indiflblubiles , omnino feleniticas. Heic cryftallos habemus urina?, quas quidem fal in fe continuere, fed in naturam Cryftal- lorum lapidearum mutatae, nec fapiunt, nec aqua fervidiffima folvuntur.
§. XVII. tartarus in doliis vini, eodem modo, quo cryftalli lapidea? diclae in Melone montis Carmel, generatur. In aqua calida asgre fol- vitur Tartarus; cryftalli enim ejus magnam terree
copi-
Z) It, W- Goth, 141. a) henck. Orig. Lap.68«
CRYSTALLORUM GENERATIO. 47 *
copiam continent, quae mediante fale ipfius vini laxe cryftallifata eft.i
§. XVIH. stalactites Lapis efb , in monti- bus calcariis, fornicibusque redium communis, ibi- que quotidie e falfugine & terra calcaria generatur, plerumque particulis cryftallinis te&us. Unde etiam henckelius b) fuadet , ut fequcns ex- perimentum artificiale inftituatur: Recipe terram calcariam pro bafi , & fal calcarium pro vinculo inter terram & aquam ; ut exinde Cryftalli lapidse pro- ducantur.
, §. XIX. Ex his tam numerofis, tamque manife- ftis exemplis , concludimus, figuram Cryftallorum a falibus dependere. NxinXfite fine ullo fale Cryftal- los lapideas exiftere, nemo pojtulabit , <J«f terram cryftal- lifari nullus dubitat c). Sic tandem in aprico res pofita videcur, quoniara hypothefis cum exemplis, & exempla cum hypothefi conveniunt, ut is vere injurius foret , qui eam flocci faceret.
pportuna nobis e fuperioribus occafione data,
Vf breviter eas innuere lubet caufTas, quaeCeleb. Dom. Prcefidem moverunt, ut Cryftallos inter fa- lia numeraret.
Non ita intelligi debet haec Claflificatio C. D. A. quafi ob folam formam externam & polyedri- cam, quam eandem Cryftalli cum falibus habent, ha3 ad falia relata; fint ; nec quafi fatium effent petrincata; nec quafi minerae eflent, undc conrlci pofient falia; fed inter lapides compofitos feu mi- neralia fane numerare voluit Cl. A. bos lapides, ex lege ipfius fyftematis, ad quara fi attenderimus,
C A P U T IV,
Gg 4
faci-
i>) Orig, lap. c) hencs, orig. lap.
472 CRYSTALLORUM GENERATIO.
facile ratio invenietur. Priraum enim dividuntur Japides in fimplices & compofitos. Ex anteceden- tibus autem jam nemini ignota erit ipfa genefis ho- rum lapidum, (quaj fine fale nunquam peragi pote- rit,) & quod compofita fint: ergo non fine ratio- ne Cryftallos ad falia feu fale priegnautes Lapides retulit C. D. Au&or.
§. II. Defidcraret forfan aliquis, ut hocce fal, quod Crydallis inefl., docimafcice expelleretur, quo fic demum de compofitione horum lapidum certior evadat. Sed nefcio, num aliquis unquam e vitro artificiali fi) quoudam educere potuit, adeo ut ul- terius cryff ajliiari & ab aliis falibus difcerni poifit, iicet ex faie & Quartzo utique confectum fit vi- trum ; & e poculo vitreo, diu fepofito, fal illud circa latera efflorefcet faepius. Quum vix ac ne vix e vitro artificiali eliciatur, non mirum fi mi- nime e naturali clicietur; aqua enim ha?c corpora penetrare nequit; & vitrefcentia eft ultimus gra- dus chemiaj.
§•111. Haud necelTe eft, omnes mineras ad metallum, quod in fe continent, educendum effe aptas; Ha?matites, Magnefla, lapis Calaminaris, & Lapis Rodflag di&us, metaHis quidem fcatent* at metalia qucedam ex iis educere, hoc opus, hic Jabor cft; nec vero a monticolis metallorum fofforibus, ad hoc ufurpantur.
C -A P U T V. §• I.
Vt eo dilucidius Cryftallorum Generatio percini poflit, quove modo certa figura a fe invicem diftinguantur ; heic e Mufeo Celeb. Domini Praefi- dis, in quo plus quam 150 diverfa & felecfa fpeci- mina CryftaJlorum aflervantur, ocuiis Benevoli Leftoris modificationes & proprietates Cryftallo- rum fubjicere volumus.
Heic
CRYSTALLORUM GENERATIO. 473
Heic videre licet, cmnia falia regni lapidci ad- Iiuc cognita, ut natrwn, nitrum, muriam, alumen, suitriolum, figuris exaclis & polyedris, in Cryftallis Japideis reprsefentari. Itaque fecundum methodum a Ccleb. Domino Prasfide in Syfiemate Naturse re- ceptam, hos dividere placet.
§. II. natron Sal calcarium, ab acutiflimo Liflero d) primum defcriptum, a Celeb. Domino Prxfide Natron, fecundum canonem botanicum re- ceptum e) vocatur, necimmerito: pari modo, ut hyacinthus, jam non amplius Delphimum; nec fagonia j Trihulus nominatur, licet ab antiquio- ris ffivi eruditis ita adpellatie fuerint. Nobis etiam parum refert, an Natron veterum, unum idem- que cum noftro fuerit, nec ne; nam in verbis eri- mus faciles, quae quidem ipfa valent, ficut nummi, cx confenfu dantis &. accipientis.
Nos per natron intelligimus Salfigura colum* nari tetraedra laterihus alternis anguftiorilus , apicihus- que alterne comprejfis f). Hoc autem Sal variis in fuis Cryftallis gaudet modificationibus , quarum duplex inprimis occurrit varietas. Figurae 1,2, 4, 5. ad hocce genus pertinent, & modificantur ut infra.
Gg 5 Fig.I.
d) De font. med, Ang. 12. Fig. 5 , 5 , 5 , , 5 , 5 , 5. Eft falis genus quibusdam Nitrum mumle , nobis autera Cal- sariuni dictum ; quod fere e lapide calcario, tam crudo quam codto , in parietibus vetuftifiimis aedificiorum fponte nafcatur. Hujus autem falis minus cogniti figuram & de- lcriptionem ipfe prinnis, quod fcio , jam nunc exhlbeo. Itaque hujus falis calcarii Cryttalli tenues, longa^que funt; iisque mediis quatuor latera parallelogramma funt, ac fere ingequalia; ex altera vero parte, ipfe mucro ex bi- nis planis iateribus triangularibus formarur; ex altera & adverfa parte duo plana quadrata habet, perpetuo ad contrarium cum priore illa parte pofitum. Ex his vero Cryftallis majufculae ad dimidium digiti longae funt, vid. Tig. noflram 5.
0 Fund. Botan. 239 , 242 , 243 , 244. f) Syft. Nat. §, 5.
474- CRYSTALLORUM GENERATIO.
Fig. l. Columna eft tetraedra , cujus omnia latera plana funt pcntagona, oblonga; oppofita vera aequalia, & alterum apicem refpicientia ; unusquis- que autem apex conftat duobus planis tetracdris, quse inter fe funt alterna. Sequitur ergo, apicem fuperiorem effe latiorem & inferiorem acutiorem, lotamque hanc Cryftallum effe oclaedram, & ex quatuor planis pentaedris & quatuor tetraedris* conftantem.
Fig. 2. A prima in eo differt, quod latera an» guftiora fint carinata, ita ut duo oppofita columnae latera latiora fint pentaedra, fed reliqua quatuor rhombea, apicibus fuperioribus convergentibus % inferioribus vero diftantibus. Hinc latera apicia • fuperioris quidem evadunt tetraedra, fed angulis inferioribus magis fibi invicem approximatis, infe- rioris vero apicis iatera pentaedra, ergo totum Cryftalli corpus eft decaedron.
Specimina Cryftallorum ex hocce genere, omnia funt ex fubftantia calcaria feu fpatofa.
1. crystallus natriformis fpatofa: cryftallis erectis inordinate fparjis latteis fubdiapbanis. Ha?e CryftaHus e fodina Anders- berg dicla eruitur, & in rninera pkimbea reperitur, figura vero Cryftallo- rum cum figura prima eadem eft.
2. crystallus natriformis fpatofa: cryftallis erectis decambentibusque fparfis vitreis pellucidis. Eo- dem loco reperitur ; fupra Cryftallum nitriformera quartzofam Fig. 7. excrefcentibus ejus Cryftallis, qua? cum Fig. 1. conveniunt.
3. crystallus natriformis fpatofa : cryjlallis (lecumbentibus parallelis incarnatis opacis. In Ger- inania communis eft; ubi in marmore duro reperi- tur, faepe pyritis o&aedris minutiffimis adfperfa. In Hollandia ad cryptas in hortis conficiendas ad- hibetur. Cryftalli eadem fpecies cum Fig. 2. funt.
4. cry-
CRYSTALLORUM GENERATIO. 475
4. crystallus natriformis fpatofa: cryflallis tretiiufculis parallelis albicantibus fubdiaphanis. Haec una cum ceteris in Cryftallo nitriforrni quartzofa (Fig. j.) reperitur. Cryftalli admodum tenues funt, coloremque candidum habent, figura vero earum cum Fig. 2. congruit. In hifce Cryftallis, ut & prsecedentibus , fepe primordia Cryftallifationum triquetra, lateribus concavis, imbncata, pelluci- da, reperiuntur; quae, fi figuram refpexeris, cum fale tartari cryftallifato conveniunt.
5. crystallus natriformis fpatofa : cryflallis verticalibus paralklis vureis, quarum figura cum 2 con- venit; bafis autem deorfum verfa eft, ita ut bafis apex, & apex viciflim bafis evaferit. (i<7g. 9.)
§. III. selenites conftat cryftallo dode- caedra rhombea, cujus duo latera oppofita latiora & rhombea funt, fed Jatera anguftiora oblongi- ufcula exiftunt. Conftat igitur ex rhombis duobus latioribus, quatuor anguftioribus & quatuor tetra- edris, quorum anguli exteriores invicem propiores funt; a natro itaque differt figura rhombea, & apici- bus non alternatim fed parallele compreflis.
Fig. 3. Seleniticam cryftallum repraefentat, quac anterdum longior , interdum brevior evadit.
Subftantia felenitica, feu lapis e quo conficitur ba?c cryftaDus, conftat particulis fpataceis, quae effer- vefcunt cum oleo vitrioli & in gypfum tranfeunt.
Miram proprietatem de hoc lapide nobis retu- lit Metallurgus fummus, quod fcilicet fi in pulve- iem redigatur tenuiflimum, & aqure mifceatur, tum jnora & quiete in cryftallos lapideas iterum ex- crefcat perfecle, uti fal: quod experimentum cum inftituere nobis non licuerit, aliis perficiendum fubjicimus.
6. crystallus felenitica gypfea folitaria rbombea aqueo - fubdiapbana. Hujus cryftalli qua
fpeci-
47<5 CRYSTALLORUM GENERATIO.
fpeciem fuam cum Fig.%. concordant; fubftantia vcro fclenitica, mollis & fcre flexilis efl. Apud nos fepius in fodinis aluminis inter lamellas fchifti invcnitur hxc fpccies , mole fua exigua & fali cui- dam nativo non ablimilis g), quae vero e Ger- mania advehitur, noftram magnitudine multoties fuperat.
7. crystallus felenitica gypfea , pubfolitaria , prifmatica aqtteo fubdiapbnna. Hsrc in officinis Phar- maceuticis vulgato nomine Selenites nominatur. Ejus quidem fragmenta rhombcs, uci Spatum, ex- hibent; rhombi autem ad mediam longitudinem , angulis acutis convergentibus diilinduntur, & difrilft, quafi ftriati ad anguium re&um effent, videntur, riinc noftra hcec, parum flexilis, nec ita ut reli- quae cryftalli, fragilis eft.
§. IV. nitrum quotidie ex humo generatur, qua,* proacipua eft matrix hujus falis; unde etiam ce- teris magis efl commune.
Figura Nitri eft prifma hexagonum , terminatum ab utraque extremitate pyramide hexagona. Eft itaque octodccaedron, quod conftat fex parallelo- grammis re&angulis longioribus, columnam prifma- ticam claudcntibus, & fex triangulis ad utramque extremitatem in apicem concurrentibus. Extremi- tate fua matrici femper adh^ret, adeo ut una can- tummodo ejus pyramis confpicua fit. Fig. 6. Ex hoc genere Cryftalh" lapideae funt:
8- CRYStallus nitriformis quartzofa folitaria, ntrinque pyramidata (Fig. 6.) Raro utrisque pyra- rnidibus inftructa feu integra invenitur; & fi quan- do talis obvenit, tamen cicatricula bafeos ad latus columna; adparet.
9. cry-
g) It. Oeland. p. 79,
CRYSTALLORUM GENERATIO. 47 -
t
9. crystallus nitriformis quartzofa , cryflallis «blongis diftantibus. Hsc kxt e|o^j)f Cryftallus dici- tur, &faepius colorerubro, ut Rubinus, tin&a obfer- vatur. Nonnunquam etiam noftram hanc vidimus Cryftallum ad lacus inferius efie decorticatam : quod fane dernonftrat, Cryftallos, uti falia, cre- fcere per appofjtionem externam : ha?c enim fubftanria decorticata etiam prifma eft perfecie hexaedron.
10. crystallus nitriformis quartzofa aggre- gata ocaulis (Fig. j.). Ita, ut in figura adpofuimus, formatur, ab aggregatione multarum Cryftallorum, adeo ut nil, nifl pyramides fuperiores, perfpici poflit; vulgo flores Cryftallini vocantur, & in montibus noftris, colore aqueo , rubro, viridi, caeruleo, violaceo, tin&ee reperiuntur; in Ger- mania communifTirriaj func, qure colore gaudent aqueo; unde ad Hollandiam aliaque loca ve&a?, funt illas ipfae , ex quibus ornamenta, cryptaeque in hortis confkiuntur. In matrice metallica fajpe etiam inveniuntur.
11. crystallus nitriformis fpatofa acaulis , vtrinque pyramidata: pyramide fuptriore fubulata (Fig. 9.). In fodina Dannemorenfi invenitur.
12. cryst allus nitriformis fpatofa acaulis aggregata: pyramide Jubulata obliqua (Fig. 10.) In Dannemora etiam ha;c invenitur, & Dentium SuiU lorum, vulgo Svintander, nomine notantur. Nec raro in vSpato reperitur, bitumine quodam circum- data. Hae vero Cryftalli femper oblique, non au- tem perpen Jiculariter, utaliae, crefcunt; pleraeque peilucidai funt, interdum vero crufta opaca inciu- tae; quamquam etiam totam fubftantiam nonnun- quam opacam efle videamus.
13. crystallus nitriformis fpatofa acaulis tggregata fqfciculatim decumbens (Fig. 11.). E Ger-
mania
\
478 CRYSTALLORUM GENERATIO.
mania a Celeb. Domino Prasfide advecla. Hne Cryftalli peiluciditatem vitri habent, pyramidibus fubulatis; non ere&ae funt, fed horizontaliter de- cumbunt.
14. CRYSTALLUS nitriformis qnartzofa aggre- gata fijlulofa (Fig. 12.). Hjsc fane rarior, eaque in Grengic fodina reperta; fubulata eft, & conftac pyramidibus elongatis, fupcrficie particulis cryftal- linis, vix confpicuis afperfa. De ejus generatior.e vid. §.X1V. Cap. III.
Huc refcrre ctiam lubet Cryftallos quasdam, quarum quidem figura ab ea, quas nitri eft, rece- dit, nec cum ca accuratc , ut ceterae, convenit, fed ob figuram tamen, quam referunt, hexaedram, nliquam cum Cryftallis nitriformibus habere conve- nientiam videntur. Forfan originem fuam a Sali- bus nobismet incognitis trahunt; forfan etiam meras funt nitri modificationes : fed quoniam de iis nil certi innuere polTumus, pofteritati plura expertaj, ind3gandum ifta relinquimus. Quoniam vero in patria noftra rariffime aut vix unquam re- perta? funt, eas heic enumerare lubet.
15. crystallus fubnitriformis fpatofa folitaria acinaciformis (Fig. 13.) In fodinis Andersbergy Fem Bcecker Mofis , & Felicitas occurrit. Ha?c Cryftallus angulata eft, ad latera vero gibba, & parum undu- lata; interdum apice tantummodo fuperiore trian- gulata. Tota Cryftallus folio Mefembryantbemi aci- naciformis b) fimilis eft.
16. crystallus fubnitriformis fpatofa aggre- gata trifariam imbricatat flriata (Fig.14..). E Ger- mania. Conflat ex infinitis ftriis triquetris in fpi- cam ramofam difpofitis.
17. CRY-
h) Diilen. elth. tab.211. f. 270.
CRYSTALLORUM GENERATIO. 479
17. crystaLlus fubnitriformis fpatofa aggre* gata imbricata hemifpbarica (Fig. 15O. In matrice marmorea; & e Germania ad Celeb. Domin. Prse- fidem ve&a eft. H<ec, miro quodam naturae arti- ficio, cryftallifata eft ita, ut fal puriflimum vel ar- borem Dianas, provocet; innumera? enim fpica? im- bricatae ad fe invicem pofit?e funt, in formam Rcbi- no- Melocafti, feu hemifpha^rii ; & hae minutifiimis particulis adfperfa, quce oculis armatis vifae, fingu- lae flguram prifmaticam exhibent.
18. crystallus fubnitriforr.iis fpatofa , atrin- qve truncata (Fig.i6.). Cryftallus haec prifma eft hexaedron, lateribus alternis paullo anguftioribus, cujus extreraitates transverfim funt truncatae. In Germania, inque minera plumbi, viridi, pelluci- <5a, nihil argenti in fe continenti, & eandem figu- ram exhibente, reperitur. Eandem denique cxacte figuram obtinet Sal Seignettef ex Souda & Cryftallis tartari compofitus.
19. crystallus fubnitriformis fpatofa utrin- que truncata triquetra , angtdis omnibus acutis (Fig. ij.). Ad Engelsherg, Andreasberg invenitur. Prifma eft oblongum triedron, utrinque truncatum, omnia vero latera funt plana; & vocari poffet prifma bexaedron angulis alternis anguftiflimis , & angulis extremitatum itidem planis. Conftat igitur ex tribus planis quadratis magnis; ex fex planis quadratis parvis; ex duobus planis trigonis; ex tribus planis iineari-hexagonis.
20. crystallus fubnitriformis fpatofa, utrin- que truncata plana fuborbiculari-hexaedra (Fig. 1 8-J) Inter mineram argenti albam, feu Veisgylden in Hartz reperitur; cumque praecedenti aliquam con- venientiam habere videtur: fed quoniam plana eft, & vel horizontaliter decumbit, vel oblique erigitur, femper fibi fimiiis eft. Intcrdum anguli ejus funt
trun-
480 CRYSTALLORUM GENERATIO.
truncati, & tum dodecacdia evadit, licet alias
oclaedra exiftat.
21. cryst allus fuhnitriformis fpatofa plana , trifariam imhricata (Fig.iy.), cum pra^cedenti fimi- litudinem quandam habet, co nimirum refp«6tu, quod omncs Cryftalli fint plana;, orbiculatae, mar- gine dodecaedro; hae vero Cryftalli a praecedenti- bus in eo difFerunt, quod circum axin. horizantali- ter fibj invicem impofita? fint.
22. crystallus fuhnitrifornris fpatofa acau- . lis : pyramidihus cequalibus. In fodina Sahl-
bergcnfi inventa, in Afbefio. Haec do- // \% deca^dra eft, ex duodecim planis sequali- /X\%bus, quorum fingula, figurn Ifofcelis gau- \\ jr^aent; ita tamen , ut duo plana proxima
angulis acutioribus adunentur alternatim. v Hanc communicavit Dominus sam. a u-
RIVILLIUS.
§. V. muria, feu Sal commnne, efl fal cubi- cum, cuius Cryltalli in plano fuperioris centro fspe deliquefcunt ; quam tamen foveolam in nulla Cry- Itado lapidea obfervavimus , uti Figura 20.
Cryitalli Japideae ex hoc genere forte funt:
23..CRVSTALLUS muriceformis foatofa aggregata alba. Germaniae incola elt, colore fere lacteo gau- det, mineraque piumbi mixta eft.
24. crystallus muricefonnis fpatofa aggregata fiava ( Fig. 22.) Etiam e Germania. Topatzio fimi- ]is eft, & cum pyrita ferri mineraque plumbi mixta.
25. crystallus muriceformis fpatofa aggrega- ta purpurea. E Germania eft ; conftat ha?c, Cryftal- lis cubis magnis, amethyftini coioris, quse cryftal- lis parvis ejusdem generis adfperfae funt.
26. crystallus muriceformis , aggregata, viri- dis. In Hungaria haec reperitur, proprietatemque Phosphori Bononienfis habet , nimirum ut calefacta , in obfcuro luceac. Vitri cujusdam viridis fimilitudi-
nem
CRYSTALLORUM GENERATIO. 481
nem habet; fubftantia hujus non quartzofa eft, ctim fcintiUas minime det; nec fpatofa eft, cum particulae minime rhombea gaudeant figura. Superficies ejus fuperior cryftallos cubicas praebet, quae fi vel lon- gitudinaliter vel transverfim videantur, regulariter tamen cadunt, & interdum pyrita eupri adfperfae reperiuntur.
27. crystallus muriceformis rbombea fpatofat Jnbfolitaria ( Fig-. 21.) Occurrit in Hercynia, Sal- feld, & Vogtlandia^ figuram habet hexaedram pa- rallelepipedam , ex 6 rhombis sequalibus. Obtine- tur ejusmodi fal muriaefornie, dum muriae feu fali culinari fpiritus nitri afFunditur & deftillatur; tum denique refiduum ejusmodi fal prsebet, quod qua figuram congruit cum nitro il!o cubico , quod Aca- demiae Reg.Scient. Stockholm. oftendit Nob. Do- minuscAR. fred. nordenberg.
§. VI. aluminis Figura in cryftallis lapideis minus eft frequens, conftatque teffera octo planis triangulatis tefta, cujus anguli verticales plano rhombeo terminantur, anguli vero transverfales phnum quadrangulum oblongum habent. Raro ta- men hae apicum triturationes obfervantur. Fzg. 23.
28- crystallus aluminiformis folitaria , cinz* reo-fufca ollaris. In fodina Fihlunenfi reperta eft, pollicem circiter longa lataque. Rafuram , uti olla- ris, admittit, & omnes apices acuti funt, totaque cryftallus opaca, ideoque a reliquis nobis' cognitis cryftallis diverfiffima,
29. crystallus aluminiformis fpatofa imbrica- ta obtufa. Apud Germanos, in pyrite cupri re- perta eft, quae in cryftallos excrefcit, & uti alu- men purum imbricatim crefcit *)•. §«VIL
*) Adamantes adhuc rudes , eandem cum Alumine habent figuram; quorum plura millia, omnes ejusdem figurse, in- ter merces Joban, Clitfortii mercat. Amftelodam. vidit Celeb. Dn. Pr<efes» Tom. L Hh
482 CRYSTALLORUM GENERATIO.
§. VII. vitriolt figura variat rationc fpe- cierum, adeoquc alia Ferri , alia Cupri, aiia Zinci, alia Plumbi elt. Heic vero nos adpofuimus figu- ram Vitrioli cupri. Fig. 24.
Cryftallos illas, quse a vitriolo dctcrminantur , quum plerumque Pyrite vel Arfenico impraegnataj iint, adeoque inter fulphura numerari debeant, beic pra:- terimus ; ne in campum plane alium exfpatiati, ad no- vam convertamur partem fcientia?, in Cryltallogra- phiae confinio pof tam, quam PyritoJogiam dicunt.
Granatus eji tejjera lapidea purpurea polyedra, frepius Stannum in fe continens, adeoque fub minera Stanni faepe numerari folitus. Sed quoniam lapis eft in- terdum fubdiaphanus , uno alteroque verbo de illo ag<.re lubet.
30. granatus dodecaedros , ex planis pentago- iris. Hic commufliffimus in patria noftra eft, magni- tudine nucis coryli, interdum etiam magnitudine pugni. In Alpibus Lapponicis, a fodina cupri Rb- ras Norvagorwn, ad Cajtoma fummi feptentrionis noftri, petra ex Mica & Talco conftans, Granatis , ad magnitudinem feminum cannabis, plena, reperi- tur , qui quidem granati in Pharmacopoliis Rubino- rum loco venales immerito habentur.
Ex hac figuraPyritcL- dantur dodecaedri, qui fepe aliquid argenti continent. Ejusdem figura Galenam cryjlallinam (ic diclam habemus.
31. granatus folitarius dodecaedros ex rbombis. Satis regularis eft hic lapis, & magnitudinem nucis coryli habet; omnia vero ejus latera funt plana rhombea, id quod rarius inter granatos invenitur : ceteris etiam eft obfcurior.
32. granatus bis dodecaed.ros ex rbombis. Sa- tis in Suecia communis, licet raro fine detrimento unius lateris inveniatur.
XVI.
T;A».\Y\.
J /.-. »/>// ///
t
XVI.
SURI N AMENSIA
GRILLIANA
PRiESIDE D. D. CAR. LlNNiEO
PETRO SUNDIO
N I C F I Lv Stockholmienfi.
Upfalia 1748. jfunii 18.
■PR^FATIO.
ullam non regionem fuis, nec in alia facile
inveniendis, & lapidum & hcrbarum & ani-
, malium abundare gencribus, in confeffb eft. Hinc tot, ad remotiflimas mundi plagas, terra ma- rique fufcepta itinera deprchcndimus. Profeclo, 11 ad fummi omnium rerum Conditoris admiranda ope- ra oculum animumque attentiorem converterimus, ea fane pauca erunt, fi vel fmgula noverimus, quae in patrio tantum folo, ingenti quamvis & il!a nu- mcro, reperiantur. Quo vero longius in remotio- ra loca penetraverimus , eo majori percellimur ad- miratione, cum in iis obvia nova plerumque, & a domefticis haclenusque nobis cognitis diverfifTjma lint. Quas, quxfo, fub Arc~to nato, &a noftro feptemtrione, /Equatori fubjectas terraa , acleunti,
propofita
A
Hh 2
tiova
484 SURINAMENSIA GRILLIANA,
nova non occurrent? Qux non peregrina medii or- bis colono, fi noftras aliquando nives illi fentire contigeric?
Peregrinatores equidem non defunt, quin immo quamplurimos novirnus, qui & percgre & diu pro- fecti, multa vifu digna obfervarunt, & reduces in or- dinem reda&a typis mandarunt, fed quae pleraque, locoruir. tantum defcriptiones, incolarum mores, commercia, & id genus alia, continent, paucis ad- rnodum de iis follicitis, quse in Hiftoria Naturali lu- cem aliquam nobis prasferre poflint. Nec mirum, quod intacla illa reliquerint, cum Librumillum Na- turas vaftiflimum , utut omnibus apertum, perpauci tamen legere potuerint, & quae obfervatu digna ef- fent perfpicere, in iis prcecipue partibus, quse ad ani- malium notitiam nos ducunt, quorum etiam, in no- tiflimis fsepe, accurata cognitioneadhucd.im caremus,
Nec decipiemur, fi hanc fuifle cauffam dixeri- mus, cur jufti rerum naturalium iEftimatores, in ra- rioribus animalibus hinc inde coiligendis tantum operae collocaverint , peregrinantium imprimis ope adjuti, qui illorum defideriis & petitionibus fatis- fafturi, non exiguam peregrinorum animantium copiam, fpiritu vini adfervatam, domum reduces in Curioforum Mufea retulerunt, fpeclatores quo- dam quafi naturee fafcino vel occulto impulfu per- moturam , eos etiam , quibus vel nulla vel exigua admodum viforum ratio conftat, raritate ipfa rebus admirationem conciliante.
Licet autem, nec immerito, noftri hujus Eevi in- ftrufliflima Mufea fufpiciarnus , Fincentii Harlemen- fe, Sloanei Londinenfe, Sebcs Amftelodamenfe, ut & Academia Petropolitana ; dolendum tamen eft, plera- que illorum , vel nec accurate, nec dilucide fatis explicata effe , vel adhuc in fuis latebris delitefcere.
Ad nos quod adtinet, rariora ejusmodi nobis Mufea fuerunt, donec munificentia s. r. c. prin-
cipis
#
SURINAMENSIA GRILLIANA. 485
cipis noftri Hcered. clementiflimi, & prioris noftri Cancelkirii, Senator. ac Comit. caroli gyl- lenborgii liberalitate, Hortus Botanicus Upfa- ]ienfis, Colle&ionibus rariflimis felecufliroisque dita- retur, quas dudum typis expreffas publicas & luci & ufu dedimus a).
Tantis excmplis, & quo ipfe in bonas literas flagrat amore atque animo propenfiflimo, accenfus claudius grill, Civis Stockholmienfis , Reg. Acad. Scient. Membrum, atque fui municipii, ge- nere, fortuna, moribusque antiquis clariflimus, anno fuperiori , 1747, ingentem minimeque vulga- rem Surinamenfium Animalium copiam, Celeberri- mo Praefjdi dono dedit, haud exiguam aeceflionera Mufeo Upfalienfi addentem.
Auclor hujus Colleclionis, in Regione Araerica- na Surinaroenfi fa&a?, fuit Pater gerret, Su- rinami natus, ampliflimorumque ibidem feminario- rum fator & poffeiTor, vel eo maxime celebris, quod inter primos fuerit, qui coFfEiE fruticis plantationem in America non fine fucceflu inftituit. Hic, inquam, cum Filio cognomine, hunc The- faurum paravit, & fiquidem eis cum Claudio noflro, nec levis amicitia, nec otiofum literarum commer- cium jam diu interceflit, Municipi illurn noftro digniflimo, bonarumque artium amantiflimo, lon- ginquum munus, miferunt; Grillius nobis dedit, non in alio melius loco, quam in Horto Upfalienfi fervandum.
Hihc patet , totam hanc Gerretorura CoIIe&io- nem, ea tantummodo animalia comprehcndere, quse, fub fervidiffimo caelo fatifcens, Surinamica tellus b) progenuit. Nec dubium eft, quin his &
Hh 3 plura
a) Atufeum adolpho-fridericianum. L. Balk. 174.6. Ampbibia gyllenborgiana. B. R. Haft. 1745. Suriaamum, Belgarum, in contincnte AmericJe meridiona-
lis
4S<5 SURINAMENSIA GRILLIANA.
plura & rariora illa terra fuppeditet, qua; nunc certe maximam partem accurate fuiflcnt obfervata & de- teda, fi vel Celeb. Praefidi placuiffet, fpartam Medi- ci India? Occidcntalis, a confummatiflimo Boerhavio- jam ante deccnnium ipfi oblatam, fuflipere; vel fi Johanni Bartfchio, in quem poftea illud munus de- nvabatur, & qui in hoc fcientiarum genere a Cla- riflimo Praceptore innutritus fuerat, roitius caclum» mcJioraque fata experiri licuiflec.
Mihi vcro, qui interpretem qualemcunque mu- neris Grilliani agere volui, illa licct felicitas non obtigerit, ut, quod optaffcm, in ipfo Solo Surina- menfi , coram, ejus animalia cognofcere potuerim;. gavifus tamen magnopere fum , quod in materia tam nobiii juvenilcs ingenii vires periclitari miht datum fueric, fpeplenus, nec ingratam, ncc inuti- lem erudito orbi meam operam fore, maxime cura non trita & vulgaria tra&et, fed illa praecipue, quae & animadverfionem Curioforum merentur, & nova incrementa Scientiae nobiliffima? addent. Quin etiam nefas duximus, tantum tamque rarum thefau- rum , a remotifnmo , & in quem vix ulli noftrum penetrabunt, orbe, ad nos deveclum , in fuis locu» lis abditum negle&umque turpiter, vel in Palladis
arce »
lis parte , colonia , in ora Caribseenfi fitum eft. Originera vocis fluvio cognomini debet, qui in mare feptentrionale3 quod Americam alluit, (vulgo : Mar del Nort) effunditurft Latitudinis Poli borealis gradui fexto fubjacet, Longitu» dinis vero, a meridiano Obf.!i vatorii Upfalienfis 7S040^ vel a Primo Meridiano, qui infulam Ferro tranfit, occiden- tem verfus, 43 gr. com dimidio. Hinc apparet locum hune Aequatori admodum propinquum efle, & fequali fere , per integrum annum, dierum nocliumque fpatio gaudere. Ni- hilominus tamen temperie aeris mitiori terra fruitur, re- frigerante vicino aequore immodicum seftum, qui regicmea ^lias eidem coelo fubje&as adurere folet,
SURINAMENSIA GRILLIANA. 4S7
arce, jacere. Ceterum, B. L. me finem fcias obti- nuiffe meum, fi tam exlgWR noftri ingenii fcintillulae plenam aliis Jampada in ltadio tam ingenti decur- rendo, accenderint.
ClaJJls I. QUADRUPEDIA.
1. BRADYPUS (tridattylns ) manibus tridaftylis,
cauda brevi. Syji. nat. 4. p. 34. Ai feu Ignavus. Marcgr* braf. 221. t. 221. Pif.
nat. 321. t. 321. Ai f. ignavus gracilis americanus. Seb. thef. 1.
P-S?>- t.^.f.o. Ai f. Haut Clufii. ^f or.fi. belg. t. 74. Ignavus f. per antiphrafin Agilis. Clnf. exot.no.
*• 373- • Ignavus americanus major hirfutus, pilis longis
& grifeis. Vincent catal. 2. n. 18.
Ignavus f. Haut. Nieremb. nat. 163. £. 163.
Pigritia f. Haut. Nieremb. nat. 164. £. 164. /. 12. O/eflr. !»»£ 7. 6. /, 2.
Ignavus, O/erzr. wz/. 7. t. 6. f. 2.
Hay. Laet. amer. 554. 554.
Unau. Laet.amer.61S. t.6i%.
caput rninimum, fubglobofum, pilis undique teclum , facie vero pilis flavis vcftitum , ex- ceptis folis naribus. Dentes primores duo, fpatio remoti, (ac fi duo intermedii deficerent) obtufifiimi, erefti. Molares plures a prsceden- tibus fpatio remoti. Ocnli parvi, pone pilis nigris notati. Gnla fiava. Nares prominula?, obtufe, antice foraminibus minimis, teretibus. absque lacuna interje&a. AuricnUe nulla?, fed aurium foramina duplici quafi meatu intra concham fe infinuantia.
collum longum.
Hh 4 BRA-
488 SURINAMENSIA GRILLIANA.
brachia longiora quam femora. Mnnus par- vae, undique veilere veftitae, in nulios digi- tos fiffae, unguibus tribus parallelis, compref- fis, fubfalcatis, fubtus canaliculatis, aequai> bus, magnis. femora craffiora, fed longe breviora quam brachia.
planti veilere undique veftitae, Calcaneo pro* minulo incedentes more urfi, terminatae (fod absque digitis) unguibus tribus, aequalibus, compreflis, falcatis, fuhtus canaliculatis , acu- tis, manuum paullo brevioribus.
cauda breviflima , fereovata, undique veilere tecta, apice tamen eminente, nudiufculo, acu* tiufculo.
mamj; iE duae, pe&orafes.
magnitudo Felis domefticae.
Habitat in America? calidioris arboribus.
Totum corpus, urforum inftar, pilis longis & afpe» riorihus veftitur, colore ex fufco feu grifeo & albo variante. Utque arboribus hanc beilio* lam incolam fummus rerum Opifex datam vo-» luerit, ita quoque longioribus brachiis, diva- ricatis femoribus, unguibusque aliorum anima- lium longioribus, quo, fciiicet, expeditior in truncis arhorum adfcendendis effet, inftruxit^ & ne ventorum violentia laederetur-, hirfuto & denfo veliere texit.
Cibum foiia arborum fuccofiora praebent, ideoque raro, vel nunquam, illa tltim fentire perhibetur.
Jncejfus animali tardiflimus eft. Ex arbore enira in arborem migratura, domo quafi priftina re- licla, cum in terram incidit, diurno itinere paffus quinquaginta fimplices vix emetitur. Unde etiam a peregrinantibus nomenlgnavi, Pigri, Tardigradi, & Bradypodis, nec imme- rito, ob fummam fegnitiem obtinuit. Remo-
rarn
SURINAMENSIA GRILLIANA. 489
ram incedenti faciunt longiora multo femo- ribus brachia, & rigidi, nec digitis articu- lati, pedes.
Sonus felinei fere pulli iimilis, aequali fonorum intervallo, muficorum more, La, Sol, Fa, Mi, Re, Ut, defcendentia i, i, i, i, i, i, re- fert; quamobrem Mufices inventorem Brady- podanoftrum fuiffe, Clufius hariolatur,
Clajfis II. A V E S.
2. FRINGILLA (jamaicana) remigibus re&ricibus-
que nigris , peclore viridi - caerulefcente. Pafler ca-ruleo - fufcus. Sloan. Jam. 2. ^.311.
t. 257- f- 3- Rajifyn- i«7- Locus aviculae natalis Brafilia eft, unde peti-
tam Grilli le&iflima Thori Confors accepit, &
cavea inclufam diu aluit. m agnitudo Ligurini. Faun.fuec.202' rostrum albicans, bafi deorfum dehifcens,
apice utrinque vix emarginato. alje omnibus remigibus nigricantes. cauda etiam nigricans, parum bifurca. pectus & Gula cseruleo - viridis. caput fupra grifeo - fufcum, uti & dorfuro, quod
pennis viridibus interfperfum eft. pedes albicantes, tetradaclyli , ut in congene-
ribus. ABDOmen albicans,
Claffis III. AMPHIBIA.
3. CECILIA (tentaculata) rugis CXXXV. vi&
T.XVII. Fig.I. Pedem fere longitudine aequat, craffitudine polli- cem, formam cylindro aequalem a capite ad caudam fervans. Cute tegitur, nullis oronino Hh 5 obfi-
490 SURINAMENSIA GRILLIANA.
obfita fquamis, fed j\evi, & in dorfo pun&nh'* paullulum eminentibus fparfa, rugis ab urroque latere centum & triginta quinque inllrudta , eo> depreffioribus , quo magis ad illas fe animal in- clinaverit. Capite giabro & fubrotundo, raa- xiila fuperiore longius prominente, obtufa, & ab utraque parte narium, tentaculo, vel cirrho, adeo brevi priedita, ut fere vifura effugiat» Naritim foramina minutifTima, & quafi acus punfla, longe a fe invicem diltant. Oculi etiam, inftar pun&orum, minutiffimi , cute licet obducti, tamen perlucent. Dentes , ut kn Colubris innoxiis, parvuli, & in fbperiori ta- men maxilla minores habentur. Catida obtufa, & fere nulla, rugisque crebrioribus , ut in Lumbricis, fripata, anum habet duobus punctu- lis claufum, & extremitati proximum.
Sequentia in hoc animali peculiaria, nec rcliquis generibus communia obfervari merentur:
* Ubi primum infpexeris, anguiliae adeo fpeciem refert, ut inter pifces illum numerari debere facile crederes. Quandoquidem vero nec pin- nis, efientiali illo pifcium omnium characlere* nec branchiarum apertura gaudeat, fed pulmo- ne & naribus, quibus anhelitum reddit ac per vices recipit, nemini non apparet , huc illum referri non poffe,
/3 A ferpentum reliquo agmineomni, eo maxi- me#diflinguitur, quod Cauda careat, exili tan- tum apertuva ani, extremitati corporis vicina, proeditus, quod rn Serpentibus nunquam obfer- vatum , immo inauditum plane eft.
7 Praeterea & Squamis , & abdominalibus fcutis , & plenis perfe&isque annulis, quales Amphis- beena?, deftituitur, corpore toto nudo appa- rente.
<T Etiam
SURINAMENSIA GRILLIANA. 491
J Etiam hoc illi peculiare eft, quod valvula
f. Labium oris fuperius vaide promincat & obtu-
fum fit, more pifcium chondropterygiorum. t Illi denique gemina juxta apicem oris tentacula,
qualia limaci efTe novimus, adhserent, identi-
dem in irto ordine inviia. Hinc concludimus, novum hoc effe genus Ser-
pentum, ita definiendum : Cacilia eft genus Serpentum, corpore nudo: rugis
lateralibus. Oris labio fuperiori prominenti , ten-
taculis duobus, Cauda nulla. Et hunc noftrum ferpentem a nemine adhuc
defcriptum legimus, immo ne nominatum
quidem.
4. AMPHISBiENA (fuliginofa) annulis abdomina-
libus CC. caudalibusXXX, Muf Princ. n.22. Qua formam quidem hic ferpens illi plane fimi- ]is elt , qui in Mufeo Principis habetur , colore licet ab iHo differat; Caput enim flavum eft, Venter quoque flavefcentibus maculis ubique diftinctus; adeo, ut qui colorem vellet pro genuino charactere agnofcere, novam facile fpeciem hanc Amphisbaenam faceret. Verum, fiquidem & numerus fegmentorum annularium, & ani puncta 08.0 , & denique linea? lateralis ftrw cruciatas ad amuftim in utroque conve- niunt , unius ejusdemque, ut reapfe funt, fpe- ciei e(fe, omnino ftatuendum eft.
5. Quin & aliam ejusdem fpeciei, in Mufeo Gril-
Hano habemus, albo capite , albisque in atro cor- porc maculis , abdomini maxime adfperfis, quo ipA> Hefcriptis haud parum eft diffimilis; quan- doquidem autcm & reliqua omnia, etiam feg- menta ipfa, congruunt, germanam iis effe tpparet,
Caput hujus Serpentis reliquo femper corpore
can-
492 SURINAMENSIA GRILLIANA.
candidius eft, oculique femper tenui cute ob- ducii, adeoque minuti, ut perfpici vix queant.
6i ANGUIS (Scytale) fquamis abdomrnalibus CCXXX, caudalibus XIII. Muf. Prmc. n. 23. Etiam hax Scytale, quoad formam, cum illa con- venit, quec in Mufeo Principis defineata efl, longitudine eadem, fed duplicata craflicie to- tidemquc fafciis annularibus, verum non fer- rugineis, fed atris, infignis, Squama autemt ubi alba? funt, in apicibus extremis punftulis nigrefcentibus, ad dorfum maxitne, difper- guntur.
EflTe autem cum ifio eundem, liquido conftat. Licet cnim fquamre caput inter & anumjacen- tes, in hoc noftro ducentee tantum & viginii quinque numerentur, cum in Mufei Principis angue circiter ducentce & quadraginta haboan- tur, fquamae tamen fubcaudales eaedem toti- demque, puta tredecim funt, ne deficiente qui- dem unica vel fuperante.
7. In alio, nincre quidem, at aequaliter atro5
fquamEe abdominales ducentce & triginta, cauda- les vero tredecim inveniebantur.
8. In alio itidem illse omnino ducenta & tri-
ginta, has vero tredecim exiftebant, Ut Amphisbrense, ita huic quoque oculi minu-
tiflimi, & vifui vix obvii funt. Cauda vix digitum transverfum longaeft, & ad- modum obcufa, corpore toto fesquipedem aequante. Nulla fafciarum colore infignium , totum corpus ambit, omnibus fub abdomine interruptis, unica & prima illa excepta* quae caput cingit. Haud difficuker hic anguis, ob cylindraceam fuam formamy a reliquis dignofcitur.
9. CO-
SURINAMENSIA GRILLIANA. 493
9. COLUBER (lemnifcatus ) fcutis abdominalibus
CCL, fquamis caudalibus XXX Vr. Amphib, Gyllenborg. n. 6. Magnitudo, color, omnia ut in Gyllenborgiano, fed fcuta abdominalia circiter ducenta & qua- draginta oUo>,
10. COLUBER (cyanevs) fcutis abdominalibus CXIX, fquamis caudalibus CX.
. Anguiculus Surinamenfis cyaneus. Seb. tbef. 2. p.44. t.43. f. 2.
Serpens ett bipedalis , trunco fcilicet pedem unum cum femifTe iongo; Cauda pedem dimi- dium. Totum animalculum fupra faturate cx- ruleura & immaculatum eft, fubtus vero pal- lide vTrefcens. Latera parum comprefla, & abdomen fubtus maxime planurrj. Hinc verfus ventrem utrinque angulatum.
caput parvum, ovatum, te&um fupra fquamis Jatiufculis, obtufis. Narium foramina parva. Oculi rufefcentes. Dentes minutillimi. Linea ab oculis verfus roftrum fub naribus exarata.
SQUAMiE in dorfo ovataa, planae, leves, a.d latera rotundiores, fed virefcentes.
cauda maxime tenuis, fquamis obtufis & fere hexagonis te&a.
scuta abdominis centum & novendecim, fquama caudales paria feu bis centum & decem numerantur.
Usque adeo hic ferpens a h jETullj; cey- lonensium, Amphib. Gyllenborg. 11.2. ex- terna facie adfimilatur, ut unum eundemque elfe facile crederes. Etenim tam quoad quan- titatem, quam angulos, & caudam & caput, eandem prorfus formam fervat, Nec color illi multum abfimilis, licet in noftro magis caeruleus & immaculacus fit, Quamquam au-
tem
49^ SURINAMENSIA GRILLIANA.
riore toto immaculato exalbidoque, facile cognoveris.
14. COLUBLR (Cobella) fcutis abdominalibus CL, fquamis caudalibus L. Muf. Frinc. n. 28. Ampbib. Gyllenb. n. 4.
Quatuor hujus fpcciei Cobellx, diverfi fingulae coloris, in hoc Mufco fervintur, non difficul- ter . tamen a rcJiquis dignofcenda,1, dorfo fufco, geminis hinc inde Jineis albis curvis- que fignato.
Et quoniam quam plurimi hujus fpeciei ferpentes in noftris mufeis reperiuntur, non immerito ftatucris, frequentiores illos maximeque vulga- res eile, nec tamen adeo noxios, cum magnis careant dentibus.
Centum quadraginta octo inter & centum quin- quaginta tria fcuta abdominalia, fquamse vero caudales inter quadraginta 06I0 & quinqua- ginta tria numerantur.
Cauda circiter quintam partem longitudinis ad- tingit, admodum acuminata.
Gula tegitur fquamis tribus duplicatis.
Hujus fpeciei unum poilidemus, varietate fua maxime infignem. Dorfum cui, non omnino fufcum, fed casrulefcens , paucis admodum cha- raeleribus albis notatum. Pone oculos macula quasdam alba & transverfa cernitur. Venter quidem ejus albidior eft, fed cauda fubterior candidifiima, fafciis nuilis interruptis adfperfa, adeo ut novam eiTe fpeciem facile quis exifti- maret, praecipue cum fcuta gerat abdoroinalia fupra centum triginta oclo, fquamasque cauda- les fexaginta duas. Attamen cum & hujus gu- la ternis fquamis duplicatis tegatur, & praeterea pares capitis futuras, dorfum modice carina- tum, fafcias abdominis interruptas, & cha- racteres quoque nonnullos albos dorfo in-
fcriptos
SURINAMENSIA GRILLIANA. 497
fcriptos retineat, variam quidem illam, atta- men non plane diverfam ab hac fpecie exifti- maverim ; maxime cum compertum fit, t-oti- dem caudalibus fcuta accedere, quot abdomi- nalibus defunt. Abdominalia enim fcuta ccn- tum & triginta o&o, caudalibus fexagiota duo- bus addita, eundem omnino numerum confti- tuunt , quem vulgaris noftri centum & quin- quaginta fcuta quinquagenis fuis fquamis ad- jecla, nimirum in utroque bis centum.
*$. COLUBER (Aefculapii) fcutis abdominalibus CXC, fquamis caudalibus XLII. Serpentis iEfculapii fpecies. Seb.tbef.2. pag.xy. t. 18- fi 4.
caput brevius, quam in reliquis, deprefllim, fubrotundum. Nares minima;; fafcia nigra in- ter oculos. Os deftitnitur dennbus lethiferis. Guhm quinque fquamarum paria tegunt.
corpus tectum eft fquamis ovatis , levibus, glabris. Color in tergo pallidus , fafciis latis, nigris, plus quam viginti, picrus, qua; fafciae ftepius cingunt totum corpus. Squamce in doH- fo per quindecim ordines digeftae. Scuta ab- dominalia centum & nonaginta.
cauda fextam partem corporis adtingit, fubtus te£la fd,uamarum paribus quadraginta duobus diftinftifllmis.
Longituto totius, circitef pedis unius cum dimidio. Craffities digiti.
16. CFNCHRIS (Conftrictor) fcutis abdominalibui CCXL, fcutis caudalibus LXIV. vid. Fig.IIL
Boiguacu Pif. braf 1648. />• 41. Marcgr, braf.2$g, Pif. natural. 1658. p. 277. Raj. quadrup, 325.
Conftrictor. Kampf, amcen. 573.
Serpens indicus bubalinus , Anacandia ceylonen- fibus. Raj. quadrup- 332.
Tom. L I i Gi-
498 SURINAMENSIA GRILLIANA.
Giboya five Jaboya. Laet. occid. 554. Anguis ftupidus. Nieremb. nat. 274. Serpens peregrinus. Cluf. exot. 113. Serpens ceylonica maxima, Pimberah di£ta. Seb.
thef.i. p. 97. f.91. f.i. Jn? Serpens oculea mexicana femina. Seb. thef. 2.
p. 104. t. 98. /. r. An? Serpens excellens ac fpeciofa brafilienfis e re-
gione guaira, regina ferpentum habita. Seb.
thef. 2. p. 105. t. 99. /. 2. Serpens americana arborea, fingulari artificio pi-
cta, magni aeftimata. Seb. tbef. \. p. 85. t. 53. /1.
corpus cralfum, grifeum, maculis viginti qua- tuor dorfalibus magnis pallidis; quarum ante- riores quinque utrinque emarginatse, pofterio- res transverfales lateribus bifidce fed albidiores. Cauda etiam magis rufefcens; Latera ex grifeo & pallido pulchre variegata. Preeterea totum corpus punctis parvis fufcis adfperfum.
caput te&um fquamis minutiifimis, nec ut reli- qui ferpentes inter oeulos laminas habet latiu- • fculas. Narium regio valde prominet, fubtus nigra areola, apice obtufo. Fafcia nigra pone oculos. Labium fuperius fquamis quafi ferra- tum. Dentes canini majores nulli. Lingua car- nofa, parum bifida, acuminato- fetacea. Supra oculos caput utrinque in tuberculum elevatum.
squamje in toto corpore minutiffima?, ovato- rotundatae, la:ves.
cauda vix o&avam partem totius corporis adtingit.
In immenfum adeo hasc bellua excrefcit , ut orgyias non raro quatuor & plures fuperet. Glabra admodum eft, & majufcula variegatis- que maculis tota pulcherrime pifta. Quam- obrem ejus exuvias, loco veftium, Indi ami-
ciun-
SURINAMENSIA GRILLIANA. 499
ciuntur, & quse, tam in aliis curioforum, quam in noftris quoque , & Bibliothecae & Horti Academici, Mufeis, non fine admira- tione vifuntur. Carne ejus & feri Indiarum incolee, & & Nigritae Africani vefcuntur. A peregrinantibus mortiferam nemini infligere plagam traditur, quod cum noftra defcriptione apprime congruit ; quippe in qua illum majo- ribus deftitui dentibus adfirmavimus, quibus lethalia poflit inferre vulnera. •
Pifo: Famelicus ex dumetis profilit, canda? fuae nitens, horrende fe erigit, lucTatur cum feris & hominibus, & fibilat iratus , vel ex nrbore in viatorem defilit, eumque validifiimis cingit amplexibus, ut etiam interimat.
Marcgravius vidit integram capram deglutifTe. Animalia circumvolvendo Frangit , ofla com- minuit, tota faiiva oblinit vel deglutit.
Kcempf. amoenit. 573 : Conftringentes ita dicTi, quia nefcio quo aftu quadrupedia circumdare & dum moriantur conftringere, fuffocata de- mum degiutire dicuntur: an uros ctiam, quod Cleyerus in epheineridihus germanicis retulit, id nunquam comperi , vel a fide dignis audivi. Nugae funt fabuiantis vulgi.
Nierewh. nat.274.: Incolit faxa antraque, & oc- currentibus animalibus, ad fe traclis halitu, vi- ciitat. Cervis infidiatur, occultatus frondibus circa vias, quo cervi folent transire. Cum pro- pe accedit cervus, vi fpiritus fui attrahit ad fe ut magnes ferrum, nequeunte cervo evadere avidum os colubri. (carent hoc imperio in ho- mines). Detentum halitu cervum compleftun- tur, circumcomprefijone exftinguunt, deinde adlambunt, & faliva fua linentes prsparant & condiunt ut facilius glutiant, alioqui pilorum Ii 2 afpe-
Soo SURINAMENSIA GRILLIANA.
afperitas impedimento effet. Paullatim ex- fugunt illum a pedibus usque ad caput; quod quidem propter cornua deglutire ncqueunt, fed donec putrefcat, in ore defcrunt. Ifoc genus venationis his ftulus anguibus indulfit natura, alioqui nulla providentia effet tantee ignaviue. Tota oeconomia & cenfus hujus anguis efl fpiritus.
i/. CROTALOPHORUS (Duriffus) fcutis abdomi- nalibus CLXXII, fcutus caudalibus XXI, pari- busque fquamarum III.
Domina ferpentum. Nieremb. nat. 26%. t. 26%. Jonft. ferp. 26. t. 7. Olear. Muf. 18. t. II. f. 2.
Serpens venenofus maximus virginianus cum ratulis. Vincent. catal. 4. «.38.
Vipera americana caudifona, longitudine IV. pe- des exaequans, coloris leucophau, hinc inde in dorfo fufco colore adfperfa, tintinnabulum feu crepitaculum in cau.h extrema a multis fquamis compoiitum, habens. Mufpetropol. p. 454. n. 36.
Etiamfi vipera? caudifonx1 in utraque India repe- riantur, unius tamen ejusdemque fpeciei fi ngu- las e(Te, creditum haftenus fuit. Verum enim vero, cum in dilfertatione de Mufeo Principis ».24. aliam defcripferimus, alterius vero nunc examinanda; peropportuna occafio data fuerit, ' pro certo habemus, non unam folummodo fpe- ciem, fed totum genus illas conflituere. Ita- que charafter hujus ferpentis genericus cauda erit, fpecificus vero fcuta abdominis & caudae. Quocirca in hac noftra obfervandum eft , fcuta non tantum fub cauda , fed etiam aliquot in- fuper fquamarum paria illi adeffe, qu« in altera defiderantur. Nec dubium eft , quin . fi in reiiquas etiam inquirendi anfa daretur, plures hujus generis fpecies detegi poflent.
Lon-
SURINAMENSIA GRILLIANA. 501
Longitudine nofter quatuor pedum, craffitie bra- chii conftat, alter vero in Mufeo Principis ex- preffus, geminum tantum pedem longus & di- gito humano paullo craffior eft.
color in noftro varius, ex albo & flavo, cum maculis nigris, rhombeis, in difco albis; ille e contra totus albus, fquamse omnes ovatae, carinatae, praefertim in dorfo & verfus caput.
area inter oculos nigricans , cum linea lata transverfali alba, quaj non in altero.
caput obtufiffimum , ftruclura antecedentis , dentes in fuperiori maxilla canini, intra faccu- lum reconditi, fubulati, reflexi, digitum trans- vcrfum longi , •utrinque duo, quibus lethalia infligit vulnera.
abdomf. n ante anum te&um fcutis transverfa- libus centum feptuaginta & duobus , at vero inter anum .& crepitaculum fcuta viginti & unum , & proxime ad haec fquamas trium parium caudam ante crepitaculum finiunt.
cauda arcla , anguflior, breviffima, terminata crepitacuio, non quinis conftante articulis, fed novem, figura, ut in altera, depreffa.
Pleraque ergo & nomina & fynonyma , qua? Mu- fei Principis Crotalophoro tribuuntur, etiam huic fpeciei communia crunt.
18. LACERTA (Teguixin) cauda tereti, corpore duplo longiore,, pedibus pentadaclylis , crifta nulla, hypochondriis plicatis. Awpbib. Gyilenb. n. 14.
In fingulis haec prorfus curn Gyllenborgiana con- venit.
19. LACERTA (Chamalem) cauda tereti brevi, pedibus pentadactylis, digitis duobus tribusque coadunatis. Muf. Princ n. 16.
Occidentalis ifte Indias Chamadeon, praeterquam quod obfcurioris coloris fit, & femora graci- Ii 3 liora,
502 SURINAMEN5IA GRILLIANA.
Jiora, occiputque magis acuminatum, ut & dorfum fupra thoracem magis elevatum habeat, orientali llli cetera fimilis eft.
Clajfs IV. ■ P I S C E S.
20. GYMNOTUS (Carapo). Muf. Princ. 52. t. 2./.0". Ifte etiam pifcis in Surinamenfibus colle&aneis,
fed eximiae magnitudinis , fervatur, integros tres pedes longitudine fuperans, palmam latus, ponderis librarum decem, dorfo admodura rotundato & pingui , totus anguilla; inftar muco obductus. Poutaol Jndis di&us.
Clajfs V. I N S E C T A.
21. GRYLLUS (criflatus) crifta- thoracis quadri- flda. vid. Fig. IV.
Gryllus ex JEgypto. Olear.muf.21. U2./.5.
Gryllus orientalis. Frifcb. infect. 9. p. 3. /. 1.
Animal palmam transverfam longum, teftaceum.
caput obtufum, inflexum, labio fuperiore emarginato, inferiore bipartito, tentaculis utrinque duobus, quorum par anterius couftat articulis quinque, inferius vero tribus. Ma- xilla laterales valida?, dentata, oculi grifei, prominentes. Antenna corpore triplo brevio- res, filiformes, viginti & feptem articulis, quorum capiti propiores, breviores.
thorax compreffus, tectus crufta, pone dilata- ta, fcabra, a tergo in criftam aiTurgens quadri- fidam, obtufam, cornpreftam. Peclus infra in- ter fingula paria pedum duobus foraminibus perforatum & planiufculum , & inter pedes pri- mos caruncula conica inftrudlum.
TIBIA
SURINAMENSIA GRILLIANA. 503
tibije quatuor pedum primorum teretes, fub? cylindraceae, una cum tibiis, quse tamen ver- fus apicem fubtus parum fpinofae. Planta pe- dum conftant fingulse tarfo quadrtiplici , de- finentes in digitum duplici ungue acuto, in- curvo, apicenigro, cum interje&o cotyledo- ne fubro-undo, convexo.
femora poftremi paris magna, angulata, lsevia, utrinque albo- maculata , geniculo craifiufculo. Tibia longae, teretiufcula;, pone fpinis alter- nis, acutis, apice nigris, armatse, & fpin« quatuor tibiam terminant. Planta conftant tarfo quadruplici, rotundato, quorum duo prse- cedentes integri, reliqui vero duo biiidi. Di- giti fimiles prcecedentibus.
abdomen fubcylindraceum , feptem vel o&o incifuris divifum , fingulis utrinque foramine perforatis. Cauda quadrivalvis , acuminata, valvulis fuperioribus brevioribus, ungulam caprinam referentibus, inferioribus vero paullo longioribus & acutioribus. Ala quatuor, ab- domine longiores; quarum fuperiores anguftio- res, pallidiores, nervofae & reticulatse, nervo unico validiore, adeoque potius elytra dicen- dse: inferiores vero alse oftuplo lariores, ma- gis nervofae & reticuJatim venofse, inftar um- bellae complicatse; verfus marginem pofterio- rem nigricantes.
Hsec fpecies illa ipfa eft, quse ex iEgypto, terra fancta, Syria & reliquis orientalibus regionibus inftar nubium in Europam, prsefertim Poloniam, migrant quibusdam annis, omnemque fpem agriculae uno alterove die vcl hora auferunt; adeoque hsec fpecies cum Africa communis eft Amcricae.
Ii 4 22. GRYL-
504 SURTNAMENSIA GRILLTANA.
22.GRYLLUS (m antis gongylodes) thoracc lineari alarum longitudinc; margine denticulis ciliato.
Mantcs. fohft. inf. t.u. Aldrov. f.1.2. 6f M3. /.21. Att. angl. n. 301. />. 2051. t.20. /.3.
Gaayara. Marcgr. braf. 24.6.
Hsec omnino fpecies eft Grylli, ftructura licet a noftris haud parura diffc.at.
co rp us. flavum , longicudine digiti.
caput obtufe triangularc. Frons flava. An~ tennce duaj fetaceai, anguftiflimae. Intcr anten- nas pori trcs in triangulum pofiti. Oris labium integrum. Maxillte laterales parvae. Tenta- cula fufca fub ore.
thorax longiflimus, linearis, parum convexus, margme auctus denticulis minutifiimis ciliato* Antice apophyfi fubrotunda aurtus. Femora primi paris fubtriangula antice dentata, longi- tudine vix thoracis, ad thoracis anticam par- tem fub apophyfi inferta. Ulnse longicudine fere femorum, fed latiores, comprefiaj, parte poftica bifariam fpinofa?, ut etiam digiti foli- tarii, mucronati, poltice ferrato - fpinofi & juxta apicem quafi antenna articulata in- ftrufti.
abdomen oblongum, latum, depreffum, fub bafi femora fc-cundi & tertii paris breviflima, absque fpinis. Fibulce fubcylindricEe una cum tibiis anguftcE, fpinis dcftitutae, apice meta- tarfo quatuor pbalangium, ungue bifido. Ala quatuor, quarum fupcriores ovales, latiores, reticulatas, pelluciclce, flavefcentes . macula in medio fulva, & cofta longitudinali margini ex- teriori propiori, una cum prsedicfto margine, magis flavo & elato. Alae inferiores ovali- oblongas, membranacece , ftriatce, maculis flavis telieliatce.
Habe-
SURINAMENSIA GRILLIANA. 505
Habemus & aliam prsedietae fimilem, fed mino- rem & magis fufcam, alis abdominis breviori- bus, nebulofis, cauda etatiore, labio fuperio- re ovato, utrinque denticulato, inferiore fubtus bicufpidato, lateribus connivente, ob- tufo; quam pro prascedentis puppa agnofci- mus, cum thoracis, capitis, antennarum & pedum ftruchira eadem. £3. ARANtA ( avicitlaria ) hirfuta , thorace orbi- culato convejo, centro transverfim excava- to. Muf. Pfinc. n.60.61,
Nhandaguacu. Fif. braf. 44.
Binos hujus fpcciei araneos fervamus, quorum alter abdomine thorace minore, alter duplo majore gaudet , unde hunc feminam , illum %marem eile fufpicamur.
Utriusque caudae gemina appendix cylindracea, triarticulata, adhseret, figno nullo in primori- bus pedibus obvio , unde fexus dignofci queat.
Singuli pedum articulis fenis connecluntur. Ma- xillse oris fupra modum valida?, unguium felino- rum fpeciem referentes, rubrisque, ubi in- fiectuntur, pilis obfitae, reliquo univerfo cor- pore , pedibus quoque, atris & fubobfcuris, teclo.
Ungues pedum, ab auftoribus variis defcriptos, fludiofe qutefivimus. At vero, apices pedurrj obtufi plane funt, & denfo vellere tecii, la- tente in pilis parvulo quodam , incurvo & fim- plici unguiculo, anteriores etiam pedes ar- mante, fed usque adeo minuto, ut, nifi ferreo ftilo inveftigetur, vix appareat. Falli ergo eos oportet, qui binos fingulo pedi, & quidem majufculos, ungues tribuunt & appingunt.
Pifo de illo refert, quod iratus venenatum acu- leum cuti infigat, unde tumor lividus, multo dolore, fape ab Indis incurabilis.
Ii 5 24. SCQ*
$o6 SURINAMENSIA GRILLIANA
24. SCOLOPENDRA (morfitans) plana, pedifeus utrinque viginti. Muf. Princ. n. 22.
Scolopendra magna peregrina. Frifcb. infecl. 11, t. 2. f.j. Leeuwenhak. epift. p. 102. Olear» mttf.il. t. IZ. /. 5. Aldrov. inf. /.7. c. 6.
Flava hsec eft & illi prorfus fimilis, quae inMufeo Principis habetur, nifi quod minor fit. An- tenna; fubulata;, articulis viginti.
A P P E N D T X.
4
Illuftranda; hiftorise naturalis gifltia, ferpentum
maxime. illius vero imprimis fpeciei, qua? ab Ammodyta nomen tulit, Colubrum fubjungam ab Ukiftri & NobilifT. Regiae Cancellaria? Confiliario, Domino eduardo carlesonio, cum ad Porcam Ottomanicam munus legati Extra^rdi- narii obiret, captum.
25. COLUBER (Ammodytes) fcutis abdominalibus CXLII, fquamis caudalibus XXXII. vid. Fig. u*
Ammodytes. Raj. quadrup.2%7. Jonfl. ferp.i^. t-l- /• 3-
Semipedem nonnihil longitudine excedit, colore glauco & fere arenaceo, linea latiori nigrican- te, alternatim dentata, & ab utroque latere apicibus nonnullis pra;dita, medium dorfurri dividente. Ut rem verbo complectar: Qui Viperam vidit Faun. fuec. 260. hujus quoque colorcm novit. Eo tamen ab illa nofter difcer- nitur, quod fcuta habeat abdominalia centum & quadraginta duo, fquamas vero caudales duas & triginta.
corpds praeterea oblongis, planis, obtufis, & per novendecim ordines digeftis fquamis te- gitur.
caput fere triangulare eft. Squamula inter joculos, nares roftrumque, perplurimas, minu-
tiffi-
SURINAMENSIA GRILLIANA: 507
tiffimae: nulla? autem omnino, ut reliquis co- Jubri fpeciebus fere omnibus, laminas majores. Margines labiorum ex albo & nigro variegata?. Dentes in fuperiori maxilla utrinque duo, ma- jufcuii, acuti, & facculo fuo venenati, pra> terea nullij in inferiore vero plures minu- tiffimi, innocui. Rojlrum inftar coni ere&um, duas lineas altiim, cornu - forme, verum non cornea fed carnea materia conftans, retrorfum ad caput mobile, fquamulis minutifrtmis. Hoc inter cornu & oculos, ab utroque capitis latere tuberculum quoddam elevatius cernitur. Narium fora- mina, ad bafin hujus roftri utrinque jacent. Oculi ambo fquama unica latiori, loco pal- pebrarum, teguntur, occiput vero duabus la- minis diftinftis, reliquis paullo majoribus.
cauda perbrevis eft, pollicem transverfum lon- ga, attenuata.
Captus ipfe hic ferpens fuit, cum in capienda Lacerta occuparetur Faun. fuec. 1352. quam etiam ad primores usque pedes deglutierat,,illa licet magnitudine hoftem sequaret.
In meridionali Europge parte, Italia, Illyria, &c etiam in Libya reperitur.
Obf. Quae de caudaj hujus colubri nimia duritie Auftores nonnulli tradiderunt, nullius omni- no eft ponderis: cum corpore quidem illam nonnihil rigidiorem reliquo, nulla tamen in- figniori duritie obcallefcere noverimus.
Matthiolus in Diofcoridem p. 950: In viperarum quoque genere ea nimirum fera immanis recen- feri poteft, quam Ammodyten vocant. Eft enim fera ha?c vipera? omnino fimilis, praeterquam quod capite fit ampliore, & maxillis latioribus, quodque ultimo roftro fuperiori parte. emi-
nen-
SURINAMENSIA GRILLIANA.
kentiam quandam habeat , acutac verrucn? fimi- lem. Unde circumforanei , qui ferpentes eo- rumque veneni remedia profitentur, hanc fe- ram vulgo appellant Afpide del corno, h. e. afpidem cornutum. Neque fane ineptum illi nomen indiderunt; namque non minori cum velocitate interficit, quarn Afpis. Scimus enim quosdam ab his inopinate demorfos, trabus tantum horis morte occubuiffe. Proinde fcite libro XIII, cap. 25. de eo ita fcriptum reliquit Aetius : Amroodytes magnitudine quidetn cu- bitalis eft, (rnajor enim non pingitur, neque fcribitur,) colore vero arenofus, per corpus autem maculis nigris infignitus : caudam habefc praeduram, fuperne difciffam. A quibusdam, vero Cenchrias, h. e. miliaris, ob caudae inftar milii duritiem, appellatus eft. Latiores autem, maxillas, quam vipera babet, cumque in raul- tis alias ei fimilis fit, colore magis difcerni potell: vipera enim fubflava eft. Ceterum ab Ammodyta percuffos feftina utplurimum mors fequitur. Qui vero tam brevi non per- eunt, his fanguis e vulnere manat, & vulnus intumefcit: fed paullo poft fanies effertur,, fe- quiturque capitis gravitas, & animi deliquium» Qui vero optime difpofiti funt, & robufti, m triduo intereunt: quamquam reperti funt,qui in feptimum usque diem durarint.
XVII.
fab.XVII.
XVII.
F L 0 R A
OECONOMICA
P R iE S I D E
D. D. CAR. LlNNiEO propofita
AB
ELIA ASPELIN
Smolando.
Upfalia 1748. Junii 25.
Hominem creationis ultimum efle flnem, do- cet, prseter facram paginam, fcientia natu- ralis. Omnia igitur, vel immediate vel me- diate, in utilitatem tendunt hominis. Ei ad victum cultumque neceifaria, tria fubminifrrant naturas regna; uno tamen non pofuic loco fapientiflimus Creator eaipfa, quibus opus eft homini, fed per totum globum terraqueum difperfit: horum necefli- tate adactum fe fentit homo, ad ea exquirenda, ubicunque locorum inveniri poflint. Scientia h.TC naturalis res creatas nobis reddit notas, in tribus hifce natura? regnis. Noffe &adplicare, duo func praedicata, quaquaverfum nos vertimus, maxime necefTaria; bomini ideo, metoe inftar, in qua omnia horum regnorum concurrunt, curte erit, ita omnia etiam ei obvia adtendere, ut notitiam & indolem
eorum
5io FLORA OECONOMICA.
eorum familiares fibi rite reddat, ufibus fuis recte accommodet, gloriamque divinam illuftret. Eft igi- tur finis hujus fcientite admiratio Creatoris & uti- litas hominis.
ObjecU horum trium natura? regnorum nihil aliud funt, quam mirabilia Creatoris. Jucunditate eorum motus , Cel. D. Prauidem, cum plurimis aliis fcientia? hujus cultoribus, fecutus fui in excur- fionibus botanicis, per florifcros campos , horis {eflivalibus. Cum primum multiplicem ufum auri- bus haurirem, quem plantae vkx praebent communi, fubdolebam, nullum adhuc librum in lucem prodiifte publicam, talia experimenta continentem, excurfio- nibus faltim accommodatum. Perfpexi, quid quan- tumque utilitatis ejusmodi opera curiofis oecono- mis, popularibus meis patriceque mese longc ca- rifiimse effet adlatura. Exiftimavi igitur, hoc etiam opus nec Philofophiae Itudiofo fore inconveniens, curam in id intendens, ut audita lecliaque collige- rem, & Tecum, B. L. , Speciminis Academici loco communicarem, fperans fore, ut, licet opufculum hoc mancum & pro modulo tantum ingenii mei perbreve fit, eis faltem inferviat, qui prata ri- d-entia, oculis botanicis perluftrare cupiunt, fi non pluribus; ne fimus nlpa? in arvis. In enumerandis hifce ufibus, Cel. D. Praefidis methodum, in flora svecic a fufceptam fecutus fum, nec ultra eam ex- fpatiatus vel ad plantas exoticas vel noftratium hor- tenfes, id tantum egi, ut nomini ipfe ufus quo- que adderetur. Ea prsefertim indicavi &recenfui, quae veftimentis, cibis, domibus & utenfilibus apta funt. Permulta alia adneftere potuifiem , nifi vel res angufta domi obicem pofuiftet, vel animus non fuifiet totum jam confcribendi volumen. Hofce quam maxime innocuos conatus, B.L. , fi sequi bo- nique jam confulueris, opufculum hoc, Summo fa- vente Numine, forte, aliquanto auclius, lingua ex- pofitum vernacula, exfpete. Vale. i.Sa-
FLORA OECONOMICA. 511
s. Salicornia europaa falfa planta, pecoribus gra- tiflima. Aceto praeparata, in Anglia, uti portula- ca, cum acetariis editur. Raj. biji. 211. Souda Hifpanorum vitriariis infervit. It. Got. 269.
4. Ligujlrum vulgare. Sepibus bortorum operique topiario praeftantiorem vix habemus fruticem. Prajftat liguftrum ex infula Oroft, quarn ab ex- teris acceffere regionibus. It. Weft. 192. Vi- num, baccis tin&um, nigrum evadit; colorem. alias rubrum coeruleicentem e baccis eliciunt chartularum luforiarum confcciores. Raj. hifi. 1603.
8. Veronica officinalis fuccedaneum These vulgi.
12. Veronica Chamadrys, priori, Ioco The#, pra>
ftat. Act. Berol. 21* Pinguicula vulgaris fiavedine crines tingit,
gummique inftar capillis contorquendis infervit.
Sim. Paul. Succus tumores & fifTuras uberum
vaccarum fanat. Raj. Lac compactum Lappo-
num Ctaetmjoik) hujus foliis praeparatur. Fl.
Lap. 11. <f. ovibus noxia: pediculos deco&um
fugat. It. Got. 238. 27. Lycopus europaus, exficcatus & coclus cum
vitriolo, nigro inficit colore.
29. Anthoxanthum odoratum fuaveolens odorem foeno gratiffimum conciliat. Scheucbz. gram. 239.
30. Valeriana officinalis. Radix fclium amafia.
32. Valeriana Locufla. Folia primo vere pro aceta-
riis colliguntur. 35. Scboenus Marifcus paludes profundas & cefpi-
tofas foecundas reddit. Folia demetuntur in
Gotlandia, hisque domus teguntur. Jt. Got. 230.
Infulae natantes ex hujus radicibus deducuntur.
Scheuchz. gram.y-j. Radices turfas feu cefpi-
tes generant. Ibidem. 38. Scirpus fylvaticus , luxuriante reptatu , filvas fte-
riles foecundas fsepe reddit.
39. Scir-
Sit FLORA OECONOMICA.
39. Scirpus maritimus. Uti fequens lacuum & flu> viorum ripis, ica hic maritimis fertilitatem
1 adfcrt.
40. Scirpus lacuflris tuguriis tegendis aptilfimus; Smolandi vero eo clitellas farciunt. Pro pabulo boiim metitur.
41. Scirpus paluftris fuum deliciae. Kalm. #06.183. 204.
42. Scirpus cefpitofus turfas cefpitofas plerasque in pa-
ludibus profundis efficit. Fl. Lnpp. 20. y. Diffi- cile putrefcit, & in humum Tanfit. Ibidem S. 44. Eriopborum vaginatum. Ex feminum pappo pau- neres pulvinaria conficiunt. Fl. Lapp. 22.
47. Nardits Jiricta invifum gramen foenimeflbribus j falcem enim fapius eludit.
48. Pbalaris arundinacea eximium pabulum locis ripis adjacentibus.
50. Phleum pratenfe pabulum optimum; non tamen promifcue.
52. Alopecurus pratenfis. Vix datur gramen fueci- cum , quod mnjori cum fruftu udis & fubficcis feratur locis. It. Oel.go. 150.
54. Cynofurus paniceus in agris nimis luxuriat.
55. Milium effufum fuaveolens pellit infecla &ti- neas. It. Oel. 60.
59. Agroflis arundinuea purgat fiftulas tabacinas.'
Fl. Lapp. 44. Laetum pabulum in aridis. 63. Aira cefpitofa locis fertiliffimis prajftantirTimum
pabulum. Ait. Stockh. 1742. p. 30. Hinc a
cuprimontanis Dalekarliae maxime colitur. 67. Holcus lanatus pabulum molliflimum. 70. Holcus odoratus pro corollis fuaveolens. It.
Weflg. 145. Pellit tineas. 73. Poa aquatica maximum & praeftantiflimum pabu-
lum in aquofis. It. IVefig. 44. 160.. 78. Poa triuialis frequentiflimum pabulum in campis;
intadum vero poft f.orefcentiam relinquitur
a pecoribus.
82. Cyno"
FLORA OECONOMICA. 513
82. Cynofuras ccsruleus. Inde faltus tritonum. It.
Oel. 66. Gotl. 235. 84. Bromus fecalinus abundat in agris fterilibus, in
augmentum frumcnti pro pauperibus. 88- Bromus gigantens aitiffiinurn & fertilifiirnum pa-
bulum in pratis.
89. Bromus pinnatus pabuium in aridis.
90. Fejtuca ilvitans anferum & boum cibus. Gra- men m^innas efculencum prutenicum. Lcef. Prujf. 108.
91. Fefluca elntior pabulum praflans in humo fpon- giofa & foecunda. Act. Stockb. iixi.p. 62.
95. Feflaca ovina oves primario alir. It. Oel.jz. Gotl. 256. 284.
97. Avena fatua agrorum peftis. Eradicatur, accen-
fis ftipulis, poft mefTem , frequentique aratione, agro quieto poft germinationem. Dalekarh in cibum eam vertunt, ante maturitatem diffe&am. Semina in horreo ad parietes usque repunt., Inde Hygrometrum Johrenii.
98. Avena elatior pabulum gratiffimum , fertiliffi- mum. Acl. Stockb. 1747. p. 60. Radix a fu:- bus praecipue expetitur.
99. Arundo Pbragmites maxime longsvrj; te&is li*i* ]is; fceni fuccedaneum, ftoreisq'ie hortorum apta. Gypfariis pro bafi infervit. Fl.fuec.yg. Panicula viridi tingic colore. It. Wejlg. 93«
100. Arundo Calamagroftis prsftans pabulum in pa- ludibus.
ior. Arundo Epigei'>s pabulum praebet locis ficcis.
102. Arundo arenana arenam volatilero coercet. It/ Oel. 139. Gotl. 205.
103. Loliuvi temulentum temuientiam &. fere csscita- tem inducit. It. Gotl. 223. 245.
J04. Lolium perenne, Angiis Raygrafs, preeftans pa-
bulum in pratis Angiorum. 105. Triticum reptns. Radices in annonce caritate Tom. I. &k pro
514 FLORA OECONOMICA.
pro panc adhibentur: funt alias fuum deliciae;
jolia vero canum vomitorium. 106. Elymus arenarius. Radices pro pane, annona
urgente, venduntur. It. Go*. 331. Arenam
domat volatilem in Belgio. 112. Scabiofa Succifa floribus foenifecium indicat. It.
Got. 253. Folia viridi- tinctoria. It. Oel.97. ior. T14. Afperula odorata fuaveolens pellit tineas. It.
Oel. 60. Act. Stockb. 1742. p. 27.
115. Afperula tintioria, fuccedaneum Rubice tin&o- rum, rubro tingit colore. lt. Gotb. 238. Act. Stockh. 1742. p. 20.
116. Galium verum. Flores fuaveolentes pavimento infpergunt ruricola?. It. Oel. 158.
118. Galium boreale. Radices rubro- tinftoriae. Fl. Lapp. 60.
120. Galium Aparine, noxia planta in hortis pifo confitis.
131. Cornus fanguinea. Oleum exprefTum e baccis, pro lucernis, in agro Tridentino infervit. Mattbiol. Lignum durifllmum tornatoribus loco buxi, lanionibus ad verucula in ufu eft, carnes enim penetrat. Raj. bijl. 1592.
132. Cornus herbacea. Baccas pueri in cibum ffepe vertunt.
133. Evonymus europaus eximius frutex ad fepes vi- vas in hortis. Ex ligno colos prseftantiifimos tornant Galli. Raj. bifl. 1621. xFulvis bacca- rum pediculos puerorum necat.
134. Trapa natans. Nuces efculent-de funt.
135. Alcbimilla vulgaris decofta pro fophiilicatione ufurpacur.
138. Cufcuta europcea noxia lini agris & lupuletis; tingit purpurafcente colore.
139. Potamogeton natans aquas pifcibus pacatasreddit, 149. Myofotis fcorpioides /3 ovium venenum. Got. 335. 152. Litbofpermum arvenfe rufticarum Helfingicarum
i pigmentum cofmeticum, 158-
FLORA OECONOMICA. 515
158. Echium vulgare , apibus gratiffimum, faepe feri- tur in horcis.
161. Primula veris officinalis. Flores vinum, radix cerevifiam fragrr.ncem efficiunt.
162. Primula farinofa folum fubhufnidum fterileque CKalljordJ inriicat. It. Oel. 146.
163. Msnyantbes trifolma, loco Humuli, a pauperi- bus inUplandia, adhibetur in cerevifiam. Pa- nem e radke, premente annona , rarius pr^- parant Boreales. Fl. Lap. 80.
173. Cenvelvulus arvmfis , planta agris noxia.
284. Hyofcyamus niger. Radices , pro paftinacis in
cibum interdum alTumtce, infatuarunt. vid.
Exper. Arcb. Rofen Prog. 185. Datura Stramonium male notata planta. 187. Verbafcum nigrum fepes ornat. 289. Solanum Dulcamara fepes ornat; tin&oria eft.
Ramis ad vincula cantharorum utuntur eorum
confe&ores.
190. Hedera Helix in hortis ad opera topiaria & am- bulacra tecla idonea eft. Lignum radicis futo- ribus ad cultellos lesvigandos, cum ad cotem acuendo afperiores facti funt, utile eft. Raj. fyn. 459.
191. Lonkera Periclymenum pulcher frutex in hortis ad ambulacra tefta. It. Weft. 13 r. 201.
192. Lonicera Xybfleum ad fepes vivas in hortis ari- dis idonea. Rami fiftulis tabacinis confkien- dis inferviunt. Lignum duriffimum inter omnes arbores fuecanas, aptiiiimum dentibus texto- rum & pratorum pedtinum.
193. Rhamnus catbarticus fepes pulcherrimas , altas & virides conftituit. Cortex luteo - purpura- fcente tingit colore. It. Oel. 58. Got. 1 75. 209. Succus viridis, pi&oribus inferviens, e baccis exprinucur.
194. Rhamnus Frangula. Carbonibm ad pulverem
Kk 2 pyri-
$16 FLORA OECONOMICA.
pyrium utimur. It. Go£. 319. Bacca viridi tin- gunt colore. It. Oel. 31. Cortex vero luteo. Got. 175. Smolandi ad vincula cantharorum hunc feligunt; aucupes hoc ipfo retia fua viridi tingunt colore.
195. Ribes Uva crifpa fepes humiles & tonfiles in hortis conftituit. Bacca tam crudae eduntur, quam in vitreis vafis aflfervatae; immaturse le&ae in robern adhibentur; hic prceterea fructui variis modis in cibum tranfit.
196. Ribes nigrum. Sepes minus commodae ex hoc interdum conficiuntur. Baccte quibusdam in deliciis funt. Dyfenterise febrili boum primaria medicina fuit. Sauv.
197. Ribes rubrum. Frequentiffimus frutex ad fepes humiles in hortis. Baccce in robe & menfis fe- cundis expetitae.
198. Ribes alpinum. Fructus minus expetitus, cum fere fatuus: Frutex ad fepes in hortis ufurpa- tur. Lignam durum & tenax dentibus pettinum pratorum aptum.
200. Afclepias Vincetoxicum. Planta, gelu tacl:a, editur ab equis. Pappus pro fomite. Alp.
208. Cbenopodium Bonus Henricus. Turiones more Afparagi prfepararjtur & eduntur ab Anglis. Raj. fyn. i$6.
219. Ulmus campeflris. Folia ovibus & bobus pabu- ]um pra?itant. Lignum primarias nobis prrebet carinas navium; inde Anglorura Magnatibus ciftas fepulcrales pretiofiflimas fuppeditat, quod fero corrumpitur. Ufurpatur etiam ad fabri- cas ligneas, quibus lintea complanantur, cum & glabrum & durutr. fit. Lignum pulchre varie- gatum, feligitur ad ciltas pulchriores loco olea?. Cumque valde tenax, ad axes, rotas molendi- narias prelaque adhibetur. Ad ambulacra gra- tiffima arbor, ob jucundam & viridem comam.
Nihii
FLORA OECONOMICA. 51-
Nihil damni fentit fertilitas graminum ex hujus plantatione. It. JFefig. 66. 220. Eryngium maritimum. Radices pro afparago eduntur.
223. Daucus Carota. Radix, in hortis culta, in cibo frequens.
227. Selinumpaluftre. Radix mafticatorium Lapponum. 231. Heracleum Spbondylium. Ruftici in Sibiria fpi*
ritum ardentem ex hoc deftillant. Gmel.
Sibir. I. p. 14. 233. Angelica Arcbangelica. Lappones caules crudos
decorticatos in deliciis babent. Fl. Lapp. 101.
237. Oenanthe crocata. Radix homini venenatiffima. Boerb.
238. Phellandrium aquaticum equis paraplegiam efficit. It. Wejig.afi.
239. Cicuta virofa bobus lethalis eft. Fl. Lapp. 103. It. IFefig.gS.
240. Aethufa Cynapium hominibus & anferibus noxia. It. Got. 165.
242. Scandix Cerefolium in cibariis recepta, in hor- tis feritur.
243. Cbcerophyllum filvejlre luteo tingit colore. It. Wefig. 3. viridi etiam. Att. Stockh. 1742. />. 27.
245. Carum Carvi in pane, pulte fpirituque frumenti pro condimento adhibetur, copiofeque Londini Gothorum feritur. Act. Stockb. 1744. p. 233.
247. JEgopodium Podagraria vere pro olere colligitur.
248. Apium graveolens. Radix, in hortis culta, fre- quens pro olere.
250. Sambucus nigra in Scania juxta domus feritur, hominibus tamen noxia umbra. Baccce licet vulgo fudoriferae fint; gallinis tamen lethales. Barth. cent. 4. p. 248. Lignum durum & flavum a tornatoribus loco buxi feligitur.
251. Samb. Ebulus. Bacca violaceo - tin&orias. It. Oel. 31.
Kk 3 252.
5i8 FLORA OKCONOMICA.
352. Parnaffa paluflris. Flores fcenifecium indicant. 25? Drofera rotundifolia ovibus noxia. Bartb.act.4.
p. 162. Gothoburgi imponitur filtro, ut lac a
boletis depravatum emendetur.
263. AlHum urfinuw lac boum odore & fapore inflcit in Gotlandia. It. Gotl 169. In lupuletis plan- tas; in hortis talpas; in domo mures arcere fertur. Fl. fuec. p. 93.
264. All. Scboenoprafum lac odore & fapore inficit. It. Oel.gi. In hortis colitur in condimentum coctorum pifcium, & pullorum meleagridum cibum.
265. All. oleraceum vere pro olere colligitur.
266. All. Scorodoprafum itidem lac & butyrum in- ficit in Gotlandia & Oelandia, ubi inter olera coquenda etiam ufurpatur.
268. Antbericum off.fragum ovibus noxium cenfetur,
gramenque offifragum audit. Barth. act. 2.
p. 126. 232. Fl. Lapp.136. 270. Ornitbogalum luteum, in annonae caritate, pro
pane venditur. 272. Afparagus officinalis. Turiones altiles ab hortu-
lanis ftudiofe excoluntur in golae irritamentum. 274. Convallaria Polygonatum. Radix , urgente anno-
na, pro pane infervit. Menand. Satagund. 31. 277. Acorus Calamus. Radices fpiritui frumenti im-
ponunt nofirates. 279. Juncus effuftis corbibus & naffis aptus; ex
medulla eliychnia candelss confkiuntur. It.
Wefig. 184. Medullam fpongiofam thecis pro
ornatu adglutinant noftrates. 287. Junc. pilofus ovibus noxius cenfetur a rufticis
Smolandias.
290. Berberis vulgaris. Bacca pro acetariis colligun- tur. Cortex lixivio maceratus flavo tingit co- lore. Raj. hift. 16*05. Succus loco citreorum ad potum Puntfum ufurpatur. Ankarcrona.
Hor-
FLORA OECONOMICA.
5!9
Hortis fepes tonfiles & prseftantes fubminiftrat; durus certe eft frutex.
295. Rnmex Acetofa. Lapponura lac acetofatum ex foliis prsparatur. FL Lapp.1^0. In hortis co- litur pro embammatibus. E feminibus , in an- nonae caritate, panes, nimis tamen adftringen- tes, praeparari folent. Radix ficcata pulchre tingit rubro colore. Rvland.
296. Rumex Acetofella agris rnolefta planta.
298. Triglochin paluftre bobus pabulum gratiflimum falfo fapore. Ati. Stockh. 1742. p. 147.
303. Acer platanoides pulchra arbor ad ambulacra & fepes vivas. Vere fauciata aquam ftillat, ex qua faccharum prsparari poteft. Lignum al- bum, leve & Iseve ufurpari folet ad manubria bombardarum & inftrumenta opificum ; torna- tores etiam varie varia inde elaborant vafa, eaque pulcherrima & fubpellucida. Radicis ma- terie, quoe crifpa eft, ad cochlearia exfculpenda ruftici utuntur noftri.
304. Epilohhnn angujiifolium. Pappum feminum loco bombycis nuper fubftituit Weftbeck. Radix fub terra craflfos & copiofiflimos exferit tu- riones.
309. Erica vulgaris campos fteriles operit, prata
copiofiiTime fuppeditat; hac vero abundante, mel rufefcit. It. Qel. 124. E pratis ftepe expel- litur, fi muniatur fepe intafta. It. Oel. 94. Hac cibum coquunt filvis deftituti occidentales noftri. It. Weftg.iSy. In hortis copiofe de- fofia aquam transrnittit. In Smolandia ovibus & capris fubfternitnr, & ad magnam collocatur copiam in areis ftabulorum pecorum, ut ficcio- res cvadant; indequc fimeta multum capiunt augmenti. Loco humuli cerevifne imponitur m Anglia. Plot. Staff. 379. Scoti montani ex
Apibus gratiflima mel
Kk 4
erica
52d FLORA OFCONOMICA.
erica compafta, radicibus deorfum verfis, mol-
liuimos paranr. letios.
311. Dapbne Mczereitm pulcberrimus frutex , pnmo vere florens, nive adhuc remanente. Baccis lupi & vulpes occiduntur.
312. Vacciniwn uliginofum loca macerrima indicat. It. Weftg. 131. Baccte a pueris & meleagridi- bus expetuntur, fed temulentiam faspe inducunt.
313. Vaccinium Myrtillus. Baccae recentes fapidae; exficcatae in jufculis, pro robe quoque ufurpan- tur: tingunt alias purpureo & rubro colore.
414. Vacc. Vitis idaa. Baccce acidae; recentes vero conditae in robe expetuntur. Capatialmas Lapponum ex baccis conficitur. Fl.Lapp. 145.
315. Vacc. Oxycoccus. Racca ncidiflimae vix elculen~ v, nifi exprimantur in fuccum , qui tamen, copiofo faccharo prseparatus, palato arridet. Baccis in coctione alba argentifabri utuniur. Fl. Lapp.i^.
318- Polygonum ampbibium, Radix in hortis maxime reptatrix.
320. Polyg. Hydropiper planta corrofiva, acerrima^ cofmetica, luteo etiam tinctoria.
323. Polyg. Convolvulus agris noxia planta ; femina vero efculenta hominibus & avibus.
324. Polyg. Fagopyritm in agris Scani?e campeftris, eisque fterililTimis copiofe feritur , ^immo cum lucro; pulti vero prajcipue facrata videtur. Planta viridis, vix autem ficca a pecoribus edi- tur. Cortices feminum inter tectahybernaculorum collocant Belgce. Act. Stockb. 1744. p. 119.
339. Arbutus Uva urfi loca fiibulofa ficciftima tegit. Planta coriaria inter noftrates primaria; cano nigroque tincloria. Act. Stockb. 1742. p. 28. It. Wefig. 1 10. Folia, tabaco mixta, fumo hauriun- tur. Acl. Stockb. 1743. p. 292. Bacca infipidfe vix efculenta?.
340. Arb. alpina. Bacca atrae & fubfatu», Lapponibus tamen interdumpro cibofunt. 341.
FLORA OECONOMICA. 521
341. Ledum paluflre, graveolens fruticulus, pediculos pecorum necat. Oleum deftillatum cum betu- lino coria Ruflbrum diftinguit. Pro humulo a pauperibus in cerevifia conticienda adhibetur; fed cephalalgiam inducit.
349. Scle^pnthus perennis coccum tinctorium poloni» cum praebet. A£t. Upf. 1742.
364. Lychnis Vifcaria. Caulis articuli vifcidi infe£U adglutinant.
369. Alfine media pullis gallinaceis & pafleribus grata. 377. Spergula arvenfis in agris macris nimis luxurians,
It. Weflg.56. annona premente, panem egenis
fuppetit. Fl. Lapp. 190. 383. Agroflemma Githago agros ornat. Semina fru-
mento mixta panes intrant. 385. Oxalis Acetofella. Folia in acetariis interdum
recipiuntur; Folia etiam conniventia humidara
tempeftatem fignificant. 388. Sedum rupeflre , Belgis Tripmadame, oleraceum.
395. Sempervivam tedcorum a Smolandis in tedtis feri- tur, ut humus adfigatur.
396. Prunus Pachis arbor florens fpeciofiflima & fragrantiflima eft. Bacca ingratee, quibusdam tamen efculenta?. Surculi ob flexilitatem ad manubria flagellorum in ufu funt. Rami non excorticati ad manubria fiftularum tabacinarum ufurpantur. Lignum leve & flexile ad manubria bombardarum idoneum.
397. Prun.fpinofa frutex ad fepesvalde fpinofus; ni- mium vero repit. Bacca vino inditae idem fra- grantiflimum & fapidiflimum efficiunt. Lignum durum, tenax dentibus pectinum pratorum utile.
398. Cratagus Aria. Bacca efculentce & flatulenta?; ficcatse autem panem annona? prsebent caritati, ex iis cerevifia & fpiritus deftillari poteft. Ligni materies duriflima, tenaciflima & glaberrima eft,
Kk 5 ideo-
522 FLORA OECONOMICA.
i r]nr nue idonea ad axes,rotas &!fcipiorjes, nnde fabri lignarii hanc maxime expetunt.
399. Crdiagus Oxyacantba frutcx ad fepes vivas pra> ftantifiinnis, cum fpinofus, rigidus, non reptans, tonfilis fit; in campeftribus etiam pra? rctiquis. luxuriat. Ligni materia tenaciflima ^durilTima nd rotas molendinarias maxime expetlta.
400. Sorbus aucuparia. Bacca laqueariis, in irrita- mentum pafferum, affiguntur; gallinis etiam in cibo funt. E baccis deftillatur fpiritus; fed parce. Folia pecora edunt. Cortex exficcatus & cornminutus pro pabulo pecoribus & equis porrigitur in Norlandia. Ligni materies menfis conficiendis infervit, cum folida tenaxque fit: radiis rotarum, temonibus, manubriis fiftularum tabacinarum aptiflima. Nodofos fuos baculos ex hac arbore, arte prasparant ruftici, dum ad- buc crefcifo
401. Pyrus communis filveftris fpinofa efl mater om- nium fativarum. Pra?ftat plantata infitioni & in- oculationi inftituendse fuavioribus varietatibus. Lignum inftrumentis opilicum conficiendis valde idoneum, unde a tornatoribus quoque expetitur, cum laeve, comnactum & vitreuro fcrme fit.
402. Pyr. Malus. Fuiclus acidus cum lacte & aqua coftus rufticis in cibum & potum tranfit. Cor- tex luteo - tinclorius. Act. Stockb. 1742. p.26. Infitionis ergo in hortis plantatur , cum talpae radices non deftruant. Proxime poft cratasgum (399. J durities hujus ligni ad rotas molendi* narias aptiflima eft.
404. Spiraa Filipendula. Radix tuberofa, fuibus in deliciis eft; eara igitur eradicando, prata de- pravant.
405. Spir. Ulmaria loca paludofa & frigida indicat. It. Oel. 91. Sub feriis rufticorum pavimento infternitur, ut aereru purificet gratumque ex- citet odorem. . 406".
FLORA OECONOMICA.
52S
406. Rofa canina florens pulcherrima in fepibus, aculeisque pra?ftantiflima habetur. Eft forte pra?fidium multis plantis annuis, ejus fub umbra tuto fruclificantibus, qua? alias certe effent pe- ritura?. Bacca exacinata? coquuntur in jufculis palaco gratis; inquPmenfas fecundas hon inepte condiuntur. Galla funt Bedeguar officinis dicia?, propria infecla foventes.
408. Rubus idaas. Bacca fapidiflima? variis modis condiuntur, vinumque dant gratum. Cattles, qui femel floruere, proxirae fubfequente hieme pereunt.
409. Rub.fruticofus fepibus vivis implicandispraeftans.
410. Rub. cafms agris, praefertim in Roslagia, mo- leftus, nimis reptando. Bacca vinum fuavifli- mum reddunt: cruda? etiam, vel condita? pa- lato arrident.
411. Rub. faxatilis in fterilibus pratis repens. Bacca a pueris pra?fertim leguntur.
412. Rub. arltiats. Bacca pra?ftantiflima?, fapidiftima? & fragrantiflima? funt inrer omnes Europa?os fru&us; hinc non tantum cruda?, fed conditae etiam in deliciis funt : vino infuper infuf#Mdem fuaviflimum reddunt. In hortis facilis eft plan- tatu , nive autem tegendus, aeftateque arbufcu- lis fepiendus, ut umbram obtineat.
413. Rub. Cbamamoras loca turfofa, paludofa, fteri- liflima & frigidiflima occupat. Bacca cruda? efcu- lenta? funt ; condita? vero in robe ufurpantur.
414. Fragaria vefca. Bacca cruda? cum faccharo, lacle vel vino mixta? in deliciis funt ; [noftratibus fre- quentiflima?.
415. Potentilla Anfmna variat' foliis luteis & albis ratione foli. Prata fterilia eflkit.
4.16. Potent. frnticofa. E fruticulo fcopas parant Oelandi. In hortis pulcherrimus fepibus area- rum minimis; tota enim a?ftate floret.
421.
524 FLORA OECONOMrCA.
421. Toriventilla eretta. Radix, in infulis Farocnfibus, coriuria, & pro fuum alimento colligitur. Buth. att. 1671. p.49. A Lapponibus ad pigmeritum corii mafricata radix recipitur. Fl. Lapp. 1 13.
423. Cexon.urbanum. Radix cerevifias addita, eandem Caryophylli odore inqfinat, & ab acefcentia praefjrvare fertur.
426. Nympbaa lutea. Folia aquam reddunt pacatam. Pifces fovcre creditur; E radicibus autem & foliis (lies pinguefcunt. Pellir. gryllos domefticos fumo vel efca.
431. Actaa fpicata bufones adlicit. Baccas noxias habet.
432. Tilia europaa ambulacris & fepibus prxftans; foliis , floribus fuaveolentibus , umbraque grata : pratis favct, facileque tondetur. Cortex aqua maceratus idoneus funibus naflisque conficien- dis. Carbones pluris faciunt piflores, ad prae- ]udia figurarum aptos; in pulverepyrio hi etiam magni habentur. Raj. Ligni materies mollis, levis, glabra, facilis feftu; hinc a fculptoribus fimulacrorum ad fimulacra; a futoribus ad cal- cq^ia Hgnea, menfas, quibus coria fecantur, cum cultri aciem non retundat, expetitur. Ob levitatem capifteriis feu ventilabris fabricandis infennt: porofa autem eft, adeoque ad vafa, liquores adfervatura, pa?ne inepta.
439. Refeda Luteola luteo - tincr.oria. Act. Stockb. 1742. p. 25. Pretium colligi poteft ex It. Wefig. 110. A 'tin&orihus colitur. Ibid. 127. Spica ad folem nutans indicat, etiam nubilo c3b1o, die no&eque horam.
441. Aconitum Lycoctbonum. Radix lupos, aqua au- tem cocta pediculos pecorum occidit.
442. Aconitum Napellus omnia omnino pecora necat; (Vix vero equum ;) hinc eradicanda eft. A£t. Stockb. 1745. p.zij.
444.
FLOIlA OECONQMICA.
525
444. Stratiotes Aloides vermes & infecla aquatica alit, hinc Zoologis grata. Ob fpinas fcenimeiforibus, nudis incedentibus pedibus, invifa.
450. Anemone nemorofa bobus heematuriam fjepe effi- cere fertur.
458. Ranunculus Flammula acris eft, a pecoribus &
jumentis intactus relinquitur. 460. Ranimc. Ficaria vere pro olere coliigitur. In
hortis nimis luxuriat reliquas pellendo plantas. 466. Ranunc. acris a bobusintaftusrelinquitur: difflo-
rens foenifecii tempus fignificat.
472. Ranunc. aquatilis , grata anguillis planta, foffas replet.
473. Caltba palujlris. A bobus plantam intaclam vi- dimus^ hinc falfo fertur reddere butyrum lu- teum. Flores nondum explicati, more Cappa- ridum praeparati, capparidum fuccedanum qui- busdam evadunt.
476. Teucrium Scordium graveolens lac alliaceo infi- cit odore. It. Got. 292.
477. Tbymus Serpillum. Flores apibus gratiflimi. .
480. Origanum vulgare lanas rubro vel purpurafcente tingit colore. It. Oel. 97. 98. 101.
481. Mentba arvenjis copiofe comefta lac coagulari non admittere fertur: prata efficit fterilia.
483. Glecboma bederacea prata etiam macerat.
484. Ballota nigra bobus medicina efh It. Got. 209. 486. Nepeta Cataria felibus grata eft.
489. Stacbys fdvatica bufonibus gratam prsebet umbram.
490. Stacb.palujiris. Radix carnofa fuibus gratifiima. 501. Antirrbinum Linaria graveolens uiurpatnr ad
abigendas mufcas e domo. 503. Rbinanthus Crifta galli. Capfulce femina quatien-
tes fosnifecium indicant. It. Got. 238. 505. Pedicuiaris paluftris loca paludofa frigidaque
fignificat. It. Weflg. 4.
5ii-
526 FLORA OECONOMICA.
511. Melampyrum arvenfe ob frequentiam in Suecia auftrali agricolis invifa planta, prscipue cum farinam frumenti nigricantem reddat.
513. Melamp. pratenfe bobus gratiflimum, inde lac & butyrum pinguillimum & eximie flavefcens evadit. Fl. Lapp. 240.
519. Orohanche major , Skjerf-fro, cod. Frid. Suec. tit. adil.S-4- exterorum agris invifa, nobis vix metuenda.
522. Linnaa borealis loco These commendanda.
523. Draba vema in Smolandia tempus fecale ferendi florefcentia indicat. Racemus nutans inftan- tes irabres aut prementem no&em portendit. Hort. cliff. 333.
530. Thlafpi arvenfe nimia copia agris fecpe molefta eft. It. Oel. 47. 156.
531. Tblafpi campe/he campos argillofos indicat. 533. Lepidium latifolium ad gulte irritamentum colitur. 537. Cochlearia officinalis pro olere vernali & medi-
cina feritur.
540. Cochl. Armoracia. Radix culta, cruda vel cocla, pifcibus vel carnibus addita, comeditur.
541. Myagrwn fativum lini agris moleftiflimura. A Gerroanis feritur, pro oleo expreflb.
543. Ifatis tintloria cseruleo - tin&oria. It. Wefig.no. Oel. 144. Culturam vide Weflg. 127. prreparatio- nem Weftg. 128.
546. Braffica campeftris Smolandia? agris invifa.
547. Brafj. Napus. Radices fapidifiimae coluntur ia hortis. In agris Gotlandise fsepe nimis iuxuriat. Got. 240. Serenda efl; ad oleum exprimendum ex feminibus. ib.
548. Sinapis arvenfis agris humidis, apricis, hordeo confitis, quam maxime noxia. It. Oel.110. 133. Got. 183.241. Wefig.^o.-ji.
549. Sinap. nigra. Semina pro intin&u carnium.
552.
FLORA OECONOMICA, 527
552. Sijymbrium Naflurtium aqu. Fulia pro oler.e ver- naii antifcorbutico colliguntur.
553. Sifymb. Sophia. Seminum 5j cum 3x pulveris pyrii mixta, bombardaeque inclica & explofa, ita bombardam prsparare fercur, ut dein lon- giorem adtingat metam.
557. Eryfimum Barbarea pro olere vernali colitur. 558- Eryf. Alliaria odore & fapore aliiaceo, uti 476". 568. Raphanus Raphani/trum agris Smolandice &
Weftrogothia? copia fua molefta. 570. Crambe maritima cocta quibusdam in cibum
tranfit; fed niu diu coquatur, & fufficienter
pinguedine faturetur, temulentiam efficit. It.
Weflg. 189- 581. Malva filveflris olim in olere cofta. 587. Genifta tinttoria luteo - tin&oria. Exteri hanc
colunt campis ficcis in pa.bulum oviujn. Sepes
humiles in hortis conftituit. 589. Spartium fcoparium apud exteros in hortis ad
fepes colitur. 591. Aflragalus glycyphyllus dulci gaudet radice. 594. Anthylljs Vulneraria ovibus grata. Variat flo-
rum colore ratione terrae. It. Got, 272. 597. Orohus niger. Verofimile videtur, hujus radi-
cem cibum fuiffe, aDione, in Severi Imperato-
ris vita, memoratam, quo ufj Britanni, ut per
aliquot dies, ab hoftibus preffi, famem & fitim
tolerarent. Raj. bifl. 916,
599. Lathyrus pratenfls prafiantiffimum in pratis pabu- lum. Melem nanc ederefertur. Menand.Satag.2g.
600. Lath. palujlris in pratis paludofis eximium pa- bulum.
601. Vkia fativa in Scanias agris prasfertim feritur, a qua equi brevi pinguefcunt; a fuibus, gaW- nis|& columbis femina expetuntur.
605. Vicia Cracca agris fepe molefta, pratis vero pabuli ergo grata.
528 FLORA OECONOMICA.
608. Pifttm maritimum. Hujus feminibus accoite lit- toris Oxfordienfis, annonae caritate 1555. prefli, fe fuosque fuftentarunt. Gefn. Aquat. 4. p. 256.
609. Lotns corniculata eximium pabulum in pratis.
611. Trifolium montanum pabulum gratum in colli- bus ficcis.
612. Trifol. repens praeftans eft pabulum. Varietas /3, ferenda in arvis & pratis, ex indigena planta. Flores loco Theae a non paucis forbentur.
615. Trifol. pratenfe eximium pabulum in pratis, feri- tur etiam in arvis. E floribus panis fuccedaneus Chambroch ab Hibernis preeparatur. Fl. Lapp.272.
£>r8- Trifol. procumbens in Angliae pratis feritur ob foeni prsertantiam.
619. Trifol. Melilotus ojficin. pabulum prsebet eximium locis campeftribus. Arcet tineas inter vefti- menta polkum. Jt. Oel. 60.
620. Medicago falcata omnium omnino prseftantifll- mum eft pabulum, locis elevatis, ikcis & apri- cis. Act. Stockh. 1742. 191. It. Cot. 142. De cujus ufu & cultura vide It. Weftg. 2.
621. Medic. lupulina preeftans eft gramen in pratis, fed bienne tantum. It. Weftg. 1.
622. Ononis fpinofa aratoribus Scaniae campeftris ni- mis tenax & invifa. It. Got. 292.
625. Hypericum perforatum. Spiritum frumenti pur- pureo colore floribus tingunt ruftici.
627. Leontodon Taraxacum. Folia primo vere pro acetariis colliguntur.
633. Hieracium Pilofella coccum producit polonicum. Acl. Upf. 1742.
639. Hierac. umbellatum luteo tingit colore.
642. Sonchus arvenfis reptatu agris admodum in- feftus. It. Weftg. 224. 207.
643. Sonch. oleraceus , agris pifis fatis , moleftus. Hieme tener pro acetariis ab exteris colligitur.
644.
FLORA OECONOMICA. 529
644. Soncb. alpinus. Cauks crudos & decorticatos edunt Lappones. Fl.Lapp.2y6. In hortis cum ufu fereretur pro olere.
647. Scerzonera bumiliS. Radicibus fues dele&antur, ffd pratum Iseditur.
648. Tragopogon pratenfe. Flos aperitur hora III, a. m.clauditur horaD£. Hort Lpf. 243. Radix Salfon* colitur eciam culinariis in hortis. Radix more Afparagi coclf&cum Afparago fapore certat.
650. Cicborium Intybus cultum fapore mitius & efcu-
Jentum evadit. 6$i. Aritium Lappa. Caules decorticati, antequam
capitula gignunt, crudi co&ique manduntur.
Laurewb. Capitula ovibus & pueris invifa & ad-
haerentia.
653. Onopordum Acantbium in campeftribus agris - frcpe moleftnm.
654. Carduus lanceolatus agris minus gratus ; in pafcuis vero annuarum plantarum fruttificationes fcpe confervat.
6"58. Card. crifpus agris luxuriando invifus.
©59. Carcl. paluftris in pratis paludofis frenimeftbri- bus moleftus. Ex hujus altitudine prognofti- con infequentis hiemis & nivis, Smolandiae & VVermelandiae ruricolae libi formant. Ih Weftg. 236. •
•660. Serratula tinctoria casruleo » tinctoria. It. Oel. 10. 34. 224. Wejlg. t 10.
662. Serrat. arvenfis reptatu agris maxime infefta* It. Oel. 127. Pappus pro plumis ufurpatur. Iu
663. Bidens tripartita fulvo tingit Colore. Act. Stockb. 1742. p. 24. It. Oel. 58. 98. loi. Semina ovibus adhcerent.
666. Tanacetum vulgare. Feminas in VVeftrobotnia hoc ante partum Utuntur. Fl. Lapp. 295. De- Tom.I. Ll mor-
53° FLORA OECONOMICA
mortuorum cadavera hoc ipfo a putredine
diutius confervant Elfdalcnfes. 66j.Artemifia vulgaris agris Smolandia? maxime invifa. 670. Artem. /ibfinthium , ab ovibus comefta, carnes
amaras reddit. Cerevifiae acidaj vel vino infufa
acelcentiam tollit. Hanc pulices fugare fertur,
fi ea 'pfa corpus fricare lubct. 6"84. Amica montana. Smolandia." ruftici foiia in de-
fectu tabaci fumanc. Fi Lapp.^oi. 695. Inula Helenium juxta cedes ruflicorum in medi-
cinam domefticam colitur; fumus culices pellit. ,696. Inula falicina folum ilerile & frigidum indicat,
in pratis igitur minus grata planta. It. Got. 299. 698. Anthemis tinctoria. Flores luteo - tinciorii. It.
Got. 223.
702. Matricaria Chamomilla a balneatoribus expetita; agris fecalinis molefta.
703. Antbemis Cotula fcetida, bufones adlicit. It. Weftg. io$.
708. Centaurea Scahiofa. Radix aratoribus nimis tenax. It. Gotl. 299.
709. Cent. Jacea luteo- tin&oria. It. Weftg. 307.
710. Cent. Cyanus nimia fua copia agris fecalinis faepe invifa. Floribus utuntur, tabacum qui fumant, pro condimento. E floribus habemus pigmen- tum caeruleum, literis inferviens.
711. Cnicus oleraceus. Folia in Ruffia coquuntur pro braflica.
712. Calemhila arvenfis. Flores tingunt luteo colore, fere liti crocus.
744. Calla paluftris \ Panis fuccedaneus e radice, an- nona urgente, a Borealibus noftris preeparan- tur. Fl. Lapp. 320.
749. Carex arenaria arenam volatilem dcmat. It. Oel. 139.
762. Carex Urnofa primarium gramen in paludibus H- mofis & filvaticis.
FLORA OECONOMICA. 531
767. Carex cefpitofa praeftantiftimum in pafcuis palu- dofis gramen, cefpites conftituens, qua? foenum maxime augent.
768. Carex vefcaria eximium gramen in pabulum boum, ad ripas fluviorum & foflas. Hoc gra- mine intenfiffimum gelu eludunt -Lappones. Fl. Lapp. 330.
769. Carex acuta frequentiflirnum gramen locis hu- raidis, noxium vero pratn ficcioribus.
771. Sparganium natans fluvios & lacus pacatos red- dit. It. irejlg. 263. Bobus gratiflimum, pifces adlicit. FL Lapp. 345.
772. -Typba anguflifoiia. Pappo pauperum culcitra; implentur.
/73. Urtica urens a pullis meleagridum editur.
774. Urt. dioica primo vere in olere coquitur; ficca vera ovium eft pabulum. It. Got. 305. Bobus lac adauget; at caule ficcato & aqua macerato fila fubminiftrat.
775. Betula Ainus «) loca humida, /3) montofa, frigida, perflata defiderat. Pratis favet. Ne ripa adjacentem terram exedat , prohibet. Folia recentia <*■) mane collecta pavimento in- fperfa pulices fugant; exficcata autem, pra;- fertim /3) ovibus commendantur. Cortex cum fcobe fufco-rufum efficit colorem, quo pifcato- res Norlandiae retia, futores coria tingunt; mafticatus vero rubram tincturam fuppetit. Fl. Lapp. 340. E ligno varia conficiunt torna- tores fabrique lignarii, uc orbiculos, pati- nas, vafa laclea, palas , rotas coli, quia ad conglutinationem maxime idoneum eft; feligi- tur praefertim ad manubria peclinum pratorum & bombardarum &c. In foco laudem meretur fuam. Carhones inde habemus pro pulvere pyrio prseparando. Radix maxime pe&inata, fcipionibus, culcrorum manubriis, ligni fabro-
»U L 1 2 rum
532 FLORA OECONOMICA.
rum infiifuris, loco juglandis maxime apta eft. Pneterea lignum molle, glabrum valde fero putrefcit, ideo ad fulcra aedificiorum ad- hibctur, etiam fub aqua; unde Vunetorum urbs maxima ex parte huic fuperffcructa eft, nec non maximus pons de Rialto. Raj. bifl. 1409.
776. Betnla alba. Folia luteo tinftoria. It. Oel. 29; exficcata pro pabulo ovium hieme. Cortex craflior Lapponibus aliisque coriarius, eo retia pifcatoria rubro inficiunt colore; pallii loco Lapponibus infervit, Fl. La/>/>. 292. eoque pro orbiculis utuntur: Liber integer detractus & epiltomio firmatus pro lagenis fibirienfibus Gmel.ftbir.i6c). Liber diu tecla confervat, in arborc ter recrefcit; ecf etiam plerEeque rufti- corum & pifcatorum foleae confiftunt, repellic enim aquam. Liber uftulatus & maffcicatus gluten producit vafis teftaceis. Rami tenaces funt locis apricis, fragiles umbrofis; ad funes contorqucndos corbesque pifcatorios idonei. Virgae ilexiles ad balneatorum fafciculos vulgo receptae, nec non ad equitum & Magiftratuum virgas. Materies ligni dura, alba, tenax, praefertim pygmaea in alpibus duriflima eft; Rufticis ideo ufu venit eligere hoc lignura ad manubria cultrorum . rotas. trahas, varia- que inftrumenta robuftiora. Lappones inde varia elaborant vafa. Vere aquam ftiilat lim- pidiffimam. Carbones fuppeditat prseftantifilmos foco, Metallurgiae , Chemke, pulveri pyrio & delineationibus pictorum. Hyperfarcojis fungofa Lapponum fomes. Fi Lnpp. 264.
777. Betula nana. Ramis frondofis pavimenta con- fternunt Lappones; ex ramulis vero fcopae prae- cipu.- colligantur. Frutex in alpibus noftris foco primarius.
784-
FLORA OECONOMICA. 533
784. Quercus Robur noftratum maxima arbor. It. Got. 203. hiemum chronica maximeque longse- va. It. Oel.6%. agris & pratis noxia. Weftg.67. plantatur fub junipero Weflg. 104. quomodo re6ta crefcat, vide Oel. 31. 134. Glandes primis mortalibus & adhuc Barbariae incolis pro cibo fuerunt & funt. Shav. if. His etiam fues alti- ]es fiunt; m defe&u vero annonae panes pras- parantur. ifarth. dom. Coria optime maceran- tur cortice & cupulis fruclrus. Folia recentia quidam in pabulum ovium vertunt; Gallce foliis innatse atrarnento utiies. Ligni materies dura, tenax, flexura? patiens, nec tormentis concufla facile rimas agens, hinc ad naves primaria. Lignum a Cantharide deftruitur it. Weft. Got. 149. & teredine navali l^ditur; difli- cile alias eft eonglutinatu , unde tornatores ]iberius ?.lno ad rotas coli utuntur. Ligno noftratibus nihil peene perennius ad cedificia, fepimenta, ciftas fepulcrales, dolia, fellas, menfas, repofitoria , volvulos agrorum, ra- dios axis, aratra, palos variaque inftrumenta. In foco laudabile eft. Arbore putrefa&a, fcobe pro hortis & praefertim plantis bulbo- fis, nec non pro fumatione pleurone&um , utuntur. It. Gdt. 31.
785. Fagus filvatica. Glandibits fues pinguefcunt, annona vero urgente, panem quidam ex his praparant, at cephalalgiam & temulentiam in- ducit. Toftae fuccedaneum cofrea?. Ligmm fa- cile corrumpitur fub dio, at fub perpetua aqua diutius durat, hinc pro navium carinis re- ceptiflimum in Anglia. Ligni lamellae flexiles vaginis enfium & corticibus librorum con- flciendis inferviunt: afleres autem conducunt ad confabricandos folies, fornacibus ferreis accommodatos. Maxime calefacit in foco,
Ll 3 fed
534 FLORA OECONOMICA.
fed vix ibi carbones, verum cineres ligntiffl
producit copiofos. Cineres praeparandi clavcl- Jatos in auftrali Suecia Iocum habet. Hyper- farcofts rimis ligni enata pro fomite preeltan- tiflima eft.
78^. Carpinus Betitlus fepibus vivis, praefertim in hortis, cum facillime tondatur, maxime idonea, Vere aquam ftiJlat uti betuh.^Raj. hiftor. 1428. Frondes fecantur in ufum pecOTum. Cortex lu- teo inficit colore. It. Oel.29. Lipni materies alba, duriflima, tenaciflima axibus, trochleis, rotis molendinariis, praecipueque inftrumentis opificum aptiflima eft.
787. Corylus Avellana frutex fepibus praeftans, cura pratis faveat. Nuces pueris & juvenibus in deliciir. funt, feliguntur etiam a muribus & picis glandariis le&ae inter cupedias. It. Oel. 63. Virgula divinatoria e ramis eft; hi ipfi virides preefervant frumentum a corruptione. Got. 301. Rami ad corbes carbonum, cribra, fulcra pi- forum venduntur; vincula doliorum inde fumuntur prseftantiora. Virgce pifcatoriae fe- cantur e ftolonibus: carbones harum a pi£to- ribus, fculptoribus, aurifabris ad prsehidia flgu- rarum feliguntur. Radix nodofa, undulata, crifpa vafis diu durantibus Joco juglandis prse- ftans. Frutex exftirpatur peculiari modo. It. Got. 302. Eximius in foco.
788- Pinus ftlveftris. Turiones cerevifiae fpirituique frumenti addere folemus. Cortex interior pau- peribus & fuibus panem faepe pra?bet ; exterior vero loco fuberis in doliis & retibus ufurpa- tur. Menfe Majo delibratur & alburnum ex- trahitur in irritamentum gulae. Pinus ex @) tignis, 7) fiphonibus eximia eft; unde fabri lignarii $) plerasque noftratum domus ex- afciant & contignant; Mali nautici pretium
FLORA OECONOMICA.
535
ingens fervant, & in ufus domefticos varie abeunt afTeres, prout in le&os, mppfas, ciftas &c. Carbones a Metallurgis expetuntur. Radix e paludibus antiquiflima picem producit, taedaque efl; pifcatoribus. Plerique foci noftri ex hac fuftentantur arbore. Lamincs tenuiflimce rufticorum candela?, reticulatim implicatae pro tapetis & cancellis inferviunt. Stolones tenues, fed longi, eliguntur pro fuflentaculis humuli. Rami verfus auftralem plsgam prolixiores, loco pyxidis magrieticae efTe poflunt in filvis. PJeras- que exuftiones filvarum ex hac ipfa habemus. Pygmiva in paludibus lignum babet duriflimum; Lapponibus igitur iii ufu eft ad foleas Skji diclas, arcus carinasque traharum. Fl. Lapp. 14.6. Tonfilis non eft, cum novos non edac ramos; loca fteriliflima & ficcilTima fru&uofiffima red- dit, cetatemque 400. annorum aitingit. It. Wejlg. 247.
789. Pinus Abies pulcherrima eft fepibus vivis in hortis, cum & opera topiaria admictat & femper virefcat; difficilis tamen transplantaiu. Coriice teguntur fedes fub gleba, & horrea fajpe loco ftraminis. Lignum leviffimum ex- petitur ad inftrumenta mufica & nav;cu!as Lapponum portatiies. Ligmtm humidicatem abforbens facile fub dio corrumpicur. Afleri- bus varie utimur, fed janute inde rimas agunt, & interdum nimis tumefcunt. Exuftiones fil- varum etiam ex hac habemus. Ex hujus & prsecedentis ligno pleraque noftra fepimenta corumque vincula facimus. Herba ruftici fub feriis parietes interne veftiunt, eam au- tem comminutam pavimento infpergunt noftra- tes, purum conciliantes odorem. Lignum foco preeftans, fed maxime crepitans. Car- bones metallurgis inferviunt. Rami ad vincula Ll 4 dolio-
53<5 FLORA OECONOMICA.
doliorum . prneftantes. Locis humidiufculis
brevi recrcfcit. 792. Salix pentandra. Ftores apibus gratiffimi. Pappum
pro fucceJanco bcwnbvcfs fubftituit Weft;beck.
Ad ambulacra fepesque vivas idonea. 805. Salix cinerea. Ramis ad falcium vincula, naffas
& corbes curruum utuntur Smolandi, quibus
etiam Cortex coriarius eft. 808. Shlix lapponum focum alit in Lapponia? alpibus.
811. Salix Caprea. Cortex Lapponibus coriarius. Ambulacris & fepibus vivis idonea, prajeipue locis ficcis.
8 12. Satix alha ambulacris & fepibus vivis condu- cit fed locis humidis, ubi citiffime crefcit. It Oel.ii. Seligendi mares, ne pappo depra- vent agrum. Flores apibus gratiffimi. lbid» Lignum leve & album capifteriis, thecis & arculis aptum; loco vero cotis ad acuendos & poliendos cultros menfarios eximium eft Raj„ hift. 1425.
813. Salix viminalis. Frutex ad fepes vivas & ad arcendum ventos omnium praftantiffimus ; fa- cile plantatur eodem folo ac reliqua?. Rami ad corbes pereximii habentur.
815. Hippopbae Rbamnoides. Baccae aeidiffimae pra robe Alandis in ufu funt. Fl. Lapp.yji.
816. Vifcum album. Frutex arbores inhabitans femper virefcit; arboribus autem nocjet: pro- pagatur dum turdi fibi ipfi malum cacant. Ex baccis vifcus praeparatur.
817. Myrica Gale loco hurouii in cerevifia olim fre- quens fuit, nunc autem fepofita, cum ce- phalalgiam efficiat. Areet tineas & pediculos.
818. Himulus Lupuhis juxta domus hodie communi- ter plantatur. Turiones primo vere uti afpara- gum quidam comedunt. Coni exficcantur ad praefervandam cerevifiam ab acefcentia. Cauks
aqua
FLORA OECONOMICA: 537
aqua • maceraci in filamenta, uti cannabis , trmseunt.
819. Popnlus tremula. Luci pneeipui ex hac arbore. Citiflime crefcit, nimiumque mulciplicatur & radicibus repit. Folia gratum pr*bent pabu- lum equis & ovibus. Cortex viridis & fumus gryllos peliit. Jt. Oel. 84. E cortice cibus primarius caftorum. Ligmtm alhum, leve, glabrum, molle elaboratur ad clitellas , vafa Jaftea, lacus, amphoras, vafaque majora; prs- cipue adhibecur ad ofcilla cendicularum , qua: non laxantur, trabesque in celiis. Dahlm. (Bcon. 53. Lignum exficcacum in fepimencis diu durat. In foco cito comburicur, minus cale- facit. Vere aquam ftillat. Rofenjl. 15.
820. Populus alha pro arnbulacris in horcis. 82 r. Pop. nigra nitidiflima pro ambulacris.
823. Meratrialis perennis homini & ovibus noxia.
824. Juniperus communis. Baccis ruftici utuncur in infufo loco cerevifise, fed debilitac genua ; pro fuffimigiis adhibentur in domo, uti & rami in peite: Refina a formicis colligitur. E baccis rob elicitur. Cortex ad funes idoneus. Paii prEeflantiflimi fepimentis. Sepimcnta e ramis in Scania aultrali. E ligno grati canthari conficiuntur. Floret cum Pado & Brama. Car- bones diutiflime ignem alunt.
825. Taxus baccata operibus topiariis pulcberrima in hortis. Baccte ante biennium non germi- nant; pneftat noilrates fcrere, quam exoticas. Ligni materies tenax, dura & glaberrima, hinc axihus rotarum aptum. Dahlman. Tapeta inde pulcherrima. It. Got. 223.
830. Fraxinus exceljior. Frondes ovibus & equis in- ferviunt Lignum tenax, obediens feclioni, durum praefertim locis foecundis, ita ut fuper- ficies anteceliat quercum duritie; hinc ad in- Ll 5 ltru«
538 FLORA OECONOMICA.
ftrumenta opificum, ephippia, craf.es, rotas^ axes, inftrumenta Phyfica, cochlearia, ma- nubria, capita pectinum pratorurn; praccipue. ad vectes (blankarder ) curruum adhibetur. lu Gel. 49. Hujus tantum plantatione, an- gufto licet loco, Carolus Anglus lucrabatur 1 00000 Ducatos. Evelyn. Celerrime crefcit. Jt. fVeffg. 93.
832. Empetmm nigrum. Baccce ab avibus & vulpibus comeftae excrementa purpurea reddunt; forte igitur tinctoria?. Leche; a pueris devorata? cephalalgiam efficiunt. Rami in hortis defofll aquam permeabilem faciunt.
833. Equifetum arvenfe ab ovibus prregnantibus ni- mium comeftum abortum producit.
836. Equif. fluviatile vaccis utiliflimum foenum. 838. Equif. hiemals. Fabri hoc ipfo peitines, ma»
nubria, fcipiones, metalla laevigant & expo-
liunt.
843. Pteris aquilina. Folia pro culcitris equisque fubfternendis in Dania, E cmeribus aqua coctis, globulos faciunt Angli lotricibus , loco fmeg- matis. Raj. hift. 149. Ligni inopia ufurpatur in Anglta, cum urat flamma calidiffima. Ibid.
857. Lycopodium Selago. Deco&o lavantur fues & boves pediculis prefli.
859. Lycop. clavatum ad ftoreas in pavimentis ido- neum, Spicarum pollen in phyficis experimen- tis pro fulgurationibus adhibetur, nec aqua madefcit.
860. Lycop. complanatum fulvo tingit colore.
864. Sphagnum paluftre feminis Lapponicis infervit pro linteis in cunis infantum. Fl. Lapp. 415.
868- Polytricham commune lectus Lapponum in filvis oberrantium. Fl. Lapp. 395. Ab urfis pro hibernaculo colligitur. Weftrogothi inde fcopas fornacum conficiunt. It. IVeJig. 93.
FLORA OECONOMICA. 539
$72. Hypnum proliferwn ad obftruendas rimas parie-
tum adhibenr. 903. Mnium bygrometricum. Pedunculi hygrometrum
prasbent.
913. Mnium fontanum fontes frigidos indicat. It,
Weftg. 265.. Fl. Lapp. 414. 937. Lichen calcarius petris marraoreis nec faxis in»
fidet, runarumque lectoribus invifus eft. It.
Gotl. 183.
942. Licben tartareus tingit purpureo colofe, inde-
que Boerofienfmm Bbttelet. Jt. Weftg. 146. 946. Licben faxatilis purpureo inficit colore. Oel. 30,
ior. Got. 209. habitat in faxis non mar-
moreis. Ibid. 949. Lichen Jiygius pukherrimo purpureo tingit co-
lore. It. Oel. 132. 954. Lichen prunaftri pro pulvere Cyprio infervit. 959. Licben islandicus cofta vel pifta efculenta eft. 967. Licben juniperinus luteo tingit colore. It.
Oel. 101. Got. 209. 969. Licben puftuiatus loco pigmenti Tufch utilis. 980. Lichen rangiferinus rangiferorurn primarium pa^
bulum hibernum, indeque fundamentum ceco-
nomia; Lapponicee. 999. Lemna minor anatum cibus. J002. Fucus veficulofus fuum pabulum farina adfper-
fum. Ufum pro tectis, it. Oel. 69, 102. inde
color ruber Got. 207. 1010. Fucus faccbarinus faccharum prsbet. Barth.
att. 4. p. 159. I036. Agaricus piperatus efca pro fciuris capiendis
in laquearibus. Fl. Lapp.^ij. 1049. Agar. Cantharellus in cibum tranfit. 1076. Agar. mufcarius mufcas necat cum la&e. 2087. Boletus bovinns a vaccis devoratus, lac naufeo*
fum reddit,
1092,
54« FLORA OECONOMTCA.
1092. Boletus fomentarius fubulas ferreas a rubigine
pr&fervat. Dahlman. 1096. Boietus ignmrius. Fumo culices fugantur a
Lapponibus; pro fomite infervit. Fl. Lapp.^6^. 1102. Phallus efculentus in magnatum cibis frequens, 11 15. Lycoperdon Bovifta oculis & ftomacho vene*
num.
1116'. Lycop. Tuber irritamentum gulae. II 17. Mucor unctnofus domibus & vaporariis noxius. 11 19. Afycor Mucedo cibum corrumpit. 11 25. Byffus jfolicbus Juteo tingit colore; tineas pellit.
II 27. Byff. cryptarum aquas asftate inficit. 1130. Byff. phospborea no&u lucet. 1137. Zoftera marina rimis parietura obftruendis in- fervic.
xviir.
XVI.
CURiOSITAS
NATURALIS
SUB PRiESlDIO
D. D. CAR. LlNNiEI
propofitae •
t AB
OLAO SOEDERBERG
AND. FIL. i ' Dalia - Vermelando
Upfalia 1748. ^funii^l'
§• I.
Homo fimul ac nafcitur, fenfibus ftatim exter- nis & internis efi: prseditus, at vero iisdem utitur perimbecillis , unde vix aut ne vix quidem prius quidquam pcrcipiet, quam illi pede- tentim & gradatim matuvefcere coeperint a).
Editur, tum , in lucem, veluti ex longiori di- ftantia, hunc noftrum orbem confideraturus, ne ob-
jeclis,
a) Tattus mediante gltitine totum corpus tegente.
Vifus mediante tunica ifta Halleri in oculo embryonis
claudente.
Auditus mediante tunica ifta decedente in aure re=
cens nari.
Qlfaftus mediante muco copiofo nares replente»
541 CURIOSITAS NATURALIS.
jeflis, a Summo Creatore ad infinitara fere multi» tudinem ei usque quaque occurrentibus , fenfus toti quanti inundentur obruanturque. Fingamus quem- piam de Luna delapfum, ille haud dubie noftram tellurem, uti nos ejus contuebimur lunam ; propius accedens, eam veluti fumo circumdatam animad- vertet, hoc eft, noftram atmofphseram ; propius paullo, quatuor infulas, ceu in vaftiflimo mari, ad- fpiciet; proxime vero montes fylvasque virides & amoeniiTima prata, herbis referta, oculis ufur- pabit; horrendam denique confpicabitur venatio- nem^quse heic exercetur, non tantum ab anima~ libus tum minimis tum maximis, verum etiam ab homine, fine ulla mifericordia, animalia in^clan» tibus debiliora.
Videlicet univerfi & finguli, in theatrum hujus vitse, ftupidi mutique pervenimus, adeo quidem, ut omnium primo lucem admiremur, deinde alia rudioris materiae fenfim multoque cum labore cognofcamus, immo, faepiffime canefcamus, ante- quam admirabilis mundi ftruclurae particulara inve- ftigare liceat.
Ula, inquam, miranda, quas oculos ob noftros verfantur, tanta tamque innumerabilia funt, ut omnia confecland©, plurima fere ignoremus. Et- enim, illa eminus fi contemplemur, minima in qui- bus maxima delitefcit ars, haud intellexerimus; fm vero in rerum evolutione fixi nimium diu heereamus, fine intento non poITumus non excidere, haud aliter ac is, qui automaton examini fubjicit, fi longius ab eo diftet, vel fi tantum in confideratione unicse mi- nimaeque ejus partis jufto diutius verfetur, illud to- tum, quid valeat, quid non, edoceri nequit.
Quicquid organis noftris fenforiis obviam vene- rit, in Globo noftro Terraqueo Jlftrisque confiftit,
inque
CURIOSITAS NATURALIS. 542
fnque Globo Terraqueo Elementa, pront corpora fimplicia, & Naturalia prout compofita, divina manu, confideranda erunt. Naturalia, haud im- inerito, in tria divifa funt Natura? regna, in Regnum nimirum lapideum, ex quo totus nofter conftat orbis terreftris, in Regnum vegetahi!e, quod totam Regni Lapidei fuperficiem obcegit; Et ia Regnutn animale, pro iubitu fuper Regnum fe mo- vens vegetabile.
Hsec omnia elementis circumdata funt, fi quidem Atr totum cingit globum terreftrem, & Aaua lbca excavata , Jgnis vero altiora qua?rit. Sic ab Ajlris il.uminantur, quaj fitum fuum mutant & a nobis disjuncliffima fplendent, in quorum numero Sol apparet maximus , Globum noftrum calefaciens refocillansque terreftrem.
Homo in Globo hocce collocatus, beneficio fenfuum, Potentiffimi Creatoris fui pcrcipit opera, atque cuncta, ad fuam fuftentationem fuosque ufus pertinentia, heic inftrufta effe invenit^ ea vero eft indoles humana, ut, qua? artificiofifTime com- pofita funt, fenfus ejus maxime afficiant: fic pufio, primum hominem, deinde animalia, tum vegeta- bilia, poft fimplicifiimas terras cognofcit, ad ex- tremum obfervat, quotquot fuerint animalia ad confervatidtaem fui ipfius nulli parcere operse, ftudio nulli. Videt, quod Ferce mortem inferant Pecoribus, atque ab Accipttribus ceterte devorentur Aves, unde nec Pavo, pennarum fuarum nitore, ullam mifericordiam apud atroces excitabit Aqui- las; quod multa millia vermium vel vili PaiTerculo fint alimento; quod voraces pifces comedant mi- Iiores; quod puicherrima? rofae a vermibus deftruan- tur; quod animalia ferociora omni nifu cetera fimpliciora perfequantur ; quod fimplicia vel fuga„ liocitura faturaque triftius, vitare ftudeant; quod
crea-
543 CURIOSITAS NATURALIS.
creatura rationalis infandae laniena?, per miferrimam hanc vitam, fit expofita , bellumque veluti omniutn in omnes exiftat. Si ad fe fuumque attendat genus, laboris fudorisque omnia plena inveniet, deprehen- det bominem crudelitate reliqua fupcrare animalia, quum non tantum in eadem, verum perfxpe etiam in alios, inque fua ipfius vifcera fieviat. Intelli- get demum venuftifiima quaeque tempori cedere, gedificiaque licet fumtuofifiima dc-leri & ignibus con- fici, unde (ibi fuaeque ignorantia? reliclus, prope- modum molefte & aegre fert, placuifie Deo, Re- rum omnium Architecto, talem tantisque miferiis cumulatum creafie rnundum.
Hunc ferme in modum argumentatur homo, qua? in mundo funt, dum fugitivis cernit oculis; ncqu<* hac faci'e liberabitur opinione, nifi civ^m ftudiumque debitum impendat Scientiae Naturali; quippe tum demum fiet, ut in opera excellentifiima, eaque diverfifiima Summi Creatoris penitus intro- fpicere queat, animo ejus incredibilem allatura oblcftationem. Etenim. , quo majorem hujus Sy- ftematis cognitionem folidam fibi comparaverit, eo certius clariusque venerabilia naturs venerabi- tur, eoque citius cum Creatoris, tum fui ipfius finem obtinebit.
Animus itaque mihi efl , in prafenti non nifi pau- cijfima ex iis> quae ipfemet in Tbeatro hujus Univerfi deprebendi, breviter proponere , quum hoc fit argumtn- tum , fi quod aliud , pergrave , angufiiam temporis , quet circumferibor , pariter atque vires meas longifftme ex- fuperans ; at fore tamen fpero , ut mea qualiscunque induftria , alii , cui nulla omnino tantce rei ineji cognitio , anfam fubminiflratura fit , in immenfo hoc mirandorum Creatoris 0. M. mari portum tandem at- tingendi ' optatum.
CURIOSITAS NATURALIS. 544
§. II.
Etiamfi ex compofitis ad magis fimplicia proce- dere foleant accuratam rerum obfervationem infti- tuentes; aliis tamen mihi, quse ipfe didici, facilis expofituro incumbit, modo uti prorfus contrario, atque a fimplicibus exordiri, adque magis compo- fita defcendere a); quam ob cauflam corpora fimpli- ciora nunc veniant in medium.
regnum lapideum totum conftituit Glo- bum Terreftrem, quoad nobis, animalculis illum inhabitantibus , conftet.
Terra vocantur corpora Regni Lapidei fimpli- ciilima, uti funt: Arena, Humus, Ochra, Creta, Marga; haec faipiflime adeo immutantur, ut ex Arena fiat Cos, ex Humo Scbiftusy ex Argilla Mar- mory ex Creta Silex & fic porro; contra invenire licet, has petras haud raro redigi in terram, hinc ex Marmore fit Cretay ex Cote Arenay ex Schifto Humus.
Video rupes findi, rimas aqua vitriolacea & Metallis compleri, metallaque dein in Ochram com- mutari. Deprehendo vermes marinos feu Zoophy- tay tegmina fibi parare lapidea, id quod faciunt Pa- tellae, Cochleae, Conchas &c. aliaque, uti Medu- fas Hydrasque, lapidea domicilia feu Coralla; his morientibus , ejusmodi tegmenta ad ripas ferun- tur, ibique una cum Argilla concrefcunt & in Cal- cem convertuntur b), Novi Humum a feminibus confumi, vegetabiliumque fibi induere naturam, haec vero vegetabilia dum putrefcunt, iterum in humum redeunt. Si ad firata terra procedam, primum Saxa,
dein-
a) Botrbaav. inft, XXXI. Docenti procedendum a genera- libus ad finguiaria quaeque, dum inventa explicat, ut in- ventori contra a lingularibus ad generali* eundutn fuit.
b) Iter Goul, p. 191,
Tom. I. M m
545 CURIOSITAS NATURALIS.
deinceps Scbiftum, deinceps Marmor petrificatis impletum, deinde Scbiilum, tum ad e>;tremnm Co- tem adfpicio c); ultra fateor me ignorare. D [rra- tis & mutar.ionibus hifce ipfa<natura faclis, in gloho noftro, dum alia omnia fileant, ipfi loquuntur hpi~ des. Etenim in imis montium conftans atque pretio- fum Aurum efFoditur, nec non duri atque infigni- ter fulgentes Adamantes, & alia id genus. Hxc omnia maxima Summi Crearoris opera in fundo terra? percelebrant.
regnum veget abile fuperficiem totius tofcit terraj ; ingentemque fenfibus noftris creat delectationera , jucundamque reddit aflatem.
NiO otiofi heic fedcamus fpedlatores, facile no- bis conftabit, omnia vegetabilia originem fuam ex unico, & quidem minimo, trahi femine; Semen Pifi vel Quercus e. gr. in aquam fi infunditur te- pidam, duo aperiet hemifphseria, inter flla punclura exiftit exiguum duo ifta conjungens hemifphaeria, cujus magnitudo centenaria? parti totius feminis vix refpondet , hoc puncturn ubi pullulaverit , duo flla hemifphffiria, feminis Cotyledones feu folia feminalia vocata, decidunt, adeo ut ex hoc parvo punc"fulo, feu corpufculo vitae, totum evadat ve- ger.abile; procera maxime & umbrifera arbor Pla- tanus Indiee orientalis, ejusmodi corpufculo mi- nimo fuam debet originem : punclum illud parti granas quinquagenarise vix aequiponderans, exfurgit in arborem, cujus pondus libr. 50. asquivalet, eo ipfo, quod in humum cadat, eam confumat fecum- q^ue uniar; adeo ut altiflima arbor, quantum hoc punftum magnitudine fuperet, aliud dici nequ« at, quam humus cum aere & aqua compofita, & per vires exigui feminis ita modificata , ut ne udus
qui-
_ , 1 -■- ■ -f ~ v ,
c) Itcr Weftrogoth, p, 77.
CURIOSITAS NATURALIS. 546
quidem artifex vel Mechanicus, licet fagaciffimus, par inveniatur tanta? rei perfcrutandce & rite in- telligendsu, multoque minus folio arboris unico imitando.
Omnes itidem odoriferi flores & pulcherrima ita comparata funt Lilia, fenfus noftros ad fui ad- mirationcm excitantia, dum illa non fine voluptate adfpicimus, quia nihil habent aliud, nifi humutn cum aere & aqua mirifice compofitam: his ran- dem deftruclis, talis evadit humus, qualis antea fuerat. Indolem atque naturam hujus femtnis nec percipere licet, cum per id res tanti efficiatur momenti. Si originem hujus feminis quavram, non tantum hoc, verum multa etiam alia, ex ve- getabili quodam ejusdem fpeciei, perque femina fefe multipiicantia , producla fuifle, deprehendo; fi calculum hujus multiplicationis retro fubducanru ?n unitate necefle eft acquiefcam, cujus principium in Infiniti Creatoris fapientia atque potentia quaren- dum eft d), cujus lex atque rnandatum, quod nos naturam vulgo vocamus e), adhuc fine ulla inter- mifiione perdurat. Hinc, falva manente hac ea- dem lege, feu natura, tot induit terra amoenita- tes, totque xftas nobis oftentat berbarum genera, qnarum una alteram artificio vincere videtur, cum tamen omnes nihil fint aliud, quam humus atque elementa, quae hoc modo ad Jaudes fui Creatoris cantandas fefe offerunt accinguntque.
regnum animale, quod fupra reliqua na- tura? regna movetur, in minorem nos non rapic fui admirationem.
Mm 2 Inve-
d) Conf. Orat. C!. Prsefidis de teliuris habitabilis incrc- mento.
Hebnont : Natura eft juflum Dei , qu» r«s eft id , qijod eft, & agit, quod agere juffa eft.
547 CURIOSITAS NATURALIS.
Invenio heic Infecla femina fua in folia immitte- re vegetabilium, in quibus punftum eft vitae adeo exiguum, ut oculis nudis vix cerni queat, hoc ovo , calore foto, ex minimo vitce pun&o, parvtis evadit vermiculus, qui, dum folia terit comedit- que, eaque fuae vcluti carni atque natura? accom- modat, novam ftrutturam & larvam fumit , qu^ demum, cute veflibusque aliquoties mutatis, nuda evolat, pulchris & artificiofiflime compofitis alis, ut hominis, per omne vivendi tempus, follertiam & acumen, miranda hujus animalculi ftruftura exer- cere , an fatigare poflit. Papilio, Ocidus pavonis dittus (Fn. 176.), ex. gr. femen fuum exiguum iu Urticam (Flor. Su. 774.} mittit , hic, eo ipfo, quod folia urtica; in fuam mutet naturam , ejusmodi for- mat Papilionem, qui ab urtica tam diftat, quam dies ab nocle; eft tamen nihil aliud, quam urtica & ur- tica humus, ergo erit papilio humus volitans, ocu- lis noftris quae obverfatur. Primam hujus feminis priginem indagaturus, retro neceflTe eft multiplicet, eodem modo prouc antea de feminibus vegetabi- lium diftum eft, tunc unitas quasdam reftat, quas manu divina fefe formatam efle agnofcit. Eadem ratione componuntur Pecora ex vegetabilibus, Paf feres ab Infeftis, Accipitres a pafferibus, Fera a pe- coribus, tandemque ipfe Homo. Hinc Hiftoriae Naturalis peritus verba Dei per Efaiam Prophetam C.XL.v.6: Omnis caro ejl gramen, veritatis elTe aeternae libentiflime profitetur.
Ex hac eadem mutatione homo, non tantum originem fui ipfius, verum etiam opera creationis gradatim cognofcit; quod, nimirum, Regnum la- pideum fit, unde Regnum vegetabile fuam trahic materiam; quod ex Regno vegetabili, feu humo, in Regno vegetabili nobilitata Pifces, Aves, atque Quadrupedia evadant, ex his pifces avesque rapa-
ces
CURIOSITAS NATURALIS. 548
ces & fer*, tandemque homo. Nam ferae neuti- quam ob fuftentationem ceteraruni creaturarum creata; funt, fed debiliora, rapacium caufla , fic tigris non vaccas caufla, neque accipiter gallinae ergo conditus eft, at contra; atque, hoc modo, totum opus creationis ab infe&is, avibus, quadru- pedibus ad hominem usque procedit.
Eft igitur Hominis corpus nihil aliud, nifi ter- ra, elementis mixta, in Regno vegetabili elefla & nobilitata, & fcepiflime ab animalibus reclifica- ta, & quod maximum hominis eft, ultraque fefe non extendit, adeo ut homo, unice carne vefcens, nihil fit aliud, quam vegetabile, tandemque rediga- tur in terram. Ex his veritas Creatoris elucet; dicendo, hominem ad humum reverti, unde fum- tus, pulvis enim efi , 6? ad pulverem redibit, Gen. C. III. v. 19; quod conftat, cum nos & omnia animalia putrefiant ad talem humum, qualis con- fumebatur ex vegetabilibus.
Mirabilia itaque omnipotentis Creatoris opera, cx ipfa natura clariflime elucent. Ipfa Humus vo- luntati ejus fatisfaciet, ideoque, tam multis & fere innumerabilibus modis, in vegetabilia viridia, odoriferos flores, pulcherrimaque mutantur HHa. Eo dicente Fiat, necefle eft ut vegetabilia fub no- minibus animalium currant, ut volent, ut fefe mo- veant, ut natent, ut mille denique modis fub- fultent.
Dum miranda ifta in fenfus .animosque noftros incurrunt, immenfum fefe offert mare, quippe omnis fapientia humana deficiat, fi pedem unius perfcrutari aveat Mufcae. Potentiam Summi Crea- toris, in minimis quidem ejus deprehendimus ope- ribus; at (i omnia id genus inter fe comparemus, univerfum emanabit, ubi is eft omnium rerum nexus, ut, abfente una, fibi conftare non poffit ;
Mm 3 certi
549 CURIOSITAS NATURALIS.
certi enim floTes cercam exigunt terram; certa in- fefta alimentum fuum ex certis capiunt florinus; cerca pecora ex certis vegetabilibus; unde, cuucta in certum finem creata efle , abunde conftat.
Infinitam tandem veneramur potentiam , dum globum noftrum terr«?queum, uti reliquos plane- tas, certam percurrere invenimus orbitam; hinc credibile '.'idetur efFatura nonnullorum Afhronomo- rum, ftatuentium , omnes ftellas fixas invifibiJium mundorum effe foles, prout noftrum comparatum eft Syftema; cum has ftellas tam procul fplcndefcc- re videmus, ad confideracionem Creacoris omni- potentiae vere obftupefcimus. Nec alios orbes ibi- que nova miranda, defiderare opus eft, cum noiter globus tanta fit amplitudine, ut vires omnium fuperaverit viventium , fuperficiem ejus exami- nare, nedum in unici atquc minimi animalculi arti» ficiofam penetrare ftrucluram.
§. m.
Proximum eft, ut finis a nobis inquiratur crea- tionis,poftquamtotam hanc evolvimus mutationem. Oftenfum eft, terram ob vegetabilia faclam fuifife, haec ob infecla, aves atqtie pecora, hxc ferarum hominumque caufla. Oftenfum fimul eft, omnia plus quam mirandas fubire mutationes, tandemque ea evadere, quae primum fuere , & homines haud alicer ac pecora mortem fabire. Ecclef. III. 19. Omnia in hcum fuum regredi , eaque ex pulvere efje inque pul- verem redire. Ecclef III. 20. lmmo omnia vanitates ejjf vanitatum. Ecclef. I. 2. Itaque alicer fieri ne- quit, quam ut fumma admiratione confiderandae fmt vire Dei, eum neque fmis neque principium earwn homo affequatur. Ecclef.III. 1. Omnia enim circu- lum continuant, adeo quidem, ut Humus, quse hocce anno Leo eft, alio Urtica, alio Papilio, alio
Pafler
eURIOSITAS NATURALIS. 550
PafTer & fic porro, effe queat a). Num igitur cre- dendum, ad ejusmodi vanitar.em fuiffe fingula & univerfa inftructa, feu, nu!!um in finem, nifi ad janienam miferae vica^? Abfit, ut id credamus! Namque infticuCionem operis Creationis fi accu- racius inCueamur, alium longeque prsftanciorem finem , a Deo O. M. intentum , fumus utique in- telle&uri.
Noftrum fi actendamns corpus, in eo unum- quodque membrum fua gaudere neceffitate reperi- mus, noftramque conftyiuere pcrfcctionem. Monui- mus fupra, omnia vcfetsbilia & animalia effe con- ftru&a ad perfecuonem Oeconomire Divinae , feu, infticutionis orbis noftri confenficnem ceftifican- dam, & unumquodque alCerius caufia effe creatum, idque ratione iongitudinis , latitudinis & profundi- tacis, hominemque ulcimum operis creacionis efie flnem, omniaque ejus caufia effe condita b), cum quotquoC in Orbe noftro terraqueo e.xiftanc. homini utilitati efTe queant, ceteris non item. Noftrum igitur eft inquirere, quid homini pr;e ceteris adfit animantibns. Anatomia edocet nos, hominem gaudere corde, cerebro, vifceribus , nervis, offi- bus, mufculis, fefe movere, tangere, guftare, odorari, audire & videre, haud aliter ac bruta ani- mancia. Verum enim vero, duas in bornine in- venies proprietaces , quibus reliqua defticuca funt animalia: Admirationem *), nimirum, & Loquelam. Eadem quidem per fenfus externos cognofcunt, qua? nos, animantia, at, defticuta diftincta per- cepcione, reflexionem de obje&is quibuslibet ad-
Mm 4 hibere
a) h. Weftrog. p. 225.
b) Plimus; Hominis cauflfa videtur cunfta genuifle natura. *) Admiratio , alii Rstiocinationem volunt, eodem res
recedit; nobis prjeftat Adroirauonem obfejyare, quam Ratiociuationem,
t
55T CURIOSITAS NATURALIS.
hibere nequeunt, feu illam curam, uti homo ad- iniratione totus quantus captus, omniaconfiderandi. E. g. obverfetur vaccae horologium artificiofifli- nium; ad illud plus non attendit, quam fi fuper- ficiem intueretur nucis Myrifticae. Puerulus autem, tres vel quatuor agens annos, etiamfi in percipiendo adhuc valde fit debilis, fimul atque ejusmodi roachi- nam animadvertit , tanta continuo occupatur ad- mirarione, ut vix manus fuas ab ea dimovere queat. Noque erit ullus, maturse astatis acjudicii, dum avtomaton artificiofe jnftruclum videt, quio id admiretur, quamvis admlratione majori ipfius in- vencorem, artificem atque auctorem profequatur.
Hinc cum homini profundius conceiTum fit ju- dicium , maxiroisque polleat admirationis viribus, quceritur haud immerito, qua de caufla bomo, ut ultimus creationis finis, tefte Scriptura Sacra & Syftemate Naturali, ejusmodi donis reflexionis cu- mulatus, orbem hunc inhabitandura acceperit, uhi tot ei obviam veniant mirabilia, ad ejus condu- centia perfectionem , & talia, ut fine illis efle ne- queat? Nonne, ut totidem artificia admiraretur excellentiflima, atque ex iis fummi Creatoris fui fummam hauriret potentiam ac fapientiam, viden- do, unum eundemque fuum omniumque fuifle con- ditorem? Eidem unice quoque contigit id doni, ut loquela admirationem fuam cum aliis fui gene- ris communicare poflit, utque Creatorem, in opere creationis ultimus , cognofceret ejusque aeternas laudes atque gloriam pieniori ore, ubique locorura patefaceret ?
Hinc conftat, quid fit tenendum de vita brutorum, & cur Summo placuerit Deo, illa adeo parvi xftimare; fenfibus utuntur externis, in qua? objecta paflim occurrentia, illabuntur, & ni- hilo tamen minus non a nobis tantum s verum ab
aliis
CURIOSITAS NATURALIS. 552
aliis befliis , interficiuntur ; eorum commiferatione fepiffime tangimur, nam fi hsec animalia uti nos fentiant, cruclelis videtur laniena; Verum enim vero ex Syftemate Globi noftri fatis fuperque patet, illa tantummodo efle media atque artificia, quas ipfa nihil efficere polfunt; optimo vifum eft Crea- tori, eorum exemplo, nobis ob oculos noftram eorumque ponere vanitatem, nosque nihil effe aliud, quam viventem humum, nifi dotes, quibus, pra? illis, fruimur , recle riteque adhibeamus, in laudem nempe Creatoris.
Sus glande vefcitur, eaque pinguis evadit, arbo- rem vero non confpicatur, unde nutrimentum fuum habeat, multoque minus de Creatore fuo cogitat, id fibi.prseparante ; noftrum fane eft erit- que fuem hac re praeftare, fi plus a Creatore noftro habere discupiamus opis ac defenfionis. Quid, quaefo, naturae eft convenientius, quam ut illum amore atque cultu religiofo profequamur, qui non modo corpus & vitam, verum fuftentationem etiam atque omnia nobis large adeo effufeque conceflit! Maximum artificium, ab homine confe&um, auclori fuo nullam parit laudem , fi ita intra arcam recon- detur, ut nulii innotefcat, nullius enim tunc eft valoris. Dici quidem nequit, ad Majeftatem Summi Kuminis inde aJia.uid accedere perfectionis , quod opera ejus admiremur, hoc tamen verum, immo verifiimum eft, eandem ejus Majeftatem ideo nec aninui , in eo autem fummam confiftere gloriam exiftimo , quod Cceli enarrent ejus gloriam , firmamen- tumque manuum ejus indicet opera Pfal. XIX, 2. quod- que res creatie mirabilia ejus videre poffint opera, Ne multa: quod ipfa humus per nos & in nobis exfurgat, & extollat Creatoris fui omnipotenti3in atque fapientiam, fatis ex omnibus operibus ejus, & non modo ex miranda fui ipfius- ftru&ura,
Mra 5 fed
553 CURIOSITAS NATURALIS.
fed etiam ex tribus naturse regnis collaudat atque glorificat; immo omnia, quae in globo noftro func, per hominem ejusque admirationem extollunt fuurn creatorem; hinc Dcivid: omnia creata operay objetli- ve per nos Deum glorificant. Pf. CXLVIII. atque id, fi quid aliud, fummam noftram provocat admiratio- nem, quod artifex quidam talem creare potuerit mundum, ubr ejus creata, iplius fanctiflimi nomi* nis gloriam annuncient.
§. IV.
Confirmant hasc neceflitas humana ejusque in-
doles. Cecera animalia certum alimentum, quod fuum eflet, accepiffe, fignificavimus , aliis enim in aquis, aiiis in acre, aliis ex floribus, aliis ex ani- malcuiis eft fuftentatio, ea autem , quae ad homi- nis pertinent nutrimentum, adeo late longeque diffufa funt, ut circa totura orbem , in mari nempe, fylvis, terra, montibus, aere atque aliis locis qusrenda fint; nullam fane aliam ob cauflTam hoc factum efte videtur, quam ut homo, alimenta fibi acq.iirens, ad admirabilia Summi Creatoris opera confideranda impelleretur , vifurus: Totum orbem gloria impkri Divina. Ef. VI, 4.
Tanto Creatori perfacile futffet, alimentum noftrum undique, inftar materia? rudis, crefcendo producere, ni$ flnis ab illo intentus juberet , uC opera ejus firnul contemplaremur , nova nobis quotidie fubminiftrantia admirabilia. iEthiopica Gens regionem colit, ceteris fertilitate multo antecellentem , ibi enim opus non eft, aliunde fuam advehere efcam, cum variae arbores, per totum annum, dulciflimos offerant prasbeantque frucius; ceterum vix ac ne vix quidem erit ulla natio, magis ignava, magisque vel immemor,
CURIOSITAS NATURALIS. 554
rel infcia fui Creatoris & legis naturae, quam hxc ipfa.
Nec poteft indoles humana , quin ad confidera- tionem fui Creatoris, regia quafi via, deducat ho- zninem. Nimium nocet^ varietas autem delectatio- nem adfert pergratam perque jucundam , iromo , iine varietate anirnus curis veluti confe&us, languefcit: unus idemque cibus, fi diu adponatur, appetitum edendi tollit, naufeamque parit, cum e contrario varietas ciborum appetitum provocet , alatque. Domus, profpeclu carens, captivos & Lappones fyivaticos efficit melancholicos , pro- fpecius vero latior, variarumque rerum plenus, & prajclarus, hiiares reddit homines, uti funt Lappo- nes alpini; Cupido varietatis facit, ut homo raro contentus fua vivit forte, fed fempcr nova defi- deret bona; uni eidemque objefto diu inhaerens, Melancholiam contrahit. Ha?c fine ulio dubio eft lex Summi Creatoris, qux cogit quaii & impellir. indefinenter Homines, fatis plura ejus opera ad- fpiciendi atque admirandi.
Confttetudo quoque ad hanc rem haud parum confert. Officinam pretiofiffimis refertam machi- rris, vel Mufeum omnia includens animalia, vei Hortum florum atque hcrbarum variarum infinito propemodum numero celebrern, ut fupra nihil, fi adeat homo, multitudinem & varietatem quidem primum admiratur,, aft, per breve temporis fpatium ibi commoratus, vix circa hrec miranda uiterius occupabitur; Anima enim non judicat de adfue- tis. Eft fane haetc lex, a Sumlno Creatore, ho- mini infita, ne tanta rnirandorum Divinorum mul- titudine obrui fe patiatur, fed in dies cupidior fiat, plura penfitandi mirabilia. Ergo conftata nihii naturaj noftrae fore congruens magis , quam in Summi Creatoris operibus9 cogitatione ac-
tenta
SSS CURIOSITAS NATURALIS.
tenta atque devotiffima mente , confiderandi*
elaborare.
§. V.
curiosum, apertis oculis vel attentiffime
qui obvenientia confiderat, vocamus. Pecora, aque ac nos, pulcherrimos in pratis flores vident, admirabilem vero eorum ftructuram, odcrem colo- remque, magis non attendunt, quam nos, quum ci- tiffimo pede, ejusmodi percurrimus campum. Non- nulli homines, non confidcrando, unde fuerint compofita. qutecunque offerantur, devorant; jufculi opipare adparati admiratio fiepe illos tenet, quam- vis coquus nihil effecerit aliud, nifi quod artem, feu, illa fimplicia, ex quibus compofitum e{l, la* befadarit & corruperic. Si, quae Optimus Crea- tor nobis ceterisque animalibus, inftar alimenti praebuerit, cogitemus, neceffe eft, ut artem, a Deo, in omni collocatam recula, maximopere ad- miremur. •
Opera, quae a nobis confici poffint, fi attenda- mus, cum Creatoris, minime gentium, comparari poffunt, follertiffima manu; Veftes a vegetabili- bus, infedis & animalibus mutuamur, easque ad noftrum adoptamus lubitum, tamen Tigris , Pavo- nis , Coluhri h. e. Ahatuilde , Cyprini Chinenjis Ca?t- ibaridisque fplendorem fruftra ex«quamus, unde veritas evadit firma & indubia, Salomonem nullo modo, in omni fua Majeftate, cum unico lilio Jacoh&o, feu Amaryllide effe conferendum. Ho- rao igiiur de fobia rerum contemplatione non follicitus, indignus fane, qui a Deo crearetur, videtur atque impius, fuis in a&ionibus , eftque inftar pecoris; fpernit totum & immenfum illud opus creationis, qui in admirationem fui Creato- ris conditus eft.
sci-
CURIOSITAS NATURALIS. 556
scientia naturalis efl; , quae de clara atque perfpicua rerum creatarum cognitione, in globo hocce verfantium, nos per characteres in- format fuos, cc confequentcr illa eft fcientia, qua? tradit prEecepta, librum naturae intelligendi , non literis, fed charactenbus confjgnatum , idqtie ab ipfo Creatore; ille liber, qui continet opns crea- tionis, hoc eft, fapientiam Summi Entis in ejus operibus manifeltatam. Qua? pulcra, odorifera, mirandaque vocamus, ex tribus Natune Regnis petita funt, nihil fane in toca exiitit rerum na- tura, cuius materia nohis pro alimento aut teg- mento, his fuam non debeat originem. Quare, provida cura Summi Creatoris, in ejus modi globo, fixas fortiti fumus fedes, ubi mirabilia ejus, fenfibus noftris externis, attingi, videri, audiri, guitari atque odoratu excipi poffunt; immo vero evitari nequeunt unico momento? Et quid denique fu- miis, quam unum de his? Ex facris edocemur pandeclis , Deum pofuitTe Adamum in horto Eden , nbi omnia elTent animalia, confequenter omnia ve- getabilia, fi animalia fuam haberent fuftentationem, atque fic omnia terra genera, fi vegetabilia alias crefcerent. Edocemur Deum Adamo omnia ad- duxifle animalia, ut ea videret & unicuique fuum tribueret nomen; poffibilene erat, ut diftincla darentur nomina fine diftinclis chara&eribus ? Ad genuinos vero characleres inveniendos, necefle erat, ut natura atque indoles inquireretur animalium, atque, hoc faciente Adamo, Summi Creatoris po- tentiflima fine dubio perfpiciebat opera. Hasc ergo prima fuit fcientia ab Ipfoque Deo commendata. Sapientiflimus ille MortaHum Salomo , ejusmodi dat confilium, ut diebus juvcntutis noftrai, & ante- quam mala adveniant tempora, de Creatore nojlro cogU temus, Eccl. XII, 1 *). Quibus indicatum voluit,
in
*) Ipfa fenetfa morbus eft,
»
557 CURIOSITAS NATURALIS.
in iuventute, uhi memoria fuo gaudet vigore, ubi animus cupidior non admirationis tantura, verum Obfervationis etiam in rebus obvenientibus , ea de- bere co.ligi, quae, judicio auclo , nd fapientiam Creatoris illuftrandam qunm maxime faciant. Fa- tendum eft, nos, juvenes, inftin&u quodam natu- rali, cupidiffimos e(fe varietatum , ex iisque vde- lcclationem oboriri fummam, atque ideo ftudium Scientia? Naturalis, naturaj noftrre videri convc- nientiffimum.
Non poftumus igitur non, mirari, cur haec fcientia, admirationem Artificis ex opere docens pulclierrimo , tam parvos progrefTus, ad Athenasa hucusque fcrc habuerit, curve Mineralcgia , fine fine culturaj Metallorum, Botanica, finc fine medi- camentorum, & Zoologia adeo fero pro fcientiis ad Scholas Academiasque, in toto orbe, habitee cx- cukasque fuerint. Eft fine dubio hxc cauffa, quod illi Ipfi , penes quos fumma fuit rerum, occafio- ncm non habuerint vel primis, quod dici fo!et, labris, deguftandi dulcedinem hujus fcientiae, publica imperandi negotiorumque mole prsepediti, an obru- ti; Huic enim arti nullus efle poterit ofor, nffi ignorans. Curiofus Ariftoteles femina ifta poftquam commiferat Alexandro, adhuc juveni , ea apud Heroem incomparabilem , exftirpare non potuit vel Mars vel Bellona; quo fa&um eft, ut anfam habuerit Ariftoteles , plura fuo efficiendi 32 vo, quam quispiam poftea. Recentiores Gailiae Reges impenfius huic fcientiae faverunt, atque, in noftra Patria, fub imperio Clementifjimi Regis , nova indies incrementa capit, & in poflerum majora capturam fore auguramur.
§. VI,
Qu32 demum cunque alia homunciones , hac iri mundi fcena, traclamus. ac peragimus, ea nihil,
nifi
CURIOSITAS NATURALIS. S$8
nifi vanitates vanitatum continebunt. Sapientiffi- mus ille Salomo, una cum experientia quotidiana, idem nobis ante oculos ponic Juculentifiime:
Generatio una abit cff altera advenit. Ecclef. 1,4.
Id , quod fuit, idem eft , quod faturum , & quodfit, idem , quod fiet. Ecclef. 1 , 9.
Jpfe Salomo maxima ejfecit opera , adificavit fibi Pa- latia, plantavit Vineas , paravit Hortos $p Po~ maria, nec non Pifcinas aquarum, comparavit Servos & Ancillas , rnaximosque Pecorptm greges, congefit Argentum, Aurum; comparavit Canto- res & Cantatrices ; immo* quidquid fiibi arrideret, comparavit; operibus autem fiuis vifis , ecce ipfi omnia vanitates vanitatum. Ecclef. II, 4.
Homini nibil fupereft ex omni fuo labore, nifii dolo- res cf indignatio, adeo ut ne quidem noCte tuto quiefcat animus. Ecclef. II, 22.
Divitia affervantur Domino fiuo in malum ipfius. Ecclef. V, 19.
Infaturabilis aviditas non permittit diviti dormire. Ecclef. V, 11.
Amans pecuniarum non fatiatar pecunia , amans- que divitiarum ex iis nullam babebit utilitatem. Ecclef. V, 9.
Cui Deus ipfe dederit divitias , facultates fep bono- rem, & cujus animus non defiituatur ulla re , qua delectetur , quum Deus buic non conceffit po- tentiam, fed vir&alimo, illis fritendu Ecclef. VI, 2.
Etiam
559 CURIOSITAS NATURALIS.
Etiam fi bis mille viveret annos , contentus tamen non ejl. Ecclef. VI, 6.
Ex fole aliquid non capit deleclationis , nec quid* piam tranquillitatis ei eft , heic illicve. Ecclef. VI, 5.
Dives perit, atque filii ejus fapijfime non babent, qito porrigenda fit manus. Ecclef. V, 13.
Alii bomini omnem fuum laborem, nibil in eo labo- ranti, traditurus efl. Ecclef. II, 21.
Jgnorans utrum fapiens futurus fit, an Jlolidus pretio fruens. Ecclef. II, 19.
Ex utero prodiit matfis fuce nudus , nudusque & nibil fecum portans, abit. Ecclef. V, 14.
Ecquid igitur laboranti eft ufui, cum lapidem move- rit omnem. Ecclef. V, 15.
Omnia enim Vanitates funt vanitatum. Ecclef. 1,2,
Quid emolumenti eft homini ex omnifuo labore, qao fudat fub fole. Ecclef. I, 3.
Stolidus complicat manus fuas carnemque fuam terit, propter vanitates hujufce mundi. Ecclef. IV, 5.
Nihil itaque homini eft melius , quam latari fibique in vita fua bene confulere. Ecclef. III, 12.
Gaudium enim ex manu proficifcitur Divina. Ecclef. II, 24.
Ouod quoque donum eft Dei. Ecclef. III, 13.
Et in eo hominis confiftit fors. Ecclef. III, 22.
Quod ex labore fuo, quemmDeus ei dat, fufcipit. Ecclef. V, 17.
Lcetart
CURIOSITAS NATURALIS. 56*0
Lcetare igitur, juvenis, in juventute tua, atque Crea. torem tuwn cogita. Ecclef. XII, i.
Huic rei promovendae ejusmodi infervit confi- lium, ut continue miranda Creatoris confideremus opera, animurnque habeamus Istum; omnia enim fi nobis adeflent, excepto gaudio animoque hi- lari, nihil certe conducerent.
Quid, quaefo, noftra eft vita, qua? nobis adeo cordi eft? Haud ignoramus mortem, ultimam li- neam rerum, nos aliquando furrepturam, nec evitari pofle, nihilo tamen minus dies futuri adeo viden- tur jucundi, ut nihil optabilius judicemus, quam, fi liceat, alios multos dirumerare. Sed, eandem jucunditatem tempore prseteritd percepimus. Ergo nil praster fomnia vanitatesque. Quae multa millia bominum effecerunt, haud aliter ac fi nunquam ex- ftitiflent, ad unicam faepe mutationelh publicam, Eeftimanda erunt. Calipho Omero , Anno 640, iEgyptum fub fuam redigente poteftatem, qua?, poft pugnam ad Aftium habitam, per Annos 660, Ro- manorum agnoverat imperium, atque Imperatore Amro, Alexandriam occupante, combufta eft lo- cuplctiffima illa sJlexandrina Bibliotbeca, feptingenta millia voluminum habens, magno fudore confcripta, inque cineres flammasque abiit.
Hinc patet, omnem noftrum laborem efle vani- tati obnoxium; quare, fummo nifu, perfcrutari de- cet, finem in creatione a Deo intentum, qua? eft propagatio fpeciei, individui confervatio; atque ille fcopus tum vere obtinetur, ubi nobis contigerit id fortunse, idque honoris, ut in theatrum hujus mundi prodeundo, PotentiflimaCreatoris mirabilia, Omnipotentiamque ejus laudibus concelebremus.
Tom* I.
Nn
§.VII.
56*i CURIOSITAS NATURALIS.
*
§. VII.
Haec ex ipfa nobis conftant natura ; & ubi illa gradum fiftit, ibi verbum Dei, in Scriptura Sacra manifeftatum , manum nobis porrigit, quae ambo unum eundemque agnofcunt auctorem. Patet quo- que ex natura? contemplatione, eos, qui Scripturam Sacram literis conlignarunt , eam neutiquam fuo in- ger-io, fed altiori dudtu adornaffe, cum eorum Rpo- cha non permiferit eis, omnem hanc rerum natura- lium fibi acquirere cognitionem. Inculcat tum Scri- ptura Sacra, tum Scientia Naturalis, unam fuiffe creationem; unum Paradifum, ubi domicilium non hominis tantum, verum omnium quoque animalium fuit; Quod homo, in ipfo creationis fine, fit crea- tus; quod omnia, hominis caujfa , fint creata, isque in laudem fui Creatoris; quod omnes ejus divitiae omnisque ejus cura vanitates fint vanitatum; quod homini aliquid prae brutis animantibus concefium, quod nobiliu? & immateriale fit.
Extitere, atque, quod dolendum, exiftunt ejus- modi naturae parum periti, qui, opera licet fint ma- nuum divinarum, dum in eo moveantur, dum vi- vant fuamque habeant exiftentiaro , nihilo tamen minus exiftere Deum negarunt , haec omnia cafu quodam, feu evcntu fortuito contigifie, credentes: gaviii fuere auribus oculisque tanta elaboratis arte, ut vel hi foli, fi cetera tacuifient, eos convincere potuiffent, eum omnino audiffe, qui aurem creavit, eumque vidiffe, qui oculos elaboravit.
Natura docet itidem mandata atque volunta- tem fequi Creatoris, atque cavere, ne in eam pec- cemus; peccata enim contra naturam femper, hoc modo, puniuntur, ut, per id, quod quis peccet, per id puniatur & idem : Hinc initium fapientia? eft: Nofcere fe ipfum, & initium pietatis: Timere Deum.
Deum
CURIOSITAS NATURALIS. 562
Deuni itaque omni profequamur amore, ejusque voluntati conformiter vivamus.
Naturalium rerum contemplatio nos ad Deum, manu veluti inje&a, ducit, oftendens, eum adeo pulchre nos inftruxllfe, domicilium adeo eximie noivis prceparafle, quin & omnia, noltram promo- tura utilitatem, concefliffe, ut, fi bene valere cupia- mus, necetfe eft, acceptis rite utamur, quod neu- tiquam fieri poteft, nifi ea re&e intelJigamus.
Quis, qusefo, adeo certam atque indubiam per- cipere potelt notitiam Omnipotentis , Gloriofi, Cle- mentiffimi atque Sapientifiimi Dei, ac qui eum ex operibus contemplatur fuis? Hinc argumenta ad Atheum convincendum validiflima, ex operibus Creatoris defumfere Theologi. Quando natura prseunte animadvertimus, quantum a Summo Crea- tore nobis fit in naturae regnis adpofitum, quod tamen, etfi quinque fenfibus externis ornati, non intelligimus ; Nonne fumma modeftia revelationem Divinam traftare fas eft, atque ea neutiquam reji- cere, quaj neque ibi intellexerimus ? Pulchre Sal- vator apud Johannem Evangeliftam , C. III, 12. Qiiod fi terrena dicam vobis , & non creditis , quomodo, Jfi dixero vobis ccelejiia , credetis ?
Clarius igitur fole ipfo erit, Scientiam Natura- lem principem facile elfe reliquarum fcientiarum, atque digniflimam, cui homo omnem navat ope- ram & indultriam , cum fit nihil nifi Scientia Di- vina: Etenim aperit non folum cauffam cur crea- tus fit homo, fed eum quoque ad cognitionem Majeftaris, Sapientiae, Omnipotentia? , Omnifcien- tia>, atque Clementia? fui Creatoris refta perducit via, fine qua cognitione iis, ad quas aDeo creatus §ft, non frui potefl; commoditacibus.
Nn 2 Hasc
563 CURIOSITAS NATURALIS.
Haec Dei opcra funt, in quibus contemplandis nofmet exerceamus ; Ille nos in hunc mundum in- troduxit, tam inexplebili rerum varietate inftru- 6lum & ornatum , Ille oculis, quos nobis contulit ea videnda, & animo confideranda ohjecit. Mun- dum iraque hunc fublunarem, omniaque, quse in ea funt, hominis caulfa condita fuifle, recepta Theologorum omniura fententia eft. Ne itaque humanis ratiombus Divina opera excutiamus, fed ex operibus manudufti, admiremur artificem. Nar- remus ergo omnia mirabilia Tua Domine, & vir- tutem terribilium Tuorum dicant generationes. Verbo: Contemplatio Natura prceguffus efi voluptatis caleflis , confi.ans animi gnudium, perfectique ejus folatii initium , fummusque felicitatis humance apex ; cum ani- ma hujus particeps fuerit , ex gravi quafi fopore excita- ta, in luce ambulat , fui ipfius ohlita, in ccelefli, ut ita dicam , terra , inque terrejfiri ccelo , vitam degit.
EXPLI-
EXPLICATIO
I C O N U M
TAEULIS JENEIS VOLUMINI^ PRIMI HUJUS EDITIONIS
CONTENTARUM.
Tab. 1. ad DifT. i. de Betnla nana p. 21.
Fig. i. Ramulus Betula? nans , e Flora Lappo- nica. Vid. fupr. p. 22.
a. Amenta mafculina.
b. Amenta feminea.
•
Fig. 2. Ramus Betula? nanae, in Helfingia leclus accuratius delineatus, quam ille quem priores editiones exhibent. Ambo foliorum magni- tudine proxime conveniunt.
Fig. 3. «. /3. y. Tria folia feparata, e Flora lappo- nica defumta. Vid. fupra 1. c.
Fig. 4. Ramulus Betula? nan«, prope Borkenkrug in vicinia montis Bru&eri leftus, a me additus
Alias BetuU nana, figuras nuper exhibent Flora Da- nica t. 91. Ligbtfeotii FloraScotica tab. 25. & III. Pallafii Flora Rojfica iab. 40. fig. D. E.
Tab. II. ad DifT. 1. de Ficu p. 54. Vid. p. 43.
1
Nn 3 Tah.
5^5 EXPLICATIO ICONUM.
Tab. III. ad DifT. 3. de Peloria p. 73.
Fig. t. Pars fuperior caulis, plantae in horto bot. Upfalienfi cultae, ad naturam depi&a, curante & humaniffime mecum communicante 111. THUNBERG, Equ. & Bot. Prof. Upf. cele- berrimo. Iconem in prioribus editionibus hoc numero excufam, non bene delineatam, in qua in primis* flores male expreffi funt, omifimus. (Haec cautem fimplicem, noftra ramofum ex- hibet; uterque in Peloria fsepius obfervatus eft.,)
Fig.2. 3.4. 5. ex edit. pr. defumtarum, explicatio- nem vid. fupra p. 73. Etiam hic corolla ma- le delineata eft; limbum enim non habet pa- tentem.
Fig. 6. Flos Antirrhini Linariae, ad naturam
piclus.
Fig. 7. Icon Floris Peloriae, a ClarifT. HED- WIGIO, Med. Pra&ico Lipfienfi celebecrimo, prope Lipfiam in caule Linariae, inter flores confuetje formaj, quorum infimus erat, 1786. reperci, ab ipfo benevole mecum communi- cata ; quoe ftaminum veriorem formam, quam Fig. 5, & fimul, quod fingulare, unum a re- liquis remotum, ex his vero duo pauxillo bre- viora , exbibet. Figurcs reliqua duplicem varietatem alius Peloriae, ex Elacine Riv. f. Antirrhino fpurio or- ta? , exhibent , a Viro fummo , Perill. SCHMIDELIO, Sereniff. Marggr. noftri a Confil. aul. fan&ioribus & Archiatro, Coll. Med. Onold. Prsfide rel. eodem fere tem- pore quo Peloria TJnarine in Suecia innotuit, dete&se, & in Diff. de Oieofelino (Diff. bot» p.5.) commemoratoe ; quas ut hic anne- cterem, quo erga me eft fingulari favore,
non
EXPLICATIO ICONUM. $66
non permifit folum, fed & fequentem earum explicationem benigne meum communi- cavit:
Varietas u
a. Flos integer, calyce comprehenfus, antrorfum
vifus, calcaribus quinque re&is, limbo co- rollas quinquefido regulari , & tuberculis quin- que fauces fere claudentibus, praeditus.
b. Corolla calyce exemta, retrorfum vifa, ut fof-
fula?, tuberculis faucium refpondentes , in con- fpeclum prodeant.
c. Corolla per longum aperta & explanata, in qua
Stamina quinque fertilia, ex irnis tubi emer- gentia, oftia quinque calcarium totidem fquo- rum duo faltem retro vifuntur, reliqua tria la- tent) & tubercula quinque in faucibus apertis, & limbus sequaliter quinquefidus, exprimuntur.
d. Calyx integer quinquefolius , cum foliolo accef-
forio ad bafin, in cujus finu Germen ereclum latet.
e. Germen cum Stylo infiftente & Stigmate inaequa-
Jiter b'nodofo (fit venia verboj) feu oblique truncato.
/. Stamen unicum, ut forma fili fubulati & An- thera? bilocularis, & barbula? ex fingulis locu- lis prominentis, elucefcat.
g. Situs Staminum , ex margine tubi prodeuntium, obiter indicatur.
Varietas i.
b. FIos integer, Calyce comprehenfus, ultra quem Calcaria quatuor, calycis dire&ioni conformia, N 4 refta,
567 EXPLICATIO ICONUM.
re&a, & quintum incurvum & deflexum pro- minent.
i. Corolla fola , ex tabo prius obliquo incipiens, & poftquam Calcaria quinque dimifit, arcuato flexu furgens usque ad limbum quinquefidum. regularem, faucibus patentibus prasditum, unde etiam tubercula in his defunt.
k. Corolla per longum ita divifa, ut Calcar de- flexum fimul divideretur, cujus dimidia pars utrinque reftat, & quatuor Calcaria retro ex parte vifuntur, eorumque oftia totidem intus occurrunt. Ob curvaturam tubi inferiorem Stamina quinque quidem , fed breviora paullo ob tubi curvaturam adparere debent, omnia tamen fertilia funt. (Quod chara&eri non repugnat, cum congeneres fpccies fila quoque quinque, unum vero fterile f. caftratum ex- hibere foleant.) Suprema tubi absque tuber- culis in limbum finiuntur.
/. Calyx folus quinquefolius absque foliolo accef- forio, ex cujus imis Stylus eminet, cujus Stigma fimili modo, ut prius di&um, con* formatur.
In utraque varietate duas laciniae Hmbi corollae purpureae funt, tres reliquce fiavae conftanter.
Tab. IV. ad DiflT. 4. de Coralliis balticis p. 106.
Tab. V - IX. ad DiiT. 7. de Horto Vpfa- lienfi p. 110,
Explicationem vide p. 209. 210.
; Tab.
EXPLICATIO ICONUM. 568
Tab. X. ad DilT. 8. de PaJJiflora p. it*.
Numeri 1 - 22. numeris fpecierum refpondent. Fig. A. — E. explicatas vide p. 231.
Tab. XI. ad DiiT. 9. de Anandria p. 258.
Hac tabula novam Tuffdaginis Anandria ico- nem exhibeo , ad naturam ftudiofe elabora- tam , in qua exprimitur
Fig> 1* Tota planta, magnitudine naturali, folio- rum formas plerasque exhibens. In Scapo fquamas tantum duse.
Fig. 2. Flos , feu potius Calyx communis flofcu- iis gravidus, ante quam hi pollen dimittant, fere globofus; fcapo pluribus fquamis veftito infidens^
Fig. 3. Idem fecundatis germinibus magis elon- gatus.
Fig. 4. Calyx communis feminibus fere maturis* fcetus , fuperius jam pauliulum dehifcens, paul- Jo ante quam femina prodeant.
Fig. 5. Flos per longitudinem apertus, ut flofculi adulti, tam radii, quam difci, intus confpi- ciantur. Fiofculi radii fquamas calycinas in- teriores longitudine ferc aequant, iisque Flo- fculi difci non multo minores funt, contra quam in defcriptione p. 253. traditur; quod ibidem corrigendum.
Fig. 6. Squama? calycinae, triplici magnitudine, utrinque delineata?.
Fig. 7. Flofculus Difci , magnitudine naturali.
Nn 5 Fig.
56*9 EXPLTCATIO ICONUM.
Fig. 8« Idem magnitudine aufta.
Fig. 9. Idem per longitudinem apertus, ut ftami- na & ftylus fitu naturali conlpiciantur, magn. naturali.
Fig. 10. Idem au&us.
Fig. ir. Ejusdem Stamina, cylindro Antherarum aperta, magnitudine aufta.
Fig. 12. Ejusdem Germen, cum Pappo ei i^fiden- te, & Stylo a latere fpeclato.
Fig. 13. Stylus feparatus, anticam faciem oculo obvertens, in quo duo ftigmata confpiciuntur, magn. aucta.
Fig. 13. * Stigmata defuper vifa,
Fig* 14. Pappus expanfus, defuper vjfus.
Fig. 15. Flofculus Radii, a latere,
Fig. 16. Idem, antice,
Fig. 17. Idem, poftice fpe&atus, magn. naturali.
Fig» 18. Ejusdem Corollula feparata, magnitudine aucla.
Fig. 19. Ejusdem Germen cum Pappo, & Stylo infidente, magnitudine naturali.
Fig. 20. Idem magnitudine aucla.
Fig. 20. * Stigma defuper vifum , auclum.
Fig.11. Calyx communis, ut maturis feminibus expanditur.
Fig. 21. Semen, a parte gibba fpe£latum , cum in- fidente Pappo.
Fig. 23. Idem a latere vifum, Pappo feparato.
Fig.
EXPLICATIO ICONUM. 57°
Mgs 24. Calyx communis, expanfus, defuper vi- fus, ut Receptaculum commune confpiciatur.
Ceterum in Tab. XI. edit. prioris, refpondet
Fig. 1. (vid. fupra p. 258.) Figura? noftraj 1.
Fig. 2. (ad dextram) a ... noftrae 15.
b
3« (aa< finiftr.) b
7-8.
noftrae 5.
4.
22.
Tab. XII. ad DhT. 10. de Acrojlicho p. 276.
Fig. r. Acroflichum digitatum.
Fig. 2. beteropbyllum.
Fig. 3. filiquofum.
Fig.^.5. peSlinatum.
Tab. XIII. ad Diff. n. MufeumAd. Fr. p. 181.
Fig. 1. Pbafianus pittus.
Tab. XIV. ad eandem p. 326.
Fig. I. Silurus Callichthys.
Fig. 2. Lacerta principalis.
Fig. 3. Tetrodon teftudineus.
Fig. 4. lagocephalus.
Fig. 5. Silurus Afpredo.
Fig. 6. Gymnotus Carapo. #
Tab.
571 EXPLICATIO ICONUM.
Tab. XV. ad Diff. ii.de Sponfalibus plan- tarum p. 380.
Vid. p. 357 fqq.
Tab. XVI. ad Diff. 15. de Cryftallorum generatione p. 482.
Tab. XVIL ad Diff. 17. de Surinamenfibus Grillianis p. 503.
Fig. r. Cacilia tentaculata.
Fig. 2. Coluber Ammodytes.
Fig. 3. Boa Conjirictor.
Fig. 4. Cryllus criftatus.
*
'• ;/V-.v' • '.
•!i-; •* •' ••■
•V/