ein SBnd^ fiir bie Sngenb oon Dr. 3S* ^raejJelilU SJiit Sei(§= nnngcn »on ^" "^ ' ' ' ' ' - - • • - Seinn)anb= bonb A S.l
Begteriae Sugcnb^ tnbem e§ uon bcj §aufe§ au§gcf;t, . gorm beS lefienbl
unb SBtrfungen ©tcinfo^Icn. | fln bcn ^anatl tcie an be^i tteuetf toic boS «Pelat] bte ^{Ijc unb ffl nod^ bie bon <^ bic cinen fa^Itd^^i
(5in 93nd^ fn nnngen tjon banb A a.l
^eranjuac^fenbcn S naiier bttngcn, vti Sluffaffung be§ Stti
!rn« unb miu* ufen outcgejt, bc8 elterli^en I niitb in ber )cnen ^oitncn >alj unb bic fnu^icit fi(5 nb '©pinne, ttpflonsen, " SJeOcwefen, lung bebiirfeu {Hufttotionen, § bilben.
tt
miffacj.
mt, Sei(f)= Beiniuanb^
®atten" ber unb ccntiitli(fi eiuet ticfcten unb tietifc^en
Objeften bie 9Iufmerriomiett Teiieit, oas wttD tn jnjangiofct ^iouoctet Deiprocfjeu, njobci bann au8 bem fiJCSieHen %aU no^ TOSglit^feil atfgcmeinctc ®eri4t§punftc entJuitfelt njctbcn. ^ie grii^IinGSiJflanscn unb anbctctfcit3 bol ipctbotititn bilbcn notutgemaS bcn ©ef^Jtofi^aftoff be8 ctftcn 9ia^mtttag§. Sln bic Slegenmiitnict fnilpfcn ebenfo iuteteffonte (£t5ttetungen an, Joie on bie TOoifafet, an bie ©toSmiidCc, bie 95Iatttaupcn, bic ^t&ten unb felbft bie Slottloufe unb SBcfDcnncflct. 3lnberetfeit§ btlDen bie ©attenotBciten, UJic (Sintid^tuno bet SScetc, boS Clu- lieten unb ^ftopfen, bm SluSgongSpunft fiit bie SBettod^tungen, fiit onbcic h)iebcr bic ^Piljc be3' ©ortcnS unb bie nnftautct. ^ietbel toerbcn bic ©(^utj- m.ittel ber 2;ierc ttjie ber^flonsen crSrtcrt, ,enblid^ an^ bie 8"^tung bct *45flanjen, S^^^' wnl> Ku&t^floujen Bef^jrod^cn. S)ie tion D. ©(^roinbta jljeim mit fiicbe unb ©otgfolt ougflefii^tten Scidjnungcn ttogcn jur 58etanfd)ouIirf|unfl be§ XcEtea nid^t unttefentlid^ Bci.
SBerlog »on 3. ®. tltttbntv m Sei<)}ig.
@ine 3tnleitung jiir SSeobac^tung ber ^eimifd^en S^latur iu 9Konot«btIbern. giir $au5 unb (Sc^ule BearBeitet Duu Dbcrte^rer iB^niljarii CmtllslJUrg* 3iueite ^luftage. 9Jiit 84 gttuftrationeu na^ Origmatgeid^nungen Don grau §. Sanb^; bcrg. ^n OriginatsSeinttjanbbaub Jf-. 5 —
SSott (gicBcnborffS SBott „aBem Oott toitt ted^te ©unft erhjcifcn" flC^t ber JBctfaffctbiefeS Suc^eS auS. (5t hjitt bic 3u0cnb onleiten, bie aSBunber ,(in BnQ «nb Zf)al unb ©tcom unb gclb" gu fe^^en unb ju tjcrflc^cn, ju eiflcncn ©treifsiisen unb Untctfut^unfi^cn ontcflen. gfn brei ^ol^rcSfreifen fn^rt boS ©ud^ in immcr me^r oer' tiefcnbcr JBcife in bie SRatur !^incin unb biird^ i!^c fiefien im fioufc cine§ ^aljxei ^lnburd^. ©urd^ ^gfru^lingSioeben" unb ^©rntefegcn" jum „3a;^re8enbe" fil^rt cS im erftcn So^rc 3m jnjciten le^tt c8 uns ben „gflu6 unb bo8 giugt^ol", bcn „@umpf unb fcinc giod^botfd^aft", bic „gtcunbc unb gfcinbc bct ^flonjcn" Icnncn unb fijl^tt iu bos fieben ber *{JfIon5cn, ii^tc „©rua^ning, i:^r ©d^Iofcn unb 83till^en" 6etrad^tenb cin, um mit einer Sctrod^tunfl beS „6toppeIfeIbcS" ju fd^Iicften. ^tn britten 3a^re Wirb bo8 „ern)ad^cn ber giatur" Begrii&t, bie „6bung unb ba8 ©eeufer", bic „5SBiefe", h)tc bct „2felbrain unb boS JRoggcnfcIb" ntit i^^cm rei^en, uncrfcfidpflid^en fietcn Bctradjtet» S)ic „gfeinbc ber ^ftonjennjelt" bieten meitercn reid^en ©toff, iinb Ivic SBctrot^tnng ber „(5intt)interuug" leitet ubcr ju bem otfd^IieBenbcn „9JildEbUdt" auf ha^ „fieBeu ber ^jjflanien". S)ie bou bcr ©attin beS SScrfaffcrS nad^ ber S^otur gejcid^ncten SlbBilbungcn bilben cincn ebenfo nii|Ii(^en mie onfprec^cnbcn ©cftmud beS S3ud^e2.
|etmatklan0e att0 bentf(^en taen.
t5ur jung unb alt au^gcma^lt bon ®$iav Saljnljarbt* SDltt 95uc!^f(!^mudE don Uotot ^nsty*
I. HuS ^Jiatfd^ unb ^elbc. 3licbcvbcutfd()c ©ebtd^tc unb ersa^fungctt. II. 9lu3 aHcbcnfiur unb SBatbcSgrunb. SJllttetbcutfd^e ©cbic^te u. ^rjSl^fungen. in. !lu8 ^od^fanb unb ©d^neegebirg. Obctbcutfd^c ©ebtt^tc uub erja^fungcn.
3u Kinftfcrifd^m Umfd^fag gc^cftct je ca. 2 m., gebunben ca. 2 ^e. 60 ipfg.
DflS ©u(^ toiU ein bcutfd^cS $ou86ud^ locrben. 3)enn ba$ Seftc ouS ber ajlunbortbit^tung mit i^rer urmitd&flgen ficbenbigfeit, mit bcr Kroft unb bod^ oud^ njlcber bcr Sort^eit i^rer (Smpfinbuug, mit ber fptubclnbcn fiuftigfcit unb bem flnnigcn Srnft tl)re8 (5Jeraiite8 :^at eln 9led^t ouf biefe ©tcllc. 3n i^r fpicgelt fld^ bic (Sigenart beS beutfd^en aSefcnS, bo3 bei oaer ©in^eit bod^ eine rtunberBorc SWonnigfaltigfeit oufiueift.
®ic acit^nttngcn tfon 9io6ett (sngclS geftoltcu iKotiDe ber SJic^tungen feiufinnifl au8, fobofe fie al8 ftunflwetfc felbftfinbigcn SBctt ^abeit.
Jum miiM-Hnfetridit
i|l tm SJerlagc t>on 33. ®. Seubner in Scipjig, ^ojlfra^e 3, er= fd^icncn unb burt^ allc ^But^^anbtungcn ju bcjic^cn: Hhibti, fiurl, 2)i5pontionen §u bcutfc^cn Slufidfecn ^lr bie 2;ertia bcr :^5^crcn fic^^ranftatten. 2 SSfinbdbcn. 8. ge^. jcbc^ 95onbd&cn .^2.— I. Sonbd^cn. [KYI u. 228 ©.] 1884. n. ©inbc^en. [XX u. »« 6.] 1888. €lj0l£tJtu$, Dr. ^., ^rofcffor am ^ncip^Sfifd^en ©^mnafium ju ^dnigg^ bcrg i. ^r., 2)i^poiitioncn unb SKatcrialtcn ju bcutfc^cn 9lufffi^cn flber X^emata fflr bic beiben crflcn ^lagcn l^dl^crcr fie^ranftattcn. SSicr ^cftc in jtoei S3finb(^cn. SBo^^tfcilc STuflagcn. 8. 1898. ^e\>e§ ^eft ge^. .fC 1.— I. 8b(^cn. 1. $eft. il. Slufl. [XXI u. 160 ©.]in. Sbt^en. i. ©eft 9. «ufl. [Xintt.2i8@.] I. — 2. — 11. 8lufU[Vu.@.161— 326.]1II. _ 2. — 9. ?Iufl[VIu.© 219— 890.]
praftifc^c 5tnleitung jur ^bfaffung bcutft^cj
Stufffi^c in ^ricfcn an cincn jungcn grcunb. 6. ?tuft. u. 194 ©.] 8. 1893. gc'^. .^2.40.
ftrumbttrf;, Curl IJulius, Obcrtc^rcr, bcutfd^c Stnffgfee. gflr bi
untcrcn .^taffcn p^crer Sc^ranftattcn, fotoie fur SSoI!3-, ©ilrge
unb «Olittctfd^utcn. Sn 8 SSanbd^cn. gr. 8. gcl^. je JC 1.6
I. «anbd^en: erja^Iungen. [X u. 188 ©.] 1890.
II. — a3cfd^tetBungenunb6c^ilbcrungen. [Xu. 184S.3 11
ni — Snefc. [XiVu.200€.] 1892. [3nSein»anb fle6.a.
b. Z.: JBricfc fur ftnaben unb 3»4bc^cn. Qtf>. JCi.-
fUi^er, Dr. ;Xb0lf, @QmnafialIeI)rcr, ^raftifc^e Stnlcttung ju SScrmcibung bcr ]^auptfo(^Iid^ftcn ^rcl^Ier in Slnlag unb Stu§fu!^rung bcutfdjer 5lufffi|c fur bic Sc^ulcr b mitttcrcn unb obercn ^loffcu bcr ©^mnaftcn, Slcolfc^ulen un anbrcr J5I|ercr Se^ranftatten, foiDlc jum ©elbjtftubium bci SSorbcrcitung ouf f^riftlic^e $riifungen im 3)cutfcl3cn. 2. Stuflagi 9^cu bcarbeitet bon Dr. Dtto fiijon. [88 6.] gr. 8. 189^ fart. JC 1.—
menge, Dr. ^orl, 9ffcftor beg ^rog^mnafiumS §u 5Bopparb, au^ fil^tlic^c S)tg<}ofitionen unb SKuftcrcntmiirfc 5 bcutfc^cn 9tuffa|cn fur obere Staffcn p^crcr fic^ranjtafte [XX u. 215 ©.] 8. 1890. Qtf): JC 2.—
mmimumi, Dr. 5uliu$, ^ircftor be§ jRcalg^maafiumS juOfterobe 0/^.; t]^eorctifc^=^raftifd^c9(nteitung5ur3lbfaffungbcutfd^c 2luf f fitJC in Sflegctn, 3)ZuftcrbetfpieIcn unb 2ii»^ofitioncn bcfonbcr: im 2(nfc^Iufe an bic Seftiirc ftajfifd^cr SBcrfc nebft 2tufgab( - p ^laffcnarbcitcn fiir bte mitttercn unb obercn ^laffen ^^cn ©c^ulcn. 6. 3tuftagc. [XVI u. 548 @.] 8. 1897. ge^. UK3.6o:
HtUrii^, Dr. j^crnmnn, Dberlcl^rcr in K^cmni|, bcutfc^c ?[liufter ttufffi^e fiir allc Slrtcn ^a^erer ©d^ulcn. [X u. 268 8.] gr. 1899. ©oucr^oft gcb. .fC 2.40.
3urb0rg, Dr. f., ©^mnariallcl^rcr in S^^^f^^ l^unbcrt %fftmatd fur beutfc^c 9tufffi|e. ©in ^itfSbuc^ fiir bcn bcutfc^cn Untcr= ric^t auf ber (Sefunbancr«@tufe. [64 ©.] 8- 1881. fort. ^^ —.60.
9ENS0RINI
DE DIE NATALI LIBER
RECENSUIT
FRIDERICUS HULTSCH.
I
• • • •
•• ••• .*.
LIPSIAE
IN AEDIBUS B. a. TEUBNERI. MDCCCLXVII.
^^"cx'^^
^r^A
\
4
mpsiae: ttpis b. g. teubxeki.
•>
ri
'^t.
CAROLO HALM AUGUSTO WILMANNS
D • D D
PRAEFATIO.
Censorini recognoscendi ut consiliiim caperem factum est Cakoli Halmii beneficio, qui ante hos quattuor annos, cum Misniam convenissent Germa- niae viri philologi; obtulit mihi suum Censorini exemplum; in quo variam codicis Darmstadiensis scripturam diligentissime adnotaverat. Namque, ut fere fit, postquam Ottonis lahni cura Censorini liber, vulgo pessime edituS; mirum quanto emendatior pro- diit ex codicibus Darmstadiensi et Vaticano, tamen satis ampla variae scripturae copia omissa erat, cuius si ratio haberetur, multos locos adhuc minus recte editos corrigi posse viderat Halmius. Itaque ego summi viri auctoritati libenter obtemperans Censo- rini librum ita recensere institui, ut, quantum fieri posset, ipsam antiquam codicis Darmstadiensis scri- pturam, non recentiorem illam quam alia manus in eundem librum passim intulit, tamquam certissi- mam ducem sequerer. Quam rationem ita facillime omnibus probatum iri existimabam, si et antiquae
TI ^^PRAEFATIO.
scripturae varietas et altera illa quam dixi con- textus forma plene ac perspicue in adnotatione ap- poneretur. Itaque pergratum contigit ut AuGUSTUS WiLMANNS, cuius amicitia non in hac una re prompta mihi ac parata fuit Romae commoranti; sponte concederet commentarios suos quibus omnem e codice Vaticano varietatem sedulo exscripserat. Hic enim liber, ut cum Darmstadiensi fere ubique consentit, ita in dissensu plerumque sequitur alte- ram illam recentiorem manum.
Hanc quidem vetusti cuiusdam interpolatoris operam, paucissimis locis probandam (ut p. 25; 16. jS6; 20); cum secuti essent priores editores pleriquC; plurima sane indicia mendorum quae antiquitus in Censorini librum irrepserant quodammodo oblita et occultata fuerunt. Postquam vero omissis his ina- nibus commentis Otto lahnus reverti coepit ad pri- mariae manus vestigia, multa olim immerito spreta aut neglecta ex hac ipsa auctoritate corrigi; alia probabili coniectura sanari potuerunt, nonnulla ta- men quae gravius corrupta essent intacta relin- quenda fuerunt. Et maxime lacunarum notas sae- pius poni oportuit quam antea factum erat. Quo e genere ut unum afferam, apparet cap. xiv (p. 25, 17) verba turbata quae duo cet. non posse ea ra- tione sanari quam Ludovicus de lan iniit in com- mentariis Monacensibus qui inscribuntur Gelehrie Anzeigen (tom. XXIV p. 211 ss.). Nam cum de duodenis annorum hebdomadibus in aetatem huma-
PRAEFATIO. VII
nam incurrentibus antea scriptum sit, non potuit quasi maius quiddam subiungere Censorinus aiqiue ad decies sepienos aiinos (viiam) posse — proferri. Immo verba quae duo initium fecerunt sententiae -alicuius nunc truncatae, qua scriptor primum Sta- seae et Etruscorum placita de duodecim hebdoma- dum spatio bre\iter comprehendit et de his nescio quid adiecit; tum aliam quandam opinionem protu- iit, ex qua brevius etiam spatium concederetur vi- tae humanae; tamen homines aeiaiem suam (haec enim fere extrema in lacuna exciderunt) ad decies sepienos annos posse — proferre. Praeterea obiter commemoro in Livii loco quem Censorinus cap.xvii affert, si sub finem (p. 33; 8) post saeculi addideris modum (coll. p. 32; 19. 32; 1); hanc orationem obli- quam non alienam videri a reliquis quae intercide- rint. Cuius loci similitudine paulo post (p. 35; 2) nescio an scribendum sit si quis credii ludis saecula- rihus saecula ierminari.
Contrariam hiatibus scripturae labem, glosse- mata dico ab interpolatoribus inculcata; vix minus saepe notare debui, ac saepissime quidem in frag- mento. Ut p. 57, 10 verba et poploe anafora dicun- iur non tam propterea seclusi; quod intellegi ne- quirent; sed quia illum qui ea scripsit voluisse putarem ei populo canaphora dicuniur , eiusmodi au- tem mira sententia non tribuenda esse videretur ipsi compilatori fragmenti. Sed notanda est et ap- pellatio quae hoc loco signis zodiaci imponitur et
VIII PEAEFATIO.
forma Kavaqpopa adhuc non cognita nisi ex Hesy- chio. Ahud Graecum vocabulum nondum receptum in nostra lexica latet in glossa quae paulo ante (p. 57, 2) primum margini adscripta fuit, tum in contextum verborum illata. Ubi dubitari non potest quin recte aniisioechoe scripserit lahnus Isaacum Vossium secutus; quod autem in codice sequitur antiscepe, id nec anioeci, ut suasit Carrio, nec Lach- mannianum aniiscioe fuisse videtur, sed id ipsum quod Nunnesius interpretatus est qui aversi contra- rios polos specieni: at vero hoc non est barbarum aniiscepae, ut ille voluit, sed antiscopoe sive Grae- cum dvTiCKOTTOi. Denique etiam apud ipsum Cen- sorinum insolitam formam Graecam Haimio monente e codice restitui, enneaeieris p. 37, 12, cui similia sunt evveaeiia et evveaexric, de quibus vide Din- dorfios in Stephani thesauro.
Monent me haec Graeca ut paucis significem, quam normam et in Graecis vocabulis et in nume- ris scribendis secutus sim. Nam cum ex utroque genere permulta pro brevitate libri reperiantur apud Censorinum, minime ea res neglegenda videtur. Primum autem hoc mihi persuasum esse profiteor, certam legem neque alios scriptores plerosque nec Censorinum sibi sanxisse, ex qua et numeros aut notis aut litteris et Graeca aut Graecis aut Latinis ductibus scriberent; sed regulas quidem fuisse ali- quas, nequaquam tamen immutabiles. Tum negari non potest veteres librarios in describendis codici-
PRAEFATIO. IX
bus multa suo arbitrio variavissO; at certe eo pau- ciora quo vetustiores sunt libri manu scripti. Ita cum hac etiam in re secundum antiquissima ve- stigia Censorini librum ediderim, minime equidem affirmem in omnibus me ipsius scriptoris manum repraesentasse; hoc tamen facile concessum iri ar- bitror, nullam aliam rationem inveniri potuisse, qua propius ad verum accederetur. Nonnullis au- tem locis ipsa codicis menda indicio fuerunt alia oHm scripta fuisse. Velut p. 44, 27 recte in codice exstare videtur annos, quod suspensum fuit ex com- putaruni vel simili quodam verbo nunc in maiore lacuna omisso ; iam cum huic accusativo bis in co- dice appositum sit quadrigenii , dubitari vix potest;. quin utroque loco CCCC invenerit librarius easque notas imperite in litteras transcripserit. Eadem de causa p. 37, 7, ubi primum est in codice, emenda- tae vulgo scripturae unum praetuli notam i, quae nisi olim locum obtinuisset, qua tandem ratione illud mendosum primum oriri potuit? Quamquam non me fugit relinqui ut hoc statuatur; ab ipso scriptore positum esse unum, idque postea in no- tam mutatum, denique e nota primum iactum esse, Sed ne in minutias aberrem, nihil nisi in re dubi- tationis plena probabiliorem rationem amplecti vo- kii, cum ipsam veram invenire non liceret. De Graecis vocabulis unum hoc addo, Censorinum multo pkira Latine quam Graece scripsisse videri , siqui- dem recte lahnus dimidio fere rarius quam priores
X PRAEFATIO.
editores Graeca admisit, ego porro codicis vestigia persecutus ex his Graecae scripturae reliquiis plus dimidiam partem in Latinas litterarum formas re- duxi.
Ad ea quae imis paginis ad singulos quosque locos adnotavi perpauca hic sunt addenda. Cum Urlichsius in annalium quibus tituhis est Eos vol. II (p. 456 ss.) nonnuUas varias scripturas e codice Darmstadiensi protuHsset, postea rogatus ab Halmio eosdem locos denuo inspexit eaque quae discrepa- rent ab Halmii collatione cum hoc per litteras com- municavit. Ex his subsidiis ea quae pertinerent ad extremas fragmenti paginas in corrigendis pla- gulis adhibere potui; ex priore autem partC; qua lahnianae editionis paginae primae sex collatae erant; haec tantummodo ad nostram adnotationem addenda sunt: p.3; 1. celato i>, p.4; 3. conparatum D, 5. beatej unci notam sub extrema e addidisse videtur manus secunda; p. 5; 6. institutique ^ 17. iit D (at idem genamur habet; ut editum est, non ge- nemuf), 21. inquis D , inquid d, p. 6, 1. preter|** dei Dj preterea | dei d. — Ut reliqua persequar, iterum grata memoria repetenda est Caroli Halmii^ qui cum etiam eam operam in se suscepisset ut plagulas typis expressas perlegeret; multos locos sua coniectura correxerit. Ex quibus cum plera- que suis locis adscribi potuerint, hic restat ut com- memoretur p. 8, 6 conformat et p. 35, 21 id cor (omisso que) coniici ab Halmio, tum p. 40, 1 eidem
PRAEFATIO. XI
non tam T. omissum videri, quam id ipsum ex et corrupto eliciendum. Idem suasit ut p. 8; 14 cal- facto e codice ederem coll. Quintil. 1, 6, 21, et fragmenti locum adhuc desperatum qui est p. Q^^ 20 s. recepta e Vaticano scriptura numerorum ita, ut nunc editum est, distinxit. Meminerat etiam Censorini sui Otto lahnus, et quaerenti mihi ami- cissime, ut solet, rescripsit p. QQy 1 Parnasiae sibi legendum videri; praeterea p. 6, 9 Lachmanni con- iecturam ad cereos commendari similibus Plutarchi (an seni cet. cap. 9) et Senecae (de brev. vit. 20 extr.) locis. Consulto omisi ad p. 23, 12 afferre coniecturam H. Wittichii Persicum pro Pyihicum suadentis in Philol. vol. XX p. 431, quoniam non credibile videbatur unum Censorinum Persici ne- scio cuius stadii notitiam habuisse a totius anti- quitatis memoria plane alienam. P. 38 versum tertium cum relegerem, in mentem mihi veniebat proxima est hanc [pctaeteridd) magnitudine cet.; sed obloqui videtur ipse scriptor, qui paulo post haec annorum magnitudo dederit. At locus qui est p. 51, 3 dubito num satis sanatus sit Lachmanni medela egregia illa quidem ad sensum, sed paulo remo- tiore a litterarum ductibus. Servata igitur libro- rum scriptura paucisque litteris, quae faciilime intercidere potuerunt, additis legendum videtur id- que similitudo testatur usus militaris. Denique in fragmenti p. 60, 7 quidni codicis ductus uaRiae ct olim fuerint variat, quod verbum eodem sensu
XII PRAEFATIO.
p. 59, 24 legimus? — Ludovici de lan coniecturaS; quas passim in adnotatione citavi, repetivi e cen- sura lahnianae editionis quam scripsit in commen- tariis qui supra p. vi laudati sunt.
Descripsit etiam Halmius mihique misit codicis Bernensis 87 anno Miiii exarati eam partem quae fragmenti cap. v — viii continet. Usus erat eodem iibro Otto lahnus (v. praef. p. xxi, unde corrigas p. 74 sec. XI pro sec. XV^\ sed non alienum vide- batur Halmii apographum cum nostra editione con- ferre, a qua quae differant haec sunt: p. 60; 17. Ex libro Censorini de geometrica. Greometrica est €et. 19. suis] sui , ui V 20. et hdbet ut d V
21. Deformis coniinuo versu 22. nota] nata m. 1, ui DV, natura super versum 23. Lineae ac :finis, ui DV p* 61, 1. posita et summissa est. Quod longitudinem tantum, ut DV 3. finis li- neae sup plana, ut DV 4. sup 8. hae, ut V
sint, ut BV his, ui D 9. supra om.., su- per super vs. add. m. 1 11. tum] tantum, ut DV
12. ea linea] aliaena, smiliter ac DV grece
13. angelus 17. comprehensa 20. immissa 21. Emicyclum; ut DV Entigramae m. 1,
j ex i fecit eadem manus, similiter atque in V 22. tetragonum q^ •iiii- p. QQ, 2. duo] -ii- 3. Ortogonium; ut V^ 4. Ampigonium. quod ha- bet idem; ut V 5. oxigonium, rectius quam DV 6. Quadrilaterum; ut DV 7. omnia •iiii- la- tera habet; similiter ac DV 8. EteromeceS; ut
PRAEFATIO. XIII
BV rectos om. cum DV 9. rubos; ut DV 10. similes, ut DV 12. aequaliter aut omne quae rectis, smiliier ac V Rapedia, ut D et V corr.
13. Parelle lineae, partim rectius quam DV 16. geometriarum , ut dV quinque] -v- 17. ad oranem; ut DV 18. medio] nodo et superscr. mo
20. lineam, omisso rectas, ut DV p. 63; 1. immissa duos rectis pares fecerit; ut DV 4. adempta 5. paria sunt: haec exirema sunt in codice.
Litterarum formas quae sunt in codice Darm- stadiensi, quatenus fieri potuit, similibus typis ex- primendas curavi, quo et accuratior vetusti illius libri imago effingeretur et nonnuUorum mendorum origo facilius cognosceretur. Non licuit tamen in litteris F et L reddere illud codicis proprium, quod altera infra longius deduci, altera supra emergere solet, et Y quoque plerumque infra descendit. Re- scripsit mihi de his rebus ambigenti singulari comitate Carolus Bossler atque etiam codicis fere dimidiam paginam accuratissime depictam ad- didit, pro qua opera ad propositum meum utilis- sima debitas hic refero gratias.
D est codex Darrastadiensis 166 saec. VII.
d in eodem manus correctoris. V codex Vaticanus 4929 saec, X.
V^ manus correctoris eiusdem aetatis. m. rec, tertia, passim etiam quarta quaedam manus recentior. * spatium litterae erasae. I finis versus in codice.
C OREIGEND A.
no pro Antonio 50, 19 M'. pro M. propagata c codicibus scriptura.
p. 46, 16 Antonino pro Antonio M.
CENSORINI
DE DIE NATALI LIBER AD Q. CAERELLIUM.
CENSORINUS.
JVlunera ex aiiro vel qiiae ex argento nitent, caelato 1 opere quam materia cariora, ceteraque hoc genus blandi- menta fortunae inhiat ille qui vulgo dives vocatur: te au- ,1 tem, Quinte Caerelli, virtutis non minus quam pecuniarum I 5 divitem, id est vere divitem, ista non capiunt; non quod 2 eorum possessionem vel etiam usum a te omnino abiece- ris, sed quod sapientium disciplina formatus satis liquido conperisti huius modi sita in lubrico bona malave per se non esse, sed tiuv juecuuv, hoc est bonorum malorumque i 10 media censeri. haec, ut comicus ait Terentius, per-S I inde sunt ut illius est animus qui ea possidet; qui uti scit ei bona, ilii qui non utitur recte mala. igitur quoniam quisque non quanto plura possi- 4 det, sed quanto pauciora optat, tanto est locupletior, opes 15 tibi in animo maximae, et eae quidem quae non modo bona generis humani praecedant, sed quae ad deorum I immortalium aeternitatem penitus accedant. quod enim I Xenophon Socraticus dicit, nihil egere est deorum, quam minime autem proximum a diis. quare cum dona pretiosa 5
iNCipiT LlBeR aLlub B, InCIPIT LIBER | CENSORINI AD • Q • |
CERELLIVM V 2. opeRe 1 quam Z), non post opeRe in marg. adscr. d, opere | nonnunquam V ceieRa quae D 3. in- lii«n^ hi (ant hi dinras.) B, inhiant M V, inhiat is Carrio diuites d V uocantur V 4. qu*nte {erasa i) V 6. BBiceRis Z), corr. d 8. *iTa {erasa s) D, ita V 9. esse ***TUJv Z), T super primam litteram erasam add. d^ esse sed TOJV V 10. Ter. Heaut. /, 2, 21 s. 11. illius J)V, tul- lius d 12. ei i)F, unde ductu iransverso addito ct fecit d
15. maxime DV ea V m. 2 17. inmortalium V paeNiTus JD 18. ♦e^eRe B, aegere d 19. bi*\s -D, diis V, deis vulgo pRaeTiosa I)
1*
4 DE DIE NATALI CAP. II.
neque tibi per animi virtutem desint nec mihi per rei tenuitatem supersint, quodcumque lioc libri est meis opi-
6 bus comparatum natalicii titulo libi misi. in quo non, ut plerisque mos est, aut ex ethica parte philosophiae prae- cepta ad beate vivendum , quae tibi scriberem , mutuatus 5 sum, aut ex artibus rhetorum locos laudibus tuis cele- brandis persecutus (ad id enim virtutum omnium fa- stigium ascendisti, ut cuncta ista, quae vel sapienter monentur vel facunde praedicantur, vita moribusque su- peraveris), sed ex philologis commentariis quasdam quae- lo stiunculas delegi , quae congestae possint aliquantum vo-
7 lumen efficere. idque a me docendi studio vel ostentandi voto fieri non praedico, ne in me, ut vetus adagium est,
8 iure dicatur sus Minervam. iam vero cum tuo collatu scirem me plura didicisse, ne beneficiis tuis viderer 15 ingratus, nostrorum veterum sanctissimorum hominum
9 exempla sum secutus. ilU enim quod alimenta, patriam, lucem, se denique ipsos dono deorum habebant, ex omni- bus aliquid deis sacrabant, magis adeo ut sese gratos adprobarent quam quod deos hoc arbitrarentur indigere. 20
10 itaque cum perceperant fruges, ante quam vescerentur deis libare instituerunt, et cum agros adque urbes deorum munere possiderent, partem quandam templis sacellisque, ubi eos colerent, dicaverunt: quidam etiam pro cetera corporis bona valetudine crinem deo sacrum pascebant. 25
11 ita ego, a quo plura in htteris percepi, tibi haec exigua reddo libamina.
2 Nunc quoniam hber de die natali inscribitur, a votis auspicia sumantur. itaque hunc diem, quod ait Per- sius, numera meliore lapillo, idque quam saepis- 30
4. ex ethica Manutius, exhica I), hic a F 5. seate J) 6. Locus jD 9. moNeTUR D raciiNbae I) 11. con- geste F 13. non fieri V abgagium {prior Cf ex q facta esse videtur) D, elogium V 14. iam vero] ucro Z), docere V, verum lahnus 15. benificiis V 18. habebam V^ corr. m. 2 19. sese g-ratos Halmius, se gRegaTos D, se gratos V 20. 6**** D, diis d aRBiTRaRCTUR iNbe^eRe D 22. ajque D, atque V 29. sumaTUR D Pers. 2, 1 30. sepissime V
DE DIE NATALI CAP. III. O
sinie facias exopto, et, quod idem siibiungit, funde merum genio.
Hic forsitan quis quaerat, quid causae sit ut meruni 2 fundendum genio, non hostia faciendum putaverit. quod 5 scilicet , ut Varro testatur in eo libro cui titulus est Atti- cus et est de numeris, id moris institutique maiores nostri tenuerunt, ut, cum die natali munus annale genio solve- rent, manum a caede ac sanguine abstinerent, ne die qua ipsi lucem accepissent alii demerent. denique Deli 3
10 ad Apollinis genitoris aram, ut Timaeus auctor est, nemo hosliam caedit. ilhid etiam in hoc die observandum, quod genio factum neminem oportet ante gustare quam eum qui fecerit.
Sed et hoc a quibusdam saepe quaesitum solvendum
15 videtur, qui sit genius, curve eum potissimum suo quis- que natali veneremur. genius est deus, cuius in tutela ut 3 quisque natus est vivit. hic sive quod ut genamur curat, sive quod una genitur nobiscum, sive etiam quod nos genitos suscipit ac tutatur, certe a genendo genius appel-
20 latur. eundem esse genium et larem multi veteres me- 2 moriae prodiderunt, in quis etiam Granius Flaccus in libro quera ad Caesarem de indigitamentis scriptum reli- quit. hunc in nos maximam, quin immo omnem habere potestatem creditum est. nonnulli binos genios in his 3
25 dumtaxat domibus quae essent maritae colendos putave- runt: Euclides autemSocraticus duplicem omnibus omnino nobis genium dicit adpositum, quam rem apud Lucilium in libro satirarum xvi licet cognoscere. genio igitur potissimum per omnem aetatem quotannis sacriflcamus ;
5. esT exi7'a verswn {incertnm an a m. 2) D 6. et est] et intus coni. Ritschelius in Indice schol. hibern. a. 1845/6 p. 4 {an vero Censorinus scripsit cui titulus Atticus est de cet.?) numeris] muneribus Manutius, probat Ritschelius l. c. p. 5 10. TimeusZ>F 11. illut D 17. quob ut D 19. sus- cepiT DV^ corr. Carrio TueaTUR DV, corr. lahnus 21. quisi)F, quid <i gRauius Z>F 22. ReLiquib Z> 25. po- TaueRUNT D 27. qua* Re* (quam Rem ante rasuram) D 28. saTYRaRum DV 29. quoT asNis D
6 DE DIE NATALI CAP. IV.
4 quamquam non solum hic, sed et alii sunt praeterea dei conplures hominum vitam pro sua quisque portione ad- miniculantes, quos volentem cognoscere indigitamentorum iibri satis edocebunt. sed omnes hi semel in uno quoque homine numinum suorum effectum repraesentant, quo- 5 circa non per omne vitae spatium novis religionibus ar-
5 cessuntur : genius autem ita nobis adsiduus observator adpositus est , ut ne puncto quidem temporis longius abs- cedat, sed ab utero matris acceptos ad extremum vitae diem comitetur. sed cum singuh homines suos tantum- lo modo proprios colant natales, ego tamen duplici quot-
6 annis officio huiusce religionis adstringor: nam cum ex te tuaque amicitia honorem dignitatem decus adque prae- sidium, cuncta denique vitae praemia recipiam, nefas ar- bitror, si diem tuum, qui te mihi in hanc lucem edidit, 15 raeo illo proprio neclegentius celebravero: ille enim mihi vitam, hic vitae fructum adque ornamentum pepererunt.
4 Quoniam aetas a die natali initium sumit suntque ante hunc diem multa quae ad hominum pertinent originem, non alienum videtur de iis prius dicere quae sunt natura 20 priora. igitur quae veteribus de origine humana fuerint opiniones, ex his quaedam breviter exponam.
2 Prima et generalis quaestio inter antiquos sapientiae studiosos versata est, quod, cum constet homines singu- los ex parentum seminibus procreajtos successione prolis 25 multa saecula propagare, aUi semper homines fuisse nec umquam nisi ex hominibus natos adque eorum generi caput exordiumque nullum extitisse arbitrati sunt, ahi vero fuisse lempus cum homines non essent, et his ortum
3 aliquem principiumque natura tributum. sed prior iila 30
4. libris d saTisseboceBUNT D hu D 5. quo ciCRa D 6. NOBis D aKces*+|NTUR D, mu in marg. adscr. d
9. acepTos D, adceptos dV, ad cereos et extr. Lachmannus
10. TaNTum mo6o D 11, quoT aNNis D 12. EegiloNis D astringor V 13. atque F, item vs. 17 et 27 16. nec gle-, gentius V caeLeBEaueRo D 18. suNiquae D 20. hi§ d in ras. F, corr. Halmius 21. 22, fuerunt — quasdam lahnus 28. capub D
DE DIE NATALI CAP. IV. 7
sentenlia, qua semper humanum genus fuisse creditur, auctores liabet Pythagoran Samium et Ocellum Lucanum et Archytan Tarentinum omnesque adeo Pytliagoricos. sed et Plato Atheniensis et Xenocrates et Dicaearchus 5 Messenius itemque antiquae academiae philosophi non aliud videntur opinati, Aristoteles quoque Stagirites et Theophrastus multique praeterea non ignobiles peripate- tici idem scripserunt. eiusque rei exemplo [dicunt quod] negant omnino posse reperiri, avesne ante an ova gene-
10 rata sint, cum et ovum sine ave et avis sine ovo gigni non possit. itaque et omnium, quae in sempiterno isto mundo 4 semper fuerunt futuraque sunt, aiunt principium fuisse nuUum, sed orbem esse quendam generantium nascen- tiumque, in quo unius cuiusque gentis initium simul et
15 finis esse videatur. qui autem homines aliquos primi- 5 genios divinitus naturave factos crederent multi fuerunt, sed aliter adque aliter haec existimatione versata. nam ut 6 mittam, quocl fabulares poetarum historiae ferunt, homi- nes primos aut Promethei molli luto esse formatos aut
20 Deucalionis Pyrrhaeque duris lapidibus enatos, quidam ex ipsis sapientiae professoribus nescio an magis mon- struosas, certe non minus incredibiles rationum suarum proferunt opiniones. Anaximander Milesius videri sibi ex 7 aqua terraque calefactis exortos esse sive pisces seu pisci-
1. quae D 2. phytagoran V oceium D, occeium V 3. abReNYTaN jD, architam V phytagoricos V 4. axhe- NicNses i), corr. d *et xenocrates {erasa s) V hicae- aRchus (icae d in ras.) D 5. que om. V 6. aResTOTe- LisZ), aristotelis V STagiRiTis DV 7. TheopRasTus DV peRipaTeciTici D V\ corr. V^ 8- scribscrunt D eius quaeri exemplo lahnus ex coni. Lachmanni exempLa DV 9. ReppeRiRi DV geNCRa i>, corr. d 10. ct aues D 13. quacNbam D 14. UNiusquisque D geniti V vulgo 17. aLTCR — aLTCR D atque V hac V ueRsaTi DV, tinde in hac existimatione versati vulgo 19. FURmaTos D 20. enatos Halmius {conf. cap. 6, 1 extr.) , *NaTOS D, ee na- tos d, unde esse natos V vulgo post enatos manus X saeculi in D, m. priina in V add. uerg. (uirg. V) hinc lapides pyrrhae (pyrre V) iactos saturnia regna et alibi quo tempore primum deucalion uacuum lapides iactauit in orbem
8 DE DIE NATALI CAP. IV.
bus simillima animalia, in his homines concrevisse. fetus- que ad pubertatem intus retentos tunc demum ruptis iilis viros mulieresque qui iam se alere possent processisse. Empedocles autem egregio suo carmine, quod eiusmodi esse praedicat Lucretius, ut vix humana videatur 5
8 stirpe creatus, tale quiddam confirmat. primo mem- bra singula ex terra quasi praegnate passim edita, deinde coisse et effecisse solidi hominis materiam igni simul et umori permixtam. cetera quid necesse est persequi, quae non capiant similitudinem veritatis? haec eadem opinio 10 etiam in Parmenide Veliate fuit pauculis exceptis ab Em-
9 pedocle dissensis. Democrito vero Abderitae ex aqua limoque primum visum esse homines procreatos. nec longe secus Epicurus: is enim credidit limo calfacto uteros nescio quos radicibus terrae cohaerentes primum 15 increvisse et infantibus ex se editis ingenitum lactis umo- rem natura ministrante praebuisse, quos ita educatos et
10 adultos genus hominum propagasse. Zenon Citieus, stoi- cae sectae conditor, principium humano generi ex novo mundo constitutum putavit, primosque homines ex soio 20 adminiculo divini ignis, id est dei providentia, genitos.
11 denique etiam vulgo creditum est, ut plerique genealogoe auctores sunt, quarundam gentium, quae ex adventicia stirpe non sint, principes terrigenas esse, ut in Attica et Arcadia Thessaliaque, eosque autochthonas vocitarunt. 25 in Italia [poeta cecinit] Nymphas indigenasque Faunos nemora quaedam tenuisse non difficile rudis antiquorum
1. foetusque dF 2. puueRTaTem i) 3. umo I), corj\ d 5. Lucret. I 733 7. pRegNaTe B, pregnante V 11. Ve-
•TeR id) y. . .
liate Rutgersius, uenNS.Te -0, uel in sterte V, Veliensi** Idhnus eNpebocLe DV 12. dissensisse dV 14. LONgi (i in ras.) D ealefacto dV 16. iNgeNium DV umoRe DV 18. Citieus Jahnus, tici eius D, ticieteius c?, tieteiu+s {eraso s) V; scribendum videtur Citieius 19. nonouo D 20. ex solo dV, exoLO D 21. dei] di V 22. genealogoe Lach- mannus, geNeaLogiae DV 24. terriginas V 25. auTocTho- Nas D, autlioc tonas V vocitarunt Lachmayinus, uociTaBi'UT DV 26. SYmphas D
DE DIE NATALI CAP. V. V
credulitas recepit. nunc vero eo licentiae poetica pro- 12 cessit libido, ut vix auditu ferenda confingant, post ho- minum memoriam progeneratis iam gentibus et urbibus conditis homines e terra diversis modis editos, ut in At- 5 tica fertur regione Erichthonius ex. Vulcani semine humo exortus, et in Colchide vel Boeotia consitis anguis denti- bus armati spartoeve, e quibus mutua caede inter se ne- catis pauci superasse traduntur, qui in conditu Thebarum Cadmo fuerint adiumento, nec non in agro Tarquiniensi 13
10 puer dicitur divinus exaratus nomine Tages, qui discipli- nam cecinerit extispicii, quam lucumones tum Etruriae potentes exscripserunt.
Hactenus de prima hominum origine: ceterum quod 5 ad praesentes nostros pertinet natales eorumque initia,
15 quam potero conpendio dicam.
Igitur semen unde exeat inter sapientiae professores 2 non constat. Parmenides enim tum ex dextris tum e lae- vis partibus oriri putavit. Hipponi vero Metapontino sive, lU Aristoxenus auctor est, Samio ex medullis profluere
20 semen videtur, idque eo probari, quod post admissionem pecudum si quis mares interimat, medulias utpote exhau- stas non reperiat. sed harlc opihionem nonnulli refellunt, ut Anaxagoras Democritus et Alcmaeon Crotoniates: hi 3 enim post gregum contentionem non medullis modo ve-
1. poetica Manutius, poeTicae BF 2. coNFUNgaNT D ante ras., corr. d 4. e rf (m ras.) F , ex coni. Halmius 5. eBiceThoNius Z), ericthonius V. homo V 6. choL- chi6e DV 7. aRmaTis.paRTOToe DV, armati spartoe Idhnus 10. divinus Lachmannus, 6iui»iTus DV exaratus Guilielmus., exoRaTus D V^ , exorlus V^ in marg. 11. lucum hone- stum V 12. exscRiBseRUNT D 14. peRTmeNT DV 15. bzcam (i d in ras.) D 17. bexiris (tris d in ras.) D e -LB,euis (uis d in ras.) D, leuis V 18. oriri ed. Rostoch., ab^Ri D {\ a pr. m., ut videtur)^ adiri V, forsitan olim fuerit tum ex dextera tum e laeva parte suboriri hrppoNi DV ueRO eT D 20. probare V^, corr. m. 2 21. pecobum D maBesiNT | peRimaT D, ad IN d superscr, s {omnino igitur mares sint cet.)y mares perimat V, corr. lahnus 22. repperiat V 23. aLgemeoN D, alcmeon V 24. gregum Guilielmus, gBae- cam D, grecam V
10 DE DIE NATALI CAP. VI.
rum et adipe multaque carne mares exhauriri respondent.
4 illud quoque ambiguam facit inter auctores opinionem, utrumne ex patris tantummodo semine partus nascatur, ut Diogenes et Hippon stoicique scripserunt, an etiam ex matris, quod Anaxagorae et Alcmaeoni nec non Parme- 5 nidi Empedoclique et Epicuro visum est.
5 De conformatione autem partus nihilo minus defmite se scire Alcmaeon confessus est, ratus neminem posse
6 perspicere quid primum in infante formetur. Empedo- cles, quem in hoc Aristoteles secutus est, ante omnia cor 10 iudicavit increscere, quod hominis vitam maxime conti- neat; Hippon vero caput, in quo est animi principale ; Democritus alvum cum capite, quae plurimum habent ex inani; Anaxagoras cerebrum, unde omnes sunt sensus. Diogenes Apolloniates ex umore primum carnem fieri 15 existimavit, tum ex carne ossa nervosque et ceteras par-
2 tes enasci. at stoici una totum infantem figurari dixe- runt, ut una nascitur aUturque. sunt qui id opinentur ipsa fieri natura, ut Aristoteles adque Epicurus ; sunt qui potentia spiritus semen comitantis, ut stoici ferme uni- 20 versi: sunt qui aetherium calorem inesse arbitrentur, qui membra disponat, Anaxagoran secuti.
3 Utcumque tamen formatus infans quemadmodum in matris utero alatur, duplex opinio est. Anaxagorae enim ceterisque conpluribus per umbilicum cibus administrari 25 videtur. at Diogenes et Hippon existimarunt esse in alvo prominens quiddam , quod infans ore adprehendat et ex
1. abipem D 4. biogeNis D liYppoN SThoiciq. DV scEiBseEUNT D 5. matrib; V ante ras., matris corr. 1 m. 6. eNpebocLique DV epicoEO D 7. 6e conFmmaTioNe [sic pro conformatione) — miNus DV hahent extremo cap. 6 et pro his hoc loco ponunt quae 6isseNSio ex cap. 17, 10; corr. Lach- viannus et lahnus 12, hrppoN V 13, pLummum D 14. oms V [nota compendii a m. 2) 15. apoLLiNiaTes DV humore V 17. sthoici V 18. ut om. D 19. atque V epicoRus D 20. sthoici V, sed h del. 1 m. UNiueRi DV 21. aeTheRium (a d in ras.) D, etherium V aRBiTEeNTUR D ante ras., ut videtur, arbitrantur dV 26. hyppon V 27. abpRaeheNbaT D et 07n. DV
DE DIE NATALI CAP. VI. 11
eo alimentum ita trahat ut, cum editus est, ex matris uberibus.
Ceterum ut mares feminaeve nascantur quid causae 4 esset, varie ab isdem philosophis proditum est. nam ex 5 quo parente seminis amplius fuit, eius sexum repraesen- tari dixit Alcmaeon. ex seminibus autem tenuioribus fe- minas, ex densioribus mares fieri Hippon adfirmat. utrius 5 vero parentis principium sedem prius occupaverit, eius reddi naturam Democritus rettulit: at inter se certare
10 feminae et maris, et penes utrum victoria sit, eius iiabi- tum referri auctor est Parmenides. ex dextris partibus 6 profuso semine mares gigni, at e laevis feminas, Anaxa- goras Empedoclesque consentiunt; quorum opiniones, ut de hac specie congruae, ita de similitudine libeforum
15 dispariles. super qua re Empedocles disputata ratione ta- lia profatur. si par calor in parentum seminibus fuit, pa- 7 tri similem marem procreari ; si frigus, feminam matri similem. quod si patris calidius erit et frigidius matris, puerum fore qui matris vultus repraesentet: at si calidius
20 matris, patris autem fuerit frigidius, puellam futuram quae patris reddat similitudinem. Anaxagoras autem eius 8 parentis faciem referre liberos iudicavit, qui seminis am- plius contuhsset. ceterum Parmenidis sententia est, cum dexterae partes semina dederint, tunc filios esse patri
25 consimiles, cum laevae, tunc matri.
Sequitur de geminis, qui ut aliquando nascantur modo 9 seminis fieri Hippon ratus est: id enim cum amplius est quam uni satis fuit, bifariam deduci. id ipsum ferme 10
4. uaRiae aB hisbem D 6. aLcmeoN DV 7. hyp- pon V 9. retulit V ab D 10. Femmae DV^^ feminas m. rec. i?i V maRes ei paeNes DV 11. ex] eT DV 13. eNpebocLesque DV 15. dispariles sunt lahnus eNpe- bocLes DV talia profatur Lachmannus^ xaLis pRoreRTUR DV 17. pRopReaRi D frigus Carrio, FRigibus DV 18 — 20. caLibus — Figibus (frigidus V) — caLibus — FR191- 6us DV, corr. lahnus 19. uultus D, uultum dV 23. sen- tentia dV, seNTia D 24. semina om. V 26. NascaTUR D, corr. d 27. hyppoN V est add, Carrio 28. diduci vulgo
12 DE DIE NATALI CAP. VII.
Empedocles videtur sensisse : nam causas quidem cur di- videretur non posuit, partiri tantummodo ait, et si utrum- que sedes aeque calidas occupaverit, utrumque marem nasci, si frigidas aeque, utramque feminam, si vero alte- rum calidiorem, alterum frigidiorem, dispari sexu partum 5 futurum.
Superest dicere de temporibus quibus partus soleant esse ad nascendum maturi; qui locus eo mihi cura ma- iore tractandus est, quod quaedam necesse est de astro- logia musicaque et arithmetica attingere. 10
lam primum quoto post conceptionem mense infantes edi soleant, frequenter agitatum inter veteres nondum convenit. Hippon Metapontinus a septimo ad decimum mensem nasci posse aestimavit. nam septimo partum iam esse maturum eo quod in omnibus numerus septenarius 15 plurimum possit, siquidem septem formemur mensibus, additisque alteris recti consistere incipiamus, et post septimum mensem dentes nobis innascantur, idemque post septimum cadant annum, quarto decimo autem pu- bescere soleamus. sed hanc a septem mensibus incipien- 20 tem maturitatem usque ad decem perductam ideo quod in aliis omnibus haec eadem natura est, ut septem mensi- bus annisve tres aut menses aut anni ad consummationem accedant: nam dentes septem mensum infanti nasci et maxime decimo perfici mense, septimo anno primos eo- 25 rum excidere, decimo ultimos, post quartum decimum annum nonnuUos, sed omnes intra seplimum decimum annum pubiescere. huic opinioni in parte aliqua repu- gnant alii, in parte consentiunt. nam septimo mense
1. enpedocles V 2. partiri lahnus, paKTim DV, partu V^ in marg. 6. post futurum DV add. 6e cONFiRmaTioxe
auTem paKTUS nihil°°^^^^^^ ^ \ quae pertinent ad cap. 5, 5; tum sequuniur ex cap. 14, 7 in prima hebdomade usque ad eap. 17, 9 nocte frequentes; denique redit scriptura ad cap. 7 init. superest dicere cet. 10. adtingere V 11. coNce- pTioNe D 13. hyppon V 20. huNC D 24. mensuum d, mensium V 25. pmmus D 26. uLTimus D
DE DIE NATALI CAP. VIII. 13
parere mulierem posse plurimi adfirmant, ut Theano Py- thagorica, Aristoteles peripateticus, Diocles, Euenor, Stra- ton, Empedocles, Epigenes multique praeterea, quorum omnium consensus Euryphonem Cnidium non deterret id 5 ipsum intrepide pernegantem. contra eum ferme omnes 6 Epicharmum secuti octavo mense nasci negaverunt: Dio- cles tamen Carystius et Aristoteles Stagirites aliter sen- serunt. nono autem et decimo mense cum Chaldaei plu- rimi et idem supra mihi nominatus Aristoteles edi posse
10 partum putaverint, neque Epigenes Byzantius nono fieri posse contendit, nec Hippocrates Cous decimo. ceterum 7 undecimum mensem Aristoteles solus recipit, ceteri uni- versi inprobarunt.
Sed nunc Chaldaeorum ratio breviter tractanda est, 8
15 explicandumque cur septimo mense et nono et decimo tantummodo posse homines nasci arbitrentur. ante omnia 2 igitur dicunt actum vitamque nostram stellis tam vagis quam statis esse subiectam, earumque vario multiplicique cursu genus humanum gubernari, sed ipsarum motus
20 schemataque et effectus a sole crebro inmutari. nam ut aliae occasum, nonnullae stationem faciant nosque omnis hac sua dispariU temperatura adficiant, solis fieri potentia. itaque eum, qui stellas ipsas quibus movemur permovet, 3 animam nobis dare qua regamur potentissimumque in nos
25 esse moderarique, quando post conceptionem veniamus in lucem ; sed hoc per tres facere conspectus. quid au- tem sit conspectus et quot eius genera , ut liquido per- spici possit, pauca praedicam. circulus est, ut ferunt, 4
1. pYThagoEicus DV 2. aRtSTOTGLis D enener V STaRTON DV 4. euRiphoNem DV 5. omNe D, corr. d 8. chaLbei DV 9. mihi om. V 10. ephigeNes D, ephy- genes V BizaNTius DV 11. hippocRaTis D, hyppocra- tes V 12. aRisTOTCLis DV 14. chaLbeoRum DV 15. quur V 18. siaTis D, stantibus d V 19. motu V 20. shemaTasque DV 22. 6ispaRiLiTaTempeRiTUKa Z), dis- parilitate pariter V 24. et ante animam add. V vulgo 25 coNcepTiONe D 27. quob eius D liquodo V^, corr. m. 2
14 DE DIE NATALI CAP. VIII.
signifer, qiiem Graeci vocant zodiacon, in quo sol et luna ceteraeque stellae vagae feruntur. hic in duodecim par- tes totidem signis redditas aequabiliter divisus est. eum sol annuo spatio metitur: ita in uno quoque signo ferme unum mensem moratur. sed signum quodiibet cum cete- 5 ris singulis habet mutuum conspectum, non tamen uni- formem cum omnibus: nam validiores alii, infirmiores aiii habentur. igitur quo tempore partus concipitur , sol in aliquo signo sit necesse est et in aliqua eius particula,
5 quem locum conceptionis proprie appellant. sunt autem lO hae particulae in uno quoque signo tricenae, totius vero zodiaci numero CCCLX. has Graeci moeras cognomina- runt, eo videhcet quod deas fatales nuncupant Moeras et eae particulae nobis velut fata sunt: nam qua potissimum
6 oriente nascamur plurimum refert. sol ergo cum in pro- 15 ximum signum transcendit , locum illum conceptionis aut inbecillo videt conspectu aut etiam nec conspicit: nam plures proximantia sibimet zodia invicem se videre omnino negaverunt. at cum in tertio est signo, hoc est uno me- dio interposito, tunc primum illum locum unde profectus 20 est videre dicitur, sed valde obliquo et invalido lumine; qui conspectus vocatur Kaid eHdfuJVOV, quia sextam par- tem circuli subtendit. nam si, ut a primo zodio ad ter- tium, sic a tertio ad quintum, inde porro ad septimum ac deinceps alternae lineae emittantur, hexagoni aequilate- 25
7 ralis forma in eodem circulo scribetur. hunc quidam conspectum non usquequaque receperunt, quod minimum
8 ad maturitatem partus videbatur conferre. cum vero in
1 greci V 9. et add. Cauchius 10. pBopEiae D
12. NumeRi D greci V cognominarunt — moeras om. V
13. quo6 eas D 14. hae V ueL|uT racTa D ante ras., ueL2^^|**Fa*Ta d qua DV, quia d 15, NascaNTUR DV, corr. Cauckius 19. est in uno V 22. vocatur] dicitur V
KaTaeSaruj'NON Z>, KaTaEaraJNON V (e add. m. rec.) 23. si ut Carrio, lus D, cuius d V lahnus 25. Luxae DF {ortum ex LiNiae) aemiTTaNTUR D exagoNi aequiLaTeRaLis D, exagoniae qui lateratis V 26. scRiBeEeTUR DV, corr. lahnus
DE DIE NATALI CAP. IX. 15
quartum signum pervenit et media duo sunt, videt Kaid TeTpdTuuvov, quoniam linea ilia, qua visus pertendit, quartam partem orbis abscidit. cum in quinto autem est 9 tribus interiacentibus mediis, KaToi Tpifuuvov aspicit: 5 nam tertiam signiferi partem visus ille metitur. quae duae visiones tetragoni et trigoni perquam efficaces in- crementum partus multum adminiculant. ceterum a loco 10 sexto conspectus omni caret efficientia: eius enim linea nullius polygoni efficit latus. at a septimo zodio, quod
10 est contrarium, plenissimus potentissimusque conspectus quosdam iam maturos infantes educit, qui septemmestres appellantur, quia septimo mense nascuntur. at si intra 11 hoc spatium maturescere uterus non potuerit, octavo mense non editur (ab octavo enim signo ut a sexto in-
15 efficax visus), sed vel nono mense vel decimo. sol enim 12 a nono zodio particulam conceptionis rursum conspiciL KaTot TpiTUJVov et a decimo KaTd T€TpdTUJVOV ; qui con- spectus, ut supra iam dictum est, perquam sunt efficaces. ceterum undecimo non putant nasci, quia languido iam 13
20 radio infirmum lumen KaTd eHdyuJVOV mittatur; multo minus duodecimo, unde conspectus pro nullo habetur. itaque secundum hanc rationem eTTTdjurivoi nascuntur KaTd bidjueTpov, evvedjur|voi autem KaTd TpiTUJVov , be- Kdjurjvoi vero KaTd TeTpdTUJVOV.
25 Hac Chaldaeorum sententia exphcata transeo ad opi- 9 nionem Pythagoricam Varroni tractatam in libro qui vo- catur Tubero et intus subscribltur de origine humana; quae quidem ratio praecipue recipienda ad veritatem pro- 2
2. quoniam] qm.J) 6. TeTpcxTUJVoi et TpiTuuvoi vulgo
s
9. eppeciT DV lrtu* LaTasaTissepTimo D et d 11. se-
ptem menstres V 14. octavo dV, ocTaBo D 17. tritiu-
NON D leTpaTUJNON D 20. Kaia eSaTUUNON {super e re-
e ceyitissima m. add. ') D, KaTaHaruJNON V (e add. 1 m.) 22. eTTTamHNOi DV 23. KaTabiamHTPON V eNNeaAaHNOi D TeTnamHNOi ueEo D 25. chaLbeoKum DV 27. scribi- tur V 28. pRoximae D
16 DE DIE NATALI CAP. X.
xime videtur accedere. alii enim plerique, cum omnes partus Hon uno tempore fiant maturi, una tamen eadem- que tempora omnibus conformandis dederunt; ut Dioge- nes Apoiloniates, qui masculis corpus ait quattuor men- sibus formari et feminis quinque, vel Hippon, qui diebus 5 LX infantem scribit formari, et quarto mense carnem fieri concretam, quinto ungues capillumve nasci, septimo 3 iam hominem esse perfectum : Pythagoras autem, quod erat credibilius, dixit partus esse genera duo, alterum septem mensum, alterum decem, sed priorem aliis dierum lo numeris conformari, ahis posteriorem. eos vero numeros qui in uno quoque partu aliquid adferunt mutationis, dum aut semen in sanguinem aut sanguis in carnem aut caro in hominis figuram convertitur, inter se conlatos ratio- nem habere eam quam voces habent quae in musice 15 cujuq)iuvoi vocantur. 10 Sed haec quo sint intellectu apertiora , prius aliqua de musicae reguhs huic loco necessaria dicentur, eo quidem magis, quod ea dicam quae ipsis nmsicis ignota sunt
2 nam sonos scienter tractavere et congruenti ordine red- 20 didere illorum *, ipsis autem sonis motuum modum men-
3 suramque invenere geometrae magis quam musici. igitur musica est scientia bene modulandi: haec autem est in voce: sed vox alias gravior mittitur, alias acutior. sin- gulae tamen voces simplices et utcumque emissae q)66YYOi 25 vocantur: discrimen vero, quo alter q)06YTOC acutior est,
4 alter gravior, appellatur bidcTri)ua. inter infimam sum- mamque vocem multa esse possunt in ordine posita [quae] diastemata alia aliis maiora minorave, ut est illud quod
1. omNis ex omNes, incertum an a 1 m.^ D 4. appollo- niates V 5. hyppon V 7. capillumque vulgo 11. con- FiiunaRi D 12. aLuquib D ferunt V 17. quosiNxeL- LecTu D 21. iLLOKu DV, illorum apjLioviav cojii. Lachmannus, illos vulgo moTium D 22. geomeRae Z), unde geometriae fecit m. recentissiina 25. q)0ONroi D et V corr, m. rec, TTcpGoNroc V^ 26. (pGoNroc D et V corr. 7n. rec, TrqaGoN- roc V^ 28. quae seclusit laknus 29. illut D
DE DIE NATALI CAP. X. 17
tonon appellant, vel hoc minus bemitonion, vel diiorum triumve ac deinceps aliquot tonorum intervallum. sed non promisce voces omnes cum aliis ut libet iunctae con- cordabiles in cantu reddunt effectus. ut litterae nostrae, 5 5 si inter se passim iungantur et non congruenter, saepe nec verbis nec syllabis copulandis concordabunt, sic in musica quaedam certa sunt intervalla quae symphonias possint efficere. est autem symphonia duarum vocum 6 disparium inter se iunctarum dulcis concentus. sympho-
10 niae simplices ac primae sunt tres, quibus reUquae con- stant; una duum tonorum et hemitonii habens bidcTr|)Lia, quae vocatur hia xeccdpuuv, alia trium et hemitonii, quam vocant bid TrevTc: tertia est bid TTacuuv, cuius bid- CTrijLia continet duas priores. est enim vel sex tonorum, 7
15 ut Aristoxenus musicique adseverant, vel quinque et duo- rum hemitoniorum, ut Pythagoras geometraeque , qui demonstrant iii hemitonia tonum conplere non posse. quare etiam huius modi intervallum Plato abusive hemi- tonion , proprie autem bidX€ijLi|ua appellat. nunc vero ut 8
20 liquido appareat quemadmodum voces nec sub oculos nec sub tactum cadentes habere possint mensuras, admirabile Pythagorae referam commentum, qui secreta naturae servando repperit phthongos musicorum convenire ad rationem numerorum. nam chordas aeque crassas pari-
25 que longitudine diversis ponderibus tetendit, quibus saepe puisis nec phthongis ad ullam symphonian eoncor-
1. Tovov vulgo «emiTONioii (s in ras., ex h facta^ ut videtur; conf. ad vs. 11. 17. 18 cet.) D, semitonion V 2. aLi- quo6 D 3. pRomiscae DV 9. simphoniae V 11. 6uo D, duorum V vulgo hemiTONU Z>, semitonii dV 12. dia tes- saron V alia dV, aLa D eTemiTONU DV, et semitonii d 13. diapente V bia uasoN D, diapason V diastema V 15. aResToxeNUs D 16. emitoniorum V qui add. Carrio 17. III semFiTONia (s in ras.) D, idem sine ras. V, ii semitonia lahnus ex edit. Rostoch. 18. «emiTONiON (s in ras.) D, idem sine ras. V 19. pBopRiae D 5id\eiiu|aa lahnus, beaLnmma DV 21. cabeNTis D possiT D 23. servando] immo re- serando pThoNgos DV 24. coRbas DV 25. puNbeBi- Bus D 26. ThoNgis D, pthongis V
CENSORINUS. 2
18 DE DIE NATALI CAP. X.
dantibus pondera mutabat, et identidem frequenter ex- | pertus postremo deprebendit tunc duas cbordas concinere id quod est bia Teccdpiuv, cum earum pondera inter se coliata rationem baberent quam tria ad quattuor, quem phthongon arithmetici Graeci epitriton vocant, Latini 5 9 supertertium. at eam sympbonian quae bid Trevie dici- tur ibi invenit ubi ponderum discrimen in sesquialtera portione, quam duo faciunt ad tria conlata, quod bemi- oUon appellant. cum autem altera cborda duplo maiore pondere quam altera tenderetur et esset diplasion logus, 10
10 bid TTacujv sonabat. boc et in tibiis si conveniret tempta- vit, nec aliud invenit. nam quattuor tibias pari cavo pa- ravit, inpares longitudine, primam verbi causa longam digitos sex, secundam tertia parte addita id est digito- rum VIII, tertiam digitorum viiii sescuplo longiorem 15 quam primam, quartam vero xii digitorum, quae primam
11 longitudine duplicaret. bis itaque inflatis et binarum facta conlocatione omnium musicorum auribus adprobavit primam et secundam reddere eam convenientiam quam reddit dia tessaron sympbonia, ibique esse portionem su- 20 pertertiam; inter primam vero ac tertiam tibiam, ubi sescupla portio est, resonare dia pente; primae autem quartaeque intervallum, quod babet duplam portionem,
12 diastema facere dia pason. sed inter tibiarum cborda- rumque natiyam hoc interest, quod tibiae incremento 25
2. 6epBaeheN6iT D dephendit V cordas V 3. dia- tessaron V 5. ptonqon D, pthongon V greci V, corr. m. rec. emTpiTOV vulgo 6. a.b DV symphoniam V diapente F' 7. ubi i>, *bi d, hi V addita u a m, rec. sesquialtera iSca^i^^er, sesquipLeTKa Z), sesquipetra V 8. pro- portione vulgo hic et infra hemiLioN D, emiolion V^ r\\x\6- Aiov vidgo 10. bipLasioN locus DV, 6iTrXaciuL»v \6yoc lahnus secundum Scaligerum 11. dia pason V 13. ueRBi* (ueE- Bis ante ras.) D 18. conlatione V vulgo abpROBaBiT D^ corr. d 19. pRima D 20. 6iaTessaE0N DV, h\a Teccd- pujv vulgo SYfnphoNia D 22. proportio V biapcNTe DV, h\a iT^VTe vulgo 24. 6idcTr||Lia facere bid Tracuuv vidgo
cordaruq; V
DE DIE NATALI CAP. XI. 19
longiludinis fiunt graviores, cliordae autem augmento ad- ditiponderis acutiores: utrubique tamen eadem portio est,
Jflis expositis forsitan quidem obscure, sed quam potui 11 lucidissime, redeo ad propositum, ut doceani quid Pytha- 5 goras de numero dierum ad partus pertinentium senserit. primum, ut supra memoravi generaliter, duos esse partus 2 omnino dixit, aiterum minorem, quem vocant septem- mestrem, qui decimetducentesimo die post conceptio- nem exeat ab utero, alterum maiorem decemmestrem,
10 qui edatur die ducentensimo septuagensimo quarto. quo- rum prior ac minor senario maxime continetur numero. iiam quod ex semine conceptum est, sex, ut ait, primis 3 diebus umor est lacteus, deinde proximis octo sangui- neus: qui octo cum ad primos sex accesserunt, faciunt
15 primam symphoniam dia tessaron. tertio gradu novem dies accedunt iam carnem facientes: hi cum sex illis priniis collati sescuplam faciunt rationem et secundam sympho- nian dia pente. tum deinceps sequentibus duodecim die- bus fit corpus iam formatum : horum quoque ad eosdem
20 sex collatio tertiam dia pason reddit symphonian duplici rationi subiectam. hi quattuor numeri vi viii vim xii 4 coniuncti faciunt dies xxxv. nec inmerito senarius fun- damentum gignendi est: nam eum telion Graeci, nos autem perfectum vocamus, quod eius partes tres, sexta
25 et tertia et dimidia, id est unus et duo et tres, eundem ipsum perficiunt. sed ut initia seminis et lacteum illud 5 conceptionis fundamentum primitus hoc numero absolvi- tur, sic hoc initium formati hominis et velut alterum maturescendi fundamentum, quod est quinque et triginla
1. cord^ V 4. lucidisse me V^ corr. m. rec. 6. duos in V add. m. rec. 7. sepTemesTRem i>, septem menstrem V 8. decimo et ducentesimo V vulgo 9. decem menstrem V 10. septuagesimo V 14. accesserint V 15. 6ia Teccdpujv vulgo 16. sex V m. rec. in ras. 17. «escupLam (sesc in ras.) D secuN&um JD symphoniam V {item mox vs. 20) 18. bict TT^VTe vulgo 20. 6id iraciuv vulgo 21. RaTioNe D
hu D numerii V vi] sex V xii] xi J) 22. bies CX)u I) 23. TeAioN V, T^Xeiov vulgo greci V 26. il- Lum JD 29. maturascendi F TBigcNTa D
2*
20 DE DIE NATALI CAP. XI.
dierum, sexies ductum, cum ad diem ducentensimum de-
6 cimum pervenit, maturum procreatur. alter autem ille partus, qui maior est, maiori numero continetur, septe- nario sciiicct, quo tota vita humana finitur,.ut et Solon scribit et ludaei in dierum omnium numeris secuntur et 5 Etruscorum libri rituales videntur indicare. Hippocrates quoque aliique medici in corporum valitudinibus non aliud ostendunt: nam septimum quemque diem crisimon
7 observant. itaque ut alterius partus origo in sex est die- bus, post quos semen in sanguinem vertitur, ita huius in lo septem; et ut ibi quinque et triginta diebus infans mem- bratur, ita bic pro portione diebus fere quadraginta. quare in Graecia dies habent quadragensimos insignes. namque praegnans ante diem quadragensimum non pro- dit in fanum , et post partum quadraginta diebus plerae- 15 que fetae graviores sunt nec sanguinem interdum conti- nent, et parvoU ferme per hos [fere] morbidi sine risu nec sine periculo sunt. ob quam causam, cum is dies praeteriit, diem festum solent agitare, quod tempus ap-
8 pellant TeccepaKOCxaTov. hi igitur dies quadraginta per 20 septem illos initiales multipHcati fiunt dies ducenti octo- ginta , id est hebdomadae quadraginta : sed quoniam uUi- mae iUius hebdomadis primo die editur partus, sex dies decedunt et ducentensimus septuagensimus quartus ob- servatur. qui numerus dierum ad tetragonum illum 25
9 Chaldaeorum conspectum subtiUter congruit: nam cum
3. maiore V 4. uita in V add. m. rec. 5. ludei D sequuntur V et om. D 6. hippocRaTis i>, hyppocrates V 10. ita et V 11. ubi V TRigeNTa D 12. poRTiTioNe D 13. qua5Ra9iNSimos D, quadragesimos V insignos V, corr. 1 m. 14. pRe^NaNS ♦*** aNTe {litteris quattuor quinqueve erasis) D ., pregnans ante V quadragesimum V proce- dit d V 17. paruuli V fere] infirmi Lachmannus
19. pRaeTCRiT DV agiTaReRe , sed alterum Re erasum, D
20. eccepaKOCTeNu D, TecceRaKosTeNU V., corr. Lachmannus hu D 21. buoceNTi ocTogeNTa (octoginta d) D 22. eb- domadae V 23. ebdomadis V 6ie+ (6ies ante ras.) D 24. ducentesimus septuagesimus quartus {non partus) V
26. chaLbeoRum DV
DE DIE NATALI CAP. XII. 21
signiferum orbem diebus CCCLXV et aliquot horis sol cir- cumeat, quarta necesse est parte dempta, id* est diebus Lxxxxi aliquotque horis, tres quadras reliquis diebiis CCLXXIIII non plenis percurrat, usque dum perveniat ad
5 id loci unde conceptionis initium quadratus aspiciat. unde autem mens humana dies istos commutationis spe- 10 culari et arcana naturae rimari potueril, nemo miretur. haec enim frequens medicorum experientia pervidit, qui cum multas animadverterent semen non retinere con-
10 ceptum, conpertum habuerunt id quod intra sex dies septemve eiciebatur esse iacteum , et vocaverunt eKpuciv, quod postea autem sanguineum, idque eKTpoiCjUOC appel- latur. quod vero ambo partus videntur paribus dierum 11 numeris contineri, Pythagoras inparem laudat, lamen a
15 secta non discrepat. duo enim inpares ccviiii et CCLXXIII dicit expleri, ad quorum consummationem ahquid ex se- quentibus accedere, quod tamen diem solidum non ad- ferat. cuius exemplum videmus tam in anni quam mensis 12 spatio servasse naturam, cum et anni inparem dierum
20 trecentorum sexaginta quinque numerum aUquanto cu- mulaverit et mensi lunari ad dies undetriginta aliquid ad- diderit.
Nec vero incredibile est ad nostros natales musicam 12 pertinere. haec enim sive in voce tantummodo est, ut
25 Socrates ait, sive, ut Aristoxenus, in voce et corporis motu, sive in his et praeterea in animi motu, ut putat Theophrastus, certe multum obtinet divinitatis et animis permovendis plurimum valet. nam nisi grata esset deis 2 inmortalibus, qui ex anima constant divina, profecto ludi
30 scenici placandorum deorum causa instituti non essent,
1. bies DV aLiquob D 3. lxii DV aLiquobque D quadrans V^, corr. m. 2 7. MmaRi DV 8. peRuibex DV 10. haBueRiNT ib in quo5 D 11. eiicebatur V €KKpycin DV, corr. m. rec. in V 12. sanguine V eKTPOCMOC V (m sic fere ducium D-c) 14. in partem V LaubeT D 16. exequeNTiBus D 18. uibemus (e ex i facta) D 21. un- beTRi^eNTa D 24. ut socrates dV^ uTCRaTes D 26. ami V 27. TheoFRasTUS DV
22 DE DIE KATALI CAP. XIII.
nec tibicen omnibus supplicationibus in sacris aedibus adhiberetur, non cum tibicine Marti triumphus ageretur, non ApolUni cilhara, non IMusis tibiae ceteraque id genus essent adtributa, non tibicinibus, per quos numina pla- cantur , esset permissum aut ludos publice facere ac vesci 5 in Capitolio, aut Quinquatribus minusculis, id est idibus luri-iis, urbem vestitu quo vellent personatis temulentisque
3 pervagari. hominum quoque mentes et ipsae, quamvis Epicuro reclamante, divinae suam naturam per cantus agnoscunt. denique quo facilius sufferant laborem, vel 10 in navis meatu a rectore symphonia adhibetur: legionibus quoque in acie dimicantibus etiam metus mortis classico
4 depellitur. ob quam rem Pylhagoras, ut animum sua semper divinitate imbueret, prius quam se somno daret et cum esset expergitus, cithara ut ferunt cantare consueve- 15 rat, et Asclepiades medicus phreneticorum mentes morbo turbatas saepe per symphonian suae naturae reddidit. Herophilus autem, artis eiusdem professor, venarum pul-
5 sus rhylhmis musicis ait moveri. itaque si et in corporis
et in animi motu est harmonia, procul dubio a natalibus 20 nostris musica non est allena. 13 Ad haec accedit quod Pythagoras prodidit hunc totum niundum musica factum latione , septemque stellas inter caelum et terram vagas, quae mortalium geneses mode- rantur, motum habere enrythmon et intervalla musicis 25 diastematis congrua . sonitusque varios reddere pro sua
2. cum om. V Marti] auT B^ om. F, aut tubicine lah- nus, avitus Prellerus Rom. MythoJ. p. 316; mihi in auT latere visum maETi, quod in DV additum post a^CEeTUR, sed in D super versum 3. appollini V chiTaRa D 4. iiBXcinibus (cinibus d in ras.) D quos DV, quod d 6. capiTULio D quib paTRiBus fniNUs oculis DV 7. urbcs DV uesTiTO D 9. epicoRO D 10. fieilius V, corr. m. rec. 11. nieatu uel metatu uel motu Pontanus ad Macroh. in so7}in. Scip. II, 5, cneTVL DV uecTOReZ)F 13. pbytagoras F 15. srThaRa D, cythara V 16. ascLepiabes (iin ras. pro e, ut videtur) D FReNeTicoRum DV 18. leRophiLus DV aurem moRTis D 19. RYThmis DV 20. in om. V vulgo axw^i {mi d in ras.) D armonia V 22, accebiT D, accidit c? F
DE DIE NATALI CAP. XIII. 23
quaque altitudine ita concordes, ut dulcissimam quidem concinant melodian, sed nobis inaudibilem propter vocis magnitudinem, quam capere aurium nostrarum angustiae non possint. nam ut Eratosthenes geometrica ratione coi- 2 5 legit maximum terrae circuitum esse stadiorum ducentum quinquaginta duum milium, ita Pythagoras quot stadia inter lerram et singulas stellas essent indicavit. stadium autem in hac mundi mensura id potissimum intellegen- dum est quod ItaUcum vocant, pedum sescentorum viginti
10 quinque: nam sunt praeterea et alia longitudine discre- pantia, ut Olympicum , quod est pedum sescentum, item Pythicum pedum M. igitur ab terra ad lunam Pythagoras 3 putavit esse stadiorum circiter centum viginti sex milia, idque esse toni intervallum; a luna autem ad Mercuri
15 stellam, quae stilbon vocatur, dimidium eius, velut hemi- tonion; hinc ad phosphoron, quae est Veneris stella, fere tantundem, hoc est aliud hemitonion; inde porro ad so- lem ter tantum, quasi tonum et dimidium. itaque solis 4 astrum abesse a terra tonos tres et dimidium , quod vo-
20 catur dia pente, a luna autem duos et dimidium, quod est dia tessaron. a sole vero ad stellam Martis, cui no- men est pyrois, tantumdem intervalli esse quantum a terra ad lunam, idque facere tonon; hinc ad lovis stellam, quae phaethon appellatur, dimidium eius, quod faciat hemito-
25 nion; tantundem a love ad Saturni stellam, cui phaenon nomen est, id est aliud hemitonion; inde ad summum caelum, ubi signa sunt, perinde hemitonion. itaque a 5
1. quaeque DV, corr. Halmius coll. Madvigio ad Cic. de fin. p. 699 3. caRpeRe I) 4. eRasTOSTheNes geomiTBica I) coUigit V 6. qnot (l d in ras.) D 7. interra V 9. ui- QCNTi D 12. pedu'?Ti' V 13. uigeNTi D 14. meECOEi D, mercorii d, Mercurii V 15. stilon D semiTONioN DV 17. emiTONioN Z>, semitonion dV (hemiTONioN D ante ras. illo loco qui a nohis adscriptus est ad p. 25, 2) 19. a*STRum (ausTRum anieras.) D 20. diapeNie Z)F, hia. 'Kiv':^ vulgo 21. 6iaTessaR0N DV, hxb. xeccdpujv vulgo 24. pheTON D, phoeton V 25. pheNON DV 26. 27. hemiTONioN D ante ras., semitonion dV
24 DE DIE NATALI C^P. XIV.
caelo summo ad-solem diastema esse dia tessaron, id est duorum tonorum et dimidi, ad terrae autem summitatem ab eodem caelo tonos esse sex, in quibus sit dia pason symphonia. praeterea multa quae musici tractant ad alias rettulit stellas et hunc omnem mundum enarmonion esse 5 ostendit. quare Dorylaus scripsit esse mundum organum dei: aiii addiderunt esse id eTiTdxopbov, quia septem 6 sint vagae stellae, quae plurimum moveantur. sed his omnibus subtiiiter traclandis hic locus non est; quae si vellem in unum librum separatim congerere, tamen in 10 angustiis versarer : quin potius, quoniam me longius dul- cedo musicae abduxit, ad propositum revertor. 14 Igitur expositis iis quae ante diem natalem sunt, nunc ut climactericoe anni noscantur, quid de gradibus aetatis 2 humanae sensum sit dicam. Varro quinque gradus aetatis 15 aequabiliter putat esse divisos, unum quemque scilicet praeter extremum in annos xv. itaque primo gradu us- que annum xv pueros dictos, quod sint puri, id est in- pubes. secundo ad tricensimum annum adulescentes, ab alescendo sic nominatos. in tertio gradu qui erant usque 20 quinque et quadraginta annos, iuvenis appellatos eo quod rem pubHcam in re mihtari possent iuvare. in quarto au- tem adusque sexagensimum annum seniores vocitatos, quod tunc primum senescere corpus inciperet. inde us- que finem vitae unius cuiusque quintum gradum factum, 25
1. biaTessaRON DV, 6ia xeccdpujv vulgo 2. 6imibiaTeR- Rae Z>, dimidiiaterrae d, dimidii • terrae V summiTaTem D, summitate dV 3. a6 eobem D biapasoN D, diapa- san V {corr. m. 2), bia Traciuv vulgo 4. muLTa q^ D ad alias om. V 5. ReTULiT DV^ corr. d enarmomo^s. (enar- moni d in ras.) D 6. dorilaus V 7. id lTrTdxop6ov Sca- liger, ibesT TaxopaoN .0, id est taxopaon V quia] qui V 12. musica** D 13. his V q D 14. CLimacTeRica D, climacterici d V vulgo 17. usque ad vuJgo 19. secuNbus Z>, secundos V tricesimura V 20. aLLesceNbo DV cRaT DV 21. iuuenes V appcLLaTus D 23. abus- que ♦♦ (erasis ab) D, usque ad V sexa^iNsimum /?, sexa- gesimu V 24. iNcipia^ (at d in ras.) D, incipiat V vulgo
DE DIE NATALI CAP. XIV. 25
in quo qui essent, senes appellatos, quod ea aetate corpus iam senio laboraret. Hippocrates medicus in septem gra- 3 dus aetates distribuit. finem primae putavit esse septi- mum annum, secundae quartum decimum, tertiae duode- 5 tricensimum, quartae tricensimum quintum, quintae duo et quadragensimum, sextae quinquagensimum sextum, septimae novissimum annum vitae humanae. Solon autem 4 decem partes fecit, et Hippocratis gradum tertium et sex- tum et septimum singulos bifariam divisit, ut una quae-
10 que aetas annos haberet septenos. Staseas peripateticus 5 ad has Solonis decem hebdoniadas addidit duas, et spa- tium plenae vitae quattuor et octoginta annorum esse dixit; quem terminum si quis praeterit, facere idem quod stadiodromoe ac quadrigae faciunt, cum extra finem pro-
15 currunt. Etruscis quoque hbris fatalibus aetatem hominis 6 duodecim "hebdomadibus discribi Varro commemorat. quae duo** ad decies septenos annos posse fataha depre- cando rebus divinis proferre, ab anno autem LXX nec postulari debere nec posse ab deis impetrari. ceterum
20 post annos Lxxxiiii a mente sua homines abire, neque
his fieri prodigia. sed ex eis omnibus proxime videntur 7
.adcessisse naturam qui hebdomadibus humanam vitam
emensi sunt. fere enim post septimum quemque annum
articulos quosdam et in his aUquid novi natura ostendit,
25 ut et in elegia Solonis cognoscere datur. ait enim in prima hebdomade dentes homini cadere, in secunda pu-
2. post laboraret in D add. hiNC ab phospliORON quae esT ueNeRis STCLLa Feae TaNTumbem hoc esT aLiu6 hemiTomoN (semitonion d) : vide p. 23, 16 hippocRaiis D, hyppocrates V 3. aetatu F 4. 6uo6eTEicesimum DV 5. tricesimum V 6. quadragesimu V quinquagesimum V 8. hyppocra- tis V 11. ebdomades V 13. preterit V 15, eTRURsus D 16. eBbomabiBUS DV bescRiBi D 17. que dum ad V depraecando F, corr. m. 2 21. pRoximae D 22. esbo- mabiBus DV 25. et inlegia V atenim V in prima heb- domade cet. in DV supra invenvintur {vide ad p. 12, 6); hoc autem loco leguntur temporum si veterum cet. [vide cap. 17, 10) 26. eBbomabae D, ebdomade V
26 DE DIE NATALI CAP. XIV.
bem apparere, in tertia barbam nasci, in quarta vires, in quinla maturitatem ad stirpem relinquendam, in sexta cupiditatibus temperari, in septima prudentiam.linguam- que consummari, in octava eadem manere (in qua alii dixerunt oculos aibescere), in nona omnia fieri iangui- 5 diora, in decima hominem morti fieri maturum. * + tamen in secunda hebdomade vel incipiente tertia vocem crassio- rem et inaequabilem fieri, quod Aristoteles appellat tra- gizin, antiqui nostri irquitallire, et inde ipsos putant irquitallos appellari, quod tum corpus ircum olere inci- 10
8 piat. de tertia autem aetate adulescentulorum tres gradus esse factos in Graecia prius quam ad viros perveniatur, quod vocent annorum xiiii Tiaiba, jue\\eq)ripov autem XV, dein sedecim eq)r|pov, tunc septemdecim e^eq)r|pov.
9 praeterea multa sunt de his hebdomadibus quae medici ac 15 philosophi libris mandaverunt, unde apparet, ut in morbis dies septimi suspecti sunt et crisimoe dicuntur, ita per omnem vitam septimum quemque annum pericuiosum et
10 velut crisimon esse et cUmactericum vocitari. sed ex his genethliaci alios aliis difficiliores esse dixerunt, et non- 20 nuUi eos potissimum quos ternae hebdomades conficiunt putant observandos, hoc est unum et vicensimum, et quadragensimum secundum, dein tertium et sexagensi- mum, postremum octogensimum et quartum, in quo Sta-
11 seas terminum vitae defixit. alii autem non pauci unum 25 omnium difficillimum climactera prodiderunt, anno scili-
1. xeETiam D u*Res Z), uires dV 3. temptari V 4. ocTaBa D in qua — languidiora om. V 7. eBbo- mabe DV 8, aKisTOTCLis D Tpa-^it^w vulgo 9. irqui- TaLLiRe {x dinras.) D 10. ***quiTaLLos i), irquitallos dV eLCRe D 13. Tra6a D, irabb V, iraiba corr. rec. m. in V meLLephoeboN DV 14. aephoeBON Z), ephoebon V €H€q)OiBON D, eHeq)iB0N V 15. eBbomabiBus DV 17. cRi- simie Dj crisimiae V 19. climactericum] add. V m. 1 in marg. climacI, m. 2 super uersum va.cer\,u 20. anas aLUs DV biFFiciLLiORes D 21. TCRNas (s d in ras.) D eB- 6oma6es DV 22. oc V uicesimum V 23. quabRagix- simum D, quadragesimum V sexagusimum J9, sexagesi- mum V 24. lxxx D V quo* D
DE DIE NATALI CAP. XIV. 27
cet undequinquagensimo, quem conplent anni septies septeni; ad quam opinionem plurimorum consensus in- clinat: nam quadrati numeri potentissimi ducuntur. de- 12 nique PJato ilie veniat veteris philosophiae sanctissimus, 5 qui quadrato numero annorum vilam humanam consum- mari putavit, sed novenario, qui conplet annos octoginta et unum. fuerunt etiam qui utrumque reciperent nu- merum, undequinquagensimum et octogensimum unum, et minorem nocturnis genesibus, maiorem diurnis scri-
10 berent * . plerique [aliter moti] duos istos numeros sub- 13 tiliter dicreverunt, dicentes septenarium ad corpus, no- venarium ad animum perlinere; hunc medicinae corporis et Apollini adtributum, illum Musis, quia morbos animi, quos appellant pathe, musice lenire ac sanare consueve-
15 rit. itaque primum climactera annum quadragensimum 14 et nonum esse prodiderunt, ultimum autem octogensimum et unum ; medium vero ex utroque permixtum anno ter- tio et sexagensimo, vel quem hebdomades novem vel septem enneades conficiunt. hunc hcet quidam periculo- 15
20 sissimum dicant, quod ad corpus et ad animum pertineat, ego tamen ceteris duco infirmiorem. nam utrumque qui- dem supra dictum continet numerum, sed neutrum qua- dratum , et ut est ab utroque non ahenus , ita in neutro potens. nec multos sane, quos vetustas claro nomine
25 celebrat, hic annus absumpsit. Aristotelen Stagiriten re- 16
1. uNbe quiNquagiNsimo Z), unode qu. d, uno de quin- quagesimo V 2. opoNiONem D 4. veniat veteris lahnus, ueNia? (t in ras. trium litierarum) ceTeRis D, ueniat ceteris V 6. Lxxx DV 7. fuerunt — 8. unum om. V 8. uNbe-L-eT Lxxx UNum D 9, ascriberent vulgo sine nota lacunae; scri- berent fieri. quali termino duos cet. ego proposui in Eos, siid- deutsche Zeitschr. fiir PhiloL II 1866 p. 625 10. istos dF, isTo D 11. becReueBUNT D, decrevef [inmarg. dis m. rec.) V, discreverunt vulgo 14. TrdGr) vidgo 15, cLamacTeRa Z), clamaectera rf, clim^ctera V xl eT UNum esse DV 16. Lxxx DV 18. sexaglsimo />, sexagesimo V ebdo- mades V 19. heNNeabes D 25. aRiSTOTeLe* (s a m. 2, ut videtur) D, aristoteles V EepeRU (t in ras.) D, repperit V, corr. Guilielmus
28 DE DIE NATALI CAP. XV.
perio: sed hunc ferunt naturalem stomachi infirmita- tem crebrasque morbidi corporis ofTensiones adeo virtute animi diu sustentasse, ut magis mirum sit ad annos LXiii eum vitam pertulisse quam ultra non protulisse. 15 Quare, sanctissime Caerelii, cum istum annum qui 5 maxime fuerat corpori formidolosus sine uUo incommodo iransieris, ceteros, qui leviores sunt, climacteras minus tibi extimesco, praesertim cum in te animi polius quam corporis naturam sciam <iominari, eosque viros qui tales fuerunt non prius vita excessisse quam ad annum illura 10 octogensimum et unum pervenerint, in quo Plato finem vitae et legitimum esse existimavit et liabuit legitimum.
2 hoc anno et Dionysius Heracleotes, ut vita abiret, cibo abstinuit et contra Diogenes cynicus cibi cruditate in cho- ieram solutus est. Eratosthenes quoque ille orbis terra- 15 rum mensor et Xenocrates Platonicus veteris academiae
3 princeps ad eundem annum vixerunt. non pauci etiam per animi spiritum molestiis corporis superatis limitem istum transgressi sunt, ut Carneades, a quo tertia acade- mia est, quae dicitur nova, qui ad annum nonagensimumt, 20 vel Cleanthes, qui uno minus centura explevit. at Xeno- phanes Colophonius maior annorum centum fuit. Demo- critum quoque Abderiten et Isocraten rhetorem ferunt prope ad id aetalis pervenisse quo Gorgian Leontinum, quem omnium veterum maxime senem fuisse et octo su- 25
4 pra centum annos habuisse constat. quod si cultoribus sapientiae sive per animi virtutem seu lege fati diutina obtigit vita , non despero quin te quoque diu corpore ad-
1. sThomaclii D 4. ptulisse V non peRTULisse DV 5. cerelli V ex sil. cum d in ras. 7. raeuiORes D 11. octogesimum V 12. exTimauiT D 13. 6ioNisius DV 15. soLUTum D 16. xeNocRaTis Z>, ♦xenocrates [erasa e) V achabemiae DV 19. achademia V 20. Noua ucl CLe- aNThes (cleantes V) qui ab aNNum NONa^cNSimum (nonagesi- mum V) UNO minus ceNTum DV., transposuit lahnus; idem ac- gessit {Halmius vixit) post nonagensiraum intercidisse coniecit 21. xeNephaNes DV 28. atque V
DE DIE NATALI CAP. XVI. 29
que animo valentem longior maneat senectus. quem enim veterum nunc memoria suspicimus prudentia vel tempe- rantia vel iustitia vel fortitudine tibi antestare [dicimus]? quis eorum, si adesset, non in te omnium virtutum prae- 5 dicationem conferret? quis tuis laudibus se postponi erubesceret? illud certe , ut arbitror, dignum est prae- dicatione , quod , cum illis ferme omnibus quamvis pru- dentissimis et procul a republica amotis non contigerit sine offensione et odio plerumque capitali vitam degere,
10 tu tamen officiis municipalibus functus, honore sacerdotii in principibus tuae civitatis conspicuus, ordinis eliam equestris dignitate gradum provincialium supergressus, non modo sine reprehensione et invidia semper fuisti , ve- rum etiam omnium omnino amorem cum maxima gloria
15 consecutus es. quis a te nosci aut ex amplissimo senatus 5 ordine non expetiit aut ex humiliore plebis non optavit ? quis mortalium vel te vidit vel de tuo nomine accepit, quin et loco fratris germani diligat et vice parentis vene- retur? quis ignorat probitatem primam, fidem summam,
20 benignitatem incredibilem, modestiam verecundiamque singularem ceteraque humanitatis officia penes te unum esse, et quidem maiora quam possint digne a quoquam referri? quare et ego his nunc commemorandis super- 6 sedebo. de eloquentia quoque sileo, quam omnia provin-
25 ciarum nostrarum tribunalia, omnes praesides noverunt, quam denique urbs Roma et auditoria sacra mirata sunt. haec se et ad praesens et in futura saecula satis ipsa nobihtat.
Nunc vero quatenus de die natali scribo, meum mu- 16
30 nus inplere conabor, tempusque hodiernum, quo maxime
1. quem enim veterum, quorura memoriam suspicimus, prudentia — antistare dicemus lahnus secundum Lachmannum 2. suscepimus V 3. FORTiTubiNem D 5. posTpoNiT eRU- BisccReT Z), corr. d 8. moTis DV^ remotis Cauchius 9. uiTa DV 10. sacerdoti V 13. RepraeheNSioNe D 15. qui d (s littera expuncta) 16. expeTiT D 27. pre- sens V 30. implere V
30 DE DIE NATALI CAP. XVII.
flores, qiiam polero lucidissimis notis signabo; ex quo
2 etiam primiis iiie tuus natalis liquido noscetur. tempus autem non diem tantummodo vel mensem vel annum ver- tentem appello , sed et quod quidam lustrum aut annum
3 magnum vocant, et quod saeculum nominant. ceterum 5 de aevo, quod est tempus unum et maximum, non muitum est quod in praesentia dicalur. est enim inmensum, sine origine, sine fine, quod eodem modo semper fuit et sem- per futurum est, neque ad quemquam hominum magis
4 quam ad alterum pertinet. iioc in tria dividitur tempora, 10 praeteritum, pxaesens, futurum. e quibus praeteritum initio caret, exitu futurum, praesens autem, quod medium est, adeo exiguum et inconpreliensibile est, ut nuliam re- cipiat longitudinem neque aliud esse videatur quam trans- acti futurique coniunctio, adeo porro instabile, ut ibidem 15 sit numquam, et quidquid transcurrit a futuro decerpit et
5 adponit praeterito. haec inter se tempora, ante actum dico et venturum , neque paria sunt neque ita ut alterum altero longius breviusve videatur: quidquid enim non
6 habet finem, coniationem mensurae non recipit. qua- 20 propter aevum neque annorum nec saeculorum numero nec denique ullo finiti temporis modulo metiri conabor : haec enim ad aetatem infinitam non sunt brumahs unius instar horae.
7 Itaque ut saecula possim percurrere et hoc nostrum 25 praesens designare, omissis aureis argenteisque et hoc genus poeticis, a conditu urbis Romae, patriae nostrae
17 communis, exordiar, et quoniam saecula aut naturalia
sunt aut civilia, prius de naturalibus dicam. 2 Saeculum est spatium vitae humanae longissimum 30
4. aut unum annu V 5. seculum V 7. presentia V 10. quam abuLxeRum Z), quam ad adulterum d 11. e om. BV 12. i]sn**Tio (iNiNiTio ante ras.) D exiTum D 13. iNCONpRaelieNSiBiLe D, inconprensibile V 16. quic- quid V et adponit praeterito om. V 18. paria] pro- pria V 19. quicquid V 26, besigNaRe (be ex h\) D 28, exoRbiaB** | et qm ( et initio versus adscr. m. 2) Z> , exor- diar | DE SAECVLIS V omissis et quoniam — dicam
DE DIE NATALI CAP. XVII. 31
partii et morte definitum, quare qui annos triginta sae- culum putarunt multum videntur errasse. hoc enim tem- pus genean vocari Heraclitus auctor est, quia orbis aetatis in eo sit spatio. orbem autem vocat aetatis, dum natura 5 ab sementi humana ad sementim revertitur. hoc quidem geneas tempus alii aiiter defmierunt. Herodicus annos quinque et viginti scribit dici genean, Zenon triginta. saeculum autem quid sit, usque adhuc arbitror ad subtile examinatum non esse. poetae quidem muita incredibiha
10 scripserunt, nec minus historici Graeci, quamvis eos a vero par non fuit decedere; ut Herodotus, apud quem legimus Arganthonion Tartessiorum regem centum et quinquaginta annorum fuisse, aut Ephorus, qui tradit Ar- cadas dicere apud se reges antiquos ahquot ad trecentos
15 vixisse annos. verum haec ut fabulosa praetereo: sed inter ipsos astrologos, qui in stellarum signorumque ra- tione verum scrutantur, nequaquam etiam convenit. Epi- genes in centum duodecim annis longissimam vitam con- stituit, Berosos autem centum sedecim: alii ad centum
20 viginti annos produci posse, quidam etiam ultra credide- runt. fuerunt qui non idem putarent ubique observan- dum, sed varie per diversas regiones, pro ut in singuHs sit caeli ad circulum finitorem inclinatio, quod vocatur clima.
25 Sed licet veritas in obscuro lateat, tamen in una qua- que civitate quae sint naturalia saecula, rituales Etru- scorum hbri videntur docere, in quis scriptum esse fertur initia sic poni saeculorum. quo die urbes adque civitates constituerentur , de his qui eo die nati essent eum qui
^ 3. Yevedv vulgo^ item posthac Yeveac et feveav 4. uocaNT BV corr. Lachmannus 5. ab sementi Halmius^ a6 semeNTi i>, om. V sementem V 7. TRigeNTa D 8. quid om. D 9. exanimatu V 10. scEiBseRUNT D eos] eo D, om. V 12. arganthonnion V ^«rcessiORum (tar in ras.) D, tarces- sioru V 13. quinta V, corr. m. rec. fuisse antephorus V aRchabas DV 14. apuT D aLiquo6 D tricentos V 17. epigeNesiN D, epygenes in V 20. uigeNTi D 22. ua- Riae D 26. secula V 28. atque V
32 DE DIE NATALI CAP. XVII.
diutissime vixisset die mortis suae primi saeculi modulum finire, eoque die qui essent reliqui in civitate, de his rur- sum eius mortem, qui longissimam egisset aetatem, finem esse saeculi secundi. sic deinceps tempus reliquorum terminari. sed ea quod ignorarent homines, portenta mitti 5 divinitus , quibus admonerentur unum quodque saeculum
6 esse finitum. haec portenta Etrusci pro haruspicii di- sciplinaeque suae peritia diligenter observata in libros rettulerunt. quare in Tuscis historiis, quae octavo eorum saeculo scriptae sunt, ut Varro testatur, et quot numero 10 saecula ei genti data sint et transactorum singula quanta fuerint quibusve ostentis eorum exitus designati sint con- tinetur. itaque scriptum est quattuor prima saecula an- norum fuisse centenum, quintum centum viginti trium, sextum undeviginti et centum, septimum totidem, octa- 15 vum tum demum agi, nonum et decimum superesse, qui- bus transactis fmem fore nominis Etrusci.
7 Romanorum autem saecula quidam ludis saecularibus putant distingui: cui rei fides si certa est, modus Ro- mani saecuH est incertus. temporum enim intervalla, 20 quibus ludi isti debeant referri , non modo quanta fuerint retro ignoratur, sed ne quanta quidem esse debeant sci-
8 tur. nam ita institutum esse, ut centesimo quoque anno fierent, id cum Antias aliique historici auctores sunt, tum Varro de scaenicis originibus hbro primo ita scriptum 25 reliquit: cum multa portenta fierent, et murus ac turris, quae sunt inter portam Coliinam et Esquilinam, de caelo tacta essent, et ideo
7. aruspicii F biscipLiNae quae D 9. RexTULLeRUNT />, retulerunt V 10. ut d in ras. eT quob D 11. trans- actarum V, corr. m. 2 12. **0NTiNeTUR D, continetur d, iiem V, in quo ntinet 1 m. in ras. 14. ceNTeNii fuii in D, nunc posi ceNT est rasura trium litterarum et um superscr., tertio auiem loco comparet etiam nunc ducius transversus qui fidt su- per u; centu V qmnTum (in in ras.) D 15. unumdevi- ginti dV 22. debeat V^ , corr. m. 2 25. scenicis V 26. muros V 28. tracta V
DE DIE NATALI CAP. XVII. 33
librosSibyllinosxviri adissent, renuntiarunt uti Diti patri et Proserpinae ludi Tarentini in campo Martio fierent tribus noctibus, et ho- stiaefurvae immolarentur, utiqueludi cente- 5 simo quoque anno fierent. item Titus Livius libro 9 cxxxvi: eodem anno ludos saeculares Caesar ingenti apparatu fecit, quos centesimo quo- que anno (his enim terminari saeculi +) fieri mos * ut *. contra ut decimo centesimoque anno re-
10 petantur tam commentarii xv virorum quam Divi Augusti edicta testari videntur, adeo ut Horatius Flaccus in car- mine quod saecularibus ludis cantatum est id tempus hoc modo designaverit: Certus undenosdeciesperan- nos Orbis ut cantus referatque ludos Ter die
15 clara totiensque grata Nocte frequentes. quae 10 dissensio temporum, si veterum revolventur annales, longe magis in incerto invenietur. primos enim ludos saeculares exactis regibus post Romam conditam annis CCXLV a Valerio Publicola institutos esse ^^ ad xv viro-
20 rum conmentarios, anno ccxcviii M. Valerio Spurio Ver- ginio conss. + * anno post urbem conditam "^octavo et quadringentensimo, ut vero in commentariis xvvirorum scriptum est anno CCCC et ^ decimo M. Valerio Corvino ii
1. SYBiLLiNOs BP^ X vlrl Mommsenus ChronoL Rom. p.lSl^ •XU'UIRI D, XII uiri F, xv viri vulgo renuntiarent F^, corr. m. 2 8. is {immo hic) enim terminus saeculi vulgo 9. sed moris esse ut contra coni. Lachmannus ut contra, omisso altero ut, F, at contra ut vulgo ante lahnum 11. Hor. carm. saec. 21 ss. 13. ceRTos BV 14. oRBes I) V\ or- bis F2 15. CLaRo DF post frequentes BV hahent cap. 7 Superest — cap. 14^ 7 ait enim; tum quae dissensio repetivit Lachmannus ex eo loc9 qui indicatus est ad p. 10, 7 ; denique temporum et cet. supra leguntur: vide ad p. 25, 25 16. re- uoluantur dV 19. xl uiRORum DV 20. ccxcuiiii DV 21. coNss- DV post conss. lacunam sic explevit Lachmannus : secundos ludos, ut Antias vult, M. Popilio Laenate iiii M. Valerio Corvino cos. ; idem pro octavo correxit sexto, et vs. 23 octavo pro decimo {conf. C. L. Roth in Mus. Rhen. Vlll J9. 371 s.) 22. quabfiagiNSimo D, quadragesimo V xu uirorum V 23. cuRmiNo DV, legendum Corvo cum Manutio
CENSORINUS. 3
34 DE DIE XATALI CAP. XYII.
C. Poetilio cons. lertii lutli fuerunt Anliate Livioque auctoribus P. Claudio Pulcliro L. lunio Pullo cons. ♦ ♦ anno quingentensimo duodevicensimo P. Cornelio Len-
11 tuio C. Licinio Varo cons. de quartorum ludorum anno Iriplex opinio est. Antias enim et Varro et Livius rela- 5 los esse prodiderunt L. MarcioCensorino M'.31anilio cons. post Romam conditam anno DCV. at Piso Censorius et Gn. Gellius, sed et Cassius Hemina, qui illo tempore vi- vebat, post annuni factos tertium adfirmant Gn. Cornelio Lentulo Lucio Mummio Achaico cons., id est anno DCViii. lo in XV virorum autem commentariis notantur sub anno Dcxxviii M. Aemilio Lepido L. Aurelio Oreste cons. quintos ludos C. Furnio C. lunio Silano conss. anno DCCXXXVii Caesar Auguslus et Agrippa fecerunt. sextos autem fecit Ti. Claudius Caesar se iiii et L. Vitellio iii 15 cons. anno DCCC, septimos Domitianus se xiiii et L. Mi- nucio Rufo cons. anno dcccxli, octavos imperatores. Seplimius et M. Aurelius Antoninus Cilone et Lib6ne
12 cons. anno dcccclvii. hinc animadvertere licet neque post centum annos ut hi referrentur iudi statum esse, 20 neque post centum decem. quorum etiamsi alterutrum retro fuisset observatum, non tamen salis id argumenti esset quo quis his ludis saecula discerni constanter adfir- met, praesertim cum ab urbis primordio ad reges ex- actos, annos CCXLiiii, factos esse auctor sit nemo, 25
1. poeTaeno cs -0, poetelio cons- V axTiaTae D 2. puLLoi • cos D, pulloi cons V 3. quing-entesimo duode- uicesimo V 4. linio BV uaKRO D cos- D, cons- F 6. m maNLio DV cos* D, cons- V 9- cn DV (at
vs. 8 uterqiie hahet qn) 10. mummo DV cos- DV
bciii DV 11. suB aNNis DV 12. M. om. DV emiLio
DV cos- D, cos V 13. C prius om^ DV cgnss- DV 14. aug. et agryppa V 15. t • CLaubius DV caesaRsae- i«C'iii eTLUi^TCLLio D, cacsar se-i-c^iii et l. uitellio V (l. uitellio ex sil.) 16. cos D, cons V {item uterque proximo versu) bomcTiaNus sex-mi- D minuci V 17. impp. sepi. et m. auR. D, imper. sept. et m. aur. V 18. nibone V 19. cos D, cons. V bcccLUii DV 20. ut hi] uti V sta- tutum V 25. aNNO ccxliii D {conf. ad p. 35 vs. 7) ludos ante factos add. lahnus
DE DIE NATALI CaP. XVII. 35
quotl teinpus procul dubio naturali niaius est saeculo. quod si quis credit iudis saecularibus saeciila *, sola no- 13 minis origine inductus, sciat saeculares dici poluisse quod plerumque semel fiant hominis aetate, ut multa aiia quae 5 rara sunt post saeculum evenire loquentium consuetudo usurpat.
Sed nostri maiores, quod natura saeculum quantum esset exploratum non habebant, civile ad certum modu- lum annorum centum statuerunt. testis est Piso, in cuius
10 annali septimu scriptum est sic: Roma condita anno DC septimum saeculum occipit his consulibus qui proximi sunt consules, M. Aemilius M. filius Lepidus, G. Popilius 11 absens. sed ut hunc annorum numerum constituerent nostri, non nihil
15 causae fuit, primum quod multos suorum civium ad hunc aelatem perducere videbant, dein quod Etruscos, quorum prima saecula centenum fuerunt annorum, etiam hic ut in aliis pierumque imitari voluerunt. praeterea fieri potest 14 quod refert Varro, quod Dioscorides astrologus scribit,
20 Alexandriae inter eos qui mortuos sallunt constare homi- nem plus centum annos vivere non posse, idque cor ho- minum declarare eorum qui integri perierunt sine cor- poris tabe; ideo quod multis annis pendendo cor omnis aetatis incrementa et deminutiones conseruere: et anni-
25 culi pendere duas dragmas, bimi quatluor, et sic in an- nos singulos usque ad quinquaginta accedere binas; ab
2. cludi ante ludis add. Lachmannus, discerni posi saecnla Carrio 7. naturale vulgo post saeculum D V ex p. 34 vs. 25 add. ccxliiii, Mc igitur recte iiii, non iii 8. cmiLem Z), ciuile V 11. •b-sepximo jDV, corr. Lachmannus ac- cipiT BV., corr. Scaliger (coipit coni. Mommsenus Chronol. Rom. p.lOi) 12. emiLius D M-F-laepidus V (m. f. ex sil.) sedut F, SQ^ii mutavit 1 m. 15. haNC DV 16. producere vulgo 17. ut] et V 18. imitare V praeterea adferri C07ii. Lachmannus 19. quodque Dioscorides vidgo scripsit V 20. eos quae V SRllunt Lachmanrius, soLeNT DV 21. id- que cor hominum Lachmannus , ibciRCo humaNum DV 23. pependo V 24. coNsenue^'^ (nt fortasse a pr. m) D, con- seruent V, observent vulgo 26. quinquaginta V in ras.
3*
36 DE DIE NATALI CAP. XVIII.
iis centuni dragmis abusque anno qninquagensimo item decedere in uno quoque binas; ex quo perspicuum sit centensimo anno redire ad anni primi pondus nec longius vitam possc producere.
15 Quoniam igitur civile Romanorum saeculum centum 5 annis transigilur , scire licet in decimo saeculo et primum natalem tuum fuisse et hodiernum esse. quot autem sae- cula urbi Romae debeantur, dicere meuni non est: sed quid apud Varronem legerim non tacebo, qui libro anti- quitatum duodevicensimo ait fuisse Vettium Romae in 10 augurio non ignobilem, ingenio magno, cuivis docto in disceptando parem: eum se audisse dicentem, si ita esset ut traderent bistorici de Romuli urbis condendae augu- riis ac xii vulturis, quoniam cxx annos incolumis prae- terisset populus Romanus, ad mille et ducentos perven- 15 turum.
18 Hactenus dictum de saeculo: nunc de annis maiori- bus dicam , quorum magnitudo adeo diversa tam gentibus observata quam auctoribus tradita est, ut alii annum magnum esse in annis vertentibus duobus, alii in multis 20 milibus annorum arbitrati sint. quod quale sit, iam hinc 2 conabor absoivere. veteres in Graecia civitates cum anim- adverterent, dum sol annuo cursu orbem suum circumit, lunam novam interdum tridecies exoriri idque saepe alternis fieri, arbitrati sunt lunares duodecim menses et 25 dimidiatum ad annum naturalem convenire. itaque annos civiles sic statuerunt, ut intercalando facerent alternos duodecim mensum, alternos tredecim, utrumque annum separatim vertentem, iunctos ambo annum magnum vo- cantes. idque tempus trieterida appellabant, quod tertio 30 quoque anno intercalabatur, quamvis biennii circuitus et
1. his V abusque Lachinannus, abq;, D, atq; V quinquagesimo V 3. centesimo F 7. quo6 D 8. ue- Bis D 10. duodeuicesimo V 11. augoRio D ignora- bilem V cuius DV , eius m. rec. in V in marg. 6octo 7), doctori V et m. recentior in D, doctiori Lachmannus 12. esseNT D 13. tradebant V 14. cxx] ex x DV 18. tam] eTiann DV 24. terdecies vulgo
DE DIE NATALI CAP. XVllI. 37
re vera dieteris esset; unde mysteria, quae Libero alter- nis fiunt annis, trieterica a poetis dicuntur. postea 3 cognito errore hoc teinpus duplicarunt et tetraeterida fecerunt: sed eam, quod quinto quoque anno redibat, 5 pentaeterida nominabant. qui annus magnus ex qua- driennio commodior visus est ♦ * solis annum constare ex diebus CCCLXV et diei parte circiter quarta, quae i in quadriennium diem conficeret. quare agon et in Elide 4 lovi Olympio et Romae Capitolino quinto quoque anno
10 redeunte celebratur. hoc quoque tempus, quod ad solis modo cursum nec ad lunae congruere videbatur, duplica- tum est et octaeteris facta, quae tunc enneaeteris vocitata, quia primus eius annus nono quoque anno redibat. hunii 5 circuitum vere annum magnum esse pleraque Graecia
15 existimavit, quod ex annis vertentibus solidis constaret, ut proprie in anno magno fieri par est, nam dies sunt solidi 77 DCCCCXXII, menses solicU uno minus centum, annique vertentes solidi octo. hanc octaeterida vulgo cre- ditum est ab Eudoxo Cnidio institutam, sed ahi Cleostra-
20 tum Tenedium primum ferunt conposuisse et postea ahos ahter, qui mensibus varie intercalandis suas octaeteridas protulerunt, ut fecit Harpalus, Nauteles, Menestratus, item alii, in quis Dositheus, cuius maxime octaeteris Eudoxi inscribitur. ob hoc in Graecia multae religiones hoc in- 6
1. biexeRes D, diesteres d V misteria V post Li- bero vulgo add. patri 3. TeTRaheTeRiba DV 4. se5 eam />, sed ad eam dV 5. penteterida V 7. quae pRimum DV, quae unum vulgo 8. CLibe i>, aelide V 9. olira- pio V capitolio V 10. a' solis D 12. ocTeTeRis />, octo teris V aenneaeteris F, ennaeteris lahnus ' 13. re- diebat d huc D 14. graetia V, corr. m. rec. 16. pRO- pRiae D 17. soli D; dierum numerum et menses solidi add. Scaliger _ minis V {scilicet soli diu nominis V^, unde solidi uno minis fecit m. rec.) 18. hanc om. V ocToaeTeRi6am DV 19. alii lahnus, aN D, hanc et tum leostratum V 20. alius V 21. uaRiae D ocToeTeRibas DV 22. aR- paLUs D, corr. d NauTCLis DV 23. ocToaeTeRis D^ ocaeteris V, corr. d 24. religiones m. rec. in V, RegiONes DV
38 DE DIE NATALI CAP. XVIII.
tervallo temporis summa caerimonia coluntur, Delphis quoque ludi qui vocantur Pythia post annum octavum oUni conficiebantur. proxima est hanc magnitudinem quae vocatur dodecaeteris ex annis vertentibus duodecim.
7 huic anno Chaldaico nomen est, quem genethliaci non ad 5 solis lunaeque cursus sed ad observationes alias habent adcommodatum, quod in eo dicunt tempestales frugum- que proventus ac sterihtates, item morbos salubritatesque
8 circumire. praeterea sunt anni magni conplures, ut Me- tonicus, quem Meton Atheniensis ex annis undeviginti 10 constiluit, eoque enneadecaeteris appellatur et intercala- tur septies, inque eo anno sunt dierum vi milia et DCCCCXL. est et Pliilolai Pythagorici annus ex annis quinquaginta novem, in quo sunt menses intercalares vi- ginti et unus ; item Callippi Cyziceni ex annis septuaginta 15 sex, ita ut menses duodetriginta intercalentur; et Demo- criti ex annis Lxxxii cum intercalariis perinde viginti
9 octo; sed et Hipparchi ex annis ccciiii, in quo interca- letur centies decies bis. haec annorum magnitudo eo discrepat, quod inter astrologos non convenit quanto vel 20 sol plus quam CCCLXV dies in anno conficiat vel luna
10 minus quam triginta in mense. ad Aegyptiorum vero an- num magnum luna non pertinet, quem Graece kuvikov, Latine canicularem vocamus, propterea quod initium illius sumitur, cum primo die eius mensis, quem vocant Aegyptii 25 0uju9oi, caniculae sidus exoritur. nam eorum annus civilis solum habet dies ccclxv sine ullo intercalari: ita-
1. cerimonia V 3. proxime V 4. do deceteris V 5. geneetliliaci V 7. abcommodaTas (as d in ras.) D 8. morbosque, omisso salubritates, V 9. meTOKTicus DV 10. UNbeui^eisTi D 11. eNNeacae| ceTeKis D, m. 2 delevit ceTCRis et post eN»eacae in marg. adscr. teris; ennea cete- ris V 12. iNq. D ui miLia ct accccxL D, ui et accccxL V 13. phiLOLaus DV pythagori V 14. isTeRcaLa- Eis D, intercalarii coni. Hahnius 15. caLippi DV cizi- cen V 16. buobeTRi^eNTa D 17. iNTCRcaLaRes DV 19. cencies V 22. egyptiorum V 25. quam D aegipTi D 26. eoeYOi DV, Ouuuei lahnus secundum Plin. 27, 12, 105 27. solum Halmius, solus DV, solos vulgo
DE DIE NATALI CAP. XVIII. 39
que quadriennium aput eos uno circiter die minus est quam naturale quadriennium , eoque fit ut anno MCCCCLXI ad idem revolvatur principium. hic annus etiam heliacos a quihusdam dicitur, et ab aliis GeoO eviauTOC. est prae- 11 5 terea annus quem Aristoteles maximum potius quam magnum appellat, quem sohs et lunae vagarumque quin- que stellarum orbes conficiunt, cum ad idem signum, ubi quondam simui fuerunt, una referuntur; cuius anni hiemps summa est cataclysmos, quam nostri diluvionem
10 vocant, aestas autem ecpyrosis, quod est mundi incendium. nam his alternis temporibus mundus lum exignescere tum exaquescere videtur, hunc Aristarchus putavit an- norum vertentium IIcccCLxxxnii, Aretes Dyrrachinus Vdlit, Heraclitus et Linus Xdccc, Dion Xdccclxxxiiii,
15 Orpheus CXX, Cassandrus tricies sexies centum milium: aUi vero infinitum esse nec umquam in se reverti exi- stimarunt. sed horum omnium pentaeteridas maxime 12 notandis temporibus Graeci observant, id est quaternum annorum circuitus, quas vocant oiympiadas: et nuncapud
20 eos ducentesima quinquagensima quarta olympias nume- ratur, eiusque annus hic secundus. idem tempus anni 13 magni Romanis fuit, quod lustrum appellabant, ita qui- dem a Servio Tullio instilutum, ut quinto quoque anno censu civium habito lustrum conderetur, sed non ita a
25 posteris servatum. nam cum inter primum a Servio rege 14 conditum lustrum et id quod ab imperatore Vespasiano v
1. apud V 2. iiccccLXi Z), iiccccLxi V 3. ab biem i), addie V ReuoLUiTUE D i^XiaKOC vulgo 4. a om, V 5. amsTOTeLis D 9. hiems V catadysmos V^^ corr. ?«. rec. 11. 12. bum — bum D 12. amsThaRcus i9, aristar-
cus V puTflz^Y **^ (auit din ras. et esse sup. vers.) D, pu- tauit esse V vulgo 13. Ticccclxxxiiii V aneTis DV bYRRaciNUS D, dirracinus V 14. u5lii V heraclytus V xbccc V bioN*l| D •x-bcccLxxxiiii V 15. orfeus cxx V TRicicies DV 17. paNTahaeTCRibas />, pata-haeteri- das V 19. olimpiadas V 20. quinquagesima V olim- pias V 23. seruo V\ corr. m. 2 ut] ei D 24. ceNso D 25. seruo V
40 DE DIE NATALI CAP. XIX.
et T. Caesare iii cons. factura est anni interfuerunt paulo minus dcl, lustra tamen per ea tempora non plura quam Lxxii sunt facta et postea plane fieri desierunt.
15 rursus tamen annus idem magnus per Capitolinos agonas coeptus est diligentius servari, quorum agonum primus a 5 Domitiano institutus fuit duodecimo eius et Servi Corneli Dolabellae consulatu. itaque hoc nunc anno qui celebra- tus est agon undequadragensimus numeratur. quod ad annos pertinet magnos in praesentia satis dictum: nunc de annis vertentibus dicendi locus. 10
19 Annus vertens est natura, dum sol percurrens xii
2 signa eodem unde profectus est redit. hoc tempus quot dierum esset ad certum nondum astrologi reperire potue- runt. Philolaus annum naturalem dies habere prodidit CCCLXiiii et dimidiatum, Aphrodisius CCCLXV et par- 15 tem diei octavam, Calhppus autem CCCLXV et Aristarchus Samius tantumdem et praeterea diei partem MDCxxiii, Meton vero CCCLXV et dierum quinque undevicensimam partem, Oenopides CCCLXV et dierum duum et viginti partem undesexagensimam, Harpakis autem CCCLXV et 20 horas aequinoctiales xiii, at noster Ennius CCCLXVi.
3 plerique praeterea inconprehensibile quiddam et inenun- tiabile esse existimarunt, sed pro vero quod proximum putabant ampiexi sunt, dies scihcet CCCLXV.
4 Igitur cum tanta inter viros doctissimos fuerit dissen- 25 sio, quid mirum si anni civiies, quos diversae civitates
1. T. om. DV caesaR tbr cos- D, caesare ter cons- V interfuerint vulgo 3. lxxu DV^ corr. Borghesius Oeuvres epigr. II p. 78 ss. (conf. Mommsen. Chronol. Rom. p. 169) 6. bomexiaNO D 6ie ante, duodecimo add. DV seRgi DV 8. undequadragesimus V 12 sig: Z>, sTg V quo6 D, corr. d 13. ReppeRiRe D 14. pYLOLaus DV 16. aRi- SThaRCUs DV m. rec, aristarcus V^ 17. tantundem et in marg. du V MiLLe bcxxiii Z>, mille bcxxii V; post hunc numerum d super vs. add. sup, V in vs. sup 18. undeuicesi- mam V 19. ueNopibes DV 20. undesexagesimam V 21. XII coni. Scaliger ab D 22. iNcoNpRaeheNsiBiLe D
quibem bt cNUNTiaBiLe DV; olim fuisse videtur quid nec (neq. Halmius) enuntiabile 23. pRoximam D
DE DIE NATALI CAP. XX. 41
rudes etiam tum sibi quaeque slatuebant, tam inter se discrepent quam cum illo naturali non congruant? et in Aegypto quidem antiquissimum ferunt annum menstruum fuisse, post deinde ab Isone rege quadrimenslrem fa- 5 ctum, novissime Arminon ad xiii menses et dies quin- que perduxisse. item in Achaia Arcades trimestrem an- 5 num primo habuisse dicuntur, et ob id proselenoe appel- lati, non, ut quidam putant, quod ante sint nati quam lunae astrum caelo esset, sed quod prius habuerint an-
10 num quam is in Graecia ad lunae cursum constitueretur. sunt qui tradunt hunc annum trimestrem Horon insti- 6 tuisse, eoque ver aestatem autumnum hiemem horas et annum horon dici, et Graecos annales horus, eorumque scriptores horographos. itaque quattuor annorum circui-
15 tum in modum pentaeteridis annum magnum dicebant. Cares autem et Acarnanes semenstres habuerunt annos 7 et inter se dissimiles, quibus alternis dies augescerent aut senescerent, eosque coniunctos velut trieterida annum magnum.
20 Sed ut hos annos omittam caligine iam profundae 20 vetustatis obduclos, in his quoque, qui sunt recentioris memoriae et ad cursum lunae vel solis instituti, quanta sit varietas facile est cognoscere, si quis vel in unius Italiae gentibus, ne dicam peregrinis, veht inquirere. nam
1. lam D 2. congregant V, corr. m. 2 in marg. 3. menstruiim coni. lahnus, meNSTRgTw (em in ras. trium liit.) J), bimenstrem F", bimestrem vulgo 5. Nouissimae D XIII * D, XIII- V 6. in adiaia V trimenstrem V 7. pROseLeNaM D, prose l^nam V appeLLaTi*UT D, appel- lat id ut d, appellant- Id ut V 9. coelo V 10. quam 07n. DV his V coNSTiTuaeReNTUR Z), constituerentur dV 11. trimenstrem V 12. horus DV, ujpac vulgo 13. ho- ron om. DV, Jjpov vulgo grecos V, corr. m. rec. horus DV, ujpouc viilgo eorum, omisso que, V 14. scribto- Res D OupoYpdqpouc vulgo circuitu DV 15. peNTahe- TCRibis DV 16. semesTRes D 17. et erasum in D, habet V 18. TRiheTeRiba D 20. omitam V cangiNem D 21. ue- TUSTaTos D, corr. d ReceNTioRes D
42 DE DTE NATALI CAP. XX.
11 1 alium Ferentini alium Lavinii itemque Alliani vel Ro- mani habuerunt annum, ita et aliae gentes. omnibus ta- men fuit propositum suos civiles annos varie intercalandis mensibus ad unum illum verum naturalemque corrigere.
2 de quibus omnibus disserere quoniam longum est, ad 5 Romanorum annum transibimus.
Annum vertentem Romae Licinius quidem Macer et postea Fenestella stalim ab initio duodecim mensum fu- isse scripserunt: sed magis lunio Gracchano et Fulvio et Varroni et Suetonio aliisque credendum, qui decem men- lo sum pularunt fuisse, ut tunc Albanis erat, unde orti Ro-
3 mani. hi decem menses dies CCCiiii hoc modo habebant: Martius XXXI, Aprilis xxx, Maius xxxi, lunius xxx, Quintilis xxxi, Sextiiis et September tricenos, October XXXI, November et December xxx; quorum quattuor 15
4 maiores pleni, ceteri sex cavi vocabantur. postea sive a Numa, ut ait Fulvius, sive, ut lunius, a Tarquinio xii facti sunt menses et dies CCCLV, quamvis luna xii suis mensibus ccCLiiii dies videbatur explere. sed ut dies unus abundaret, aut per inprudenliam accidit, aut, quod 20 magis credo, ea superstitione qua inpar numerus plenus
5 et magis faustus habebatur. certe ad annum priorem unus et quinquaginta dies accesserunt: qui quia menses duo non explerent, sex ilhs cavis mensibus dies sunt sin- guli detracti et ad eos additi, factique dies LVir, et ex 25 his duo menses, lanuarius undetriginta dierum, Februa- rius duodetriginta. adque ita omnes menses pleni et in- pari dierum numero esse coeperunt, excepto Februario, qui solus cavus et ob hoc ceteris infaustior est habitus.
6 denique cum intercalarium mensem viginti duuni vel vi- 30
1. FeRexTinf (ui i?! i^as.) D 3. uamae DV 8. meu- sium V 9. gRacchaNO Z) perspicne ante ras.^ 9Racch**o rf, graccho V 12. ccciii DV 14. ocTUBeR D 15. trice- nos lahnus 16. a Numa] aNNum D 18. facti — luna xri F' in ras. 24. illis] his V dies om. V 25. FflicTique (ac in ras. trium litt.) D lxii DV 26. fabruarius V 27. atque V mense D, corr. d 30. mens?<m (u in ras.) D, mensu^^m d, mensiii V
DE DIE NATALI CAP. XX. 43
ginti trium dieruni alternis annis addi placuisset, ut civi- lis annus ad naturaleni exaequaretur, in niense potissimum Februario inter terminalia et regifugium intercalatum est, idque diu factum prius quam sentiretur annos civiles ali- 5 quanlo naturalibus esse maiores, quod delictum ut corri- geretur, pontificibus datum negotium eorumque arbitrio intercalandi ratio permissa. sed horum plerique ob odium 7 vel gratiam, quo quis magistratu citius abiret diutiusve fungeretur aut publici redemtor ex anni magnitudine in
10 lucro damnove esset, plus minusve exlibidine intercalando rem sibi ad corrigendum mandatam ultro quod deprava- runt, adeo aberratum est ut G. Caesar pontifex maximus 8 suo III et M. Aemilii Lepidi consulatu, quo retro delictum corrigeret, duos menses intercalarios dierum LXVii in
15 mensem Novembrem et Decembrem interponeret, cum iam mense Februario dies iii et xx intercalasset, faceret- que eum annum dierum CCCCXLY, simul providens in futurum ne iterum erraretur: nam intercalario mense sublato annum civilem ad solis cursum formavit. itaque 9
20 diebus CCCLV addidit decem, quos per septem menses, qui dies undetricenos habebant, ita discriberet, ut lanua- rio et Sextili et Decembri bini accederent, ceteris singuli ; eosque dies extremis partibus mensium adposuit, ne sci- licet religiones sui cuiusque mensis a loco summoveren-
25 tur. quapropter nunc cum in septem mensibus dies sin- 10 guli et triceni sint, quattuor tamen illi ita primitus instituti eo dinoscunlur quod nonas habent septimanas, ceteri tres [omnes alii reliqui] quintanas. praeterea pro quadrante
3. interminalia V 5. biLecTum D 8. posL abiret V add. diutius abiret biuTiusque DV 9. redeptor d 10. miNusueL D Liuibixe DV iNTeKKaLanbo D, interca- landi V 11, ultro quod Halmius (quia Lachmannus) ., ul- TRoq. i), ultroque V^ utroq; m. rec. in V in marg, 13. aemi- Lio i), ^mili V 14. lxiiii DV 18. iNxeKkaLaKio D
21. discriberet Hahnius, biscRiBe *♦* />, distribuit V vuJgo
22. post Decembri D add. Ne 23. meNsium D ante ras. V, mensuum d 24, reg-iones V 28. oranes alii reliqui eiecit Modius, omnesque reliqui corii. Lachmannus
44 DE DIE NATALI CAP. XXI.
diei, qui annum verum suppleturus videbatur, instituit ut peracto quadrienni circuitu dies unus, ubi mensis quondam solebat, post terminalia intercalaretur, quod nunc bis-
11 sextum vocatur. ex hoc anno ita a lulio Caesare ordinato ceteri ad nostram memoriam luliani appellantur, eique 5 consurgunt ex quarto Caesaris consulalu. qui etiam si optimo * ♦, non soli tamen ad annum naturae aptati sunt: nam et priores anni, etiam si qui decemmenstres fuerunt, nec Romae modo vel per Itaiiam, sed et aput gentes
12 omnes, quantum poterat, idem fuerunt correcti. itaque 10 cum de aiiquo annorum numero hic dicetur, non alios par erit quam naturales accipere.
Et si origo mundi in hominum notitiam venisset, inde 21 exordium sumeremus: nunc vero id intervallum temporis tractabo quod historicon Varro appellat. hic enim tria 15 discrimina temporum esse tradit, primum ab hominum principio ad cataclysmum priorem, quod propter ignoran- tiam vocatur adelon, secundum a cataclysmo priore ad olympiadem primam, quod, quia multa in eo fabulosa referuntur, mythicon nominatur, tertium a prima olym- 20 piade ad nos, quod dicitur historicon, quia res in eo ge- 2 stae veris historiis continentur. primum tempus, sive habuit initium seu semper fuit, certe quot annorum sit non potest conprehendi. secundum non plane quidem scitur, sed tamen ad mille circiter et sescentos annos esse 25 creditur. a priore scilicet cataclysmo, quem dicunt et Ogygii, ad Inachi regnum annoscirciter CCCC + +, hinc
2. peRacTo* Z> qiiadriennii V meNses D 7. ob- timo V , optime lahnv.s sine lacunae noia 8. anni Lach- mannus, aLU DV 9. apud V 10. poterat idem CarriOj poTe*** 6e D, postea ide d, postea idem V 11. biceiieTUR NON aLius D 15. hiSTomcon (con in ras.) D, icTopiKOv vulgo 17. quod — adelon om. V 18. *a6eL0N D, abrjXov vulgo a cataclysmo priore om. V pRiORem D 20. iiiuGiKOV vulgo 21. iCTopiKov vulgo 22. Tempum Z), corr. d 23, quob D 24. coNpRaeheNbi i), conphendi V 26. et Ogygii L. de lan, eRogYCU D, erogicii V, et vulgo om. 27. iachi V annis F, anni sunt lahnus quabRigeNTi D, quadringenti V vulgo; in
DE DIE NATALI CAP. XXI. 45
ad olympiadem primam paulo plus CCCC. quos solos, quamvis mythici temporis postremos, tamen quia a me- moria scriptorum proximos quidam certius definire voluerunt. et quidem Sosibius scripsit esse cccxcv, 3 5 Eratosthenes autem septem et quadringentos, Timaeus ccccxvii, Aretes DXiiii, et praeterea multi diverse, quo- rum etiam ipsa dissensio incertum esse declarat. de ter- 4 tio autem tempore fuit quidem aliqua inter auctores dis- sensio in sex septemve tantummodo annis versata: sed 5
10 hoc quodcumque caliginis Varro discussit, et pro cetera sua sagacitate nunc diversarum civitatium conferens tem- pora, nunc defectus eorumque intervalla retro dinume- rans eruit verum lucemque ostendit, per quam numerus certus non annorum modo sed et dierum perspici possit.
15 secundum quam rationem nisi fallor hic annus, cuius 6 velut index et titulus quidam est V. C. Pii et Pontiani con- sulatus, ab olympiade prima millensimus est et quartus decimus, ex diebus dumtaxat aestivis, quibus agon Olym- picus celebratur; a Roma autem condita nongentensimus
20 nonagensimus primus, et quidem ex Parilibus, unde urbis anni numerantur; eorum vero annorum quibus lulianis 7 nomen est ducentesimus oclogensimus tertius, sed ex die Kal. lanuariarum, unde lulius Caesar anni a se con- stituti fecit principium ; at eorum qui vocantur anni Au- 8
25 gustorum ducentesimus sexagensimus quintus, perinde
lacuna haec fere exciderunt computarunt, hinc ad excidium Troiae annos dccc {conf. Idhni adnoiationem et H. Kettnerwn, Varronische Studien p. 46 s.) 1. olimpiadem V quabRi- geJSTi JDF, quadringenti vulgo 2. mytichi V 3. scribto- Kum i> 5. emTOSTheNes -Of'' quaTRigexTos Z) Timeus /), iti-meus F 6. eRCTes BV, Crates coni. lahnus bciiii F^, corr. m. 2 8. acTORes D, corr. d 11. coNTeRCNS DV 12. c^mumeRaNS (din in ras.) D 15. aNus D 16. quidam om. lahnus V. C. {i. e. virorum clarissimorum) Pii Borghesius in Ann. inst. archaeol. a, 1856 p. 48, utpu DV, Ulpii vulgo pontiam V 17. miLeNsimus Z>, millesimus V 19. non- gentesimus nonagesimus V 20. urb*3 D, urbes d 22. octogesimus V 23. ki; Z), 'k et \ perscripta V {item vs. 6) lUNiaRum DV 24. a6 D 25. sexagesimus V
46 DE DIE NATALl CAP. XXI.
ex Kal. lanuariis, quamvis ex ante diem xvi Kal. Febr. imperator Caesar, Divi filius, sententia L. Munati Planci a senatu ceterisque civibus Augustus appellatus est se vii
9 et M. Vipsanio Agrippa iii cons. sed Aegyptii, quod bien- nio ante in potestatem dicionemque populi Romani vene- 5 runt, hunc Augustorum annum ducentesimum sexagen-
"simum septimum numerant. nam ut a nostris ita ab Aegyptiis quidam anni in litteras relati sunt, ut quos Na- bonnazaru nominant, quod a primo imperii eius anno consurgunt, quorum hic nongentesimus octogensimus sex- 10
_tiis est; item Philippi, qui ab excessu Alexandri Magni numerantur et ad hunc usque perducti annos dlxii con-
10 summant. sed horum initia semper a primo die mensis eius sumuntur cui apud Aegyptios nomen est Thouth, quique hoc anno fuit ante diem vii Kal. lul., cum abhinc 15 annos centum imperatore Antonio Pio ii Bruttio Prae- sente Romae consuHbus idem dies fuerit ante diem xiii Kal. Aug. , quo tempore solet canicula in Aegypto facere
11 exortum. quare scire etiam licet anni illius magni, qui,
ut supra dictum est, solaris et canicularis et dei annus 20
12 vocatur, nunc agi vertentem annum centensimum. initia autem istorum annorum propterea notavi, ne quis eos aut ex Kal.Ianuariis aut ex aliquo tempore simul putaret inci- pere, cum in his conditorum voluntates non minus diversae
13 sint quam opiniones philosophorum. idcirco aliis a novo 25 sole, id est a bruma, aliis ab aestivo solstitio, plerisque
ab aequinoctio verno, partim ab autumnali aequinoctio,
1. ex priiis ora. V laNuaRias B, ianuar V ex] et V 2. imp-clTei B, iinpcaeS V 3. Augustus ow. V si sepTies B^ se septies V 4. agippa cons-, omisso iii, V 7. nu- merant add. lahnus 8. nabonnazarii V 10. octogesimus V 14. Thoyth lahnus 16. imp. V ii Halmius, eT Z>F", II et vulgo 17. consulib: B FueRUNT BV xii BV, corr. Scaliger 18. k1 (1 deleta) augs- V 20. est om. V coLaRis BV 21. centesimum V 23. aliquo] immo alio quo 24. in his Nagelius, his BV, hic Lachmanmcs 25. phy- losophorum V sljais B anie ras., alii dV 26. aERu|aLiaB B, a brumali-ab V pLCRique BV
DE DIE NATALI CAP. XXII. 47
quibusdam ab ortu vergiliarum , nonnullis ab earum oc- casu, mullis a canis exortu incipere annus naturalis vi- detur.
Mensium genera duo: nam alii sunt naturales, alii 22 5 civiles. naturalium species duae, quod partim solis par- 2 tim lunae esse dicuntur. secundum solem fit mensis, dum sol unum quodque in zodiaco orbe signum percurrit; lu- naris est autem temporis quoddam spatium a nova luna. civiies nienses sunt numeri quidam dierum quos una 3
10 quaeque civitas suo instituto oliservat, ut nunc Romani a kalendis in kalendas. naturales et antiquiores et omnium gentium communes sunt, civiles et posterius instituti et ad unam quamque pertinent civitatem. qui sunt caelestes, 4 sive solis seu lunae, neque peraeque inter se pares sunt
15 nec dies babent totos. quippe sol in aquario moratur circiter undetriginta , in pisce fere triginta, in ariete unum et triginta, in geminis prope triginta et duos, et sic in ceteris inaequabiliter, sed usque adeo non totos dies in singulis, ut annum suum, id est dies CCCLXV et
20 portionem nescio quam adhuc astrologis inexploratam, in XII suos dividat menses. luna autem singulos suos men- 5 ses conficit diebus undetriginta circiter et dimidiato, sed et hos inter se dispares, ahas longiores, alias breviores. at civitatium menses vel magis numero dierum inter se
25 discrepant, sed dies ubique habent totos. apud Albanos 6 Martius est sex et triginta, Maius viginti duum, Sextilis duodeviginti , September sedecim: Tusculanorum Quinti- iis dies habet xxxvi, October xxxii, idem October apud Aricinos xxxviiii. minime videntur errasse qui ad lu- 7
30 nae cursum menses civiles adcommodarunt, ut in Graecia plerique, apud quos alterni menses ad tricenos dies sunt
2. muLTi* D, corr. d 4. meNSium D ante ras. F, men- sum d 14. paRTes DV 16. uisbexxx BF pisce (e in ras.) D 16. xxx — uNum ex xxx — xxx ct buos DV {super ultimum xxx V^ add. ta) 22. UNbeTRi^eNTa D 24. nu- meRos D 26. uiqinti ibuum J9, uiginti et duum vulgo 27. quiNTiLes D
48 DE DIE NATALI CAP. XXII.
8 facti. niaiores quoque nostri idem sunt aemulati, cum annum dierum CCCLV haberent. sed Divus lulius cum videret hac ratione neque ad lunam menses, ut oporte- bat, neque annos ad solem convenire, maluit annum cor- rigere, ut sic etiam menses civiles cum veris illis sola- 5 ribus, etsi non singuli, tamen universi ad anni fmem necessario concurrerent.
9 Nomina decem mensibus antiquis Romulum fecisse Fulvius et lunius auctores sunt. et quidem duos primos
a parentibus suis nominasse, Martium a Marte patre, 10 Aprilem ab Aphrodite, id est Venere, unde maiores eius oriundi dicebantur. proximos duos a populo, Maium a maioribus natu, lunium a iunioribus. ceteros ab ordine quo singuH erant, Quintilem usque Decembrem perinde
10 a numero. Varro autem Romanos a Latinis nomina men- 15 sum accepisse arbitratus auctores eorum antiquiores quam
11 urbem fuisse satis argute docet. itaque Martium mensem a Marte quidem nominatum credit, non quia RomuH fue- rit pater, sed quod gens Latina bellicosa. Aprilem autem non ab Aphrodite, sed ab aperiendo, quod tunc ferme 20 cuncta gignantur et nascendi claustra aperiat natura.
12 Maium vero non a maioribus, sed a Maia nomen acce- pisse, quod eo mense tam Romae quam antea in Latio res divina Maiae fit et Mercurio. lunium quoque a lu- none potius quam iunioribus, quod illo mense maxime 25
13 lunoni honores habentur. Quintilem, quod ioco iam apud Latinos fuerit quinto, item Sextilem ac deinceps ad De- cembrem a numeris appellatos. ceterum lanuarium et
2. haBBNT DV 3. RaTiONe quae a.b Dp^ 4. annos Habnius, anNO BV, annum vulgo maluitj aLiub I) 5. ci- viles Lachmannus, ueL DV 7. coNcuRReNT D 12. a post Maium om. V 13. ceieRis DV 16. aRsiTRaNTUR D, ar- bitratur dV, corr. lahnus acTORES D, autores d 17, ar- gute Carrio, aRKTi D, arkiti d, arkyti V 20. apRobiTe DV FCRRe i), fere V vulgo 25. maximae -0 26. loco lam D, loiam V 27. quinto m. rec. in D in ras. sexTite D 28. Numis appeLLaTUs D
DE DIE NATALI CAP. XXIII. 49
Februariiim postea quidem addilos, sed nominibus iam ex Latio sumptis; et ranuarium ab lano, cui adtributus est, nomen traxisse, Februarium a februo. est februum 14 quidquid piat purgatque, et februamenta purgamenta, 6 item februare purgare et purum facere. februum autem non idem usquequaque dicitur : nam aliter in aliis sacris februatur, hoc est purgatur. in hoc autem mense Lu- 15 percalibus, cum Roma lustratur, salem caHdum ferunt, quod februum appellant, unde dies Lupercahum proprie
10 februalus et ab eo porro mensis Februarius vocitatur. ex his duodecim mensibus duorum tantum nomina inmu- 16 tata. nam QuintiUs luHus cognominatus est C. Caesare v et M. Antonio cons. anno luhano secundo: qui autem Sextilis fuerat, ex SC- Marcio Censorino C. Asinio Gallo
15 cons. in Augusti honorem dictus est Augustus anno Au- gusti vicensimo. quae nomina etiam nunc ad hanc per- manent memoriam. postea vero multi principes nomina 17 quaedam mensium inmutaverunt suis nuncupando nomi- nibus; quod aut ipsi postmodum mutaverunt, aut post
-20 obitum eorum iila nomina pristina suis reddita mensibus.
Superest pauca de die dicere, qui, ut mensis aut an- 23 nus, partim naturalis parlim civilis est. naturahter dies 2 est tempus ab exoriente sole ad sohs occasum , cuius con- Irarium tempus est nox ab occasu solis ad exortum. civi-
-25 liter autem dies vocatur tempus quod fit uno caeli circum- actu, quo dies verus et nox continetur, ut cum dicimus aliquem dies xxx tantum vixisse : reUnquitur enim etiam noctes inteliegere. huius modi dies ab astrologis et civi- 3
3. FeBRum DV 4. quicquid V piaT D, ex initio superscr. d, expiat F vulgo 5. reBRum Z)/^, iiem uterque vsj_9 12, Nam qui iulius DF 13. ex maNTUNio DF cos- Z), cons- F, item uterque vs. 15 14. exc- maRCo DV C. Asinioj casiNio DV 15. augustio uincesimo V 20. post mensibus vulgo add. sunt 22. NaTURa**** (rasura quattuor quinqueve litt.) D, naturales d, naturalis V vulgo 23. a soLis D 24. est tempus V civilis vulgo 25. ciRCum- acTum quo6 D 27. xxx] ta superscr. m. 2 in V
CENSORINUS. 4
50 DE DIE NATALI CAP. XXIII.
latibus quattuor modis definitur. Babylonii quidem a so- lis exortu ad exortum eiusdem astri diem statuerunt, at in Umbria plerique a meridie ad meridiem, Athenienses autem ab occasu solis ad occasum. ceterum Romani a media nocte ad mediam noctem diem esse existimarunt. 5
4 indicio sunt sacra publica et auspicia etiam magistratuum, quorum si quid ante medium noctis est actum, diei qui praeteriit adscribitur, si quid autem post mediam noctem et ante lucem factum est, eo die gestum dicitur qui eam
5 sequitur noctem. idem significat quod qui a media nocte 10 ad proximam mediam noctem in his horis quattuor et
6 viginti nascuntur eundem diem habent natalem. in horas XII diem divisum esse noctemque in totidem vulgo no- tum est: sed hoc credo Romae pQst reperta solaria ob- servatum. quorum antiquissimum quod fuerit inventu 15 difficile est: alii enim apud aedem Quirini primum sta- tutum dicunt, alii in Capitolio, nonnuili ad aedem Dianae
7 in Aventino. iliud satis constat, nuUum in foro prius fuisse quam id quod M. Valerius ex Sicilia advectum ad rostra in columna posuit. quod quoniam ad clima Sici- 20 liae descriptum ad horas Romae non conveniret, L. Phi- lippus censor aliud iuxta constituit. deinde aliquanto post
P. Cornelius Nasica censor ex aqua fecit horarium , quod et ipsum ex consuetudine noscendi a sole horas solarium
8 coeptum vocari. horarum nomen non minus annos tre- 25 centos Romae ignoratum esse credibile est : nam xii ta- bulis nusquam nominatas horas invenies, ut in aliis postea legibus, sed ante meridiem, eo videlicet quod partes
1. BaBYLLONi D, babilonii V quibam DV 3. axhe- meNSis B 8. pRaeTeRiT Z>, preteriit V 9. biceTUR DV qutaeam D 12. oRas D 15. iNueNTum D 17. capi- TOLijno D (no d adscr. exiremo versu, proximi auiem versus initio una littera erasa esi), capitulino V 18. illos D 20. qm !>, cum V vulgo acLimma Z>, aclimmate d, a cli- mate V 21. ORas DV {in Vh add. in marg. m. rec.) 23. p. corTi V NamsicaeNSOR D 24. hoRaRum D 25. TRae- ceNTOS D 26. duodecira V
DE DIE NATALI CAP. XXIV. 51
diei bifariam tum divisi meridies discernebat. alii diem 9 quadripertito, sed et noctem similiter dividebant. idque consuetudo testatur militaris, ubi dicitur vigilia prima, item secunda et tertia et quarta. 5 Sunt etiam plura noctis et diei tempora aliis subno- 24 tata propriisque discreta nominibus, quae apud veteres poetas passim scripta inveniuntur. ea omnia ordine suo exponam. incipiam a nocte media, quod tempus princi- pium et postremum est diei Romani. tempus quod huic
10 proximum est vocatur de media nocte: sequitur gal- 2 licinium, cum galli canere incipiunt; dein contici- nium, cum conticuerunt ; tunc ante lucem, et sic diluculum, cum sole nondum orto iam lucet. secun- 3 dum diluculum vocatur mane, cum lux videtur sole orto;
15 post hoc ad meridiem; tunc meridies, quod est medii diei nomen; inde de meridie; hinc suprema. quamvis plurimi supremam post occasum solis esse existi- mant, quia est in xii tabulis scriptum sic, solis occa- sus suprema tempestas esto: sed postea M. Plae-
20 torius tribunus plebiscitum tulit, in quo scriptum est Praetor urbanus qui nunc est quique posthac fuat duo lictores apud se habeto iusque ad supremam [ad solem occasum iusque] inter cives dicito. post supremam sequitur vespera, ante ortum 4
25 scilicet eius stellae quam Plautus vesperuginem, Ennius
1. ams D ante ras.^ corr. d 6ie BV 3. consuetudo Lachmannus, simiLiTubo DV 5. TempoRaLi suBNOTaTa /?, tempora subnotata V 7. scRiBTa D 11. coNTicium DV, conticuum coni. L. de lan 13, 6eLUCULum 2), diculum V, corr.m.rec.inV 14:. orto coniectura addidi 16. cnebi DV 19. esTo D, sed o erasa pLeTORius DV 20. scRiBTum D 21. pretor V 22. fuat Modius, FiaT DV licores V lusque ad R. Schoellius legis XII tahid. rel. p. 3 s., isque DV, usque Lachmannus 23. ad solem occasum ah ipso Censorino explicandi gratia addita esse suspicatur Schoellius 24. 6ic+to (biciTo ante ras.) D uespeRaNTeoRum D, uesperanteeo- rum d, uesp • antetorum V 25. pLausTUS D, corr. d Plaui. Amphitr. 1 1, 119
4*
52 DE DIE NATALI CAP. XXIV.
5 vesperum, Vergilius hesperon appellat. inde purro cre- pusculum. sic lortasse appellatum quod res incertae
6 creperae dicuntur idque tempus noctis sit an diei incer- tum est. post id sequitur tempus quod dicimus lumi- nibus accensis: antiqui prima face dicebant; deinde concubium, cum itum est cubitum; exinde intem- pesta, id est multa nox, qua nihil agi tempestivum. tunc [cum] ad mediam noctem dicitur, et sic me- dia nox * * +
1. uirgilius V Verg. ecl. 8, 30. 10, 77 appellant V 3. iNceRTe cRepeRe D 6. comiTum esT coBiTum D 7. quia d V 8. a6 mebia D
FRAGMENTUM
CENSORINO ADSCRIPTUM.
DE KATURALI INSTITUTIONE. 1
Initia rerum eadem elementa et principia dicuntur. ea stoici credunt tenorem adque materiam. tenorem, qui rarescente materia a medio tendat ad summum, eadem 5 concrescente rursus a summo referatur ad medium. Tha- les Milesius aquam principium omnium dixit, et alias opi- niones supra rettuli. Stoicorum opinio probanda, qui cum 2 arte conpositum mundi opus considerarent, introduxe- runt naturam providam ac sapientiam , quam ordo inper-
10 mutabilis ostenderet, et industria factum pronuntiaverunt. sive perpetuus sive longaevus est mundus et in flammas 3 abit et vicissim ex flammis renovatur ac restituitur, du- rantibus tamen principiis, nec reccidere ad nihilum videri potest, quod in se deticit et in se regignitur. et constat 4
15 quidem quattuor elementis, terra, aqua, igne, aere. cuius principaiem solem quidam putant, ul Cleanthes; et Chrysippus aethera, cuius motu perenni subiecta tenen- tur et administrantur, et ipse quidem aether nihil pati- tur; aer aethera supra, infra aquam; aera supra aqua,
20 infra terram. terra omnia ex se omnium permixtione 5
DE NATURALI INSTITUTIONE cet. nullo spatio inter- posiio ultima Censorini sequuntur in DV 3. atque V 5. assummo D xaLes D 7. R.eTTULLi D 8. opus mundi V 10. et om. DV 12. *aBiiT (baBiiT ante ras.) D et uicis- sim d in ras. 14. beFicUT D, tum et om. DV 16. CLeaN- Tes eT cRYSippus DV et] at Idhnus secundum Manuiium, set coni. Halmius 18. aeTeR D 19. aeRa aeTheRa — su- pRa aquam DV^ corr. L. de lan et L. Urlichsius in Mus. Rken, XI p. 159 20. omNi exe D, omni sex, omisso se, J^ permixTio D
56 FRAGMENTl CAP. II.
progignit, et temperantia fovetur, intemperantia laeditur. invicem porro elementa succedere et interitu singulorum universa fieri sempiterna manifestum est.
DE CAELI POSITIONE.
Caelum circulis quinque distinguitur. quorum duo 5 extremi maxime frigidi, australis humillimus et aquilonius excelsissimus. his utrimque proximi duo paralleloe vo- cantur, ut ita dixerim, aeque distantes, idem tropici, idem solistitiales ; alter hihernus, per quem sol transmittens octava parte capricorni sohstitium hibernum facit; alter 10 aestivus, per quem sol octava parte cancri solistitium aestivum facit. medius est aequinoctialis, qui octava parte arietis aequinoclium vernum, octava lihrae autumnale constituit.
Ut circuii in caelo, ita in terra: zonae vocantur. in- 15 habitahihs infra frigidus circulus oh rigorem ♦ + quod ab his longissime sol abest, item inlra cahdus aequinoctialis, quod suh vertice solis est. suh quo quidam hahitare di- cunt * Tcydropiae et Aethiopiae maximam partem, item plurimas insulas maris ruhri aliosque vertices eminen- 20 tiasque terrarum nostris ampliores. sub tropicis habitare nihil duhium est. noster solistitialis aestivus est excelsus adque arduus. divisi a nohis circulo aequinoctiali antich- thones nominantur. videntur humiles adque depressi [qui-
2. succibeRe D 7. paRaLLeLae D, parallele V 9. solstitiales V TRaNsmiTTeNS ocTauam paRTem DV^
transiens et tenens octavam partem lahnus ex schol. Ger- manici 10. 11. solstitium V 15. in om. BV 16. -post rigorem adde item supra vel item is qui supra est quo ab V 17. iTem in Rabios aequiNocTiaLes BV {sed extre- mam s in B add. m. 2) , item medius aequinoctialis cod. Manutii
18. dicunt] putant V 19. cydrop ae d in ras.^ cydropiae F, Gedrosiae Urlichsius eThiopiae BV 22. solstitialis V 23. atque V antichthones] acTioNes BV {correxit vetus ille grammaiicus gui glossema, guod nunc infra legitur posi terrarum, adscripsit), antistones m. rec. in V in marg. 24. atque V
FRAGMENTI CAP. Ilf. 57
busque antipodes infra sunt], quod ut posse videatui% efficiunt flexus obliquitatesque terrarum. [antictones idem et antisloche et antiscepe nominantur.]
Incipit signifer non ab extremo circulo nec ad ex- 5 tremum pertenditur, sed ab infimo tropico australi l)ru- malique eodem per aequinoctialem ad summum solisti- tialem eundemque aestivalem per medium longitudinis latitudinisque porrectus in obliquum. circuli signiferi 5 partes CCCLX, signa duodecim, partium singula tricena-
10 rum, quorum quaedam minora, quaedam ampliora [et "{■poploe anafora dicuntur]: sed conpensatio in quinque partes creditur adplicari, ut sint omnes signiferi partes CCCLXV. horum incipientia ab ariete altera sunt [mascu- linis femininis] masculorum natalibus, alia feminarum
15 convenientia. item quartum quodque eorum aut tropi- 6 cum aut solidum aut biforme. incipiet dinumeratio ab ariete, quod signum tropicum est. tropicorum duo sunt aequinoctialia, aries et libra , duo solistitialia, capricornus et cancer, tropicis proxima solida, anteposita bis biformia.
20 DE STELLIS FIXIS ET f STANTIBUS. 3
Stellarum aliae cum caelo feruntur, ideoque quod non excedunt suos locos fixae nominantur, aliae contra
2. voluit glossator antichthones idem et antistoechoe et antiscopoe nominantur aNTicTONes Z>, antistones V 3. antistoche (§ m. rec.) et antischepe (^ m. rec.) V 5. se6 ***Timo i>, sed ab intimo dV.^ sed ab imo vulgo in^wiaLique (brum d in ras.) D 6. solstitialem V 7. LON^iTubo in his LaTiTubiNisq. D 8. in addidi obliquae schol. German., unde Urlichsins oblique cuculi V^ corr. m. 2 11. popLO-eaNa- FORa I) , poplo eana fora V^ polon anaphora coni. Urliclisius bicuNT; J9, dicunt V in addidi 12. adplicare V vulgo 13. ame^i (eti dinras.) D et masculinis feminis F, eiecit Urlichsius ' 14. natalibus schol. Germ., NaTURaLiBUS DV 15. partii [in marg. m. rec. quartu) eorum quoq; V 16. ut beroRme i), aut deforme dV, corr. Cauchius 18. aequi- noctiali V aries om. DV librae duo solstitialia V 19. maxima DV beFORmia DV 20. stillis D erran- tibus lahnus; ego malim vagantibus coU. p. 59, 1
58 FRAGMENTI CAP. III.
caelum et in ortus caeli eunt, sed mundi celeritate victae occidere videntur cum eo, quamvis cursum suum per-
2 agant. sol maximum sidus aetheris medii limite ignescit, singulis diebus et noctibus peragit singulas partes, signi- ferum pervadit anno. luna de sole flammatur, ambit 5 circuitu brevissimo terram triginta diebus, adeo vicina vertici terrae iunctaque, ut in umbram eius incidere soleat et videri deficere. eadem cum subiit solem et substitit radiis, facit obscurationem , quae defectio solis videtur. interim lamen cava paucioribus quam triginta diebus cir- 10
3 culum suum transit. Saturni stella per maximum ambi- tum fertur, ideoque tricenis mensibus singulis signis re- sistit, per triginta annos signiferum pertransit, frigida et sterilis, infecunda terris, nascentibus non salutaris, facit adversa diuturna nec subita. lovis stella in singulis signis 15 anno manet, signiferum duodecim annis evadit, salutaris
4 et temperata et universis euntibus prospera. Martis stella non eodem spatio signis singulis haeret, sed signiferum novem fere annis pervagatur, ignea intemperans et in ad- versis et in mortalibus subita, vel ferit repentinis morbis 20 vel ferro perimit. stellae Mercuri et Veneris solem se-
5 quuntur eademque spatia custodiunt. Mercuri stella fit similis illi quam videt, Veneris genitalis et roscida et pro- spera et salutaris. luna globum suum creditur habere, sed ignem a sole concipere et quantum percutitur ar- 25 descere. quantum igitur a sole discedit, augetur: cum vero contra stetit, toto feritur adverso et velut speculum non vim, sed imaginem reddit. hac universa gignentia
6 crescente pubescunt, tenuescente tenuantur. umor etiam
et spiritus omnis augescit, tumescit oceanus, deinde cum 30
6. aNNum DV, corr. Cauchius 6. TeERae (e in ras.) D, terrae V 13. anos [corr. m. rec.) V 14. STegeLis D 15. biuRNa DV^ corr. lahnus loBis i>, corr. d 17. even- tibus coni. Cauchius 19. ferre V 20. ferit Carrio, peRiT DV 21. STeLLa DV, quod forsiian scripserii ipse epitoma- tor mercoRi D, mercurii V sequNTUR D, corr. d 22. mercurii V 24. luna m 2 in V ex luna creditu et a 2 m. creditii V 29. puBesccNT D
FRAGMENTI CAP. III. 59
ipsius fulgore considit. diversi ergo caeli et vagantium stellarum concursu quod [temperatur] utrimque deteritur et infra fluit, id excipit luna et soli tradit, quo et animalia vigescunt et liumus quodam modo animatur genitali ca- 5 lore [ut ita dixerim vivo].
Plurimum in originibus valent quae in ortu sunt, lan- guent in occasu. ortum facit stelia quam sol praeterit, 7 deinde stationem matutinam, cum a quinto loco solis stetit. in eodem manet signo, donec ab eodem sole mo-
10 veatur. quae contraria est soli, mane occidit, oritur simul nocte et vocatur acronychos, deinde rursus altero latere a quinto signo deprehensa postmeridianam stationem fa- cit , donec ingresso sole idem signum sub radiis eius de- litescat et in totum occidat.
15 Aspiciunt inter se stellae ex quinto signo, quod di- 8 citur trigonum, et habent maximam consensionem. item a quarto, quod dicitur tetragonum [et centron vocatur], et in alterutrum maximum praestat eff^ectum. item ex contrario, quod est septimum signum et diametron voca-
20 tur estque maxime adversum. cetera dissident vel le- viter aspiciunt, ut tertium quodque, quod dicitur hexa- gonon.
Signa tropica peregrinationibus praesunt et omnino 9 mobilibus, et in conslliis subinde variant adque permu-
25 tant. biformia geminatione rerum omnium repetitionem significant et interim dilationem. solida vehementer et instanter efficiunt et ad exitum vel prospera vel adversa perducunt, sicut aspiciuntur a stellis vel faventibus vel repugnanlibus.
1. deversi V uagaNTia DV 2. temperatur eiecit Ur- lichsius 3. excepiT B 5. ante ut vulgo et add. vivit coni. Urlichsius 9. STeTi* /), steterit dV 10. quae] quod V 11. acRONicos acRONicus D, acronicos aronicus V\ corr. Salmasius exerc. Plin. p. 507 a F 13. beLiTesca^ (cat d in ras.) D 17. centroni V 19. sepTum D, corr. d 20. 6isse6eNT D 21. exagoNON DV 24. mouiUBUS DV
atque V 26. biLaTiONe DV
60 FRAGMENTI CAP. IV. V. VI.
Multiim lamen refert, cuiiis quaeque stellae domus, 10 alienae an ipsius sit. domus solis leo, lunae cancer, Mer- curi virgo et gemini, Veneris libra et taurus, Martis scorpio et aries, lovis sagittarius etpiscis, Salurni ca- pricornus et aquarius. nocturnis originibus favent luna 5 Mars Venus, plus die possunt sol Saturnus luppiter, Mer- curius varie et quomodo consensit aut visus est.
4 DE TERRA.
Terra media omnium rerum est, forma globosa. aquis cingitur, in aera prominet, excipit caelum. aquae omni 10 vel aeris temperie quantum adficitur, ita quaecumque sustinet afficit et movet. 2 Poterat finem liber plenus omnibus necessariis iam videri consecutus: sed cum et mundi dimensiones et plu- rima praeterea in universis rebus ratio geometrica inple- 15 verit, pauca de numeris mensurisque dicemus.
5 DE GEOMETRICA.
Geometrica est scientia digerendi figuras [ + numeros emetiendi cum suis resolutionibus. numerus est congre- gatio singulorum finita semper et iiafinita natura]. 20
6 DE FORMIS.
Nota est cuius pars nulla est, linea longitudo sine latitudine, lineae fines notae. recta linea est quae su-
1. sieLLe DV, stella vulgo 2. aliena V meRcnRi D V^, mercurii V m. rec. 4. io*u* D^ ioui d pisces V 6. iupiter V 7. uaRiae D 10. in aere V 11. acris add. lahnus temperiae F', corr. m. 2 iTaq. cumq. D 14. uibeRz (i in ras.) D 16. dicimus V 17. ^eomeTRiaca Z>, geometria V 18. dirigendi vulgo et numeros vulgo, arithmetica num. coni, laknus 19. sul V 20. et om. D, add. d natura de formis nata coniinuo versu V 22. xoTa (o in ras.) D, nata V 23. LiNcae ac finis DV^ corr. Cauchius et lahnus recte V
FRAGMENTI CAP. VII. 61
per se posilis iiotis aequaliler posila est. summitas est quotl longitudinem et latitudinem tantum liabet. sum- 2 mitatis lines lineae sunt. plana, quae dicitur epipedos, summitas est quae super se positis rectis iineis aequali- 5 ter posita est, vel quae suis iinibus aequaliter posita est. planus angulus est in planitie duarum linearum non e regione positarum ad unum signum conlingens curvatio. haec lineae quae angulum continent cum rectae sunt, is angulus reclis lineis contineri dicitur. si recta linea su- 3 10 pra rectam iineam stans conlinuos angulos inter se pares facit, lum uterque ex paribus angulis rectus dicitur, et ea linea Graece cathetos, Latine normalis dicitur. rectus angulus est modicus et sibi congruens, hehes maior recto, acutus minor recto.
15 DE FIGURIS. 7
Figura est quae aiiquo fine aut aliquibus finibus coii- tinetur. circulus est figura plaiia una linea conprehensa, ^■ii^^quem mediae omnes lineae inter se pares sunt. cen- tron est nota circuli medii. diametron est recta linea per 2 20 centron inmissa et in utramque partem secans circulum. hemicyclium circuU dimidium. euthygrammoe formae smit quae rectis lineis continentur. ti^gonum trilaterum, ie- tragonwn quod quattuor, multilaterum quod pluribus.
1. noctis V posiTa ex summissa esT DV, corr. Cauchius
2. et latitudinem add. lahnus ex Balho p. 99, 12 {Lachm.)
3. fiNis LiNeae supeR pLaNa DV, corr. Cauchius 8. hae V vulgo RecTe D sint DV, corr. Manutius his D
11. fecit V tum] TaNTum DV 12. ct aLieNa D, et ali^na V LaTiNae ac posiea vocabulum erasum D 15. de figuris versu continuo V 17. wNa (u in ras.) D 18. me6ia omNis DV ceTRON D, sed s prima vu^ ut videiur, super ver-
sum add. 19. NOTa (o in ras.) D 20. ce^TKON D emissa vulgo 21. emicYCLum DV eNTr^Rammae D {sed CN non perspicuae ; possuni etiam legi eu), entigramm^ V^, en- tygramm^ V^ 22. quae superscr. in D antiqua manus tetragonum om. D
62 FRAGMENTI CAP. VIII.
triangulum aequilaterum quod paribus trinis lateribus.
3 isosceles quod duo tantum latera paria habet. scalenon quod tria latera inaequalia habet. orthogonium quod habet rectum angulum. amblygonium quod habet unum angulum hebetem. oxygonium quod omnes tres acutos 5 aijgulos habet. quadrilaterarum formarum quadratum est quod omnia quattuor latera paria habet et angulos rectos. heteromeces quod angulos rectos nec latera pa-
4 ria habet. scutula, id est rhombos, quod latera paria habet nec angulos rectos. simile scutulae, cuius contraria 10 latera et contrarii anguli inter se pares sunt, sed neque aequilaterum neque rectis angulis est. trapezia cetera nominantur. paralleloe lineae sunt quae in eadem planitie positae numquam inter se contingunt.
8 DE POSTULATIS. 15
Postulata geom.etrarum sunt quinque. ut liceat ab omni signo ad omne rectam lineam ducere, et omnem finitam rectam lineam e regione eicere, et omni medio et intervallo circulum scribere, et omnes rectos angulos inter se pares esse, et si in lineas rectas recta linea 20
1. aequiLaTeKMW q^ (um qd in rasura quinque sexve litte- rarum) D; olim fuisse videtur aequilaterum est post lateri- bus vulgo add. concurrit 2. ipsoscaelos quod tuo V scabaeNON i), scad^non V 3. ortogoniu V^, corr. m. rec. 4. ampliYgoNium D, ampigonium V unum Nunnesius, ide d in ras., idem V 5. haBexem D, habentem dV ocho- goNium DV 6. quabRiLaTeRum DV, corr. Nunnesius 7. paria add. Cauchius 8. CTeRomeces DV rectos add. Nunnesius 9. RumEos DV 10. simiLes DV 12. aequa-
LiTeR auT omNeq^eRecTis D (v add. d), aequaliter aut omne^ que rectis V, corr. Cauchius; mihi tamen aequilateratum olim fuisse videtur Rapebia D, repedia superscripta b. V 1 m. 13. paRaLLeLY+**+ Z), parallelynae rf, parall^ lin^ V eabea- bem D, corr. d planici^ V 14. contiqunt D 16. geo- metriarum cZ f^ 17. ab omNem Z>F 18. LiNiam i) medio Nunnesius, mo6o DV, KevTptu Euclides, centro interpres Eucli- dis in Gromat. Lachm. p. 379, 11 20. inter se] minores duos rectis V lineas rectas Nunnesius, LiNeam DV
FRAGMENTI CAP. IX. bd
inmissa interiores angulos minores duobus rectis fecerit, eiectas lineas concurrere.
Si paribus paria adiecta fuerint, omnia paria erunt; et si paribus paria dempta. et quae isdem paria sunt, et 5 inter se paria sunt.
DE MUSICA.
Prior est musica inventione metrica. cum sint enim
10 antiquissimi poetarum Homerus Hesiodus Pisander, hos
secuti elegiarii Callinus Mimnermus Euenus, mox Archi-
lochus et Simonides trimetrum iambicum, chorium ca-
talecticum tetrametron conposuerint, Archilochus etiam
commata versibus adplicando variavit epodis per pluri-
15 mas species, seciiit Alcman numeros ■{'etiam minuit in
carmen. , hinc poetice meUce. at Telesilla etiam Argiva
minutiores edidit numeros. quae species cum iam displi-
ceret et integra brevior videretur, magnitudine Pindari
adserta est, qui liberos etiam numeros modis edidit. hos
20 secuti musici Timotheus et Polyidos et Hyperides et Phyl-
lis et clarissimus cum peritia tum eloquentia Aristoxenus.
modulati protinus cantus. nec tamen "^an non putes anti-
quiores cantus esse numeris, sed rusticos et inconditos,
1. 6uos RecTis paKes receRiT DV^ corr. Nunnesius; conf. tamen Gromat. p. 379, 13 4. que V eisdem vulgo^ eidem coni. lahnus 10. Terpander coni. Cauchius 11. ^rllinus mixeRuus euNecTus DV archiloglius V 12. iamBic*um D 13. conposuer V aRchiLocum DV 14. commoTa DV epodis G. Hermannus , ea poTius (ea in ras.) D, ea potius V 15. aLCONaN DV NumeRus D, corr. d, numertis V et im- minuit carmen coni. Lachmannus auctore Hermanno 16. poe- Ticae DV meLicae aTAHc: iLLa Z), melic^r aTanc-illa V, corr. Carrio argina V 18. diceretur V 19. lib**** D, libros f/F, corr. Lachmannus indidit coni. Lachmannus omnino de vs. 13 — 19 conf. G.Hermann. epit. doctr. metr. § 571 20. Polyidus Scaliger, poNbos DV Phyllis Manutiiis, follis DV; alias virorum doctorum coniecturas de his musicorwn nomi- nibus vide apud lahnum 21. peritia V in ras. 22. protenus V
an non V, aNNo D, annon d, non codeoc Mamdii, quod pro~ hat Urlichsius 23. rusticis DV inconditis F\ corr. m. rec.
64 PRAGMENXr CAP. X. XI.
postque hos poetica valuit veluti legitima [musica licen- tior] magisque moduiata.
10 DE NOMINE EHYTHMI.
Rliytlimus creditur dictus a Rythmonio Orphei filio et Idomenae nymphae Ismaricae, ut tradit Nicocrates 5 hbro queni conposuit de tMusio. tfralre Kythmoni tradit Hymene, Varritonis autem et Coloridis Tirisiae filiae Peri- clemenum etPeridememi", qui primus cecinerit res gestas heroum musicis cantibus.
11 DE MUSICA. 10
Musica est peritia faciendorum et canendorum mo- dorum. eius partes harmonica, organica, rhylhmica, crusmatica. crusmata pulsus decori sine carmine vocan- tur; harmonia est consonantia; organica ♦ * rhythmos
2 Graece , modus dicitur Latine * * nominatus versus ab eo 15 quod fluat seque ipse circumeat. raodus autem est lex quaedam et ordo vccalium intervallorum et difl^erentia, vel, ut Aristoxenus finit, non utcumque conpositum voca-
3 Hum temporum intervallum. carmen est modus vocibus iunctus, cuius discrimina cantus, modus, motus. + + tem- 20 pus est syllabae spatium, huius elementum brevis syl-
1. posTq, D, postquam V 3. RYThmi D, ritmi F^, rithmi V m. rec. 4. RYThmus DV Riihmojvio DV 5. ibNomeN*|ae jsYmFae maRice D, idnomeae nymf^ maric§ V, corr. Loheckius, Idmoniae coni. Urlichsius xicocRaris DV, Nicostratus Stiehle Philol. X p. 170 6 — 8. composuit de mu- sice. fratrem Rhythmonii tradit Hymenaeum, Rhythmonii au- tem et Chloridis, Tiresiae filiae, Periclymenum et Perimedem lahnus 6, musico V rithmoni V 7. himene uarri- Tonis V tirisi^ V 8. ceciNeRiT trbs D 10. Item: de MvsicA V 12. armonica V RYThmica Z), rithmica V 13. becoRB D, coi^. d 14. aRmoNica DV oR^aNi caRYT- tnos D, org-ani caritmos V^, organica rithmos V m. rec. 15. motus dicitur Latine, nomiuatur vero ab eo cet. lahnus partim secundum Lachmannum LaTiNae D 21. ■post est in V repetuntur ex vs. 19 ss. modus vocibus — tempus est
|
FRAGMENTI |
CAP. |
XII. |
65 |
||||
|
laba. "^ divisio ratione estt. |
brevi |
alia |
loii |
igum |
a longo |
iit |
neutriiis |
DE MODULATIONE. 12
Modulalio est modorum prudens dispositio; eius tres"
6 species, bidTovoc, xp^^oi, dpjuovia. species carminum tredecim * + ex quibus primi Dorius, Phrygius, Lydius. his accesserunt gravissimus hypodorius, mox duo liypo- 2 phrygii, gravior et acutior, deinde hypolydii totidem et perinde gravior et acutior, deinde Dorius medius, tum
10 Phrygius gravis et alter excelsus, totidem Lydii, gravis et acutus, tum mixolydii pari diversitale, postremus hyper- mixolydius acutissimus.
Organum quondam liabuit tres intentiones, gravem, 3 mediam et acutam: inde Musae quoque tres olim existi-
15 malae, Hypate, Mese, Nete. nunc in ampliore numero soni considerantur, nt sit proslambanoineiios, hypate hy- paton, deinde parypate hypaton , deinde lichanos Iiypaton, deinde hypate meson, deinde parypate meson, deinde li- chanos meson, deinde trite synemmenon, nete synemme-
20 non, paramese, trite diezeugmenon, paranete diezeugme- non, trite hyperbolaeon.
5. biaEoxoc D, 6iazoNoc V " 6. pRimis D, primi s V boEi* FRrgio ly6io Z), doriu frygiu Ijdiu d, dorium fri- gium lydium V 7. gRamssimum liipoSoRium DV hrpo- pliRi^u DV 8. deinde >— acutior om. V hypoLibu D 9. beixbe orius DV 10. phrigius V lidii V 11. mix- TOLibi Z>, mixto lipi V hYpeRamvxoLrbius D {medium y ex \ ut videtitr) , hypera mixtolidius V 14. exximaTae D 15. hypaTe|*ese Neie D, hypaten mesen neten dV 17. pa- RipaTB DV hipaton V LYcaNos D, licanos V 18. deinde hypate bis hahei V {iiem D teste Urlichsio) hypaTe C(\QSon (son in ras.) D paripate V LYcaNOS D, licanos V 19. sy- NBNmeNO (syuenmenon d) NeTe syNeN| meNON D, sinenmenon • netesinenmenon F 20. paRmese D, corr. d diezewmeNON (e et u in ras.) D, diezeumenon V paRNCTe Z>, corr. d biezegmeNON DV 21. hypeRBOLeoN DV
CEXSORINUS. 5
66 FRAGMENTI CAP. XIII.
4 Animadvertisse chordae sonantis suavilatem in arcu [sororis] Apollinem tradunt et intendisse protinus cilha- ram , tum notasse quod adstrictiora fila nervorum in acu- men excitarentur, gravibus responderent remissa, inde fecisse tres primos de quibus supra dictum est: hanc 5 excepisse intentionem Lycorem, quem quidam Apollinis filium tradunt et nymphae Paramesae, + Chrysolhemidi reliquisse: ab eo adiunctum modum qui synemmenos di- citur: hunc numerum auxisse Terpandrum adiectione diezeugmenu, qui primus a gravibus in acumen avertitur. 10 deinde Timotheus addidit duos, paramesen et hyperbo- laeon. i
5 Initium modi dicitur diesis, dimidium semitonium, to- tum tonos. toni duo et dimidius diatessaron nominantur, ires et dimidius diapente, sex diapason. 15
Haec musicae summa sunt.
13 DE METRIS ID EST NUMERIS.
Metra Graece, Latine numeri vocantur. numerus est aequalium pedum legitima ordinatio. huius pars integra pes; partes sunt pedum syllabae, elementa numerorum; 20 2 modorum elementa spatia syllabarum ac tempora. pedes conponuntur ex syllabis minimum binis, plurimum ternis; i incipiunt temporibus binis, ad sena perveniunt; bisyllabi i quattuor, trisyllabi octo. plures quam duodecim esse i non possunt. 25!
1. animadvertisse chordae Lachmannus, aNim abueRTis se- i cu5v6e DV , animadvertisse secundae Urlichsius {Eos II 1S66 j p. 460) suavitatis V arcu sororis V vulgo, aRcus|oRO i (oRO in marg. adscr.) D, arcus sono Urlichsius 2. citharam tum Cauchiics, CLYTaRaNTmm DF 3. absTRicTOR ariLia D 4. gravibus sonis coni. lahnus 5. recisseNT D 6. ex- | cepisse** D ncoRem D, liquorem V, corr. lahnus {Ber. d. Sdchs. Ges. I 417) 7. paRa?;2ese (ame inras.) Z?, paramese V, Parnasiae et coni. lahnus CRYS0Themi6i DV 8. as ea \ DV SYNheNmeNos Z), sinenmenos V 10. 6iezeumeNu D, \ die zeumeno V 11. hYpeRBOLeoN DV 14. TONibmm ct DV 6iaTe5saRON (ss in ras.) D 20. peR paRTes DV SYLLaBa' D, syllaba V NumeRum D 23. ah se DV
FRAGMENTI CAP. XIII. 67
Pyrrichius ex duabus brevibus, cuius exemplum Cato; iambus ex brevi et longa, cuius exemplum salus; chorius ex longa et brevi, cuius exemplum Roma; spon- dius ex duabus longis, cuius exemplum vates. duo igi- 3 5 tur quantitate contrarii, spondius et pyrrichius, duorum alter, alter quattuor temporum; duo ordine, quorum uterque trinorum temporum , iambus et chorius. ita non plures quam quattuor pedes sunt nec esse possunt.
Trinarum syllabarum primus est dactylus, qui con- 4
10 stat ex longa et duabus brevibus, cuius exemplum Anni- bal; anapaestus contra ex duabus hrevihus et longa, cuius exemplum Capaneus; amphibrachys ex brevi et longa et brevi, cuius exemplum avarus; brachysyllabus ex tribus brevibus, cuius exemplum Cicero; ei contra- 5
15 rius molossus [in tribus longis] , cuius exemplum Mae- cenas. item tres quinum temporum, bacchius ex duabus longis et brevi, cuius exemplum Latona; huic ordine adversus palinbacchius ex brevi et duabus longis, ut Aquinas; creticus [et amphimacrus] ex longa et brevi
20 et longa, ut sanitas. duos habes quantitate contrarios, 6 brachysyllabon et molosson, quorum alter trium tempo- rum est, alter sex ; ordine tres in quaternis, tres in quinis temporibus.
1. diiobus V 2. Cato — exemplum om. V 3. cuius exemplum om, D, addidi ego, ut d super versu77i, quod propa- gatum in V 6. ante ordine d sup. vs. add. in, quod propa- gatum in V 9. dactilus V 10. Annibal — exepiplum [anie Capaneus) om. V 11. aNapesTus B ex duabus bre- vibus et longa om. B, add. vulgo 12. amphYBRacYS /?, amphibrachus d 13. cuius om. D, add. dV brachi syl- labus V 14. eT coNTRaRius DV 15. molosus V in DV, exvulgo mecaenas V 16. BRacchius D, bachius V
17. et breui cuius V in ras. or6inz (i in ras.) D, ordini V
18. ex buaBUS D, et ex duabus dV ut D sup, vers. fort. 1 m. 19. eT amFimacRus DV, qui et amphimacrus vulgo 20. 5uoB • haseT D, duobus ab V, duo pedes habes lahnus
contrariis V 21. BRachiSYLLaBO D, bracchi syllabo V moLosso DV 22. sex] ex D ordinem V
5*
68 ■ FRAGMENTI CAP. XIV
14 DE I.EGITIMIS NUMERIS.
Primus est et legitimus maxime numerus hexameter lieroicus. liuius pedes aut dactyli sunt autspondii: raro et in extremo yersu reperietur trochaeus. eius exemphim
Avia Pieridum peragro ioca nuUius ante. 5
totus iste dactyhcus fuit et habuit summum trochaeum. sed mixtus ex spondiis hic erit, 2 Italiam fato profugus Laviniaque venit;
totus ex spondeis
Cives Romani tunc facti sunt Campani. 10
hoc genus numeri paucissimarum duodecim syllabarum, phu*imarum decem et octo. tempora recipit viginti quat- tuor, interim viginti [tres pedibus] tribus tantum con- ficitur. formas excipit triginta duas, quas -enumerare fe- stinantibus longum est. 15
S Pentameter elegiacus habet exemphmi
Dum meus adsiduo luceat igne focus. recipit dactylum, spondium, anapaestos duos, in fme ver- sus aliquando brachysyllabum. fit syllabarum paucissima- rum duodecim, pkuimarum quattuordecim. tertium pedem 20 spondium semper habet, quartum et quinium anapaestos, quintum aUquando brachysyUabum. 4 Trimetros iambicos Latine senarius dicitur, cuiu? exemplum
Phaseius iste, quem videtis hospites. 25
2. exameTeR BV 3. dactili V 4. seppeRieTUE D
TROcheus DV 5. Lucret. I, 926. IV, 1 peRagEA (a in
he ras.) J), peragra V 6. dactilicus V troc ncn (troc m
7^as.) D, trocheum V 8. Verg. Aen. I, 2 racTo D ante ras.
lauinaque V 10. ex Ennii annalibus , ut videtur {apud
Vahlen, vs. 174) 12. xvii coni. lahnus, sed videtur ipse epi-
tomator erravisse (conf. i7iit. huius capitis) 14. recipit coni.
lahnus TEi^eNia D 17. Tihidl. 1,1,6 a6si6uus DV
18. spondeura anapestos V 19. BRachisYLLaBus D V
21. quintum anapaestos add. Cauchius 22. bracchisyUabu V
23. iambicus V 25. Catull. 4, 1 raxaLis D
FRAGMENTI CAP. XIV. 69
duodecim syllabarum est. recipit aliquando praeter cete- ros iambos in extremo pyrrichion. trimelrus tragicus
Pro veste pinnis membra textis contegit, et 5 Aquilonis stridor gelidas molitur nives.
recipit in parte prima gressionis spondium, et eius loco dactylon et anapaestum, et pro iambo chorium et tribra- chym. fit syllabarum paucissimarum xii, plurimarum XVII. recipit tempora plurima quattuordecim, paucissima 10 decem et octo. comicos trimetros solet magis in breves 5 minui. trimetros Hipponactius pedem novissimum adsu- mens spondium vel chorium tahs est,
Calentibusque lympha fontibus semper. eosdem pedes quos reUqui trimetri, praeter novissimum, 15 recipit, et + ♦
Tetramelros, qui Latine quadratus vocatur, choriacus 6 talis est,
Tela famuli, tela iela propere: sequitur me Thoas. recipit eosdem pedes, pervenit ad septem et semipedem. 20 summum pedem patitur aut creticum autdactylum. octo- narius iambus
Proin demet abs te regimen Argos, dum est poteslas consili. Septenarius 7
25 Haec, bellicosus cui pater, mater cluet Minerva.
2. iambus extremo V trimetros V 3. Atiius Phi- locteta vs. 540 Ribbeck. 5. idejn ibid. vs. 567 6. gressio- uis] scansionis V eius Halmius, om. B, alio dJ^ 7. aNa- pesTum /)F TRiBRacHYiN B, tribrachin V^ tribracliyn F^ 8. pLuramu BV 9. xviii ante quattuordecim add. V 10. xiiir ante decem et octo add. V 11. hYppoNacTius DV 14. Re- LiquiT D timetri V 15. ^ post et excidit tenxporum com- putatio'' lahnus 18. versus incerti poetae tragici; conf. Ribbeck^ p. 217 tela ante propere add. Bothius toas V 20. pe- titur V 22. versus ijicerti poetae tragici; conf. Ribbeck. p. 203 proin demet Lachmannus, pROiNbe ct DV 23. con- suLeN6i DV, corr. Lachmannus 24. sePTiNaRius D 25. conf.. Ribbeck. trag. rel. p. 204 BeLHCosis cui maTeR paTCR DVy corr. Carrio
70 FRAGMENTI CAP. XIV.
constat ex pedibus isdem.
8 lonicus septenarius
Ibant malaci viere Veneriam coronam. . lonicus a maiore
Ille ictus retro reccidit in natem supinus. 5
habet vilium in tertia syllaba. a minore
Metuentis patruae verbera linguae. recipiunt pedes maxime pyrrichium et spondios, et so- lent divisis syllabis longis phirium syllabarum pedes ad- mittere. 10
9 Aristophanius anapaestus
Axena Ponti per freta Colchos denique delatus adhaesi. recipit pedes quaternorum temporum omnis, inplet pe- des Yii et semipedem. anapaestus octonarius
Orte beato lumine, vohtans qui per caelum candidus 15 equitas. recipit eosdem pedes praeter semipedem. Aristobolius Quae tam terribihs tua pectora turbat, terrifico sonitu inpulit? is circuitus magis quam versus est. dactyhun crebrum 20 habet, rarum spondium. 10 Paeon duodenarius
Ouis meum nominans nomen aede exciet? quis tumultu invocans incolarum fidem?
3, Ennius Soia fr. 1 maLa CLueRe DV 4, a addidi maioRe D, maior es V, maior est vulgo 5. EeTKO Kecibix D, retrorecedit V, corr. Lachmannus 6. a addidi minorem. et uentis V 7. Hor. carm. III, 12, 2 paxKiae DV 8. peRcipiuNT DV, corr. lahnus pedes] linguae V spon- dion co7ii. lahnus 9. biuisi DV pLURimum DV 11. aRi- STOFaNius aNapesTus DV 12. co7if. Ribbeck. irag. rel. p. 224
poNTi FeR DV cholcos V abhesi D 13. imple V 14. aN-apesTus D, anapesto V 15. conf. Rihbeck. l. c. ORe DV, corr. Lachmannus 18. 23. conf. Ribbeck. j). 212 18. Quae tam Boihius, quaebam DV turbans lahnus, turba
et e^ aniea terribili ego ' 19. intulit V 20. his D^ dacti-
lum V 22. peon (o in ras. ex a ui videtur) Z>, peon P' 5uo6eNaEios D 23. aede add. Laehmannus TumuLum DV, corr, Scaliger
FRAGMENTI CAP. XIV. 71
et liic circuitiis magis quam versus est. huic suberunt * + (lenarius
TQui repens semipulsus onere gravi fores crepitu terrent, recipiunt pedes creticos, chorios, spondios, iambos, bra- chysyilabos, anapaestos. ' Undecim syllabarum Phalaecius 11
Passer deliciae meae puellae. recipit pedes spondium, dactylum, creticum, palinbacchium. Angehcus ■i'numeratus syllabam coartat hexametro, ut 12
Ilectoris Andromachen? Pyrrin conubia servas'' Anacreontius 13
Miseri invidi viyimus scientes. recipit pyrrichium , chorium, spondium, brachysyliabum, anapaestiim. primus est semper pyrrichius.
Numerus Saturnius ' 14
Magnum numerum triumphat hostibus devictis. sunt qui Imnc Aristobolion vocant. recipit pedem spon- dium, iambum, pyrrichium, chorium, dactylum, bracliy- syllabum, anapaestum.
Priapeum 15
Hunc lucum tibi dedico consecroque Priape. tertium pedem pro dactylo creticum habet , alioqui hexa- metros esset.
3. Rihheckius l. c. versum sic emendai: Qui repens semi- somnum, onere pulsans gravi | Has fores, strepitu terret? lionere V 4. braci syllabos V 5. aNapesTOs DV 6. paLecms 7), faleucius d, faleutius V 7. Catull. 2, 1
8. dactilu V paLiNBacium Z), corr. d, palinbacchjum V
9. aggeLicus D, acg^licus V numer \is lahnus aucioreNaekio; immo minuatur syllaba : coartatur liexametros {vel in hexa- metron) coaETa^ {iinras.) D exameTRo DV 10. Verg. Aen. III, 319 haec toris V C0Nu[Bia scRuajs D {lit- terae inclusae plane evanuerunt) 12. vivimus delendum iudi- cat laknus 13. prRRi[chium choRium] D {v. ad vs. 10) BRachiSTLLaBum DV 14. aNapesTum DP^ est semper V 15. numeros V 16. beuiCTi D 17. aRiSTobonoN 'D V^ Archebolion Carrio , Archilochium co7ii. Vinetus aliique spondeum V 18, dactilu brachisyllabura V 19. aNape- STum DV 20. priapium V 21. Catidl. fr. 2 Locum DV 22. dactilo V alioquin d exameTRos DV
72 FRAGMENTI CAP. XV.
15 DE NUMERIS SIMPLICIBUS.
Pyrrichius
Rapite, agite, riiite celeripedes. Contrarius est huic et duodecasyllabus spondiazon,
Oili crateris ex auratis hauseriint. 5
Daclylus
Pulverulenta putrem sonitu qualit ungula campum. Amphibrachys non facit numerum. Anapaestus
AgiHs sonipes rapitur celeri sonitu trepidans. 10
Creticus
Horridi transeunt ad pedes ex equis. Pahnbacchius
Amicos ad hanc rem, si voles, advoca. Bacchius non facit numerura. 15
Molossus idem est qui spondiazon.
Nunc quemadmodum a principali heroico plures nu- meri transfigurantur ostendam. ac primus trimetrus slt heroicus spondiazon.
Cives Romani tunc facti sunt Campani: 20
syllabam unam, quae est ante extremam, ex longa con- traho, ut sit
Cives Romani tunc facti sunt Apuli, et esse coepit trimetros. +* elegiacum transibit,
Bella per Emathios. 05
2. piRRicbius D 3. cojif. Ribbeck. trag. rel. p. 228 4. poKbia^on (agon 171 ras.) D, spondiacon V 5. Entiius Qjuial. 604 CRaterib; (aterib; in ras.) D^ craterib; V au- serunt V 6. dactilus V 7. conf. Verg. Aen. VIII , 596 8. amphibracbius V 9. anapestus V 10. 12. 14. conf. Ribbeck. trag. rel. p. 231 12. ct equis DV 13. panN- Bachius D, palimbacliius V 14. ut soles advocato coni. lahnus 15. bachius V 16. molosus V 18. TRaKSFigu- RaNT D fit F {ex sil.) vulgo 20. vide supra p. 6S, 10 21. contra hoc • ut sit V 23. apum D 24. TRimeTRON DV 25. Lucan. /, 1
FRAGMENTI CAP. XV. 73
Rursus a pentametro ut conponam»heroicos, sunio par- tem posteriorem,
Dum meus adsiduo luceat igne focus, et conpono, 5 Luceat igne focus Troiae qui prinuis ab oris.
Phalaecium numerum, qui est
Altis llumina vaUibus tumescunt, insertis verbis facio heroicum,
Altis flumina prodita valHbus inde tumescunt. 10 lonicus est
Metuentis palruae verbera linguae: adiciam trinis verbis singulas syllabas,
Nunc metuentis nunc patruae nunc verbera linguae. retro 15 Italiam fato profugus Laviniaque venit,
cui est simile
Palriam tum profugus Lavinaque cepit. Aristophanius fit heroico:
Arma virumque cano Troiae qui primus ab oris, •20 Nunc arma virumque cano nimc Troiae qui primus
ab oris nunc. Angelicum syllaba breviata heroicum esse monstravi; item Priapeum, si syllabam subripias, fieri heroicum.
1. a6 peJsxameTRos DV 3. Tibull. I, 1, 6 a5si6uus DV 5. TRoiae (oi i7i rns.) D 6. phaLecmm D, faleu- tium V 7. RLTissima rLumiNa DV {recte autetn uterque vs. 9) 11. Hor. carm. III, 12, 2 12. post adiciam de- sinit D fol. 262^ exlr. (constat codex ex XXXIV quateriioni- bus; sed huius ultind quaternionis tria tantum folia servata sunl)
trinas V singulis V 13. metuentes V 15. Verg. Aen. I, 2 lauiuaque V {conf. p. 6S, 8) 17. vinaque coni. lahnus, regnaque Christius coepiT DV, corr. Christius 20. nunc post Troiae additum a lahno et Christio ante Troiae posuit Halmius 21. nunc delebat lahnus 22. acgelicum syllaba V in ras. itam V, corr. 1 m.
INDEX IN CENSORINUM.
Asteriscus numero apposilus desig-nal aclnotalionem.
Abhinc annos centuni p.46, 15. abicere a se usum rei 3, 6. abire a mente sua homines
25, 20. abscidit linea quartam partem
oibis 15, 3. abstinere manum a caede ac
sanguine 5, 8. abusive 17, 18. abusque 36, 1. academiae antiquae philoso-
phi 7, 5; vetus academia
28, 16. — tertia academia,
quae dicitur nova, 28, 19. Acarnanes 41, 16. Achaia 41, 6. actum vitamque nostram stel-
lis esse subiectam 13, 18. acutior vox 16, 24, q)96YYOC
16, 26, chorda 19, 2. ad meridiem 51, 15; ad rae-
diam noctem 52, 8. vetus adag-ium est 4, 13. adelon (tempus) 44, 18. adficiunt (stellae) nos sua dis-
parili temperatura 13, 22. adipe exhauriri 10, 1. adminiculantes (dei) hominum
vitam 6, 2; (visiones) incre-
mentum partus adminicu-
lant 15, 7.
adminiculum divini ignis 8, 21, administrare cibum 10, 25. admissio pecudum 9, 20. adpositus est genius nobis ob-
servator 5, 8. adprobare sese gratum 4, 19. adseverare 17, 15. adstringor officio 6, 12. adulescentes ab alescendo sic
nominati 24, 19, adusque cw7i accus. 24, 23;
conf. usque. adventicia stirps 8, 23. Aegyptii 38, 22,25. 46,4,8, 14. Aegyptus 4.1, 3. aequabiliter divisus 14, 13.
24, 16. aequilaterale hexagonum 14,
25. aequinoctium vernum, au-
tumnale 46, 27. aestas (anni maximi Aristote-
lici) 39, 10. aestimare c. accus. et infin.
12, 14; reUquis locis scriptor
praetulii existimare. aetatis humanae gradus 24,
14 ss. aeternitas deorum 3, 17. aetherius calor 10, 21. aevum quid sit 30, 6 ss.
INDEX IN CENSORINUM.
75
agere triumplium 22, 2.
agitare diem festum 20, 19.
agon Capitolinus 37, 8. 40, 4 ss. , Olympicus 37, 8. 45, 18.
Agrippa 34, 14.
Albani42, 1, 11. 47, 25.
albescere oculos 26, 5.
Alcmaeon Crotoniates 9, 23. 10, 5, 8. 11, 16.
alescere 24, 20.
ab excessu Alexandri Ma- gni 46, 11.
Alexandria 35, 20.
aliraentum trahere 11, 1.
alternis 36, 25. 4r, 17.
alvus 10, 13; in alvo promi- nens quiddam 10, 26.
amotus procul a republica 29, 8.
Anaxagoras 9, 23. 10, 5, 14, 22, 24. 11, 12, 20.
Anaximaxder Milesius 7, 23;
anguis dentibus consitis 9, 6.
anima divina 21, 29. — ani- mam nobis dat sol 13, 24.
animi principale in capite 10, 12.
annale munus 5, 7.
anuales veterum 33, 16.
anniculus 35, 24.
annus naturalis 36, 26. 40, 14. 41, 2. 44, 12. 47, 2, sive naturae 44, 7; solis annus 37,6; annus civilis 36, 26, is ad naturalem ex- aequatus 43, 1 ss.; anni vertentes 36, 20, 29. 37, 14. 38, 4. 39, 12. 40, 10 ss. 46, 21. — annus mag-nus 30,4. 36, 29. 37, 5, 14, 16. 38, 9; anni maiores 36, 17 ss. — anni deceramen- stres 42, 10 ss. 44, 8. — annus ccclv dierum 42, 18. 43, 20. 48, 2. — annus ver- tens Romanorum 42,
6 ss. ; urbis anui 45, 20; anni luliani 44, 5. 45, 21. 49, 13 ; anni A u g u s t o r u m
45, 24. 46, 6; annus ma- gnus Romayiorwn, quod lu- strum appellatur 39, 21. 40, 4. — sequuntur anni aliarum gentium: annus in A e g y p t 0 antiquissiraus menstruus, tum quadrimen- stris cet. 41, 3ss.; annus civilis Aegyptiorum 38, 26; aunus magnusAegyptiorum, qni vocatur kuvikoc 38,22 ss. sive canicularis 38, 24. 46, 20, vel heliacos 39, 3 sive solaris 46, 20, vel 6eo0 ^vi- auTOC 39, 4 sive dei annus
46, 20. — annus trimestris Arcadum 41, 6 ss., eorun- dem magnus 41, 15. — an- nus magnus sive maximus Aristotelis 39, 5 ss, — annus Callippi 38, 15. — anni semenstres Carum et Acarnanum 41, 16, eorun- dem annus magnus 41, 18. — annus Chaldaicus 38, 5. — annus Democriti 38, 16, Hipparchi 38, 18, M e L 0 n i c u s 38 , 9 ; anni N a b o n n a z a r u 46, 8, P h i - lippi 46, 11; annus Phi- loIai38, 13.
ante lucem 51, 12; ante me-
ridiem 50, 28. antestare 29, 3. Antias 32, 24. 33, 21*. 34,
1, 5. antiqui nostri 26, 9; antiqui
sapientiae studiosi 6, 23;
rudis antiquorura credulitas
8, 27. Aphrodisius 40, 15. Aphrodite 48, 11, 20. Apollo 22, 3. 27,13; Apollinis
genitoris ara 5, 10.
76
INDEX IN
.Aprilis42, 13. 48, 11, 19. aqua 7, 24. 8, 12. aquarius (signum zodiaci) 47,
15. Arcades 31, 13. 41, 6. Arcadia 8, 25.
arcana uaturae rimari 21, 7. arcessere deos novis relig-io-
nibus 6, 6. Archytas Tarentinus 7, 3. Aretes Dyrrachinus 39, 13.
45, 6. Argantlionios Tartessiorum
rex 31, 12. argentea saecula 30, 26. argute docet 48, 17. Aricini 47, 29.
aries (signum ^odiaci) 47, 16. Aristarchus Samius 39, 12.
40, 16. Aristoteles Stagirites peri-
pateticus 7, 6. 10, 10, 19.
13, 2, 7, 9, 12. 26, 8. 27, 25.
39, 5. Aristoxenus 9, 19. 17, 15.
21, 25. arithmetica 12, 10. arithmetici Graeci 18, 5. armati spartoeve 9, 7. Arminos (Aegvptius) 41, 5. artes rhetorum 4, 6. "* articuli (corporis humani) 25,
24. ascendere ad fastigium omni-
um virtutum 4, 8. Asclepiades medicus 22, 16. aspicit sol (locum zodiaci)
21, 5, KQTa TpiYajvov 15, 4. astrologi 31,16. 38,20. 40,13.
47, 20. 49, 28. astrologia 12, 9. Athenienses 50, 3. Attica 8,24, in Attica regione
9,4. auditoria saera 29, 26. augescere 41, 17. augurium 36, 11, 13.
Augustorum anni 45, 24. 46,6.
Augustus 49, 15, Caesar 33,6, Caesar Augustus 34, 14; imperator Caesar, Divi fi- lius, quo die Augustus app,el- latus sit 46, 2 ; Divi Augusti edicta 33, 10.
Augustus (mensis) 49, 15.
aurea saecula 30, 26.
M. Aurelius Antoninus 34, 18.
auspicia magistratuum 50, 6, auspicia sumere 4, 29.
autochthones 8, 25.
Aventinus 50, 18.
Babjlonii 50, 1.
barba qua^ido nascaiur 26, 1.
Berosos 31, 19.
bifariam deduci 11, 28, divi-
dere 25, 9. 51, 1. bimus 35, 25. bissextum 44, 3. blandimenta fortunae 3, 2. Boeotia 9, 6. bruma 42, 26. brumalis hora 30, 23.
cadere sub oculos, sub tactum
17, 21. — cadunt dentes ho-
mini 12, 19. 25, 26; co7if.
dentes. Cadmus 9, 9. caelatum opus 3, 1. caelestes menses 47, 13. Quinte Caerelli 3,4, san-
ctissime Caerelli 28, 5. summ a c a e r i m o n i a eolun-
tur (religiones) 38, 1. Caesar: vide l\x\'ms. calefactus 7, 24, calfactus
8, 14. caligine profundae vetustatis
obductus 41, 20; hoc quod-
cumque caliginis^'arro dis-
cussit 45, 10, Callippus Cycizenus 38, 15.
40, 16.
CENSORINUM.
77
campus Martius 33, 3. caniculae sidus 38, 26. 46, 8. canicularis annus 38, 24. canis exortus 47, 2. capere similitudineni verita-
ti8 8,10; te ista non capiunt
3, 5. capillus 16, 7. capitale odium 29, 9. Capitolini agones 40, 4, cmif.
37, 9. 40, 8. Capitolium 22, 6. 50, 17. caput exordiumque nullum ex-
titisse (hominum generi) 6,
28. Cares 41, 16. Carneades 28, 19. caro in hominis figuram con-
vertitur 16, 13; carnem fieri
ex umore 10, 15 , fieri con-
cretam 16, 6; novem dies
iam carnem facientes 19, 16. Cassandrus {Salaminiiis, histo-
ricus) 39, 15. Cassius Hemina 34, 8. KaTCi bid|U€Tpov 15, 23. KttTa IHdYUUvov 14, 22. 15, 20. KttTd TeTpdYUJVov 15, 2, 17,24. KaTd TpiYUJVov 15, 4, 17, 23. cataclysmos 39, 9, cat. prior
44, 17, 18, 26. cavi menses 42, 16, 24. celebrare diem (natalem) 6,
16. censeri tujv fAecujv 3, 10. censu civium habito 39, 24. cerebrum 10, 14. Chaldaei 13, 8, 14. 15, 25. 20,
26. Chaldaicus annus 38, 5. in choleram solvi 28, 14. chorda 17, 24. 18, 2, 9, 24.
19, 1. circulus 14, 23, 26. circulus signifer, quem Graeci
vocant zodiacon, 13,28,/rfm
circulus finitor 31, 23.
circumactus caeli 49, 25.
cithara 22, 3, 15.
civilis annus: vide annus, —
civiles menses 47, 5, 9, 12,
30. 48, 5. — civilis dies
49, 22. civiliter dies quod iempus sit
49, 24. classicum 22, 12. nascendi claustra aperit
natura 48, 21. Cleanthes 28, 21. Cleostratus Tenedius 37, 19. clima, i. e. caeli ad circulum
finitorem inclinatio, 31, 24;
sic clima Siciliae 50, 20. climacter 26, 26. 27,15. 28,7. climactericoe anni 24, 14, cli-
mactericum (annum) 26, 19. cognominare 14, 12. coipit 35, 11*. coisse membra 8, 8. Colchis 9, 6. tuo colla tu 4, 14. porta Collina 32, 27. commentarii xv virorum 33,
10, 20, 22. 34, 11. — comm.
philologi 4, 10. concentus dulcis 17, 9. conceptio 12,11. 13,25. 19,8;
conceptionis fundamentum
19, 27, initium 21, 6, locus
(in zodiaco) 14, 10, 16, par-
ticula 15, 16. concinere (chordas) 18, 2;
dulcissimam concinant me-
lodian 23, 2. concipitur partus 14, 8; con-
ceptum semen 21, 9. concordabiles in cantu effe-
ctus 17, 4. concordant (litterae) 17, 7;
concordantibus phthongis
17, 26. concordessonitusreddere23,l. concrevisse homines in pisci-
bus 8,1; concreta caro 16,7.
78
INDEX m
conciibium 52, 6, conderetur, conditum lustrum
39, 24, 26. in conditii Thebarum 9, 8; a
conditu urbis Romae 30, 27. conformandi partus 16, 3^
(partum) conformari 16,11 \
conf. formare. '
conformatio partus 10, 7. congerere quaestiunculas 4,
11. congi'uenter iunctae (litterae)
17, 6. congruenti ordine 16, 20. congruere ad/^ew 20,26, 37, 11. congruus c. dat. 22, 26; con-
gruae de hac specie opinio-
nes 11, 14. conlocatione facta 18, 18; re-
liquis locis Censorirais fre-
quenlat conferre et conlatio. conpendio dicere 9, 15. cons. 34, 1, 2,4 cet., conss.
33, 21 ; conf. consules. conserere omnis aetatis in-
crementa et deminutiones
35, 24. consimilis 11, 25. couspectus (signorum in zo-
diaco) 13, 26 ss.; consp.
tetragonus 20, 25. conspicit (sol locum zodiaci)
14,17, idem particulam con-
ceptiouis 15, 16. consuetudo loquentium 35, 5,
militaris 51 , 3 {coiif. tamen
similitudo). consules:
jM.Aemilius Lepidus, L. Au- relius Orestes 34, 12.
M. Aemilius M. f. Lepidus, G. Popilius II 35, 12.
Antoninus Pius ii, Bruttius Praesens 46, 16 {ubi cor~ rige Antonino).
Augustus VII, M. Vipsanius Agrippa iii 46, 3.
G. Caesar iii, M. Aemilius
Lepidus 43, 12. ex quarto Caesaris consu-
latu 44, 6. . C. Caesar v, M. Antonius
49, 12. Cilo, Libo 34, 18. P. Claudius Pulcher, L. lu-
nius Pullus 34, 2. Ti. Claudius Caesar iiii,
L. Yitellius iii 34, 15. Gn. Cornelius Lentulus, L. Mummius Achaicus 34, 9. P. Cornelius Lentulus, C.
Licinius Varus 34, 3. Domitianus xii, Ser.Corne-
lius Dolabeila 40, 6. Domitianus xiiii, L. Minu-
cius Rufus 34, 16. C. Furnius, C. lunius Sila-
nus 34, 13. L. Marcius Censorinus, M'.
Manilius 34, 6. Marcius Censorinus, C. Asi-
nius Gallus 49, 14. Pius, Pontianus 45, 16. M. Valerius Corvus ii, C.
Poetilius 33, 23. M. Valerius, Spurius Vergi-
nius 33, 20. Vespasianus v, T. Caesar iii 39, 26. consummare 26, 4. 27, 5. 46,
12. consummatio 12, 23. 21, 16. contentio gregum 9, 24. conticinium 51, 11. conticuum 51, 11*. convenientia (vocum) 18, 19. cor ante omnia in infante in- crescere 10, 10; cor homi- num declarare gradus aeta- tis 35, 20 ss. P. Cornelius Nasica 50, 23. crassior vox 26, 7. creperae res 52, 3. crepusculum 52, 1.
CENSORINUM.
79
crinem deo sacrum pascere
4, 25.
crisimoe (dies) 26, 17; crisi- mon (diem) 20, 8 , (annum) 26, 19.
cnltores sapientiae 28, 26.
KUviKOv (anniim) 38, 23.
(le raedia nocte 51, 10; de
meridie 51, 16. &eKd,ui]voi 15, 23. decedere a vero 31, 11. December 42, 15. 43, 15, 22.
48, 14, 27. decemmestris partns 19, 9. X viri 33, 1. deduci bifariam {imlgo diduci)
11, 28. defectus {solis et lunae) 45, 12. defigere terminum vitae 26,25. definite scire 10, 7. dei annus 46, 20. delictum {in computando) 43,
5, 13. Delphi 38, 1. Delus 5, 9.
Democritus Abderites 8, 12.
9, 23. 10, 13. 11, 9. 28, 22.
38, 16. dentes quando nobis innascan-
tur 12, 18; dentes infanti
nasci 12, 24, perfici 12, 25,
homini cadere 12, 19. 25,
26, excidere 12, 26. Deucalionis Pyrrhaeque lapi-
des 7, 20. bia -rracuuv 17, 13. 18, 11, dia
pason 18, 24. 19, 20. 24, 3. 6id irevTe 17, 13. 18,6, dia
pente 18, 22. 19, 18. 23, 20. 6id Teccdpuuv 17, 12. 18, 3,
dia tessaron 18, 20. 19, 15.
23, 21. 24, 1. 6id\ei|Li,ua 17, 19. 6id^eTpoc 15, 23. Dianae aedes in Aventino 50,
17.
bidcTvma 16, 27. 17, 11, 14, diastema 18, 24. 24, 1, dia- stemata 16, 29, diastematis {dat.) 22, 26.
DicAEARCHus Messcnius 7, 4.
dicare templis sacellisque 4, 24.
dicreverunt [vidgo discreve- runt) 27, 11.
diducere 11, 28*.
dies naturalis et civilis 49, 21 ss., Romanus 51, 9; diei divisio 50, 12 ss. 51, 1, 5 ss. — dies insignes 20, 13. — diemtuum, /. e natalem, 6, 15 {conf. natalis).
dieteris 37, 1.
digitus {mensura) 18, 14, 15, 16.
diluculum 51, 13.
diluvio 39, 9.
dimidiatus 36, 26. 40, 15. 47, 22.
dinoscere 43, 27.
DiocLES Carystius 13, 2, 6.
DioGENES Apolloniates 10, 4, 15, 26. 16, 3.
Diogenes cynicus 28, 14.
DioN {Neapolites, mathe^nati- cus) 39, 14.
Dionysius Heracleotes 28, 13.
DioscoRiDES astrologus 35, 19.
diplasion logus 18, 10.
Dis pater 33, 2.
discerni 34, 23, discretus 51, 6; conf. dicreverunt.
disciplina (Etruscorum) 32, 7, extispicii 9, 10, sapientium 3,7.
discribere (dies pei* menses) 43, 21; aetatem hominis duodecim hebdomadibus di- scribi 25, 16 {uhi vulgatum describi tuetur D; sed ve- rum esse discribi docet Bue- chelerus in Mus. Rhen. XIII 598 ss.)
80
INDEX IN
disignare 30, 26*.
dispar 12, 5. 17, 9.
disparilis 11, 15. 13, 2f2.
disponere membra 10, 22.
dissensio temporum 33, 16.
dissensum participiutn substan- iivi vice usurpatum {similiter ac factum, dictum) : paucu- lis exceptis ab Empedocle dissensis 8, 11.
dives virtutis non minus quam pecuniarum 3, 5.
divinitate animum imbuere
22, 14.
euivis docto in disceptando par 36, 11 ; inter viros do- ctissimos dissensio 40, 25.
dodecaeteris 38, 4.
Domitianus 40, 6.
dona pretiosa 3,19; dono deo- rum 4, 18; conf. munus.
DOEYLAUS 24, 6.
DosiTHEUs 37, 23.
dragma 35, 25. 36, 1.
ducere sexies 20, 1 ; conf. mul-
tiplicati. dulcedo musicae 24, 11. duo 18, 8. 19,25. 25,17; duo-
rum 17, 1, 15. 24, 2. 49, 1;
duum 17, 11 {eoc conieclura).
23, 6. 40, 19. 42,30. 47,26; duarum 17, 8; duos 23, 20. 47, 17. 48, 12 , duo accus. in lege Plaetoria 51, 22; duas 17, 14. 18, 2.
XTi tabulae 50, 26. 51, 18. duplicare 18, 17. duplo maior 18, 9; dupla por- tio 18, 23.
ecpyrosis 39, 10.
^Kpucic 21, 11.
eKxpuDCiuoc 21, 12.
editur partus 13,9. 19, 10. 20, 23, infans 8, 16. 11, 1. 12, 12. 15, 14; edita membra
■ ex terra 8, 7; homines e
terra editos 9, 4. educit (conspectus) maturos
infantes 15, 11. effectus stellarum 13, 20. efficaces visiones 15,6, con-
spectus 15, 18. efficientia 15, 11. polygoni ef ficit latus (linea)
15, 12. elegia Solonis 25, 25. Elis 37, 8. emittantur lineae 14,25; emis-
sae voces 16, 25. Empedocles 8, 4, 11. 10, 6, 9.
11, 13, 15. 12, 1. 13, 3. enarmonion esse mundum
24, 5. enasci 10, 17; enati liomines
lapidibus 7, 20. eviauToc Geou 39, 4. enneadecaeteris 38, 11. enneades 27, 19. enueaeteris 37, 12. evved|urivoi 15, 23. Enkius 40, 21. 51, 25. enrythmos motus 22, 25. eqprjpoc 26, 14. Ephoeus 31, 13. Epicharmus 13, 6. Epicurus 8, 14. 10,6,19. 22,9. EpiaENES Bvzantius 13, 3, 10.
31, 17. epitritos pbthongos 18, 5. ordinis equestris dignitas
29, 12. Eratosthenes 23, 4. 28. 15.
45, 5. Erichthonius 9, 5. erubescere c. accus. et inf. 29, 6. porta Esquilina 32, 28. ethica pars philosophiae 4, 4. Etruria 9, 11. Etrusci 32, 7. 35, 16; Etru-
scorum libri rituales 20, 6.
31, 26, librifatales 25, 15;
nomen Etruscum.32, 17.
CENSORINUM.
81
EucLiDES Socraticus 5, 26.
EuDOxus Cnidius 37, 19, 23.
EUENOR 13, 2.
EuRYPHON Cnidius 13, 4.
exaequare civilem annum ad naturalem 43, 2.
exaquescere 39, 12.
exaratus puer divinus 9, 10.
exempla veterum 4, 17.
^EeqpriPoc 26, 14.
exignescere 39, 11.
exordium 6, 28.
exoritur caniculae sidus 38, 26; ab exoriente sole 49, 23. — ex aqua terraque exortos esse pisces 7, 24; Ericlitlionius humo exortus 9,6.
ad exortum (solis) 49, 24; a solis exortu ad exortum eiusdem astri 50, 2; solet canicula facere exortum 46, 18 ; a canis exortu 47, 2.
experg-itus 22, 15.
exscripserunt disciplinam ex- tispicii 9, 12.
extispicii disciplina 9, 11.
fabulares poetarum historiae
7, 18. facere hostia 5, 4, geuio fa-
ctum 5, 12; occasum, sta-
tionem faciant (stellae) 13,
21. fata 14, 14. fatales libri (Etruscorum) 25,
15; fatalia deprecando 25,
17. Fauni indig-enae 8, 26. fax. prima face 52, 5. febru-araenta 49, 4. februare 49, 5, 7; februatus
dies 49, 10. Februarius 42,26,28. 43,3,16.
49, 1, 3, 10. februum 49, 3, 5, 9. femina 11, 3 ss. 12, 4. 16, 5.
CENSORINUS.
Fenestella 42, 8.
fere 23, 16. 25, 23; ferme 10, 20. 11 , 28. 14, 4. 20, 17. 29, 7.
Ferentini 42, 1.
fetae 20, 16.
fetus (procedit) 8, 1.
figurari una totum infantem 10, 17.
finitor circulus 31, 23.
finitur tota vita humanasepte- nario numero 20, 4.
forma hexag-oni aequilatera- lis 14, 26.
formare. quid primum in in- fante formetur 10, 9; ut- cumque formatus infans 10, 23; diebus lx infantem for- mari 16, 6; corpus quattuor mensibus formari 16, 5; se- ptem formamur mensibus 12, 16; fit corpus iam for- matum 19, 19; initium for- mati hominis 19, 28; homi- nes luto esse formatos 7, 19. — annum ad solis cur- sum formavit 43, 19. — sa- pientium disciplina forma- tus 3, 7.
formidulosus 28, 6.
frugum proventus ac sterili- tates 38, 7.
fuat 51, 22.
FuLVius {fastorum scriptor) 42, 9, 17. 48, 9.
functus officiis muuicipalibus 29, 10.
fundamentum gignendi 19,22, conceptionis 19, 27, matu- rescendi 19, 24.
fundere merum genio 5, 1, 4.
hostiae furvae 33, 4.
futurum tempus 30, 11, 12.
gallicinium 51, 10. Gn. Gellius 34, 8. gemini quomodo nascantur 11,
6
82
INDEX IN
26 ss, — (signum zodiaci)
47, 17. genamiir 5, 17, genitur 5, 18,
a genendo 5, 19. genea 31, 3, 6, 7. genealogoe 8, 22. generaliter 19, 6. generare 7,9; orbem esse ge-
nerantium nascentiumque
7, 13.
geneses mortalium 22, 24,
nocturnae et diurnae 27, 9. genethliaci 26, 20. 38, 5. genius 5, 2 ss. 6, 7. gens {in natura rerum) 7, 14.
8, 23; progeneratis genti- bus 9, 3.
geometrae 16, 22. 17, 16. geometrica ratione 23, 4. gignere 7, 10, genitos 8, 21,
gignendi fundamentum 19,
23. Gorgias Leontinus 28, 24. gradus aetatis humanae 24,
14 ss. — gradum provin-
cialium supergressus 29,12. Graeci 14, 1, 12. 18, 5. 19,23.
39, 18. — historici Graeci
31, 10; Graeci annales 41,
13. Graecia 20, 13. 26, 12. 36,22.
37, 14, 24. 41, 10. 47, 30. Granius Flaccus in libro
quem ad Caesarem {dictalo-
rem, ut videtur) de indigita-
mentis scriptum reliquit 5,
21. gravior vox 16, 24, q)96YTOC
16, 27, tibia 19, 1. gubernari genus humanum
stellarum cursu 13, 19.
liabitum referri (parentis) 11,
10. harraonia 22, 20, dpjuoviav
16, 21*. Hakpalus 37, 22. 40, 20.
haruspicii peritia 32, 7. hebdomadis20,23, hebdomade
25, 26. 26, 7, hebdomades
26, 21. 27, 18, hebdomadae 20, 22 , hebdomadas 25, 11, hebdomadibus 25, 16, 22. 26, 15.
heliacos annus 39, 3.
hemiolion 18, 8.
hemitonion 17, 1, 18. 23, 15,
17, 24, 26, 27, hemitonii 17,
11, 12, hemitonia 17, 17,
hemitoniorum 17, 16. iTTTdxopbov 24, 7. dTTTdjurivoi 15, 22. Hekaclitus 31, 3. 39, 14. Heeodicus 31, 6. Hekodotus 31, 11. Herophilus (medicus) 22, 18. hesperos 52, 1. ^HdYUJVov 14, 22. 15, 20; he-
xagoni aequilateralis forma
14, 25. hiemps (anni maximi Aristo-
telici) 39, 9. HippARCHUs 38, 18. Hippocrates Cous, medicus,
13, 11. 20, 6. 25, 2, 8. HipPON Metapontinus siveSa-
mius 9, 18. 10, 4, 12, 26.
11, 7, 27. 16, 5. historiae fabulares 7, 18, ve-
rae 44, 22 ; in Tuscis histo-
riis 32, 9. historici 32, 24. 36, 13; histo-
rici Graeci 31, 10. historicon (tempus) 44, 15, 21. hora, i. e. anni tempeslas, 41,
12. horae xii diei et noctis 50,
12 ss. ; horae aequinoctiales
40, 21; horarum uomen an-
nos trecentos Eomae igno-
ratum 50, 25. horarium ex agua factumoO,2B. HoRATius Flaccus iu carmine
saeculari 33, 1.
CENSORINUM.
83
horographi 41, 14.
annura horon dici et Grae-
cos annales horus (i. e.
Ojpouc) 41, 13. Horos 41, 11. hostiam caedere 5, 11 ; hostia
facere 5, 4. humanitatis officia 29, 21.
lanuarius 42, 26. 43, 21. 48, 28. 49, 2.
lanus 49, 2.
idibus luniis 22, 6.
ignis 8, 8; ignis divinus 8, 21.
imbuere animum divinitate 22, 14.
Inachi regnum 44, 27.
inaequabilis vox 26, 4.
inaequabiliter 47, 18.
inaudibilis 23, 2.
inbecillus conspectus 14, 17.
inconprehensibilis 30, 13. 40, 22.
incrementum partus 15, 6.
indigitamentum 5, 22. 6, 3.
inefficax visus 15, 4.
inenuntiabilis 40, 22.
infans. quid primum in inf ante formetur 10, 9; una totum infantem figurari 10, 17; utcumque formatus infans quemadmodum in matris utero alatur 10, 23; diebus Lx infantem formari 16, 6; quinque et triginta diebus infans membratur 20, 11; maturos infantes educit 15, 11. — in alvo prominens quiddam, quod infans ore adprehendat 10,27. — conf. editur.
infima vox 16, 27.
infirmiores conspectus 14, 7; infirmum lumen 15, 20.
inflare tibias 18, 17.
ingenitus lactis umor 8, 16.
ingratus beneficiis 4, 16.
inhiat munera ex auro — blan- dimenta fortunae 3, 3.
initia seminis 19, 26.
initiales dies 20, 21.
innascantur nobis dentes 12, 18; conf. dentes.
inpar numerus plenus et ma- gis faustus habebatur 42, 21.
insignes dies 20, 13.
intempesta 52, 6.
intercalare 36, 27, 31. 37, 21. 38, 11, 16, 18. 42, 3. 43, 3, 7, 10, 16. 44, 3.
intercalares menses 38, 14(in- teYcalarii Halmius), sine ullo intercalari 38, 27; inter- calarium mensem 42, 30, intercalario mense 43, 18, menses intercalarios 43, 14 ; cum intercalariis 38, 17.
intervallum tonorum 17, 2,18. 18, 23. 23, 14; intervalla quae gymphonias possint ef- ficere 17, 7; intervalla mu- sicis diastematis congrua 22, 25. — temporum inter- valla 32, 20.
intrepide pernegare 13, 5.
invalido lumine 14, 21.
ircum olere 26, 10,
irquitallire, irquitalli 26, 9, 10.
Isocrates rhetor 28, 23.
Ison rex (Aegypti) 41, 4.
Italia 8,26. 44,9; Italiae gen- tes 41, 24.
Italicum stadium 23, 9.
ludaei 20, 5.
luliani anni 44, 5. 45, 21. 49, 13.
lulius Caesar 44, 4. 45, 23; G. sive C. Caesar 43, 12. 49, 12; Divus lulius 48, 2, Divus (Caesar) 46, 2; conf. Granius.
lulius (mensis) 49, 14.
6*
84
INDEX IN
luNirs Gracchanus 42, 9, 17.
48,9. lunius (mensis) 42, 13. 48, 12,
24; idibus luniis 22, 7. luno 48, 24, 26. luppiter Capitolinus, Olym-
pius 37, 9, — lovis stella
23, 23, a love 23, 25. iuvenes unde appellati sint 24,
21.
3£alendae. ex die Kal. lanua- riarum 45, 23, ex Kal. la- nuariis 46, 1, 18, ex ante diem Kal. Febr. 46, 1, ante diem vii Kal, lul. 46, 15, ante diem xiii Kal. Aug. 46,18; a kalendis in kalen- das 47, 10.
laeteus umor 19, 13; laeteum
conceptionis fundamentum
19, 26; lacteum semen 21,
11. languido radio 15, 19. lapidibus duris enatos liomi-
nes 7, 20. lar 5, 20. Latini 18, 5. 48, 15, 27; gens
Latina 48, 19. Latium 48, 23. 49, 1. Lavinii 42, 1, libamina reddere 4, 27. libare deis 4, 22. Liber 37, 1. LiciNius Macer 42, 7. limus 8, 13, 14. linea 14, 25. 15, 2, 11. LiNUS 39, 14. liquido 3, 7. 13, 27. 17, 20.
30,2. Livius 34, 1, 5, libro cxxxvi
33, 5. locus conceptionis 14, 10, 16. logus diplasion 18, 10. in lubrico sita 3, 8.
LuciLius in libro satlrarum
XVI 5, 27. LUCRETIUS 8, 5. lucumones, Etruriae poten-
tes, 9, 11. ludi saeculares 32, 18ss., sce-
nici21, 29, Pythia 38, 2. luminibus accensis 52, 4. luna 14, 1. 23, 12, 14, 20, 23,
quot diebus singulos suos men-
ses conficiat 47, 21 ss., lu-
nae astrum 41,9, orbis 39, 6
{conf. orbis), cursus 37, 11.
38, 6. (38, 21). 41, 10, 22.
(42, 18). 47, 29; luna nova
36, 24. 47, 8. lunaris mensis 21, 21. 36, 25.
47, 7. Lupercalia 49, 7, 9. lustratur Roma 49, 8. lustrum 30, 4. 39, 22 ss.
luto moUi formatos esse ho- mines 7, 19.
lux. lucem accipere, i. e. na- sei, 5, 9; in lucem venire 13, 26; te in hanc lucem edidit (dies) 6, 15. — ante lucem 51, 12.
Maia 48, 22, 24. maiores natu 48, 13, 22. Maius (mensis) 42, 13. 47, 26.
48, 12, 22. mane 51, 14. maritae domus 5, 25.
Mars 22,2. 48,10,18. - stella
Martis 23, 21. campus Martius 33, 3. Martius (mensis) 42, 13. 47,
26. 48, 10, 17. mas 9, 21. 11, 3, 7, 10, 12, 17.
12, 3. masculi 16, 4. materia hominis 8, 8. maturescere uterus non po- j
tuerit 15, 13; maturescendi
fundamentum 19, 29.
CENSORINUM.
85
maturitas partus 14, 28, a se- ptera mensibus incipiens 12, 21. — maturitas ad stirpem relinqueudam 26, 2.
maturus ad nascendum (par- tus) 12, 8. 16, 2 ; maturos infantes (educit) 15, 11. — hominem morti fieri matu- rum 26, 6.
meatus navis 22, 11.
medici 26, 15, medicorum ex- perientia 21, 8.
medicina corporis 27, 12.
medius bonorum malorumque 3, 10. — media nox: vide nox.
ex medullis profluere se- men 9, 19; medullae ex- haustae 9, 21 , covf. 9, 24.
.ueXXeqpiiPoc 26, 13.
melodian concinere 23, 2.
membratur infan.s 20, 11.
Menestratus 37, 22.
menses naturales 47, 4 ss., caelestes 47, 13 , secundum solem 47, 6, veri solares 48,5, lunares 21, 21. 36,25.
47, 7, civiles47, 5,9, 12,30.
48, 5, antiqui a Eomulo facti 48, 8 ss., pleni et cavi 42, 16 ss,, intercalares {sive intercalarii) 38, 14 ss, — genit. plur. mensum 36, 27.
42, 8, 10. 48, 15, mensium
43, 23. 47, 4. 49, 18. mensurae vocum 17, 21 ; mundi
mensura23, 8; conlationera mensurae non recipit 30,20.
Mercurius 48, 24. — Mercuri stella 23, 14.
meridies 51, 15; ante meri- diem 50, 28, ad meridiem 51, 15, de meridie 51, 16.
)LA6ca, hoc est bonorum malo- rumque media, 3, 9.
metatus uavis 22, 11*.
Meton Atheniensis 38, 10. 40,
18; Metonicus annus 38, 9. militaris consuetudo 51 , 3
(conf. tamen similitudo). sus Minervam 4, 14. ministrante natura 8, 17. mittitur lumen 15, 20, vox
16, 24; conf. emittantur. moderari mortalium geneses
22, 24. modulandi scientia 16, 23, modulo finiti temporis metiri
30, 22; saeculi modulum
finire 32, 1. modus saeculi 32, 19. praef.
p. VII.
moerae (zodiaci) 14, 12.
Moerae, deae fatales, 14, 13.
monstruosae opiniones 7, 21,
morbi animi 27, 13.
morbidus 20, 17. 28, 2.
motus stellarum 13, 19; mo- tuura modus mensuraque 16, 21 ; motus navis 22, 11 *.
multiplicati (dies) per septem 20, 21.
L. Munatius Plancus 46, 2.
mundus sempiternus 7,11, no- vus 8, 20; hunc totum mun- dura rausica factura ratione 22, 22; hunc omnem mun- dura enarmonion esse 24, 5, et org-anura dei 24, 6 ; mundi mensura 23, 8, incendium 39, 10.
raunicipalibus officiis functus 29, 10,
raunus annale 5, 7; munera ex auro vel quae ex argento nitent 3, 1 ; deorum munere 4, 23.
Musae 22, 3. 27, 13,
musica {sive musice) 12, 10. 16, 15 ss. ; rausicae regulae 16, 18; dulcedo musicae 24,11; musice lenire ac sa- nare morbos animi 27, 14;
86
INDEX IN
raiisicam ad natales perti-
nere 21, 23. musica ratione 22, 23; rhyth-
mis musicis 22, 19; musicis
diastematis 22, 25. musici 16, 19, 22. 17, 15, 23.
18, 18. 24, 4. mutuari praecepta ex ethica
parte philosophiae 4, 5. mysteria quae Libero fiunt
37, 1. mjthicon tempus 44, 20. 45,2.
Nabonnazaru anni 46, 8.
uascendi claustra 48, 21; or- bem esse generantium na- scentiumque 7, 13; nati homines ex hominibus 6,27.
natalicii titulo 4, 3.
dies natalis 4, 28. 5, 7. 6, 18. 24, 13. 29, 29. 50, 12. — tuus natalis 30, 2; suo natali 5, 16; suos natales colere 6, 11; ad nostros na- tales 21, 23; a natalibus nostris 22, 20; ad praesen- tes nostros natales 9, 14; et primum natalem tuum et hodiernum 36, 6.
natura ministrante 8, 17, na- tura {ahlat.) 6, 30. 7, 16, ipsa natura 10, 19; annus vertens natura 40, 11, an- nus naturae 44, 7. — se- creta naturae 17, 22, arcana 21, 7, — nascendi claustra aperit natura 48, 21. — reddi naturam parentis 11, 9.
naturalis annus: vide annus; naturales menses 47, 4, 11; naturalis dies 49, 22.
naturaliter dies qiiod tempus sit 49, 22.
Nauteles 37, 22.
nobilitare 29, 28.
nonae septimanae et quinta- nae 43, 27 s.
notis lucidissimis signare 30, 11.
November 42, 15. 43, 15.
nox quomodo divisa sit 50, 13. 51, 2, 5 ss.; media nox 52, 8, ad mediam noctem 52, 8, de media nocte 51, 10.
Nuraa 42, 17.
nurainum suorura effectum (dei) repraesentant 6, 5.
Nymphae 8, 26.
Obliquo luraine 14, 21. observator adsiduus 6, 7. occasus (stellarum) 13, 21. occipit 35, 11. OcELLus Lucanus 7, 2. octaeteris 37, 12, 18, 21, 23. October 42, 14. 47, 28. Oenopides 40, 19. offensiones morbidi corporis
28, 2.
Og-ygii cataclysmus 44, 27.
olympiades 39, 19 s. 44, 19 ss.
Olympicus agon 45,18; Olym- picum stadiura 23, 11.
opes in anirao raaxiraae 3, 14.
orbis generantiura nascen- tiumque 7, 13 ; orbis aeta- tis 31, 4 s. — oi'bis, i. e, circulus, 15, 3; sol annuo cursu orbera suura circurait 36, 23; solis et lunae vaga- rumque quinque stellarura orbes 39,7. — orbis signifer 21, 1 ; in zodiaco orbe 47, 7.
ordo senatus, equester, plebis
29, 11, 16.
organum dei esse mundum
24, 6. oriente qua particula zodiaci
nascamur plurimum refert
14, 6. origo priraa horainum 9 , 13,
mundi 44, 13. OEPnL:us 39, 15.
CENSORINUM.
87
ortus principiumque 6, 29. ostenta 52, 12.
:i:aic 26, 13.
parere vitam, vitae fructum 6, 17. — septimo mense pa- rere mulierem posse 13, 1.
Parilia 45, 20.
Parmenides Veliates 8, 11. 9, 17. 10, 5. 11, 11, 23.
particulae (zodiaci) 14, 9, 11 ss.; particula conceptio- nis 15, 16.
partus unde nascatur 10, 13, concipitur 14, 8 , conforma- tur 16, 3, 11; de conforma- tione partus 10, 7; partus ad nascendum maturi 12, 7, conf. 12, 14; partus non omni tempore fiunt maturi 16, 2; partus maturitas 14, 28, incrementum 15,7; nono et decimo mense edi posse partum 13, 10; partus se- ptemmestris, decemmestris 19, 6 ss.; partus dispari sexu 12, 5.
parvoli 20, 17.
pascere crinem 4, 25.
pathe 27, 14.
pellere chordas 17, 26.
pentaeteris 37, 5. 39, 17. 41, 15.
percipere fruges 4, 20,
perducere aetatem 35, 16.
perfectus homo 16, 8.
perferre, proferre vitam 28, 4.
peripatetici 7, 7.
pernegare 13, 5.
persequi locos ex artibus rhe- torum 4, 7.
Persius 4, 29.
personatus 22, 7.
pertendit visus 15, 2.
pervidere 21, 8.
phaenon 23, 25.
phaethon 23, 24.
Philippi anni46, 11.
L. Philippus censor 50, 21. Philolaus Pythagovicus 38,
13. 40, 14. philologi commentarii 4, 10, philosophi 26, 16; opiniones
philosophorum 46, 25. philosophiae pars ethica 4, 4;
vetus philosophia 27, 4. phosphoros 23, 16. phrenetici 22, 16. q)06TTOC 16,26, q^e^YTOi 16,25;
phthongon 18, 15, phthon-
gos {accus.) 17, 23, phthon-
gis 17, 26. piare 49, 4.
piscis (signum zodiaci) 47, 16. Piso Censorius 34, 7, in an-
nali septimo 35, 9. M. Plaetorius 51, 19. Plato Atheniensis 7,4. 17,18.
28, 11, Plato ille veteris
Philosophiae sanctissimus
27, 4. Plautus 51, 25. humilior plebis ordo 29, 16. pleni menses 42, 16, 27; ple-
nissimus potentissimusque
conspectus 15, 13. poetica libido 9, 1 ; poetica
saecula 30, 27. poetae 31, 9; poetarum fabu-
lares historiae 7, 18. poiygoni latus 15, 12. pontifices 43, 6. portenta 32, 5, 7, 26. portio 18, 8, 20, 22, 23. 19, 2.
20,12.47,20; pro sua quis-
que portione 6, 2. postmodum 49, 19. potentissimus conspectus 15,
13. praecepta ad beate vivendum
4,4. praedicare facunde 4, 9; id
fieri non praedico 4, 13. praedicationem omnium vir-
88
INDEX IN
tutum in aliquem conferre
29,4. praedicere pauca 13, 28. praegnans {substant.) 20, 14;
praegnas terra 8, 7. praemia vitae 6, 14, conf. 6,
17. praesens tempus 30, 11, 12. praesides (in provinciis) 29, 25. praeteritum tempus 30, 11. praetor urbanus 51, 21. prima face 52, 5. — probitas
prima 29, 19. primigenii homines 7, 15. principale animi 10, 12. principium 6, 30. 7, 12. 8, 19
cet. ; principium parentis
11, 8. procreari seminibus parentum
6, 25. prodigia 25, 21. producere vitam 36, 4; conf.
perducere et perferre. profari 11, 16. proferre vitam 28, 4; ohiectum
vitam vel aetatem excidit
25, 18. professores sapientiae 7, 21.
9, 16; artis professor 22, 18. progeneratis gentibus 9, 3. Prometbei molle lutum 7, 19. promisce 17, 3. propagare genus hominum 8,
18, multa saecula 6, 26 {conf.
successione). ad propositum revertor 24,
12. proselenoe (Arcades) 41, 7. Proserpina 33, 2. providentia dei 8, 21. provinciales 29, 12. proximantia sibimet zodia 14,
18. pubem apparere 25, 26. pubertas 8, 2. pubescere 12, 19, 28. publici redemtor 43, 9.
pueri ityide dicti sint 24, 18. ne puncto quidem temporis
6, 8. pyrois 23, 22. Pyrrha 7, 20. Pythagoras Samius 7,2. 16,8.
17, 16, 22. 19, 4. 21, 14. 22,
13, 22. 23, 6, 12. Pythagorici 7, 3 ; Pythagorica
opinio 15, 26. Pythia (ludi) 38, 2. Pythicum stadium 23, 12.
(Juadragensimos dies habent
insignes 20, 13. quadrans diei 43, 28, tres quadras (partes) 21,3. quadratus numerus 27, 5, 22.
— quadratus (sol) aspicit 21, 5.
quadrigae 25, 14. quadripertito 51, 2, quaesitum solvere 5, 14. quaestio prima et generalis
6,23. quaestiuncula 4, 10. XV viri 33, 10, 19, 22. .34, 11. Quinquatribus minusculis 22,
6. Quintilis (mensis) 42, 14, 47,
27. 48, 14, 26. 49, 12. Quirini aedes 50, 16.
radio languido 15, 20.
ratio numerorum 17, 24, vo- cum 16, 14. 18, 4, sescupla 19, 17, duplex 19, 21; rau- sica ratione 22, 23, geome- trica 23, 4; in stellarum signorumque ratione 31, 16.
— disputata ratione 11, 15 ; rationum opiniones 7, 22; Chaldeorum ratio breviter tractanda est 13, 14; inter- calandi ratio 43, 6.
recipere honorem dignitatem ce^. 6, 14; credulitas recepit
LofC.
CENSORINUM.
89
cwn acciis. et inf. 9, 1. — nullam recipiat longitudi- nem 30, 13, conlationem raensurae non recipit 30,20.
reclamare 22, 9.
rector (navis) 22, 11.
reddere naturam parentis 11, 9, similitudinem patris 11, 21.
redemtor publici 43, 9.
referre habitum (parentis) 11, 11, faciem parentis 11, 22, ludos 34, 5, 20.
regifugium 43, 3.
regulae musicae 16, 18.
religiones in Graecia celebratae 37, 24.
repraesentantdei effectum nu- minura suorum 6, 5. — re- praesentare sexum parentis 11, 5, vultus matris 11, 19.
reserare secreta naturae 17, 23 * ; conf. rimari.
retro observare 34, 22; retro delictum corrigere (zn com- putatione) 43, 13, retro di- numerans 45, 12.
rhetorum artes 4, 6.
rhythmi musici 22, 19.
rimari arcana naturae 21, 7,
ritualesEtruscorum libri 20,6, 31, 26.
Roma 49, 8. 50, 21; urbs Roma29, 26. 30, 27. 36, 8; Romae 36, 10. 37, 9. 42, 7. 44, 9. 46, 17. 48, 2.3. 50, 14, 26; a Roraa condita 45. 19.
Roraani 39, 22. 42, 1, 6, 11. 47, 10. 48, 15. 49, 4; popu- lus Roraanus 36, 15. — Ro- manorum saecula 32, 18, Romani saeculi raodus 32, 19 , civile Romanorura sae- culura 36, 5.
Roraulus 48, 8, 18; Rorauli urbis condendae auguria 36, 13.
Sacellura 4, 23.
sacerdotii honore conspicuus
29, 10. sacra publica 50, 6. sacrare deis 4, 19. ludi saeculares 32, 18. 33,
6, 12, 18. 34, 1 ss. 35, 2, 3. saeculura 30, 5, 25; naturalia
saecula 30, 28 ss. 31, 26ss. ;
civilia saecula 30, 29. 35,
8 ss. ; Romanorum saecula
32, 18 ss. 36, 5. — saecula
multa propagare 6, 26. «al calidus fertur in lustratione
49, 8. sallunt mortuos 35, 20. sanctissimus (Plato) 27, 4;
sauctissime Caerelli 28, 5. sanguineus umor 19, 13; san-
guineum semen 21, 12. sanguis in carnem convertitur
16,13; sanguinem non con-
tinere 20, 16 , co7if. semen. sapientiae studiosi 6, 23, pro-
fessores 7, 21. 9, 16. sapientium disciplina 3, 7. Saturni stella 23, 25. SC. 49, 14. scenici ludi 21, 30; Varro de
scaenicis originilDus 32, 25. schemata stellarum 13, 20. scribetur forraa hexagoni in
circulo 14, 26. scrutari 31, 17. secreta naturae 17, 22. secta stoica 8, 19, Pytbagorae
21, 15. sedem occupat (semen) 11, 8.
12, 3. semen unde exeat 9, 16; se-
men ex medullis profluere
9, 20; seraina parentura 6, 25 ; utrumne ex patris tan- turamodo seraine partus na- scatur, an etiam ex matris
10, 3; calor, frigus in pa- rentum seminibus ll,16ss.;
90
INDEX IX
semen in sangiunem con- vertitur 16, 13, vertitur 20, 10; quod ex seraine con- ceptum est 19, 12; semen non retinere conceptum 21, 9; initia seminis 19,26; se- mina tenuiora 11, 6, den- siora 11, 7; profuso seniine 11, 12, modo semiuis fieri 11, 27.
sementis humana 31, 5.
semitonion 17, 1* cet.: vide liemitonion.
senarius numerus 19, 11, 22.
amplissimus senatus ordo 29, 15.
senes el seniores unde dicti si7it 25, 1. 24, 23.
September 42, 14. 47, 27.
septemmestris partus 19, 7; septemmestres infantes 15, 11.
septenarius numerus 12, 15.
20, 3. Septimius 34, 18.
servare secreta naturae 17,23. Servius Tullius 39, 23, 25. sescupla portio 18, 22, ratio
19, 17; sescuplo lougior 18,
15. sesquialtera portio 18, 7. Sextilis (mensis) 42,14. 43,22.
47, 26. 48, 27. 49, 14. sexus (procreatorum) 11, 5 ss.
12,5. iibri Sibyllini 33, 1. Sicilia 50, 19, 20. signa (m caelo) 23, 27. 31, 16;
signa (zodiaci) 14, 3 ss.
39, 7. 40, 12. 47, 7. signifer circulus 14, 1, orbis
21, 1; signifer {siibstani.) 15,5.
similitudo liberorum 11, 14; similitudo testatur u s u s militaris legendimi videtur 51, 3 {conf. 'praef. j). xi).
simplices voces 16, 25, sym* phoniae 17, 10.
sistere. ut hi referrentur ludi statum esse 34, 20.
SOCRATES 21, 25.
sol annuo spatio metitur zo- diacon 14, 4; quot dies in uno quoque signo moretur 47, 15 ss.; solis cursus 37, 10. 38,6. (38,21). 41,22.43,19; solis orbis 39, 6 {conf. or- bis); sol quantum distet a terra 23, 17; quam vim exer- ceat in stellas 13, 20 ss. — solis annus 37, 6; secundum solem quomodo mensis fiat 47, 6. — a novo sole, id est a bruraa, 46, 25.
solares menses 48, 5.
solaria Romac statuta 50,14ss.
solidi hominis materia 8, 8; dies solidi 21, 17. 37, 17, menses 37, 17, anni verten- tes 37, 15, 18.
SoLON 20, 4. 25, 7, 11, 25.
solstitium aestivum 46, 26.
solvere munus genio 5, 7; hoc — quaesitum solvendum vi- detur 5, 4.
soni (in musica) 16, 20 ss.
SosiBius 45, 4.
spartoe 9, 7.
opiniones de hac s p e c i e con- gruae 11, 14.
speculari 21, 6.
spiritus semen comitaus 10, 20; per animi spiritum mo- lestiis corporis superatis 28, 18.
stadiodromoe 25, 14,
stadium 23, 7, stadia 23, 6, stadiorura 23, 5, 13; sta- dium Italicum, Olympicum, Pythicum 23, 9, 11, 12.
Staseas peripateticus 25, 10. 26, 24,
CENSORINUM.
91
fitatae (var. script. stantes) stellae 13, 18.
statio (stellarum) 13, 21.
stellae tam vagae quam sta- tae 13, 17; conf. vagae.
stilbon 23, 15.
stoica secta 8, 18.
stoici 10, 4, 17, 20.
stomachi infirmitas 28, 1.
Straton 13, 2.
subnotare 51, 5.
suboriri 9, 18*.
subtendit (conspectus) sextam partem circuli 14, 23.
ad subtile esaminare 31, 8.
subtiliter tractare 24, 9, di- cernere 27, 10.
successione prolis multa sae- cula propagare 6, 25, ubi successioni coyii. L. de lan [Milnchener gel. Anz. XXI F n. 155) coll. Cic. Catil. II, 5, 11: mihi ahlativus non vi- detur tempiandus esse.
SUETONIUS 42, 10.
sufferre laborem 22, 10.
summa vox 16, 27.
summitas terrae 24, 2.
supergredi gradum provincia- lium 29, 12.
supertertius (phthongos) 18, 8; portio supertertia 18,20.
supplicationes 22, 1.
suprema (pars diei) 51, 16 ss.
sus Minervara 4, 14.
suscipere ac tutari 5, 19.
suspicere memoria 29, 2.
symphonia 17,8. 18,20. 22,11. 24, 4, symphoniae 17, 9, symphonian 17, 26. 18,6. 19, 17, 20. 22, 17, svmpho- niam 19 , 15 , sjmphonias 17,7.
CL)|U(pujvoi voces 16, 16.
tabes corporis 35, 23. Tao-es 9, 10.
ludi Tarentini 33, 2. Tarquiniensis ager 9, 9. Tarquinius 42, 17. Tartessii 31, 12. telion (numerum) 19, 23. temperatura disparilis stella-
rum 13, 22. tendere chordas 17,25. 18,10. Terentius 3, 10. terminalia 43, 3. 44, 3. terra 7, 24; homines e terra
editi 9, 4; terrae radices 8,
15 , circuitus 23, 5. terrigenae 8, 24. TGCcepaKCCTaiov tempus20,20. tetraeteris 37, 3. TeTfxxYUJvov 15, 2. 17, 24; vi-
sio tetragoni 15, 6. ad tetragonum conspectura
20, 25. Theano Pythagorica 13, 1. Thebae 9, 8.
Theophrastus 7, 7. 21, 27. Thessalia 8, 25. Geou eviauToc 39, 4, sive dei
annus 46, 20. GuuuOoi (raensis) 38, 26, sive
Thouth 46, 14. tibia 18, 11 ss. 22, 3. tibicen 22, 1, 2, 4. TiMAEUs 5, 10. 45, 5. tonus. toni 23, 14, touonl7, 1.
23, 23, tonura 17,17, 23,18,
tonorum 17, 2, 11, 14. 24, 2,
tonos 23, 19. 24, 3. tragizin (TpaYi^ieiv) 26, 8. tribunalia provinciarura 29, 25. trideeies 36, 24. trieterica raysteria 37, 2. trieteris 36, 30. 41, 18. TpiYUJVGV 15,4,17,23; visio
trigoni 15, 6, triuraphus 22, 2. Tuscae historiae 32, 9. Tusculani 47, 27. tutari 5, 19. tutela genii 5, 16.
92
INDEX IN
Ubera matris 11, 2.
umbilicus 10, 25.
Umbria 50, 3.
umor 8, 9, 16; ex umore car- nem fieri 10, 15; umor la- cteus, sanguineus 19, 13.
ungues 16, 7.
uniformis 14, 6.
unus quisque 6, 4. 7, 14. 14, 4, 16, 12. 24, 16, 25. 25, 9. 31, 25. 32, 6. 47, 7, 9, 13.
usque c. accus. 24, 17, 20, 24. 48, 14, conf. adusque; us- que ad 12, 21. 35, 26, ad hunc usque (annum) 46, 12; usque adhuc 31, 8; usque adeo 47, 18; usque dum perveniat 21, 4.
usquequaque 14, 27. 49, 6.
usurpat loquentium consue- tudo 35, 6.
uterus 15, 13. 19, 9, ab utero matris 6, 9, in matris utero 10, 24; uteri nescio qui 8, 15.
utrubique 19, 2.
Tagae stellae 13, 17. 14, 2. 22, 24. 24, 8. 39, 6,
Valerius Publicola 33, 19.
M'. Valerius {Messalla, consul a. u. 491) 50, 19.
Valerius : vide Antias.
bona valetudo corporis 4, 25 ; valitudines corporum 20, 7.
validiores conspectus 14, 7.
Varro 24, 15. 25, 16. 32, 10. 34, 5. 35, 19. 42, 10. 44, 15. 45, 10. 48, 15; in eo libro cui titulus est Atticus cet. 5, 5; in libro qui vocatur Tubero cet. 15,26; de scae- nicis originibus libro prirao 32, 25; libro antiquitatum duodevicensimo 36, 9.
V. C. 45, 16.
vector navis 22, 11*. venarum pulsus 22, 18. Venus 48, 11 ; Veneris stella
23, 16. verbi causa 18, 13. vergiliarum ortus et occasus
47,1. Veegilius 7, 20*. 52, 1. veritas in obscuro latet 31, 25;
veritatis similitudo 8, 10;
ad veritatem accedere 15,.
28. versata est quaestio 6, 24;
haec existimatione versata
(sunt) 7, 17; dissensio in
sex septemve annis versata
45, 9. verum scrutari 31, 17; a vero
decedere 31, 11. vesper (stella) 52, 1. vespera 51, 24. vesperugo 51, 25. Vettius [augur) 36, 10. vetus philosophia 27, 4; vete-
res poetae 51, 6. — veteres
5, 20. 6, 21. 12, 12. 28, 25.
29, 1; veterum annales 33,
16; nostrorum veterum san-
ctissimorum hominum exem-
pla 4, 16; conf. antiqui. vetustas 27, 24. videre dicitur (sol locum zo-
diaci) 14, 21. 15, 1. vigilia prima, secunda cet.
51, 3. visiones tetragoni et trigoni
15,6. visus inefficax 15, 15. vitae finis legitimus 28, 12,.
conf. 25, 11 ss. vocitare 8, 25. 24, 23. 26, 19.
37, 12, 49, 10, praeierea ad-
modum usitatum est vocare,- votum ostentandi 4, 12; a vo-
tis auspicia sumere 4, 28. vox. voces quae in musice
cO)uqpujvoi vocantur 16, 15;
CENSORINUM.
93
Yocum concentus 17, 9; vox gravior, acutior 16, 24; in- ter infimam summamque vo- cem 16,27; voces simplices et utcumque emissae 16,25; promisce iunctae 17, 3, nec sub oculos nec sub tactum cadentes 17, 20. — vocem (humanam) crassiorem et inaequabilem fieri 26, 7.
ex Vulcani semine exortus 9,5.
vulturis [ahlat.) 36, 14.
vultus matris repraesentare 11, 19.
Xenocrates 7, 4; X. Pla tonicus veteris academiae princeps quem ad annum vi- xerit 28, 16.
Xenoplianes Colophonius 28, 21.
Xenophon Socraticus 3, 18.
Zenon Citieus 8, 18. 31, 7. zodio [ablat.) 14,23. 15, 12,
16, zodia 14, 18. zodiaci 14, 12, zodiacon 14,1,
in zodiaco orbe 47, 7.
INDEX IN FRAaMENTUM.
Acronyclios 59, 11.
acutus angulus 61, 14. 62, 5.
aequilateratum ( triangulum )
62, 1*. aequilaterum triangulum 62,
1, (tetragonum) 62, 12. aequinoctialis circulus 56, 12,
17,23. 57,6; aequinoctialia
(signa) 57, 18. aequinoctium vernum , au-
tumnale 56, 13. aer 55, 15, 19. 60, 10 s. aether 55, 17, 18. 58, 3. AetMopia 56, 19. Alcman 63, 15. amblygonium (triangulum) 62,
4. ampliibracliys 67, 12. 72, 8. amphimacrus 67, 19. Anacreontius 71, 11. anapaestus 67, 11. 68, 18, 21.
69, 7 ss. 72,9, Aristopha- nius 70, 11. 73, 18, octona- rius 70, 14, Aristobolius
70, 17.
angelicus 71, 9. 73, 22. angulus 61, 6 ss. 62, 4 ss. antichthones 56, 23. 57, 2 *. antipodes 57, 1. antiscopoe 57, 2*. praef.Yiu. antistoechoe 57, 2*. Apollo 66, 2, 6.
aqlia 55, 6, 15, 19. 60, 9, 10, aquarius (signum) 60, 5, aquilonius circulus 56, 6. Archebolios 71, 17*. Archilochius 71, 17*. Archilochus 63, 11, 13. aries (signum) 56, 13. 57, 13,
17, 18. 60, 4. Aristobolius 70, 17. 71, 17. Aristodolios 71, 17*. Aristophanius anapaestus 70,
11. 73, 18. Aristoxenus (musicus) 63, 21.
64, 18. aspiciunt inter se stellae 59,
15, 21, 28. (Attius) 69, 3, 5. augescere 58, 30. australis circulus 56 , 6 , tro-
picus 57, 5,
bacchius 67, 16. 72, 15. biforme (siguum) 57, 16, 19.
59, 25.
bisyllabi (pedes) 66, 23. brachysyllabus 67, 13, 21. 68,
19, 22. 71, 4 ss. brumalis tropicus 57, 5.
Caelum 56, 4 ss, 58, 1. 59, 1.
60, 10. Callinus 63, 11.
INDEX IN FRAGMENTUM.
95
calor genitalis 59, 4.
cancer (signum) 56,11. 57,19.
60, 2. cantus 63, 22 ss. 64, 9, 20. capricornus (signum) 56, 10.
57, 18. 60, 4. carmen 63, 16. 64, 13, 19. 65,
5 ss. cathetos 61, 12. (Catullus) 68, 25. 71, 7, 21. centron 59, 17. 61, 18, 20. Chloris 64, 7 *. chorda 66, 1. chorius 67, 3, 7. 69, 7, 12. 71,
4ss., catalecticus tetrame-
tros 63, 12. XpOj|ua 65, 5. Chrysippus 55, 17. Chrysothemis 66, 7. circuitus 70, 20. 71, 1. circulus 61, 17 ss. 62, 19; cir-
culi in caelo 56, 5 ss. , in
terra 56, 15 ss.; circulum
suum transit (luna) 58, 10. cithara 66, 2. Oleantmes 55, 16. commata 63, 14. creticus 67, 19. 69, 20. 71, 4,
8, 22. 72, 11. crusmata 64, 13. crusmatica 61, 13.
dactylicus (hexameter) 68, 6. dactylus 67, 9. 68, 3, 18. 69,
7 ss. 72, 6. defectio soHs 58, 9. deficere (videtur luna) 58, 8. delitescere 59, 13. diametron (circuli) 61, 19. diametron (signum) 59, 19. diapason 66, 15. diapente 66, 15. diatessaron 66, 14. bidTOvoc 65, 5. diesis 66, 13. diezeugmenu adiectione 66,
10; trite, paranete diezeug-
menon 65, 20. digerere figuras 60, 18. domus stellarum 60, 1 ss. Dorius 65, 6, 9. duodecasyllabus spondiazon
72, 4. duodenarius paeon 70, 10.
eicere rectam lineam 62, 18;
eiectae lineae 63, 2. elegiarii 63, 11. elementa 55, 2, 15. 56,2; ele-
menta metrica 64, 21. 66,
20 s. eminentiae terrarum 56, 20. emittere (lineam) 61, 20*. (Ennius) 68, 10. 70, 3. 72, 5. epipedos summitas 61, 3, epodi 63, 14. errantes stellae 57, 20*. Euenus 63, 11. euthygrammoe formae 61, 21.
facit ortum (stella) 59,7, sta-
tionem 59, 12. faventes stellae 59, 28. figura 60, 18. 61, 15 ss. fila nervorum 66, 3. finire, i. e. definire, 64, 18. fixae stellae 57, 20, 22. flammatur luna de sole 58, 5. formae 60, 21. 61, 21. 62, 6.
Gedrosia 56, 19*. gemini (signum) 60, 3. genitalis calor 59, 4. geometrae 62, 16. geometrica 60, 17 s. geometrica ratio 60, 15. gressio 69, 6.
ctpiUGVia 65, 5, harmonia 64, 14. harmonica 64, 12. hebes angulus 61, 13. 62, 5. hemicyclium 61, 21.
96
INDEX IN
heroicus 72, 17. 73, 1, 8, 22,
23 {conf. hexameter), spon-
diazon 72, 19. Hesiodus 63, 10. heteromeces 62, 8. hexagonon (signum) 59, 21. hexameter heroicus 68, 2. 71,
9, 22. Homerus 63, 10. (HoRATius) 70, 7. 73, 11. Hj^menaeus 64, 7*. hypate hypaton 65, 16, hypate
meson 65, 18. Hypate (Musa) 65, 15. hyperbolaeos 66,11; trite hy-
perbolaeon 65, 22.* Hyperides (musicus) 63, 20. hypermixolydius 65, 11. hypodorius 65, 7. hypolydius 65, 8. hypophrygius 65, 7.
iambicos trimetros 68, 23. iambus 67, 2, 7. 69,2ss., octo-
narius 69, 20, septenarius
69, 26. Idmonia 64, 5*. Idomena 64, 5. ignescere 58, 3. ignis 55, 15. 58, 25.
INCERTORUM POETAEUM VCrSUS
69, 13, 18, 22, 25. 70, 5, 12, 15, 18, 23. 71, 3, 12, 16. 72, 2, 10, 12, 14, 20. 73, 7.
inmittere lineam 63, 1. intendere citharam 66, 2. iutentiones (organi) 65, 13. lonicus 73, 10, a maiore 70,4, a minore 70, 6, septenarius
70, 2.
lovis stella 58, 15. 60, 4, 6. Ismarica nympha 64, 5. isosceles (triangulum) 62, 2.
leo (signum) 60, 2. libra (signum) 56, 13. 57, 18. 60,3.
lichanos hypaton 65, 17, me-
son 65, 18. linea 60, 22 ss. (LucANUs) 72, 25, (LUCEETIUS) 68, 5. luna 58, 5, 24. 59, 3. 60, 2, 5. Lycores 66, 6. Lydius 65, 6, 10.
Martis stella 58, 17. 60, 3, 6. materia 55, 3, 4. matutina statio 59, 8. medium, i. e. centron, 62, 18. melice poetice 63, 16. Mercuri stella 58,21s. 60,2,6. Mese (Musa) 65, 15. metra 66, 17 ss. metrica 63, 9. Mimnermus 63, 11. mixolydii 65, 11. modulatio 65, 3 ss. modus {in musica et jnetrica)
63, 19. 64, 11 ss. 65, 4. 66,
8, 13, 21. molossus 67, 15, 21. 72, 16. motus 64, 20. multilaterum 61, 23. mundus 55,8,11. 58,1. 60, 14. Musae 65, 14. musica 63, 6 ss. 64, 10 ss. musici cantus 64, 9. musici 63, 20. Musius 64, 6,
iiatales 57, 14.
natura provida (stoicorum)
55, 9. naturalis institutio 55, 1. nete synemmenon 65, 19, Nete (Musa) 65, 15. NlCOCRATES 64, 5. NlCOSTEATUS 64, 5*.
normalis 61, 12.
nota 60, 22 s.
numerus 60, 16, 19. — numeri
{in metrica) 63, 15, 17,19,23.
66, 17 ss. 68, 1 ss.
FRAGMENTUM.
97
Occasus (stellarum) 59, 7. octonarius iambus 69,20, ana-
paestus 70, 14. organica 64, 12, 14. organum 65, 13. > Orpheus 64, 4.
orthogonium (triangulum) 62,
3. ortus (stellarum) 59, 6 s. oxygonium (triangulum) 62, 5.
paeon duodenarius 70, 22, de-
narius (?) 71, 2. palinbacchius 67, 18. 71, 8.
72, 13. paralleloe lineae 62, 13, cir-
culi 56, 7. paramese 65, 20. 66, 11. Paramese nympha 66, 7. paranete diezeugmenon 65, 20. Parnasia nympha 66, 7*. parypate hypaton 65, 17, me-
son 65, 18. pedes 66, 19 ss. pentameter elegiacus 68 , 16.
(72,24). 73, 1. Periclymenus 64, 7. Perimedes 64, 8*. pertransit 58, 13. Phalaecius 71, 6. 73, 6. Phrygius 65, 6, 10. Phyllis 63, 20. Pindarus 63, 18. Pisander 63, 10. piscis (signum) 60, 4. planities 61, 6. 62, 13. poetica 64, 1 ; poetice melice
63, 16. polon anaphora 57, 11*. Polyidos 63, 20. postmeridiana statio 59, 12. postulata geometrarum 62,
15 ss. Priapeum 71, 20. 73, 23. principia 55, 2, 6, 13. proslambanomenos 65, 16,
CENSORINUS.
pyrrichius 67, 1, 5. 69, 2. 70,
8 ss. 72, 2.
q^uadratum 62, 6. quadratus (versus) 69, 16. quadrilaterae formae 62, 6.
rarescere 55, 4. reccidere 55, 13. 70, 5. rectus angulus 61, 11, 12. 62,
4, 8 ss. repugnantes stellae 59, 29. rhombos 62, 9. rhythmica 64, 12. rhythmus 64, 3 ss. rubrum mare 56, 20. Rythmonius 64, 4, 6.
Sagittarius (signum) 60, 4. Saturni stella 58, 11. 60, 4, 6. Saturnius numerus 71, 15. scalenon (triangulum) 62, 2. scorpio (signum) 60, 4. scutula 62, 9, 10. semitonium 66, 13. senarius (versus) 68, 23. septenarius (iambus) 69, 24,
lonicus 70, 2. signa (zodiaci) 57, 9 ss. 58,
15 ss. 59, 9 ss. — signum
(in geometria) 61, 7. 62, 17. signifer circulus 57, 8 ; signi-
fer 57, 4, 12. 58, 4 ss. Simonides 63, 12. sol 55, 16. 58, 5, 8, 21, 26.
59, 3, 7 ss. 60, 2, 6. solidum (signum) 57, 16, 19.
59, 26. solistitiales circuli 56, 9, 22.
57, 6; solistitialia (signa)
57, 18. solistitium hibernum 56, 10,
aestivum 56, 11. soni 65, 16. speculum 58, 27.
7
98
INDEX IN FRAGMENTUM.
spondiazon 72, 16, duodeca-
syllabus 72, 4, heroiciis 72,
19. spondius 67, 3, 5. 68, 3 ss. statio matutina (stellae) 59,8,
postmeiidiana 59, 12. stellae 57, 20 ss. stoici 55, 3, 7. summitas 61, 1, 2, 4. syllaba 64, 21. 66, 20 ss. syneramenos 66, 8 ; trite, nete
synemmenon 65, 19.
taurus (signum) 60, 3. Telesilla Argiva 63, 16. tempora 64. 19, 20. ^6, 21, 23.
68, 12 ss. tenor 55, 3.
Terpander 63, 10*. 66, 9. terra 55, 15, 20. 60, 8 ss. tetragonum 61, 22. tetrag-onum (signum) 59, 17. tetrametros cboriacus 69, 16. Thales Milesius 55, 5. (TiBULLUs) 68, 17. 73, 3. Timotheus 63, 20. 66, 11. Tiresias 64, 7. tonos 66, 14. trapezia 62, 12. triangulum 62, 1 ss.
tribrachys 69, 7.
trigonum trilaterum 61, 22.
trigonum (signum) 59, 16.
trilaterum 61, 22.
trimetrus 72, 18", 24, comicus 69, 10, Hipponactius 69, 11, iambicus 63,12. 68,23, tra- gicus 69, 2.
trisyllabi (pedes) 66, 24.
trite synemmeuon 65,19, die- zeugmenon 65, 20, hyper- bolaeon 65, 21.
trochaeus 68, 4, 6.
tropici circuli 56, 8, 21; tro- picus australis brumaiisque 57 , 5 ; tropicum (signum) 57, 15, 17, 19. 59, 23.
Vagantes stellae 57,20*. 59,1. Veneris stella 58, 21, 23. 60,
q e
(VeWilius) 68,8. 71, 10. 72, 7.
73, 15, 19. versus 64, 15. vigescere 59, 4. virgo (signum) 60, 3. vocalia intervalla 64,17, tem-
pora 64, 18.
zonae 56, 15.
Unfcre ZHuttcrfprad^e,
iljr IDerben unJ) tl^r IPefen»
Pon prof, Dr. 1&. IDBtr^e*
3,, vetb, ^luflage. [Vm «. 269 5.] 8. 3n £nn>b. geb. 2 mf. 60 pf.
5ie ruljt auf toiffenf djaf tlidjer (Srunblage, ifi jebodj g c m c i n d e r )1 3 n M i clj unb' ftberaus anregenb gcfdjviebcn. 2ln eine furse, flarc Sdjil^crung ber rdunilidjen unb jcits Ild?pn €ntQ)irfeInng unfcrer Sprcidje fdjliefet ftdj eine ausfitljrlidjc, fctjr Icbenbtge unb feffelnbe ParftcIIung bcr neuI)odjv>cutfdjen Sdjriftfpradje, unb iwav wixb junddjji iljre Bejicljung ^ur Dolfaart, jui.. Stammesart, ^um 5tani>c unb sur jetoeiligen <Sefit.'nng erortert unb fobann itjre (Elgentamltdjreit tm Cautnjanbel, in ber IDortbicgung, VOoxu bilbung, IDorJbebcutung unb Sagleljre be^anbelt. I)as Sudj ifl nidjt in ^orm eincr Iet)rmd"^-igen llberftdjt obcr eines nadjfdjlagcwerfes gcfdjriebcn, fonbern als eine lebi Ijafte unb anfdjaulidjc €r6ttcrnng, unb ^coat in eincr tbeife, bic gecignct erfdjcint, b i e dnfterlidjcyuffaffuri^gDomlPefennnfcterniuttctfpradjc ju bcfdmpfcn «nb bie rociten Kreifc ber (Bcbilbcten 3u feffeln unb 3U unterridjteti.
ncbft einer Darftellung 6es £ebens im5 6er Sprad^e 3ismarcfs.
3fur Sdiufe utttr ^am
auggettjd^lt, ()erau§gege6en uttb karBettet t)ou (Stabtfc^urrat ^rof. Dr. l&ftxr %u^n.
[VI u. 243 ©.] gr. 8, ^n Origtnot-Setntoanbbanb 2 m.
®et gettjaltigc Qfntialt unb bie bottenbete gorm ber {Reben unb poltttfd^en Sriefe aSiSinardg, bie fic^ iibcrafl tn bet Ge^tolften 2Beife mit bem i^ii^altc bedEt, erfieben bie felben ju flafftfcfien aBerten unferer Sitteratur. 2)er iiBernjdltigenbe ®ebanfenrei(f)tunt, bic ©cfiarfe unb ^lov^eit, bie Stnfd^oultc^leit unb a3ilblt(^fett, bie tjolfstiiinlicrje ^roft unb |)Ioftifd&e Jftunbung beS 2Iu3brud§, burc^ftro:^It bon jilnbenbem SUi^ uni) geiiiiittjoHein ^umor, bor aHem ober ber gro§artige notionale ®ef)alt loffen bie aiebeff" uub Sricfc «nfereS Slltreic^SfonjIerS al§ ffienfmaier unfereS beutfd^en SenlenS uiib eut|)finben§ ctfdjcinen, toel^e bie Qfol^r^unberte iiberbauern ttjcrben. Sen 3vebcn unb Sriefen ge^t elne SebeuSgefdiid^te be3 grofeen (staat8monne§ uub eine SlOIjonblung iiber bie ©prod^e IBismarcfS ol8 einlettung toorauS.
Jtruna. ^mi^iilt Beltrenja^eu
bBttt htxiijtijtn BoIkB unb JBtnBr 3IugEnb xoxititvtxia^li t)on ^axt ^einric^ ^ecR.
= SBol^Ifeae 9ludga5e. =
58ier Sietlc, in 2 rcid^en iieinnjanbbanben. ^ret§ 4 SUl!. 60 ^f. StU(^ fn 4 cinjelnen pbfd^ fortonierten Si^eilen: I. Scil: ^ttbrttit. 80 «Pf. n. 3:eil: Dic ^idef unflcttfage. 2 m. 10 <J5f. m. Xeil: 5f < Sttftc p.?SteIanbb.$d>m{eb. 90<Uf. IV.Jeil: 5)fcttt($ Don|Jcrn u.f. ^cfeffcu. ianf.80«JSf. ©iefe neue Seorbeitung ber beutfd^en Jpetbeufogen, roelc^e nic^t fnr boS ffinbe?= ottct, fonbem fiir baS gebilbete ^iubtifum unb bie reiferc Sugenb beftimmt ift, itjirb »on ber ftrittf ubcreinftimmenb olS ein tioraiiglidjcS 58ud) onerfannt, ouggejeic^net burcf) ein!)eitli^e fi:oin|JDfition unb tiinftlerifdj tjotlenbetcn 6til. S)er SSerfaffer Ijot ouS ber SScrglcid^ung ber bentfcf)en unb notbifc^en ftbertieferung, in ftetem ^inbtifE ouf bie Sbee bc3 bet ©oge ju ®runbe liegenben religi5fen 9J?t)tI)U§, bic ec^ten unlf. urfprflnglid^en ^uQt toiebcr^ctflcfteat.
l^erlaggbutfjljanblung 3. (B. ^tnbntx in Egty|tg,
gCn erfcfidpfcnbcr alig^mcinberftiinMicS?t tgeSanb* rung taprben in a6aerc6Io(rcnen tSfinm^en ouf tni(irenfc?iaftlitfler <3runtilaqe cujjfenbe ^gar^ IteUungen totd&tioer igeDiete in planboHer 'Bt^ fctiranRMng au^ aifen gbieigen be^ XPifTeng gebotcn, bie toirRIttSe ^cfriebtgung unb bauern^ ben JButsen 5U eetoipren bcrinijoen unb fomit auf angemeineg '^ilntercfre retfincn ftdnnen. '*»-^
SHu^ Batur unti ^Eiftc^taelt.
>§^tnniiun9 hiijTenftliaftliri^^gEineinbcrfianblitliec ^arflcaungen '^'^^^^^'S au^ anen a5ebieten be^ D^iffenf* •w«r<^-»««r^-<ir >^i^^ Momtlit^ ttitijtint tin ^inbt^en bon 130— ido ^. 3U I .IJ&lr., in ffcfrfimartiDonem Cinfianb 5U i Mfi, 25 PU >«*»*>• 3[e6e# 25anbcSicn ifl in firi& afijefrigiloffcn unti einscln saufltrift.
Sttft, SBaffrr, fiii^t itnb SBdrtne.
9ld)t SSortroge auS ber ej^ert- mental 5 ©^emie tton ^^Srof. Dr. moti^mann, mt 103 mh.
SJtd^t SSortrage auS bem ©eftiete ber ej= j3ertmental»e]^emie. giiftrtunterfiefonberer iBeriitffid^ttgung ber aUtftglid^en ©licfiei' nungcn be§ profttfci&en Seben§ in ta^ ^ex-- ftfinbniS bet d^emijc^en ©rfc^einungen ein.
^ic lieutfi^eit fBolWammt untt 8anbfi|ttftett tjon ^rof. Dr. O. SSctfc. 2Kit 26 mb.
6d^ilbert, burc^ eine gute Slusma^I bon Stabte», CanbfdSaftS' unb onbcren SSilbern unterftiifet, bie ffiigenort ber beutfd^en @ouc u. ©tammc.
^e 8ei6e9itlitttt|en unb i$re Se» ^eutttng ffir bie ®efttttti|eit oon
«Prof. Dr. m. 3anbcr. m 19 Mh. im %tit imb auf 2 2;afe(n.
28ill barii&er auffldren, ttjeS^oIB unb untcr mcl^en Umftanbeu bie Seibe§= itbunflen fegenSreid^ mirfcti, inbem c§ i^r Sffiefen, anbcrweit bte ia SScfrad^t fom» mcnbcn Crgonc befprid^t.
Unfere ttiilltiofien JlttUur^flanjen
oon ^rit^otbogent Dr. ®icfcn =
f) 0 g en. SO^^it ga^Ir. 9lbb. im Scjt.
SSermittelt burd^ bie ©d&tlbetung bcr
ftidjtigften ftultur bcr ®ctrctbcpf[onjcn ju=
glcid^ in onft^oulid^cr gorm ttffgemeinc
botanif(^e ftenntniffc
9Qtt unt) Seben M Sierel bon
Dr. m. ^aadt. TO xaMr 2rbb. im Xejt.
SBemtog 5U cincm ftcffercn aSerftdnbniS unferer llmgebung, unfercr greunbc tn
tau§ unb §of unb gelb unb aEBafb suju^ren- )er aautpf gmifi^en S^eUfil ttttb Xier oon ^rof. Dr. tart (Sd- ftcin. TO 31 Slbb. im Stcft. Scr ^obe mirtfd^oftlt^c ©ebeutung 6confprud^enbe ^ampf crfa^tt eine cin» ge^cnbe , cBcnf 0 tntereffantc mtc le^tteit^e 2)orftcIIung.
^ttS Ji^ettter oon «Pritjatbo^entDr.
S5orin§li. mu 8 SSilbniffcn.
Cafet 6ei ber 95orfii^ning ber brotna'
tifc^n (:i<attunecn bie bromatift^en 9)?ufter
ber 83STf er unb Settcn tfiunlid^ft felbft rcben.
SDcr Sfltt UB SBcUflHS 0. «^rof. Dr
^. ©rf)einer. aKit ga^Ir. mb.
SE&tU in bai> tiaupt);robIem bcr aftro=
nomic, b. (JrfcnntniS b. aajcltoa», cinfa^rcn.
«ttSfit^rfi^e i0tt^rierte fJraf|ie«te uttctttgertri^ nn^ |io|lfrei.
SBerkg uon B. <&. tleubncv in &tipm-
6ieBcnte tjcrbefjerte toffage oon ^rof. Dr. ^lMar (^xitt.
3Wtt ga^Ircic^cn ^lbbilbungcn. Sc?.*8. «Prcig flcTjcttct 14 «01!., rcic^ gcbunbcn 16 Wl 60 <|Jfg.
= IB^ol^If eile ^ui^aUn ju Bebeuiettb emagigten ^veif en. ^
Hif «imjr mh ^txiftrt ^t$ klaf(xf±tn ;Xltjrttim$* «popurarc 5i«^t^o=
Io0ic bct (Sried^en ttnb 9i5mcr. S5on$.833. StoII. 7.2IuUaflc. S!Jlit 42 SHBbilbungcn noc^ antifen ^ttiftnjcrlcn. 8. SBo^Ifeilc SluSgafcc Oebunben .^8.60.
^Xt SBOBtn ttS Wantfrijitt ;3CitfrtUttt0» ffirja^Iungcn ou§ ber alten aSelt. aSon $. saj. ©toll. 5. Sloflaoc. Swei Sonbe mit 92 2l6bilbunflen nac^ antifen ^nfttDcrlcn. 8. aBo^Ifcile Slu?gal»e. ©ebnnben JC 4.50.
©gfrijtrijte htt ^tkttittt mh ^Smtx xn i3l00ra}il|iett* ason^.aB.ston
2 JBonbe. 8. Sluflaflc. I. 2»ic^eIben®ricd^enIanbSim Sricfl unb gfricben. ®cfcl^id^tc ber (Sried^eti
in bioflrot)^ifd§er gomt. 3Jlit 1 ©tofilftid^. 8. aBo^Ifeile Slugg. @eBunben^«: 8.— n. 2)ic fielbcn flflomS im ftrieg unb grieben. Oefc^id^te ber JR8mer in 6iO'
9ra<)W«^er gorm. 2Kit 1 ©to^Iftic^. 8. 933oI)IfeiIc 8lu8flo6c. ®ebunben.^3.60
«rjiililttttgett UU$ htX ttltttt (!5«flljtll|t]e* Son ^. SB. ©toll. 2 «anbt^en. s. 3n 1 Sonb getiunbcn ^3.75.
iBiUJCr aUifli htm ftttjjrtJrflifrijJtt Mtn* SBon ^.SEB.StoIl. gRit sol^trcic^eu 9IBBilbungcn. 2. SHuflaflc. 8. SBo^Ifcilc 2tuSflabe. OcBunbcn ./^ 8.—
Hiihtx mst htm aitrSmifrijctt Mtn. s8ou $. m. ©toii. mt m^
tcid^en aiBBilbnngcn. 2. Sluflogc. 8. 3BoI)Ife{Ic 2Iu§go6c. ©cBunben Ji 8.60.
IDiJ MtlfitX htX grierirtfrijJtt Citterfttur* ©inc ilberfid^t bcr Iloffift^en fiitte. rotur ber ©tiec^en fur bic reifere Suflenb unb gteunbe beS SlltertumS. S8ou §. SB. <gtoIf. «Jtit einem ©to^Iftirf). 8. SBo^Ifcilc 2lu8go6e. ®cbunben »^«: 2.70.
Mt MtipX UX r0mifrirCtt CtttcrutUr* einc ii6erfic^t ber Ilofrtfc^en Sittc» rotur ber 8l6mcr fiir bic reifere ;3ugenb unb fjfteunbc be§ Slltertumg. fiSon fi. SS. ©toll. awit einem ©to^Ifad). 8. SBo^Ifeilc SluSgote. ©eOunbcn M. 2.70.
mattbcruttsett burrij ;?Clt-a5ricrirettitttt3i* sscn ^.sB.stoii. g«it io^ireic^cn
ftotten, ^lftnen unb Sltifiilbungcn. 3n jmei Seilen. I. 2:eil: 25cr S)SeIoponne8. n. Jeil: aJHttel' unb 'Stoxb-- ©riedjenlonb. 6. SBoTjIfeile 2lu§gafie. Sebct SBonb gcB. M.t.—