s
1 i. '-' ' snL
CAROLI a \. I N N &
EQUIT. AUR. DE STELLA POLARI ARCHIATRI REGII MED. ET BOTAN. PROFESS. UPSAL. ACAD. PARISIN. PETROP. ETC. SOC.
AMOENITATES ACADEMICAE
SEU
DISSERTATIONES VARIAE
PHYSICAE, MEDICAE BOTANICAE
ANTEIIAC SEORSIM EDITAE
NUNC COLLECTAE ET AUCTAE
CUiM TABULIS AENEIS.
VOLVMEN SEXTVM
EDITIO SECUNDA
CUR A NTE
D. 10. CMRISTIANO DANIELE SCIIREBERO
SER. MARGGR. BRANDENB. ONOLD. ET CULMB. CONSIL. AUL. MED. BOT. HIST. NAT. ET OEC. P. P. O. IN ACAD. ERLANGENSI.
ERLANGAE sumtu 10. IACOBI PALM 1789.
Digitized by the Internet Archive in 2014
http://archive.org/details/carolilinneamoen06linn
VIRO SPECTATISSIMO
Dno P E T R 0 B A G G E
URBIS GOTHOBURGENSIS CIVT EXLMIO. Ob
Sapientiam & Virtutem Amicitiam Beneficia opufculum hoc D. D. D.
Upfaliae 1763. d. 16. Septerabr.
CAR. von LINNE.
DISSERTATIONES
IN SEXTO VOLUMINE • CONTENT/E.
ci. Gcncratio arnbigcna. 6. L. RamJlrCm. i
cn. Politia Natura?. C. .0. ffilcke. - - 17
cin. Thcfes Medica\ J. C. D. Scbreber. 40-
civ. Flora Bclgica. C. F. Rof 'tbal. - - 44
cv. Anthropomorpha. C. £. Hoppius. - 63
cvi. Plantae Africana\ J. Printz. 77
cvii. Macellum Olitorium. Jerlin. - 111
cvin. Meloe Veficatorius. C. Lenaus. 132
cix. Diaeta Acidularis. E. Vigelius. - - 148
cx. Potus Coffea. H. Sparfcbucb. - -160
cxi. Inebriantia. 0. R. Alander. - - igo
cxir. Morfura Scrpentum. j. C. Acrell. igj
cxiii. Termini Bctanici. Elmgren. - 217
cxiv. Planta Alftrccmeria. J. P. Falk. - 247
cxv. Neftaria Florum. J5. M. /faZ/. - - 263
cxvi. Fundamentum Fructincat.
J. M. Graberg. - 279
cxvn. Reformatio Botanices.
J. M. Reftelius. - 305
cxviii. Prolepfis Plantarum. H. Ullmark. - 324.
cxix. Fru&us Efcalenti. J. Salberg. - - 342
cxx. Prolcpfis Plantarutn. J. J. Ferber. 365
cxxr. Ccnturia Infeclorum. B. Jobansfon. 384
cxxn. Lignum Quaffia?. C. M. Blom. - - 415
cxxnr. Raphania. G. Rotbman. - 430
cxxiv. Gcnera Morborum. J. Scbroder. - 452
c/.
(mYERSITY&MRrLSm
GENERATIO AMBIGENA
QUAM
P R M S I D.E D. D. CaR. LlNNiEO
Propofuit
CHRISTI AN. LUD. RAMSTROM,
Stockholmenfis. Upfalice 1759. Decembr. 12.
5. 1.
Palatium Naturae, arte, fplendore & ftru&ura prorfus admirandum, curioforum omnium ocu- los ita in fe convertit , ut eos vix abftinere valeant; at vero in iacraria ejus penetrare pauciffi- mis tantum permiflTum eft. Qui multa experientia dignos fe reddiderunt, in atrium intromittuntur; at res fan&iffim-E, cimeliorum inftar, intimis ad- fervantur penetralibus. Ego hac setate tantiilum expertus, eo pertingere non fum conatus; verum per feneftram fubapertarn , in cameram quandam, tamquam abfconditam, introfpiciens, ea, qua? in medium jam addu&uru* fum , obfervavi. Et quam- Tom. VI. A vis
I
GENERATiO AMBIGENA.
vis cuncla ex voto perfpicere non licuerit: fpero tamen fore, ut ad eadem naturae admiranda adcu- ratius & clariori luce contemplanda, alii meis exci- tentur conatibus.
§. u/
GENERATIO aniinalium & vegetabilium pri- mum eft & maxime reconditum naturee phaenome- non. Originem vitae, & fontes omnium viven- tium, anxie omnes hucusque quaifiverunt Phyfici, adhuc vero reperire potuit nemo. Phyfiologi, qui recentiori hoc cevo tantam adepti funt experientiam, tot inftituerunt experimenta, tot cadavera dififecue- runt, & adhibita quafi lucerna, omnes corporum angulos ad minimas usque fibras perveftigarunt, difficillima ope Mechanices ac Phyfices folverunt problemata, fateri tamen coguntur hanc rem fubti- liorem eife atque abftrufiorem, quam ut explorari in hunc usque diem potuerit. Aliam igitur per Naturae campos ingreffus fum viam, vifurus, quo usque per hanc progredi liceat.
§. III.
Tbeoria Generationis in orbe litterato duplcx eft, veterum nempe generatio sequivoca, & recentiorum generatio univoca. iEQUIVOCAM admiferunt veteres, in minimis prajfertim Animalculis, Infcftis & Vermibus, exiftimantes diverfis mixtionibus, putrefattionibus & fermentationibus produci poffe Pulices, Culices, Vermiculos & infima certe Ve- getabilia, ut funt Mufci & Fungi. Obtinuit iisc Theoria, usque dum minutiflima h?ec animalcula & vegetabilia, attendendo ad eorum mechanifmum, generationem , mores, vitae genus, & cetera, ad- curatius fuere examinata: tum enim ad conceptum de natura adeo craiTum exhorrefcere .quisque coe-
pit,
GENERATIO AMBIGENA. 3
pit, ut ;jam dudum nemo fit Natura peritus & puriori 'judicio inftructus, qui gqneraroaem a?qui- voesm fine naufea audiat; & vulgus lant.im ex tra- ditionihus eam adhue credit, donec propriis non videat oculis.
§. IV.
Altera Generatio eft, qum UNIVOCA dici folet, quam ftabilivit primum Magnus Harvceus, qui, explofa omni generatione squivoca, omnia ex unico Ovo gencrari , & rudimenta futuri foetus in cicatricula, vel, ut jam appellatur, in puncto fa- liente ovi, tota cofltineri pronuntiavit. Et haec quidem res ad jliquidum adeo eft perdufta, ut, prreter eos, qui fponte cscutiunt, nemini poffit efle dubia. Ha?c vcro generatio univoca dupli- cem Theoriam compleftitur. Alii enim in punclo faliente ipfius ovi rudimenta futuri fcetus ineffe fta- tuunt ante foecundationem, ut Harvceus ipfe doce- bat; genituram vero maris, nihil facere amplius, quam ut parvulum hoc germen excitetur primum atque animetur. Altera Hypothefis LEEUWEN- HOEKII eft, autoritate fummi Boerhaavii maxime nobilitata. Scilicet videbat Leeuwenhcekius, vcrmi- culos fcminales quam plurimos omni genitura; ma- fculae prolifica?, pifcium inftar innatare. Hinc ex his fexcentis fere vermiculis, qui fedes quajrendo ovum pcrvagentur, unum cicatriculam , in ovo ca- vam & vacuam, cafu quopiam feliciori reperire, eamque ifltrafe & implere, ibique metamorphofia fubire, & carinam Maipighii, qua? in ovo, per ali- quot dics incubato, oculis primum occurrit, con- ftituere putabut..
4 GENERATIO AMBIGENA.
§. V.
Quam indubium eft, fine ovo nullam fieri generationem , tam certum quoque, ovum fine ge- nitura mafcula, nunquam cxiftere fecundum. Cur vero haec tantopere fint neceflaria, quomodo combinentur, & quantum quisque fcxus contri- buat, illud nondum conftat, fed multorum votis quaeritur.
§. VI.
Vermiculos feminales Leeuwenhoekii vivos efle vermes, in omni genitura prolifica maris praefen- tes, ad noftra tempora firmiter fatis credidit orbis eruditus. N. D. PRiESES Lugduni Batavorum 1737 commoratus, curioforum quorundam amico- rum & commilitonum utebatur confortio, quales erant J. Fr. Gronovius, Flora; Virginicae Auftor, hodie Conful Leidenfis; D. v. Swieten, hodie Lib. Baro & Archiater Imperatoris; Ifdac Lawfen, pT* memorice Scotus, Med. exercitus Angiiae; D. Lie- berkidm, p. m. Berolinenfis; D. Kramer , Au&or H- bri artis Docimaftica;; Joh. Bartfch, p. m. Regio- monte - Boruflus , Jfred. Surinamenfis; & D. Abrah. Ens , Pomerano -Petropolitanus. His igitur quodam die congregatis, oftendebat D. Lieberkiihn pra;- ftantiflima fua microfcopia, quem rogabat. N. D. Prcefes, ut horum ope vermiculos feminales in cane obfervandos praeberet, quod ftatim impetravit; Contemplabatur illos adcurate, atque infeclorum naturae gnarus, ftatim vermiculos hofce Leuven- hoekianos non effe corpora organis nroedita & ani- mata, atque adeo, neque infecla, neque vcrmes, fed particulas mutas, quarum motus a calore depen- deret liquoris , rotundo ore exclamabat. %aefen- tes omnes attenti hos intuebantur, & oculis fuis
alii
HFNERATIO AMBIGENA. 5
alii credere, alii vix quidem . videbantur. Conclu- fionem hujus rei in diiTertatione de (ponfaliis plan- tarum, anno T74.6 p?g. 24 edidit N. D. Prasfes his quidem verbis : Fermiculi ifli Leemvenhcekiaiii minime funt animalcula proprio & voluntario vwtu gaudentia, fed corpufcida inertia , qiue calidie geniturce innatant, non fecits ac particula oleofa, quod felecia Lieberliibnii micro- fcopia nobis manifefte ojlenderunt. Hoc poftea etiam vidit & confirmavit, furr-mus Phyfiolbgus illuftris D. v. Halkr9 ut adeo auftoritas vermium femina- lium jam prorfus fere in defuetudinem vencrit,
§. VII.
Quamvis vero haec corpufcula fcminalia non fint animata, certiflimum tarnen eft, quod veram ma- ris gcniturarn conftituant, quodque his non exiften- tibus in genitura, ea fiat infoecunda; fed quomodo agant adhuc ignoramus. Generationis Leeuvvenhoe- kiana? defenfores hsc corpufcula cicatriculam ovi intrare contendebant, & Botanici hos fecuti, ut Morilandus & plures, qui pollen in floribus corpo- ribus his geniturae maris plane refpondere, idque ex vero, agnofcebant, pollen quoque per ftigma & ftylum in germen florum defcendere ftatuebant. Hoc autem fecus fieri, palpabilia docent in genera- tione plantarum experimenta, & omnium exceptio- ne majus in flore, qui Mirabilis nominatur, ubi pollcn facile eft omnium maximum, quod ftigmati plane adbasrcfcit, & quamvis nulla ratione angu- ftiffimum ftylum penetrare valeat, nihilominus ta- men foccundat. Quin etjam in plerisque floribus pollen ftigmati adhftrens, iiquorem ad rudimenta feminum deferenaum tingere, fed ipfum tamen in ftigmate remanere, nec unquam ftylum penetrare, multo minus ad primordia feminum intra germen progredi, evidenter conftat.
VIIL
6 GENERATIO AMBIGENA.
§. VIII.
Per continuam Natura; catenam, a maximis Animalibus ad infe6ta usque & vcrmiculos minimos defcendentes, in regnum Vegfctabile adeo fenfim deferimur, ut terminos obfervare non liceat. Na- tura cnim per gradus, nunquam vero per faltus procedit. Ultima animalia in ramos abeunt, & ad bafin velut radices agunt, flores feu genitalia emit- tunt, pericarpia velut & capfulas formant, quae ova vel femina, plantarum inftar, deponunt, ut, nifi motus voluntarius & fenfatio obftaret,etjamnuni vegetabilibus eadem accenferemus.
§. IX.
Vegetabilia conftant fubftantia medullari & cor- ticali. MEDULLARIS, vita vcgetabilium pra?- cipua, admiranda; omnino eft indolis, quae vim ha- bet multiplicativam in infinitum, accrefcit & auge- tur ad ramorum apices, ubi minima eft refiftentia, fed ad primordia fua plerumqne perit; unde vide- mus in plurimis arboribus truncum fine medulla fo- ltdum, adeo ut fa?pe, concavo licet & exfculpto intus vel exufto caudicc , maxima tamen crefcat QuercUs: fed minimi ramufculi, qui incrementis continuatis plantam multiplicabunt, medulla carere prorfus nequeunt. Hac enim ab infefto vel etjam frigore aut calore nimio deftructa , vita quoque llne reparatione deftruitur. Hoc medullare intra fubftan- tiam corticalern quafi incarceratur , qua; illam omni nifu retinere ftudet, quamdiu conditiones ejus fuffi- ciunt. Sed ubi fubftantia corticalis ob altitudinem, aeftum , humoris & nutrimenti defectum , morbum, non fatis valida eft, tum medulla enititur, cortica- ]em fubftantiam rumpit, tumque planta metamor- phofin fubit, fructificatio peragitur, meduila in femina granuiatur. Sed haec tamen femina, atque
ipfa
GENERATIO |AMBIGENA. 7
ipfa medullaris fubftantia, non fufficiunt ad vitam continuandam & multiplicandam , nifi antea polline feu genitura maris fuerint foecundata.
$• x..
Altera vegetabilium pars conftitutiva effentia- ]is eft: fubftantia CORTICALIS, qua; nutrimenta attrabit, fuccum deducit, & medullam , quas aliun- de fuftcntari nequit, alit ac protegit. Hinc etjam fit, ut Arbor ad peripheriam circulariter decortica- ta fupra ejusmodi annulum emoriatur, cum fnccus ex defeclu fubftantiae corticis impeditus ulterius me- dullce nutrimenta non fuppeditet; cum igitur ad plantam biennem adtendimus, qualis eft Rapa,Dau- cus , Paflinaca, Beta , &c. videmus radicem ejus primo anno copiofilTima medi.lla farftam, fed ubi infequente anno caulem & flores producit, medul- lam per caulem extrahi & in femina fruftificationum efrundi obfervamus, ut maxima tandem Rapse ra- dix vacua & prorfus cava remaneat absque omni medulla, manifefto fane indicio, quod medulla ex parte femince femina conftituat. Idem obtinet etjam in Culmis gramineis & tubulofis, licet medulla fiftulofa & interiori parti culmorum quafi adgluti- nata fit. Anthera;, partcs plantarum mafculd , quae pollen filamentis fuis inlidentes producunt, ex fub- Hantia corticali originem habent, quod in Afaro per- quam evidens eft. Corticis munus eft librum depo- nere; liber in fubftantiam Hgneam abit, unde oriun- tur ftamina; ubi vero fubftantia hasc extima , in librum reducitur & rcmoUefcit, ftamina in petala floris pleni pcrmutantur. Subftantia igitur medulla- ris dat femina, cortfcalis vero, cujus proles liber ac lignum eft, pollinifera ftamina mafcula fubmi- niftrat. Non fufficit , ut fubftantia meduliaris ad nova femina protrudatur; nam fc ipfam fuflentare
A 4 non
8
GENERATIO AMBIGENA.
non poceft. Accedere igitur debet fubftantia cor- ticalis, a patre, fuftentationi ejus dcftinata, & haec fuam, aeque ac illa, agnoiqere debet originem, atque, adeo ex PolJine ftaminum exoriunda , quoe igitur in vegctabilibus , ubi generant, dant medul- lae piftilli fubftantiam corticalem; Ha^c omnia fana rario nobis oftendit; Scd quum omnis veritas Na- turae obfcrvationibus & experimentis dcmonftrari debeat, de his in fcquentibus erimus folliciti,
§. XI.
Facit ar£tior illa, qufe fub naturse, faltnm pe- nitus excludentis, imperio, inter vegetabilia & animalia intercedit cognatio, ut Naturae catenam fequcntes non facile confundamur.
Demonftrarunt Botanici Sexum plantaritm ,• often- derunt earum genitalia & Generationes ; nec non florefcentes herbas, eo ipfo, more infe&orum fuas fubire metamorphofes. Nuper etjam oftenfum eft, dari Animalia compojita, & quemlibet plantae ramum per fe novam effe plantam, perinde ac ramus in animali compofito. Atque exiftere animalia com- pofita non magis eft mirandum , quam quod abeant in ramos vegetabilia; quia medulla, in infinitum multiplicabilis, non eft nifi continuatio ejus, quae a primordiis rerum coepit, & quae adhuc eadem vi- ta fe multiplicare ac dilatare pergit; modo fimul fubftantia corticalis medullarem involvere, & nutri- menta eidem pra?ftare non definit. Mirandum po- tius foret, cxiftcre poffe Animalia Jimplieia, quaj non funt alia, nifi quorum interior fubftantia medul- laris intra duriorem quandam cruftam oflcam tegi- tur, coar&atur & confervatur; & quamdiu vcrte- bras dorfales in his animalibus per cartilagines cre- fcere poilunt, tamdiu quoque ipfum crefcit animal;
GENERATIO AMBIGENA. 9
oflibus vere perfe&e induratis, incrementum'ceiTat. Infetta vero, quae ftatim a metamorphofi valde ob- dnrefcLint, crefcere fimul definunt, & infefta aqua- tica fen aptera, qu* quotidie & qnotannis accre- fcnnt, olleam qnoque cruftulam quovisjl[anno comv mutare necelTe habent cum capaciori.
§. XII.
Eadem fubftantia medullaris, qua?} vegetabili- bus cft, in animalibus quoqLie obtinet, ubi medulla fpinalis nominatur; qurc tenuia cmittit fiiamenta, fuis veftita meningibus, unde Ttfervi conftituuntur : qui funt fila tenuiffima mcdullar; fic medulla, ut in nervis onticis perfpicue cernitur, ad partes fenfi- biles & motivas totius corporis fefe exporrigit. Nulla adhuc nervorum in vegetabiJibus funt vefti- gia; Nervis omnino omnis fenfatio & motus anima- lium debet originem : nullum enim puncrum fentit, nec ulla fibra contrahitur, motLimque efficit, nifl eo pertingunt nervi. Ut vero e /ubftantia medul- lari oriuntur nervi, ita fenfus & motus omnis me- dulla? videtur adfcribendus : Et quia vegetabilia nervis &mufculis deftituuntur, difficillimum omni- no erit de fenfatione eorum quidquam conftitue- re: Nondum certe nobis eandem oftendere po- tuerunt plantamm Anatomici. Quod enim ad Mi- mofas Oxalidesque fenfitivas attinet, earum forte alia eft ratio,
§. XIII.
In animalibus majoribus mcdulla ad alterutram extrcmitatcm coacervata eft & organifata in corpus Cirebri, quod tot partibus diftincle nominatis, tam- que admirabili fabrica eft conftruchim , ut nulla hucusquc mechaniftnum ejus & organifmum rima- ri potuerit humana perfpicacia; in hoc autem men-
A 5 tis
io GENERATIO AMBIGENA.
tis fedem effc qurerendam, eo minus dubitamus, qno certius ex Pathologicis novimus, defe£tus, heic exi- flentes, Mentem perturbare; ut e. gr. e cailo in cortice cerebri Maniam; ex hydatide in cerebro vertiginem oriri pateat.
Animalia, quibus capacior eft percipiendi fa- cyjtas, majorem quoque habent officinam, mandatis ejus exfequendis idoneam. Sic plurima? partes ce- rebri numero diminuuntur, ut variae partes cere- bri , quae funt in Oitadrupedibas , in Avhnn cerebro defint, Pifchim vero longe pauciores funt, Infetiis nullum videtur cffc cerebrum, nifi forte tenue & exile filum, & Vermes , qui capite carent, cerebro gaudere non poffunt, nec praeter fenfationem & cxilem valde motivitatem, alios videntur praeftare efFectus animales,
% XIV.
Confpirant itaque animalia & vegetabilia inter fe duabus partibus conftituentibus , medullari nem- pe fubftantia, quae Vita eft, & corticali fubitantia, quae Naturae nutrimenta conciliat. Hasc apud ve- getabilia vafis conftat, quibus in animatis Syftema vafculofum refpondet; ipfi enim imifculi, qui in- ter vafa perreptant, non funt nifi Folia, apice fuo adnexa, ut motum ab interno quopiam pcilente adquirant, quando ab externo haberc nequeunt. Quemadmodum igitur medullaris fubltantia in ge- neratione diverfam a corficali efientiam conftituit, ut illa apud plantas a parte foeminina, ha:c vero a parte mafculina manifefto proveniat, ita non pofTu- mus non apud animalia, in rtquabili naturae curfu, eandem nobis proponere legem natura;. Neque hoc elTet in animalibus perceptu difficillimum, nifi
ftructu-
GENERATIO ^MBIGENA. n
ftru&ura cordis admirabilis, vifcerum organifa- tio, organa fenfuum mirifice conftrucla, primor- dio tam fimplici percipiendo infignem objicerent diflicultatem.
§. XV.
Medullam in plantis efTe multiplicativam , & multiplicationem quamhbet priori fimilem cfle, ra- lnuli docent; medullam quoque multiplicari |in animalibus, & foboles producere fimiles, ex Ta»- nia evidentifiimum eft. Si jam fupponimus, fimiles medullre pnrticulas ad ovaria anhnalium dcferri, & has pari modo nervos fuos emittere, ctjam lisec res aliquatenus concipi poterit; maxime cum pri- ma carina Malp/ghii in ovo incubato idem pror- fus teftari videatur; fe^i qua ratione genitura ma- ris fuo polline, vel corpufculis Leeuwenhoekianis, corpus tam organifatum producere poffit, inprimis cum femen vel ovum ipfum non intrent, quod in plantis perfpicuum eft, res manet altioris fane indaginis; hoc autem omnino fieri, a pofteriori me videre videor.
§, XVI.
Quod ad plantas attinet, habemus fpecimen lu- culentiflimum heic Upfalias in Veronica maritirria filia, a Verbena officinali fcecundatae; Vidcmus enim adhuc in hac fobole hybrida fruftificationem e fub- ftantia medulhri, matri plane fimilem; externa vero, ut Folia & cetera corticalia, patri fimillima. Accidit ante aliquot annos, ut in aliquo pulvillo Horti Acadcmici, ubi Tragopon pratenfe , & Trago- pogon porrifolium una crcfcebant, oriretur planta Tragopogon pratenfe referens, fed floribus rubi- cundis; fumfit ergo N. D. PraTes Anno 1757 ex-
per-
|
12
GENERATIO AMBIGENA.
perimenti caufa Tragopogon pratenfe, quod flores r.uper excluferat, in eis pollen vehementiori aciflatu difcuflit, & decerpto flore Tragopogitiis porrifolii pulvilculos genitales ei leviter adfperfit; iterabatur hoc aliquot diebus in eodem flore; Flos hic de- mum in femina tranfiit; ferebantur femina an- no 1758, & anno jam currente 1759 floruerunt, fru&umque tulcrunt. Notatu dignum erat, quod hujus fiores feu corollae fcre ad bafin usque purpu- reum oflendcrent colorem ; quod calyx longior effet, quam in pratenfi; & pedunculi folito fatis crafliores; paucis, externa patri, interna matri erant fimilia. Venerit forte dies, quae oftendet, plurima Gerania africana & Mefeinbryantbema , plu- rimasque fpecies Generum diclorum cx eo forte prove- 'niffe, quod Pater peregrinus plantam foccundaverit matrem. Et quamvis partus nybridi fcepe fint fle- rilcs, tam in vegetabiii, qufim auimali regno, hoc tamcn univcrfale non efb; fed multas admittit ex- ceptiones, faltem in Tragopogone nuper nominato; Hinc nova forte regula aliquando erit Botanicis: Tot fpecies dici congeneres , qnot eadem ex fubftantia medullari feu matre fint progenita. Hoc vero Oeco- nomiam Natura? non irhterrumpere, ex Infeclis edo- cemur, qus Plantas exedunt ejusdem generis, an- tea illis non vifas & nuper ex India afportatas. Sed ad hanc Thefin confirmandam rationibus uti prae- fertim debeo ex Regno animali depromtis. Stabi- liuntur enim leges generationis exemplis maxime animaiium, ubi partus hybridi omnium luculentifli- ma prsebent vcftigia.
§. XVII.
Vulgatiffimum experimentirm partus hybridi ab ASINO & EQUO defumitur. Ubi Equus mas Afinam feminam intrat, fretus cvadit Mulus , id
eft,
GENERATIO AMBIGENA.
eft, Afinus natura talis, fed forma, aures, juha & cauda patrem Equum exprimunt; funt igitur exter- na Patris, interna vero Matris. Ubi autem Aiinus mas Equam fcminam intrat, contrariam obtines; foboles enim fit natura Equus, fed quoad exteriora, ftaturam , colorem grifeum cum cruce nigra patri Afino fimilis, & vocatur Hinnus.
Frequens apud noftrates mos invaluit, metho- do Nobiliif. Alftroemeri, per Arietes ex Hifpania addu&os praeftantiorem quaarendi OVIUM indo- lem. Hi Arietes Hifpani cum Rufticis noftris ovi- bus foeminis committuntur , ubi fcetus Hifpanicis, qua lanam , ftaturam & reliqua externa plane fimi- les evadunt. Verifiime quoque Oeconomi noftri dicunt ejusmodi oves clima noftrum melius, quam Hifpanicas genuinas perferre; vires enim eorum animalcs, adeoque ipfa vita, a matre dependent. Oves vero femella? Hifpanicse a maribus Suecanis aliquando impra.'gnatai, agnos -progenerant non Hi- fpanicae, fed vulgaris indolis; quod Thefin pofitam prorfus roborat,
Quando CAPRI Anggun es , qui recentiorc tempore ftudio & opera N. L). Alftroemcri in Pa- triam fUni adducli, cum vulgaribus bonimittiihtur capris foBmellJS-, pari modo foboles prasftantiftimam, longam & molliorem dederunt lanam camelinarri; fed eafu contrario, ubi Capne foemininaj angoren- fes ex vulgaribus noftris hircis fucre impra^nativ, nu!la mutatio Jamv nobilitata exftitit. Hoc vero latius, quam ad Janam ipfam , patcrc, ex Cornibirs etjatn perfpicitur. Anglicus enim Aries incdJnis cum Ovc Sueeana cornuta, agnum procreat corni- bus deftitutum, ut taccam ftrucluram aliam, qufe non adeo tacile defcribitur. Soboles a dive/ns pa-
renti-
i4 GENERATIO AMBIGENA.
rentibus natos, Patris externam figuram induere etiam afferit N. Hdllerus phyf. 786.
§. XVIII.
Ad mixturas ejusmodi differentium fpecierum obfervandum quoque cft, quod poft plures genera- tiones interdum, magis magisque evanefcat indolcs per patrem adquifita, & vis matris, cux ope Sy- ftcmatis nervofi reliquum corpus fenlim ad fuam indolem modificat, tandem patenv-E praedominat. Mihi fane hxc exempla, tam in plantis, qnam ani- malibus, adeo videntur perfpicua, ut, ii decepe- rint, nulla fit res a fraudc aliena. Hinc Phyficis fuadeo, ut viam hanc, invenicndi quid Mater ad medullarem fubftantiam conferat, quid ad cortica- lem Pater, fedulo tentare non defmant; neque enim dubito, quin major lux in his rebus brevi fit oritura. Ego interim fungar vice cotis, quae acuit, exfors ipfa fccandi.
CORIOLLARIA.
Ex prsecedente jam disquifitione fequentia eli- cimus corallaria.
1. Et Vegetabilia & Animalia fubftantia Medullari & Corticali effentialiter confiflere.
2. Sedem Vitae primariam in medullari fubftantia collocatam efTe, corticalem vero medullari Ali- menta prcebere.
3. Medullarem fubftantiam efle infinite multiplica- tivam in vegetabilibus & animalibus, ut excom- pofitis conftat; adeoque fjngula viva non effe, nifi continuationem ejusdem vitae, qua? in pri- mordio rerum erat creata.
4. Me-
GENERATIO AMBIGENA.
4, Medullarem fubftantiam e trunco Plantarum eva- cuari, fruct-ificationem earum intrare, ac tandem in Semina concentrari & granulari.
5. Genitnram mafculam plantarum a fubftantia cor- ticali , non vero medullari effe produ&am.
6". Medullarem in vegetabili fuo, in ramos, ramu- los, &c. jn infinitum (ceteris paribus) crefcere pofie; fed novam genelin & diftinctum indivi- duum non conftituere, nifi a mare corticalem ac- cepcrit, qua? continuari non potcft, ubi medulla propria in femina formanda erit.
Heic vero tangam experimemtum maxime no- tabile, quod videmus in Graminibits Viviparis, qua; medullarem fubftantiam germinis cortice fuo con- tinuato obtegunt, ubi femen in ipfo vegetabili germinat, atque ideo ftaminibus mafculis non in- diget: poftmodum vero germinatum decidit, ve- lut ramuius cum fuo nodo.
7. Subftantiam corticalem a mare oriundam effe, ex dictis fpeciebus bybridis clarum eft. Quum illse qua externa femper Patri, qua intema ve- romatri, tam in vegetabiiibus , quam in anima- libus aflimiiantur. Si enim genitura nihi] pra;- ftaret, quam ut vivificaretgermen matris, fimiles ibboles -omnino a quocunque patre gencrante exiftere™ jam vero, ut diximus, extcrna patri liunt iimilia. •
8. Supereft' ut a Phyfiologis exploretur^quid mas contribuat, ut inde quidquid ad fimilem pro- lis figuram, vafa, vifcera &c. requiratur, reful- tare poflit: Nec non qua ratione Medulla defera- turijadj 0 varia.
9« In
16 GENERATIO AMBIGENA.
9. Interim manifefto fequi videtur, quod rudi- mentum futuri foetus non fit in patre folo, neque in matre fola, fed quod Parens uterque fuum conferat, illa ad meduliarcm, is vero ad cortica- lem fubftantiam.
10. A matre igitur fana valida? oriuntur funcliones animales, a fano patre fortiores vitalcs, qua» obfervatio novam Diaeteticis lucem adfui.det. Medullam fimolicem fimplex conftituere ani- mal, abrupta vel quocunque modo in partcs absque vkae difpendio diflecla, accrefcere & no-
vum animal ita formare poile # liquet.
CIL
c/j.
POLITIA NATUR&
QUAM
PRiESID;E D. D, CaR, LlNNjEO
Propofuit
H. CHRIST. DANIEL. WILCKE,
Stockholmicnfi».
Upfaliie 1760, Mari, 29.
^
CAP. I.
Si homo quispiam, nudus quidem ut in crea» tione vel prima nativitate, fed optima taraen, aetate & maturo judicio, in hunc orbem, quod fingere faltem polfumus, delapfus, intenti* fenfibus fingulis globum terraqueum, velut no- vum hofpitium, contemplaretur , obfervaret tel- lurem innumeris, iisque diverfiffimis, veftitam ve» • getabilibus, quse, maxima inter fe confufione commixtse, a vermibus , infeclis, pifcibus, am* phibiis, avibus, mammalibus, miferandum in mo» dum tra&entur; videret haec viventia non tantum pulcherrimos devorare flores, fed etiam mira in fe invicem, tyrannide, unum fine comraiferatione Tm. VL B al*
18
POLITIA NATUR^E.
alterum dilaniare, atque, ut paucis dicam, nil nifi bellum omnium in omnes animadverteret, fe vero ipfum inermcm, plerorumque violentia; ita expofi- tum , ut dubius & incertus locum, ubi tutus eflet, vix , ac ne vix quidem , reperiret ullum.
In hoc , inquam , orbe aliquantisper moratus, nonnullos fenfim ordinis articulos, & maximum tandcm in fumma confufione animadverteret or- dinem, eumque adeo eximium, ut in operibus divinis tam initium, quam finem, difficulter, im- mo fruftra, qureri admirabundus profiteretur; cir- culo enim ha;c volvuntur omnia. Haud fecus atque in nundinis, ubi magna hominum multitu- do, huc atque illuc diffufa, primo intuitu, cer- nitur, cum tamen quisque illorum proprium ha- beat domicilium, unde accefferit & quo pergat. Ordo autcm, qui naturas ineft, tanto difficilius invefHgatur , quod incola; non unius fmt generis, domicilia eorum maxime difperfa, & munia cu- jusque fpeciei minus explorata. Igitur inftitutum hoc DEl excellentifilmum nobis ut innotefcat, experimenta in fingulis fpecialiora colligere opor- tet. Perinde ac fi quis maximorum fluminum indagare vellet originem, non fubfiftere prius de- bet, quam ad venas plurium fontium remotifli- mas pcrventum fuerit, ut ex his confluentibus rivulos, ex rivulis amnes, ex amnibus fluvios ma- jores , ex fluviis vero flumina tandem maxima con- fici pervideat. A fimpliciflimis certe ad magis compofita eft progrediendum, qux via mihi quo- que hcic erit calcanda, quamvis in tam vafta Na- turoe republica, ad plerosque fontes penetrare non licuerit, quippe cum folus fim, vixque ullum in hoc argumento, quantum mihi conftat, habeam prseeuntem. Et licet defideriis B. L. ex afle fa- tisfacere nequeam, alios tamen me oculatiores ex-
POLITIA NATURiE.
citare conabor ad argumentum, ut ego quidem ar« bitror, attentione hominis longe digniflimum, ut- pote qui ad infinita; fapientias inftituta, maximam- que Creatoris venerationem in mente excitatura, pie confideranda in hoc orbe eft collocatus.
REGNUM LAPIDEUM.
t. Struftura regni LAPIDEI, quod fuper- ficiem telluris noftra? conftituit, omniam quidem primo occurrit; fed cum angufti, quibus circum- fcribor, Iimites dicendorum copiam non admit- tant, aliis, qui hanc fibi magis propriam fecere curam, lubens illud relinquo, & Tellurem tan- tummodo noftram, tanquam infulam, Oceano cir- cumfufam , Alpihus , Collibus , Campis , Vallibus, Pa- ludibus &c; hinc inde cinftam, Humo , Arena, Ar- gilla, Creta conveftitam , inque Indias calidas, Po- los frigidos, & his interjeftas regiones Temperatas divifam fpeftabo.
REGNUM VEGETABILE. .
2. VEGETABILIA, in globo terraqueo, fpeciebus funt fere iunumcra: muka innotueruut nobis, multa potleris tempus videcur rcfervaffe. Qua;libet planta propagatur & provenit a fua m;<- tre, ha-c. a fua, ab ijoiis usque mundi pritnordiis, adeo ut fingula; hai familiiE non fint, nifi primae cujusque Plantae continuatio. Si vero cogitamus tot fpecierum millia , in una terra fimul crefcen- tia, patet, unam facile praevalere, & alteram fup- primi & exftirpari pofle , nifi inftituto , finibus Creatoris conveniente, confervarentur. En in his quoque manifefta digiti divini fpecimina! Etenim multa vegetabilium millia, in diverfis mundi pla- gis hofpitia obtinuerunt, ut alia in Indiis , alia in Temperatis , alia in Alpibus & ad Polos crefcant. Haec fingula, quod ad fuas ftationes, diverfa funt, alia in mari y lacubus , paludibus , vallibus , campis , col-
B 2 libus,
20
POLITIA NATURiE.
libus , rupibus, umbris vigere pofTunt. Ex his por- to in fuo locata folo, alia fed pauca in Arena, alia in Argilla, in Humo & Calce denique alia cre- fcunt: ut, fi e. g. in Suecia 1300 funt vegetabi- lia, ex his, difto modo flationibus adfignatis, raro fupra 50 aut 100 uno loco compareant, un- de fit, ut unum non adeo alterum extrudere que- at. Quselibet ideoque planta laetius crefcit viget- que in loco fibi deftinato. At fi planta alienige- na in locum non fuum fefe intrudit, languet, pre- mitur ab indigenis, & eegra ab aphidibus aliisque infe&is tandem exterminatur prorfus. Quin etiam, ut hasc centum vegetabilia a mutuis laefionibus tanto melius liberentur, ex illis nonnulla vere, alia aflate media, cetera autumno, tempus vigendi flo- rendique fibi adfignatum obtinuerunt.
3. His omnibus accuratam Deus prasfcripfit fubordinationem & quafi politiam. MUSCOS enim uf pauperrimos Rusticos concipere licet, qui terram occupant fteriliffimam , quam tegunt, mollioremque efficiunt, aliasque plantas fuo mi- nifterio confervant, ne radices vel aiftu folis exarefcant nimium , vel frigoris vehementia ex- urantur; Solum ifti, quod ab aliis, ut cultura in- dignurn, relinquitur, excolendum quafi recipiunt. GRAMINA in regno vegetabili , COLONO- RUM fupplere vicem videntur; maximam enim terrse partem tenent: & quo plus calcantur & Gpprimuntur, eo magis laborant, ut radicibus fuis incrementa capiant; ha?c maximam mul- titudinem & robur regni vegetabilis efficiunt. HERBifo veiut NOBILES confiderari poftunt, quae fuis Isetantur foliis, fuisque nitent floribus fplendidiflimis, atque odore, fapore, colore & fi- gura, regno huic admirabilem conciliant dignita- tem. AR30RES MAGNATUM inftar habenda?,
altas
POLITIA NATURjE. 21
altas agtint radices, atque inter cetera vege- tabilia caput extollunt, eaque a procellis vehe- mentioribus , & ardore nimii caloris ac frigoris, cuftodiunt, rore quafi fuo ea humectant, & foliis fuis deciduis alimenta fubminiftrant, immo, luxu- riante fuo incremento, varia praebent commoda. Suos quoque habent Arbores PEDISSEQUOS ex Mufcis & Algis, quibus, fplendoris potius , quam propriae utilitatis caufla, peculiarem praebent viftum. Ex his etiam omnibus nonnulli incoke diverfis praerogativis feu privilegiis a natura funt inftrufti. NonnuJlorum enim ftationes, EXCLU- SIVO quafi funt PRIVILEGIO munitae, ne quis per vim eis fefe immifceat: iBi vero irrurnpentes facile arcent. Sic Ranunculus Ficaria, 'AUnim ur- finum, Senecio faracenicus fub Fruticibus fuo jure, cum aliorum exclufione germinant. Avma pra- tenfis in Juniperetis privilegium obtinet, ut, ubi adfuerit, juniperus communis cedere cogatur, aeque ac Erica Fagis, ut propius accedcre Faga Erica non audeat, quam quo fua Fagus exten- dit bracbia. Aliae plantae, MILITUM ritu, variis inftruftae funt armis acutillimis, uc fpinis, aculeis, furcis, ftimulis, licut Carduus , Ulex, Ilex, Rhamnus , Berberis , & fexcentae aliae, ne mammalia ipfis, eisque fubjeclis herbis vim iii- ferant. Vegetabilia alia, aliis quafi utuntur NU- TRITIIS, cum per fe fubfiftere vel prorfus non, vel non fatis commode in terris valeant. Sic Vifcurn, Epidendrum, Scurrula, Tillandfia , Cufcuta, Cajfytba, Mattbiola, Lorantbns , & ex parte Hedera, Bignonia radicans, & quae funt plures.
4. Quodlibet adeoque vegetabile jufto ferva- tur domicilio, ne unum extrudat alterum, & ex tot miilibus, numerus in locis fmgulis admodum evadat parvus.
B 3 5. Haec
22
POLITIA NATUR^E.
5. Haec vegetabilia, prirrsum & praecipuc tek luris veri funt incolae. Singulae propria gaudent medulla, propriaque vita. An fenfu gaudeant, nec ne, dicere non aufimi Ipfis tamen fuum Velle competere, ad nutrimcnta & propagatio- nem, videtur: fole laetantur placido, eriguntur re- bus profperis, reficiuntur pluvia & rore, frigore rigent, noftu veluti dormiunt aliamque induunt flaturam, contabefcunt fame; Nolle vero nullo exprimunt indicio, unde etiam commiferatione erga plantas non tangimur.
REGNUM ANIMALE.
6. SapientifTima Creatoris de plantis difpofi- tio infinite quidem efl; admirabilis; cum vero ad animalia oculos converto, non fine flupore fum- mam, qua? inde elucet, fapientiam contemplor. Orbem uaiverfum in ea opinione fuhTe fcio, ut crederet vegetabilia propter animantia efie crea- ta; led, ubi Naturam a primis fontibus fequor, in fententiam plane contrariam ingredior, facile percipiens, animalia propter plantas condita efie. A priori perfpicio animal quodvis fuis armatum efie inftrumentis fmgularibus : dentibus, manibus, unguibus &c. Nec dicere poffum, Ferrum ob malleum fabri, fed hunc ob ferrum, exiftere; Agrum pariter non propter Aratrum agricolae, fed aratrum agri caufla; Pratum non ob Falcem, fed hanc ob illud factam intelligo. Nullam etiam invenio rationem, cur CoJumbae, Gallinse, Pavo- nes &c. propter fcedos fcetidosque Accipitres, qui hominum viftui minus inferviunt, vel etiam Oves propter Lupos, Equi propter Tigrides, Boves ob Leones & fic porro , dicerentur forma- ti. A pofteriori quoque video, vegetabilium , in fiationesiuas quantumvis difpofitorum, tamen unum ita multiplicari pofle , ut alia extruderet omnia.
Ponas
POLITIA NATURiE.
23
Ponas enim Tabacnm e. g. 40329 quotannis pro- ducere femina, nec ullum in hoc confumendo efle occupatum, facile talis planta omnes opprimeret alias. Ipfa enim cogitatione adfequor, ficri noh. pofle, ut, quae fimul Sapientiflimus Creator m- flituerit , fubfiftere definant, fuumque ordinem & juftam proportionem dcferant. Atque hinc ad ne- ceflariam in regno naturse Poiitiafn recle conclu- di poterit: Regnum enim fine regimine, fine or- dine & infpeclione, ad interitum indies inciina- ret. Politiam vero vocamus juftam in repubiica curam atque adminiftrationem. Firmatnr autem ha:c mea fententia, fi Natura; feriem, quousque potuero, fequar. Tum enim apertc video, ani- malia primario ob plantas effe inftituta, non ve- ro plantas propter animalia, nifi fine fecundario. Ut non fatis fciam, an mundus commode fiibfi- ftere poffet, fi vel unica animalium fpecies defi- deraretur.
7. ANIMALIA autem infiituta funt 1:0 Ad proportionem inter vegetabilia fervandam. 2:0 Ad theatrum ornatum prceftandum , fiiperfluis & inutilibus e medio fublatis, 3:0 Ad Jmpura e pu- tredine & fermentatione cadaverum feu vegetabi- lium corruptorum, ftercore &c. removenda, ut Creatoris ubique exfplendefcat perfeftio. 4:0 Ad multiplicationem & feminationem , & qua? plura funt vegetabilium commoda promovenda. Hunc vero textum explicaturus , ad amplitudinem & profun- ditatem obftupefco , & fufficientem defidero re- rum fcientiam , qua; tot hominum aitates integras, totque feculorum experimcnta fibi depofcit. Suf- ficiat igitur mihi, fi leviori mea experientia viam pofteritati oftendero, quam emetiri vix ullus po* tuerit.
8. VERMES quidem primum mihi praebe- re deberent objeclum, fed filentio illos praeter-
B 4 mit«
H POLITIA NATUIUE.
tnittere Vel ideo cogor, quod profundiflimam] ma- ris abyfTum, ubi maxima ex parce delitefcunt, ad- curatius explorandi optata omnibus defuerit oc- cafio. Ad reliqua igitur ilatim propero.
9. INSECTA , natune in continenti minhtri copiofiflimi, qua? numero fpecierum cum ipfis plantis certare vidcntur, prifcis setatibus adeo fuere contemta & nihili aeftimata, ut in poenis, peccatorum labem fequentibus, ponerentur. Ne- que enim percipere potuerunt, cur haec DEUS in orbe noftro produxerit. Unde etiam tantus horum animalculorum fuit neglectus, vix ut ullus eadem rimari cufaverit ante noftra tempora, qui- bus, in his quoque, maxima Creatoris . ceconomia ceepit innotefcere.
16. Ex his certa funt, quae tantum vegeta- bilibus adhaerent, eaque maxime, quamdiu larvse funt, confumunt, Ut Papiliones , Phdlafia> Cbryfomt- la , Tentbvedines , Cureuliones , Meloes > Aphides , Coccit Grylli, Cicdda , &c. & vix ullam invenire licet plantam* his non expofitam. Sed haec, non mi- nus quam vegetabilia, fuis quaeque locis diftin&e Ulftt collocata, quod inflnitis exemplis docet Pan- dora Infectorunn Unumquodque fuam praecipue plantam habet eurandam4 quae ubi non fufficit, alias Obtirtuit rtonnullas, quibus neceflitate ad- acta» vitam ac fpeciem confervet, donec determi- hata illa fUccf everit » e. g. Bombyci datum eft, ut folia MoH comedat, his vero jufta copia non prae- lentibus, La&ucee & nonnuliarum arborum foliis Vitam quidetn traducit, fed minus commode; id quod rninor ejus nitor, moles, vivacitas, & feri- ei fragilioris quantit&s diminuta teftatur. Non- fluttis pfseterea infectis folia, aliis flores, pericar- pia & femina aliis, alimenti locovfunt deftinata. Slc Papilio BrailiciS filia Brdffica , Tenthredo Scro-
POLITIA NATURiE.
phulariae folia Scrophularia , Curculio Scrophulariae ejusdem fruttificationes , Curculio nucum nuces Co- ryli, Phalaena Pomoneila pericarpia Pyri, Phalaena Strobilella Jlrobilos Abietis comedit , & fic porro.
ii. Cum igitur quaelibet Planta infeclum na- £t.a fit proprium, quod illam caftiget, ne luxuri- ans nimium, vicinas excludat, quodque etiam in- fectum ex fuo minifterio laute fuftentatur , atque ex fufficienti alimentorum copia commode#vivit & fpeciem copiofe propagat; contra autem ex defectu operae & mercedis torpefcit, tandemque perit. Ubi e. g. Gramina in pratis, per plures annos, Isetius crefcunt, plerisque aliis Herbis nul- lum concedunt locum; fed accedens Pbalana Gra- minis , larvls fuis numerofiifimis , menfam invenit optime inftructam. Ha?, in immenfum aucta? nu- merum, per aliquot annos, foeno fruftratum agri- colam de calamitate fatali querelas inftituere co- gunt. Sed , confumtis graminibus, Phalaenae Pro- les, vel pereunt fame, vel in«alia loca demigrant. Poftea vero, diminuta graminum copia, ceterae herbae fuis dentio feruntur arvis, unde prata, an- nis fubfequentibus , pulcherrima florum varietate hortos referunt amoeniffimos. Ideoque hic fi de- eflet minifter, gramina plerasque deftruerent her- bas, quarum jam fervatur aequilibrium. Scrophu- laria, quam pauca comedunt Pecora, eo pluribus infectis alimenta prajbet. Urtica, quae vix ulli placet pecudi, ad 50 usque infe&orum fpecies alere cogitur, quarum alia? radicem, caulem, fo- lia, flores & fruclus aliae arripiunt, fine quibus bene multa opprimeret vegetabilia. De Fruticibus & Arhoribus , praecipue aculeatis & facile diffemi- nandis, idem valet judicium. Plantae enim pro- ceriores tanto pluribus patent infe&is, quanto mi- nus a mammalibus coerceri poflunt.
B 5 12. Ideo
t6 POLITIA NATURJE.
12. Ideo igitur fattae funt infe&orum catervar, ut plantis, fibi adfignatis, juftos ponant limites, quem in fincm idonea ipfis quoque inftrumenta funt adcommodata. Ex officio autem & quafi pro- feflione, quam diligenter obeunt, alimenta fibi fuisque conciliant.
13. Infe&a vero, officio fervide intenta, fa- cile, per abufbm concefiae poteftatis, horrendam fubje&orum fibi vegetabilium procurarent ruinam, fi non ea coercerent modo, fed confumerent pe- nitus. Hinc fapientiae divinae vifum fuit , his quoque praeficere moderatores, ut multiplicaren- tur quidem, fed non in infinitum. Igitur, de quibus diximus , infeftis Phytiphagis , alia funt praspofita, quse ex illis nimium copiofis vivant. Ha?c, ut cetera carnivora, ad vitam fifftentandam, multis egent viventibus, unde etiam ibi congre- gantur frequentius , ubi maxima eft alimentorum copia. Itaque vim fuam exercent, quando maxi- me opus eft, id eft, in maxima fubditorum fre- quentia. Sic, vbi* Aphides vegetabilia inveniunt morbida, mukiplicantur ita, ut ramulos & folia fere tegant. Huc convoJant Mufca Ribefii, Pyra- Jlri, Mentbqftri, fcripta, melina & congeneres, ut pullos ibi deponant, qui de loco vix moventur, fed Aphidem tamen unam poft alteram devorant. Suam quoque progeniem huc conferunt Coccinelldt & Hemerobii Perlcs & Cbryfopes , quae aphides copiofe abfumnt, ut totge non raro hoc modo purgentur plantce. Jchneumcn Aphidum fuis quoque foetibus earum minuit numerum.
14. Phalcence Strobilellcs concefllim eft, in ftro- bilis Abietis fua deponere ova, quae ftrobilos & fuperflua femina confumunt. Sed ne cun6la de- vorent, Icimeumon Jlrohilella accedit, qui ova fua hrvis Phalsena? jam diftae tantum committit; cau- dam ille longiorem foraminibus ingerit, donec lar*
vam
POLITIA NATURjE. z?
vam attingat; ipfe enim major eft, quam ut in- trare valcat; cauda igitur ovulum affigit larvae, quod exclufum phalaenae ftrobilellae Jarvam pror- fus deftruit. Sed ne hoc infe&um, fefe multi- plicando fingula tollat, Ichneumon Moderator ad- eft, infeclum valde exiguum, quod per fcramina intrat, & larvis Ichneumonis ftrobilellaj ovula fua imponit, quibus exclufis devorantur, obfer- vante D. Rolandro.
15. Phalanarum larvae, quae arhnres & plan- tas confumunt, fuos quoque habent in ipfis in- fectis fuperiores. Carahi, noctu, irj arborum ramos exfiliunt, &, larvas Phalaenarum inventas come- dunt, tefte Reaumurio. Qui igitur fructiferas in hortis alunt arbores, contra larvas vix ullum praeftantius inveniunt remedium, quam ut Cara- bos colJigant, eorumque ova ad radices arborum diifeminent, quae exclufa fuo in politia Naturae non defunt officio, fed alimenta qucerendo fuper- flua decerpunt.
16. Ubicunque SORDES funt , eo congre- gantur certa infefta, quae fibi & fuis fcetibus nu- trimenta colligendo, orbem limul prarftant. pu- riorem. Culices aquae impurae & putrida? ova committunt; Mufca pittris in volutabris; Mufca domejlica in fimetis; Mufca Cafar ; vomitoria , & carnaria, in cadaveribus majoribus propagationi dant operam, & cum ex his poftremo nomina- tis lkigulae multas ovorum centurias producant, paucarum omnino Mufcarum cohortes , cadaver Equi maximi seque cito , ac Leo, devorare pof- funt, nec nifi fceleton fcetore deftitutum relin- quunt. Ne vero fupra modum hae omnes cumu- lentur, non panca his quoque moderandis occu- ^antnr. Aranea in cunftis fepibus & arbuftis retia fua explicant, & innumeras. capiunt. Afili
eas
ft8 POLITIA NATURiE.
eas exfugunt. Lihellula etiam eas captant, ubi- cunque obvolitent.
17. Sic plus quam centena, immo millena, funt inftituta officia, ut omnium rerum ferve- tur proprio, neque ulla res nimium adaugeatur. Omnia creata fubordinationem agnofcunt, nec fuperiore carent.
18. PISCES in aquis partim Phytiphagi funt, partim Carnivori. 111 i vegetabilia aquati- ca, hi vero vermes & infe&a in aquis obvia de- pafcuntur. Ipfis vero ne cunfta inftar praedae fint, pifces dantur praedones, qui plerosque aqua- rum minuunt incolas, eorumque adeo congre- gationes infe&antur. Minores vero diffimili per aquas curfu, & optimis fuis pinnis impetum pro- be cavent, nifi major fuerit frequentia, qua; fu- gam reddat difficiliorem. Et qui minus foecunde propagantur, fpinis armati funt, ut hoftes faci- lius arceant. Cadavera pifcium mortuorum in fundo jacentia, proeterquam quod ea inveftigant infe&a nonnulla, ut cancri, eadem devorant An- guilla^ perforant & confumunt Myxina, ut heic quoque tam puritati, quam proportioni, profpi- ciatur.
19. AMPHIBIORUM minor quidem nu- merus, fed fingulis tamen fua funt munia. Rance, qu33 lacunis, paludibus, cifternis innatant, fuper- flua qusevis , ut Lemnas, & imprimis multiplices Culicum Iarvas abfumunt. Serpentes & Lacertce in- fecla fibi paflim obvia devorant. Squali & Rajce cadavera in fundo maris depopulantur.
20. AVES, quarum tantus in orbe nume- rus eft, fua quoque in Politia mundi praeftant officia.
21. PaJJeres numerofi infe&is plurimum de- lettantur , cumque haec in arboribus maxima
ex
POLITIA NATUR.E.
ex parte habitent, eo caterVatim convolant; Si vero fufficiens illic non fuppetit copia, aliunde victiim quaerunt; Nonnulli ex his fuperflua ve- getabilium femina, ubique fparfa, colligunt: Sic Stumus Lumbricos , Hirimdines Hemerobios , Ca- primulgus Phalcenas. Pari pra?cipue Tipulas & Culices, Motacillce Mufcas, Afilos, Oeftros, & alia? alia conquirunt. Cumque infefta plernmque Tint annua, Aves h% hyeme aut oceultantur la- tebris, aut in alias demigrant regiones. Quae ve- ro feminibus fimul vefcuntur, apud nos qualem- cunque habent victum, donec ver uberiorem fub- miniftraverit.
22. Gallina cum Cohimbis fuperflua in terris Semina colligunt. Turdi Baccas praefertim abun- dantes inveftigant, & fi nimiam adfurnferint co- piam, multEe non digeftas abeunt, atque pmgue- faclise feminantur. Aiauda, quae tot in agris gra- na coliigunt, plurima quoque difleminant, ut nefciamus fepe, quomodo. in hunc vel illum lo- cum pervenerint fem/na; Et haj inprimis toti fe- re Europse, noftro «vo, perfuaferunt, Avenam in Secale* transmutari.
23. Tetraones, Pavones &c. pullos fuos in- feftis alunt, unde etiam Tetraones ad terras no- ftras boreales turmatim commigrant, ubi Culices funt copiofiffrrni, ut numerofam prolem tanto fa- cilius fuftentent, atque adeo ex aquis evolantem culicum gregem in ufum convertant, ne fruftra pereant.
24. Gralla, fervitia ac negotia fua in palu- dibus & fentinis potiflimum expediunt, ubi tot Afcarides, Lumbrici & infe&a impuritati remo- vendae dant operam; fed, harum ope avium, proportionem retinent. Cum autem, in terris calidioribus per seftatem paludes exarefcant,
ad
3o POLITIA NATURiE.
ad nos illo tempore migrant; fed quia hyberna glacies vi&um illis in terris noftris denegat, ad auftraliores terras redire coguntur. Nilo , qui iEgyptum inundaverat, recedente, plurima reli- fta funt in folido Amphibia; tum igitur prajfto funt Ciconics , qux ferpentes aliaque amphibia fu- perflua potiifimum devorant.
25. Anferes in aquis Natura? funt miniftri^ Anates , roftro fuo aquam coiant & fuperfluos Cu- licum & Ranarum foetus, in cibum convertunt. Mergi, Alca , Colymbi, Lari, Stema Pifces capi- unt, ubicunque nimiam eorum inveniunt fre- quentiam. Diomedea, Pelecani, & Phaethontes pe- lago funt adfignatEe, ut copiofas Triglas, profecu- tas a Coryphaenis , catervatim aquam fupervolan- tes, conquirant.
26. Picarnm negotium cft, vermes atque in- fecla legendo terram purgare: Buceros , Corvus Co- rax cadaveribus vefcuntur. Gracula, Crotophaga, Cuculus , & plures infe&is; Certhia eorundem ovu- lis. Picus , arbores putrefaflas, larvis infefto- rum inhians, contundendo, deftru&ionem earum, ne trifti admodum fpe&aculo fuperfint, 'maturat. Tipulse ,• fuperfluis graminum radicibus exefis, ftipites relinquunt, quibus herbaj impediuntur ceterae, ne fuis feminibus vacuum occupent lo- cum; Cornices autem, quibus larvse Tipularum funt in delic is, ftipites graminum effbdere cogun- tur, quo iplb fuum in Poiitia Naturae implent ofikium. Hae & plures, infefta (quse ftercoribus animalium , & fordibus pinguioribus adhasrent) quasrentes rufpando fimum, ad piures difpergunt plantas, ne ei, quo ceciderit loco, nimia obfit copia.
27. Accipitres, in cadaveribus quidem efcam fibi deftinatam faeiJlime inveniunt; fed, ubi haec
non
POLITIA NATURvE. 31
non fuppetunt, aves fuperfluae majori fane moie- ftia funt arripienda?. Lanii, Coleptrorum nume- ■ ro minuendo plerumque dant operam. Accipi- trum gregi non omnes promifcue patent aves; ipfe enim avium volandi modus efficit, ut non pauca accipitres effugiant. Buteo Bufonibus tol- lendis infervit potiffimum. Alii folis Columbis, alii Gallinis, alii Ciconiis, alii PafTeribus capien- dis, occupantur. Haliatus maximos captat pifces. Percnopterus , Papa , Aura , Marpya , vix nifi cada- vera devorant, ideoque funt tardiores. Striges ex mammalibus nocturnis , praster Phalsenas, Vefper- tilionibus, Muribus, Leporibus fuperflua colli- gunt.
28. MAMMALIA numero pauciora funt, fed | in negotiis robuftiora.
29. Cete cum Phocis & Lutris inter animalia regnant aquatica, & riimiam abfumendo copiam viclum quserunt.
30. Pecora, & Bellua herbas quotannis deton- dent, ut pro renovatione annui theatri terra nu- da relinquatur. Et quamvis omnia videantur con- fumere vegetabilia, Creator tamen cuivis fpeciei, certa fub poena, prohibuit, atque hanc legem ipforum odoratui atque guftui infcripfit, ut, fi peccaverint, non reperirent excufationem. Eum autem in finem certis animalibus certa planta- rum genera videntur effe interdicta, ne aliai, quae aliam fubfecuta fuerit, fpecies nutrimento pror- fus deftituatur, ejusque adeo profeffio, fublata mercede, pereat, cum tamen fingulorum nccella- ria fint munia.
31. Glires, fupervacanea , mortua atque ina- mcena tollere rodendo juffi funt. Sciurus ftrobi- los Pini arrodit, ajque ac Loxia curviroftra & Coc- cothraujles, quae fuperflua in alimentum converten-
tes
32 POLITIA NATUR^E.
tes, neceffaria fpargunt femina. Immo etiam Sci- urus, colle&is nucibus & glandibus, penus, per- inde ac Mures , Corvus glandarius , & Caryocatactes, poft faturitatem reliqur.m, terrse abfcondendum committunt, fed oblivione poftmodum, periculo, aut clade non raro arcentur, ficque femina terraj commiffa crefccre finunt, qua? difficulter alioquin humum penetrarent.
32. Beftia , velut fyis, Nafua, Erinaceus, Talpa, Sorex, vermes & radices alimenti caufla in terra quaerentes, humum fimul evolvunt, atque ad plan- tarum femina fufcipienda praeparant.,
33. Fera, cadaveribus e terra tollendis natas funt, hinc ad loca cadaveribus contaminata, ci- bum quaerentes , congregantur ; fed Falcone tamen, Vulture, Strige, Corvo & ceteris eandem naftis profeflionem, comitatae. Sunt enim hi convivae, per odorem rancidum privilegiati , ut officium tan- to promtius obeant, nec unquam feras ad nocen- dum nifi neceflitas mifit. Senec.
34. Bruta , ut Elepbas , Bradypus , Myrmecopba- ga, Manis , aeque ac primates ex Simiarum, Lemu- rwn, & Vefpertilionum indicorum cohorte; ad In- diarum proceras funt accommodata fylvas, quas herbas* fubje&as tefto quafi obducunt, ne aeflu folis prorfus exarefcanL Partim enim infe&a heic depopulantur copiofiora, ut Vefpertiliones , Myr- mecopbaga , Manesque ; partim fru&us & tenera de- pafcunt fylvarum abundantium folia, ut Elepban- tes , Simi<s , Lemures , Bradypodes,
35. HOMO, tanquam ultimus & fupremus minifter, cujus neceffitatibus & commodis omnia fere deferviunt, plurimarum quoque ferum pro-
y/ poTtionem fervat, maximaque in maribus cete, / vim ejus effugere vix queunt. Voraciffimas Fe- ras ut Leones Tigrides compefcere cogitur, ut
pace
/
POLITIA NATURiE. 33
pace| fruatur ipfe, & quascunque ex Herbis, Ar- boribus, pifcibus, Avibus aliisque animantibus fu- perflua funt, fuis ufibus accommodare novit. Sic exaftum fervatur sequilibrium , ne quid, ceu in- utile, redundet. Sed Homo iisdem naturaj legi- bus eft fubje&us, & nefcio quo natura? impetu, & ad quam inprimis legem, homo coerceatur. Id vero certum eft, Morbos roaxime contagiofos in populofioribus locis plerumque copiofius graifari, & nefcio, an ex naturali lege oriantur Bella, ubi maxima hominum eft abundantia. Plerum- que faltem au&a in uno loco multitudine, con- cordia rerumque copia minui, invidia atque in vicinos acerbitas invalefcere videtur. Sic Bcilum omnium in omnes!
CAP. II.
Ex| allatis exemplis fequentes in Politia Na- turx invenio leges.
I. VEGETAWLIA totidem eiTe documenta infinitse Creatoris fapientiae, & quidem perpetuo confervanda; ut vero conferventur, Generatio- nem , Nutritionem & Proportionem efle necef- faria.
II. Ad h&c vero oninia exfequenda, ANI- MANTIA videntur inftituta.
III. GENERATIONI Plantarum animalia inferviunt, plantas tondendo & caftigando, ne per nimiam fterilefcant luxuriam. DISSEMI- NATIONEM Plantarum quoque animalia mirum in modum promovent: Lumbriais terram effb- dit, & Talpa ac Nafua lumbricos feftando ma- gis: Erinaceus mufcum eruit; Sus maxiinos in terra fulcos ducit. Aves & Pecora, multa femina illaefa, fed pinguefafta egerunt, qaae hoc modo in locis remotiflimis germinare pofllint. Ut ta-
Tom. VI. C ceam
34
POLITIA NATUR^E.
ceam aves ferasque, femina, quse viclui fuperfunt, tevrx committere folitas.
IV. Ad SUSTENTATIONEM Plantarum, animalium Jlercora multum contribuunt. Herbas enim quotannis devoratas , majori ex parte red- dunt, radicibus & feminibus continuandis ex prae- parato, infervituras.
V. PROPORTIO autem maximis mihi vi- detur naturss operibus annumeranda, atque ani- malium minifterio tribuenda, ne in tot vegeta- biliam millibus ulla penitus exftirpetur fpecies. Quem etiam finem fubordinatio , de qua diximus, animalium infigniter promovet.
VI. Ex eo, quod Deus in Politia Naturae miniflerium quodvis fuo ftipatum eife voluerit com- modo, cum exa6ta lucri & diligentke proportio- ne, difcant oecono m i , fervos officio fuo nunquam refte fatisfacere, nifi ex impigriore Jabore , quod- piam ad ipfos inde redundaverit commodum fpe- cialiflimum.
VII. Ex inftituto naturae pariter admonemur, MUNIA ita effe diftribuenda, ut non uni plurima, fed fingulis fua tradantur expedienda. Hinc in opi- ficiis humanis videmus eos, qui unicam , fed per- fefte, excolunt artem, lautius plerumque vivere, quam qui plurimis fe immifcent opificiis.
VIII. Ex cognitis colligimus, quanta fit cujusque INSTITUTI Naturse neceflitas, adeo ut, fi vel unus defideraretur Lumbricus, humus corrumperetur aqua ftagnante, & mucor inficeret omnia. Si vel unus in animalibus deeflet mini- lter fuperior, maxima orbi clades efTet metuen- da. Oiiiscula, qua? proportioni Dermeftis piforum fervandae deftinata eft, telis abfumta, piforum in America boreali fecuta eft ruina. Si in terris noftris Pajferes perirent omnes, Gryllis aliisqtie
POLITIA NATUR.E.
infectis pra?dae forent noftrae plantationes. Ame- rica Saibus deftituta, Serpentibus ad perniciem us- que abundaret, nec minus in patria noftra, do- miciliis ac bonis Mures detrimenti adferrcnt, fi Felium prorfus interiret familia. De aliis natura; famulis, ad minimum usque infe&um, idem eft fentiendum, cum fapientiflimus rerum Auetor ni- hil line cauffa ac ratione unquam egerit.
IX. Videmus legem fmgulis rebus infcriptam, atque ad Generationem , Suftentationem , & Con- fervationcm tres conftitutos eife quafi ftimula- tores; Libidinem, Famem atque Dolorem; inter- dicta Olfatiui a?que ac Sapori Deus infculpfit, prius ad fubftantiam medullarem, polterius ad corticalem.
X. Res etiam non parva in MAGNITUDINE rerum fapienter temperanda cernitur. Si enim Creator Cicindtins , Libellulas , Scolopendras , Leoni- bus Kquaffet, tam de nobis , quam de ceteris ani- malibus majoribus aftum foret.
XI. Ad PURITATEM atque munditiem, tam in folido, quam fluido, procurandam, quanti fint miniftrorum excrcitus, tum antea (§. 16. ) oftenfum, tum experientia quotidiana eft mani- feftum.
XII. In proportione, fttipendo illo Condi- toris artificio, illud maxime admiramur, quod MINIMA quaeque animalcula, copiofiifime pro- pagentur, & difricillime exftirpari queant. Id enim €Xtra controverfiam eft, quod unica infeftorum ifpecies, licet minutiflima, ad quamlibet villam plura confumere ac auferre, & per confequens plura eflkere valeat, quam poffet Elephas. In- fecla vero neutiquam per omnia fpeciei individua exterminari polfunt, cum Elephantem vel unum deftrueret telum.
C 2 XIII.
36 " POLITIA NATURiE,
XIII. Maxime quoque LONGjEVVE parcio- rem habent propagationem. Accipitri quatuor per annum nafcuntur ova; Gallina vero triginta & quinquaginta; Columba per menfem duo. Lepus quotannis fepius fpcciem propagat. Apis in uni- co anno 40,000 fsepius deponit ova.
XIV. Videmus etiam, miniftros fuperiores, feu animalia rapaciflima, ceteris eflb tardiora, & otii appetcntiora , ut prsedam non nifi fame premente quaerant; ut in Leonibus , Tigridibus , Aquilis aliis- que ejusmodi obfervamus. Hinc cadavera Rapa- cibus tantopere placent, ut Canis Melitenjis, Magna- tum adfuetus menfis, cadaver tamen in deliciis ponat, & quam avidiflime arripiat. Lupi voracif- limi urfum fa;pe conjun&is viribus aggrediuntur, & canem Lupus Jepori pra^optat. Rapacibus, ubi cadavera dcfunt, viva animalia non nifi permo- iefte capiuntur, ubi fencs vel morbo confecla, unguibus eorum prirftum funt obvia, fanis plerum- que curfu, volatu, natatu, vel alia quapiam ra- tione elabentibus.
XV. Non igitur lanienam & BELLUM OMNIUM IN OMNES, primo intuitu, hor- rendum, tantopere mirabimur. Eft enim vita animalium caduca, & velut fomnium tranfit. Na- tis omnibus denafcendum eft, neque enim cui- quam contigit impune nafci. Et quia non pro- pter fe, fed propter alia, exiftunt; perinde eft, five per vim cito moriantur, five morbo quo- piam chronico aut feneftute pereant; In fubhmi- orem condita funt finem, qui cum nimiam non requirat copiam, fuperflua refte auferuntur citi- us. In plantis, fragilitati magis obnoxiis, nec fenfus eft, nec commiferatio. Nec fcio , quare minus crudele nobis utique videatur, necare in- fettum quodpiam, quam bovem , Canem, aut Si-
miam,
POLITIA NATURJE.
37
miam , nifi quod minoribtis illud pra?ditum fit qualitatibus; quae tamen quaeftio iis, quorum in- tereft, explicanda linquitur.
XVI. Quidquid Natura producit, in MOTU eft, & per motum confervatur, qui vivacitatem auget; ad hunc igitur promovendum, varia Na- turae funt adminicula. Aer perpetuum fervat mo- tum; Aquis venti, fluxus ac refluxus, & flumina motum conciliant, & fic porro. Quae vivunt „ fingula, viftus qu;vrendi neceflitatc motum con- tinuant; Boves & Cervi ad motum & curfum Oeftris concitantur, pedesque illis femper motitare Conops calcitrans & irritans cogit. Equis pra*ter Oeftros, Hippobofca, Mufca pluvialis &c. mo- tum commendant.
XVII. CUSTODES quoque in politia dan- tur, a quibus animalia periculi iniminentis admo- nentur. Ad latratum Qaw.% Ferse fc abfcondunt aut fugiunt. Intcr aves Charadrius fpinofus , Laniusy Grus , Meleagris & plures indicant Accipitres ad- ventantes venationi cffe intentos. Ncc poflent Conchae majores a Sepia Loligine confervari , nili illis effet Cancer Pinnotheres cuftos.
XVIII. Sic fuam fingula PROFESSIONEM, non fine emolumento & ufu publico, curant, nec ullum, contra rigidiflimum Creatoris inter- dichim, in aliena involat negotia. Sic Ceram- byces arbores confumunt putridas, ne fplendori orbis ofEciant. Formicce , acervum ex foliis acero- fis comportando, plantarum fuffocationem impe- diunt; Mufca , cadavera terendo, mundurrt pur- gant. Siipha defodiendis cadaveribus, & Scarahati ftercoribus penetrandis, terram pinguedine fatu- rant. Sus fodicando terram novis vegetabilibus praeparat.
C 3 XIX.
38
POLITIA NATURtE.
XIX. COPIA alimentorum operarios frequen- tes congregal: , defectus neceffariorum paucita- tem infert. Corvus clamore fuo focios ad negotia convocat.
XX. Cun£lis animalibus ineft VELLE multi- plicationem fpeciei, & confervationem individui, quo libidine & fame exftimulantur. Adeft quo- que NOLLE interitum, ex doloris impulfu. €ic
, volendo fufficiens femper procuratur cuivis negotio laborantium numerus, &, demtis fordibus & fuper- fluis, puritas theatri & fpecierum fervatur asqui- librium; nolendo autem necefiarii confervantur in quovis officio laboratores.
XXI. Perluftratis , hoc modo , naturae infti- tutis , deprehendimus : VEGETABILIA terrae primos, communiffimos ac prascipuos effe inco- las; his vero, tamquam miniflros primi ordinis, Jnfecta & alia animalcula, effe praefe&a, quibus fua praefunt animalia rapacia, quorum minor eft numerus, & haec denique fuis fubeffe moderato- ribus paucioribus. Accipiter enim non infecta, nedum plantas, curat. Motacilla minutiffima fe- dtatur infecla, fed plantas refpuit; Jnfecta minu- tiora plantis aut quisquiliis vefcuntur. Jam vero dicere non poffumus, aves minores propter ac- cipitres, aut plantas propter infe&a effe pro- duttas, fed contra. iEque ac in republica ho- minum, Ruflici non funt propter Subprstorem, neque ille ob prastorem, nec Praetor ob Pras- fectum provincice, aut hic propter Principem. Totius enim regni incolas, ob Regem fuum efTe creatos, abfurdus foret, qui ftatueret; fed potius imperans ultimus efl minifter. Pari modo in re- publica naturee homo ultimus minifter eft, hic- que imperans maxima caftigat animalia, minimis vero manum vix admovet. Contra, quemadmo-
dum
POLITIA NATUR.E.
39
dum in civitate humana, omnes ad principem extollendum, & quibusvis necefiitatibus fuble- vandum, concurrunt: Sic tota natura ad homi- nis per orbem imperantis felicitatem, fingulis fuis produ&is procurandam, confpirat. Adeo ut, hoc refpectu , omnia Hominum cauiTa fint creata, fed, fi a maximis difceffcris, ut plurimum me- diate. Homo deinde, tanquam teiluris oculus & mens, ad ftupendam Creatoris oeconomiam atten- dens, difcit, fe folum effe, qui DEUM in admirandis fuis operibus venerari debeat.
S. D. G.
CIIL
CIII.
THESES MEDICiE
QUAS
P R M S I D E D. D. CAR. LlNNiEO
PRO GRADU DOCTORIS
propofuit
JO. CHRIST. DAN. SCHREBER, Thuringus.
Upfalia 1760. Junii 14.
D. D. §. t
Plantae numerofiflimac , quibus obveftit globum terraqueum Deus O. M. , funt totidem docu- menta infinita? fapientioe , natas in gloriam fui Creatoris, & in commodum hominis, cujus efl eas intuerl.
§. II.
Plantae conftant mcdullari &corticali fubftantia; in illa earum vita confiftit, in |hac vero fuften- tationis organa.
§. III.
THESES MEDIOE.
4i
Medullaris fubftantia, continuata a primordio rerum, maxime multiplicabilis, novas conftituit plantas, in gemmis feu ramis, & in feminibus.
§. IV.
Subeunt 'plantse metamorphofn uti infe&a, de- hifcente fubftantia corticali & prodeunte medul- lari. Exterior itaque planta larva dicenda eft, fructificatio vero planta nuda, interior & per- fefta.
5. V.
Fruttif.cationes in multis plantis adeo confor- mes deprehenduntur, ut vix ovum ovo fimilius occurrat, exceptis accidentalibus, colore fcilicet, magnitudine, fimilibusque; & hoc quidem, ubi planta cxterior foliis, & reliquis partibus externis, ab altera diverfiflima crederetur.
§. VI.
Cum itaque ex nuper obfervatis conftet, plan- tas produci hybridas, & exteriori facie diverfifli- mas, dum fecundata fuerit mater ab aliena plan- ta; vcrofimile videtur, adeo fimiles fruftificatione plantas, cxterna ftruftura licet diverfas, ab una cademque planta olim prognatas elfe: fed utrum ha? temporis filiae fint dicendae, an ab ipfo Crea- tore in primordio mixtce fint , ferus docebit dies. Interim has ipfas , fruftificatione adeo fi- miles plantas, vocarunt Botanici Species ejusdem generis.
§. VII.
Cum fic ab 'una eademque prognata; fpecies lint, & vitam earum conftituat medullaris fub- llantia , qux modificat ipfam plantam ; non mi- rum eft, quod qualitatibus & virtute conveni-
C 5 ant>
4-2
THESES MEDICiE.
ant, uti hoc varii obfervarunt Botanici & Me- dici.
§. VIII.
Oiialitates plantarum manifeftantur inprimis Sapore & Odorc; quas ut dignofcerent animalia, Deus inftruxit ea olfa&u & guftu, ne quidquam intrarct clanculum corpora iftorum, & noxam ipfis adferret.
§. IX.
Sapida in fibras & humores corporis agere evidentiffimum eft, & pulcherrime dcmonftratum theoria & obfervationibus Medicorum mechanico- rum ; uti etiam , olida agere in fyftema nervofum, plurimis exemplis non dudum evi&um eft.
§. X.
Odorem in plantis hybridis faepius mutari, & a matre alienum cvadere, nobis videtur conftare ex plantis variis foliis crifpis.
§. XI.
Saporem conftantiorem efle in fpeciebus con- generibus, patet innumeris exemplis; licet hic debilior aut fortior iii diverfis obfervetur.
§. XII.
Dum itaque Medici argumentantur ex fru- ttirlcatione ad plantarum vires, attendant fimul ad qualitates, quae inprimis variant circa vola- tilia.
§. XIII.
Cum variae plantae corrofiva? fimul qualita- tibus fapidis & olidis gaudeant; non fufficiunt ftlce qualitates faporis & odoris, nifi fimul in fubfidium vocetur generica plantarum adfinitas ; ut patet ex Contortis, Tricoccis, La&efcenti- bus, &c.
§. XIV.
THESES MEDIC.E.
43
§. XIV.
Qualitates contrarias in plantis dari, ex aci- do & amaro, ex acri & vifcido, ex pingui & ftyptico, ex aquofo & ficco conftat, ut etiam ex tetris & aromaticis. Videtur itaquc alienum a fcopo medico, qualitatibus diverfas mifcere.
S. D. G.
CIV.
ctv.
FLORA BELGICA
QUAM
SUB PRiESIDIO
D. D. Car. Linn^i
Propofuit
CHRISTIAN. FR. ROSENTHAL, Lincopia O-Gothui.
Upfalia ij6o. OEtob. 15.
B. C. D. §. I.
BELGIUM FOEDERATUM feptem conflat Provinciis: HOLLANDIA, ZEELANDIA, ULTRAJECTINA,GELDRIA,TRANSISA- LANA , GRONINGIA, FRISIA: ceterum in me- ridionalem & feptentrionalem partem Jatius etjam dividitur. Limites habet verfus meridiem Braban- tiam; ab orknte Germaniam; a feptentrione mare Germanicum; ab oecidente Oceanum, feu fretum quod Angliam & HoJlandiam dirimit.
II.
FLORA BELGICA.
4S
§. II.
HOLLANDIA, pars praecipua & maxima Belgii, ob fitum deprefium ita ditta eft": Provin- cia hsec cum ipfo mari horizontaliter squalem habet altitudinem, a quo disjungitur Dnnis feu jugis arenariis (Zeeduynen), a natura e maris are- na conjeclis, atque his deficientibus, ars Aggeresy qui lapidibus muniuntur, exftruxit ad mare ex- cludendum, totam alioquin inundaturum Provin- ciam. Sed quum imbres & aqua ab ipfo aere defluens, tanta facile copia congregari poffet, ut folum hoc fubpaludofum inundarctur, in parva dividitur hasc terra jugera, quemadmodum agri noftri Lacunis (Slooten) diftin&a, in quas defluit aqua, quae etiam pratis loco fepimenti infervi- unt; inter has majores profundioresque paftim du- cuntur Foffa ( Weeteringen) , ceterarum quali ma- tres, in quas minores aquam exonerant. Deinde magni Canales (Buytemvaters) , latitudinem arnnis Upfalienfis aequantes, ab una ad alteram urbem, immo etjam multis aiiis locis, funt efFofli, qui omnes in oceanum exeunt. Hi canales, imprimis qui navigantur, incredibili fumtu fepius palis funt firmati, ut latera perpendicularia perfiftant, & terra a canalibus ejecla , a lateribus vallis inftar aggefta eft , ne aqua, qua? in his ipfum folum fxpe fuperat altitudine, defluat, quce ab una par- te pro via publica fa:pe complanata atque parata confpicitur. Exiguae ad foflas Molce alata funt exftrucl:a;, quarum ala? minimo etjam vento circumvolvuntur: harum eft negotium, per Co- chleas Archimedis aquam ex Foflis in ipfos Canales evomere, quamque faepe tanta in copia canalibus ingerunt, ut in his aqua altius ipfa adjacente terra exfurgat. Ad oftia canalium, ubi in mare egrediuntur, in aggeribus Fores feu valvute con- ftrufta: funt, quas, ut defluat aqua, exiftente
maris
4<5
FLORA BELGICA.
maris dcfluxu aperiuntur, fub refluxu autcm oc- cluduntur, ne mare intret terramque inundet.
Haec igitur provincia facile tota, fi loca Ger- maniae proxima excipias, ortum verfus & aquilo- nem, pratum conftituit depreffum ac paludofum, cujusmodi apud nos pratum eft regium, fi exci- piantur Dunae oceanum excludentes, vel interius aliquando obvia?.
5. III.
CLIMA convenit cum Scaniae campeftris; Hyems enim aquam in glaciem convertit, quae per unum, vix alterum, menfem tantum durat: humilis terrae fitus , finitimumque mare, multos producit vapores, & humidum frigidumque coe- ium , fatis grave vernaH, maxime vero tempore autumnali. Ab oceano interdum adfcendit, rarius licet, quaedam Nebula fpijfior (Zeeviaam) qus paf- fim regionem obumbrat, & plantationibus inimica obambulat.
§. IV.
CIVES neque corpore, neque animo funt leves, fed firmi atque graves, in novitates quas- vis & hypothefes non temere irruunt, nec novis irritantur inventis, fed detecla ex indubiis foli- disque principiis ad maximum fafligium deducunt.
Regio, quse per fe vix quidquam pneter latticinia, & quae a re pecuaria, heic prsecipue culta, derivantur, producit, (agri enim tam humi- li terra inftitui rarius poffunt,) omnibus tameh rebus abundat: ex Polonia Frumentum, Ligna ex Norvegia aliisque locis habet, omniaque eo fa- cilius acquirit, quod pecuniis funt venalia, qua- rum heic maxima eft abundantia, & cives opti- me nummati ideo aeftimantur. Multae & cgre-
gie
FLORA BELGICA.
47
gie inftru&ae Fahrica femper in Hollandia magnum obtinuerunt pretium.
Per commercia navigatio illud clafli eorum robur addidit, ut cum regnis potentiflimis Belga? certent, ideoque regiones fibi majores extra, quam quae in- tra Europam poflidentur, compararunt: il]is fubjer &a emporia feu Colonia funt Africge GUINEA & CAPUT B. SPEI; Indis JAVA, CEYLONA, MALABARI A , COROMANDELA , MALACCA , . MOLUCC;E&c. America? SURINAMUM, CU- RACOA, BERBICIA, ubi piantatw funt Cacao, Saccharum &c. Plerorumque Aromatum, qua? in Europam importantur , funt poffefTores, qualia funt Cinnamomum, Caryophylli, Nuces Mirijlica & Macis, Piper &c. Situs illorum in medio Europse maxhne florentis, propinquitas maris & percommodus tra- jedus, commodam vaJde reddunt mercaturam.
Lihertatis femper fuerunt ftudiofi , quam etiam impenfe concorditerque dcfenderunt,. optime gna- ri, quod concordia res parva crefco.nl; hinc etiam quanta concedi unquam poffit, Jibertatem in re- gione fua aliis permittunt: inque illos quadrat il- lud: Nec fupplex turba timebat judicis ora fui, fed erant, fme crimine, tuti. Praeter florentem Religionem Reformatam, omnibus fere fe£Us liber- tatem permiferunt. yEdes facras & fynagogas Ju- daei, Romano- Catholici, Arminiani, Lutherani, Quakeri, Mennonitar, Mahometani &c. heic ha- bent; dicere enim Belgae folent, quod fi a DEO in terra tolerentur, in Hollandia eos tolerari opor- teat. Exteri illis objiciunt, quod in urbibus fuis vaftiffimis Fures minores & lupanaria ferant; fed caufia praegnans ad hoc impellere videtur, nam per illos magis fceleratos inhibent & capiunt; per haec vero ab Indiis venientes nummatos &
fala-
48
FLORA BELGICA.
falaces nautas domant, qui fruftum laborum fuo- rum fine gravioribus adulteriis & infanticidiis per- cipiunt. Gens luxui in veftibus & epulis minus in- dulget, fi excipias Theam ocCoffeam, fed fplendi- dis Palatiis, comte ordinatis, optimeque purgatis , immo puriflimis lotisque concamerationibus delecla- tur.
Nusquam majori commoditate iter inftituitur, quam heic illorum navigiis palujlribus (Trek - Schuy- ten), quae alternis fcre horis Canales pcrtranfeunt, ab una ad alteram urbcm equo promota, in quibus permulti homines, tc6ti vclut vehiculo, a pluvia & aere immunes, fcdere pofiunt.
Scientias maxima cum follicitudine femper co- luerunt Belgas; iJluftriflimoe hinc funt ipfis Acade- mia, utLEIDENSIS, ULTRAJECTINA, HAR- DEROVICENSIS, GRONINGENSIS, FRANE- QUERANA, ad quas ftudiofi ex Germania, Anglia, Gallia, Jtalia, Rutbeno, Suecia, Dania &c. afflu- unt: Do6liiTimos quoque viros, fgepe ab exteris, Profejfores elegerunt, ut smulationem excitarent, eaque Academias redderent illuftriores.
§. V.
Provincia per fe fimpliciflima, multorum ta- men opibus & ingeniis omnium amoeniffima fa6la eil, non tantum per urbes magnificas Amjleloda- mum, Roterodamum, Ixydam, Delphiam, Ultrajectwn, Middelburgum, Hagam &c. fed etiam per pafcua praeftantiflima , cum per prcedia egregiis palatiis hor- tisque ornata, inprimis utrinque ad Canales fita, quae inter fe fplendore, amoenitate & ordine cer- tant, ut peregrinus hic primum adveniens omnem- que hanc magnificentiam videns, non poflit non in fummam Irapi admirationem.
§. VI.
FLORA BELGICA. 49
§. VI.
CULTURA eftecit, ut vix ullus locus ma- neat incultus, exceptis tantum quibusdam arena- riis ficciffimis Dunis, Elymo arenario & Arun- dine arenaria (Helm ,) tantum luxuriantibus; fed in his Cuniculorum tanta reperitur copia, ut cum kicro elocentur. Ad Dunas tamen plantationes variae plantarum officinalium funt inftituta;, qua; inde per totam fere Europam vendi folent. Non- nulla hinc inde Saliceta, ad corbes, plantata con- fpiciuntur, preeter Arbores ad ambulacra & jux- ta villas hortosque confitas. Gens pulcherrimis floribus pra; reliquis delect,atur, ideo pra^ipue juxta Harlemum plurima atque optima planta- rum bulbofarum cultura floret, quse ibi in terra arenofa feliciffime luxuriant, per totam fere poft- modum Europam vendenda. Studium ornatus cujuscunque in hoc populo efFecit, ut ad fuum fere quisque sedificium floribus confpicuum ha- beret bortulum ; opulentiores vero maximos & fplen- didiflimos adonarunt Hortos, arbor-ibus, ambu- lacris, angiportibus, pifcinis, flatuis, topiariis confpicuos &c. in quos plurimi rariorum planta- rum exoticarum copiam introduxerunt, ut cum pretiofiflimis hortis Academicis certent: Ex his memoria; jam occurrunt CASP. FAGELII, penfionarii ordinum Hollandiae, hortus Leuwen- horftii, quem vel oculis ufurpafTe gloriabatur Toumefortius. SIMON. BEAUMONTII, Se- cretarii ftatuum Hollandke, hortus Hagsecomi- tum, a Kiggelario defcriptuy. HIERON. BE- VERNINKII hortus Wardemondenfis, ex quo Breynius in priori fuo prodromo, rariflimas fuas coliegit plantas; ut GEORG. CLIFFORTII hortum Hartecampenfem, vere regium , retice- am, in quo Nob. Dn. PR/ESES per triennium occupatus, feliciflime Botanicen reformavit. Prae- Tom. VI, D ter-
— °V t
?&dRY FLORA BELGICA.
Foundad 1813 J
termittam hortos ACADf^MICOS elcgantiffimos hic inftru&os, inter quos hortus Leydenfts , qui copia plantarum femper cum Europa*is omnibus certavit; Amftelodamenfis , etiam ob numerofiffimas plantas Indicas, easque magnas & rariores; inter praeftantiffimos femper relatus; Utrajeclinus , non quidem amplus, fed amoenus, tamcn plantarum rariffimarum admodum locuples, ut de horto Har- derovicenfi & Hagenfi aliisque nihil dicam.
Quod itaque in naturae produftir deficit huic regioni, id omne ingenium, ars, diligentia & im- penfaj abunde implerunt.
§. VII.
FLORA BELGICA, ut ceterse omnes, plan- tas alias alere ncquit, quam quibus ftationes ad- aptatas & fola natalia dedit natura.
Prata paludofa (Waterland) plerasque abfol- vunt, in quibus prseter plantas Europa; commu- niffimas, prajcipue in humidis & inter arundines inveniuntur Sonchus paluftris, Epilobium birfutum, Althcea officinalis , Gentiana Pneumonantbe , Lytbrum Hyffopifolia , Gratiola officinalis , & in aridioribus Sal- via V trbenaca , Ceraftium arvenfe vulgatum, & co- piofiffime Bellis perennis.
%. VIII.
CANALES majores, lenem vehentes aquam, Nymphaas ; Potamogetones ; Polygonum amphibium ; Sa- gittariam; Myriophyllum ; Menyanthem Nympboidem; Ranunculum Linguam, hederaceum, aquatikmque ha- bent; juxta illarum latera Cyperus fufats , ac Iris fatidiffima, & in ftagnis Trapa interd-um floret. ,
DUNiE arenofae ficcau & fteriles , quas oceanum a terra diftinguunt (ut intra Harlemum & Leydam &c. juxta Katwyck & Noordwyck), praeter proprias Arundinem Elymumque arenarium
varias
FLORA BELGICA.
5i
varias paflim oftendunt plantas, ut funt Afpatd-
gus , Euphorbia Paralias , Sanguiforbn, Spartium fco-
pariam , Senecio ffacobcea, & in locis depreflioribus Primula elatior.
In LITTORIRUS maritimis crefcunt Eryngium maritimum, Atriplex portulacoides , Convolvuhts Sol- danella, Sedum Cepcea, Critbmwn maritimum.
SYLV7E vix uIIeb in Hollandia flricle nomi- nata, nifi quod arbores quaedam paifim in elevatis arenariis una crefcunt, ut Populus nigra, Oiiercus, Alnus , Betula, Ulmus &c. Ejusmodi funt Sylvce Hagenfis (Haagfe Bofch ) Sylvce Harlemenfis ( Har- lemmer hout) quaj Ornithogalum umbellatum, Fuma- riam claviculatam producunt; Sylvce Alcmarienfis (Alcmaers - hout ) &c.
SALICETA, qure funt fhidio plantata, fspe Tuffdaginem hyhridam copiofe proferunt.
AGRI heic vix occurrunt , anrequnm Ultra- jeclum & ad Geldriam fuperiorem riierit perven- tum , nifi paflim juxta Dunas.
* Rupes , Nemora, Arva , Fluvii rapidi, Alpes, Montes , cretacei cumuli heic nulli , unde etjam tot plantae, quae in illis folummodo vivunt , hic non occurrunt.
%. IX.
RARIORES plantae funt Lyfimachia punttata, ad lacum Harlemenfem; at S.°necio ffacobcea absque radio (quae Senecio ffacobcece folio. Morifon. hifi. 3. p. 308.), Hyoferis minima & Hypocbceris radicata fre- quentes funt; in fubcultis paflim Glecboma belgica arvenfis fe fiftit.
Leuconymphcea minor Boerh. quse juxta Muy- dam & Naarden crefcere perhibetur, & Micronym- phcea Boerbavii, a Nob. Dn. Pr&fide non lectae fuere.
D 3 HAR-
5»
FLORA BELGICA.
HARDEROVICI Clematis Vitalba, Saxifraga hypnoides , Erica arborea & multiflora, Ornithopus perpuJilliLS.
ULTRAJECTl Erica cinerea, Cenifla germa- nica, Ariflolocbia Clcmatitis , IUecebrum verticillatwn, Scolopendrium.
TEXELIS Smyrnium Olufatrum. VLIELANDIjE Cijlus guttatus , a Breynio in- vcntus.
OVERWEEN Centiana cruciata.
CAMPEN, urbs Transifalaniae , Antbemis va- lentina , Eupborbia cyparijfas , Centaurea Calcitrapa.
HARTECAMPI Teucrium Srorodonia.
BREDEROD/E Arum maculatum.
VELSEN Bunium Bulbocafianum.
MUYDENBERG Eryngium campeflre, Cenijla anglica.
HARLEMI in muris Antirrhinum Cymhalaria & in rudcratis Parietaria officinalis.
ZEELANDIyE Crithmum maritimum, Convolvu- lus Soldanella, Atriplex portulacoides.
OFFICINALES plantae, hcic fponte prove- nientcs, varias funt, ut Gratiola , Althaa, Sclda- nella , Arum , Afarum , &c. Hedera rufticorum parietcs ac a.'difkia f#pe contegit.
Afparagus vix ullibi in Europa praeftantior majorque, quam juxta Harlemum viget.
Equifetum prope Ultrajeclum copiofe crefcit, & cum Boves ex Frifia, illi non adfueta?, Ultra- jettum veniunt & illud ' comedunt, marcefcunt inde & tanquam lento veneno pereunt, tefte Bidlo.
§. X.
Plantae in Belgio non poftunt non follicite effe inveftigatas, in regione ubi tot Botanici prasftan-
tiifimi
FLORA BELGICA.
53
tiflimi florucrunt & terram perquifiverunt , pra;- cipue vero a Botanicis Profeflbribus Academia; Leydenfis, qui femper operam dedcrunt, ut hor- tum Leydenfem plurimis, quantum tieri potuit, plantis augerent, ut Clutius , Cltijttfe , Pavius, Vor- Jlii, Syentts , Hermannus , Boerbaavius , Royeui; ut ta- ceamus Muntingios , Kiggelarium , Hartoghim , V/ejler- bergum, Wacbendorfium, Breynium, Commelinnv.i, Moeb- ringium, Prcefidem, & adhuc florentes Gronovium confulem Leydenfem; Royenos , ProfeiT. Botanices Leydenfes; Burmannum Prof. Botan. Amftcloda-' menfem; Habni.um PrdfcfT. Botan. Ultrajcclinum. Duo tamen mihi funt imprimis Auftores, quibus prajcipuc fuit fcopus , ut exercitum Plofa: Belgica; inftruerent, nempe Commelinus & Gorterus.
COMMFXINUS (Joh.) Senator olim urbis Amftelodamcnlis & praefeftus horti Botanici, cujus Catalogus plmtarum indigenarum Hollandice , Leyda [709. duodecimo , plantas 776 continet, or- dine alphabetico difpofitas , cum Gqfp. Bnuhini in- primis & antiquiorum fynonymis, locisque nata- libus.
GORTER (David) antea Profeffor Harderovi- cenfis, hodie Archiater Imperatricis Ruthenicae nobiliffimus , cujus Flora Gelro-Zutpbanica Harderov. 1745, octavo, plantas 604 continet, quibus addita Appendix Harderov. 1757 octavo, plantis 80 adau&a, valde compendiofc & diftincte mcthodo Nob. Dn. Prefidis, fecundum genuina genera & cum propriis difFerentiis, nominibus indigcnis & locis natalibus adornata.
Hos duos, ut Au&ores & duces principes, fum fecutus, nomina eorum in Trivialia reduxi, & pro fynonymis numeros ipforum plantis adjeci, quorum prior COMMELINI, pojlerior GORTE- RI Floram refpicit; paucas ex horto Bocrhaavii
D 3 Lug-
54
FLORA BELGICA.
Lugdano Batavo, figno f 'apud illum nonnullas ex borto CUffortiano addidi.
notatas, &
MONANDRIA.
MONOGYNIA.
Salicornia europ. herb.394,605
- fruticofa.
Hippuris vulgaris 200, 1
DIGYNIA.
Callitriche verna 711, 2 DIANDRIA.
M3NOGYNIA.
Liguftrum vulgare 429, 3
Circaea lutetiana 700, 4
Veronica iongifolia - - 5
fpicata - - 6
ofncinalis 755, 7
Beccabunga - - 9 Anagallis 44,606 fcuteilata 43,
ferpyllifolia- . 8
Chamsedr. 142, 10
agreftis 23, 12
hederifolia 22, 11
triphylla . . 14 Gratiola officvmlis 356, Pinguicuia vulgaris - - 607
Verbena ofticinalis 154, 15
Salvia pratenfis - - 17
Verbenaca - - 18
Lycopus europaeus 463, 16
DIGYNIA.
Anthoxanth. odorat. - - 608 TRIANDRIA.
MONOGYNIA.
Valeriana officinaiis ' 748, 19
dioica 749, 20
Locufta
21
Iris pfeud Acorus 9, 22
fcetidijfima
27
Schoenus Marifcus 187,
nigricans - - 23
Cyperus fufcus 331, 25
Si.irpus paluftris - - 27
caefpitofus ? 320,
lacuftris - - 26
fylvaticus 332, 24
maritimus 1^6, Eriophorum polyltach. 307, 28
Nardus ftrifta . . 29
DIGYNIA.
Panicum gLiucum 348,'
fmguinale 339, 36 crus galli 346, 33 Phalaris canaricnjis 566,
plileoides 304,609 arundinacea 333,2,57 298,
Phleum pratenfe 302, 30 arenarrum - - 31 twdofum 290, reclinatum 306, Alopecurus prateniis 305, 32 geniculatus 307, 33 Milium effufum 350, 37 Agroftis fpica venti 295, 39 ftolonifera 282, 38 Aira aquatica 281, 31
csefpitofa 296, montana 352, 41
canefcens 313,5 Poa aquatica 297, 44
pratenfis 291,611 anguftifolia . . 613 trivialis 292, annua 293,45,613 compreffa 287, 608 Briza media . - 4^
Daftylis glomerata - - 47 Cynofurus criftatus 301, 49 paniceus 347, 90 Feftuca ovina 314, 43
Feftu-
FLORA BELGICA.
55
Feftuca fluitans 299,46
Bromus fecalinus 225,50
fterilis 226, 52
pinnatus 354, 51
Lagurus oblongus 303,
Avena fatua 227, 54
nodofa 288, 55
Arundo phragmites 67, 56 Calamagroftis 335,
arenaria 308, 58
Lolium perenne 342,60
temulentum 340, 59
Elymus arenarius 285,
Triticum repens 280,61
Hordeum murinum 345,66
TETRANDRIA.
MONOGYNIA,
Globularia vulgaris - - 67
Dipfacus fullonum 190,68
pilofus 191,69
Scabiofa arvenlis 684,70
fuccifa 712,71
Galium paluftre 266,74
verum 264, 72
Moliugo 49^75 Aparine 56,76
parifenfe ? 265,
Rubia tin&orum 649,
Plantago major 580,77
media 581,78
lanceolata 580, 79
maritima 176,81
Coronopus 175, 80 Sanguiforbaofficinalis - - 82
Cornus fanguinea - - 83
Trapa natans 731, Alchemilla vulgaris 10,
DIGYNIA.
Aphanes arvenfis i5T>86 Cufcuta europzea 182, 87
TETRAGYNIA.
Ilex aquifolium 387, 88
Potamogeton natans 604,89 iucens 606, 90
Potamogeton ferratum 607, 92 crifpum - - 93 compreffum - - 93
Sagina prooumbens - - 94
PENTANDRIA.
MONOGYNI A,
Myofotis fcorpioides 195, 95 196,
Lithofperm.officinal. 437,
arvenfe 438, 96 Anchufa officinalis - - 615 Cynogjoffum vulgare i85- 97 Pulmonaria maculata 714, Symphytumofficin. 713, 98 Borago offcinalis 101, 99 Afperugoprociunbens- - 102 Lycopfis arveniis 102,100 Echium vulgare 448, 10* Primula ver. eiatior 752. Menyanthes trifoliata739, 103 Kymphoides 527, 104 Hottonia paiuftris 484» I05 483,
Lyfimachia vulgaris 449, 106 punUata Cluf. thyrfiflora 451, 107 Nummularia 524, 108 Anagallis arvenfis 38,I0P Convolvulus arvenfis 168, 1 10 fepium 166,111 Soldanella 701, 112 CampanulaTrachel. - - f*3 perficifolia - - n5 rotundifolia 116,117 Speculum 532,118 Samoius valerandi 42> 120 Lonicera periclymen. 560, 121 Verbafcum Thapfus 753, 125 nigrum - - 120 Blattaria 90, 127 Hyofcyamus vulgaris 382, 123 Datura Stramonium - - 122 Solanum nigrum 698, 129 Duleamara 699,13' D 4 Rhfr
5<5
FLORA BELGICA.
Rhamnus Frangula, 30,128 Evonyrnus europaeus - - 85 Ribes rubrum 357, 135 nigrum 359, 134
Uva crifpa 360, 130 Hedera Helix 362, 132
Illecebrum verticillat. 591, Glaux maritima 276, 138 Vinca minor - - 137
DIGYNIA.
Herniaria glabra 588, 139 Chenop. Bonus henr. 413, 140 album - - 141 rubrum? 72,14,143 glaucum - - 142 murale . - 144 maritimum 391, Salfola Kali 396, 146
fedoides 395, Ulmus campeftris 769, 151 Gentiana Pneumon. 271, 147 Centaurium 137, 149 perfoliata - - 150 cruciata 270, 148 Eryngium campejlre 214,153 maritimum 213, 152 Hydrocotyle vulgaris 627, 154 Sanicula europaea - - 155 Tordylium latifolium 136,
Anthrifcus B. Daucus Carota 553, 156 Bupleurum rotundifol. - - 199 Selinum fyhjtjlre 60,158 paluftre 689,159 Crithmum maritimum B. Bunium Bulbocajlan. 100, Conium maculatum 105, 157 HeracleumSphondyl. 709, 175 Angelica fyfveftris 49, 161 Ligufticum Levijlic. 428, 160 Siam latifoiium 694,162 nodiflorum - - 163 Sifon inundatum 480, Phellandrium aouatic. 157, 166
Cicuta virofa 695, 167
Oenanthe fiftulofa 531, 165 TEthufa Cynapium 156, 168 Scandix Anthrifcus 514, 171
Pe&en ven. 675, 170 Ch3erophyll.fylveftre6i5, 173
temulentum 150, 174 Paftinaca fativa 555, 176 Smyrnium Olufatrum 378» Anethum Foeniculum 321, 177 Carum Carvi 18°, Pimpineila faxifraga 571,179 Apium graveolens 59, 181 ^EgopodiumPodagrar. 50, 180
TRIGYNIA.
Viburnum Opulus - - 183 Sambucus nigra 671,184 Ebulus 672, 185 Alfine media 27, 253
Corrigiola litoralis 580, 180 59°»
TETRAGYNIA.
Parnaffia paluftris 355, 187
PENTAGYNIA.
Statice Armeria 131, 188
Limonium 432,
Linum catharticum - - 191
Radiola 589, 192
Drofera rotundifolia 642, 193 longifolia 643, 194
POLYGYNIA.
Myofurus minimus 379, 195 HEXANDRIA.
MONOGYNIA.
Ailium urfinum 17,
vineale i8> 203
carinatum - - 198
Ornithogal. luteum » - 205 minimum
umbellatum 544, 616 Anthericum ofiifrag. - - 204 Afparagus officinalis 69,206 Convallaria majalis 430,207 polygonatum 584, 209 Con-
FLORA BELGICA.
57
Convallaria bifolia 431,208
Acorus Calamns 8>2io
Juncus effufus 389,215 conglomeratus - - 617
inflexus 388»
fquarrofus 319, 214
articulatus 317,213 bulbofus
bufonius 336, 212
campeftris 337,211
Berberis vulgaris 84,216
TRIGYNIA.
Rumex aquaticus 407,219
obtufifolius 408, 217 crifpus
fanguineus 411,218
Acetofa 6, 220
AcetofelJa 7, 221
Triglochin maritim. 323, 223
paluftre 322, 222
POLYGYNIA.
Alifma Plantago _ 577, 224 ranunculoid. 578, 225
HEPTANDRIA.
MONOGYNIA.
>Efculus Hippocallan. 135, 227 OCTANDRIA.
MUNOGYNIA.
Oenothera biennis 450, 229 Epilobiuin anguftifol. 454, 230 hirjutum 455, 231 montanum 452, 233 paluftre 453.233 Vaccinium Myrtillus 767, 236 Vitis idaea Oxycoccus 76, 632 Erica vulgaris 205,235 fcoparia, - - 234
cinerea 207, multiflora 206, arborea 208,619
TRIGYNIA.
Polygonum aviculare 585, 241 Biftorta B.
Polygon, Perficaria 561,240 Hydropiper 564,239 amphrbium 562,238 602,
Convolvulus 169,243 ENNEANDRIA.
HEXAGYNiA.
Butomus umbellatus 392,244 DECANDRIA.
MONOGYNIA.
Pyrola rotundifolia 612, uniflora B.
DIGYNIA.
Saxifragatrida&ylit. 684,247 hypnoides - - 248 Scleranthus annuus 587,246 Saponaria offlcinalis 673, 245
TRIGYNIA.
Cucubalus baccifer - • 620 Steilaria holoftea 129,252 graminea 130,251 nemorum 24,621 Arenaria peploides 54,622 trinervia 62,255 ferpyllifolia 28,254 rubra 36, 250
268,
PENTAGYNIA.
Cotyledon umbilicus B. Sedum Telephium 717,266 rupeftre 267 acre '285, 268
album 283, 269
Cepaea 139, Oxalis Acetofella 737,264 corniculata - - 265 AgroftemmaGithago 444, 262 Lychnis FJos ciiculi 133, 263 dioica 445,249 Ceraftium vulgatum 128, 259 vifcofum 30,260 arvenfe 20^261 aquaticum 25, Spergula arvenfis 24,257 V 5 Spergu-
58
FLORA BELGICA.
Spergula nodofa 35,258 DODECANDRIA.
MONOGYNIA.
Afarum europrcum 68, Lythrum Salicaria 456,270 HyJJhpifolia - -271 Portulaca oteracea 600,308
DIGYNIA.
AgrimoniaEupatoria 219,272
TRIGYNIA.
Refeda Luteola 443, 309 vulgaris 639, 3 1 o Euphorbia/V^&y 558,303
Chamcrfyce B.
Peplis B.
hetiofcopia 728, 302 platyphyllos B. exigua 727, 304 Paralias 720, 306 cyparijf. 725,624,305
Paluftris 724,307
POLYGYNIA.
Semperviv. tectorum 682,237
ISOCANDRIA.
MONOGYNIA.
Prunus fpinofa 611,274 Padus - - 277
DIGYNIA.
Crat3egusOxyacanth.479, 278
TRIGYNIA.
Sorbus aucuparia 706,279
PENTAGYNIA.
Pyrus Malus 460,281 communis 614, 282 Spiraea Ulmaria 81,284 Filipendula B.
POLYGYNIA.
Rofa Mveftris - - 285
fpinohTfima 646,
eglanteria 647,
Rubus fruticofus 650,286
• caefius - - 287
idasus 651,288
Fragaria vefca 232,289
Potentilla reptans 617,291
argentea. - - 292
fupina 618,
Anferina 610,290
Tormentilla erefta 279,293
Gemn urbanum 127, 295
Comarum paluftre 619,294
POLYANDRIA.
MONOGYNIA.
Chelidonium majus 147,300
Papa v er Rh ceas 55 1 , 299
Argemone - - 623
Nymphaea lutea 525, 296
alba 526, 297
Tilia europaea 722,301
Ciftus guttatus 160,}
TRIGYNIA.
DelphiniumConfolida 164, 311
PENTAGYNIA.
Aquilegia vulgaris 61, 313
HEXAGYNIA.
Stratiotes Aloides 21,313
POLYGYNIA.
- -315
636,
7J8,3^
- -625
Clematis Vitalba
Anemone nemorofa ranuncul.
Thali&rurn flavum minus
Adonis annua B.
Ranuncu]. Flammula 625,317 Lingua 624,318 Ficaria 148,319 bulbofus 622, 322 acris 620, 324 repens 621,323 fceleratus 626, 320 arvenfis 623, 321 parviflorus B. hederaceus 629,325 aquatilis 485, 326 486,
paluilris 114,329 DIDY-
FLORA BELGICA.
59
DIDYNAMIA.
GYMXOSPERMIA.
Teucrfum Chamxpitys 143 Qiamadrys 142,
Scordium 676, Scorodonia 677,331 Ajuga reptans 165, 330
Nepeta Cataria 475, 340
Betonica hirta 690, JVlentha fpicata 474,341 aquatica 472, 342 arvenfis 473, 343 Pulegiam - - 344 Cilechoma hederacea 364, 338 Lamium album 411, 347 purpiireum 400,340
amplexicauie 403, 345 Galeopfis Tetrahit 773,348 Ladanum 772,349 Galeobdolon- -354 Sfachys f^-lvatica - - 350 paluftris - - 351 arvenfis Ballota nigra 464,352 alba B.
Marrubium vulgare 465,353 Leonurus Cardiaca 462, 355 Origanum vulgare - - 335 Thymus Serpyllum 688? 332 Acinos - - 333 Melifla Nepeta n.3»337 Scutellaria galericul. 457,357 Prunella vulgaris 89, 99.356
ANGIOSPERMIA.
Rhinantlius Crifta g. 558, 361 Euphrafia officinalis 220, 364 Odontites 221,365 Melampyrum pratenfe468, 366 arvenfe 467,367 Pedicularis fylvatica 557,362 paluftris - -.363 Antirrhinum Linaria 433,360 Cymbalaria 197, 358 Jpurium 55, 604 minus - - 359
Antirrhin. Orontium - - 603 Scrophularia nodofa 679, 370 C(;uatica 680, 616 Digitalis purpurc a - - 371 Limofella aqeatica 33, 579,] Orobanche major 448,368 ramofa 497, 369
TETRA DYNAivllA.
SILICULOSA.
Myagrum fativum - - 372 perenne - - 404
Draba verna 108,381
Lepidium latifolium 419,
ruderale 521,373 petrseum B.
Thlafpi arvenfe 719, 378 campeftre 720, 379 Burfa paft. 106,380
Cochlearia officinalis 162,374 anglica 163, Armoracia 631, 376
Iberis nudicaulis *°7>377
SILIQUOSA.
Cardamine pratenfis 519,385 hirfuta - - 628 SifymbriumNafturt.aq. 520,398 amphibium 632,401 fylveftre 621.399 tenuifolium 693,5 Sophia 522, 403 Eryfimum officinalej 215,392 Barbarea - - 395 AJliaria 16,393 cheiranth. 513, 394 Cheiranthus Cheiri 420.382 Arabis thaliana 109,391 Turritis glabra 96, 17,396 hiriuta - - 397 Braffica Napus 516, Rapa 636, campeftris 95, ' Erucajlrum 210,402 Raphanus Raphaniftr. 634, 390 Bunias Cakile 212, 384
MONA-
6o
FLORA BELGICA.
MONADELPHIA.
DECANDRi A.
Geraniumrotundifol. 372,405 robertianum 374, 406 cicutariura 373, 407 mofchatum B.
POLYAXDRIA.
Althsea officinalis 37>4TO Malva rotundifolia 458, 408 fylveftris 459, 4°9
DIADF.LPHIA.
HEXANDRIA.
Fumaria officinalis 338,412 claviculcita 339,4*3 bulbofa 340, 411
OCTANDRIA.
Polygala vulgaris 582,414
DKCANDRIA.
Spartiui.i fcoparium 267,415
Genifta tinctoria - - 416
germanica 268.417
angliea 269, Ononis fpinofa 52,4*8
mitis 53,
Latbyrus latifolius - - 629
tuberofus 414, 421
pratenfis 415, 424
Vicia fativa 756, 424
fepium 757, 425
Cracca 758, 4-3 Ervum hirfutum - 436
Ornithopus piifillus 545. 438
Trifolium M. ccerulea 740,
M. lutea 469, 434
M. alba 469,
repens 734, 43 r
prateufe 733, 433
fragiferum 738; 428 rejupinatum • - 429
arvenfe 736, 432
agrarium 735, 430
Lotus corniculata 439,427
Medicago falcata - - 437
POLYADFXPHIA.
POLY ANURIA»
Hypericum perforat. 383» 440 quadrangul. 384,439 hirfutum 46, humifufum - - 630
SYNGENESIA.
POLYG. -EQUALIS.
Tragopogon pratcnfe 730, 452 Picris hicracioides Sonchus oleraceus arvenfis pnhjlris Laftuca Serwla Prenanthes muralis Leontodon Taraxac.
autumnale 373,446 Hieracium Pilofella 568,444 murorum 377, umbellatum 375.443 Crepis teclorum 153,445 H^^oferis minima 376,449* Hypochceris radicata 372, 447 Lapfana communis 705,455 Cichorium Intybus 152, 456 Arftium Lappa 404,457 Serratula arvenfis 124.462 Carduus lanceolatus 125,459 nutans 121,460 acanthoides 123, 463 paluftris - - 631 heterophyllus 159,
i.vt>448 7c->453 37°> 45+
339» • -441 182,45°
acaulis Onopordon Acanth. Cnicus oleraceus Cariina vulgaris Bidens tripartita cernua
134»
7i°» 458 120, 161, 464
n8,4°? 119,632
Eupator. cannabinum 218, 465
POLYG. SUPERFLUA.
Tanacerum vulgare 716,466 Artemifia vulgaris 64, 471 campeftris 65,
Artemi-
FLORA BELGICA.
61
Artemifia maritima 3,
Abfinthium 2,472 Gnaphalium dioicum 279, 468 fylvaticum - - 633 Conyza fauarrofa B.
Jordida 193, 634 Erigeren acre 177,474 caaadenfe - - 475 Tuflilago Farfara 744,476 hybrida 565, 478 Petalitcs - - 477 Senecio vulgaris 687,483 vifcoJus 686, paludofus - - 635 Jacobsea 386, 482 farrncenicus - - 48 r After T-ripolium - - 484 Solvdago Virgaurea 764, 480 Inula Helenium 366,
dyfenterica
63(
Oculus ehrifti 170,485 PuJicaria - - 473
Arnica montana - - 479 BelJis perennis - - 494 Chryfanth. fegetum 8--4>.7 Leucanthein. 83.486 Matricar. Parthenium 466, 488 Chamoinilla 144, 489 Anthemis Cotula 146.491 arvenfis 145,637 tinftoria 104, valentina 105, 490 Achillea Millefolium 489, 492 Ptarmica 193, 393
POLYG. FRUSTRANEA.
Centaurea Jacea 385. 487 Cyanus 184,495 Ccilcitrapa 126,496
POLYG. necessaria.
Calendula officinalis 115/
Othonna palullris 171,638
Filago germanica 277,469
arvenfis 278,470
MONOGYNIA.
Jafione montana 638,498 Viola odorata 761, 500
canina 760,499 tricolor 762,501 Impatiens noJi tangere 80,502
GYNANDRIA.
DIANDRIA.
Orchis mafcuJa 537,"
IVlorio 538, 504
militaris 536,
bifolia 539,
conopfea 541,
latifolia 543, 503
maculata 542,639
Ophrys ovata 534, 506
cordata _ 535,
Zeelandica 540,
Serapias latifolia - - 505
longifolia 369,
palcftris 367,
HEXANDRIA,
Ariffolochn: Ciematitis 63,
POLYAXDRIA.
Armw maculatum 66,508 CMa europiea 194,507 Zofteru marina 11,640 JMONOF.CrA.
MONANDKIA.
Zanichellia paluftris
DTANDIUA.
Lemna minor 416,592
polyrdiiza - . 591
gibba 416,
trifulca 518,590
TRIANDPIA.
Carex dioica
pulicaris
vulpina 328, 509
leporina 329, 641
flava 338, digitata
veliearia 328,642
acuta 3H>5™ Carex
62
FLORA BELGICA.
Carex pfeudo Cyper. 326,511
hirta
Typha latifolia 745,512
anguftifolia 746, Sparganium ereftum 707,
T KTRANDRIA.
Betula alba 88,519
Ahuis 19,5 '8
Urtica dioica 770,516
orens 77^5*5
PJ NTANDRIA.
Xantliium ftmmarium 406,514 Amarat! ;uis Blitum 91,515
POLYANDRIA.
Ceratophyllum demerfum Myriophyllum fpicat. 487,525
verticillatum 482, Sagittaria fagittifolia 655,524 Votcr\um Sanguiforba 572, Quercus Kobur 615,526 Fagus fylvatica 224,528 Corylus Avellana 173, 530
MONADELPHIA.
Pinus fylveftris 573>532
SYNGENESIA.
Momordica£/afm'Km 177»^ Bryonia alba 97,53^
DIOF.CIA.
DIANDRIA.
658,537
289, 40 283,
- - 73 552>554
76,644
75» 55<5
- -557 74
Salixj alba
pentandra
viteilina 661,
purpurea 659,
fragilis 660, 539
Caprea 662,540
viminalis 664, 538
rofmarinifol. 542
arenaria 668, 643
TRIANDRIA.
Etnpetrum nigrum 209,559
TETRANDRIA.
Vifcum album 765, HippophaeRhamnoid. 640, Myrica Gale 641,1543
PENTANDRIA.
Humulus Lupulus 442,546
OCTAiVDJUA.
Populus tremula 598,548 n'gra 599-549 alba 597' 547
ENNEANDRIA.
Mercurialis annua 476,55 Hydrocharis Morfus 520,551
MONADELPHJ A.
Juniperus communis 593,552
POLYGAMIA.
MONOECiA.
Holcus lanatus mollis Valantia Cruciata Parietaria officiualis Atriplex baftata
patula
maritima
littoralis
portulacoid. 361, Acer pfeitdo Platanus 4, 228 campeftre 5, 227
DIOECIA.
Fraxinus excelfior 233, 558 CRYPTOGAMIA.
FILICES.
Equifetum arvenfe 204, 560 fylvaticum paluftre 202,561 fluviatile 199, hyemale 201, 562 Ophiogloffuni vulgat. 533, 564 Ofmunda regalis 229,563 Spicant - - 566 Lunaria 441, Pteris aquilina 228,565 Afplen. Scoloper.Jt. 436,
Trichomanes 732,645 Ruta murar. 652,567 Polypodium vulgare 592, 568 F. mas 230,559
CV.
cr.
ANTHROPOMORPHA
qu;e PR^SIDE
D. D. CAR. LlNNiEO
Propofuit
CHRISTIANUS EMANUEL HOPPIUS,
Petropolitanus. Upfalia 1760. Septemb. 6.
D. D.
1n magno hujus mundi Theatro, quod Lapidi- bus, Plantis, Animalibusque opertum eft, quce ut diverfiflima funt genere, ita numero infini- ta; ne unum quidem repcritur, quod ratione com- pofitionis, multiplicationis, fuftcntationis, & ordi- nis, luculentiflime non teftetur, Ens omnipotcns & omnifcium haec omnia mira arte fecifle. Verutn tamen nulli animali inter hiec varia, pervium eft, Itupenda hsec natune miracula percipere & ad- mirari, Hominem fi excepcris.
Homo rerum curiofus, quem varietas ma- xime delectat, trahitur (fus ut medeatur indi- gentise,) vel mediate vel immediate ad confide-
ran-
54 ANTHROPOMORPHA.
randas res naturales; cumque illis utitur, non poteft non carum admiratione capi, & ad DEUM, earundcm auctorem, mente elevari.
Rerum harum confiderario, Sckntia Natura- lis fortita eft nomen, quam Medici quonciam fibi vindicarunt, quafi omnes res naturalcs ipforum ob artem furffent conditae, adeoque & hi hanc partem fcientiarum in fcholis ubique publice & privatim docuerunt. Perfpicaciorcs demum fafti, & quidem hoc nollro revo, reliqui Eruciit*, hanc praerogativam illis dencgarunt; quin & hifce tem- poribus ipfi principes fereniffimi hanc fcicntiam tanquam fuam adoptavere *), quafi nobiliffimam ac jucundiffimam , quibus etjam rcferenda funt maxima naturae miracula in unum collefta, qua; illi foli potuerunt a rcgionibus maxime diffitis ad nos translata procurare. Vifus hominis ita efl comparatus, ut quse ab eo maxime diftent, nec non qiuc iibi fint nimis propinqua, oegre cogno- fcat: atque perfuafum habeo, horninis vim intelli- gendi cjusdem efTe indolis; namque fimpliciflimus pulvis, & forma hominis excellentiilima, seque difficiles funt perceptu.
Ex omnibus quae geftat globus terraqueus, nihil magis aflimiiutur gcneri humano, quam ge- nus Simiarum; earum tacies, manus & pedes, brachia & cnira, pectus & inteflina, quoad maxi- mam partem referunt iimilitudinem noflxam. Mo- res illarum & ingeniofa inventa ineptiarum & joco- rum, nec non imitatio aliorum (hoc eft, procli- vitas componendi fe ad guftum fecu!i) effingunt illas nobis adeo- fimiles, ut vix difcrimen naturale inter hominem, & ejus imitatricem, Simiam fcili- cet, obtineri poflit.
Mul-
3« 1 — , i .
*) Vide Muf. Adolph. Frider. prafat.
ANTHROPOMORPHA.
Multis videri poterit, rnajorem efTe difFeren- tiam Simia: & Hominis, quam diei & no&is; verum tamen hi, comparatione inftituta inter fummos EuropEe Heroes, & Hottentottos ad Ca- put bonse fpei degentes, difficillime fibi perfuade- bunt, hos eosdem habere natales; vel fi virgi- nem nobilem aulicam, maxime comtam & hu- maniffimam, conferre vellent cum homine fylve- ftri & fibi relicto, vix augurari pofTent, hunc & illam ejusdem efTe fpeciei. Rudes, & qui educa- tionem non funt fortiti homines, magis, qua mores , djftant ab illis, qui periti funt actionum vitae , magis inquam, quam pyrus fylveflris, afpe- ris fuis aculeis & fiuclu auflero, differt ab arbo- re, quse in horto circumfoifa lueta viret.
Sunt varii homines reperti & ingeniofe de- fcripti, qui omnem fuam vitam in fylvis inter Bruta egerunt, quortim heic loci primus nomi- nandus eft:
I. Puer cum URSTS vepertus , in magno Dd- catu Litbuaniio, anno reparata; falutis 1661.
. II. Puer LUPOS inter correptus anno 1544. in Haffia.
III. Puer intcr BOVTES inventus in Bamberga, & a Camerario defcriptiiS;
IV. Puer inter OVES in Hibernia ex occa- fione comprehenfus, cujus dedit defcriptionem Tulpius. Ut fcientes prsetereamus puerum Han- noveranum A:o 17 19. puerosque montis Pyrencei anno 17 19. & puellam Campanicam, ca?terosque ejusmodi in multitudine occurrentes, qui omnes in eo convenere:
1:0 Quod loqui prorfus non potuerint. 2:0 Quod omnes fuerint hirfuti. 3:0 Quod manibus & pedibus innixi cucurre- rint, arbores fine mora coufcenderint, ad occur- Tom.VL E fum
68 , ANTUROPOMORPHA.
facile omnes, radices & bulbos, panes, pultes, bellaria, jufcula, lacticinia, fed & cochleas & oftreas quas lcpide aperiunt , infecla, ranas, immo nonnumquam etjam carnes. Pediculos continuo venantur, fordes auferunt a corpore , lufibus uti pueri continuo deleftantur, & faltibus prrcftantifiimi funambulones, lepidi ubique gcfticulatores , ad quos numquam fatis ridetur. Natura fua funt ma- levolae, in malum omne proclivcs, furto admo- dum dcdita?, libidinoliflimce, etjam utcrum ge- rentes; injuriarum omniuin admodum memorcs, nec facile reconcilianda: ; proterva? femper, fed fimul tirnidi cacatores; ftultitiarum etjam omnimn imitatores; difficile cicurandaj; amant & fuos pullos tam matcr, quam ipfe patcr, etjam poft novum puerperium. Horrent a Crocodilis, Ser- pentibus, & quod mireris, a contagiofis febri- citantibus.
Longior forem, fi ritus & mores fimiarum hic loci narrarem: pauca tantum loquar de noftris ut ita dicam propinquis, five de illis ex gcncre fimiarum, qua? a:que ac nos reftas itant, duobus- quc ftant pedibus, immo quoad phyfiognomiam & plantam manuum nobis fimi]]imx> funt: quatuor harum efie nationes, ex hiftoria earundem mihi innotuit.
I. PYGMiEUS.
SIMIA ccaudata ferruginea, capite lacertisque pilis reverfis. Homo fylveftris. Edvo. av.5. p.6. t. 213.
Py«vu<zus a nobis propinquitate longius rece- dit, cuius & pulchram imaginem Edwardus loco allegato nuperrime dedit, depiclam, fecundum ex- emphim, quod Londini in Mufeo Stoaneo con- fpiciendum fiftitur; cujusmodi etjam aliud fpe- cimen idcm laudatus D. Edwards nuper NobiluT.
D.
ANTHROPOMORPHA.
69
D. Prsefldi dono obtulit. Pygmsetis hic Londi- nenfis juvenis adhuc fuit, tantum qninque fpithu- mas longus. Nates illius non funt calwe, vel po- tius, non funt ita comparatcc, quemadraodum plu- rimarum fimiarum; Capnt Hfi rotundam, ut homi- ni; Frons nuda , ncc pilis obtecla ; . Nafns autem dcpreffus, ad limilitudinem Hottentotti; Crincs e cervice, fupra verticem, frontem Verfus, deflexi eunt, & ita inclinati penderit deorfum ante aures; ' Pili lacertorum intcr cnbitum & palmam, reflexi verfus cubitum vergunt, ita ut utrinque oeeur- rant in cubito. Totus colore eft fcrrugineus, non difTimilis lateri bene coc~to. Habitat in Africa, vi- vendi rationem, & qui ejtks fint mores , prorfus ignoramus. Ex manibus illius pofterioribus, -fivc pedibus, qui ad manus noftras fimilitudinc prope accedunt, apparct, illum magis convenirc cum Simiis, quarn nobifcum *).
II. SATYRUS.
SIMIA ecaadata fubtus nuda abdoniine gibbofo.
Syft. nat. 10. p, 25. n. 1.
Satyrus eft quoque incola Africie , in Euro-
para ex Angala adveclus. Hujus duas habemus
efBgics : unam anus astate confectse , qua? viva
delincata fuit apud Principcm Araufionenfem,
Fridericum Henrici Filium ; repcritur ca in Tulp.
obf. Lib.%. Cap. 56. defcripta & delincata. AKe
ram puellae, elaboratam a Scotino, Londini 1738.
E 3 quo . * I 1
*) Sibi perfuafum vult Clariffimus D. Edwardns , Pygmce- um eandein effe fpecieni cum Satyro, quamvis pili itt ilio tejlacei, m hoc fujci; nos nihil qnidquam de vivis non vtjis pronunciamus ; cum vero & Tuipius & Scoti- nus ih fguris Juis conveniant , qni ipfi ciutoptce fuere , dubium ejjfe nequit , quin eandem fpeciem uteraue propo- uat. Cttm vevo Pygmans Edwardi arcl.iori fit compa- ge, & undique hirfittus , eundem drJfbiBktm dedimus% donec certbra innotefcant.
ANTHROPOMORPHA.
quo viva fuerat translata. Haec | in eo diftin&a efb ab illa, quod breves habeat capillos in capite & dorfo; verum facies, frons, aures, peftus, abdomen , brachia & crura, funt paenc nuda, nec capillis obdu&a. Pracipue cognofcitLir magni- tudine abdominis, quod tumidum gerit, virgi- nem ]icet agat; eftque adeo maxime in eo diver- fa a noflri gcrJeris pueilis junceis. Et quia hasc habet manus loco pedum pofteriorum, non vel- ]em cum illa aliquam jungere propinquitatem. iEquat nos magnitudine, vel quinque eft pedes longa, mufculofa & torofa, ita ut cum viro va- ]ido luftari audeat, vimque inferre generi noftro non dubitet, adeo ut nullae feminae fuftineant folae intrare fylvas, quas incolant hi Simii mares. Sunt infuper elegantes & mundi , inccduntque er<.c~ti. Prehendebat hasc Tulpiana vaslpotorium una minu, fuftulit operculum altera,' dimidium- que eduxit, os fuum palma abftergens; cum cu- bitum iret, caput pulvinari fuperinjecit, ftragulo humcros cooperuit fuos, & ad modum honeftas matronJB , tuta quievit. Praeterea nihilj mihi cum ilia negotii.
III. LUCIFER.
HOMO caudatus vulgo dictus. Syft. nat.io* p.24.
Hic majorem fibi nobifcum vindicat affinita- tem, qucm his adjiciam ob ftru&uram confor- mcm, quamvis caudatus {]:. Degit hic in qui- busdam Indias Orientalis infulis, propioribus ad polum antarclicum; etjam praebet fe hic con- fpicier;dum in Nicobar infula, inter Bengalam & St.matram , item in Java, qui quidem non ad- huc paiTus eft fe ab ullo piftore rite exprimi. Effigiem ilJius, eamque unicam reperi apud Al- drovmdum. Digit. 249. quam fibi ex India Ori- entali comparavit, quae icaudam longitudine pe-
dum
ANTHROPOMORPHA.
dum fcrt, cum taracn plcrique auctorum abbre- viatam efle tradant.
Varii peregre proficifcentium hujus mentio- nem fecerunt *), interque hos Nicolaus Mat- thaei filius Kbping, Suecus, qui in itinere fuo, hunc coram intuitus eft, marem feminamque haud male defcripfit, dum hanc in fententiam loquitur: Erat gens horrida & tetra, flava, in- termixta nigredine, ac quemadmodum feles, cau- da inftrucla, qua? tamen nuda erat, atquc huc & illuc difcurrebat, ad imitationem fclium. Cum ad littus appuliitemus, ftatim nos adierunt in navibus, afFerentes fecum quosdam Pfittacos erithacos, quos permutare voluerunt, rebus qui- buslibet ferreis; cum vero animadvertiiTcnt nemi- nem fecum mercari velle, ftatim colla Pfittacis fuis frangebant, & crudos coram devorabant. Tan- dem tanta multitudine confcenderunt naves, ut malum ab illis metueremus, unde bombardas folvimus, quibus folutis, plerique fugiebant; ma- nentes autem, propius ad nos in navem fine me- tu acceflerunt, omnesque perquifivere navigii an- gulos & ioca in ilJa abdita omnia , auferentes fer- ramenta quaevis vifui illorum obviam facla. Con- tigit autem, ut Gubernator navis, qua vecli fui- mus, continentem quinque comitibus fibi adjun- ctis, fcapha peteret , vifurus , fi quid quod efui efTet, hic locorum ihvenirctur; cum autem per integram noclem abfuiffent, mora; impatiens,
E 4 Do-
*) Bont. Jav. 85. de hac: In infula Borneo, in regno Suc- codana diUo , hhmines montani caudati in interioribus regni inveniuutur , qnos multi e nojlris in aula Regis Succodaiice viderunt. Cauda autem illis ejl prominentia quadam ofjis coccygos , ad quatuor vel amplius digitos excrefcens\ eodem tnodo, quo truncata cauda canum, fed depilis.
72
ANTHROPOMORPHA.
Dominus navis cymbam majorem, hominibus re- fertam, duobusque tormcntis • bellicis inftruclam, fummo mane ad continentem milit. Cumque in terram tranfilifremus, & tormcnta adducta femel iterumque explofiffcmus , homines hi caudati fyl- vam & fugam petebant; ac tum demum triftes comperimus fcapham in partes minutiflimas dif- fectam , & clavos ablatos. Deinde animadverte- bamuj fumum in monte, quem ftatim fcandeba- mus; nihil aliud invenientes, quam comitum noftro- rum oifa & reliquias, quorum carnem hi pagani fine dubio devorarunt , illis mifcrc mactatis; redi- bamus igitur attoniti & ftupcfa&i, narraturi vifa remanentibus in navi. Utinam aliquis autoptes peregrinator ^ qui tres orbis incolas adit, in fe fufciperet horum hiftoriam naturalem rite & dilu- cide proponendam, quo adeo fmgulare animal rite innotefceret Naturae confultis *).
TROGLODYTA.
HOMO no&urnus. Syfi. Nat. 10. 24.
Filii bi tenebrarum , qui dicm loco noctis, & hanc in Iocum diei fubflituunt, videntur mihi proxi-me ad nos affinitate accedcre. Hi, inde Us- que a temporibus Plinii, qua nomen innotuere, atque in JEtbiopia, Java & Amboina, in Ophir monte Malacca , infulisque quaj Ternatea nuncu- pantur; nec non aliis in locis, plerumque in ca- vernis fubterraneis, degunt **). Bontius in Java
in-
*) Maupertuis Oeuvr. 2. p. 351. dicit, hoc genus quafi medium inter Homines & Simjas conjlituere, feque ii- bentius cum his tranjigere velle horulam, quam cum ele- gantiffimis Europce ingeniis.
**) Plin. lib.5. c. 8. Troglodytce Jprcus excavant; hce illis domus; vicius ferpentiuin camcs; Jlridorqitr non vox, adeoque fermonis commercio airent.
ANTHROPOMORFHA.
infula depinxit illos, fecundum excmplar vi- vum *). Puero novenni hi multo majores non funt : qua colorem candidi , nec a fole tofti , quia no&urni femper oberrant; incedunt erecto corpore, rcque ac nos: pili capitis eorum breves, & natura cincinnati, non aliter ac Mauri, nmul autem funt albi; oculi illorum orbiculati: pupilla & iridc aurea, quod pecuiiarem in iUjs mere- tur obiervationem. Palpebrre antice incumbunt, unde vifus illorum obliquus & lateralis; fub pal- pebra autem fuperiori habent membranam nicti- tantem, quemadmodum urfi, noctuae & alia ani- malia noctu vagari folita, qure proprietas ilios, ut prsecipua nota, a nobis difcinguit. D. D. Prafes conveniebat quendam in Belgio, reverten- tem ex India Orientali, qui afferebat, fe illos coram intuitum fuiife in Java , cujus defcriptio, quam dedit illorum , concordabat ex aife cum itinerariis; praeterea dixit hic, plicam cutis ex inferiore parte ventris pendentem operuiife pu- denda feminse: qua in re diflimiles non funt Hottentottis, qui CaiTariam incolunt. Idem retu- lit, illos habuiffe dentes omnes approximatos, neque laniarios diftinftos & fpatio feparatos a reliquis dcntibus. Nuperrime autem D. JJraad ex itinere fuo feptenni Ind;co redux , certiflime aiTeverabat, harum brachia iongiora effe quam in noftra gente , & manuum digiti demifli ipfa
E 5 ge-
*) Bontins Jav. 84- de b&c fpecie: Vpfc ego cliquol utri- usque fexus eretHe incedcntes, imprimis fenmiam (cu- jus figuram exhibet) tanta verecundia ab iguotis f>bi hominibus occulentem , tum quoque faciem manibus e- gentem, ubertimque lacrymantem, gemitus cientem & cceteros kvmanos acJ.iis cxprinraitem , ui nihil ei hunia- m deeffe diceres prccter loquelam. Loqm aulem eos easque pofje, fed non velie , ne ad iabarts cceercntur, ajunt gfavani.
74 ANTHROPOMORPHA.
genua attingere , dum in nobis tantum dimidium femoris tangunt. Hi latitant in fpeluncis fuis in- terdiu, & pene caecutiunt, antequam ab bomini- bus correpti, pedetentim adfuefcant luci; noftu diftincte vidcnt, quod indicio cft, pupillam illo- rum magis effe dilatatam nofhra; in tcnebris res fuas curant, furantur ab hominibus quidquid oc- currat, & ad rem fuam tamiliarem augendam pertinere ducant; quare incolae in his oris abs- que mifericordia illos tanquam fures perniciofifli- mos trucidant, enecantque, ubicumque illis ob- viam fadli fuerint. Propria utuntur lingua , quam loquuntur fibilando, adeo difficili, ut vix ab ul- lo edifci poflit, nili forte longiori cum illis con- fuetudine, noftroe autem linguae addifcendae adeo funt, ex narratione quorundam, inepti, ut nihil eloqui poflint, prseter particulam affirmativam & negativam. Quidam auctorum contendunt, il- ]os confeflbs fuilfc, fc olim imperitaiTe populis in hoc mundo , deinde autem ab hominibus fuiffe ejeftos; nunc fpe viventes, illud tempus affore, quo imperium amiffum recuperabunt ; fed ad ca- lendas gr?ecas *). Multis in locis Indiaj orien- talis, in sedibus excepti, ufurpati funt, quemad* modum pueri, ad mandata leviora rei domefticai curanda, e. g. ad portandam aquam, quadrasque inter epulandum afferendas & auferendas. Lau- datus Koping intuitus eft talem in Amboina, a
Guber-
*) Dalin in oratione Acad. R. Kolm. de hac : In media
Africa genus hominum invenitur niveum, cui Pili albi contortuplicati , Aures longa, Palpebra incumbentes , Oculi orbiculati iride . rofea pupillaque membrana flava fiellucida; vifus lateralis in utrumque latus ftmul; me- lior tamen in tenebris quam in luce; vita curriculum 25 annorum. Corpus exiguum. Hos loqui & cogita- re, ferramque fiti caufja rreatam, cujus domimum ft tandem obtenturos fperare.
ANTHROPOMORPHA.
75
Gubernatore navis acquifitum, qui primo tem-
pore, poftquam captus fuit, cibum coclum ede-
re nequivit, nec lucem adfpicere; cumque itaret,
pedes alte tollebat, non antea in fuis fylvis pa-
vimento adfuetus plano in quo ambularet. Incly-
tus ille Rumphius narratur habuiffe talem in domo
fua, per tempus octo annorum; fed deploramus
opus illius de animalibus deperditum effe, quod
fme dubio adeo praeftans & excellens fuiffet, ac
idipfum eft, quod edidit de.Conchiliis & Plantis
lndias Orientalis. t
Quoniam itaque nemo fine deleclatione & admiratione fingulari fpefrare poteft diverforum Simiorum vivendi genus prorfus ridiculum & curio- fum, neceffe eft, neque hos, quos jam memora- vimus, quique hominibus funt fimillimi, fme ftu- pore mentis, ab ullo naturoe perito, confiderari pofTe. Quamobrem mirari convenit, unde faftum fit, ut fciendi cupidus homo, reliquerit hos huc- usque fuis in tenebris, nec voluerit vel tantilJa ratione cognofcere Troglodytas, proximai fecum propinquitatis. Multi mortalium fuos terunt dies in fludio gulae atque ventris, & anxie id unice cogit^nt, quomodo viftum & opes, ut- cumque corrafas, fuis cumulent; nec aliter fe res habet in maxima parte illorum, qui navibus Indias petunt; quibus folis hoc contigit, ut invifant genus Troglodytarum : hi lucro tantum inhiantes , infra fuum negotium reputantes , re- rum naturalium fcrutari naturnm & rimari occo- nomiam. Sed quid, qua?fo , .effet convenientius objeclum deleftationis, vel Monarchai5 cuilibet, quam domi fuae, coram intueri animalia, quae numquam fatis demiran poffumus. Quam facile fieri non poffet, ut Rex, horum potiretur , ad cujus nutum certando integra fleclitur gens?
Neque
ANTHROPOAIORPHA.
Neque parum conduceret Philofopho, fi aliquot dies cum aliquo horum verfaretur, exploraturus, quantum vis ingenii humani horum fuperet, unde patcret difcrimen Brutum & rationaleni inter ; ut prajteream, lucem, fcientia? naturalis peritis, cx perfeda illorum defcriptione , orituram. Qubd. me attinet, dubius adhuc fum, qua nota charadte- riftica Troglodyta? diftinguantur ab Homine, fe- cundum principia hiftoria; naturalis; adeo enim propinqua funt haec inter Hominis & Simiae ge- nera quoad ftrucluram corporis nudiufculi : faciem, aures, os , dentes, manus, mammas; netf non cibos, imitationes, gefticulationes, imprimis in iis fpeciebus, quas erectce incedunt, & proprie Antbropomorpba dicuntur, ut notae difrkiJJimae re- periantur pro genere fufficicntes. Novi equidem, quod Simias cauda inftruant.ir , etiam qua; ecau- datte dicuntur, uti SyJvanus, cui cauda brcviffima adeft , quamvis non manifefta; at vero neque cauda ullibi characterem generis praeftabit. Quid- quid fit, nullum genus Brutorum adeo prope Homini accedit, quam Simiae, & imprimis An- thropomorpha , in quibus non modo miramur fimiJJimam nobis ftaturam, fed & mores fimilli- mos, dum haj natos plus quam paterno fovent affeclu , eos ulnis gerunt, in finu fovent, cu- rant, defendunt, non modo Mater, fed & ipfe Pater.
Simia quam fimilis turpijjima beftia nobu.
Ennius.
CVI.
CVI.
PLANT& AFRICAN& RARIORES
QUAS •
P R /E S I D E
D. D. Car. Linn/eo
Propofuit
JACOB PRINTZ, Dalekarlus.
Upfalia ij6o. Mnji 20.
Ad ultimum fui angulum, ubi orbis fe ter- minare quafi, nec ulterius progredi vide- tur, naturoe miracula adeo concentraflb , putabitur Africa monflrifera; ut vegetabiiia ma- gis prodigiofa in hortos fuos Botanicos e nulla Telluris parte potuerint introducere curiofi , quam ab ultimo Bonae fpei Promontorio. Pianta; hujus terras, nefcio quam ob caiuTam , difficul- ter admodnm per transmiffa femina in noftris propagantur hortis botanicis: unde fa&um efl, ut tam raro confpiciantur, nifi in hortis Hollan-
dicis,
78 PLANTiE AFRICAN^E RARIORES.
dicis, feu in illa natione, quae Capitis bonae fpei domina, vivas inde plantas transportandi pollet poteftate, aliis non facile concedenda. In hortis vero Europaeis cultae tempore Brumali, intra hy- bernacula, quam maxime florent, atque fdeo fru- ftum ad maturitatem non perducunc, ficque non adeo facile ex HoIIandia in ceteras Europa; regio- nes difperguntur.
Atq^ue haec eft ratio, cur plantae Capenfes di- utiflime fuerint obfcurac Botanicis, utpote qui ex arefactis fpeciminibus, eas non nifi aegre ad genera reducere potuerunt, quibus tamen fcientia noftro aevo feliciter eft fuperftru&a Botanica.
COLLECTA quidem haec funt vegetabilia ab Heumio , Hermanno , Oldenlando , Alex. Brozvnio , Hartogio , ut alios taceam , quorum tamen defcri- ptiones non prodierunt, praeter eorum, quse Hol- landorum illata hortis indigenac illuftraverunt Bo- tanici. Habuit fane magnam horum copiam maxi- mus Sberard, eamque laboriofiilimo obtulit Ryo, tertio Hiftoriae ejus plantarum tomo defcriben- dam; fed quia ad certa & ftabilita genera non- dum adfurrexerat haec fcientia, folidi quidquam vix inde colligitur, iconibus praefertim non ad- jeftis; Figuras autem vegetabilium Capenfium vix habemus praeter eas, quae Breynio, Hermanno, ,Pctiverio, Commelino, Volkamero, Dillenio, & Bur~ manno debemus.
Ceterum planta? capenfes, huc usque Botani- cis dilucide cognitae, in Flora Capenfi ad 520 circi- ter fpecies diftin&as nuper funt expofitae: fed 200 fpecies adhuc forte facili colligi poflent negotio, fi quis ad hanc terram daretur aditus.
Haec
PLANTiE AFRICANiE RARIORES. 79
Hac regio rapidiflimis expofita ventis & procellis *), tot producit plantas Fruticosas & alpinis textura fimiles, ut vix hujus generis tanta ullo alio in loco inveniatur copia, quaeque maxime in noftris defiderari folet hortis. Plan- 4 ta? ex his oris tantum succulent;e, ut Mefem- bryantbema, CraJJulce , Cotyledones , Aloes , Antherica, Tetragonice, Aizoa, Cacalue , Stapelice, Eupborbice, Gerania, &c. huc usque prnscipuum hybemaculis noftris dederunt ornainemnm ; utpote quae per cauliculos facilius transportari & rro^.?ari que- unt. Scilicet fucculentse hse, ftructura fua admi- randa & iniblita, fpeclatorum ita in fe pertraxe- runt oculos & adrnir;itioiiem, ut his in hybcrna- culo quopiam non vifis, quod prcscipuum efl: ibi deiiderari fibi videantur Curiofi. Nuper ve- ro, intra paucos annos ex hac mundi plaga nova quafi colonia plantarum But.bosaruiu introducia eft, qua? floribus elcgantiflimis hortos curioforum quafi animhvit, utpotc Gladiolis , Antboiyzis , Ixiis, W achcndorfiis , Hcemanthis , Ornitbogaiis , Hyacintbis , Anthericis , Scillis , Cyanellis &c. <\\\x bulbis fuis a patria fua facile transportandis, novis bulbillis per Europam diftribui potucrunt.
Varie-
*) Mons tabularis 3353 ped. parif. altus; diametro verti- cis ab oriente in occaium ped. 8346.
Tempeftas a medio Maji ad medium Augufti fepius plu- viofa, vento continue N. W. ex feptentrionali verfus occidentem, tum feruntur Cerealia, Olera, cum calor modicus & temperatus ut apud Europaeos. Glacies heic loci numquam, licet rarius pruina in monte ta- bullari.
Sicca absque pluvia tempeftas eft a medio Augufti ad me- dium Maji, fub vento S. O. ab euro verfus meridiem cum horrenda procella, quae replet aerem pulvere, unde ophthalmia incolarum ; fi vero ceffet ventus, calor exfur- git urentifiimus. CalidiiTimi dies aNovembriinMartium.
80 PLANTJE AFRICANiE RARIORES.
Varietatibus plantae Capenfcs prae ccteris in fo!o natali ita fuperbiunt, ut omncm in illis examinandis adhibere attentionem folertiflimus etiam debeat Botanicus, ne in errorem incidat. Ut plures taceam, nominare fufficiat Otkonmim bulbofam, qua? ordinarie caulem habet hcrbaceum & folia ovata integerrina, fed eadem hcic repc- ritur (fi) foliis lanceojatis integerrimis, (7) foliis lanceolatis dentatis, (f) foliis lanceolatis anguilif- fimis, (0 foliis fublanceolatis tridentatis, (£) foliis radicalibus pinnatis; (*,) fruticofa & ramofa foliis alternis lanceolatis dentatis; (<J) fruticofa & ra- mofa, apicibus ramorum foliis lanceolatis fubfefh- libus. Quin etiam Genera copiofa, huic terne propria, fuis fepc fpcciebus tam arcte inter fe coeunt, ut oculatiflimo etiam, ne erret, omni perfpicacia fit opus, ut in Leucadendris, Ericis, Gnaphaliis, Mefembryanthemis, Geraniis, Afpa- lathis, & quse funt plures.
Pr?eterea* heec regio, quse plures habet fpe- cies plantarum flore compofito, in illis etjam, maximc quse florc funt radiato, hoc habet pecu- liare & notabile, quod radius in plcrisque fub- tus fit fufco • cartlleus \ ut in Calendulis , Arftotidibus , Ofteofpermis , Gorteuis , Arnicis &c. quod heic aeque eft frequens, ac folia Triplinervia planta- rum compofitarum Amcricae feptentrionalis , quse res facem praaferet poiteris ortum fpecierum in- veftigaturis.
Quamvis vero plantae Africanae ab aliis omni- bus tantopere abhorrcant, Europ^eas tamen ma- gno numero tam indigcnas, quam hortenfes his in- termixtas, in colleetionibus plantarum capenfium vidi, quod illis certe minus videbitur mirum, qui perpendent, temperatum hoc clima Indica pari- ter ac Europsea facile admittere vegetabilia; un-
PLANTiE AFRICANiE RARIORES. 81
de faftum eft, ut plurima pofteriori hoc sevo jus quafi ci vitatis ad C. B. S. obtinuerint, antea ex- tranen , dum fcilicet varise planta? culinares & co- ronarise heic fuere confita?, vel etiam alio modo cum plantis Europa?is allatse, ut:
Circsea hitetiam Veronica ferpyllifolia Verbena, baftata Valeriana ojjicinalis Scabiofa tranfylvanica Sherarclia arvenfis Afperula carulea Crucianella fpicata Scoparia dulcis Myofotis arvenfis Heliotropium curajfavic. CampanuJa Erinus Hyofcyamus albus Nicotiana fruticofa Sanicula europaa Tordylium maximum
nodofum Coriandrum fativum Smyrnium aureum Pimpinella Anifum Fritillaria Meleagris Epilobium hvfutum Caflia Cbamcecrifia Ruta graveolens Tribulus terrefiris Potentilla norvegica Anemone coronaria Ranunculus acris repens
Latbra?a Clandeftina Antirrhinum cbalepenft Tom. VI.
Scrophularia peregrina Sida fpinofa Malva verticillata Genifta juncea
fagittalis Ononis fruticofa Vicia fativa Ervum Ervilia Lotus birfuta cretica angufiiffima Coronilla coronata % varia
Emerus Ornithopus perpufillus Medicago j)olymorpba
radiata Tragopogon picroides Leontodon autumnale Sonchus oleraceus Andryala integrifolia
lanata Ageratum conyzoides Artemifia viiharu
o
Anacyclus creticus Anthemis altiffma Achillea Ptarmica Buphtbalmum aquaticum maritimum fpinofum Gnaphalium faxatile F Eri-
82 PLAN17E AFRICAxNJi: RARIORES.
Erigeron tuberofum After tradefcanii Chryfanthemum creticum Helianthus multiflorus
Calendula bortenfis Poterium Sanguiforba Valantia Cruciata
Confummatiifimus Botanicus, Johannes Bur- mannus , hodie Profeffor Botanices Amlteloda- menfis, qui per plantas Zeylanicas , rffrtiams,, Am- boinenfes . & Americanas immortalem fibi nominis gloriam apud pofteros, quamdiu plantaj virent, comparavit; Vir hic ampliffimus Capenlium plan- tarum in orbe Botanico perfecliffimam poffidet- colleclionem ; hanc non Hcrrnanni tantum & Ol- denlandi Herbarium Capenfe tenet, fed etjam per amicos & Gubernatores Capitis Bona. Spei, omnes, qua? conquiri in illis tcrris unquam pof- fint, plantas fibi comparandi occafionem habuit. optimam. Digniffimus tanto Patre filius, Doct. Nicolaus Laurentius Burmannus , egregio de Geraniis opere clarus, paternisque adeo mafcu- le in Botanicis infiftens veftigiis, maximum uti- que fubfecuturis diebus promittens incrementum fcientiae Botanicas, attulerat, quando Eeftivo hujus anni tempore boreales has falutabat terras, vaftif- fimam Patris collectionem plantarum Capenfium, quae omnia haec rariffima vegetabilia, tam pau- cis vifa, paucioribus vero explorata, confideran- di nobis anfam praebuit. Data occafioue videndi has rariffimas piantas , non potui non fugitivis oculis & calamo aliquot flofculos notare, quos heic in memoriam optimi Burmanni fifto ; Si vero quid noftrs preces apud nobiliffimos aurei thefauri ca- penfium poffieftores valeant, rogamus per facra Florse, ne graventur rariffimas fuas plantas Ca- penfes iconibus & commentariis illufirare, eadern plane methodo, qua plures antea capcnfrs eorum ftudio seternitati confecratos funt, quo tandem
remo-
PLANTiE AFRICAN.E RARIORES. 83
remotiflima FJora capenfis rite innotefcat Bo-
tanicis.
DIANDRIA.
1. PiEDEROTA boiue fpei fol. pinnatifidis. Veroniea africana, floribus ad genicula pedi-
cellis biuncialibus. Herm. afr.yU^. Pluk.pbyt. 320. /. 5-
Herba ftatura Pedicularis. Caules pedales , pro- ftrati, laeves.
Folia inferna terna, (fuperiora ad flores faepe al- terna,) petiolata, JanceoJata, obtufa, pinna- tifida. Flores axillares, alterni : Pedunculo Jon- go, unifioro ; purpurei lineis albentibus. Fru- Etificatio proxima Veronicae, fed Calyx 5-par- titus.
TRIANDRTA.
2. GLADIOLUS alatus foliis enfiformibus , peta-
lis lateralibus latifiimis. Sifyrinchium viDerarum. Pluk. phyt. 124. /. 6.
Bulbus. Caulis fpithameens, craffiufculus, intet flores flexuofus. Folia enfiformia , ftriata , Ine- via , obtufiufcula : floralibus brevioribus di- ftiche digeftis. Ccrollarum Galea falcata, an- gufta. Alse ejusdem longitudinis, rhombefe, latifiimse. Labium inferius tripartitum: folio- lis ovatis, a;qualis longitudinis.
TETRANDRIA.
3. LEUCADENDRON bihum foliis . lanceolatis
apice callofisj caule hirfuto, floribus fparfis axillaribus.
Lepidocarpodendrum foliis fericeis brevibus con- fertiflimis, fru&u graciJi longo. Boerb. lugdb. 2. p. 194. /. 194.
F 2 Fru-
84 PLANT.E AFRICAN7E RARIORES.
Frutex. Folia brcviter lanceolata, vix pube- fcentia, conferta, apice callo fimplici. Caly- ces glabri: fquamis acuminatis, folitarii, axil- lares foliorum, eorumque longitudine.
4. SCABIOSA rigida corollulis quadrifidis fubra-
diantibus, fquamis calycinis obtufis, foiiis lanceolatis ferratis.
Scabiofa africana frutefcens, foliis rigidis fplen- dentibus & ferratis, flore albicante. Comm. hort.i. />. 185. /.93. Raj.fuppl.227'
Simillima Scab. leucanthemcs. Caulis fruticofus, nudus. Folia ferrata, nuda: inferiora obova- ta, in petiolos definentia; reliqua lanceolata, feflilia. Ex alis Stipulce quafi dus lineares. Flos ]onge pedunculatus. Calyx fquamis fubro- tundis. Corollulce quadrifida;, extus tomento- fae: Lacinia extima paullo majore, unde pa- rum radiatus flos.
PENTANDRIA.
5. CHIRONIA jasminoides herbacea, foliis lan-
ceolatis.
Caulis herbaceus , tetragonus , Jaevis, altus. Folia lanceolata, oppofita, feflilia, glabra, integerrima, articulis breviora, ereda. Pa- nicula terminalis, dichotoma, erefta, pauci- flora. Bractece oppofitje, fubulata:. Calyx quinque- partitus : foliolis lanceolatis, acumi- natis, patentiufculis, longitudine tubi co- rolla;. Corolla magnitudine Tabaci, Tubo cylindrico; Limbo quinquepartito, patente, longitudine tubi : Laciniis ovatis, acuminatis. Filamenta quinque, filiformia , brevia , tubo infidentia. Antherce oblonga1 , apice dehi- fcentes* Stigma ftylo infidens, capitatum. Capfula ovato- oblonga, mucronata, in 2 par-
tes
PLANTiE AFRICAN^ RARIORES, 85
tes longitudinaliter dehifcens, ftylo cohce» rens.
6. PHARNACEUM cordifolium foliis obcorda-
tis,
Radix flbrofa. Oulcs herbacei , pedales , proftra- ti, Jaives, articulati, geniculis nodofis: fqua- mulis membranaceis, congeftis.
Rami alterni. Folia plurima, verticillata ad ge- nicula caulis, obcordata, glabra, integerri- ma, articulis longe breviora. Racemi termi- nales, pedunculati, bipartiti. Flores albi, magnitudine Spergula? arvenfis.
7. DROSERA ciftiflora caule foliofo fimplici, fo-
liis lanceolatis. # Drofera foliis ad caulem oblongis alternis, flore amplo purpureo. Burm. afric. 210. t. 75. /.2.
Ros folis folio angufto, flore albo, caule fo-
liofo. Raj. fuppl. 5 1 5. Caules herbacei, fimplices, pedales, pubefcen-
tes. Folia alterna, lanceolata, pilis glutinofis
hifpida. Flores terminalis, 1. 2. f. 3. magni,
pedunculati.
%. CRASSULA Centauroides caule herbaceo dicho- tomo, foliis cordatis feflilibus, pedunculis unifloris.
Sedoides africana annua centauroides. Herm. par. 169.
Caulis herbaceus, palmaris. Folia oppofita, am- plexicaulia, feflilia, laevia. Caulis fuperne dichotome corymbofus; ex axillis flores pe- dunculati, ramis breviores. Similis CRJlS- SULJE dichotomce^ fed folia latiora, floresque minores.
F 3 CRAS-
86* PLANTiE AFRICANjE RARIORES.
CRASSULA dichotoma caule ere&o dichotomo, foliis ovato-lanceolatis, pedunculis unifloris.
Sedum africanum annuum, centaurii minoris fo- lio, flore aureo. Herm. lugdb. 550. t. 553. defcr.
9. CRASSULA Jirigofa caule ere&o, foliis oppofi-
tis obovatis ftrigofis, ramis dichotomis, pe- dunculis unifloris. Radix annua. Caitlis fpithamseus, herbaceus, fubhifpidus.
Folia oppofita, obovata, obtufa, lineata, inte- gerrima; inferiora fiepe petiolata; Rami di- chotomi. Flores dichotomi (ad apices ramo- rum plures), pedunculati , uniflori. Calyces ftrigofi. Petala ovata, longitudine calycis,
10. CRASSULA mufcofa foliis oppofitis imbricatis ovatis* gibbis caulem obtegentibus , floribus feflilibus.
Ficoides africana annua minima mufcofa. Herm. par. 170.
Caules filiformes, rarius ramofi, tecli Foliis mini- mis, ovatis, oppofitis, feflilibus, carnofis, ob- tufiufculis; in exficcatis fub foliorum margine ordo pun&OTum. Flores ex alis folitarii, omnium minutifSmi^ longitudine foliorum.
HEXANDKIA.
11. AMARYLLIS capenfis fpatha uniflora remo- tifllma, corolla aquali.
Sifyrrhinchium. Corn. canad. - - -
Bulbus reticulo obdu&us. Folia Narcifli, longi-
tudine fcapi. Scapus infra medium vaginatus Spatha perfiften-
te, acuminata, plana. Petala lanceolata, bafi
interiore atra. Staminum filamenta breviflima.
Anthera ereclae, petalis dimidio breviores.
Germen inferum. Stylus trigonus, longitudine
antherarum. Stigmata tria.
12. ME-
PLANTiE AFRICANJ: RARIORES. 87
12. MELANTHIUM punctiinm petalis punclatis, foliis cucullatis.
Caitlis fimpliciflimus, palmaris. Folia lanceolata, amplexicaulia, perfoliata f. cucuHata 1'. inferne vaginantia vagina fupernc dilatata; funt hxc in caule 4, fupremo & infimo minimo. Race- mus terminalis. Petala ovalia, fubunguicula- ta, punftata. Stamina receptaculo ferc inferta. Styli tres.
HEPTANDRIA.
13. SEPTAS capenfis.
Doronici? fpecies pumila auricula? urfi folio glabro. Pluk. mant. 166. t. 330. f. 9.
Radix percnnis. Folia radicalia, quatuor, obtu- fa, nuda, crenata: duobus infcrioribus oppo- fitis, majoribus, fub -petiolatis, fubrotun- dis; duobus fuperioribus oppofitis, ovalibus, feflilibus, anguftioribus. Scapus filiformis, nudus, longitudine digiti , terminatus Umbella fimplici: pedunculis 7. f. 8. filiformibus, uni- fioris, nudis. Involuceilum minimum. Ordine naturali Saxifragis & Sedis accedit. Calyx 7-partitus. Petalay. Cerminaj. Piftilla 7.
OCTANDRIA.
14. ERICA fpumofa antheris bifidis inclufis, caly- cibus trifloris : fquamis inflatis inflexis, foliis ternis laevibus. t
Erica africana, flore rubro pleno. Seb. muf. 2. p. II. t. 9. /. 18. mala.
Fruticutus ramulis anguftis. Folia terna, ovato- oblonga, triquetra, glabra, carina canalicula- ta. Flores terminales, nutantes , fefliles. Ca~ lyces globofi & fingulari modo undati Squamis fubrotundis , inflatis, apice carinatis & infle- xis, purpurei, continentes ftofculos tres, fla- vos, vix calyce longiores. 'Stylus longns.
F 4 15. ERI-
88 plant^e africanje rariores.
35. ERICA halicacaba antheris bifidis inclufis, co- rollis maximis, foliis ternis linearibus Isevibus. Fratex altior: Ranmlis purpurafcentibus, mini- mis, albo -tomentofis. Folia terna, confer- tiflima , laevia, margine fcabra.
Pedunculi foliis breviores , fubfolitarii. Calyx fo- liolis ovatis, carinatis, coloratis, corolla tri- plo brevioribus. Corclla ovata , pentagona, inflata, magnitudine & facie Phyfalidis vifco- fe, diftinftidima magnitudine, qua omnibus longiflime fuperat. Stamina profunde bifida, corolla longe breviora.
16. PASSERINA capitata foliis lanceolato-linea- ribus glabris, floribus capitatis : receptaculis incraflatis.
Thymeleaj foliis linearibus alternis, ex uno pe-
tiolo copiofo. Burm. afr. 133. L48. /.3. Caules fruticofi, compofiti. Rami virgati, rubri.
Folia alterna, erecta, linea/ia, acuminata,
bafi petiolari alba. Peduncitli communes ex apice ramorum, turbi-
nati, tomentofi. Flores plures, fefliles, albi,
tomentofi.
DIDYNAMIA.
17. ANTIRRHINUM Morne foliis oppofitis ob- longis ferratis, caule erefto, floribus race- mofis, capfiilis bicornibus.
Linaria foliis copiofis oblongis dentatis, capfu- la corniculata reflexa. Eurm.afr.iw. 2.75.
/•3.
Caulis herbaceus, laevis, fefquipedalis , tetrago-
nus, brachiatus. Folia oppofita: inferiora ovato - oblonga ; fupe-
riora lanceolata, glabra, feflilia, profunde &
remo-
PLANTiE AFRICAN^E RARIORES. 89
remote ferrata. Racemi terminales. Flores cas- rulei, fauce lutca , calcari flore breviore. Cupfuleu wata, comprefta, bifida lobis divaricatis.
8. BUCHNERA afrkana foliis dentatis oppo- fitis, calycibus fubtomentofis fru&u Iongio- ribus.
Pedicularis a?thiopica, ruta; canina? afpero & fra» gili folio. Pluh alm.2%%. f. 310. /. 2.
Simillima Buchn. afiaticas; fed Calyx major, mollis nec fcaber; quadrifidus. Corolla alba, ftatura Rhinanthi. Tota planta exficcata ni- gra evadit.
9. SELAGO Lychnidea fpica terminali, foliis lanceolatis fubpetiolatis ferratis obtufiufculis fubtomentofis.
Lychnidea villofa, foliis oblongis dentatis, flor. fpicatis. Burm. afr.i^. t. 49. /.4.
Caulis fimplcx. Folia alterna, ex alis ramulofa. Spica longa floribus demum remotis. Corolla extus tomentofce, colore trifti nothi fragran- tes. Stamina didynamia, in fauce ventricofio- re tubi coroIIx\ Styltts capitatus.
0. SF.LAGO rapnnculoides fpicis corymbofis, fo- liis omnibus dentatis.
Rapunculus foliis anguftiffimis dentatis, flori- bus umbellatis. Burm. afr.i^- t-4%. f.i.
Corolla tubus filiformis; limbus quinquefidus : lacinia fuperiore majore; duabus vero infi- mis. minoribus. Stigma crafliufculum , bifi- dum. Calyx quadrifidus, fubulatus.
1. SELAGO coccinea fpicis corymbofis, foliis in- feri(jribus lincaribus integerrimis ; fuperioribus lancc olatis fubdentatis.
Simil-
90 PLAX77E AFRICAN& RARIORES.
Simillima Seiag;. rapunculoidi , fed Folia crafliora, glabra, inforiora minime dentata. Canles e ra- dice plures, pedalcs, (implicillimi. Tota plan- ta exficcata atra evadit. Flores faturatiftime purpurci ; extima corolla? lacinia majorc.
22. SELAGO tomentofa foliis obovatis crenatis , caule proftrato, racemis ramofis.
Pluk. phyt.^9- /-2. Herba tota tomentofa. Fova obovata, crenata, obtufa , tomentofa , oppofita. Racemus termi- naiis e racemulis aiternis, alterne fubramofis. Flores angufti , colorc trifti. Stavnna in fauce ventricofiore tubi, didynama. Stylus capitatus.
TETRADYNAMIA.
23. CHEIRANTMUS africanus foliis lanceolatis in- tegerrimis fubhirfutis acutis; filiquis teretibus torulofis, caule herbaceo.
Leucojum africanum, caeruleo flore, latifolium.
Herm. lugdb. 364. t. 365. Vaulis herUaceus, adfperfus pilis rarioribus. Si-
liqace compreffas, laEves, terminatae mucrone
longiufculo.
MONADELPHIA.
24. HERMANNIA trifurca foliis lanceolatis in- tegris tridentatis.
Altha?a a/ricana frutefcens. Volh norib. 24. t. 24. 2.
Frutex. Folia incana, vix tomentofa, duriufcu- la, lanceolata ; at inferiora obtufa, tricufpi- data. Flores in raccmo terminali, alierni, de- pendentes, fubfolitarii. Petala csriilea, mi- nus cucullata.
Affinis maxime Ilerm. alnifolice. Figura Folkameri ad plantam cultam facia, noftra defcriptio a planta in loco natali lefta.
25. HER-
V
PLANTiE AFRICAN^E RARIORES. 91
25. IIERMANNIA tripbylla foliis ternatis petio- latis.
Cmlis herbaceus in ipfo fpecimine. Stipula parva?. Folia ternata, plana, obovata. Petala longi- tudine foliorum. Pedunculi adhuc longiores , quinqueflori cum bracteis. Tota planta pilis raris adfperfa. Diverfa ab H. trifoliata.
26. GERANIUM incanwn pedunculis bifloris, ca- lycibus arifbatis, petalis integris, pericarpiis hirfutis, foliis fubdigitatis.
Geranium pedunculis bifloris, foliis multiparti- tis: laciniis linearibus. Roy. lugdb. 331. e.Ti. Burm. Geran. 16. t. 26.
Geranium africanum tenuifolium, robertiani di- vifuris. PMk. pbyt. i%6. f 4.
Folia Potentilla? argenteyc ; alia ultra medium 5-fida pinnatifida; alia digitata: pinnis linea- ribus pinnatindis. Stipula trifidae.
DIADELPHIA.
27. SPARTIUM fepiarium foliis fuperioribus fpar-
fis filiformibus.
Genifta africana , pinaftri foliis, floribus fpica- tis luteis. Raj. dendr. 105.
Genifla foliis genifta; hifpanicar. fuperioribus junceis. Herm. afr.n.
Rami a foliis deciduis fcabri. Folia filiformia, di- gitali longitudine, confertiflima & fere verti- ticillatim nata. Racemi terminalis. Flores lutei.
28. SPARTJUM capenfe ramis lateralibus alternis, foliis altcrnis lanceolatis.
Genifta foliis geniftae tinaorise majoribus. Herm. fifr. 11.
Fru-
92 PLANTVE AFRICAN^E RARIORES.
Frutex Ramis laevibus, alternis. Folia Geniftse tinftorine f. Linaria? confertiora. Flores ali- quot ad fummos ramulos foliofos.
29. RORBONIA ericifolia foliis fublinearibus acu- tis fubtus villofis, capitulis terminalibus.
Genifta africana, prica? folio, floribus parvis luteis, iri capitula congeftis. Raj. fuppl. 105.
Frutex parvus, fubvillofus. Folia alterna, par- va, ovato-lincaria, enervia, fupra glabra, fubtus villofa, margine revoluta. Capitula ter- minalia, feffilia, Floribus parvis.
30. ASPALATHUS capitata foliis fafciculatis li- nearibus acutis, floribus capitatis, bra&eis nudis.
Coniienit cum A. chenopoda foliis fafciculatis; fub- pilofis, caule pilofo; capitulo terminali. D}f- fert ab eadem foliis magis incurvis acutis , at non pungentibus, Capitulisque nudis, nec hir- futis. Florum Carina arcuata, longitudine vexilli.
31. ASPALATHUS quinquefolia foliis quinis fefll- libus, pedunculis fpicatis.
Cytifus anguftis parvis acutioribus & incanis foliis, aethiopica, floribus fulva lanugine hir- futis. Pluk. alm.i2&. t. 278. /.4.
Frutex. Folia quina, feflilia: foliolis Janceola- tis, petiolatis, fubpilofis, mucronatis; latera- libus paulo brevioribus. Pedunculi fcliis mul- toties longiores, racemofo - lpicati. Corollce fupra tomentofa?.
32. ASPALATHUS pinnata foliis pinnato- quinatis obcordatis, pedunculis capitatis.
Frutex affinis Afpalatho quinquefoliae. Folia petiolis breviflimis pinnata: foliolis quinque,
appro-
PLANT/E AFRICANiE RARIORES. 93
approximatis , obcordatis, fubpilofis, fubtus tomentofis. Pedunculus foliis longior. Spica fubrotunda. Corollce extus fubtomentofae.
33. CYTISUS pforaioiv.es fpicis pubefcentibus, ra- mis angulatis, foliolis lanceolatis, caule fuf- fruticofo.
Pluk. pbyt. 320. /.3. Frutex pedalis: Ramis angulatis, fsepe canefcen- tibus. Stipula fubulatse. Folia ternata , pe- tiolata: Foliola omnia feifilia, lanceolata, nudiufcula. Spicce pedunculatae, ere&ce, ca- lycibus pubefcentibus , floribus arfte reflexis. Fructus nobis ignotus.
34. PSORALEA apbylla foliis ovatis feffilibus ad- preflis acutis.
Genifta fpartium ca;ruleum Cap. b. ipei. Breyn. cent. t. 25.
Frutex totus non habet alia Folia quam Stipulas alternas, elevatas , acutas, ar&e caule adpref- fas. Fiores caerulei , ad apices ramorum alter- ni, folitarii, breviflime pedunculati, gluma bivaivi ut in Pforalea aculeata.
35. PSORALEA birta foliis ternatis, floribus ter- natis feililibus.
Frutex ramis hirtis rigidis. Folia ternata, petio- lata: Foliolis fubpetiolatis, obovatis, fub- pubefcentibus, mucrone reflexo. Flores ter- ni, fefliles, in apicibus ramorum rigidorum, fjepc triplici in loco, violacei. Calyces hirfu- tiufculi.
36". PSORALEA proftrata foliis fupradecompofiti:» digitatis linearibus. Planta a reliquis habitu recedens & fingularis. Caules decumbentes, filiformes. Stipidce erefta?.
Fclia
94 PLANT/E AFRICAN.E RARIORES.
Folia digitata: intermedio trifido; pavtialibus pinnatis, foliolis linean*bus. P eiunculi axilla- res, racemo fubrotundo. Flores lutei.
37. INDIGOFERA racemofa leguminibus cernuis, racemis eiongati«, foliis ternatis.
Caulis herbaceus. Folia alterna, remota, petio- lata, tcrnata: foliola feflilia, aequalia, lineari- Janceolata. Stipula fubulatae. Racemi longi, fiexiles. Flores violacei. Legumina Indigo- ferae tin&oriae.
38. CROTALARIA perforata foliis perfoliatis ova- tis margine fcabris.
Caulis lsevis, Ramis altcrnis. Folia perfoliata, ovata, glabra, venofa, margine fcabra f. den- ticulata, vix; pollicaria. Flores parvi, ex fum- mis alis, pedunculo bifioro. Legumina com- preffa, glabra, non pedicellata, acuta.
39. CROTALARIA amplexicaulis foliis caulinis amplexicaulibus cordatis alternis, iloribus oppofitis reniformibus.
Genifta perfoliata, orbiculatis folfis. Seb. muf. 1. 24. /. 5.
Frutex glaber. Folia amplexicaulia , cordata, glabra. Rami floriferi dichotomi : foliis op- pofitis, reniformibus f. orbiculato - cordatis, feflilibus. Flores e dichotomia, folitarii, pe- dunculati, lutei.
40. CROTOLARIA imbricata foliis fimplicibus ovatis acutis villofis fubfeffilibus , floribus fubfefTiIibus.
Frutm nodis a cafu foliorum venucofus. Fo- lia conferta, iubimbricata, fubfeffilia, fim- plicia, ovata, acuta, tomentofo- viliofa, feri-
cea,
PLANTiE AFRICANiE AARIORES. 95
cea, parva, exftipuiata. Flores fubfefliles, fo- litarii, purpurei.
41. ONONIS capenfis racernis pedunculatis iongis, foliis ternatis fuborbiculatis.
Herba pubefcens. Stipula fubcordat®. Petioli foliolis longiores. Folia ternata: foliolis pe- tiolatis , apice mucronatis, fuborbiculatis: intermedio longius petiolato, magisque re- tufo. Racemi axillares, folitarii, fimplices, foliis duplo longiores. Floribus circiter <5, a]ternis. Coroilce flavae, purpurafcenti - vio- lacese.
42. ONONIS cernua fpicis fefTilibus, leguminibus nutantibus pilofis linearibus.
Lotus africana annua birfuta, floribus luteis. Comm. hort. 2. p. 163. t. 82.
Caules diffufi, teretes, pilofi. Folia alterna, petiolata, pubefcentia: foliolis oblongis, ob- tufis, feffilibus. Spicce terminales, feffiles^ flo- ribus remotis luteis. Legumina longa, com- prefia, pilofa, nutantia, parum verfus fatu- ram dorfalem recurvata.
43. LUPINUS integrifolim calycibus alternis ap- pendiculatis, foliis fimplicibus oblongis vil- lofis.
Caulis herbaceus, villofus. Folia aitema, pe- tiolata, lanceolato -ovata f. ovaii- obionga, integerrima, acuta, utrinque vnlde viliofa. Racemi fimplices, erecii, uti Calyces vijiofi; Calycis iabium fuperius bifidum, integrum. Corollce cairuleae.
44. DOLICHOS capenfs 1 caule volubiii , peduncu- lis lubbifloris, leguminibus eilipticis compreflii, foiiis glabris.
Pha-
96 PLANT/E AFRICANiE RARIORES.
Phafeolus africanus lutcus, filiquis brevibus de- prcflis. Herm. afric. 17.
Caulis filiformis vcl paulo craflior, angulatus, lsevis, volubilis. Stifnila ovat;u, acutae, ftriataj, minima?. Folia ternata, petiolata: Foliolis ovato-oblongis, acuminatis, giabris, vcnofis. Pedunculi longi , apice fubbifiori. Lzguv,\ina ovalia, utrinque acuta, futura dorfali reciio- re, glabra, compreifa. Scmiua fsepius duo.
SYNGENESIA.
45. HIERACIUM capenfe foliis oblongis dentatis fcabris, caule nudo mujtifloro, pedunculis ferioribus altioribus.
Herba? Folia ovalia f. oblonga, obtufa, fcabra, ferrato - dentata. Scapus pedalis, ]*vis, ad- fperfus foliolis aliquot alternis, fubulatis, minimis. Flos terminalis; ex alis foliorum. Pedunculi laterales primum altiores, & ex horum pedunculis alii laterales pedicelli adhuc altiores.
46. CARLINA atrattyloides caule fubramofo: caly- cibus fpinis ciliatis.
Cariina polycephalos , polyacanthae vulgari fimilis, aethiopica. Pluk. alm.%6. t. 273. /.4. wala.
Statura Atractylidis. Caidis parum ramofus, albo villofus. .Fo/zVz Cardui , anguita, fpinofa. Calyces in peduncuiis breviflimis, imbricati, echinati, & fpinis ciliati. Corolla flavae. Semina margine coronata. Recepiaculum pale- aceum.
47. BIDENS tenella fcminibus ercctis, calycibus fubtetraphyllis , foliis linearibus , pedunculis capiliaribus.
Caillis
PLANTiE AFRICAN7E RARIORES. 97
Caulis annuus, filiformis, purpurafcens, fubtri- chotomus, fpithamaeus. Folia oppofita f. ter- na,linearia, integra, fcabra. Pedunculi tcrmi- nales, capillares, nudi, uniflori. Calyx oblon- gus, fsepius foliolis 4 lanceolatis. Flofculi fse- pius 5. Seminum ariftae laeviufculse.
48. PTERONIA campborata.
Conyza aromatica frutefcens mauritanica, cam- phoratse foliis ad margines pilofis, flore ma- gno aureo. Pluk. mant. 56. t. 345. /.
Pterophora camphorata, foliis ad margines pi- lofis. Vaill. Act. 375.
Frutex ramis fcabris. Folia fparfa, linearia, acu- ta, bafi ciliata. Calyces terminales foiiolis mar- gine fcabris. Corolla lutea?, difcoidea?. Pappus feminum fubplumofus. Receptaculum fetofum, paleis multipartitis.
49. CFRYSOCOMA oppofitifolia foliis oppofitis obovatis, floribus fafciculatis pedunculatis.
' Cyanus arborefcens minor, foliis majoranae. Breyn. prodr. 3. t. 17. /. 2.
Frutex Ramis brachiatis, diftortis. Folia oppofi- ta, fubpetiolata, fubtomentofa, obovata, ob- tufifiima. Flores lutei, terminales, congefti, pedunculati. Calyces cylindrici , imbricati, ob- tufi, corolla breviores.
50. ATHANASIA capitata floribus terminalibus feifilibus, foiiis lanceolatis hirfutis.
Chryfanthemum conyzoides eethiopicum, capitulo aphyllo, foliis majorana?. Breyn. cent. t. 78.
Folia ovata f. lanceolata, confertius alterna, vel tota pilofa, L bafi tantum pilofa. Flores fef- files, tenninales, r, 2, f. 3. Fritctificatio ut in Santolina trifurcata vel crithmifolia.
Tom. VI. G 5r. ATHA-
*
98 PLANTiE AFRICANjE RARIORES.
51. ATHANASIA lavigala corymbo compofito, foliis ovatis amplexicaulibus fubdentatis re- curvis.
Planta fimilisSant. fquarrofae, fed Corymbi compo- fiti, terminales. Flores majores. Folia bafi latiora.
52. ATHANASIA fquarrofa pedunculis unifloris la- teralibus, foliis ovalibus mucronatis recurvatis.
Fruticulus determinare ramofus, ina^qualis. Folia alterna, feflilia, ovalia, mucronata, glabra, recurvata. Pedunculi ex alis foliorum , folita- rii, uniflori , foliis longiores. Calyces oblongi, imbricati, laeves: fquamis intimis linearibus, membranaceis , patentibus. Flofculi ajquales, hermaphroditi. Palece lineares, longitudine flo- fculorum. Semina pappo breviflimo coronata.
53. GNAPHALIUM arborefcens foliis linearibus acutis nudis fubtus tomentofis, floribus fubca- pitatis, caule arboreo.
Frutex humanae altitudinis, determinate ramofi^. Folia Rosmarini, conferta, feflilia, ftrifta, Ji- nearia, acuta, nuda, margine revoluta, fub- tus, uti rami, tomentofa, foliis minoribus al- ternis remotis. Corymbus adeo confertus ut ca- pitatus adpareat. Calyces albi, cinereo - villofi.
54. GNAPHALIUM ferratwn foliis femiamplexi- caulibus lanceolatis denticulatis 1'upra nudis.
Gnaphalium folio oblongo acuto molli, floribus ferrugineis. Burm. afric. 214. t. 76. /. 3. Breyn. prodr. 3. ?. i8« /. 2.
Planta fuffruticofa. Flores aurei.
55. GNAPHALIUM flellatum foliis villofis, calyci- bus extus incarnatis, intus niveis acutis.
Gnaphalium tomentofum. Burm. afric. t. 80. /. 1.
PLANTiE AFRICAN^ RARIORES. 99
Herba. Caules plures, femipedales. Flores glo- merati. Calyces glabri: foliohs numerofis (ut flos quafi plenus videatur) ovatis, acutis, in- carnatis, intus albifliniis, acutis.
56. GNAPHALIUM nudifolium foliis lanceolatis nudis trinerviis reticulato- venofis.
Chryfocoma aethiopica, plantaginis folio. Breyn. cent. t. 71.
Folia radicalia, lanceolato - ovata, trinervia, minime tomentofa, fed nuda, venis reticula- ta, margine fcabra. Caulis fimplex, pedalis, fuperne aphyllus. Flores lutei, in corymbos compofitos digefti.
57. GNAPHALIUM ericoides caule fruticofo to- mentofo, foliis linearibus, calycibus extus ru- dibus, intus incarnatis.
Planta mifera foliis & floribus depauperatis. Fru- ticulus ramis virgatis, rigidis, insequalibus. Fo- lia Hnearia, remota, minutiflima. Flores ter- minalis, pauci, fubfeffiles. Calyx exterior ru- dis ex foliolis cinereo - viridibus fubtomento- fjs; interior ex fquamis glabris, incarnatis, oblongis.
58. GNAPHALIUM cylindrifloram foliis oblongis tomentofis, corymbis inaequalibus, caiycibus glabris cylindricis feiTilibus.
Pluk. pbyt. 293. /.4. Herba ramofa, difFufa, fpithamaja, tota tomen- tofa. Folia oblonga , feflilia. Corymbi insequa- les, plurimi. Calyces omnino cylindrici & pro- portione longiores, quam in reliquis, imbri- cati, obfolete incarnati f. ferrugine'i, imbricati fquamis aequalibus, ovatis, obtufiufcuiis.
59. GNAPHALIUM glomeratum caulibus ramo- fiflimis diffufis , calycibus fubfafciculatis
C 2 feffi-
ioo FLANTjE AFRICANtE RARIORES.
Ll
Fo8ud«d . feflilibus : fquamis intimis nudis fubulatis re- curvis.
Statura Gnaphalii uliginofi. Herba ramofa, dif- fufa, fpithamava, tomentofa. Rami inaiquales, Folia lanceolata, vix amplexicaulia. Calyces terminales, aliquot fefliles, tomentofi: fqua^ marum ordine interiore fubulato, canalicula- to, ferrugineo, recurvo.
60. XERANTHEMUM canefcens caulibus fruti- cofis, foliis ovatis nudis, pedunculis fqua- mofis.
Xeranthemum incanum, foliis fubrotundis, flore
purpureo. Burm. afr. 183. t. 68« /. I. Frutex. Folia ovalia f. elliptica, pubefcentia, par- va confertiora. Pedunculi terminales, plures, uniflori. Florcs magni, albi, extus purpurei.
61. XERANTHEMUM imbricatum foliis imbrica- tis, ovato - fubulatis , glabris.
Gnaphalium, foliis thymi incanis denfe ftipatum.
Breyn. prodr.%. t.l$. f.i. Frutex canefcens: Ramis compofitis. Folia ovato- Janceolata, alterna, conferta, feffilia & fere imbricata, adpreiTa, parva. Flores terminales, fubfolitarii. Calyces oblongi f. obovati: fqua- mis acutis, pubefcentibus : intimo ordine fqua- mis longioribus, membranaceis, albis, acu- tis, calyce multo brevioribus. Pappus pilofus, apice parum plumofus.
62. SENECIO perficifolius corollis nudis, foliis lanceolatis integerrimis bafi fubdentatis.
Caulis fimplex, parum villofus. Folia feflilia, lanceolata, acuminata , fubtus tomentofa, ad bafin utrinque denticulo uno alterove vix
con-
PLANTJE AFRICANiE RARIORES. 101 t
confpicuo femper ' notata. Flores corymbofi , terminalcs. Calyx calyculatus.
63. SENECIO virgatus corollis nudis, foliis ly- ratis fubtus tomcntofis, pedunculis unifloris, fquamis fubulatis.
Subfrutefcens : Ramis tomentofis. Folia petio- lata, lyrata, fubtus tomentofa f. lanata , alba- que. Pedunculi terminales , uniflori, Iseves, refti , longi , adfperfi foliolis fubulatis alternis.
64. SENECIO umbellatus corollis radiantibus ca- lyce longioribus , foliis pinnato- dentatis den- ticulatis : laciniis diftantibus.
Caulis fimplex, fupcrne ramofus. Folia nuda, pinnato-dentata: pinnulis remotis, linearibus, acutis, fubdentatis. Flore-s umbellati : Pedi- cellis foliolis fubulatis adfperfis. * Calyces lae- ves, quafi coarftati ubi apices patent. Co- rolla radius luteus , fubtus ftriis rubicundis.
65. SENECIO pubigerus corollis radiantibus, pe- tiolis radicalibus lanatis, foliis pinnatifidis, caulibus fimpliciflimis , floribus lateralibus feflilibus.
Iacobaea fpicata monomotapenfis. Breyn. cent. t. 6$>
Species a Senec. hajlato diftinguenda. Radix per= enni.s. Folia radicalia, glabra, pinnatifida, obtufa, crcnata, pctiolis bafi lana molliflima notatis. Canles pedales , fimpliciflimi : foliis 3. f. 4. femiamplcxicaulibus , pinnatifidis, par-
. vis. Ftos terminalis, luteus; ftepe & laterales fefliles. Radius cprollce violaceus , quo a S. halrato, qui radio eft luteo, primo intuitu diftinguitur.
G 3 66. ASTER
iaz PLANTVE AFRICAN.E RARIORES.
66. ASTER crinitus foliis ovato - oblongis acu- tis fubtus tomcntolis, calycibus fquamis pilo tcrminatis.
Rami rarius fubramofi, pubefcentes. Folia fef- filia, ovata, margine fcabra , fubtus albo-to- mcntofa. Calycis fquamae in crinem fufcum definentes; Radius corollae violaceus. Peditn- culi terminales, foliofi, uniflori.
67- ASTER tenellus foliis fubfiliformibus fcabris, pedunculis nudis, calycibus hemifphaericis.
Phik. pbyt. 271. /. 4. Planta fpithamaea, ramofiffima. Folia iinearia, anguftiflima , fparfa, fcabra fetis fparfis, bre- vibus, rigidulis. Pedunculi terminales, foli- tarii, longi, nudi. Gzfyx aequalis, hcmifphae- ricus. Corollce radius caeruleus , difco ruteo brevior.
6$. ASTElf reflexus foliis fubimbricatis rccurvatis ferrato ciliatis, caule frucicolo.
Frutex. Folia conferta, fubimbricata , glabra, parva: inferiora fcrrata; fuperiora ciliata. Flores terminales , fubfefliles, folitarii.
69. ASTER taxifolius foliis fubtilatis re&is decur- rentibus margine fcabris , caule fruticofo.
Caulis fruticofus , compofitus. Folia alterna, con- fertiora, decurrentia, linearia margine revo- luto, fubtus tomentofa, rigida, acuta, recla, ad margines fctis breviflimis fcabra. Flores terminales, fefliles, folitarii.
70. INULA pinifolia foliis fubulato - linearibus tri- quetris confertiflimis , caule fruticofo.
Iacobaea aethiopica, laricis folio. Breyn. cent. t. 64.
Hcle-
PLANTVE AFRICANiE RARIORES. 103P
Helenium fruticofum afrum, foliis creberrimis pinum aemulantibus. Vaill. att. 576.
Frutex virgatus, fcaber, facie Laricis. Foliacon- fertiflima, linearia f. fubulata, triquetra, mu- cronata, glabra. Flores fubfolitarii , fefliles, terminales, lutei. Pappus fimplex.
71. INULA aromatica foliis linearibus integerrimis tomentofis fparf:s , caule 'fruticofo.
After frutefcens luteus mauritanicus. Pluk. alm. 58. t. 326. /. 2.
Caules fruticofi. Rami alterni, conferti, fimplices. Folia alterna, conferta, lincaria, (lavendulae,) margine recurva, utrinque tomentofa. Flores folitarii , terminalcs, fefiiles. Calyces oblongi, imbricati. Rhdius albo - fubincarnatus.
72. PERDICIUM femiflofculare.
Radix fibrofa. Folia radicalia, Taraxaci fimi- ]ia, nuda. Scapi nudi, uniflori, longitudine foliorum. Fios magnitudine Leontodontis. Calyx Scorzonerae. Corolla radiata: corollula femibifidae : iabio interiore bipartito ; exte- riore tripartito. Pappus fimplex. Receptacu- lum nudum.
73. ARNICA pilofelloides foliis ellipticis integerri- mis villofis, fcapo unifloro lanato, calyce radium aequante.
After aethiopicus pilofellae facie, tomcnto co- piofo. Raj. fuppl.i6s. n. 95.
Folia radicalia , elliptica, Hieracii aurantiaci , in- tegerrima, valde villofa, fupra viridia, fubtus virefcentia. Scapus uniflorus, aphyllus, foliis duplo longior^, fuperne magis lanatus. Ca- fyx.fupra glaber, longitudine radii corolla?. Corollce radius mafculus, purpureus. Pappus rufefcens.
G 4 74- LEY-
«o4 PLANT7E AFRICAN^E RARIORES.J
74. LEYSERA gnaphalodes.''
After a?thiopicus, ftaschadis folio, flore aureo. Herm. lugdb. 6%. t.ji.
Breyn. prodr. 3. 1. 14. /.3.
Afteropteus luteus, laricis foliis. Vaill. att. 585.
Fruticidus facie Gnaphalii faxatilis. Folia fparfa, linearia, acuta , tomentofa. Pedunculi nudi, uniflori, longi. ' Calyces fcariofi, lutei uti co- rolla radiata. Radius femineus. Semina Her- maphroditorum: Pappo pilofo, 5-feto, longo, intra quem corona paleacea ; Femineorum abs- que pappo exteriore. Paleae tantum flofculo^ femineos diftinguunt.
75. ANTHEMIS, leucantha fuflfruticofa, foliis fub- lanceolatis, dentatis, acutis, indivifis.
Afterifcus afeY, imo calyce non foliofo. Vaill. att. 506. n. 2.
Caules ftri&i, fimpliciftimi , pedales. Folia con- ferta, lanceolata, acuta, indivifa, ferraturis utrinque 2 f. 3 argutis. Flores terminales, Leuc- anthemi , folitarii, Difco luteo, Radio albo. Calycis fquamae inferiores Jaxiores.
76. BUPHTHALMUM capenfe calycibus acute fo- liofis, foliis lanceolato - linearibus recurvis denticulato - ciliatis.
Caulis fruticofus, compofltus: Ramis adfcenden- tibus, inferne teftis cicatricibus ex emortuis foliis, fuperne vero foliis virentibus, ortis ad apices ramorum. Folia oppofita , fefliJia, angufta, acuta, canaliculata , recurva, denti- culata f. ciliata. Calyces terminales, foJitarii, feflilcs, foliofi , foliolis lanceoJatis: caulinis latioribus. Corolla radius longitudinc difci. Semina fquamis coronata.
77. GOR-
PLANTJE AFRICANiE RARIORES. 105
~~; GORTERIA fquarrofa foliis caulinis fubulatis dentato fpinofis rccurvatis, floribus terminali- bus feflilibus.
Caulis fruticofus, Ramis fimplicioribus. Folia conferta, bafi adunco fubdecurrentia , fubu-
. lata , integra, utrinque 4 fetis fpinofis cilia- ta, apice fpinofa, mucronata, reflexa, pol- licaria, undique caulem obvallantia, fupra convexa, fubtus canaliculata. Rami aliquot terminales. Flores fefliles, terminales. Calyx fquamofus : foliolis rameis fimilibus. Flores parvi , lutei.
78. OSMITES campborina foliis lanceolatis fub- ferratis.
Frutex. Folia feflilia, alterna, conferta, to- mentofa, ferrata, vix bafi. Flos terminalis, fefillis. Calyx foliofus. CorollcB Radius albus, neuter. Difcus flavus. Semma nuda. Palea apice coerulefcentes. Odor camphorce inten- fiflimus.
79. OSMITES afterifcoides foliis lanceolatis pundla- tis, calycibus foliofis.
Leucanthcmum fruticofum, foljis craflis. Burm. afr. t. 58- /, I.
Seb. muf. r. t. j6. f. 4. Frutex. Folia lanceolata , fparfa, nuda, punfta- ta. Flores terminales , fefliles.
OSMITES Bellidiaflrum foliis linearibus tomen-
tofis , calycibus fcariolis. Anthemis Bellidiaftrum. Syfl. nat. 1223.
80. GORTERIA rigens fcapis unifloris, foliis pin- • natifidis.
Arclotis ramis decumbentibus, foliis lineari-
lanceolatis rigidis fubtus argcnteis. MilL- ic. 33. t. 49.
G 5 Arclo-
iotf PLANTVE AFRICAN^ RARIOREc.
Ar&otis foliis lanccolatis fubtus tomentofis in- tegris laciniatisque. Leyfer. orifr.6.
Anemonofpermos foliis rigidis tenuiter divifis fubtus incanis. Rnj. fuppl.1Z2.
Caules decumbentes, fuffruticofi , vcl plane nul- li. Folia lanceolata, petiolata, rigida , fuutus niveo tomcntofa, indivifa alia, alia quinque- fido-pinnata, ut in loco natali. Scapus e di- chotomia vel radice, longus , unifiorus, in medio uno alterove foliolo lineari. Calyx j6-fidus, calyculatus, fquamis linearibus, lon- gitudine calycis. Corolla Radio fterili aureo, bafi nigro; Difco luteo. Semina pappo longo fimplici. Receptaculum nudum.
81. CINERAPJA cymbalatifolia foliis lyratis: im- pari reniformi dentato; caulinis fummis am- plexicaulibus lobatis integris.
Radix bulbo folido. Caulis herbaceus, fimple*, lcevis. Folia inferiora petiolis bafi amplexicau- libus, lyrata: impari majore reniformi den- tato; Superiora caulina feflilia , amplexicaulia, cordato - Ianceolata , vix dentata. Pedimculi floresque terminales, plures. Calyx laevis, oblongus: foliolis aEqualibus, lanceolatis. Co- rolla radius purpureus. VARI^TAS foliis fimplicibus trifidis: lobisque trifidis.
82. CINERARIA linifolia caule fruticofo, foliis linearibus confertis, pedunculis unifloris.
Caulis fruticofus, compofitus, fcaber. Folia con- fertiflima, linearia, anguftiflima, viridia. Pe- dunculi folitarii , uniflori, filiformes, foliis lon-- giores. Flores parvi, lutei.
83. CALENDULA fruiicofa foliis obovatis fub- dentatis, caule fruticofo.
Calen-
PLANT7E AFRICANiE RARIORES. 107
Calendula folvls obvcrfe ovatis denticulatis, caule perenni. Roy. lugdb. 531.
Frutex caule erecto, compofito. Folia alterna, obovata f. oblongiufcula, in petiolos defi- nentia, aliquot ferraturis dentata; inferiora obtufa. Pedunculi terminales, longi, uniflo- ri, fubvillofi. Radius corollce luteus, fubtus purpureus.
84. ARCTOTIS paleacea foliis pinnatis lineari- bus, flofculis radii fterilibus, paleis flofculos aequantibus.
After foliis integris anguftis, flore magno luteo. Burm. afr.\~6. t.6$. /. 1.
Caulis ramofus. Folia linearia, filiformia, pin- nata: pinnis interftitio longioribus. Pedunculi axillares , longi : foliis paucis linearibus, fim- pliciilimis. Calyx & Corolla lutea , facie Chry- fanthemi. Radias fimplex fterilis. Palece lon- gitudine flofculorum, etiam interius ad bafin Pappo e receptaculo enato pilofa:.
85. ARCTOTIS antbemoides foliis fupradecompofi- tis linearibus, paleis flofculo brcvioribus.
Cbamaemelum pumilum, foliis anguftis pinnatis, Bwrm. afr.-174. t. 63. /. 2.
Planta & Folia Chamomilke fimillima, Floris ftru&ura Arftotidis eft.
86. ARCTOTIS dentata foliis pinnatis: pinnis vil- lofis pinnatifido - dentatis.
Chryfanthemum foliorum pinnis brevifllmis den- tatis. Burm. afr.1-5. t.64..
Canlis ramofus. Folia alterna, linearia, rigidi- ufcula, pinnata, fubvillofa: pinnis recurvis, antice pinnatifido-dentatis, brevibus. Pedun-
culi
io8 PLANTjE AFRICAN7E RARIORES.
cttli longi, uniflori. Flores parvi; radio fterili fubtus violaceo.
87. ERIOCEPHALUS racemofus foliis linearibus * indivifis.
Abrotanum africanum, foliis argenteis anguftis, floribus fpicatis. Raj. fuppL 233.
Statura & facies Eriocephali africani, fed Folia omnia indivifa. Flores racemofi: pedicellis ca- ]yce brevioribus. Calycis fquamae cxteriores quatuor, ovatae, fubtomentofas, a quorum finu demum prodit Lanugo molliflima; in me- dio intra calyccm interiorem ar&ioremque flo- fculi colliguntur. Radium non vidi.
GYNANDRIA.
88. ORCHIS hurmanniana bulbis indivifis, nectarii labello multipartito - lineari , folio amplexi- cauli cordato.
Bulhi tefticulati. Scapus nudus , fpithamsus, vil- lofus. Folium unicum, fubradicale, amplexi- caule, cordatum, obtufum, punclatum. Spatha cucullata, breviflima, uniflora. Germen hir- tum , fpatha Iongius. Corollce Petala tria ex- teriora lanceolata, pilofa. Petala duo enfi- formia laevia longiora. Lahellum latum, lon- gum, multipartitum in innumcras lacinias li- neares. Cornu pofticum rechim, deorfum cur- vatum, vix germinis Iongitudine.
89. ORCHIS flexuofa bulbis indivifis, ne&arii la- bello imbricato, petalis occultatis filiformi- bus , fcapo flexuofo.
Folia radicalia, ovata. Scapus flexuofus, peda- lis: Foliis alternis , remotis, vr.ginantibus, lan- ceolatis, parvis. Flores parvi, remoti.
Corolla
PLANTiE AFRICANiE RARIORES. 109
Corolla fubpapilionacea : Vexillo & alis incarna- to-albicantibus. Petala alaria 2, filiformia, fub vexillo, ejusdemque longitudine; (ftami- na non bene vidi ;) carina f. labellum ochro- leucum punclis nigris, latius, imbricato- * undulatum.
90. ORCHIS bicornis bulbis indivifis, corolla? palea bicalcarata, labello quinquepartito.
Orchis lutea, caule geniculato. Jhixb. cent. 3. p. 6. t. 6.
Folia radicalia 2, cordata, oppofita; ' caulina 3. f. 4. alterna, cucullata. Braftece lanceolatse^ longitudine fpica;. Corollce galea monopbylla, fornicata, acuminata, major, Jabio inferiore annexa; poftice emittens cornua 2 f. caJcaria germini incumbentia , nec fubje&a. Petala duo lateralia paulo latiora. LabelJum quin- quepartitum, lineare: Jaciniis fequalibus. Styli corpus oblongum , incurvum , fub apice lo- bis 2 rotundatis.
91. ORCHIS cornuta bulbis indivifis, corolla? galea unicalcarata, alis patentibus, labello minimo fubovato.
Folia fcapi multa, alterna, magna, lanceolata, bafi vaginantia. Spica laxa. Braftece Janceo- latae, flore longiores. Corollce Galea forni- cata , oblonga , obtufa , emittens a tergo Cornu obtufum, breve, germini incumbens. PetaJa 2 iateralia exteripra obJonga, paten- tia; 2 vero interiora oblonga, galea brevio- ra, apice carnofa, crafliufcula ., fub galea fcre conniventia. ^
92. ORCHIS fatyrioides biflora bulbo indivifo, corolJa galea unicalcarata, labello indivifo apice lanceolato.
Folia
iio PLANT7E AFRICAN.E RARIORES.
Folin radicalia aliquot, ovata, parva. Scapus filiformis, vaginis 3 f. 4. foliaceis. Flores fae- pius duo ad apicem fcapi. Petalum fuperius breve, acuminatum, poftice in calcar adfcen- dens longkudine petali exiens. Petala inte* riora 2, linearia, apice bidentata, fubtus lobo notata, fub fuperiore occultata , ejusdemque longitudinis , gcnitalia amplexantia. Pctalala- teralia 2 lanceolata , reliquis longiora, pa- tentia. Lahellum oblongum , apice attenuatum, inter petala lateralia pofitum.
93. SATYRIUM capenfe bulbis - - - , corollis pedunculatis , labello emarginato utrinque dentato.
Folia radicalia aliquot lineari-Ianceolata, fub- ftriata, ftri&a. Scapus foliis alternis, ample- xicauli - vaginantibus , acuminatis , breviori- bus. Racemus laxus: Bracleis lanceolatis, mi- noribus. Pedunculi longitudine florum. Co- rolla 5-petala, fubsequalis, lanceolata, prce- ter Labellum latius, reliquorum longitudine, apice obtufiflimum , emarginatum, utrinque in medio dente obtufo; huic poftice Calcar bre- viflimum obtufum.
94. OPHRYS catholica bulbis fibrofis, caule foliofo,
floribus tripetalis: galea ventricofa magna, labello cruciato.
Orchidi affinis flore luteo. Buxbaum. cent. 3. p. 12. t. 21.
Bulbus ex fibris. Caulis pedalis. Folia tria, al- terna, amplexicrculia, lanceolata: Radicalia breviora. Racemus 4. f. 5-florus. Bractece longitudine corolke. Corollce Galea mono- phylla, ventricofa, magna. Petala 2. lateralia
lanceo-
PLANTiE AFRICAN.E RARIORES. ni
]anceolata, patentia, longitudine galea;. La~ bellum parvum lanceoiatum cruciatum, fub galea inflexum: laciniis lateralibus patentiflnnis, ad bafm dilatatum utiinque lobo.
;. OPHRYS circumflexa bulbis indivifis, corollis tripetalis: alis emarginatis, labello trifido: lateralibus circumflexis.
Orchis barba carens, flore luteo -viridi. Bnxb. cent.%. p. 8. 13. fed major.
Bulbus fubrotundus. Folia lanceolata. Spica fub- quinqueflora , bra&eis ventricofis, Corollte Galea valde fornicata, hemifpharica , vertice mucronata. Ala 2 patentes , bilobas , lobo fuperiore majore. Nettarii labellum ere&um, trifidum , intermedio acuto: lateralibus mem- branaceis, linearibus, recurvato - circumflexis.
;. OPHRYS caffra bulbis - - - , neftarii labio reniformi latiffimo emarginato.
Bulbus - - -. Scapus pedalis, Ia?vis, foliattis. Folia 3 f. 4, alterna, lanceolata. Racemiis floribus 3 f. 4, luteis. Petala tria , lanceo- lata. Labellum latillimum , reniforme , emar- ginatum.
ARETHUSA capenjis radice carnofa, fcapo foliato, pet?!^ exterioribus longioribus cau- datis.
Radix oblonga, carnofa. Scapus pedalis, bafi hir- futus. Folia alterna, tria (fupremo florali,) amplexicaulia, lanceolatai Flos terminalis: Petalis tribus exterioribus duplo longioribus, ovato - lanceolatis , in caudam definentibus. Petalum fupremum ovale, Petala lateralia duo, cordata, obtufa.
DIOE-
ii2 PLANTiE AFRICAN7E RARIORES.
DIOECIA.
98. MYRICA trifoliata foliis ternatis dentatis.
Frutex. Folia alterna, petiolata , ternata: fo- liolis feililibus, Janceolatis, acuminatis, pro- funde dentatis, fubtus tomcntofis. Fructus in racemo, (non vero in fpica,) baccati, fcabri.
99. CENTELLA villofa fol. cordatis.
Habitus Diofcoreae. Caules volubilcs, villofi, teretes. Folia cordata, alterna, petiolata, nervoia, undique pilofa. Stipulce 1 , oblongce. Pedunculi axillarcs, uniflori, filiformes, pi- lofi. Mafcul. Calyx 4 - phyllus , 5 - florns. Stam. 4. Femin. Calyx diphyllus, uniflorus. Petala 4, Styli 2.
100. CENTELLA glabrata fol. lanceolatis.
Habitus Hydrocotyles. Caules ferpentes, laeves. Folia alterna, lato - lanceolata, trinervia, glabra, integerrima, acuta, petiolata. Sti- pul<z lineares, acuminatae. Flores axillares, pedunculati; affinis Pluk. pbyt.226. f.6. fed diverfa.
FLOR^E
PLANT^E AFRICANjE RARIORES. ir3
FLOR^E CAPENSIS APPENDIX.
MONANDRIA.
x. Paederota bonce fpei
TRIANDRIA.
x. Gladiolus alatus Ixia plicata
puncXata Schoenus jpathaceus
TETRANDRIA.
1. Leucadendr. giomeratum Scabiofa rigida
PENTANDRIA.
Myofotis arvenfis Solanum pulverulentum cethiopicum trilobatum Chironia jafminoides
2. Schrebera Jchinoides
3. Pharnaceum rotuudifolium 5. Craffula centauroides
dichotoma ftrigofa mu/cofa alternifolin
HEXANDRIA.
X. Amaryllis capenfis Haemanthus ciliaris Ornithogalum arabicnm Scilla maritima Anthericum hifpidum
3. Melanthium cdpenfe
HEPTANDRIA.
7. Septas capenfis
OCTANDRIA. Epilobium hirfutum Tom. VL
Ruta graveolens Erica imbricata
tubiflora
cerinthoides
pentaphylla
pubefcens
halicacaba
calycina
planifolia
paniculata
fpumofa Pafferina dodecandra capitata
DECANDRIA.
Cotyledon fpuria
ICOSANDRIA.
5- Mefembr. pomeridianum nodiflorum copticum emarginatttm corniculatum albidum Aizoon hifpanicum
DIDYNAMIA.
Antirrhin. bicome Selago rapunculoides
coccinea
lychnidea
tcmentofa Erinus africanus
peruvianus Buchnera africana
TETRADYNAMIA.
Heliophila integrifolia II Helio-
U4 PLANTjE AFRICANiE RARIORES.
Heliophila coronopifolia Cleome capenfis
MONADELPHIA.
5. Hermannia trifurca triphylla
xo. Geranium akeoides
coriandrifot. prolificum lobatum incanum grandiflorum Malva bryonifolia
DIADELPHIA.
Borbonia ericafolia Spartium fepiarium
capenfe Afpalathus fpinofa
chenopoda quinquefoiia pinnata Crotalaria perforata perfoliata amplexicaulis imbricata triflora lunaris Ononis cernua capenfts Lupinus integrifolius Dolichos capenfis Cytifus pforaloides Pforalea hirta aphylla cytifoides proftrata Indigofera racemofa
SYNGENESIA.
Hieracium capenfe Carlina atraffyloides
Bidens tenella Pteronia camphorata Chryfocoma oppofitifolia Athanafia capitata lavigata pubefcens ambigua Gnaphalium arboreum dijcolorum ericoides ferratum cylindricum midifolium crijpum fquarrofum Jlellatum glomeratum Xeranthem. fpeciefiffimunt canejcens imbricatum Senecio perficifolius virgatus purpureus pubigerus umbellatus bngifolius populifotius After polifolius taxifolius reflexus crinitus tenellus Inula aromatica
pinifolia Cineraria cymbalarifolia linifolia othonnites Amelloides Perdicium femiflofcular» Leyfera gnaphalodes Buphthalm. capenfe durum Amellus lychnites Gorteria rigens
Gc
PLANTiE AFRICANiE RARIORES. 115
Gotteria fquarrofa citiaris fruticofa
Ofmites Bellidiaftrum camphorinum aflerifcoides
Calendula fruticofa
Ar&otis Juperba acaulis plantaginea paleacea anthenioides dentata
Othonna cheirifolia
Eriocephalus racemofus
GYNANDRIA.
Orchis bicornis
biflora
cornuta
flexuofa
burmannia Satyrium capenfe
Ophrys catholica
circuniflexM cafft-a
Arethufa capenfs
Ferraria undulatct
MONOECIA.
4. CenteUa villofa
glabratct Solandra capenfis
DIOECIA.
Myrica trifoliata Clutia polygonoides
POLYGAMIA.
Anthofperm. ciliare Andropogon muticum
CRYPTOGAMIA.
Ophiogloffum fcandens Adiantum athiopknm
Has , hic enwmratas , Flora? Capenfi in Amoen. Acad. V. p. 353. propofitce addendas judico , quas vidi in Herbario Oldenlandi 1695 ad Cap. b. fpei /efto, qiLod mecum gratiofe communi- cavit Cl. Burmannus.
H
CVIL
CVIL
MACELLUM 0 L I T 0 R I U M
QUOD
PRiESIDE D. D. CAR. LlNNiEO
propofuit
PETRUS JERLIN, Sudermanmu.
Upfalia 1760. Decembr. 20.
D. D.
MACELLUM veteribus dicebatur Forum il- lud, in quo omnia ciborum genera vena- lia proftabant, hominum nutrimento infer- vitura; & Varro dicit: quod Forum Olitorium erat id, ubi vegetabilia efculenta habebantur venalia; fic nos per Macellum Olitorium ea intelligimus vegetabilia, quae ad hominum cibos, nutrimentum & fuftentationem confumuntur.
Prius quam Medici incipiebant diftin&e & ac- curate tra61are fimplicia, Materia eorum Medica maxime obfcura erat. Cum Materia Efcnlentorum non minus fit necefTaria, debet & illa pari folertia pertractari dilucideque defcribi.
Plu-
MACELLUM OLITORIUM.
Plurium in votis fuit, ut, poftquam Res Her- baria eam obtinuiflet hicem, quam nunc poflidet, clara defcriptio Materiae Efculentorum, quae e Regno Vegetabili defumitur, traderecur, quo enu- meratas haberemus iftas PJantas, quae communi- ter ad viclum conducunt, & has praecipue, quae apud nos, in ejusmodi ufum, & poflunt & de- bent plantari.
Propterea in hoc fpecimins mihi propofui, cu- linares fiftere plantas, & in adpropriatas redigere ClaiTes; cum vero harum aliae proprie alimenta- res funt, aliae tantum condimenta dici debeant, pofteriores in hac tradtatione omifi, ne diverfo fcopo infervituras mifcerem.
Ex tot millibus Plantarum, quibus Creatori piacuit globum terraqueum inftruere, perpaucas tantummodo obfervavi , hominis fuftentationi adoptatas, quas hifce in pageilis enumeravi; lu- bens equidem coricedo, quod & iri noftris & in exoticis terris multae aliae occurrant plantae efcu- lentae, quibus, urgente annonae caritate, loco cibo- rum poflimus uti: cum vero hae vel minus fapida;, vel adhuc non multum ufitatae funt, eas praeter- xnifi. Qui itaque plurium indigenarum defiderat cognitionem, poteft evolvere DilTertationem de Plantis Efculentis Patriae.
Evitare non potui, quin heic varias exoti- cas reciperem Plantas, cum harum variae, recen- tiori aevo, noftros in Hortos fint introdu&ae ; ut limites inter mere exoticas, & eas, quae apud nos in Hortis civitatis obtinuerunt jus, reperire difficile fit; at iterum cum in exoticarum enu- meratione occupatus fuiftem , potiores tantum adhibui, quae apud plurimos Auclores Botanicos & Peregrinatores, qui de Efculentis fcripferunt^ commemorantur.
H 3 De
U8 MACELLUM OLITORIUM.
De cetero, omnibus determinata Nomina ge- neriea & fpecifica adfcripfi; adjeci , qua parte orbis Planta quaevis fponte crefcit; addidi durationem, annua, biennis vel perennis fit; brevi deinde indica- vi, quomodo communitor in ufum recipiatur, & de- mum eadem brevitate de ejus viribus & ufu mentio- nem feci; demum Plantas meas, fecundum earum partes, quibus in culinis utuntur, in ordinem red- egi, ut Radices , Caules , Folia & Fruttificationes ; at aliis reliqui, pari methodo numerofos illos plantarum enucleare Fruclus, qui Hominibus, variis in locis, in alimentum cedunt, cum ar&is inclufus cancellis, brevitati ftudere debuerim.
CLASSIS I.
R A D I C E S.
FUSIFORMES.
1. BRASSICA Rapa, Rofwa, europaea^ biennis,
cicur.
Editur cruda, cofla, tofta; acuitur aromatibus. Carnes generat laxiores; Humores mitiores; al-
vum apertam fervat. FJatulenta, facit infomnia; nocet Hyftericis &
Puerperis.
Cibus antiquiflimus, Romulo quondam in deli- ciis; hinc Martialis:
Haec tibi brumali gaudentia frigore Rapa,1 Quae damus, in ccelo Romukis efle folet.
2. BRASSICA oleracea, Napo-BRASSiCA, Kalrot,
europaea, biennis, cicur. Editur co&a & in jufculis, praecedenti durior. Viribus cum praecedenti convenit.
3. BRASSICA Napus , Gothlands- Rofwa, europaea,
biennis, Gothlandica.
Editur
t
MACELLUM OLITORIUM. 119
Editur cofla , praecedentibus fapidior. Vires prc- cedentium, fed magis aphrodifiaca creditur.
4. DAUCUS Carota, Morot, europjea, biennis,
cicur & fpontanea.
Varietas lutea frequens; alba fpontanea; rubrs. rarior.
Editur cocla cum pipere & butyro, cum jufcu- lis carnium; Pifis; Pifcibus.
Commendatur Hyftericis , Phthificis ; cruda pueris verminantibus conducit. E. N. C. 1730. p. 449.
5. PASTINACA fativa, Paljiernack, europaea,
biennis, cicur. Editur ut prsecedens , primo vere dulcior.
Romano-Catholicis fub quadragefima frequen-
tiflimus cibus. Nutrit magis quam Rapa, dulciorque , minus fla-
tulenta; Diuretica.
<5. SCORZONERA hifpanica, europsa, biennis, cicur.
Editur more fequentis, fsepe cum embammate acidulo humores purgat, fapida.
7. TRAGOPOGON pratenfe, Salfofi ; europaea,
biennis, fpontanea. Editur uti Afparagus, cujus etiam faporis, fed
magis amaricans. Nutrit ut Afparagus, humores blandos reddit
eosque purgat.
.8. BETA "vulgaris rubra, Rbdbeta, europaea, bi- ennis, cicur. Editur coc^a, faepius aceto condita, ruberrima veteribus ignota.
H 4 Fatua
i2o MACELLUM OLITORIUM.
Fatua per fe , preeparata acetariis adnumeratur.
9. CAMPANULA Rapunculus , europsea, biennis,
fubcicur.
Editur dulciflima, tam cruda in acetariis, quam cocla ut Afparagus cum pipere.
Appetitum roborat; Lac auget.
10. CARUM Carvi, Kummin, europaea, biennis, fpontanea.
Editur in Anglia more Paftinacae & Dauci , no- bis nondura ufitata.
11. APIUM Petrofelinum radicofum, Rotperjilja, eu- ropaea, biennis, cicur.
Editur & fapit fere ut Paftinaca; in Suecia prae- ftantiflima.
Nutrit egregie; Diuretica.
12. SIUM Sifarum, Socker-Rot, europsea, peren- nis , cicur.
Editur more afparagi & in jufculis omnium dulciflima.
Nutrit egregie; humores edulcorat; Aphrodi- fiaca. Tiberius radicem nobilitavit , flagitans omni- bus annis e Germania Gelduba. (Gelb, ad arcem Limen) Plin. I. 11. c. 5. rarius noftris in ufu, nec ut Joh. Bauh. hift. 1. 27. c. 63.
TUBEROSjE.
1$. BUNIUM Bulbocaftanum , europaea, biennis, cicur.
Editur cruda & co&a; Caftaneam fapit; incoqui-
tur carnium jufcu]is decorticata cum pipere. Suaviflima; Aphrodifiaca.
14. LATHYRUS tuberofus, Jord-nbt , europaeus, perennis, cicur.
Edi-
MACELLUM OLITORIUM. 121
Editur co&a, decorticanda, calida cum butyro,
Bclgis ufitatus, noftratibus etiamnum rarior. Siccior, nutrit folide, corroborat alvum.
5. CYPERUS efculentus, Europae auftralis & Africae, peregrina.
Editur frequenter in Africa, noftratibus non in- notuit. Dura, ficcior, dulcis faporis, & magni- tudine Caftanea?.
6. HELIANTHUS tuberofus , Jord-artfkak, Ame- ricae borealis, tuberofa, cicur.
Eduntur tubera decorticata in jufculis vel per fe cum pipere.
Nutriunt egregie etiam laboriofos laudabili ali- mento.
7. SOLANUM tuberofum, peruviana, tuberofa, byeme manfueta.
Eciitur ab Americanis fub cineribus affata: a no-
bis vero cofta, & in jufculis. Acidum fpontaneum domat, copiofior generat
infar&us americanis. Planta ipfa virofa eft; Tubera refpuuntur a Sui-
bus.
8. DIOSCOREAytoa & bulbifera (Inhame) India utriusque, tuberofa, peregrina.
Editur aiTa, & in taleis ficcata, pro pane, apud Indos.
Siccior optime fapit & frequens illis eft.
9. CONVOLVULUS Batatas, India; occidentalis, tuberofa , peregrina.
Editur affa fub cineribus, co&ione rubicunda evadit.
Sapor praecedentis , etjam ergaftulorum cibus indis.
Tubera per hyemem ab omni humido ftudiofe praefervanda.
H 5 20.
122 MACELLUM OLITORIUM.
20. ARUM Colocafia & efculentum, Africae & Amc- rica;, peregrinaj, ferse.
Editur cofta in duplici aqua vel afTata. Cruda accrrima, corrofiva & lethalis. Nutrit egregie, fapidiflima omnium fertur.
21. LYCOPERDON Tuber , europaeum, fubter- reftre, indigcnum.
Editur cottum cum aromatibus; noftrum par- vum eft; fubterraneum inquiritur edo&is ca- nibus & fuibus. Noftratibus nondum in ufu receptum.
Aphrodifiacum creditur valentillimum.
CLJSSIS II.
C A U L E S.
TURIONES.
22. ASPARAGUS ojficinalis , Sparris , europsea, perennis, fpontanea.
Editur altilis , celerit^r cottus, cum butyro, fa- le, pipere.
Albus mollis, fuccofus, egregie nutrit, Aphro- difiacus.
Calculofis noxius urinam fa?tidam reddit.
23. SMILAX afpera, orientaiis, fruticofa, man- fueta.
Editur in acetariis, frequens Conftantinopoli. Bellon. itin. 203.
24. TAMUS commmis, europsea, peregrina, cicur. Editur more praecedentis in Oriente. Bellon.
itin. 203.
25. ARCTIUM Lappa, europaea, biennis, indi- gena.
Editur decorticatus feu crudus cum fale & pi- pere; feu co&us ut Afparagi. Auftralibus in ufu, nobis nondum.
Diu-
MACELLUM OLITORIUM. 123
Diuretica mundificans; urinam albam tingit.
2(5. CYNARA CardunculuSy Africse, peregrinus, fubcicur.
Editur more Afparagi, forte veterum Carduus culinaris.
Tollit Hircum axillarum foetoremque oris, uri- ram foetidam reddit.
27. ERYNGIUM maritimum, Sju manna kraft , eu- ropsea, perennis, indigena.
Editur more Afparagi, grato fapore.
28. CHENOPODIUM Bonus Henrisus , europcea, perennis, indigena.
Editur decorticata, piimo vere, inprimis ab Anglis.
Fatua acuitur aromatibus; Eccoprotica.
-29. SONCHUS alpinus, lapponica, annua, cicur. Editur decorticatus, crudus, a Lapponibus. Amaricans, gratus aquas potatoribus.
30. ANGELICA Archangdica, Angelica, alpina, perennis, cicur.
Editur decorticata, cruda. Minus amaricans, grata Lappis.
31. EPILOBIUM anguftifolium , europaea, peren- nis , indigena.
Edi pofTunt more Afparagorum. Noftratibus nondum ufu recepti.
32. HUMULUS Lupulus , Humle, europaea, pe- rennis, indigena.
Eduntur ficcati, co6li; inprimis a Belgis. Creduntur mundificantes.
PANICULiE.
33. PORTULACA oleracea, Portlaka, orbis 4 par- tium, annua, cicur.
Edun-
124 MACELLUM OLITORIUM.
Eduntur cofti cum oleo , aceto , vcl imbuti
aceto vel in jufculis. Succofi adeo ut ex librae I. plantae, vix folidi
drachma I.
Depurant, fanguincm refrigerant, reftituunt ven- triculum, folvunt concretiones tartareas.
34. BRASSICA oleracea : felenifia, Brakabl, bien- nis , cicur.
Eduntur cum oleribus , fapidiflimi, fuccofi, molliflimi.
35. BRASSICA oleracea: botrytis , Blomkabl , virgi- nica, biennis, cicur.
Eduntur cocli in oleribus vel per fe cum bu- tyro & aromatibus.
36. BRASSICA oleracea: gongylodes , biennis, ci- cur. Editur more Brailicae Napo - Braffica de- corticata.
Sapidior Braflica, dulciorque.
DISCI.
37. CYNARA, Scolymas , Kron - artfkock , africana, perennis, fubcicur.
FJos nondum efflorefcens cum calycibus ex em-
bammate acidulo. Nutrit egregie fedentarios; aphrodifiaca, unnam
violaceo odore inficit. Novitium, Hermolai Barbari aetate innotuit
europaeis.
38. CARLINA acaulis , europaea, perennis, man- fueta.
Editur uti prascedens; minus ufitata.
39. ONOPORDON Acantbium, europaea, bien- nis, indigena.
Edi poteft difcus more praecedentium. Boehm. lipf. 180.
40. HE-
MACELLUM OLITORIUM. 125
40. HELIANTHUS annuus, Solblomma, america- na, annua, cicur.
Editur ut antecedentes, fed ficcior, inufitata.
FUNGI.
41. FUNGI varii: Agarki , Hydna &c. fele&i, in- digeni.
Eduntur co£ti cum pipere & butyro.
Anceps cibus caute feligendus eit ; alimentum
vix laudabile fubminiftrant; nofiratibus ne-
gle&i fa?pius. Novitium : Lapides fungiferi in cellis aliquamdiu
terra operti, fubinde aqua tepida irrigati , intra
qua}riduum fnngos , toto anno , ferentes. Matthiol.
CLASSIS III.
F O L I A.
OLERA.
42. BRASSICA oleracea, Blakahl, biennis, euro- pa?a, cicur.
Varietates rnbra, capitala, fabauda, lacmiata, ja-
bellica, viridis. Editur in jufculis cum pingui frequentillimus
cibus.
Victum tenucm per fe fubminiflrat & alcalefcen- tem ; inflat.
Syrupus frigide paratus, Raucedini , Catarrhis fuccurrit.
Acidula, Surkahl, confcifia, Anetho, Cumino, fale mixta, compatta claufa in dolio tertio die fermentat. cum Braffica corrumpitur in dolio, vini fapor, Plin.XIX:%.
Cibusdurus, fapidus, laboriofis praeftans.
43. BETA vulgaris: Cicla, Moldan, europsa, an- nua, cicur.
Edi-
125 MACELLUM OLITORIUM.
Editur more Braflicae, absque jufculo; rarior
apud nos in ufu. Alvum apertam fervat, fatua aromatibus acuitur. Martialis: ut fapiant fatua fabrorum prandia Betce,
o quam fcepe petit vina piperque coquus.
44. SPINACIA oleracea, Spinat, tatarica, annua, cicur.
Editur cofta cum butyro & in jufculis frequens. Alvum apertam fervat loco Bliti veterum, fecu-
lis barbaris introducta. Romano- Catholicis tempore quadragefimae ufi-
tatiflima.
45. ATRIPLEX hortenjis, Malla, tartarica, annua, cicur.
Editur cum Braflica vel in jufculis frequens. Convenit cum praecedenti, feculis barbaris in- trodufta.
46. RUMEX Acetofa: maxima, Spanfk Syra , alpi- na, perennis, cicur.
Editur in jufculis vel embammate acido. Refrigerans; lapponibus cum lafte frequens.
47. RUMEX fcutatus, Romerfk Syra, europa?a, perennis, cicur.
Convenit cum praecedenti, fed rarior ob folia parva.
48. SCANDIX Cerefolium, Kyrfjoel, europaea, tri- mellris, cicur.
Editur in jufculis & placentis, dulcis. Sanguinem refolvit & mundiflcat; obftru&iones tollit; lac auget.
49. SCANDIX odorata, Spanfk Kyrfivel, norvegi- ca, perennis, cicur.
Editur cum oleribus vernis , frequens noftratibus.
Con-
MACELLUM OLITORIUM. 127
Convenit fapore & viribus cum praecedenti.
50. CNICUS oleraceus , enropaea, perennis, indi- gena. Editur loco braflica: a Ruthenis.
51. HYPOCHOERIS maculata, Fruehfl, europaea perennis, indigena.
Editur more Braflicaj interdum a Smolandis.
52. PRIMULA veris , Oxldgga, europaea, peren- nis, indigena.
Edi poteft more prascedentium , noftris non recepta.
f
53. SINAPIS arvenfiS) Aker-Senap , europaea, an- nua, indigena.
Editur urgente annona? caritate loco prsece- dentium.
54. MALVA rotundifolia $ Kattoft , europgea, an- nua, indigena.
Edebatur aveteribus, Py thagorae folium fanttum,
fed eviluit hodie. Alvnm apertam fervabat veteribus, durioribus
cibis contentis.
55. ANCHUSA oflcinalis , Oxtanga, europeea, perennis, indigena.
Eduntur folia primo vere, in oleribus LTplandice. Vilior eft.
56. RANUNCULUS Ficaria, europaea, perennis, indigena.
Eduntur folia in oleribus vernis Uplandiae. Minus laudabilis cibus.
57. URTICA dioica, Nafsla^ europrea, perennis, indigena.
.Eduntur folia tenera tantum primo vere in ole- - ribits.
Aqud nos frequentiffima.
Diure-
128 MACELLUM OLITORIUM.
Diuretica, mundificans , viclum tcnuem fubrai* niftrans.
58. BORAGO oficinalis , Stoffer hlomma, europaea, annua, cicur.
Edebatur BuglofTum veterum quondam, nunc eviluit.
Credebatur laetificare cor, fed perperam.
59. PHYTOLACCA americanat virginica, peren- nis, fubcicur.
Editur tenella primo vere a virginicis. Adultior venenata eft, tefte D. Kalmio.
60. AMARANTHI plerique, Afiae, annuaj, ci- cures.
Eduntur folia in jufculis ab Indis, tefte Rumpbio. ACETARIA.
61. LACTUCA fativa, Lactuk, europaea, annua, cicLir.
Editur cruda cum oleo, aceto, fale, & fsepe
vitello ovi, frequentiflima. Refrigerans aeftate , obftructiones tollit herba
fapientum veterum Galeno. Venerem minuit mortuoram cibus Eubolo Comi-
co, hinc eviluit; Curato vero ea Augufto a Mufa, au&oritatera
recuperabat.
Somnum provocat gratia nohilium requies Lattuca
ciborum. Virg. Edebatur itaque omni vefpera fub Augufto ; quod
de fe ipfo fatetur Galenus. Appetitum facit; hinc fub Domitiano in initio
prandii aiTurnebatur , unde Martialist Clautlere qua ccenas folebat Laciuca avorum, Dic mihi, cur nojlras imhoet illa dapes.
6i. VA-
MACELLUM OLITORIUM. 129
62. VALERIANA Locufia, Winter - Rapunts , eu- ropsea, annua, indigena. #
Eduntur folia primo vere le&a; nuper ufu re-
cepta noftratibus. Humores acres corrigit, uti Ladtuca.
63. CICHORIUM Endivia, europ^a, biennis, cicur.
Eduntur folia humata colligata. Italorum in-
ventum.
Purgat fanguinem per urinas, eccoprotica.
64. CICHORIUM Intybus, europaea, perennis, cicur: Editur ut praecedens, iisdem viribus.
65. LEONTODON Taraxacum, (PiiTenlit) euro- psea, perennis , indigena.
Eduntur folia erumpentia e terra, adhuc alba. Infigne diureticum, & hinc mundificans.
66. SCORZONERA picroides , europsea, perennis, manfueta.
Eduntur in oleribus & acetariis Monfpelii. D.
Sauvages.
67. SEDUM reflexum & rupejlre, Berg . Knoppar , europaea, perennis, indigena.
Varietas fafciata, furculis propagata, frequentior. Editur utrumque in acetariis & oleribus, vulga- tiflimo in ufu Hollandis.
68. VERONICA Beccabunga, europsea, perennis, indigena.
Editur in acetariis, tempore verno, a SilefuY
Schwenkf. iil. 18. Iners eft.
69. ERYSIMUM Barbarea, Winter - KraJJe , eu- rop?ea, biennis, indigena.
Editur imprimis, vere & autumno apud noftrates.
Tom. VI. I An-
130 MACELLUM 0LIT0RIUM.
Antifcorbutica, fed duriufcula.
70. LEPIDIUM Najlurtium, KraJJe, europsca, an- nua, cicur.
Editur mixta Lacluca, vel foliis nuper erumpen- tibus.
71. SISYMBRIUM Nafturtium aqaaticum , Tialb Krajfe , europnea , biennis, cicur.
Editur in acetariis, praecipue per Germaniam, fed acrior.
Antifcorbiitica praeftantiffima.
72. COCHLEARIA officinalis, europsea, annua, cicur.
Editur in acetariis, fed acris, recepta valetu- dinariis.
Scorbuticis, cachecticis egregia.
73. APIUM graveolens, (Cellerie) europsea, bien*. nis, cicur.
Editur radix , cum ftipitibus albis in cella fer-
vata, a gula? dottis. Subtetra, fed cultura edulcorata. Noxia nervinis morbis laborantibus, veteribus
in epulis feralibus.
74. ARTEMISIA Draco, Dragon, tatarica, per- ennis, cicur.
Editur cum Laftuca inftar condimenti, dulcis, acris.
75. POTERIUM Sanguiforba, europcea, perennis, cicur.
Eduntur folia mixta reliquis ad acuendum fapo- rem, qualem etjam vino infufa praebent.
CLASSIS IV.
76. TROP/EOLUM majus , Jndianifk- KraJJe , pe- ruviana, annua, cicur.
Edun-
MACELLUM OLITORIUM, i3I
Eduntur flores mixti La&uca, pro fapore & co-
lore grato. Subacris, antifcorbutica.
77. CAPPARIS fpinofa, Capris , europrea, fruticofa, manfueta.
Flores aceto conditi pro acetariis fubftituuntur. Hypochondriacis, Spleniticis, Paralyticis <:om- mendati.
CVlll
CVUL
MELOE VESICATORIUS
QUEM
P R M S I D E
D. D. Car. Linn^eo
Propofuit
CANUTUS AUG. LEN^US, Jemtlandus.
Upfalia 1762. Decembr. 20.
Dum anxius htererem, quodnam argumenium, in tanta Morborum & Medicamentorum varietate, fpeciminis Academici loco publici juris facerem ; dubitanti mihi occurrebant Cantharides. Hawl equidem diffiteor , hocce argumentum, velut alia quce ad fcien- tiam Medicam fpectant , adeo abundanter, magnorum •uirorum opera, multis voluminibus jam diu illujlra- tum effe , ut ne tempus quidem ac vires ad ea perle- genda atque recenfenda fufficerent ; quce, quamvis uberio- ris trattationis anfam nobis prceberent , curta tamen do- mi fupellex longiorem rei propofitce explicationem pro- bibet. Itaque, quam fieri potefl , breviffime opinionem meam hac de re fifiere animus eft\, ea minime fpe , fore,
MELOE VESICATORIUS.
133
nt rei aliquid novi addam , vel dignitatem iliius proprio marte augeam, fed ut fententiee oppugnatoribus argu- mentum , ad Materiam Medicam pertinens , adferam.
Prtefens qualiscunque opella in tria Capita com- mode dividi potejl : dum Caniharides , primo ut fimpli~ ces , 2:0 ut prceparatas , 3:0 quem ejfettum & ufum prce- Jient , paucis confiderabimus.
Cap. I. DIAGNOSIS.
Qjantharides , quarum ufus in foro medico, vulga- ris atque communis eft, ejusdem femper, per Europam , fpeciei ac nominis funt. Cantbarides funt infecta coleoptrata, Antennis filiformibus , fimul- que moniliformibus ; Thorace fubrotundo ; Capiteg/#- ho , inflexo, Ely tr is flexilibus , Corpore viridi-fericeo. Infeftis, hocce feculo, in ordinem fyftematicum redaclis, atque Coleoptratis ab aliis diftinclis, im- primis in his obfervabatur Elytra efle flexilia in- ftar pellis, cum tamen Elytra aliorum, plerumque eflfent rigida & flexione fragilia ; quam ob cauftara quoque Hiftoria? Naturalis cultores exiftimabant, omnia infecta coleoptrata, Elytra flexilia habentia, ejusdem efie generis, & his igitur cunttis nomen Cantharidum tribuebant; fed poftea , dum in eo res vertebatur, ut infe&a accuratiori fubjicerentur examini, eorumque Antenna? votum decifivum generum coleoptratorum habere perciperentur , hocce genus in duas partes eft divifum, nempe i:mo in ea, qua? habebant antennas fetaceas, cum tborace planiufculo. 2'Ao in ea, qua? antemiis polle- bant moniliformibus , cum thorace teretiufculo feu ro- tundato. Eo modo, duobus generibus diftinctis ad ipfius naturse ductum & eorum ftrucluram, necef- fum quoque ducebatur, cuilibet generi nomina addere diverfa.
I 3 Prio-
134 MELOE VESICATORIUS.
Priori generi nomen Cantharidis retinere con* eeflum eft, quoniam plures comprehcndebat fpe- cies, cV minori immutatione indigebat; pofterius vero, conjun&um cum genere alio, antea ftabili- to, Meloe eft diftum, quod nomen a Paracelfo fiim- tum hic quoque rccipere neceftiim habebalit. Hanc ob cauflam Cantharides noftr.-e ad id genus non pertinent, quod a Zoqlogis nominatur Cantharis, fed ad illud quod appellatur MeJoe.
Genus Meloes fequentibus Characteribus definitur.
Antenna moniliformes , articulo ultimo ovato.
Tbornx fubrotundus.
Elytra mollia f. flexilia.
Caput inflexum, gibbum. SPECIES , in omni materia medica, diftin- cfce proponi debent: quare neceflum duco, divi- fionem etiam Meloes obfervari; qui quoque com- mode in duas phalanges primarias diftingui poteft, nempe, in eas Meloes fbecies, qua? habent r.o Elytra ihbreviita absque fubjacentibus alis; 2:0 ia eas, quibus funt Elytra longitudine abdominis cum fubjacentibus alis: ad has pertinent CanthariJes noftrae officinarum; ad illas vero Scarabceus Ma- jalis feu Scarabaeus Un6tu*ofus , vel Pro * Scarab^us, in Pharmacopoliis olim diclus, cujus ufus hodie apud Medicos fere in defuetudinem venit, forfi- tan eam ob cauffanr, quod Medicis vera ejus vis & efficacia ignota fuerit; quam haud facile per- fpicere potuerunt, quamdiueum, vinculis propin- quitatis, Cantharidibus noftris conjunttum efle, nefciebant.
Species, qua? veficatorium habent efFe&um, ad quem a Medicis uftirpantur, funt vari-je , li- cet Medici hucusque una folummodo fpecie per totam Europam firit ufi, quam huic loco fubji- ciendam efle neceflum duco, ut Mcdicus Pharma-
copo-
MELOE VESICATORIUS.
135
copoliis carcns, aliis, fi forte facilius obtineri queant, infervire poflit.
i:mo. MELOE veficatorius alatus viridiffimus nitens , antennis nigris. Syft. nat. I. p. 4T9. Faun. fuec.2. «. 8*27. Sultz. inf. t.j. /.55. bona.
Cantharis officinarum. It. Scan.1%6. Raj.inf.101. Mouff. inf. 144. AUr. inf. 276. jfonft. inf. t. 7.
Cantharis caeruleo - viridis , thorace teretiufcu- lo. Mat. Med.2. p. 328.
Habitat in Europa.
ri^e Cantharides Officinales noftrates funt, quas Pharmacopoei plerumque a Belgis emunt, & hi ab aliis regionibus adfportant. Langius Oper. med. I. p. 439. dicit, eas per Gtrmaniam colligi, & deinde transportari in Hollandiam cjf Hifpaniam.
Olim ex Hifpania eas folummodo fnmfimus, linde quoque, quae noftris temporibus in Offi- cinis fervantur, -dicuntur Mufcae Hifpanicae, Span- fka flugor fed abunde fatis occurrunt per totam Europam, in locis, quae, refpe&u ad Sueciam habito, meridiem fpeciant, ex. gr. in Hifpania, Gallia, Germania, &c. Quid? quod D. Praefes in Scania quoque eas copiofe juxta Malmogiam, Trelleburgum & Yftadium, atque finitima loca, reperit, ubi fuftentantur foliis Liguftri valgaris , Syringa vulgaris , Lonicera Xyloftei, Lonicera Capri- folii , Sambaci nigrce , Fraxini excelftoris , (non vero in Orno refervata Cicadis,) Populi nigrce & alba>, Bignonia Catalpa; tamen imprimis ac plerumque Li- guftri folia in margine rodunt, ita ut arte vel natura quafi ferrata videantur, ut quoque, folum e foliis ejusdem fruticis, ftatim dijudicare poili- mus, an in loco obvio reperiantur: raro autem tempore meridiano iri ramis fruticum commoran- tur, fed tum ad inferiores. terrae Jatebras fe con- ferunt. Quum igitur Patria noftra fufficientem
I 4 e.csvum
x&6,
MELOE VESICATORIUS.
carum copiam ferat, non nccefHim erit, ex! alii* regionibus eas accerfere, & fi non fufficeret, in aliis locis plantari & mukiplicari poftent. Per- acta Metamorphofi , brevi tempore & vix ultra menfem Junii vigent, fed fenfim pereunt & eva- nefcunt, unde & Auftores, qui viderunt eas ce- leriter praefentes, magna cum multitudine in ar- buftis fe iiftere, crediderunt hxc infefta e(Te mi- gratoria, originem e terris auftralibus deducentia, & fumma deinde celeritate ad feptentrionem ad- volantia. Infeftum efle inquiunt nonnulli, q>od aftivo teinpore turmatim accedit , & vix mora trium vel quatuor dierum apud nos facta, iterum abit , nec apud nos nidulatur vel ova ponit. Et alibi : Tanetji vero noftris in oris fubinde largam earum copiam vi- deas , adventus tamen difceffus brevi dirimuntur fpa~ tio , nhnirum alimento deficiente avolant alio , ita ut vix per quatriduum uno in t,oco fubjiftant , fed uti t-ir~ viatim accedunt , ita , agmine faclo , rurfum abeunt , &, Jtne dubio loca calidiora, utpote Siciiiani, Italiam ac Hifpaniam petunt. Hinc ft , at his noflrts in regio- nibus , etiam ft coire videantnr , ova ivnen non ponant, nec pullos excludmt , qui videantur , fed omnes ejnsiem magnitudinis , qua adultiores gaudent , confpiciantur. Hoc autem ab indole huius infefti longe alienum cft, quod omnium tardiflime, ja&ando alas, fefe in altum tollat; quare &, dum arbor feritur, in qua fedem fuam habet, illico terram petit, & vix ac ne vix quidem e loco fe movet, dum faci- le, nullam opem fuga qu«rens, capi poflit. Oc- cafionem vero huic opinioni vel ipfae dederunt Cantharides, quse, breviflimo ternpore, poft per- actam Metamorphofin, vigent & brevi quafi eva- nefcunt, unde rerum ignari illas migratorias ju- dicarunt.
DESCRIPTIO harum Officinalium Cantha- ridum hssc eft: Corpus oblongum, fubcyhndri-
cum,
MELOE VESICATORIUS. 137
cum, viridi - fericeum. Antenna corpore paulo bre- viores, filiformes, nigra?, articulis undecim fub- clavatis. Caput inflexum, fubpubcfcens, punclis excavatis adfperfum. Os labio emarginato: Man- dibuiae duas, nigrae, vix labio longiores. Palpi quatuor, quorum duo majores viridi - fericei ; duo breviorcs nigri. TJjorax pubefcens, linea longitu- dinaii concava, Jateribus fuperficie insequali. Ely- tra Jongitudine abdominis, coflis duabus longitu- dinalibus obfoletis, fuperficie punftis vix confpi- cuis concavis undique tetta, margine exteriori pa- tulo. Ala nigricantes. Pettus pubefcens. Abdo- men minus pubefcens. Pedurril ungues nigricantes. Larvas vel Pupas non vidimus.
2:do. MELOE Scbaferi, facie & colore ad prcecedentem acccdit, ita tamen, ut difiinguatur magnitudine triplo minore, fed imprimis antennis adeo fmgularibus, ut a reliquis omnibus differat & paucis vix defcribi poflit.
3:tio. MELOE Umaculatus alatus niger, co- leopteris luteis : maculis duabus nigris pofticis. Faun. Suec. n. 828.
Ha? Species, Upfaliae & in Fennonia, ma- ture, mcnfe regelationis & gcrminationis , repe- riuntur, & nullum eft dubium , quin cadem vi pollcant cum antecedente. Nefcio qua fe herba alant, nam hic in fofiis arenariis interdum occur- runt, quo rcmigio alarum fe contulerunt, fed propter innatam fuam inertiam inde fugere non valuerunt.
4:to. MELOE Cicborii alatus niger, thorace hirfuto, elytris fafciis tribus flavis. Syft. [nat. I. /».419. Amocn. acad. 5. 3. f. 188.
Chryfomela Cichorii. Hajfelq. It. 410. n. 101.
Cantharis fafciata. Imperat. nat. 901. f. 1.
I 5 Hoe
MELOE VESICATORIUS.
Hoc infeclum non folum in toto Oriente, fed etjam in China & finitimis regnis rcperitur.
Diofcorides Lih. i. cap. 54. de fuis Cantbaridi- bus dicit, potentiffmns effe variegatas luteis lineis , quas in pennis (Elytris) transverfa% babent, pro- mijfoyue corpore crajfo & prapingui.
Plinius Lib. XXXIX. cap. 4. iisdem verbis ferc Utitur: potentijjima inter omnes varice luteis lineis , quaji pennas transverfas babent , multum pingues.
Imperatus , qui primus defcriptionem hujus fpecie.i reHquit, hunc Meloen Cichorii veram Can- tharidem Diofcoridis & veterum ftatuit; quod facile largimur, quum hoc variis argumcntis facile de- rr.onftretur. i:mo. Ex defcriptione HafTelquiflii fcimus, Meloen Cichorii in toto orientc vulgarem cife. 2:do Ex ipfis proprietatibus, viribus & effeclibus gcncri propriis, ad quod fpeftat. 3:tio Ex loco, quod in agris eam degere aflerit; vicli- tat enim Cichorio, quod vulgariter in marginibus arvorum crefcit. 4:to Ex fafciis feu latis trans- verfisque lineis Elytrorum, huic propriis. 5:to Ex eo, quod etiamnum hsec hodie apud Chinenfes officinalis fit. Ante aliquot annos a N. J. Fother- giil M. D. integrum Pharmacopolium Chinenfium reportavit D. D. Preefes, in quo etjam unam fca- tulam hac repletam inveniebat: adeo ut Chinenfi- bus, praefenti asvo, hanc Diofcoridis Cantharidem ufui effe, haud falfo arguimur. Alias fpecics, ut minus cognitas, parvas & ufui Medico infufficien- tes prretereo.
Cap. II. PR/EPARATIO. Ex datis fequitur, duas imprimis fpecies Can- tharidum , Meloen veficatorium fcilicet & Meloen Ci- chorii, pro ufu medico rec.ptas effe, quarum prior, in Europa frequentiflim.ts ofiicinis Europssorurn
fuffi-
MELOE VESICATORIUS.
fo^ciat; pofterior vero, feu Meloe Cichorii, Can- tbaris veterum & Diofcoridis, relinquatur, gentibus orientalibus , apud quas vulgatiffima.
Cantharides, ab antiquifiimis retro zevis, Medi- cis pro ufu vefieatorio innotuiflfe, dubium effe nequitj cum ipfe Hippocrates eas ufurpaverit; ad- eoquc quod ufus earum originem fuam apud Ara- bes habuerit, uti Baglivius contendit, prorfus alienum nobis videtur.
Modus Cantharides colligendi perfacilis eft; fi enim linteum fuper terram explicetur fub arbo- re, ubi rcperiuntur , & baculo leviter ramos per- cutiamus, omnes decidunt fupra linteum & facile colliguntur. Sic leclas citiflime exficcentur in fu- mo vel in olla fupra ignem, ut mox pereant, vel etiam, prout Diofcorides tradit, quod facile vafe non picato condantur , £f raro mundoque linteo obligato ore & deurfum converfo, fufpend.antur fuper aceti fcr-> veniis quam accerrimi halitum , donec ceftu exanimen- tur, pofha linteo transfxce reponantur. Perinde vero eft, quomodo interiiciantur & ficcentur fumo, feu quavis alia faciliori methodo.
Veterum plurimi jubent rcjicere Caput, Elytra & Pedes, folumque Corpus retinere pro ufu Me- dico ; fed hoc fupervacaneum effe ducinras, cum omnes earum partes eadem gaudeant vi , adcoque & integrse, prout apud noftrates in Pharmacopoeis occurrunt, iervari poflimt.
PRiEPARATA Cantharidum in Officinis no- ftris communiter tria occurrunt.
r.mo Pulvis: circa quem obfervandum, quod, qui eas in pulverem redigit, fcdulo caveat, ne pulvis in fauces evolet & excitet faucium inilam- mationes aut Hsemoptyfin : quod neque pulverem nudis manibus vel digitis nimis verfet, quia pul- vis facilc inhaeret Epidermidi & veficas excitat.
2:do
140
MELOE VESICATORIUS.
2:0 EJfentia Canthnridum fequenti modo pr<e- paratur
Pharmacop. Londinenfis formula: Rec. Contharid. p/dverifat. Drach. duas. Coccionell. Unciam femis. Spirit. Vinof. tenuior. Libram femis. Digcre & cola pcr chartam. Bartholini Th. formula. Rec. Pulveris Cantbarid. Scrup. unum.
Vini Rhenan. Uncias quntuor. M. flent per aliquot dies , fdtrentur per bihidam Dr. dofs cochlear 1. in vini Cochlear. 7. pro vehiculo.
3:tio Emplaflrum veficatorium fecundum Phar- macopneam Wurtenbergenfem ita pra?paratur : Rec. Pulveris Cantharid. Uncias quatuor. Cerce flava Uncias decem. Terebinth. venet.
Olei. rofar. aa Uncias binas cum femis: Camphorce dracbmas tres. M. f. Empl. extendendum fupra alutam, ad jafiam determinandamque latitudinem.
Quod fi vero in votis fit, ut hocce empla- ftrum fortius operetur, aliquid pulveris canthari- dum fuperficiei Emplaftri extenfi infpergimus, nec non partem corporis ante applicationem aceto in- tingimus, ut promtius vim fuam veficatoriam ex- ferat; quamvis plurimi ftatuant vim Cantharidum ab acidis potius infringi, quam augeri. Ceterum, qui ruri degunt, poflimt pulverem Cantharidum mifcere cum mioa aut fermento panis acidi, & nudo corpori applicare.
LOCA corporis, quibus applicari debent, funt partes teneriores: i:mo Nucha feu Cervix. 2:do Pone Aures. yX\o Brachii mufculofa fupra carpum. 4*.to Crura quatuor digitos fupra malleo-
lum
MELOE VESICATORIUS. 141
lum. 5:to Caput , abrafis capillis. MODU S apph- candi hic eft : 1. Abluitur locus aceto, poftquam crines, fi adfunt, fcalpello ablati funt. 2. Appli- catur Emplaftrum Veiicatorium , vel pulvis Can- tharidum cum fermento panis in formam Empla- ftri redaclo. 3. MunitUr Emplaftro glutinante, fpleniis & fafcia. 4. Quando, poft decem cireiter lioras, vefica fero turgida confpicitur, Chirurgus forcipe illam fauciet ut ferofus humor exeat. 5. Quando folia Brafficse ad manus funt, ulcerata pars aperta per ea vel alia fervatur. 6. Chirurgi autem plerumque imponunt Empl. de fperm. Ceti, Empl. fperm. Ranar. de Minio, Ceruflae vel aliud quodcunque. 7. Si fcopus Medicis fit, ut ulce- rata pars diutius aperta fervetur, aliquantum pul- veris Cantharidum ulceri infpergunt, unde fkixus feri diutius continuatur. 8« Si vero ulcus inde malignam induat naturam , Melle Rofaceo illi- nendum. ' •
Cap. III. V I R E S. Plura funt infe&a, qure, more Cantharidum, acricribus fpiculis feu particulis fcatent, ex. gr. Onifci, Coccionellae , Grylli, Larvte Phalsnarum, &c. Dum Lifterus aliquando pyxides aliquot re- purgaret, in quibus Larva? Phalaenarum in per- feclr.m abierant Metamorphofin , & pulverem ex his rcliclum flatu difpergeret, evolabat pulvis in ejus faciem, qurje inde tota in puftulas elevaba- tur, certo indicio, pilos ianamque quarundam Phalcenarum non minus veficatoria fcatere quali- tate, quam ipfae Cantharidcs. Immo Meriam, alii- que Surinamum petentes, narrant, fpeciem Lar- varum Lepidopterorum hirtarum ibi reperiri, quas tangere nudis manibus, fine periculo inrlammatio- nis nemo audet.
Qua
142
MELOE VESICATORIUS.
Qna ratione hae acrcs Cantharidum particulae vim fuam exferant, undc tantam obtinucrunt fa- mam, tcquc nobis efl ignotum, ac, cur fuccus Euphorbiai, eodcm modo ac eau, pultulas opere- tur? Interea, per quotidianam infallibilemque ex- pcricntiam certiflimi fumus, Cantharidum vim efle vcficatoriam, easquc, haud alitcr ac fubtiliflimas novaculas, corporis folidas partes diflecare, fibras rodere , & vafa lymphatica perterebrare, adco- que, ubicLinquc aditus datur, inflammationes exci- tare; quarc ctiam unum hoc Medicamentum inter heroica & violenta reponendum, nec fine fumma cautione interne propinandum eft.
USUS Cantharidum duplex eft, internus & externus.
INTERNUS ufus, qui apud vetercs magis re- ccptus fuit, a recentioribus Medicis plerumque re- jicitur, quoniam fidcm nunquam haljere potuerunt medicamento ejusdcm indolis, lit omnes partcs, quas attingit, diflecet, pr&terquam quod a paucis in Hydrope defperata adhibeantur Cantharides, dum haud aliter ac interna Paracentcfis, vafa Lym- phatica diflblvunt & apertam viam fero per alvum velicamvc reddunt ; quare etiam ab Hoffmanno tom. 3. p. 541. inter fpecifica in Hydrope nu- merantur, pra;fertim ob vim earum fummam in pcllenda urina feu aqua Hydropicorum. Ex ob- fervationibus autem Lifteri evidenter conftat, ejus- modi corrofiva potius palliativa dicenda, quam vera & genuina medicamenta; quamobrem etjam aegri, quibus Eflentiam Cantharidum propinadt, initio quidem ab his malis, aeque ac paraccntefi externa, nonnihil levati fucre; brevi tamcn omnes inevitabili fato occubuerunt. Dum interne pra?- fcribuntur , omnibus obfervationibus confrat, eas imprimis aggredi vias urinarias, quare etjam
inter
MELOE VESICATORIUS.
inter primaria habita? firnt diuretica, eamque ob cauffam, a veteribus in Ifcburia, fcu omnimoda urinae fuppreflione, tanquam duro cuneo in duro iigno adhibita? fuerunt; cum aliis diureticis, in Gonorrhoeis, ad expurgandum virus fyphiliticuni fepe infignem effeclum pra;ftantes.
Medicamenta, qua? excitant & urgent farjguj- nem ad renes, plerumque etiam genitalia, per vafa fpermatica petunt, quae originem fuam prope emulgentia habent; quare etiam Gantharides pro va- lido Apbrodifiiaco a veteribus habita; funt: fcd ob no- xam quam adferunt, unanimiter hodie apud fapien- tiores Medicos in hunc plane ufum exulant. Me- dicinae ftudiofus Upfalienfis , Hoimiam nccedcns, a viro quodam, Holmiae habitante, rogatus fuit, ut Elecliuarium guftaret fibi prajfcriptum tanquam egre- gium Aphrodifiacum, cujus dofis magnitudinem a;quaret glandis; hic nefcius ifti Eleftuario ineffe Cantharides , duplam affumfit dofin. 'Extemplo profettus Upfaliam, in itinere, fine omni tenti- gine libidinofa, horrenda ftranguria una curn Hje- maturia correptus eft, tantaque vis morbi erat, ut nifi in proximo diverforio obtinuiftet & ingur- gitaflet maximam copiam laclis calentis, & dein Upfalise redditus infufum Radicis Althasai haufifiTet, facile de eo adutn fuifTet.
Debitam circumfpeclionem , circa internum ejus ufum, vix ac ne vix quidem adhibere poftli- mus vel accuratifiime dofin obfervantes, ideoque nulli Cantharidum internum ufum valde fuade- mus; fed potius nifi fumma urgeat necellitas, plane exulare jubemus.
EXTERNUS ufus Cantharidum vero maxi- me prolicuus eft. Pulvis infperfus mali moris nlccra mundificat, & pus promovet. Ulcera Ca- coetbica segerrime, ut notiffimum eft, curantur,
nifi
144 MELOE VESICATORIUS.
nifi prius veficatorium , ex Cantharidibus confe- ftum, applicetur, quod confumat putrida , ut ulcus purum obtineatur, unde iacilius dein fanatur.
Rcvulfionis loco infervit, ut rubefaciens & demum exulcerans. Dua; namque rcgulae in Me- dicina obtincnt, quas maximi funt momenti,nem- pe I. Dolor dolorem trahit; 2. Duce evacuationes fimul Jlare nequeunt. Duplici hinc fcopo Cantharides ap- plicantur, quod fcilicet irritent, quodquc evacuent. Quamobrem ha? ufus frequentiffimi funt, nimirum, cum materia Anbritica eft retrograda ad vifcera no- biliora, ut ad Caput, Thoracem & Abdomen, quare ctiam tunc pedibus funt applicandae, ut ma- teria morbifica trahatur ad partes inferiores. Al- teri fcopo inferviunt Cantharides, evacuando ferum, corruptum & ftagnans, quemadmodum vense fe&io- ne educitur ex inflammatis vifceribus fanguis cor- ruptus. Quando fubito frigori aperti pori corpo- ris calentis exponuntur, attrahitur & irruit at- mofpha?ra frigida, unde ferum corrumpitur, quod vitiatum habet vim mukiplicativam uti acidum ]acl;is, unde Catarrbus , Rheumatisnms , Odontalgia, Otalgia, immo Fehres intermittentes & exacerhantes derivantur. In hifce malis utramque faspe pagi- nam abfolvit veficatorium , quod educit corruptum ferum ipfamque morbi cauiTam tollit.
Applicatur interdum veficatorium ipfi Tho- raci in Pleuritide. Certe in Pleuritide fpuria exi.ni- um eft, cui fedes eft in mufculis intercoftaiibus, ut hac ratione per lattis exuiceratum ferum cor- ruptum feu crufta inflammatoria evacuetur, & in- flammatio verfus exteriora trahatur, ne ad interio- res nobiliores fe diffundat parces; prveterquam quod PJeuriticorum fputum mire follicitat &. promovct veficatorium. Soporofis etjam infervit morbis, ca- piti impofitum, abralis pilis; ut fcrum extravafa-
tum,
MELOE VESICATORJUS.
tam, vel copiolus fi adfit, evacuetur. In Delirio frequenter adhibetur , ad locum a Capite remotifli- mum applicandum , ut trahat impetum fanguinis ad partes a cerebro remotiffimas. In Phrenitide ve- ro prajftat illud capiti rafo imponere; fed circum- fpefti Medici hic, fi unquam alias , caute agunt, cum obfervarint, veficatoria copiofiora febrem fae- pe accendere & lingnam ficciorem reddere, atque inde <egmm pejus adfici.
Baglivius, graviflimus Medicinae Auftor, in egre- gia fua Differtatione de ufu & abufu veficantium , pulchre docet p. 592. §.II. in quibus morbis vefi- catoria omnino exulare debeant.
Qiti graviter vulnerati Capite fuerunt , cum vomi- tu, defeclu fenfuum aliisque gravibus leeji ctrcbri fympto- matibus , dum illis appiicabantur veficantia, nonnulli paulo pojl vehementitfimis convulp.onibus corripiebantur. Alii fudoribus frigidis , quibus fvperveniebat mors , pau- cis interjettis horis aut diebus , laborabant ; alii fequenti nocle moriebantur. Oui lue venerea femel laborarunt , ab adhikitis veficantibns fummopere lceduntur , in quocun- que demum morho adhibeantur ; unde nonnifi in maximis fanguinis coagulationihus , & morhis foporofs , talibus agvis prafcribantur , haud tamen Jine debita prudentia. In febrihus ardentihus & continuis , in quibus adefl magna fangitinis agitatio cf impetus. In tcmpejlate anni calida & ficca , atque in ardentioribus pariter tempera- mentis ; regionibus , viclus genetibus , atate juvenili &c. In afeclibus nervofis cum febre ad ardentem inclinante. In ajfeclibus comatojis febrium , quce accedunt ad arden- tes. In Morbis pettoris fpasmodicis , injlammatoriis, ^ a falino-acri conflitutione fanguinis produttis , in onmi- lus , inquit, hifce cajibus in pejus ceffiffe veficantia^ pluries obfervavimus.
Commendat quoque] veficatoria Baglivius m affettibus impetuofis, & quidem modo derivandi, Tom. VI. K. modo
146 MELOE VESICATORIUS.
modo revellendi animo. Hujus generis funr, Dolorijki , Cbronici: in Capitis afFeftibus, prEecipiie Hemicranicis , Opthalmicis & Odontalgicis , & tandem in Arthrilicis infultibus recentibus, praecipue quan- do congeftio eft ferofo - acris ; magis autem fangui- neis congeftionibus , Phlebotomiae feu evacuationes finceri fanguinis, utiliores funt.
Profunt etiam adverfus Lippiludinem , praecipue illam, quam humidam vocant; adverfus Letbargum, & fi inexpugnabilis dormiendi neceflitas hominem urget.
Veficatoria non operantur in partibus mortuis, fed co fcrocius aggrediuntur vivas; unde feparatio vivse a mortua parte per illa facile obtinetur.
Inter Jlimulos certe principem obtinere locum veficantia, ac omnibus affecliibus ante memoratis convenire, Mcchanici uno omnes ore fatentur. Quamobrem plurimi morbi vix ac ne vix quidem curantur, nifi adhibeantur veficantia: in aliis con- tra in pejus abeunt, fi imprudenter ufurpantur.
Verbo : conducunt veficantia
1. Pulfui, ubi debilis obfervatur.
2. Expectorationem Pleuriticorum promovent.
3. Exanthematum eruptionem augent.
4. ArthriticiSj ubi materia eft retrograda, conve-
niunt.
5. In Kbeumatismo, Catafrho, Gravedine, Coryza,
Odontalgia, Otalgia , febribus intermittentibus & exacerbantibus profunt.
6. In Amblyopia, Suffufione, Lippitudine, Ophthalmia.
7. In Tuffi cum fputo craffo copiofo. g. In Apoplexia & morbis Soporofis. 9. In Afihmate ex repulfa fcabie.
10. In
MELOE VESICATORIUS. 147
10. In Convulfionibus fine febre & in Epilepfia ju- vant.
Nocent vero inprimis fequentibus: ti Plethoricis , juvenibus calidis, conftitutione aeris calida, Macilentis.
2. Syphiliticis, & iis, qui antea Syphilitide iaborarunt.
3. Febribus ardentibus feu Phlogifticis & Phrenitidi,
4. Gravidis , Calculofis, Menftruantibus.
5. Evacuatoriis rnorbis.
CIX.
CIX.
DI£TA ACIDULARIS
QUAM
PR^SIDE D. D. CAR. LlNNiEO
Propofuit
ERICUS VIGELIUS, Dalekarlus.
Upfalia 1761. Februar. 18.
Rerum, quarum mortalibus ufum conceflit DEUS, praeftantiflima eft aqua. Haec ba- fis eft omnium, qui per vafa ipforum flu- unt, humorum; & fine aqua flt nulla nutritio. Potus, arte fafti, nulli, fit five vinum, five ce- revifia, aeque falutares funt ac aqua; illi enim aci- dum generant fpontaneum, tartarum deponunt, & plurimas, ratione habita praeparation^s, aetatis, aliarumque qualitatum , producunt calamitates. Hinc aqua faluberrima femper habita eft potio; liquor enim eft oculis & palato gratus, non qui inebriante fpiritu fanae menti inducit delirium , vel tartaro Podagram, Nephritidem, Hydropem & in- numeras praecocis fati(4caufTas(|inftillat humano fan-
gui-
DliETA ACIDULARIS.
guini, quique invitis non obtruditur more palati- no ingurgitandus, fed fitientium placito forbillan- dus. Kaempf. exot. 738. Hinc quoque aquac po- toribus communiter dentes funt puriflimi, fanita- tis fignum prseftantiflima?.
Aqua fanguinem maxime diluit: humores mi« tigat : fundamentum quam fiepiflime jacit fanitati, unde quoque tot valetudinarii , aqua fola pro potu ufi, vcl unum alterumve hujus modiolum jejuni exhaurientes, fanitatem recuperarunt.
Verum aqua ubique fui fimilis non eft: infi- citur qualitatibus terrarum, falium, mineralium, per qua? colatur. Limpidiflima e fontibus fcaturit; fed nec ea ubique puriflima. Quae ex Anglia na- vibus exportatur , prius in doliis putrefcit , quam in Amcricam pervenerit; qua? vero, e fontibus Virginiie haufta, in Angliam transportatur , mu- tationcm, ex teftimoniis navigantium, fubit nul- lam. Aqua impura cauffa fajpe gravium efi; mor- borum, & plerique endemii originem debent fuam aquae regionis. Aqua fontana, ut longo itinere per fabulum terramque colata, plerumque reliquis etl purior; quare multas quoque gentes illam, ut omnium maxime falubrem, cligunt, inque calami- tatibus fuis, tamquam panaceam, potant. Aqua haec fontana vel pura eft, vel tinfta: puris adnu- merare licct noftros, ad latera & radices montium erumpentes, fontes. Plures illi in paludibus Lap- ponicis fri;!> h fontes , qui adeo ibi frequentes ex- ftant, puram fatis atque frigidam ferunt aquam, qualis fere illa, quam fovet fons nofter, Loka di- ftus. Multi tamen apud exteros funt fontes, qui inquinatam produnt aquam, e. gr. calce mixtam, yel quorum aqua calida eft. Alii, apud nos adeo frequentes, minerali & vitrioJico funt imbuti. In hifce omnibus dignofcendis plura, eaque tuta, a
K 3 Che-
DI^TA ACIDULARIS.
Chemicas tradita funt experimenta, quas illis, quo^ rum eft hac de re agere, relinqliuntur.
Noftra in patria fontes minerales, marte tin&i, haud pauci confpiciuntur , quum ferrum heic ma- jori, quam facile usquam, copia reperiatur. Aqua, ubicumque terram ^Jenfvel tophos rfles penenrat, ibi inflcitur, haud aliter atque in aqualiculo cotis majoris (Slipflens ho ) : unde faporem refert atramen- ti ; quovis mane caeruleo variegatam colore often- tat fuperficiem; ad fundum deponit ochram; fuc- cuifa odorem fpirat cxplofae bombardae, & nigre- fcit vegetabilibus mixta ftypticis. Hujus mineralis adeo faepe dites funt lacus quidam Smolandiae, quorum aqua copiofa eft a tophis pififormibus cfbus, ut inde infufum theae fufcum flat. Qui- bus particulis ^bus cum fontes abundant, illos adpellare Acidulas moris eft.
Ejusmodi fontes, ab antiquiflimis usque tem- poribus, tamquam univerfalis medicina, apud nos in ufu fuerunt; adcuratior vero horum ufus acce- ptus inprimis referendus eft pofteriorum temporum Medicis. Fons Abocnfis jam olim, intra LX & LXX prioris feculi annum, a D. ProfefT. Abo- enfium TILLANDSIO deteftus eft. Potiffimum vero jeftimari coeperunt auctoritate p. m. Archiatr. HIERNE, quem mox fubfecuta? funt ceterorum Medicorum obfervationes, TRANAEI, SKRAG- GEI, LINDERI &e. quibus fingulis cura? fttit illis, qui hifce utebantur, diajtam pi-sefcribere, cafusque & morbos, qui horum ope depelleban- tur , notare. Satis amplus heic effet emetiendus campus, fi, quee ad acidulas pertinent, omnia per- currerem. Contentus ero, hac occafione Dicetam, & qitae illarn fpeciatim fpeftant, breviter expo- fuifle.
Aqua
DLETA ACIDULARIS. 151
Aqua acidularis, ut aqua confiderata, falia in corpore folvit, eaque foluta per vias urinarias ex- pellit. Hinc haud parum nobis feptentrionalibus prodeft, qui longa hieme carnibns fuftentari co- gimur, quaj nec facile fine fale confervantur, ne- que fapiunt. Hoc fal culinare maflarH vitiat fan- gninis , corrodit fibras minimaque vafa, & viam pandit Scorbuto, Cachexia?, Hydropi &c. Ad hofce debellandos morbos, ut interne corpus fatis diluatur, multum aquse requiritur, qua? ipfa non adeo facilis expellitur, nifi pellens quoddam ac- cefferit; & hoc ipfum in aquae mineralis volatili latet, quod agit in nervos, eosque ad motum ex- citat; quo accedit quoque vis ipfa <^is acida fubi- gendi , qua? a fibris Jaxis facillime generantur, & folida corroborandi, ipfisque tonum reddendi, ne vifcidum facile renafcatur, quod oritur ex fibra debili.
Ex hifce omnibus fequitur, ipfam Diaetam ita inftitui debere, ut ne repugnet medicamento, ejus- que effectum tollat.
Diaetetici prajcepta dividunt fua fecundum VI res non naturales : Aera, Motwn, Somnum, Ingefla, Excreta & Affectus , quas omnes hinc feparatim confiderare animus eft.
AER.
Aer eo magis circa dia?tam acidularem obfer- vandus eft, quo illum nec mutare, neque ad arbi- trium trahere poffumus. Pro mutabilitate aeris mu- tatur quoque tranfpiratio infenfibilis , adeo ut jam augeatur ipfa, jam minuatur, unde varii generis morbi fuam trahunt originem. EJigatur itaque, in ufum aquarum mineralium, jucundiffimum anni tem- pus, primaque aflas ; quum acr jam ficcus fit, nec nimis calidus; humidum enim attrahentes fibra; Ia- xantur, ut aquam expellere minus valeant» Hinc
K 4 fi
152 DLETA ACIDULARIS.
fi pluvium frigidumve tunc tcmporis ccelum inci- derit, ad focum incenfum corpus ficcandum , a?des calefaciendae funt; immo, eo quoque in cafu in- flruclus fit hofpes acidularum aptis veftibus. Evi- tetur frigus vefpertinum, & motus ad paludes aquas- que flagnantes, quae nocivos femper exhaJant va- pores. Et quamvis a?tate multa prove&is, aeque ac maxime enervatis, in Jefto liceat aquam potare, corpori tamen, fereno codo per apricum fpatian- do, longe majus aquam eliminandi robur adquiri- tur; nili aeftus medio die ita increverit, ut corpus* debilitet, quo in cafu quaerenda eft umbra, maxi- me inter Pineta noflra ficcantia.
MOTUS.
Motus , fub ipfa aquas mineralis exhauftione in- flitutus, cumpnmis illa etiamnum in corpore ma- nente, (quod faciJe perfpicitur ex urina potus aqno- fa; aqua enim effluxa, colorem citrinum recipit urina,) fumme necelTarius eft, ne, diu in corpore morando, aqua fibras fua copia emolliat atque de- bilitet. Cum fibrae moventur & mufculi agunt, humorcs quoque fortius aguntur & promtiores fl- unt excretiones; ergo quiete vel otio tempus an- temeridianum confumerc minime convenit. Opti- mus fit motus per ambnlationem > , cujus tamen mo- deratio eft adhibenda, ne corpus ea tiimium ener- yetUT. Saltatio aliquanto eft fortior , quare illam potius in horas pomeridianas differimus, quum aqua tunc maximam partem eliminata fit. DebiJio- ribus lenis & aptus eft motus, fi equo gradario (Gangare) vel tolutario (Trafvare) , vel etiam curru lente vehantur. Illis, qui morbis nervorum ob- noxii non funt, infervit in ofcillo jaftari. Omnis vero motus vehemens, e. gr. currere, luftari, equo vehi concitatiflimo &c. evitandus eft, ne multa aqua diftenta minima vafa rumpantur, & mortem
fub-
DIjETA ACIDULARIS.
153
fubitam accelerent. Augcri quidem poteft motus quadantenus paullo ante cibnndi tempus, non vero mox poft cibum captum. Coeli tempeftate frigi- da etiam fortior admittitur. Motum ante aflum- tam aquam inftituere utile non eft, quum cor- pus, hinc calidum factum, frigidam ingeftam per fudorem exterminet. Qus vero poftea inftituitur motio, fieri non debet ad fudorem (hic enim diu- refm impedit); quum dux excretioncs una fieri difficilc queant. . Motus corpus calcfacit, ne co- pia aquae fuo illi frigore noceat. Motus aquam per totum corpus diftribuit, ne propria niole partes gravet inferiores. Motus levat fecretiones, ut faci- le e corpore expellatur, & idem ille motus efficit, ut aqua minima vafa melius intret, eaque obftru- fta aperiat.
SOMNUS.
Cibim digeftum, & per vias chyli in maflam fanguinis inductum , ut & poftea motu prsepara- tum, Somnus in ufum corporis convertit; (ine enim fomno vix ulla fit nutritio: ut in mcdio relin- quam, quod fomnus maxime Syftema reficiat ner- vofum , illudque roboret. Hinc iliis, qui morbo confecii fuere, eo magis neceffarius habctur fuffi- ciens fomnus. Somi us, VI horas durans, omni eevo mediocris habitus eft. Somnus, nimis par- ce captus, macerat corpus, ut a nimio turget; inter dormiendum cnim laxantur fibra:, & totum intumefcit corpus, ut patet in illis, qui, vefti- bus diurnis non exuti, dormire folent. Et hinc quoque eo minus proficuus heic eft fomnus diu- tius protraftus, quum fcopus fit fibras corrobo- rare, ne dicam, illo minus promoveri excretio- nes fenfibiles, fecundum Sanctorium. Ergo illi, qui acidulis utuntur, cubitum eant hora IX ve- fpertina, furgantque IV matutina, ut poft unius
K 5 ho-
154 DIjETA ACIDULARIS.
horulae fpatium parati fint ad aquam potandam, cum aer matutinus, adhuc temperatus, fudori minus exponit corpus, & cum aqua adhuc ma- gis frigida cseruleam fuam retinet fuperficiem, & minus de volatili amifit fuo, quod ad faciliorem in corpore excretionem confert.
•Qnamvis aqua, copia fua diftendendo vafa, & premtndo cerebrum , plurimos potatorum faciac in fomnum proclives, diligenter tamen ab eo fibi caveant, ne vafa minima atque debiliora cerebri rumpantur, quod fit, quaiido aqua calore expan- ditur, folida laxantur & fortior fit preffio verfus minorem rcfiltentiam. Ouod multis triftiffimis eorum confirmatum eft expcrimentis , qui,impru- denter fatis, aqua nondum e con ore effluxa, fomno fe tradiderunt, eoque in Apoplexiam, Pa- ralyfin aliosque afiines nervofi Syftematis morbos inciderunt.
Et hanc igitur ob cauffam fomnus meridia- nus a plerisque evitatur; prseterea enim, quod acidum foveat fpontaneum in iis, qui huic ob- noxii funt, & inhibeat excretiones fenfibiles; uni- verfe fomnum pomeridianum , diutius protraclum, fequitur mala digeftio, chylus crudus , ut etjam gravitas ventriculi, flatus, debilitas, inertia. Si vero fomnus hic ilios nimis infeftat, qui ei ad- fueti funt, & praeterea vero nocturno ptotra- cliori deftituuntur, admittatur quidem, fed par- ciflime, in fella quadam fedendo; quamvis conful- tius fit ab illo abftinere: experientia enim pro- bat, jpfum faepius maximo cum periculo junftum fuiffe, inprimis in obefis.
Facile quoque impeditur fomnus hic pericu- lofus, quo minus fe infinuet, fi nOn intempefti- ve mane e lefto furgimus; fi corpus tum frigort
matu-
DLETA ACIDULARIS.
iSS
matutino, poris apertis, non exponitur; fi ve- fpera opportune le&um petimus, & in multam noftem inter fodales non moramur; ii fortior non inftituitur motus; fi varii generis cibo ac potu nos non obruimus; fi denique , poft cibum captum , ad amicos & in liberum aerem ftatitn nos conferimus.
INGERENDA.
Quemadmodum omnibus neceifarium eft va- letudinariis, ut cibo. fe nimium nutriente abfti- neant, eumque ad valetudinem referant, ita quo- que heic; idque eo magis, quum chylus dulcis, in quem abeunt alimenta, fibras & partes folidas, heic finnnndas, emolliat; parcior igitur cibus fa- hibrior eft copiofo. Jentare hcic non licet, ne prius quidem prandere, quam e corpore aqua eli- minata iit, cum aqua enim minerali laudabilis non prseparatur chylus. Et quum modus adhibendus fit prandii, haud quoque immerito coena ndmitta- tur, & inter ea quam maxime fummovcndaj com- eflationes & convivia fnnt.
Neque minus noxium eft, nimis celeriter ci- bare, cibumque non bene manducare, quod facile ad acidulas accidit, ubi appetitus fa;pe nimius eft. Quo fit, ut cibus cum faliva, vcro fuo menilruo, non fatis mifceatur, & hinc mala digcftio, gravi- tas ventricuJi &c.
Edulia ejusmodi fint indolis, ut facile a na- tura coquantur, quaj tunc intcnta efle debet in aclionem aquaj , e corpore eliminanda?; unde omnis durioris generis cibus nocct. Ncc acido fint cdulia, atquc adeo contraria aftioni aqux1 d^lis, cujus vis eft acida domandi. Neque pingucdinis multum in fe contineat cibus; pinguia enim fo- lida emolliunt, falinorumque martialium vim in fluidis infringunt.
Ex
156 DLETA ACIDULARIS.
Ex hoc fundamento rejiciantur planta cruda: Acetaria, Radices, Fruclus. Fragorum quidpiam admittatur, quia diurefin promovent. Panis val- de recens flatulentus eft & difficilius folvitur; ve- tuftior & durus, item bis coctus, alvum obftruit; mediocris itaque fit & adfuetus. Jnfcula commen- dantur varia ex granis Avense, Hordei, ex Pifis fine notabili pinguedine. Laudabilis itidem funt Ligumina recentia : Radices Dauci, Paftinacae, Pe- trofelini, Rapa; &c. Herba Spinacia , Cerefo- lium, turiones Afparagi, Poma, Pruna, Pafluls, Amygdalai, fimiliaque cocla: nec non Carnes tene- riores recentes Boum , Ovium, Cervorum , Gallina- rum, Tetraonum , Columbarum, PafTerum: Pifcium item carne confiftentiori , Percarum, Efocum, Salmonum; non vero mucoforum, e. gr. Murae- narum, Gadorum. Aimittantur quoque Cancri, fed parcius adfumti. Contra carnes duriores, fu- mata;, falitae, ficca? & pin^ues improbantur, ut difficilioris digeftionis; nec non pifces faliti. Lacticinia minus conveniunt, & ex Ovis parata; quum fint pinguia.
Potus fit parcior, qui fitim reficiat, non pa- latum ; tenuior commendatur. Cerevijia pinguio- res & calidiores exulent: item recentes & nimis vetufta;. Admittantur etjam Vina magis guftata, quarn potata , minus acida; quum ventricuhim ca- lefaciant, digeftionem juvent, & fecretiones pro- moveant. Quare etjam Spiritus vini aut frumenti , parcius & rarius potatus , ut etjam aliae aquae de- ftillatse, aqua minerali in corpore remanente, pri- mas vias corroborant & diurefin promovent.
EXCRETA. Alvus femper fervetur aperta, & inteftina a cruditatibus pura , ut remedia vim fuam omnia facilius exferant. Aqua mineralis hunc per
fe
DI/ETA ACIDULARIS.
fe plerumque oftendit efleftum, dum nigro tingit excrementa colore. IIlos, quorum ventriculus & in- teftina cruditatibus & pituita repleta funt, antea alvum ducere oportet; quum aqua h&c, ut Jene catharticum, non adeo faciie viam patefacere va- leat, fed in effeftu edendo fuo impediatur. Qui vero antea purgantibus ufi, vel etjam a crudi- tatibus hujusmodi liberi funt, illis parum vel ni- hil hujus remedii, fub acidularum ufu, opus eft. Saspe tamen, in initio curae, accidit, ut aqua mi- neralis non libere fine purganie e corpore pro- manet.
Potiflimum vero expedit, ut aqua libere per urimm effluat; hinc enim fanguis dilutus, renes & vefica ab arena mucoque purgati, pulmones alia- que adjacentia vifcera ab obftru&ionibus acribus- que humoribus liberati, folida in priflinum ftatum reftituuntur.
Vomitus interdum illos, qui pituita ventriculi laborant, fupervenit, qui vero, diu non durans, proficuus eft. ||Magis faepe effick, quam opti- mum quodvis emeticum vel catharticum.
In quantum Sudor prodeft, vel non, ex an- tea diftis colligitur. Sudor ncttumus promoven- dus eft modice corpus tegendo; ratione enim ha- bita diverfa? corporis conftitutionis , & diverfai valctudinis, multa faepe per fudorem eliminantur mala, fanguisque purificatur. Quo vero in cafu obfervandum , ne nimis cito exfurgas e lefto , & poftea mox aeri te humido exponas, fed potius parumper in sedibus maneas, dum aliquantum fe pori contrahant.
Venus exulet, quum fibras femper laxet & corpus enervet, quod omni fuo tunc eget vigore, ad exeernendam aquam, & reparandum ftatum aegroti.
Pk-
'58
DLETA ACIDULARIS.
Pletboricis, & qui vcnaefect.ione adfueti funt, paullo ante, quam iter ad acidulam inftituunt, vena fecetur, fi ratio ita tulerit; quod vero fa- cile fieri non debet, incepta jam cura; quia na- tura tunc, per plures fefe excipientes evacuatio- nes , multum debilitatur.
AFFECTUS. Mens Ireta & tranquilla, jucundus adfpe- ftus, gaudium & omnis curas abjeftio, haec aiunt Syftema nervofum, haec corpus refocillant, haec faciunt, ut omiva vivide & alacriter fuccedant. Hinc cuique fcre cur* fit, ut acidulis utatur longe a domo diflitis, ne turbetur moleftiis, quae nu- merofa in familia fepe contingere folent; quare nullas quoque tunc temporis, li fieri poflit, vel dare, vcl accipere literas debet. Contra vero poft meridiem fodalitia frequentet; innocens pa- ribus cum amicis gaudio exfultet; choreas eiigat, mufica, hiftorica, pluraque ejusmodi innocua ob- lectamenta, ubi nullis opus eft meditationibus pro- fundis; atque adeo alacres jucundosque focios per- quirat. Vel, fi haec omnia defunt, non tamen deeft occafio in collibus nemorofis campisque flo- reis fe herbarum, infeclorum, aliorumque anima- ]ium admiratione delectandi.
Contra ea moeror atque triftitia, ira & invidia, tamquam vermes funt, interne rodentes, qui hu- mores circumfluere, & sequaliter per corpus dis- tribui, prsepediunt, excretiones item vel augent, vel minuunt. Metus facit faepe alvum nimis Ja- xam. Ira non raro Apoplexiam adfert & Chole- ras. Ille tamen affectus eft periculofiffimus, qui inopinato cietur.
Multa heic circa modum bibendi aquas mi- nerales dicenda eflent; quomodo a dofi parva in-
cipien-
DLETA ACIDULARIS. 159
cipiendum; ad fummam usque fenfim augendum, & tandem ad finem minuendum. Iticlem, quo- modo aqua properanter haurienda; ut vix prior in ventriculo incalefcat, quam fequatur altera, ut ci- tius expc-llatur, ventriculus tamen ne frigefcat; cujus menfurse fint vitra; quanta dofis; &c. Sed ut propofitum mihi fuit unice circa Duetetica ma- nere, ita aliis ipfam aquas mineralis exhauitio- nem confiderandam relinquo, &, quod jubent facultates, opufculo finem impono.
CX.
cx.
POTUS COFFEiE
QUEM
SUB PR.ESIDIO D. D. CAR. LlNNiEF
Propofuit
HENRICUS SPARSCHUCH,
Lincopia O-Gothm. Upfalia 1761. Decembr. 16.
D. D. %. I.
Nos Europasi, qui ducli opinione, ad con- fuetudinem, nec ad rationem vivimus, ut verbis utar Senecee, aliarum gentium mo- res alto fupercilio, immo cum rifu, intuemur, quafi a nobis prorfus alicnos, mox vero eosdem, novitatis cupidi, in ufum trahimus. Nobiliores, ut habeant, quo a plebejis diftinguantur ; hi ve- ro, ne inferiores videantur cseteris, fimiarum in- ftar, illos imitantur, & fic novi facile per inte- gras regiones late diffeminantur mores. Naviga- tio, ad fummum faftigium ab, Europaeis evecta,
nos
POTUS COFFEM.
pos in omnes mundi plagas facile alleclat, etjam f-emotiflimas ; inde nobis aliarum gentium terrae & mores innotuere, tam boni, quam mali. In- ter maxima inyenta, qusp beneficio navigatipnis originem debent, primum fibi yindicat locum Irir dia Occidentalis, a Columbo dete&a, quamvis inyentionis gloria Amerieo Vefputip ccfTerit. Na- vigationi etjam adfignamus Indiam Orientalem, ejusque infulas feliciflimas, mercesque varias, ab utraque India repetendas. Si mente a.c cogita- tiotie omnia adeamus , quae recentior inveftigavit aetas, certe rudes dicemus majores, qui horutn omnium ignari vixere. Hi Spiritus ardentes, Ni- cotianam, Theam, CofFeam, Saccharum , Seri- cum, Aromata plurima, & fexcenta aiia, nobis hodie ufkatiflima, ignorabant: humili contenti Ibrte , noftris & fortiores & feliciores, ea fper- nentes, quae hodierna introduxit luxuria, in cor- porum ufum, certe non optimum. Nifi quis nos feliciores judicet ob detecias Potofi a-rgenteas ga- zas, quas laboriofe ex terra; vifcerihus erutas, magno cum periculo in Europam transfcrimus, Siec minus ancipiti cafu ad disjuncliflimas Indiaj Orientalis barbaras terras deferimus & dilapida- mus., arida folia fouticum & lila larvarum tcnu- iflima reportaturi. At verp intei alia, qua; re- ducimus, -numerandae erunt fic difta; Fabae Cof- fea;, quae tanta copia foodie importantur, ut fa- tis mirari nequeamus, Indos in fuis terris tam largam obtinere meflbm, quse tot noftratum fuf- ficiat gulis. Hanc tamen confiderationem illis, quibus curae sft, Jubens relinquo; mihi animus tantum erit, pancis diflerere de potu iflo Orien- tali - Arahico , quem decoctum COFFEiE dice- re moris eft, ejusque originem, praiparationem & ^ffeftus peculiares exponere. Te yejrp B. ea, Tom. VI, \» .qui
161 POTUS COFFEiE.
qua par eft, veneratione compellamus, veiis fo- litum nobis non denegare favorem.
i n;
Hiftoriam COFFE^E perfeftam fi traderem, dies prius mihi deficeret, quam dicendorum tela, quum de ea tot tamque multa tradiderint plurimi, ut ea enumerare opus foret Herculeum. Qui de COFFEA multa lectitare geftiunt, adeant , prs cseteris, Monographos CorFeae, inter quos nomi- nare fufficiat
Meifnerum 1621. MaJJilium 1685.
Peterfenium 1666. Chamberlaine 1685.
Banefmm j6ji. Bleignur 1687.
Tognium 1675. Maglium 1691.
Du Four 1684. Bladdceum 172 1.
Galan 1669. Doglas 1725.
Sponium 1705. Civerum 1731.
Roque 17 17. Kalmium 1755.
Langerum 1684. ut taceam Mappii & Gmelini difputationes , alio- rumque, docte confcriptas.
§. III.
Notitia Coffcaj genuina, inprimis ab Arabia felici & iEthiopia, Borbonia Africes peteretur, in quibus fponte crefcit, nifi remotiflimus obftaret locus ; nobis itaque fufficiat Coffeam confiderare fe- cundum astates, quibus magis magisque innotuit. Nominata Coffea proprio in foio, Arabis fcilicet felicis, BUN, quod ^gyptii in Bon vel Ban flexe- runt, quo faftum eft, ut nonnullis Bunchos Avi- cennai idem ftatuerint.
ARABES fcriptores circa An. 900. primam hujus arboris mentionem, quantum novimus, re- liquerunt, mancam licet & valde obfcuram.
ALPI-
POTUS COFFEiE.
163
•ALPINUS (Profper) de plantis JEgypti, Ve- net. 159 1. primum hunc graphice propofuit po* tum; quod vero attinct arboris figuram, adeo rudis illa fuit, ut ab aliis facile non dignofcere- tur. „Potum quendam, inquit, ex Bon f. Baa „praeparari, quem Turca?, iEgyptii & Arabes „parant, deco&um vulgatiflimum, quem vini „loco ipfi potant, venditurque in publicis ceno- „poliis, non fecus quam apud nos vinum, illi- „que ipfum vocant CAOVA. Arborem fimi- „ lem efie Evonymo ; potum corroborare ventrem, „juvare conco&ionem , vifcerum auferre obftru- „cl:iones, uterum calefacere, menftrua pellere. Philologis excutiendum relinquimus, an illa an- tiquioris aevi fententia fibi conftet, qua nonnulli contendunt vocabulo 1 Sam. XXV. v. 18.
fignificari Cofteam £ potum, quem Davidi attu- ]erit Abigail *); cum ex fabis f. fruflibus frictis & contufis Cabve, Arabica? arboris, potionem gen- tibus Orientis gratifiimam ac rcceptiilimam effe paratam, conftat.
De COFFFjE potu, VERULAMIUS A:o 1624. cent. §.768. ita: COFFEA Turcis potus ex bacca , quce nigricat inftar fuliginis , ejl acri & aroma* tico odore, pulverifata in aqua fumitur calente.
Europaeis in ufu efife coepit hic potus, circa annum 1645. & primo apud auftraliores Italos, Gallosque invaluit. Prima popina Cofteaj infticu- ta Marfiliae 167 1.
RAJUS in Hijloria plant. A:o 1690. de potu COFFEyE, utpote tum receptiffimo , ita loqui- tur: „ Arbor Arabiae fclicis, duntaxat intra Tro- „picos. Arabes vim feminum vcgetandi deftru*
L 2 unt,
*) Vid. b. m. Olav. Celfii S. TIi. Doft, & JJruf. Hic robotanicon de plantis Sacr. Scripturtef Upf. edit. MDCCXLV. & MDCCXLVII.
164
POTUS COFFEiE.
„unt, inde immenfae opes, ut fere totius orbis „divitia?, in eo confluant; unde illa pars Arabia» „vere feliciflima. Fidem fuperat, quod millena „modio1orum millia divendant Turcis, Barbaris, „Europa?is. Mirum, inquit, tantum thefaurum unius gentis peculium efle, & intra unius pro- „vinciae anguftias coerceri. Mirum , vicinas na- „tiones, exftimulante invidia f. avaritia, eas jam „pridem non, vel vi depopulatas eflb, feu femina, „vel vivas radices, dolo non furripuifle. Mirum, „quam vigilem Draconem coiivetis fuis tuendis „pra2ficiant indigenae. Mirum, unius regionis mef- „fes, totius orbis fufficere expenfis.
Suecis noftratibus, ante initium hujus feculi, vix in ufu fuit hic potus, quod plures fenes, fide digniflimi, etjamnumque fuperftites, nobis re- tulere, qui eum ad nos introduftum a peregrina- toribus tcftantur, e Gallia reducibus, eo, uti aliis moribus, noftram qui infecere «ationem.
Vifa primo fuit arbor in Europa circa an- num 17 10. ex Arabia feminibus delata in Hortos Academicos Belgii, & inde per totam factfe Eu- ropam diffeminata; quo modo hoc factum fit, graphice defcribit Barbaave in Hort. Lagd. Bata- vo 2. p. 217. Nicoiaus JVitfen , Amftelaedamenfis „Conful, atque Indiae Orientalis Prsefectus, poft- „quam literis fa?pe monuerat primum Societatis „lndiee Orientalis Praefe&um Van Hoorn, ut fe- „mina recentia, Caffe, Mocha Arabiae felicis ur- „ be deferenda curaret, atque in infula Java , in „cujus metropoli Batavia habitabat, terrae cora- „mifla foveret*. cui ille parens, arbores inde na- „-6tus plurimas, unam mifit Ampliflimo Viro., „qui ftatim quam liberaliflime, incomparabili hoc ornamento, hortum ornavit Amftelaedamenfem, ^ cujus olim & conditor fuit. Ibi tulit dein fru-
POTUS COFFE^.
i#5
„&us, ex quibus fatis novx afliduo ftirpes prod- „eunt. Ita quidem, ut rariflima? arboris fpe&acu- ),]um in Europa, unius Witfenii cura? debeatur & „liberalitati, errantque, qui aliter de bac re com- „mentati funt, ut fuis ad me datis , ipfe Amplifli- „mus Vir monuit. An itaque, ut quibusdam pla- „cuit; fatum fuerat 1690 in Java?
JUSSLEUS (Jnton) in Attis Parifinis , di- gnam figuram & defcriptionem arboris, omniura primam propofuit A:o 17 13. fecundum arbufculam vivam, quam Pancras , Conful Amftelaedamenfis & Fr^fecUis Hnrti , Ludovieo Magno obtulit , ut com- memorat Geoffroy Mat. med. t. p. 432.
AMERICiE regiones, inter Tropicos fit», hodie ab Europ^eis cultae , uti Surinamum , Do- minica, Martinica, & Antillae aliae, ex hujus ar» boris cultura ingens quotannis reportant lucrum, etenim feminibus, a Gubernatore Van Hoorn pri- mum reportatis, arbor in varias regiones utrius- que Indiae diftributa fuit, immo & Africae fervi- diflimse, quae antea merx unius erat regionis.
§• IV.
GENUS arboris COFFEiE diftinfhim efl ab aliis plantis. Primi, qui arborem confpexerunt, Botanici, ad Jasmini genus retulerunt CofFeam, cum Corolla fatis conveniant & baccae fint difper- mx. Heijlerus quidem in Horto Helmftadienfi, rovum ex hac arbore plantarum genus conflruere primum conatus eft, modo operi perficiendo par fuifTet. Nob. Dom. Praefes A:o 1737. primum generis diftindtum & naturalem tradidit chara&e- rem, in Generibus plantarum: COFFEA.
CAL. Periantbium quadridentatum , minimum, germini infidens.
L 5 COR.
\66
P0TU5 COFFEiE.
COR. Petalum mfufldibuttfornie. Tubm cylirir draceus, tenuis, calyce multoties longior. Lim- bus planus, quinque-partitus, tubo longior: laci- niis lanceolatis,' lateriluts reyplutis,
STAM. Filamenta quinque, fubulata , tubo corolla; impofita. Antherce Iineares, incumbentes, longitudine rilamentorum.
PIST. Cermen fubrotundum. Stylus fimplex, longitudine corolla?. Stigmata duo , reflcxa, fubu- ]ata, craffiufcula.
PER. Bacca fubrotunda, pun&o umbilicata.
SEM. bina, elliptico - hemifphaerica, hinc gibba, inde plana, arillo involuta.,
§. V.
SPECIES quidem generis hucusque non nifi linica innotuit, fcilicet h'<sc ipfa, qu* feminibus potum fubminiftrat. Occidentalem aliam, tan- quam novam Coffea; fpeciem, nuper ex America redux, Clariff. Jacquinus, Botanicus Ccefareus, orbi propoluit, in opufculo fuo, quod infcribitur, Enu~ meratio fyffematica plantarum; fed de arbore non vifa, nihil pronunciamus, inprimis cum a Coffea Arabica in non paucis differat: numero certe partium floris quaternario, nec quinario, femine uno necgemino manifefte differt. Efl: vero haec: COFFEA occidentalis floribus tetrandris, fru-
clibus monofpermis. Jacqu. gen. 16. Pavetta foliis oblongo- ovatis oppofitis, ftifju- lis fetaceis petiolis interpofitis. Broixn. hift. jam. 142. t. 6. /. 2. jfasminum arborefcens, laurl foliis, flore albo odoratiflimo. Plum. zV. 150. t. 156. /. 2.
Quod circa hujus fpeciei genus dubii haerea- mus, fru&ificatio dicocca Stellatarum imprimis
nos
POTUS COFFE^E.
167
nos movet, in generibus notis coriflans, qux five numero quinario f. quaterno variat, itti in Rubia, Crucsanella aliisque, tamen fruftu dicocco con- ilans; nec folet facile numerus feminum in iis, qu^ paucis gaudent, variare, cui itaque principio fuum ina?dificavit Syftema CaTalpinus.
§. VI.
SYNONYMA CofFeae noftrae omnia, pra;- fertim e peregrinatorum turba colligere, res im- mei fi effet laboris, parcioris autem ufus. Non- ^liulla icaque indicaiTe Botanicorum fufficat, quae inter prrccipua funt
COFFEA. Syft. nat.io. p. 929. Spec. pl.172. Hort. clif.59. Hort. Upf.41. Mat. med.70. Roy. lugdb. 239.
Cojfe. Dal. pharm. 491.
Coffe frutex, ea cujus fruflu fit potus. Raj. hift. 1691.
Cojfe tree. Pluk. phyt. 272. f. r.
JASMINUM Arabicum, lauri folio, cujus fcmen apud nos Caffe, dicitur. Jaff. ACt. J713. /J- 388. t. 7. defc. figur.
JASMINUM arabicum, caftaneae folio, flore albo odoratiflimo, cujus fruftus Coffe in officinis dicitur Belgis. Comm. Amft. 72. Boerh. lugd. 2. p.217.
JASMINUM caftancce folio, flore odora- tiffmo, rubro fru&u (qui CofFe) duro. Comtn. /imft. 250.
EVONYMO fimilis a?gyptiaca, fructu bac- cis lauri fimili. Banb. pin. 428.
Arbor Bon, cum fructu {ho.Buna. Park. tbeatr* 1622.
Bon vel BAN arbor. Baub. bift.%. p.422. Bon vel BAN ex cujus fruftu /Egyptii potum Caova conficiunt. Pluk. alm. 69. t. 272. /. f.
L 4 BON
i5g
POTUS COFFE*!.
BON Alp. Mgypt. 0,6. t. 36. Vesl. Alp. iii BUNA, Bunna fk Bunchos Arabum. Baub* hijl. i. p. 421.
i vii.
DESCRlFflONfcM arboris prseftantiiTimarri fuppeditat Hortus Clijfortidnus , c^iiam itaqile hcio fiftimus, paucis adjecf.is*
RADIX librofa, pallida.
CAULI5 arboreiis, fe&iflimtis, ere&us, firnplex^ fa?pe duodecim pedum" & ultra; cortex primo ari- ho viridis, fecuridb fufcus fere, prsecedentiurfi grifeils, ex epidermide longitudinaliter dehifcente quadrifariam & mernbrana? inftaf difcedente, iri- «quaJis & laSeft&j
Fblia oppollta ^ pef fpatia {pithairiaea vel fpal- rnaria remctis oppofitionibus.
RAMUS.ad fingulam alarri foiii , lineafi plus fpatio ab infertione folii, fupra foluim remotus emittitur, horizontalis fere, fimpliciffimus vel fine ramulis, excrefcens per annos femper ex apice^ ieniiis; junceus, glaber.
FOLIA oppofita , oppofitionibus fpithamfe vel palma? fpatio remotis, fingula ovato -lanceolatai definentia in acumen oblongum , fuperne glabra, atroviridia , nitida; inferne pallide viridia^ glabri & obfcura.
PETIOLUS brevilfimus , duartifri triumve li- heafiim, extenfus fecundum longitudinem folii, ubi fuperne minimus filiforTiis , inferne teretiufculus crafiior; a Jateribus bujus intra folium exeunt va- ia alterna, viginti plura, ad angulum acutum re&a fextenfa, prope marginem oblique flexa verfus regionem' apicis: horum vaforum infertio bifur- cata eft, finu fubtus cohcavo, fuperne convexo; foliorum Difcus plahus eftj at juxta marginem
jufto
POTUS COFFEiSC.
jufro longior, hinc undulatum quafi, jhtfd finguli vafis exfertionem, flectitur. Longitudo foliorum fpithameea eft, latitudo digitorum trium trans- verforum. Cum rami horizontaliter pateant, ver- titur ferhpcr difcus folii verfus coelum. Folia in- feriorum oppofitionum in finguli anni ramo, mi- hora funt reliquis.
STIPULA, ubi egrediuntur petioli, connt?- iftuntur utrinque folia, quae inter petiolos termi- hatur in aCumen fubulatum ramo approximatum ; ubi ramus per annum terminatur, ibi apparent margines laterales fubulati, conniventes, & gum- mate quodam claufi. Foiia perfiftunt per trcs an- hos, decidunt, nec regenerantur.
FLORES ex fingula ala duo f. quatuor, fef- files: corolla nivea hypocrateriformi ; reliqua vide an Generibus.
FRUCTUS ovatus, obtufus utrinque, c ro. tundo paruni utrinque compreflus, & quafi an« gulis fex obfoletis notatus, umbilico circulo ob- foleto notato, ruber, cortice molli tenui, bilo- cularis.
SF.MINA folitaria, cartiiaginea, hinc con-» vexa, incie plana, margine altero longiorc invo- liito intra alterum & refiexo in paribus contrario Jnodo. Fru&us hic pedicello breviftimo infidet, cinclo vaginulis utrinque acuminatis imbricatis*
Videmus ex data defcriptione arbons , ui paucis eandem comprehendam, Arborem firripli* cem, ereftam, minus altam, ramis longis, finv plicibus, iaxis & fere nutantibus, veftitis; Foliii crpofitis, laurinis, fempervirentibus, ornatam Flo- ribus albis, feffilibus, fere Jasmini corolia, quibus Bacca ceraibrum facie, rubicundae fuccedunt, pul-- pa pallida, fubmucilaginofa , fatua, intus gerentes" Semina duo, dura, hinc convexa, inde plana, arillo eartilagineo veflita.
L .5 FLO-
170 POTUS COFFEA.
FLORET arbor bis in anno, uti plantis In-
dicis cft folcnne, temporc fcilicet vernali & au- tumnali; FRUCTUS vero integrum annum ad ma- turationem expofcunt, adeoquc fru&us etjam bis in anno icgitur.
OKDO NATURALIS arborem rcfert nd or-
dincm 44. Stellatarwn, quod ex chara&ere & de- fcripcione patet; ita tamen ut admodum affinis fit Qrdini 63 Cymofarum, de quibus videatur Pbi- lof. Botanica.
CULTURAM arboris fi refpiciamus, ean- dem apud nos cum fenore feri & propagari nun- quam polfe, patet, cum cjus patria fit inter Tro- picos; adcoquc fine caldariis calidiflimis, in ter- ra pra?gnance, e ventre equino parata, excludi, adolefcere, florere, & fruclum fub feneftris pro- ducere, certe nequit. Ut vero hujus cultura fa- cilius innotefcat, ea adducere juvat, qua? de hac commentatus eft Job. SiLmder, in actis Holm. 1757. p. 236. qui ipfe plantationi manum admovit per plurcs annos, dum Surinami degeret, cuius ver- ba paucis comprehendamus : „Arhor exacto anno „pofl plmtationem, ex feminario in aliam transfertur „terram, inter fruteta plcrumque crefcit, & ra-
ro in altum furgit, corticeque obdufta fubci- „nereo, ramisque laxis, fulgentibus ac undulatis
foliis. Terra fit humus daedala, in qua cre- „fcit, & ioca paludofa optima huic funt. Cli- „ma furinamonfe praterea eft divifum in *) tem- „/>w Siccitatis minus, per Fcbruarium & /3) Plu- „ viale wajus a Martio ad medium Augufti, in- „que 7) tempus majus Siccicatis a medio Augu- „fti ad finem Decembris, & denique in <0 Plu- „viale r.dnus , quod Januarium compleclitur. Ar« „bor, in tcmpore pluvial: minori, plantationem „obtinet, idque inter Mufas, ut .umbram fibi
„ con-
I
POTUS COFFEiE. 171
„concih"et, donec quatuor impleverit annos. Ad „ longitudinem oclo pedum crefcit, & ad annum ?,durat vigefimum, vel ultra. Poft tres annos „fruftus reddit, idque bis intra annum. Fruclus „majores in tcmpore majori pluviali obtinent ci- ,,ves, & minores in Oclobri. Arbores novclhje „fabas reddunt majores, fed minus fapidas. Mo- „dum ficcandi & mola easdcm Confringendi , apud „ Auftorem L. B. invcniet.
§. VIII.
ANALYSIN borum feminum COFFE7E prne- tereo, quoniam nobis in hoc otium fecit Ceofroy in Mat. med. 2. /7.433. quam qui defiderat, Auclo- rem adeat prseftantiflimum.
§• IX.
Ad PRiEPARATIONEM Coffea ratio in, ftituti nos deducit. Scminr. in fartagine ferrca, fu- pra prunas torrentur, ut bcne fudent. Manum vero exercitatam opus defidcrat, ut ncc minus nec parcius uftuletur. Dcin in molam verfati- lem ex Chalybe mox conjiciuntur , ut in pulve- rem rcdigantur craffiqrem; fi cnim diu confer- vantur affata, vis nonnihil perit. Ex hoc pul- vere uncia una cum femifle fumatur, quae cum duabus circiter libris aquse co&ce mifceatur, igni- que admoveatur, & pofrquam bis aut ter ebuili- verit, ab igne retrahatur. Clarificetur adjefta rafura Cornu Cervi , aut albuminc ovi aut aqua frigida, ut Iimpidius evadat decoftum; AYn ta- men libentius potum confumunt, fine additamen- to clarificatum, quum contendant, vires potus inde infringi. Deco&um adhuc calens a fcccu- Jento pulvere, in fundo aheni proccipitato , pcr inclinationem feparetur , calidum fumatur , li enim frigidum fuerit, ingratiflimus plerisque efl:
potus;
POTUS COVTKM.
potns; cofifuetudini tamen, ut in csferis, dfc
terppcrandum.
Nqflrates t poft prandium plcrumqtie CofFearri bibiint, idque tribus cyathis murrhinis, cum fac- cbaro fa?pe & flore Jaftis. Galli vero, cyathum unum tcrnpore matutino imprimis potant, majo- rem tameii noftris, Saccharo adjefto, & pane trincoo ei immerfo , ut potius edere, quam po- tare videantur. Belga illam & tempore matutino & pomcridiano hauriunt; in his vero plebeji, non tvftum, ut etjam fine faccharo & lacte, inftar in- £u{j, propinant, ore poftea faccharum, vel radicem Liquiritiae fumunt. Angli tempore inprimis matu- tino, cum pane, butyro illito, bibunt. Turca unu.rn tantummodo Cyathum hauriunt, faturatio- rem vero noftris.
SUCCEDANEA COFFEiE, ut invenirent, quam plurimi fuere annifi, e. gr. in pifts , nucibus fdgineis; airtygdalts, Fabis , Zea, Tritico, Pane tofto, intcr quse amygdala, omnium caeterorum faluberri- ma, majori tamen gradu, quam COFFEA infla- tiva, minus ideo recepta. Helianthi annui femina uftulats, odorem Coffea; fpirant, potumque gra- tum prsebent. GOiian. monfp. 456. Quoties COFFEA fuccedaneis adulteratur, toties docta? non convenit gulae, adfuetoque abdomini malum adfert non minimum.
INSTRUMENTA ad hunc potum rite pa- randum & propinandum, quibus luxuria culinas nobilitavit noftras, tam varia habentur ac defi- cjerantur, ut illa folum commemorare labor fit. Sunt vero hsec inprimis:
Sartago ferrea pro ttftulatione feminum. Mola cbaiybea pro toftorum feminum commi- mitione.
Abt*
POTUS COFFEiE. j73
Abemtm ceneum operculatum pro co&ione.
Tripus ferreus pro aheno coquente.
Carbonarium aneum pro cantharo calido tenendo,
Cantbarus argenteus ad propinandum decoctum,
Cantbarus argenteus pro lacte infundendo.
Vafculum argenteum faccharum fubminiftrans.
Forceps argentea pro faccharo excipiendo.
Vafcula murrhina ehinenfia eaque gemina.
Cocklearia argentea parva pro faccharo mifcendo,
Menfa rotunda picla, verniceque obdu&a.
Mappa menfalis pro tegumento menfse.
Repofitorium quod exeipiat fupra menfam vafcula,
Vas argenteum majus pro lavandis vafeulis. Plura ut taceam, qua; maxime neceffaria judicantv licet vix mille thalerorum redi.mantur pretio.
ARS Coffeam praeparandi, dudum in urbibus populofioribus , jus civitatis obtinuit, & admo- dum familiaris evafit, tanquam germana foror Ta- bernarum Vinarjarum, hinc publica; taberna; Cof- fea fere ubique proftant hodie, in quibus otio* fiores & delicatiores conveniunt, potu non ine- briante fe reficiendij quin & in domo quacunque honoratiori, anciilara vel famulum, artis liujus eonquinariae peritum^ depreher^as,
$. X,
Hoc potionis genus, «t novitiura, nobilio- ribus in Europa tam frequens eft, quam igno- bilioribus Nicotiana evafit, Inprimis gratiam fexus muliebris fibi conciliavit potus, cum inebrians non fit, cum Thea; infufo fociandus, quamvis COFFEiE potus nobilior judicetur, quod cha- riori, quam Tbea, forte pretio veneat. Nulla cnim facile Matrona nobilior, folo These infufo fe fat opipare exeeptam putat, cum CofFea, ma- joxis nempe pretii, habeatux praeilajitior* immo
174
POTUS QOFFE&.
pro contemtu habet, ii, aliam invifens, COFFE/E non excipitur deliciis: isque, mihi credc , inurba- nus falutatur, qui prandio dato, Cotfeam non of- fcrt hofpitibus. Commentum hoc COFE&M no- vitium , planc fingularc eft , nec Tabaci fumo in- fciius, modo rationes qujeras hujus ex eiTechi, faporc vel reliquis attributis. Ex CofFeffi inerti- bus nucicis, aduftionc eupyrcumaticis factis, na- tunu adeoquc inimicis, parare potum, qui ncc reficiat animum , nec fitim reftinguat, ars omni- no pcrmagna cit, quem bruta animantia, omnes- que homines horrent, nec docise nifi gu!a: fapiat. Pr-clerea novimus omne toihim vim nutriendi amifilfe, naturaeque evafiile inimicum, unde pa- nem aut carnem uftam, omnes merito depurgant coenantes.
§i xi.
VIRES qui fcirc velit hujus COFFE^E po- tus, eas potius Medicas, quam diaeteticas repe- riat, quas paucis exponere lubet.
ANOREXIAM potius excitat, quam appe- titum; quicunquc mox ante prandium aliquot COFFE/E cyathos haufit, ut antea famelicus, absque fingulari oblcciamento & aviditate cibum alfumit, quin potius ab eo facile abftinebit.
PERVIGILIUM accelerat & fomnum tollit, quod quivis expertum habet, qui hoc haulio tem- pore vefpcrtino, largius fe ingurgitavit , & inde nociem transiget infomnem; quod ut impediant, alii aqu^e fuperbibunt cyathum, alii vafcuium vini, alii fpiritus ardentes; fi coenam omittant, qui fero, tempore vefpertino, potum confumferunt, non fomno facile obruuntur.
FLATULENTIAM inhibere, & dlgsftimwn promovere, creditur, II a prandio mox hauria-
tur;
POTUS COFFE^.
175
l tur; certum vero, immo certiffimum, eft, quod i. i potus, quocunque tempore funiatur , fi minus rite f. ; toftus & praparatus, Borborygmos excitet & flatu- ). lentiam. Nob. Damn. Prsefes virum novit, qui \. A:o 1742. d. 4. Oftobr. commilitoniim alleftus confortio, ofto cyathos murrhinos hujus potus , • haufit, inde flatulentia, borborygmis, ructibus ni- dorofis, Anorexia, fingulari fenfu cordis rclaxatio- c nem fimulante, nocle infomni & fudore acido gra- viter laboravit.
TREMORES manuum capitisque obtinent plerique Coffea; ftrenui & quotidiani potatores 1 *). Tres Viros illuftriores , nuper defunclos, meminimus, qui nimio Coffece potu adeo tr-t-mu- : li evafere , ut vix Cyathnm ori admovere potuc- rint, feliciter tamen liberati, per aliquot annos, ab hac potione abftjnendo 5 Unus horum , qui guftui abftinentiam perfuadere non potuit, ore Coffeam tenuit, fed nihil deglutiens, fpuro eam deinde emifit. Debilitare Coffeam & fyftema ner- vofum, & cerebrum, utpote exficcans & fimul empyreumaticum , non modo ex qualitate uftuali, fed ex diclis tremoribus, conftat. Apud magna- tes noftros, frequentiores hodie effe mortes fubi- taneas, deprehendimus , quas Afpbyxiam dicunt, qua plurimi Holmia; & alibi, circa folftitia Sby- berna inprimis, occubuere; annon culpam Afphyxia? e potu Coffea; derivare liceat, aliis inquirendum relinquo; mihi certe alienum non videtur, nec alienae funt obfervationes, cum plurimi Afphyxia erepti, de iis loquor, quos novimus, flrcnui po- tatores fuere Coffese.
ANTIVENEREUM & effeminans vulgo habetur Coffeae potus, unde etjam potus Capo-
num,
*) Vidi multos ftrenuos hujus potus Helluones, fed omnes praepropera feneftute confe&os.
176
POTUS COFFEJE-
num, per opprobrium dicitur. Certe fi blanda» dulcia & oleofa, Apbrodifiaca fint, vires CoTe.u effe contrarias oportet. Notiflima eit Olearii in iiirierario p. 578. hiftoria , de Regina Sultani Mah- mud Kafnins , quae equum videns caftrari , ab bor- rcnda opcrationc abftincre, & equo CofFeam pra- pinari juflit, cujus cfficuciam habuit expertam in rnarito,
OCULOS tantum debiiitat, quantum pinguia eos corroborant. Virum novimus, qui hora pri- rrja diei ante prandium haufit tres CofFcae cya? thos, vacuo ventriculo, poft quadrantem horse, rclationcs le&urus publicas, faeultatem videndi fcre defideravk, albo quafi reticulo f. iinteo po* <rofo ocuiis prajtenfo.
MELANCHOLICIS nocet CofTeae potus, q.uod omnes huic obn.ox.ii morbo, fuo confirmant tertimonio..
HYPOCHONDRIACIS damnum adfert, aci- dum enim in primis viis auget, & copiofius hau- ftujn., fudorein atque acidum generat; quando lij potar.t decoctum, & non multo poft eurru vchuntur, ruftus emittunt acidiflimos & co- piofifiimoG, ut £pdem contineri .curriculo s grave -ducamus.
HYSTERICIS non expedit potus, ctfi il- lis vi fua eupyreumatica prodefle creditur. Ma- tronas duas bonoratiores , urbis hujus incoias, hac paflione vexatas, ferunt, quae quotidie potum confumferunt, & ex Medicamentis praefcriptis, nullam obtinuerunt medicinam , pruisquam CofFe- am copiofius fumtam, medicorum conlilio per aliquot annos neglexerint; perfuafione vero ami- carum, potum defendentium , aliquot cyathos Co.ffeae poft annum hauriebant, fed; vix exa&a
jaocte.
POTUS COFFE^. t77
• lio&e, paroxyfmo intenfo hyfterico affe&ae-, veri- : tatem criminationis probarunt.
•
H^MQRRHAGIAS quascuhque, Menfes & ■ HtfiiiorrboideS pellit, ideoque feminre etjam huic deditfc potui, menftruis fere diffluiin»-, & fope i Uteri Ha?morrhagiam inctirrunt; ne igittir in fta- ! tu graviditatis abortum timeant, ab Coffese ufa copiofiori abftinere, confuitum habemus. Quod vero Hosmorrhoides excitet & pellat, res adeo Ha?morrhoidariis eft nota ut demonftratione non indigeat.
URlNAM copiofe peliit, inprimis fi aqua inifceatur; quosdam calculo obnoxios Hoimise no- vimus, qui cyathum Coffes murrhinurh vitro aquaj frigidoe, libra una repleto, infundunt, idque horis confumunt matutinis, qui unanimiter fatehtur4 quod vix aliud ipfis fit notum, uriham & fabu- lum copiolius pellens,
EXSICCANS eft, unde hujus potus helluo* ties plerumque macilenti & exfucci evadunt; con- tra illis expedit^ qui Polyfarcia & pinguedine nimia laborant»
Verbo, ut multa paucis comple&ar: CoffcA, utpote ufta, nihil confert nutrimenti , fed ut na- turae inimica expellitur, omnes promovet excre- tiones, corpus exficcat, humores fpiflbs & Ien- tos attenuat, immo fibras ftricliores facit, fyfte- maque enervat nervofum; quod igitur Coffese po* tus dieeteticus, optimus non fit, fatis patet, nec facile aliis expedita, nifi obefiSj vaporofis, feden- tariis, gulofis. Torpidos erigere, & ftupidiores acuere videtur, verum cerebrum & fyftema ner- vofum exficcando, corpus debilitat, & praecocem parit fenettutem.
Tem, VL
M
$. XIL
POTUS COFFEiE.
§. XII.
Quando MEDICI Coffeam adhibent, lauda- bilem ejus effeftum la?ti percipiunt; rite enim ufurpatum, praecipue malis, jam commemorandis, infervit.
CALEFACIENS eft Coffeac deco&um, hinc tempore calefacit hiberno, scftivo defatigat, id- eoque in Febribus Criticis & Phlogifticis locum non habet; Eryfipelatofis certe fumme eft no- xium, nec criticis febribus convenit, quum aci- dum generet.
CARMINATIVUM vulgo creditur, fed re- pellens potius dicendum ; quamobrem lautiores a prandio Coffeam propinant, quo fiatulentiam pellant. Nob. Dom. Praefes A:o 1740. e Nofo- comio navali, cujus Medicus fuit, horis egreffus matutinis, ab asgrotantium halitu Cardialgia faepius afficiebatur ; praefentillimam habuit remedium, fi tres Cyathos murrhinos Coffeae celeri confumfit manu, fine faccharo & lade.
ATTENUANS eft, utpote exficcans, unani- mi Medicorum teftimonio. Nimia ideo pingue- dine laborantibus proefcribendum ; in Jjeucorrhcea quoque prodeffe, tam Medicorum, quam Sexus fequioris fuffragio eft confirmatum.
ANTHELMINTHICUM audit, & hinc pue- ris fsepe confertur, copiofius vero hauftum, par- vos eos reddit, adeoque non facile his ordinan- dum. Si quis aliquot cyathos deco6ti faturatio- ris hauriat, vermes plerumque e ventriculo in inteftina defcendere experitur; fi mox purgatio propinetur, invin* hi hofpites hac expelluntur me- thodo ; vermes enim uftulata nulla ratione fer- re poffunt, quod de Cornu Cervi ufto aliisque conftat.
EXCI-
POTUS COFFEiE.
EXCITANS eft, quam ob cauffam ffli , qui lucubrando no&es agunt infomnes, Coffeam alfu- munt, ut animo evadant promtiores; jure igi- tur in morbis foporofis, fi inprimis aigroti, op- pleti, phlegmatici & obefi fint, Coffeam com- mendamus.
PELLENS eft, uti prius dittum; fangui- nem, urinam, reliquasque excretiones pellit, qua ratione non fine fruflu, tanquam emmenagogum, in menftruis fuppreflis adhibetur, & fi copioliori hauriatur aqua, calculofis ad fabulum pellendum prodeft.
CEPHALICUM efle, Medici comprobant, & obfervationes eorum adducunt varias, qui fat inveterata Cephalaigia detenti, folius ope deco- 6li, priftinam obtinuerunt fanitatem. Cephnlalgiam a crapulis abluere , res eft notiflima. Hemicraniam fola Coffea mitigare , plurimi denique folent. Manum de tabula.
M 2 CXL
CXI.
INEBRI ANTIA
PRiESIDE
D. D. CAR. LlNNvEO
propofait
OLAVUS REINH. ALANDER, Weftmannu».
Upfalia 1762. ApriL 7.
D. D.
Corpus humanum duabus conltat partibus , ex fyfiemate nervofo, cerebro nempe cum me- dulla oblongata & nervis, atque ex parti- bus folidis fibrofis & flnidis in his contentis. Flui- da & folida haec illis nutrimenta pra?bent, illae vero his vigorem, motum & a6Honem fiibmini- flrant. Ingerenda pro fuis quodque qualitatibus in utrasque agunt, atque ut animalia fele&um fa- ciant ingerendorum , ad ipfum aditum collocata funt organa guftus & olfa&us , quibus fapida & odorata follicite difcernant. Sapida agunt in flui- da & folida, eaque variant, non vero fyftema ce- rebri. Odorata volatilia agunt in cerebrum , fed folida & fluida, ceteris paribus, non mutant, ni- fi mediate, ciendo moturn in fyltemate nerveo. Mirum Naturs elt phaenomenon, quod, ubi Dul-
INERRIANTIA.
cia aut Acria, Acida aut Amara, Vifcofa aut Salfa, Pinguia autStyptica, Aquofa aut Sicca ingerimus, ne rninima quidem in cogitationibus noftris oriatur variatio; ubi vero volatilia: Fragrantia aut Tetra aut fpirituofa adfumimus, de omnibus fere aliter, quam antea, judicamus. Pofterior haec aftio valde nobis obfcura eft & explicatu difficilis , quum Phy- fiologi nondum fatis explanate definire valuerint actiones fyfteinatis nervofi; fi vero a pofteriore pro- cedimus, & eflfectus inebriantium experientia duce examinarnus, phasnomena deprehendimus maxime admiranda.
§• I.
Imbriantia vulgo dicuntur ea, quae ita agunt in fyftcrna nervofum, ut hoc non tantum in actio- ne Motus, fed etiam in actione Sentiendi varie- tur. Qiice hoc efficiunt, particula? funt fubtiliflimae & leviffimEe, utpote qua; ex vegetabilibus quafi per halitum adfcendant, vel arte chemica fermen- tando maxime fubtilifatae funt & fpirituofe vocan- tur. Quomodo hae nervos adficiant & excitent, quotidiana oftendit experientia in iis, qui deli- quio correpti mortuis jacent fimiles, fed admoto jiaribus fpiritu falis ammoniaci vel aceto aut vino, vel etiam plantis fragrantibus, ab orci faucibus quafi revocantur, dum nudi in finu frontis nervi a fpirituofis vivificantur & exftimulantur. Pari modo ubi pars aliqua corporis contufa, fugillata aut inflammata eft, refolventia adplicant Chirurgi, qua; fpirituofa funt aut fragrantia volatilia, qua? fuo halitu corpus intrant, nervisque femimortuis vitam inflant, quo iit, ut aciio viiae in ea parte fanitatem reftituat; contra, fi quis vehementi do- lore aut conftanti pcrvigilio laborat, Medici tetra propinant, ut papaverina, vel ea ctjam externe adplicant, ut Anethum, Crocum, Myrifticam, ad producendum fomnum.
M 3 §. II.
182
INEBRIANTIA.
§. II.
Verum latior fe heic aperit campus, quam tt eidem emetiendo par forem, fi exempla, qua excojjitari poflunt, omnia fecutus, cun&os ejus receflus luftrare vellem. Suffecerit mihi in prae- fenti, paucis confideraffe effectum mirabilem, quem producunt inebriantia proprie fic dicta. Nullge fere nationes deftituuntur inebriantibus, quibus laffati, cnervati, triftes, remifliores animum folari corpus- que reficere folent. Haec vires tum corporis, tum animi cito reparant, id quod tardius, & nec fine ambagibus, efculenta efficiunt, & ne fic quidem adeo fufficienter. Quamprimum enim inebriantium ali- quod fumitur, illico vires augefcunt, cor pulfat alacrius, laflitudo perit, corpus incalefcit, animus fit laetior & ad res gerendas promtior.
§. III.
Nos Europaei diaetetice potiflimum utimur in- ebriantibus fermentatis, ut Cerevifia, Vino & Spiritibus deflillatis, ubi pharmaco ejusmodi gra- tum conciliare faporem ftudemus. Aliae autem gentes, inprimis orientales, inebriantibus maxime deditae, vehiculum minus curant.
NATIVA inebriantia plurima quidem cognita funt, fed plura tamen adhuc ignota, quae in ple- risque plantis tetris inveniuntur.
a) OPIUM efl; fuccus Jaeteus, a fole infpi£ fatus, ex fauciatis immaturis capfulis Papaveris fomniferi, quapropter opio conferuntur agri in regno Turcico & vicinis terris. Turcae olim hoc magis quam hodie abufi funt, qui id a grano ad drachmam usque fumunt, prout longiori ufu in confuetudinem ceflit naturalem. Hoc pellit cu- ras , moeftitiam & periculorum metum , excitat hilaritatem, rifum, oblivionem, ftultitiam, furo-
rem,
INEBRIANTIA.
183
rem, quam ob rem etjam Imperatores eorum faepe miltibus in aciem educendis, drachmam opii viri- tim praebent , ut hoftem imperterriti adgrediantur. Jufio autem major dofis li accipiatur, pupillze dilationem, ruborem faciei, ~ baibutiem, fingul- tum, maxillae relaxationem & aJia ejusmodi ma- la gignit. Qui Pharmaco hoc heroico diu abufi funt, hebetes inde fiunt, incurii, ftupidi, elin- gues, macilenti, melancholici , tremuli pra?coci fere&ute; fed rationi convenienter ufurpatum, he- roicum eft medicamentum , & disetetice recreat va- lidius , quam ullum aliud hucusque cognitum, nec alic pharmaco perfecliorem pacem umquam exper- tus eft Jones de opio.
b) PEGANUM Harmala, cujus femina in foris venalia affumunt Turca», inebriant, Au&ore BeJionio in itinerario, qui refert Imperatorem Solimannum vefci femine folitum , (tefte Jovio,) ignorans quale effet, quod voluptatem adferret jerumque moleftarum memoriam tolleret. Ex Idc femine forte Bolus erat, quem Kcempferus apud Perfas in convivio affumfit, unde gaudio in- eiplebili, quali antea nunquam, implebatur, inde amplexus, rifus, jocusque &c. at finita coena, dum adfcendiffet equum, virus aliam ideam ipfius ccrebro inplantabat, haud aliter ac fi Pegafo infi- dens volitaffet per nubes & coloratiffimos Iridis anus, ac fi cum Diis ccenaffet; poftero die obli- tus geftorum omnium.
c) MASLAC Turcarum, feu Bangue Perfarum, conficitur ex Cannahis fativa maris polline cribrato & cum fputo in trochifcos reda&o, vel fequenti modo : Rec. Foliorum Cannabis contuf. M. ij, affunde aquam frigidam in vafe claufo , exprime parum, itcretur, nova aqua adjiciatur, pulvis la- vatus effundatur in vas teftaceum non cruftatum,
M 4 agi-
184
INEBRIANTIA.
agitetur piftillo, paulatim nffundendo aquam recen» tem, continuo rotando; hic liquor filtretur perlin* teum & fervetur colatus virefcens. Hic ad Iibi\ propinatus facit hilaritatem cum temulentia,
d) BANGUE Jndorum ex Hibifci Sethdnriffee , (tefte Hermanno in Mater. Medic.) foliis pari fere methodo conficitur, vel etiam folia hujus in pulverem teruntur, qui elixatur cum Oryza & bu- tyro in eundem finem,
e) DATURiE feminibus multum Turcae, ab- utuntur, cujus piures funt fpecies, quae ad efFe- flum variant, & certo modo propinata eam ad* ferunt fumentibus ftupiditatem, ut ad fcelera quae patrantur, animum non attendant, nec, fobrii facti, eorum recordari queant, & quamvis fur, domino fpectante impudenti rapina peram fpolia- ret, is tamen hoc veneno inebriatus injuftum hoc elfe non intelligat, nec poftmodum hujus rei memoriam in animum revocet, & adulteri, ipfis fpeclantibus maritis, thalamum fotdare audeant, ib ira illorum pariter ac memoria fecuri. jMtuetricem fuifle ferunt, quse feminis hujus infufo nobiiiorss intoxicaverit puellas & falaces admiferic juvenes, unde fecuta conceptio virginibus plane infcii? 5 anicula vero, re comperta, vivicomburio juftis dedit pcenas.
f) PINANG Indorum Maflicatorium familiare, conficitur ex foliis Piperis in cucullum convolutis, quibus inditur nucis Arecce immatura; lamella cum momento Calcis viv# ; hoc mafticatum prolicit fa- livam, corroborat gingivas , tingit dentes rubros, os grato halitu commendat; immatura nux Arecae cerebrum leviter inebriaL
g) HYOSCYAMI nigri radices, f#pe, verno tempore inter paftinacas le&ae atque comefta?,ho-
mines
INEBRIANTIA.
185
mmes ebrios, ftultos, furiofos, diverfo modo, pro cujusque indole, fecerunt.
b) HYOSCYAMUS Pbyfaloides , qui crefcit in Afia orientali,mifccri poteft cum potione quacun- que, & qui hujus infufum biberunt, temere effu- tire dicuntur, quod quisvis eos interrogaverit, etiam fi maxime id arcanumi foret, ex relatis Heintzeirnanni.
i) Rella Donna, ATROPiE fpecies virofa, elufit multoties pueros Baccarum avaros, qui co- meftis fru&ibus furibundi, tanquam ab Actcea bac- cis, intonuerunt.
k) MILLEFOLIUM, cum Humulo cerevifias injecium , reddit cerevifiam inebriantem & potato» res fere infanos. Flor, Suec.2. n. 770.
I) SCLAREA & MELISSA in eundem effe- ftum cerevifiae infunditur a Germanis & Anglis.
m) CROCI vis laetificandi & rifus afliduos ciendi, antiquiflima eft & nobiliflima, e».iam ex ob- fervationibus recentiorum.
n) LOLIUM annuum , Hordeo iniinixtum pro eereviiia conficienda, potatores fcotomos, ftultos & temulentos reddit.
0) TABACUM ab infuetis in fumo hauftum, vertiginem, temulentiam aliaque incommoda affert, Ut vulgo notifiimum.
p) BARBI Cyprini ova comefta facere te- mulentiam, nec non titubationes, teftantur au- clores, fedjlcum haec nobis peregrina, ea mifta facimus.
§. IV.
AR TIFICIALIA inebriantia funt fpiritus qui- cmque, fermentando producli ex plantis, alio- qiiin minime inebriantibus.
M 5 q) CE-
186
INEBRIANTIA.
q) CEREVISIA quaevis ex Hordeo ailt Tri- tico, fimilibusque feminibus cocta & fermentata, frequens eft Europceis.
r) VINUM eft fuccus e baccis Vitis, aut aliis quibuscunque fructibus carnolis, expreflus & fer- mentatus- Huc pertinet etiam CEDRA e Malo, Pyro, Pruno, Sorbo, Cratsgo, Oxyacantha, Myrto, Corno, Moro, Punica, Ficu, *Rhamno, Loto, Ceratonia, Anacardio &c. LACRYMiE Betuls, Palmae &c. fermcntata».
s) SPIRITUS deftillati ex fruftibus, inpri- mis e plantis odoriferis, preevia femper fermen- tatione.
§. V.
A&io ejusmodi fpirituoforum tam admiranda eft, quam eximia, id enim efficiunt, quod aliud quodcunque efficcrc ncquit: recle vero fi adhibita fuerint, nihil quidquam illis comparari poteft; hinc Poetce etiam myftice eadem defcripferunt.
NECTAR, Deorum potus, caute bibendus eft: ubi horripilationes , laflitudines , tremores, immo curas, melancholiam , moeftitiam fugat; auget ap- petitum , digeftionem, circulationem , fomnumx calorem, colorem, hilaritatem, ingenium; in- temperantius vero fi bibatur, mufculi non aufcul- tant, fed vacillant & tremunt; rifus copiofus; ob- jecta duplicantur , loco non fuo fiftuntur, longius feu propius jufto locantur; modum omnem fi tranfilias, importabit ftultitiam, balbutiem, fingul- tum, vomitum, fopores, apoplexiam, donec membra, loquela, acliones humanae celfent, & laefiones graviflims non fentiantur.
NEPENTHES nobile, oblivionem triftitfe "veniamque adferens. Plin. hift. mund. XXV: t:.
potis
INEBRIANTIA.
187
potus fuit veteribus ejusdem natura; cum noftris inebriantibus, & aliquod forte eorum. Cum Re- gina Helena, amiflb regno, conjuge, liberis bo- nisque omnibus, ad Regem iEgypti Proteum pe- dibus veniret, feque omnium miferrimam efle que- reretur, nec folatium admitteret uJlum, corpus ejus balneari aqua lavandum curavit & nepenthis nonnihil ipfi propinavit, unde doloris ilia obli- vifci, fluxa & inania mundi contemnere, jocari & riderc coepit. Homer. Odyff.
Nepenthes mox injicitur medicamen Jaccko, Irce cunUorumque malorum oblivia ducens. Hac fi quis mixtum cyatho perfumferit , ille Luce ifta nunquam lacrymas effundat obortas , Non Ji vel fato genitor decedat uterque, Nec fratrem natumque rigentis cafpicle ferri Ante oculos fi transfigat truculentior hofiis.
MEDEA JEConem , fenio confeflum , hoc forte, nec alio, ufa medicamento ad juvenile re- vocavit robur.
CIRCE , quae focios Uiyflis mutavit in fues & alia bruta, defcribitur a Poetis ad pingendam ebrietatem in gente medicatis poculis non adfucta, qua capti brutorum inftar fondide agcbant, de itinere perficiendo parum folliciti. Ulylfes autem Allio five Mercurii Moly praemunitus inebriatio- nem vitavit.
§. VI.
METEMPSYCHOSIN feu transmigrationem animarum credebant Pythagora^i , atque et- jamnum credunt, qua ftdtuitur animam, corpore egreflim humano, aliud intrare animal, eo mo- mento natum, atque tandem poft varias migra- tionis vices in hominem redire,. unde' quoque fumma cavent religione, ne vel ab ipfi* vel ab
aliis,
188
INEBRIANTIA.
aliis, ullum animal, immo ne minutiffimum quidem infectum, necetur, verentes ne forte parentum aut majorum anima ibi jam fuam habeat fedem. In hanc forte opinionem eo inducti funt, quad cum aliis multis, illis, imprimis qui humanas pingunt formas, fingunt In humana facie exprefiam cerni poffe alicujus bruti fimilitudinem , velut leonis, tigridis, urfi, canis, accipir/is &c. (]uae theoria diu regnavit apud veteres Phyjwnomijlas , qui for- te credehant, externum hunc oris habitum depen- dere ab anima, quae ab animali ejusmodi transmi- gralfet in hominem.
ALCHYMIST/E veteres Panaceas fuas, feni- bus juvcntam reddituras, multum jaclaverunt: fi quid vero hujusce virtutis confici poterit, huius id oportet effe generis. Et fane fi efficere poffii- mus, ufc, redufto fenc, Hmina fepulcri calcante, ad gradum juvenis, hic effectus pcrfifteret, neque, Ut vis hujus a?que ac potus ipfe, foret volatilis, fcopum hunc effemus afiecuti, quem fub hac fal- tem hypothefi poffibilem videmus; unde etiam cancludimus, fenectutem non tantum confiftere in rigiditate folidorum, fed potius in laxitate & atonia fyftematis nervofi.
SCALA iETATIS VII conftare ftatuitur gra- dibus:
Ssntx frigidus, tardus, obHviofus, abftemius, trittis. Vir temperatus, robuftus, fapiens, moderatus, tranquillu».
Juvenis calens, vigorofus, ratiocinans , potator, hilaris, Adolefcens tranfpirans , agilis , garrulus, iibidinofus, jocans. Puer tepens, curfitansj memor, famelicus, ludens,
Jnfans fudans, labens, balbutiens, ftultus, mutJbilis. JLmbryo babeans, natans, ftupidus, dormiens, 'nrocens.
Quod fi feni dederis Medeaj pharrmcorum ha^ftus aliquos, videbis eum per eosdem , quibus adicenderat, gradus, retro ferri, donec in sio fub- fiftens repuerafcat
\. VII.
INEBRIANTIA.
189
§. VIL
Ut Phyfici veritates fuas experimentis fuper- ftruunt, fic Medici quoque fuis placitis experimen- ta & obfervationes fubflernunt. Ut igicur vivis coloribus depingatur miraculofus incbriantium ef- fe&us, leftores in theatrum ejusmodi deducere lubet, ubi fuis oculis effe&um videant. Itaque fequamini, L. B. , qiiTfo me ad cellam vin;;riam. Heic extra portam offendo Senem optimum N. N., in amplexus ejus ruo, & quod me pridem prolixe exceperit, gratias ago, meque in eo effe figni- fico, ut eum invifam. Rogo ergo, dignetur in domum proximam mecum intrare, ut ibi fermo- nes conferamus familiares. Is quaerit, quaenam fiC domus: refpondeo, Bacchi templum efle , quod ex fufpenfa conftat hedera, effigiem inciudente obefi Bacchi cornibus coronati , pedibus hircinis ocrea- ti, dolioque infidentis vinario. Senex meus fini- ftrum claudens latus segre fequitur me in feeretum Bacchi conclave, ubi foli confidere poffumus fa- miliariflime confabulaturi.
Ingreffus fenem feffum federe jubeo , qui an- nis, curis, laboribus, morbisque confeftus, nu- tante capite, tremulis manibus , languente animo & ftillante nafo quiefcit. Quaero quid novi ex Africa & relationibus publicis? refpondet diu jam effe , quum nullas legerit ejusmodi relationes, quod nihil nili mala contineant, utpote horrendas bel- lorum procellas, vaftationes terrarum , hominum- que innocentium indignas neces.
a) Cellariam voco Medeam Ne&areum li- quorem pofcens, quo ^Efonem grandaivum in ju- ventutem refhtuit, unde fuum cuique noltrum impleri jubeo poculum. Senex bibere abnuit: fed doceo hoc neftar i]la aetate ei non nocere, fed potius parce adhibitum cordiale effe prseflan-
tiffi-
190
INEBRIANTIA.
titfimum, inque ejus fanitatem totum ebibo; ille demum pofl: multas preces fuum viciflim haurit. Odlava vix horaj pars inter fabulandum effluxit, quum nafus fenis ficcatur, caput & manus firman- tur, animus exhilaratur & ruga feniiis perit; pau- cis: de feptima fcala eetatis in fextam defcendit, & de bello quod Europam jam mifcet, loqui in- cipit, memorans quam optabile foret, ut bellige- rantes nationes pacem facerent, quum bellum dudum & terras civibus & seraria opibus exhau- ferit, omniumque rcrum pretia mirum in modum auxcrit.
b) Rogo Medeam, ut pocula adhuc impleat fuo neftare; atque in uxoris ejus honorem meum ebibo cyathum; primum renuit, di&itans unum hoc poculum fibi fufficere, nec confuevifle fe plura bibere; fed precibus ada&us , ut pro hoc faltem fcypho gratias agat, iterum fe pleno pro- luit poculo. Tum vero video genas fenis pal- lentes modico fuffundi rubore, mentem & judi- cium firmari, corpus incalefcere, animumque lae- ta excitari alacritate. Ambulat & diflerit de ftrenua Regis Borufliae fortitudine & Imperato- ris Daunii lentis quidem, fed cautis molitioni- bus: addit hoc vinum efle admodum generofum & praeilantius , quam quod in oenopoliis vulgo vendi folet; jam enim ad quintum defcendit gra- dum.
c) Medea tertium infundit poculum (ego meum jam & deinceps aqua impleri jubeo) fe- nex fe modici Bacchi munera transfilire dicit, fed raro vinum tam excellens fibi offerri, atque adeo parum interefle , plus an minus bibat. Fau- fta quasvis familia; ejus precamur , fenex incale- fcit, la;tatur, totius belli decurfum & bellantium commoda ediflerit, ambulat alacriter cumque an- cilla jocatur j jam enini dudum in quarto eft gradu.
Ucum
INEERIANTIA.
191
Unum adhuc pocnlum bibimus in memoriam amicorum abfentium, & fatecur fenex vinum per aliquot annos fibi non tam fapidum fuiire , nar- rat fata fuae juventutis & lufus, qui placuere quon- dam, loquitur indefinenter , fed non nifi de rebus ludicris & jocofis, ne momento quidem quiefcit, & facies jam plane rubet, nam tertium in defcenfu jam attigit gradum.
d) Addit puella poculum quintum, in fau- fta rerum bonarum omina exhauriendum ; fenex vero, hoc epoto, federe praeoptat, titubat grefTu, haefitat fermone, cui jam ordo nullus, nam in fecundo jam ha;ret gradu.
e) Ancilla poculum gratiarum agendarum ad- fert, quod ftatim ebibitur; fenex pallefcit, mu- tus fedet, dein fupinus labitur, &, quas bibit, vomitu reddit, ut manibus fit domum portandus, caret enim fenfu, voce, nec ftare nec ulla ratio- ne fe regere ipfe poteft, quia jam primutn tenet aetatis gradum.
Ulterius ad dexteram in veflibulo partem converfi, Tbeatrum Bacchi publicum ingrediamur, quomodo heic facra ejus celebrentur, vifuri; fed audio extra fores boatu, hinnitu, ftrepitu, grun- nitu intus tefta perfonare. Furtim ergo & fimu- lanter intremus & confiftamus poft aulaeum, ne lacerantibus pneda? fimus beftiis. Videmus heic omnes menfae maximae circumfiftentes , a domina Circe, qux in pavimento fpatiatur^ in bruta effe commutatos , ut, praeter figuram externam , vix humanse naturse priftina? fit reliquum. Affident duo Mufici Iudentes: Alter Ovidius audit, canens: Vina parant animos , redduntque laboribus aptos ;
Cura fugit multo diluiturque mero. Tum veniunt rifus , tum pauper comua fumit j Twn dolor atque angor f rugaque frontis , abit.
Alter
192 INEBRIANTIA.
Alter Horatius canit:
Tu femper reducis mentibus anxas Viresque , addis cornua paupzri^ Poft te neque itaios trcmenti Regum apices , neque militum arma»
Qui mcnfa; prnsfidet, commutatum videtis In EQUUM ferocientcm, qui elato collo & lato pe* ctore ceteris praiftafe fibi videtur, vehementi ca« chinno hinnitum referens.
TAURUS alter truci vultu eft, qui, de* mifTa coma, transverfa tuetur, malumque ob* murmurat.
SUS tertius eft fine fnodo bibens, & quidquid adponitur in fe profufe ingurgitans.
CxANIS evafit quartus ih angulo fedens, im* mundus vomitu fe ac focios confpurcans.
GALLINACEUS faftus eft quintus, qui fe jactat & res fuas geftas, fuaque merita fuperbe & ifine fine decantat.
PSITTACUS garrulus eft fextus, qui fine mora interjecta, de fe & aliis loquitur ignota pa- riter ac cognita, etiam quae fileri debent, incauCe efFutiens.
PHILOMELA feptimus inceftas Bacchi & Ve- neris cantilenas modulatur & nullum fibi vocis fuavitate parem judicat.
CUCULUS illuforius oclavus alios alto fper- nit fupercilio, ipfis licet ne liilo quidem pru- dentior.
TABANUS nonus eft faftus, huc illuc cir- cumvolitans omnium impetit nafos, omnes hunc pugnis petunt, &< e\\rc eft, ut quisque fib ica- veat, ne vulneretur; modum enim impudentiae nefcit.
In
INfcBRIANTIA.
193
In HIRCUM commutatus eft foetidum de- cimus , cellariam infequens. Alios ta?det recen- fere, utpote qui tot diverfa referant bruta, quot fere diverfl funt homines. Mcenas cellaria clamat interim, & urget, tempus effe, ut facramentum di- cant Baccho in perpetuam bujus fefti diei me- moriam: hinc omnes loco fuo moti in genua fe provolvunt, ipfa argumentum fcyphi proponit, jubetque ut omnes hi compotores & orgiorum focii, fratemitatis nomine & vinculo conjnngan- tur ; qui vero , pergit, a nobis diffentire nudet, is ad necem usque verberabitur ! potantibus his illa canit:
Nox &f amor •vinumque nibil moderabile fuadent. Fabula finitur exodio, quod orgia Baccbi dicitur; funt cnim, qui putent, infra dignitatem effe fra- ternitatis, facramento fe Baccho obligare, in me- moriam fordium perennem. Hinc exftinguuntur candelse, proflernuntur menfse, tolluntur fella?, fram-untur feneftras, omnes in unum coeunt, pul- fant, lacerant, mordent, conculcant fe invicem, vulnerantur corpora, fcinduntur veftes, excita- tur clamor, exfecratio, lamentatio, livor , vul- nera, fanguis, vomitus; demum omnes conji- ciuntur foras, domum aut in carcerem per vim deportantur ; mane fequenti evigilant corpore vulnerato, facie lacerata, veftibus vomitu con- fpurcatis, crumena vacua, manibus tremulis, ca- pite dolente, faucibus aridis, corpore febricitan- te, animo melancholico, trifti pra;teritorum me- moria, jamque plane aliud cogitantes, quam pro- xima vefpera.
§. VIII.
Per Syftema nervofum intelligimus Cerebrum cum Medulla, eorumque procefllis Nervos. Syfte- mate nervofo differunt Animalia a vegetabilibus. Tom. VI. N Hxc
194
INEBRIANTIA.
Haec animalia Senfu & Motu gaudent, quibus ve- getabilia deftituuntur , ergo & hoc a fyftemate eorum nervofo.
Infipida & fapida mere talia , ut Dulcia f. Acria, Acida f. Amara, Vifcofa f. Salfa, Pinguia f. Styptica ne quidquam mutant in fenfibus & motu Animalium, at odorata, ut volatilia & Spiritno- fa, unica funt, quaj ha?c in Animalibus mu- tant, adeoque & in Syftema nervofum agunt. Hcec Syncope correptos ex orci faucibus eripiunt, ut Spiritus falis Ammoniaci , Acetum, Vinum, fragrantia; Triftes , Hilares, & Lbtos facinnt, ut Crocus , Horminum, Melifta. Laftb refocillant eisque vires addunt ut vina. Timidos audaces faciunt, Torpidosque excitant, rigidosque agiles reddunt, ut Pocula. Frigidos calefaciunt pulfu ci- tatiore, transfpiratione reliquisque fecretionibus auftis; immo ftupidos & obliviofos memores & ingeniofos reddunt.
Sene&utem a fola rigiditate folidorum deri- vant non pauci. At quoniam fpirituoforum effeftus reddit astati amiffam promptitudinem, hilaritatem, libidinem, memoriam &c. ; inde conftat, fenium ejusque calamitates potius in fyftemate nervofo, quam in folidis quasrendas e(Te.
Haec ergo Medicamenta Disetetica ut refo- cillant corpus & animum, ita in his varia; nationes folatium non raro qusefiverunt. At vero ut ho- rum natura volatilis eft, ita & eorum effe&us volatilis & momentaneus; quem Mercurium vola- tilem, fi quis mortalium figere poftet, crcderet fe merito verum lapidem Philofophorum veram- que Panaceam detexille; at fruftra hoc in hunc usque diem qua;fivere mortales, & forte femper quserent.
Ut
INEBRIANTIA.
Ut horum vis cogit magis vel minus fyftema nervofum ad contraftilitatem, ita etiam, ceffan- te eorum effeftu, reidit fyftema nervorum in pofterum magis debile, veluti tendo nimis ten» fus dein laxior evadit ; hinc qui ejusmodi heroi- cis fepius abutuntur & procellis ebrietatis fefe expofuerunt, tremuli & infirmi evadunt ante an» nos, ut quoties novo inebriantium non excitan- tur imbre, languent inde vifcera debiliora, ut fuas fun&iones non peragant, nifi novo proluan- tur imbre, immo ad omnia obeunda munia inha- biles ipfi evadunt, atque ideo pharmacum hoc repetere coguntur, tit i!lis carere prorfus neque- ant, quemadmodum refert Bcerbaave comment. 2. P« *37' Q}u poctdis indulgent, his fatalis neceffitas oritur ea rehetendi. Non absque fumma commiferatiO' ne vidi juvenem , qui mane expergefactus erat pallidus, genis pendulis , manibus tremulis , contremifcebat paU pita ione cordis , nullum fere mtmbrum movcre poteratt tnulto minus veftes induere , nijt prius aliquet uncias fpi- ritus fumeret ; dum huic necejftati oblutiaturus in fyn- copen incidebat, ut invitus cogeretur illo uti, donec in flore atatis periit.
Agunt adeoque haec inebriantia uti ignis po- tentialis, qui in gradu^t. fovet, 2. calefacit, 3. urit, 4. comburit. Vini Rhenani Cyathus meri- to cordiale heroicum audit, at Alcoholis feu fpi- ritus ejus dephlegmati Cyathus lethale venenum & extemporaneum evadit. Hinc idem medica- mentum, ratione dofeos, roborat & debilitat, vigi- lias excitat & fomnum inducit, vitam excitat & fuffocat, contrario effectu,
Abufus itaque horum deleterius eft & pr£eco» cem fenectutem adfert, ut raro videas eos, qui fpi- ritibus deftillatis fortioribus abutuntur, ad quinqua- ginta annos pertingere, plurimos vero debiliori
N a ejus-
i96 INEBRIANTIA.
ejusdem fpiritus fpecie ufos, forte hanc annorum fuperare metam.
§. IX.
Qjti fragilem longe cupimus perducere vitam , Luxaria vita cur breviamus iter? OWENUS. Sed tsedet atque etiam pudet confiderantem, quam mifera & deteftabilis fit confuetudo ratio- nalis hominis, qui hunc liquorem ingurgitando amat exuere nobiliflimam conditionem humanam & in Bruti fpeciem transmigrare, quare etiam Sal- vator ipfe Mattb. XXI. Attendite vobis , ne graven- tur corda veflra crapula £f ebrietate. Et Salomon Prov. XXIII. Ubi ? vce ? ubi dolor ? ubi rixa ? ubi querela? ubi fine cauffu vulnera? ubi rubedo oculorum? nempe illis , qui fectantur vinum & ftudent calicibus epo- tandis. Ne intuearis vinum quando rubet, cum fplendet in vitro color ejus , ingreditur blande , Jfed in novijfmo mordet ut Dipfas, cf ficut Hamorrbois venena fundit.
Sed hoc argumentum e cathedra noftra ad Theologorum remittimus, quamvis plures hujus ignis liquidi abufu, quam fati lege fuccubuerint; in memoriam tantum revocantes verba Alleni: O beatam temperantiam , nunquam fatis laudandam, nun- quam fatis admirandam, primava atatis quum fuifti decus & tutamen, tui ipfiys fuadela utique es & pretium , latis aliquando Saturni temporibus vifam , pu- ris piisque animis omni avo ciiltam usque & colendam! tu recta tuos ducis cultores ad longam, nec non jucun- dam feneclutem; vultu placido juvenili & grato. Tu denique tuis ipfius laudibus ornaris , & amabilis ab ipfis diceris , qui virtutem banc videant contabefcantque relicta.
S. D. G.
CXIl
CXII.
MORSURA SERPENTUM
QUAM
SUB PRiESIDIO
D. D. Car. Linn^ei
Propofuit
JOH. GUSTAVUS ACRELL/ Holmienfis.
Upfalia 1762. Maji 16.
INTRODUCTIO.
Quodcunque in tribus illis Naturae regnis occurrit, fi quidem jufta illud contem- plamur attentione, aut fanitati vitjeque inimicum, aut adminiculum quafi Macbinae no- flrae comperiemus: efculentum hoc, illud vero venenum vario ex fine appellare moris eft. Quem- admodum vero, ut eft in proverbio , omne ni- mium vertitur in vitium, ita cibus quoque inno- cuus maxime ac faluberrimus in nocentiflimum fubinde venenum convertitur. Sic Vinum, Deo- rum Ne&ar, modice fumtum animum corpusque reficit, atque admotum naribus, fyncope fuffo- catos ex orci faucibus revocat; fupra modum ve-
N 3 ro
i98 ^MORSURA SERPENTUM.
ro ingurgitatum , fua illud & nativa vi ex cor- pore ejicere acidiffimo vomitu natura nititur, ne qualitate fua corrodente febrim excitet, unde praematuras helluonum mortes crebris ac fune- ftiflimis exemplis confpicimus. E contrario vero, peflimis ex venenis, re&a tamen ubique ratione exhibitis, parantur medicamina efficaciflima: Sic noftros in ufus varia ex Opio, Elaterio, Scam- monio, Euphorbio, variaque $ii prajparata fer- vantur.
Venenum igitur, fi deflnire liceat, eft, quod perexigua dofi, corpori humano ingeftum aut ex- tus admotum, vi quadam pecuiiari, effe&us pro- ducit violentiflimos, qui in perniciem fanitatis & vitae tendunt; fed effentialis differentia inter fa- lubre & venenatum re ipfa non datur, cum fola copia faluberrimi evadat venenum.
Pro Regnorum naturalium varietate, varie quoque differunt venena, ut in LAPIDEO: ar- fenicum, auripigmentum , pleraque metallorum prae- parata. In Regno VEGETABILl funt inprimis ordines naturafes Contortarum : ut Afclepias, Cy- nanche; Luridarum: Kyofcyamus, Tabacum, Atro- pa, Datura; Tricoccarum : Euphorbium; Mullifili- quarum: Helleborus, Nigella; Umbellatarum^Jrum: Cicuta, Sium, iEthufa. In ANIMALI regno: Ser- pentes, Ranae, Bufones. Castera ut taceam.
His nunc pro inftituti ratione breviter & ge- neratim commemoratis, ad illorum porro animan- tium , qua? diverfis Isedendi inftrumentis armata fingula, externo infliftu, rnordendo pungendove vulnerant, venena confideranda devoivimur.
Stupendam fane admiramur illorum armo- rum indolem, quam in fui tutelam fummi Con- ditoris fapientiae acceptam referunt animalia tan-
• tum
MORSURA SERPENTUM. 199
tum non omnia , venenata vero ifta prascipue. Hnrum enim nonnuUa dentium morfu fauciant, "ex. gr. Vefpertiliones & Sorices; vulnerat pin- na fua anteriori dorfali Trachinus Draco: Medu- fae variae urticarum inftar urunt. Omnium vero maxime in admirationem nos rapiunt tela iUa im- mani viru venenata, quss aut in infe&orum cau- dis fixa funt; ex. gr. Scorpionum, Sphegum, Apum, quasque nobis hoc loco faltim nominaffe fufficiat; aut intra labia ferpentum pofita, qui- bus in depingendis, noftra jam qualiscunque ver- fabitur opera.
AMPHIBIA.
Toti fere humano generi casterisqtie animan- tibus , ferpentes , ob venenum atque proprietates nefcio quas fmgulares, quae omnem eludunt in- genii aciem, horrendi obveniunt, ut vel audacif- iirao cuivis inopinato obrepentes terrorem injici- ant. De peculiari ifta horum animantium natura nonnulla praemittemus. In amphibiorum claffe ani- malia obveniunt, fingulari prorfus & ab aliis di- verfa qualitate inftru&a: eorum enim plurima & in Terra vivunt & in Aqua; plurimaque dimi- dio anno Hybernant morte quafi fopita: Refpiratio horum ab Avium & Mammalium multum differt, fpiritum enim infpirant, fine reciproca, faltim non fenfibili, exfpiratione. Corpora habent na- tura rigida, fanguine frigido fcatent; Pene gemi- no gaudent, cujusmodi nulli quod fciamus ani- mantium alii, nifi forte infeelis quibusdam obti- git. Sono rauco, adfpettu foedo, odore foetido fen- fibus noftris obveniunt. Eorum alii ovipari, vi- vipari alii, atque, Cancrorum inftar, ob ofla car- tilaginea vernali tempore quotannis fene&am exu- unt, quemadmodum nuHa ipfis certa crefcendi meta & magnitudo eft definita. Maxime cuo-
N 4 que
aoo
MORSURA SERPENTUM.
que memoratu digna eft fmgularis eorum pra- dandi ratio: nam , quod deftituti pedibus pra?dam curfu fe&ari nequeant, faxorum fub umbra ar- borumve radicibus latitant, unde irruptione facia, in praetereuntia animalia fubito infiliunt , & cnnta devoiant. Hunc in modum ferpentum maximus Boas conflrittor in frutetis occulte infidian, & in lepores, cervos, aliaque animantia infilire, ea con- volvendo fufTocare, atque faliva tandem obWta ingurgitare, ex peregrinantium per Indiam fide perhibetur. His vero quum pra;dam rarius ca- ptare eveniat, & dentibus deinfuper obtufis mo- larihus proprie diciis deftituantur, ipfos naturae .Aucior inftruxit maxfllis non per ginglymum ar- tieulatis, fed folis ligamentis bafi connexis, o o cxpanfis faucibus, corpus ipfis faucibus du io fubinde ac pluries craflius devorare queant. Sic, Cleyero tefte, Boas Javanenfis integrum deglu- tiit Bubalum: aliique Peregrinatores commemo- Tant, quod eadem Boas cervum devoraverit; ita ut propendentia extra os cornua inligne prsbue- rint fpeclaculum.
Quin etiam abdomine tumido fepius Colubri Beri noftri occurrunt, quum fafta difleciione, aut ranam, aut murem, aut, quos ipfi vidimus, VII aviculae pullos nondum digeftos, devorafle re- periuntur.
Reftat adhuc aliud vix dum fatis explican- dum natura* phamomenon , noftratum qui in Phil- adelphia diu vixere, fide digniflimorum relatio- nibus confirmatum, fed quod Autopticorum pe- ritiorum experimentis ulterius omnino eft dis- cutiendum. Crotalum loquor Americanum ferpen- tem fegniflimum, qui arborum fub tegmine re- cubans, ri&u nonnihil hiante atque radiantibus oculis, occurfantes forte in arbore aves fciuros-
que
MORSURA SERPENTUM. 201
qoe miro fafcino fubtus intuetur. Queribundus fciurus atque tenui ac flebili fono ejulans, quafi fati gnarus J e ramo in ramum fubfultat, quaqua verfum profpiciens quo fubito evadat; At fafcino nefcio quo defixus, ad inferiora defcendit arbo- ris, unde refta defiliens, hoftis fe faucibus ultro committit. Veritatem hujus rei indubiam reddere videntur obfervationes quorundam Anglorum. Hujus argumenti: Curiofi ifti obfervatores Angli, murem una cum fafcinante ejusmodi vipera cau- difona in ferream caveam includebant , cujus uno in angulo fedebatmus, in altero vero e re- gione ferpens; hic, qui in illum continuo ocu- los habuit deflxos, foio illum intuitu eo adegit, ut totum fe tandem ferpentis in fauces conjecerit. Idem experimentum Itali inftituere imprimis cum femina Colubri Eeri uterum gerente & Mure Mafculo, eodem plane cum fuccetfu. Quid? quod idem fere apud Bufones noftros Ientulos, ferpen- tum adlines, seftivo tempore fpeftare liceat, qui- bus, dum in fruticum umbra quiefcunt, Mufcse Papilionesque in os involitant.
TELA SERPENTUM.
Nulla fere res in philofophia pluribus contro- verfiis vexata eft, quam Serpentum venenum, in qno confiftat, quid fit, quomodo operetur & di- ros fuos efFeftus producat. Ulas inter de venenato ferpentum adparatu, antiquioris a?vi conjecluras , ad quas, utut abfurdiflimas, tamen ad faxum tanquam adhsefit rudis plebecula, jure recenfentur fequen- tes; quod, puta, telum veneficum caudce adfixum efle crediderint nonnulli , quodque proinde telum ferpentum caudis adpingunt fubinde pictores nugi- venduli; alii nigra? bifurcataeque lingua, quam ad utrumque feepiflime latus ferpens ventilat, hanc nocendi vim vindicare fatagunt; plurimi tandem,
N 5 qui
?o2 MORSURA SERPENTUM.
qui fapientiores haberi geftiunt, ipfi banc dentimn morfui noxam vano commento adferunt. Hsc quae jam recenfuimus omnia in mera abeunt errorum monftra, ac vel quotidianae faltim curatiori repu- gnant experientia?, Intra labia ferpentis venenati, maxillae fuperiori extus arclius adfixum haeret, quod ultro citroque rnovet, officulum, cui binae aut ternre adfixae funt cufpides, dentibus reliquis majores, quas, eundem fere in modum ac ungues felis, ferpens motas pro lubitu ofiieuli ope, vel protendit iratus, vel feriatus a morfu retrahit & recondit. Has cufpides, quas Dentes majores fer- pentum vulgus vocat, egregie defcripfit Tyfon. Att. Angl. p. 144. in Anatome CrotaJi: in bifce foramen fatis amplum prope radicem obfervavimus , ci? prope mu- cronem fiffuram longiufculam clare confpicuam , calami fcriptorii crence inftar fefXam; pars autem dentis afffura ad radicem manifefte canaliculata erat , qiiod gingivam leniter premendo primum comperimus , tum enim vene- tiutn per cavum dentis prompte afcendere & e fiffura effiu- ere confpeximus ; Cumque dentes hi adeo acuti Jint , ac prope apicem firmi & folidi, fiffura etiam externa & con- vexa parte, non interna, exarata, quid convenientius potuit excogitari, tum ad vulnus infligendum, tum ad venenum infundenduml Folliculo , glandulis humo- rem quendam fecernentibus inftruclo, cufpidum unaquaeque eft circumdata , adeo ut impreffa vefi- cula, ex ipfo quafi mucrone liquor profluere vi- deatur. Iratus ferpens, caput furfum extollens, ofliculum , cujus fupra meminimus, acubus arma- tum extendit; atque fic fafto impetu, tum ipfius corporis mole proclinatus &imcumbens, tum mu- fculorum quoque vi a&us, acubus iftis hunc in ufum explicatis ferit & fauciat; fubfequente e ve- ftigio veneno, quod ex folliculo expreffum in vul- nus influit. Rem ita comparatam elTc, cxperien- tia conftat eorum, qui dum cufpidf ?. illas aculea*
tas
MORSURA SRRPENTUM.
203
tas forcipe effringunt, inermem ferpentem manu tractant incolumes. Cum vero iisdem hifce cufpi- t-lbus venenatiffimi Crotali probe deterfis cutem ad fanguinis usque profluvium fearificare foleant, cetera indemnes Americani Boreales, liquet egre- gie falli eos , qui armis iffcis fumme innoxiis fune- ftam illam proprietatem adtribuunt.
VIRUS.
De lasdendi modo apud ferpentes hactenus egimus. Nunc de ipfa veneni origine & natura nonnulla fubjiciemus. Ex atra bile iram accendi, priftini aevi fuit commentum , omni veritatis fpe- cie deftitutum; quod tamen huc trahere non du» bitarunt. Etenim ex ifla fua, fi Diis placet, hy- pothefi, irati ferpentis virus elicere fatagunt; fin- gebant namque canalem, nefcio quem, qui bilem ex fua vefica immediate ad os ferpentis deduceret, unde bilis, iftu fafro, vulnus prolueret; atque ex- inde lethifera ifta fymptomata effe derivanda. Sed miffis antiquiorum fomniis, quae interdiu ac longe veriora detexerunt recentiores naturse rufpatores feduli , age difpiciamus. Sub finem fuperioris fe- culi, quo artibus una cum casteris fcientia quoque medica, male hactenus habita, in infolitam pror- fus lucem eveheretur, difperfis, qux occuparunt omnia, conjecturarum tenebris; etiam hsec noftra ferpentum cognitio, inultum fuit kiminis foenerata facem pr^eferente Magno Eturia? Duce FERDI- NANDO SECUNDO. Etenim, ut abftrufum iftud ac tantum non impervium ferpentum myfte- rium pernofceret Princeps, de re litteraria immor- taliter meritus, fummos iftius a?vi Naturalis fcien- tiae, heroes, Stenonem, Redi &c. fuam ad aulam advocavit, qui recluderent. Itaque a congeftis venenatiffimis Viperis, quas ad Theriacam confi- ciendam per fafcinum captivas adfcrunt, fummo
ftudio
2C4 MORSURA SERPENTUM.
ftudio experimcnta cepit Rediy quibus experimen- tis varia detcxit incognita, atque inter haec fe- qucntia maxime memoratu digna. Dum aut vi- ventem Vipcram in Canem excitaret, aut aculeis reccns demortuae, integra huc dum veficula vene- nata, cani vulnus infligeret, res eodem redibat. Repetitus aliquoties morfus infirmior redditur, ac vim tandem nocivam penitus amittit, exhaufto fcilicet, quod in veficula continetur, veneno. Ex- p]icatos ferpentis aculeos liquore quodam madere; atque ex veficula ad bafin mucronis impreffa gut- tulam faniei ftillare. Dum virus hoc ex veficula profiuens pane molli vel fpongia exciperetur, non aliud aut gravius ex ferpentis i&u perfenfit da- mnum animal, quam fi acu pungeretur , donec die- bus intcrpofitis aliquot, novum proveniret Virus. At dum acu pungebatur animal veneno ifto in- fefia, diris cruciabatur doloribus, perinde ac fi ipfius viperae aculeis fuiffet profciffum. Venenum illud in vitro adfervatum & ad folem exficcatum, dum aqua rurfus dilueret, atque in dilutum acus intingeret, quibus animalia compunxit Redi nu- perlaudatus, eundem prorfus ex foluto hoc vene- no effe&um, ac ex recentiffimo quovis, enafci non fine fumma admiratione comperit. Omnium vero maxime iflius temporis naturae peritos in ftuporem dedit viperarum fafcinatoris cujusdam Tozzi au- fus; qui (dum forte incidiffent, prajfente Principe, eruditi in fermonem de certiffimo prorfus vitse pe- riculo, quod eum maneret, qui virus iftud Spiri- tus vini vel aquae loco ebiberet), fua? arti confi- fus non exiguam iftiusmodi veneni portionem in- trepidus exhaufit. Obftupuere quafi ad porten- tum omnes, atque praefentiffimam hominis mor- tem prseftolabantur , qui tamen haud aliter ac fi meram aquam combibiffet, evafit incolumis. Sed quod magis mirari convenit, eft quod eventus
ifte,
MORSURA SERPENTUM.
ifte, cujus percellebantur novitate Princeps ejus- que naturalis fcientiae confortes , dudum antea ac vel ipfis veteribus innotnit. Documenturn hujus rei fatis memorabile apud Lucanum obvenit Libr. IX. v. 614.
Noxia ferpentum eft admifto fanguine peftis ;
Morfu virus habent, & fatum dente minantur ,
Pocula morte carent. Neque pratereundum, externam iftam veneni no- cendi vim nationibus barbaris & nunc & olim fuifle perfpeclam, quippe quae fagittas fuas !n venena varii generis, qualia funt fuccus Euphorbii, caro putrida, olenm Tabaci, imprimis vero in vipera- rum faniem, & intinxerunt quondam , atque etiam nunc intingunt, non fine efficacia maxime hor- renda. Faciunt id Indi hodierni , & fecerunt du- dum antea Scytha;, de quibus teftimonium fat me- morabile exhibet Plinius Hift. Nat. Scyta , ait, fagittas tingunt viperina fanie &f bumano fanguine , im- medicabile illud fcelus mortem illico levi taftu adferentes.
Sed redeo ad Florentinos iftos, de quibus di- cere occcepimus. Hi, ut aufum illum Tozzianum novis confirmarent experimentis, virus hujus ali- quam colleclam copiam dedere alio atque alio mo- do, aliis atque aliis animantibus edendam, & qui- dem femper fine fubfequente periculo; ut primum vero extrinfecus vulneri admoveretur virus , hor- renda ea efficit fymptomata omnia, qu« ex ipfo morfu enafci folent, unde inflammatoria; rnalignae- que febres atque lethifera?, nifi forte natura ipfa fponte fua haemorrhagiis aliisve evacuationibus ma- teriam peccantem quandoque exturbaflet, His ex- perimentis eo deventum eft, ut majori Ionge cuim certitudine haec Naturte adyta eruditis penetrare contigerit.
lnterea dum Redi caeterique in Etruria, na- turae prefle infiftuot veftigiis atque experimemis
rice
io6 MORSURA SERPENTUM.
rite faciundis invigilant, indulgetur alibi conjcctu- ris. In Gallia puta, ubi Moyfes Charas, Chirur- gus Regis primarius non incelebris, theoriam fer- pentum explicaturus magno moliminc contendit, venenum in excandefcentia fpirituum animalium confiftere, atquc proinde penes viperam non efle lethaliter ut fauciet, nifi antea iratam. Non qui» dem refragabimur, adfectus, animi gignere quidpiam pofle veneno haud abfimile: teftatur hoc facies irati hominis mutata in fubluridam. Quid, quod fubitaneo terrore perculfi, fiepenumero pallefcant, atque humores eorum in tubo inteftinali , tanquara fortiori draftico per Diarrhocam cholera adfocia- tam difpellantur. Maxime vcro fuo hoc Nutrices confirmant exemplo, quarum, dum iratse infantu- lis preebent ubera, venenatum lac, Diarrhoearn provocat, laclentibus haud raro funeftam. Sed utcumque hajc fint, parum tamen in his opinioni Charanee effe preefidii, eo confidentius pronnncia- mus, quo certius conftat, hiulcam iftam de Spiri- tibus animalibus, eorumque excandefeentia doctri- nam, ut commodum olim ignorantis afylum, ita nunc fere in defuetudinem abiifle.
Miflis igitur Charanis iftis hypothefibus, no- ftram qualemcunque fententiam aperire nunc forte haud abs re erit. Et licet in re tanta? obfcuritatis, ubi vix ultra hypothefes progredi iiceat, facilius fit aliorum placita infringere, quam adornare fua; tamen cum aliquid dicendum fit, utut rem totam non exhauriat, praeftiterit multo, opinamur, ample- xari ea, quae maxima veritatis fpecie fe commen- daverint; ficubi cum iis aptius conciliari poflunt quse certior fuaferit experientia, Hoc animo ex- ponemus in fequentibus ea, quae nobis aliud con- je&andi anfam fubminiftrarunt. Superiori feculo, ut adfuetos evitarent Majandros Angli inprimis
Medi-
MORSURA SERPENTUM. 207
Medici, ac novam paritcr in a&ione medicamen- fcorum invenirent viam, fuum ne robur admitte- rent, atque per vias xuKoTcowTtKois mutarentur, Medicinam vel potius Chirurgiam, quam dicunt infvforiam, excogitarunt, atque omni animorum ftudio excoluerunt. Confiftit autem in eo hoc eorum inventum, quod per incifam venam, me- dicata infufa injecerint. Multum hanc fuam artem venditarunt curiofi, quge fi non omni fubinde fuccefTu caruerit, tamen fsepius fummo segris fuit detrimento : vel quod nova hattenus & inexplo- rata Pharmaca adhibucrint, vel quod nova me- dicina non caute fatis ufi putentur. Equidem non valde miramur, fortiorum infufionem dirtillato- rum fpirituum fuiffe exitiofam; fed longe inexfpe- ftatius obveniat neceffe eft, quod lac merum, in venas irnmiflum, quamvis primum iJlud fit hominis nutrimentum, mortem acceleraverit: cujus aliam vix rei cauffam adferre poffumus, quam proximam illam, nullo interveniente inteftinorum adminiculo, la&is cum fanguine commixtionem, ceu quam na- tura, heterogeneorum impatiens, a5gre fuftinuit. Haec fi eruditis ac a?quis rerum cognitoribus fen- tentia non difplicuerit, nihiJ obftat, quo minus analogon quidquam laclis infufi cum ferpentum fanie probabiliter credamus: faltim aptiora juxta ac ve- riora huc dum ignoramus. Sufpicamur autem eun- dem in modum viperarum faniem , vel quantilla portione vulneri admotam, per venas abforberi ac cum fanguine commifceri, unde ex immediata ifta commixtione, maffa fanguinea, quanta quanta eft, traftim corrumpatur: nam ficut fermenti exigua particula farinariam mafiam inficit totam, hujus vero fermentatae maflaj portiuncula maflam alteram, & fic in infinitum fere, nihil dum obftiterit, quod vim & efiicaciam fermenti impediat; ita quoque per vim natur* ^multipiicativam, venenum cum
fangui-
208 MORSURA SERPENTUM.
fanguine conjunctum & propagari , & ipfum cor- rumpcre, haud inepte exiitimabitur. An vero hoc fit coagulando, corrodendo, vel modo quodam alio, noftrum non eft definire. Memorabile certe expe- timentum dcfcribit Rajus de quadr, /».317: Vir dum in Indiis effct, indigcnam quendam ad fe & fami- liares aliquot, qui una erant, ingreiftim varia Serpentum genera fecum attulilTe, ut experimen- ta aliqua de eorum differentiis, veneni refpe&u, praefentibus oftenderet (qua? apud Indos vulgaris praxis eft). Primum ergo ferpente grandiore pro- lato illum innocuum effe aiTeruit, & ut dic"tis fidem faceret, ligatura injecta ut vocant, brachio pro- prio conftritto, quemadmodum in vena? fectione fieri folet, nudam cutem ferpenti, prius fhgellato, ut ad mordendum invitaretur, objecit, fanguinera e vulneribus, dentibus faclis emanantem digitis collegit, & femori nudo impofuit, doncc dimidium circiter cochlearis naclius eiTet. Deinde alium ex- cepit minorem, Cobras de capelo diftum (Colu- brum Najam) de veneni ejus vehementia pluribus egit, & ut experimento rem comprobaret, cervice Serpentis arcie conftri&a , liquoris in folliculis mnxillaribus contenti circa dimidiam guttulam ex- preflit, & fanguini coagulato fupra femur impo- fuit, cui quamprimum admifceretur, miram illico ebullitionem & efFervefcentiam excitavit fermenti modo agens, illumque in liquorem flavum immu- tavit; quod ad modum, quo venenum ifthoc operatur, difcernendum, lucem foeneratur, & ce- lebrem illam obfervationem confirmat, nimirura viperae morfum Iclerum inferre.
Quandum quidem nos perfpicimus, hsec Hy- potheiis, cum experimentis fupra memoratis Re- dianis, Tozzianis, caeterisque optime convenit. Et quidem ad Redi quod attinet, omnia ejus experi-
menta
MORSURA SERPENTUM.
menta evineunt, humorem iftum ex folliculo ex- preffum , qui ferpentum humeclat cufpides , uni- cum eife venenum, quod punctim vel ccefim fan- guini admixtum vim exferat. At venenum illud foli officere fanguini extrinfecus admotum, often- dunt cum exempia Tozzi , qui virus iftud fat large, at incolumis tamen, exhaufit; tum experientia mo- menti non minoris, alia, quod animalia fagittis hac fanie infectis transfixa, haud aliter ac cibus quivis puriflimus, efui efie potuerint. Quoe cum ita fint, nihil nobis reiinquitur aliud, unde mirus hic ex- piicctur naturie eventus, quam inimediata ilia fa- niei viperina? cum fanguine commixtio, & forte fermentntio, ex qua, pro fumma viperarum diverfi- tate, diverfa quoque ac varia oriantur fymptomata neceiTe eft; cujus tamen, quod ingenue faternur, fpecialioris diverfitatis rationes reddere non poiTu- mus nosmet, & a nobis ne extorqueant aJii, jure aliquo noftro contendere pofTe videmur.
PUNCTUR^E SYMPTOMATA.
Reflat igitur, ut notabiliores has ferpentum varietates generatim carptimque recenfeamus.
BERI noftri ictum comitari folent fequentia fymptomata: Dolor vulneratse corporis partis, perinde ac fi acubus pungeretur continue; acce- dit Tumor, Pallor, Nictitatio , Lacryma?, Horro- res cum frigore, Pulfus debilis, ac fubinde in- sequalis, Sitis, Lipyria, Sudor frigidus, Lumba- go, Tormina, cum Vomitu Diarrhoea, Afthma, Anxietates, Sopor, Convulfiones, quarum eft mors ultima linea rerum.
HiExMORRHOUS nobis ignotus, ita a Lacano defcribitur, ut peracto morfu, ex poris per uni- verfam cutem fingulis, fanguis profluat.
DIPSAS, cum praecedente nos fugiens, at ab eodem Lucano Libr, IX. de bello Pbarfalico de- Tom. VL O fcri-
2IO
MORSURA SERPENTUM.
fcripCus, dum fauciavit, fitim acccndit inextingui- bilem. Digna funt, qua? hic adponantur ipfius Lucani verba, ubi A. Tufcum Catonis fjgnife- rum hujus ferpentis veneno percitum, graphice depingit :
Non Decus imperii, non mwfli jara Catonis Ardentem tenuere virum , quin fpargere figna Auderet , totisque furens exquireret agris Ouas pofcebat aquas , fitiens in cordc venenum.
Et paucis interjectis :
Scrutatur venas penitus fqualentis arence , Nunc retlit ad Syrtes fluclus accipit ore , Aquoreasque placet , fed non fibi fufficit bumor. Nec fentit fatique genus , mortemque veneni, Sed putat effe fitim , ferroque aperire tumentes Suflinuit venas , atque os implcre cruore. ASPIS in veterum monumentis triplicis ge-
neris occurrit:
/. Pbtyas fronte caruncula callofa, colore ci-
nereo viridi -fplendente.
II. Cberfea longiffima, cinereo- viridis, oculis rubris.
III. Cbelidonia nigra , ventre albo, cujus mor- fum fingultus bini vel terni , cum mutatione co- loris, Stupore, Frigore, Somno, & Palpitatione fequi perhibetur. Inter has Afpides nominatim Phtyam elfe, quae per foporem aut iethargum occidit, ex collatione fcriptorum facile in ani- mum induxerim: atque fic eanderr effe cum Afpide veterum, fpeciatim fic difta, quae Bellon. Itin. p. 203. Nintipolonga Zeylanica. Raj. anim. p. 332. & in Syflem. Nat.116. N:o 173. Ammodytes vocatur. Hujus quoque Afpidis (Phtyai) vene- no ufa videtur Cleopatra ^Egyptiorum Regina; ctenim, ut ex fide fcriptorum habemus, quo vi- tam mollern & delicatam morte, ficubi fors tu-
lerit,
MORSURA SERPENTUM. an
lerit, mitiori finiret foemina efTcEminatiflima, in- junxit Medicis , ut toxicum mifcerent absque mor- tis fenfu mortiferum. Hi igitur , tentatis fsepius in capitis damnatis venenis variis, inciderunt tan- dem in Afpidem, cujus morfus fine ul!o morbo praevio aut fingultu cum molli tantummodo vul- tus fudore, fenfuumque bebetudine ac fomnolen- tia, mortem accelerat, internecionis propemodum ignaris. Hujus ergo veneni Reginam certiorem fecerunt, quae aut ipfi Afpidi peftus ve! brachi- um vulnerandum exhibuit; aut, quod malunt alii, in pharmacum vipereum, quod in hos ufus tan- tifper adfervarat , acum comtoriam intinxit, cu- jus ex punclione , veterno quafi fopita , occubuit. Venenatos plurimos Colubros, praster plerosque, fi non omnes Crotalos, enumerat Syftema Na- tura? ; quales funtv
Vipera Atropos Leberis Ammodytes Berus Cherfea Prefter Afpis
Lebetinus Severus Stolatus Lacleus
Naja Atrox Niveus Coraliinus
Dipfas Myfterizans
NAJA homines fuo icla adeo vehementef corripit, ut intra horulce fpatium decedant: at- que hac quidem ratione, ut ex oflibus divellatur caro in lentorem putridum tota liquefcens, quara ob caufTam hic fortaflis ferpens pro eodem ac Se- pe veterum, haud immerito habeatur. Plures nunc comr.iemorare non attinet, quamvis fint eoruni perplurimi, qui pro fpecierum fumma varietate, fymptomata quoque diverfiflima erliciunt; at ita tamen diverfa, ut in communiflimo eo omnes amice ferpentes conveniant, quod non nifi vi ex- terna, mordendo, pungendo, aut qua demum- cunque ratione alia, fanies extrinfecus in fangui- nem immitti poflit, lsedant ac trucident. Reltat
O * jara
ii2 MORSURA SERPENTUM.
jam igitur, ut ad mcdicamentorum contra hoc vi- rus confiderationem defcendamus.
MEDELA.
Charta nos prius deficeret, ac in immenfum excrefceret opus, quam numerum inire aut ra- tionem quiremus eorum omnium, quibus ad tan- ta propulfanda pericula unquam ufi perhibentur, neceflitate magiftra, mortales miferi. Praecipua tantum, & quae aliquo fe commendarunt ufu, bre- viter percenfebimus. Eminej: haec intcr cum an- tiquitatis gloria, tum efficaciaj virtute, quam pra?- fentiflime fieri poteft veneni per locum contagii eduftio. Variis haec modis fuic pertcntata; quo- rum antiquiflimus juxta ac fimpliciflimus ille eft, dum labris hominum, dirum ex vulnere venenum exfugitur. Probe eft obfervandum, oportere fu- ftorem ejusmodi inftruttum elTe gingiva a fcor- buto immuni, ac quavis ratione illaefa, ne idem incurrat periculum, idque eo gravius, quo eft vitae fedi propius. Ut igitur res & naUfeofa & difcriminis pleniflima evitetur, prasftabit potius, fcalpello vulnus fcarificare, quo lic ex apertis ve- narum oftiolis contaminatus fanguis fatis effluat; adfigitur dein, fuper vulnerata & fcarificata cor- poris parte, magna validaquc Cucurbita, cujus ope quidquid veneni reliquum fuerit, commodius extrahatur. Tum demum calida fomcnta & emollientia, cum fpirituofis, ut fpiritus falis Ar- moniaci vel Theriacalis, aut hi fi forte non^fup- petant, lixivio communi & acetomixta, ad mem- brum vulneratum adplicentur. Intus medicamen- ta diapnoica & moventia emolumcnto elfe pof- ftint; emetica loquor cita, ex. gr. Tartarus emeticus, Ipecacuanha, &c. Sudorifera fortifli- ma interdum quoque felici cum fucceflu propi- nantur. At vero ad frangendas vehementiflimi hu-
jus
MORSURA SERPENTUM. 213
jus veneni vires, tria antidotorum genera, eaque, ut putatur, efficaciflima, noftra addidit setas, quo- rum fua oftentat Europa, Afia & America fingula;
Apud Europseos olei olivarum , vel 01 ei cujus- vis exprefli, ufus efl fortiflimus. Propinatur autem oleum illud majori copia, ad femilibram interdum & amplius, ebibendum, dum fimul ls- fa pars hoc eodem oleo faepius & copiofiflime per- ungitur. De hoc ipfo medicamento, non mi- nus ac de felici ejus effectu, confuli poffunt Acta Anglicana p. 443. Att. parif. 1737. Quamvis ve- ro fide horum, aliorumque, fuam vim oleis ex- preflis tantum abfit ut dcnegemus , ut potius contra Beri & Prefteris morfum facile valentifli- mam credamus ; tamen, fi dicendum quod res eft, piurima in hoc forte antidoto nondum fatis habe- rnus comperta & explorata: unde de ejus ufu fi- gillatim & omnibus abfolutam numeris fententiam ferre hon audemus. Inopinatum prorfus hujus rei exemplum expertus eft, mihique expofuic Nob. D. Prasfes , cum per Scaniam proficifcenti obvenit mu- Jier, colubri Cherfea? morfu fauciata: huic licet Oleum illud Olivarum ad praefcriptam formulam propinarit Nob. D. Archiater, nihilo tamen minus accidit, ut e vivis miferrime decederet. An igi- tur contra omnes ferpentes Europseos non valeat oleum iftud ? An vero praeter praffcriptam formu- lam quidquam ulterius fit obfervandum, five illud ipfum Antidotum, five iEgrum concernat, aliorum experientice committimus, & quam diligentiftirne commendamus.
Progredimur igitur ad antidota Americana, quorum excellentiflimum jure habetur Radix Se- negce ad pulverem redafta. Innotuit, a multis retro temporibus, hujus ufus radicis Americanjs fylveftribus Borealibus, qui ejus beneficio ilJa- tam a Crotalo noxam ad miraculum usque pro-
0 3 fliga*
214 MORSURA SERPENTUM.
fligarunt. Sed tanto hoc arcanum fuum cufto- dierunt filentio, Barbari pervicaces & invidi , ut ne auro quidem ejus potuerit obtineri cognitio: usque dum illud feliciter detexit Tennentius, at- que in humani generis folatium divulgavit. Do- cuit infuper omni laude digniffimus Tennentius, Radicem Polygalae Senegae hac fua nunquam vir- tute deftitui , nifi pertufa forte vena quadam ma- jori, ubi increfcentis fubito veneni violentioe prae- venire non poterit; de quo videfis Diff. de radi- ce Senega in Amoen. Acad. vol. II. Unicum tan- tummodo hujus antidoti excmplum domefticum refcrre novimus , fatis vero illud memorabile. Ac- cidit ante hoc decennium in pra?dio fuburbano, haud procul Upfalia, ut ancilla, dum alvi pur- gandi ergo pone frutices fecefTerat, a fcrpente quodam peteretur, & quidem ipfis muliebribus vulneratis; Graviffima hunc iclum fecuta funt fymptomata, cruciatus horrendi, ceu qu« fegnes medicos & lenta non expetebant remedia. Ad PsTob. D. Pra?fidem mittitur, qui duas, quas folas habuit, Senegae dofes remifit, opportune adeo, ut intra biduum aegra pene convalefceret. Optan- dum foret igitur, "ut exturbatis minutiis aliis, in quibus nihil vel parum certe opis eft, hoc tam ihuftre medicamentum in officinas noftras in- troducatur. Praeter hanc radicem plura alia Ame- ricanorum commendantur medicamenta, ex. gr. Eryngiwn fatidum, aquaticum, Veratrum hiteum, Aletris farinofa, Uvularia perfoliata, Sanicula cana- ienfis , Ariftolocbia Serpentaria; fed quse miffa faci- mus omnia , quod de iis certo minus nobis con- ftct, cum fexcentis aliis *).
Per-
*) Surinami mos eft, quoties quis a Serpente morfus eft, ut fumat radicem recentem Cepae rubrae horizontaliter in2. p.teq. duTettam, llipra fal culinare radere, ut benej|intret,
eaque
MORSURA SERPENTUM. 215
Pervenimus fic ad aliud rcque celebratum Afia- ticorum Antidotum, in India orientali facile anti- quiflimum. Eft vero illud Ophiorrhiza Mungos, cujus hiftoriam, nec non divinum fere, contra iftus co- hibri Najse ufum, colubri loquor venenatiflimi, luculenter traftavit in Amoenitat. Kaempferus, Nec rnultum in ejus adumbratione defudabimus , quod nobis in hac re otium fecit D:ni AlTeflbris Darelii Differtatio longe elegantiflima. Hoc vero potius juvabit monuifle, quod, cum tanta fit hujus me- dicamenti efficacia, prajftabit multo illud, ceu ve- rum lignum colubrinum, in locum Strychni colubri- ni adfcifcere, cujus, fi non omnino nullus, faltim ambiguus ufus cernitur.
Lapis fcrpentum, Pedra de Cobras di capello, quafi Lapis defumtus e capite Colubri Najae, fa- mofus per totam Indiam, tanquam fpecificum contra Morfuram ferpentum exclamatus a Garzia, Kirchero aliisque, fertur ad vulnus venenatum adplicatus, usque dum fponte inde decidat, ab- forbere omne venenum; fed ejus ufus fufpe&us habetur aliis, nec Redio fucceflit, qui plurima cum eodem inftituit experimenta. Plurimi ftatuunt hunc lapidem effe artificialem , nec nifi mere Cor- nu cervi uftum.
EXCANTATIO. OPHIOGENES fuifle quondam Pfyllos' Li- byae & Marfos Italiae populos excantandis Colu- bris & medicandis Serpentum morfibus nobiles, teftantur Ovidius, Plinius aliique veterum. Hi, ferpentes etiam venenatiflimos innocue tra&abant, dilaniabant, virusque eorum corporibus infli&um
O 4 ex-
eaque parte fricet vulnus infliftum, hoc fafto alteram cepse partem , fale fimiliter infeftam , ligare arfte fupra vulnus & permittere adhaerere; nec caret fucceflu fummo, excepta crotali morfnra, ubi nil facit. C. Dahlberg.
2i<5 MORSURA SERPENTUM.
cxfugendo medebantur; ejusmodi homines etiam hodie in Mgypto dari , artemque exerccre, nuper autoptes coram vidit Hnffelq. itin. 70. Ars eorum etiamnum inter fumma arcana alte fepulta eft, quam nullo pretio revelant. Vulgus noftrum credidit ab antiquiflimis temporibus, fputum bominis jejuni in- fperfum ferpenti eum intra vefperam occidcre, & Plinius falivam hominis ferpentibus exitialem efte docuit, fed quod Viverra Mungos dimicatura cum Serpentibus mafticare Rutam, quod certius eft de Opbiorrbiza. AmcEn. Acad. V. II. p. 100. an ita- que mafticata Ruta fputum in Serpentem cadens cum paralyticum reddat, ne fe contrahat, & fic ad mordendum reddat impotentem. Certe D. D. Jacquin ex India occidentali redux artem excantandi ferpentes fefe auro redemifTe, in literis ad D. Praefi- dem teftatur : an hoc fiat mafticando Ariflolgchiam nnguicidnm ejusdem, vel alia methodo, nos etiam- num latet; fed fperamus, brevi hoc arcanum com- municaturum cum publico D. D. Tacquin, quod avide nobiscum omnes curiofi exoptant & precibus efflagitant.
Figura monflrat , cum maxillis , caluariam Vipera vul- garis a latere :
a. tela venenifera: hac motafiunt ope paxilli ojjei qui
connexus ojji b , infra ejus articulationem hoc fecum
in produttione & retraclione aufert. f. oflendit maxillam inferiorem atque d , e , bina ipfi-
us fulcra, a quibus , varietas motus necejfaria in
Aeglutienda prada dependet,
CXIII.
CXIIL
TERMINI BOTANICI
quos PRiESIDE
D. D. Car. Linn^o
Propofuit
JOHANNES ELMGREN, Smolandus,
Upfalia 1762. Junii 22.
PR^FATIO.
Termini Artis dicuntur vocabula, quorum benefi- cio ideas , fcientia colenda proprias breviter ex- primere licet , qnos ergo , ut fixi certique fint, nec lubrice adplicenu definitos habere , e re ovmino efl,
Scientia fere omnis ejusmodi gaudct Terminis fibi familiaribus ; quibus autem Mathematici inprimis & Chemici ufi fuere , quorum ideo fcripta ab aliis harum Scientiarum ignaris vix aut ne vix quidem intelligi pofjunt. Botanice terminis , quibus opus eft , ad novif- fimam usque Reformationem , jufio paucioribus inftra- £ta fuit , unde Defcriptiones , Characteres , cjf Diferen- tia , cum prolixa tum lubrica exfiitere; qua quidem nunc , Re Botamca terminis , quot fufiiciunt, aucta,
0 5 bre-
2i8 TERMINI BOTANICI.
breves , firmct atque conflantes exbibentur. Scientia bujus Tirones non pauci flupent , hanc . perceptam edi- Jcere, maxime arduum & ferc Hcrculeum opus fore, primo intuitu judicantes , cum vident , tot vocabulis info~ litis tamque flricle fumtis aditum fihi occludi: verum enim vero nullo negotio deprehendent , opera hifce addifcendis praflita, proniori, ut ajunt. alveo reliqua fluere. Pro- fecto, Botanicen qui colit , ullo pafto metam perfectio- ris felicius non attinget, quam fi aliquot dies termi- nis cognofcendis ac perdijcendis tribuerit ; fic enim omnia Jupsrat incommoda , qua alios , hanc viam negli- gentes , jugiter ubique manent. Multa quidem prce- fari de terminis in genere pojfent ; verum ad illam dimtaxat operam animum appuli , ut tot terminos Bota- nicos explicatos Commilitonibus meis relinquerem , quot Irevi colligere potuerim; quo quafi Lexicon, idemque perhreve , quod fecum ferant , herbationibus & negotiis peragendis , aptum una mecum habeant. Artis hi ter- mini maximam partem in fcriptis Nobiliffimi Prcefidis , ut Horto Cliff ortiano , Philofophia Botanica aliisque ex- pofiti quidem Junt , Jed magis Jparfi prolixiusque propo- Jiti, quam quos tiro, qui primis labiis Jcientiam gu- Jlabit , facile colligere poffit. Oiiare otium, quod tali pacto huic facere voluerim, non prorfus ingratum fort fpero. Ordinem in Tomo fecundo Syfiematis Natura conflitutum Jequi mihi propojui. Humanitatem vero , L. B. Tuam, cequioremque cenfuram, tenuitatis mea fatis confcius etiam atque etiam mihi expeto.
I
RADIX
TERMINI BOTANICT.
219
RADIX organum nutriens plantam. cura-
1. Annua intra annum emoritura. tlone'
2. Biennis altero anno florens & dein peritura.
3. Perennis per plurimos annos regerminans.
4. Fibrofa tota conftans filamentis. Figura.
5. Ramofa in fibras fubdivifa.
6. Fufiformis fimpliciufcula attenuata.
7. Prcemorfa apice quafi truncata.
8 Repens longe excurrens, hinc inde germinans.
9. Articulata geniculis intercepta. ic. Dentata moniliformis ex articulis concatenatis. ir. Globofa fubrotunda (158-) radiculis lateralibus.
12. Tuberofa e partibus carnofis filo bafi connexis.
13. Fafcicularis e partibus carnofis bafi feffili (150.) connexis.
14. Palmata carnofa lobata (184.)
15. Bulbofa radix bulbo (652.) inftru&a.
16. Granulata particulis carnofis adfperfa. TRUNCUS organum multiplicans plantam.
17. Caulis , truncus elevans & fru&ificationem &sp«J«» folia.
18. Culmus graminibus proprius.
19. Scapus elevans fru&ificationem , nec folia.
20. Stipes , truncus in folia tranfiens.
21. Herbaceus etiamnum annuus (non lignofus). Dura.
tionc*
22. Sujfruticofus bafi permanens, ramis quotannis marcefcens.
23. Fruticofus perennis cum caudicibus pluribus.
24. Arboreus perennis caudice fimplici.
25. Solidus interne farftus.
26. Inanis interne medulla fpongiofus.
27. Fiftulofus interne tubulofus.
28. Eretlus fere ad perpendiculum fe attollens. Djre-
29. StriCtus omnino perpendicularis absque flexura. aio1*'
30. Rigidus flexionis impatiens.
31. Laxus
220
TERMINI ROTANICi.
31. Laxus Jibere in arcum flexilis.
32. Ohliquus a perpendiculari horizontalive linea
difcedens.
33. Adfcendens arcuatim furfum verfus,
34. Declinatus arcuatim dcfcendens.
35. Incurvatus introrfum nutans.
36. Nutans apice extrorfum reflexus.
37. Diffiufus ramulis patcntibus.
38« Procumbcns debilis terrae innitens.
39. Stoioniferus turiones ad radicem edens.
40. Sarmcntofus filiformis geniculis radicantibus»
41. Repcns terrae incumbens radiculasque agens,
42. Radicans altis (e affigens radiculis lateralibus.
43. Genicidatits internodiis interceptus.
44. Flexuofus a gemma ad gemmam horfum vorfum a&us.
45. Scandens alta petens, aliis fuflinendus.
46. Volubilis fpiraliter adfcendens per alia corpora,
Dextrorfam a dextra ad finiftram. Sjtnftrarfum a finiftra ad dextram. FiguM. 47. Teres angulis deftitutus.
48. Semiteres hinc planus, inde teretiufculus.
49. Compreffus duobus lateribus oppofitis planis.
50. Anceps angulis duobus oppofitis acutiufculis.
51. Angulatus pluribus quam duobus angulis cavi?
longitudinaliter excavatus. Acutangulus figura anguJortim.
52. Trigonus &c. angulis tribus prominentibus lon<* gitudinalibus.
53. Triqueter lateribus tribus exafte planis. V«ftitu, 54- Niidus oppofitus 5. fqq. (55- 57- 58= 59«)
55. Aphyllus foliis deftitutus.
56. Foliatus foliis inftruclus.
57. Vaginatus foliorum vaginis cin&us,
58. Squamofus fquamis adfperfus.
59. Imbricatus te&us, ut nudus non appareat.
60, Stt"
TERMINI BOTANICI.
221
€o. Suberofus cortice exteriore molliore, fed elafti-super. co indutus. ficie-
61. Rimofas cortice exteriore fHTuras fponte agens.
62. Tunicatus membranis veftitus.
63. Lavis fuperficie aequali.
64. Striatus lineis tenuiffimis excavatis infcriptus.
65. Sulcatus lineis profundis exaratus.
66. Glaber (216.) 6j. Scaber (243.)
68. Muricatus pun&is fubulatis adfperfus.
69. Tomentofus (238.) 70. ViUofus (237.) 71. Hifpidus (244.) 72. Aculeatus (245.)
73. Spinofus fpinis (386.) armatus.
74. Urens ftimulis (393.) adfperfus.
75. Stipulatus flipulis (293.) notatus.
76. Membranatus complanatus more folii.
77. Bulbiferus bulbos (652.) gerens.
78. Enodis continuus absque articulis. Compo-
79. Simpliciffimus ramis vix ullis. fuione.
80. Simpiex continua fcrie verfus apicem extenfus. 8j. Iv.teger fimplicifiimus ramis anguftatis.
82. Articulatus internodiis geniculatus.
83. Prolifer ex apicis centro tantum emittens ramos.
84. Dicbotomus bifariam femper divifus.
85. Brachiatus ramis decuffatim oppofitis.
86. Subramofus ramis pauciflimis lateralibus.
87. Ramofus ramis pluribus lateralibus.
8g. Ramofijfimus ramis multis absque ordine cu- mulatus.
89. Virgalus ramufculis debilibus insequalibus.
90. Paniculatus ramis varie fubdivifis.
91. Faftigiatus ramis aequalis altitudinis.
92. Patens (131.) 93. Divaricatus (103.)
RAMI partes caulis. 94. Alterni (11 3.) gs.Diflichi(i 14.) 96. Sparfi (116.) 97.1 Conferti (J17.) 98. Oppofiti (J24.) 99. \Vcrticillati plures truncum ad genieula circum- dantes.
ioo. Ertfti
TERMINI BOTANICr.
100. EreSti (127.
101. Coartlati verfus fummitatem fere incumbentes.
102. Divergentes a trunco ad angulum re&um difcc- dentes.
103. Divaricati ad angulum obtufum a trunco difce- dentes.
104. Deflexi in arcum deorfum inclinati.
105. Reflexi perpendiculariter dependentes.
106. Retroflexi horfum vorfum divaricati.
107. Fulcrati Fulcris C291J inftru&i.
FOLIA organa motus planta?. D«er- iog. Radicale radici infidcns. «e"ioco* io9* Caidinum cauli infertum.
110. Rameum ramis infidens.
111. Axillare fub rami bafi infertum.
112. Florale flori proximum.
Numerus notetur. «««., 113. Alterna per gradus circum ramum exorta.
214. Diflicha duo latera rami refpicientia, licet un- dique inferta.
115. Bifaria ad latera rami oppofita tantum enata.
116. Sparfa absque certo ordine conftituta.
117. Conferta plurima totum fere occultantia ra- mum vel caulem.
118. Imbricata qua dimidiam partem invicem tefta.
119. -Fafciculata plura ex eodem pun&o prodeuntia.
120. Bina, trina, quinci &c. de numero ad genicu- la ramorum.
121. Confluentia ad bafin inter fc cobserentia.
122. Approximata ad fe invicem proxime accedentia.
123. Remota fpatio a fe invicem diftantia.
124. Oppofita per paria decufTatim collocata.
125. Decuffata ita difpofita oppofite , ut rami, apice infpefto, quatuor ordines referant.
126. Stellata plura quam duo folia caulem ambientia. cire- 127. Eretium fere ad perpendiculum conftitutum.
llioBe.
128. StrU
TERMINI BOTANICI.
223
128. Strittum omnino perpendiculare absque flexura.
129. Rigidum flexionis impatiens.
130. Adpreffum difco cauii approximatum.
131. Patens ad angulum acutum cauli infidens.
132. Horizontale ad angulum rectum a caule difcedens.
133. Ajfurgens arcuatim ere&um, primum declina- tum, dein apice ere&um.
134. Inflexum furfum arcuatum verfus apicem.
135. Reclinatum deorfum flexum , ut arcus fit bafi inferior, apice adfcendente.
136. Recurvatum deorfum, ut arcus fuperiora fpeclet.
137. Revolutum in fpiram recurvatum.
138. Dependens terram re£ta fpeftans.
139. Obliquum bafi coslum, apice horizontem fpe- ctans.
140. Adverfum paginam fuperiorem meridiei (non ccelo) obvertens.
141. Verticale obve-rfum, ut regio bafis anguftior evadat regione apicis.
144. Refupinatum pagina fuperiore inferiore & con- tra inferiore fuperiore facla.
145. Submerfam intra aquae fuperficiem abfconditum.
146. Natans fuperficiei aquae incumbens.
147. Radicans radices agens.
148. Petiolatum petiolo (292.) ad bafin inferto. infcr-
149. Peltatum petiolo difco folii inferto. tione«
150. Seffile immediate cauli (absque petiolo) infidens.
151. Adnatum pagina fuperiore bafi rami adnexum.
152. Coadunata plura inter fe connata.
153. Decurrens bafi folii deorfum per caulem ex- tenfa.
154. Amplexicauk bafi caulem ambiente.
155. Perfoliatum bafi transverfim cingente (nec an- tice dehifcente) caulem.
15C. Connata oppofitorum paribus bafi utrinque ccv- adunatis.
157. VOr
224 TERMINI BOTANICI.
157. Vaginans bafi formantc tubum caulem vcfticn- tem.
struftu- 158. Siibrotunchim figura orbiculatce ( 159.) proxima. "uraFl" 159- Orbicnlatum peripheria circinata [diamcter longitudinaiis aequalis transverfali.]
160. Ovatum> cujus diamcter iongitudinalis fuperat transverfalem , bafi fegmento circuli circum- fcripta, apice anguftiore.
161. Ovale ex orbiculato oblongum, utraque extre- mitate rotundata a?quali.
162. Oblougum, diametro longitudinaii aliquoties fupcrante transverfalem.
163. Parabolicum verfus apicem fenfim anguftius ro- tundatum.
164. Cuntiforme fenfim verfus bafin anguftatum.
165. Spatbulatum fubrotundum ("158.) bafi anguftio- re lineari (169.)
166. Rotundatum angulis orbum.
167. Lanceolatum oblongum ab utraque extremitate attenuatum.
168. Ellipticum lanceolatum latitudine ovati folii.
169. Lineare aequali ubique latitudine.
170. Acerofum lineare (169.) periiftens (275.) Anguiis. j 71. Integrum indivifum, omnique finu deftitu-
ttim.
172. Triangulare &c. a numero angulorum.
173. Deltoideum rhombeum (174.) ex quatuor angu- lis, e quibus laterales minus a bafi diftant, quam reliqui.
174. Rbombeum forma rhombi.
175. Trapeziforme forma trapezii.
«inubus. 176. Cordatum fubovatum bafi finu exfculpta abs- que angulis pofticis.
177. Reniforme fubrotundum bafi finu exfcuipta abs- que angulis pofticis.
178. Lunatum fubrotundum, bafi finu divifa angulis pofticis acutis.
179. Sa-
TERMINI BQTANICT. 225
179. Sagitiatum triangulare , angulis pofticis acutis finu divifis.
180. Haftatum fagittatum (179.) angulis pofticis finu divifis ad latcra prominentibus.
181. Runciuatwn pinnatifidum (189.) ita, ut lobi antice convexi, poftice fint transverfi, e. g. Leontodon.
182. Pandpriforme oblongum lateribus inferne co- arftatum.
183. FiJ rum divifum finubus linearibus, marginibus
rectis.
184. /otowmaddimidium divifum in partes diftantes.
185. 2 - 5 fidum pro numero flflurarum (183O
186. Partitum ad b?fin fere divifum.
187. Palmatum divifum ultra dimidium in lobos fub- sequales.
1 §8- Lyratum transverfim divifum in iacinias, qua- rum inferiores minores remotiores.
189. Pinnatifidum transverfim divifum in lacinias horizontales oblongas.
190. Sinuatum a lateribus finubus dilatatis.
191. Laciniatum varie & indeterminate in partes fectum.
192. Squarrofum divifum in lacinias elevatas , nec plano parallelas.
193. Integerrimum ipfo margine lineari, nec mini-Margi- mum fefto. ne-
194. Crenatum margine incifuris fine refpectu ex- tremitatis fe£to.
195. Serratum margine omnibus incifuris refpicien- tibus extremitatem.
196. Ciliatum margine fetis parallelis longitudinali- ter digeflis.
197. Dentatum margine acuminibus patentibus re* motis.
198. Spinofum margine acuminibus fubulatis rigidis pungentibus.
Tom.VL P 199. Car.
226 TERMINI BOTANICL
199. Cartilagineum margine fbboffeo.
200. Repamhmi margine flexuofo , tamen plano.
201. Lacerum margine varie divifum, fegmentis dif- formibus.
202. Erofum finuatum (190.) finubus minimis obtu- fis laciniisque in*qualibus.
204. Dadaleum una flexuofum lacerumque (201.) Apice. 205. Obtufum intra fegmentum circuli terminatum.
206. Emarginatum terminatum crena.
207. Retufum terminatum finu obtufo.
2c8. Pramorfum terminatum obtufe incifuris in- aequalibus.
209. Truncatum terminatum linea transverfali.
210. Acutinn tcrminatum angulo acuto.
211. Acuminatum tcrminatum apice fubulato C270.)
212. Cufpidatum terminatum apice fetaceo.
213. Mucronatum terminatum mucrone exftante.
214. Cirrbofum cirrho (294.) terminatum.
Super. Pagina fuperior vulgo coelum, inferior terram ficie- fpeftat.
215. Nudum fetis & pilis deftitutum.
216. Glabrum fuperficie lubrica.
217. Nitidum glabritie lucente.
218. Lucidum quafi illuminatum.
219. Coloratum alio colore quam viridi.
220. Nervofum vafis fimpliciffimis a bafi ad apicem.
221. Trinerve tribus nervis in bajifolii concurrentibus.
222. Triplinerve nervofum tribus nervis fupra bafin concurrentibus.
223. Trinervatum nervofum tribus nervis pone bafin folii concurrentibus.
224. Enerve nervofo (220 - 223O oppofitum.
225. Lineatum nervis depreflis.
226. Striatum lineis parallelis leviter excavatum.
227. Sulcatum lineis profundis excavatum.
228. Venofum vafis multifariam divifis.
229. Rugofum rugis refertum.
230. Bul-
TERMINI BOTANICI.
227
230. Bullatwn ex rugofo (229.) venis contra&is, ab altera parte concavis.
231. Lacunofum difco depreflb inter venas interjeftas.
232. Avene venofo (228.) oppofitum.
233. Punttatum adfperfum punftis excavatis.
234. Papillofum teftum punctis carnofis.
235. Papulofum tectum punctis veficularibus.
236. Vifcidum obJinitum tenaci humore.
237. Villofum tecium pilis mollibus.
238. Tomentofum villis intertextis nec difcernendis obductum.
239. Sericewn tefhim pilis adpreffis molliffimis.
240. Lanatum indutum quafi tela araneae (pilis fpon- te curvatis.)
241. Barbatum pilis parallelis obfitum.
242. Pilofmn pilis diftinclis elongatis tectum.
243. Scabram pun&is eminentibus rigidiufculis exa- fperatum.
244. Hifpidum fetis rigidis adfperfum.
245. Acuteatum aculeis (380.) armatum.
246. Strigqfum aculeis lanceolatis (167.) rigidis (30.)
247. Planum funerfkie Eequali. fionc*
248. CanaUculatum fupra fulco profundo longitudi- naliter cxcavatum.
249. Concavum margine difco arctiore, ut deprima- tur difcus.
250. Convexum margine difco arcliore, ut elevetur dilcus.
251. Cucullatum lateribus ad bafin conniventibus, apice vero dilatatis.
252. Plkatum difco plicis acutis alternatim flexo.
253. Undatimi difco plicis obtufis alternatim flexo.
254. Crifpum margine luxuriante, ut difcus evadat longior fua rachi.
255. Membranaceum fubftantia propria folii. suSftani
256. Scariofum fubftantia iicca ari-da ta&u fonora. tw*
P 2 257. Gib-
228
TERMINI BOTANICI.
257. Gibbum utraque fuperficie convexa mediante copiofipre pulpa.
258. Teres fere cylindricum.
259. Depreffum pulpofum (254.) difco magis quam lateribus complanato.
260. Comprejfum pulpofum lateribus magis, quam difco complanatis.
261. Carinatum parte prona difci prominente longi- tudinaliter.
262. CompaUum fubftantia folida conftans.
263. Tubulofum interne concavum vel inane.
264. Pulpojum matcria tcnaci farclum.
265. Carnofum intcrne pulpa folidiufcula refertum.
266. Trianetrwn tribus lateribus longitudinalibus in folio fubulato (168.)
267. Anceps duobus angulis prominentibus longitu- dinalibus, difco convexiore.
268. Lingulatum lineare (169.) carnofum (265.) fubtus convcxum (250.)
269. Enfiforme anceps (267.) a bafi ad apicem fen- fim attenuatum.
270. Subulatum ad bafin lineare , verfus apicem at- tenuatum.
271. Acinaciforme compreffum (260.) carnofum (265.) altero mp.rgine convexo angufto, altero rectiore crafliore.
272. Dolabriforme comprciTum fubrotundum , ex- trorfum gibbum (257.) acie acuta inferne tere- tiufcula.
Dura- 273. Deciduum peraela unica reftate cafurum. tlonc' 274. Caducum brevi dccidens, ncc per intcgram ceftatem permanens.
275. Perfiflens peracta sftate non cafurum.
276. Perenne per aliquot annos virens.
277. Sempervirens per omnia tempora anni virens. compo- Compofitum petiolo (292.) plura quam unum fitionc- proferente folia.
278. Ar-,
TF.RMINI BOTANICI.
229
278. Articulatim folio ex apice folii excrefcente. compo-
279. Conjugatum pinnatum (283.) tantum binis fo-fuum- liolis lateralibus.
280. Digitatum petiolo fimplici apice adne6tente fo* liola.
281« Binatum digitatum (280.) foliolis duobus ter- minatum &c.
282. Pedatum petiolo bifido, latere tantum interio-
re adneclente foliola plura. 283- Pinnatum petiolo fimplici lateribus adneftente
foliola plura.
284. Bijugum fic trijuga, quadrijuga, quinquejuga, feju-
gn &c. pinnatum, fed folio- lis tantum quatuor &c. cum impari pinnatum, foliolo unico
(impari} terminatum. abrupte pinnatum, nec cirrho, nec
foliolo terminatum. Cirrbofum cirrho (294.) terminatum. Foliolis oppofitis '(124.) alternis (1 13.) ruptis foliolis alternis minoribus, decurfivis foliolis petiolo decur- rentibus (153.)
285. Bigeminum petiolo dichotomo (84O apice ad- Decom- ne&ente foliola pfura. po,,ta-
286*. Bitematum duplicato ternatum (281.)
287. Bipinnatum duplicato pinnatum [283.] supra-
288. Tergemimim triplicato geminatum. Petiolus bi dt^otn- fidus utroque apice foliola 2 ferens, & infuper p0lta' foliola 2 ad divaricationem petioli communis.
289. Triternatum triplicato ternatum.
290. Tripinnatum triplicato pinnatum.
291. FULCRA adminicula plantae pro commodiore fuficntatione.
292. Petiolus fulcrum fuflinens folium.
293. Stipula fquama bafi petiolorum enafcentium adllans.
P 3 294. Cir-
23<5
TERMINI BOTANICI.
294. Cirrbus vinculum filiforme fpirale,' quo planta
alii corpori alligatur. 29<f. Pubes hirfuties omnis in planta.
296. Arma mucrones arcentes animalia, ne laedant plantam.
297. Bractea folium florale [112.] facie a ceteris foliis recedens.
298- Pedunculus fulcrum fuftinens fruftificationem. PETIOLUS.
Figura. 299. Linearis [1^9.]
300. Alatus lateribus dila-
tatus.
301. Clavatus verfus api-
cem incraliatus.
302. Membranaceus , com-
planatus.
303. Teres [258.]
304. Semiteres [48.]
305. Triqueter [53.] Magnitud. 306. Breviffmms , qua ma-
gnam partem no,n attingens longitudi- nem folii. ^07. Brevis, non dum lon- gitudinem folii at- tingens.
308. Mediocris , longitudi-
ne folii.
309. Longus, fuperans lon-
gitudinem folii.
310. Longijfmius, aliquoties
fuperans longitudi- nem folii. Jnfertione. 311. Infertus, perpendicula- riter ramo infidens.
312. Adnatus [151.]
313. Decurrens [153 •]
314. Am-
TERMINI BOTANICI.
231
314. Amplcxicaulis [154.]
315. Appendieulatus $ ramentis
foliaceis ad bafin. Directione. 316. Erectus [127.]
317. Patens [131.]
318. Affurgens [133.]
319. Recurvatus [136.] Sitperficie. 320. Glaber [216.]
321. Acuhatus [245.]
322. Nudus [215.]
323. Articulatus [82.]
324. Spinefcens , indurefcens &
pungens.
STIPULiE. 325. Gemince duae & dua? per paria.
326. Solitaria fimplices fparfde.
327. Laterales lateribus infertae.
328. Extrafoliacece infra folium collo-
cata?.
329. Intrafoliacece fupra folium collo-
catae.
330. Oppofitifolice in latere folii oppo-
fito collocatae.
331. Caducce (27 4.) 332. DeciduceQij^.)
333. Perfiflentes poft defoliationem re-
ftantes.
334. Spinefcentes(^.) 335.5^/^(150.) 336. Adnatce( 151)337. Decurrentes(i 5 3 ) 338. Vaginantes( 157)339. Subulatce(i 73) 3 40. Lanceolatce(i 67)341. Sagittatce( 179) 342. Lunatce(ij$.) 343. Erectce(\ii.) 344..Patentes(i3 1) ^^s.Integerrimce^ic)^) 346. Serratce (195.) 347. Cz'//^ (196.) 348. Dentatce (197.) 349. Fiffce (1S3O
CIRRHUS. 350. Axillaris (m.)
351. Foliaris folio infidens.
352. Petiolaris petiolo (292.) infidens.
353. Peduncularis pedunculo (298.) in-
fidens. * P 4 CIR-
232 TERMINI BOTANICI.
CIRRHUS, 354. Simplex, indivifus.
355. Trifidw, in tres partes divifus. 35<5". Multifidus, multoties divifus.
357. Convolutus , in annuios contortus.
358. Revolutus , fpira dimidioj itinere
retorta.
PUBES. 359. Pili, duftus excretorii plantas fetacei.
360. Lann, pili curvi denfi.
361. Barha, pili paralleli.
362. Tomentum,v\\Y\ intertexti vixconfpicui.
363. Striga , pili rigidiufculi planiufculi.
364. Se.ta , pili rigidiufculi teretiufculi.
365. Simplices , continuo exten-
longitudinaiiter. 3<5<5. Hamofa, animalibus facile
adh^rentes. 367. Ramofa , fubdivifce quafi in
ramulos. 368- Phtmofa,vUlo{x compofita?. ^6^.Stellata, decuffatim difpofitae.
370. Hami, mucrones acuminati curvati.
371. Glochides , mucrones apice retrorfum
multidentati.
372. Glandula, papilla hurnorem excernens.
373. Utriculus , vafculum liquore fecrcto
repletum.
374. Foliacea foliis inferta?.
375. Petiolares (351O
376. Pedunculares (3530
377. Stipulares ftipulis (293O
infertae.
378. Vifcofitas qualitas hu-
moris tenacis.
379. Glutinbfitas qualitas hu-
moris lubrici. ARMA. 380. Aculei, mucrones pungentes plantas cortici tantum affixi.
ARMA
TERMINI BOTANICI.
233
ARMA,
38 r. Re&i, flexuris deflituti.
382. Incurvi, introrfurn flexi.
383. Recurvi,extrorCum reflexi.
384. Furca, aculeis divifis in plures.
385. Bifida & Trifida a numero
divifionis.
386. Spina, mucro e ligno planta? protrufus.
387. Terminalis, ad apicem plan-
ta? pofita.
388. Axillaris (111.)
389- Calycina Calyci (493-) fidens.
390. Foliaris (351 .)
391. Simplex (365.)
392. Bivifa apice partita. 393. Stimuli, mucrones pun&uras infiam-
matorias efficientes, unde prurigi- nofe evadunt partes.
BRACTEiE. Folia fequentis anni.
394. Colorata (219.) 395. Caduca(2j4.) ^96.Decidua(2j^.) ^gj .Perfijhntes(2j 5.) 398. Coma, Braclese caulem terminantes magnitudine infignes.
PEDUNCULUS.. 399. Partialis, aliquot flores pe-
dunculi communis proferens.
pedunculo communi (400.) 402. SCAPUS pedunculis radicatis caulis faciem induens.
Loco. 402. Radicalis (10%.) 403. Caulinus (109.) 404. Rameus (104.) 405. Petiolaris (352.) 406". Cirrhiferus(2:94.) 4.0 7. Terminalis(^Bj'.) 40%. Axillaris(i 1 1.) 409. Oppojitifolius(22o.) 410. LaHriflorus (327.)
400. Communis , communis pluri-
bus floribus.
40 1 . Pe'di c ellu s p r o p r i u s fl 0 r i b u s i n
412. Extra-
234 TERMINI BOTANICL
412. Extrafoliaeeus (328.) Situ. 413. Alternus (113.) 414. Sparfus (1 16.) 415. Of)pofitus(i24.) 416. Ferticillatus(gg.) Numerb. 417. Solitarius (326.) 4i$.Geminatus(2%5.)
419. Umhellnla fefflis , plures pedunculi ex eodem centro ambitu acquali prodeuntes.
Directione. 420. Adpreffus (130.) 421. Erectus (127.)
422. Fatens (131.)
423. Cernuus apice terram fpeclans.
42 4. Refupinatus(i 44.) 425 .Declinatus^^.)
426. Nutans (3(5.)
427. Flaccidus , debilis, ut a proprio flo-
ris pondere dependeat.
428. Adfcendens (33«)
429. Pendulus, laxus, utcum folio deor-
fum tendat.
430. Strictus (29.)
431. Flexuofus, a flore ad florem flexus.
432. Retrofractus vi quafi ad dependen-
dum reda&us. Multiflorus pro numero florum} quos profert Pedunculus. smiau- 433. Teres (41.) 434. Triqueter (53.) ra* 435. Tetragonus (5 2.)
436. Filiformis aequabili ubique craflitie.
437. Attenuatus verfus apicem craflitiem perdens fenfim.
438. Clavatus (301.)
439. Incraffatus , apice fenfim majorem molem ac- quirens.
440. ^^^(217) 441.5^7770/1^(58) 442. Foliatus(s6)
443. Bracteatus Bra&eis (297.) inftru&us.
444. Geniculatus (43.) 445. Articulatus (82.)
445. INFLORESCENTIA ell modus, quo flores pedunculo plantae adnecluntur.
446. VERTICILLUS, floribus pluribus caulem annulatim ambientibus. 447.
TERMINI BOTANICI.
235
447. Sejfiiis , absque pedicellis mani-
feftis.
448. Pedunculatus , pedunculis flores
elevantibus.
449. Nudus , fequentibus C450, 451.)
oppofitus. ■450. Involucratus 3 involucro (520.)
inftru&us. 45 r. Bracteatus (44^.)
452. Confertus , pedunculis approxi-
matis.
453. Diflans , pedunculis remotis. 454. CAPITULUM, floribus pluribus in globum
congeftis. 455« Subrotundum, fere globofum (456.) 4$6.Globofum,ib omni parterotundum.
457. Dimidiatum , ab altera parte ro-
tundum, ab altera planum.
458. Fnliofum, foliis intermixtis flo-
ribus.
459. Nitdum, foliis & fctis deftitutum.
460. Fafciculus colligens flores ere-
clos, parallelos, faftigiato ap- proximatos.
461. SPICA, flores fefiiles alterni in pedunculo communi fimplici.
462. Simplex , continua indivifa.
463. Compofita, pluribus fpicillis pedun-
culo infidentibus.
464. Glomerata fpicillis varie congefta.
465. Ovata (160.)
466. Fentricofa, a lateribus gibba (257.)
467. Cylindrica , teretiufcula. Secunda ve-
ro dimidiata.
468. Interrupta fpicis minoribus alternis
diftantibus.
469. Imbricata(u%.) 470. Articulata(%2.)
471. Ra-
236 TERMINI BOTANICI.
471. Ramofa, varie divifa.
472. Linearis (i6g.) 473. Ciliata (196.) 474. Foliacea, foliis intcrftincla.
47<v Comofa terminata foliolis.
476. CORYMBUS fit ex Spica (461), <Him finguli
flores petiolis propriis inftruun- tur, fitu elevato proportionali.
477. THYRSUS, Panicala (489 J coarctata in for-
mam ovatam. 473. RACEMUS, pedunculo ramis latcralibus in- ftrufto.
479. Simplex , indivifus.
480. Compofttus , divifus in plures.
481. Unilateralis , flores ad alterum latus
omnes inferfci.
482. Sectmdus, flores omnes ad alterum
latus flexi.
483. Pedatus (282.)
484. Conjugatus (279.)
485. Ereclus (127.) 486. Laxus (31.) 487. Nudus C459.) 488. J Foliatus (56.)
489. PANICULA, flores fparfi, in pedunculis di-
verfe divifis. Trunci Struftura.
490. FRUCTIFICATIO, vegetabilium pars tem*
poraria Generationi dicata.
491. SimpleXy paucis floribus con-
ftans.
492. Compofca, pluribus flofculis con-
fluentibus.
493. CALYX, Cortex plantae in Fructificatione prsefens.
494. Periantbium, calyx fruclificationi con- tiguus. 495. FrudJfcatioms ftami- na germenque in- cludens.
495. Flo-
TERMINI BOTANICI. 237
496. Floris ftamina absque germine continens.
497. Fructus gerrr.en abs-
que ftaminibus con- tinens.
498. Proprium quemlibet florem refpiciens.
499. Monophyllum, unico fo-
lio abfolutum.
500. Polypbyllum, pluribus
foliis conftans. 50T. 2 - 5 fidum (1X3.)
502. 2-5 partitum (186.)
503. Integrum (171.)
504. Tubulofum (263.)
505. Patens (131.)
506. Reflexum , partibus re-
trorfum flexis.
507. Inflatum, inltar veficce
cavum.
508. Abbreviatum , longitu-
dinem tubi non attin- gens.
509. Obtufum (205.)
510. Acutum (210.)
511. Spinofum (73.)
512. Aculeatum (245.)
513. Superum, cui germen
fub receptaculo.
514. Inferum, cui germen
fupra receptaculum. 515. Commune plures ilorcs congregatos continens.
516. Imbricatum, fquamis va-
riis fuperimpofitis.
517. Squarrofnm, fquamis un-
dique divaricatis. Sca- riojmn fquamis margi- ne
238
iTERMINI BOTANICI.
ne membranacis ari-
dis fonoris.
518. Turbinatum, o.werfeco-
nicum.
519. Calyculatum, calyce qua-
fi alio minore calyce ad bafin cinclo. 520. Involucrum , calyx a flore remotus.
521. Univerfale umbellaeuni-
verfali iubjectum.
522. Partiale umbellae par-
tiali fubjectum. 52$. Proprium , cuilibet flo- ri fubje&um.
524. Gluma, Calyx graminis, valvis amplexantibus.
525. Uniflora unicum florem amplettens.
526. Multiftora plures flores includens.
527. Univalvis unica conitans fquama.
528. Bivalvis duabus conftans fquamis.
529. Multivalvis pluribus quam duabus
fquamis.
530. Colorata (219.) 531. Glabra (216.) 532. Hifpida (244.) 533. Arijla, mucro fubulatus Glumse infidens.
534. Mutica mucrone deftituta.
535. Terminalis apici gluma affixa. 5^6.Dorfglis iateri exteriori glumae impofita.
537. Recla perpcndiculariter exiens.
538. Tortilis flexa funis inftar.
539. GeniculatafyiJ) 540. RecurvataQi^C.')
541. Amentum ex Receptaculo (633.) communi palea-
ceo gemmaceo.
542. Spatba Calyx longitudinaliter ruptus.
543. Univalvis , uno latere dehifcens.
544. Dimidiata latere tantum interiore Fru-
rtificationem obvefliens. 545. Calyptra Calyx musci cucullatus anthcrae fu-
perimpofitus.
546". Re-
TERMINI BOTANICI.
239
546. Retta undique aaqual is.
547. Obliqita ad aliquod latus flexa. 548. Vohua Calyx fungi membranaceus.
549. Approximata ad capitulum accedens.
550. Remotiffmia a capitulo fpatio recedens. 551. COROLLA Liber plantae in flore praefens.
552. Peialum pars corolla? in plures divifa?.,
553. Tubus Corolla? monopetala; pars in- ferior.
554. Unguis Corollse polypetalae pars in- ferior receptaculo affixa.
555. Limbus Corollae monopetalse pars fu- perior dilatata.
556. Lamina Corollae polypetalae pars fu- perior patula. Monopetala , vel po- lypetala, a numero petalorum.
557. Regularis aequalis figura, magnitudine & proportione partium.
558. Irregularis Limbi partibus , flgura, magnitudine & proportione partium diverfa.
559. Incequalis partibus non magnitudine fed proportione refpondentibus.
560. Globofa globum referens.
561. Campanulata ventricofa (466*.) tubo de- ftituta.
562. Infundibuliformis , conica tubo im- pofita.
563. Rotata plana nulli tubo impofita.
564. Ringens irregularis in duo labia hians.
565. Galea Ringentis Labium fuperius.
Labium pro ringentis Iabio inferiore fsepius fumitur. $66. Faux hiatus inter lacinias corolloe,
ubi tubus terminatur. 567. Perfonata Ringens (564.) fed intcr labia palato claufa.
56S. Cru-
TERMINI BOTANICI.
568. Cruciata petalis quatuor aequalibus pa» tens.
569. Concava (249.) 570. Patem Cr,?r.)
571. Papilionacea irregularis, petalo infe- riore cymbiformi (carina), fuperio- re- adfcenderjte (vexillum), lateralibus folitariis (ala ).
572. Compofita pluribus confhns flofculis intra commune perianthium, fupra receptaculum commune.
573. Ligulata corollulis flofculorum omni- bus planis vcrfus exterius latus.
574. Tubulofa corollulis flofculorum omni- bus tubulofis filba;qualibu8.
575. Radiata corollulis difci tubulofis, am- bitus vero ligulatis difformibus. Color notetur.
576. nectarium pars mellifera flori propria.
577. Proprium a petalis & ceteris
partibus diftinftum.
578. Petalinum Petalis infertum. STAMEN Vifcus pro Pollinis prceparatione.
580. Filamentum pars elevans adne- ftensque Antheram, (organum genitale mafculum).
58 1. Mamlia eandem fer- vantia longitudinem.
582. Inaqualia aliquot majo- ribus vel minoribus.
583. Connata in unum cor- pus coalita.
584. Anthera pars fioris gravida polli- ne, quod matura dimittit. 585. DiftinU.cs nec intcr fe
coha;rentes. 586". Connatce in unum plu- res concretse.
587. PoU
TERMINI fBOTANICI. 241
%%~j.\Pollen, pulvis floris, humo- re rumpendus, atomosque elafticos ejaculans. (Geni- tura plantarum.) 588. PISTILLUM, vifcus fruftui adha?rens pro pol- linis receptione. (Organum ge- nitale femineure^. 589. Germen, rudimentum fructus im» maturi in Florc. | 590. Superum, corollae inclufum.
| 591. Inferum, infra corollam po-
fitum.
592. Stylus , parsPiftilli elevansStigma
a germine.
593. Stigma, fummitas piftiili madida
humore.
594. PERICARPIUM, vifcus plants gravidum fe« minibus, quse matura demittit. 595. Capfula, pericarpium cavumdeter- minate dehifcens.
596. Valvula, parie^, quo te-
gitur fru&us externe.
597. Loculamentum, concame-
ratio cava pro femi- num loco.
598. Diffepimentum , fparies,
quo fru&us interne di- ftinguitur in concame- rationes plures.
599. Bicapfularis a numero
Capfularum.
600. Bilocularis a numeroLo-
culamentorum.
601. Tricocca Capfula tribus nodis protuberans, in- tusque in tria jlocula-
' menta divifa.
Zww. VI. Q 602- Di-
TERMINI BOTANICI.
602. Didyma, Capfula duobui nodis extus gibba. 603. Siliqua, Pericarpium Bivalve, af- figens femina fecundum utram- que futuram.
604. Comprejfa lateribus op- pofitis proxime ad fe mvicem accedentibus.
605. Torulofa prominentiis hinc inde gibba.
606. Articulata geniculis co-
ar&atis intercepta.
607. Parallelum dijjepimentwn latitudine & diametro transverfali ad valvulas accedens.
608 • Transverfitm dijfepiment* anguftius ubi valvulae co- ar&atae evaduntconcavae. &50. Legumen, pericarpium bivalve, affigens femina fecundum futu- ram alteram tantum.
610. Jflhmis interceptum, invz- ria loculamenta interne transverfim diftinftum. €11. Folliculus, pericarpium univalve, altero latere longitudinaliter dehifcens, nec futurse femina affigens.
61 2. Drnpa, pericarpium' farclum evalve, continens Nucem.
613. Succulenta, humorem continens.
614. Sicca, praecedenti op- pofita.
€15. Pomum , pericarpium farclum evalve, ^continens Capfulam.
616. Ba;-
\
TERMINI BOTANICI.
243
616. Bacca> pericarpium far&um eval- ve, femina ceteroquin nuda continens.
61 7. Nidulantia, femina per pul- pam fparfa. 618. Strobilus » ex Amento fa&um, fquamis induratis. 6*19. SEMEN, rudimentum novae plantse.
620. Hilum, cicatrix externa femiilis ab ejusdem affixione in fru&u.
621. Corculum, primordium novse plantse
intra femen.
622. Corona, Calyculus fupra adhserens, quo volitat.
623. Pappus Corona pennacea pi- lofave volitans.
624. Stipatus filo ele-
vante & adne- ftente pappum & femen.
625. Capillaris pilis in-
divifis.
626. Plumofus pilij pennatis con- ftans.
627. Cauda femen terminatum filo.
628. Hamus, quo adhseret anima-
libus.
629. Calyculus tegmentum femi- nis proprium.
630. Nux, femine tre&o epidermide ofTea.
631. ArilluSy tunica propria exterior femi- nis fponte fecedens.
632. RECEPTACULUM, bafis qua partes Frufti-
ficationes conneftuntur. 633. Commune plures flores eorumque fru- £tus continens.
(534. Pun-
244
TERMINI BOTANICL
634. Punttatum, pun&is excavatis
adfperfum.
635. Pilofum (242.)
6$6. Paleaceum lamcllis innatis diftinguens flofculos.
637.' Planum (247.} 638. Conve- xum (250.)
639. Conicum, teres verfus api-
cem attenuatum.
640. Subulatum (168.)
641. Compofitus Flos , receptaculo dilatato integro, Flofculis feflilibus.
642. Aggregatus Flos , receptaculo dilatato,
Flofculis fubpetiolatis.
643. Umbella, receptaculum ex eodem centro elongatum in pedunculos filiformes proportionatos.
644. Simplex, pedunculis omni-
bus ex uno eodemque re- ceptaculo ortis.
645. ! Compofita y omnibus pedun-
culis apice umbellulas ge- rentibus. €46. Univerfalis, ex pluribus fim- plicibus fa&a compofita.
647. Partialis , umbellula pars
univerfalis.
648. Prolifera, umbella plusquam
decompofita. 6^.\Cymat receptaculum ex centro eodem univerfali , partialibus vero vagis , e- longatum in pedunculos faftigiatos.
650. Racbis receptaculum filiforme flofculos
longitudinaliter adneclens in fpicam.
651. Spadix receptaculum PALMiE enatum intra fpatham , in ramulos fructifican- tesjdivifum.
652. BUL-
TERMINI BOTANICI.
€52. BULBUS, hybernaculum plantae e rudimento foliorum prasteritorum.
653. Solidus carnofus intus indivifus.
654. Tunicatus, bulbus tunica extra tunicas.
655. Squamatus, fquamis imbricatis.
656. Caulinus cauli infidens.
petiolaris, e petiolorum rudimentis.
Jlipularis , e ftipulis confe&a.
corticalis , e corticis ramentis.
foliaris, folia continens, non flores.
floralis , flores non folia continens.
communis, & folia & flores continens. 657. GEMMA , hybernaculum plantae ex rudimen-
tis foliorum futurorum. 65J. VERNATIO foliorum difpofitio intra gem« mam (663.)
659. Conduplicata, foliorum lateribus par-
allele approximatis.
660. Cmvoluta, cuculli in modum fpiralia.
661. Involuta, lateribus verfus paginam
fuperiorem utrinque fpiraliter con- tortis.
662. Equitantia, marginibus conniventia
fitu oppofito , ut alterum includat alterum.
663. Obvoluta, pagina fuperir lateribus
approximatis, ita ut alterum latus
diftinguat alterum folium. 664.. Plicatum in plicas varias coar&atum. 66$. Circinale in fpiram transverfalem
coarclatum , ut apex centrum ob-
tineat.
Menfura.
666. Linearis, longitudine Iunulae, ab unguis radice
verfus unguem (non in Pollice.)
667. Unguicularis , longitudine unguis.
Q 3 Pd-
24« TERMTNI BOTANICI.
66%. Pollicaris, longitudine extimi articuli Pollicis. Palmiris , longitudine manus transverfa;.
670. Sfiithamans , fpatium inter apicem Pollicis &
Indicis extenfum.
671. Dodrantalis , fpatium inter apicem pollicis &
digiti minimi extenfum. 671, Pedalis, a flexura cubiti ad bafin pollicis. (S73. QrgyialiSj longitudine hominis.
TANTUM. Adde reliqua.
cxiv.
CXIV.
PLANTA ALSTROEMERIA
QUAM
PRiESIDE D. D. CARa LlNNiEO
Propofuit
JOHANNES PETRUS FALCK, Veftrogothus.
Upfalia 1762. Janii 23.
§. I. INTRODUCTIO.
Gentes quasque cultiores , ab antiquiflimis inde temporibus, in adornandis Hortis, ufui aeque ac oble&amento infervituris , follicite fuilfe verfatas, nemo facile iverit infici- as.^Iis, qui infigniorem praeftant utilitatem, an- numeremus, fas eft, Pomonas, drupiferis pomife- risque confitas arboribus, nec non Macella, varii non modo generis Olera fuppeditantia, quorum fucci recentes, humores reddendo mites inertes- que, corpori humano maximopere conveniunt; verum & alias plantas , cibis , ut palato blandian»
Q 4 tur*
248 PLANTA ALSTROEMERIA.
tur, admifcendas: ut nihil attingam Hortos me- dicos, crteros. Verum , quemadmodum veftes, ad arcendas aeris injurias quantumvis aptae, ho- minibus non faciunt fatis, quin juxta exornent, oculosque fpeftantium diverfis alliciant coloribus; ita quoque dclicatiores omnis jevi populi, flores in pretio habuerunt fpeciofos, ut ifte parum venu- ftus habeatur Hortus, qui hifce non radiet ftel- lulis terreftribus, hocce non exfulcet forraofifli- mi anni gaudio. Superbi hi florcs, oculos inpri- mis mirifice pafcentes, LiHacei & Coronarii ap- pellitari fueverunt, quorum illi radice exfurgunt bulbofa, hi vero fibrofa & tuberofa. Hujusce- modi afpe&u gratiflimas plantas, Europaj alu- mnas, quin primum in hortos fuos curarint intro- ducendas, non efl dubitandum. Tales fuere: Iris gtrmanica , Primula Auricula, Leucojum vernum, JNattiJJus poeticus, Narciffus Pfeudo-Narciffus, Narcif- f :s Tazetta, Lilium bulbiferum , Lilium Martagon, Fri- tillaria Melengris, Hyacintbus non fcriptus, Hyacinthus htfrvtides , Dianthus carthufnnorum , Diwtbus Cnryo- pbyllus^ Rofa cinnamomen , Rofa alba, Rofa eglantena, Paonia offcinalis , Aquilegin vulgaris , Cbeiranthus Chei- riy Cbeiranthus incanus , Hefperis matronalis , Mnlva Alcea, &c. Poflmodum, detrita fenfim ruditate maiorique indies illedti curiofitate homines, ali- unde ex remotioribus terris plantas , florum pul- critudine le&iflimas , arceflere cospere in orna- mentum Hortorum, uti ad finem Seculi decimi fexti. Inprimis CLUSII, circa hoc negotium. indefeflam operam, mentiflimis extollamus o^or- tet landibus. Hic, quo ferebatur ineffabili in pl antas ftudio, per Legatos Gefareos ad Aulam Tnrcicam, varias advehendas curavit p/antas bul- bofas, apud populum orientalem, nulio non tem- pore tantopere aeftimatas. Has inter referimus Fritillariam imperialem, Fritillariam\perficam , Iridem
PLANTA ALSTROEMERIA. 149
fnfianitm, Hyacinthum Mufcari , Scillam ammmm, ho« die vulgatiflimas. Hoc fere eodem temporis ar- ticulo ) Tulipa Gefneriana, itidem ex oriente adve- na, hortos europaeos prima falutavit. Initium Sec. XVII. haud paucas attulit plantas america- nas, easque pulcherrimas , quas inter primas de- ferimus Heliantbo annuo, Tropceolo minori, PaJJiflora incarnata & Oenothera bienni. Ad finem ejusdem fe- culi, HERMANNO faufto fidere ad Promon- torium bon. fpei appulfo, novus veluti exfurgit orbis; etenim ex eo tempore, plaiitas fucculen- tas, Mefembryanthema, Stapelias , Cotyledones, Eupbor- bias , Crafjulas, Aloes fpecies , prodigiorum inftar in viridariis fuis confpiciendas ftitere amoenioris Flo- r<e cuJtores. Quadraginta fere abhinc annis, in- ceperunt Angli e feptentrionali America, arbores & frutices arceffere, quotquot unquam aptos in- venirent viretis fuis inftruendis, adeo ut, dum ha?c intrant, in ipfis quafi Virginia? Jucis vide- antur obambulare. Circa annum currentis fecu- li quadragefimum, per Sibiriam & Tatnriam no- va pandebatur via Botanicis, quorum fedula ope- ra multa; ftirpium fpecies, ut Pceonia multifma, Adonis apennina , Delpbinium elatum , Delphin. grandi- florum, Robinia Caragana & Robinia frulex hortis ceflerunt. Hocce jam noviflimo aevo, e Cap. bon. fpei, numerofa fat proles Ixiarum, Antbolyza- rum, Gladiolorum, Wachendorffiarum, Morcearum apud nos civitate donata. De inventoribus & tem- pore , quo quaslibet planta detecla, prout argu- mentum eft adhuc in Re Herbaria defideratum, ita quoque Jonge digniflimum, cui temporis ali- quantulum & laboris impendatur. Hifce jam in tranfitu prselibatis, anfa mihimet fuggeritur, heic unam, ex ampla gente liliacea, plantam, eam- que colorum varietate feftiviflimam, in medium proferendi; quee, licet nuperrime nos inviferit,
Q 5 in
25o PLANTA ALSTROEMERIA.
in hortis tamen noftris tam frequentem fore pras- video, quam quae frequentiflima: rigidioris enim cocli noftri temperiem parum videtur morari , lo- cumque, quem occupat, fulgente corolla adeo col- luftrat, utsplerisque ha&enus in deliciis habitil palmam dubiam faciat, fi non praeripiat plane,
§. II. NOMEN.
ALSTROEMER (lonas) Reg. Coll. Commerc. CONSILIARIUS & EQU. AUR. de Stella Bo- reali, cujus nomen, ob grandia inftituta in rebus manufa&is, re oviaria cet. faftis noftris tam alte infculptum eft, ut nulla uuquam temporis injuria id delere queat, viciflitudo nulla. Hic, inquam, felicitatis publicas acerrimus vindex, deque uni- verfa patria optime meritus Vir, die 2:da Jun. proxime praeterlapfo anno, nobis ereptus, quatuor fibi fuperftites reliquic Filios digniflimos, tanti Pa- rentis veftigiis mafcule infiftentes. Hos fuos filios dile6liflimos, in Illuftri hac Mufarum fede, folide inftruendos curavit in Scientia Naturali , tanquam fundamento, cui fuperftrueretur cognitio pruden- ter excolendi dona, ab Opt. Creatore mortalibus in ufum concefla, eorumque ita diftribuit ftudia, ut PATRICK Opificia, CLAUDIUS Oeconomiarn privatam, AUGUSTUS Negotiationes & JOHAN- N£S Rem Metallicam curarent.
Anni, hic Upfalia? penfo Academico infu- rnendi, vix prius exafti erant, quam Dn. CLAU- DIUS, inter omnes Hift. Natur. tunc temporis invigilantes eminens, itineri fe accingeret, animo oculisque luftraturus florentiffimas Europas ter- ras, Hifpaniam, loquor, Galliam, Italiam cet. Sententiae propofitique fui certus, mare trajicit & fuperiore anno d. 28. Apr. Portum Gaditanum felicibus ventis attingit. Terram vix pede teti-
gerat,
PLANTA ALSTROEMERIA. 251
gerat, dum apud Confulem Suec. Dn. BELL- MAN, integrum offendit fafciculum plantae cu- jusdam liliaceae, rarae pulchritudinis atque adeo frgularis ftruct.urae, ut ad Genera hucusque co- gnita, nullo referri potuerit modo. Jucunditate tam fpect.abilis plantae perfufus, fibi temperare non potuit, quo minus arctiorem cum illa con- traheret amicitiam & familiaritatem. Ulam quo- que in eadem urbe aufpicato invenit apud nobi- lem quandam Matronam, ad quam, ante aliquod tempus, a marito, in Perua Americae degente, fuit transmiffa. Prima jam fuit Ejus cura, tam amoenam plantam depingere, defcribere, florem- que decerptum ficcare, quo ha?c omnia, fuo in Hiftoria Nat. quondam Ductori fidelifTimo, Hta- ret. Quid, quod interjeclo quodam temporis in- tervallo, Semina itidcm transmittenda accepit foecunda. Teftis fum oculatus, quam fereno vul- tu Nob. Dn. PRiESES, hoc tam rarum Dile- cWimi fui ALSTROEMERI libamentum exce- perit, quam follicite femina illico terrae commi- ferit, qua cura & fludio tenellam hanc per to- tam infequ^ntem hiemem educaverit in proprio cubili, donec tandem proxime prceterito vere, in Horto academico jucundiffimos explicabat flo- res feminaque poflea fundebat matura. Planta hEec primum apud nos prorfus nova vifa, ab Hortu- lanis acad. nobisque omnibus, nomine Planta Al- jlrameria f. Lilii Alftrczmerii venditabatur. Nomi- nata fuit haec, ut in fequentibus conftabit, He- merocallis; at vero Hemerocallidis Nomen du- dum introduclum eft ad defignandum Genus Li- lio -Afphodeli Tournefortii , quod, ut ex duobus compofitum, admitti non potuit. Hsec, uti pro- prii Generis planta, debet etjam diftinctum ob- tinere Nomen Genericum, ne confundatur cum diverfi generis plantis. Synonyma nulla fuper-
funt,
*5* PLANTA ALSTROEMERIA.
ftint, ideoque novurn afTumendum; cumque eam debeamus Dn. CLAUDIO ALSTROEMER, qui eandem reperit, defcripfit, delineavit, Orbi Bo- tt.nico rite determinatam intulit & cum hortis europa±is communicavit; quid vetat, quo minu* hanc plantam ALSTROEMERIAM dieamus? Quid ceterum, quantumque, folertiae perfpicaciflimi hu- jus peregrinatoris acceptum referat Res Herbaria, prasprimis in plantis hifpanicis, teftatiflimum red- det brevi, qua? jam fub prelo fudat, Specierura Plantarum Editio altera.
§. III. GENUS.
Genere prius diftin&e non propofito & fta- bilito, fpecialis planta? cognitio nequicquam ex- petitur. Perfpicuis Gencrum Chara&eribus, ve- luti pr?rfu1gentibus phofphoris, ad id perdu&a eft faftigii Botanica, quod prifca gens ne con- jeclura quidem potuiflet profpicere, adeo ut ope variarum methodorum, ad Generis cognitioncm tuto jam poflimus pervenire, proindeque multo facilius diftinguere 1300 Genera, quam antea to- tidem fpecies. Hinc e re erit, primum, Gene- ris ALSTROEMERI^E chara&erem tradere na- turalem, idque fecundum fpeciem a me vifam, qui poftmodum, folito modo, reliquis Speciebus adaptari poteft; fi cuipiam occafio fuppetet, eas curatius oculis ufurpandi. CAL. nullus.
COR. hexapetala, fubbilabiata; Petalis tribus exte- rioribus coneiformibus, retufis , mucronatis; tribus ait?mis lanceolatis: horum omnium tria fuperiora ercc\">ra; fupremo reflexo: interio- ribus bafi tubulolis, quod non in tertio f. in- feriorum intimo, licet ceterum funili.
STAM.
1
eaa
PLANTA ALSTROEMERIA. 253
STAM. Filamenta fex, declinata, fubulata, co-
rolla dimidio breviora. Anthera oblongae. PIST. Germen inferum, fexangulatum , trunca- tum. Stylus filiformis, declinatus. Stigmata tria, oblonga, angufta, bifida. "? PER. Capfula fubrotunda , fexangulata , mucrona- ta, trilocularis, trivalvis: valvis concavis, diflepimento contrariis. SEM. plurima, fubglobofa, punclis elevatis tecta, apice fubumbilicata.
§. IV. CLASSES.
Ex dato jam charactere luculentiflime pate- fcit, Genus hocce referendum efTe ad C^ESALPINI IX. Herbac. triplici principio bulb. :• II. Tuber.
» MORISONI VII. Hexapetal. tricapfular. I. Ra- e dice tuberofa.
ia RAJI XXIV. Graminifol. florif. vafculo tricapfu-
]. lari V. Flor. hexapet. in fitmmo fruclus.
: HERMANNI XVI. Tricapfular. hexapetal. I.
11 i Flore hexapetalo.
o BOERHAAVII XXVIII. Monocotyled. bra&eat. 1. V. Flore hexapet. ovario infulente.
!• RIVINI VI. Regulares hexapet. IV. Pericarpio !■ tricapfulari.
TOURNEFORTII IX. Liliac. Vr. Hexapet. Cal. in fru£tum.
MAGNOLII VIII. Cal. folum interno II. Bul- bofis affines.
LINNiEI VI. Hexandras I. Monogynas. ROYENI II. Lilium II. Hexapetalum. NATURALIS XI. Muricatas.
Flos fuperus eft fine Spatha, ideoque me- dium quafi obtinet locum inter Hypoxin & Aga- ven. Largior, & quidem libentiflimus , Frucli- ficationem kipfam, primo] intuitu, ftruciuram fi
fpe-
254
PLANTA ALSTROEMERIA.
fpe&es, Hemerocallidis Genus permultum referre> qua Corollam insequalem, qua Staniina & Piftillum declinantia, ut & qua Fruttum. At vero, Corolla Hemerocallidis monopetala eft nec polypetala, in- fera non fupera; ut filentio praetermittam , AL- STROEMERIAM ad bafin Petalorum duorum ad- fcendentium , foveam gerere nectariferam, ut videre licet in Liliis & FntilJariis, qua toto, quod aiunt, coelo ab Hemerocallidis Genere difcrepat: ne di- cam Semina di verfiflima. ldcirco tantum abeft, ut ex mente Feuilldi, Hemerocallidis Generi, vel alii cuicunque, queat alTociari, ut potius proprium conftituat chftincUiTimum.
§. V. SPECIES.
A Feuillee folo, qui plantas inveftigavit pe- ruvianas, hujus Generis tres fequentes detectas
funt Species:
1. ALSTROEMERIA Pelegrim, caule erefto. Hemerocallis floribus purpurafcentibus macu»
latis. Feuill. per. 2. p. 711. t. V. Habitat in Peru.
2. ALSTROEMERIA Ligtu, caule adfcendente. f Hemerocallis floribus purpurafcentibus ftriatis.
Feuill. per. 2. p.yit>. t. IV. Habitat in Chili ad ripas fluviorum, uti ad flumen
Civitatem Conceptionis percurrens. Corolla purpurea: Petalis duobus ereEiioribus acu-
tioribus , ftriis albis oblique transverfis. Germen
carinis quinque.
3. ALSTROEMERIA Salfilla, caule volubili. f Hemerocallis fcandens floribus purpureis. FeuiU.
per. 2. p. 713. t. VI. Coyolxochitl f. Martagon volubile mexicanum. Hem. mex. 267, 2(58.
Habi-
PLANTA ALSTROEMERIA. 255
Habitat in Chili in declivitate montis cujusdam, in-
que Mexica? compe/lribus. Caulis dextrorfum wlubilis. Folia alterna petiolata.
Germen triangulare.
Ex hac fororum triga, ALSTROEMERIA Pe- legrina noftra nunc erit amafia. Obfcure admodum a Feuillee depifta eft, ut non fine difficultate queat dignofci, verum longe deterius defcripta. Hujus antequam orditur Defcriptionem Pater Feuillee, pauca praefatur de fplendidiflimis quondam Regum Peruanorum hortis, quorum anthophylacia alio- rum in eo longe antecellebant, quod hxc peren- nante quafi vigebant flore; fimul enim ac marcefce- re coepere planta?, vel natura paululum in novis pro- ferendis videbatur quefcere, harum in locum alise mox fuffe&ae, ex auro & argento afFabre fa&ae. Arbores, hifce pretiofis fufae metallis, longa undi- que circumveftiebant ambulacra. Integri agri Zeam Mxys diftam repraefentabant ex argento fabrefaftam ariftis aureis. His in hortis vere magnificis, Pe- legrinam, exquifitiflimae pulchritudinis cauffa, locum promeruiffe cenfet, nullusque dubitat, quin etjam ibi fuerit. Et quis non ultro fatebitur, Corollce ejus excellentem prorfus & valde fingularem ineffe pi&uram?
§■ VI. L O C U S.
Peruanum Regnum Planta noftra agnofcit pa- triam, inque monte quodam, miiliaris fpatio Li- ma diftante, feptentrionem verfus crefcere, nos edocuit Feuillee.
Non eft quod quispiam fibi perfuadeat , Plan- tam noftram ideo, quod intra tropicos fit enata, hanccoeli inclinationem exhorrefcere, ut aliae quam- plurimae indicae. Tagetes & Tropaolum, conterranese ejus apud nos laste vigent, maturefcunt, femina-
que
256 PLANTA ALSTROEMERIA.
que fpargunt; at annuae funt, geluque vel leviffi- mo tact*, fato pereunt inevitabili. Contra Sola- jium quercifolium & Solanum radicans, minitantia hye- mis molimina feliciflime eludunt, vel tantillum ob- tecla, eftque horum confortium quod ALSTROE- MERIA noftra fibi videtur expofcere. Etenim Pe- ruvia , quod forfan pauciffimos fugit, altiffimis ex- afperatur montibus, qui, quo altius exfurgunt, eo etjam frigidiores funt, adeo ut neceffe fit, plantas, in fummis eorum jugis occurrentes , in alpibus lap- ponicis pofte fuccrefcere. Vidi quoque dudum plantas Alftroemerias , Caldario commiflas, ibidem luxuriare, in Frigidario vero optime valere, ut fpe- raverim, hanc plantatam ad parietem meridiei ob- verfum, leviterque tectam, ab hyemis fevitia fefe vindicaturam. Sub dio per aeftatem Planta? hae vi- gent & florent, raro tamen fruftum fub dio apud nos perficiunt, ideoque tutius eft hanc plantam oIIjb infertam, intra frigidarium, tempore meridiano aperiendum, fervare, quo feliciter femina maturet.
§. VII.
HISTORIA.
Quod ad Plantam noftram illuftrandam faciat, nihil prorfus fubminiftrant Auclorum fontes; quip- pe cujus ne unicum quidem comparct veftigium, nec ex America, fi excepero pauciffima illa, quo- rum meminit Feuillee, nec ex Hifpania, quo pri- mumadducla, praeterea, quaememorantlitera»D:ni CLAUD. ALSTROEMER ad Nob. D. PRiESIDEM miu%. Hinc non ingratam fpero me praeftiturum operam , fi defcriptionem Feuillde , ex gallico in Ia- tinum transfufum idioma,hicpropofuero,nequid de- fiderent libri hujus oppido rari facultatem non ha- bentes: „HemerocalIis, inquit, quam defcribo, ra- «dices gerit adinftar fafciculorum Napi , quamlibet
„ lou-
PLANTA ALSTROEMERIA.
„longitudine circiter 2 poll. craflitie 4 lin. obdu- „6tas cortice tenui & albicante, pulpara iuclu- ,,dente albam, cujus centrum tranfcurrit nervus „albus & Jignofus. Caulis fere \ ped. longu.s, „ iy lin. craflus, pulchri viridis eft coloris, termi- „natus fructus embryone longitudinaliter canali- „cuiato, in fummitate fuftinente florem ad bafin „usque in 6 partes divifum, quarum tres apicem „verfus margines fuos inflexos habent, definunt- „que in mucronem valde acutum viridi-flavefcen- „tem. Media earum pars pulchri efl: kermefini co» „loris, circumducti rofeo quodam colore, ad mnr- „gines fe extendente. Longitudo earum efl 2 po!J. „& htitudo circa replicationes 13 lin. Reliquse „tres partes diverfe funt figurse, planse, acuta?: „media earum pars verfus extremitates ejusdem eft „coloris, pruterqiiam quod heic plurimus fatura- „tius rubras habeant maculas , toti fuo plano regu- „lariter adfperfas. Color hic ruber in luteum con- „vertitur, inde a medio usque ad divifionem illa- ,,rum & hoec pars pariter maculis confpergitur palli- „ de rubris. Latitudo harum trium partium eft tan- „tummodo 61irt. E centro floris hujus 6 exeunt „ftamina coloris rofei, onufta apicibus coloris car- „nei. Embryo fructus in 6 dividitur loculamenta, „quorum quodque feminibus eft refertum. Folia „plantse hujus fme ordine prognafcuntur per to- „ tum caulem , quem bafibus fuis ad dimidiam par- „ tem amplexantur, & dum marcefcunt deciduntque, „relinquunt per totum caulem exiguam cavitatem, „quae locum indicat, cui fuerint affixa. Medio- „cria iypoll. longa funt, ultra 4 lin. lata. termi- „nantur acumine. Medium foliorum longitudina- „ lis percurrit cofta cum nervis nonnullis , a bafibus „ eorum originem ducentibus. Color foliorum pul- chre viridis eft,
Tom. VI. R §. VIII.
f
*58 PLANTA ALSTROEMERIA.
§. VIII. DESCRIPTIO. Quam mutila hsec Defcriptio Dn. Fcuill^e fit, quisque pervidet: idcirco nova e re eft fiftatur ad vivam plantam hic concinnata. RADIX perennis, plures turiones exferens ap- proximatos.
CAULIS herbaceus, fpithaniceus, crafiitie pcnnas columbinae, erectus, enodis, tcres, fo- liatus, glaber, fimpliciflimus.
FOLIA caulina, fparfa, plurima, recurvata, refu- pinata, f. verfus bafin contra folem in- flexa, ut latus fuperius evadat inferius, feflilia, lineari - lanceolata, integerrima, obtufiufcula , fupra 13-nervia f. Jineati, fubtus lajviflima, glaberrima, planiufcula, pollicaria. Terminalia 4 f. 5. verticilla- tim digefta, conniventia, plana.
PEDUNCULI terminales, 4-7, diftantes, rigiduli, erecti, faepe i-phylii, teretiufculi, infyrne anguftiores, longitudine foliorum, uniflori.
GERMEN fubrotundum , fexcarinatum , truncatum.
COROLLA hexapetala, campanulata Hemerocalli- dis fere, ad folem verfa, extus rudior, Pe- talis obtufe carinatis.
Petala oblonga, bafi anguftiora, albida,di- fco late rubro, maculisque purpureis puncta- ta; tria exteriora cuneiformia, latiora, cre- nulata, retufa intermedio dente viridi, con- cavo, obtufo, minore; tria interiora ob- ovato-lanceolata, anguftiora, magis macula- ta, acumine terminata tenui, virefcente. Horum Petalum unum exterius & duo in- teriora Labium fuperius conftituunt, ma- gis approximata; at duo exteriora & unum interius Labium inferius magis patulum
for-
PLANTA ALSTROEMERIA.
formant, Interiorum duo fuperiora lateri-
bus undulata, unguibus convoluta in tu-
bum, medio flavefcentia. STAM, Filamenta fex, declinata, fuperioribus
brevioribus, inferioribus CoroJIa paulo bre-
vioribus, fubulata. Anthera oblongae, ereel^e, flavefcentes. PIST, Stylui unus , longitudine dimidne Corolla?,
filiformis, rectus, ferius exferendus. Stig-
mata tria, filjforrnia, recurva, apice bilo-
ba, obtufa,
PERIC, Capfula erecT-iufcuIa, magnitudine extimi articuli digiti , ov.ata f. obovata, carinata; fex coftis acutis, trivalvis, trilocularis, longitudinajiter dehifcens.
SEM, plurima, fubglpbpfa, fubdisphana.
% U. PR0PRJETATES, Radix nec bulbofa nec fibrofa , fed potius tu« berofa dici poteft, cum ad Afparagj radicem proxi- jne accedat & detrudat varias re£tas , carnofas, deor- fum attenuatas, approximatas radiculas, ut pa?ne fafciculata dici mereatur, ideoque fi ad cor plan- tae di&um diffringatur, in plurejj dividi poflit plantas.
Caules fimpliciflimi funt fine ramis, quod in liliaceis non infolens efl:, at fatis breves qua magni- tudinem florum, quique e radice primum erum- pentes Afparagos referunt, Plurimi horum floridi non funt, fed longiores evadunt & magis proftrati, pluribusque foliis diftin&i,
Folia in caule fparfa, prout in nonnullis Lilii fpeciebus cernere licet, at fingulari, quam mire- ris, gaudent proprietate, in nulla adhuc dum, quantum fcio, planta obfervata, prsterquam in JPharo, gramine .quodam americano, quod videli-
R 2 ce%
2tfo PLANTA ALSTROEMERIA.
cet ad bafin ita contorqueantur, ut pagina fuperior evadat inferior & inferior fupcrior. Obfervatu quoque digniflimum eft, paginam foliorum infecio- rem , fuperiorem jam faclam , glabram effe & ni- tidarn, alteram vero non. Ut Corolla Floris, ita Herbae motus organa folia audiunt; horum pagi- nam inferiorem ex terra adfcendentcm rorem attra- here, fuperiorem vero, eledricum illud abforbere, folaribus difperfum radiis, haud fallaci colligimus conjectura. Etenim videmus illa rore refecta, fu- periorem paginam diei obvertere, rutilantisque So- lis vivificari radiis & vivere, defeclu vero diei pla- ne decidere, quare itidem pagina fuperior perfrcpe glabra eft, inferior porofa. Atque fic Planta? no- ftraj folia valde funt fingularia.
Inflonfcentia maxime cum Lilio bulbifero conve- nit, quod fit fere umbella terminalis fimplex.
Floris Corolh primo intuitu refert Lilii candidi florem , licet minor, fed colorem Noftrce miramur, qui adeo fingularis eft, ut cum nulloalio, nifi for- te cum popularis ejus Tropceoli flore , queat confer- ri ; refert enim colorem , quem Sinenfes Telis fijis bombacinis (Sitfer) inducunt. At vero cur hoec gerat eundem cum Tropa^olo colorem, mihimet seque ignotum eft, quam cur radius in floribus compofitis capenfibus fit fubtus ruber vel Cteru- leus, licet fupra luteus vel albus.
Stamina & Piftilh declinantia , proprie quidem nullum diftinguunt Genus, talia quippe evadunt in plerisque plantis, flores geftantibus declinatos, Ut in Caffiis , Baubiniis , Poincianis , Sopboris , Liliis, /hnaryllidibus , Antbericis , Hcmerocallidibus , Pyrolis, Afpbodeiis.
Capfula quidem fubrotunda eft, at fex cari- nis longitudinalibus inftrucla; eftque' fructus hic- ce prorfus inferus, etjamfi Corolla fit polypetala, iponteque decidant petala. Idcirco hic exfulat
re-
i
PLANTA ALSTROEMERIA. 26*1
regula , diclitans, flores nudos firperos, monope- talis efte accenfendos.
Semina prope fphasrica funt» punclis elevatis confertis adfperfa, & qua figuram proxime acce- dunt ad femina Draconis arboHs Clufii,
% X. VIRES.
Vires ALSTROEMERIiE noftra; in gratiam Medicinse hic fubjungere, alienum non foret; ve- rum, ut ingenue fatcar, crediderim, non omnes plantas ufui medico & ceconomico effe deftinatas, dum tot iii ftupenda Natura; oeconomia dentur medii ufus. Ponamus enim plantam fapore efle inertcm, omnisque plane expertem odoris, exin- de tamen non omnimode concludere licet, ean- dem efculcntam efle, ipfa namque tenacitas ejus id fepius prohibct. Peculiarcm quandam, nec in Hcrba nec in Fruclificatione , fenfl qualitatem fa- pidam vel oiidam, unde ufum quendam medicum Bariolari valco. Ut vero in noftra , fic & in va- fta iJla Natura? Oeconomia comparatum eft. De- cora & ornamenta in domibus, amictu & utenfili- bus, fanitatem nec confervant, nec amiflam refti- tuunt. Si a potiori concludere velimus, patebit, plantas plerasque qua herbam fragrantiflimas , raro jaclitarc flores fpcciofos. Hoc cernimus in plantis verticillatis & Lauri fpeciebus ; quod etjam valet in gramineis & legtiminojis , quse, pr;e aliis, nobis in efcam cedunt, at floribus parum vel nihil ornant. Sufficiat, pulcherrimos flores, fenfuum unum, ocu- los nempc, pafcere. Mirari certe convenit, natu- ram adeo muitifariam dotes diflribuifle fuas, utvac- ca non moduletur ut Lufcinia, nec Equus tot ludat coloribus ut Pavo. Verum enimvero, in radice tamen vidcor mihi aliquid perfentire, quodammo- do ad Afparagos accedcns, Smilacem £ Sarfaparillam,
R 3 vi
26i PLANTA ALSTROEMERIA.
vi pollentes diuretica, quam aperientem, attenuan* tem & exficcantem vocitare, au&oribus eft folenne. In hanc fufpicionern.me induxit Feuillce, rcferens^ alteram Generis hujus fpeciem, Salfillam ncmpe, vi- rihus ad Sarfaparillam proxime accedere, quod in- col» regni Chili4 qiiotidiana edofli experientia, tcftantur, radicem hujus, in iisdem profligandis morbis adhibentes, in quibus exploratiffimi ufus effe folet Sarfaparilla. Praeterea, infufum quoque hujus Salfilla frigidum , potus ordinarii loco pro- p>natum, in dolorihus ventriciiH y- prsefentiffimum. adferre folatium, teftimonio Chilienfmm contendit idem Feuillde. Idcirco,, hanc quoque Noftram, tifus omnis medici expertem non efle, haud ob- fcure videor mihi pofle concludere, fi quid hic valeat ealculus botanicus, qui in aliis falJere nefcivit.
TABULA IIL Fig. i. fifTit Plantam florentem> in naturali ma- gnmidine.
2. Petalum unum exterius.
3. Pernlum unum interius ungue tubulato.
4. Stamina & Piftillum.
5. Pericarpium.
IF.f&WartJcMfi
I
I
cxv.
NECTARIA FLORUM
QU.K
SUB PRiESIDIO
D. D. CAR. LiNNjEI
Propofuit
BIRGERUS MARTINUS HALL
mae in rebus creatis confpiciuntur manifefti£
fima fummae Divinas fapientiae & potentiaj
%^ veftigia, ingentem fane, attento oculo ifta perfcrutantibus, admirationem quovis movent mo- mento. Durat adhuc creationis opus, & in omni- bus viventibus, animalibus videlicet & vegetabi- libus, renovatur ope generationis, ita, ut per hanc Ulius fiat continuatio; nec vivi quicquam, nifi hac ratione, producatur. Immo genus quod- dam animalium vel vegctabilium , quod di&a ra- tione non propagari poflit, fruftra quaaremus, ne minutiffimis quidem, quai oculorum aciem fugiunt, infcctis exceptis.
Veftrogothus.
Upfalice 1762. Junii 25.
CAPUT PRIMUM.
R 4
Ob-
NECTARIA FLORUM.
Obfcrvntu omnino digniflimum eft , quod In- f cta, quorum licet maxima pars triplici obnoxia iit met';morphofi , haud tamen prius gencrent, quam tertium fuuffl ftatnm , feu fuam attigerint pcrfectionem. Nunquam enim videbis eorum aut larvam aut pupam fcetus procreaffe, ne Gryllo- rum quidem, qui tamen perfectiflimi videntur, cum a pertectione adhuc longe abfunt.
Eadem fere efl ratio vegetabilium , quae an- • te perfeclam metamorphofin generare nequeunt. Fit vero haec metamorphofis , cum Cortex fe ape- rie-s in calycem, liber fe dilatans in corollam, ligmim fe findens in ftamina, mednlla ~vrorumpen$ in piftilla, transeunt & mutantur. Hac ratione exoritur admiranda ifta fructificatio , in quam rite r;mando , examinando, depingendo defudarunt omnes rccentiores Botanici.
In variis vario tempore verfata efl: Botanico- r'im opera & induftria. j:ma Epocha PATRUM, ante illapfam barbariem, non pauca vegetabilia fug trvis ufurpabant oculis. 2:da Epocha FUN- DATORUM, tempore, quod BrunsfeWum intcr & Cafparum Bmtbinwm eft, in plantis Europajis de- tegendis, defcribendis & in hicem proferendis, fatis occupati fuerunt; qu^ plantat tandem ab im mortali Cafp. Bauhino in pinace, quadraginta an- rorum labore, collecta; & digefta; funt. 3:tia Epocha SYSTEMATICORUM, detefta vegeta- bilia ad genera, ex fructificatione conftituta, re- degit, imprimis herculeo opere immortalis Tourne* f&rtiu 4:ta Epocha REFORMATIONIS, in qua JXob. D:nus P>afes rem herbariam aggreflus eft, partes plantarum ad unguem fcrutando , novas & ignofas detegendo, fufficientes artis terminos con- ficiemJo, flrmiori genera fundamento ftabiliendo, fructincationern, eique innixum plantarum fexum examinando, varietates reducendo, aliisque fere
infi-
NECTARIA FLORUM. 265
infinitis, quibus nunc fcientia Botanica fuperbiat,
legibus.
Cum Rotanici, fub reformatione, accuratius in fruftiftcationem ejusque partes inquirerent, fefe offerebat pars quaedam floris, nullo ante id tem- poris proprio nomine nota, quce tamen hodie omnibus Botanicis receptiffima eft, fcilicet pars illa, quae in plurimis, nefcio an omnibus floribus, dulcem quendam fuccum, foluto faccharo haud diflimilem, fecernit, quem avide quaerunt Trochili indorum aves, Infecta Diptera, aliaque plurima; ex hoc fucco Apes, in pr.oprio ventriculo, ad hoc negotium ipfis a Creatore conceffo, mel conco- quunt parantque. Secernitur mclleus hic florum humor e propriis quafi glandulis; funt etiam jn non paucis floribus diftincta vafcula, qwx hunc mellcum liquorem continent.
Fingunt Poetae fuaviflimam quandam Dcorum potionem, quam Nectar appe]lant. Hoc eodem vocabulo pro dulciflimo melle apum ufurpavit Virgilius, Georg. IV. 164: Dulci diftendttnt Nccta- re cellas. Hinc Nob. D:nus Prsefes, mellifico ifto in floribus apparatui nomen impofiturus, hunc NSftarium vocavit, cum fit quafi vafcuium nefta- ris feu humoris iftius dulciflimi mellei in floribus fecreti.
Quam floribus adferat utilitatem, & cur eis ita neceflarius fit hic humor, non adeo liquet; nec fuft etiamnum ullus Botanicus, qui hunc no- dum folvit, vel dixit ejus ufum ac effettum in oeconomia florum, fed etiamnum relifta res cft pofteris accuratius perfcrutanda & inquirenda. A vero haud alienum videtur, quod neceflario ad- effe debeat blandus hic hnmor, ad germen, tem- pore generationis , continue humeclandum, cum nulla, nifi in humido, fiat generatio. Verum, quod ita omnem, quem fibi Creator co propo-
R 5 fue-
266
NECTARIA FLORUM.
fuerit, finem exhauferimus , dicerc utique non audeo, cum etiam in floribus mafculis, a fructu rerhotiffimis , deprehendantur hsec nectaria. Sed fi fines fecundarios quis quaerat, ufus hujus hu- moris maxime palpahilis eft. Ktcnim Juce me- ridiana clarius apparet, Trochilos, innumeraque Infefta, in floribus ex neftare alimentum quse- rentia, alas crebro motitando, vibrandoque, pol- linem, antherarum excutere atque dispergere, quo facilius in ftigma cadat. Hunc quafi palpare poifimus finem in Fici caprificatione, quoe fine hac ratione vix effet ulla *). Immo hsec Infecta in Bcrberide ipfius Cupidinis vices agere haud inepte, poftmodum dicemus. Utrum vero Infefta aliaque mellifuga animalcula, abforbendo necla- reum hunc liquorem e floribus, damnum inferant tenellis embryonibus, vel generationem infringant, nondum eviftum eft, ideoque ifte Jocus Quinti- liani & Senecae, de divite inficiente flores fuos ve- neno, ut pauperis apes mel ejus furantes peri- rent, vix ac ne vix fecundum naturae leges etiam- num explicari poteft.
Pra?euntibus Anatomicis, illas partes, per quas aliquis humor in plantis fecernatur, glandu- las vocare Hcet; dixere enim quondam Anatomi- ci, quod ubi glandula, ibi fecretio ; licet a me ne- mo expe&abit, ut anatomico rigore demonftrem, has plantarum partes eandem cum glandulis ani- malium internam ftru&uram habere; funt autem ejusmodi GLANDULiE, fenfu Botanicorum ac- ceptae , in variis plantarum partibus admodum fpe- ciofae ; ut
a) In TRICOCCIS: Ricino, ^fatropha, Her- nandia & Hippomane, in quibus Petiolis infident;
/3) In
*) v. Amaenit. Acad. VolL p.j8.feqq.
NECTARIA FLORUM. 267
18) In CUCURBITACEIS: Pajfflora, Tricho- fanthe, Cucurhita lagenaria & Bryonia zeylanica, ubi Petiolis, foliis approximata?, innata? funt;
V) In LOMENTACEIS variis: ut in Mi- mofa & Cajfia, hcerent Petiolo communi fuperne affixae;
3) In COLUMNIFERIS, e. gr. Vrena, Gof- fypio, Hihifco, nervis Foliorum craffioribus, ih eorum infcriore pagina, inferuntur;
i) In Tamarice & Reav.maria, quarum folia quo- vis mane rorida apparent, quod fit minutiffimis poris, fecernentibus rorcm quendam, qui foliorum fupcrficiem parvis quafi guttulis obtegit;
Q In Polygono fcandente, fmgulari naturas lege, glancula eft, fub bafi ipfius petioli, ubi porus li- quorem fuum fecernit.
>;) Plures enumerare fuperfedeo plantarum fpccies, quae glandulis evidentibus inftruclae funt, uti Opulus , Bauhinia, Turnera, &c. : fed eas ficco praeterire pede non licet, tibi fermo eft de plan- tarum glandulis, quae ob fingularem fuam ftructu- ram reddunt plantas adeo fingulares, ut fere pro- digiofae dicendoe.
SARACENIA folia gerit, eadem fere ftru&u- ra cum petalo Hcrmanniae, cujus bafis, feu infe- rior pars convoluta, vix videtur aliud quicquam efte, quam pelvis glandulae.
MARCGRAVIA in umbellae centro plurimas habet eredtas & diftinctas glandulas, fingulas Iongi- tudine digiti, & inftar galea? Aconiti fornicatas.
NEPENTHES generat ex apice foliorum folliculos oblongos, cylindricos, magnitudine pol- licis, pcdicello pendulos, ore, more capfula? Hyo- fcyami, operculatos, verum operculo altcri mar- gini affixo.
Vtricularia & Aldrovanda folliculi ad radices pofiti, videntur etiam vix aliud, quam glandula? ciTe. Sed
268
NECTARIA FLORUM.
Sed cum de glandulis in genere agere non f)t hujus opellae argumcntum, in fequentibus pau- ca quaedam de iftis modo glandulis, vel ductibus fccrctoriis ac vafculis, quibus folum flores in- ftruantur, qua?qu« nunc ab omnibus recepto no- mine Nectaria vocantur, in mcdium proferre con- ftituimus.
CAPUT SECUNDUM.
Ut fcientiae Botanices illa pars, quae de Ne- ftariis agit, Jucretur majorem claritatcm , ncccf- farium omnino eft, ut accuratc defcribantur & cogno- fcantur varia? in variis gcneribus ncctnriorum ftru- ctura?, quo in calcata via iter certius inftituatur & minus a tramitc erretQr. Conftitui igitur Ne- ftariorum, quotquot mihi notos habeam, MODOS proponere, cum inter illas partes, quae fru&ifi- cationis ftructuram conftituant, tantus fit neclario- rum ufus in conftruendis gencribus, ut detcrminari haec nunquam felicius faciliusque poflint, quam ubi propria adfint neftaria.
MOD05 itaque conftituo XVIII. quos natura in adornando nedtaria, mihi vifa eftformare: funt- que hi fequentes.
I. RECLPTACULUM reliqnas conneclens fructificationis partes, germenque ambiens, in plu- ribus floribus tegitur glandula annulari, convexa, fucculenta , fepiffime hoc nectare madente. Quare etiam Pontedera nominc receptaculi intellexit illud ipfum carnofum in fundo floris, quod melleum exfudaret humorem. (^uod vero Nectareus liquor non femper e receptaculo fecernatur, infra (mo- do XVI.) monebimus.
II. CALYCIFLORAS comprehendit, quo no- mine intelligimus Senticofas, Pomaceas & Drupa- ceas ; exempli loco fint Rubus , Fragaria, Potentil- la, Cewn, Comarum, Spiraa, Pyrus , Sorbus , Ribes, Pntnus, quorum omnium calyces funt urceolati,
NECTARIA FLORUM. 269
interne veftiti fubftantia glandulofa & madida, quse certo refpe&u dici poteft neclarii vices implere. V erum Ayeniah Kleinbovia geruntfupra receptaculum columnam, cui infidet neftarium parvum, urceo- Jatum, a reliquis partibus diftinftum, & dicam fere alia prorfus ratione, quam aliee omnes notaj planta? habent. Hifce jam recenfitis proxime ac- cedunt Calycanthemi , ut Oenotbcra, Epilobium, Gaura, Lythnnn, quorum calyces tubum, fa?pe notabilem mellei liquoris quantitatem continen- tem, formant.
III. MONOPETALORUM plurimi limbo fho longum anneftunt tubum, melle adco gravidum, ut, extrafta corolla, copiam exfugere liceat, quod probant Lamiinn, Galeopfis, Anchufa &c. Hos tu- bos folito longiores videbis in Catesbcea, Bruris- feljia, Craniolaria, Daitle.
Inter monopetalas locnm fibi vindicat Chelone , cujus flores, ob mellis copiam, pne aliis quotidie frequentantur a mellifugis Trochilis in Amcrica Septentrionali.
Verum hi tres modi , cum peculiari haud gato- deant organorum conformatione, minus proprie neclaria dicendi funt.
IV. TETRADYNAMiE , in primis Sili- quofse, varia ratione binis, quaternis, vel fenis glandulis, humorem melleum, intra ungues peta- lorum & folia calycis, excernentibus , inftruclce funt. Harum glandularum ope Scopoli, in Fiora fua Carniola genera hujus Claflis diftinguere cona- tus eft.
V. ' PAPILIONACEiE feu Diadelpba difta?, ad fuperius latus bafeos germinis, intra diftinftum filamentum, promunt glandulam neclariferam, ob quam bafis hujus filamenti fe incurvat.
Cercis fere eadem quidem ratione glaadulam nectariferarn proferC; fed fub bafi germinis, qua
in
270
NECTARIA FLORUM.
in re etjam 'convcniunt Baubiniarum aliqu^ fpecics, nec non Monnieria,
Non diflimilis eft harum glandularum fitus, fcilicct infra germinis bafin, in Meliantbo, Collin- fonii , Lathraa,
Laurus , Polygonum > Afironiwn plures gcrunt glandulas rcceptaculi, germen cingcntes.
Clutia & Andrachnes plures glandula?, pari quidem modo, rcceptaculo, germen ambiente, infidcnt, quoad formam autem fingujarcs & Jo- batae.
Refeda glandulam fertinbafigerminis ad fuperiug latus ha;rcntcm, & fornice tectam, e fuperiorum petalorum bafi formatam.
VI. Formant alia? planta? neclaria ACUMINI- BUS fubulatis, germen circumfidentibus.
Wachendorfia neftarium conftat fetis duabus ad latus interius petali fuperioris.
Tamarindus gerit neciarium e fetis duabus, bre- vibus, fub filamentis.
Glims loco petaiorum habet neftarium e filis duobus (rarius 3. 4. 5.,), Jinearibus, planis, insequa- liter bifidis.
Vallifneria conficit ne&arium e tribus cufpidi. bus, quafi filamentorum rudimentis, jntra fingu» lum petalum fingulis,
Feuillea habet quafi filamenta quinque com» preffa, curvata, cum ftaminibus alternantia.
Irefint gerit neclarium e fquamis quinque, fta- minibus interpofitis,
Gaultheria nectarium ex acuminibus decem, germen cingentibus,
Sefamum, Chelone , Martynia, & aliquot B^gno- nia unico neclario, rudimenti quinti ftaminis fpe- ciem referente , inftruuntur.
VII. SuntFJores, qui gerunt SQUAMAS pe- taliformes, pitlilliim circumftantes.
Har-
NECTARIA FLORUM.
271
Hartogice nettarium quafi e petalis quinque, ovatis, fubulatis, brevioribus quam vera petala.
Tbeobromce neclarium campanulatuai , conftans foliolis quinque, ovatis, lanceolatis, connexis, petalo minoribus.
Sauvagefia ne&arium foliolis quinque minori- bus, cum petalis alternantibus.
Helicteris nectarium foliolis quinque, petali- formibus, lanceolatis, minimis, germen obtegen- tibus.
VIII. Squamis, nectarium efficientibus, ipfis ftaminum FILAMENTIS infertis peragitur.
Zygopbyllum ne&arium gerit dec&phyllum, con- nivens, germen includens, fingula fquamula fingu- lo filamento juxta baiin adn.ita,
Campanula, Roella, Polemonium, Plumbago, Afpho- delus , in eo conveniunt, quod quinque fquama? circa bafin pifUlli conniventes, melleum fuum fuc- cum, ne evaporet, includentes, e fingulis apici- bus filamentum antheriferum exferant.
Celojice neclarium oritur ex quinque ftaminibus ad bafin fe dilatantibus, & coeuntibus quafi in membranam plicatam, urceolatam, fere eodem mo- do ac Limeam.
IX. ANTHER^E omnium rarifllme neclaria ferunt.
Adenantbera facile unica nota eft planta, quae in ipfa anthera glandulam gerit ne&ariferam.
Commelina habet ftamina tria perfecla cum fi- lamentis & Antheris , fed & tria alia filamenta, quae loco antherarum gerunt cruces callofas , quas fa- cile ne&aria dicerem, imprimis fi filamento defti- tuerentur.
X. TUBUS COROLL^ quafi diftinftus a petalis, non poteft non pro ne&ario haberi, fi hic elongatus conciperetur brevilfimus.
Nar~
272
NECTAKIA FLOKUM.
Narcijfus & Pancratium, Nerium, Olax gcrunt tubum nectariferum clongatum, cui petala quafi agglutinata funt.
Melia , Trichilia , Svietenia, Gompbrena, eodem modo gcrunt ncctarium cylindricum, tubulofum, ore incifum , fcd pctala ad bafin tubi pofita funt.
XI. Singularis methodus eft ne&arii, dum hoc fit e GLOBO pcrforato, germcn includcnte.
Mirahilis fub tubo corollaj geric globum, in- tra quem germcn diftinctum latet, & eft nihil nifi nettarium, quod, decidente corolJa, induratur in nucem.
Clufia eodem fere modo tegitur ampullaceo ncctario, cui plurima filamenta cum fuis antheris infident.
Tinus & Winttrma babent etiam nectarium ur- ceolatum, intra quod germcn inclufum eft.
Rufcus neclarium habet ovatum, infiatum, ore dehifccns, tam in fioribus mafculis, quam in foemi- neis, quorum germen includit.
XI i. Ubi nectarium eft commune fioris, CO- RONiE radiantis inftar, germen ambiens.
PaJJiflora nectarium in plerisque conftat corona triplici , e radiis conftructa, quorum exteriores lon- giores funt.
XIII. Flores nonnulli formant quafi PRO- PRIUM PETALUM , pro ne&ario; uti Canna, Amomura, Coftus , Curcuma, Mufa, Epidendrum, cu- jus ftru&ura, in diverfus diverfa, videatur in Ge- neribus Plantarum.
XIV. UNGUES petalorum fernnt in pluri- mis nectaria.
Berheris ad bafin cujusque petali habet binas glandulas melliferas, in quibus ftupendam proprie- tatem videre licet, quod,quotiescumque velinfecttim fuo roftro, vel quicunque alius acicula has glandu- las ad bafes filamentorum qua;rat, rite explicaco
flore
NECTARIA FLORUM.
273
flore cum fuis ftaminibus, leviflime tangat ftami- na, bafes fllamentorum elaflice pollem explodant verfus humidum ftigma.
Hermanniarum ungues dilatati & involuti , fere in formam cuculli vel folii nominata? Sarracence, conftituunt ejus neclaria.
Ranunculi & Myofuri in eo funt affines, quod fupra ungues petalorum , intra florem , porum o- ftendant, quem in plurimis Ranunculis fquamula interne adnata tegit.
Hamamelis nedlrarium conftat foliolis quatuor, truncatis, fingulis fingulo petalo ad bafin innatis.
Erythroxylon gerit ad badn fingulorum petalo- rum, a pagina interiore, fquamam ne&ariferam emarginatam , brevem.
Grewifi ne&arium conftat e fquamula fingulo petalo ad bafin inferta , crafliufcula , divaricata ver- fus ftylum.
Kiggelarice neclarium conftat eglandula, ungui cujusve petali adnata, triloba, deprefla.
Leontices ne&arium conftruitur e fquama pedi- cellata, femiovata, patente, petalorum bafi infcrta.
Plukenetia gerit ne£taria e glandulis quatuor barbatis, ad bafin ftaminum fitis, & hoc quidem obtinet tam m floribus mafculis, quam in focmineis.
Cufcutce ne&arium e fquamis quatuor vel quin- que, linearibus, bifidis, acutis, corollce adnatis.
Fritillaria & Uvularia habent lacunam ne&ari- feram fupra ungues petalorum ; fpeciofiflimam in Corona Imperiali, ubi excavata in hemifphcerium.
Erythronium, Gloriofa, Melanthium, macula ad bafin petalorum infigniuntur didyma, quse analo- giam quandam cum proxime prscedentibus indicare videtur.
Lilium fofllilam habet ne&ariferam , fecundum longitudinem petali exaratam; cui proxime acce- Tom. VL S dit
a74 NECTARIA FLORUM.
dit Alftreemeria , licet ejusmodi foflula in omnibus petalis non adfit.
Hydropbyllum perquam infigne eft nectario fuo, quod longitudinalis eft rima, intra fingulas corollae lacinias, utrinque claufa laminis adnatis longitudi- nalibus.
Reaumuriam inter & Hydrophyllum tanta eft, ratione neetarii, convenientia, ut fi loco corollae pentapetalae, eflet Reaumuriae corolla monopeta- la, eodem modo creatas diceres. Petalis enim utroque latere eft duplex margo longitudinalis , de- hifcens; adeoque ubi duo petala approximantur, tubum, pro nectare, formant.
XV. CALCAR cornutum fa;pe in petalis ita fabricatum videmus, ut melleum liquorem fua re- cipere poflit cavitate.
Antirrbinorum plerisque & Valeriana , imprimis rubra> ejusmodi funt longae fpinse, feucornua, feu calcaria nedarifera a parte poftica exferta. His proximse funt Martynia & Lonicera , calcare licet obfoleto, parvo tantum gibbo confpicuo.
Viola, Fumaria, Delpbinium , Orchis & Satyrium, auper allatis proxime accedunt, in eo tamen dis- pares, quod horum corolla fit polypetala, praece- dentium autem monopetala.
Inter Violas, Viola calcarata reliquas calcaris longitudine vincit. Contra ea funt aliac Violae fru- ticofae, ut Hybanthus Jaquini, Calceolaria Lceflingiii & enneafperma, quibus minimum vixque confpicuum calcar contigit.
Fumaria Cucullaria duplici gaudet cornu, magis quam in reliquis exftante.
Delpbinii calcar eft quafi duplex feu alterum in- tra alterum, fed Delpbinio Confolida , ajacis & am- hi.guo interius calcar eft monophyllum , in reliquis vero diphyllum, quorum Stapbifagria breviflimum
NECTARIA FLORUM. «27$
Orcbides exferunt e bafi petali iftius, quod labium inferius conftituit, calcar cornutum; at Orchis bicornis e petalo fupremo exferit duo calca- ria; quod in hoc genere iinguiare. Satyria proxi- ma Orchidibus funt, fcd differunt in eo, quod ho- rum calcar fubrotundum & fcrotiforme fit.
Sivertia cornk-ilata fingularis eft ob corollam rotatam, qu?e fubtus quatuor ne&aria cornuformia jequalia gorit. Kalmia etiam quinque ejusmodi cor- nicula fubtus prominentia, fed breviora edit.
Monotropa habet in petalis quinque exteriori- bus gibbum prominentem ne&ariferum.
XVI. PROPRIA nedaria, & a reliquis fru- ftificationis partibus dijlinftijjiina , funt etiam in plu- rimis floribus»
Aconitmn gerit intra corollse galeam duo nefta- ria, petiolis propriis elongatis receptaculo inferta, & admodum fingularia, quee quidem funt cornuta, fed apice obtufa , recurvata, bafi antice in labium elongata.
Aquilegia habet neciaria quinque, maxima, cornuta, incurva, colorata, oris margine inferiori receptaculo affixa, exteriorc vero patula.
Helleboras , Ifopyrum^ Troliius , Nigella, Gari- della, habent ne&aria plura, tubulofa, bilabiata, in orbem pofita extra ftamina; quae Rivinus dixit to- tidem flofculos effe, adeoque hos inter compofitos Flores collocavit, nefcius ftamina & piftilla ne~ celfaria effe pro flofculo conftituendo.
PamaJJia gerit, intra petala, quinque neclaria, in orbem pofita, maxime fingularia, qualia in nul- lo alio flore reperire licet, quorum fingula con- ftant fquama fubrotunda, ciliata dentibus undecim, terminatis globo fphaerico.
Epimedium habet neftaria quatuor, tubulofa, obtufa, flava, petalis incumbentia, inferiori mar- gine receptaculo adfixa.
S % $t-
NECTARIA FLORUM. j
Sedum, Craffula, Rbodiola, Cotyledon, Butomus gerunt ad bafin germinum totidem nectaria auri- formia.
Afclepias , Cynanchum, Apocynum, Periploca ha- bent quinque ne&aria auriformia cum dente emi- nentc. Stapelia his aflinis, fed cujus ncftarium ad- eo fingulare eft, ut paucis verbis vix defcribi poflit.
Populus in utriusquc fexus floribus profert ne- ttarium monophyllum , tubulatum , turbinatum , fu- perne dilatatum; ad quem proxime aeeedit Lecytbis cum fuo neftario, quod ftamina profert.
XVII. CALYCES in paucioribus plantis pro- ferunt neclaria a corolla diftin&iffima.
Tropceolum & Impatiens poftice proferunt e caly- ce calcar ne&ariferum , fere eadem mcthodo, qua corolla, in Modo XV.
Malpigbia & Bannijleria in finguiis calycis laci- niis, e latere exteriore, proferunt duas glandulas nectariferas.
Tamus habet pun&um ne&ariferum oblongum, in fingula lacinia calycina, prope ejusdem bafin in- fculptum. Hic quoque mentio facienda eft quorun- dam Iridum imberbium, quoe ad bafin corollse, fed extus, gerunt tria punfta neftarifera; cum tamen Irides barbata? propius conveniant cum Liliis, ob lacunam longitudinalem petalorum reiiexorum, oc- cultatam fub barba corolla?.
XVIII. PISTILLUM rarius nectariferum eft, fed dantur pauca exempla piftiili nectariferi.
Diofma profert ex apice germinis coronulam ne&ariferam , concavam, quinquefidam , obtufam.
Hyacinibus gerit tres poros in medio germinis, eorumque angulis infertos.
Albucce neftarium in germine fulcis tribus la- teralibus, a bafi latiore furfum exaratis, defmenti- bus in mucrones duos.
Ru-
NECTARIA FLORUM.
277
Rttta, Peganum, Dititimnus ferunt receptaculum columnare, cui germina infident, quod poris ali- quot neftariferis pertufum eft.
Exempla ne&ariorum plura, eaque numero- f ffima, adferri poflbnt, fi quis in minutiores florum glandulas attente inquirere vellet; fed fufficiant heec, fortafiis prascipua.
CAPUT TERTIUM,
Vaillantius , fummus certe & acutiflimus Bota- nicus , de neftario propriam fovebat opinionem. Quemadmodum enim piftilla officio fuo a natura injunclo funguntur, cum proferunt femina; ftami- na autem cum pollen praiparant; ita corollam pro mellis proeparatione faclam ftatuebat Vaillantius. Perquam ingeniofe fummum virum haec cogitafle non nego; plerumque enim petala vel fecernunt, vel includunt, vel continent florum neftar; qui vero ex hoc fundamento judicet, ille nectaria in sfqitilegia, Helleboro, Nigitta & Garidella , petala, & quse vulgo petala dicuntur, calyces coloratos dicat, necefle eft. Haec fententia, quo minus affumatur, vetant varii modi. Etenim Germini (m. 18.) -> Staminibus , (m. 9.) ipfique Calyci (m. 17.) neciaria interdum jungi , ex prsecedenti- bus novimus. Diftinctis pra?terea & a calyce & a corolla nectariis fine controverfia, inftruuntur Scdum, Afclepias & plures (m. 16.), quae utique cemonftrant, quod neclaria proprie petala efle ne- queant. Fatemur tamen, ad hunc diem, verum nectariorum ufum ignorari, nec, quis fit eorum primarius & eflentialis inter partes fructificationis feu generationis finis, fatis conftare, cum in utri- usque fexus floribus, tam mafculis quam foemi- neis, quod Kiggelaria, Populus aliique demon- ftrenta dcprehendantur nectaria.
S3 Ve-
278 NECTARIA FLORUM.
Verum in hanc opeHam non inutilem nos 1a- borem infumfifTe credimus, fi attentioribus Botnni- cis anfam praebere poffit, accuratius & diligentius in hoc inquirendi myfterium, quod tam varianti- bus & fingularibus modis curiofis fe comrnen.nve- rit Botanicis, quodque eis tam utile fuerit ad faciliores reddendos charafteres genericos.
CXVL
CXVI.
FUND AMENTUM FRUCTIFICATIONIS
QUOD
SUB PR^ESIDIO
D. D. Car. Linn^i
Propofuit
JOHANNES MART. GRaBERG Gothoburgenfis.
Upfalia 1752. Ottobr. 16*.
I. N. D. §. I.
Omnes inter fcientias nefcio an ulla his tera- poribus majora ceperit incrementa, quam Scientia naturalis, & ipfa inprimis Botani- ca. Si enim hodiernam, cum illa qua? ante quin- quaginta annos viguit, contulerimus<, non minor fere, quam inter dilucuhim ac crepufculum, vel potius inter lucem & tenebras, deprehendetur fi- militudo: quod cuilibet tot Mufcos &Gramina, innu- merasque Indicas & Africanas plantas, quae noflra
S 4 de
aSo FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
detexit aetas, nec non Leges rei Botanica; praefcri- ptas; nova Genera, quge nuper funt conftituta, & Di/ferentias fpecificas adcuratas, quibus fmgulae jam plantoe determinantur , perpendenti facile pa- teJ5.it. Immo his maxime annis, grafTante per Eu^ ronam furore Bellonne maximo, cum languere ple- rumqUe folent fciemire, turmatim exorti funt Bo- tanici acutiffimi, doctiflimi , totumque fere Euro- pajum impleveruot orbem. Nonne Allioni Stir- pes N;caeenfes & Hortum Taurinenfem, Oueerii Hor-um Hirp.micum, Gonani Hortum MonfpeJien- fem.. Qerardi FJorain GalJo- Provincialem , HilUi Floram Britannicam , Hudfitm FJoraro Anglicam, Miefe Frificam, Scopoli Floram Carnioiicam, Gro- novii Floram Virginicam alteram, Goneri Floram Incricam, Oederi Floram Danicam, Leyferi FIo- ram Halenfem, ^facquini Floram Auftriacam & Americanam, Nob. Domini Prafidis Specierum Plantarum editionem alteram, &c. ut taccam Im- peratricem , quae mifit ^acquinum in Americam; Regcm Sardinia?, qui Donatmn, & Regem Dania;, qui •FdfsfkMip.m mifit in Arabiam, intra paucos hos annos accepimus?
Scientia Botanica, quantumvis ampla, infini- tam quippe plantarum, quas per terram univerfam in ufum hominum plantavit optimus Creator, com- plexa multitudinem , expeditas adeo hodie faciles- que, per impigros Botanicorum labores, habet rationes, ut quilibet, principirs hujus fcientiae de- guftatis, apprehenfis terminis & legibus artis, ex ipfa planta Nomen & ex nomine ejus Hiftoriam & quicquid de ipfa detectum fit pervideat. Ex Flore enim perfpicit ad quam Claffem, ad quem Crdinem, ad quodnam denique Gcmis planta perti- neat; fub genere determinatas reperit Species cum fuis DifTerentiis, unde ftatim Nomen PJantae cum Synonymis , Locis natalibus & Affinitatibus cum
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS. 28 1
aliis plantis innotefcit. Pervolvens deinde Syno- nyma, ad omnes ablegatur Au&ores, qui ejus fe- cere mentionem, ficque omnia percipit, quse de ifla in arte detexerint Botanici, &, quod mireris, Pianta Japonica, Peruviana aut Capenfis qualis- cunque, haud difficilius cognofcitur ac fi domi foret progenita, idque ita ut nulla ratione gravis fit moieftaque memoriae ifta rerum nominumque copia, quod quidem tantopere veterum torfit inge- nia. Quin etiam addere hoc aufim , quod fi plan- ta nova fuerit aut obfcura, id eft imperfefte aut plane non obfervata, ftatim eam determinare va- let, ut quisque eam in pofterum Botanicus seque facile ac vulgares reperiat atque cognofcat. Faci- litatem hanc Botanico Orbi praeftitit Lumen no- ftro a:vo accenfum, quod hoc regnum ita collu- ftravit, ut minima & maxima exotica Vegetabiiia quisque eadem perfpicuitate videre queat, quam maxima & communiflima viderunt antiquiores Bo- tanici. Hoc in Botanicis, aequiparandum circula- tioni fanguinis in Phyfiologicis. Hoc vero lumen FUNDAMENTUM FRUCTIFICATIONIS vo- cant Botanici, vocabulum in orbe Botanico seque notum 6: frequentatum, ac in mundo civili num- mus. Sed quantumcumque illud fit pervulgatum, pauci tamen, arbitror, immo vix ulli ejus inftitue- runt analyfin, veramque perveftigarunt indeolem. Ulud igitur brevi hoc fpecimine Academico pertra- ttare conabor; C. L. benignam tuam cenfuram hu- millime expetens.
§. II.
Quamvis in aliis fcientiis non pauca eruditio- nis veterum inveniamus veftigia, ut in Aftrono- mia, Geometria, Chemia, Philofophia morum , Eloquentia aliisque difciplinis; nulla tamen apud veteres fuperfunt indicia folidse traclationis in Hi- ftoria naturali & Scientia Botanica. Plinius, com-
S 5 pen-
282 FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
pendium iliud veterum in hoc ftudio eruditionis, fatis fuperque oftendit ipfis vera defuifle fundamen- ta. Nec facile omnino fuit in tanta objectorum varietate, qu?e tria continent naturae regna, & quae adeo tumultuarie & fumma quafi confufione in tel- lure occurrunt , diftin&um reperire ordinem. Ne- que etiam hoc fieri unquam potuiflet, nifi acutifli- mos produxilfet Providentia viros, qui fundamen- tum Fructificationis detegerent, adque veros ad- plicarent ufus. FUNDAMENTUM FRUCTIFI- CATIONIS apud Botanicos audit ratio , quam in planris diftinguendis & combinandis ex fructifica- tione petunt. FRUCTIFICATIO ejl vegetabilium pars temporaria, generationi dicata, antiquiim termi- nans , novum incipiens. Pbil. Bot. p. 52.
FRUCTIFICATIONIS partes funt FLOS & FRUCTUS. FLORIS partes funt CALYX, CO- ROLLA, STAMEN, FISTILLUM. FRUCTUS partes funt PERICARPIUM, SEMEN & RE- CEPTACULUM. Ux igitur partes uno fruftifi- cationis nomine involvuntur.
§. III.
Primis, poft palingenefiam litterarum , feculis, fufpenfo Botanici erant animo. Percipiebant facile, tantam vegetabilium copiam, ipfis oblatam, diftinclo ordine tradi neutiquam pofte, nifi in certas diftri- buerentur claifes atque ordines; longe enim facilius eft, pauca, quam plurima inter fe difcernere ; fed ratio- nem dividendi maxime naturae aptam invenire non poterant. Vegetabilia in Herbas primum & Arbores difpefcebant; utrasque vero nonnulli exRadice, alii ex folo Nataliy alii ex Ufu, alii ex Alpbabeto divide- bant; fed ubique tamen multa regnabat confufio.
Tandem in fpiflis adeo tenebris emicuit fcin- tilla ex feculari ingenio GESNERO (Conrado), qui obfervabat, plantas maxime congeneres fruftifi-
ca-
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIOMS. 283
catione proxime convenire, licet difFerant alise plantarum partes. Is enim in Epiftolis Medicinali- bus , Tigur. 1577. p. 113. de Flore & Fru&u ita diif- ferit: Ex bis, potius quamfoliis , ftirpium natara & cognationes adparent : his notis (fructu fen/ine^ & flore) Staphifagriam 6f Delphinium Aconito ffvy.<pv\xs eivat fioTclvx^ facile deprehendi. Unde etiam follicite in fuis figuris omnium primus feparatim fru&ificatio- ncm delineare ftuduit.
C^SALPINUS (Andreas) in libro de plantis, Flcrentia 1583. integruro Syftema Botanicum ex fru- clu exftruxit. Maximus fane in Theoreticis omnium, cri ad finem usque fuperioris feculi vixerunt, hic fuit Botanicus. Metamorphofin plantarum, leges Syftematis & Jonge plurima, qua? ad noftram aeta- tem intacla jacuerunt, Csefalpinum dilucide atque- diftincie intellexiffe , palam eft. Ex fine planta- rum ultimo argumentum duxit, quod planta <;x Semine oritur, Radicem agit, & caulem cum Fo- ]iis, Caulis florem, FJos Pericarpium, hoc Semi- na, unde Semen finis ultimus a natura obtentus & intentus; ex hac igitur parte frucnficationis fund;i- mentum Botanices erat defumendum, quod bene quidem erat collocatum, fed ar&is nimium circum* fcriptum limitibus.
COLUMNA (Fahius) Ecphrafis p. altera Roma. 1616. foliorum inquit p. 69. effigies , in conferendis ge- neribus parvi facimus ; non enim ex foliis , fed ex Flore Seminisqne conceptaculo & ipfo potius fe-nine plantarum affinitatem dijudicamus , refpondente prafertim fapore in reliqua planta parte. Et p. 63. Prafcripftt DEus O. M. plantis , ut fructum & femtn perficerent juxta genus fuum, quod praterire non poteft , C5* hacusque ab Her- bariis ftudiofis non animadverfum, nec ab ipfo Diofcori- ie & antiquioribus.
Hasc
284 FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
Haec exigua fucre primordia, & primne fcin- tillae, quihus fuam orbis botanicus debet lucem. Verum quidem eft, quod magnus ille Cafpar BAU- HINUS, in Pinace, Baflea 1623. hoc fundarnen- tum non urferit , fed hoc tamen ipfi facilc ante oculos fiiiffc, valde mihi eft probabilc, cum plura genera al\ co tam dirtincte fint conftituta, quce fine hac iuce prreftare potuifTe non videtur.
MORISONUS (Robertus) in dialogo ad Hortum Blefenfem anctum. Londini j66g. 8:^0 (ubi dicit: doftis in arte fcribo, indoftos docebo,) excitat fundamen- tum fruftificationis, quafi nunquam antea cogita- tum, & tandem in Hiftoria Oxonienfi i6"Ro. fol. ju- ftjim fruclificationi ina?dificat Syftema, etfi ad Fru- ctum imprimis attenderit, ncque opus hoc pro rei dignitate abfolvere potuerit; Rajus vcro & Her- minnus defethis fupplere funt conati.
TOURNEFORT (Jofephus Pitton) in fuis Ele- mentis 1694. vel inftitutionibus 1700. totum ex fru- tlificatione Syftema mafcule compofuit, & Florem el;iam ante fructum habuit in fundamento ciallifi- cationis; leges Syfternaticas diftinctius, quam alius quisquam inteilexit; fixa primus Genera determina- vit, & fpeciebus ex fuo cuique genere Nomina p<ropria impofuit; unde clara Botanicae exorta efl; dies; hinc etiam ampliffima ei laus, dum orbis fte- terit, tribuenda. PLUMIER, hujus infiftens ve- fligiis, Americanas defcripfit plantas. RIVINUS quidem ex fiore & fruftu, ut Tournefort , licet alio modo, mcthodum conftruere laboravit, fed tanto operi pares non habuit vires.
Tandem reformata eft Botanica per indefeftam operam Nob. Domini PRiESIDIS, cujus me praj- fentia vetat ea qua; promeruit dicere, verum in- terim res ipfa loquitur,
% IV.
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS. 285
§. IV.
Exorta in re Botanica per fru£lificationem Iu= ce, ubi Genera determinare coeperunt, partes re- ceptas fru&ificationis non fufficere varii intellexe- runt Botanici, unde etiam Tournefort ipfe ad va- ria genera plantae habitum addere coaclus fuit, ge- nera ut fervaret naturalia, neque diverfa confunde- rentur; inde Magnol. in Pncefatiom ad Hortum Mon~ fpelienfem: Puto , inquit =, non certos omnino dari poffe plantarum characteres , quibus varia earurn genera per~ fette & femper a fe invicem diflinguuntur. Illud qui- dem tentarunt peritiffimi Botanici , fed hactenus afecutus efi nemo , nec miriim , nam defumi non potefl hujusmodi cbarailer, nifi ex fioribus & capfulis , vel ex feminibus> atque ex iis defumi femper non poffe & experientia certo confiat & uno cf altero exemplo fic demonftro &c. Sed hsec locum habuit objectio, quamdiu intra ar&io- res limites includebantur Botanici, & fecundum fundamenta TOURNEFORTII pro fruaificatione tantum habebantur Corolla, Pericarpium & Semina: jam vero poftquam Calyx, Nectaria, Stamina, Piflilla eorumque partes funt addita, fufficientes plane ad- funt notK characterifticae.
HEISTERUS tandem, his omnibus pera&is, ex magno Anatomico fit Botanicus, & contendit fundamentum fructificationis non fufficere, & faci- lius Syftema ex Foliis condi poffe, cum plantse Iti- dicse raro m noftris hortis flores producant, & ta- men cognofci debeant; neque enim fe videre di- cit, qua iege teneantur Botanici ad fruclificatio- nem potius flricle fequendam, quam externas Plan- ta? partes. At vereor, ut valde follicitus centuri- am plantarum Indicarum, quas antea non viderat, explicare potuiiTet, cum Tiro fingulas, vifa fru- ftificatione, mox determinare poffit. Sed quid- quid fit, Botanici fontem videre debent, unde Fun-
damen-
286 FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
damenti fructiricationis emanet veritas, ne pro ve- ris falfa arripiant.
§. V.
SWAMMERDAM olim Metamorphofin In- fe&orum illuftraturus, quod nempe ex Lnrva tam diftimili Declaratum, Demidatitm f. Revehtum orhtm Infe&um, exemplum fumit a Diantho, qui tam diflimilem Herbae producit Florem, ut nemo cre- deret ejusdem efle plantae, nifi progreciientcm vi- deret florem. Pari modo Bottmici concipere de- bent fructilicationem, ex Herba metamorphofi pro- duclam, velut Papilionem ex Larva, hoc folum cum difcrimine, quod iri una fuhftantia cohaereant Lar- va & Revelatum, ficuti Zoophyta. Nullum ge- nerare Infectum poteft, antequam Metamorpho- fin fubierit, nec ullum pariter vegetabile. Fru- ctiflcatio igitur concipi poteft velut animaiculum plantae, fi ita dicere liceat, fuis inftructum Coleoptris feu Calyce, fuis Alis fcuPetalis, fuisque Gemtnlibus feu Staminibus & Piftillis ; caterae partes animali- um ad vitam Fructificationis non funt neceflariae, utpote quse ex ipfa herba fuum habet nutrimen- tum. Itaque cogitamus florem tanquam Infectum folis genitalibus conftans, quod volat & ab aere movetur, licet herbam non deferat *), marem Vallifneria fi forte excipias-, cujUs flores fub meta- morphofi dimittunt Larvam , quod adeo in regno vegetabili rarum eft, ac in animali frequens. In Entomologicis verfatus ^eque faciie fe exprimit, ubi Indici offeruntur Papiliones, ac Botanicus ubi Indicos videt fiores: fed fi aliquis contenderet, In-
feclum
mmmmm r i ■ ■ ■— ■ ii i ir — ■■» wa ■■ ■■■ ■ ■ - - ■ . ■■■ - m
*) Syft. Naturae p. 827. n. 13. Flos planta interior nu» da, exuta Herba mera Metamorphoji injlar Injeai aU ligati volitantis, Coleoptrato Calyce, Alaribus Corollis, tonflans folis vijcerv.m Gemtalibus Staminibus & Pi. flillis , quorum Germina adolefcunt in fozcundum Uvarii Pericarpium , gravidum ovis Jemimtm.
1
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS. 2S7
fettum determinari pofle, ubi parem larvarum In- dicarum inveniret numerum, non magis hoc fieri poflet, quam ut Botanicus nominaret herbas ante frucbficationem. Rana temporaria primum larva eft, Pifcem exacte referens, poftea duobus & mox qua- tuor inftruitur pedibus & Pupa exiftit, tandem cau- dam amittit, & tum demum perfecla & Declarata rudit. Ranam igitur cogniturus, ex ftatu eam agno- fcat perfetto , poft metamorphofin. In plantis idem valet judicium. Ex folis Seminibus omnes cogno- fcere plantas, idem eflet ac omnia dignofcere In- fecla ex eorum ovis; utrumque impoflibile. Ge- nera plantarum folo ex Fruftu cognofcere, idem eft ac Infecla ex folo Abdomine «ftimare. Pari igitur, ut arbitror, fundamento plantas cognofci- mus ex Herba Declarata feu fingulis partibus frucli- ficationis, ac Infecta ex Alis, Antennis, Ore reli- quisque partibus. Si quis animal cognofcere voiet, in ftatu perfe&ionis illud contemplari debet: e. gr. Ccrvus ex ramofis nofcitur cornibus; fi igitur Cervi Elapbi, Alcis aut Damce foemina; occurrunt, digno- fcere eas ex fyftemate nequeo, nifi una videre li- ceat marem. Pbalcence antiquatce & brumata foemina, alis deftituta, pro Papilione haberi nequit, fi mas abfuerit. Pari ratione Clutite, Cannabis , Humuli^ Caricce foeminae &c. determinari non poflunt fine mare; ex quibus onjnibus iiquido patet, non folum frudtum pro fundamento fru&ificationis efle haben- dum , fed omnes fioris partes eodem fructificatio- nis nomine efle comprehendendas. Praeterea Flos & fructus per fe nihil aliud eft, quam ipfa planta, fpontanea lege naturce debifcens , ut partes intemce pateant & pariant Jubjiantiam Corticis in Calycem, Libriin Co~ rollam, Ligni in Stamina, Medullce in Pijlillum, col- lettis flis in ultima femina. Syjl. A"at. tom. 2. p.$2j. Cognofcitur igitur planta ex interiori fua fubftantia, non vero ex crufta, tegumento aut larva.
§. VI.
288 FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
§. VI.
Si defcriptam haberemus hiftoriam creationis, omnis quse fperari unquam poffet lux in fundamen- to conftituendo nobis adfulgeret. Cum vero hxc defit, tenebris praeteriti temporis pertentando pro- grediamur neceffe eft. Axiomatis loco haberi de- bet, quod nulla detur Ceneratio aqiti-vocay fed omnt vivum , omnisque planta ex fuo provcniat fennne feu ovo. Omnia videmus viva fuam multipli- care fpeciem, ut unum plura producat. Si ab hac multiplicatione rctro tendimus, numerus perpetuo diminuitur, inque unitate nollra fiftitur cognitio, nempe in uno individuo, ubi anyual aut vegeta- bile Andropynum eft, aut Hermaphroditum , vel in duobus individuis, mnre nempe & focmina, ubi fexus eft diftinclus. Oceani coarftati indies limi- tes, feu quod idem eft continentis dilatatio, qua; noftro aevo tantopere impognatur, adeo nobis vi- detur palpabilis, ut fi omnia tacerent, ipfi loque- rentur lapides. Nonne jam ubique, etiam in fum- mis montibus, reperiuntur rudera & reliquise maris ex ftratis terrarum, ex Conchis marinis, ex petri- ficatis: Mollufcis, Teftaceis, Lithophytis & Zoo- phytis marinis. Ad ipfam quoque Politiam naturaj fi attendimus, Infefta videmus fafta, ut plantas coerceant; Aves ad diminuendum fuperfluum In- fe&orum numerum ; Feras & Carnivora , ut Phyti- vora intra limites contineant.
Omnes fateantur Theologi, cuncla hominum cauffa effe producla, vel faltem eis ufui infervi- re, fi non immediate, tamcn mediate. Si totus mundus tam vaftus fuifTet creatus, ac jam eft, tamque artificiofe conftruclus, nullo homine auc animali rationali producto, tota ha;c fapientia, quse ex rebus creatis emicat, candela fuiffet mo- dio fuppofita. Quomodo igitur conciperemus
ter-
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS. 239
terram continentem adeo magnam ab initio ttt jam eft, Animalibus Plantisque opertam, fi nul- lus in terra effet homo , prseter par unicum intra hortum Paradifi ? Mihi etiam valde eft probabi- le, quod fumma illa, qure in cunclis compendia qiiaerit, fapientia, qureque leges fuas non routat, led accuratiffimam iri omnibus fervat proportio- nem , ab initio etiam unum creaverit individuum perfeclum utriusque fexus, ex omnibus jam vi- ventibus, quodque hrec individua fingula fefe mul- tiplicaverint jufta proportionc pro dilatatione con- tinentis: quamvis enim hoc fenfim fiat, tamen non exiguum fit terrce habitabilis augmentum. Ponamus enim, quartam tantum ulna? partem ad littora maris addi pcr viginti annos; fi deiti omnia circa totum oceanum littora fimul furnas, magna admodum per quadraginta annos exifteret novra terra. Vid. N. D. Prcefidis Anmn. acad. tom. 2. p. 230.
Natura fibi eft fimilis: a minimo femper pro- gred^tur in multipiicatione fui prodiga. Creator nunquam per plura fecit, quod per unum obti- ner- potuit. Et diluvium Noachi feu Deucalio- nis hxc nihilominus ad minimum redegilfet ani- malium numerum , qua? cum vegetabilibus fecun- dum Poiitiam naturse exaclam fervare debent pro- portionem.
§. VII.
Simile a fimili generatur. Quotquot pro- gnatae funt planta? ab una prima, vocantur indi- vidua totidem unius eiusdemque SPECIEI. Ar- ftos admodum natura pofuit limites, ut qua?Iibet fpecies intra fe generet, nec facile aliis & hete- rogeneis immifceatur. Hinc fit, ut parentem pro- les referat, & individua ejusdem fpeciei fiant fi- milia. Refte autem fpecies cognofcere, & per- fpicere quaenam individua ad unam eandemque Tom. VI. T fpe-
%9o FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
fpeciem pertineant, qus;nam ad alias, hoc in Bo- tanicis opus eft, hic iabor, ne unam naturae fpe- ciem in plures diverfas multiplicet Botanictis. Specialem imprimis cognitionem quserat ubique Naturae myfta, ut plenam obtincat luccm. Spe- cies a natura plcrumque funt diftinfte determi- natse; (ed in generibus nonnullis perculiaribus ad- eo parvum habent difcrimen, ut difficillime in- vcniantur limites: multoque difficilius verba , ad dirferentiam defignandam fatis apta atque ada?qua- ta. Quamvis vero individua unius cjusdemque fpeciei fibi fatis fint fimilia , tantam tamen in- terdum fubeunt variationem , ut acutiffimus quis- que facile decipi queat. His vero mutationibus VARIETATUM Botanici indiderunt nomen. No- tae, quoe per fe certam fpeciem non faciunt, fed folam varietatem, funt Sexus , Color , Magnitadoy Sapor > Odor , Tempus , Luxuriatio, Mutilatio & Hirfuties.
Ut in regno animali Vacca alba, nigra, grifea, rubra &c. diverfam non efficit fpcciem: ita nec COLOR florum in Tulipis, Anemonibus, Primulis , Papaveribus fpeciem variat.
MAGNITUDO, utpote comparativa, non magis plantas difcernit, quam Pygmaum a Gigante inter Homines, Canes & reliqua animalia.
SAPOR. nonnunquam immutatur, quod ex va- rietatibus Pomorum & Pyrorum oppido conftat.
ODOR conftantior quidem eft, fed multum tamen non raro mutatur; interdum etiam perit fme cauffa notabili.
Omnes Flores PLENI funt varietates, nec unquam fpeciem conftituunt propriam, in his enim Stamina in Petala abierunt, atque adeo ca- ftrati; multiplicata fic Peula tantum fibi alimenti attrahunt ex Germine, ut Pericarpium raro ma- turum producat tru&um, quamvis Piftillum ejus a
flori-
FUNDAMENT. FRUCTIFTCATIONIS. 291
floribus fimplicibus circuinftantium ejusdcm fpecici individuorum fit fcecundatura, unde raro in tali- bus frucium videmus, nifi in nonnullis Papaveri- bus , Delpbimis , Anemonibus.
Quamvis Crocus, Cyclamen, Colchicum &c. in nonnullis fuis fpeciebus autumno florem cmit- tant, in aiiis autem verno tempore, neque hanc legem uuquam mutent, in diverfas tamen ex TEMPORE florendi ea dividere fpecies idco non convenit, quia quoad ftruciuram ex aflTe funt fimilia.
MUTILATI vocantur flores, qui CoroIIam ut congenercs producere dcberent, fed tamen prorfus manent apetali, Climati hoc maxime de- betur nimis frigido; TujjilagQ Anandria, florem apud nos fub dio nunquam aperit, at in Caldario radium explicat, \Silene portcnfis , Salvia verbenaca, Cijlus falicifoHus , Cifius guttatus , Campanula fpeculum, Tbymbra verticillata , Teucrium Iva, Ammannia lati- folia , Campanula perfoliata, Ipomcea pes tigridis , Ru- ellia clandeftina, Ruellia Blecbnum, in hibernaculis noitris apetala fme CoroIIa florent & frucius ni- hilominus promunt, fed ea?dem has plantne Muti- latai fufficientem nacias folem & aerem , ncc non aquam & folum proprium, perfecias prarbent Co- rollas. Immo Lamium amplexicaule raro apud nos corollatum ^confpicitur, nifi auiates ei mirum in modum favent.
HIRSUTIP2S quidem conliantior efl quam qualitates priores, fed valde tamen mutatur a lo- co, ut Planta qim in humidis fere glabra fit, in ficcis faepe fit hifpida, e. g. Polygonum ampbibium. Et planta; raro fpinas deponunt, ut Vacca? norlan- dica? cornua, fic Pyrus fylvejlris fpinofk cii, fed fativa inermis.
Pr&terea heic non poflum, quo minus vete- rem exagitem errorem popularcm, etiam nofl.ro
T 2 tem-
292 FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
tcmpore in optimis Botanicis refiduum , fcientice valde noxium: quod ncmpe, ex varictatibus ut faciant fpecies, demonitrent eas divcrfas effe, eo, quod cx fatis feminibus oriantur novre plantas, matri varianti fimillima;, & inde concludunt, quod diilincte ha; nili effent fpecies, enata planta non retineret matris faciem & perpetuo variaret: fal- fam enim fovent opinionem, quafi omnes ex lo- co forent varictates. Ouot varietates JhaJJica e. g. viridis , rubra, capitata, fabauiia, laciniata, felenifia, fabellica, botrytis &c. plantatae fimiles parcntibus producunt varictatesV atque ideo non diitinclae ha- beri debent fpecies, verum totidem varietatcs. Sed hoc eorum ex fatione experimentum ad fpe- cies difcerncndas non magis valct, quam fi quis in fpecics diltinguere vellet omnes varietatcs Ca- rium, qui fimiie progencrant, fi mifceantur fimil- limis. Datur ccrte & alia variecatum ratio , quam, locus; plantetur Paonia plena in quocunque folo, manet tamen Pceonia flore plcno. Famofa Pcloria, giise per decennium luxuriavit in Horto noftro Academico, & in varium ftepe translata fuit folum, femper tamen fibi fimilis permanfit, manifefto in- dicio, quod varietas unice non debeatur ioco. Sufpicor valde, fub ipfa generatione varietates fieri ab extraneo fortafiis mare, quamvis hoc cxemplis fatis perfp'icuis & fufficicntibus etiamrnum dcmon- ftrare in me non fufcipiam.
§. VIII.
Pofitis licet, quod diximus, pcr naturam li- mitibus in gencratione fpecierum, interdum ta« men, licet rarifiime, GENERATIONES HY- BRID/E exiftunt. In rcgno animali communif- fiftiae funt generationes hybridie intcr Equum & Afinum, qui Mulos generant, fcd hi Muii etfi utriusque Fuht fexus,* generare tamen ncqucunt, neque inter fe, neque cum fuis parentibus. Un-
de
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS. 293
dc cnnonem proclamarunt natune confulti uni- yerfalcm , quod hybrida femper fint fterilia: fed eonclufio a particularibus ad univerfalia non va- jet. INL-m Fringilla Canaria & Spinus generant in- ter .fc, & progenies earum, certis faltem gradi- bus, eft fertilis. Quod in regno vegetabili , li- cet rarius, cxiftant generationes hybridae, vide- re licct ex Afnamtotibus acad. t. 3. p. 28. N. D. Praifidis, cjusque refolutione quajiionis Petropoii- t-ance de fexu plantamm, Petrop. 1760. Exemplum huius rei hac eeftate in Horto Academico vidi- mus luculentiflimum : heic enim per plures annos in eodem pulvillo crevit Verbafcum Thapfus & Fer- bafcum Lycbnilh : Verbafcum Lychnitis fponte fe- minatum eft, & in progenie exorta eft planta, quam nefcio an ullus viderit Botanicus pra?ter Agerium, qui ante centum, & quod excurrit, annos fpecimen ejus ficcatum ad Joh. Bauhinum miiit , qui plantam hanc vocabat VERBASCUM angujiifolium ramofum , flore aureo , folio crajfori , in Hifi. p. 856". Hxc planta matri eft fimilis: Cau- le ramofo, Florum filamentis lana purpurafcente, reliquisque partibus fruclificationis , fed patrem refcrt Magnitudine, Calycibus, FoJiorum figura per c alcm quidcm nonnihil decurrente, non ta- men folia funt totaliter decurrentia ut in patre, Omnes , quas de Generatione Plantarum Hybri- darum hucusque inftituimus, obfervationes ma- nifcftc oftcndunt, intcriorem plantam feu fru- clificationem fimilem efTe matri, exteriorem au- tem plantam feu larvam patris referre imaginem, Vid. Differt. de Ceneratione /lmhigena. Verum quidem eft , quod plerseque plantas bybridaj per femina non propagent fpeciem: fed inde tamen non fe- quitur omncs hybridas efle fteriles. Nam novum illud Tragopogon, quod N. D. Pra?fes arte produxit & in qu-eftione Petropolitana defcripfit, quotan*
T 3
294 FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
nis propagatur feminibus. Sic etiam Delphinium bybridum Amcen. acad. t. 3. p. 37. n* 3. non mo- do in Horti academici pulvillo inter patrem ma- tremque exoritur, fed & feminibus proprifs quot- annis feritur. Sorbus hybrida, ex Aria patre & Sor- - bo aucuparia matre, incipit fe fponte multiplica- re in Gotblandia, ita ut incolae novam conftituant fpeciem nomine Amperbdr determinatam. Verbo: dum Stigmata cujusdam piantaj afpcrguntur Pol- line percgrinae fpcciei, fit inde in quibusdam ex- perimcntis feminum foecundatio, in quibusdam non; ubi foecundatio -talis fucceflit, prodeunt ex fatis his fcminibus plantai difta? Hybridce , qua? Fru&ificationc rcfcrunt matrem , Herba vero po- tiffimum patrem. Hx fic nata? hybridae, vel funt fertiles , ut Delphinium aconiti , Tragopogm hybridum &c. vel plane fteriles inftar Muli perfiftunt, & licct floreant, tamen nulla femina producunt, uti Verbafcum Thapfi , Veronica Verhencs &c. Infpeftis harum fterilium floribus, obfefvantur Antherae fte- riles, Polline omni deftituta?. MUSA paradifiaca e fuo fpadice primum llores foemineos producit, hisque defloratis demum mafculos; groffi hujus Mufaj antequam floreiit juftam fere attigere magni- tudinem, & dein maturantur absque omni femine intra fruclum contcnto; hinc difta fuit Mufa unica planta nota, qu-e deftitueretur feminibus, & ope humana dividcndo radices multiplicaretur. Optabat itaque N. D. Prrefes aliquando obtinere duas Mufas eodcm fcre temporc florcntes, ut alterius pra?cociorcs fiores foemineos alterius flo- ribus mafculis eorumque Polline foecundaret, quod & ante triennium habuit; cum vero defumeret Antheras a floribus mafculis pro altcrius piftilli irroratione, obfervavit omnes has Antheras, etiam in floribus mafculis, poiline omni deftitutas eflb ; hinc concludebat Mufam paradifiacam cfTe mere
plan-
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS. 295
plantam hj^bridam, ortam forte a matre Mufa Bihai, & a patre etiamnum non determinando indico.
. §. IX.
Varii Botanici GENERA NATURALIA im- pugnarunt, eaque omnino arbitraria effe volue- runt; fed fateor me non percipere, quomodo, clariffima in luce, ita coecutire queant homines oeulnti. Qui enim fru&ificationem viderunt in pluribus fpeciebus propriam Hellebori, Aconiti, Ni~ gella , Mejembryanthemi . Commelina, Saivia, Narcijfi, Campanula , Diofmatis , Ayenice , Statices , Tropaoli, Zygopbylli , Pajjifiora , Caflia aliarumque plurium, ex pecuharibus harum notis & pra?cipuo apparatu florum, fatis videre potuerunt congeneres, flori- bus adeo fibi effe fimiles, (praeter notas acciden- tales , ut CoJor, Magnitudo &c.) ac unquam di- verforum generum flores diflimiles, ita ut ar- bitrarium non fit removere quasdam fpecies a Narciffo & ad Statices genus amandare, licet no- ta aliqua communis obtineretur.
Quis mortalium, non antea vifa Statice Jlnua- ta, ex larva f. Herba cum foliis & caule, fci- ret cum quibus affinis eiTet planta, & non judi- caret affinem compofitis, uti Tragopogoni dale- champii vel alii? at vero, quam primum prodeat Fruftificatio, calyce infundibuliformi fcariofo co- lorato, Corolla 5 petala, Staminibus & Piftillis 5, Seminei, negaretStatices generis effe? & inde non concluderet de ejus natura? Nefcio num iillatipe- cies facie externa adeo diflimilis fit affinibus. Sta- tice Armeria a nullo diceretur Limoniorum fpe- cies ex habitu, tamen hoc efle nullus fanus nega- bit a fru&ificatione.
Quis vifo Eryngio aquatico ante florefcentiam, non jurarct efie BromeJiie fpeciem? at obferva-
T 4 tjs
296 FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
tis fru&ificationibus absque foliis, negaret Eryn- gium ?
Contra dum Dentaria pentaphylla flt Dentaria,
enwiphylla fit Turritis, bulbifera fit Ba^barea, valet illud au&oris: an quo modo Sociae divellan- tur plantse, quoties ars imperat naturae.
§. X.
Sufpicio eft quam diu fovi, neque jam prs veritate indubia vcnditare audeo, fed pcr raot m hypothcfeos - propono: quod fcilicet omnes fpe- cies ejusdem generis ?.b initio unam conftitu rint fpeciem, fcd poftea per generationes hybridas pro- pagatae fint, adeo ut omncs congencres ex una matrc progenitce fint, harum vero ex diverfo patre diverf* fpecies factas. TOURNEFORT in Cam- panulis multas enumerat fpecies, e. g. Campanulas tirtica folio , Lapfance folio , Kchii folio , Trngopoginis folio , Bellidis folio , Cymbalarice foHo, Jacohaa folio, m Alliaria folio , Blattaria folio , Lychnidis folio , Leu- coji folio , Ptarmica folio , Hefperidis folio &c. Pro- fe&o qui primum videt Digitalem Tlmpfi, facile cre- dcret arte pofitum racemum Digitalis ruhra fupra caulem Verhafci Thapfi loco hujus fpicas : nam Di- gitalis Thapfi flores & fructus adeo exacie referunt Digitalem purpuream, ac larva plantse, Caulis & folia, facie, colore, & decurfione Verbafcum Thapfurn. Operce omnino pretium forct, ut aliquis Bota- nicus hoc fibi fumerct experimentum , nempe ut caftraret fiores Digitalis purpurece & Stigmata ejus . faftundaret Antheris Verhafci Thapfi, ut patefceret, an femina hujus Digitalis rubra terrse demandata darent Digitalem Tlmpfi. Falleret fane me multum mea conjectura, fi hoc non foret; contra fi quse- fitus refponderet eventus, validiflimum praeberet argumentum. Maximi hic crit procul dubio mo- menti labor pofteris, ut haec & plura ejusmodi
in-
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS. 297
inftituantiir experimenta , quae |fi fucceffum ba- buerint, praefentern hypothefin in axioma con- verterent, quodque clavem dabit generum natu- ralium, dum forte fpecies tempori efie adfcriben- das felicius concludi poflit. Cum enim plurimas ■Syngenefiftas floribus Radiatis ex promontorio Bonoe Spei adduftas confidero, obfervo radium in illis effe fubtus ccendeum aut rubrum, in aliis vero per orbem terris rariffime alio colore fub- tus quam fupra piftum: tales funt Afteres , Xe~ rantbema, Seneciones , Cincrarice , Enulce , Amelli, Gor- teria, Calendulce, Arttotides , Oftcofperma , Othonna. In America Septentrionali phirimas funt Synge- nefiftce, ncmpe quu; affines funt Heliantho, ut Rud- heckia , Tetragonotheca , Bupbtbalmum Corcopfis , Mil- leria, Silpbium, Chryfogonum, Mclampodium, Polymnia, omnes foliis triplinerviis aut trincrvatis, qualia vix inveniuntur in aliis terra? partibus. Gerania africana Calyce tubulofo, Petalis ina^qualibus, Sta- minibus feptem, Seminibus arifta plumofi, adeo differunt ab aliis Geraniis, & inter fe adeo con- formia funt, ut ortus eorum primus ex unica fpecie videatur palpabilis. Afteres Ameriae borealis multi, qui vix inter fe limites admittunt, parem mihi vdentur prodere originem. Plurima Mcfemhryan- tlema, qua; omnia in extremo progenerantur / fricre promonotorio , idem evinccre videntur. Amplidima; ad Cap. b. fpei Antbolyzce , Ixia, Wa- cbendorfce , Leucadendra , Protece , Pcnccce , Chironiee , Pbylica , Diosmce , Brunicc, Aloes pcrfoliatce varieta- tes, Hccmanthi , Aniherica fucculenta, multae Ericce , Pxifferincc , Selagincs , Gerania heptandra, Plermannice, Borhonice , Afpalatbi, Othonncs , Seriphia , Clijfortice , Clutice, cum hsec propria genera C. B. S. totgaudeant fpeciebus, foliis diveriis in hac fola terra, quie vix in ulia alia inveniuntur orbis parte, hypothe- fin hanc valde reddunt probabilcm. Pari modo in
T 5 Ame-
298 FUNDAMENT. fructificationis.
America Boreali, Phlox, Rbus, Vaccinia, plurcs Cratcvgi, ambas Sarraccna , rnultse Polygala , Hedy- fara, Eitpatoria , Oiiercus , ut hic taceam Rboes & Actceas baccis iacticoloribus ; multi Cacli & Paffi- flora ex America auftrali, qux alia in orbis pla- ga vix fponte crefcunt, hypothefi noftra; proba- bilitatem conciliant. In plerisque magnis & per- amplis Gcneribus plantarum, totidern fe videre filias unius matrfs , fcd diverfi patris, verfatiffi- mus quisque putat Botanicus, ut ejusmodi theo- riam fubolfacere nequcat. Num vero hae fpe- cies per manum O. Creatoris immediate fint ex- orta: in primordio, an vero per naturam, Crea- toris executricem, propagata? in temporc, non adeo facile demonftrabitur, quamvis varia expe- rimenta nova pofterius videantur aeftimare, fed multa adhuc defunt experimenta, antequam res clara fatis fuerit. Si vero hoc experimentis fue- rit confirmatum, nullas habebit amplius tenebras do&rina de Generibus plantarum, ex fundamen- to fructificationis determinandis. Nusquam vero gentium meKus ejusmodi experimenta inftitui pof- fent, quam ad Caput Bona? Spei , ubi rapidiffimi fpirant venti; generatio enim aerem & ventum requirit, quo attra&io Piftilli fortior & foecundatio celerior fiat, dum pollen Stigmati iliabitur; & ha?c praecipue eft ratio , cur ex admirandis plantis Ca- penfibus conjecluram fecerim.
§• XI.
Mira forte multis videbitur propofita haec Thefis, quae anfam dare poflit novis fpeciebus excogitandis , & credere quis poterit totam inde turbari Politiam & Oeconomiam naturae. Sed qtiod ad prius attinet, non fme ratione credo, tales fpecies tot, jam tanta mundi setate, effe produftas, quot produci facile poffibiles funt. Sed jurare tamen non audeo, plures jam non
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS. 299
dari hodie in Europa plantas, quam ante centnm & quadraginta annos, cum Bauhinus Pinacem ede- ret *). Quod ad alterum, Oeconomia & Politia naturce non minimum quidem turbatur , illa enim Infefla, qfia? fpecies plantarum Europ^as ejus- dem generis comedunt, fpecies quoque exoticas, huc adve&as , vorant: Tentbredo, Dermeftes & Cur- culio Scropbularia eadem aviditate edunt Scropbula- riam marilandicam , ac fuam indigenam Scrophulariam nodofam.
§. XII.
CLASSES & ORDINES dari naturales, nemo dubitat Botanicus , Palma enim, Orcbides , Gra- mina , Compofita , Umbellata , Bicornes , Contorta, Co- lumnifera , Caryophyllacea , Afperifolia , Sullata , Cu- curbitacea , Tricocca , Papilionacea , Siliquofa , Verti- cillata , Filires , Mufci & Fungi nimium funt palpa- biles. In his naturae ordinibus limites generum difficulter inveniuntur, »t non adeo facile dica- tur, quid genus lit, quid ordo. Si Umbellata ef- fent paucae, non fine ratione uni poifcnt fubjici generi, a?que ac Afperifolia , Verticillata , Stellata & alfae. Ipfa autcm efficit multitudo, ut Syftema- ticus eam in genera plura dividere cogatur, quam- vis pcr naturam non effent pofita, alioquin nemo in tanta copia fe expedire poffet. In Senticofis nonnulli poltulant Fragariam & Tormentillam , Po- tentilla generi eife adfcribendas. Si hoc conceffe- ris, quo jure Comaro, Geo & Dryadi, immo Rabo & Rnfa idcm denegabis privilegium, non video.
Sed
*) GENTTANAM quadrifoliam nullus negabit a Gentia- na perfoHata oitam, cum fruclificationes adeo diffe- rant ab alliis omnibus, ac inter fe exafte conveni- ant; Folia autem utriusque toto ccelo diverfa lpecies duas faciunt, quas nullus mortalium combinabit i» unam.
1 I Ul "VIA^/Y
300 FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
FouiKjed 1313 • J
Scd cautior tfyftematicus rectius hxc diftinguit, neque novani eo infert Scientiae., fed eam faci- lk>fem''feddit. Ubi primum condcbatur Syftc- ma Infcctorum, Papilianes , Sphinges & Phnlmice uni fuberant generi; fed ncccffarium omn^o videba- tur fapienthe fyftematice , tria ex his condere ge- nera; quomodo enim, qurefo, Phalaenae 500 , Sphin- ^es 50, Papiliones 300, atque adeo fpecies 850 fub uno dift-ingui poffunt genere, aptis diffcrentiis? Similitudo quam inter fe fervant, quse in uno funt ordine naturali , & affinitas ordinum cum non- nullis generibus quafi. conterminis, diverforum li- cet ordinum, anfam nobis fubminifcrat credendi, quod T. O. Creator in ipfo primordio unicum tan- tum vegetabile ex quovis ordine naturali condide- rit, poftca vero arte, fibi foli refervata, fpecies has adeo diverfas fc invicem foecundare jufferit, donec tot procreata eifent Genera, quod jam funt diftincta. Sed eo haec mea procedit ccnjectura, nt documenta, quibus eam confirmem, non in- veniam: quapropter nec eam cuiquam obtrudo; fed poni tamen, tanquam probabilis, tantifper de- bet, quia fine hoc conceptu, clara ordinum natu- ralium idea vix unquam formari poterit.
§. XIII.
Dictorum haec eft fumma: concipimus I:mo. Quod T. O. Creator in ipfa creatione fe- cerit ex quolibet Ordine naturali unicam tantum fpeciem plantarum, a reliquis diverfam habitu & Fru&ificatione. II:do. Quod has (r) invicem foecundaverit: unde ex prole earum, mutata nonnihil fructificatio- ne, facla fint totidem Genera clafiium naturali- um, quot di.ve.rG parentes; & cum hoc vix fiat ulterius, etiam manu ejus omnipotenti fa- ftum ponimus immediate in primordio. Sic
omnia
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS. 301
omnia Genera primseva & unica fpecie con- ftantia.
Iflttio. Quod ortis totidem Generibus, qnot In- dividuis in primordio (2), , plantce dein (fortc irj tempore?) foccundatte fuerint ab aliis diverfi generis, & fic ortse Species. usque dum tot fint produclae, quot nunc exiftant, perfi» Irente fcilicet fruclificatione Matris immutata in nato, cum habitu herbaa mutato a Pstre. Quod autem alia Genera in Species multiphcata funt numerofiflima , alia vcro non, fac)um forte fit a faciii generatione; dum Veronica 34, Eri- w 38, Mefembryantbemwn 45 , Centaurea 60 , Mi- mofa 42 Species obtinuere, in Epimedio , Montia, Lagcecia, Sauvagefa, Parnafxa unica perfiftit. Certe Flos Parnajfid deftitutus ftylo & Stigmate, ejusque loco foramine germinis pertufus eft, fupra quod Anthera unica poft alteram colloca- tur Pollenque dimittit , ita ut peregrinae plantse Pollini vix accelius detur, adeoque nec aliis mifcetur.
IV:to. Quod hae fpecies (3) interdum fKCiinda- taj fuerint ex congeneribus, id eft ex ejusdem generis aliis Speciebus, unde exorta; fint Va- rietates.
V:to. Si haec hypothefis (1. 2. 3. 4.) vel ut ve= ra, vel probabilis affumitur, idea pra?fto eft fundamenti fruclificationis ; nam inde ex Ge- nerationis ambigenae iegibus, fequitur ut proles fimilis facla fit Matri quoad frutrtificationem , fed diflimilis pro Patre, qua ipfam herbam , adeoque nulla alia Genera dcbent intrare Ordi- nes naturales , nifi qua? fola modificatione frucli- ficationis differunt. Adeoque etiam nec ali'33 fpecies Genera intrare, quam quae illibata Fruifli- ficatione materna , ab alieno patre mutata funt quoad Herbam. Surbus bybrida, utut facie ex-
terna
302 FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
terna patrcm rcfcrat, tamen Sorbi genus fe- cundum matrem ingredi tenetur, quod iine hac theoria dubium effet. Hinc ratio aderit, cur frucrificatione , hab:tu, qualitate, viribus &c. confpirent quidem congencrcs, fed & nonnihil d fferant.
VI:to. Per hanc hypothefin quisquc oordatus Bo- tanicus admonetur , ut ad ortum fpccicrum poft- hac follicitc attendat, & experimcnta initituat, ucrum cafu & arte produci queant; fi hoc obti- netur, ^ clavem habebimus huc usque defkiera- tam Fundamenti fructificationis a priori, a po- ftcriori ha«5lenus tantum indu&am & cxcmplis confirmatam.
VlI:mo. Tum facile conftabit, cur certse fpecies ad fe invicem adeo prope accedant, ut vix di- ftingui queant, ut Afleres americani, Erica an- theris muticis ; cur eadem Mefembryanthema & Ge- rania heptandra ad Caput Bona; Spei; Cacti & Paf- Jiflorce in America; quod fcilicct fpecies ejusdem Generis inter fe mixtas fucre.
VIII:vo. Si interim ha?c fententia vel hypothefis recipiatur, clavis adeft fundamenti fructificatio- nis a priori, qua? omnes aperit januas claufas in Syftemate Vegetabili, & fine qua introitum a priori fruftra quaefiveris. Alioquin ha?c lex quoque confirmata eft Generibus, a pofteriori hucusque ftabilitis.
IX:no. Ex hac theoria luculenter patebit, cur veteres in conftruendis Generibus tantopere folliciti fuerint de Facie externa feu Habitu, ne a fruftificatione decepti falfum conderent Ge- nus, ubi easdem habercnt notas characlerifti- cas. Hinc Botanicus , ubi videt adeo diverfam faciem, ut non pofiit effe fratrum, adcuratius fcrutari debet fructificationem , doncc inveni- at difcrimen; e. g. Lophanthus & Nepetoides rc-
Iata?
FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS. 303
tetx funt ad Genus Hyfjopi, Trixis ad Perdicium, quia notas habent communes; fed natura di- ltinguere has fuadet, fi ars invenire poteft notas diftin&iores. Eadem conjungere jubet Cinerariam amelloidem cum Amello lychnite , fi fie- ri unquam pollit; duas autem has aut alias con- jungere fpecies fub eodem genere, fine no- tis a fruclificatione defumtis, abfurdum foret; tum enim filum ariadnasum artis amitteretur, & in confufionem cuncta vergerent; nam pro- les, licet Patri fimillima, Matrem tamen fequi debet.
X:mo. Videmus etiam ex hac theoria, quid fint Ordines naturales , cur eorum genera aliqua ex parte, quoad fructificationem confentiant, fed diverforum ordinum Generibus, ad flnes impri- mis ordinum, propius accedant, up haefites non raro, utrum uni an alteri fint propiora; e. g. Artemifia & Filago Syngenefiftce affines maxime evadunt Nucamentaceis , ut vix limites reperias. Panax elfe videtur umbel/ata pericarpio folo baccato , fed Araliam Sarmentofam adeo prope attingit, ut duo tantum piftilla, a quinque Ara- lice, diftinguant. Cornus & Cojfea Stellata; viden- tur, fed Dumofis adeo propinque, ut liraites vix deprehendas. Pblox velut medium eft in- ter Gentianam, Lythrum & Lychnidem. Hinc fluit etiam feries, quam inter fe fervare debent Ge- nera ejusdem ordinis, e. g. in Senticofis 1 Rofa, 2 Rubus , 3 Fragaria, 4 Potentilla, 5 Tormentilla, 6 Sibbaldia, 8 Dryas , 9 Geum , 11 Comarum, 13 Agrimonia, 15 Aphanes , 16 Alchemilla^ & in Multifiliquis I Aquilegia, 2 Aconitum, 3 Delphi- nium, 4 Nigella, 5 Garidclla, 6 Ifopyrum , 7 Hel- leborus , 8 Caltha , 9 Trollius , 1 o Ranunculus , 11 Myofurus , 12 Adonis. Haic fi aliter com- mifcentur, turbatur affinitas.
Ulti-
304 FUNDAMENT. FRUCTIFICATIONIS.
Ultimo ex data theoria perfpicitur, cur congene- rcs & aflines conveniant ftrudtura, qualitatibus, viribus, utpote ortae cx cadem profapia primo- genia, quod alia rationc nulla explicari poteft.
Inventnm fruftificationis in Botanicis aequiparan- dum circulationi fanguinis in Phyfiologicis.
Hoc inventum a Gefnero, in ufum & praxin tra- ftum a Crfalpino & infcquentibus fyllematicis.
Hoc confirmatum eft a pofteriori : illuftratum a metamorphofi plantarum, a Creatione, tamquam a primo fonte deduccndum.
Hoc itaque folvuntur Genera, & congeneres fpe- cies, & afEnitates plantarum, & affinium.
Verbo: fine hac affinitate omnia permancbunt ob- fcura in Re hcrbaria ; omnia vero per hoc fun- damcntum fru6lificationis folvuntur, fi di£to jam conceptui generationis hoc fucrit fuperftru&um.
CXVIL
CXVIL
REFORMATIO BOTANICES
QUAM
PRiESIDE
D. D. Car. Linn^o
Propofuit
JOHANNES MART. REFTELIUS,
Uplandus.
Upfalia 1762. Decembr. 16.
Non uno Roma exftrufla fuit die, nec arces maximae fine multorum laboribus perficiun- tur. Scientise pariter plurium funt hominum opera & dierum ; teftantur hoc Scientiae fere omnes, & inprimis Botanica, cujus reftaurationem brevi fum dhTertatione expofiturus.
Antiquiffimi Rei Botanicas cultores, ultra pri- mas lineas hujus fcientiae vix progrefli, ufum tan- tum, & commoda inde fperanda, propofuerunt, quod ex Tkeophrajli, Diofcoridis & Plmii fcriptis facile conftat.
Tom. VI. U I.
305 REFORMATIO BOTANICES.
EPOCHA FUNDA TOR UM.
Poft palingenefiam Literariam , Botanici, qui artis fuse Fundamentum, inter rudera vcterum, per Seculum & ultra, frufta qusefiverant, feculo demum XVI opus ex integro funt aggrefii. Hinc materias, ad cedem Botanices exftrucndam , idoneas conge- fluri, plantas per Europam inveftigare, defcribe- re, depingere, eisque nomina imponere coeperunt, uti Brunfelfius , Tragus , Mattbiolus , Gefnerus , Fuchfius , Cordus , Dodvnaus , Lobelius , Clufius , Ccs- falpinus , Alpinus , Thalius , Camerarius , Dalecham- pius , Tabernamontanus , Columna , Bauhinus &c.
Ex hac igitur copia materiarum, in unum quafi acervum congeftarum , & vegetabilium , qui- bus tot auclorum libri abundabant, nec non ex arbitraria impofitione nominum, non potuit non fumma plantarum & nominum oriri muititudo & confufio. Feiici autem fidere C. BAUHINUS, Fundator Rei Herbaria; vere magnus, in kicem. prodiit, qui annis quadraginta in Pinace fua con- fcribenda confumtis, fundamentum Botanices je- cit anno 1623. Continet autem hoc opus varia PJantarum nomina , feu fynonyma ab au&oribus ufurpata, fub proprio nomine collecta, quo faftum eft, ut planta; cujusvis nomine, quod ipfe dede- rat, perfpecto, nomina omnia, ab illis auftori- bus, qui ante eum fcripferant, eidem plantue im- pofita, cognofcantur , adeoque facile in fcientia jam deteitas plantas quivis evolvere poffet; atque ad nomen, a C. Bauhino plantis inditum, obtinen- dum, omnes antiquorum Auctorum defcriptiones & figurse concurrerent.
Quo faclo, Botanicus is dicebatur, qui plan- tam eodem, quo C. Bauhinus , nomine vocare no- verat; quam ob cauflam Botanici , abfoluto ve- luti labore, otio fe paulifper tradebant.
REFORMATIO BOTANTCES. 307 §. II.
EPOCHA SYSTEMATICA, Seculo XVIJ, fundamento a C. Bauhino feli- citer jaclo, novas paflim plantas, easque bene multas, Swertius, Befleriis , Ferrarius , jfungerman- nus , Mentzelius , Loefelius , jfoncquetius , Bocco, Bar- relier &c. indagabant.
Pofthac alii Exoticas detegebant plantas, qua- les paucce antea erant cognita?, iliasque fundato jam palatio FJor® fubjiciebant, ut Cornutus , /ftr- nandes , Marcgravius , P//b. Sed ad finem hujus fe- culi, totus orbis curiofus defiderio vegetabilium exoticorum infatiabili affe&us eft, unde in HOL- LANDIA Breynius *_) , Hermannus , Rheede , Comme- lini, Oldenlandus ; in ANGLIA Morifonus , Rajus , Ranijler , Sloane , Vernonius , Phtkenetius , Brown, Bo- bartus , Petiverius , Sherardus; in GALLIA Magno- lius , Dodartius , Tournefortius , una cum Plumiero, Sarraceno, Suriano & Lignoniis in Americam miflis, tantam vim novarum plantarum colicgerunt, ut cum plantis a C. Bauhino dcterminatis, certarent numero. Oriebatur inde nova & cumulata farrago, qua memoria? vis labefaftabatur & babylonica im- minebat confufio, ut alter alterum non inteilige- ret **), quae etjam confecuta fuiffet, nifi Botanici de Syilernate condendo, cunclisque plantis jufto ordine digerendis , fuilTent folliciti.
Aedificium quidem, ex paucis materiis, que in promtu erant, priori feculo exftruxerat CiE- SALPINUS, fed folus iilud inhabitare cogebatur.
U 2 MO-
*) Breynius natione Germanus, uti Hermannus , fed ille vixit fepius in Belgio inter Florse filios, hinc totus quail Belga faftus, & ad profeiTionem Botanices Leydae vocatus fuit, cui tamen renuebat.
**) Confer Petiverii Mafeum , in quo numerofslfimae plan- tge, quas ne Oedipus quidem divinaret.
3c8 RBFORMATIO BOTANICES.
MORISONUS ad Botanicen natus, ejusquc semu- lus RAJUS ad finem feculi XVII, difperfas has gazas colligere, in ordinem redigere, aedificiumque Floras exftruere e novo incepere , defumto fyfte- mate a Fructu, ad quod perficiendum etjam HER- MANNUS anxiliatrices porrexit manus. Sed ad- huc majori architccto, pro tanto sedificio exftruen- do, opus erat, quem Providentia omnia guber- nans, tandcm exeunte feculo XVII, in Summo TOURNEFORTIO progenuit: genuinam metho- dum hic primus a Flore in claffibus diftinguendis, a Fructu vero, in ordinibus dignofcendis , fumma fapientia adornavit. Prscipua vero, quae hic prse- ftitit , haec fuere.
I. Omnes plantas, fibi notas, in ClaJJes , a figura Corollae defumtas, difpefcebat; ficque claffes an- teceftbrum, a fruclu mutuatas, miffas faciebat, quae fepius remoram injiciebant, dum in fub- fidium, floris ftruclura effet revocanda.
II. CJafTes fuas, ordinate & diftincte in Ordines , fruclum fuperum aut inferum pro Fundamento agnofcentes (quod Calycem aut Piftillum in fru- ctum abire vocabat), divifit, & eo ipfo ante- ceiroru.n tabulas fynopticas admodum tajdiofas *) antiquavit, quae novis inventis Generibus mul- tum confufionis pariebant.
III. Genera, pleraque bona, folidis definivit cha- racleribus, ex fru&ificatione defumtis, & Nomen Genericum nxum & proprium generi cuilibet im- pofuit; anteceffores autem ejus, generibus fuis (peflime definitis) fpecies addiderunt plurimas, quibus nomina concedebant, a recepto fuo no- mine generico alicna.
IV. Species , connumeratis Varietatibus , fupra de- cem millia, generibus fuis fubjecit, eisque fy-
no-
*) Quales Raji fuere in Methodo plantarum.
REFORMATIO BOTANICES.
nonyma frlccta addidit, unde folida ejus do&ri- ru in Re Uerbaria elucct.
Finis, quem inde obtinercnt Florae cultores, hic erat, ut monftrata iljis planta, antea non vifa, ex infpecla Fioris ftructura CJaflTem indaga- rent, feu ad quem millenarium ex decem myria- dibus pertineret planta quseftionis; deinde ex Fruciu ordinem inquirerent, feu ad quam cen- turiam ex myriade; tandemque ex accuratiori contemplatione Floris & fructus fimul Genus re- perirent, feu ad quam decuriam ex obtento nu- mero centenario reducenda efTet, concluderent. Res fane fumrni moment#erat, & quae memoriae onus fublevaret fcientirc cultoribus. Antea enim perJuftratio omnium aucfcorum & vegetabiiium Botanicis incubuerat, ar.:equam ad plantam quaeftionis pervenire liceret: nunc autcm paucos confuluhTe fufficiebat. Sic Flora: tempjurn furrexit fplendidillimum , quod deinde itinere ipfius Toumefortii in regna auftralis Europie, & tandem in Orientem, nec non triplici itinere Phumieri in Americam, ut plures, in regiones peregrinas & inprimis in Americam miiTos, frientio prajteream, clarius magniticentiusque augebatur.
Omnes pofhea , vera notitia Scientias praediti, ad fyftema hoc augendum & illuftrandum , pro ra- ta parte contulerunt.
BOERHAAVJUS, licet in claffificatione.yiafn Hermanni antecejforis fui fequerctur, tamen re ipfa & praxi generica fyfter?ati Tournefortiano fe ad- di&ifTimurn fuifie manifeftc teftatur.
JUSS13SUM , D'1/narchim, Pontederam , Miche- lium, Ammarium, DILLENIUM &c. ad eandem collineaiie metam, qtiamvis in non nullis eclectici videantur, ex gencribus patet.
RIVINUS quidem propria methodo a Numero Petalortim ClafTes, a numero Fruflus Ordines de-
U 3 du-
REFORMATIO BOTANICES.
ducens, propriam tentabat incedere viam ad cogni- tioncm plantarum; quum vero fe totum huic fcicntia? confecrare non poffct, qu*e ftudium Viri per inte^ram vitam fibi vindicatr, ideam quidcra feu fundumentum paravit, at ncc parictes, nec teclum addere valuit; adcoque nec genera ejus, debita quantitate, dcterminabantur , licct Heuche- rus^, Knautius, Ruppius &c. cospta complere alla- bofabant.
VAILLANTIUS, fummus certe, fi quis alius, Botanicus, domum quafi ex integro cxftruere, novasque concamerationes inftituere fibi propo- fuerat; fed vix unum •onclave perficere fuftinuit, flores Compofitos comprchenfurum , priusquam reipublica? I3otanicorum eripiebatur ab invidis fatis. Hujus delineationem fyftematicam con- fpicere in votis fuiffct, fi modo publici eam fe- cifTet juris. Botanicum ejus Parifienfe ad eandem fuit directum, quale opus vel ipfe Boerhaavins, in opere pofthumo, ex fchedulis extricare non poterat.
Hoc fa£to, plurcs novas plantas indies dete- gebant: Kampfems , Ammanus , MeJferfchmirlius,Ger- berus , Heinzelmannus , Buxbaumius , Rumphius, Mar- tynius , Millerus , Houfionus, ut taceam Mufcos a JJillenio, Gramina & plantas Alpinas a Scheuchzero & aliis, propofitas.
Cum IrcEC Epocha Syftematica hoc Palatium fibi profpere feliciterque sedificafi^t, varii Bota- nici, magiftros fefe jactitnntes antequam tyroci- nia depofuifTent, ad opus emendandum profilue- runt, cui tamen plus detrimciti, quam emolu- menti adtulerunt; natura enim repugnante genera hi multiplicarunt, adeo ut tot facile genera eva- derent, quot fpecies, nam florem regu!arem & ir- regularem , monopetalum & polypetalum, capfu- iam & baccam , fub eodem genere confiftere pofte
nega-
REFORMATIO BOTANICES.
negabant, immo, rclationem maris monopetali & fcmins pentapetalae ad idcm genus *) impugnare haud erubefcebant; tandem eo pcrveniebatur , ut quum anteceiToribus , characleres ex petalis & fruclu folum ftruentibus, alicubi habitum adjicera recefllim fuerit, hi, ad notas characlcrifticas fuf- ficientes fibi obtinendas, genera naturalia, ob fo- lam Foliorum differentiam & diffimilitudinem, non raro dilacenire occipiebant, quafi leges fytlematis pro lubitu affumtce, naturae praevalerent, & genera non naturae, fed arbitrii forent opera; augeba- tur rei perplexitas , dum infuper fuis generi- bus imponebant nomina frivola, peregrina, con- farcinata, bybrida & torta , ut inclinaffcnt omnia in barbariem maximam , nifi medicina huic inven- ta fuilfet malo.
§. III.
EPOCHA REFORMA TJONIS.
* N. D. Prcsfes reformationis opus fufcepit 1735,
qui a teneris annis, ingenerato amore plantarum
haric complexus efi: fcientiam, & in omnes late-
bras hujus fcientiae absque manuduclore penetrare
coactus fuit, hinc moleftias omncs in plantis ex-
tricandis non potuit non experiri, quid defidera-
retur aut quid obfcurum etfet facile perfpexit,
ideoque cum manum operi admoveret, fcrupulos,
quantum licuit, removcrc annifus effc plurimos.
Sunt, qui reformaticnem hanc, pnecipue in nova
methodo fexuali pofitam contendant; quam ob
U 4 rem . j ___________
*) Ponied. antkol.303. de Carica mare monopetala & fe- mina penraprala agens, rotundo ore afierit, quod ft vtrum troditur , has arbores degeueres ejfe oflendit, & utramque feorfum cjfe coUocandam , tieque] emm ulla ratione, planta flores monopetalos gignens, cum ea, in quo flores polypetali tiafcv.ntur , conjungi potefl. Si vero vidiffet Jatrophas, obfervaffet ejusmodi differeij- tes [lorss in eadeai planta.
3i2 REFORMATIO BOTANJCES.
rem non alienum eric, quid hac Reformatione < prsftitum fit, ante oculos ponere, ex quo dein- de, quantum res Botanica hujus a;vi a veterum diftet, colligi poteft. Reformatio autem in fe- quentibus confiflit.
I. PARTES PLANTARUM haud fatis indagata? erant, in has igitur follicitius inquifivit & de- fectum implevit.
Stipula adeo parum erant obfervatae, ut nunc primum obtinerent nomina.
PEDICULUS antecefforum , in duas partes diverlas, in Petiolum & Pedunculum, eft divifus, quem a Scapo feparabat, ut Frondem a folio; ne dicam , quod Bracteas , Tbyrfum, Corymbum, alias- quc partes introduxerit.
CALTX in diverfas fpecies, ut in Periantbium, Jnvolucrwn , Clumam, Amentum, Spatham, Calyptram & Volvam abiit.
Organa mellea, quibus faepiflime petala m- flruuntur, Neclaria dicla, & ambo Corolla nomine infignita funt.
STAMINA , novis nominibus, in Filamentum & Antberam, diflinxit.
PISTILLUM in tres partes divifit, quarum fuperior Stigma, inferior Germen, media vero Styli iiomen retinuit, eliminato Tubae feu Vaginae no- mine.
PERICARPIUM dicebatur antiquiorum Fru- &us , pars fcilicet illa, quae femina includit.
Diftinctionem determinavit inter Siliquam, Le- gtimen, Pomum, Baccam & Drupam, quae antea Fruclu carnofo aut fucculento innotuerant.
In Semine fa?pe obfervavit tegumentum quod- dam fpeciale , quod Arillus dicebatur.
Veterum Placenta vel bafis floris compofiti, pomen Receptaculi communis fibi nunc vindicavit,
quod
REFORMATIO BOTANICES. 313
quod in Umbellam aliarum & in Cymam aliariim di- vifum eft *).
II. TERMINI ARTIS apud auftores partim in- fufficientes, partim promifcue fumti erant: ita- que eos, qui deerant, addere, &omnes ita defi- nire e re erat, ne huc illucque varie diftrahe- rentur. Ad hunc finem obtinendum, primas Jineas Syflematis foliorum in Horto Cliffort, duxit, in Philof. Botanica**) auxit, & in Syfl. ATat .,***) adhuc completiores reddMit, ubi termini etjam ad alias partes plantarum extendebantur.
III. SEXUS plantarum xque pulchre a Vaillan- tio determinatus , ac mifere fuit aPontedera jra- pugnatus, hic etjam accuratius expendebatur , velut nucleus totius fioris, cui etjam Syftema fexuale fuit fuperftru&um. Hoc vero opus fuit infiniti fere iaboris, nam non tantum Genera Cngula, verum etjam fingula? Species erant examinandae ad Stamina & Piftilla, antea adeo contemta & nihili aeftimata, ut pro partibus excrementitiis haberentur. Hoc facinus utut varii primum nimiam fubtilitatem fapere judi- cabant, nec naturam in his minutiffimis parti- bus conformem & cor.ftantem augurabantur , attamen nunc nullus exftat Botanicus, qui unius quidem generis chara&erem certum formare po- teft, nili tam accuratam habuerit ftaminum &
U 5 piftii-
*) Vide Philof. Bot. cap.3 & 4.
Nova auftoris vocabula erant NetYarium, Stigma, Ger- men, Drupa, Braclea, Scapus, Arillus, Cyma, Sti- pula. Minus ufitata Filamentum, Anthera, Stylus, Pericarpium, Perianthium , Spatha. Diftin&a vero antea fynonyma Petiolus & Peduncitlus , Siiiqua & Legumen.
**) pag- 24- ***) pag. 828.
314 REFORMATIO BOTANICES.
piflillorum ideam, quam unquam fru&us aut corollaj *).
IV. CHARACTERES GENERICI antea ita erant conftru&i , ut vix generibus cognitis dignofcen- dis fufficerent, quam ob cauflam, deteclo novo quodam gcnere, mutandi erant vicinorum genc- rum chara&eres , prEeterquam quod in qualibet methodo diflimiles eflcnt. Chara&cres igitur perpetuos indagare, hoc opus erat, hic labor; & quia omnes Bot^nici folide eruditi, Funda- mentum Fructificationis , atque adeo partcm quandam fru&ificationjs pro Fundarncnto agno- fccre dcbert, e novo confefti funt omnes cha- rafteres a Numero, Figura, Situ & Proportione omnium Fruftificationis partium, adeo conftan- tcs, ut omnibus methodis vel jam adoptatis vel pofr.rnodum eligendis infervire queant **).
V. SPECIES, non tantum gencribus fuis flib- je£tic funt, verum etjam ut diftinguerentur a fe invicem, omnibus ac fingulis novai adjeft^e Dijfe- rentia, anteceftbrum nominibus fpecificis omni- bus rejeclis. Nam id agebatur, ut adfumtis in differentiam notis certillimis , a congencribus fpecies quaeftionis, ea quae fieri poflet brevitate, fed fuiTicienter tamen, dignofceretur , ne ad quamvis fpeciem, auctorum defcriptioncs & figura3, non raro infufficientes, evolvcre opus eflet***).
VI. VARIETATES idem jus cum fuis fpecie- bus quondam poffederant, a quibus folum pro- .prietatibus accidentalibus diffcrebant, nunc igi-
tur
*) Confer. Philof. Bot. c. 5. Amxnit. Acad. I. p. 325.
Syjl. Nat.2. p. 837. **) Vide Gf.ner. Plantar. ***) Vide Species Plantar.
REFORMATIO BOTANICES.
315
tur profcriptaj fpecicbus adjeclae funt, unde nu- merus fpecierum dimidio faclus minor.
VII. LOCA NATALIA, de quibus altum fuit filentium apud plerosque, nifi in nomine fpe- cifico plantarum adjeela, diligentius inverbgari cccpere & fpeciebus fubjici. Hifce dein Fun- damentum Culturae plantarum inaidifkabatur , pra3ter illud commodum, quod planta qmelibet qusefita, per femen aut fpecimen, e loco natali facile obtineretur.
VIII. DESCRIPTIONES PLANTARUM hucus- que ftiio oratorio, vel pompofis verbis con- fecta3, totas paginas implebant; jam vero ultra fubftantiva ex nominibus partium, & adje&iva ex vocabulis terminorum, fc cxtendere prohi- bentur, omnibus verbis inanibus exclufis, ut quot verba, tot pondera evaderent *).
IX. NOMINA TRIVTALIA tandem 1755. pri- mum acceflerunt, quae mirum in modum fcien- tiam facilitabant, & bifce piftillum quail additum cft campanae; cognitis enim his, unaquaeque planta aque commode nominari potelt ac pro- poni. Antea autem ; ad qtiamlibet plantam deter- minandam, rccitanda erat tota differentia, maxi- mo cum memorias, linguce & pennse ncgotio **).
X. ORDINES NATURALES depromebantur , eisque fua adfignabantur Genera, quotqnot obti- neri poterant, etfi multa forte fecula requiran- tur, priusquam pcrfecle naturalis methodus erua- tur. Interim hi Ordines, tanquam fpeculum omnium methodorum in affinitatibus, & ut lapis Jydius in viribus plantarum dijudicandis , adhi- beri pofTunt ***).
XI. In
*) Confer Delin, Plant. in Syft. 2. p. 82S. **) Vide Species Plant. & Syjl. Nat. Tom. 2. ***) Vide hovum fragment. in Phil. Bot. p. 2?.
3i(5 REFORMATIO BOTANICES.
XI. In Ufum Plantarum, tam Oeconomicum quam Medicum, curarius inquircre coeptum eft. Ad Oeconomicum Rajus fere folus inter Botanicos attendcrat, jam vero obfervationibus & itineri- bus N. D, Praefidis, multum crevit. Medicus autem, feu materia Medica, clariori nunc fplen- derc cocpit lumine, fundamentis firmis fuper- ftrucla, dum Sapor & Odor , una cum Ordinibns naturalibus, in fundamentum aflumta funt.
XII. Tandem ad PROPRIETATES PLANTA- RUM eft perventum, quae fubjefta funt peni- tiori disquifitioni. Exempla in Gemmationes , Metamorpbofin , Prolepfin, Sponfalia, Somnutn, & Vernationem Plantarum, Calendaria & Horologia Flora nos ducunt, paflimque in Oeconomiam & Politiam Naturte, ubi Pan & Pandora per viridan- tia Florse prata pecora fua agunt & pafcunt; quamvis haec quafi oftia referata videantur, per qure in pofterum Botanici ad immenfa na- turae Theatra intrent, dum praefens aetas adhuc in literis & elcmentis Botanicis hseret. Primum enim eft, fibi tam familiares reddere plantas, ut nomine, omnibus perfpicuo, fpeciem quam- cunque primo intuitu dignofcere queamus, & profeclo, in tanta confufione & mixtura rerum naturalium, quce fe fiftunt nobis in hoc globo terraqueo, primo intuitu quamcunque plantam oblatam , licet antea non vifam , nomine per totum orbem terrarum intelligibili, nominare, naturamque ejus ex Fruclificatione cognofcere, & deinde ad omnia quae unquam de illa bene- ficio feculi innotuere, auxilio Synonymise per- venire, res non levis cenfenda eft, quam certe veterum nullus poflibiiem judicaflet *).
Ad
*) Vide de his Amoemt. Acad. variis in locis.
REFORMATIO BOTANICES. 317
Ad inccptam hanc Reformationem promo- vendam & augendam, mittebantur DISCIPULI in omnes partes terrarum. Nam profecli funt
TERNSTROEM in Afiam & Indiam Orienta- lem, fed fub itinere ad Poulicandor moritur 1745.
KALMIUS in Penfylvaniam e? Canadam 1747 , ; qui per tres annos magnum collegit thefaurum, jquem cum Dom. Praefide communicavit. ; MONTINUS in Lapponiam Lulenfem 1749, fed perpauca fpicilegia, poft praefentiam D- Fraefidis 1 ibi 1732, adfequutus eft.
HASSELQUIST in JEgyptum £? Palaftinam S1749, magnam copiam vegetabilium quidem con- iquifivit, Phthifi autem, qua ante iter contamina- tus erat, confeclo fere itinere, mortuus eft. The- fauri ejus in poteftatem Sereniflimaj Regina? vene- runt, & cum orbe erudito communicati funt.
TORE'N in Malabariam &? Suratte 1750, pau- ca quaedam fecum retulit.
OSBECK in Chinam &? Javam 1750, omnia quae ei fub itinere obvia fuerunt, magno ftudio & attentione congeflit, & cum Botanicis commu- nicavit.
LOEFLING in Hifpaniam 1751 mifliis, ubi Botanicus Regis Hifpaniae plurimas etjam mini- mas, fed rarilfimas inveftigavit plantas. Tandem Americam meridionalem petiit, omnis natur3e ibbo- lis, in regionibus americanis imperio Hifpanico fubje&is, detegendae caufla, & quidem cum prae- fidiis & fubfidiis illis in terris, ubi nulli aditus patet; fed intra fpatium anni praecoci fato fur- reptus eft. Nullus facile erat huic anteferendus, vel amore plantarum, vel folida eruditione Bota- nica, ut taceam, quod nulli fimilis occafio con- cefla fuit; quare obitum ejus maximopere nos do- lere oportet.
KiEH-
3i8 REFORMATIO BOTANICKS.
K/EHLER 1752 in Italiam, imprimis operam clafll vermium impendit.
ROLANDER in Surinamum & Infulam Euftatbii 1755 5 plurima legit, fqd fua nondum commu- nicavit.
SOLANDER Alpts Pithoenfes 1751, a nullo Botanico antca calcatas, fcdulo pcrquifivit, re- perta communicavit, & 1760 in Angliam folvit.
MARTINUS in Spitzbergam 1758, ubi Neptu- num Flora benigniorem olfcndit, plusque ab illo quam ab bac retulit.
FALK in Gottlandiam 1759, ubi antea D. Ber- gius 1752, varla ad regnum animale & vegetabile pertinentia communicavit.
ALSTROEMER per Hifpaniam, Italiam & Galliam , plura vegetabilia in partibus Europaj Auftralioris egregie indagavit, ubi etjamnum ver- fatur.
Tot difcipuli prasilantiflimi, pro rata parte, cumulurn tam Florse, quam Fauna? regnis addi- derunt, & hanc Reformationem fuffulferunt.
BOTANICI dein Europae dariffimi, effeclus & utilitatis ejusmodi Reformationis haud ignari, eandcm Reformationis inierunt focietatem, & quis- que pro rata parte fymbola fua contribuit. Ulis, qui omni ex parte cum Reformatore convenerunt, merito annumerari poffunt
GORTER in Fiora Ingrica & Geldrica.
LEYSER in Ftora Haienfi.
KRAMER in Flora Aujlriaca.
JACQUIN in Flora Findobonetifi.
MEESE in Flora Frifica.
HILL in Flora Britannica.
HUDSON in Flora Anglica.
DALIBARD in Flora Parifienfi.
GOUAN in Flora Monfpelienfu
KALM in Itinere Americano.
COL-
REFORMATIO BOTANICES.
319.
COLDEN in Flora Noveboraccnfi.
BROWNE in Flora Jamaicenfi.
GRONOVIUS in Flora Virginica.
JACQUIN in Hifi. Flantar. Americanarum.
OSBECK in Itinere Indice Orientalis. Praeter hos etjam fequentes :
MILLERUS in Diclionario Hortulanoriim.
ROYENUS in Horto Leidenfi.
SAUVAGESIUS in Flora Monfpelienfi. Ut taceam Gerardum, Monnierum , Guettardum, Al- lioniwn , Seguierum , Gmelium &c
HALLERUS circa annum 1735, plantas ra- riores in Alpibus Helveticis & adjacentibus regio- nibus habitantes iriveftigare, methodo propria, accuratioribus generibus, facile omnes pulcherri- mis obfervationibus & locis natalibus illuitratas determinare caepit.
Induitria & ftudio tot virorum, formam mu- tavit fcientia, novaque vefte induta eft, & per omnia ante Reformationem fibi diflimilis evafit. Adfumtis Gencribus naturalibus, Specierum dif- fercntiis earumque nominibus Genericis & Tri- vialibus^ hodie seque facile, cujusdam Floram, hac methodo elaboratam pervolvimus, ac librum quemcumque alium, nota lingua confcriptum. Olim vero dum quivis auctor, propriis vel ar- bitrariis Synonymis plantas determinabat, vix in- tra fpatium dimidii anni ejusmodi Flora extricari potuit, priusquam tot tamque varios auclores evolvcrit Lector Botanicus, quot idem au£tor aliegaverat. Si Botanici adhuc eodem modo con- tinuant in determinando novas obfcurasque plan- tas cum earum Generibus fixis, Differentiis & nominibus Trjvialibus, fperare licet, fore, ut plu- rimae planta; brevi, lumine defiderato radient, quo fafto, cultorcs fcientiae ad contemplationem Oeconomise Divinse & Ufus inde generi humano
redun-
3'2o REFORMATIO BOTANICKS.
redundantes, omnes vires intendant & fcientiae ve- rum fructum guftent.
§. IV.
Futuris Botanicis refervata funtplurima, quae vix fummis labris etjamnum guftarunt Botanici, quibus rite dete&is plantis, operam fuam confe- rant; ejusmodi funt:
I. Loci longitudo & latitudo plantarum , colligen- da e Floris editis & edendis, eadem methodo confettis.
II. Stationes plantarum iriquirendae & fingulis fpe- ciebus adjicienda.' , pro fundamento cultura? a).
III. Duratioms plantarum in Semine, Gemmatio- ne, Radice, Caule, Foliis, Florefcentia , Fru- ttificatione obfervanda?.
IV. Gemmce caulis non tantum, fed etjam radi- cum defcribenda?Z?J>.
V. Prolepfis plantarum, ulterius extendenda per earum metamorphofin.
VI. Foliatio, qualis cuique plantae c).
VII. Mftivatio florum facile omniurn , qua confta- bit Corollte complicatio ante expanlionem floris.
VIII. Habitus plantarum d).
IX. Vernationes omnium prout in diff. 46.»
X. Calendarium Flora? pro variis regionibus, ut inde conftet climatum differentiaej.
XI. Horologium Floraj inceptum, continuandum in pluribus.
XII. Somnus in aliis plurimis plantis obfervan-
dus /;.
XIII. Specierum parentes & Hybridarum, opus plurium feculorum g).
XIV. Oualitates & inde Vires eruendse b ).
2* XV.
a) Amoenit. Acad. Diff. 54. b) Diff. 24. c) Diff. 105.
d) Philof. Bot. 163. Goiian monfpel. Guett. ftamp,
e) Diff. 46. f) Diff. 64. g) DiiT. 32, 17, h) Diff. 51, 2P> 3& 86, 17.
REFORMATIO BOTANICES. 321
XV. Pan etjam in aliis regionibus a).
XVI. Pandora itidem, prout in d fflT. 43 , 45.
XVII. Ufus Oeconomicus variis populis b).
XVIII. Qrdines naturalcs c).
XIX. Defcriptiones plantarum novae facile omnium, ad delin. Plantae conficiendae.
XX. Oeconomia & Politia naturae ubique obfervanda.
CONCLUSIO.
Sic calamitas publica Rei Herbariae necefla- riam induxit totius Botanices Reformationem, qiiae fymptomatibus inprimis fcquentibus laborabat:
VARIETATES ■& SPECIES ita libi invicem commixtae erant, ut fpecies a varietatibus digno- fci nequirent. Ex hifce varietatibus quotidiana multiplicatio fpecierum pendebat, quae fe, ut con- tagium, infinite propagavit.
SPECIERUM DIFFERENTLE, loco, mngni- tudinc, colore aliisque notis accidentalibus Hepius innitebantur ; quare nec refpondebant votis in ju- dicandis fpeciebus, & tandem in tantam longitu- dinem excreverant, ut potius defcriptioncs , quam nomina referrent.
GENERA falfa & Iacerata quotidie multipli- cabantur novis auttoribus & novis methodis, dura fingula in variis methodis, varia etjam induebant nomina.
NOMINA demum generica in fe erronea erant, quoad maximam partem; barbara & indica civita- te donabantur, aut rerum alienarum nomina re- cipiebantur pro plantis, adeo ut, utrum avem an plantam vel pifcem indigitarent, incertum efTet; immo, in imponendo novis generibus propria no- mina, fle£tcbant terminationem antiquorum nomi- num, ut nec ratio, nec memoria fufficeret.
CLAS-
a) Diff. 25. V) X>iff. 73. c) Philof. Bot. 27. Totn. VI. X
322 REFORMATIO BOTANICES.
CLASSES & ORDINES enunciabantnr dcfi- nitionibus, deftituti propriis nomenclaturis.
DESCRIPTIONES PLANTARUM in infini- tum extendebantur diffufo dicendi genere, verbis- que inanibus.
Opus hoc Reformationis N. D. Praefes in Fun~ damentis Botanicis inchoavit, explicavit in Bibliotbe- ca, ClaJJibus, Critica & Pbilofophia Botanica, cujus- que praxin tandem in Syfiemate Naiurce , Generibus £f Spcciebus plantarum dedit.
Effe&us hujus Reformationis fuerunt itaque fequentes:
I. Clajfes csP Ordines fua nafti funt nomina.
II. Ordines Naturales inveftigati & Vires planta- rum fundatce funt.
III. Genera, qua; antiquiores impofuerunt, ad di- midio minorem numerum redufta funt, fed aufta duplo pluribus novis deteclis.
IV. Charatteres Generici fixi & immutabiles fafli notis fufficientioribus.
V. Species ad genera relata?, non modo certio- res, fed etjam ftupendo numero plures exotica?, quae antea vagas, nec determinata; erant.
VI. Dijferentice omni fpeciei adjedse, ut certitn- dinem fpeciei, fine evolutione au&orum, acqui- rere liceat.
VII. Varietates abrogatae vel fpeciebus fuis fub- jcclaj funt.
VIII. Nomina Trivialia cuicunque fpeciei impofi- ta, unde & fpecies fua primum obtinuere no- mina.
IX. Loca Natalia plurimis plantis adfignata.
X. Termini artis definiti & ftabiliti funt.
XI. Defcriptiones compendiofiores, fed perfectio- res conftruere inceptum eft, cum exulare de-
" beant pleraeque veterum.
XII. Partes plantarum omnes inveftigatae & in ufum receptae. Janua
REFORMATIO BOTANICES. 323
jfanuce denique plures apertae futuris Botani- cis, quibus patet aditus ad naturam plantarum in- teriorem.
Summa: Reformatione hac obtinuimus, ut ipfa planta proprium fuum nomen Botanico dicat, nomenque Botanicum ad omnia, qua? de ea inno- tuere aucloribus, beneficio feculi, ableget.
H^ec omnia, quas fub Reformatione enume- ravimus, fi Tibi M. L. profcribere placuerit, ftatum Botanices ante Reformationem habebis, at, fi fuerint reddita, videbis omnia, quce Reformatione hac prse- ftita funt.
CXVIIL
CXVIIL
PROLEPSIS PLANTARUM
QUAM
PR.ESIDE
D. D. Car. LlNN^O
Propofuit
HINRICUS ULLMARK,
Vermelandus.
Upfalia 1760. Decembr. 22.
Soboles PR/ESENTIS anni Foliafunt ; INSEOUEN- TIS BraSUa , TER TII Periantbium ; OUJRTI Pe- tala; OU l N TI Stamina ; Jlaminibusque exhaufiis Piflil- lum. Palent hac : per fe ex Ornithogalis ; Luxurianti- bus ; Proliferis ; Pienis & Carduis.
Syft. nat. 2. p. 826. n. 10.
§• I.
Nemo facile dubitaverit, quin plantarum na- tura, quam animalium, multo fit fimpli- cior; adeoque mirum non eft, fi in illius fcientise adyta penetrare difficile fit. Malpighius & Grewius , per Anatomiam , fibi viam eo parare tentarunt; Ilales & alii per Phyfiologiam. Ter-
tiam
PROLEPSIS PLANTARUM. 325
tiam vero ingredi viam mihi propofui, ductum fe- cuturus §. X. inSyft. Nat.pag.S26, ut alii, quibus haec via infueta efc, cam finc errore fcqui poOint. Antequam rem ipfam aggrediar, monuilTe juvabit, Plantas I:mo vivere; II:do Earum vitarn in fub- ftantia medullari confiftere; IILtio Ramum ita- que ultimum, cujus medulla aliquo modo laeda- tur, illico extingui: confirmat hoc Ramulus Pi- ni fylveftris, a Dermefte piniperda exefus. IV:to Hanc fijbftantiam medullarem effe divifibilem & multiplicabilem in infinitum, ceteris paribus; ra- mus enim Saiicis in terra defixus, fuccrefcit in arborem vaftrc magnitudinis ; quernadmodum etiam inde fuccifi ramuli, fi pari modo terras inferan- tur, in arbores excrefcunt, & fic porro in infi- nitum. V:to Nec alimentum fibi ipfi com- parare pofTe medullarem fubftantiam e radice; fcepe cnim inferior medulia liqucfcit & in trun- co evanefcit, quare etiam frequenter cavas Quer- cus videmus quotannis vivere, foliis virefcere & novos protrudere ramulos, nulla licet medullarfs fubftantia in trunco inani effe poflit. Vl:to Sed medullarem fubflantiam fuum e cortice habere nutrimentum; quapropter , cum tenuis tantum circularis ambitus in Pinu decorticatur , fupra annulum tota perit arbor. Vlltmo Corticalem fubftantiam extrinfecus ex Epidermide conftare, deinde ex Cortice vafculofo, qui quotannis in latere interiori Librum deponit; qui Liber tan- dcm in arboribus fit fubflantia Lignea, ut in trun- co transverfim diffeclo, ligrri intueri liceat annu- los annotinos concentricos; quare etiam in de- truncata Quercu aut Pinu aliisque arboribus, ex numero annulorum conccntricorum ajtatem judi- care poffumus arboris. VIILvo Ubicunque fue- rit Ramus, ibi, li caulem longitudinaliter ape- riamus, fibram confpici meduJIarem, ab ipfa me-
X 3 dulla
326 PROLEPSIS PLANTARUM.
clulla enatam, corticem pcnetraffe, tum pridem dum ramus ille in fuo fuit primordio. IX:o Ubicunque hic ramus excrefcit, aut, quod idem, ubicunque medulla pcrtranfiit, ibi, a latere corticis exterio- ris,folium fuccrefcere, quod ufum adfert motum excitando, dum in aere quafi volitat, & attrahendo alimentum primordio novo, dum futurus ramulus adhuc tener eft; illud vero fi decidit, nunquam rc* nafcitur Folium.
§. II.
Hifce obfervatis, e rc efl ultcriorem difcere rei hujus progrefliim; quare luculcntiflimum ex arbore, qiue habet gemmas, exemplum propo- nam. Quam primum arbores verno temporc fo- lia fua explicant, gcmmam in fingulis folii alis obfervamus. Ha?c gemma, appropinquante sefta- te, intumefcit, dum cx fquamis confiftere eam apertc videmus; Folium autumno ingruente de- cidit, gemma autem per totam hiemem remanet, & fequente vere intumefcit, folvitur, elongatur, qfio exficcatce fquama? exteriores defiuunt, inte- riorcs autem expanduntur in folia, (ad fimilitu- dincm alse Papilionis e puppa prodeuntis,) a fe invicem feparantur, mediante parvo illo ramulo qui elongatur, & ftatim babet unumquodque rovum folium in fuis a!is fuas novas gemmas fquamofas, quae infequente anno elongabuntur & ad ramulos frondofos cum fuis gemmis expanden- tur. Itaque dum video arborem, fuis ornatam foliis & intra illa fuis inftruttam gemmis; qua?- ritur, ex: qua materia gemma? ifta? confiftant? Conftant ex foliorum rudimcntis, cum fuis gem- mulis, & hx gemmula? eodem modo ex fuis fo- liolis atque gemmulis, ita ut parum habeamus perfipeflum, in infinitumne, aut quousque hsec progreffio fefe extendat? Nam ficut natura ordi- tur omnem vitam a minimis & fere in fluido;
ita
PROLEPSIS PLANTARUM. 327
ita nec oculus quidem armatus longius penetrare valet. Hanc gemmarum compofitionem vix ultra annum fextum fe extendere, demonftrare adni- tar: Et fic eodem modo res fefe cum herbis, ac cum animali Volvice globatore, Syft. nat. pag. gro. habet, in quo oculo armato cernere hcet, intra matrem natos, nepotes, pronepotes, abnepotes, usque ad progeniem fextam. Arbores Indiae raro quidem evidentes gemmas habcnt, fed earum ta- men loco intra fubftantiam corticis, in ala folii, rudimentum futuri rami delitefcit, quod clariflime videmus in Ptelea & indigena FranguJa, ita ut non difFerant, nifi tantum gemma majore vel mi- nore, magis vel minus protrufa. Ubicunque fo- lium reperitur, ibi intra fubftantiam corticis fibra medullaris f. gemma pofita eft, licet faepifllme mar- cefcat & pereat, dum liberior aditus verfus mi- nimam refiftentiam fuperiorem medullae datur. E. g. Tulipa fimplicem habet caulem trifolium & fiorem fine aliquo ramo. Si flos Tulipa; abfcinderetur , quam primum propullulat, novus dein ramus aut flos ex ala folii, non aliunde, provenit. Planta; cauleannuo, quae gemmis carent, fuos etiam pro- trudunt ramos ex alis foliorum, qui in arboribus anno demum fequenti proveniunt; atque fic in iis ex omni ala rami excrefccre poflunt, fed quoniam flores ultimi medullse funt fines, in quos fe ad femi- na gignenda ftffundit, fieri poteft, ut eo usque cre- fcat, donec flores omnes occupaverint alas, qtio fafto naturah lege definet crefcere, quod in Coreopfi verticillata vidimus.
§• nr.
Speftatu dignum eft , quod fi arbufculam , qua3 in olla antea pofita, quotannis floruit & fruclus protulit, deinde deponamus in uberiori terra calidi caldarii, proferet illa per plurcs annos multos ac
X 4 fron-
3*8
PROLEPSIS PLANTARUM.
frondofos ramos, fine ullo fructu. Id quod argrj- mento eft, folia inde crcfcere, unde prius enati funt flores; quemadmodum viciffim, quod in folia nunc fuccrefcit, id natura ita moderantc, in flores rr.utatur, fi eadem arbor iterum in olla feritur, ita ut rndices intra ejus clauftra coerceantur, ne fe cfTundant; quare etiam hortulani, qui defiderant, tit Fragaria in hortis uberiorem edat fruftum , ca- pillares vere abfcindunt radices, antequam illam transponant , nec fpe excidunt, quin uberiores flores & fruftus ferat.
§. IV.
Soboles PRJESENTIS anni FOLIA efte patet per fe.
Omnes plantas vivere, licet, quantum quidem nobis cognitum e(t, non fentiant, confefla eft ve- ritas*); eas enim vefci terra, eas generare, eas morbo laborare & eas tandem mori, videmus. Omnem vitam confiftere in motu , cft Pbyfiologorwn axio- tna, quem in finem, fcilicet ut motus multiplicetur , Mammalia pedes, Aves alas, Pifces pinnas &c. accepcrunt; fed Plantis, quarum ora five radices in terra defixa funt, unde continue inftar Hirudi- num fugunt alimentum, pro motus organis funt folia, qua? femper agitantur inquieto motante acre, in eo quafi quotidie volitant, & quo crebrius & ve- hementius a vento moventur, eo firmiores eva- dunt herbae , haud ferme aliter ac animalia majore motu firmantur & robuftiora fiunt; quare etiam Planta? Alpinae, quas affidui; ventorum agitationi exponuntur, &, qua? ad Caput bona? fpei crefcunt, nbi frequentes turbiner terram verrunt, aliis multo flrmiores rigidioresque funt. Contra ea vero Plan- tne Nemorofie , qux fuis teguntur nemoribus, Palu- ftrcs aut Aquaticae, & aphylli Fungi, qui nullum
habent
.*) Amoenit. Acad. Tom. L pag. 333.
PROLEPSIS PLANTARUM. 329
habent motum externum, funt fragiliffimi, brevio- ris sevi, nifi arborum truncis adfixi fuerint & fic earum mo.tu praeparatum fuccum participaverint. Raro itaque alias plantas aphyllas obfervamus, quam folummodo Plantas Parafiticas, quae aliunde ia quod ipfis deeft accipiunt. Palam etiam eft plantas hyeme frondibus deftitutas non crefccre, fed fopore quafi fepultas aut inftar urfi hybernantis immutahilcs ftare.
Dum verno tempore, propiori calcfcentes Phocbo , quafi revivifcunt, proveniunt nova folia & recentia motus organa, quibus reficiuntur & crefcere pergunt: Liber addit arboribus novum annulum annotinum, plantae fuam peragunt aefta- tem in perpetuo motu; haec folia motus organuni in plantis funt, quae tantum ad earum conferunt vitam & alimentum , ut eis carerc vix pofiint. Arbores more herbarum crefcere videmus, ita ut cx earum gemmis mollis excrefcat caulis, qui fua habet folia, & hunc caulem fuis inftrnftum foliis, quafi plantam 'annuam , confiderare debcmus, Jicet Liber arbores poftea interne veftiat & novum effi- ciat annulum annotinum , priori exficcato , in fub- ltantiam mutato ligneam, meritoque tunc pro offe habendo: Sed fic tamen eft ipfa herba, qua exte- rius latus & folia, planta annua*}, etiam in femper virentibus, quae folia fxpius tres annos retinent. Sic fuftentatur planta, dum radices e terra fugunt lbbtiliffirnam tin&uram humofo - aquofam , dumque calor hunc herbarum fuccum furfum per earum vafa, minimam verfus refiftentiam , impellit, ita tit hic fuccus regredi nequeat, & dum ventus de- nique earum agitat folia, ut applicatio fucci nu- tritii eo melius fiat. Accidit quidem interdum, ut infe&a folia plantarum arrodant, unde fit, ut plan- * X 5 tas
*) Syft. Nat. Tora.II. pag.825.
330 PROLEPSIS PLANTARUM.
t-E infirmiorcs foepe moriantur, nifi earum radices nova poflint explicare folia; quando autcm id con- tingit in arboribus , qua2 hujusmodi injuriaj tole- rantiores funt, quod ventus earum paniculas mo- \Teat quatiatque , coguntur fa?piiiime gcmrnre, quse fequenti anno folia prolaturi erant, fua anticipare folia, idque eft, ea feffcinanter proferrc, ut planta non fit fmc motus orgariis; nunquam cnim folium, quod femcl laceratum fuit aut decidit, rccrefcit. Berberis vulgaris hac in re naturali & infigni no- bis erit exemplo. Haec deberet folia proferre al» terna, quod perfpicue, dum planta primo vere fuos protrudit furculos , videmus; habet etiam illa, inftar aliarum arborum, in alis foliorum fuas gem- mas aut rudimenta futuri anni plantrc; fcd hic ac- cidit, ut petiolus foiiiferus in fpinam coar&etur, &ejusbafis, quv mollem habet denticuium, utrin- que induretur & evadat major ad fpinas laterales, ut fic conjunflim fiat fpina trifida; atque adeo gem- ma futuri anni cogitur ftatim hoc anno fe aperire & vera gignere folia, quare etiarn prima folia, qua3 tum prodeunt, duo oppofita evadunt & late- ralia, deinde alternatim , intra fpinam pofita, quod rarum eft exemplum, in nulla alia planta a me vifum,
§. V.
Soboles INSEQUENTIS anni BRACTEAS ejfe patet ex Ornitbogalis.
Antea diximus, omnem gemmam confiftere ex rudimentis foliorum , quas in fuis alis fuas ha- bent gemmas & hce fuas , has tandem explicatas mutari in folia & interdum in flores. Sed vero fimul conftat, flores in folia converti, ubicunque luxuriofum fuppetierit plantae alimentum, atque ideo fequitur ut confideremus, qualis hic fit pro- ceftlis. Notum eft, Salicis frucfcificatiooem efle
amen-
PROLEPSIS PLANTARUM. 331
amentum , quod fpica conftat, cujus fquamre, ca- lyces, brafteas aut folia floralia funt parva & foliorum ftru&urae diffimilia evadunt. Si in his amentis infe&a mature interiores partes fru&ifi- cationis confumerent, excrefctmt hre fquamae in folia floralia, confuetis foliis fimilia , unde Rofa fic dicta Salicina evadit. In Pinu Jhiete, quando purpurei ejus flores feminei proveniunt, li tunc ejus piftilla deftruantur , fiunt purpureae fqua- mas virides, anguftiores, & naturam faciemque fo- liorum affumunt, quod luculentiffimo eft indicio, has fquamas in fuo primordio foliis gignendis fu- ifTe deftinatas, fed a fruftificatione in fquamas dilatatas & coloratas ftrobili permutatas efle. PJu- rimas etiam plantas videmus fuis gaudere bra- fteis aut involucris, ficut racemum Padi, Fu- mariam bulbofam, Umbellatas, & ut verbo di- cam, maximam plantarum partcm; Et licet non-« nullae earum racemos aut corymbos proferant, fine talibus manifeftis bracleis , ut plurima; Te- trad}Tnamifta? , inde tamen nihil aliud conclude- re poffumus, quam brafteas aut contabuiffe, aut non fatis fefe explicuiffe, quum adhuc in fuo pri- mordio minimo effent. Si in racemis aut corym- bis maturc flofculi deftruantur , bracleas poftea vi- dcmus naturam affumere foliorum, atque hoc ipfo indicare ejusdem fe cum foliis effe originis, eo tamen difcrimine, quod bra&eae fint folia ex po- ftcriori progenie, ita ut, dum gemma tempore verno foJiis fe in furculum explicat, fint braclea; nihil aliud quam talia folia, quae gcmmam con- flituerent & in fcquenti anno in folia mutaren- tur; femper enim ubi flos ex ala folii provenit,- inde rariffime provenit primordium rami, fed fre- qucntifiime ex foliorum inferiorum alis non flores, fed tantum rami excrefcunt. Has itaque bracle- as in Pado, Ribe & Phytolacca vera effe folia,
affir-
332 PROLEPSIS PLANTARUM.
affirmate dicerc pofTumus. Oniitbogali & Hyncinthi fpecies exemplum hujus rei luculentiflimum prai- bent. Bulbi & Gcmmae hybernacula funt plantai, ea d iflinClione , quod Bulbi bafes foliormn praterita planta fint, Gemma -autem rudimenta foliorum futura planta. Ubi Bulbus crefcit, fiunt foliorum bafes perfiflcntcs , & nova folia excrefcunt intra prio- rum bafes. Intra haec podcriora folia latet gem- ma aut rudimentum futura? plantae, haud aliter ac gemma in alis foliorum arborum. Hac gem- ma conftat rudimentis foliorum futuri anni, quae adhuc parva funt, & in fuis alis, perin.de ac de arboribus dietum eft, rudimenta novas plantae con- ftituunt. Quod fi contingat, ut ha?c planta fe in fiorem mutet, fit ut gemma, qurc inftanti anno folia gigneret, hoc anno in fcapum elongetur: Unde accidit ut rudimcnta foliorum gemmalia maxi- jnam fui alimenti partem amittant, quod fuccus furfum ad fructificationem trahatur, quare folia parva evadunt, aliamque accipiunt ftructuram & facile marcefcunt, quse tum a Botanicis Brncleae rominantur. Ita ut bracteae nihil aliud quam folia fmt, quae, nifi planta florefceret, infequenti anno vera ficri folia deberent. Differentia plantas an- nuas inter & perennantes nulla alia, quam haec eft, quod tota medulla in plantis annuis ad frufti- ficationem celeriter expellitur, fed in perennanti- bus , qua magnam partem, in trunco aut radice retinetur.
§. VI.
Soboles TERTII mni efl PERIANTHIUM, quod patet ex Luxuriantilms . Calyx eft tegumentum cxtimum fructifkatio- nis c cortice, Syfi. ATat. pag. 826. §. 9,, Cortex protrudit folia, ita ut folia nihil aliud fint, quam foboles e cortice pro motu plantae, ubicunque fibra medullaris corticem penetrat & novam poteft pro-
duce-
PROLEPSIS PLANTARUM.
duccre vitam. Dittum eft, in omni gemma aut prirnordio plantae deiitefcere rudimenta foliorum, parva & conftipata, & haec etiam folia in fuis aliis alias minores conrinere gemmas, quae etiam fquamis foliaceis cum fuis minoribus gemmis con- ftant: quousque autem ille fefe extendat progref- fus, hacTfcenus nemo dicere potuit. Quundo nunc fruclificatio, perfeftionem confecuta, expellitur, perdunt tertii anni folia abundantiam adflucntis fucci, & fic a fe invicem non removentur, fed in- ter fe cohaerefcunt, data liberiori via medulla? ad fuum properanti faftigium , & tum Pcrianthium conficiunt folia. Quod vero Perianthium nihil aliud fitj quam approximata plantae folia, id aperte ex plurimis plantis videmus. Pyri & Mefpili caly- ces faepe ad perfe&a folia excreicunt. Rg/cs calyx foliofus exemplum adhuc longe clarius fuppeditat, cujus folia calycis ipfius plantaB foliorum numerum aequant. Non vero alia planta hujus rei manife- ftius praebet exemplum, quam quidem Mefembryari- b tbemum barbatwn, cujus folia hanc prorfus fingula- * rem habent faciem, quod ipfo apice fetis rigidis fafciculatisque fint barbata, qualia in nulla unquam alia planta vidi, nifi forte in Ca£to mammillari. Quando vero calycem Mefembryanthemi barbati intuemur , eum quinque foliolis apice barbatis con- ltare obfervamus, ejusdem prorfus fingularis for- miJ, quam ipfa habent folia caulina, quod perfpi- cuum eft fignum calycem modificatum efle ab ipfis foliis. Accidit quidem faepiflime, ut folia calycis fint parva, coarclata, exfucca & ita a foliis cau- linis diftinfta, ut funt fquamae gemmarum ab ipfius arboris foliis; licet unum idemque agnofcant prim- ordium. Folia autem calycina nihilo tamcn mi- nus ejusdem efie naturae cum foliis plantae, id alia ratione videre poffumus, examini fubjiciendo plantas luxuriantes fioribus proliferis, e. g. Rofam
aut
PROLEPSIS PLANTARUM.
aut Geum rivale, cum funt prolifcra, tunc enim ob exuberans alimentum , quod adfertur, excrcfcunt folia calycina, qus alioquin parva funt & perfe&a fiuntfolia, magnitudine, flgura, coniiftcntia & ha- bitu foliis ipfius plantcc fimiiJima, ita ut nuIJum fit dubium , quin folia calycina a principio ejusdem fuerint cum foliis caulinis fubltantia?.
§. VII.
Soboles OUARTI anni PETALA, quod patet ex Proliferis.
Corolla conftat Petalis, quae funt tegumen- tum interius flcris e Jibro faclum. Dum fruclifi- catio fit, dchifcunt partes internae plantae fpon- tanea lege, In trunco exterior efl cortex, deinde liber, Calyx e cortice enafcebatur, quare necefTa- rium eft, ut petala ex Jibro formanda fint. Liber cft mollis, tcner, diaphanus; quare mirum non eft, hunc in flore talia gignere petala, quse pJus quam ipfe calyx expanduntur, qua; odorem im- buunt variosque induunt coJores, & caduca prseter- ca funt ac magis decidua. In trunco vidimus, quomodo quotannis cortex intrinfecus librum gi- gncret, quomodo ille ibi quotannis qua maximam purtem in ligneam mutetur fubftantiam, & in arbo- ribus annulum ligni annotinum efficiat. Partcm autem ejusdem libri cortex fibi in nutrimentum confervat, ita ut, licet extrinfecus in mnJtis arbo- ribus quotannis excorietur, priftinam tamen fuam retineat craflitiem. Quoniam vero cortex & liber arftiilime funt primo vere combinati , ita ut tum tempoiris una eademque ilnt materia, mirum non eft,'h?EC duo in flore vernali ita eife fgepius con- junfta, ut non qua calycem & petala fmt diftincla, verum etiam, ut faspe difficile nobis fit diclu, calyx ne fit an cqrolla floris, dum hsec duo non funt
fepa-
PROLEPSIS PLANTARUM.
feparata; immo Botanici ipfi confitentur in iflius- modi natura? ftatu, nullos efle limites inter caly- cem & corollam. Permulta etiam exempla nos docent, plantas vernaies, dum cortex & liber nondum in trunco funt feparata, floribus qua calycem atque corollam gaudere conjunctiflimis ; exempla fiftant Daphne , Ulmus , Anemone, Hel- leborus , Caltba, Leucojum, Galanthus , NarciJJus , Fritillaria, Tulipa &c. Hinc eft, quod hi flores latere interiori inftar corollae fint colorati, fed, fi permanferint, fiunt tantem peracla florefcentia vi- rides, ficut videre eft in Helleboro , Caltha, Daphne, Polygono, jfunco &c. Hinc patet illa quaj inter corticem & librum intercedit cognatio, ita ut cor- tex librum gignac & liber lignum , ut alterum in alcerum tranfeat & mutetur, quod luculen- ter a proceflu infitionis patet. Quod fi ad prxm- ordia plantarum, defcendere velimus, ubi ipfa generatio intra ipfas gemmas peragitur, reperimus illud ad finem tam fubtile, pellucidum & molle evadere, ut fenfibus noflris aflequi non poflimus, quafi primum nihil aliud eflbt, quam gelatina e tenuiflimo libro; omnis enim generatio in fluido proximis incipit, adeo ut in eam facile adducar fententiam, medullam & librum omnium prima eiTe plantee ftamina. Immo credibile eft, ipfum cordcem, qui etjam a tenuiflimo principio fua ducit primordia, qua exterius Jatus ab ipfo libro indurari, ita ut fuis limitibus hsec duo diftingue- re difikile nobis flt; qua? cum ita fint, mirum non eft, albam Hellebori nigri corollam, pcrafta florefcentia, perianthium viride inde evadcre & lacleam corollam Ornithogali calycem virkicm tan- dem fieri. In • luxuriantibus proliferis Gei & Rofa floribus, videmus quomodo corolla prorfus evadat viridis & naturam foliaceam calycis induat. Quum calyx nihil fit aliud, quam folia, & fingula folia
in
336 PROLEPSIS PLANTARUM.
in fua ala prlmordium plantaj inciufum tcneant aut gemmam, quaj rudimentis foliorum conftabit fub- iequentis anni; fequitur petaia idem neceffario effi- cere primordium, quae immediate intra folia caly- cina veniunt, ergo debercnt eciam petala, niii rlo- res tierent, mutari in folia infequeni.ium annorum.
§. VIII.
Soboles OUINTI anni STAMINA ejje , patet ex Plenis.
Obfervavimus antea librum a latcre corticis interioris generari, eum, deinde a cortice fepara- tum, fubftantiam ligncam veftire, in lignum in- durari & novum tandem annulum facere concen- tricam. Ea eft ligni natura, ut longitudinaliter fcindi & in fila ac fibras deduci poffit: eodem rnodo funt ftaminum filamenta filiformia. Stami- , na efTe fubftantiam ligneam, luculenter ex Afaro patet; fi enim ejus caulis abfcinditur , fila duode- cim purpurea ipfa fubftantia lignea videbimus, donec in ipfa filamenta ftaminum definant. Fila- menta fuas antberas polliniferas proferunt; pollen eft veficulare, & in fe continet, nefcio quid, fub- tile, quod fenfibus aflequi non pofTumus. IIoc pollen rumpitur, dum fub ipfa florefcentia ad hu- midum ftigma adha?refcit , & explodit fuum im- palpabile, quod per ftylum ad rudimenta femi- num adtrahitur, fine quo rudimentum medullare novse plantse, intra femen nunquam germinat; quare maxime probabile eft, cum exterior tuni- ca ligni, ex qua ftamina proveniunt, nuperrime afllimferit fiibftantiam ligni e gelatinofo libro, pollen in fe tenuiflimam comprehendere fubftan- tiam libri, quae ad medullarem feminum fubftan- tiam perveniat, eamque veftiet fubftantia cortica- Ji nutritiva gelatinofave libri: mihi faltim videor illud in feminibus Mirabilis obfervafle. Ut vero
naturaj
v
PROLEPSIS PLANTARUM.
naturae veftigia a poftcriori fequeremur, ea qua incepimus via , Corticcm notavimus exfcrere folia, bracieas & alyces; Librum in interiori ejus latere generari & mutari in petala; eundem librum fub- itantiam Jigneam veftiiife & in lignum denique in- durari. Ulterius obfervabimus, Papaver e. g. quodin folo macriori flores protulit fimplices , in folo fer- tiliori ob copiofum nutrimentum, flores proferre plencs, id eft, corollas multipJicatas ftaminibus exclufis, quum ftamina evadant petala, ubi fepe antberarum rudimenta margine interiori petaloruro, inlldere videmus, unde haud forte immerito con- cludimus, fubftantiam Jigneam acopiofo nutrimento sterum in fubftantiam Jibri emollitam efle, quae in flore in petala mutatur; quo fit ut piftillum eva- dat fteriie, fi omnes antherse excluduntur & ftigma non accipit pollcn aliunde. Nunc quoniam ex ala folii provenit primordium plnnta?, & ex ala folii ca- lycini petala, qua? nihil aliud quam adhuc toneriora folia funt, & haec petala etiam habent, a;que ac cetera folia, in alis fua folia feriora , fequitur fta- mina talia efie, nam in petala mtitari polfunt, uti petala in folia calycis.
§. IX.
PIST2LLUM, Jlaminihns exhaujlis , ejfe UL TIMl anni folia , a Plenis cf Carduis. Librum interiori corticis lateri primo vere ad- hcerere diximus, & eum tandem, ingvuente aiftate, feparari a cortice & ad intcriorem fubltantiam ad- hasrefcere, atque in exteriorem tunicam annotini ]igni indurari diximus. Indicavimus etiam , librum & lignum in fuo primordio ita efte gelatinofa, ut ea fenfibus diftinguere rion poflimus, quum omnis generatio in minimo aut fere in fluido peragatur. Mihi itaque valde probabile videtur, librum efle prajftantillimum , quod medullam veftiat, cumque duas habcre fuperficies, externam corticalem & Tom. VI. Y inter-
338 PROLEPSIS PLANTARUM.
internam medullarem ; obfcrvavi enim, dum piftil- lum fe profert, fibrillas medullares, unde germina crefcunt, femper e(Te veftitas membrana aliqua, germen ftylumque obveftiente, licet tam tenuis faepiflime fit, ut vix aliquod rcperitur corticale, quod ftigma veftiat. Ut vero piftillum credarnus efie rudimentum fexti anni foliorum, eo inducimur, quod non iine fingulari voluptate vidimus, in flo- ribus plenis Cardui heteropbylli & tatarici, in quibus flofculi majores evafere, feminum Pappo dilatato in foliola angufta laciniata, Corollis majoribus, craffio- ribus, inftar foiiorum viridibus & ferratis, jlami- murn fikimentis caftratis, fed ftylo, quod fingulare, enato in duo foliola viridia ferrato ciliata, ad fimi- litudinem bra&earum. Quin etiam mihi videtur, quod ad plantas flore compofito, ex foliis fecundi anni Calycem communem formari, & ex tertii anni foliis Paleqs, licet in omni genere compofitorum non evolvantur, & pappum gigni ex quarti anni fo- liis, in jam nominatis Carduis: Quinti anni folia tum conftituerent corollam, quod diximus viri- dibus & ferratis flofculis. Sexti anni folia e ftami- nibus me non in compofitis vidifle fateor, fed illo- rum loco folia piftillacea , quae in compofitis aut plenis funt frequentiflima. Quod fi ulterius piftilli mutationem in folia oftendere foret animus, Ra- nunculi) Aaemones , Gei, Rofee &c. flores proliferos in fcenam proferre poflem , fed fufficiant dicla.
§. X.
Conclufi o.
Ex ha&enus di&is, nullo negotio quisque in- tellexerit hujusce indolem & naturam Plantarum. Sed juvabit tamen in brevem ea omnia cogere fum- mam. Cerno arborem in exigua fatam olla, ma- cram & miferam, quotannis flores ferre uberrimos; quod fl illam in pingui & humida terra deinde de-
po-
1
PROLEPSIS PLANTARUM.
pofuero, illam video mnximos ramos & copiofifli- mas proferre frondes, fed ne minimum quidem fru- ftificationis fignum oftendere; unde adparet, quo- modo arbor in pofteriori cafu fuam mutaverit na- turam, in priori autcm metamorphofin fubierit, fed lic tamen una eademque eft ; clariflime enim in bulbofis patet, folia infequentis anni fieri bra- cteas, quemadmodum etiam Mufe ad fingula folia adhaerefcunt rudimenta foliorum, licet tabuiffent: denique dum tale rudimentum affluxum accipit: uc poflit extendi & crefcere in fcapum, abeunt folia ' in bracteas, nunc caducas & coloratas, qua? in rion florente viridia & magna evafiffent folia. Quod folia Culycis nibil aliud quam caulina fuerint, quas in primordio fuo cohaiferunt, poftea vero, data ]ibe- riore via iitcco nutritio, non tantum acceperunt affluxum nutrimenti, ut ad fimilitudincm bractea- rum a fe invicem diftrahi potuerint, id vero claruni eft ex Pinu, Salice & pluribus aliis, quibus etjam Calendulam pruliferam adjecero, qu-c ramos aut pe- dunculos ex fquamis calycis coinmunis protrudit. Vix credidero folium effe, quod rudimentum no- vae planta* in fua ala non inclufum habeat; & ha?c nova rudimenta cum foliis dcinde enafcentibus fe produnt. In alis foliorum calycis latent petala, quaj foliis gemmaj refpondubunt intra folia calyci- na; & quoniam ha;c pctala folia viridia evadere poffunt, eft res extra controverfiam poiita: Hepar enim Cor fieri nequit aut Cor Stomachus, fed lin- gula fuum retinent priucipiuni, quod quum fem- per modificetur, aliud aliudque videtur. Sic inter arbores Padum intueamur, cujus bractea: hoc nnno vigent & eodem in loco quo folia fequentis anni officium obiturae cffent, fi calyx tertio a n n o a
biiflet
in folia, Petala quarto, Stamina quinto & Piilil- lum fexto anno; fed nunc fi illa arbor florebit, dicto modo, fuas anticipnbit partes, ut res mihi
Y 2 videa-
34<> PROLEPSIS PLANTARUM.
videatur fimilis ei, quod contingit in planta an- nua, (&quid aliud cft in plarita annua, quam liberior propulfio liquorum & evolutio partium?) & id qui- dem eo modo, ut quod in arboribus per plures an- nos fit, id uno anno in plantis peragatur. Uum contingit, ut infecta frondes arborum corrodant, explicant fepiflime esedem fuas (pro futuro anno) parvas gemnas in folia, (folium enim deftruclum re- nafcitur nunquam,) id eft, anticipant foJia futuri anni, dum illae bra&ea?, quas fequente anno fiores proferrcnt, accipiunt affluxum humorum, nafcun- tur folia etiam fequentis anni , unde accidit, ut in co cafu arbor vix fequenti anno floreat. In antece- dentibus monftfatum eft , gemmas ex alis foliorum oriri, nullo vero alio modo; hanc gemmam ex fquamaceis foliorum rudimcntis conftare, quae in fuis alis fubtijiores & minores habent; gemmas eas- dcm non pofle non cisdem conftare partibus: Id vcro quousque fe extendat, nemo .facile dixerit, niii forte pcr rnetamorphofin floris folvi poifit, ut ad fcxtum progrediatur annum, fi quidem plantam ut florentcm concipere nobis liceb.it. Nemini vero id fcrupulum injiciat, quod caulis annuus feepe pri- mo anno floribus veftitur: quod enim oculis vide- mus, id pro vere habendum eft, in ipfo nimirum femine latere rudimentum novae plant33 cum fuis gemmis fojiaceis, quae intra fe fuashabeant, opor- tct, gemmas & gemmulas foliaceas, quod in Amyg- dali femine patet *). Quisquis hanc plantarum in- tellexerit evolutionem, is multa folvendi dubia ma- nifeftam invenerit viam, fcilicet quomodo ex Amert- to oriatur Spica, ex fpica Raccmus,, ex racemo Co- rymbus, ea unica ratione, quod bafes foliorum clon- gantur. Quare vcgetatio ibi definat, ubi incipit fruclificatio ; quare gemmee arborum eodem anno
fua
*) Philof. Bot.301.
PROLEPSIS PLANTARUM.
fua non explicent folia cumpetalis, nifi folia cor- rodantur; quare arbor in macra terra floreat, fed foliis in pingui luxuriet; quomodo flores pleni non fpecie, fed modificatione d-fferant; quomodo folia juftum fui ortus tempus anticipent, ut femina aeque celeriter vitam planta; ac ipfa gemma multiplicent; ita ut propagatio e femine & gemma fiat co&va. Sed ne ultra modum excrefcat haec DifTertatio, te- lam traftationis abrumpam, oportet, aliis reliftu- rus ea perfequendi gloriam , quorum ego primas tantum jineas duxi: hanc autem a me monftratam viam, quisquis me perfpicacior infliterit, is, non fme fumma voluptate, totam emetietur vegetatio- nis filvam. Non quidem me fugit, nebulas fubinde hoc emenfuris iter ofFundi, U\x tamcn diftipabun- tur facile, ubi plurium uti licebit cxpcrimento- rum luce; natura enim fibi femper eft fimilis, licet nobis fcepe, ob neceflariarum defe&um obfervatio- num, a fe diffentire videatur. Totius autem rei fun- damentum in eo fitum eft, quod plantae eodem fere modo fefe habeant ac Vermis Volvox globator: quod fingula folia in fua ala habent (nifi deftru&a fuerint) fuas gemmas (id eft primordium nova? plan- tae) in ufum futuri anni; & hcec pofterior gemma etiam e foliis & eorum tertice progeniei gemmis conftabit, hce ultim^e gemmre non fine foliis & fuis minoribus quartae progeniei gemmis concipi pofilint, & fic in cetcris.
Quando flos nafcitur, abeunt folia gemmacea anni fequentis in bra&eas, tertii in calyccm , quar- t: in petala, quinti in ftamina, fexti in piftilla, quod a fitu judicatur; confirmatur a pofteriori, re- tardata fruftificatione incepta, nam fofium fine primordio vegetationis f. gemma concipere non poflum.
CXIX.
CXIX.
FRUCTUS ESCULENTI
QUOS
P R M S I D E
D. D. Car. VON Linne
Propofuit
JOHANNES SALBERG
Holmienfis.
XJpfalia 1763. Junii ii.
D. D. , §■ I.
Deus optimus maximus totum qui ornavit ter- rarum orbem multifariis Omnipotentiae & Bonitatis fuae fpeciminibus, inque illis etiam hominem locavit; ei quoque, ut & csteris anima- libus , e tellure aUmentum fubminiftravit. Homi- ni efculenta funt copiofiflima, plurima; nam Mam- malia & Aves, Amphibia & Pifces, Infefta & Vermes, fuo quaeque modo hominibus vithim prsebent; & pra?terea Vegetabilia partim radices & caules, partim folia & fiores, partim denique fru&us porrigunt. Ejusmodi alimentis, corpus
ho-
FRUCTUS ESCULENTI.
343
hominis, cum & viribus vitoe & motu indies con- teratur, indies quoque opus habet; horum vero omnium quae efculenta funt, huic ufui non cequali fe commendant utilitate, fed alterum alteri praefc- rcndum; hinc ideo promanat quaeftio: an hoc vel iJlud cibi genus homini magis conveniat; hujus ad folutionem nodi multi muita docuerunt; casteris vero mihi praeftare argumenta videntur ab inftru- mentis alimentariis homini propriis, aut etiam ab ordine naturali , defumta.
Homini a Natura prorfus nudo, calidiores, intra Tropicos, regioncs dcftinatas eife vcrifimil- limum videtur, etfi induftria atque fagacitate fua frigidiores fibi regiones habitabiles fecit. Peren- nis in illis aeftas, per totum annum vegetabilia vi- ridia & flores & fruclus proferre facit, adeo ut locus ipfe natalis hominem phytophagum decla- mct. Ad haec, unicuique Animalium gencri fua dedit inftrumenta alimentaria Creator O. M. Fc- ris acutos dedit ungues, praedam lacerandi retinen- dique gratia; Talpis aliisque amplas creavit Pal- mas, quibus fodendo fibi viflum acquirunt; Si- mia manus fruclibus legendis aptas adepta eft, & fic porro. Primaria vero inftrumenta cibaria den- tes judicantur: hi aliter crcati Feris qux carnes, aliter Pecoribus quse folia comedunt, aliter Gliri- bus, quae rodendo fibi viclum parant. Homo ve- ro nulli animalium propius accedit Simia , quacum convenit & manibus &. dentibus; horum quatuor ircifores frucius confcindunt, folitarii laniarii con- tt ndunt, & molares plures mola quafi conterunt; denique etiam Pueri, quorum adhuc propenfio im- mutata, per inftin&um naturalem, fruftus appe- tunt. Sit adeoque homo a natura Phytophagus, quemadmodum etiam font gentes quaedam Indiae, Gymnofophiftas Brachmanes loquor, qux nij nifi frudus comedunt maturos, aut etiam Lotophagi
Y 4 Pal-
344 FRUCTUS ESCULENTL
Palmae dadtylis fere folis vitam & diuturnam & fa- nam fuftentantes; primos quoque homines fruftus comediffe & facri & profani di&itant audtores. Fru&us itaque maturos efculentos fapidiffimum , fa- Juberrimum, & natura; maxime convenientem ho- mini fubminiftrare cibum, ubi fufficiente habeantur copia, fentio.
Qui fru&uum rejicere utilitatem tentarunt, alia inter quoque proferunt: Pueris a copia ingefta varia fupervenire mala, ut infar&us glandularum, Scrophuloe, Scabies, Dyfenteria, Cholera&c. Sed fruciuum qualitates valde diffcrunt, jam alimenta, jam medicamenta, jam iterum venena in fe conti- nent, & ad haec, faluberrimus quisque frucluum, fi absque motu debito ingurgitatur , ut a nobilium frequenter fit infantibus, facile noxius evadit. Quod vero nauta?, carnibus diu comeftis, a frucli- bus Indias devoratis Dyfenteria, Cholera &c. cor- ripiuntur, fubita? alimenti mutationi adfcribendum, facile mihi concedi credo. A diuturna etiam & copiofa unius licet comefTatione fructus, varia vel per tacdium pullulant vel per ingeftam copiam, ma- 3a; Creator O. enim prudentem fruftuum homini varietatem fuppeditavit, quauti, nonabuti, licet.
Materia diaetetica fructuum efculentorum diu jnter Medicorum libros & Diasteticorum fcripta fruftra defiderata fuit; non enim mediocrem in Bo- tanologia hoc opus poftulavit cognitionem : nunc vero temporis, quo omnis res herbaria, Nobilifli- mi Domini Praefidis affiduis laboribus claruit^ hoc primarium hominis alimentum Tibi B. L. tradere audeo, fatis, fi aliquam adferre poffim utilitatem, me habere fentiens. Fructus itaque vel Pericarpia quaedam efculenta, B. L. quarum divifionem in BACCAS, DRUPAS, POMA, LEGUMINA & SEMINA , quae vel nuda funt ut CEREALIA,
vel
FRUCTUS ESCULENTI. 345
vel non nuda ut NUCES , quaeque plus commodi fecum habere vifa fuere, hifce pagellis habes.
CLASSIS I.
BACCAE.
1N D 1G EN2E.
1. FRAGARIA vefca (Smultron) herba perennis. FJ. Su. 450. Mat. Med. 245.
Fragaria pratenfis & chiloenfis vix fpecie diffe- runt, fed magis aquofc & minus odorae funt. FRUCTUS e receptaculo factus , extus ruber , fubace- fcens , aquofus , odorus , gratus ; copia vix nocet , diaphoreticus , diureticus urina violacea, fubrefrige- rans ; folvit concretiones tartareas , unde Podagricis & Calculofis facra anchora; Phthifcos harum efu re- Jlitutos tejlatur Hoffmam.
2. RUBUS idaus (Hallon) fruticofo-biennis, acu- leatus. Fl. Su. 446. Mat. med. 242.
FR. compofitus , ruber , acidulus , fubodorus , gra- tus , refrigerans, concretiones tartareas refolvit, fed minus priori; Rob inde fapidum paratur; Va- rietas baccis albis dulcior efl , fed fape larvis con- taminatce funt bacccc.
3. RUBUS fruticofus (Brombdr) frutex aculeatus. Fl. Su. 445.
FR. compofitus , niger , acidus , odorus , gratior prce- cedenti, rarius apud nos proflat. Cum vino gra- tior evadit.
4. RUBUS cafius (Kalfhiortron) frutex aculeatus, Fl. Su. 445.
FR. compofitus , niger , rore carulefcente , fapore pra- cedentis ; crudus placet , Rob fuccedaneum Mori; vino rubro infufus id gratius reddit.
5. RUBUS occidentalis, frutex Americae feptentrio- nalis, cicur.
Y5 FR.
FRUCTUS ESCULENTI.
FR. facie & fapore antececlentiam , fed Us gratior , minc temporis primum hortos noflros intravit.
6. RUBUS faxatilis (Stenbdr) herba reptans, per- ennis. Fl. Su. 447.
FR. cliflinclis acinis , prcecedentibus magis aquofus , minus vero fapidus , folis fcre.pueris legitur.
7. RUBUS arfticus (fakerbar) herba arctica, Hel- fingicE, Lapponia1 , Sibirise & Americas fepten- trionalis. Fl. Su. 448. Mat. Med. 243. hortos noftros faciJe intrabit.
FR. fufco-ruber , acidulus , fragrans , fuaviffmus omnium Europaorum, rcfrigerans , cordialis , dia- pboreticus; conditus e Norlandia nobis adfertur. De bac planta diffzrt. 17 15. edita efl in $:vo Praf. Rudbeckio. $. RUBUS Chamcemorus (Hiortron) herba perennis
uJiginofa Suecias & Norvegias. FJ. Su. 449.
Mat. Med. 244.
FR. fubmaturus extus ruber & acidulus ' , maturus vero flavus , aquqfus , vix acefcens , fubfatuus , hu- mettans omnium maxim: , binc antifcorbuticum prce- fiantifjimum ; conditus culinas noflras ad acetaria hyberna intravit ; in Phthifi & Hcemoptyfi com- mendatur. Lappones baccas fub nive fepultas diu recentes fervant,
9. ROSiE mria (Rofor) frutices acuJeati. FJ. Su. 441. Mat. Med. 241.
FR. e calyce fucculento fattus , acefcens , fed prohe exacinandus ; crudus non placet , ficcatus vero fer- vatur, ut jufcula inde parentur , apud noflrates.
10. CRAT7EGUS Aria (Oxel) arbor noftras ma* ritima. Fl. Su.433. Mat- Med. 234.
FR. farinaceus,fuccofo- fubfatuus, flatulentus , nobi- lioribus neglecius , fero mature fcens , ruflicis p^eris- que tantum fapinus ; ficcatus & molilus farince loco in annoncB caritate adbiberi potefl.
11. RIBES rubrum (Winbar) frutex feptentrionalis cicur. Fl. Su. 205. Mat. Med. 234. FR.
FRUCTUS ESCULENTI.
347
FR. ncidus , fapidus , refrigerans , aqua intincius cum faccharo pulverifato editur ; praflans hinc pa- ratur Rob, etiam cum faccharo conditur. Phthi/icis noxius cenfetur. Bonetus. Varietas haccis alhis dulcior efl.
11. RIBES nigrum (fivarta Winbar) frutex fcpten- trionalis cicur. Fl. Su. 207. Mat. Med. 100. FR. addulus , priori minus gratus , odore fdmarco- tico, fed mitiori quamfolia; in Angina rob com- viendatur.
13. RIBES alpinum (Mabar) frntex fylvaticus cicnr. ' Fl. Su. 206.
FR. fuhdulcis , faiuus , fere a pueris folis lcgitur.
14. RIBES uva crifpa (Krusbar) frutex aculeatns ci- cur. Fl. Sn. 203.
FR. aquofus , fubdulcis , parum acidulus , maturus imprimis pueris fapit , immaturus cotius cum cre- more lactis editur , vel elixatus in ampulla vitrea probe claufa afjervatur ad feram hyemem pro aceta- riis. Varietates baccis luteis , hirtis , rubris , pa- rum differunt. Rihes Cynosbati occultis aculeis pueris infenfum.
15. VACCINIUM Myrtillus (Btabar) frutex fylva- ticus. FI. Su. 333. Mat. Med. 184-
FR. niger rore carulefcente , ora manducantis inqui- nans , crudus non ingratus , fuccus ad fartus culi- na.res fervatur.
16. VACCINIUM uliginofum (Odon) fruticulus uli- ginofus. Fl. Su. 332.
FR. extus cocmleus , intus albus , aquofus , fatuus , vix aflimatur ; copiofe fumtus temulentiam excitat.
17. VACCINIUxM Vitis idaa (Lingon) fufTrutex fempervirens. Fl. Su. 334. Mat. Med. 185.
FR. acidifjimus , dentes flupefaciens , tmde rarius comedittir , nifi a rudioribus : conditus ad acctarium frequentiffime adhihetur.
18. VACCINIUM Oxycoccus (Tranbdr) herba pa- luftris. Fl. Su.335. FR.
348
FRUCTUS ESCULENTI.
FR. acidiffimus rejicitur , gelu maturefcit, praflan- tijfimum Rob prcebet. Vaccinium hifpidulum Ame- ricce fructus habet Jimiles , fed majores. 19. BERRF.RIS vulgaris frutex fylvaticus. Fl. Su.
31 r. Mat. Med. 170.
FR. acidijfimus , nec crudus editur , etiam aves hac- cas intactas relinqiiunt; fumme refrigerans , ad Rob & gehtinam paratur ; fucci citri fuccedaneum hinc haheri potefl. Vid. Act. Holm. 1749. p.61. so. HIPPOPHAR Rhamnoides (Finnbdr) frutex ma- ritimus. Fl. Su. 906.
FR. acidiffimus , crudus negltgitur , at Rob inde para- tur. Pifcatores Alandi ' cmbamma , nobis tamen in- gratum , hinc parant. Color lutens a haccis quoqut habetur. Vid. Act: Holm. 1745. p. 252. II. ARBUTUS Uva urfi (Mjblon) fruticulus pro-
cumbens fempervirens. Fl. Su. 358. Mat. Med.
211.
FR. extus ruber , fatuus , pulpa farinofa, vix pueris fapidus , avibus gratus.
22. ARBUTUS atpina (Fidllbdr) fruticulus pro- cumbens Lapponi». F). Su. 359.
FR- coeruleus , fatuus, fapore fere Ribeos nigri , vix LappoJiibus gratus , corvis relinquendus.
23. JUNIPERUS communis (Enhdr ) frutex feptentrio- nalis fempcrvirens. Fl. Su. 915. Mat. Med. 465. FR. biennis , refinofus , dulcefcens , crudus non edi-
tur ; cerevifia noyi fermentata , tamen grata , a tufti- cis nofiris hinc paratur , fed potus brevioris ufus , nt falutaris admodum fcorbuticis. It. Oeland. & Gothl. /.325«
HORTENSES.
24. FICUS Carica (Fikon) arbor Archipelagi, man- fueta. Hort. Upf.305. Mat. Med. 478.
FR. e receptaculo factus , immaturus lactefcens & venenatus ; maturus fapidus , dulcis, aquofo-miici~
lagi-
FRUCTUS ESCULENTI.
laginofus , edulcorans , inpinguans carne laxa, ru- gas delens , exantbemata pellens , hircum provccans, liccns emolliens, eccoproticus, Scabiofis & gingivis ulcerofis noxius , gravidis proficuus.
25. FICUS Sycomorus arbor iEgypti.
FR. gratus , mollis , aquofus , dulcis , fubarcmalicus, e receptaculo fa£tus, fcepe ab infsctis interne eroditur.
26. MORUS mgrfl (fvoarta Mulbdr) arbor dioica, Italiae, maritima, fubcicur. Hort. Upf. 283. Mar. Med. 422.
FR. conglobatus , e calyce factus , niger , di lci-fubaci- dus , refrigerans , corroborans , crudus gratijjimus efl & Rob aftuantibus praftantifimum.
27. MORUS rubra (rbda Mulbdr) arbor Americce feptentrionalis, cicur. .
FR. ruber , prcecedenti longior , cum quo etiam eon- venit.
28. MORUS alba (bwita Mulbdr) arbor monoica , China?, cicur. Hort. Upf. 283. 1.
FR. pracedenti minor , fubfatuus , albus , plerumqut negligituri
29. VITIS Vinifera (Winranka) frutex fcandens zonse temperataj, fubmanfuetus. Hort. Upf. 50. Mat. Med. 97.
FR. didcis f acidulus , fapidiffimus , crudus & rori- dus fitim excitat , impinguans carne laxa; acidior magis corroborans ; Varietates auftraliores dulcio- res , feptentrionales acidiores ; omnia Vina ex hoc fruttu , loco at non fpecie differunt. Grofjus Agre- fla, maturus Uva, ficcatus PafTula, absque aci- nis Corinthiaca, fumatus Fabrilis falutatur.
30. SORBUS domeftica, arbor Italia?, cicur.
FR. fapore Cratagi Aria , magnitudine Myriftica nucis , nutriensl, obftipans , flatulentus. E Sorbo aucuparia orta videtur, cujus Bacca acida avibus relinquuntur.
31. ME-
350 FRUCTUS ESCULENTL
3r. MESPILUS germanka arbufcula Europa? auftra- lis, manfueta. Hort. Upf. 129. Mat. Med. 230". FR. Jlypticus , nec ante quam putrefzit edendus ; Bel- gis vix vero nobis fapitlus , adflringens , fubobJH~ pans.
32. ARBUTUS Unedo (Smv.ltrontra) arbor Europse auftralis & Africae fcptentrlenalis, manfueta. FR. ficcus , fubfatuus , objiipans , magnitudine pruni.
33. CACTUS Opuntia, vulgus Ficus indica, frutex carnofus, aphyllus, fubmanfuetus.
FR. inferus , ruber, diureticus urina rubra & quaji fanguinolenta.
34. SOLANUM Lycoperftcwn, (Karleks aplen) Her- ba annua, indica, manfueta. Hort. Upf.49. 4.
FR. ruber , acidulus , fubnaufeofus , venenatus , an- ceps cibus , in embamnia cocfus cum carnibus cibum gratijfimum prabet Hifpanis <j? JEgyptiis.
35. SOLANUM Mclongena, herba annua Africas & Indiaj , fera. Hort. Upfal.^cp. 7.
FR. acidulus , naufeofus, anceps Mauritanorum «*- bus , coctus editar.
36. SOLANUM incanuni, frutex iEgypti.
FR. etfi venenatce fufpecta familia , frequentiMmt tamen ab JEgyptiis comeditur , tefle Haffelquifl. 57.- BROMELIA Ananas, herba fempervirens Ame-
ricae auftralis. Hort. Upf. 73.
FR. fragrantijfimus , gratijjhnus omnium, conglome- ratus eft cum caule interjecto, ad Armeniacam cum vino mixtam fapore accedens , decorticatus editur , Pragnap.tibus vitandus.
38. MUSA paradifiaca e? fapientum (Pifang) herba» arboreae, fempervirentes , femel frugiferce, hy- brida», Hermaphroditse, fera?. Hort. Upfal. 301. FR. fubfarinofo-vifcofo-dulcis , figura digiti majoris, brevioris vita, confiat germiw inferiori grojfo , abs-
que
FRUCTUS ESCULENTI.
que feminihus , decorticandus , alimentaris ; & in- fantibus & cegrotis innoxius , absque maflicatione in ore facile liquefcit.
39. ANNONA Jfacca, aliceque fpecies India?, fera?. FR. magnus , fubfqiiwmofus , in ore fumtus phiguedi-
nis ir.flar dijfnit , delicias inter non immerito babe- tur , copia vix nocet , Indis frcquentijjimus ; quce- dam Annonxfpecies ante quam eduntur prceparatio- ne aliqu < opus bahent.
40. DURACINA Durio, arbor Afioe, fera.
FR. aculeatus , gratiffimus , fubgraveolens prcecipite infuetis , calefaciens , apbrodifiacus , magnus , copia licet fumtits vix unquam fe fatis babuiffe Peregrina- tores dicunt, fi vero noxam inferat , Piperis fo- lium comedatur.
41. GARCINIA Mangqftana, arbor Afice, fera. FR. dulciffmus , gratijjimus facile omnium Indice
fructuum, faluberrimus , etiam cegris.
42. CARICA Papaya, (Melonetrd) arbor dioica, vix ramofa, fera.
FR. magnitudine & figura melonis , denfus , folidus , gelatinofus , colore vitelli ovi, maturus Indis gra- tiffimus, decorticandits , cum carnibus coqititur , ventriculum non gravat.
43. MAMMEA americana & afiatica, arbores India; ferae.
FR. maximus , gratus , fapore ferme Perficarum.
44. PSIDIUM Guajacana, arbor India;, fera. FR. ficcus aliquantulum , fapore Rubi idcei, obflipans
non nihil , affatus editur , etiam cum faccbaro.
45. A VERRHOA Bilimbi & Carambola, arbores Afice caudice frugifero, fera;.
FR. angulatus , acidifftmus , adeoque refrigerans, cum fale & fnccharo comeditur.
46. MALPiGHIiE varice, arbores Americee, & Indiae orientalis, feras.
FR. acefcens , Cerafi fapore , frequentiffimc ab Ame- ricanis in menfis fecundis adbibetur. 4-7 1
352
FRUCTUS ESCULENTI.
47. CHRYSOPHYLLUM Cainito, arbor Americae, fera.
FR. gratijjimus , apbrodifiacus , frequenter cccitrrit in menfis fecundis Indorum.
48. DIOSPYROS LofM*, tf virginiana, arbores Mauritania: & Virginiaj , ferae.
FR. fimul legendus £f edendus.
49. DILLENIA Syalita, arbufcula Afia?, fera. FR. torofus , acidijfimus , refrigerans Limoniorum in-
Jlar , cortice capfulari multivalvi affervatur , yfom /e/7/V Orystf mtfioribv.s exfiinguens .
50. GENIPA americana, frutex America? , ferus. FR. ./zgzjrrt ow gallinacei , fubacidus , fuaveolens , srtf-
iz^s' , rw iftf comcditur ; atro enim ora inficit co- lore intra XIV dies vix abluendo , /;mc eZzVzm /fzr/i militantes , faciem bocce tingunt fucco ut feroces appareant.
51. MELOSTOM^E varia, frutices utriusque In- dia? ferae.
FR. & figura & /tf/>ore Grojfularia , caruleus , or« aterrimo colore inficit.
52. OCHNA Jabotapita, arbor America?, fera. FR. cceruleus , fapore Myrtilli^ fubadjiringens , ZafoVi
ccerulea reddit , zm^e efzam negiigitur.
53. PHYTOLACCA americana, herba perennis, Americae feptentrionalis, fubcicur.
FR. torulofus , acido - fubfatuus , decemangulatus , rzr- bro- tinctorias.
54. PODOPHYLLUM peltatum, Kerba perennis Americce feptentrionalis, cicur.
FR. yzVw/y wezz/e Mrt/o /e&ws indigenis pueris maxi- me placet.
CLASSIS H.
DRVPAE.
EUROP&JE.
55. PRUNUS fpinofa, (Siarkbar) frutex indigenus. Fl. Su. 432. ' Med. Med. 231. FR.
FRUCTUS ESCULENTI. 353
FR. acido- aujierus , ingratus , neglettus , refrige- rans , contufus vino perfufus id gratijjhnum red- dit.
56. PRUNUS infititia, (tyfka Slan) arbufcula, in- frequens, cicur, inter Prunum fpinoftm & do- mefticam media eft.
FR. ncidulus , cutn aufteritate & dulcedine , fapors grato; caro nucleis adbceret.
57. PRUNUS domejlica , (Plommon) arbufcula hor- tenfis, manfueta. Fl. Su. 430. Mat. Med. 232. Hort. Upf. 124.
FR. fubacsfcens , eccoproticus , copia Jumtus facile. corrumpitur , nuclei Amygdalarum amararum loco adhiberi poffunt; Varietates quce nucleum folvv.nt praftantiores , albi fruttus magis falutares funt & dulciores quoque.
58. PRUNUS Padus, (Hdgg) arbor indigena, fre- quens. Fl. Su. 431.
FR. ater , ingratus , fubnaufeofus , cum fale inter- dum editur a gulofis pueris. Norvegi baccas con- tufas cwn fpiritu aut vino mifcent, unde gratus vino conciliatur fapor.
59. PRUNUS mrginiana, arborrarior, cicur.
FR. ritber , cum prcecedenti convenit , fed major (J gratior.
(Jo. PRUNUS Cerafus (Kersbdr) arbufcuk hortenfiT, cicur. Mat. Med. 233. Hort. Upf. 125.
FR. ferotinus acidior , pracox dulcior , avid; comedi tur. Varietates plures funt : Prascociorss Dul- ciores, Pallidiores.
61. PRUNUS Armeniaca (Apricos) aroufcula ra- rior, manfueta. Hort. Upf. 124.
FR. magnitudine pomi minoris , gratiffmvyiS , vix 0 pia nocet.
62. AMYGDALUS Perfica, (Perficor) arbufcida Perfiae, rarior, manfueta. Mat. Med. 230. Hoit. Upf. 123.
Tom. VI. Z FR.
354 FRUCTUS ESCULENTI.
FR. fubvillofus , gratiljimus, amarefcens , confijlentia Armemaca , nimia fumtus copia tormina fape exci- tat , Melancholicis proficuus.
63. CORN US mafcula, arbufcula Europse, rarior, manfueta.
FR. parum aujlerus , fed gratus , objlipans , bajulis folis placet.
64. CORNUS fuecica (Hbnsbar) herbz perer. m- digena. Fl. Su. 139.
FR. extus ruber , intus albus , aquofus , dulcis , fub- fatuus , bumettans , iners , folis pueris placet. 6$. OLEA europaa (Oliver) arbor Hifpania?, Italise, Gnlliae, manfucta. Mat. Med. 10. FR.. aufterus , pinguis , conditus ut acetarium fre- quentiffima adbibetur.
EXOTICiE.
66. PHOENIX dactylifera , (Palmtrd, Dadlar) Pal- mr, Afice, iEgypti, fera. Hort. Upf. 306. Mat.
Med. 501,
FR. flavus , vinofo - dulcis , fubpinguis , maxime ali- mentatis , faluberrimus , corroborans , infuetos in- tbrians , cum faccbaro e pulpa fuavis paratur Con- ferva, India nonnulla gentes vitam fere folo hocce fruttu fujlentant & varia inde parant fercula, de quibus vide Kampferum.
67. MANGIFERA. indica, arbor Afix, fera.
FR. magnus , reniformis , carnofus , gratiffmus , co~ pia vix nocety cortex craffior feparandus.
68. CORYPHA umbraculifera, arbor femel frugi- fera.
FR. maximus , tanta provenit copia ut pagus integer per totum annum fatis babeat.
69. GRIAS cauliflora, arbor America?, fera.
FR. magnus , fimillimus Acbradi , fed fapore mimis grato.
70. CHRYSOBALANUS Icaco, arbor Araeric», fera.
FR.
FRUCTUS ESCULENTI.
FR. fapbre Pruni domejlica , caute ajfumendus ; nam facile corrumpitur :, conditus muria fuccedaneus Mammea effe poteff.
71. CALOPHYLLUM Calaba & Inophyllum, arbo- res utriusque India?.
FR. primum dulcis , pojlea amaricans , ab amaritiem paticis gfatus.
72. SPONDIAS ATombin, arbor Americse, fera. FR. acris , fubcorrofvus , fale muriatico maceratus
editur.
73. ELjEOCARPUS/envzta, arbor Afia?.
FR. fapidus in allis regionibus plus , in aliis mi~ nus , olivarum inftar conditus plerumque ajjiimitur,
74. EUGENIA Jambos, arbor Malabarise.
FR. dulcis , fubacidus^ tener , gratijjhnus , odorus , in initio prandii frequcnter adhibetur , intcger vian- ducatur , & fnccus , cceteris emiffis, deglutitur.
75. CORDIA i%x<a cf Sebcjlena, arbores Syria?, JE- gypti, Aliae. MuC.Med.1~1.
FR. mucilagimfus , dulcis , adjlringens , nutriens , bwnectans , a fructu vifcus aucuparius paratur apud Indos.
76. RHAMNUS tyujuba & Zizyphus , arbores Indio; orientalis. Mat. Med. 74. Zizypbus e Syria in- troducta tempore Auguiti.
FR. dulcis , vinofus , gratus, jfujuba pettori & rt' nihus falubris.
77. RHAMNUS Lotus, frutex Barbaria;.
FR. dulcis , fuavifjhnus , fragrans , copia vix nocet , Lotopbagos veterum ex hac vixifje, plures recentio- res jlatuunt.
78. LAURUS Perfea, arbor Afice? & Americee. FR. parum gratus, in Perfa perperam venenatus
creditur , fed ibi non occurrit.
79. MORINGA varia, arbufcula utriusque India?. FR. Indis placet, vix vero Europceis.
Z 2 CLAS-
35* FRUCTUS ESCULENTI.
' CLASSJS m POMA. ARBORRS.
80. PYRUS communis , (Piimn) arbor Europa?, ci- pur. Hort. Upf. 130. Fl. Su. 436. Varietates funt imprimis fylveftris, Falerna, Faronia, Pom- pcjana &c.
FR. Sylyeftris aufterus; Falerna gratiffimus ; cru- dus fiatulentus , coctus falubefrimus.
81. PYRUS Malus, (Aepple) arbor Europae, cicur. Fl. Su. 437. Mat. Med. 237. Hort. Upf.130. FR. Varietates funt Sylveftris, Borftorphiana ,
Prafomila &c. Sylveftris acidiffimus , cultus va* rio fapore occurrit , fape gratiffimo , crudus fiatu- lentus , coctus falubris. Sylveftris lacti incoclus refrigerans jufculum meftoribiis dat; Pomci Bor- ftorphienfia faluberrima funt.
82. PYRUS Cydonia, (Qvitten), arbor Europae in- frequens, fubcicur. tMat. Med. 238.
FR. fuhpilofus , odoratififimus , aufterus , acidus, cru- dus durus & ingratus , cottus vero cum Cinnamo- mo fapidijjimus eft fimulque ftomacbicus , refrige- fans, apbrodijiacus , mucilago cjits optima, mm ventriculum non onerat; Romani poma odoris gra- tia in cubiculis falntotoriis fervabant , borum quo- que mos fuit , ut Nupta anteqnam cubitum iret po- mum devoraret. Poma befperidum Veterwn aut mala aurea bcec fiierunt.
83. PUNICA Granatum, arbor Africce, Italiae, Hifpania?, m.anfueta. Flort. Upfal. 122. Mat. Med. 223.
FR. magnus , ruber , aufterus , fubanociynus ftoma- chicus.
84. CITRUS Medica , (Citron) Llmonia , (Lemoner) arbor Media?, Perfise , manfueia. Mat. Med. 366". Hort. Upf. 235.
FR.
FRUCTUS ESCULENTT.
35?
FR. Epidermis aromatica, Cortex acris , Pulpa con- glomerata, acidifjima, Albedo adfiringens ; pulpa refrigerans , antifcorbutica , in potu Polopuntia fre- quenter adhibctur fuccus , etiam ad condimenta cihi, vomitwn a putredinc curat. Romanis innotuit pofl Virgilium gp Plinium , ante tempora Palladii.
85. CITRUS Aurantium , (Pomerms) arbor Afise manfueta, priicis Romanis ignota. Hort. Upf. 236. JVlat. Med. 367.
FR. Cortex ut prcecedcntis , & pulpa conglomerata , dulcis , Jlomachkus , integer affatus in potum Bi- fchoff adhihetur.
HERBJE.
86. CUCUMIS Melo, (Meion) herba iEgypti fub- fera. Ilort. Upf 292. Mat. Med. 444.
FR. magnus , fapidus , fragrans , copiofe ingefius car- r.es laxas reddit & ad febres intermittentes procli- vos facit , immaturus Choleram fape excitavit, feni- bus Lethargum ; Galli poft fumtum frufttim undm vel altcram radicem Rapbani fativi comedunt , in- teger fructus fine noxa devorari potefl , inprimis fi vinvm fuperbibatur. Cucumis Dudaim fimillimus Meloni, fcd vix citri magnitudine , at fapore e? odore melonem longe anteceilit.
87. CUCUMIS fativus, (Gurka) berba iEgypti, manfueta. Mat. Med. 445. Hort. Upf. 292/ FR. per fe ingratus , nec maturus facile editur , copia
febres intermittentes provocat. Nofirates immatu- ros fructus ad acetaria parant , JEgyptii vero ma- turos edunt. 88- CUCUMIS Chate, herba iEgypti Nili.
FR. aquofus , duicefcens , frigidiufculus , delicium magnatum Mahomedanorum ; more prcecedenlis pra- paratur.
89. CUCURBITA Citrullus, (Watten-meloner) her- ba /Egypti fubmanfucta. Hort. Upf. 292.; Mat. Mcd. 443.
Z 3 FR.
/
358 FRUCTUS ESCULENTI.
FR. pulpa aquofa , ednglaciata quafi, curtici proxime albicat , interm albo - fanguima eft ; humectans , re- frigerans , maximus duorum fapc pedum diametro transverfali ; pulpa /Egyptiis & cibus & Medicina eft; fi nimia fuimiur copia, varia inde pullulant mala, ut Colica , Diarrhcea, Dyfenteria, Dyflocia &c. hocce fructu fi calidijjhna India habitatores deftituerentur , aftu folis facile perirent.
90. CUCURBITA 'Pe/w (Pompa) herba Indiae, fub- cicur. Hort. Upf. 29 r.
FR. pulpa fatua, crudus non editur ; magnus , co- quitur tn obfoniis , cum aromatihus praparatur , puls hinc conficilnr cum lacte, butyro, vino & pi~ pere; carnes laxas generat.
91. CUCURBITA lagenaria, (Calabafs) herba iE- gypti & Arabia? annna , fubcicur. Hort. Upf. 291. Mat. Med. 442.
FR. crudus non placet , fatuus cf iners , per totum annum fucceffive maturefcens , coquitur , aceto ad- fpergitur & conditur , cortex quoque oryza car- ne contufa implctur , farciminis inftar , a pauperi- bus. In cibum pracipue vertitur.
CLASSIS IV.
LEGVMINA.
PEREGRINA.
92. CERATONIA Siliqua, (J&hannis Brod) arbor Orientalis,manfueta. Hort.Upf.296.Mat.Med. 455.
FR. dulcis , ficcior , pauperibus fuibusque porrigitur ;
Soda, Raucedine , AJlhmate laborantibus opitulatur, \ victus filii deperditi fuiffe credititr.
93. TAMARINDUS indica, arbor Afite, Arabije,
fera. Hort. Upf. 15. Mat. Med. 28. 1 FR. pulpa nigra, acida, occultum mtufeofum conti-
nens , refrigerans , fitim in India peregrinantium
rcflinguit.
94. CAS-
FRUCTUS ESCULENTI.
94. CASSIA Fijluk, arbor iEgypti, Alexandria?, fera. Mat. Med. 199.
FR. dulcis , rarius in cibum vertitur , acidus factus byflericis nocet.
95. EPIDENDRUM Vanilla, frutex parafiticus Americas, ferus. Mat. Med. 413.
FR. fucculentus , femine pulvereo nigricante, dulcis, fragrans , calefaciens , chocolatam intrat , digeftio- nem promovet , Melancholicis & Hyftericis falu- taris.
96. HYMENiEA Courbaril , arbor Americse, fera. Hort. Upf. 305.
FR. femina farina dulci circumdata funt , ex qua panem conficere caritas annonce docuit. CULTA.
97. PHASEOLUS vulgaris , (turfka Bonor) herba annua Afia?, manfueta. Hort. Upf. 213. Mat. Med. 351.
FR. fubdulcis , flatulentus , nutriens , in culina quam in officicina plus praftat utilitatis ; ad acidulas fre- quenier comeditur.
98. DOLICHOS Soja, planta peregrina, Indiae orien- talis. Mat. Ivled. 363.
FR. fubdulcis , hinc paratur Soja prcffiantiffimum carnis elixatce condimentum. Vid. Kcsmpfer. Amoen. Acad.
99. PISUM fativum, (iirter) herba annua Europ^ cicur. Hort.Upf.2r5. Mat. Med. 352.
FR. ficcus , dulcis , fialulenius, natriens , nofirati- bus quotidianus cihus.
100. PISUM maritimum, (Hafs iirter ) herba perennis. Fl. Su. 640.
FR. ficcv.s , cum pracedente rouvenit, fere neglettus.
101. VICIA Faba, (Bbnor ) herba annua ^Egypti, cicur. Hort. Upf. 218. Mat. Med. 353.
FR. dulcis , ficcior Pijis, flatulentus , nutriens, ru- jlicis frequmtifiimus cihus.
Z 4 102. VI-
35o
FRUCTUS ESCULENTI.
102. VICIA fativa ( IVicker) berba annua Europae cicur. Hort.Upf.2r8. Fl. Su. 654.
FR. dulcis , fed minus prcecedentihus , nutriens , ru- Jlicis relinqmndus , robufium enim ventriculum cf lahoriofam vitam requirit.
103. VICIA Cracca, (Mus-drter) herba perennis in- digena Fl. Su: 652.
FR. parvus , minus fapidus, unde etiam negligitur , nutriens , equi inde cito pinguefcunt.
104. ERVUM Lens , (Linfor) herba annua orienta- lis, cicur. Hort. Upf. 224. Mat. Med. 360. FR. leniiformis , Jiccus , fubdulcis, nutriens , flatu-
lentus , cortus externe applicatus variolas maturat, copiofe efitatus Lepram fif Cancrum excitare credi- tur ; Gaili tamen frucium frequentius edunt.
105. CICRR arietinum (Fontanell- cirter) herba an- nua, oricntalis, cicur. Hort. Upf. 224. Mat. Med. 359.
FR. gihhofus , ficcus , nutriens , -flatulentus , bajulis r-elinquendus ; tojius Coffea loco adhiberi poteft , Orientalibus peregrinantihus ufitatijf.mus.
106. TL/GONELLA Fcenum gracum; herba annua/ Europae, cicur. Hort. Upf. 229. Mat. Med. 356. FR. compqfitus, rhombeus , coctus fceminas Mgyptia-
cas obcfas reddit. •107. LUPINUS albus , ( Warg-hona) herba orienta- lis cicur. Hort. Upf. 209. Mat. Med. 350. FR. amaricans , infufione aqua calida efculentus &
dulcior redditur.j magnas vult vires vita.
CLASSIS V.
CEREALIA.
108. ORYZA fativa (Risgryn) gramen Afiae pa- luftre, ferum. Mat. Med. 174.
FR. farinofus, fapidus , nutriens , farina albijfima, coStus calidus oculis nocet £f bamorrboides provo-
cat,
FRUCTUS ESCULENTI. 36*1
cat , hinc frigefactus fumendus , Mabomedani Ory- zam in balneo vaporis praparant.
109. TRITICA annua, (Hwete) gramina frequentio- ra. Hort. Upf. 21. I, 2, 3, 4. Mat. Med. 36. FR. farinaceus , dulcis , egregie nutriens , hinc pa~
rantur fercula, & panes prajlaniiffmi.
110. SECALE cereale, (Rag) gramen frequens ci- cur. Hort. Upf. 22.
FR. Tritico magis acefcens , & minus obftipans ; ex boc panis feptentrionalibus populis frequentiffmus.
111. HORDF.UM hexafticbon & dijlicbon, (Korn) gra- men frequens, cicur. Hort. Upf.23. 3, 5. Mat. Med. 35.
FR. farinaceus , nutriens. , refrigerans ; panis bor- deaceus fecalino vilior; hinc paratur cerevifia, nfu frequentijfma.
112. AVENA fativa vel huda, (Hafra) gramen fre- quens, cicur. Mat. Med. 78.
FR. farinaceus, ftbmucilaginofus, refrigerans , pau- peribus & equis propinatur , jufcula refrigerantia binc parantur.
113. PANICUM italicum, miliaceum, (Hars-gryn) gramen Europae anftralis, cicur. Mat. Med. 34. Hort. Upf. 19. & 20.
FR. parvus , dulcis , nutriens , brevi faftidium facit, ad pulmenta & pultes apud exteros adhibstur.
114. FESTUCA fluitans, (Manna-gryn) gramen Eu- ropae pahiftre, fpontaneum. FI. Su. 95.
FR. parvus , dulcis , nulriens , pultes hinc praflan- tiores parantur , fsrs ut a feminibus Oryza; colli- gendi modiim vid. Nob. Praf. It. Scan. p. 349.
115. HOLCUS Sorghum, gramenAfia?, ferum. Hort. Upf. 301.
FR. fubaulcis , nutriens , ante Europaorum adven- tum in ufu fuit. Ferrarienfes binc pultes parant.
11 6. HOLCUS fpicaius, gramcn Afia?, ferura.
Z 5 FR.
362 FRUCTUS ESCULENTI.
FR. pijtfm ■mis , in fpicam conglomeratus , farinaceus Indi fpicam vix maturam ajfatam edunt.
117. ZIZANIA aquatica, gramen Americae feptcn- trionalis, aquaticum.
FR. figura Oryza, farinaceus , primarius incolis in- dijienis cibus.
118. ZEA Mays , (Turkifkt hwete) gramcn America; fcptentrionalis, fubcicur. Hort. Upf. 28r.
FR. magnitudine Pifi, ficcus , objlipans , rufiicis re- linquendus , difficile enim digeritur.
119. POLYGONUM Fagopyrum, (Bobwete) Ta- taricum, herbae orientales, annuae, cicures. Fl. Su. 345. Mat. Med. 188. Hort. Upf. 96.
FR. triqueter , nudus9 farinaceus, nutriens^ admo- dum obftipans, pultem prajlantem prabet , trHico viinus acefcens ; de Poiygono tatarico vid. act. Holm. IJ46. p. 2.
CLASSIS VI.
NVCES.
120. COCOS nucifera, palma Afite fera.
FR. maximus , decorticandus , Caro nuclei nl.hnenta- ris, dura coquenda. Nucleus civus hcte fcatet9 unde cum feminibus Oryza & facchari arun paratur potus Aracb.
121. THEOBROMA Cacao, arbor Americee, fera, bis quotannis floret. Mat. x\1ed. 364.
FR. polyfpermus, pinguis, dulcis , aphrodifmcus , hinc chocolata habetur, Hypochondriacis & Hyjle- ricis proficua.
122. AMYGDALUS communis,(Mandlar) arborEu- ropa?, manfueta. Mat. Med. 229, Horr. Upf. 123. FR. drupa ficca; nucleus dulcis :, fubpinguis :, nutri-
ens , flcnV* involvens. In culina cupediiriorum ufus amygdali multiplex, tojlus cojfea modo propi- natur. Varietas amara feris lethalis & ebritta.is vmqfa remedium.
123. PI-
FRUCTUS ESCULENTI. 363
Ssg. PISTACIA vera, arbor orientalis Italiae, man- ilieta. Mat. Med. 454.
FR. dulcis , fubpingvj.s fapore Amygdali , nutriens.
124. PINUS Pinea, (fpanfk Tall) arbor Hifpanis?, manfueta. Hort. Upf. 288. Mat.Med.438. FRi fubdillcis 3 nutriens , cum amygdalo convenit.
125. PINUS Cembra, arbor Tatariae, ciciir,
FR. magnitudine &f fapore nucleorum pineorum ,
126. CORYLUS Avellana, (Hafel) arbor Europje, indigena. Fl. Su. 873. Mat. Med. 43 r.
FR. f.ccus , durus , nutrkns , pueris puellisque deli- cium , anbelofis & afthmaticis noxius.
127. JUGLANDES varia-, (Hwal-nbtter) arbores Americte feptentrionalis, cicures. Mat. Med. 330. Hort. Upf. 286.
FR. drupa ftcca , nucletis fubdulcis , f.ccus , fapidus^ antbelminthicus, in Capbalalgia, Angina & Paralyfi linguce nocet.
128. FAGUS Caftanea, arbor Europrc mcridionalis, fubcicur. Hort. Upf. 287. Mat. Med.429.
FR. difpermus , fubdulcis, pericarpio coriario, nu- triens , flatulentus , uftulandus.
129. ANACARDIUM occidentale , (Lifstrad) arbor Indiae, fera. Hort. Upf. 102. Mat. Med. 206. FR. renijormis, dulcis , nutriens ; Melhigo, froe
fuccus inter diplobi, atra eft & acerrima, lintea maculis indelebilibus inficicns.
130. TRAPA natans , ( /Vattunbtter) herba aquatica, cicur. Fl. Su. 140. Mat. Med.52.
FR. fpinofus, dulcis, nutriens , obflipans , flatulen- tus , Venetiis copiofiffimus , ajfatv.s comeditur.
131. NYMPHjEA Nelumbo, hcrba /Egypti Nili aquatica.
FR. turbinatus , polyfpcrmns, fcmina nucum coryli inflar apparcnt, antivenereus ; aZ» £w _pn'mo /w-
3^4
FRUCTUS ESCULENTL
nem confecerunt veteres , Pythagoras ubi dicit a Frbis abjiinendum , hujus femina intelligil. 132. CARLINA acaulis , planta Italia: pcrcnnis ci- cur. Hort. Upf. 252. Mat. Med. 378. FR. receptaeulum ejl , cottus a quibusdam comeditur. 1^33. CYNAIIA Scolymus , ( Kronartfkocker) planta Jtalia; Sicilre, perennis. Hort. Upf. 251. FR. receptaculum efl , coftus adhibetur.
cxx.
cxx.
PROLEPSIS PLANTARUM
QUAM
PR.ESIDE
D. D. Car. VON Linne
propofuit Au&or JOHANNES JACOBUS FERBER
Caroli- Coronenlis. Upfalia 1763. Junii 12.
PRiEFATIO.
Ab eo jam tempore, quo ad ilhiftrem hanc Academiam accefli , id imprimis mihi cura? cordique fuit, ut in illis Scientiis, quas Pratticas vocare folent, principia faltem prima diftincla haurirem cognitione: in eis vero fingulis quantum optarem non licuit defudarc, operam praecipuam Chemia?, Hiftorise naturali & Mate- ria? Medicae dedi, ut ex illis, pro ratione inge- nii, temporis & facultatum, dilcerem futuram vitam in noftra republica utiliter inftituere. Per tria vero Regna Naturae iter faciens , e Jongin- quo oflfendit oculos materia prcc cacteris cum amoenitate confpicua: Eft illa fie dicta Prokpjis
Plm-
366 PROLEPSIS PLANTARUM.
Plantamm, ad quam nupcr detecta eft via angu- ftiflima per denfiffimam fyhTam & frondes um- brofas non recta pergcns, fed per anfraclus, jam a<I .r.ontes praecipites tendens, jam pcr fpelun- cus direcla, ubique vero faxorum moleftia, fpi- narum aculeis & fcmitarum caligine diincillima. In hanc ingreiTus animum multoties deiponde- ram, nifi ducem praelucentem habuiflerh Nobi- ]iflT. D:num Praafidem , qui viam ipfe paravit, folus acutiflime perfpiciens, quo tandem vergat, folus multiplici experientia atque feliciflimo ju- dicio edoctus, qua ratione procedendum fit, ut per invia Naturae loca ad certum pcrveniamus fcoputn. Eft vcro Prolepfis Plantarum inventum omnium fubtiliflimum , quoe a Natura; fcrutato- ribus in noflro avo pra?dicari poflint; ea namque futura quafi acceierat tcmpora, docetque fub praefentes oculos conjicere, quas poft plures de- inum annos videri poterunt. Eft prasterea argu- mentum maximse diguitatis ac ponderis, quod ia- numeros obfervantium oculos & otia poftulat, a.i rem penitus inquirendam & deiineandam, qu?e per intimos fancliflimosque naturae ma?andros du- cit. In illa latent plurima naturae miracula, quo- rum exempla funt, quod plantae non adrnodum paucae flores praebeant per integrum anni fpa- tium confpiciendos priusquam erumpant, eorum- que calyces, corollas, ltamina, piftiila in mini- mis hybernaculis fub eodem tempore confervatos videamus; quod folia plantarum fint motus or- gana & non ornamenti inftar exiftant, fed pro- pter ufum gemmularum, quas in finu fuo fovent; quod fingujae gemmse fquamis conftent, qua? ru- dimenta funt foliorum anni proxime fequentis & per vim naturae ordinariam tum demum perfecte explicabuntur; quod etiam parvula hasc folia ob fcas gemmas protrudantur , quse tamen non nifi
poft
PROLEPSIS PLANTARUM. 367
poft binos annos folia evadent; quod eadcm ter- tii anni folia gemmas tegant a quarti anni foliis compofitas, & fic porro, |nam folium fine gem- ma nequit concipi, quamvis oculi etiam armati earum feriem haud afTequantur; quod dcnique hic progrefliis in infinitum non extendatur; fed definat circa fextum annum. Quantum hoc fit naturae myfterium, nemo non videt, de quo jure gloriabitur Nobiliflimus Inventor, quod nihil ejus- modi prsebent vel antiquior vel recens jetas seque feliciter revelatum. Et fi mirabilem dudum vo- caverint Infectorum metamorphofin omnes natu- rae curiofi, qui larvas viderunt in pupas & pu- pas. in Papiliones mutatas , cuid de eo Plantarum phaenomeno dicendum , quo feries foliorum & ra- morum fexannua abit in florem, cujus ftructura herbce admodum diflimilis efi:; five, in quo na- tura unico maturet anno, quse fex annorum ve- getationi erant deftinata? Idem eo magis miran- dum, quod reverfionis exemplum fimul praebeat natura, hoc efl, quod florem jam determinatum in ramos vertere poflit & fexennio completo ea omnia explicet, qu?e in gemma florifera fimul adfunt. Eadem uberius expofita funt in praefa- tione Tomi II. Syflem. Nat. & in difiertatio- ne Dni Ullmark de Prolepfi plantarum, plures enim in hoc argumento auctores fruftra qnasri- mus. lllos vero excellentioris materiae commen- tarios cum in eo effem ut confulerem, imbecil- litatis meae hoc documentum habui , quod pluri- ma mihi occurrerent dubia; in id igitur labora- vi, ut copiam Prreceptoris Nobiliffimi in meos verterem ufus & praifentem materiam ex fedula ejus informatione iiluitrarem. Mea autem tenta- mina cum publici juris facio, veniam Leclorum Cl. eousque folum peto, donec aliorum fagaci- tas aut felicior,, induftria praefentem theoriam ita
eno-
4^3 PROLEPSIS PLANTARUM.
enodaverit, ut cuiiibet vel fegniori ingcnio eviden- terpateat, qua ratione rami arborum nunc multi- plicentur, nunc in flores definant, adeoque vege- tandi vis ex oblervationibus plcnius dedu&a fit.
CAPUT I.
De nutrimento Plmtarum.
i i <•
Nutrimentum vegetabilium eft tin&ura aquofa humi, qua; radiculis abforbctur & a calore pclii- tur per fubftantiam corticalem d) verfus fuperiora. Subftantia corticalis medullari prsbet aiimentum, & quidem eo copiofius, quo magis ipfa faginatur. Quseritur jam, an vis expanfiva medull-de abundante nutrimento adaugeatur? Nego. Si hoc cnim obti- neret, eadem femper facilitate medulla fubftantiam corticalem penetraret, nulla habita ratione affluxus humorura alentium. Eadem tum proportione ac- crefceret vis medulloe propulfiva, qua fuperfluum nutrimentum fubftantiae corticali adderet robur, medullarem intra fuos parietes continendi. Cum vero experientia edocearnur, plantas potiflimum flo- rere, fi macriori inferantur terrae, & radices inter ar6tiora clauftra cocrceantur; facile patet medullae vim expanfivam non a nutrimento pendere, fed ejusdem femper eiTe efficaciae, nifi adeo parcus affluat fuccus nutritius, ut medulla languefcat & emoriatur, vel aliae accedant caufla?. Obfervamus animalia, qure diu cibis congruis faginantur, tantam vigoris & alacritatis facere jaeturam , ut omnia , quae cerebri , medullae ac nervorum poitulant operatio- nem, multo fegnius procedant, ipfique venerei fti- muli hebefcant. Ita etiam vegetabilia a copiofiorc nu-
tri-
a) Hoc vocabulo iignum, librum & corticem compre- hendimus.
PROLEPSIS* PLANTARUM. 369
tritione inepta redduntur fponfalia fua celebrandi, h. e. flores producendi. Plants igitur, quarum defiderantur flores, minus prodige alendre funt;*) hac enim neglefta cautela, foliis ramisque luxurian- tur. Fundamentum hujus rei in eo latet, quod abundantia alimenti fubftantiam corticalem emol- liat, expandat & gelatinofam b) reddat, ita ut me- dullarem circumdare & veftire poflit, quando in florcm erumpere nititur. Contra, ubi parcius ali- mentum plantae fuppeditatur , fubftantia corticalis tam exfucca ac fragilis evadit, ut facile a medulla aperiatur, cujus facultas adfcendendi a majori mino-
rive
*) Tn novellis Holmiae , fub titulo Inrikes Tidningar prod- euntibn?. N:o 42 anni currentis commemorantur cx- perimenta F). Fizgerald e Transaft. Philof. anni 1761. nec non D. Bufton in Aftis Parif. anni 1738. allata, quae docent arbores per decorticationem in aliqua par- te inftitutam ita tractare, ut flores & fru&us copiofe ferant. Hanc operationem hortulani Belgici Circumci- lionem vocant , a quibus diu adhibita fuit, ante quam D. Fitzgerald & Buftbn fua experimenta A&is infe- ruerunt. Ratio autem, cur arbores hoc modo praepa- ratae uberrimos edant fruftus, ea eft, quod maxima pars nutrimenti ope hujus circumcifionis fubftantise corticali auferatur, ita ut medulla fuciliori negotio in flores erumpere poflit. Obfervatio D. Buffon hanc rem cla- riiftme demonftrat; quoties enim fune ramulum quen- dam arboris arftiflime ligaverit; ob affluxum fucci alen- tis impeditum vel diminutum hic ramus floribus ac fru- ftibus abundavit. Notiflimum eft ramos, qui inocula- tione f. infitione arbori cuidam adfiguntur, caeteris multo copiofiores proferre fruftus. Ubi vero hsec ope- ratio inftituitur, oritur callus adfcenfionem fucci nutri- tii impediens; facile igitur perfpicitur, quaenam iit caufla hujus eifectus.
b^) Hoc demonftrant turiones Afparagi, qui pingui fter- corati fimo, molliflimi & fere pulpofi evadunt. Lignum Pini in arena crefcentis durius plerumque deprehendi- tur, quam quod .defumitur ab arbore in humo radi- ces diftundente.
Tom. VI. A a
PROLEPSIS PCANTARUM.
rive fucci nutritii arliuxu nullas patitur mutationes. At novum fefe offert obftaculum. Mcdulla adfcen- dit. Corpus corticale terrenis adhaeret & quafi de- fcendit e\ omni tamen opera conatur meduliam ve- llire, ne unquam denudetur. Medulla igitur affur- gente, fubftantia corticalis extenditur, quantum permiferit nutrimentum. Crefeit hoc modo vege- tabile, ita ut ipfa vegetatio feu propulfio pendeat ab expanfione & protruiione medullae, non autem fubftantiae corticali adfcribi pofiit. Jam experien- tia commonftrat , plantam Europaeam in caldario collocatam multos & frondofoo proferre ramos fine ullo fruftu. Quod fubftantia corticalis in hoc cafu maxime faginetur, nemo facile iverit inficias; attamen medulla jam vehementius premit, quam fi planta macriori trattaretur cultura; aiias enim non tam multos ccfrondofos proferret ramos. Hinc itaque haud obfcure fequi videtur, medullae vim expanfivam multum capere incrementi a fucco nu- tritio abundante. Sed obfervcs rogo, non folum alimenti copiam hic in cenfum venire , qure fcili- cet ftercoratione & humectatione ftepius inftituta in caldario plantae porrigitur; infigni prsnerea fo- vetur caloris gradu. Ambae hae circutnftantia? aequa- lem promerentur attcntionem; ficut enim nutri- mentum eft ipfa materia rudis, ex qua planta for- matur & crefcit; ita etiam demonftrabitur , a calo- re vegetationem propelli & accelerari. Hoc vel ex eo patet, quod piantaj tempore hyberno non crefcant, fed quafi fomno devinciantur. Id quo- que ipfa horticultura fuadet. Piantae enim Indicae in hortis Europaeis non florent, nifi ecdem fovcan- tur calore, quo earum Patria fervet. Obfervarc
in-
c) Lychnis Fios cucuti hujus rei pracbet argumentum ; caules enim in terra procumbentes fub florefcentia eriguntur.
PROLEPSIS PLANTARUM.
infuper oportet circa culturam plantarum , eas , quae flores explicabunt, parum admodum aqua hume- ctandas effe; fi enim radices iautius tinfturam aquo- fam humi hauriunt, fubftantia corticalis firmatur, medullaris incarceratur , & tantum folia cum ramis proveniunt absque floribus; quin etiam calor in hoc cafu florum eruptioni officit, liquidem pro- pulfionem fucci nutritii promoveat. Cum vero non omnes planta? vehementiorem ferant caloris gradum, nifi fufficienti aquae copia irrorentur, hinc fortailis una cau'Tarum deduci poteft , cur in omni- bus plantis ars haud aequaliter fuccedat ad flores in caldariis producendum. Notum efl, quod plurimae arbores e. g. Fagus, poft folftitium aeftivale per 14 dies crefcere defmant, quafi decernerent, an fu- turo anno florebunt ncc ne. Etiamli cauflam hu- jus quietis eruere nondum licuerit; id tamen ex- pertum efl, quod arbores proximo anno flores ma- xime proferant, ii aeris temperies hifce diebus fic- ca & calida fuerit: Contra, fi multum pluvia? ce- ciderit, arbores abundantiorem hauriunt .fuccum alentem, quo fubftantia corticalis roboratur; cum vero medulla fimul urgeatur a colore aeftivali, pro- ximo anno plurima protrudunt foiia & ramos. Ul- teriori certe non eget demonftratione , quod calor, fed non nutrimentum, medullam vegetabilium pro- pcllere valeat; quemadmodum volatilia, & non fa- pida, agunt in nervos corporis humani. Nifi igi- tur calor naturae & indoli cujuslibct vegetabilis conveniens acceiferit, nil omnino ab alimento pro- movebitur vegetatio Plantarum. Ubi vero ille haud defuerit, intenditur vis expanfiva medullae, & quoniam femper furfum vergit, fupremas fuas * fibras extendit, donec rumpantur, extrorfum fle- flantur, fubftantiam corticalem penetrent & gem- mas forment, foliis e cortice protrufis. Hinc pro- no, ut ajunt, alveo fluit, quod, quo vehementior
A a a iit
PROLEPSIS PLANTARUM.
fit caloris gradus, eo fepius & propius ad fe invi- cem fibrae extimae medullares rumpantur, eoque plures proveniant gemma; ac folia. Copiofms au- tem nutrimentum ad hunc Plantarum luxuriandi modum nihil omnino confert, nifi firmando fjb- ftantiam corticalem, ne in florem erumpat medul- la. Siquidem tamen alimentum, qucd fubftantias & naturae vegetabilium fenfim adfimiiatur, ipfam porrigit materiem e qua plantae crefcunt; nemo non videt, quod folia & rami multo majores vege- tioresque fieri poffint, ubi prsefto eft fufiiciens nu- trimentum , quam ubi deficit. Requiritur tantum- modo congruens calor medullam expandens, quae fuo iterum impulfu partes proiongat, ut a fe invi- cem magis diftent. Calor itaque propellendo agit in medullam, & propuifionem fiicci nutritii per fub- ftantiam corticalem promovet. Nutrimentum ve- ro vegetabilia fuftentat; ut fine his admir.iculis ri- te peragi nequeat horticultura.
§. II.
In §. prajcedenti diximus, plantas abundante nutrimento nullos producere fiores, fed foliis ra- misque luxuriari. Jam e re eft ut confideremus diverlbs modos hujus luxuriationis.
1. Laetius crefcunt arbores, quando folia & gem- rme multis locis ac prope ad fe invicem erumpunt. Supra etiam expofuimus, quod vehementiore medul- \x propuifione rami elongentur feu extendantur , & fi fufTecerit nutrimentum, folia majora vegetiora- que excrefcant.
2. Accedente debito calore, quo medulla ex- panditur, & copiofiore alimento, gemmae futuri anni fua faepius anticipant folia. (Cfr. Loefl. gemm?e
arb.
a~) Noftes plumbeae diftoe in Suecia boreali frigore in- tenfiffimri devaftant folia arborum circa finera Men-
fis
PROLEPSIS PLANTARUM.
aro. §.14 & 13.) Quando infefta, frigus a) &c. foiia praefentis anni devaftarunt, fieri folet, ut gem- ms? futuri anni confeftim fua proferant folia, ne planta fk fine motus organis; fiquidem folium , quod femel iaceratum fuit aut decidit, nunquam re- crefcit b). Cauffa vero hujus feftinationis eft partim
A a 3 calor
fis Frondefcentiae , quando Fraxinus &c. gemmas ex- plicant. Hse in cauila funt, quod Fagus fylvatica fu- pra Smolandiam vix crefcere poffit. Cum enim folia frigore deftruantur ; gemmarum evolutio quotannis ju- fto prsecocirr redditur, unde accidit ut arbor ejus- modi injurias segrius ferens, quam Berberis &c. , tan- dem emoriatur. b) Folium nunquam renafci, non fola experientia docuit, fed facile etiam demonftrari poteft paucis praefatis. Quod folia a fubftantia corticali oriantur, vel ideo pa- tet, quia nulla fibra medullaris per petiolum folium intrat; fed femper in axiliis foliorum erumpit & gem- mam format. Provenit vero folium e fubftantia corti- cali fequenti modo : Quando fibra medullaris per fub- ftantiam corticalem protrufa in gemmam folvitur, vafa fubftantiee corticalis, fuccum nutritium vehentia, trans- verfim diffecat, ita ut fuccus hic adfceni/ere nequeat. Propellitur idcirco urgente calore verfus exterius latus, & partem fubftantise corticalis in folium expandit. Hinc patet , folium non alibi fuccrefcere poffe , quam ubi flbra medullaris corticem penetraverit : contra, ubicunque eft folium, in ala folii reperitur gemma, in multis quidem plantis externe non apparens , intra vero femper latens. Facile quoque jam perfpicitur, cur folia femper infra gemmas emergunt; gemmae vero foliorum axillas occupant. In Mimofa, Gleditfchia paucisque aliis , gemmae quidem fupra folia parum attol- luntur; li vero concipiamus fibram medullarem fefe fenfim a prima direftione elevaffe, nihil ulterius delide- rabitur. Ex allatis jam intelligitur , cur ♦folium nun- quam renafcatur; quando enim fibra medullaris fubftan- tiam corticalem femel penetravit, non eodem loco po- ftea accidit, & cum cortex femel folium protulit, ibi- dem dein fieri nequit, quoniam fuccus nutritius aliam dudum viam fibi per fubftantiam corticalem paravit, & vafa alium fitum a priori diverfum obtinuerunt.
374 PROLEPSIS PLANTARUM.
calor medulJam urgens, partim affluxus fucci nufri- tii verfus gemmas, qui ante cafum foliorum prae- fentis anni eis in ufum cedebat ; (Cfr. DifT. Dni Ullmark de Prolepfi init. p. 340) id quod Tulipa fylveftris clariffime demonftrat. Haec enim in hor- tos introdu&a faspius ramos alis foliorum profert, quamvis flos non deftruatur. Occurrunt e. g. Tu- lipa? hujus fpeciei haud raro tribus immo quatuor floribus luxuriantes, cujus rationem ex aflumtis principiis facile inveniemus ; fcilicet: nutrimentum ita abundavit, ut non folum cauli primario, verum etiam ramis, calore ex alis foliorum protrufis, fuffi- ciens fuerit. Quod vero omnes rami floribus ornen- tur, pcndet a propulfione medullge a calore for- tiori reddita , quam ut nutrimentum , etiamfi copio- fum, fubftantiam corticalem fatis firmare potuerit ad cocrcendam & includendam medullam.
3. Luxuriari dicuntur vegetabilia, quando fibrae medullares, quae olim corticem penetrarunt, fed ob defeclum caloris & nutrimenti non in gem- mas proruperunt, faventibus jam circumftantiis gem- mas foliaque proferunt; unde intclligi poteft, cur in arboribus e trunco faepius excrefcant turiones.
4. Fieri etiam poteft, ut medulla in inferiore trunco arborum novas emittat fibras gemmis termi- natas, praefertim in arboribus molliori ligno dona- tis; e. g. Tilia, ubi nimirum ingenti urgetur ca- lore & alimenti tanta praefto eft copia, ut lignum emollire queat.
§. III.
Ut magis confirmetur fententia in §. I. a no- bis allata, de a&ione caloris & nutrimenti in vege- tabilia, pauca adhuc obfervanda erunt. Novi- mus plantas, e. gr. arbores, non ante certam aetatem flores producere, quaecunque demum fit caloris vel alimenti ratio, quod anfam dubitandi fort~ prabe- bit, an florefcentia ab his circumftantiis re ipfa
pen-
PROLEPSIS PLANTARUM. 375-
pendeat. Verum, nec animalia ante ceftam a?ta- tem fpeciem fuam propagare valcnt; ea foium a ve- getabilibus eft difcrepantia , quod in illis organa ge- nitalia a prima vitas ufura adfmt; in his autem non antea proveniant, quam ad multiplicationem fpe- ciei nfervire debent. Accidit nihilomrnus ut plan- tas, quarum feminain folum nimis ingratum cadunt e. g. in filTuras montium, praccocius fiores gignant, quam alia ejusdem fpeciei individua, quibus ube- rior alimenti fuerit copia. Ramus Salicis ab arbo- re fuccifus & in terra defixus per multos annos non nifi folia profert. Ouamdiu autem hic ramus in arbore crefcebat, quotannis fiores fruftumque de- dit. Ratio in promtu eft; ramus enim arbori ad- haerens, cui plures nutriendae funt frondes, non potuit tantam haurire alimehti copiam, ac ipfe in terra defixus radices agendo fibi acquirit. Abun- dantia igitur nutrimcnti fiorefcentiaj impedimento eft, & ita quidcm , ut fi bulbo Tulipae fuppedite- tur, in quo corollam cum ftaminibus & piftiilo du- dum formatam deprehendimus, hae partes fruclifi- cationis in vera excrefcant folia. Neminem vero offendat , quod planta parciori nutrimento culta, nno anno omnia ea proferat, qua; fex annorum fpa- tio fucceflire germinaflent; hoc enim , ut fupra innuimus, non alimento, fed liberiori medullae pro- pulfioni, cui debilitas fubftantia^ corticalis maxime favet, adfcribi debet.
. CAPUT II. De origifie & evolufione gemmarum, §. IV.
Quando fios e gemma pronafcitur, .abeunt fo- lia gcmmacea fecundi anni in Rratteas, tertii in Ca- lycem, quarti in Petala, quinti in Stamina, fexti in Piflillum. (Diiiert. Dni Uilmark de Prolepfi.) Jam vero ccnftat, quod Bractcre & Caiyx fint pro- genics corticis, Petala libri, Stamina Jigni , Piftil-
Aa 4 iuni
376* PROLEPSIS PLANTARUM.
lum meduJla?. Ergo: folia gemmacea fecundi & tertii (uti & primi) anni, in quacunque gemma, Cortici fuam debent originem, quarti anni Libro, quinti Ligno & fexti membranae Medullam proxime tegenti, qu?e meningibus animalium relpondet. Li- ceat hinc novam in Botanica regulam adferre: Quando gemma nafcitur , protruditur integumentum me- dulla membranaceum in foiia gemmacea fexti anni, Lignum (fcilicet fucco nutritio emollitum ) in folia gemmacea quinti , Liber in folia gemmacea quarti, & Cortex de- inum in folia gemmacea tertii, fecundi & primi anni; ita ut de quocunque flore recie affirmetur, Bra&eas effe progeniem corticis ?eque ac foliorum gemma- ■ceorum fecundi anni; nam haec ipfa folia e cortice funt protrufa: Calycem vero a cortice fimulque e foliis gemmaceis tertii anni oriri, & fic porro. Hinc itaque perfpicue videmus, in gemmis non ultra fex annorum contineri germinationes; quoties vero primi anni folia gemmacea , quae exteriora funt, in ramulum cum fuis foliis & gemmis expanduntur: toties etiam medulla in alis foJiorum fexti anni, qua? in intimis gemmaj tenebris latent, nova pro- trudit rudimenta gemmulacea pro anno feptimo & fic porro.
§. V.
Stabilita ea, qua? §. prseced. continetur, the- oria de origine gemmarum , veriflime concludimus, quod germimtio fruttificationis fit quinque annorum fpa- tio prior , quam foliorum. Verum enim vero e lon- ginquo clamitari audio, hanc thefin de omnibus floribus in genere pronunciandam non eiTe; fed ad eos foium reftringendam , qui per metamorphofin gemm.t pronafcuntur. NeceiTe enim eft, ut faci- lis concedam, nonnullos faltem flores per fubita- neam mcdulla? eruptionem pronafci. Pvem amplius explicabo. Quando fubftantia corticalis a fuffici- enti nutrimento adeo firmatur, ut medullam calo-
re
PROLEPSIS PLANTARUM.
re impulfam intra fuos continere valeat parietes; extimae fibrae medullares rumpuntur, divergunt & verfus corticem gemmas protrudunt, pro ratione circumftantiarum in ramos aut flores *explicandas. Ponamus vero, fubftantiam corticalem deficiente fucco nutritio maxime effe debilitatam & fragilem; meduJlae autem vim expanfivam, nullo urgente calore, non ita efficacem, Ut fibrae ejus extimae rumpantur, fatis tamen fortem pro referandis clau- ftris, quibus continetur; fieri tum oportet, ut fibra? meduiJares convergant, & protrudendo aperi- ant fubftantiam corticis, atque in folia, brafteas & calycem eam commutent, libri vero in corollam &c. Idcirco patet, non omnes flores e gemmis pro- duci, vel faJtem licebit concipere, meduJJam cer- tis fub circumftantiis fine prasvia gemmae formatio- ne in florem erumpcre. Nihil enim impedit ut dicamus, plantas nonnullas vernales boc modo flo- ribus ornari. Nec aliter de illrs fentiendum, in quibus fiores non ex alis foliorum proveniunt. Sic etiam in Alno flores nudi & minime e gemmis emergunt. Num igitur affirmari poteft, citatio- rem medulla: propulfionem in his floribus ea omnia uno anno protulifie, qu-e fex annorum fpatio fuc- ceflive germinaflent, planta non florente? Re- fpondeo : Videmus a pofteriori , medullam in hoc cafu exitum fuum quaefivifle, ubi flos propullulat, ut fi planta non floruerat, eruptio tamen medullae in gemmam (immutata fcilicet vi expanfiva) eo- dem loco neceffario facla fuifftt. Si vero eidem gemmae copiofius nutrimentum acceiliffet, per fpa- tium fex annorum ramulos cum foJiis gemmisque protulerat; dum contra omnis ceffat vegetatio in hoc loco, florefcentia pera&a. Una eademque igi- tur materia, unde flores jam formantur unico an- no vigentes, per fex annorum fpatium ramos fo- liaque protuliflet, fi planta non floruerat. Hanc
Aa 5 ob
378 PROLEPSIS PLANTARUM.
ob caufTam omnes flores, illi etiam quos medulla feftinata eruptione profert, fub fequenti canone botanico comprehenduntur : germinatio fruttificatio- nis quinque amiorum fpatio prior efi , quam foliorum. Et cum partibus fruciificationis in dicfis floribus, atque foliis gemmaceis, omifla florefcentia gem- mam conftituturis , unum idemque fit primordium, nimirum: cortex, liber, lignum & medulla fua veftita membrana; clariflime elucet, de omni flo- re, quocunque demum modo producto, re&e aefti- mari , quod Braftea fint foholes foliorum gemmaceorum fecundi anni , Calyx tertii &c.
§• VI.
Circa Prolepfin Plantarum id non praetereun- dum cenfeo, quod haud pauca vegetabilia non- nullts fruclificationis partibus deftituta fint. In quibusdam calyx, in aliis corolla defideratur. Fa- cillime vero patet, folia gemmacea tertii & quar- ti anni, feu corticem & librum , in his floribus non feparari, fed cohaerefcere, quod fatis probant planta; vernales. (Cfr. Dni UJlmark Diff. de Pro- jepfi p. 334O In nonnuilis calyx & corolla fi- mul deficiunt, e. g. in Pipere, idcirco autem affir- mare non licct, medullam neque corticem nec Kbrurfl , fed folum lignum protrufiffe. Quamvis enim folia gemmacea tertii & quarti anni, fcu cortex & liber, in his plantis non expanduntur in calycem & corollarn, medulla tamen fefe protrudens & corticem & librum penetrat. Haud paucae plan- tx Indicss in hortis Europaeis nec caiyces nec co- rollas explicant, quibus tamen in India fuperbiunt. Campanula Speculum in hortis noftris raro corolla gaudet, Jicet ftaminibus piftillisque floreat & fe- mina maturet. Idem obfervamus in noftro Lamio amplexicauli (Fl. Su. 522.) & pluribus, ita ut pianta;, qua? nunquam calyce corollaque inftruun- tur s iri co tantum a ca?teris differant, quod folia
gem-
PROLEPSIS PLANTARUM. 379
gemmacea tertii & quarti anni in illis non explicen- tur. Ratio vero, cur defmt has partes in hac & non iila planta, fruftra quaeritur, nifi in arbitrio Creato- ris. In Claliihus Monoecije & Dioecise alii flores ftaminibus, alii piftillis deftituuntur; protruditur quidem lignum in floribus foemineis, licet nulla exinde formentur ftamina, & quando medulla in floribus mafculinis fibi viam aperuit per fubftan- tiam corticalem , non expanditur in piftillum , fed emoritur five exficcattir. Rationem vero reddere hujus phsenomeni, noftrum omnino fuperat captum, utpote quod a legibus naturse sternis unice pendet.
§. VII.
Hujus quoque eft loci, exponere cui ufui infer- viant folia gemmacea fecundi anni, e cortice a) pro- nata in illis vegetabilibus , ubi Bracleas non occur- runt. Verum enim vero omnes plantas fuis gau- dere Bracteis, certiffimum eft , licetnon in omnibus gequaliter explicentur. Pendet autem hoc partim ab ordine natura? a fummo Legislatore prasfcripto, partim etiam a citatiori medullae impulfione ac de- feftu nutrimenti , quod adeo feftinanter verfus partes fruftificationis derivatur, ut Bra&eae per- fefte expiicari nequeant. Ubi medulla minori cum feftinatione ad fru&ificationem efiunditur , plus ali- menti accipiunt foiia gemmacea fecundi anni,& tum Bracteae magis extenduntur; femper tamen par- vae & exfuccas funt, nifi retardata fructificatione (e. g. quando infefta interiores partes fructifica- tionis confumferunt) in perfedla foiia excrefcant. Supereft integra Plantarum familia, quae Crypto-
gamiae
fl) Quoniam folia, brafteae & calyx fint progenies cor- ticis, verofimile eft, exteriorem corticis fubftantiam Folia porrigere , mediam Brafteas & interiorem Caly- cem, cui Liber proximus eft, calyci in floribus ver. nalibus faepe adh?erens.
38o
PROLEPSIS PLANTARUM.
gamiae noinen mcrito obtinuit, ubi nec folia nec gcmmaj obfervantur. Quid de his fentiendum, pau- cis dicam. Naturam horum vegetabiJium ita pa- rum nobis habemus perfpeilam , ut in plurimis ignoremus, quaenam pars folii vices agat, qinmam baulis /;); jdcirco omne de illis ratiocinium eous- que differendum effe exiftimo, doncc clariorem luccm in his natur e tenebris accenderit JSotanico- rum folertin. Abfit vero omne dubium de Prolepfi Plantarum hinc defumtum ; non enim certioribus id niteretur principiis, quam fi quis ideo fexum plan- tarum impu^naret, quoniam fruftificafiio in algis & mufcis oculis fi.ibji.ci nequeat. Idem quoque*dicen- dum erit dc plantis parafiticis foliis carentibus, qui- bns motum & fuccum nutritium fuppeclitat arbor vel planta cui affiguntur.
CAPUT III.
De involutio?ie Plantarum in Semine & Hybernaculis . §. VIII.
Quam prodiga fit natura in multnplicatione ve- getabilium, nemo facile ignorabit, qui velfugitivis oculis hocce perluJtraverit regnum. Nam non folum femina, verum etiam gemmse bulbicue novas pro- ducunt plantas: immo ex ramis, radicibus foliis- que, quibus aliquantillum fubftantiae medullaris ad- haeret, propagatio fuccedit. Hanc plantarum mul- tiplicationem breviter explicabo; fiquidem ad melius intelligendam fingularem illam gemmarum evolutio- nem fupra expofitam , haud parum contribuat.
IX.
A feminibis vegetabihum propagari fpecies, uti res eft notiflima, ita nihil habet obfcuri. In quocunque enim femine, polline antherarum fcE-
cun-
b) In plurimis tamen fungis fquamae foJiac?ae in ftipite occurrunt.
PROLEPSIS PLANTARUM. 381
cundato, tota continetur planta, omnibus partibus perfecla, licet non ita femper diftincla; appareant, ut oculis poflint difcerni. In Seminibus Nymphseqp Nelumbo diclae N. D. Prsefes folia hujus plantas tam perfpicue vidit, ut ex ilhs femina dignofccret. Idem Ipfi contigit, dum femina Liriodendri Tulipiferae aperiret. Non magis itaque mirari convenit, quod ruptis membranis Seminis, vegetabile prodeat per- feclum, calore & fucco nutritio extendendum, quam quod x ovis animalium poft faccundationem pullus parentibus fimillimus fenfim evolvatur; quia plumulam feminis terminat flos aut gemma: (Thii. bot. p. 301.) gemma videlicet in plantis perennantibus, flos in annuis, ut maxime probabile videtur. Cum vero potius obfervationibus inniti deceat naturae curiofum, quam conjefturis ; aliorum commendabo induftrise, hanc rem penitius perfcrutari.
* §. X. Progredior jam ad illam vegetabilium propa- gationem, quam bulbis r) gemmisque peragi depre- hendimus. Non fine fumma animi obleclatione vi- demus, plantam futuri anni y folia puta, calycem, petala, ftamina & piftilium in omnibus fere bulbis floriferis delitefcere. Dominus Mariotte in bulbis Tulip* hoc phcenomenon primus obfervafie dicitur, jam rh plerisque confpicuum. Cum vero bulbus a gemma in eo folum difFerat, quod bafes foliorum perfftentes a copiofo fucco, quem e terra hau- riunt, fiant carnofae, & nova folia iuis gemmis in- ftrucla excrefcant intra priorum bafes </); ea omnia
quae
c) Attentione digniffimum eft, plantas bulbiferas femina non maturare, nifi bulbi deftruantur , quod in Lilio bulbifero, Dentaria cVc. cernimus.
d) Non confundi debent bafes foliorum prseteritorum cum foliis futurae plantae; iilas enim liaud aiiter con- ftderare oportet, quam ut fquamas gemmarum exte-
riores
382 PROLEPSIS PLANTARUM.
quae de gemmis affirmavimus, etiam bulbis com- petere, necefle eft. Pendet ergo a majore mino- reve nutrimenti copia & caloris gradu, an bulbus florem aut folia proferat; & ubi prius accidit, abe- unt folia gemmncea fccundi anni in Bracleas, ter- tii in Calyeem &c; itaut folia gemmacea in bulbo originem debcant cortici , libro, ligno & membra- Tics meduliam veftienti ipfius radicis, cui bulbus infidet. Sunt igitur bulbi & gemmae non nifi plan- tae coarftata' , quae accedcnte debito nutrimento ac calore extenduntur e) & pro ratione circumftan- tiarum aut flores aut folia proferunt. Quod vero gemmce ac bulbi in fe contineant teneram imagi- nem novse plantce fub minima mole comprehenfe, non aliter concipi poteft, quam quod fingulus ar- ticulus Taenize diftin&um fit animal. Eam tamen noftram haud facimus fententiam , quod fingulae partcs vegctabiles perfe&ae adfint in quacunque gemma vel bulbo ; id enim folum de floriferis affir-
mari
riores ab aere vel frigore induratas. Cum vero intra quodcunque bulbi integumentum nova folia gemmis inftru&a excrefcere pciiint; fiquidem unicura bulbum in plures dividi videmus ; patet ;bulbos plurimis con- fiaie gtmmis, ita ut re ipfa non aliud fint, quam ra- mi abbreviati , plurimis gemmis ex aiis foliorum (prze- teritorum) prodeuntibus. e) B. m. D. Lofling in DuT. de gemmis arb. §. 14. refte pronunciavit gemmas (nec npn bulbos) nihil aliud effe, nili herbas a defeftu vis vegetantis coarclatas; nam quando gemmse tempore vernaii erumpunt, non eodem anno fua explicant folia, fed per integrum aefra- tis hyemisque intervallum immutatse permanent, quo- niam fuccus nutritius a calore propulfus non fufficit ad eas fimul, ac gemmas, quse praeterito anno emerge- bant, [extendendum. Quod res ita fefe habeat, pate- bit quando infefta frondes arborum arrodunt; tum enim fuccus nutritius gemmis nuper protrufis adfluit, unde accidit, ut juilo citius intumefcant fuaque profe- rant foiia.
PROLEPSIS PLANTARUM.
383
mari poteft; fed conftant gemrhae ac bulbi rudi- mentis foiiorum, aut fex anuorum fpatio in ramu- los foliaque fucceffive explicandis , aut uno anno florem proiaturis. Jucundiflimum interea eft fpe- ftaculum in gemmis Hepaticae & Pedicularis hir- futse fub terra latitantihus, in geramis fruticis Da- phnes Mezerei, nec non intra bafin ftipitio Ofmun- dae Lunaria?, perfectam confpicere plantam fucuri anni, omnibus fuis partibus eruendam, annuo fpa- tio antequam prodeat. Immo: Radix omnis plan- tae perennis infra terram profert gemmam futuri anni. (Phil. bot. p. 37. N:o 7.) Nuper e iam obfervavit NobilifK D. Profefior a Linne (jfunior) in radice Anemoncs dichotomae gemmas alternatim pofitas, quarum prima (eu maxima continet plan- tam futuri anni 1764, fecunda, tcrtia, quarta &c. quousque demum numerari pofiint, fuccedentium annorum herbas; exemplum fane fingulare, quod hic folum attulifle fufficiat, quoniam figuram & defcriptionem fuis Decadibus inferere conftijtuit ClarilT. Dn. Inventor. Nemini igitur obfcurum vi- debitur, quod multiplicari poflint vegetabilia fru- ftuiis radicum & ramorum terrae commiflis, prout §.8- innuimus; id enim haud aliter procedit, quam Hydris redintegrari folent detruncatae five mutilata? partes. Ad propagationem vegetabiJium non plus requiritur, quam ut fubftantia medullaris a corti- cali veftiatur. Accedentibus itaque vegetationis adminiculis, radjces ramique novas protrudunt plantas, utpote qune fubltantia tam medul- lari, quam corticali conftant.
CXXI.
CXXL
CENTURIA INSECTORUM
QUAM
PR^SIDE
D. D. Car. VON Linne
Propofuit BOAS JOHANSSON,
Calmarienfis. Upfalia 1763. Junii 23.
D. D.
Scientiae quaevis, seque ac imperia, fuas habent vicillitudines , quibus adolefcunt, fiorent, de- crefcunt, & deprimuntur. Illa fcientiae natu- ralis pars, quam dudum Ariftoteles inceperat libera- jitate Alexandri Magni fuffultus, denfis etiamnum tenebris occultata eft.
Regnum, quod dicunt Animale, in fex commo- de fatis dividitur provincias , quarum unam inco- lunt INSECTA, quibus in defcribendis, noftra nunc verfabitur opera. Incolae hujus provincias, mira quidem funt animalia, Pedum numero, ani- malibus casteris, quibus perfe&iora funt corpora, longe prsftant; cuique enim fex faltem, variis
autem
CENTURIA INSECTORUM. 385
autem plures compctunt pedufculi. Communi quidem fruuntur aura, quam tamen non ore, non capite, fed iaterum quibusdam hauriunt fpiraculis. Senfu, quem dicunt Antennas , organico gaudent, perfpicaciam noftram prorfus eludente, quippe quo ipfi carernus. Sunt quidem inftructa Capite, quod vero, fi unquam, ccrte hoc fingulare cft, & mirandum, ccrebro quod deftituitur omni, et- enim fibra medullaris, quamvis non prius", quam in ipfo capite definat, ibi tamen in molem orga- nizatam vix glomeratur. Hxcce denique , ad unum omnia, animalia, fuis veftita offibus cata- phracta & quafi loricata , mirifice inccdunt. Pro- prietatcs hfe cuivis admirationcm moverent ma- ximam, nifi majori miraculo triplex effet forma, qua trinam quafi metamorphofvn pleraquc fubeant ; Hajcce varium habent ftatum, quo non obfcrva- to alter ab altcro, dignofci vix poteft. HaiC animantium turba nnmerum, in arido fibi vindi- cat maximam, molem vero minimam conftituit; at vero, ut multitudine, ita opere, ca?teris longe antecellit.
Ab antiquiflimis inde temporibus,» hcecce vola- tilia fuere parvi aeftimata; quin immo wo.rweadcm, & nefcio quid abominandum , nemo non habuerit. In primo rerum initio, infefta non exftitiffe, atque fic non ordine natura folemni, fcd generatione eqwooca produci, credula ftatuerat antiquitas, do- nec felix pofteritas eos genuit viros, qui natura* penetralia jugi ftudio pctcntes, cimelia ejusdem paulo fibi familiariora reddere occiperent. De in- leftis nihilcerti, perfpicui faltem nihil, nobis im- provida & negligens reliquit vetuftas; Licet fatea- mur, communi litterarum palingenefise initio, ra- dios quosdam luminis affulgere fcientia? entomo- logicae incepiffe, pep paucos tamen juftoque lan- Tom, VL B b guidio-
386 CENTURIA INSFXTORUM.
guidiorcs, ita ut noftris demum temporibus in aprico poiita videatur.
Iliftoria infe&orum littcraria, in tres adpofite omnino diftribuitur EPOCHAS, quarum PRIMA, agmen ducit feculi fui jubar Conradus Gefnerus, qui indefeflfa, qure ejus erat naturam rimendi aviditas, omnes Hiftoriae naturalis partes verfavit. Dcin Moiifettus lt Anglus, in fcenam prodicns, infecta de- monftrare mcepit. Tum Aldrovandus , Italus, in bac re magis fudavit, quam profecit, His dcni- que Jonftonus fucceflit, fcd magis ut compilator, quam aucTor.
SECUNDA Epocba res natura3 perfcrutati funt, felicius diftin&iusque in horum animalium cognitione procedere coepcrunt; namque hi- ftoriam infcctorum ab ovo ipfo ad ultimam fe- ne'6luteffl pcrluftrarunt , vitam eorum, vicTum, immo ipfam , quam mireris, metamorphofin con- tueptes. Quid, quod exquifitius infecla deli- neata et iri incifa propofuerunt, & ea quidem arte, ut imagines agnofcere quivis facile polfet. IJ uic peragendje rei, omnium primi, fummo in- ferviere opere Hoeffnagelius & Goedartus, viri pin- gendi arte cljri, quos Lifter ingenio acutiilimus , una cum Blancardo, fccutus eft, doncc Sivammer- damius , quo laboris patientior non fuit alter, hanc rem ex profeffo tradendam fibi fumeret, ita qui- dem, ut fibi haud fatis duxerit, formam Infe&o- rum confidcraffe extcrnam, fed anatomen eorum, ad miraculum usque fubtiliffimum fecutus fit. Mviannn matronam, belle & feftive omnino curiofam, ea tantum, quae alit Europa, infecta perveftigaffe haud contentam, tantus infeclorum permulfit atque allexit amor, ut, trans mare infeftiffimum , Surinamum usque Americce, fe in- fecTis delecTandi gratia iter iniverit. Rajus ma- xime laboriofus in defcriptiones infecTorum com-
ponen-
CFNTURIA INSECTORUM. 387
ponendas, nltimum feneclutis tempus impendit. Quae babitant in Anglia, infe.cr.orum examina, Al- linus affabre dtlineavit. Frifchius denique, quae Germania habet infecla , dare propofuit.
TERTIA epocha hanc fcicntiam longe abun- datiori auxit luce. N. D. PRyESES entomolo- gicam difciplinam in formam fyftematis redegit, infeclis in Ordines Naturales difpofitis, eorun- demque Generibus rite conftitutis, qua? diluci- dis & determinatis adumbravit Chara&eribus ; adeo ut, e tenebris quafi evocata, in lucem pleniori procefferint gradu. Eodem vero tempore, in hu- jus difciplinae laudem & dignitatem, nova effulfit lux, infignc puta Galliae Decus Reaumur , qui hanc do6trinam, a prjmis principiis & ftamini- bus repetens, quodvis infectorum, ab ovo inde ad fepulcrum usque fcquendo, intentiorique ocu- Jorum aci.e, formam , anatomiam, vitam, vi&um, & morcs eorum perluftrando, immortalitati du- dum commendavit nomen. Hunc Aulae Mare- fchallus D. De Geer , tenore uno continuavit la- bcrem. Paullo aliquanto poft, Roefel, Germanus, & laboris & honoris fe praebuit aemulum, semu- lis vero palmam praeripuit figuris vivido pror- fus colore efformatis, & id effecit, ut haec cui- vis grata acceptaque fuerit fcientia. In hoc dein- ceps opere, Wilkes, Anglus, fuum confumfit la- borem, multa vero a Roefeliis mutuatus eft. VAm- miraly Kollandus, infectorum figuras egrcgiae & mi- rae pulchritudinis, omni dfligentia nunc edendas per- vulgandasque curat. Praeter Araneas Svecicas, & Phalaenas novas, formofiffimis figuris ornatas, in lucem edidit Noftras Clerk, cujus vero opere noviffimo, de Papilionihus Indicis, a Mufeo Scr. Reginae mutuatis, vivido colore illufiratis, quid- quam pretiofius,- vel fplendidius, an quisquam in toto erudito orbe viderit, merito ambigituri
B b 2 Sci-
388 CENTURIA INSECTORUM.
Scilicet ihi quaii coram intucaris Papilioncs, & qua formam, & qua numerum, infignes, ea abundantes venuftatc, qua lecliifimis omnibus longe antecellant flofculis; quare nihil eifet opta- bilius, quam ut hoc typis divulgaretur opus, cujus quidcm unum alterumve exemplar eft im- preflum. Phyfici , poftquam moram, quam objc- ftorum naturalium feccrat multitudo, beneficio difciplinae fyftematicae, concinne & perite confti- tutx*, tollere inccpiffent, fi interius mox pene- trarent & prcfiius inquirerent in natura? cecono- miam & politiam, operae pretium fe facturos ju- dicarunt; iic enim uberrimam nobis dari occaiio- nem, fmgularem Surnmi Artificis coniiderandi ad- mirandique oeconomiam, &, quod ad prsefentem usque. diem fere fuiflct umbratile, luce palam intuendi, quomodo infefta, animalium minima, quorum officiis remotis, naturae ceconomia torpe- rct , maxima onera laboris fuftineant. Ea veri- tas , qua aiTeritur, Deum nihil fruftra produxiiTe, fed, quaecunquc creaverit, valde fuiffe bona, tam oculos quam animos naturam intuentium abunde fatis pavit. Quamvisenim infecta noftroe ceconomia? faepius officere putemus, eam tamen pofthabenciam efle ceconomiae totius univerfi, nulli dubitamus. Quemadmodum praeterea me- dicinam facturos, conftitutionem hominis valen- tis, & naturam corporis prius cognovifte, haud mediccriter juvabit, ita, fi oeconomia? privata*, ab univcrfali quodammodo turbatae & afEictae, fuccurrere velimus, e rc certe nobis crit, prius intellexifle , unde & a quo fonte incommoda exun- dent; quem ad recludendum , perperam adniti- mur, niii hanc difciplinam diligentius colamus, ea notantes infccla, quae oeconomia? noftrze ma- xime noceant. Quod dum agitur, eveniet fimul, ut ftupenda naturai miracula, ad debitam vene-
ratio-
CENTURIA INSECTORUM. 389
rationcm piamque admirationem Summi Condito- ris, totos nos convertant & rapiant.
NOSTUA, quEB' jam agitur, Epocha tantum in cognofcendis infeclis profecit, ut tot fibi ha- beat infeetorum miliia perfpecta, quot orbis lit- teratus, ante dimidium circiter feculum, perno- fccret centurias. Ha;c animalcula adeo ordinate funt difpofita, nominibus genericis, characteri- bus, differentiis ip.ecificis, fynonymis dcnique, in Syflemate Naturce N. D. Prasfidis, editione de- cima, ut haud multo pofr. plantis ipfis, nihfl vel parnm ccrte, cedant,» & multitudine, & ordine, quem Botanici numerofiflimi diu multum & multo hborc qusEfiverunt. Ante dimidium & quod ex- currit feculum , viri fcientia Botanica alioquin cla- riftimi, alto, quod ajunt, fupercilio minimos defpexerunt mufcos, qui ranto hodie prctio inva- luerunt, & asftimationc, ut celeberrimus quisque Botanicus, novum detegere potuifle, infigni fibi honori ducat. Greges infectorum veteribus tanto fuerunt fdftidio, quanta? cemulationi recentiori- bus, nova qiuevis indagandi irife&a. Noftris tem- poribus, quodlibet Europce regnum , plurimis magnique nominis naturce confultis gloriatur & fuperbit, qui omnem opcram , ftudium omne, novis copiis fcribendis, & infectorum exercitui jungendis, navant. Scopoli Fauna Carniolica una cum Goiiani Fauna Monfpelienjt , quarum utraque plura nova infefta nobis promittrt, communiter & avide exfpectantur.
Ad hanc Academiam, rn literarum ftudiis dum verfor, duas, praj ccceris addifcendis, cura & attentione, qua poflim, difciplinas proponi cx- audio, Medicinam fciliect, & Hiftoriam Natura- ]em. Hujus particula, de Infe&is, illis juxta, qure nondum fuere divulgata, accuratius notatis, oble&amentum mihi attulit maxime ihfighe, quod
B b 3 Pree-
390 CENTURIA INSECTORUM.
Prsefes mirificc adauxit, mihimet multas, & eas quidem rarillimas, demonftrando inlcftorum fpc- cics, quas D. D. Garden, in provincia CAROLI- NA babitanti, nec non Domino Protribuno mili- tum Dablberg, SURINAMO rcduci; Dom. Nord- gren, in ipfula JAVA habitanti, cseteris, acce- ptas refert; ut taceam rariffima plurima infe&a e PENSYLVANIA Americes fcptentrionalis, miffa ad Mufeum Nobil. de Geer. His natura? deliciis blandius invitatus, pctii, mihi ut concedcretur optio, unicam eligcndi ccnturiam, quam ad obruf- fam determinatai.-i , perattento litterarum orbi proponerem, ut, Tirocinium Academicum editu- rus, hanc fimul difclplinam aliquantulum auge- rem atque ornarem. Cujus voti fpcs me eo me- lior tenet, quo certius conftat, centuriam infe- ctorum rariorum, quam Dom. Jfaac Uddman, ele- ganter elaboratam, Aboce, fub Praefidio D. D. Leche, edidit, omnibus in amorc atque in deliciis fuifTe habitam. Verum cnimvero, hcec dum mo- j lior, fatendum eft, me, & temporis & chartoe anguftiis, adeo fuiffe praepeditum, ut defcriptio- i nem tam prolixam , tam ornatam, tam dcnique perfpicuam, qunm optaffem, conficere haud potu- erim. Mihi vero, quod habet verbum , prora & puppis ea fuit, ut hajcce nova a notioribus rite diftingucrem , & diftincta ab oblivione atque a filentio hominum vindicarem. ItaqueTibi, Be- nevole Leclor, centum fpecies Infeclorum, In- dicorum & exoticorum, offero, quarum complu- res digniffima? funt, quse ante oculos argutiores ( ponantur. Equidem vix credo , quod absque ad- miratione maxima quisquam vifurus fit Caffidam fpnificemj, CafTidam bicornemg, Cbryfomelam gibbo- fam i^i, Gryllum necydaloiden 132 , Gryllum perfpicil' latums^, Cimicem crijiatum 42 , Thripem parado* xam 48 , & Papilionem eclipfih 61.
CO-
CENTURIA INSECTORUM. 391
COLEOPTERA.
1. SCARAB^EUS Tityus thorace tricorni: in- termedio maximo fimpliciilimo, capitis cornu re- curvato fimpliciflimo.
Habitat in Penfylvania. De Geer.
Similis Scarab. Herculi, totus lavis , glaucus , magnitudine Scarab. najicomis. Thoracis cornu maxi- mum , absque dentibus lateralibus , flmplicijfmnm , fed fubtus pubefcens. Capitis cornu adfcendens , etiam fim- pliciffmum.
2. SCARABiftUS Moloffus thorace bicorni, capitis clypeo integerrimo, cornu erecto , elytris ]aevibus.
Habitat in China.
Femina: Magnitudo Sc(irab. Rhinocerotis , ater. Capitis clypeus lunatus , integerrimus , margine elevato & ftria elevata laterali utrinque. Cornu in medio clypei erecto. Thorax lcevis y retufus , antice glaber: cornu five dens verfus latera antrorfum adfcendens , pau- lo brevior cornu capitis. Elytra non flriata.
Similis Scarab. Lunari, fed major; nec clypeus emarginatus ; nec tborax fupra linea exaratus , nec elytra flriata.
3. SCARAB/EUS furinamus muticus niger, thoracis incifurarumque marginibus flavis, fterno j. orrecto.
Halitat Surinami.
Magnitudo Scarab. Stercorarii; totus lcevis , niger. Oaput ovatum, linea longitudinali flava. Thorax la- x is : marginibus lateralibus flavis. Scutellum medio- cre. Sternum antrorfum prominens , flavum. Elytra lcevia. Abdominis fegmenta nigra, margine flava; idtimum fupra maculis IV , fuhtus vero tribus fl.avis. Pcdes nigri. Femora lutea, nigro varia. Digiti m- curvati.
4. SCARAB/EUS Capreolus maxillofus: maxil- lis exfertis apice tantum furcatis.
B b 4 Habi-
CENTURIA INSECTORUM.
Habitat in America feptentrknali.
Simillimus Scarab. Cervo Capite depreffo truncato, fed maxilla? absque dente laferali. Pcdes rufi funt.
5. DERMESTES Gleditfia fubtomentofus pi- ceus, antennis filiformibus, elytris ftriatis, femo- ribns pofticis gibbolis.
Habitat in feminihus Gleditjia Americes.
Facies Derm. Piforum , fed duplo major. Fe- jnora poftica valde crajfa, non tamen vidi faltantem ; funt hcec mutica, dentata uti Derm. Piforum.
6. DERMESTES Bactridis , obfolete tomen- tofus fubincanus, antcnnis filiformibus, elytris lae- viufculis, femoribus pofticis gibbofis. Jacq. hijl. t. 170.
Hahitat in femine Baclris Americes.
Simillimus Derm. Glcditfa, fed Elytra vixmani- fefle Jhiata. Color totus glauco fubincanus. Tho- rax absque punMs excavatis ; caterum fimillimus. Fe- mora colore corporis , ncc femiginea.
7. C ASSID A fpinifex ferruginea, elytris angu- lo antico fpina porrefta.
Hthit i'- Surinami. Dahlberg.
Corpus fere triangulare , ferrugineum. Thorax lcngitudine capitis , antice attenuatus , angulis pofticis in fpinim transvcrfam productis. F.lytra lavia, antice ad futuram angulata; angulis lateralibusque exfertis in fpinam antrorfum porrectam, longitudine thoracis. Latera elytroruvi utrinque foramine ovato pervia m fcmini; in mare vero elytra nec fpina nec foramine gaudeit.
8. CASSIDA bipujlulata viridis, elytra macu- lis lateralibus duabus fanguineis.
Hahitat Surinami. Dahiberg.
Corpus fupra viride, fubtus nigrum. Thorax parirn errtarginatus. Elytrorum margo lateralis macu- Iis fiuabus fanguineis , etiam in pagina inferiori caru- lea conjpicuis.
9. CAS-
CENTURIA INSECTORUM.
9. CASSIDA bkornis cyanea, elytris angulo antico fpina truncata.
Habkat Surinami. Dablherg.
Major; tota cyanea. Elytra excavato - punttata: angulo exteriore fiive antko in fpinam linearem trunca- tam produito. Thorax antice emarginatus.
10. CASSIDA leucophcea teftacea margine pun- clisque flavis.
Habitat Surinami.
Minuta & reliquis noftratibus minor. Margo clypetim tboracem &p elytra cingens , totas fiavus. Di- fcus elytrorum thoracisque tejlaceus five ftaphyleus: fimttis majufculis , plurimis , luteis , elevatis. Elytra etjam punitis excavatis , vix confpkuis , ftriata.
11. COCCINELLA fanguinea elytris fanguineis immaculatis , thorace maculis nigris.
Habkat Surinami.
Magnitudo ut minonbus noftratibus. Thorax viger , marginihus pallidis. Punftum pallidmn utrin- qv.e verfus latera thoracis. EJytra verijfme fanguinea. PeCtus, abdomen , pedes , atrh
12. COCCINELLA furinamenfts coleoptris rubris immaculatis, thorace capiteque nigris.
Habitat Surinami.
Magnitudo Coccin. j-punttata. Caput , Tbo- rax, Scutellum, Pectus , Pedes , nigra. Elytra cj2 ab- domen rubra. Caput minus quam in Europais.
13. CHRYSOMELA gibbofa ovata nigra, ely- tris tcitaceis nigro punctatis: fafcia media poftica- quc nigris.
Habitat Surinami.
Corpus magnum. Coleoptra medio verfus futu- ram valde gibhofa.
14. CHRYSOMELA undulata ovata rufa, eJy- tris fafciis tribus atro -ca?ruleis undulatis.
Habitat in Java. c Bb 5 Ma-
394 CENTURTA INSECTORUM.
Magnitudo Chr. Tanacetf: Thorax rufuf, me- dio atro- caruleus. Elytra rufa: fafcia Prima iatior undata f ad futuram antrorfum porrecta; Secunda an- guflior , magis undulata ; Tertia in apice , ad futura n coisns curn fecunda. Antenna , Pedes & antica Abdo- minis atro - carulea.
15. CHRYSOMELA caflanea ovalis caltanea, elytris margine exteriore teitaceo.
Habitat Surinami.
Media. Tborax linea longitudinali & margine ex- teriore , uti etjam elytra, tefiacea,
16. CHRYSOMELA Gorteria fubcylindrica atra glaberrima , thorace elytrisquc punctis IV fia- vcfcentibus.
Habita ad Cap. R. fpci %n Gorteria.
Magnitudo c? ftatura Chryfomela yulga tota atra% glabra, Elytra .vix manifefia firiato - pun%qta : puncta flavefcentia IV, in fingulis elytris majufcula; Quorum remota verfus futuram interiorem ; altero ad ba- (in, altero ante apicem; Tertium ad marginem cxterio- rem verfus bafin, reniforme; Oiiartum ad apicem elytri, Tborax glabtTrimus, nitidus: punctum ovatum ad fin- gulum latus ; tertium ad bafin, rotundum; quartum ad fcutellum , bblohgum , vtinus , magis fulvum. Capitis frons punclo rotundo. Omnes macula lutea ; Pedes nigri cf Antenna corpore breviores.
17. CHRYSOMELA octopunftaia oblongiufcula rrigra, thorace teftaceo, elytris punclis quatuor flavis.
Hahitat Surinami. Dahlberg.
Media. Elytrorum macula qiiatuors qitorum I. parva; II. III. parva , pares ; JKmajorj, ad apicem. Abdomen teftacenm.
18. CHRYSOMELA punclatifnna oblongi- ufcula viridi aenea pun&atiflima, pedibus ferru- gineis.
Habitat Surinami.
Magni-
CENTURIA INSECTORUM. 395
Magnitudo Cimicis , fericea, viridi- csnea, punctis quafi atmnis mwmis confertis aufperfa.
19. CURCULIO Oryzce longiroftris oblongus niger, elytris maculis quatuor ferrugineis, femori* cus muticis.
Habitat in Oryzoe feminibus , ab exteris 'regionibus allatis.
Magnitudo grani oryza. Totus niger fize piceo- iiiger , punctis cavis fcaber , oblongus , fubtiis piceus eft. Elytra firiata; in fingulis maculce du.ce ferruginete, qua- rum prior ad bafin elytri, pofierior ante apicem elytri.
20. CURCULIO furinamenfis longiroftris cya- neus , elytrorum latcribus antice gibbis.
Habitat Surinami. .
Magnitudo Pifi. Elytra pofiice contrattiora. zi. CANTHARIS bicolor rubra, elytris po- ftice violaceis.
Habitat in Senegal.
Statura omnino Cantharidis rubrce , fed dimidia Elytrorum pars pojiica violacea nitidijjima. Antennaj nigrce funt.
22. CICINDELA cequinoct-ialis flava, elytris fafciis duabus nigris latis.
Habitat Surinami.
Media. Toium corpus -flavum. Oculi nigrt, miniis prominuli. Thorax longitudinali linea excavata. Elytra obtufijjima, fingula firiis decem clevaiis acutis ; Fafcice diue totam fere alam tegentcs , undatce.
23. CICINDELA carolina cyanea nitida, ely- trorum apicibus antennis pedibusque flavis.
Habitat in Carolina. Garden.
Corpus magnitudine Cicind. campefiris , viridi-cce^ ruleum, ceneo nitens ; at os , oculi , antemue , palpi, pe- des toti elytrorum apices , flava. Elytrorum apices fiavi: macula fublunata iaterali.
24. ELATER ligneus. ferrugineus, clytris mu- cronatis.
Habi-
39<* CENTURIA INSECTORUM.
Hdbitat Surinami. Dahlberg.
Corpus fere majus noftratibus , colore fnhferrw gineo &f fere ligneo. Antennae vix thorace longiores, nk> ra , excepto pritno articulo. Thorax ohlongus ad- modum , medio longitudinaliter glahro. Elytra fub- ftriata, quafi cofla diftinUa longitudinali pallidiore , & margine laterali fimili ; apices elytrorum paliidiores val- de mucronati.
25. MELOE Chryfomeloides. Habitat Surinami.
Corprs cbryfomelee , totum viridi-caridefcens, fub- tus higro-fuhviolaceum. Antcnnae nigrce. Palma? nigrce.
i(. TENEBRJO Cigas alatus ater, eiytris fhriatis, thorace Itevi. Habitat Surinami. Magnitudo Scar. Cervi. Thorax marginatus, non mtens. Elytra obtufa, ftriata fatis profunde. An- tcnnai ciavata , longitudine thoracis.
HEMIPTERA.
27. GRYLLUS unicornis M. thorice Iaevi , ely- tris viridibus, alis apice ftriatis, vertice fubulato, antenni- peclinatis.
Habi-dt in China. Magnitudo (f flatura G. M. Religiofi. Vertex Capiti.s in fpinam antice , capite longiorem, prominens. Antennae longitudine thoracis, utrinque peUinatce. Tho- rax linearis , lavis , fere triqueter. Elycra viridia, ohlique venis ftriata. Alae virefcentes , elytris paulo longiores : apice fufco ftriato. Abdomen plicatum. Ti- biae antice dilatatc? , fpinulis ciliata, majoribus fpinis interftincXce. Palmae bis ciiiato- fpinulofce. Tibiae <i:di & y.ii paris fub apice lacinulam habent.
28. GRYLLUS caiolinus M. thorace fubciliato . fubcarinato, clytris albidis fufco- nebulofis.
Habitat in Carolina.
Statura G. M. reiigiofu Thorax oblongus , fere triqueter : latcribus fcabris. EJytra alceque abbreviata,
albi-
CENTURIA INSECTORUM.
397
albido fufcoque nebulofa. Pedcs antice fubtus duplici- ter fpiuofo - ciliati.
29. GRYLLUS irroratus M. thorace laevi fubcarinato, elytris viridibus punftis ferruginei* vagis.
Habitat in Carolina.
Similis G. M. religiofo , fed elytra <y Alce abdi- mhie breviora, 3. /. 4. pun£tis ferrugintis absque or- dine digeftis , apicibus flavefcentia. Fcmora £5? Tibia antice a latere poflico dupiiciter fpinofo- ciliata.
30. GRYLLUS Lunus T. thoracis fegmento pofteriore crifka femiorbiculata, ejytris nigris fa- fciis albis.
Habitat Surinami. Dablberg.
Major. Caput ferrugineum. Thorax ferrugineus fegmento poflico carinnto Crifla compreffa, valde eleva- ta, femiorbiculari. Antenn-c flavce. Pcdes lutefcen- tes , lceves. Elytra nigra, albo obfcure reticulata: fafciis plurimis albis incennaiibus. Alaj nigrce.
31. GRYLLtJS Cinerarius T. antennis longifli- mis, elytris deflexis.
Habitat in Brafilia. De Geer.
Antennse longifjimce. Thorax cinerafcens poflice lobo rotundato. Elytra lateralia, deflexa paginis ver- ticalibus: Cqflao recta venis marginalibus ; margine fu- periore dimidiato ovato: inferiore lanceolato. Pedes cinerafcentes.
32. GRYLLUS necydaloides M. elytris ovatis angulatis breviffimis , alis longitudine abdominis.
Habitat Surinami. Corpus fufco - fuligimfum. Caput fupra obfcure ferrugineum. Thorax fubelongatus , fupra fcaber , bre- vior quam in reliquis Mantis fpeciebus. Elytra bre- vifflma onmium, ovata , obtufa , angulo bumerali exflan- tia, fupra cinerea, fub angulo ad latera nigra. Alce obfcure nebulofce , convolutce & plicatce, longce. No- tabilis elytris brevijjimis.
33. GRYL-
398
CENTURIA INSECTORUM.
33. GRYLLUS javanus T. cincrcus, elytris fufco maculatis. Habitat in Javra.
Antennse corpore paulo breviores. Thorax com- prejfus , dorfo planits , pojlice rolundatus , lateribus fu- fcefccns. Abdomen ovatum. Alte cinerea ut totum torpus , fuperiofes maculis aliquot lunatis , longitudina- liter digeftis , aliisque paucis fufcis. Enfis ahdumine fen hrevior.
\+. GRYLLUS perfpicillatus L. alarum rudimen- tis ocello atro, oculis aureis. Habitat in Indiis. De Geer.
Antennce filiformes , corpore breviores. Corpus fuhtejlaceum. Alarum elytrorumque loco laminula ova- ta , minima, ocello orbiculari atro. Utrum alas acqui- rat an larva fit , ignoro ; ex facie perfecta effe videtur.
35. GRYLLUS fpinulofus L. thorace fpinis mu- ricato cinftoque, corporc aptero.
Kdiv. av. 2. p. 161. t. 285. /y3. 4. 5. Hdbitat in Indiis.
Gryllos inter maximos numerandus. Antennx fili- formes , longitudine fere corporis. Thorax tefiaceus , fpinis nnmerofis muricatus & poftice margine fpinofo cinctus. Abdomen fupra nigrum maculis tejtaccis teffel- latum. Ala mdla.
36. GRYLLUS /krmftz^ L. cinereus, thoracis carina margineque poftico elytrorumque margine dorfali flavis.
Habitat in Java.
An Gryllus Elephas hujus larva? Carina Thoracis partim elevata tribus incifuris, noial ilis linea fulphurea a vertice ad caudam &f trans- verfa per marginem poJHcuni thoracis.
37. GRYLLUS brevicornis A. viridis capite prominulo, antennis compreflis longitudine tho- racis.
Habitat in America feptentrionali. De Geer.
Simi-
CENTURfA INSECTORUM.
Similis Europceis , fed antenna? longitndine tdvi» tum tboracis , compreffa. Caput antice fubconicitm, fed vix manifejle.
38. GRYLLUS convolutus A. thorace rotun- dato, corpore nigro nebulofo, elytris convolutis albidis.
Habitat Surinami.
Simillimus Gryllo campeftri, fed triplo minor. Ely- tra convoluta fimul, ut fere fubulata. Cauda fetis duabus.
39. CICADA jlammea fronte roftrata adfcen- dente tereti truncata.
Habitat - - - De Geer.
Minor Cic. Candelaria , tota fiperius fordide fer- rugineo- cinerafcens. Elytra ad apices a pagina fuperio- re punEtis obfcurioribus tota Jlrice obliquce fecant , ut in fcrpentum cute.
40. CICADA truncata viridi albicans, alis de- flexis compreflis, poftice truncatis.
Habitat in Java.
Magnitudo Perlce. Tota viridi - albicans , Alis deflexis , valde compreffis , reticulato ftriatis , pojlice transverfe truncatis.
41. CIMEX ictericus ovatus, fupra incarnatus, fubtus flavus, thorace acute fpinofo.
Habitat in Carolina.
Medius. Caput , Thorax, Elytra incarnata. Ca- put prominens. Thorax argute utrinque fpinofus. Oculi nigri , minutiffmi. Elytra fubtus fanguinea. Alae hyalince. Totus fubtus & Pedes flavi.
42. CIMEX crijlatus roflro auuato, antennis fetacei." fufco - ferrugineis , fcuteHo criftato.
Hahitat in Carolina. Garden.
Major ullo Europao. Antennae rubra , fctacece , longitudine eorporis. Caput minimum, collo angujlo; Rojtro incurvato. Thorax rotundatus , utrinque an- tice fpinula prominens. Scutellum thorace triplo ma-
fas,
CENTURIA INSECTORUM.
jus, nigrum, carinatitvi Crifla elevata, nfio-dentata; apice bidentatum; laieribus angulatum. Elytra ferru- ginea. Tibise rufa. Abdomen dilatatum; fub ano puncta aliquot coccinca, forte fexus nota.
43. CIMEX fcaher oblongiufc«r«s , teftaceus, thorace angulato- fpinofo , femoribus dcnciculatis, alis nigris.
Habitat in Java.
Corpus totum teflaceumy fcahrwn. Ala? mem- branacea, nigra. Antenna? corpore paulo breviores , IV articulis. Thorax utrinque angulo recto fuhfpino- fits , Cy fpinis his elevatus. Femora omnia apice fpi- nis ivflructa vix manifsftis. Fenwra 1 , 1 , 3 , 3 , fubtus denticulata tribus denticulis.
44. CIMEX fuccinctns oblongus, thoracis elytrorumque marginc exteriore femorumque bafi fanguineis.
Habitat in Penfylvania. De Geer.
45. CIMEX bamorrhous oblongus niger, tho- race fpinofo, abdomine rufo, elytris teftaceis pun- ftis lincaribus quinque nigris.
Hahitat in America. De Geer.
Totus niger , excepto ahdomine rufo. Elytra te- flacea punctis five lineolis duahus & trihus nigris.
46. CIMEX nobilis fcutatus viridi-auratus ni- gro - maculatus.
Hahitat in Java.
Magnitudo Apis Bomhylii , ovatus. Caput viridi- aneum. Thorax viridi- aneus: tnacuBs 7 fufco- caru- kfcentihus. Scutellum viridi - aneum , tegens totum dorfum, maculis trium parium carukis. Corpus fubtus rufo - aneum. Abdominis fegmenta fingula fubtus utrinque maculis duahus caruleis. Antenna? fufca , corpore breviores. Femora omnia fanguinea. Tibise carulea. Ala? fufcefcentes : fuperiores cofta marginaii viridi - amea.
47. COC*
CENTURIA INSECTORUM.
47. COCCUS capenfis ovalis fubtomentofus conico - gibbus apice operculato.
Hahitat ad Cap. B. fpei in ramis Cnaphalii muricati. Simillimus Cocco Adonidum, a quo dijfert , quod 1:0 winus orbkutatus , fed magis ovalis. %:do dorfo magis gwho & fere conico. 3:0 fuperficie non glabra, nitida, fed fubtomentofa. Apex operculo nudo teclus j dum oper- culum difcedit , forcmen tvmento repletur.
48. THRIPS paradoxa fufca, elytris abbreviatis, antennis pe&inatis fiflilibus aliformibus.
Habitat in Cbina. Osbeck.
Magnitv.do minoris Culicis. Tota fufca. Ala? fufca, latiufcuJce. Elytra lanceolata, dimidio breviora. Antennae longitudine tkoracis , ohtufiffma , fufcce , bafi albidce , fffiles in 8 vel 9 partes membranaceas. Dubii generis fivgulare infectum.
LEPIDOPTERA.
49. PAPILIO Mgifthus E. T. aliVfufcis vi- ridefcenti - maculatus ; fubtus fubincamatus macu- lis vivefcentibus rarioribus.
Hahitat in China.
Magnitudo Pap. Apollinis. Ala? onmes fupra wgrkantes maculis numerofis luteo- virefcentibus , qua- rum corpori propiores magis longitudinales ad duttum corporis. Subtus omnes fuUncarndtdd , maculis rariori- bus, minorihus, vircfcentibus, quarum una alterave in alis pofiicis fubocellata centro nigro. Similis Agamemnoni.
50. PAPILIO Polydorus- E. T. alis fubcauda- tis nigris concoloribus ; pofticis macula alba futu- ris fexfida lunulisque fcptem rubris.
Clerk. t. 33. /. 2. Hahitat in India.
Media. Alae omnes nigrde. Vo([\cx concolores , •vix caudata , fed potius augulatce, marpjne hnmlis fe- ptemnigris, fubtus faturatioribus ; in medio macula al- ba futuris nigris dijlincta in maciilas fex , quarum an» terior major bifida. Thoracis latera & abdominfs Tom. VL C c in»
CENTURIA INSECTORUM.
iricifura ferruginecs. Differt a P. Polyte , quod tnetrgo alarum careat interjlitiis albis ; quod macula alba anterior reliquis major ; quod corpus fanguinolentum; quod lunuice pojliccs fere reniformes , nec angujlo lunares.
51. PAPILIO Orontes E. G. alis caudatis ni* -gris albido- virefcentc fafciatis, caudis albis.
Clerk t.26. f. 1. Habitat in India.
Medius in boc genere. Alce fupcriorcs integer- rimce : Supra nigrce fafciis duabus , virejcentibus , int$' riore dilatiore laliore. Subtus nigrce fafciis tribus , albido-virefcentibus , latioribus , qaarum bafeos maxima. Poftica? valde dentatct & breviores, caudatce : fupra fafcia lata dilute virefcente, maculaque intcr fingulum dentem dilute virefcente. Subtus dilute virefcentes fa~ fciis duabus faturate, virefcentibus prctter puncta aliqua virefcentia ante fafcias ; cauda albidce , obtufce , valde diftantes. Abdomen fubtus luteum.
52. PAPILIO Pbidippus E. G. alis fubcauda- tis fufcis, fubtus fafciis albidis , ocellisque duobus; cauda ocellis geminis.
Habitat in Java.
Magnitudo 2. Antenna? filiformes , ferruginece. Alx omnes fupra fufcce , immaculatce , verfus marginem exteriorem obfoletiores ; fubtus omnes grifefcentes , fajciis transverfis aibidis , pojlice fafciis transverfts albidis. Pofticae fubtus ocellis dnobus : uno ad angulum exterio- rem: altero verfus angulum poflicum; angulus pojlicus apice fere in caudam obtufam definit , in qua ocelli duo, parvi , approximati , ccerulei.
53. PAPIHO Medon E.' G. alis fupra nigris: primoribus fafcialutea apiceque albo, pofticis difco Ccerulefeentibus. Al. R.
Clerk t.28. f.i. Habitat in Indiis.
Magnitudo 2. /.3. Ala? primores fupra atrce, apice albce : fafcia lutea. Pofticce nigrce , fupra] difcb
cczru-
CENTURIA INSECTORUM.
tcerulefcentes. Subtus ofnnes alce cinerafcentes , punftis tribus nigris ad bafin. Primores fafcia dimidiata albat ttpicequc albce. F ©fticffi ' fafcia dimidiata e •lunulis 5 al- bis & alia pofteriore e maculis 6 fubfufcis.
54. PAPILIO Mneme H. alis oblongis integer- rimis nigris bafi fulvis: primoribus fafcia maculis- que tribus flavis.
Habiiat in China.'
Alae primores nigrce , concolores, bafifidva macu- lis nigris ; in medio fafcia flava; ante apicem punctA 3 flava; Margo tenuior niger eft. Pofticae alce fupra nigrce linea fuha a bafi fere ad apicem excurrente. Subtus nigrce , antice flavce nigro macuiatce, margine poftico tenuiflhne albo punciatce.
55. PAPILIO JEdea H. alis oblongis integer- rimis albo- maculatis: fuperioribus virefcentibus; inferioribus fafcia fiava.
Clerk t. 4. /. 1. Habitat in India. M. R.
Thorax carulefcens. Abdomen fiavefcens. Ala; fuperiores fupra virefcentes fafciis tribus ex maculis albis , fparfis , incequahvus. Subtus medio ccerulefcen- tes , albo maculatce , fafcia flava. Pofticss concolores , nigro-ccerulefcentes maculis circiter 5 albis q? lata fafcia flava in medio.
56. PAPILIO Melite H. alis flavis : frperiori- bus fupra nigris, lineis duabus fafciaque flavis. Clerk f.44. /.5.
Habitat in Indiis.
Magnitudo fere P. Urticce. Alae primores fupra nigrce : Maculce duce , oblovgce ad bafin , quarum an- terior lanceolata ; poflerior marginis interioris ; fafcia in medio alce flava, quce marginem interiorem non tangit. Subtus albcs margine antico flavo. Pofticoe fupra fiavce margine poflico mgro> Subtus flavce flrigis duabus9 fufcis , obfoletis,
Cc 2 57. PA-
404 CENTURIA LXSECTORUM.
57. PAPILIO Scylla D. alis flavis: primoribus fupra albis marginc nigris, poiticis margine nigro- punctatis.
Habitat in Java.
Media: Alae primores fupra albce , margine ex~ teriore nigro; fubtus flava* , fufco irroratee & punclo fufco ocellari in medio. Poftica? fupra flavce , margine poflico pnnclis 5 nigris. Subtus flivce fufco irroratcs margine poftico punctis 7 nigris , fcilicet in alterna cofta unico. Pedes flavi. Oculi brunei.
58- PAPiLlO Polybe D. alis integerrimis : po- fticis dentatis: fupra fufco - virentibus , fubtus vi- ridi- fericeis, vcnis atris.
Habitat
AUe primores fupra fufco-virefcentes , fericece ; in medio anteriore macula gemina' undata nigra. Subtus parte denudata viridi - fericece venis nigricantibus ; occul- tata vero cceruleo fericca. Poftica; fupra dirco virefcen- tes , fericece ; fubtus virides, fericea venis atris ranwjis; margo interior cceruleus & poftice lobatus dentibusque cceruieis : maculis nigris. Abdomcn fubtus luteum. Antenna; nigra, clavatce.
59. PAPILIO Philea D. alis integerrimis an- gulatis fiavis; primoribus macula, pofticis limbo lureis.
Roer. inf. 4. t. 3. /. 5. Habitat in Indiis.
60. PAPILIO Philomela D. F. alis integerri- mis fufcis: primoribus oceilo imico, pofticis ter duobus.
Hahitat in Java.
Simillimus Pap. Hyperantho , fed triplo minor , f. Argi magnitudine. Ala? int^gerrimce , concolores : fupra fufcce; fubtus nebulofe , ftrigis transverfts , vix mi- nifeftis. Primores utrinque ocello majore ad angulum exteriorem. Poltica? occllis fex five potius ter duobus verfus marginem pofticum, qaorum duo ultimi vrinu-
CENTURTA INSECTORUM.
405
tifftjni; fcd bi omnes in pagina fuperiore minus evi- dentes.
61. PAPILIO Electo D. alis integerrimis ro- tundatis lutcis margine nigris; pofticis fubtus occl- Io fesquialtero albo.
Pet. gaz. t. 9. /.II. Habitat ad Cap. B. fpei.
Magnitudo media. Alce primores fupra fatu- rate lutea puncto nigro in difco , & margme poftico la- tiffimo nigro. Subtus fiavce punEto nigro; limbo poftico virefcenti - luteo , c um maculis tribus nigris ivigonis : fecundaria? fupra lutea , limbo poftico nigro. Subtus lutea puncto in medio albo & adjetto minore , margine ferrugineo cinclis. Limbus pojlicus virefcens. An- tennte & Pedes fanguinei.
62. PAPILIO Helcita D. aJis integcrrimis con- coloribus luteis: limbo nigro punctis fcptcm albis. Clerk t. 39. /. 4.
Habitat in Indiis. M. L. V.
Magnitudo Pap. Cardamines. A\x lutea , fed exteriore amhitu nigricantes , qua nigredo undatim di- jlinguitur fuo margine a difco luteo; in fingula ala limbo nigro puncta majora circiter feptem alba funt, fed in primoribus fere confluunt. Corpus fupra nigrum dor- fo punctis albis ,* fubtus luteum. Thorax punctis albis.
63 PAPILIO Idea D. alis integerrimis rotun- datis albis venis maculisque nigris: pnmoribus mar- gine k nig.ro albo- punclato. Clerk t. 38. /. r.
Habitat in Indiis. M. L. V.
Major reiiquis omnibus Danais. Aloe alba venis latis nigris anaftomofintibus. Anteriorcs ala exterius lato margine nigro, in quo feries ex punUis albis ; ad anum 2. qaafi palpi flavi.
64. PAPILIO Strilidore D. alis integerrimis nigris: primonbus albo maculatis, pofticis bafi fubtusque albis.
Cc 3 Habi-
4o6 CENTURIA INSECTORUM.
Habitat in Pcnfylvania. De Geer\
Magnitudo media. Alx1 primores macula alba transverfa in medio verfus apicem. Alia ad marginem tenuiorem. Puntta alba 2. acl apicem; 2. fere in medio; nonnullce ad marginem tenuiorem. Pofhca; macula alba tnagna verfus bafln; at oifines fubtus alba venis nigris. Thorax alho punctatus.
65. PAPILIO Eurydice D. alis fufcis: fubtus primoribus -cellis quatuor, pofticis fcx.
Habitat in Philadelphia. De Geer,
Similis Pap. Hyperantho. Alas integerrimce, fupra fufcce ; poffica obfoletius ocellata, Primores fubtus acl marpjnem pofleriorem ocellis quatuor nigris pupilla alba, Poftica? ocellis quinque intra marginem pofticum & fexto remotiori. '
66. PAPILIO Deniophile D. alisalbidis: fafciis duabus margineque fufcis; porticis fubtus fubincar^ riatis.
Clerk t.28. f.4,
Hahitat in Indiis. •
Statura Pap. Braffica. Ala? integra vel parwn repanche. Superiores fupra fafciis duahas alhis , utro-- que apice attenuatis. Subtus pallidiores , fufca fafciis duabus alho vjrefcentibus , interiore lata. Poftica? fupra fufcce ; difco albo inaquali. Subtus fuhincarnata angulo antico croceo.
67. PAPILIO eclipfis D. alis integerrimis an- gulatis flavis: primoribus punftis duobus macula- que nigris, pofticis ocello cseruleo,
Pet. gaz. 16. t. 10. /. 6. bana*
Habitat in America Septentrionali. De Geer, Facies exaciifpme Papii. Rbamnu Secl ala? pri- mores in medio macula ohlonga fufca, intra quam 2. puricta nigra. Pollicae puricko nigro £f ad margincni exteriorem ocellus cceruleus.
68. PAPILIO Canace N. alis angulatis fupra caeruleis fafcia dilutiori 5 fubtus luteo viridique marmoratis. Sta-
CENTURIA INSECTORUM.
Statura Pap. Atalantce. Ala? fupra fufco-cceru- kce 3 dentatce , artgulatce , fafcia communi cyaneb five di- lute ccerulea: primores fafcia bac interrupta & pone api- cem puncto albo ; Subtus marmoratce luteo ruiridefcente, nebulofce. In medio omnium, fubius punUum angula- ium luteum.
6"q. PAPILIO HypermneJJra N. alis nigrican- tibus: fubtus ferrugineo nebulofis; polticis poftice ferrugineis puncto albo. Habitat in Java.
Media. Ala? obfolete dentatce , fupra nigrce, fed pofiicce limbo pojlico ferrugineo. Subtus omnes ferru- gineo hebulofcs; pofticce in medio puntto niveo.
70. PAPILIO Talaus D. alis rotundatis fufcis: primoribus maculis albis bafique fanguineis; polti- cis area. M. L. V,
Clerk M5- /• X.
Habitat in Indiis.
Magnirudo & facies P. Nelei 18/. Alse fubcon- colores : macula bafeos alarum anticarum tantum a la- tere fupcriore confpicua; area alba pojlicarum fupray in\ medio , ovata ; fubtus , magis ad bafin , angulata.
An fexus tantum Nelei?
71. PAPILIO Arradne N. alis fupra fubferru- gineis ftrigis nigris undulatis; primoribus antice punfto nivco.
Habitat in Java. Statura Pap. C. albi. Antennae nigra vix cla- vatce. Alas angulatc - denticuiaice : fupra tejiaceo-lutea, 5. f. 6 ftrigis nigris undulatis. Primores utrinque punEto albo ad marginem anticum , fere in medio. Omnes marg*ine pofrico albce , fubtus concolores quidem, fed fafciis ferrugincis cinerafcentibusquc nebulofa.
72. PAPILIO Atlites N. alis cincrafcentibus ; flipra primoribus ocelJis fenis, polticis quinis: qui- busdam caecis.
Habitat in Afia, Clerk.
Cc 4 Cor-
408 CENTURIA INSKCTORUM.
Corpus cinereum. Antcnnce fufca. Pedes pal- lidi antuis mutatis. Ala: primores, fupra cinerafcen- tes: ad marginem anticum lineola transverfa, fufca, undata ; intra marginem exteriorem ocelli 6 > quorum 4 (j 6 caci. Poftica? fupra cinerafcentes , intra mar- ginem ocelli 5, quorum 3 & 4 caci; intra ocellos & viirginem linea 2 fufca , repanda. Subtus omnes pal- lida linea fufca, transverfa, repanda; intra priorem lineola fufca fubundulata ; extra lineam in fingula ala ocelli 2 & puncta aliquot in eadem linea.
73. PAPILIO Jatmpha N. alis angulatis pal- lidis Jineis undatis maculisque: primoribus pun&o unico : pofticisque duobus nigricantibus. Merian. Surin. 4. t. 4.
Hahitat in Jatropha Amcrices.
74. PAPILIO Dido N. alis oblongis dentatis fubconcoloribus nigris viridi maculatis; pofticis fafcia maculisque feptem transverfis.
Merian. Surin. 3. t. 3. Clerk t. 30. /. 2.
Hahitat in America Meridionali.
Statura alarum Pap. Heliconiorwn , fed poflica fuhdentata. Primores hafi macula longitudinali ; Po- ftica? fafcia lata bafeos fafcia e maculis , omnibus carulefcentihus.
75. PAPILIO Hyperhius N. alis dentatis lu- teis; primoribus extimo nigris: fafcia alba; pofti- cis fubtus argentatis quinqueocellatis.
Hahitat in China. Clerk.
Struftura Pap. Paphia, fed duplo major. Alae primores concolores , verfus hafin lutea , verfus apicein nig>~a : nigra area verfus apicem fuhtus pallidior ma- culata argentata. Fafcia alba in area nigra utrinque, cum punclo albo. Arca lutea utrinque , lituris 4 trans- v&Jis ad coftam poftice punctis 4 nigris. Ala? po- flica- fupra lutea punctis 15 f. 18 nigris ; margo pofli- cus iunulis duplicatis caruleis. Subtus ha ala pallidio-
res
CENTURTA INSFXTORUM.
res fve virefcenti grifea , nigro argenteoque obfoleto ne- bulofee, cum ocellis qitinque pupilla argentea: in difco poftico intra margimm ppjticum linea repanda nigra.
j6. PAPILIO Cydippe N. alis dentatis fupra nigro caerulefcentibus albo ■ maculatis; area com- muni rubra; fubtus marmoratis. Clerk t. 36. /. 1. Habitat in India.
Magnitudo Pap. Populi: Ala? fupra omnes nigra, cd-ruleo refplendentes ; ad marginem exteriorem luntila lineares , albce, duplici ferie. In anticis plaga trans- xcrfa ex maculis albis. Arza communis alarum omni- um in medio ad- bafin rubra. Subtus omnes marmoraia e tejiaceo maculis carulefcentibus & albis. In pojlicis feries duplex e maculis nigris aibo margine.
77. PAPILIO Peleus P. alis intcgerrimis utrin- que atris: primoribus fafcia lineari rubra, exterius- que luteo maculatis.
Clerk t. 45. /. 5.
Habitat in Indiis.
Habitus & omnia Pap. Pherecli 155. fed extra fafciam rubram macula confluentes lutefcentes.
An femina Pherecli?
78. PAPILIO Actorion P. alis fubcaudatis fu- fcis: fuperioribus fafcia lutefcente exteriore macu- laque ca-M-ulea poftica; fubtus ocello.
Clerk t. 36. /. 2. Habitat in Indiis. Magnitudo media, vix P. Urticce. Ala mar- gine repandce: fupra fufca. Primores fafcia, lerfus apicem, tefiacea cum punctis duobus obfoletis in apice; margo pojiicus macula ovata cyanea. Poftica? fufcce , fubcaudatce. Subtus omnes teflaccce grifeo-unduiata : Primores ocello ad apicem. Poftica? macula rotunda, farva, pallida, intra marginem anticum.
79. PAPILIO Arcius alis caudatis nigris fafciis duabus hyalinis, caudis ceeruleis.
Cc 5 Clerk
4to CENTURIA INSECTORUM.
Ckrk t. 46* f. 6.
Habitat - - M. R.
Magnitudb Sphingis Statices. Ala? primores con* colores, atrce, ovatce, integerrimce, fafciis duabus lyalinis: altera in medio; altera bafm verfus. Alac poftica? aircey defimntes in caudam ipfa ala longiorem , azuream , me- dio fafcia hyalina transverfe longitudinaii. Macula mi* tiima coccinea ad bafin anteriorem alce primoris & alia, paulo mmfft ad angulum ani. Antennae clavatce , atrce, Sub abdomine ctjam rubedo apparet.
80. PAPILIO Augias P. alis integerrimis diva- ricatis fulvis; fafcia obliqim margineque poftico nigris. Habitat in Java , Cbina.
Simillimus Pap. Commatiy fed paulo major. An- tcnnoe capitatce terminatce fpina curva. Alas fubconco- lores ; Primores lutece , in medio fafcia nigra , obiiqua, qucc marginem exteriorem non tangit , & margine pofico latius nigra ex maculis conflruclo. Poftica? nigricantes maculis duabus magis fulvis : anteriore minore. Subtus omnes fiavce nigro irroratce , nec fublus albis quadratis maculis adfperfce ut Comma.
Si. SrHINX fexta alis integris: omnibus mar- gine poftico albopunttis; abdomine ocellis duode- cim fulvis. Broivn. jam. 438- ^43« /« 17. Habikat in Carolina, Jamaica.
Sdatura Sphing. convolvidi. Corpus cinereum* AIt cinerece rmrgine poflico feptem punctis albis. In alis fuperioribus pitnclum albmn verfus lants exterius. Abdomen cinerpum ocellis 6 parium, fulvis , annulo nigro.
82. PHAL/ENA gangis , alis fuperioribus fub- incarnatis litura longitudinali nigra poilice ab- rupta, abdomine fupra fanguineo. Habitat in Java.
Magnitudo Pap. Plantaginis. Antennas non vidu CapUt rubrum* Alee fuperiores fupra pallide incamata.
Sutu*
CENTURIA INSECTORUM. 411
Sutura tongitudinalis nigra a vertice ad fcntelhim ducta. JL,itura injingula ata fuperiore nigra longitudinalis , fed verfus pofteriora obliqne interrupta. Ate & corpus fubtus fufcuffi, Abdominis dorfum fangiiineum , dijlin- cium a fufco punctis nigris.
83. PHALiENA Phalonia N. fpirilinguis , alis flavis : pafticjs concoloribus difco flavis lunula ambituque nigro.
Clerk t. 48.
Habilat in Indiis.
Media. Alas patulce flavce. Superiores fupra co~ tore vario modo in divcrjis variegato. Stibtus medieta- te exteriore nigricantes fafcia alba. Infcriores concolo- res flavce ; limbo lato nigro margine quaji albo dentato, £f in medio hinula nigra. ■
84. PHAL/ENA heteroclita N. ? fpirilinguis , alis fuperioribus angtiilioribus fufcis maculis 3 fla- vis, pofticis flavis extimo fufcis.
Hahitat in Indiis. M. L. V.
Magnitudo mcdia. Antennae defunt. A]x fu- periores lanceolatce , obtufce , fufcce ; fafcia in medio fla- va, qua non tangit margineni pofticum; alia abafi ver- fus tronsverfaleni lanceolata. Tcrtia a bafi ad medium marginis pofiici. Subtus albce excepto margine antica flavo. Inferiores tatiffimce , ftavce margine pofiico fufco. St btus flavce. Thorax dorfo nigricans.
NEUROPTERA.
85. LIBELLULA carotina alis hyalinis: pofti- cis tota bafi fufcis.
Habitat in Carolina. Gardcn.
Media. Alce fuperiores tanceotatce; inferiores verftts bafin dilatatce ; omnes hyalince , reticutatce vafis, Ante marginem anticum omnes macula fufca. Pofticae alce tota bafi , ab interiore ad pofieriorem marginem & quidem ad j totius fere atce, funt fufcce rufo reticulatce. Thorax grifeus , immaculattis . •Abdoraen ferrttgmeum fegmento icltimo nigro,
86". U-
412 CENTURIA INSECTORUM.
86". LIBELLULA variegata alis patentibus fufco - crerulefcente flavoque varicgatis apice hya- linis. M. L. V. Hahitat in Indiis.
Magnitudo Libell. vulgata. Oculi brunnei; Tbo- rax viridis. Abdomen Jupra nigricans linei viridi. Aln? variegata ex caruleo & luteo; fed carule>is color antice magis fufcus ; apices hyalini magis in anlicis quard pofiicis. Alse poftics multo latiores funt. Jn primori- bus verfns apicem antice litura illa libellulis communis.
87. HEMEROBIUS peclinicomis antennis pecti- natis, alis albidis fignaturis nervisque fufcis albo articulatis.
Habitat in Penfylvania. De Geer.
Magnitudo inter maximos. Antennae nigra und tantum latere peUinata.
HYMENOPTERA.
88- SIPvEX columba abdomine mucronato nigro fafciis teftaceis.
HaHtat in America. De Geer.
Affinis Sir. Giganti. Abdomen in apicem v m exiens. Caput £f antenna? tcflacece. Thorax i- lofus , tejlaceus & nigro varius. Pedes flavi.
89. SPHEX penfylvanica abdomine plicato ai.ro, alis fubviolaceis.
Hahitat in Penfyivania. De Geer.
Magnitudo Qtabrmis , totus niger. Thorax vil- lofus. Abdomen thorace minus.
90 SPHEX carulea Cctrulea, alis fufcis. Catesh. Car. p. 5. t. 5. Habitat in Philadelphia. De Geer.
Pedes atro-carulei funt. Simillimus figura Ca- tesbai , fed absque puncto nigro in apice alarum. •
91. VESPA maculata nigra, thorace albo ma- culato, fcutelloque quadrimaculato, abdomine po- ftice albo maculato. . Hahitat in Penfylvania. De Geer.
Sta-
CENTURIA INSECTORUM. 4r3
Statura & magnitudo Crabronis. Frons maculis tribus albiSy maxillarum latera alba. Thorax ante alas macnla curva; fub alis puntio albo. Ad fcutel- lum 2 paria maculaaum dlbarum remota. Abdomen atrum, pofliceMbo macuiatum.
92. VFSPA quadridens atra, thorace qu^dri- dentato, fcutello primoque fegmento abdominis niveo.
Habitat in Pcnfylvania. De Geer.
Tota nigra. Thorax utrinque bafi,fupra9 macula alba. Scutelli loco alba macula. Thorax poflice trun- catus , utrinque 2. dentibus notatus. Abdominis fe- gmenticm primum maxima ex parte album. Alce atro- fubviolicea.
93. VFSPA annularis fufca, gcnubus anten- narum apicibus margineque primi fegmcnti abdo- minis flavis.
Habitat in Penfylvania. De Geer.
Media. Ala? plcncc. Thorax maculatus, ante alas magis ferrugineus. Tibiarum bafes flavefcenies.
94. FORMiCA binodis nigra, abdomine g!a- berrimo: fcgmentis duobus primis fubglobofis.
Habitat in Jamaica.
Magnitudo Formicce nigrce noflratis. Ala? hyciHna. Corpus totvm nigrum. Abdomen atrum, nitidum; Segmentis 2 primis anguflioribus gibbofls. Antenme apice fufcce £f vrqfliores.
DIPTERA.
95. ASILUS cefluans cinereus, abdominis tri- bus ultimis fegmentis albis.
Habitat in Peniyivania. De Geer.
Genitale fingulare , comprefjum , atrum caudce ad- bceret , ut noflratibus.
APTFRA.
96. CANCER Dormia brachyurus hirfutus, thorace utrinque dentato, pedibus poflicis ungui- bus geminis»
Rumph.
414
CENTUIUA INSECTORUM.
Rumpb. Muf. t. ir. /. i» Cancer lanofus. Seb. Muf. 3. t. ig. /. r.
Habital in Indiis.
CANCER Vocans bracbyurus , thorace fub* quadrato inermi, chela akera magna. Syft. nat. 10. p.626. n.6. Marcg. braf. 184. Maracoanu Pif. braf. 77. f.78. Rumph. muf 14. t. ro. /. 3. Catesb. car. 2. t. 25. Carcnaritis* Seb. muf. 3. M8. /. 8.
Habitat in utraque Indin.
Tefla lcevis , inermis , e.r quadralo antice Uterali- bus dilatata. DifcuS quafi H. imprejfo; iatera quajl 2 y??-m obliquis ; inter oculos integra. Anguli anterio- res prominuli. Chela dextra , mierdum fitfha, fcmper altera, maxima, oblonga, albida, leevit. Pollex mobi* lis , compreffus , arcuatus , introrfum granulatus. Di- gitus comprefjus , rectus , apice fubtridentatus , intror- fum rrranulatus , medio denticulo notatus. Chela minor n.inuta digitis reclis ciliatis. Pedes variis pilis ; ungui- bus acutis omnes.
97. CANCER cordatus, brachyurus thorace laevi cordato integerrimo,. chelis fubtus muricatis.
Habitat Surinami.
Majufculus. Tefta cordata apice pofteriora refpi* ciente , lcevis , margine fubcarinato; difco lateribus gib- bo ; in medio quafi H dcpreffum. Inter oculos vix cmar- ginata. Oculi cylindrici. Palpebra inferior crenulata. Cbela lceves , fed fubtus valde muricatce verrucis coni- cis nigris. Brachia triangula angulis muricatis. Pedes reliqui omnes fubtus maxitne barbati.
98. CANCER epbeliticus brachyurus, thorace laevi mutico maculato: margine crenulato, mani- bus criftatis.
Rumph. muf. t. 8- /• 5«
Hahitat in Carolina. Garden.
Te-
CENTURIA INSECTORlM. 415
Tefta latior quam longa , convexa , fubcequalis , poflice anguftata flava maculis variis fulvis , ruoro mar- gine pifta; Margo crenulatus. Rollrum obtufum , .in- tegrum. Chelae intus plajice; extus convexce murioaUe, margine fuperiors criftatce.
CANCER parafiticus brachyurus, thorace in- aequali orbiculato ciliato, pedibus dorfalibus qua- tuor.
Habitat in America intra Chamam Lazarum D. D. jfacquin.
Tefta magnitudine dimidii imperialis. Thorax orbiculatus, integerrimus , convexus , cinereus , lcevis , fubinaqualis tuberculis paucis minutijjimis. Iu Dorfo pedes 4 minores ; unguibus duobus cduncis. Pcdes fubtus 4 prceter manus. Cauda inflexa brevis.
99. CANCER filiformis linearis medio chela- tus, pedibus quatuor.
Habitat in Malacca. And. Gronberg. '
Corpus lineare , teretiufculum, magnitudine culi- cis. Antenna? longce , articulis 3. ultimo ex innumeris minutifjimis articulis fere fetaceo. Palpi 2, incurvi , 3 articulis. Thorax linearis 1 articulis , corpore \ bre- <uius. Brachia fetis 1, hreviora. Manus ovatce, magnce, Carina uno alterove denticuio. Corpus pofterius arti- culis 2, longitudine thoracis , fub his 2. paria ovario- rum. Caudae corpus 2 parvis articulis ; ad Jingulos hos articulos par pedum breviorum articulis 3. f. 4. brevif- fimis & digito incurvo fubhamofo; hi 4. pedes vident&r quafi in cauda hcsrere. Cauda obtujijfima.^
100. ONISCUS linearis cauda qua.drjdentata. Habitat in Oceano Sunnami.
. Linearis , lougitudine pollicari , utrinque quafi derfc tatus. Antennae longitudine corporis, urticulis 1, 2, 3. crajjioribus ; reliquis in fetam aitenuatis. Cauda lon- givr , emarginata deutibus duobus , cui foliola -■ lateralia adnata, unde quadri- dentata fit.
CXXIL
CXXII.
LIGNUM QUASSI&
QUOD
PRiESIDE
D. D. Car. von Linne
Pro Gradu Doctoris
propofuit
CAROLUS M. BLOM
Smolandus.
Upfalia 1 7 63 . Maji 2 8 .
/. N. S. CAP. I.
Quoniam Sanitas fola felices & miferos dis- criminat; MEDICINA quidem, quse illam tuendatn reficiendamve docet, mor- talibus inter primas Scientias eft reputanda, omni- que ftudio excolenda. Medicina duobus, quod ajunt, nititur pedibus, quorum alter PATHO- LOGIA eft, in notitiam ducens morborum, THERAPEUTICA alter, cognitionem tradens
rae-
LIGNUM QUASSI#>.
medicamentorum. Utrumque hoc Medicina? ful- crum perinde necefTarium Medico eft. Quem- admodum enim non refici horologium fractum poteft, vel in motu ordinato turbatum, nifi vi- tio probe perfpecto , & inftrumentis idoneis, qui- bus refkiatur, aptatis; fic etjam nec tollitur mor- bus, nifi natura ejus primum cognita, medica- mentisque aptis propinatis. Hae vero Medicinse partes, vario tempore, varia fubiere fata. Ve- teres, pro ratione fui aevi, celebrandam utrius- quc habuerunt notitiam, & aeque in dignofcendis Medicamentorum fimplicium viribus, ac in Se- mioticis & Prognofticis verfati funt. Revocatis autem fcientiis, cum clarior lux littcris affulfiffet: omnibus, ea cumprimis pars, • qua.* flatum ho- minis fanum morbofumquc docct, fummo ftudio fummaque cura Anatomicorum & Phyiiologorum mechanicorum , ad fummum fere pervenit per- feclionis cacumen; dum contra illa, quse de Vi- ribus medicamentorum agit, in primis, faltim diu, cunabulis hxfit, nefcio vix quo fato ne- glefta. Sic pleraque planta? noftrae ofKcinales ufu tantum coluntur Antiquorum ,- Gr.TCorum nem- pe & Arabum, a quibus quidem , prcejudicio fae- piflime virium fedtiiili , rcccntiores amplas fuas concinnarunt medicamcntorum formulas, potius tamen credo in detrimentum & opprobrium , quam robur & emolumrentum Medicinae. Cauffa vero, cur, per tot fecula, proficua hasc Medicinae pars fuccubueric, ca praefertim effe videtur, quod Me- dici, nec quantum oportuit, nec quantum decuit, in Scientia Rotanica vcrfati fuerint: cui etjam addi potefl illa divulgata nimium, per orbem medicum, quorundam thcoria, qua artis falutifera? Cultores fedulo a medicamentis toxicis caverent, eaque prorfus* e foro exftirparent therapeutico. Sed nefciunt erronece ejusmodi fe&atores fenten- Tom.VI. Dd tis,
4i8
LIGNUM QUASSLE.
tioe, qucmadmodum praeclare monuit Nobiliff. Dn. PRiESES in Mater. Medic. 1749. edita, Ca- non 16. & 17. in Toxicis maxima latere medicamen- ta, Vencnaque a mcdicamentis non nifi fola do!i differrc; cujus rei clariflimum omnino cft exem- plum Mercurius fublimatus corrofivus, quo , ut venenatiflimo , pertinaciflimi , &, alioquin curam feepc vcfpucntcs, tuto tolluntur morbi.
Jam vcro , poftquam fauftiflimum tandcm Scipntiee Naturali, & pra:fcrtim Botanicse, illuxit uivum, quo in formam difciplinge redacta eft, fcrutinium quoque medicamcntorura magis ma- gisque excoli cocpit. Hinc, noftris temporibus, Vicnnenfcs, cura Illuftr. Dni L. B. VAN SVIE- TEN, medicamcnta tcntatum iverunt antea mi- nus fpcclata, utpote Mcrcurium fupra nomina- tuni, Lythrum Uvam urfi, Conium, & plura. Nec defuerunt qui ab America multa nobis attu- ierint, recentiori sevo, medicamenta prseftantifli- ma, quorum, ut excmpla qiuedam proferam , me- moraite fufiicit Chinchinam, Guajacum, Saffafras, Contrajervam , Ipecacuanham , Ialapam , Parei- ram , Sarfam Parillam, Tacamahacam, Vanil- lam, Copaivam, Tolu. Profecto cortex chin- cbince folus tanti eft momenti, ut Medicorum, hoc cimelio deftitutorum, curae commifli multi, mifere fi.non perirent, diu tamen torquerentur aegri. Nihil enim illo prsftantius in fcbribus in- termittentibus eft, utilius nihil in morbis plu- rimis a laxjtate & acido ortis, quod eo magis apparet, quo accuratiori lance confideramus tum frequcntiflimum illum prsefcribendi ufum, tuni ftupcndam illam copiam, qua e Chili &' Peru quotannis exportatur, unde tantum certe Hifpa- nis lucri redundat, ac unquam c ditiflimis Ame- ricai fodinis argenteis. Itaque mirari fatis non, polTum> cur Medici Europee Auftralioris ne uni-
cam
LIGNUM QUASSLE.
cam quidcm tanti nominis arbufculam in fuas re- giones inferendam , ibique plantandam, curave- rint, ubi tamen adeo facile crefccret , atque ubi, fi verbis loqui liceat poeta? :
- Nntura beatis
Qmnibus effe dedit , fi quis cognoverit uti. Verum mentionem Chinchinse fic faciendo, medicamcnti fane, quod in Materia medica pri- mum merito fibi vindicet locum, animum fimul in id intendo, ut Benevolum Lectorem excitem ad confiderandum aliud quoddam Pbarmacum, quod, me quidem judice, Chinchinam longe fuperat. An- tcquam autem defcriptioncm ejus virtutesque de- dero, verbo indicare decet, fummas deberi gratias Nobiliflimo Dn. CAROLO GUSTAVO DAHL- BERG, militum Protribuno virtutis gloria prae- figni, cujus induftria, fhidioque rei femper infer- viendi publlca?, novum hoc medicamentum nobis innotuit, cujusque cura fimul ab India occidentali ad nos translatum eft.
CAP. II.
Surinamum, provincia Americcs, ad latitudi- nis 6:um verfus Septentrionem gradum, ditioni Bclgarum adjecla , Regio amosniflitna c(t, & per frequentiflimam CofTea; aliarumque plantarum cul- turam fatis nota, at folo valde bumido laborans. Kjusmodi loca fanitati admodum officiunt, qua de re Belgium focderatum, in Europa, nos fatis evincit. In Indiis autefn tanto majorcm talis fe- des noxam infert, quanto calor ibi fervidus Solis plus putredinis cxcitat, foctoris plus atque me- phitis, qua?, poris corporis apertis, facile attra- huntur, horrcndasque incendunt febres. Certe teltantur omnia fere itineraria, Surinamum huic incommodo inprimis obnoxium effe, adeo ut vix tertia pars advenarum, qui ilkic appellunt , falva
D d 2 redeat,
420
LiGNUM QUASSIiE.
redeat,' fed morbis moriatur cndemiis regionis, qunics funt febres exacerbantes , Amphemerirja pu- trida , Tritatus, Tctartophia, Hasmitritrea , atque Hectica. Kt quamvis incolse, longo quidcm ab hinc tempore, tam interfcindendo filvas, quo libe- rior regioni redderetur aura, quam etjam huc illucque ducendo canales, atque cxcogitando me- dicamcnta appropriata , omni in id ftudio incu- buerint, ut malo huic fatali mederentur; vix ta- iriteii quidquam eiTecerunt, usquedum obfcurus quidarn fervus nigrita, nomine QiiaJJi, mcdicamen- tum quoddam invenerit, quo uti contra malignas confervorum fuorum febres tanto fucceiTu ctspit, ut ejus auxilium pctcre vel ipfi domini cogerentur. Hoc vero fuum mcdicamcntum , tantum abfuit, ut detegere voiucrit, ut potius id femper fanctifii- irium celare arcanum ftuduerit. Nec brevi de- teftum, credo, fuiffet, nifi, magna Publici aeflu- matione dignus , NobilitT. Dn. CAROL. GUST. DAHLBERG tantam fibi a Quaflio hoc, Socrus fuEe tum temporis fervo, vencrationcm & amo- rem conciiiaflet, ut cordate non folum ipfum ipfi medicamentum obtulerit, fed & arborem, e cujus radico defumtum effet, oitendcrit: quaj ar- bor circa Surinamum fatis frequens eft, extra ve- ro ilhid raritlime reperitur. Tandem, dicii Viri Nobiliffimi cura, Quaflii arcanum hoc ad Nobi- ]iiT. Dn. PRtESIDEM pervenit, qui fummas ejus Qualitates, Vires & Ufum, nuper in prseleclioni- bus publicis de Materia Medica, expofuit, unde tanta me cepit cupiditas,- illud cum Orbe medico communicandi, ut tcmperare mihi haud potuerim, quin publico fpecimine illud exhibendum rogarem, fore ea opera fperans, ut de genere humano me- rear, atque fic proficuo argumento compenfem, quod elegantice fimul in fcribendi ratione defide- ratur.
CAP.
LIGNUM QUASSLTC.
421
CAP. III.
QUASSI/E Lignitm nomen iilud eft, qtiod novo huic Medicamento impofuit NobiliiT. j Dn. PR^ESES. Cujusnam autem arborum generis elTct, cognitu perquam fuit difficile. Dominus ROLANDER, qui ante aliquot annos Surina- mo domum rediit, & praeftantiffimas hujus Phar- maci vires celebrare novit, illud radicem erie Zygophylli aftuantis ratus eft, cujus defcriptio efh data in Spec. Plant. edition. 2. pag.5$2.
At NobilifT. quem nominavimus, Dn. DAHL» BERG verum ejus nobis patefecit genus, qui arbo- rcm Surinami fuo in horto copiofe fevit, & Surina- mo antc annum in Patriam redux, adert curiofus fuit, ut non folum raccmum fiorum ejusdem, fed etyam friiStu? s &cfo!ia feparatim, fecum Spiritu vini confervata duxerit, quorum infpeftione fequcns fic Defcriptio condita ell:
QUASSIA.
CAL. Pe.riemth.ium pentaphyllum, brevifllmum:
foliolis ovatis, perfjftentibus. COR. Petaia quinque, lanceolata, clongata , fef-
filia, aequalia, Ne&ariim fquaniis quin-
que, ovatis, villofis, bafi fikmicntorum
interiori infertis. STAM. Fitamenta decem , filiformia, ajqualia,
longitudine corolhr. Anihera oblonga?,
incumbentes. PIST. Receptaculum carnofum , orbiculatum, ele-
vatum, germine latius. Germen ovatum,
ex quinque compoTitum. Stylus filifor-
rnis, longitudinc ftaminum. PERIC. quinque, lateralia, diftantia, recepta-
culo carnofo orbiculato inferta, ovata,
obtufa, bivalvia. SEM. folitaria, globofa.
D d 3 CAUL.
422 LIGNUM QUASSLF.
CAUL. terctcs , arborci , cinerci : tamis raris ncc multum fubdivifis: ramulis ukimis viridibus: pun&is impalpabilibus albis ad- fpcrfis.
FOLIA pinnata, altcma, petiolata , patcntia: Petiolis communibus, fpithamaeis, utrin- que marginatis membrana latiuscula, ad ortum foliorum contraela, terminatis in mucroncm mollem, fubulatum, marce- fccntem, pubefcentem. Pinna f. foliola trijuga feu quadrijuga, feflilia, rarius ex- acte oppofita, Janceolato- ovalia, acumi- nata, irtegerrnna, lcevia, glabra, non- nihil venofa, patetrtia, pervigilia, coc- cis hefperidum (in hybernaculis noftris) valde obnoxia, ante explicationcm con- duplicata, digiti longitudinc , duorum pol- licum latitudine, mcmbranacea, nec rigi- da, perfiftentia fepe pcr totum autumnym, non tamcn perennia, lcete viridia. FULC. Stipula nulla? funt, nec Arma. RACE- MI terminales, fimplices. BraSteis alter- nis, linearibus reflexis: corollisque magni- tudine & fere ftatura Dictamni albi. Ex dato itaque Charactere omnino quidem liquet, QUASSIAM noftram proxima cum ZVGO- PHYLLO, quod etjam fquamas ad bafin filamento- rum habet neftariferas , affinitate conjunftam effe. Utramque vero arborem non ejusdcm elTe generis, fatis indicat fru&us, qui in Quafiia, more OCH- NES, ad idem receptaculum Carnofum pcricarpiis quinque gaudet diftantibus, monofpermis; in Zy- gophyllo vero capfula 5-locuIaris eft atque poly- fperma. Atque fic genus QUASSLE in eodem a ZYGOPHYLLO differt gradu, quo differt a Ruta Diclamnus.
1. QUAS-
LIGNUM QUASSIiE.
4*3
I. QUASSIA amara. Spec. Plant. 2. pag.553., unicum verum nornen eft, quod huic vcgetabili impofitum efle reperio.
Nux amcricana, foliis alatis bifidis, Cemm. bort.i. pi 183- 94« juvenis eft arbor, qua> no- ftram admodum refcrt, utut nondum fatis adulta. Non me quidem fugit, quod D. BROWNE, alii- que, Melicoccam hanc Figuram Commelini ha- beant; vero tamen ell fimile, illam Quaffiai potius adjiciendam eflfe, nec forfan ullo modo ab illa differre. Cetcrum nulla alia hujus vegetabilis in- venire potui fynonyma.
Quod ad arborem Quaflia? attinct, illa; pluri- bus abhinc annis, in horto noftro Academico iiete viguit, adque altitudinem oclo pcdum pertigit. Quoniam vero flores heic proferre nunquam vifa eft, femper pro fpccie quadam Sapindi, cui multum facie externa aflimilatur, habita eft, donec tandem Nobiliff Dn. PRiESES folia fupra commemorata, in Mufaeo Dalbergiano, obtinuit, & eadcm effe cum foliis arboris noftra; obfervavit, unde fic verum hujus nomen nobis innotuit.
LIGNUM QUASSIiE eft caudex defcendens, feu radix prsedifta arboris, a plurimis tamen lignis milla fe deftinguens nota fingulari. Albicans eft, craflitie brachii humani, at, aeri per aliquot tem- pus commiifum, nonnihil flavefcens. Medulla cum alburno cohasret, nec ab illo ullo modo fepa- ratur. Cortex eft tenuis, colore grifeo, inacqua- Jis & rudis; interdum fiffuris quafi exulceratus. Hinc ratione ftrufturaj .externe difficillime ab aliis dignofcitur.
CAP. IV.
QUALITATES hujus ligni dum quaero in ODORE & SAPORE, Odor nullus obfervatur,
D d 4 Sa~
LIGNUM QUASSI.fi.
Sapor autem Amariffmus , nec inter omnia, quot ego novi, medicamenta fimilem fui habens. Eft enim omnium fortifiimus & maxime eoncentra- tus, fine tamcn ullo flyptico, vel ejusmodi quod Chinchina? incft, quodque eam nobis adco ingra- tam rcddit. Hinc fi minima hujus, aut Jigni, aut corticis, lamina fumatur, quae nec tenuiffimo pa- pyro craflior neque femine melonis major eft, atque illa lingua excipiatur, mox tam puram tri- buit amaritiem, ut purior & faturatior cogitari nequeat, quae tantum abeft, ut mox evanefcat, ut potius linguam quafi penetrare fentiatur, eique quam diutiffime immutata & fixa inhaereat. Pari modo fefe res habet, fi infufum Quaflia? guftetur. Unicus namque pulvens ejus fcrupulus tanto in- tegram aquae ferventis libram fapore amaro im- buit, ut mirari fane conveniat, in tam parva ra- dicis mole tantam latere virtutem. Nec amarum hoc, quemadmodum fupra monuimus, ullo modo eft ingratum, fed potius placidi quid praebet, cum, viribus tandem exhauftum, a Jingua rece- dit. Unde merito dici poteft, hoc ipfum, inter omnia aroara, una effe & fummum & fimul gra- tiffimum *').
VIRES
*) Cum hac noftra [quoniam, in 'qualitatibus & viri- bus, multum convenit GENTIANA INDICA, in Pharmacopoea Wiirtenbergka , pag. 141 , propofita, quamvis hanc ab ilJa diverfam eile fpeciem, ex ra- dice crocea geniculata, facile novi, lubet ex laudata PharmacoDoea hujus delineationem addere. .
GENTIANA INDICA. Sub hoc nomine a Lu- fltanis radix quaedam geniculata pallide flavefcens, variis nodulis ac circulis inftar Hypecacuanhae ca- lamiftrata, ante aliquot annos ex America allata fuit. Tantae , & tam penetrantis aromaticee , neuti- quam tamen ingratse amaritudinis deprehenditur . ut gentiana noftra, centaurium minus, colocynthis,
alia-
LIGNUM QUASSIiE.
VIRES vero QuafHa? quod refpicit, quicun- que ad theoriam Saporum animum attendere vu!t, facile percipiet, iilas admodum Balfamicas e(fe. Bal- famica autem dicuntur, quae per amarprem & acido refiftunt & putredini, quo duplici Principio folvun- tur & deftruuntur tam vegetabilia quam animalia omnia. Quod autem amaris acida & putrida fran- gantur, omnique modo inhibeantur, quotidiana edocemur experientia. Sic Abfmthium, asftate,, cerevifiae acefcenti immiiTum, intra pauca minnta, aeidum frangit & domat. Idem etjam valet de Lu- pulo, qui, cum cerevifia coftus , ab acore illam, & ingrato mucore, diu pra^fervat. Quaproptcr cenopolae, rei hujus optime gnari, vina marcida arraris corrigunt, eaque dein.pro ftomachalibus divendunt. Jam autem qualem amara vim in acida exerccnt, talem etjam in putrida conferunt. Car- nes namque Scordio involutas a putrcdine confer- \Tari immunes, veterum eft tam nota, quam quae notiflima, obfervatio. Et neminem unquam fugit, cadavera, Aloe & Myrrha condita a putredine in- tegra pcrdurare fecula. Hae etiam Quaffiae noftrae funt vires: ne dicam illam, quemadmodum cetera fumme amara, tmncam quoque efle, atque adeo valde ftomachicam.
Dd 5 USUM
aliaque amara cum hac collata, infipida ac inertia vocari mereantur.
De chara&ere hujus botanico , ficut de multis aliis ex America allatis , nihil nobis conftat. Laudatur ad- verfus omnium nialc moratarum febrium indokm, at- que unicum hujus radicis fcrupulum, adfebrile fer- mentum ex vifceribus excutiendum , plus e'0cere , quam plures corticis chince drachmce. Quin imo plurimos ex fola hujus radicis Gentiance indicce majiicatione , & fa- liva degiutita, tanquam incantamento rejlitutos fuijfs Excell. D. Schendo, Ruflbrum exercitiujm Meuicus, pcrhibet. Aft ph. med. Vol.ii
426
LIGNUM QUASSI^E.
USUM denique hujus dum perpendimus, in genere dicendum e(t , illam in omni morbo con- ducere, ubi conducunt reliqua medicamcnta ama- ra: fpeciatim autem , & praxipue, fumma laude inclaruit ih Febribus Intermittentibus atque Exacer- bantibus. Phyfiologica edocti expericntia novi- mus, maflam fanguineam ex fanguine rubro & fcrofo conftare. Ruber fanguis putrefcit, ferum acefcit. Quando fcrum vitiatur, tranfit illud m acidum multiplicabilc, quemadmodum in Tertiana, aliisque Intermittentibus, ubi fudor adeo acidus percipitur, narcsque ferit, ut, folo fere odore, dicere poffis, quo morbo aeger laboret. IIoc au- tem acidum tollitur amaris: unde itaque Chin- china facra fcmper eft anchora in febribus inter- mittentibus, ut &, ante ejus tempora, fuerc Gen- tiana, Centaurium, Chamomilla, Faba Ignatii^ Nux Vomica, caetera. Idcm quoque valere opi- nor de febribus Exacerbantibus, quae, meo qui- dem judicio, non nifi Intermittentes funt, cura tamen tam protraftis, atque contiguis, paroxyfr.is, tit alter vix demittat, cum alter incipit. Minc etjam eft, ut febres Exaccrbantes , a quibus- •dam Medicis, dicla? fint Subintrantes , c: Re- mittentes feu Exacerbantes primo vcre, prove* ftiori acftate, typum faepe induant Intermjtten- tium. Nec cura Exacerbantium ullo modo dif- fert ab illa, qua? in febribus Intermittcni iL-us ad- hibetur; utraque enim abfolvitur Emcticis, Di- geftivis , Cortice Peruviano. Quando autcm fe- bres Exaccrbantes male moratas indolis funt, quemadmodum non raro, pr&fertim in America, accidit, ufus chinchina? faepe irritus eft & fallit. In tali tum cafu Lignum QUASSIZE, inter omnia hucusque detecla medicamenta, palmam fibi vin- dicat, tantajque, fecundum plurium, ab America, virorum fide dignorum obfervationes, virtutis &
effica-
LIGNUM QUASSLE.
427
efficacias eft, ut prefentanea cenferi merito poflit medicina.
MODUS Ojiajfam prafcribendi varius effe po- teft. Dari enim conducit vel in Pulvere, vel in Pilulis , vel in Electuario, vel in quacunque forma alia. Quafli ipfe radicem rafpatam fumit, digerit cum fpiritu vini gallico per unum altcrumve diem, ]oco tepido, tincturamque inde ortam decantat, filtrat & propinat. Quoe autem Nobis maxime c.rridct, formula ha?c effc :
Lign. Quafliaj, rafpati drachm. j.
Aqu. fontan. ebullient. Libr. j.
Stent in digeftione per horulam, & infuji
d:r flepius Unc. j. pro dofi. Si vero quis, vel gratioris faporis conciliandi caufTa, vel etjam alia conditione dudus, infufum ejus vinofum vclit, etjam id tuto parari atque pro- pinari poteft. Nec dofis ullo modo eftmetuenda, fed porrigi potcft ad duplam, triplam, imo qua- drtiplam, fine omni formidine, violenti vel cor- rofivi vcneni: ne reticeam, quod ne eccoprotica quidcm fit; unde omnino patet, eam nature no- £re, reliquis extreme amaris, multo amiciorem elTe.
Ccetcrum, quamvis Quaflia, in quantum ego rovi, non nifi in diclis febribus Intcrmittentibus atque Exaccrbantibus hucusque inclarucrit, nul- ]im tamen cfl dubium, quin in reliquis morbis, ab acido ortis, preftantiflimo fe eifectu probatura fit, utpotc in Hypochondriafi, Artliritide, Leu- corrhoca, imo ipfo putridiflimo Sphacelo. &c.
CAP. V.
EXPERIMENTA, cum Ligno Quaflia?, in Patria noilra, inftituta, pauciora adhuc funt, c,uod fane non mireris, cum in copia nondum obtincri potuerit. Ex pauciflimis tamen, me rem
haud
LIGNUM QUASSLE.
haud injucundam Leclori fa&urum fpero, fi ali- quot heic inferta fiftem.
r. iEgcr, fere oftogenarius, calidus fe ex- pofuerat concjavi frigido , unde non multo pofl: vehementiflitna eft corrcptus febre Exacerbante 'Hemitritaa. Vires ejus dcbiles canaque fene&us Medico non perrniferunt, ut Ipecacunnham , vcl a!iud quoddam cmcticum, prafcriberct. Kt prce- terca quoniam Chincbinam adco avcrfatus aeger eft, ut eam nullo unquam modo ferre potuerit, propinabatur ipfi infufi Ouafike unc. j, quavis ho- ra; & eo quidcm evcntu, ut febris poit diem fes- quiakcrum prorfus fedata fit.
2. Podagricus LX annorum, a materia po- dagrica ad abdomcn & peclus retrograda, fcrnel inopinato fufFocanti adeo Afkhmate metaftatico af- feetus eft, ut omnino putaret fe in agonc mortis efle. Mcdicus, ad illum vocatus, accc.kiiS mox prafcripfit radicem Quaflice , more fupra expofito bibendam, qua? tam prasfentanea segro fuit Mcdi- cina, ut, poft aliquot horas, non Aithma folum penitus fublatum fit, fed cruciatus etjam, quos in abdomine paflus fuiflfet, quoad maximam partetn fuerint fedati.
3. Fcmina XXX annorum, ante aliquod tempus, humida fe infinuante tempeftate vcrna- li, cameram petiit, ad res culinares peragendas, minus calidam. Sentiebat quidem mox abdomen frigefaclum, fed nullis tamen utebatur remediis. Elapfo itaque uno alterove die, atrociflima infe- ftata eft Colica, quae non folum noctes inlbmnes, verum etiam tempus inprimis pomeridianum , prae dolore torminibusque, graviflimum reddidit. Ad- hibebautur evacuantia, fomentationes , carmina- tiva, anodyna, digeftiva &c, fed omnia incaf- ium. In urina confpiciebatur fedimenttim pau- cum lateritii coloris. Hinc quoque prasfcribeba-
tur
TaL.lV.
LIGNUM QUASSLE.
tur China, quam copiofe fumfit tam in fubftaiy tia , quam in infufo; at eodem, quo reliqua, effe&u, nempe prorfus irrito. Tandem propina- tum fuit infufum ligni Quaffis, cujus libra unica. primo die haufta tantum effecit, ut urina fta- tim plus fedimcnti craflioris depofuerit, & aegra, poft paucos dies , priftinam recuperavit fanitatem.
Itaque, quum ex allatis liqueat, quamdivinum Lignum QUASSI/E medicamentum fit, Pharma- copolas Regni noftri non fatis unquam monere pofllim, ut illucl fibi ab Amcrica follicitc acqui- rant; unde Medici fic fpecificum efficaciffimum ha- beant, quo miferae fuccurratur mortalium vits, imprimis cmn Hemitrita;a hodie apud nos frequentiflima efTe coeperit. S. D. G.
EXPLICATIO TABULJE. a. Ramulus recens arboris. bb. Racemus florum. cc. Calyces.
d. Flos explicatns.
e. Stamen fquama? ne&arifers infertum.
f. Piftillum cum Germine quinquepartito.
g. Pedunculus partialis.
h. h. Receptaculum fru6lus carnofum.
i. i.i. Fructus diftin&i, receptaculo inferti. k.k. Petioli alati.
1. 1. 1. Foliola.
m.m. Petioli apex molliufculus. n. n. Bractece.
CXXIIL
CXXIII.
RAPHANIA
QUAM
PR^SIDE
D. D. C AR. VON LlNNE
PRO GRADU DOCTORIS
Propofuit
GEORGIUS ROTHMAN, phil. mag.
Smolandus. Upfalice 1763. Maji 27.
D. D. CAP. I. §. I.
Numerofi funt morbi, qui improvifo, quafi ex alto delapfi, miferis fuperveniunt mor- talibus, camTarum ignaris. Stipendia pec- catorum habentur, & fa?pe generatione dquivoca provenire creduntur, quamvis & illis fua femina, fuseque fint caufla». Quse a Medicis follicite fie- runt quaefitse, ut, ipfis fublatis, effe&us tolle- rentur , contraria medicina. Caufla vero mor- borum duplicis ordinis eft, proxima & remoti. Multas Mechanicis habemus Medicis gratias, qui tanta induftria proximam detegere laborarunt, ut
plerum-
RAPHANIA.
43i
plerumque, quo in Praxi gaudemus, luminen, illis referamus acceptum. Quidam enim morbi a fibra laxa, quidam a ftricta oriuntur; adeoque facilis eft curandi ratio. Nempe Stricta humeclatur aquo- fo, attenuatur acido, impinguatur dulci, lubricatur vifcido, emotlitur pingui. Contra vero Fibra La- xa exficcatur ficco, corroboratur amaro, abftergitur falfo, corroditur acri , adftringitur ftyptico. Sunt & alii morbi, qui ab ipfis exiftant fluidis, & eorum quidem vel Diatbefi vel Crafi. Eodem itaque modo Diatbefis Acida ahforbetur ficco, figitur amaro; & Diathefis Putrida infringitur acido, figi- tur amaro. Crafis fanguinis vel Tenais eft vel Den* fa, Vifcida vel Acris; fimiliter ideoquo Tenuis ab- forbetur ficco, infpiffatur ftyptico; Denfia mundifica- tur aquofo, inciditur acri ; Vifcida penetratur falfo, refolvitur acido. Acris invifcatur vifcido, ohtundi- tur pingui, edulcoratur dulci, mundificatur aquofo. Iniquioris autem indagationis res etiam in cor- pore nofi.ro latet, motus principium, heerens in in- timis medullis & encephalo, quod ad omnes cor- poris partes emittit nervos , fenfiles, in quos fola volatilia & olida agunt. Principium illud nec-in- telleftu ceque facile eft, nec, ubi laeditur, cura- tu. Commemoratae cauflae proximse & mecha- nica? fuas quoquc, quas remotas vocant, cauflas habent, qua?, maximam partem, Diaetam agnofcunt fontem & originem; quaidam vero ipfam seta- tem , quaedam contagium. Pleraeque, nti dicium, inferuntur per Disetam, quam conftituunt fex m diftse non naturales , nempe Refpiratio, Ingefta, Mo- tus , Somnus , Excreta & animi Pathemata. Fruftra faepe optimis medicinis conatur medicus cauffam proximam tollere, Diaeta remotam continuo iufli- ciente. Medicorum itaque efle debet, majori cura & follicitudine de caufla remota inquirere. Detegitur autem illa difficillime fine folida cogni-
tione
43 ^
RAPl IANTA.
tionc Dioetetica?, in qua non multos fane progref- fus fcceris, fcientia Naturae penitius non intel- Jcfta; utraque cnim, vciuti lapidcs muri, iirmo nectitur vinculo.
§. II.
Cum in tenera adhuc retate I754, primum ad ftudium medicum, ut mihi proprium, animum appuii, intcr primas hominum mifcrias, qux fcn- fus meos affecerunt, dirus fuit Morbns Spasmodi- cus-i qui Patriam mcam horrcndis maximc crucia- tibus circumcirca vexabat. Mifcr agricoia, ab ipfis quafi Furiis infernalibus agitatus , omnis fo- lfltii, omnisque remedii inops fuit, usque dum intolcrabilis dolor vitae tandem fiium rumperet. Omnes Medicos omncsque Sapientiae fama cultos ncmo non rogavit, undenam tantum proveniifet malum. Alii accufarunt obfcuras Epidemias, alii vitia acris, contagium aiii. Immo non defuerunt, qui Sidera in morbi cauffa effe contenderint, & eum quidcm e(Te pocnam immediatc ccelitus de- miflam. Quot capita tot fcnfus, totidemque The- oria;; quarum nemo genuinam dare potuit. De hoc morbo confulti Medici funt, fed ab initio plerumque nequicquam. Tum Agyrtce, circum- foranei, Seplafiarii, Circulatores, Unguentarii, Errones, Magi, Medicaftri, Aniculec, veiuti fe- ra? ad cadavera, congregati funt, qiueque & con- grua & inepta temcre tentantes, effectu parum proficuo. Quae hcec omnem animi mei attentio- nem, juvenilibus annis, arripuere, ut Hidoriam obfcuri adeo morbi illuftratam usque optavcrim. Plurima autem requiritur cognitio ad cauflTas de- terminandum remotas, ad quam nemo perveniet, nifi dignum fe fatis praeftiterit, qui in fanfta Na- turce penetralia intromittatur. Variorum audivi Theorias, nulla autern vero fimilior mihi vifa eft, quam quae N. D. Prsefidi debetur. Illam ii; fpe-
cimine
RAPHANIA.
cimine hocce, afferre certum mihi eft., illamque jugiter meditari , & obfervationes atque experi- menta, quibus ulterius dilucidetur , dum oceafio feret, initituere. Felix ter & amplius mihi yi- debor, id fi hac opera effeccro, ut dirum adeo malum a popularibus meis , poft hsec, averrunce- tur, quod in pofterum aaque temere fevire, ac antea, poterit.
CAP. II. §. I.
MORBUS SPASMODICUS, noftratibus Drag- Jjuka.) calamitas haec difta eft, omnibus fcre Pro- vinciae incolis, cum infcftaret, vivcntibus ignota; quse per totius Regionis, non pagos folum, fed in- tegras fepe Paroecias & Tcrritoria repens diftufa eft. Sic miferi contaminati pafli funt 1:0 ftupo- rem in extimis articulis manuum & pedum, mox- que ibidem punctionem atque pruritum , tandemque re- ptatwn in valis & dorfi dolorem. 2:0 Deprehenfi ftint manus & pedes rigefcere cum tenfione & nervorum cmvidfimibus , vafisque titmentihus & lividis , dolor *vehemcnt((];mus fuit in nervis mufculisque, quafi a violentiilimo Spasmo Crampo diftentis. 3:0 Brachia ad os violenter admota^ digiti implicati manibus fue- runt, & oculi diftortu iEger alte vociferatus eft , irt pavimentum fubindc proftraius , menteque fub accef- fum captus, & quo fe verteret, pra? dolore cru- deliflimo nefcius. Nonnulh igne quafi ufti, ultro citroque difcucurrcrunt. Quidam dcliri in parietes infiluerunt, vel in aquam ignemque prascipites fe dederunt. 4:0 Tum & fuperiores partcs fpasmi corripuerunt; nempe os cynice diflra&um efi, Ungua morfu lacerata & retracta, utlamentari ulterius a?gro- tus nequiret; Oculi continuo convulfi fucrc, donec vifus omnino perierit. Denique Spafmi thoracem in- feftarunt, qui id effecerunt, ut mifero graviftimam Tom. VI. E e vitam
434
RAPiiANlA.
vitam cum morte commutare tandem licuerit. Tra- geedia hasc variae fuit durationis, nam in quibusciam cirior & vchementior, in quibusdam lentior acta fuit. Rnro intra oftiduum defiit, interdum vero duos continuos menfes duravit *).
§• II-
Defcripta eft Epidemia hujus morbi 1746. & 1747. graflantis a Cclcberrimo Lundenfium Profef- forc D. D. EBERH. fcO$E'N in Diirertatione Aca- dcmica vcre aurca Dc Morbo Spasmodico convulfivo Kpidemico , Refpondente Exper. D. D. HEILIG- TAG, Lond. Gothor. !). i^Decembr. 1749. ibi- tjue graphice adeo lineatus morbus eft, ut magiftri manuni facile agnoveris. Quod addam, fatcor, nil habeo, fed Benevolum Lectorem illuc ablego, qui decurfum morbi, cum fignis & facile omnibus, de eo memoria? proditis, cognofcere cupit. Cum vero non cuivis fortc Differtatio illa fuppetat, prae- Cipua heic in unum colle&a fummatim tradavn:
Symptomata morbi omnibus Eegrotis commu- nia fuerc: (§.8-) formicatio, convulfiones , fpafmi, dolor , rigiditas membrorum , qux omnia per vagos recurfus a:grotantes exercuerunt, & cum Bulimia atquc ftatu epidemico pathnogomica morbi figna conltituerunt (§. 9.). Frequentia multis pranerea fucrunt naufea & vomitus , pulfus incequalis , magnus , tardus , formicationis fenfus, &, poft iteratos inful- tus convulfivos & epilepticis fimillimos, tumor membrorum & inflatio , fiepe etiam tubercula & ve- ficiM humore ferolb & vifcido plena?; Diarrbwa taiidem fepius per totum morbum duravit (§. 10.). Phamomena vero vaga magis & incerta, fuere,
ab
*) Hanc in Parcecia Wireftad obfervati morbi Hiftoriam a Plur, Rev. D:no Mag. & Paftore GABR. HOOK rela, | tam accepit N. D. Prsefes.
RAPHANIA.
435
ab initio: horripilatio , temulentia, capiplenium; in progreflli : fenfus frigoris vel ignis urentis ; porro exanthemata Miliarice rubra veJ Uredinis urticata, faciei rubor , fudor , agrypnia vel fomnolentia ; etiam pectoris violenta diftentio. Ulterius Ociili minus flexiles , lingua non fatis expedita, digiti incurvi. Tandem vera Epilepfia vel Paralyfis; rarius Apople- xia, Hcemorrbagia , Hamoptyfis , Pbtbifis (§. I I.). Finito morbo alia in aliis remanfere diu fympto- mata: Vertigo, Syrigmos , Cophofis , Amblyopia , Te- tanus per aliquot feptimanas (§. 12.). Quae di- verfa fuerc pro diverfa hominum temperie. Di- verfse Auftorum de morbi caufla opiniones cnume- rantur §. §. 14 - 21. infra nobis dicenda?. Auctor vero, quin cauffa in frumento, vel faltem intra frumentum lateat, nullus dubitat (§. 21.). Quid- quid efl, morbus vim fuam in ventriculo primum faepius manifeftat, unde Vomitus, Naufea, Buli~ mia (§. 26.). Prognofis : 1:0 Diutius durans mor- bus in Kpilepfiam degeneravit, vel lethalem, vel fanabilem , vel diuturnam. 2:0 Mentis alienatae integritas rarius rediit. 3:0 Convulfio peftoris faepiflirae lethalis fuit. 4:0 Non difficillime fana- tus eft morbus. 5:0 Voracitas vero recidivum fecit, & fanationem reddidit difficilem. 6:0 Mor- bus , faltem apud nos , non fuit contagiofus (§. §. 27, 28, 29.). Cura: 1:0 Vomitoria, La- xantia. 2:0 Excretionem ieniter promoventia, Liqu. C. C. fuccin. & anod. Hoffm. ; Tincl;. vifce- ralis ex Tincl. antimonii & Liqu. terra? fol. Tar- tari pp:ta; Sulphur auratum antimon. tertia? prae- cip. 3:0 Pulveres temperajntes, refolventes & dia- phoretici e Tartaro vitriolato, nitro, conchis citrat. 'antim. diaph. pulvere lumbr. terreflr. & rad. Valer. fylv. Hi pulveres Liquori C. C. fuc- cin. junfti egregiam praeftiterunt operam; item 4:0 Pilulae fequentes: Rec. Aifaj fcetid. drachm.
E e 2 1 . flf.
43*
RAPIIANIA.
i.fli Caftor. drachm. r. Camphorae drachm. 1T. 01. C. C. q. f. ut f. pilulae. dof. gr. 3-6. imminente pn.ro- xyfmo ("§. 30 ). Cauieics: 1:0 Frigus vkandum, nam revocare folet morbum. 2:0 Terror etiam. Vater. yX\o Labor conducit convalefcentibus; per otium vero tenfiones & flupores diutius conti- nuant. 4:0 Extenfio convulforum membrorum. violenta primo dolorern auget, mox fedat, fiti autem juris reddita membra de novo contrahur:- tur. 5:0 Ubi fatuitatis metus, opiatoruin ufus evitetur §. 31. Prophylaxis : 1:0 diligentiffima mun- datio frumentorum, olerum & fructuum ingeren- dorum; 2:0 devitatio injuriarum acris & errorum Dia?ta?.
Cajterum ne quid in Hiftoria Epidemia?, in vSmolandia & Blekingia annis 1754. & 1755. gras- fantis, hcic defideretur, illam ex mifiis ad Regium Collcgium Medicum Relationibus Cariffimi mei Pa- tris, Afleflbris & Docl. TOH. ROTHMAN, Me- dici Ciaffici D. D. FJELLSTROEM, Dni Afleflb- ris & D. P. WICKELGREN, D. D. HF.ILIGTAG & Prsepofiti quoque Carlshamnienfis Dni Mag. E. TRiEGARD colleftam & in libello Celeb. D. D. & Profefioris P. J. BERGII*), fub Titulo Dragfjukan five Epilepfia acutce epidemica , infertam brevillime enarrafTe juvabit.
ln Stadio I. Inquietudo , fenfus punclionis per to- tum corpns, reptatus in vafis, dorfi dolor , inter- dum per unam, duas, immo tres feptimanas mo- leftarunt. Stad. II. Ingravefcente lenfim morbo & prcegrcffis Tremore genuum, Stupore manuum pedumque, punclione atque reptatu in pedum digi- tis orto, mox totum corpus pervagante, nec non in quibusdam Odontalgia & Syncope; Convulfivi ac-
ceffus
*) Forfoh til de Gdngbara Sjukdomars ntriinandt, for ar 1754. och /f5j. Stockholm 1755. och 1756.
RAPHANIA.
437
ceffbs periodice fupervenerunt cum Artuurn ten- fione & rigiditate , vel eontra£tione violenta , pollici- bus implicatis, pedibus verfus nates revuljis. incer- ta prseterea, quorum alia alios male habuerunt, in hoc ftadio fymptomata fuere: Sariiajis, iinguce Laceratura, Ofcitatio perjiftehs, Trismos , lingtrx- re- tratlio, Strabismus , AJlhenia vel robur infolitum, Deliria, furor , vox gallinas , boves, ovesve imita- ta, Vociferatio, Cantus , Rittus , Flctus fimulatus. Singuli acceffus ad 2 horas, fcilicet in an-
nofioribus diutius, in junioribus brevius, dura- runt. Cum Pandiculatione , Rigore & Vojnitu, vel etiam Colica & Diarrbcea, cum excrementis ova putrida redolentibus, ingruerunt. Tum calor , Jitis, & memorata deliria fefe adjunxcrunt; pidfu vero, fub labore, legitimo vel tardiore. Sed conti- nua Agrypnia protracriorem , minusque tolcrabilem reddidit morbum. Acceifus in quibusdam Sudore fcetido & Sopore finiti funt. Poftmodum contractis inembris priftina rediit flexilitas; fuperfHte tamen Stupore, & nonnunquam accedcnte Tumore, prae- cipuc ubi nullus proruperat fudor. Sedata etiam fuir iitis, & in ejus Iocum fupervenit Bidimia no- centiffima. Nervi , per intervalla, ca^teroquin lucida , nguerc , quce ab initio morbi longiora, poflea vero magis magisque brevia fucrunt. In Stadio III. Languor poit accefTus major fuft, cum pavqre, & quibusdam Ameniia, vel Lipothyraiis, vel Syrigmo. Tandem in Stadio IV. Languor convalefcentibus ceiTavit, acccffus Jeviorcs fuere, nervorum Rigiditas fponte abiit, viresque refeciaj funt. Senfim haec omnia proecffcrunt, intcrdum per 3. vel. 4. feptimanas. Epilepfia, Apoplexia, Mania, Paralyfis morbum excipcrc in hac Epide- mia non obfervatas funt. Qui fato fuccubuerunt, aut Diarrhoea aliisque fymptomatibus confumti, aut eonvUifionibus peck/ris fuffocati periere. Ad
E e 3 men-
438
RAPHANIA.
menfem ufque Aprilis in Provincia Cronobefgenfi faeviit hic morbus, quem in calido regimine Suda- mina vel Achores folverunt.
§. III.
Novus adeo morbus hic non eft atque non nemo opinatur, diverfis enim in locis tam intra, quam extra Patriam fceviit, a variis dcfcriptus, quos etiam e laudata Differtatione & libello in me- dium proferre liceat:
3596. & 1597. omnium primo Epifcopatui COLO- NIENSI, WESTPHALI/E, HASSLE, & vici- nis locis Epidcmius fuit, a Medicis Marpurgenfi- bus defcriptus Morbus conmdfivus malignus & epidemius, cujus hiftoriam pulchre tradit HOR- STIUS. Oper. Mcdic. Tom. 2. Lib. 8- p. 444. edit. Goudenf. 1661. Subfequentibus quoque luftris in Haflia graflatus eft, narrante eodem HORSTIO.
1648- & 1*549. nec non
1675. in Circulo VOIGTLANDICO circa Plauiam graffatus eft, tefte GEORGIO LEISNERO.
1702. FREYBERGAM vexavit, a BUD^EO defcri- ptus in Confil. Med. von der Krampf- Sucht. Bu- difl*. 17 17.
171-. per SAXONIAM, LUSATIAM, HELVE- TIAM ac HOLSATIAM frequens fuit. Act. Wratisl. 1717. Jul. p. 90. 91. & Dec. p. 397. W. H. WALDSCHMIDT DnT. de morbo Epide- mico - convulfivo per Holfatiam graflante, Kil. 17 17. J. C. WOLFF DifT. de Morbo fpasmodico epidemico maligno in Saxonia & Lufatia. Jenae. 1717.
1722. & 1723. SILESIAM infeftavit. VATER Difl*. de Morbo fpasmodico populari Silefise. Wit- temb. 1723. Iisdem quoque annis Territorium MOSCOWLE & NIESN/E infeftavit, obfer- vante G. SCHOBERO. Act. Wrat. 1723. Jan. p. 37. 1746".
RAPHANIA.
439
1746. & 174-. Tn ELFSBORGENSIS Provincis ter- ritorio Kindenfi graifatus eft, defcripttis a CeJ. Prof. ROSE'N. I. c. 1754. & 1755. In Smolandiae Provincia CRONO- 'BERGENSI, nec non in BLEKINGIA circa Carlshamn fsviit. Defcriptus praeterea efi: ab Anonymo in Libro Freyberg i725..edito , fub titulo: Nothige Gedanken von der Krampf- und Kriebel- feucbe, ut &
Ab H. LUDOLF in Dilf. fift. cafum novi niorbi Spasmodico- Convulfivi, rigidi difti , vulgo Steifnifs , Steiffe Kranckbeit , die Krampf- Sncbt , Zie- hende Seucbe und Kriebel- Kranckbeit. Erford. 1727.
§. IV.
Cauffam fatalis mali diligenter non pauci an- quifiverunt: num autem illam invenerint, vaJcle dubito. Interim Hypothefes Auclorum, quas 1. c. allatas, refellit Celeberrimus Rofm, repetere haud poenitebit. Morbum deducunt A confiitutione Aeris WQLFF, WALDSCHMID T, VATER;
A Clavis Secalinis BUDMUS, WILLISCH , HA- BERKORN, LONGOLIUS & alii;
A Seminibus Loliaccis SCHOBERUS ;
Jl venenatis mucilaginibus & vaporibus in pane impuro & male cocto HORSTIUS;
A Larvis frumentum depafcentibus Rufticus Terri- torii Kindenfis;
& ab aliis alii.
§. V.
Ubi commifl-e ca?dis dubia res eft, nec ocu- lati fuppetunt teites, detcgere patratorem fi yelisf, rou'ta opus eit & diligerrti inquifitione, omnesque circumflantias , quoaci ejus fitri poteft, conferre; qiiibus equidem rebus fape fit, ut ille inveniatur, qiicm nulla rationc detegi polfe credercs. Quam
E e 4 ob
RAPIIANIA.
ob caufTam & hcic tot obf.Tvationes afFerrc conful- tum duxi, quot conquircre ex utraque Epidemia Svecica, annorum 1746. & 1754. potuerim.
1. Morbus graffatus eft per Blekingiamy Sca- jiianij Snmlandiam > inferioremcjue partem Wefiro- Co- tbice , non vero in fuperforibus Regni Provinciis.
2. Non ante incepit, quam novum autumno agricoloe e Novo frumenio panem ccunederint, fen- fimque, verc appropinquante, defiit.
3. Obfrrvarunt aegrotantcs, Panem hujus fru- menti fibi nocuiffe, reccntem prcecipue & a clibano calcntcm.
4. Ruftici & pmtperes vcxati funt hoc mor- bo, nunquam vero homines melioris fortis vel ditiores.
5. Qui frwnento ufi funt impuro & granis, in- ter fegetes ingerendum, per tribularii aream elapfis, huic malo magis fuerunt obnoxii. Quam obrem, fubfequenti anno, frumenta curatius qui purga- runt, immunes evaferunt.
6. A pane comefto fepe Vomitum & Hcemorrba- giam ante ingrucntem morbum Spasmodicum pafli funt.
7. Dein correpti funt Spasmis maniium pedum- quc cum rctraclis pollicibus, tandemque diflortis ad nates pedibus.
8. Symptomata per paroxyfmos vagos & convul- fivos, a>grotos torferunt.
9. Quidam, durante diutius accefTu, mentis impotes, muti & qua.fi paralytici facli funt.
10. Multi demum pericre.
11. Gattfo , Meleagrides , Suesque idem mor- bus fubinde infefiavit.
12. Tnfantes lacte-i?es~ mali exfortes exfliterunt.
13. Pr:ecedens morbo eeftas bumida fuit & plu- viofa, ita ut plurimo herbarum alienarum vitio agri Jaboraverint.
14. Dn.
RAPHANIA.
441
14. Dn. Mags SAM. LINN^EUS, Stenbro- hultenfium Paftor, qui, auctore Nobiliflimo fuo Fratre Domino Pn?fide, praeter alia animalia hoc morbo defuncta, Meleagridem diflecuit, cujus in Ingluvie nihil aliud fe ' invenifle , quam iiliquas aliquot articulatas, fcribit.
15. In familia, Eodem cibo nutrita, cum in- ceperit morbus in unum hominem fevire, cseteris non pepercit; & apud homines melioris conditio- nis, folos famulos & anciilas, viliori utentcs men- fa, infeftavit.
CAP. III. §. I.
1. His omnibus rite pcnfitatis , tuto colligere poflumus, FRUMENTUM in caufla fuifle morbi, quippe quo vexatus nemo fuit, novo frumento nondum ad cibum coliato. Ab initio autem men- fis Octobris per tempus aliquod morbus continua- vit, appropinquante vcre, pro diuturniori fru- menti in horrcis mora, magis magisque evanuit. Propterea & infantes ubera ducentes, nec alium fimul cibum affumentes , falvi fucrunt. Eodem modo Celcb. Dn. Profefibr Rofen argumerjtatus legitime eft, in frumento cauflam morbi finc dubio latuifle.
2. Hic autem morbus, bis jam intra Patriam obfervatus, non ultra Provincias auftraliores, puta Scaniam , Blekingiam, Smolandiam & infimam par- tem YVeftro.- Gothia? fe diffudit, quod certo in- dicio eft, cauflam in FRUMENTO VERXO ibi- dem folemni delitefcere, ubi agri reftibiles funt, nec, ut in reliquis Regni Provinciis obtinet, al- tero quovis anno quiefcunt.
3. Circa ha;c memorabile omnino eft, mor- bum omnes ditiores vel lautioris vita? homines inta&os reliquifle, famulis eorum a?que ac rufti- cis cc pauperioribus correptis. In hac re Dia?-
Ee 5 tam
442
RAPHANIA.
tam Regiorrts & confuetudincm cognovifle juva- bit. Ncmpe ruftici & vilioris conditionis plcbe- cula, ut & ditiorum famuli, panem e folo Ilordeo conficiunt, ut Secali vcndendo parcatur. Sic le- gitimc concluditur , caulfam morbi HORDEO con- tincri.
4. yEftates, graflanti morbo pra?cedentes, uda & pluviofa , frumentum impurum & agros vitian- tium hcrbarum plcnos reddiderunt, hinc itaque cauffam repetcre oportct. Cum vero , a?que hu- mida eeftatis tempeftate, fupcriorum etinm Pro- vinciarum agri alienis plantis ncceflario viticntur, nec ideo morbus ihi exftiterit, fequitur, ut in- feriorum Provinciarum agri vitio,*in his non ob- vio, fingulari fcateant. Multi fuere agricolse, qui cauflam morbi in frumento immundo latere divina- rint, cum fibi videre vifi fint, huic caiamitati eos inprimis obnoxios fuifle, qui impuris frumen- tis & primitiis fegetum inferendarum variis, in aream tribularii intercidentibus, nutriti funt, il- los vero, qui frumentum diligentius purgarint, morbum evitaffe.
5. Itaque, ut id vitii, quod principem & ha- £ienus ignotam hujus mcrbi cauflam conftituitJ propius attingamus, frumentum e re eft follicitius perfcrutari. Agri cujusque Regionis fuis laborant vitiis, quibus fegetes opprimerentur, ni agricul- tura prudenti confilio inftitueretur. Jam , in au- ftraliori Suecia, ubicunque obfervatus fuerit mor- bus, duobus inprimis laborant agri vitiis, quo- rum fere exfortes funt Seotentrionem fpectantes Provincis, BRASSICA campefiri & RAPHANO Rapbanijlro. Quorum illa in agris Secali vel Hor- deo confitis, hic autem non nifi in agris Hordeum ferentibus crefcit.
6. Cum ergo morbus asque late, ac mos agros reftibiles colendi, patuerit, illos tantum occupans,
qui
RAPIIANTA.
443
qui Hordeum comederint impurum, & humidis quidem aeftatibus prasgreflis, agrorum vitiis fic fru- mento copiofius admiilis; fequitur, ut RAPHA- NUS Rapbaniftrum omnium horum malorum incu- fandus fit.
§. II.
Praeterea omnes tere Tetradynamas udo folo cceloque Icetari & luxuriare, fatis cognitum eft , quare plerneque illarum humido vemali tempore optime vigent. Itidem conftat, plurimas earum, & in his Raphanum, acri volatili fcatere, »quod , ubi raditur Armoracia, teritur Sinapis, diflecatur Raphanus, vel manducatur Lepidium, ad nudio- res nervos exhalans, adfcendit ibique rodit & pun- git, ut oculi delacryment, nafus ftillet, os hu- moribus repleatUr, & IVatura omni, quo fieri poffit, modo,' hoc fibi adeo inimicum ejicere & expellere -tentet.
Tetradynamas, folo coeloque humente, acri- ores foiemniter fieri plurima exempla common- ftrant. Scilicet Armoracia, fi propter aquam cre- vcrit, adeo erit acris, ut illa vix uti poflis. Et ipfa Rapa, in ficcis dulcillima, udis in hortis acri- moniam contrahit infignem. Ut taceamus herbas aquaticas pcr fe femper acriores, e. g. Perficariam, Flammulam, Ranunculum fceleratum &c.
Hisce pofitis, fequitur, ut Raphanus nofter non laetius tantum in agris, aeftate humida, mul- tiplicetur, fed folito etiam acrior exiftat. Nec reticendum hic cft, quod Tetradynama? tantum non omncs, in ufum medicum vertendae, fervari ficcatae non debeant. Sic enim plerumque virtu- tis, id eft, principii volatilis amittunt: id quod exemplo Cocblearice , Nafturtii &c. conftat. Semi- num vero alia ratio eft.
Videmus autcm Raphaniftri effeftum inprimis mox a collecliis frumentis fuilTe noxium, fenfim
vero
444 RAPFIANIA.
vero ad vcr infequens imminutum, poftquam diu- tius ficcatum fuiffet, ejusque acre avolaflbt.
Verum enim vero, ut noxius ejus effe&us penitius intelligatur , quotidiana expcrientia , re- rum magiftra, confulenda cft. Nempe nimiam copiam Sinapis trits, Annoraciae rafee, vel con- fcifli Raphani afTumfiiTe fi cui contigerit, fpasmi exiftunt narium, oris, oculorum, digitorum, to- tiusque fere corporis, hoc acre ita molientis ex- pellere. Eundem ad modum in morbo hoc fpasmi agunt,' feminibus Raphaniftri cum cibo in corpus infinuatis, humoribusque admiftis; & nulli rei me- lius affimilantur , quam effectui affinium Raphani, folis guftatorum labiis: adeoque potuiifet hoc unuiri ad indicandam morbi cauflam fufficere.
Recentia Raphaniftri femina vix ullis ordinis naturalis acrimonia ccdunt. Semina vero Brafficas campeftris, uti omnis Braflicai, fere inertia funt. Fru&us Raphanifbri Siliqua eft articulata, matura non dehifcens, fub ipfa vero tritiya, ad fingu- lum geniculum frangenda; articulo, perfiftentis inftar putaminis, femen obtegente. Quando ita- que ventilatur frumentum, articuli hi, beneficio ponderis fni, grana hordei ad parietem usque co- mitantur, fordibus, quse leviores funt, in media area fubfidentibus ; ec quia ejusdem fere craifitiei ac grana hordei funt, cribo vel vanno vix fecer- nuntur; itaque aegre evitari pofTunt.
Ante aliquot annos N. D. Prasfes nonnulios Siliquarum manipulos, a Fratre arceflitos, cibo Meleagridum mifccri juflit, ut res experimento conftaret. Qua autem diligentia periculum an- ciJla fecerit, ignoratur; at certe uni Galiopavonum maximo contracti fuere pedes. Plura experimenta debita cura ipfe inflituam, dum occafio id per- miferit.
Qu£
RAPHANIA.
445
Quae cum ita fint humidis pluviofisque sefta- tibus , herba hsec, cum in auftraliorum Provincia- rum agris lu^xuriat, prohe e frumento expufgetur, quo demum modo id potiffimum fieri pofle Oeco- nomis Mcchanicis vifum fuerit, vel etiam, in- cipiente morbo, ab Hordeo omnino abftineat agricola: & quanti demum conftiterit, panem com- edat fecalinum, hac pefte non infe&um; nullae enim flavuTse fanitate pretiofiorcs funt.
§. III.
Itaque fumma totius rei ha?c eft:
1. Morbus recens collecto frumento originem de- bet; poft enim meffera demum exftitit, & iatten- tes incolumes reliquit.
2. In Hordeo caufla latet, quod illorum arguit immunitas, qui fecali pafti funt, nec non excmplum Gallopavonum, Gallinarum & Suum, qui eodcm Hordeo vefcentes, morbo funt vexati.
3. Caufla intra frumentum vernum delitefcit, nam obfervatus non eft morbus, ubi agri colun- tur novales.
4. Plantae auftraliorum Provinciarum , quas in agris Hordeo confitis vitia dixeris, nec in fuperioribus Provinciis obvia?, non nifi Braffca campeftris & Raphanus Raphaniftrum funt; id quod per obfervationes Botanicas exploratiflimum eft. Quarum illa iners, hic vero acris cuique pericu- lum facienti judicabitur.
5. Acres Tetradynamas imbrifera aeftate lu- xuriare acrioresque fieri, omnes confirmant ob- fervationes; & morbus non nifi humida prcegrefla aeftate faeviit.
6. Acres Tetradynamse, & in his Raphani- ftrum, Syftema nervofum tentant, cui rei Armn- racia & Sinapis documento funt.
7. Caufla hujus morbi eundem effectum in maflam fanguineam, poftquam eo penetraverit,
quem
446"
RAPHANIA.
quem Sinapis & Armoracia in os atque nafum, cdit; quod ex fymptomatibus liquet.
Quare autem morbus recurrcntibus. paroxysmis infeftet, non magis apparet, quam cur alterni in intermittentibus febribus accclfus fint, ubi mafTa fanguinis acido eft infecta; ve! cur alvi & urinse fecretiones folitis ftimulcnt temporibus. Nervofi enim Syfternatis Hiftoria, nondum, quod fatemur, ad umbilicum perducta eft.
§. IV.
Hac occafione in confiderationem fui Siliquae Raphaniftri me trahunt. A Signatura externa vi- rcs Plantarum defunferunt Veteres, rati Creato- rem O. M. non pofuiife homincm, in tanta vene- natarum plantarum multitudine, fine ideis innatis & natura? inftin&u, quo fibi cavere poflet. Id- circo cuiquc herbre infcriptas efie fignaturas, ne- mini non intelligendas, ftatuerunt. Sic Rubras mederi Hamorrbagiis ; Flavas Ictero, Luridas elfe venenatas f Spinofas non efculentas , & id genus plura. Quce vero Theoria, ubi Jate nimis eam extende- rant mcdici, & jufto plura fibi finxerant, derifa abiit, Non mei eft propofiti, caulfam hujus agere vel excitare. Sine debita vero obfervatione mit- tere Raphaniftri filiquas non debui, conftantes ar- ticulis, quorum geniculi attcnuati funt adinftar geniculorum Digitio laborantis, vel diu jam vio lentifiimis fpasmis cruciati. Quafi Natura ita de- pi6tos voluifiet fpasmos geniculorum, ab ifto fruftu excitandos. Flores prasterea Raphaniftri lividis diftimSti funt lineis, perinde ac fi vaforum, in hoc morbo tumentium, color fimul indicaretur. Excogitavit Natura aliquas adfpectu bifpiclas , tactu tru- ces , ut tantum non vocem ipfius Natura fingentis ratio- ncmque reddentis exaudire videamur. Plinius. Sed haec in tranfitu.
Quod
RAPHANIA.
447
Ouod vero morbus hic ncftra m Patria ante 1746.^0011 innotuit, quamquam & antea forte ex- ftitit, id obfervationum defefhri tribuere liceat, aut, quod verius videtur, fequioribus forte tem- poribus, Raphaniftri femina, ab cxteris terris, cum frumentis huc allata funt, non aiiter ac plu- alirTe herbae, & nominatim Chryfanthemum fege- tum. Fl. Suec. 2. n. 762.
§. V.
Cura hujus morbi; facilior fuit, quam fympto- matum atrocitas vifa eft polliceri. ln illa vero tractanda non multi erimus, noftri cum prajcjpue fuerit inftituti, caulfam mali aperuifle. Omnia fere medicamenta contra hunc morbum tcntata a Cel. D. Prof. ROSE'N enumerata habemus. Aft vero, intcr omnia illa remedia, pulveres Rad. Valeriana min. & Angelicce fylv., cum additis Nitro, Caftoreo & Camphora, aufpicato adeo cum fucceffu in Pro- vincia Cronobergenfi Pater meus adhibuit, ut omnes facile numeros iisdem abfolvi abunde ex- pertus fit. Ad flnem Epidemia; Cortex China?, &, ut ejus fuccedaneum, Cortex Fraxini, Diaphore- ticis junctis, ibidem ufurpati profuerunt. Tinftu- ra itidem foliorum Alchemillce vulgaris Fl. Su. 2. n. 141. ufi funt A. 1754. ruftici Smolandi, herbam- que inde Draghlad appellarunt. In paroecia Wire- ftad Tinctura haec prsccipue ufu venit, ubi inter omnia, qua; adhibuerunt remedia, plurimum eam potuiffe Epiftoh Dni. Paftoris Hbok N. D. Pradi- dem certiorem fecit.
CAP. IV.
§. I.
Dete&um vero fceleris auclorem maxime intereft ita delineare, ut quivis ab illo cavere fibi poffit. Mirum fatis eft, frequenti adeo her- bce nomen fingulare rufticos non impofuifle. Vo-
cant
448
RAPHANIA.
cant autem hanc & Braflicam campeftrem, nomine communi Akerkal, utut di verfiflimas. Braflica jure Akerkal, Raphanus vcro Raphaniftrum Akerrcittikz dici dcbct. N. D. Prcefes illi in Fi Su. a. 612. nomen Krampfro addidit, & ipfum morbum in Ge- neribus morborum ab hoc Raphano appellavic RAPIIANIAM, cum hoc charactere: Articiilomm contractio Jpaftica, cum agitatione convulftva, dolore violentijfmo , periodica. Sed ad cognitionem Rapha- niftri botanicam.
§. II.
RAPHANUS Rapbaniftrum. Syft. Nat. 2. p. 1130*.
n. 2. RAPIIANUS filiquis teretibus articulatis
laevibus unilocularibus. Sp. plant. 1. p. 66$;
2- P-9Z5* Suec. 1. 568. 6f 2. 612. Hort.
clijf. 340. /tyy. Ivgdb. 344. /Zr?//. fa/u. 555. Dalib.
parif. 198. monfp. 285. -^n/. /w/. 123.
Goiian. monfp. 334. Zw2?2. go«£r;. 333. It. Gotbl.
258. /£. Weftrogoth. 69, 107. It. Scan. 110,162,
1 78 , 295 , 422. Me*/! /n/". 42. Raphanus iylveftris. Ger.bifl.iSS- Raphaniftrum filiqua articuiata glabra majorc &
minore. Morif. bifl. 2. fp.265. f. 3. f. 13. /. 12.
Tournef. inft. 230. /wn/. r, />. 63. Pluck. «///2.314.
/fo/. ««gZ. 296. Rupp. jen. 72. Raphaniftrum flore albo ftriato, filiqua articulata
ftriata minore. Morif. hift. 2. p. 266. Pluck.
alm. 3 r 4. Rupp. jen. 7 1 . Rapiftrum flore albo, filiqua articulata. Baub.
pin. 95.
Rapiftrum flore albo ftriato, Sinapi album agrefte
Trago. Bauh. bift. 2. 851. Rapiftrum album articulatum. Park. theatr. 163.
Raj. hift. 805. Rapiftrum flore albo. Merr. pin. Sinapi quartum candidis floribus. Trag. hift. 100.
j3. Ra-
RAPIIANIA. 449
0. Raphaniftrum fegetum flore Iuteo vel pallido.
Tournef. inft. 230. Bcerh. lugd, 2» p.21. Rnpp,
jtn. 72. Scguier. veron. r. 398. Rapiftrurri flore luteo, filiqua glabra articulata.
Raj. hifi, 805. Lapfana ilore melino. Tahern. hift. 793. ic, 408. hene, Ranhaniftrum arvenfe^ flore albo. Tournef*
inft. 230»
Rapiluiim flore albo, eruca; foliis. Loh. ic.igg. f. int,
<S. Rapiftrum flore albo lineis nigris depi&o. Bauh,
pin. 95.
Eruca birfuta, hieracii afperi folio, floribus albis, nigris Imeis dcpiclis. Morif. hift. 2. p.22§. /.3.
Lampfana apula Plinii & Diofcoridis. Column. ecphr.
r. p.261. t. 263. bene. e. Raphaniftrun fegetum, flore purpureo f. dilute
violaceo. VailL parif. 171. Belgis Keyk.
HABITAT in Barharia, Italid, Hifpania, Gal- lia, Anglia, Hollandia, Germania, Dania, Ruffla & Suecia auflraliori, ubi agri reftibiles coluntur, e. g. Scania, Blekingia, Smolandia, Wcftrogothia, Oelandia, Gothlandia.
Crefcit inter fegetes in agris potiflimum arcno- fis. L^tiflime viget inter Hordeum , quod heic feritur cum gelu noftium ulterius non timetur; parce inter Secale, & vix inter Triticum repe- ritur.
Planta efl: annua, in apricis non crefcens. Va- rietas lutea |3 apud nos frequentiflima eft, cujus co- lore agri faspe navent. It. Scan. p. 295.
§. III. DESCRIPTIO, Tota Planta fubhifpida. Tom.VI. Ff RA-
45«
RAPHANIA.
RADIX annua, ribrofa.
COTYLEDONES dno, petiolati, obcordati, in- tegerrimi, glaberrimi, venofi, fubcarnofi.
CAULIS herbaceus, fesquipedalis, crafiltie pennae columbina;, erectus, teres, hifpidus; pi- lis rigidiufculis , reflexis, albis, fparfis; fimplex.
Rauii pauciores, alterni, ereftiufcuii, breves.
FOLIA caulina alterna, remota, patentiflima , petiolat3; inferiora lyrata; pinnis altcrnis, cordato-oblongis , ferratis, infimis mini- tnis; impari maxima ovata, apice rotun- d.ica, crenata; fuperiora obiongo -lan- ceolata, crenato- ferrata; venofa, piana, membranacea.
Peiioli femiteretes, foliis vix breviores. CORYMBI f. RACEMI terminales, & axiilares, folitarii, erefti , nudi, pedunculati: Pedicelli clavati, comprefiiufcuii , uni- flori.
Bractea hul?*<£, CALYX Periantbium tetraphyllum , ereftum , hifpi- dum, bafi glaberrimum : folio- lis oblongis, parallelis, conni- ventibus, dcciduis, hafi gibbis. COROLLA tetrapetala, cruciformis. Petalci a!ba f. lutea, vei fubviolacea, venofa: venis nigricantibus ; obcordata, in- tegra, patentia, fenfim in ungues ca- lyce paulo longiores attenuata. Glan- dulce v.ectarifcra quatuor: unica utrin- que inter ftamen breve & ptftillum; unica vcro utrinque inter ftamina lon- giora & caiycem.
STA-
TakV.
RAPHANIA.
45i
STAMINAj Filamenta fcx, fubulata", ere&a, quo-
rum duo oppofita lcngitudine calycis: quatuor vero ungui- bus iongiora. Anthefa oblorigae, eiecloe, fagittata?, Jutea?.
PISTILLUM Germen oblongum, ventricofum, at- tenuatum, longitudine fta- minum. Stylits vix ullus. Stigma capitatum, integrum. PERICARPIUM Siliqua teres, articulata: articu-
lis 3-6". fulcatis, unilocu- laribus, monofpermi>' ; ge- niculis attenuatis, bilocu- laribus, apice roftrata: rortro lineari, compreifo; glabra.
SEMINA fubrotunda, ferruginea, glaberrima, magnitudine feminum Raphani fativi.
§. IV.
Foliorum fapor magis herbaceus quam acris; radicis vero ut Raphani, ideo foliorum ufus cibo aptus, cum fit olcraceus. Indigenis cibus eil; herbis namque facile vefcuntur, Lapfanam etiam appellantes. Column. Acris & valentis odo- ris eft. Haller. Editur ab equis, non vero a bobus.
cxxir.
CXXIV. A. S. M.
GENERA MORBORUM
QUiE
P R /E S I D E
D. D. Car. Linn^eo
acad. h. t, RECTORE MAGNIFICO,
PRO GRADLT DOCTORIS
propofuit JOHANNES SCHRODER,
Gothoburgeniis. Upfalia 1759. Decembr. 5.
3.
PROOEMIUM.
Ut reflitutio fanitntis amiffce , quce Morjjorum cura peragitur , Scientice Medicce finis efl prcccipuus , ita illis , qui arti buic falutari manus admove- ant , boc inprimis efl agendnm , ut Morbos recte digno- fcant. Tripliciter autem digmfcuntar Morbi , ex Caujfa fcilicet, Efeclu atque Signis. Primum efl Tyronis ex Signis morbos dignofcere , ut bos aliis determinet , & ex dignotis morbis auciores evolvat atque confulat. Morborum nomina fixa evadere non poffunt , nifi cha-
racte-
GENERA MORBORUM.
453
racteribus nb Externis ftgnis petitis rite determinentur , atque a fe invicem difiinguantur , cum quce intra cor- pus fiunt , non ubique pateant, neque Jine fufficientibus cbdraheribus atque conjiitulis generibus , in tanta ca- latnitalum copia, qua obruitur corpus humanum, fdci- le dijiincte tradi pojfimt morbi, dignofci atque denomi- nari. Syftcmatica divifione & definitione Botanici plan- tas fuas di/iincte fervant , ne conhmdantur , qmruth imi- tando exemplum Medici ceque dilucide cognitionem Mor- borum traderent , fi Morbus in Claffes , Genera & Spe- cies redigerent , parique modo definirent. Hanc igitur Methodum Syftematicam. incrboriim plerique cordati Me- dici, pracipuc auttm recentioris cevi fummi AuUores > ut Sydenhamus , Boerhaavius , HofFmarmus , aliique in arte Heroes, commenclarunt & elaborare annifi funt; at non omnes cequali cum fucceffu ; quicumque cnim cauf- fam fignis immifcuerunt in morborum diagnofi, rem perdidcrunt fnam, Attamen varii varias pulcbre con- diderunt Clafjes , pauciffimi plurimas ; adeoque deficiebat Syfiema Morborum, usque dum llluftris Sauvagefius, Profeffor Monfpelienfis , Gallice & orbis Decus , abfolu- tum ederet Syflema Morborum, quod, mejudice, ordine naturaii , cbaracteribus & perfettione ita aliorum omnium Methodos fuperavit , ut nullum cum hoc comparari pof- fit. Nob. Prajfcs ad hanc Academiarn primum accedens Aifcipulis fuis eandem cognitionem Morborum Syjtema- ticam inculcare omnibus viribus annifus eft , quam etiam tertio quolibet anno indefejfo ftudio bucusque eft perfecu- tus. Ego, cui per decennium N. D. Prsefidem dc mor- bis doctifjlme differentem audire contigit , probe obfer- vavi metbodum , tam quoad Genera , quam Species opera Praceptoris quotannis pulchriorem exfurgere , & fimul deprebendi, quam vitiofe Commilrtones mei fcepius\calamo currenti boc annotare foleant Syfiema ; binc ojfcium non injucundum Medicince Tyronibus me facturum putavi ; Ji Genera tantinn adcurato ordine & certis , quantum jieri pojfit , cbaracteribus propriis propofuero , ut habeant
F f 3 Stu-
454 GENERA MORBORUM.
StvMofi Medicifia hoc qvafi filum ariddmaum j quod in poflerum fequantur. Jn cbaracteribus notioms ac notas fufficientes paucijfimis vcrbis expriniere fum conatus , ne fuperflua immifcerentur necejfariis.
MORBI.
fEXANTHEMATTCI. I. 'Febrik-8 (e fangu. in medullam) < GRIf ICI. II.
[PHLQGISTICI. III. rSenuitionis I 'L- »ROSI. IV.
9j fNFervini Judicii MENTALES. V.
^ 1», /CT TETALES. VI.
S 3 [Motos \MOTORII. VII.
rp ..]_. ... c t. . /SUPPRESSORII. VilL
lemperati jriuiai Secretiunis SEVACtlATOJRII. IX.
Lc .... rinterm DEFORMES. X. Solidi <LExterni VITIA. XI.
EXANTHEMATICI Febris c. effiorefccntia cutis maculata.
CRITICI Febris cum Urinae hypoftafi lateritia. PHLOGISTICI Febris cum rullu duro, Dolore topico.
DOLOROSI Doloris fenfatio. MENTALFS Judicii alienatio. QUIETALES Motus abolitio. MOTORIT Motus involuntarius. SUPPRESSORTI Meatuum impeditio. EVACUATORII Fluidorum evacuatio. DF.FORMES Solidorum facies mutata. VITIA Externa palpabilia.
I. EX-
STMP TOMATA fe habent ad Morbnm , ut Folia & Ful-
cra ad Plantam. FEBRIS dignofcitur Pulfu citato.
'GENERA MORBORUM. 455
I. EXANTHEMATICI. I. CONTAGiOSi.
1. MORTA. Pblyttcena (27$) aliquot in Abdo-
mine f. Artubus , maenitudine avellana?.
Febris Diaria (11) maligniffima, fu- neitiffima.
2. PESTiS. Anthraces (271) feu Bubones (271)
gangraenofi (23$). Febris Synocha (12) acutiffima', fu- neftiffima, Vertigo (74) •> Anxie- tas (89.)., Lipyria.
3. VARIOLA. Pufiula (274) eryfipelace?e, fuppu-
rantes, efcharoticae (2&0), deci- ' duce, cicatrifantes (317)- Fehris Synochus C13), Cepbalalgia
(40), Lumbago (62).
4. RUBEOLA. Papulce (275) uniformes, rubra?,
evanefcenti - furfuraceae. Fchris Synocha (12), Sternutatio C154.), Epiphora ( 172J, Tnffis (155) ficca.
5. PETECHIA. Sudamma f 32 r ) liyido- Jurida, fu-
perficialia, infenfibilia. Fehris exacerbans (2%), Afthenia (92J, Agrypnia (.130). 6.SYPHILIS. N0MC262 Ulcufcula,Mynnecia( "27 9).
Febris Lenta (14) noer.urna, doiore (61), Marcore (209), Stranguria (196)1 Angina (46).
ii. SPORADICI. 7. MILIARIA. Papulce (275) rotuncke , immcrfe, diverficolores , canfcrta?, intacla facie, pruriginolajj Eebris Syfiocha (12), Sudore (207) fcetido, punftorio.
f 4 gi URE.
45<5 GENERA MORBORUM.
8. UREDO. Sudamina (321 ) ina?qualia, ruberrima,
dilatabilia, pruriginofa, fugaci; , re* cidivnntia, furfuraceo - e vanefcentia, Fchris Hectica (24) beni^na, brevis,
9. APHTHA. Efcbara (2$o') albids, rotundu-, ducti-
bus cxcrctoriii internis Lnnapp. Febris Lenta (14) obfcura, cum So- mnolentia (96).
III. SOLITARII.
10. ERYSIPELAS, Macula rubens, urens, prefllo*
ne diflimulanda, tumic!ii;fcu* la, iuperficialis, dilatabilis, defquamatione finienda, Febris Synocha (i2j, initio acuta, cum inquietudine.
IL CRI-
Protypus Exanthematicorum Eryfpclas (10) eft, Dyfcntcria (191) ad Contagiofos referretur, modo Sca-
bies (263) interna in oculos caderet. Mcrli^nitatis fymptomara imprimis funt: Lipothymia (93),
DeHrimn (65), Vcrtiqo (74), Oblivio (107), Anafthe* fia (118), Lipyria, Carphclogia (135) , Anhelatio (157),
ApUonia (115), Agiutitio (164).
GENERA MORBORUM, 457
IL CRITICI.
I. CONTINENTES.
11. DIARIA. Febris terminanda intra feptimanam
diirpdiam.
12. SYNOCHA. ^ebris terminanda intra feptima-
nam unicam.
13. SYNOCHUS, Febris terminanda intra fepti-
manas duas f. tres.
14. LENTA. Febris protrahendaultrafeptimanastres.
II. INTERMITTENTFS.
15. QUOTIDIANA. Febris paroxyfmi fimiles
' nycthemeris lingulis.
16. TERTIANA. Febris paroxyfmi fimiles nyfthe-
meris alternis.
17. QUARTANA. Febris paroxyfroi fimiles ny&he-
meris terfiis.
1 8- DUPLICANA. Febris paroxyfmi fimiles alternati.
19. ERRANA. Febris paroxyfmi diffimiles omnes.
III. EXACERBANTES.
20. AMPHEMERINA, Febris continens (14) cum
Quotidiana (15). 21* TRITiEUS. Febris contincns (14) cum Ter- tiana (16).
s 2, TETARTOPHIA. Febris continens (irQ cum
Quartana (17).
23. HEMITRITJEA. Febris Tritsus (21) Cum
Amphemerina (20).
24. IIECTICA. Febris Lenta (14) cum Duplica-
na (18).
F f 5 III. PHLO-
Protypus Critkorvm Tertiana (16) fit, aat potius Rheu.
matifmus (62). Apyria efl deflagratio febris.
Phthiiis (208) poffet pojl He&icam (24) collocari, fi ordo
naturalis admitteret 6? expe&oratio. Lethargus (98) cum Febricula his ajfinis ejl*
458
GENERA MORBORUM.
27. PLEURITIS.
111. PHLOGISTICL
l MEMBRANACEI.
25. PHRENITIS. Inflammatio (231) Mentngum.
Febris Synocha (12), Ccphalal- gia (409. ruror(68), Anxie- tas (89), Syrigmos (72)* Ophthalmia (43), Carpholo- gia (135), Obiivio (107).
26. PARAPHRENESIS. InflammaCio (231) Dia-
phragmatis. Febr. Pcripneumonia (34), Phrenitis (25). Inflammatio (231) Pleurce. Febr. Synocha (12), Dyfpnoea (169), Tuflis (155), Haemo- ptyfis (179), Pleufitica C53)« 25. GASTRITIS. Inflammatio (231) Ventriculi.
Febr. Amphemerina (20), Lipy- ria, Anxietas (89) » Vomitus C183) ingcftorum, Cardialgia (48).
29. ENTERITIS. Inflammatio (231) Inteftini.
Febr. cum evacuatione abdomi- nis; Colica C50) atroci, ten- l fiva, calente.
30. PROCTITIS. Inflammatio C23O Ani.
Febr. Proctica(59) cumTenefmo (193)-
31. CYSTITIS. Inflammatio C23r) Veficaz,
Feb^. Dolor Hypogaftrii cum tu- more iiTflammatorio, Dyfuria (57), Tcnefmo C*93)' II. P A 1 l ENCHYM ATI C I . 3 2. SPHACELISM US. Inflammatio (231) Encepbali.
Febr. Synochus (1 3) , Deiirium
(65), Carphologia(i
r), Aithe- nia
GENERA MORBORUM. 459
nia (92), Immobilitas, An- scftheiia (118), Aphonia (r 15).
33. CYNANCHE. Inflammatio (231) Faucis.
Febr. Synocha(i2), Tuflis (155), Aglutitio (164) Orthopnoea (162), Angina (46), Suffoca- tio (158), Linguas intume- fcentia.
34. PERIPNEUMONIA. Inflammatio (231) Pul-
monis.
Febr. Synocha (13), Tuf- fis (155), Hasmoptyfis (179), Dyfpnoea (160), interfcapulii dolor, Cu- batus fupinus.
35. HEPATITIS. Inflammatio (231) Jecinaris.
Febr. Amphemerina (20), Tuflis (155) Sicca, Afthma (r<5i), Singukus (153), Hypochon- drii dextfi tenfio calens.
36. SPLENITIS. Inflammatio (231) Lienis.
Febr. Tctartophia (22), Refpi- ratio inrerfecta (149) , Hypo- chondrii finiftri tumor pulfa- torius.
37. NEPHRITIS. Inflammatio (231) Renis.
Febr. Synochus (13) irregularis, Naufea (182), Singultus(i53), Ruclus (181), urinae varietas, Obftipatio (1(56), Lumbago (62) urens, Femoris ftupor (105).
38. HYSTERITIS. Inflammatio(23r) Uteri.
Febr. Delirium (65), Spasmus (111), Sardiafis (125), Dolor Hypogaftrii tumorque calens.
III. MU-
460 GENERA MORBORUM.
III. MUSCULOSI.
29. PHLEGMONE. Inflammatio (231) Partis
exlerncc. Febris ex partis extemce Tu- more pulfatorio, Rubore tenfivo, calente.
IV. DO-
Lipyria dam externa frigent, inferna fervent. Protypus Phlogiflicorum Plilegmone (39) eft. Delirium (65) qnafi primtts gradtts Plirenitidu ejl.
GENERA MORBORUM. 461
IV. DOLOROSL
I. INTRINSECI.
40. CEPHALALGIA. Capitis totius aut potioris
dolor gravativus.
41. HEMICRANIA. Capitis lateralis dolor tenfivus.
42. GRAVEDO. Frontis dolor preiforius.
43. OPHTHALMIA. Ocidi dolor.
44. OTALGIA. Auris dolor.
45. ODONTALGIA. Dentis doJor maxillaris.
46. ANGINA. Faacis dolor cum Suftocatione(r58).
47. SODA. Oefophagi dolor rancido - deurens Ructi-
bus (181) calidis.
48. CARDIALGIA. Car&ia dolor fcrobiculi fub-
fyncopaJis (94).
49. GASTRICA. Ventriculi dolor Epigaftrii.
50. COLICA. Intejiini dolor umbilicalis cum torrrJ-
nibus (123).
51. HEPATICA. Jecinoris dolor hypochondrii
dextri.
52. SPLENICA. Lienis dolor hypochondrii fini-
firi , Sufpiria (150).
53. PLEURITICA. Tboracis dolor lateralis pun-
clorius.
54. PNEUMONICA. Pulmonis dolor cum Ortho-
pnoea (162), Tufii (155), Hsmoptyfi (179).
55. HYSTERALGIA. Uteri dolor,
56. NEPHRITICA. Renis dolor.
57. DYSURIA. Veficce dolor.
58. PUDENDAGRA. Genitalis dolor.
59. PROCTICA. dolor.
II. EXTRINSECI.
60. ARTHRITIS. Cenkulorum dolor periodicus;
a Synovia corrupta.
61. OSTQCOPUS. Articulorum dolor internus
fixus; a Periojleo infefto.
62. RHEU-
462 GENERA MORBORUM. •
62. RHEUMATISMUS. Mufculorum dolor ad mo-
tum ;
a Tunica cellulofa infecta.
63. VOLATICA. Vaforum dolor migrans.
64. PRURITUS. Cutis tillilatio occulta, Scalpmdi
necefjitatem inducms,
V. MEX-
Raphania (145) dolore. intenfo his affinis ; ob Spctsmos verc & Convuljiones Jequentibus._
GENERA MORBORUM. 463
V. MENTALES.
I. IDEALES.
65. DELTRIUM. Infania acuta, tranfitoria, fym-
ptomatica cum fcbre.
66. PARAPHROSYNE. Infania acuta., periodica,
fine febre.
67. AMENTIA. Infania chronica, univerfalis, in-
nocua.
68. MANIA. Infania chronica, univerfalis, furi-
bunda.
69. D^LMONIA. Infania chronica; partialis, fu-
ribunda, meticulofa, de Dae- monibus,
70. VESANIA. Infania chronica, partiajis, tran-
quilla.
71. MELANCHOLIA. Infania chf oniCa , partialis,
mcefta , meditabunda. .
II. IMAGINARIT.
72. SYRIGMOS. Perceptio Soni tinnitantis falfi.
73. PKANTASMA. Perceptio Vifibilis objefti falfi.
74. VERTIGO. Perceptio circumgyrationis falfae.
75. PANOPHOBIA. Imaginatio mali falfi in foli-
tudine.
76. HYPOCHONDRIASIS, Imaginatio fati ktha-
lis e levi maio, Borborygmi(!23), Ructus (118) aci- di , Palpitationes (132), Praecordia trcmuia, Perfuafio.
77. SOMNAMBULISMUS. Imaginatio fomniantis
fortior, qua mo- tus voluntarii ex- citantur.
ui pa-
464 GENERA MORBORUM.
III. PATHETICI.
78. CITTA. Defiderium mn Efculenti ingerendi»
79. BULIMIA. Defiderium Cibi inexplebile.
80. POLYDIPSIA. Dcfiderium Potus continuum.
81. SATYRIASIS. Defiderium Veneris cnorme.
82. EROTOMANIA. Defiderium Amantium pu-
dicum.
83. NOSTALGIA. Defidcrium Patria Afliniumve.
84. TARANTISMUS. Defidcrium Cborea (fcepe a
morfura Infecti).
85. RABIES. Defiderium Mordendi lacerandique in-
nocuos (fcepe a morjura Mammalis)*
86. HYDROPHOBIA. Averfatio Potulentorum cum
Rigorc (141) & Sardiafi (125J); fcepius prcecedenti maritata).
87. CACOSITIA. Averfatio Cibi cum horrore. 38. ANTIPATHIA. Averfatio objetti particularis, 89. ANXIETAS. Averfatio mundanarum rerum.
(Cordis dolor).
VI. QUIE-
GENERA MORBORUM. 465
VI. QUIETALES.
I. DEFECTIVI.
90. LASSITUDO. Debilitas conftans mufculo
rum ponderofa , quietem inducens.
pr, LANGUOR. Debilitas fucceffiva virium vi-
talium, non reparanda quie- te & cibatione.
92. ASTHENIA. Debilitas fucceffiva virium
omnitim»
93. LIPOTMYMIA. Defetfio motus fenfusque
fubita; fuperftite Pulfu Menteque.
94. SYNCOPE. Lapfus virium vitalium fubita-
neus; abolitis Pulfu, Refpi- ratione, Scnfu, Calore.
95. ASPHYXIA. Lapfus virium animalium vita-
liumque perfffteiis.
II. SOPOROSI.
96. SOMNOLENTIA» Sopor vigiliis protractior.
97. TY P H 0 ty. A NI A , Sopor apparens cum A-
grypnia (130).
98. LETIiARGUS. Somnolentia conftans, levis,
Febriiis, Delirio (65) ob* liviofo.
99. CATAPHORA. Sopor conftans allocutione
cvigikms.
100. CARLTS. Sopor eonftans cum infenfibilitate,
Rcfpirr;cioueque tacita,
101. APOPLEXIA. Sopor conftans cum infenfi-
bilitate, Refpirationeque ftertorofa (156).
102. PARAPLEGIA. Sopor conftans partium fub
thorace.
103. HEMIPLEGIA. Sopor conftans lateris al-
tcrius.
Tom. VL Gg 104. PA-
466 GENERA MORBORUM.
104. PARALYSIS. Sopor conftans partis alicujus.
105. STUPOR. Sopor tranfitorius partis alicujus
cum fenfu formicationis.
III. PRIVATIVI.
106. MOROSIS. Imaginationis defeftus.
107. OBLfVIO. Memorke defectus.
108. AMBLYOPIA. Vifus obfcuritas fine vitio
fenfibili.
109. CATARACTA. Vifus privatio cum vitio ob-
fervabili.
110. AMAUROSIS. Vifus privatio fine vitio fen-
fibili, pupilla dilatata. iu. SCOTOMIA. Vifus Lipothymia (93) mo-
mentanea.
112. COPHOSIS. Auditus defeftus.
113. ANOSMIA. Olfatlus defeftus.
114. AGEUSTIA. Guftus defectus. iit. APIIONIA. Loquelc? privatio.
116. ANOREXIA. Famis defedus.
117. ADIPSIA. Sitis defe&us.
118. ANJESTHESIA. Tactus fenfationis defeftus.
119. ATECNTA. Libidinis defeclus.
120. ATONIA. Fibrarum Mufcularium contra&io-
nis defe&us.
VII. MO
GENERA MORBORUM.
467
VII. MQTORII.
I. SPASTICI. 121. SPASMUS. Artus diftentio violenta, fubi-
tanea, fugax. J22. PRIAPISMUS. Penis fpaftica intumefcentia.
123. BORBORYGMUS. Inteftinorum contraftio
boans.
124. TRISMOS. Mandihlk^um claufura arfta.
125. SARDIASIS. Or.is retradio rifum mentiens,
fugax.
126. HYSTERIA. Trcecordiorum preffio fub pefto-
re cum flatulentia (16*5), S.uffocatione (158), Anxie- tate (89)5 Palpitatione (132), verticis prefiione.
127. TETANUS. Corporis rigiditascum fenfibilitate.
128. CATOCHUS. Corpmis rigiditas cum infenfi-
bifitate.
129. CATALEPSIS. Corporis totius recepta for-
ma, conftans, flexilis, cum ihfenfibilitate.
130. AGRYPNIA. Smforii rigfditas fpaftica, con-
tiuua. ( Peruigilium.)
II. AGITATORU.
131. TREMOR. Partium agitatio continua, chro-
nica, absque frigoris fenfu.
132. PALPITATIO. Cordis Vifcerisve motus fub-
(ultorius.
133. ORGASMUS. Arlerinrwn fubfultus.
134. SUBSULTUS. Tmdinum fubfultoria elevatio.
135. CARPHOLOGIA. Digitorum tremula con-
tractio infcia.
136. STRIDOR. Manducntio fonora, vacua.
137. HIPPOS. Palpebrarum niditatio frequentiffima.
138. PSELLISMUS. Loquela titubatio in quibus-
dam literis. Gg 2 139. CHO-
4<58 GENERA MORBORUM.
139. CHOREA. Lateris agitatio tremula, conti-
nua, inordinata.
140. BERIBERI. Partium trcmor (131), Gcnuum
contraclura (299) , Stupor (T05), Raucedo (146)'
141. RIGOR. Partium vibratio periodica, cum
frigbris intercutanei fcnfu.
142. CONVULSIO. Pariium agitatio violenta, pe-
riodica, cum fenfibilitate.
143. EPILEPSIA. Corporis agitatio pcriodica, chro-
nica, cum infenfibilitate.
144. HIERANOSOS. Corporis agitatio continua,
indolcns, convulfiva, cum fenfibilitate.
145. RAPHANIA. Articulorum contra&io fpafti-
ca, cum Agitatione convul- llva, Dolorc violentiflimo, periodica.
V-/J.
ym. sup-
GENERA MORBORUM. 469
VIII. SUPPRESSORII.
1. su^focatoril
146". RAUCEDO. Vocis fibilans elocutio ab are-
fcentia pneumatica.
147. VOCIFERATIO. Vocis dolorofa exaltataque
exclamatio, Ad Corpus indurandvm.
148. RISUS. Exfpiratio profunda, agitatoria, cum
Sardiafi (1 25).
Ad fanguinem e Corde ex- pellendum.
149. FLETUS. Infpiraiio interfccta, fmgultuofa,
cita, fufpiriofa, cum moeftitia* gemitu, lacrymis (172).
Ad fdngifymm intra Pulmo- nes inglutiendum.
150. SUSPIRIUM. Ivfpiraiio profunda, agitato-
ria, lenta. Ad fanguinem e Pulmonibus expellendum.
151. OSCITATIO. lnfpiratio tarda, adau&a, hians,
fpafmodica;
Ad fanguinem propellendum per Peclus.
152. PANDICULATIO. Infpiratio profunda, pref-
foria cum extenfione corporis artuumque ; Ad fanguinem per Vaforum anajlomofes propdlcndum.
153. SINGULTUS. Infpiratio celeris, convulfiva,
momcntanea, iterata, fo- nora.
Ad Cardiam evacuandam.
154. STERNUTATIO. Exfpiratio fonora, con-
vulfiva, celeris, infpi- rationi tentx fuccedens. Gg 3 Ad
A7o
GENERA MORBORUM.
Ad finum Fror.iis evacuan- dum.
155. TUSSIS. Exfpiratio fonora convulfiva, perio-
dica.
Ad Tracheam evacuandam.
156. STERTOR. Refpiratio fonora, rauca narium
agitatione.
Ad mucum Faucium fubigen- dum.
157. ANHELATIO. Refpiratio citatiflima, pro-
funda , Jevis , fugax. Ad fmgninem per Pulmones accekrandum.
158. SUFFOCATIO. Refpiratio anguftatione fau-
cium continua, fine febre.
A Trachece anguftatione.
159. EMPYEMA. Refpiratio gravis cum fluctua-
tione in cavo thoracis, pofl febrem.
A Pure in cavum Thoracis ejfufo.
160. DYSPNOEA. Refpiratio' anhelofa. (157), Ia-
boriofa; fine fenfu angufta- tionis faucium.
A Pulmonum fubflantia op- pilata.
161. ASTHMA. Refpiratio ftertorofa (156), labo-
riofa, difficilis, chronica. A Bronchiis oppilatis.
162. ORTHOPNOEA. Refpiratio fufpiriof (150),
fuffocatoria (15 ), ocu- ta, fubitanea. A fanguinis per Fulmones difficili tranfitu.
163. EPHIALTES. Refpiratio profunda , fuffocans
(158), dormientis in dorfo
cum
GENERA MORBORUM. 471
cum Somnio laboriofo.
Ab Inteflinorum inflationt premenie.
II. CONSTRICTORII.
164. AGLUTITIO. Deglutitio impedita.
1.55. FLATULENTIA. Ructus (181) Crepitus-
que (194) impeditus cum abdominis intu- mefcentia.
166. OBSTIPATIO. Facum exoneratio impedita.
167. ISCHURIA. Mittus impeditus.
168. DYSMENORRHOEA. Menjlrua fuppreffa
f. dolorifica. 3 69. DYSLOCHIA. Lochiorum fuppreffio. 170. AGLACTATIO. Lactis defeftus. STERILITAS. Genitura fupreffio.
Gg 4 IX. EVA-
472 GENERA MORBORUM.
IX. EVACUATORII. L CAPITIS.
171. OTORRHOEA. Auris purulentus fluxus.
172. EPIPHORA. Oculi lacrymalis fluxus con-
tinuus,
173. HiEMORRHAGIA. Naris fanguineus fluxus.
174. CORYZA. Naris niucofus fluxus, copiofus,
continuus.
175. STOMACACE. Oris fanguinea e gingivis
cruentatio.
J76. PTYALISMUS. Oris falivalis e glandulis
copiofiflimus cffluxus.
II. THORACIS. 377. SCREATUS. Faucis muci fonora evacuatio.
178. EXPECTORATIO. Pulmmis ferofa e Tra-
chca evacuatio.
179. HiEMOPTYSIS. Pulmonis fanguinea cum
Tufli evacuatio.
180. VOMICA. Ptdmonis purulenta, copiofa, im-
provifa evacuatio.
IU. ABDOMINIS.
i8r. RUCTUS. Rejeclio Flatuum frequens.
182. NAUSEA. Rejectionis Cibi Flatuumque c?na-
tus inanis.
183. VOMITUS. Rejeftio ingeflorum convulfiva.
184. H.EMATEMESIS. Vomitus fanguinis.
185. ILIACA. Vomitus (183) cum Obftipatione
(166) fixa & Colica (50).
186. CHOLERA. Vomitus (183) cum Diarrhoea
(187)-. Colica (50).
187. DIARRHOEA. Dejeclio Fcecum liquidarum
frequens.
188. LIENTERIA. Diarrhcea (187) Cibi immu-
tati.
189. COE-
GENERA MORBORUM. 473
189. COELIACA. Diimrhmjtir) Chymi.
190. CHOLERICA. Di-rrluea ( i8j ) rubclh, abs-
cjue Colica.
191. DYSENTERIA. Diarrhoca, (t$?) cruenta,
cum Colica (50), Te- nefmo 093-)-
192. ILEMORRHOIS, Dejeclio Sanguinis cum
Proctica ("59J), absque Colica.
193. TENESMUS. Deje&io Mttci frequens , par-
ca, cum de-fiderio.
194. CREPITUS. Dejecllo Flatuum copiofa, crebra.
IV. GENITALIUM. 395. ENURESIS. Urina ftillicidium involunta-
rium, indolens. 196". STRANGURIA. Urinx parca, guttata, fre-
cuens, dolorofa mictu- ritio.
197. DIABETES. Vnnd copiofiflimre frequens
mi&uritio.
198. H/EMATURIA. Urina cruentae mi&uritio.
199. GLUS. Urincp vifcofse mi&uritio.
200. GONORRHOEA. Genitirra ftillicidium.
201. LEUCORRHOEA. Muci e finu Muliebri
effluxus.
202. MENORRHAGIA. Mmjlrmtio copiofa, in-
ordinata.
203. PARTURITIO. Fvtus maturi enixus labo-
riofiflimus.
204. ABORTUS. Fcetus praematura eje&io.
205. MOLA. MaJJa carnea?, intus cyfticofae, ex
utero cjeclio.
V. CORPORIS EXTERNI.
206. GALACTICA. MUis effluxus,
207. SUDOR. Seri per poros copiofa, frequens
fudatio.
G g 5 X. DE-
474 GENERA MORBORUM.
X. DEFORMES. I. EMACIANTES.
208. PHTHISIS. Marcor cum Heftica (24), Tufli
(l$s), Dyfpnoea (160), Ex- pe&oratione (f 178 J purulenta, copiofa.
209. TABES. Marcor cum He&ica (14) absqut
Expectoratione. 2ro. ATROPHIA. Murcor cum Atonia ( 120) abs-
que Expectoratione & Hectica.
211. MARASMUS. Marcof cum Aridura (226)
absque Atonia, Expectoratio- v.e, Hectica.
212. RACHITIS. Marcor carnium tumentibus ar-
tuum Geniculis Capitequc; cffibus Pepe flexilibus. II. TUMIDOSI.
213. POLYSARCIA. Cor-poris pinguedinofa intu-
mefcentia.
214. LEUCOPHLEGMATIA. Orporis erophyfe-
matofa (22%) in- tumefceniia.
215. ANASARCA. Corporis cedematofa (229) in-
tumefcentia.
216. HYDROCEPHALUS. Capitis cedematofa (229)
intumefccntia, hian- tibus futuris cranii.
217. ASCITES. Abd.ominis cedematofa (229) intu-
mefcentia.
218. IiYPOSARCA. Abdominis nodofa intumefccn-
tia.
219. TYMPANITES. Abdowinis flatulenta (165)
incumefceutia, conitans, fonora.
220. GRAVIDITAS^ Abdominis a fcetu intumefcen-
tia nimia.
III. DE-
GENERA MORBORUM
475
III. DECOLORES.
221. CACHEXIA. Pdllor corporis oedematofus,
C229J), cum debilitate, moe- rore.
222. CHLOROSIS. Viridi - cinereus color faciei
feminese cum Citta C73 J).
223. SCORBUTUS. Opacitas faciei cum Anorexia
(j 1 6 ), Laflitudine (2 1 ) ma- tutina,Stomacace(fi75), La- bario ("309J).
224. ICTERUS. FlavsJ.o corporis cum urina luteo-
tincloria, faecibus albidis. (Ob- fripniio Bilis ).
225. PLETHORA. Riibedo corporis a diftentis va-
fis fanguineis cum Dyfpncea (160).
XI. VI-
HTDROPIS nomine veniimt Anafarca (215) Afcites (217). Hypofnrca (218) Hydrocephalus {216) Oedema (229) & Tympanites (219).
47^ GENERA MO&BORUM.
XI. VITIA.
i. HUMORALIA.
226. ARIDURA. Pars cxfucca, emarcida, exant-
latis humoribus, indolens.
227. DIGITIUM. Aniculi exficcatio friabilis, oc-
culta. Digiti marcor, Dolore periodico intenfifHmo.
228. EMPHYSEMA. Flatus intra tunicam cellulo-
fam Purtis. Tumor elafticus , concolor, fubdiaphanus , indolcns.
229. OEDEMA. Lympba ftaguans intra tunicara
cellulofam Partis. Tumor digito premente foveo- lam admittens, concolor, ve- . fpertinus, indolens, Partis.
230. SUGILLATIO. Cruor effufus in tunicam cel-
lulofam. Tumor obfoletus, latus, Iu- ridus.
231. INFLAMMATIO. Sanguis obftru&us in vafis.
Tumor tenfus, calidus, ru- bcr, pulfans, dolens.
232. ABSCESSUS. Inflammmatio fuppurata, in Pus
collecta.
Tumor mollis, a?qualis , pru- riens.
233. GANGRiENA. Inflammatio C Suppuratio fuf-
focata, mortua, ferpcns in tunica ccllulofa. Cutislivens, molliufcula, pu- tris cum veficulis fub cpidermide, ferpente vi- rio, margine fubinflam- mato, fubardente.
234. SPHA-
GENERA MORBORUM.
234. SPHACELUS. Gangrana (233) omnium foli-
dorum partis. Moriificatio putridaad ofla pene- trans, indolens, propcrans.
II. DIALYTICA. (Soktiones Qmtinm).
235. FRACTURA. OJJis folutio citra fubflantias
diflblutionem.
236. LUXATURA. Gtakidi folutio citra fubftan-
tiac difTolutionem.
237. RUPTURA. Tendmis foJutio citra fubftantia?
<fifiblutionem.
238. CONTUSURA. Fibrarum fojutio citra fub-
ftan ti x diiTolutionem.
239. PROFUSIO. Sangiiinis tftiuxus copiofus efub-
ftantiEe dilfolutione.
240. VULNUS. Subfkantise diflblutio partis mollis,
hians, crucnta.
241. AMPUTATURA. Vulnus detruncatioiie partis
totalis faftum.
242. LACERATURA. Vulnus Fibrarum Cutisque
laccralione faclum.
243. PUNCTURA. Vulnus Tendinis punctione fa-
£tum.
244. MORSURA. Vulnus punttum armis anima-
lium vcnenatis.
245. COMBUSTURA. Vulnus igne faftum, in-
du6la Efchara (280). 245. EXCORIATURA. Cutis remota a Carnibus
vivis.
247. INTERTRIGO. Cuticula erofio madens do-
lensque.
248. RHAGAS. Fiffura Cutis arida.
III. EXULCERAT IONES. (Suppurationes apertx).
249. ULCUS. Vulnus Suppuratum p?rtis carnofae. »50. CACOETHES. Ulcus fuperficiale, ferpens, ma-
nans, perenne.
251. NO-
478 GENERA MORBORUM.
251. NOMA. Ulcus Carnes integurnentaque depa-
fcens, cicatricem inducens.
252. CARCINOMA. Ulcus Stirrhi (283) fuppurati.
Ulcus putriduni , ferpens, va- iis humidis radicdtum, pc- riodice dolens.
253. OZMNA. Ulcus intra antrum tiighhnri.
Ulc. occultum c Naribus Uctens. 154. FISTULA. Ulcus cortice calVofo - vhginatum.
Ulc. finuofo penetrans, intus cor- tice obteflum, ore anguftatum.
255. CARIES. UJcus Ojfis feparato perioftio.
Ulc. connivens, cum raris punclio- nibus indolens, fanie paflim ni- gra fe prodens.
256. ARTHROCACE. Ulcus Medulh cum pffis
Carie (255). Ulc. malignum, tumens, doiore ofbocopo (61).
257. COCYTA. Animalculum vcnenatum intra
partem receptum. Pariis ftigma dolore furiofo.
258. PARONYCHIA. Serum coruptum fub tendi-
nibus perioftioquc. Partis rubor dolentiffimus, os deftruens.
259. PERNIO. Partis uftio Gelu facla.
Pars albo- ca?rulefcens, tempeftatibus recrudefcens , faepe exulcerans.
260. PRESSURA. Digiti inflammatio (23O a fri-
gore, in cafum unguis tendens. Inflam. Digiti circum ungues, in fuppurationem vergens. 161. ARCTURA. Unguis curvatura lateralis cutem fecans.
Inflammat. digiti cum ulceratio- ne laterali unguis.
IV. SCA-
GENERA MORBORUM. 479
IV. SCABIES.
* Multiplicativa.
262. LEPRA. Pufiula (274) Efchara (280) ficca
colorata, cum Nodis fmmerfis mo- bilibus indolentibus fufcis Rhaga- dibusque (248).
263. TINEA. Pufiula (274) CapiUitii ficcse; efehara
(280) aibo-flavefcente, Pilisqucsb- breviatis ereclis buibofo-radicatis.
264. ACHOR. Puflula,.(,274) exulceranr.es, manan-
tes communi pinguedinofo.
265. PSORA. Pujfulce (27-4), ichorofae, efcharo-
ticce (280), noctu imprimis prit- rigjriofe (64).
266. LIPPITUDO. Pufiula (274) excoriantes Pal-
pebrarmn margines.
267. SERPIGO. P^ufiula (273) ficcaj, obfofetT,
ferpentcs, iiibfarinaceo - defqua- mantes.
268. HERPES. Pufiula (274) efcharoticae ("280),
bafi comniuni eryfipelacea (io).
269. VARUS. Puftula (27 4) Glandularumfebacearum
rubr:e, difperfa?, chronicee.
270. BACCHIA. Vari (169) faciei cum nodis ma-
culisque coloratis chronicis.
** Simplex.
271. BUBO. Clamlula conglomerata inflammata, in
fuppurationem tendens.
272. ANTHRAX. Glandula fubcutanea inflammata,
in fuppurationem malignam vergens. Titmor rotundus, eryfipelaceus (10), immerfus, dolentifli- mus, fuppurandus apice acu- to, puftula purifera.
273. PHLY-
48o GENERA MORBORUM.
273. PHLYCTjENA. Vefcula fcrofa, diftenta, pcl-
lucida, bafi infiammaca, rupta dolens.
274. PUSTULA. Veficula purulcnta, turgcns, de-
hifcens purc.
275. PAPULA. Tuberculum far&um, coloratum,
inflammatura, vix fuppuran- dum.
276. HORDEOLUM. Tuberculum cyfticofum, ova-
tum, in limbo palpebra- rum , fuppurans fapius apice.
277. VERRUCA. Papilla ncrvea intumefcens, in-
durata. Papula durior, fcabra, (iccn , indolens.
278. CLAVUS. Verruca (277) callofa, in Tcndi-
nibus radicata, bafi feniibilis.
279. MYRMECIUM. V&rruta (277) madftfd, mol-
lis, denudata.
280. ESCHARA. Qrufla morcua, ab humoribus
cxtravafatis coagmcntata, decidua.
V. TUMORES protuberantes. 28r. ANEURISMA. drterda dilatatid.
Tumor mollis, pulfans, cpn- color, rotundatus.
282. VARIX. Vena dilatatio.
Tumor mollis, quiefccns, conco- lor, rotundatus.
283. SCIRRHUS. GlanMa indurata.
Nodus durus afper, concolor, indolens, rotundatus, preffio- ne infenfjiis.
284. STRUMA. Glandula infarcta.
Nodusindolcns, folidiufculus, pref- fione obtufe fentiens.
285. ATHE-
GENERA MORBORUM. 481
285. ATHEROMA. Tumor tunicatus, rotunda-
tus, mobilis, molliufcu- lus, indolens, absque cy- ftide.
280". ANCHYLOSIS. Tumor Geniculomm , liga-
menti capfuheque tenfio- ne exprefla Synovia. Tumor ad genicula, mol- lis , pulpofus , concolor. 287. GANGLION. Tumor Tendinibus innatus,
ovatus, mobilis, pulpo- fus, indolens. 288- NATTA. Tumor tunicatus, mufculis irra- dicatus, eminens, pulpofus, in- dolens.
289. SPINOLA. Tumor fupra vertebras lumborum
mollis, exiguus, Vertebrarum procefiibus dehifcentibus.
290. EXOSTOSIS. Tumor durus ex ojfe prominen-
te enatus.
VI. PROCIDENTLft.
291. HERNIA. Inteflini obtcdli ultra propriam
fedem protrufio.
292. PROLAPSUS. Vifcus nudilm relaxatum;, elon-
gato - propendens ultra pro- prium Iocum.
293. CONDYLOMA. Tunica interiore elaxata gibba.
294. SARCOMA. Caro nuda enata e vivo vulnere.
295. PTERYGIUM.- Cuticula excrefcens e cantho
oculi , fuperficiem ejus ob- tegens.
295. ECTROPIUM. Palpebra inferior refupinato-
inverfa.
297. PHIMOSIS. Prceputii intumefcentia inflamma- ta, glandem denudans incar- ceransve.
Tom. VL H h 298.
482
GENERA MORBORUM.
298. CLITORISMUS. Qlitoridis intumefccntia ex-
tra (inum pudoris.
VII. DEFORMATIONES.
299. CONTRACTURA Geniculorum fixatio rigida.
300. GIRBER. Thoracis dilatatio prominens. 3©i. LORDOSIS. OJJiwn incurvatio.
302. DISTORSIO. OJJium ad latus non naturale
flexio.
303. TORTURA. Oris ad latus flexio.
304. STRABISMUS. Oculi diitorti & inaequaliter
moti.
305. LAGOPHTHALMIA. Oculi furfum vifio pal-
pebra fuperiore ab- breviata.
306. NYCTALOPIA. Oculi vifus nofturnus.
307. PRESBYTIA. Oculi vifus remotus.
308. MYOPIA. Oculi vifus approximatus.
309. LABARIUM. Dentes vacillantes in fuis alveolisj
310. LAGOSTOMA. Labium fuperius oris fifTum.
311. APELLA. Pueputii abbreviatio absquc inflam-
matione.
312. ATRETA. Meatus corporis imperforatus.
313. PLICA. Capillorwn contortuplicatio indiffolu-
bilis.
314. HIRSUTIES. Pili copiofiores longioresque.
315. ALOPECIA. Pilorum defluvium.
316. TRICHIASIS. Ciliorum diftorfio.
VIII. MACVLJE. ■
317. CICATRIX. Callus replens ulcerationes con-
folidatas.
318. NtEVUS. Macula quaecunque congenita.
319. MORPHiEA. Macula alba, dspreffa, lata.
320. VIBEX. Lme-s fanguinicolores fub cuticula.
321. SUDAMEN. Macula? rubrce, pulicares, gla-
bra?, pungentes, evanefcen- tes.
322.
GENERA MORBORUM. 483
322. MELASMA. Macula caruUJcens m parte te&a.
323. HEPATIZON. Macula grjfut, fubafpera,
pruriens.
324. LENTIGO. Macula? grifea, conflucntes, in-
fcnfilcs.
326. EPHELIS. Color fnfcus partis infolata?.
Hh a THE-
fieu mihil tot mortes Homini, quot membra! malisque Tot fwnus infeUi, Mors ut Medicina putetur.
484 GENERA MOUBORUM.
THEORIA.
1. CORPUS vivum conltat Medullari cercbrofo, & Corticali folido fluidoque.
2. VITA fcntiens movcnsquc refidet in Medullari primordiali, continunto, multiplicativo.
3. MEDULLARE arcte cuftoditum, nervis ex- panfis tcntaculatum , fabricat fuum corticale fo- lidum e fluidis vegetabilium , & fluida haec viciflim pcr folida prajparat.
4. Medullare hoc mitritvr tenuiflimo Spirituofo liqui- do corticali, fed fitagrat Eleftrico pulmonibus haulto.
5. Mcdullare fenticns fc pandit ad gratum falutare, & movens fere trahit ad ingratum noxium.
6. FJuidum corticale, c quo folida, folvitur de- ftruiturque Acidis aut Putridis , utrisque multi- plicativis. Sic vitiatur Sanguis putrido, Serum acido.
7. His dum rellffcit fentiens movens, oriuntur FE- BRES: Critica ab acefcente, Phlogifticce a putre- fcente, at Exanthematica a vivo ? peregrino, mul- tiplicabili.
g. FLUJDORUM nociva ingrata eliminare ftudet vita per vias naturales & artificiales, & quo baec periculofiora, eo citius per datam fic portam ilmul cjicit quasvis impura; fed duas portas fimul apertas non facile admittit, ne exhauriatur («).
9. Quidquid adverfum fentit, prEecipue curat vel minora majoribus adfociat (/3), ut tota fe his opponat.
10. CORTICALE folidum deteritur vitiaturque quotidie, adeoque quotidie reparandum; repa- ratur autem Diata, eaque multiplici: ab appro-
pria-
Evacuationes dua; fimul & ferael poffunt vix ftare. 0) Doior Dolorem traliit.
GENERA MORBORUM. 485
priata bene, ab erronea porverfe, unde defe- cius , Morbi dicb".
11. MORBI toiluntur contraria cauffa (7); hanc ut citius natura obtineat, Toxica mifceantur in- gercndis, Medicamenta dicta.
12. CONTRARIA ha;c ex Sapidis m Fluida Solida- que, & ex Olidis in Medullare agentibus digno- fcenda funt: e contrariis itaque faporibus & odo- ribus primaria medicamenta eruenda. In his ita- que Clavis Materice Medica.
Hh 3 QUA-
(y Morbi morbis curantur.
485
GENERA MORBORUM.
1. AQUOSA
2. ACIDA
3. DULCIA
QUALITATES MEDICAMEN TORVM I. SAPIDA.
Agunt in Corticale Vitale: in Fluidis. in Solidis.
Munditicantia, Abforbentia, Refrigerantia , Balfamica,
4. VISCOSA
5. PINGUIA
Kdulcorantia,
Incidentia,
Invifcantia,
Penetrantia,
Obtundentia,
Infpiftantia,
Humeftantia.
Exficcantia SICCA. I Attenuantia.
Tonica AMARA. 2
Impinguantia.
Corrodentia ACRIA. 3 Lubricantia.
Abftergentia SALSA. 4 Emollientia.
Adftringentia ST YPTICA. 5
II. OLIDA.
Agunt in Medullare Animatum. Senfum Excitant AROMATICA, Sopiunt VIROSA. Motum Spafiicant ORGASTICA, Et;acuantNAlJSEOSA. Judicium Acuwit SPIRITUOSA, Confimdunt TETRA. Libidinem Provocant AMBROSIACA, Suffocant HIRCINA.
I N D E X
TABULARUM AENEARUM VOLUMINIS SEXTI.
Tab. I. Animalia Anthropomorpha , pertinet ad Diff. CV. p. 76.
Tab. II. Coffea arabica, ad Diff. CX. p. 178.
Fig. media Ramulum arboris, naturali magnitudine paullo minorem,
Fig. a Florem ,
b Baccam integram,
c Baccam horizontali feclione aper-
tam, duobus feminibus foetam,
exhibet.
Hce fgurce ex Att. parifm. 17 13. f. 7. a B.
Auctore defumtce funt.
Tab. III. Alftrocmeria Pelegrina, ad DhT. CXIV. p. 262. ubi & figurse exphcatre funt.
Figura lateralis pertinet ad Diff. CXII. Ex- plicatio vid. p. 202.
Tab.
Tab. IV. Quaftia amara, ad DifT. CXXIL p. 429. ubi iconum explicatio videri poteft.
Tab. V. Raphanus Raphaniftrum, ad DiflT. CXXIII. p. 45o.
VOLIT-
VOLUMINI V,
anneftenda eft
Tab. VI. Spigeliae Anthelmia? meliorem flguram , quam quaj DifiT. LXXXV. pag. 147. e Brownei Hijt. nat. Jamaicce data fuit, ad naturam accurate delineatam, fiftens; in qua
Fig. 1. Planta integra, radice abfciffa,
2. Flos nondum apertus , naturali ,
3. idem au&a magnitudine,
4. CoroIIa, per longitudinem aperta,
naturali ,
5. eadem au&a magnitudine, ubi
Stamina, eorumque aliqualis in- aequalitas, fimul diftin&e con- fpici poffunt,
6. Piftilli fummitas, e calyce pro-
minens,
7. 8. Capfula, per Jongitudinem dis-
fciffa, in cujus altera partc, flg. 7., ftylo coronata, Receptaculum feminum, diffepimento utrinque adhcerens,
Fig.
Fig. 9. Semina duo,
10. Capfuloe bafis navicularis , per fiftcns, in calyce paritcr per fiftentc, a latere,
ir. eadem defuper vifa,
exhibentur.
Tabula hujus VI ti Voluminis III, ad iconem accuratius de- lineatam expreffa, emtoribus curn volumine feptimo tradetur.
Tabula VI, quam cum hoc volumine accipiunt emtores, volumini Vto a bibliopego una cum explicatione ag- glutinanda eft.
Die Illte zu diefem Vlten Theil geliiirige Kupferplatte, iver- den die Kaufer nach einer verbefferten Zcichnung ge- Jlochen, mit dem fiebenten Theil erhalten.
Die Vlte Kupfcrplatte zum Vten Theil, wekhe mit dicfem Theil ausgegeben wird, hat der Buchbinder bentbfl der an gegenwdrtigen Bogen angefchojfenen Erkldrung, nock an den Vten Theil anzuhdngen.
I