IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT-3) 1.0 ^^ 1^ 1.1 itt I2i2 122 St L£ 12.0 M mi^E^ < 6^' ^ HiotogFaiM: Sciences Carporatian 23 WIST MAM STIHT VVHSTIR,N.Y. 14SM (71«)t7a-4S03 1^ ^^. 4^' ^ CIHM/ICMH Microfiche Series. CIHIVI/iCIVIH Coilection de microficlies. Canadian Institute for Historical Microreproductions / institut canadien da microraproduction* hiatoriquas Technical and Bibliographic Notes/Notas tachniquas at bibliographiquaa Tha Inatituta haa attamptad to obtain tha baat original copy availabla for filming. Faaturaa off thia copy which may b9 bibiiographicaiiy uniqua, which may altar any off tha imagaa in tha raproduction, of which may aignifficantiy changa tha uauai mathod off ffiiming, ara chacicad baiow. D D D D D D Coiourad covars/ Couvartura da couiaur I I Covara damagad/ Couvartura andommagéa Covars rastorad nnd/or laminatad/ Couvartura rastauréa at/ou paiiicuiéa □ Cover titia missing/ La titra de couverture manqua Coiourad maps/ Cartes géographiques en couieur Coioured inic (i-e. other than biua or blacit)/ Encra de couieur (i.e. autre que bieue ou noira) Coiourad piates and/or iliustrations/ Pianches et/ou iiiuatrations en couieur Bound with other material/ Raiié avac d'autres documents Tight binding may causa shadows or distortion aiong intarior margin/ La re uure serróe peut causer de i'ombre ou de ia diatortion Ie long de ia marge intérieure Bianic leaves added during restoration may appaar within tha text. Whenever possibie, these have been omitted ffrom ffiiming/ il se peut que certaines pages bianches ajoutées iors d'une restauration apparaissant dans ia texte, mais, lorsque ceia était possibie, ces pages n'ont pas été ffiimées. Additionai comments:/ Commentaires suppiémentaires: L'lnatitut a microffiimé ie meiileur exempiaira qu'ii lui a été possibie de se procurer. Les détails da eet exempiaira qui sont paut-étre uniquas du point da vue bibliographiqua, qui peuvent modiffier üne image reproduite, ou qui peuvent exiger une modiffication dans ia methode normale de f iimage sont indiqués ci-dessous. I I Coioured pages/ D This item is ffiimed at the reduction ratio checked below/ Ce document est ffiimé au taux de reduction indiqué ci-dessous. Pagaa da couiaur Pages damagad/ Pages endommagées Pages restored and/oi Pages restauréas et/ou peliicuiées Pages discoioured, stained or ffoxei Pages décolorées, tachetées ou piquées Pages detached/ Pages détachées Sh3wthrough/ Transparence Quaiity off prir Quaiité inégaia da i'impression Includes suppiementary materif Comprend du matériei supplementaire Oniy edition availabla/ Sauie édition disponibie I — I Pages damagad/ I I Pages restored and/or laminated/ r~n Pages discoioured, stained or ffoxed/ I I Pages detached/ rri Sh3wthrough/ I I Quaiity off print varies/ I I Includes suppiementary material/ r~n Oniy edition availabla/ Thfl tot Thfl pos offt ffiin^ Orii beg the sioi othi ffirst sior oril Pages whoily or partiaily obscurad by errata slips, tissues, etc, have been reffilmed to ensure the best possibie image/ Les pages totaiament ou partieliement obscurcies par un ffeuiiiet d'errata, une pelure, etc, ont été ffiimées è nouveau de ffapon è obtenir ia maiileure image possibie. The shal TINl whii Mar diffffi entii beg right requ meti 10X 14X 18X 22X 26X 30X 1 V 12X 16X aox 24X 28X 32X lire détails iM du modifiar |ar una filmaga Tha eopy fllmad hara has baan raproducad thanks to tha ganarosity of: Library of tha Public Archivaa of Canada Tha imagas appaaring hara ara tha bast quality posslbla considaring tha condltion and lagibility of tha original copy and in kaaping with tha fllming contract spacificatlons. Original copias In printad papar covars ara fllmad baginning with tha front covar and anding on tha last paga with a printad or lllustratad Impras- sion, or tha back covar whan apprcpriata. All othar original copias ara fümad b»ginnlng on tha f irst paga with a printad or lllustratad Impras- slon. and anding on tha last paga with a printad or lllustratad Imprasslon. lóes L'axampiaira f Umi fut raproduit grica è la générosité da: La bibliothéqua das Archivas publiquas du Canada Las Imagas suivantas ont été raprodultas avac la plus grand soin. compte tanu da la condltion at da la nattaté da l'axampiaira fllmé, et en conformité avac las condltions du contrat de filmaga. Las axemplaires originaux dont la couverture en papier est imprimée sont filmés en commengant par la premier plat et en terminant soit par la darnière page qui comporte une empreinte d'lmpresslon ou d'lllustration, soit par Ie second plat. salon Ie ces. Tous les autres axemplaires originaux sont filmés en commenpant par ia première page qui comporte une empreinte d'lmpresslon ou d'lllustration et en terminant par la darnière page qui comporte une telle empreinte. The last recorded frame on each microfiche shall contain the symbol ^^ (meaning "CON- TINUED"), or tha symbol y (maaning "END"), whichaver applias. Un des symboles suivants <: ««iparattra sur la darnière image de cheque microfiche, selon Ie cas: Ie symbole -^ signifie "A SUIVRE", ie symbole ▼ signifie "FIN". re ly^aps, plates, charta, etc, may ba fllmad at different reduction ratlos. Thosa too larga to ba entireiy Included in one exposure are flimed beginning In the upper left hand corner, left to right and top to bottom, as many frames as required. The following diagrams lllustrata the method: Les cartas, planchas, tableaux, etc, peuvent ètre filmés è des taux de reduction différents. Lorsque Ie document est trop grand pour ètre reproduit en un seul cliché, il est fllmé é partlr da l'angia supérieur gauche, de gauche è droite, et de haut en bas, en prenant la nombre d'imagas nécessaire. Les diagrammas suivants illustrent la methode. y errata ld to nt ne pelure, ipon è 1 2 3 32X 1 2 3 4 5 6 ••«rjr- / ' 1 t r l ; y - \ / ■/ / / 4. / -, R E I DOOR N OORD AMERIKA. EEKSTE DEEL *-*: u < :JA-- % '•■>? -f ^ . 0>?-'***i>t,._ ^■- fiAhiffS J,ju»éiz . tftr Jeï.ft^eijy^ rTTé UTRKCHT 6y J.v. Sclioonlioven & ComT^.e?i G.v. de Brink Jz. • ■) 1-, r^^ ^" ■, !»--'■■• -«J^-p, -«— mr R E DOOR NOORD AMERIKA, CED^^N DOOR DEN H E £ R P I E T E R KALM, Profeflbr in de Huishoudingskonft op de Hoge School te Aobo , en Medelid der Koninglylic Zweedfclie Maatfchappy der Wetenfchappcn. Vercierd met koperen Platen. E E R S 7'E DEEL. Te U T R E H T, By J. V A N S C H O O N H O V E N en Comp. EN G. VAN D«N BRINK Jan z. MDCCLXXII. T '\ DER INTEKENAREN. r.". BofehQ Bofch r BofchC. Bofch ' jlaljl (Mejuffr. dt Wei, . . . van) in *s(Ia^e. jlalmetC. . . ) Tc K otterdam groot ^pier. Abhikerk tromp (Florut) Borgemeeller en Rnad der Stad Hoorn. jfbrahamt Cf^O Boekverkoper te Middel» b^, a Exemplaren. Jtlphen (Mr. D, v«n)Griffier der Stad Leyd. Mplien QMr. Hiermynau wa») te Utrecht. Avink Junior { Theodorus. ) Baalde QS. I. ;BoeicverkoperteAni(lerdam 20 Exempl. Baalde (Piertr) oud Schepen der Stad Rott. Baaien (10 te Dordrecht. HaerJUcher C • • • ) Boekverkoopcr ie Cleef , a 'Exempl. Saerfelvum (Marcellui) S. Min. Cand. te Amfterdam. BareUCJ. JU.) J. U. D.teAmfterdara. Beerthuyzm (H,) te Utrecht. Beeft (P.van) te Dordrecht. Berman (Ginulit) Boekv. te A«(lerdam. Siejterios ( Jan )Mr. Beeldhouwer te Amft* fiU^^ (C. F.) te Amfteidam. t- leeker (^DaniH) te Amfterdam. BlesCM,) Heere van Moergdlel te*s Bofch. Bluïïé enZoon(^fr.)Boekvs.teDordrecht. Boddaerd ( P. } M. D. Oud Raad der Stad Vliffingen en LidvanverTchddeGdeecde GenoodTchaopen enz. te Utrecht. Bogaard ( . . . j te Leyden. Bozaerd (Hemunus van den) Coopman te Leyden. Bois Hoolevoerf ( Ifoak du") Oud Scheixn Brwjn lyorisjte 1 en Raad der Stad Alckmaar. Buma (Wybe') te Bmn (J.) PmfcflbrMed.et Anat.teAmft. Boom (Mtjufr. Catharina) Gcb. van Dru- ncn te Middelburg. Boonen (Mr. D.)Borgcm. der Stad Harderw. Boreel Jansz. CMr. Jacoè) Raad en Advoct. Fiscaal in de Admiraliteit te Amfterd. Bofch (Jan) Boekv. te Haarlem , 3 Exempt. " " 'acofruj)Bockvcrkop. te Rotterdam. fan Servaas) Boekvcrk. te Utrecht. . C. ten^ Boekv. te Utr. 10 Exempl. ^ V. van den") te Amfterdam. Bofch \Reyer van den') te Amfterdam. Bofch (Dirk vanden) te YlTelftcyii. BórveltCMr. . . . ) in 'sHage. Braam (^P. van) Boekverkoper te Dord* recht, 2 Exemplaren. BraSearius (/tbraham) Notaris te Amfterd. Brtf/unburgh (Albert) te Alckmaar. Brink ( Rudolph Arend ten) Pnsdicant te Amftcrdatn. Brink Ja.ïuz. CG' van den) Boekverkoper tft Utrecht 17 Exempl. voorverfclieidcn. Brink QJan van den) Horök>g|emaker te Parys. Broes (P.) Predicant te Amfterdam. Broes (Anthotrf) te Amfterdam. Bronckhorfl (Mr. Adriaanvan) Raad in de Vroedfchap der Stad Utrecht. Bruglmum (jtlhaimtes) Clerq irt de Stadl Bank vanXeeninge in'sHage. Bruin(L de) te Dordrecht. Bruyn iPetrusde) Airotheker te Utrecht. Bruyn f Af .de )Boekv. te Amfterd. 7 Exemp. Bokkenberg (JoJMmes) te Amfterdam. Bold (/.) BoeRv. te Groningen , 4 Exemjd. Bolte (Gerrit) te Deventer. Som (G.) Boiekyericoper te AmAerdsun* Amfterdam. Sneek. Burgh \1. van der) Boekv. te Amfterdam. Bufth(X-) Makelaar te Amfterdam. Cambier (Mr. ^fflcofc^Kanonikin'tCapittel van St. Pieter te Utiecht. Cd- # h' LYST n*R INTEKENAREiN. ;:/ // 'il CaptUiH (dt Hoog Wtl Gtboartn Heer R. J. Bonn VM itr) Heer van de Marlch en Lashincr • Lid der Edelen en Ridderlchap des Gnumchaps Zutphen. Chafiilain ( Mr. C. P. ) k Lcyden, beft Pa- pier. CZürf C^iftff yM)Boekverkoperin*sHage 3 Ëxempl. Coca {ConulUu) Med. Candid. teLeyden. Cmraü (Pttrm^ Boekvcric. teAmfterdam. Corbach (7. S. vtn) te Amftcrdam, Orhehn IThomas^ Boekverk. te Vliflingen. Cofier (P.) Secretaris van TilborgenGoiric. CraoyyoHgtr {OrtJUoên Bngttbtrt) te Am» fterdam. Cramtf ( Hendrik fP^Uini) Coopman te AoifiduSiii* Crêmir( I. H. ) Boekverkoper te Breinen. Daalm ( JV. va») Boekveitoper in 'sHafe 3 Exenplaren. Dahihtrg (C. O.) te Amfterdam , beft Paa. Domme IPieter van) DireAeur van net Zeeuwfche Gcnootichap der Wetenlchap- penteVlüIingen, Lkl van de Koninglyke Uottingfche Maatfcliappy der VVeten- fchappen , als mede van de Kcurvorftefyke Mantichappy der Wetenrchappcnia &«• en , te Amuerdam. Damme (i.H.van) Boekverkoper teLeyden fi Exemplaren. Tkdel (JanHudde) Borgetneefterin *sHage. Demter (F...) Boekverkoper te Amfter» dam , 4 Exemplaren. DieUn ( Mr. IT. /. B. van ) te Utrecht. Doet (Mriaan van der) Capitein ter Zee tea dienfte dezer Landen» DMum (A. y.) Predicant derOoopsgezinü de Gemeente te Huyzen. Dominieut (Dtgnus) Secretaris te Yerfike. Doomiek CM. van) Lid der Gefwoore Ge- meente der Stad Deventer. Domfeiffer (/. S.) Hoog en Nederduifche Boekverkoper in *sHaf e, 2 Exemplaren. Dreyhavft (C. /.)J. U. Stud. te Amfterdam. Drunen (i. J, van) Lid van het Zeeuwfche Genoonchap der WetenC:happen teVIis^ fingen en Iredicant te 'sBoicn. Du/art (H.) Heere van Nooidgouwe Secre- taris &c. te Ooltgensplaat. Ditmasi )teA)pbcti. Duuren (De HoogWd Ocboorcnilecr/). van) ordinaris Gedeputeerde der Staatcti van OveryirelenRugecrundlVjrgemecftcr te Deventer. Duvelaar (Mr. Abraham) Vryheer van Duinbeek, Gedeputeerde ter Provintiaalc Reekenkamer des GraaAykhcidsvan Zee- land wesena Middelborg, Uewiidhebber der Wcft-Indifche Compagnie ter Kamer Zeeland. Djk (Janvany te Amfterdam. D. tr. V, M, Te Dordrecht. Eek ( /. ^.) Ihfedicanr te Amfterdam. EMe (Mr. K. H. van) te Utrecht.. Eichkam (>f.) Boekverkoper te Amfterdam. Endt lAry van der)» Rotterdans Engelbert (E. Jlf.)mdicantte Hoorn. Bngelberts (G. H.) te Amfterdam. ErUrepCP.L) Boekv. te Amfterd. 4 Exemi*. £^ii(70A. Lttjfdftf va»)Courant. te Deli't. A^x ( /. P. van^ Reffcerend Schepen tier Stad 'sBofch. Faille iComelit de la) Coopman in *sHagc» Falmouth ( . . . , )tc Utrecht. Feith (Mr. Rhymit) te Zwolle. AcMne lunior (CbrfMÜ/) teAmfterbeltpapier. Ou. 'If LYST OBR INTEKENAREN. CttffteCC N.) nockvcrkopcr te Amflerdan. CuiUod(B*rnariui} te Amiterdam. HaakmoH tluak) te Amfterdam. HagmlNuoUuuvaHdtr) tcGots, HStUut(jhigt^inutStgiw)t»Huaicm. Hakn (Johm Davii) Med. Ooft. en Pro- fèflbr te Utrecht , beft papier. HttnmtdXS. van} Boekveric. te Amfterd. if«M«f7A(7(m)teZicrikzec. .. . ^ HtwurU Dr. fohantut Findtrieus) Mathei. & Aftronotn.PiDfiiflbr te Utrecht. Htnskit(ir.)Kmonik van Oud Mimftcrte Utrecht, beft papier. Htuvil (Mr. Htnürik Hirmamu van dra) GrÜRer in den£d.HovevanUaiecht. /foibt (Jobannts) te Amfterdam. Hotvenaar(M9lph Airiaan) te Rotterdam. Holswildirt (O.) te Amfterdam. Hooft (yacobus) te Haarlem. Houten ijan tm)Boel(vcrfcop. te Amfterd. Houttuyn (de Erven van f.) ikwkveikoper te Amfterdam, ar Exemplaren. Hwtndad (MartJmtx) te Rotterdam; Hovj^ljoiturfKitt Amfterdamr Hwtrt iHmnêny Prediranr t* Am(WntofMi Ut^Ujingn ( Lubbartm) Boekverkoper te üroningen, ii Exemplaren. Hwjdttoj^iWiüm) te Utrecht. Huytnuin {Jactbusy ik)ekverkoperteGoei. HuijfitmCi.van) te Amerslbon.. Huyur (/. C. it) Konft Cravewte Amfterd. Jong (P. dt) OrofTaaid van VUerdenen Se- cretaris te Vechel. Jwi»ns tC. A.y Lid der Gefwoore Gemeen- te der Stad Deventer. 2#(^ra;amIVedicant te Papendrechr. Koojmtan tlVynand) Fabritiueur en Koop- mimtelTnvcht. Koperfmit (ira/^rtt;>Maketaarte AmfterJ. Kroe IA. van der) Buekverkoper re Amfterd. Kroe {,A. van der) ^(voor een ander.) jrra>/( ƒ>.(/• )Bockv. te Amfterd. 6 Excmp. Kuifert (G.yte Dordrecht. Laf rent Ijohannetyte Amfterdam. Lambreehtfen (Mr. Anthony Pieter) Meer van Rithem Borgemeefter en L. C. vm Sonsbeeck, Pcifionaris der Stad Vlifllngui voor de BibUotheck der Stad Viifling. beft pap. Lange (Mr. Bonaiventura de) Rnad in de Vroedfchap en Regeerend Schcpai der Stad (jouoa. Laiubergen ( Jrend) te Amfterdam, lMmltna%n'{Htnr{aa)A Exempl. Leermmdl P. H. van) te Gouda. Leescollegie in Wageningen. Leesgezelfchap te Heom. Leessezcifchip onder de ZfairpreukLufltot Wetenfchap, teDoMrccht. Leesgeaeirchap onder de Direfti^ van J. C; vaiv Hemen te Middelburg. Leesgczelfchap, Concordia re Hoorn. . LeesgezelTchapte Heusderii iMver (Camm$)it Amfterdam. Ltxravtn (GabrUl) re Amfterdam. Leyien (De Hoog Wel Gcb. Heer Baron va») van Weftbarendrecht,Generaal Ma- joor van deCavallerie. Liyien(PieterBar(>nvan)Heat van Nieuw, fand f Gedeputeerde ui de Rtad van Staat* Liendertf. . . tmm) te Rotterdam. UiHuniJoan CAr(/le/A)Koopm.te Amfter. Ltmq O**) Planter te Demerary. Lefei (./f .>Boekverk. te Rottei^ 3 Exempl. Louwaard iyaeobut)tt (Soes. Lubeley (Hendrik) te Amfterdam. tbagh en Zoon ( Mtjufr. de Wed. J. ) Bockveik(^)ei6 teyUckDaar. Maan »*>-^JJU.1 LYST DCR INTEKENAREN. ii Mam (Reynoud) Notaris te Zicrikzee beft pap. Mantn {Arit van) ilovcnicr te Monnic» kcndam. Mariniffen (Mr. J^ohannes) Rckcnmccfter der Provintic Zeeland en Schepen en Raad te Vccrc. Marmi (ƒ. ^.) Stempcifnyder vanHtHine Ed. Mog. Mum te Utrecht. Marre {Evert de) Regent van 'tOudezyds Huyszittenhiiys te Amfterdam. Martens ijan Hendrik) Koopinaaa te Amltcrd. J»f. D. W. Meeling (Pieter) Notaris te Amfterdam. Meer X-^braliam van der) Koopman te Maasfluis. Meefter (IT.de) Borgcmcefter der Stad Har- derwyk. Mejhre CMr. Phüippus Matthias) Borgc^ meefter in 'aHage. Metzedelaar f^o/tafmer) Apotheker te Rot- terdam, beltpap. Meülen {Wilkm van der^ Regent van 't Ou- dezydsHayszittenhuyc te Amfterdam. Meyijan Rederik de) Raad ia du) Lieutenant onder de Ar- tillerie. Poolfitm {Mejuffr. de Wed.J.J.van)Saida Drukkeres te Utrecht 4 Exemplaren; Pot{L) Coopman te Rotterdam. Ras (Mr. Daniel) Raad in de Vroedichap der Stad Alckmaar en wegens deiêlve örds» Gedeputeerde ter vcrgadcringc van haar Ed. öroot Moogende. iLeeJ[fen( Hendrik) tcAmfleTdim.- Regideth (p. A.) Predicant te Aiiperoi^ gen. Renffelaar [A. van) te Amfterdam. Remelaar (Comelia yudecum van) Gcb. Cramer te Amfterdan?» Rtnmirs (YoAannei) te >kmftcrdam.' Repelius (T,) Boekverkoper te Thiel. ReiïelaariLA.) Vec-rtige te Dordrecht. Rtbrjtmu G.) Rekenmeefter der WelMn- dirche Compagnie ter Kamer Zeeland te Middelboig. Riet/chooten ( JPiïlein van) Grutter te Utr. Ripierfevan Hoolvoerfi Mr. 3t»cob) Schepen de/ atad Hoorn. Roelofsvaart {Benjamin) teAmfterdam. Jlomer (D.)Boekvericoper te Ffimeker. Roos{G*) te Rotterdam. i?oq/ê» Junior (C.)tc Amfterdam. Rotjcheidt ILudolph) te Leyden. Rottermond {Adruum) Vroedf. in 'sHage. Ryckevor/el (Mr. C. van) in *s Hage. Sandelyn (JV.) Boekverkoper te Wagen. 3 Exemp, Schaeen(l. van) te Amfterdam.- Scheitus (Mr. haak) Drukker van ha;i Hoog Mogende in 'sHage. Schippers (Mr. P. L.) HcerevanBodegr?/ ven * Schepen der Stad Gouda. Schoonhoven (Pieter van) Notaris en Make- Innr te Utrecht. Schoonhoven {Steven van) Confiturier te Utr. Sclioonlmm en Comp. ij. van) Boekverk» te Utrecht S4 Exempl. voor verllheideii. Schmidt (L.) Bockv. te Schiedam 4 Exempl* Schuttrttp (AbrahamCtenraad) te Amfterd, Sepp ( /. C.) Boekverkoper te AnfTterdam. Slypede Boekhorfi (Ad. Hend. van) Smtth {Jaabus) Koopana te Middefborr. Smout{Egbtrt van der) Boekv. te Delft4 £k« &rieruig (Hercules) te Hoom. Stanhcffius {!.) Boekverkop. teAmfterdam. Stoop { A. B.) te Dordrecht. 5m&e(^«nJ>te Utrecht. « • SwaaTtenburg {Leendert) in *sHage» Symonfen {Symon) te Middelborg. Taddei{Fhilippus) te Amfterdam. Tatum (Mr. 1, H.) te Utrecht. Tftnmvnck (C. T.) Advocaat in 's Hage.' masCM.H.) Jmnemans (i.)J. U. Stud. te Utrecht. Thitrry {jFohannes) Boekverkoper in 'sHage, T}u)l en Zoon {Mejuffr. de Wed. O* van Boekverkoopcrs in 'sHage* ThturvSmry ( . . . )in 'sHage. TvUehn (Mr. Dante^ïleere van Melis- en Marie-Kerk Oud Burgemcefter en Regee- rend Scheepen en Raad te Middelborg. Turner (S'an) Koopman teAmfterdam. Ummethun {Hendrik!) te Amfterdam. Valkmer de Jonge (Mr. Gillis) teAmfterd* Vechelen f/'tertrvan) Secretaris en Stokhou- der Vryheid Etten Leuv en Sprundel. Veer (G. van der) Boekverkoper te Utrecht. Velden (/. H van den) Captem ter Zee. Vermande [Lodewyk) Boekverkoper te Hoom 2 Exemplaren. ' Verryfi (Dirifc) Raad in de Vroedfchap ea R^geerend Borgemeefter der Stad Gouda. Vin {A. (fe) Boekverkoper te Middelborg. V^ch {Jufius) Boekverkoper te Utrecht. Vmgerhoeat (Mr. /. H.) Vroedfchap des Stad Rotterdam. Viaeq (Pirter)te Gouda. - VoUenhooven (Janvan) te Amfterdam. Vos (Mr. G7r»e/wi*»ïtAoft^)OudRaadin de Vroedfchap der Stad Utrecht, Secretaris van de Finantie en Rekenkamer 'sLands van Utrecht, en mede Secretaris van de Edele Mogende Heeren Staaten van Hoog gemelde Pcoviotie» LYST OBR INTEKENAREN. r Vayr CDieodorvt) Med. DoAor ca Bwge- meefter der Stad Buaren. yries Jbraham/z. {G. di) te Amfterdam. Vrt en Zoon {Mejuffr. de Wtd, Gjtbert rf») ooekvetfcopeis te Gouda. Waal \,S»tnud . : .. Tot VOORREDEN. * '^ " ■i .1 é n r r Tot dus verre was die Reis iilet meer dan een ontwerp» dat egter op nieuws op het rapyc gebragt werd by gelegen- heid dat de Kapitein Triewald , een Man in Engeland van wegens zyne bekwaamheden wel bekend, zyne waarne- mingen omtrent de zydeteelt uitgaf, en daarin gewag maakte van een ibort van Moerbeziebomen , door den Heer Linmüe- us ontdekt, die de geflxengheden van de lugt in Zweden zo wel konden doorftaian als een iparreboonL En de Graaf Tes- siN , een Heer van ene alomme bekende verdiende zo wel in de Ibiatkundige als geleerde wereld. Voorzitter van de Ko» ninglyke Maatlchappy geworden zynde , bragc te wege dat men eenpariglyk befloot den Heer PieterKalm, Trofefor in de Huishottdiugskonü te Aabo , en Medelid van de Koninglyke Xweed/cbe Maatfihaffy der JVetenfihapfen , naar Noord Ame^ rika te zenden. De koften , die op zulk ene reis lopen zou- den, waren in \ eerft een grote hinderpaal; dog de Koninglyke Maatfchappy fchreef aan de drie Hoge Scholen in het Ryk om onderftand tot ene zo grote en nuttige onderneming. AobozQné. ene geringe fomme , Lund kon niets geven , maar Vffala maak- te dit gebrek goed door ene ryke gift. • .. De Graaf Piper werd verzogt eneibmme gelds, die uit zyn geflagt jaarlyks aan de Hoge School van Vpfala gemaakt was , tot onderftand van deze onderneming ten behoeven van den * Heer Kalm te beftemmen. De Graaf ftond het verzoek gere- delyk toe» Dog de Maatfchappy van de Hoge School van Vp- fala nog enejaarlykfche fomme gelds, door het geflagt van Helms* FiELcr aan dezelve gemaakt, ten behoeven van den Heer Kalm verkregen hebbende , weigerde de Graaf Piper zyne belofte ge- ftand te doen, als zynde hetftrydigmet de wetten der Hoge School, en zonder enig voorbeeld, dat een de zelve perfbon twee jaargelden genieten zoude. De laatft overleden Koning van Zweden y toen Kroonprins en Kanfëlier der Hoge School, fchreef over deze zaak, en verklaarde te wenfchen dat uit de Schatkift der Hoge School ter bevordering van zo nutdge on- derneming duizend T laten , dat is omtrent zeftienhonderd gul- dens VOORREDEN. dens Hollandfch geld , gefchikt werden. Het verzoekvaR den Prins werd door de Hoge School ingewilligd , en hec geld der Koninglyke MaatTchappy ter hand gefteld. Het Ktüptoir der Handwerken gaf driehonderd Vlaten , of om- trent vierhonderdentagrig guldens. De Heer Kalm verteerde op zyne Reis zyne onderlhndgelden , behalven nog wel vyfdui- zend daalders koperen munt, dat is ruim dertienhonderd gul- dens, uit zyn eigen zak, zo dat hy op zyne terugkomft zyne huishouding op enen zeer bekrompenen voet moeft inrigten. De overige koflen moed de Maatfchappy uit hare eigene fchat- kift goed maken« Zie daar in korte woorden een uittrekfel uit de breedvoerige Voorreden van den Heer Kalm zelven , waaruit men zien kan , met welken yver voor het gemene belang men in een land is aangedaan geweeft daar het geld zo fchaarfch is, en welk ene lofïèlyke drift voor de bevordering der wetenfchappen in 't algemeen , en voor de Natuuriyke Hiftorie en de Huishouding in 't byzondcr , de Hoge Scholen in ZwedtHy en zelfs by* zondere perfonen in dat ayk bezield heeft, zo dat zy hun- ne eigene inkomften liever hebben willen verteren , dan zulk een nuttig ontwerp optegeven. Diergelyk een voorbeeld heb- ben wy gezien omtrent den Heer Hasselquist , die , met een ziekelyk en terlngagtig lichaam naar Klein AJia^ Egypte en Taleftina reisde, en zulke (chatten van nieuwe planten en dieren verzamelde , dat het Zamett/ielwa.n den Heer LiNNiEus noit zovele foorten zou bevat hebben , indien die grote Natuurkundige deze rykdommen niet tot zyn gebruik had kunnen aanwenden , welken de Koningin van Zweden zeer milddadiglyk gekoft heeft door het betalen van de nagelaten' fchulden van den Heer Hassel- quist, die overleed in *t midden zyner nuttige navorfchingen. De Heer Osbeck heeft ook op zyne Reis naar China zeer vele nutti- ge navorfchingen op zyn' eigen' koften gedaan, en die wereld- kundig gemaakt op koften van zyn Kerfpel. De Heer Toreen ftierf op de Reis, en heeft zyne brieven, in het werk van den ♦ ♦ Heer vt w VOORREDEN, Heer Osbeck , tot bewyzen van zyn uitmuntend vernuft en zyne pryswaardige begeerte ter bevordering van nuttige weten- fchappen, nagelaten. In dit Land ziet men op het verfpilien van ene madge lömme gelds als op niets» dog zo is het niet In Zweden^ Zo dat men deze pcM;ingen moet befchouwen als zeer roemrugdg voor het Zweedfcbe Volk en den groten Lin- N£us , die in alles wat opzigt heeft op de Natuurlyke Hiftorie de eerfte dryfveer is in dat Kyk. De Heer Kalm, verlof van den Konhig verworven hebbende om voor enigen tyd ontflagen te zyn van het waarnemen van zyn ampt ats Hoogleraar, en paspoorten, nevens brieven van voorfchryving aan verfcheiden* Staatsdienaars van wegen Zwf^^/» aan de Hoven van Londen , 'Përys^ Madrid ^ en in den HéMg > gekregen hebbende, vertrok van Vffala den i6. Oftober 1747. Den II* December ging hy onder zeil van Gothenburg^ dog wierd door enen geweldigen ftorm gedwongen itGrtmflad'm NoorwegenïntQ\o^ent van waar hy den 8. Februari 1748. onder zeil ging, en den 17. van die maand t« Z.«w<^M*aankwaix)» Hy bleef in ^Engeland tot den 15» Auguftus, doende ondertuflchen een reis- je naar tf^oodford in E f ex, en naar LktU Gaddesden in Hert* fordsbire, de verblyfplaats van William Ellis, enen Man zeer bekend door zyne uitgegeven* werken over den Landbouw, dog wiens werkdadige Huishouding de Heer Kalm niet vond te be- antwoorden aan zyne leerftellingen daaromtrent in zyne wer« ken. Ook bezogt hy Ivinghoe in Buckinghamsbire, Eaton, en verfcheiden andere plaatièn , en befchouwde alle de zeldzaamhe- den en de tuinen in en omorent Londen* Eindelykging hy naar Tbiladelpbia, waar hy den %6, September aankwam. Het ove- rige van dat jaar befteedde hy tot het verzamelen van zaden» en het doen van verfcheiden (pringtogtjes rondom yA///ï^tfi5?/&itf. Den winter bragt hy onder de Zweden door, die te Rakoon in New Jerfey woonagtig waren. Het jaar 1749. reisde hy door New Jerfiy en New Tor k, langs de Rivier Hud/on msx Aibany, en van daar naar Montrealtw §uebec in Kattada^ toen in de magtder/r^?»- VOORREDEN. Jthen* Tegens den winter van dat zelve jaar keerde hy we- der terug naar 'FbiUdelphia , en zond ene nieuwe lading van zaden , planten , en andere zeldzaamheden naar Zweden^ In 't jaar 1750, bezogt hy de weddyke delen van 'PenMvanie en de kuft van New Jerfey^ Zyn Reisgezel Lars Jungstrom bleef den gehelen zomer over in het eerft genoemde Land- fchap om zaden te vergaderen, terwyl de Heer Kalm zelf door New Tork en over de Blauwe Betten heen naar jllbauy toog, «n van daar » langs de Rivier de Mobawk, naar het l^nd der Iroquoizen of der vyf Volken ^ waar hy kennis maakte met de Mohawks , de Oneidast de Tuskaroras ^ de Onaudagas en de Kayugaws, Hy bezogt en bevoer toen het grote Meer 0«/«> riOi en zag den beroemden fVatervaivan Niagara. Op zyne terugreis trok hy de Blauwe Bersten op ene andere plaats op nieuws over, en bereikte tbiladelphia weder in de maand van Oélober. In het Jaar 1751. den 13 Februari begaf onze Reiziger zig te Newcaftle aan boord , en landde , naar enen zeer gevaarlyken togt van wegens allergeweldigfte ftormwinden, den 29. Maart te Londen aan. Den 5 Mal ging hy op reis njiar Gotbenburg, be- reikte die plaats den i6* van die zelve maand , en den 13 Juni Stokholm^ na op dezen waarlyk nutdgen togt drie jaren en agt maanden te hebben toegebragt. Hy keerde van daar weder naar Joho , waar hy in zynen eigenen tuin enige honderden van Amerikaanfibe planten aankweekt , dewyl *er nog in die plaats geen openbare tuin is ten diende der Hoge School Hy gaf het verhaal van zyne Reis by tuflchenpozingen uit, ter oorzake van de koften , die te hoog lopen zouden indien hy het gehe- le werk op eens gemeen maakte, in een Land daar men flegts weinig Boekverkopers vindt , en daar de Schryver zelf dik- wyls het werk van den Boekverkoper doen en merkelyke fom- men fchieten moet De Reis van den Heer Kalm kwam oorfpronglyk in het Zweedjch in *t ligt. De Voorreden van zyn eerfteDeel wasge- ##2 tC" VOORREDEN. ia tekend te Aoho den i^.Juli 1753. Twee Broeders, MuRRAVge* noemd » zetteden het Werk in het Hoog 'Duit/eb over» in drie Delen in ffooiOQavoy waarvan het eerfteTn*t jaar 1754. het twede in 1757* en het derde in 1764* te GottiH^en het ligt zagen. De Heren MuRRAY zyn Zweden, en een van hun is Leerling geweeil van den Ridder Linnaus » zo dat men op hune overzetting zo wel als Op bet oorfpronglyke kan (laat maken. In Engeland vond deze fhiye Reisbefchryving enen uitmuntenden Vertaler , in den perlbon van den Heer John Reinhold FoRSTER,enen Man wiens kundigheden, byzonderlyk in de Natuurlyke Hiftorie, en alle de Wetenfchappen daartoe betrekkelyk, uit meer dan een van zyne Werken bekend zyn. Deze gaf deze Reisbefchryving Insgelyk in drie Delen in groot Oüavo in het jaar 1770» en 1771. uit, voorzien met verfcheiden fraye en geleerde aante- keningen , en met agterladng van vele zaken , die den Engel- fchen Lezer niet zeer aangenaam of nuttig zouden geweeil zyn. De Heer Kalm geeft in zyn Eerjie ^eel ene zo breed- voerige befchryving van den Landbouw en de Hutthoudings- konft in Engelsnd, dot de Reis naar Noord jlmerika eigenlyk niet dan op Bladzyde iia. van het Twede l^eet der Hoog "JJuitJèhe Overzetting begint. Dit was van veel nut voor zy- ne Landsgenoten de Zweden , dog zou van gering voordeet voor den Engt.. .,?« Lezer geweeft zyn. Ook is de Beer Kalm vry wyolopig In het bnfchryven van zyne overvaart uit Engeland ïivax Amerika ^ tekenend? > ten gevallen zyner Lands-» lieden « tot de minde omfhndigbeden der Reis aan . welken hun , die deze togten zeklen doen , nieuw en van belang kon- den wezen , dog die in Engeland vervelend zouden geweefl: zyn. De Heer Forster, heeft om die reden alle die by zonder- heden rakende Engeland^ en verfcheiden* anderen , aangaande den overtogt over den Atlamüjchen Oceaan ^ agtergelaten. Van de aankomft des Reizigers te Thiladelphia^ShQeh hydenScbry- ver ftipt gevolgd , alleen in enige weinige byzonderheden uitge- nomen, die van zeer weinig belang waren , als, by voorbeeld, de manier vanoefters te eten ,van appelen in te leggen , en dier- gelyken* Wy Lil ' VOORREDEN. Wy hebben ons van beide de Uitgaven , de Hjo^ 'Dnitfche en de Engelfibe , naariliglyk bediend , de ene mee de andere zo nauwkeurig vergelykende als het ons mogelyk was* De rede* nen, waarom de Enget/che Vertaler het Werk omtrent een der- de bekon beeft, zo wel van kragt ten opzigte van den Neder ^uttfchen als van den Engeljchen Lezer zynde , zyn \Q daarin voor *t grootfte gedeelte het voorbeeld v«n den Heer Forster gevolgd , en hebben onzen Lezer het verdriet willen fparen van breedvoerig de befchryvingen te nweten lezen van het maakfel van enen ploeg of ene egge in Engeland y en diergelyhe dingen meer. Wy hebben maar een kort berigt gegeven van des Schryvers Reis van Vffala tot Londen, Zynen overtogt uit EngeUnd naar Ten/ylvanie hebben \yy ook verkort ,dog egta enigflns breedvoeriger dan de Heer Forster doet gelaten. Maar federt de aankvimfl van den Reiziger te Thiladelphia hebben wy niets overgelkgen , of het moeft de ene of andere byzon- derheid wezen die ons van geen belang ter wereld toefcheen, of die de Schryver '^y herhaling zynen Lezer geeft , gelyk ette- lyke reizen gebeurt, en waanoe zyne wyze van fchryvcn by een Dagverhaal aanleiding gegeven beeft. De Heer Kalm ontfchuldigt zig in zyne Voorreden aangaan- de de geringe fierlykheid van zynen ftyl. »,Deze toont," zegt hy> },op vele plaatfen de afgematheid aan met de welke ik „ dikwyls zeer laat des avonds de pen gevoerd hebbe." Het af- breken van *t verhaal , dat noodwendig door op iederen dag het aangemerkte te gewagen moeft veroorzaakt worden , en de herhalingen die daar uit ontftaan moeften, dienen voorzeker niec om den ftyl enen aangenamen zwier by te zetten. Wy heb- ben egter hierin gene verandering willen maken , alleeulyk heb- ben wy het melden vanden dag op zulke plaatfen agtergelaten^ waar het van genen dienft tot verftand des verbaals was den juiften dag te weten waarop elke zaak is aangetekend* ; De Heer Kalm heeft zig by het meten bediend van vademen l elien , en ^en Zweedjehen voet , die cot den Engeljchen voet ** 3 ftaat ■'^. V o o R R E D E N« itaat als II 34* tot 135a en de Engelfebt voet IfaMC toe den RAeiM- iéndfibtm ab 11064* toe 11599. Tot het doen zyner Waarnemingen aangaande het Weder, welken wy aan *c einde van ons Twedi ^DtH by mallcander ge- plaatft hebben, gebnijlcce hy den Thermometer van Celsius, van den welken men zig in Zweden gemeenlylc bedient, en de zyne was door den Heer Celsius zelven gemaakt. De niflchenrulm- te op den zelven tulTchen het punt van vorft en dat van kO" kend water is in loa gelyke delen verdeeld. Op het voetQ>oor van den Engelfchen Overzetter hebben wy in *t noemen der Planten ons van de namen bediend die men in het Sfeeimen TUntantm en *t Syfiemé Nafura van den beroem- den LiNNiEus vindr. Wy hebben niet dan by de allerbekend* ile Planten de Neder ^uit/the namen gebruikt, eensdeels om dat de namen van Linnaus by de Kruidkundigen , voor wie voomamelyk dit gedeelte des Werks van belang is, het beft be« kend zyn, en dat de Planten, by hare gemene namen genoemd, evenwel den meeften anderen daarom niet beter bekend zouden wezen , en anderdeels om dat de konftnamen , federt het al. gemene aannemen van het zamenftel van Linnaus , by de mee- fte Kruidkundigen ook de algemene namen geworden zyn, daar de gemene namen der gewaflen dikwyls niet dan op ene zekere plaats verdaan worden. De befchryvingen, die de Heer Kalm van Dieren, Planten en Delfftoffen geeft, fchoon vry breedvoerig, dog egter, in *t oog van zulk enen Natuurkundigen als hy is , niet zo uitge- breid zynde als hy ze oordeelt te moeten wezen , verontfchul- digt hy zig daar omtrent , met den Lezer naar een Latyn/ib Werk te wyzen , waarin hy dat gebrek belooft opzettelyk te ver- goeden. Wy hebben gedagt den Verzamelaars van Reisbefchryvin- gen vermaak aan ce doen met dit Werk in groot ^êrto uit- te- I <(i H '"^ VOORREDEN tegeven » vermits de meefte Reisbcfchryvingen ia het Nedit fDuitfch in dat formaat gedruict zyn. In de Hoog Dnit/cbe Uitgave ontbreelct ene Landkaart, een hoog nodig vereifclite om ene Reisbefctiryving wel te ver- ilaan. De Heer Forstbr lieeft ene grote en uitmuntende Landltaartin zyne Overzetting ingevoegd, wellie men nagefne- den en vertaald aan 't hoofd van onze Uitgave vinden zaL Ook heeft men in ons Werk verfcheiden* Platen goplaatft, die lnsge« lyks, alleen de Waterval van Koboe* uitgenomen , in de Hoog ^nitfcbe Uitgave gemift worden , en uit de Engeifebe overge- nomen zyn» Wat de aantekeningen ónder aan de Bladzyden aangaat, de« ' zen zyn meed allen van den Heer Forster, alteen enige wei- nigen uitgenomen. Onderfcheidshalven hebben wy die welken van dien Heer zyn met een F. getekend. Dit EerJIe 7)eeS ftaat binnen kort van het Twede gevolgd te worden, het welk reeds geheel vertaald, en voor een gedeelte tfgedrukt is* \* » t.^ t j , ' ..•kt-..- - ^ 4 L « 4- •»> <* 'f - -••1 ^'* BERIGX i'-f' ».-«f . ■ -,■< :i ^^1 ,r# \ - r.'i'.i^^.l ., . r. . ^ R. ^ :s4^ '*mÊ^ :. mi'mmmtmmmm^ HTiain. . in «^^«^e^,^ u UTRECHT ^f^'^, % ''t* 4 '•es^tif-£e^e '' vrr^nu UTRECHT ^fr^?e ^ojl^tn^ov^e^*:, J.r. SCHOONHOVEN & coup . G. v.d. BlilNK. JZ . 11 74 \ Uv> Z/i^nA ■f. // A%-. .^^m^ y: TI. of Jia^" /i'jfoi eChamjiUin TAklO *^^^^ Tjiu£r'Vexrr l'OMP. ' l-^^i:''-- *•- /.r on oui- ,Cod. ^Kj ypi'i^^-'y^'-' /yMffi w%mf^^Mi ) 7hi*'tf^ iSBN^^^TÏ "^'llif'li',,. .%y*^ \ h?" ^* I^M VÏ'iT'SwKT'fc. ■IJÜ.iU_l>JM.imMJ,.l L III -V- 'h \4i "-^ k-2 ^\ i- lfp=^ ^%% ^yf;^* ï/A'^rT' ^2!:; "■'•^^ l;/« , IwaHcnJadon /X- /S^^ a\ ^"'^J-JtMt.^'^ lODI Taiftj- Swturw L LZMMA^ Taiai Jfes'copekii trjui' v"- 1 r • «ca,—- , jif.ii!f1*' >;r'. ^##^- r' ffFtrry edeticUburo ;.,<^>!eïS'' ié? /r: Sea^/r ' Ovai uicUbur^ ■anat *#^ 4^ Pt-èa, ^^ r/^ i^rcaK 75 'SS ''Av. 'l^^c ''Vl .vYtT' c'o/:fD/v/uj/p^c ov/a£'/is aciC'cyiut't krcu-lc/>u:nt den y ^flaaft ^JJ-i ■ mf/utui^it 'tlflAtMA Tl/ffrü "«^^ "><■ ■*• ^KoiundotJen Camuoi tavu^'' %y. krit- <;<.«*" > jfir , jC*! /^. [ODï «■«zny L SoIocAaÈ Jfarco^i •eÜk ■V ^5^ p3 /pi^ j^^^^j^^^^X yrM^^ V&Ti^^M 1^^ tI ,1^ ( ^v Jy/tó wv\l r^& W^m ^ cy< '■^z «?^ r *^' te 2iy "*S^«^ <^ei .ic. jatMêt tBeack Zetdt ' r^yr »^r JHO^-X* >en cisl. •icAeiv V /T Whpr r i^^reoA V 'S-. '«*v. o /é S^ofionient Jc'/t' j ^Jlaai't ij/i . '.-:i^ tl. ^'.0 y ïiA^ w \£oè. &t M ^^. '*•; Va. 'i^Orat^i ,^? ¥ #^ m v&ost *&SÏ>~' C, O 4^ w \40 3P w i/. ^'HolatiiOtnlt J E ?o*t/irs>. ■I- > ,h "A I ïJ 3 . " Pag. t' R E I S DOOR NOOR D AMERIKA. IK vertrok den i6. Odlober 1747 van üpfaU met my nemende den Vertrek Tuinier Lars Junostrom , enen man die zig in de kennisvan Vp- der bomen en planten zeer geoeffend had, en daarenboven de te--^''^* kenkonft en de werkmigkunde verftond. Ook geloof ik niet dat oit ie- mant hem in onvermoeidheid op de reis en in trouw overtreffen kan. Wy fpoedden ons van üpfal naar Got benburg. Hier hield ons een aan- houdende tegenwind tot den 11. December op. Dien dag gingen wy onder zeil; dog een gevaarlyke ftorm dwong ons te Cromfiad'm Noor- noegen inielopen, van waar ik een togqe naar Cbriftianfatid deed. Den I 8. Februari 1748. gingen wy weder onder zeil naar £»geii»i/, en be- rdkten Londen' den 17. derzelver maand. Dog wy konden gene ge- legenheid vinden om naar jimerika op reis te gaan voor dé maand Auguftus. Den tyd van ons verblyf in Engeland belleedden wy om eni- ' ge delen van dat Ryk te bezien. Eindel^ gingen wy den 5. Auguftus aan boord van de Mary Gally , Kapitein La wson, beflemd tiaar Philadelphia in Noord jimerika. Om zes uren na den middag ligtteri. wy het anker van voor Gravefeitd, eii zeilden een goed eind de Theems af eer wy het anker vallen lieten. Wy bereikten den 6. na enige uren zeilens den mond der 7l)eetus, Vertrek wendden naar het Kanaal, houdende geftadig de kuft van Kent in 't ge- uit£wg«- zigt, die wy fomtyds onder 't laveren zeer naby kwamen. Zy beftaat ^*"'^* uit hoge en genoegzaam loodregt fteile krytbeigen , waarin men vele bedden van vuurftenen ontdekken kan. Op deze bergen k^en voór- ircffelyke akkers, meeft van weit, deWelke reedsi begon typ te worden. Om zes uren des avonds kwamen wy vdor Dealtea anker, eae klei- Deal, A ne ■Ü^ :1L m »T REIS NAAR NOORD AMERIKA. ne Stad of ^en vlek, gelagen aan het iokomen ener Bat , w«lHf> voor de zuid» en ooften winden openl^;gendt , gene zeer goede! Haven maakc Be* Schepen votmien zig hier MnMcnlyk van voomuMi Deze handel, de viflchery, en de kaperv Iq den laatflen oorlog, hebben de inwoonders merkelyk verrykt. De Schepen die naar Londtn willen nemen hier Ipocfen in. jjg. Den volgenden dag zqg ik ene nienigte van VUIchers , by ebbende zee , worm/* naar fonmiige ondiepe plaatfen varen, waar men een fyn zand op den bodem vindt, om een foon van Zeewormen (*) te vangen , die onder *c zand hun verblyf hebben, fomiyds agttien duimen diep , en welken de VUlchers uit het sand graven met ene kleine drietandige yzeren vork. Deze wormen, ïikt'JLcgwirms geheten, gebruikt men tot een aas voor de vUIchen. Het Ka- Den 8. Augulhis , *s moigens om drie uren, volgden wy den ffaroom naai. het KêMêl In, voeren vooiby Dwtr^ en zagen duidelyk de gedaste van den vermaarden Camden in zyn Britanma beveftigd, dat op die plaats Engeland voorheen door ene landengte aan Frankryk en f^laan- étftm vaft geweeft fa. Beide de kaften maken hier tegen ovtraudkand«r twee uitftekchde punten; belden befhun uichet zelve ióort van krytbe^ gen, die dezehre gedumte hebben, n> dat men de Engtlftbt kuft keit- nende, en naderhand de Fir»nfcbê naderende, zonder w weten waas mea was, dezelven voor de Engdfebt kaft nemen zou. (t) Dung' Van den 9. tot den ia. Auguftus dreven wy voor ftroom en zelf» f!ef/,cnz. den by beunen door het Kënoél voorby Dungmsfy Féirligbty het Eiland fFigbty Portsmtutb^ Portland, en Btltbead. De Bai Den 13. geraakten wy buken *t Kanaal^ ca kwamen in de Bai Y^ ^^- van Bisknyt. ^^g^g Den 14* hadden wy tegenwhid, het welk het flampen van *t Schip Golven, vermeerderde, want men merkt in 't algemeen aan, dat in de Bai va» Biskaye de zwaarfte en breedfte baren gaan, van gdykegroottealsin. de zee tdichen Earopa en Amerika ; zy syn Skwyls ene halve Engeljeb* myl breed en hoog naar evenredigheid. De Otjfi en Noord Zoo mt^endeel hebben korte en gebroken gdvem Wanneer *a een beeft aan boord geOagt w<»dt, hangt bet boots- voUt i: :m "W ■■. 1 ■;11 w I (♦) Lmhrici. De Ridder LiWNiEus heeft dezen Wbrm befchreven in syne We^mbifcb^ ReUbeJcbrjving BI. lop. en fat zyne Fauna Siteeica No» 1279. a^ebeelo. (t ) Deze gidagte heeft ook de Heer &uproN beveft^d in «yae Bifimn il m HET KANAAL. 1748. 3 vdk enige varfche (hikken enigen tyd in see, het welk hec vleeich, zege men', goed lioudc. Den 15. begonnen de golven wat zagcer te gaan, en een fchuim, Kleiiider dat zig 'er op venoonde, wierd gehouden by ftU weder een voorbo- ^"'^^" de te zyn, dac zy enige dagen tgtermalkanderen in den zelven toe- ftand blyven zidlen. Omtrent den middag ftak een noordooften koeltje op, *c welk nadenmidtkg aanwakkerde, en ons ene fraije vertoning gaf, dewyl de zware golven het water naar ene (beek dreven , en de no(»dooften wind de boren in ene geheel andere rigtfaig bo<^. Dom hec ge- weldig flaan van de ene tegens de andere bmr , konden wy mericen dat wy door enen fierken ftroom voeren, welks fiteqk deKtq>itein niec bepalen kon. Van den 16. toe den ai. bleef dezdve gunftige koelte aanhouden Aanmer- tot ons groot genoegen en onze verwondering, want de Kapitein king. merkte aan, dat hec iets zeer ongewoons is, enen ooften of noord- ooften wind cuill'hen Europ» en de Azmrti^ welken hec Scheepsvolk de Wtfiw Eilniule» noemt, langer den twee dagen aan een te onc- moercn , devryl de gewone wmd hier de weften is. Dc^ aan gene syde der Azttrts waijen allerhande winden, vooral om die jaaigecyde, ook houden daar de weften winden niet lang aan; waarom konden wezen \ dog de Stuurman was van ene andere mening , en ^^'^^^' nicn vernam den volgenden dag des avonds nog geen Land van de ; grote maft; ook vond men geen grond op de diepte van verfcheidcn vademen. Dus moeft het de Kq)itein opgeven. Wy vervolgden dan des nagts langzaam onze reis. Om drie uren des morgens beval de Kapitefai het lood uittewej^n, en de matroos riep ten eerften tien vadem\ waarop een g;ewieldig gefehreuw aan boord ontllond. De Stuurman peilde zelf, dan tien ^n veertien vadem, maar hoe hy ge- meten heeft weec 4k niec, want een ogenblik nadat hy veertien va' elem geroepen had iliet het Schip, en éarop kreeg het agtermalkander nc^ vier zeer hevige ftoten. De onfteltenis was onbefchryilyk. Hec was nu 's morgens om half vyf, 't was nog donker, fchoon de maan een weinig ligt gi^. Daar waren meer dan tagtig menfchen aan boord, en wy hadden maar enen bopc. Gelukkiglyk geraakten wy weder los* Wy wendden, en (mtkwamen dus het gev^. Toen het dag wlerd zagen wy het vafte Landivian Amerika voor ons. De kuil ziet 'et >vitagdg uit, is laag, en wat hoger op met dennebomen bedekt.. Wy wierden gewaar dat de bank, wutrop wy gefloten hadden, vlak over jtrkadie in Maryland h%, op 37. gr, 50. min,. N. omtrent ene kleine Zvieed- ' /ebe myl van de kuft. ;Wy volgden de kuft van Maryland^ die wy fteeds in 't gezigt ^^^„. hielden; d(^ Kaap- HiHhpen dien avond niet kunnende bereiken, daar koni^ iiv wy enen loots dagten intenemen, kruiften wy den. gantfchen nagt AmcTi- voor de Bat van Dellaware, Wy verwagtten regen, om ïit het^^* 20 donker was, maar, na den ondergang der Zon viel 'er alleen een zware dauw, zo dat onze klederen, zo wel als enige boeken, die 't ScheepsvoHc op 't dek had laten leggen , zo nat wierden als of 'ec water op gegojten was. De £aK*//fi>w voorfpellen. hieruit in Enge- -is.^^ BAI DELLAWAKE. '.i\ <> M ,1 i '' l«in/ ene zware hitte voor den volgenden dig, en dit, lekle de lUpi- tein, had ook phats in Jmtrik». DeKuH. £)£{« 1^. xetteden wy met eenen gunftigen wind dnse reh voort ; wy hadden aan balcbo den voorzien van vee. Hier en daar Honden Hoibeigen. De wind voerde ons van het Ihand enen aangenamen reuk toe , ontlfaun uit het gemdde gras en andere kruiden. Wy zeilden viy diep in den m^ de Rivier op, en voeren by het vallen van den avond voorby Ntrocaftle , ene kleine Soul, op den weflelykcn Oever der Dellaware Zy is de oudfle Stad van hetoe* hele Land , en is door de HoUatiders aangelegd. Zy heeft minder Imdel dan Pbiiadelpbia , fchoon zy boven die plaats vele voorde- len heeft , waar onder dit geeii van de minilen is , dat de Rivier voor Imr zelden toevrieft , daar zig voor Pbiladtlfbia dken Win- ter het Ys vafizet, zo dat *er de Scheepvaart voor enige weken door afgebroken wordt. Maar rondom Pbiladtlpbia is het Land zeer llerk bebouwd, en de meefte waren vlieten daar te zamen. De Hottandtrs drongen zig hier uit nyd in, ten tyde dat het Land üczhters. Zwidtn nog toekwam. Het gelukte hen den Zwde» allengskens den voet Do Di. ;.jv Kewca- Jlle, Voor- eaande ■i>', ^f •I, i\ h, ^; /.ji D E D E L L A W A R E. 1741. f voet ce ligteo. Hee kwam tclh roe enen openlyken. kryg , waarin de Mlênitrs den tegen behaalden. Dog hunne vreugd was van korten duur ; want enige jaren daaraan namen hun de E»gilf(btn hec Land weer of. Wy wierpen hec anker een weinig later. DtM 15. Sept. voeren wy al hoger den ilroom qi. Het Land was ChtHtr. aan beido de Oevers byna overal bewoond, dog de Landhoevcn Ia* gen tatnelyk wyd van malkander. Om agt uren des morgens zeilden wy vooriiy Cbtfttr , ene kleine Stad op den weilelyken Oever der Rivier. De Scuarmaii wees ons «1 d» plaatftn aan waar nog Zwt' ét» woonden. EmoELVK kwamen wy om tien uren te PUUdtlpbia^ na aiilchen Pbiladtl- Grêvtfné en deie plaats nog niet een en veertig volle dagen onder- pbia. w^ gewecft te zyn. Omie reis werd voor «eer gelukkig gehouden , want men brengt anders in den Winter dikwyis veertien , ja n^en- tien en meer weken, in den overtogc door. Wy hadden weinig ftor- men en veel fchoon weder gehad. Kapitein Léwfo» verkhuurde hec noit zo gezien te hebben. De Zee flo«ff noit over de kajuit been , en de venilers bleven altyd open, Verfcheiden Dmifcbtrs^ die aan boord waren , (Uepen op het dek. En Kajritein LswfiiCs vriende- • lykhcU , cHe hy niet groter aan enen bloedvriend bad kunnen beto> nen, vermeerderde my zeer het aangename van ^^ '»'% Wv hadden op reit verfcheiden aanmerkingen gcmaakc rakende de N*ttiur. Notuurlyke Hülorie. (*) Wy zagen den 16. en 17. Aug. een foon kuiuli^'c van Zeewier, Fueus I^Linnaus, dat veel gneek naar ene rift n''"["'^' uyens, zo dik als een vniil, en wit van kleur. Digtby ytwtrika en "^^"* in de jtMirikéeuJtbt G»lf omaowaexi wy den 11. Sept. nog vcr- icheiden foorten van Yricr, een van welke foorten het Scheepsvolk Roekwtti noemdé.^ Een ander zag *er uit als een fnoer parelen, en een ander was wit, omtrent een voet lang , fmal, overal even breed en r^. Van den Q4. Aug. tot den 11. Sept. zagen wy geen ander wier , dan het geen gemeeidyk GolfwUr genoemd worat , (^) om dat men veronderftelt oat het uit de Golf van FloriJs komt. iUideren noe- men het Sargazff enLiMNAUS Fiieits nAtaus, De ileel is zeer ieder, ronda^ hoekig, van een donker groen; het heeft verfcheiden takken , en ieder tak heeft vele bladeren ftaande op ene ry , zeer dun, getand, en ene of anderhalve lyn breed, zo dat zy veel gelyken naar de bladen van bet XsUmd/tb nm ; de kleur is g^lank groen. De (*) In de Hwg/Mtfcbt Uitgaaf vindt men die aanmerkingen Wer en daar verTprejd. Wy hebben, op het voedixtor van den Engetftbm Vertaalder, liet eevocglyker gedagt, dezelve hier by loalkandec te geven. % 8 DE ZEE TÜSSCHEN ÈUROM e^j AMERIKA f' 'i i 1 ^i ^l' De vtugt heeft veel gelykenis naar de onrype Ijênèverbes , is rond, groenagdg geel, glad van buiten, en wafl: onder de bilden op korte fteeltjes van twee of drie lynen lengte; onder ieder blad xyn van een tot drie beiïèn; ik zag *er noit meer aan. Sommige beflèn Waren klein, en dooigenieden zynde geheel hol, en beftonden alleen uit ene dunne Ichil. Dit fcheen de plant des te bekwamer te maken om op 't water te dryven. De bladeren worden aan 't einde der tokken al fmaUer en fmaller. Dé bovenfte zyde is glad, de beneden zyde -heeft ribben; (f) en hier vindt men dunne worteltjes, twee , drie of ^er lynen lai^^ Men zeidc niy dat dit Golfwier, gedroogd en tot poeder gelloten , ba- rende Vrouwen gegeven wierd. Ook bediende men 'er zig van in koortfen; dog waarom en op welke wyze , kon ik niet te weten ko- men. Wat meer zuldwau'ds is de Zee o^ (bmmige pkatfen vele mylea ver geheel van dit Zeegras bedekt. Veel kleine gepunte hoorns en Hoorniwiér vindt men op dit gewas; en zelden ontmoet men 'er ene rill van waarin niet enige kleine gam^ of een klein krabje, by Lin- KJBU8 Camer .minutus^ gevonden woi^de. Ik vergaderde 'er agt van de laatllen en drie van de eerilen , en zettede ze in een glas mee * tvnter. De ^maaltjes bewogen zig zo gauw als alen , rondom in 't glas', maar fomtyds langzaam en hielden zig ftil op den grdnd of aan den kant van 't gfos; Wanneer 'er een der klehie kxabjes by kwam, nainen zy het by dé voorde pooges, doodden het,. Zy worden dikwyls '^c^ «^ van de gwlven het önderfte boven gekeerd, dog r^en zig in een» •^^*«'-'>* ogenblik weer op , met het i^iife eind naar boven. In de jtmerikaanfche Golf zagen wy behalven dit nog een ander,; foon , het welk het Zeevolk genen anderen naam gaf (kn dien van ^ Blubber. Het was van de grootte van een tinnen bord, bruin in 't mid-> den. De rand waS iigter van kleur, en in «ne gedurige beweging. ' Den 30. Aug. zag ik in den Oceaan een fnik houts dryven geheel De Gan-* bedekt mee de Ganzemojfel^ ée Lepas anatifera van LiNNiEus (•) zenios- In \ Kanaal zag ik in 't gezigt van 't Eiland ^if*/ verfchèiden witte^^'^'* Kapellen, zeer gelyk aan de Koolkapel, de Papilio brajjica van Linv NAüs. Zy gingen noit zitten , en wy verwonderden ons dat zy zig zo ver van land waagden.- * Sommige gemene Vliegen bleven in onze kajuit de gehele reis over Vliegen. in 't leven ; en gevolglyk kan men niet befliflèn of dit foorr bok. oor-> f^ronglyk aan Amerika eigen , dan door de Europeanen dfetwaards i<ü --aS. roedegebragt is. A ;, . • Den Delpbinus Pboe^na vm Linnaus, by de Zeelieden het Bruin- Zeevarken geheten, (f) ontmoetten wy eerft in het Kanaal, en ver- viffchen. volgens (^) Zie de Uitgezogte f^erbandetingen. a. D. bl. 576, , ■ (f) De Italianen noemen dezen yifch Porcopejce, waarvan daan de £n- nen en Noorwegers , Marfuin , waarvan de Fran/cben Marfouin eemaiki hebben. De Tslanderi noemen hem Suinbttal , dat is Zwynioalmtyds Q>ring^ ze vier voet in de hoogte en van vier tot agt voet ia ds langte uk het vrater; maar hun geblaas toont dat hun dit moeite kofli. De Matrozen tngtten dikwyls te vergeefs hun van den boeg met een harpoen te treffen, dog hun gauwigheid was grocer dan de handig- heid van *c bootsvolk. Een ander Vifch vaa het foorc der Zeevaikens^^C^) welken wy ontmotttsn, worde, by de Enêtjfcb* Matrozen Bottkwft gewxxsA f. en zwemt in grote fdbden. Men doodt hem <£kwyls met den har- poen, en eet hem. Hy is fomtyds ruim twaalf voet lang. Van ge- daante en wys van zwemmen gelykt hy zeet naar hee Zieevarken.. Men lAdc ze Ovinsd, ^«n hetXf«M/af tot ki Amerik* toe. . ü £^ftN Vi^viich. MKea wy op enigen afHand wat^r^uiten^ £em grote Hai vo^Jdé het Schip enen konen t^, «n. wrasr (chielyk. wit het gezigc, ^nder dac wy m ftaat waren te bepalen toe welk foorc hy behoorde» Die wis de en%e VÜich van het ktaakbenige gi^agtydieit wy^Zageni. Van hét ^enagt^ zagen wy V velen au» jgadK:he zyde der Jzs* res, dog genen aan deze zyde dier Eilanden. Enen zagen wy op enir gen eflluid 'dié zeelr groot was» De Matrozeft fioemdiia hem Aiie^ têr\ het is ót Snmher Ihfimus van Linn«us« -; ;,; Db DtJpèim éu Engitfche» isèt JJtraéc ^ Pprtn^izen en d6 CorypbatM Hifpuris van LiNNiBus. Hy is omtrent; twee en eet» halven voet &ng, by' deü kop aes duunen dik en drie duim breed. Hy wordt van den top naar dsn ibarc toe aan fmaldef, waar zyn dikte over \ kruis anderhalven , en 2^ breedte pas enen duim is. Digt by 't hoofd is hy van een fchoOn Zitveitgtig ^coüa^, maar by den (laarc donker- blauw. De buik is wit, fiuntyds gemengd meteen donker geel. Op .V- , ••- ■ . ■-•■.i-.n ''■■ .;•-,.. I*) De Heer Kalm vercift zi^ zekcrlyk als hv den J^ttletK^t, den Bottels niutf tot bet geflaiJt der BruinvuTcheu bricna. Hy hee& gee» tauden , gelyk alle die totdat geflagt behoren hebben, ftnderhalveii boort hy onder dl: vVal- viflcben van het eerfte of tandeloze (bott. Zie Pennant's BrUüb Zoolègy vpl. 3- f^Jt***- MilTchie» 94U lam beia g^voeglyk noetaen ds Salam ompuUata, K H • ^ * I m s ift .3 M DE ZEE TU56CHEN EUROPA m AMERIKA 1748. at de zyden vindc men enige roiufe 4jgt bruine vlakkm; Hy heeft zes, en niet zeven vinoen , gelyk men dage; twee op de boHl, twee aan den buik, ene aan den ftaarc flrekkmde tot aan den asr»» eji ^ne langs den gehelen rag van een frai l^u'^v. Hunne beweeg in het war ter ^t by het Sch^ wm nief ^1 , en gaf gelegenheid z^ nut den harpoen of met een angel , wmr m«n een Ih^ ingewand « fep kleiii Vifcbje, of coenvttegenden Viiêh'* atin deed,; te vang^* iD>B vliegtMde Vifcb ix hUn "voomaanjfte voedsel; en de vfoes voor den Dolfbm dwingt dien zyn oatuurlyk element te veil»isn ,, en ia de lugt eyne veiligheid te zoeken. De Darêd^ fpringt ibmcyds een vadenh boo^ uit het water , en 1 houdt veel v^n by ^jnh^ken hoofS qf connen, die in zee dryven t te zwemmen, i Men kQ(^t hy canaelyk^ g9ed « dog wxtc droog van finaak is. In doibuik van enen dezer viflèhen vonden^wy v?rfch^iden andere vliïchen , byzonderlyk een.vifch 0/7rtffM» geheten , die n<^ leej^o , moetende het ogeiü)lik te voren eerd ingezwolgen zyn. Hy Ind Uauwe ogen, en was twee dntm lang. Nog vonden wy 'er een , ander klein vifchje, een zeldzaam zeeinfektv en enen ; vliegenden vifch b). Alle dezen, nog niet. verteerd. en geheel «mbeicl«dig|i zynd^>, hel) ik in Ileik water bewaiurd. ,r ,/ Dk VUegend* vijebn ExtattMS valitMfs hf LnWAUs * zwemt al- Vliegen* tyd by grote icholen , fomtyds van meer dan honderd (hiks , allen te ^^ Vis- gelyk uit het water opvliegende , wanneer zy door midere vUIchen, *^'''"* inzonderheid den l)9lphin gejas^ worden. Zy verheffen zig wel een vadem hoog. uit het water* wznneer zy van het hoogde van een gdf Vliegen; en men zegt dat zeifcHntyds op het dek der Schepen vallen. De groocfle aflland dien zy in de lugt Uyven i$ een goede fiiaphaanfchoot, en dien . doen jy ; af in minder dm ene hvlvie , minuut. Ik vond dat zy altyd tegens den wind in vlogen; en fchoon ^my hier in het bootsvolk tegenTprak, bewerende dac zy in allerhande (hékkin- ^en hunne vlugt namen « wierd ik in myne mening beveiUgd- dQ(H: de ondervinding gedurende de gantfche reis. Wy zt^en insgclyks den wifdi genoeic * Hmto , Scomhr Ptf^mys Re Bo* by LiNNiEus. Zy zwommen ook in fchc 1 , jagt makende op klei- "*'"• ne viflchen, welke jagt een geluid in *t water maakte ^.dat van enen waterval , vermits zy als in een lichaam <^ een gedrongen zwemmw* Dog zy hielden zig altyd buiten 't bereik van het harpoen. Uit die Dieren wolken op 't land en in *t water leven , oncmoet- ' ten wy tweemalen ene Schil{Md. Zy waren beiden omtrent twee voec in de middellyn. , r Vogels ziet men genoeg in de jtti Vogeli. dan I^indvogels» ' ■-u'.u.v.Vi^'u-ünx;'!,; ^'. .r-.\.' Ba m i« DE :rtïE TÜSSCHBN EUROPA kw AMERIKA i i .t'i >! .t' •yaar zy fchenen neer te vallen , hoewel ze altyd aan 'c Vii^eh'bleveh. Zy pikken op alles wat buiten boord valt , of beky- keh het ten 'mhiften. Kleine vtfcbjes fchynen hun vooraaamftc voed- fel te wezen. By dag maken zy geen geluid , maar fchreuwen des najgt» geweld^. Men houdt ze voor voorbodens van ilorm , dus he« böot»^ huil gezelfchap niet i^:aame heeft en ze Hekfen noemt ; ntear"rteil ziet ze niet minder by-fchoon weder als. anders,, zonder dAt'W'ftorm opvolgt. T kwam ^my voor, en men zeide my dac het ook io; Was , dat zy fomtyds langer dan een half uur onder wa- ter Uèvén. Zy gelykcn naar Zwaluwen; en 't was als of zy. iets van ét o^rvlakte des waters oppikten. "De- Sbearwater der Bngelfeben^ by LiNNiCus Procellaria Puffi- ms, is een' andei« Zéévogel ,' dien wy overal op onze reis zagen van- het; 'Kanaal af toe C)p-'de Kuil van jfmerika. Hy heeft de grootte èn^edkhte byna van een Zèe^euwf of een End; De rug is "bruin. Hy heeft gemeenlyk om den hals een witten ring. Zyn vlugt is iorte ^ling en langzaam»' Wy zagso:- duidelyk ibmmigen van. deze vogels op viföh azen. ' Den Pbaèttn JEthere»sv&n LiNNiEUS, anders den-. Keeriringvogel y za^ii wy het eierft omtrent den 50. gr. N. en 49. 0/50. gr. ten moefti van Londen. Hy is van gedaante als een Meeuw ,. en heeft, twee lan- ge védèrei' in zyn Ifaatt, die hem genoeg van' alk andere vogels on- derkennen doen. Hy vliegt dikwyls zeer hoog. De gemene Meuw , by LiNNiEiss Larus conus ^ zagen wy op dè- hoogte van- 7irr/tf»i. ' Db Z«zw4/«w, by LiNNiEUs Sternay fchoon wat donkerder van: kleur dan de gemene , vonden wy menigvuldig zodra wy op 41. gr.. N. en 47. gr. ten wefien Londen waren. Somtyds waren het troe- pen van enige honderden , waarvan, er. en%eu op het Schip kwamen: zitten. • '■ In de jfnterikaanfebe Golf zagen wy enen Zéevogel digt by het Sclüp, dien 't bootsvolkeen Zeehen noemde.. Landvo(%ls ziet men nu èn dan , en fomty^ zeer ver van land» zo dat men dikwyls moeite heeft te begrypen hoe zy zo ver komen. Den i8. Aug. kwam 'er een. vogeltje op 't Schip zitten, gelykende volmaaktelyk ene Mees,, by Linnjeus Parus major. Dem 4; Sept. vleien 'er enige Landvogelj rondom het Schip, die- de Strandzwaluwen , by Ljnnx\Ji iSrundines ri^aria , zeerg^lykzyn^. ¥ m ■;■!»' '•'~. i^t'K SUS PrO' émerika^ p , voor pen'lakte 1 aan 't of beky- le voed- iwcn des dus het noemt ; ,, zonder ! my dac nder wa- iets van a Puffi' sagen van- e groottfr is ttruin. ;i is ioTip :& vogels f!- V : ■■• itigvogelf. ten lueft^ twee lan^ ogels on-^ y op dè- i ' ïrdèr vant 41. gr^ het troe- kwamen: t by hee an land» komen, elykende lip, dié' plykzyni. 'M DE ZEE TUSSCHEN EUROPA en AMERII^. 1748. 13 Zy kwamen foratyds op de zeilen zitten. Op de» mg. waren ze grys- bruin , op de borft wit, de ftaart was een weinig verdeeld. Een zware regenbui dreef ze van ons van daan. Den 2. Sept. zworf ene zwaluw tegens den avond rodomhet Schip, en kwam foniwylenop de maft zit- ten. Zy fcheen zeer vermoeid te zyn. Enige malen kwam zy aan de venftcrs der kajuit, als xogt zy daar hare toevlugt. • Den .ilo. Sept. zetcedfr zig een grote vogel , dien wy voor een Uil hielden, op onze zeilen. Het zelve deed ook een klein vogeltje. Den 13. kwam *er een Boomfpcgt op ons wam zitten. Zyn rug was grauw gefpikkeld. Eert andere landvogel uit het moflèhengeflagt kwam ook ene toevlugt by ons zoeken. Ik hec KcMal en in den OcMfin zagen wy desnagts het wazer ligt geven, vooral daar het in beweging wen! gebragt; fomtyds zwom een enkelde vonk meer dan een gehele minuut lang voor datze verdween.^ Men ziet dit het meeft gedurende of kort na eaen ftoim-uit het noorden. Dikwyls is de zee als ware het vol vuurs; en deze blinkende vonken zet- ten zig niet zelden tegens de maften of de zeilen. Somtyds heeft dit ligt niet de gedaante van vonken, maar gelykt eer naar het ligt dat verrot hout geeft. (*) UzT TTjeemsiuateTy dat onzen voorraad van varfch wötcr uitmaakte, wordt gehouden voor het befte dat men hebben kan. In eiken tonnen opgefloten wordt het fchielyk een weinig Itinkende en bezinkt, dog die kwade reuk gaat 'er fchklyk af^ wanneer me» het in grote ftenen krui- ken twee uren lang in de open lugt laat ftaan. Dikwyls vateen de dam- pen welken uit een tonkoiöeny die^ lang toegeweeft is,, vuur, als'ereen kaars by ikorat wanneer men de ton opent; ea hst Theemswater wordt geagi dit meer te hebben dan enig ander, fchoon my gezegd wierd dat hét met aUe ander water even eens is. ' Maar om dén draad van het verlaal weer optevatten. Zodra wy 't anker voor Pbiladelpbia hadden gefmeten , kwamen velen van de In- woonders aan boord, om üé horen of 'er ook brieven voor hun waren. Ik ging met den Kapiteiaaanden waL Eler hy 't boord verliet, beval hy den Onderftuurman ftriktelyk, van genen der Duitfche Vli^telingeft naar land te laten gaan, voor hy zyne vragt,. of zelfs, of iemant anders voor hep , betaald, of dat hem iemant gekoft had. By myn veitrek van Londen had ik brieven van voorfchryvuig gekre- gen van de Heren Abraham Spalding, Peter CoUinfon, DoSlor Mit^ chell en anderen aan hunne. Vrienden alhier. Dus was het my ligt ken- B 3 nis- . {*) Hierover kan men nazien de üitgevigu /^erbandelingen D» 6. Dl.. 405, en D. 7. bU 106. tn 255,. ' •■■■■■•■'■ . J ii" Zeevuur.. / , ' VervoFg van het Dagver- haal. Brieven; vanvoor- Ichry- ving. I u P E N S Y L V A N I E i ' De Lands- • .'^;:>i . BÜIèii te maken. De Heer Benjamin Franio^n , aan wien Pft^jhat^ voor Hre welvaart , en de geleó^ wereld voor zyne nieuwe ontdekkin* gen in de Elektriciteit, zo grote verpHgtinghebbói, wasdeeerfiedien^ bekend deed worden. Hy gaf my alle nodige onderrigtingen, en be- wees my alle mogelyke dienften. Ik ging, vergezeld van den Heer Jahb B^ngtfon^ een Hd van den Zwe*ifeben Kerkeraad, en den Schilder Gm^étvus HefftHus^ om de geiü'lte. Stad en het land te zien. Ik bevond my -In ene nieuwe werekL Waar ik <^ den grond myne ogen floeg vond ik pfamcen die ik niec kende. Wanneer ik enen boom zag , moeft ik blyven ftaan, en vra- gen hoe hy heette. De eerfte plant die myn ogen trof was een J»- dr^gtm, of een foort yan gras; en hec gras is dat ftuk der Kmid- kunde waarin ik altyd het grootfte vermaak vond. Ik fchrikte als ft bedagt dat ik zo veel nieuwe en onbekende ftnkken der Nannirlybe Hiftorie in order brengen moeft. bi 't eerft bezag ik alleen de plan- ten, zond^ hec te magen my «n een nniwkeur^ onderzoek 'm ie laten. Ik nam by een Winkelier , ^ een ^imker was, myn intrek. Ik ontmoette daar in huis goede en eerlyke menfchen, gelyk my de mees* een van cHe fèkce Ichenen te zyn. ik 'had hier, nevens' niynen 'jftttig- Jirvm, kamer, ligt^ bed, of^mfling en ^Iriemaal eten, imlien wy wU- dcn , voor twintig fchellingen , naar éan loqs vad \ Ptnfylvanifeb geld , m de vreek. Maar brand , wafchgeld en wyn , xaotSt btutei dat betaald wmxlen. Betliry- ^^^ * verder myne ids verbale, wil ik ene korte befchiyving ge- vinc van ven van de Stad PbiituielfbM^ van de welke ik m *c vervo^ dik> Pbiladel' wyls gewagen zd, fbia PiuLADELpmA , de hoofdftad van PENSYLVAinx , een Landfi:hap dat voorheen een deel van Nieuw Zweden wnnaakte, is ene der voor- naamfte lieden van Noord Amerika , en naaft Bofttm de grootfte. Zy legt genoegzaam hl 't midden der Engelfihe Volkplantingen, op de breedte van sp. gr. en omomt ^e. min, N^ en de lengte van 75. gr. fTefi vuH Lotidtn. Deze Stad werd m den Jare 1683. óf zo als anderen willen i68s, door den bekenden Quaker William Pen het eerft aangelegd, die ët ^\ gancfche Land van Koning Karet den 11. van Engeland ten gefchenk verkreeg, nadien Zweden van zyn regc op het zelve had afgeftaan. 7[^ moeft, volgens Pens ontwerp o^ een punt le^en, dat de Ri- vieren Dellaware en SkilkuU by hare t'zamenvoeging maken , fai ene vierkante gedaante, en twee Engelfihe mylen lang en ene breed zyn. De ooftzyde inoeft t^pens de Dellamare en de weftzyde re- gens de Skuikill geraakt Iiebben. Men had werkelyk op beide de Ri- p H I L A P E L f H I /W 1748. *$ Rivieren begonnen te bouwen. Agt hoofdftraten , ieder twee £»;• mylen lang, en zellien dwarsfiraten , elke van ene myl, werden afgeftoken » allen lynregt , en zeer breed. De oord was toen genoegzaam ene vdkomene vroefteny, bedekt met zware boflchcn, en hoorde cbrie Zvuedfebe Broeders , Svens/ou genoemd , toe , die 'er zig hadden neetgezet. Zy vcilieten met tegenzin de plaats we- gens'nare voordel^ legging. Dog op *t laaft bcwo(^ Pen 'er hun toe,, die hun enige mylen verder tweemaal 20 veel gronds gaf dan zy bewoond hadden. In 't vervolg heeft Pm zelf, en zyne opvol* gers na hem , den eegevenen grond merkelyk ingekon , onder voorge* ven dat de Svtmfins zig meer toegisêigend hatraen, dan hun was toe* Maar voor zulk ene uitgeftrekte p^uts,, als de Stad volgens het ontwerp wezen moeil, was het onmogelyk een genoegzaam getal van Ingezetenen te vinden. Het ontwerp düérhalven van op de SkulkUl te bouwen wi'erd ter zyde gelegd , tot dat 'er beter kans zoude zyn om het te vervullen, en men bouwde clleen \m^^ Dellavtare* Deize Rivier ,. die langs én ooftzyde der Stad fhroomt, brengt haren handel groot voordeel toe , en maakt een fchoon gezigt. De huizen die leeds langs de Si$iüiil ^hoawd waren , wie^n allengskens naar de Dellaware verfdaatfl. De Stad legt in enen zeer aangpnamen oord , van *c noorden toe bet juiden langs hec vfater, Zy is iets meer daa ene Eng. myl lang , en cp Ibmmige plaatfen ene halve myl of iets neer breed. De grond i» gelyk, en bedaat uit zand gemengd met een weinig UeL De ondervinding heeft getoond dat & lug^ hier zeer gezond is. De ihttec syn xeg^nn^y, fiai,. en de meefte» vyfi% Eng.- voe^ ten breed, jtrebftrtit. h zie»Sn ^ig ,. en Murkttjireet ^ welke de voomaamfte flraat ts^ waarile ntaiitgebopden worde, bynahondcrd voe- ten breed. Zeven lopoi 'er vaa het noorden naar hec zuiden, of naar de langte der Stad, uiigencMnen ene, die \m^ de Rivier, ten zuiden van de markt loopt , en fTaterftreet genoemd wordt. Agt waren 'er ge- fchikt om in 't dwars van de ene Rivier naar de andare te gaan. Zy lo* pen niet vd&omen ooil en weft^ maar een weinig van die ibetüdng af.. Al de llraten zyn lynregt, en maken te zamen reps hoeken op è& fhy» dingen, ui^^Miomen twee, (Be ha^ aan 't water zyn. Sommigen zyn beifaaat , wderen niet , en dit fchynt minder noodzakelyk om dat de grond zandig is, en dus het water ino^kt. Dog in de meeden is 'er een b'^ftraring iraaft de huizen van gelyke ftenen , volgens Engel fcb gebruik,, een vadem, en fomtyds meer, breed, met palen op den aflhnd van drie of vier vadem afgezet. C^ de flemen gaan de voeigas^ers, rytu^en en. paasden moeten midden op de fltaac biyveo.^ Onder de daken k)pengo«- ■•- Bca i6 PENSYLVANIE. r" De Hui- zen. Kerken. ten met pypen daaraan , zo dat de menfehen die langs de üxssit gaan , by regen of *t fmeken der fneeuw niet kunnen bedropen worden. De huizen geven een goed aanzien, zyn gemeenlyk enige verdiepingen hoog, en van gebakken of gehouwen itenen gebouwd; dog de eerlten worden het meeft gebruikt, en worden even buiten de Stad en zeer wel gebakken. De gehouwen ftecn , dien men voor andere huizen gebiezigd hccfc, wordt in menigte in het Land gevonden, is ligt te bearbeiden, en heeft de goede eigenfchap van in nat weder het vogtnietaantetrekken.(*) Men brandt hier overal enen zeer goeden kalk om te metfelen. De huizen zyn met planken gedekt. Het hout neeemc men van een boom dien de Zweden den Witten Jeneverboom^ en deEngelfehenósa Witten Ceder noemen. ($} De moeraflèn wareneer voorheen vol van, dog tegenwoordig zyn deze bomen meed gekapt , en men heeft nog gene nieuwen get^ant. ( f ) Het hout is zeer ligt, rot niet zodra als ander nout in dit Land, maar duurt een 's menfchen leven lang, en is daarom uitmuntend voor de daken. Ook bezwaart het de muren niet. D(^ ve- len' beginnen te vrezen, dat men met den tyd deze daken zal aanzien als zynde de Stad zeer nadelig, om dat, dezelven zo ligt zynde, de mees- de muren ook zeer ligt zyn opgemetfeld , en dat hout nu begint te ontbreken, zo dat men !n c toekomende genoodzaakt wezen zal gebruik te maken van zwaarder (lofTen, pannen, of ietsdiergelyks, welke zwaar- te de muren niet zullen kunnen dragen. Om deze reden hebben reeds velen federt enigen tyd begonnen zig van pannen te bedienen. ry Ondbr de opentere gebouwen zullen wy eerft (preken van de Ker* ken, waarvan *er verfcheidenen zyn, want God wordt hier op velerhande wyzen gediend. -.c^ De Engel fcbe Kerk (laat in 't noorden der Stad, een weinig van de markt af. Zy is de fraifte van allen. Zy heeft enen kleinen toren, die niet veel zeggen wil, waarin ene klok hangt om te luyen by kerktyd of begrafeniflèn. Ook heeft zy een uurweilc. Dit gebouw , genoemd Cbrifi Churcb, wierd geftigt omtrent bet laaft der vooigaandeeuw,dog is ' ( * ) Dit is niet al te wysgerig iiitgedrukt. Geen (leen trekt het vogt uit de lugt tot zig, ten zy bezwangerd met zoutdüehjes. Maar als de (leen kouder is "dan de lugt, verdikt hy hst vocht van de lugt op zyn oppervlakte. Dcpoor- agtige (lenen (lorpen het vogt terilonds in , maar zy die geflotener zyn , ge- lyk het marmer, behouden 't op hun oppervlakte , tot dat het door uitwaai ming verdwynt. F. (S ) Ctt/)r«(/iw tib;yoüfcx LiNN« , ( t ) Evenwel gebruikt men nu , meer dan twindg jaar na dat dit geichreven is, dit hout in Penfylvanief en heeft 'er genpeg van om het naar de ITeJl /«-• ii/j:^e Eilanden uittevoeren. F. > ■ ..-\ . iV.- 2 gaan, by ■diepingen de eerllen I zeer wel I gebezigd leiden, en ïkken.(«) mvan een Ifebenósa 1 vol van» heeft nog ra als ander is daarom Dogve- aanzien als , de mees- 1 begint ce al gebruik ;lke zwaar- bben reeds UI de Kef velerhande nig van de toren, die kerktyd of genoemd :euw,dog vogt uit de een kouder De poor- zyn, ge- uitwaasfe- gerchreven PHILADELPHIA. 1748. «r 'M v:;^ '^s h onlangs herbouwd en verbeterd. Zy heeft twee Predikanten , dip hun jaargeld grotendeels uit Engeland krygen. ' . .* De ZweeJJcbi Kerk, anders.de Kerk van ^w*Uand aange- komen was, ^jf!;, door ljftv«»by, een geideel|;eiider<^ drieën» ^ axe^ir dan dê hcjlft/CT vbj^ gewoiKjen wsMv P? twee Pre-i ^ers beiwHi(t|^n mal^anderen verfc^^ zondagendi?n)q:edikiloe^ Men, verimit, oat oe biatltgekome^e, eens des zateidï^s avonds ifeeds op floeL ging, en *er den gant&hen nagt op bleefl De ander dus voocgekomen. :Qrnde, geraakte dè beide partyen handgemeen, en klopten malkander waidcer af, ten algemenen i|>otte en tot eigerois der gehele Stad. "Dq itilfhjt. 'aalt ^■1* ;^o| ! f eri) dach^ itigduucnd n was gold » opgeregt. eeni zeus » enen ^on- lezcn man » van Pres' ykQ van d6 er^ en, in mg met de Wbitefitld lieden gB- K)k dat ge» talryk niet lec eerilin Icnft daaria iermaIkan.o ,wierdhet sichik;. pe e volgende oordWeOcr 'dsUndt te jaren diend er Dyiait'. licn Heer,, , maakten. >ntbieden, ien ik daar (X heton-^ iWaange> wift intei^ twee Pre»» oej. Mea op (loei rgekomen. nalkander tad. De aaak ■m m zaak kwam voor den Magirtraat , die ze tén voordele van den Hefcr' Stéugb' ter uitwees. Db Nieuwe Hervormde Kerk wierd niet ver van de Oude g*^ bpuwd door de aaiihvigclingen van den laaift gekomencn Prediker, natiat zy in het ón^jélyK gcftcld warön. Égier wift déze het 20 vi* te brengen, dat Mncjéoaam het ttntfche gehoor Van ■ •- '^- >• De Roomsgezmttt '^iltix.éïk it^m hst züMweiten Mn tamelyk groot huis, dat van binnen frai verflerd is, en een orgel heeft. De Aaniiansers des Graven van Zinzetidorf, anders Hernhutters ^ hebben een hds in h^t noorden der Stad gehuurd. Waar t^ in liet Hoog Duit/cb ep 't Ettgelfcb dlenft plejgtért te doen,, niet allèert twee^drl»- maal ieder zondag, maar ook elkën avond in de weiek als het donker was. Dog in den winter van 1750. werden zy gerioódaakt vaft hunn* avondbyeenkomften af te laten, doöt enige danele jongens , die hun ver- '^ (cheiden malen kwamen ftoren, door uit een donkeren hoek^ by 't floe van elk vers, met een werktuig dat het geiaid vah eetl Koekoek maakt, waarmede de kmdefen g^woóti zyn te ^elen, zulk' 'een geweld ondW het zingen te maken, dat dé Gemeente féhHkkèïyk geërgerd werd.' Die van de Engel febe Kerk, de Nieuwver li f ieit!, di^Mkéfitli de Duitfcbe Hervormden hebben ieder hunne begnkfplaatfën buiten de Stad, en niet by hunne Kerken, fchooh de eefften forfttyds vWiï eens ene uitzonderitu; hier van maken. De anderen begraven c^ huti- ne Kerkhoven, en dk Hernhutters vraar zy maar konnen. DeZwèt** ten worden op^ ene zékere plaats buiten de Stad begraven^ Ik ga nu over om vart de overige openbare gebouwen te gewftsJW. Andere Het Stadhuis y of her huis voor de Vergadpringen der Provincie, légt Openba- in het weften der Stad, is een fchoon gebouw, dat het grootfté fieraad j^ ^^- van de Sad uitmaakt. Het heeft enen toren met ene klok. In Het '^"^^"J' zelve komen de Afgevaard^den van het geWeft gemeenlyk in Oüch > ber t'zamen, of wel dikwyler, indien het de hood verelfcht, om over Ca «kal* (•) Mtetingt, • »>( -xV- -iMJ Jv) S-i ï o $t "^ P E N S Y L V A N .1 E. 'i \ if^ *c algemene wclzyn raad te plegen* en hunne kleine Parlementen of Ryksdogcn te houden. Mier overzien zy de oude wetten, en maken 4es noods nieuwen» Tbrzydb van dit gebouw ftaat de Boekery^ die in 't jaar 1743. eerd •ia aangelegd gewonlen, volgens een bfHek van den Heer Franklin. De- je bewoog eeril de vcrmogcndfte lieden van de Stad 6m veehig Schellin- gen voor een begin te geven, en vervolgens faarlyks tien Scncllingcn , om allerhande foorcep van boeken te kopen. De Intekenaars hebben het jKfffi de boeken te gebruiken. Artdercn mogen ze oök voor enen zeke- ren tyd lenen, dog moeten een onderpand geven , en*s weeksm/>f«- t» vpor een folio t zes voor èen^arto, en vier ^^/f^f voor een kleinder bpok. beiialen. Zodra de tyd dat men een boek houden mag om is,, moet het 'er weder zyn* of men wordt beboet. Het geld dat op deze ^s verzameld wordt, is gel^hiktom den BibUofbicarlus te betalen en nieuwe boeken te kopen. Daar is reeds ene !Vaije verzamelthgvatj uit- muntende werken, meed Engelfebtn,^ verCchcióen. Franfeben *:n La fj/H*^ fcbe»j dog weinigen in andere eden. De Intekenaars hadden de bclcefd- lieid van den BibUotbecarius te bevelen tfiy, zo lang ik hier zyn xoude,, alle (i^ boeken te, lenen» die ik begeren zou, zonder eni^ geld 'er voor K«. nevien. , £|e fióe!|f:cry (londopën jülé nter(%en*snamidaags van vier tot «ge uren. ' Behalveq de boeken is 'er ene ruime Verzameling van natuur» lyke.izeldzaamhedén en van wiskundige en natuurkundige werktu'^i-n. VerTQheidea andere kleine boekerych zyn 'er in de S'tad aangelef^»' ojy ^n zelven, of byna den zclven voet als deze. Het Raadbuis {*) ftaat in het midden van A/<ïr*f/yfrw/, ten wes- ten der. Markt. Het is een frai gebouw, , met een klein torentje, waar- jn een klok Is. Rondom en onder het zelve vvordr eigenlyk de m^rkc. iedere week gehqudem- ' , ' ; Db Madefftit ftaat in tet weften der Stad. Het was vaortieén, ge* ïyk gemeld is, ene verzamelplaats vóór de' aanhangers van ft'bitefield^ maar zy verkoften het in 't jaar 1750. en het wiei'd tot ene Akademie, ^liever tot een fchool gefchikt. De jengd wordt hier alleen in zulke din- gen onderwezen, die zy hu pns in delagefqholen. leert; maar men denkt , iper met den j^d f ulke lelfe» te zuUcn geven, als êlgbhlyk aa^ ene Aka- demie pallènf, , ' • ; Op het einde, van den laatftén oorlog wierd hier op dè ziiidzyde •"der Stad aan de Riyier iaie fchans aangmégd , om' den. Pranfehen en Spaanfcbtn Kapecs het landen te beletten. Dóg dit gefchiedde niet dan na een hevigen twift. "Dq- pakers verwierpen alle veftingwer- fc^ ,' als ftrydende met hunnen Godsdienft ,. die den Chriften alleir kryg. (•; Tbt Court-Houfe, 01 H\ P H I L A D E L P II I A. i?^^. tl mcnwn of en maken 74a. ecrft tklin. De- gSchellln- helUngcn , hebben het enen «ekc- b m.peH' en kleinder ig om is, lat op deze betalen en hgvati uit- MinLatyn" de bcleefd- syn zoude,, ld 'er voor van vier toe ran natMiir* verktu'^cn. 5elef4, op , ten we»- itjc, waar- i de markt. heen, ge* )itefield\ jademie, zulke din- men denkt ene Aka- ziiidzyde nfehen en dde niet lingwer- ten alleir kryg. kryg verbiedt , het zy aanvallcndcn of verwerenden , maar alleen wil dat men op God vertrouwen zal. Men wilTeldc vcrfcheiilcn fchrif- ten voor en tegen. Dog de vyandlyke Kapers enige Viurtuigcn do Swd toebehorende hebbende weggenomen , vonden de uiccllc , zo niet alle do ^uaktrs ^ het raadzaam de vcrfterking, ten minden door geld te fch :tcn, te bevorderen. Onder alle de voordelen dezer Stad is hare aangename lugtge- Lugts- fteldheid hei voomaamfle. De Winter is niet zeer gelaeng en tame- gcllcld- lyk kort , en de Zomer niet te heet. Het land rondom brengt al- •>*'"• ierhande akkervnigten in grote menigte voort. De September en Oc- tober ,yn hier geïyk aan het begin van Auguftus in Ztutdtn , en de eerde dngcn van Februari zyn vecltyds al zo aangenaam als het laatd van April on het begin van Ma» in Zwedin is. Zelfs zyn de koiklr He dagen in fommige Whitcrs nkit kouder dan de loatlle herflldagen in het midden van Zweden en het zuiden van FinUud. PfULADRLPiUA heeft fchoon en helder water. Want fchoon 'er in de Stad gene bronnen zyn, vindt men in ieder huls enen put, en op de ftraat zyn *er ook vcrfcheiden , die zeer goed water geven om te drinken , te wadchen , te koken , en voor ander gebruik. Gemeen- lyk moet men veertig voet diep graven eer men water vindt. Hec water der Dellaware is ook goed. Maar by het maken van putten begaat men dikwyis enen misflag, die het water op verfcheidcn plaat- fen der Stad bederft. In 't vervolg zal ik gelegenheid hebben hiec verder van te gewagen. De Dellaware bevordert den Koophandel uitermate. Het is ene De Del- der grootftc Rivieren van de Wereld. (*}^ Zy is drie Eng. mylcn '<*'"'<"'^« breed aan haren mond , twee mylen voor de Stad fFilmhgton , en, drie vierden van ene myl voor PhiUdelpbia , het welk tuffchen de negentig en de honderd mylen van Zee, of van de plaats waar zig de Dellaware in den zeeboezem van dien naam dort, adegt. Egter h zy nergens minder dan vyf of zes vadem diep, dus de grote Schepen tot voor de Sud kunnen komen , en naad aan de brug op vyf vadem ankeren. Hier is het water niet meer brak. Dit maakt dat al de wormen , die óp Zee aan het Schip gekomen zyn , en 'er gaten in gemaakt hebben, derven of afvallen, zodra het hier enigen tyd ge- legen heeft. Het enige ongemak, waaraan de handel hier onderworpen is, is dat de Rivier alle Winters ene maand of meer toevried. Gedurende, dien (*J Hier fcliynt dc'Schryver om vcrfcheiden Rivieren ilie veel groter zyn- niet te denken. F.' %i P E N S Y L V A N I E wcrvcii. dien tyd is de vaart gedopt. Dit gebeurt niet te Bofton, te NttB' Yorky en op andere plaatfen digter aan Zee. De vloed doet zig zelfs nog dertig EHg. mylen boven de Stad te Trenton bemerken. Het verfchil van hoog en laag water te Pbila- delpbia is agt voet. De watervallen, die by frtnton in de Deilaware en een weinig boven Philadelpbia in de Skulkill zyn , maken die Rivieren meer landwaards in onbruikbaar om goederen naar of van Philadelpbia t« voeren. Men moet dan daartoe Wagens of Karren gebruiken. Men heeft al op middelen gedagt om beide die Rivieren , ten minden voor grote Schuiten, vaarbaar te maken. Scheeps- Alle jaren worden 'er verfcheiden Schepen gebouwd van y/meri- tinimer- kaanfcb eikenhout op de werven, die in en nevens de Stad aange- legd zyn. Dog zy kunnen in deugd en duurzaamheid by die welken van Europifch eikenhout gebouwd zyn niet vergeleken Worden. De Stad dryft enen zwaren handel , zo wel met de fowoondera van het Land, als naar andere gcwcden , voopai op de fFefi Indien , oï Zuid jtmerika y óe JntilleSj naar Engeland , Ierland, Portugal^ en \'erfcheidene Engeifcbe Volkplantingen in Noord Amerika. Dog gene andere dan Engeïfebe Schepen mogen in de Haven komen. Piin.ADELPfflA trekt de grootfle wind uit haren handel op de PTefi Indien , wasur heen de Inwoonders dagclyks ene menigte van fheel, boter, vleefch , en andere eetwaren , timmerhout, planken, endier- gelyken zenden. Daartegen ontvangen zy fuiker, jyroop, rum, in» dtgOt maboganyhout , en andere waren, of baar geld. Het regte Ma* boganybout , *t welk in Jamaika valt , is tegenwoord^ meeft al weg. Naar Engeland worden ten dele waren 4e in de fTefi Indien vallen, ten dde die het Land voortbrengt, gezonden. Tot de laatden behoren allerlei hout, inzonderheid zwart walnotenhout , en eiken planken voor den Scheepsbouw, gehele hier gebouwde Schepen, yzer, pelieryen , en teer. De tter word eigenlyk te Nena-Jerjey jee- maakt , zo dat de bofichen in dat gewed meed weg zyn. ' Eindelyk zendt men ook vee! baar geld naar Engeland. Hier voor krygt men daar van daan allerlei daar gemaakte goederen , fyne en grove la- kens , linnens, yzer- en ander metalenwerken, en Otijl Indifcbe waren. Want men moet aanmerken dat Engeland Philadelpbia van byna alle de handwerken en doffen voorziet , die daar gebruikt worden. Naar Ierland gaat jaarlyks een grote menigte van lynzaad, te gelyk met verfcheiden hier gebouwde Schepen. Portugal trekt koom , meel ea ongemaaide mats. Spanje ook enig koom. Maar - ai • '.f Koop- handel. ^/ 1^^ », te NtW' I de Stad te ïT te PbilA' een weinig ivieren meer ladelpbia t< liken. Men minden voor van Ameri- Stad aange- die welken arden. Inwoonders ^eft Indien , , PmugaU Hka. Dog :omen. p de l^efi van meel, 1, endier- , ruttt^ in» regte Ma* i meeft al, "^efi Indïtn de laatden en eiken Schepen , Jerjeyjgft^ Eindelyk krygtraen J;rove la- e waren, byna alle :n. nzaad, te {gal trekt m. Maar P H 1 L A D e; L P H I A. 1748. &8 il het geld dat men uit die landen ktygt moet ten eerfteq naar En- geland ter betaling der waren die men van daar trekt , en die veel meer bedragen dan dit geld. Dog om te nauwkeuriger te tonen wat de Stad en het gantfche Landfchap jaailyks uit Engeland ontvangen heeft, zal ik hier een ge- trouw uitcrdcfel uit de Engelfcbt Tolboeken invoegen, dat ik van den Ingenier lAwii Evans te Pbiladelpbia gekregen heb. Deze Heer had iemant zyner vrienden te Londen vc|r;ogt l^m ene lyil te zenden van alles wat in verfcheiden jaren uit Ett^ehnd mar Penfyhanie ge- zonden was. Hy kreeg die lyft , en fchoon de waren *er niet op waren uitgedrukt , ts derzelver waarde in geld berekend. ÊKergelyke «ittcekfels uit de Tolboekea heeft men voor alle de yfinerikaanfebe frovincien gemaakt, om daardow het Partement in lEngelandxe over- niigen,.dM deae gewellen meer waren uit het Ryk getrokken heb- I^D, fèdert zy hun geld in briefjes vorandeid hebè^ : Ik heb het uitQrekfëL uit het oorfproi^lyke jf^ «^efthreven. Al» leen nnoet men daarqp aanmerken , dat hec met Kersmis van het jaar »732. bq^t en eind^ om dien zelven tydJn 1747. Deze Kifel Vgrypt de waren niet die jaarlyks, in grote npenigte, uit Sebotland «n Ierland naar Ptnfylmma gezooden warden ^ waatooder byzonde» %k veel liniiett is.. tt « # * ■ # « • ■; I • maid9 M P E I? S Y L V A N IE., ^ Waarde der goederen jaarlyks uit Engeland naar PenfylvMsé geronden. I ^1 */ I Vreemde waren, waarvan de regten betaald zyn, en maar de quitan- ries gevorderd -' worden. Jaren. L. $. T>. Ï7fi5- 5199- 13- 5- 1724. 9373- 15- 8. 1725- 10301. 12. 6. 1716. 9371- II. 6. 1727. 10243. 0. 7- 1728. H073- i3- 9. 1729. 12948. 8. 5. 1730. 15660. 10. 1 1. 1731- 11838. 17- 4- 1732. 15240. 14. 4- 1733- 13187. 0. 8. 1734- 19648. '5- 9- 1735- 18078. 4- 3- 1736. 23456. 15- II. 1737- H5Ï7- 4- 3 1738. :?.0320. 19. 3 1739- 9041. 4- 5^ 1740. 10280. 0^ 0. 1741. 1-.977. \'i 10. 1742. 14458. 6. 3- 1743- 19220. I. 6. 1744. 14681. 8. 4. 1745- ■Z^\7,- 8. 8. 174Ó. ili03. 12. 7- 1747- 8585. 14. " EHgelfcbe Handwer- ken. Somme der twee kolommen t'za- mengeteld. Spmme 343789 i6. o. 969049 i. 6. 131 2838. 17, 6. ^-TT- T TT L. S. D. 10793. 5- I. 15992. 19. 4- 20951. 0. 5. 30324. 16. I. 31908. I. 8. 42209» 14. a. 28263. 6. 2. 37634- 17. 8. 21736. 10. 0. 3^979- 10. 7- 23405- 6. 2. 37478- 19. II. 16851. 2. 5- 29799. to. 10. 3^931- 16. 6. 48592. 7- 5- 32421. 18. 9- 44260. 16. I. 26457- 19. 3- 41698. 13- 7- 27378. 7- 5- f0565. 8. I. 34743- 12. I. 54392. 7- 10. 30726. 7- I. 48804. II. 4- 38057. 2. 5- 61513- 18. 4- 42173- 2. 4- 56690. 6. 7- 41 129. 5- 0. 61450. 4- 3- 454"- 7- 6. 54452. II. II. 46471. 12. 9. 56751- 14. 9- 78032. 13. I. 91010. II. II. 60836. '7- I. 75295- 3- 4- 60 1 20. 4- 10. 79340- 6. 4- 47595- 18. 2. 62214. 6. 6. 41237. 2. 3- 54280. 10. II. 55595- 19. 7- 7^^99- 12. 2. 73819- 2. 8. 82404. 17- 7- _ 's w--T**»r:fr*-»wfla!rf -*' der twee en t'za- Id. s. D- 19. 4- 16. I. 14. 2. 17- 8. 10. 7- 19. II. to. 10. 7- 5- 16. I. 13- 7- 8. I. 7' 10. II. 4- 18. 4- 6. 7- 4- 3- 1 1. II. 14. 9- II. II. 3- 4- 6. 4- 6. 6. 10. II. 12. 2. 17- 7' ï7- 6. ^ii PHILADELPHIA. 1748. »f Hoe fterk de gehele handel in Penfylvanie is kan men omtrent uit het getal der grote en kleine Schepen opmaken, die jaarlyks voor de Stad komen .of *er van afvaren. Ik zal hier maar ene lyil van eni- ge weinige jaren plaatfen, die ik uit de Koeranten dier Stad getrok- ken heb. De Schepen worden gerekend van den 5. Maart van hec ene tot den 5. IVbart van het volgende jaar. T jaar. Ingekomen Schepen • Uitgevaren Schepen. Ï735- 199. - 212. 1740. 307- m ao8. 1741. 292. m 309- 1744. aa9. m 271. 1745- 280. - 301. 1746. a73- - 293- Maar het is zeer te vrezen dat de handel van Pbiladelpbia en al de Engelfche Volkplantingen eer af dan toenemen zal, indien men daar geen zorg voordraagt. Ik zal dit in *c vervolg duidelyk aan* tonen. Dg Stad voorziet niet alleen de meeile Inwoonders van PtnfyVoé- 'k nie van de waren die zy van noden hebben, maar *er komen hier nog ? dagelyks vele men&hen van New-Jer/ey , die hier enen ilerken handel dtyven. Ieder jaar, in Mai en November, worden *er twee grote markten Markten, gehouden, ieder den 16. der maand. Behalven deze grote , zyn *er nog twee gewone markten , 's Woensdags en 's Zater^gs , wanneer / de Boeren van Penfylvanie en New-Jerjey allerhande eetwaren en voonbrengfelen des Lands komen te koop veilen, het welk een groot voordeel voor de Stad is. Het zou te wenfchen zyn dat zulk ene ] nuttige zaak ook in de Zweedfebe Steden konde ingevoerd worden. Men is hier verzekerd op de marktdagen alles wat men van de land« waren nodig heeft te zullen vinden. Dog tuUchen beiden zoekt m^ ;. 'er vergeefs naar. Men kan hier altyd varlïchcn voorraad krygen, en om die ' ?■■ koopt niemant op eer.s meer dan wat genoeg ral zyn tot den vc jxi- dcn marktdag. Des Zomers < is het bytia alle dagen markt , want ^-ui kunnen de waren om de hitte niec lang duren. Daar zyn twee plaat- fen in de Stad waar deze markten gehouden worden , dog de voor- naamfte is by het Raadhuis. Zy beginnen 's fnorgens om vier of vyf , en eindigen om negen uren. De Stad legt open ; en 'er is geen ander Tolhuis dan de grote Zeetol. .D D« .1- /< \* U" «5 PENSYLVANIE. I Ih m (joiiver- ncurs. Maat- fcIuiFi)y van \Ve- tcnicliap- pen. king der Naald. Hoogte van den IJaronie- tcr. liotk- jlrukkc- )ycn. Aardbe- vingen. rriiisvan «Icn Berg Libanon, Graaf van Zin- zendorf. Invvoon- (krs. Dt Gouverneur van het gantfche Laridfchap woont hier. Hy wordt door de nakomelingen van Pen benoemd , dog kan zyn ampt niet aanvaarden , zonder door den Koning van Engeland bcvedigd te zyn. Db Quakers uit genoegzaam alle de delen van Noord Jmerikct houden hier eens in 't jaar hunne grote vergaikring. In 't jaar 1743. wicrd .hier ene Maaijehappy va» TVetenfchappen opgerigt. Haar voorwerp waren alle de zckkaamhedcn uit de drie Rylfen der Natuur, de Wiskunde, Natuurkunde, Scheikunde, Huis- houdingskonft , en Handwerken. Dog de daarop volgende kryg ftuit- te alle oogmcrkm van dezen aard ; en fcdert heeft nicn niets van deze natuur op nieuws ondernomen. . Dfiafwyking der Naald was hier in. het jaar 1750. -den 30. Odlo- ber O. S. 5. gr. 45. min. Weft. De waarneming gcfchieddc volgens de nieuwe middagslyn-, die in den herfll van dat jaar te PhUadelphia getrokken werd, en ene Eng. myl lang was. De ondeninding heeft geleerd dat de afwyking omtrent in agttien of twintig jaren enen graad vermindert. Het grootfte onderfcheid tuflchen de hoogte en de laagte van dett Barometer is, volgens de waarnemingen van vele jaren door den Heer fame/ jlogangé&én y 28" 59 eti 30" 78. gevonden. Uula'zyn drie Boek^rukkeryen ; en alle weck' komen 'er twee £»- gêJfcbe eti cnc Hoog DuitfcheKoerw:itvk, ^ In het jaar 1732. den 5. September O. S. gevoelde men hier»' omtrent den middag , ene ligte aardbeving , de welke men op den zelven tyd ook te ^ofion in Nieuw Engeland en te Montreal in Ka' nada gewaar wierd , welke plaatfen meer dan zeftig Zweedfcbe my- ien vaii malkander leggen. In November 1737. kwam de wél bekende iPrins van den Berg Libanon, Scheieh Sedi, te Philadelphia, bezig zynde een gtoot deel der Engel fcbe Volkplantingen te doorreizen. Dat zelve jaar werd 'er wederom ene aardbeving gevoeld , 's morgens om elf uren , op den 7. December. Zy duurde niet boven ene halve minuut. Volgens de Koeranten had men ze op den zelven tyd ook gevoeld te New- cajlle , Neiv-Tork , Neiu London , Bojlon , en andere plaatfen in Nieuw Engeland. Dus had deze zig ook vele mylen uitgeftrekt. .^ De Graaf van Zinzendorf landde hier in December 1741. aan, en verbleef 'er tot de volgende Lente. Zyn vreemd gedrag deed ve- len , zelfs uit de voomaamfte Engelfchen , vermoeden , dat zyne hars- fenen ontfteld waren. Ik heb het juifte getal van de Inwoonders van Pbiladelpbia niet konnen te weten komen. In 't jaar 1746. rekende men 'er meer dan tien duizend. Sedert is de Stad ongelooHyk llerk toegenomen'. Uic de m Hy wordt ampt niet gdte zyn. d Jmerik» tenfchappe» uit de drie mde, lluis- I kryg ftuit- n niets van 1 30. Odto- ' iddc volgens Philadelphia dnding heeft ; jaren enen [igte van den )or den Heer 'er twee En- e men hier> men op den ntreal in Ka' weedfcbe my- Tta\ den Berg en gtoot deel jaar werd 'er iren , op den uut. Volgens )eld te Netu- !re plaatfcn in uitgeftrckt. er 1741. aan, ïdrag deed ve- dat zynehars- iladeJpbia niet *er meer dan enomen; Uit de P H I L A D E L iP H I A. 174B. »? de lyften der geftorvenen kan ook niets zekers befloten worden , de- wyl zy in alle de Kerken niet juill worden opgemaakt. Ik zal did hier plaatfen welken in de Koeranten of afzonderlyk zyn uitgegeven. In 't Jaar. Geftorven 1730. . 227. 1738. . 250. 1739- • 350- 1740. . apo. In 't Jaar. Geftaven 1741. i 345. 174a. . 409. 1743- . 445. 1744. . 410. In *t Jaar. Geftorven. Ï745. . 400. 1748, . 67a. • I749- • 75«* 1750, . 716. Hkt blykt ook uit deze lyften dac de ziektens, waar hier de mee' fte menfchen aan fterven , zyn teringen , koortfen , ihiipen , borftonc- ftekingen, bloedvloeyingen , waterzugt. Het getal der Geborenen kan men niet bepalen, aangezien in eni* ge Kerken daar geen ordentelyke lyften van worden gemaakt. Do Quakers, die hier het grootfte getal uitmaken, dopen hunne Kinde* ren noit, fchoon zy nauwkeurig genoeg de geborenen aantekenen. . Insgelyks is het onmogelyk uit het getal der geftorvenen naar liec getal der levenden te gidcn , om dat ieder jaar de Stad zulk enen toevloed van vreemden heeft. In den Zomer van het jaar 1749. ''t kwamen 'er byna twaalf duizend Duit fibers over , waarvan 'er velen > te Pbiladelfbia zig nederzetteden. Dat zelve jaar telde men daar ■^ de huizen , en bevond het getal te zyn twee duizend zes en ze- ventig. De Stad is nu vol van Ingezetenen , die ten opzigte van hun va- Veifch '- derland , van hunnen godsdienft, en van hunne neringen geheel ver- dciilicid!" fchillend zyn. Men vindt 'er byna in alle konften voonrefifelyke raee*' fters , en vele dingen wcwvlen hier zo goed gemaakt als in Engeland^ Dog Fabrieken , byzonderlyk van fyne lakens , zyn 'er nog niet, Mifichien is hier van de reden , dat men ze zo gemakkelyk uk JE«- j geland krygen kan , en dat de Schapen, die in ^t Land oveigebragc worden, allcngskens veraarden. Aan etenswaren is hier een grote overvloed, en zy zyn redelyk goedkoop. Men weet hier geen voorbeelden van enen duren tyd. Een ieder die maar God voor den Schepper, den Onderhouder en ViyliciJ, Regeerder aller dingen erkent, en niets ftrydigs met de algemene ruft leert of onderneemt , heeft vryheid zig hier neder te zetten, en zynen handel te dry ven, hoe vreemd ook zyne beginfelen mogen zyn. Nie- mant wordt om zyne dvvalingen gemoeid, als hy de bovengeltelde ■■ > grenzen maar niet te buiten gaat. En hy is zo wel, door de wet- ten, voor zynen perfoon en zyne goederen in veiligheid, en jreniet 'M J' D a zulk , s ,ii^ (\ »'■> |t i ^ •8 PENSYLVANI E. Luider. I 'i( 3ulk ene vryheid, dat men z^{^n kan, dat eeaBoiger van PbiUdef» pbia in zyn huis gelyk een Koning leeft. Uit al het geen ik tot nog toe gexegd hebbe, kan men ligtelyk begrypen hoe deze Stad zo f)>oedig uit het niet kon opkomen en tot zulk ene aanzienlykbeid geraken, zonder dat 'er enig magtig Vorft ware die. 'er de. hand toe leende , het zy door de zulken die 'er hinderlyk in .waren te ftrafièn , of geld te fchieten. En evenwel wykt zy voor wein^en, zelfs van de oudfte Steden io Europa ^ ten opzigt van een fchoon voorkomen, goede inzettingen, aangename legging, natuurly- ke voordelen , handel, rykdommen en vermogen. 'T was niet nodig de menfchen te dwingenonl' hier te komen wonen ; integendeel , vreem- den van verfchillende talen hebben himland, hulzen, eigendom en vrienden verlaten, en zig op ene gevaarlykezee gewaagd, om hier te komen. Andere bndea, fchoon al over lang bevolkt, klagen ovec gebrek van inwo(mders; en Penfylvanie , dat in 't jaar i68 1. niets andüers dan ene woelleny was , en nauwlyks vyf honderd menfchen bevatte, wykt nu in getal van bc- woonders niet voor fommige Koningryken van Europa. Het heeft troe- pen van menfchen opgenomen, die andere landen , tot hunne onherllel- bare fchade, veragt of verfloien hadde& Een bedroefd oud houten huis, op ene hoogte digc by de Rivier» wat ten noorden de J^eeiacko Kerk^ toebehorende aan enen van de Svemfofts , worde nog ak een, gedenkteken bewaard van den arraoe- digen ilaat dezer plaats, eer dat de Stad gebouwd was. De oud- heid van dit gebouw geeft het een fbort van voorrang boven de anr dere huizen, in de Stad, fchoon het het flegtfte van allen is. Deze hut was bewoond, toen nog de herten, elanden ei> bevers by ligtea dage op de aanlbande maricten, ifaraten en kerkhoven van Pbiladei^ fbia verkeerden. In dit huis hoorde men reeds het geluid van 'c fpinnewiel, eer men om de handwerken, die hier federt geoeffend- zyn, ^, en voor dat Philadeïphia zelfs beftond. Maar met die aUes ihat dit huis om te vallen; en binnen weinig jaren zal hec al zo moeilyk zyn te vinden waar het (lond, als het onwaarfchynelyk was in den tyd dae het gebouwd wierd, dat ene van de grootfle (le- den van Amerika in "t kort daar vlak. by (laan: zoude; Maar laat ons ons (kgverhaal hervatten. Den 7. September verhaalde my de Heer Peter Koek, eenKoop- geY'door man in deze Stad, dat hy de vorige week zelf gezien had hoe ene flangr een flane, enen vogel inzwolg. Deze vogel, om zyn gcfchreuw de Katvogel ge- betoverdvnoemd, (*) vloog van. den enen xsk op den anderen, en. maakte., naar OudO- vciblyfi Üel. Eenvo- eg) Muscitapa Cofoltnenjlu Linn, «i l ) ■' PHILADELPHIA. 1748. ay n Pbiiédtf* nen ligtelyk I en COC zulle Vorfc ware ?r hinderlyk ykc zy voor :igc van een ;, nacuurly- ! niec nodig eel, vreem- lenvriendeo len. Andere inwo(Niders; oeftenywasy ;$cal van be- te heeft troe- le onherftel- de Rivier, ;nen van de den arraoe^ De oud- oven de an» n is. Deze rs by ligcea \i Pbiladel-^ eluid van 'c geoeifend' aar mee die zal hec lacfcbynelyk [Toocfte fte- Maar laat een Koop- )e ene flan^ atvogel ge- lakte, naar lyn gewoonce, een naar geluid. Onder den boom, omtrenc enen va- dem van den (hm, lag ene groce zwane flang, haren kop ge- fta^ om hoog houdende, kykende naar den vogel, die gedurig heen en weer vloog, en nu en dan op enen tak ging zitten. In 'e ecrlt hield hy zig op de bovenfte takken. Allengskens kwam hy lager en lager, ' en eindelyk ftortte hy zig op den grond neder, en huppelde naar de plaats daar de flane lag, lue cerllonds baren bek opende, den vogel greep en doorzwolg. Dog de Heer Koek overviel en doodde ze op *c ogen- blik. Men verhaalde my naderhand dat men dit van dit foort van (lan- gen dikwyls waargenomen beeft. Het zelve Is al lang van de Raceldang bekend geweeft. Ik wandelde dien dag naar buiten, om naar planten te zoeken. Ik. vond ^txscvkh&xdi&TiEuropifchenenixASsZwttdfcbtnf maarzulkeudie aan jfmerika zVLeexx eigen zyn, waren de tahykften. De Firginifsbe jfbor» (t) is zeer gemeen op de oevers van de Z)#/- Bemew iaware. De Engtlfebtn noemen hem Buttonioood of ook fFaterbeuky ^" P'^*" welke laatfte naam de gemeende is. Hy groeit meell maar op lage plaat- ^^"* (èn, vooral op den kant van rivieren of beken, maar kan ligt op droger plaatfen verplant worden, als *er de grond maar goed is. £n, om dat zyn blad groot en dik is, plant men hem veel omtrent de hulzen en ia tuinen, om *er in de hitte ene aangename fchaduw onder te vinden. IVkc dit inzigt zet men 'er wel banken onder. Sommigen van de Zweden hadden dozen, emmers,, en diergelyke dingen, gemaakt dcor de jftne-^ rikaanfibe Huilden uit den bad van dezen boom. De fchors is ene lya dik. Deze boom groeit ook in moeraflèn en vogtige weiden, waar de £(Ichen en de rode Ahorn waden. Hy is gemeenlyk al zo hjog en dik als de Denneboom. Het zaad blyft 'er tot in de lente op zitten ; in 't midden van April gaan de buisjes open en verfpreiden de zaden. Mis- fchien om dat het zaad niec eerder ryp is. Deze boom is aanmerkelyk om zyn fpoedig groeijen, waarin hy alle andere bomeaovertreft. Daar is zulk ene menigte van op vele plaatfen in de lage weiden tuflchen PbUa-> dtlpbia en het veer te Gloucifter yCifhtiÓQ zyden van den weg, dat men daar des zomers als door ene digte laan rydt. Ik zag in 't jaar 1750» den 15-. Maart de knoppen 'er nog aan zitten, en in 't jaar 1749; be* gonden zyden &. Mal te bloeijen. Men vindt verfcheidcn van deze bo- men te Cbelfea by Londen geplant, die in hoogte en dikte voor dca eik niet wyken. Den 18. ging ik 's morgens vroeg met den Zw«/^fi&^» Schilder,. OeLanJ- r> 3 deaftrcck. {\) LiNN. Platamu OccidmtaUt* Catesby Nat. Hifl. oïCunlina.. vol» I» p» 56. t. 56* \ .\. 3« PENSYLVANIE. fl ê l^onien «!i plan- ten. den Heer Hejfelius^ na&r het Landgoed van den Heer Bartram^ vitr Eng. mylcn ten zuiden Philadelpbia , een weinig bezyden den groten weg naar Maryïand, Virtinie en Karalina gelegen. Nu had ik eerft gelegenheid den ftaat des Lands te leren kennen, welk ene vlakte was, bedekt met allerhande foorten van bomen, die hun blad laten vallen. De grond was zand vermengd met klei, dog het zand had de overhand. Hier en daar zag men plaatlen waar het hout weggehakt was, bewoond door boeren, die hunne akkers rondom hunne hui;;en hadden. Debos- fchen ^varen vol moerbezie- walnoot- kafhnje- fasfafras- en andere bo- men; verfcheiden foorten van wilden Wyngaard llingerden zig tot in de toppen van het hoogfte geboomte. Op andere plaatfcn omvlogtcn zy de heiningen zo fterk, dat die byna onder de zwaarte bogen. De Ptrji- mon , een foort van Mispelboom , groeide in natte gronden en omflreeks watcrfprongcn. Zynjtleine appeltjes aagen 'er reeds wel uit, dogzyn niet eetbaar voor dat ze bevroren zyn , en dan zyn |ze zeer fmakelyk. De Heer HejffeUus vergaderde 'er fommigenvan, enverzogtmynen^w»^- ftrom van de vrugten des Lands te proeven; dog de goede hals had 'er pas in gebeten, of hy gevoelde \vat eigenfchap zy hebben voor dat zy tot hare volle rypheid gekomen", en door de voril aangedaan zyn. Zy ffokken zyn mond t'zamen, zo dat hy kwalyk (preken kon. Dit maakte hem 'er zo afkerig van, dat hy met moeite bewogen worden konde ora 'er, gedurende ons verblyf in jtmerik»'^ van te proeven^ fchoon zy in den hèrfll en tegens den winter al hare bitterheid verliezen. Om de nieuwsgierigheid te voldoen van zulken die gaam weten willen wat hout in deze geweften valt, en of men 'er bomen vindt die ook in onze boflTchen waden , zal ik hier ene korte lyft invoegen van die bomen welken in de boflchen het digfl: by Philadelpbia- in 't wild groeijen. lic zal dien boom de eerfte plaats geven die de menigvuldigfte is, en zo ver- volgens, zo dat zulke bomen waarvan men maar enen enkeklen, fchoon digt by de Stad, vindt, de laatflen zullen zj'n. .^ I. ^ttercus aJha, de Witte Eik, waft in goede gronden. a. ^uercus ruhra , Zwarte of Rode Eik. 3. ^uercus Hifpanica, de Spaanfche Eik, een foort van den voor- gaandcn. 4. Jugïans aïha , de Hickory , een foort van walnoot. Men vindt 'er drie of vier foorten van. 5. Ruhus o'ccidentalis , de jimerikaanfche Bratimftniik, 6. yfcer ruhrum^ de Ahorn met roden bloeifem. Hy waft in moe- rafRge gronden. 7. Rhus (•) Diofpyro} Virginiam Linn. Spec. plant. rasHy vitr len groten ndikeerft akte Was, en vallen, overhand, bewoond Debos- mdere bo- g tot in de gten zy de De Ptr/f omftreeks , dogzyn finakelyk. menyuftg» lals had *er oor dat zy zyn. Zy Dit maakte kende ora [lOon zy in '^'^^- P H I L A D E L P H I A. 1748. 8» 't ■■ 7. Mus gUira^ de ^adbladige Sumacb. Men vindt dc«; plant in de bolTchcn , en op oude koomvelden. 8. Fitis Lairnsca fj? Fulpina , wilde Wyngaardcn van v«r(cheidc«n foorten. 9. Sambueus Canadenjis , . de Amcrikaanfche Vlicrboom. Deze groeit langs de hagen en bctuiningen. 10. ^utrcus P helios, de Moeras eik. 11. jizalea lutea. Zy wall in de boflchen en op droge plaatfen. 1 a. Crat0gus Crus galli. Men vindt hem in de boflchen. ' 13. Faccinium, een Ibort van blauwbellèflruik. 14. ^uercus friuus, de Kaftanje eik. Hy waft op goede gronden. 15. Cornus florida, de Komoeljeboom. Mien- vindt hem in allerlei gronden. 16. liriodeftdrintitlififira, de Tulpeboom. Hy groeit in allerlei aarde. 17. Pr^uus Firginiana , ie vfilde Kcvs&hoom. 1 8. yaccinium , een Blauwbeilcilruik. Hy vereifcht enen gocdeo grond. 19. Prinos verticillatus. Hy groeit in moeraden, ao. Platanus ecciJintalkf de fVattrbeuk. 21. Nysfa aquatica^ (*) groeijende op de velden en de bergen. , 22. Liquidamiar ftyratiflua , (hande aati fonteinen. 23. Betuia jllnus , de Els, ene verfcheldenheid van den Zweed' fcben. Het was maar een ftruik. 24. Fagus Cafianea, de Kaüanjeboom , voortkomende op koom- velden, weiden, en in kreupelboflchen. 25. Jugïans nigra , de zwane walnootboom. Hy waft op de zelve plaatfen als de voorgaande. 26. Rbus radicaus, de zig omwindende Sumacb, Deze klimt te* gens de bomen op. 27. ^cer Negundo , de Ahorn met Esfcheloof. Hy grpeit op moerasfige plaatfen. . . 28. Prunus domefiica, de wilde Pruimboontt 29. ülmus Jmtricana » de witte Olm. 30. Prunus Spinofa , de Doomftruik. Deze komt voort op lage gronden. 31. Lau- (*) LiNNiTïus gewaagt maar van een foort van Nyjjfa^ namelyk de Nyjfa apatica. De lieer Kalm noemt den naam niet van het fooit. Mnar in- dien de zyne niet een vcrfchlllend foort is , moet het ten mlnllcn ene vcr- fcheid<:nhcld zyn ; df.wyl deze, volgens hem, op de bergen, en de aquati' ea in 't water r^roeit. \- -^•^„dtmu^ÊÈikiin^éi^^tglIgt^amtm I )■ ii $» PENSYLVANIE. 31. Lêurits Sasfafras, de Sasfafhsboom , groeijende in ene (o** fe met zand gemengde aarde. 3a. Rites nigrum , een foon van Mispelboom, wadende op lage gronden en in moeraslcn. 33. Frsjtiims txetlfior^ de Esfche. Deze groeit op lage gron- den. 34. SmilaM Uuriftliêt waflènde in de bosfchen en om de tuinen. 35. Kalmte latifoUê. Deze plant groeit tegens de noorder zyden der beigen. 35. Morus rubra, de Moerbezieboom. Men vindt hem op *c veld, op de bergen, en by de huizen. 37. Rbus vernix, de vergiftige Sumacby vrasièiide op vogtige plaat- fen. 38. ^tttrtus rukra, de rode Eik; een byzonder foort 3<>. Hamanulis yirginiea , de toveragtige Hazelaar. 40. Diofpyros yirgiuiana , é&Perftmon^ of Mispelboom. 41. Pyrus corcMria, de Anlcerboom. 42. Junipefus FirgimatM , de Rode Jeneverboom. Deze groeit op fchrale gronden. 43. Laurus ieftivglis , Spitcewood by de Et$gtl/ebtft, groeijende overal. 44. Carpinus oflrya^ deSteenbeuIc, vereifchsnde enen goeden grond. 45. Carpinus betulus f de Haagbeuk, vorderende enen goeden grond. 46. Fagus fylvatica , de Beuk. Deze komt voort op alle gronden. 47. Een foort van Walnootboom, wasfende op de beigen by de Ri- vieren, hy de Ziveden genoemd Butternutflrae. (•) 48. Pitius Jmericaua^ de Penfyhamfcbe Pynboom, waflènde op de noordelyke zyden der bergen en in de \^lyen. (f) 49. Beiuia knta^ een foort van Berk. Op de oevers der Rivieren. 50. Cepbalantui occidentalis. Deze groeit op natte gronden. 51. Pinus Taeda^ de Den van Newjerjey. Men vindt hem op dor- re heiden. 52. Cercis Canadettfts, deSalaadboom. Hyvereifcht goede gronden. 53 Robittia pfeudacacia , de Krekelboom. Men vindt hem op de, koomvelden. 54. Magnolia glauea f op natte gronden. < K^^. Tilia jintericana, de Vinde. In goede aarde. ^ ^6. GleditfiatriacoHtbos. Hy waft in goede aarde. f • 57. C*A (•) Is dit de Juglans Baccata van Linn/Tius? F. (tj Dit foort vindt nicu niet in LiNNiUi Spec. Plant, F, .,-:v; . '■>;■ '■ VA in ene lot* 'M nde op lage '" > lage gron- k tuinen, lorder zyden 1 ■ Ë nop *c veld. rogtige plaat* PHILADELPHIA. 1748- velden.' 33 m. !ze groeit op , groeijende oeden grond, oeden grond. Ie gronden, en by de RJ- waflènde op r Rivieren. den. Iieinopdor- ede gronden, hem op de, 57. Cel' 57. Celtis oecidtntalis. Opi 58. jfnuona muritatat by de Zmotdtn Papawtrat. Deze waft in ene vrugtbare aarde. Wv bezogten enige ZwedtHy die hier zig in vry voordelige orailan- De digheden bevonden. Wy zagen gene andere telcens van den herfll dan Lands- dat fommige vrugten van dat jaargetyde reeds ryp waren, want al de bo- «ouwe. men waren nog io groen, en de grond nog zo bedekt met bloemen, als in ZtvtdtH in den zomer. Duizenden van Iciiclcere fchreuwden den gant« fchcn nagt over in de poelen en moerailèn. De Icrelcels en fprinictunen maaicten ooit zulk een geraas dat men malkander kwalyk verilaan kon. De bomen waren ook vol van allerlei foorten van vogiels, die door de verfcheidenheid hunner vederen het oog (fareelden, terwyl zy de lugt aan alle kanten van hun gezang deden weerealmen. De Boomgaarden i die wy voorbykwamen, waren alleen afgefloèen Boom- met lage tenen horden, fchoön 'er de fynfte foorten van vrugten in wies- gaarden, fen. Wy waren in 't eerfl verwonderd onzen geleider over de heining te zien benen fpringen, en fommige vrugten voor ons halen ; maarwy waren nog meer verwonderd, toen wy zagen dat de menfchen in den boomgaard dat niets agtten , en zelfs niet eens naar ons keken. Dog men zeide ons dat men hier niet zo veel zag op , een weinigje vrugten als in andere landen , daar zulk een overvloed niet is. Wy ondervonden na- derhand dat de boeren in Zvitien en Finland hunne rapen zorgvuldiger bewaarden, dan men hier de keurigile vrugten doet. Ik merkte den 19. Sept. 's morgens vroeg wandelende, dat 'er een Dniiw. flerke dauw gevallen was, want het gras was zo nat als of het geregend had. De bladen van de bomen en de planten dropen. Ik vond by die gelegenheid dat de dauw niet alleen boven op, maar ook onderaan de* bladeren zat. Ik befchouwde dan zo^vuldig verfcheiden bladeren, zo van de bomen als van de planten, zo die ver van den grond als die 'er digt aan waren. Dog ik vond by allen, dat beide de oppervlaktens der bladéren, ui^enomen die van het Ferbascum Tbapfus of het witte wol- lenkruid, welken, fchoon de bovenzyde vry nat was, maar weinig wa- ter van onderen hadden. By elke landhoeve, al was zy maar van enen gemenen Boer, had Vrugte». men enen groten of kleinen boomgaard, waarin allerhande vrugten, als perfiken, appelen, peren, kersfen en anderen in overvloed wieflèn. De perfiken waren nu byna ryp. Zy zyn zeldzaam in Europa , vooral in Ziveden, waar het niemant dan den ryken gebeuren mag 'er van teproe^ ven. IVfciar hier heeft ieder landman enen boomgaard vol perlikebomen , die zo vol waren , dat wy nauwlyks in den boomgaard wandelen konden ïonder op de afgevallen perflken te trappen , waarvan men altyd een ge- deelte maar leggen laat, vrant men_konde zulk ene menigte 'er van niec E nuto S4 P E N S Y L V A N 1 K. Pcrfikcn maolct. Andere vrugtenc De O- kra. nuttigen. Een deel worde in de Stad vcricoft , en de overigen wor- den gegeten , niet tüleen van de eigenaars , maar ook van ande- ren , want ieder voorbyganeer mag in den boomgaard komen en 'er zo velen afplukken als 1^ luft. Zelfs fmyt men faJer die ichonc vrugt voor de varkens. Men bewaart de perfiken op de volgende wys voor den winter. Men (hydt de vrugt in vier delen, fmyt den ftcen weg, en rygt de (lukken aan enen draad, hangt xe in de zon , tot dat ze droog zyn. Dan legt men ze in een aardenvat. Dog dit is de befte manier niet. Anderun doen het op deze wys, en die is beter, ^fen fnydt, gelyk te voren, de perfiken in vier ihikken, rj'gc ze aan enen (kaad, of legt ze op een bord in de zon te drogm. Droog zynde, en hare lappen zynde kwyt geraakt, worden zy in den oven gezet, na dat *er zoeven het brood is uitgenomen, waar men ze enen konen tyd in laat. Dan neemt men ze *er uit, en brengt ze in de open lugt. Daar na zet men ze nogeensin den oven, en dit wordt zo dikwyls herhaald, toe dat zy zo droog zyn aJs zy wezen moeten. Want als ze op eens in den oven gedroogd wier- den; zouden ze rimpelen, en een deel van hare aangenaamheid verlie- aen. Men maakt 'er taarten van, of kookt en maaki ze gereed als de peren en appelen in £«r«/«. Sommige menfcben drogen, en bewaren hier hun appelen op de zelve wys als hun perfiken. De Perfikeboom is hier, gelyk men my zeide, hec cerft door de Eu* repers geplant. Tegenswoordig vereifchen zy gene grotere zoig dan een Appel of Peerboom. In de boomgaarden vindt men zelden andere vrugien dan appelen en perfiken. Perebomen vindt men hier wein^, en zy, die ze hebben, hebben ze in hunne boomgaarden geplant. Men vindt in de zelven ook Kersfebomcn, dog het me«ft d^ by de huizen of langs de heiningen. De moerbeziebomen (han op heuvelges digt by de huizen. De zwarte Wal- noot (*) waft gedeelielyk op hoogtens en velden digt by deLandhoeven» en gedeeltelyk langs de heiningen, dog het meeft 'va de bosfchen. Bui- ten dezen heeft men hier ook gene anderen van ditfoorttengebruike. De Kaftanjebomen had men op de akkers laten (laan. Hier en daar (l(xid *er ook een enkelde op een fchraal land of in een bofch. Db Hibiseus eseuUyttus of de Okra^ (j) ene bloem, wad 'móefTtft Jnditn in 't wild, dog hier wordt ze in de tuinen gekweekt. De vrugt, ,^e uit ene lange fchel l/e(laat, wordt, terwyl ze nog groen is, in (hik- ken gefneden, en in fo(.'pen gekookt, die 'er zo dik van Worden als bry., Dit (*) Ji^lam fUgra. (t) 1" MiLLE^s Tuinwoordeboek biet zy Ketmia Indica , foUo ficm^, fnutu penttgmo rtcurvo wtékntt , graciliori & tongioru ':* « Aii'' \ '' I PHILADELPHIA. 1748. 35 DU gcrcgi wordt by enigen, en voonJ byde zwarte flaven, voorlea ' lekkers gehouden Dii Spaanfcbt Ptptr (*) wordt imgelyks in de tuinen geplant. Als Spaan- de vrugt ryp is ztet ry *cr mecft geheel rood uit. Men gebruikt ze hy Jcbt h- \ gebraad of by gekookt vlccfch , waarop men 'er een weinig van ftroit, /<**'♦ of in de faus mengt. Men doet ze ook by ingemaakte augurken. Ook fnydc en (tempt men de fchil, terwyl ze nog zagtts, geheel klein ; mengc dat met zout, en bewaart het in enen pot. Men belboit 'er gekookc of gebraden vleelch, of gefhiiten vifch mede. De vrugt in haar zelve is fcherp gelyk de «mene peper. MeN vindt htör verfdieiden byzondere foorten van de plam:, welke Sumacb. LiNNiEC'S Rbus noemt. De gemeentle is die met gUdde bladeren. (t3 De EnMJfcbe» noemen ze Smmacb. De besfen, of hare vrugten, zyn rood. Men gebruikt ze om rood te verwen. Men ziet bier deze plant aan als een onkruid; wam als een akker enige weinige jaren onbebouwd blyd leggen, groeit zy 'er in menigte op, vermits de vogels de beflèn overal heen vcrfpreiden. Wanneer men het land dan wil omfdoegen, hinderen de wortels den ploeg niet weinig. De vrugtblyftdmgantlchen winter over op den boom zitten , maar de bladen vallen vroeg in den herfll af, nadat zy roodt^t^ geworden zyn. De takken , met de bes- ' fen 'er aan gekookt, geven ene verw als hikt. De kinderen eten de besfen, die zeer zuur, dog niet ongezond zyn. De boom wordt zelden hoger dan vierde halve el. Als men den Item doorfnydt vindt men 'er byna niets in dan meig. Jk heb dit aan velen gedaan, en gevonden dat fommigen meer dan tien , de meeilen meer (^ een jaar oud waren. Als men 'er infnydt, komt 'er een geel fap van tuflchen den baïl en het hout voort. Een of twee van de buitenfte! kringen zyn wit, maar het binnenfte Is geelagtig groen ; 't is gemakkelyk ze van mal- kander te onderkennen. Zy hebben een groot merg , welks middellyn dikwyis een halven duim is, en meer. Het is bruin, en zo los, dat hec met enen (leek uitgeftoken kan worden, gelyk in den Vlierboom. Deze Sumacb groeit digt by de heiningen rondom dekoomvelden.j dogyoor- nl op braaklanden. Het hout (cheen wel te branden, en geen groot ge* kraak in 't vuur te maken. Den 20. Sept. gingen wy des morgens op de velden en in de boffchen digt by de Stad wandelen, ten dele om zaden , en ten dele om planten voor myn' verzamding te zoeken , het welk onze groot- E a fte e*) Capficum annuum Linn. (t;) Rbus glabra , of Rbus foliit pimotis/errttU lafKnlêiis, utrimqut nudis. V 3<5 PENSYLVANIE. fte bezigheid was. Wy zonden in den herfll dezes jaars een deel on- zer verzameling over Engiland naar Zweden. Vergift' Een foort van Rbus, gemeen in de moeraden hieromftreeks, werd hoorn, door de Engelfchen en Zweden den Fergiftboom genoemd. Ook noemde men hem wel Swamp-fumaeb (*). Als men 'er in fnydt komt 'er tuflchen den bad en het hout een wit geelagtig fap voor den dag , dat enen lelyken reuk geeft. Deze boom is bekend, niet om zyne goede hoedanigheden, maar om zyn vergift, het welk dit zonderhnge heeft, dat, fchoon het fommige menfchen kwaad doet,, het op anderen gene uitwerking in 't geheel heeft ; zo dat de een den boom kan behandelen zo ds hy maar wil , *er in fnyden , hem fchillen , den baft of het hout tuflchen de handen wryven , het fap op de hand Horten, het ruiken, en 'er andere proeven mede doen , zon- der het minde ot^emak ; daar integendeel een ander den boom niec durft te behandelen zo lang zyn hout nog frifch is ; zelfs kan hy 'ge- ne hand aanraken die het hout behandeld heeft, of zig aan den rook van het brandende hout bloot dellen , zonder, daar ten eerden de kwade uitwerking van gewaar te worden ; want zyn aangezigt , zyne handen, en dikwyls zyn gantfche lichaam zwelt fchrikkelyk, en wordt zeer pynelyk. Somtyds ontdaan 'er vele blazen, welken 'er den lyder doen uitzien als of hy fchurftig was. By fommigen vervelt de op- perhuid geheel in weinige ds^en, als of men zig gebrand had. Zelfs kunnen fommige menfchen de plaats niet naderen diar de boom daat, of zig aan den wind bloot dellen die de uicwaaflèmingen van den zelven naar hun toejaagt , zonder hun het ongemak van het zwellen te doen ondervinden. Somtyds wordt hun aangezigt zo dik, dat zy twee of drie dagen hunne ogen niet openen kunnen.. Ik. ken twee broeders, waarvan de een den boom zo veel als by maar wil behan- delen kan, daar de ander 'er niet omtremkaa komen zonder te zWellen. Somtyds weet men niet dat men den boom heeft aangeraakt , of 'er digt by geweed is , voor dat de handen en het aangezigt het door hun zwellen tonen. Ik heb oude menfchen gekend die banger voor dezen boom waren dan voor enen adder; en ik weet dat iemant door deze kwade uitwaaslèmingen zo is gezwollen geweed,. dat hy zo dyf was als een paal, en men hem in een laken omkeren moed. Toen ik in den Winter van 1750. mynen Jungftront de vergiftige eigenfchappen van dezen boom verhaalde, lachte hy 'er om, en hield' het voor een vertellingje , wordende in zjm gevoelen bevedigd door- dien hy den laatden herfll den boom dikwyls behandeld , 'er takken afgefneden > en die lang , om het zaad te bewaren , in zyu hand ge- dtlr (*) LiNNiEus noemt hem Rbus Femix Spec. Plant. 'iu ^ PHILADELPHIA. 1648. Z? dragen , en 'er vele zaden van in zyn kruidboek gelegd had , zonder het minfte ongemak. Hy wilde dan, als een VVysgeer op zyn' ma- nier , niets voor waar aannemen, waarvan hy gene genoegzame bcwy- zen had, vooral daar zyne ondervinding voor hcï tegendeel pleitte. Dog den volgenden Zomer begon zyne Wysgeerte te wankelen. Zyn' handen zwollen, zyn' ogen wierden pynlyk en begonnen fterk te jeu- ken , zo dikwyls hy iets van den boom aantailte. Zelfs had hy dac ongemak niet alleen van dit foon van fumacb , maar nog van dat foort dat zig om de (lammen dingen , en op verre na zo vergiftig niet is als de eerde. (*) Hier door wierd hy van de kragt des /^ergiftbooms zo overtuigd , dat ik op 't laatil moeite had hem te bewegen my *er meer zaad van te verzamelen. Hy belpeurde dit ongemak niet alleen des zomers als hy zweette , maar ook des winters als hy en de boom koud waren. Hieruit ziet men dat iemant, fdioon hy lang voor dat vergift onaandoenlyk geweeft is , ten laatften, zo wel als een zwakkere, daar van kan worden aangedaan. Ik heb ook op my zelven allerlei proeven met den Fergiftboom genomen, en niets verzuimd om zelf zyne werking te beproeven. Ik heb ray met zp fap beftreken, de takken 'er van afgebroken of a%e- fneden, de fchei 'er afgeplukt, dezelve tuflchei^ de handen gewreven en 'er aan geroken, de ftukken lang. in myn' blote handen gedragen, en dit alles dikwyls herhaald , en ben egier van alle fchadelyke gevolgen vry gebleven , fchoon ik eens ondervond dat het vergift niet gantfch kragteloos op my was. Ik had namelyk, op enen heten zomerdag;,, terwyl ik zweette, een takje van den boom afgefiieden, het omtrent een half uur in de hand gehouden ,, en 'er onderwylen aangeroken. Ik gevoelde dien dag geen ongemak , als een weini^'e des avonds. Des mollens daar aan belpeurde ik ene fterke jeukte aan myn' oogle- den en daar rondom , zo dat ik nauwlyks 'er de handen van afhou- den konde. Dog hec verdween toen ik de ogen enigen tyd met ys* koud water gewailchen had. Myn' oogleden waren egter den gehelen dag nog ftyf. Tegen den avond voelde ik de jeukte een weinigje; dog den volgenden morgen, toen ik wakker wierd , had ik de jeukte weer zo fterk als den eerften dag. Ik gebruikte het zelve middel 'er tegen.. Evenwel hield het byna ene gehecle week aan;, myne ogen waren zeex rood en de leden byna onbeweeglyk. ""^t ongemak ging daarna ge- heel over. Ik frreek naderhand ene menigte van het fap om myn' hand > zo dat het 'er dik op zat. Drie dagen daarna kwamen 'er kleine blaas- jes op te voorfchyn, dc^ zy verdwenen fpoedig zonder nadeel te heb- ben gedaan. Meer heb ik van de werkingen van dit wonderlyke ge- E 3 waa (*) Hfctti radicaru Linn. Spec. PK 8« PENSYLVANIE. ij I' S' \ was niet ondervonden , en ook g'cen verlangen gehad om 'er meer proeven mede te doen. Dit had ik beproefd dat het zyne kragt op my oeffenen konde wanneer ik zweette. Ik heb noit gehoord dat ieraant van dit vergift geftorven is. De py- nen gaan gemeenlyk na enige dagen over. De trilden waren voorheen gewoon hunne fluiten van dit hout te maken, om dat het zo groot een merg heeft. Enigen verzekerden dat een middel tegens de uitwer- kingen van dit hout is, daarvan wat tot kolen te branden, en die mee fpek gemengd op de gezwoUene plaatfen te leggen. Sommigen zeiden het zelve beproefd te hebben. Op enige plaatièn roeit men den boom vlytig uit, op dat zyn vergift de arbeidslieden niet hindere. Dcifnof- ^^ ^tt^ dien dag verfcheidene ftukken uit het Ryk der Delfftoffeti^ ten. die in het land verzameld waren, ten gefchenke. De volgenden zyn de aanmerkelykfte. Het eerile was een wit en gantfch doorfchynend Berg- kryftal. (•) Diergelyk vindt men veel in Penfylvatiie in verfcheiden foor- ten van fteen, byzonderlyk in den ligtgrauwen kalkfteen. Deihikken zyn meeft van de dikte en langte van den pink , en fomtyds volmaakt doorfchynend. Dog ik heb *er ook gekregen die omtrent een voet lang en zo dik waren als het been van een middelmatig man. Zy waren zo do.^ fchypend niet als de kleinen. De Tserlingfche Pyrites (f) van den Biflchop Browallius was van een zeer regelmatig beloop, dog de grootte was onderfcheiden , want in enigen waren de zyden maar een vierde van een duim , en in de grote- ren waren zy twee volle duimen. Sommigen waren zeerglinfterend, zo dat men zien kon dat zy uit ene zwavelige ftof beftonden. Maar in an- deren glom maar ene der zyden, en de anderen waren donkerbruin. Dog de meeden van deze Markafieten hadden die kleur op alle hare zyden. Als men ze aan ftukken floeg vond men *er den zuiveren Pyrites in. Men vindt ze hier digt by de Stad Lancajier , dikwyls boven den grond. Maar gemeenlyk ontmoet men ze in *t graven van putten of anderfins, op de diepte van agt en meer voeten. De Heer Hejfelius bezat ver- fcheiden' ftukken van dit foort van ftenen, waarvan hy zig in zyn werk bediende. Eerft brandde hy ze, ftampte ze dan tot poeder, en wreef ze vervolgens nog fynder op de gemene marJer; en dit verfchafte hem ene fchone roodagtige bruine kleur. ZwAR- <*) Nitrum Cbryftaïlus mtntana liSJt. Syft. Nat. Chryjiaïlas hexagsna ^ pellucida , non colorata. Walixk. Miuera). Cryfiallus montana , colourlels ayilal. Forster's Iiitrot^. to Mineralogy p. 13. (t) Pyrites cubicus. Marcbafitm bexaedriccB tejfelaref. Waller. Mhic- rol. p. 211. Pyrites cryftallinus Linn. Syft. Nat. Marcafttoe vel cryjlalli fyritacei, Marcafitcs. Forster's Intrad, to Mincral, p. 39. ',/ PHILADELPHIA. 1748. S9 n er raeef e kiagc op s. De py- n voorheen "> groot een de uitwer- en die mee igen zeiden I den boom Oelfpffeft, iden zyn de lend Berg- leiden foor- De fhikken Is volmaakt n voet lang y waren zo as was van n, want in 1 de grotc- :erend, zo vlaar in an- wuin. Dog lare zyden. Pyrites in. den grond, 'anderfins, bezat ver- I zyn werk , en wreef chafte hem ZwAR- 'hexagona^ , colouriels ER. Mine- 'el cryjlalli Zwarte Keiftenen worden hier ook , dog zeldzaam gevonden. IMaar Murnier. het land levert meer dan een foon van Marmer ; byzonderlyk vindt men op den aflhmd van enige Eng. mylen van Pbiladelpbia een wit Marmer, met bleekgrauwe blauwe vlakken. Dit Marmer laat zig wel bewerken, fchoon het niet van het fynfte foort is. Men houwt 'er grafzerken , ta- fels, fchoorlleenmantels en deummcn, vloerftenen, en dicrgelykc din- gen uit. Ene menigte van deze waar wordt naar verfcheiden oorden iu jimerika verzonden. Het Marieglas (*) vindt men hier op verfcheiden plaatfen ; en fom- Moskt- mige ftukken 'er van zyn tamelyk groot, en zo fchoon als het Rusfijche vijcb zyn kan. Ik heb 'er enigen gezien die een halve el en meer lang wa- ^^''^' ren ; en ik bezit 'er die byna negen duimen lang en even zo breed zyn. De Zweden gebruikten dit nacuurlyke glas by hunne eerile uankomll in de .venfters. Een ligt grauwe en digte Kalkfteen , waaruit men enen goeden kalk Ka!k- brandt, legt op verfcheiden plaatfen. Enige Hukken daarvan zyn zo vol ^^'*^"' van een fyn doorfchynend bergkryftal, dat de halve Heen byna daaruit beftaat. Behalven dit brandt men langs de zeekuften nog ene grote me- nigte van kalk uit oefterfchelpen, en 's winters brengt men ze hier naar toe. Deze laatfte kalk is zo goed niet om te metfelen als de lleenkalk , dog beter om wittepleifteren. Steenkolen heeft men nog in Penfylvanie niet gevonden. Men be- Steenko weert ze egter verder landwaards in onder de Wilden gezien te hebben, len. Daarentegen worden zy hoger op naar 't noemden oxaxx^m Kaap Bre- ton (f) in overvloed gevonden. Sommige Vrouwen maken Wyn uit enigen van de vrugten des lands. Wyi» Daartoe worden gewoonlyk de rode en witte Aalbeflèn gebruikt, die men zeer overvloedig heeft. Een oude Zeeman , die dikwyls in tieiu- foundland geweeft is, verhaalde dat de rode aalbeflèn daar in menigte in 't wild waflèn. Ook perft men wyn uit Aardbeflèn, die zeer talryk in do boflchen zyn , dog wat zuurder dan de Znaeedfchen. Nog gebruikt oien daartoe de Amerikaanfcbe Braam, (§) die overal op de koorn- velden in zo grote menigte als by ons de diftelen waft, en zeer aange- naam (•) O^ Moskovifcb gUu , Mica membranacea hyLimn, Syf!, Nat. V. 3. p. 58. Mica membranacea pellucidiffima flexilis alba , by Wallerius Min. » ■. 120. Fiu-um Rutbenicutn , vitrum Jtfam by Fokster Intr. to Min. p. 18. (t) Dit is beveftigd geworden fcdert dat Kaap Breton in de handen ócr En- telfcben is. Men zegt dat de beddingen der Kolen het gantfclie Eiland door- lopen ; zo dat men hiervan daan enen groten overvloed zou kunnen krygen , indien de Regering het oorbaar agtte ze te laten graven. F. ($) Rübus wciiientalis Linn. # PENSYLVANIE. trurn. Bomem Lands- dwuwe, <\m naam is. In Maryïand wordt ook een wyn gemaakt uit de wilde Drui- ven, die daar de bosfchen voonbrengen. Eindelyk gebruikt men hier ook Kersfen en Brambozen toe, die men vlytig aankweekt. De Wyn dien zy geven is fchoon. Ik behoef niet te befchryven hoe men den Aaibes- fcvvyn maakt; die kond verHaat men in Zweden zelfs beter dan in ^w«- rika. ^ Het gemene Liguftrum waft tuflchen het lage hout. Dcg ik kan niet bepalen of het een inlandfch gewas, dan of het uit Engeland overgC' bragt, en door het verftroijen van het zaad door de vogels gemeen ge- worden is. De meefle fchuttingen en heiningen om tuinen en akkers zyn hier van planken en palen. Dog fommigen , bedagt op het fparen van het hout, hebben hier en daar begonnen hagen te planten, en hier toe nemen zy 't Liguilrum , dat zy op ene daartoe opgeworpene hoogte zetten. De grond is hier klei, rnet wat zand vermengd, en dus tamelyk ligt. De liguftrunihagen zyn alleen hier goed daar het vee zeer tam is, want de varkens moeten Mer allen een driekantig juk dragen, en 't an- dere vee is zeer mak. Maar als zy gewoon waren door de heiningen doorcebreken , zouden hagen van dit foort weinig baten. Digt by Pbi- ïadelphia mogen gene varkens los lopen. Des namiddags van den ci. Sept. reed ik, met den Koopman Peier Kockj geboortig van Kar Iskron 'm Zweden, naar zyn' landhoeve, om- trent negen Eng. myler van de Stad noordweftwaards. De bomen wa- ren allen van het foort die hunne bladeren verwiHèlen ; ik ontdekte niet enen enigen denne- of pynboom ; fchoon de weg aan beide zyden door bosfchen loopt. De meefte bomen waren Eiken, van verfcheiden foor- ten , waartuflchen egter Kaftanjebomen , Walnoot- Kornoelje- Appel- bomen, Hickory, Braamftruiken , en diergelyke gevonden werden. De grond begon hier wat heuvelagtig te worden. Dan reden wy ene hoog- te op en dan weer af, en zo vervolgens. Bergen en grote ftenen trof- fen wy niet aan , en het hout was van onderen dun en de grond zo vlak , dat wy ver van ons afzien en tuUchen de bomen doorryden konden, want daar waren geen (haiwellen. Op fommigeplaatièn, daar de grond opgegraven was, en ook hier en daar boven op, lagen van die kleine glinfterende ftenen, waarvan men hier de huizen bouwt. Jk denk ze in 't vervolg te befchryven. Wat verder in het bofch gevorderd zynde , zageTi-«:y gemeenlyk klei- ne ftukken lands , waar men het hout weggehakt , en ene landhoeve of weide aangelegd had. De landhoeven waren voor een gedeelte zeer fchoon, en dikwyls ging 'er ene laan van den groten weg naartoe. De huizen waren allen van dien fteen, waarvan wy zo even fpraken. Ieder Land- man, zelfs de geringlle Daghuurder, heeft om zyne woning enen boom- gaard van appelen, kersfen, perfiken, kaftanjes, walnoten, en andci^ . . - fcho- Fl i. I P H I t A D E L P H I A. 1748. 4f wilde Drui- u men hier •eWyndien ien Aalbes- dan in ^w«- g ik kan niet ittd overge- gemeen ge- n en akkers ) hee fparen en, en hier >ene hoogte dus tamelyk zeer tam is, 1, en 't an- e hemingen igt by Pèi- pman Peter loeve, om- bomen wa- itdekte niet zyden door leiden foor- Ije- Appel- erden. De ene hoog- tenen trof- id zo vlak, n konden, ir de grond die kleine denk ze in enlyk klei- ndhoeve of Jeelte zeer irtoe. De eder Land- inen boom- en andei" fcho- fdione vnigten. Daar raflchcn zag men ook wynranken. Jn de dalen ftroomde heldere beekjes. De akkers waren meeft gemald, alleen ftond 'er nog wat Mats , anders Turk f eb koorn^&a Boekweit. De Maiswierd nieeft, in groter of kleiner hoeveelheid, digtby de hoeven gevonden; wies frifch, van zes tot tien voeten hoog, en had boven aan kleine groe- ne blaadtjes. Boekweit was 'er ook op vele plaatfen gezaid,en zy was ook op fommigen al ryp. In 't vervolg zal ik van den aard en het ge- bruik dezer gewaden breder handelen. Na zes Eng. mylen ver gereden te zyn kwamen wy te Gertnantown. Deze q^_ Stad heeft maarene ftraat , dog is byna twee Eng. mylen lang. Zy vvordt voor man- 't grootfte deel bewoond door Z)«i//fi&fn, die van tyd tot tyd overkomen, totion. en zig hier neer zetten, om dat zy hier zulk ene vryheid genieten als zybe- zwaarlyk ergensin de wereld vinden zouden. Zyzyn meeft allen handwerks- lieden , en maken alles in zulke menigte en volkomenheid , dat ditgeweft bin- nen kort weinig meer uit Engeland zal behoeven te trekken. De huizen wa- ren meeft allen van den glinfterenden fteen gebouwd , die naar den kant van Pbiladelpkia overal gevonden wordt , dog anders zeldzamer is. Sommigen ware» evenwel van gebakken ftenen. De meeften waren van t^^e verdiepingen , anderen nog hoger. De daken waren met planken van den witten Ceder befchoten. Van gedaante geleken zy naar de da- ken in Zweden, maar de hoeken die zy boven aan maakten waren of . , fcherp, of regt, of ftomp, naar mate zy meer of min hoog waren. Ge- deeftelyk maakten zy enen halven agchoek of enen halven twaalfhoek uit. Sommige daken waren zo gemaakt dat men 'er op kon gaan wandelen, hebbende ene leuning rondom. Ook hadden ftmmigen balkons, waar van men cp ftraat zien kon. De venfters, zelfs omhoog, hadden luiken. Ieder huis had enen fchonen tuin. De Stad heeft drie kerken , ene Lu- tberfcbe , ene Hervormde , en ene ^uakerkerk. Zy was zo volk- ryk dat de (teiten van volk grinmielden. Ook hebben hier de Meu- mnieten hunne vergaderplaats. Den 11. na den godsdienft by gewoond te hebben, bragt ik den dag door in het gezelfchap van de voomaamfte lieden der Stad, die hier lang gewoond hadden , by wie ik naar de byzonderheden der plaats veinam. De Heer Koek had enen fraijen put vltüt by zyn landhuis, &i uit Putten, «nen zandheuvel komt, en water genoeg verïfchaft voor ene kleine beek. Over dezen puc had hy uit den glinfterenden fteen een ge- bouw doen maken, gefchikt om eetwaren te bewaren. In de beek zelve, die langs het huis heen liep, ftonden kniiken en aardenvaten vol melk, welke zig in 't koude water by de grote zomer hette zeer goed houdt. Ik vond in 't vervolg nog meer gebouwen boven putten, gefchikt om fpyzen te bewaren. Byna alle de heiningen om de koomvelden en de weiden waren Heinin- F hier gen. hl . s '#» P E N S Y L V A NI! E; ^ \\ t' , 'fiier overal van planken in de langte gefligen. Maar op ene plaats vond ik ene liaag, die meeft van liguimim was. De heiningen wa- fen niet gema'ikc gclyk de onzen. Men had palen genomen van vier tot zes voeten langte, daar vier of vyf gaten in geboord, zo dat 'er een- tuflchenwydte overbleef van twee voeten of ineer. Zulk een paal doet den dienft van twee of drie by ons. De palen ftonden op ene ry in den grond , op cwee of drie vadem aOhnds. In de gatcn^ hgen de dwarsplanken , die negoi duim of een voet breed waren, en boven malkander tot de hoogte van denpoal lagen. Dus zag 'er zulk ene fchutdng van verre uit , als onze heiningen t>m de Sdiapen in te (luiten. Ook waren ze niet digier als die, want zy dienden al- leen voor koeijen , paarden en Ich^en. De varkens worden om-^ llreeks Philadelpbia digt by de hoeven gehouden, en daarom be- hoeven de tuiningen niet digeer te zyn. Men gebruikte daarvoor ge- sneenlyk kaftanjenhout, om dat dat zeer lingduurt, ea ene fchutting. daarvan kan diértig jaren en meer iban. Dög waar men dat hout [ niet ki7gen kon , bediendb men zig van dket^out. Van alle foor- ten duurt het rode cederenhout het langftfr. Het meefte daarvan wordt hier gekoft, want digt by PbiladSpbia wafi 'er niet genoeg van. Evenwel zyn 'er rondom <^e Stad vele tninen van genoaakc. Y>m\&- Het befte brandhout dat hier valt is de Hikory, een foort van hout. Walnoot. Het geeft enen ftetfcen gloed. Dog om te omtuinen deugt het niet, om dat het in. de open lugt gauw verrot. Daarna volgen in deugd om te branden de witte en zwarte Eik. Men zou denken d«.£ te Philadelpbia y rondom in bosfchen gelegen, het hout goed koop wezen moet ,. maar het tegendeel is waar. Dit komt daarvandaan, dat het hoge hout, 't welk om de Stad (laat, aan ver- mogende menfchen toebehoort , die om geen geld verlegen zyn.. ZeUTs laten zy zo veel niet vallen als vaat iiun eigen gebruik ver- eifcht wordt ^ zo veel te minder zullen «y het anderen verkopen. Zy fparen de bomen voor het toekomende, wanneer miflchien het hout BOg duurder worden zal. Evenwel verkopen zy het aan fchrynwer- , kers, rademakers, cii diergelyke konflenaars, die 'er rykelyk voor be- talen. Men gaf toen voot enen ftapeJ Hikoryhouc, van ;igt voet lang ^n vier hoog, agttien Schellingen, Penfylvanifch geld. Voor zulle enen ftapel van eikenhout betadde men 'er maar twaalf. Die ge- nen, die hout ter markt bragten, waren boeien die ver af woonden. Men klaagde overal dat de brand zo veel duurder was dan voorheen. En hiervan zeide men de oorzaak te wezen, dat de Stad zelve in kor- ten tyd zo aanzienlyk toegenomen was, dat zy thans vier of zesmaal gro^ ter en volkryker is dan vele menfchen in hunne kindfchheid ze hadden ge- zien. Voorts zyn 'er veel tcgelbakkeryen aangelegd, die veel houts ven- flin* ,:'t P H I L A D E L P H I A. 1748. 43 ne plaats ogen wa- 1 van vier 10 dat 'er Zulk een ionden op de gatcn^ d waren, g 'er zulk chapen in lenden ai- rden om- tarom be- irvoor ge- fchutting. 1 dat hout alle foor- e daarvan iet genoeg smaakt, foon van onituinen ;. Daarna Men zou ,, het hout Düt komt , aan ver- legen zyn. ebruik ver- öpen. Zy 1 het hout fchrynwer- yk voor be- t voet lang Voor zulk. Die ge- f woonden.. 1 voorheen, elve in kor- jesmaal gro^ e hadden ge- el houts ver- fliOf - '51 flinden. Ook is het land meer bebouwd, zo dat *er gehele boflchcn om- gehakt zyn, om 'er koomvelden en landhoeven van temaken. Dieland- hoeven vernielen ook veel houts. Eindelyk, 'er ayn verfcheidep yzer- hutten opgeregt, en dezen zyn in gedurigen arbeid. Men maakte hier uit op, dat het hout met den lyd te Pbiladtlfbia zeer duur worden moeft. Db PFyn van hraamhejptn ^ die seer aangenaam is, wordt op deze Braam- wys gemaakt. Men perft het fap uit de beflèn, en vei^;adert dat in een bcfl'e- vat. By ene kan daarvan doet men ene kui waters, en mengt het wel. wyn. Men doet 'er dan drie pond bruine fuiker by , en laat het zo enigen tyd (laan. De drank is dan goed. ff^yn va» ktrsfett maakt men op ue- zelve manier; alleen moet men oppaflèn dat de ftenen onder 't persren niet mede gebrdien worden, wait zy geven den wyn enen kwaden fmaak. Urr ^e ptrfiken maakt men hrandevoyn op deze wys. MenPerfike- fnydt de vrugt in twee (hikken en goit den fteen weg. De (lukken legt branda- men in een vat, en laat ze 'er drie of vier weken in, zo dat zy regt aan ^V"' 't verrotten zyn. Dan doet men ze in de dideleerketel , en (lookt'erden brandewyn uit, die daarna nog eens overgehaald wordt. Dog men kan 5 . hem genen lieden van enen fynen fmaak voorzetten, maar hy is goed ge- noeg voor het werkvolk. Op dezelve wys maakt men bnmdewjm uit appelen. Hiertoe neemt men vooral zulken, die aigevallen zyn vomen en der tje 't gehele : haar des-te zwelgt zy de flang als ■ delingen der n van Lang* T Rakkoon., Men jaagt I te klouie-, : takken af- liet vleefch. de gebruikt in van het [laart draagt ie Rakkooa. ick m Vir* , en dat zy > zou twee idt 'er kalk ep. Zulke onderlyk ia i, vele myr lelpen, ten Sommigen wa- f /öïor in \- PHïLADELPHIA. 1748. 45 . '^tl waren van oordeel, dat de Wilden dèar voorheen gewoond, en defchel- pen der ocfters, die ze gebruikt hadden, op zulke hopen hadden gcfrae- ^ ten. Dog anderen konden niet begrypen , waarom die in ene zo vei> bazende menigte alleen op ene plaats zouden weggeworpen wezen. Allen ftemden daarin over een, dat de Wtlden van dit land goed- De Wil- aardige menfchen zyn, indien zy niet worden beledigd. Niemant houdt f/«H. getrouwer zyn woord dan zy. Wanneer vreemdelingen , die hunne bond- genoten zyn , onder hen komen , betonen zy hun meer goedheid en gro- tere dienftvaardigheid,dan zy van hunne eigene landsgenoten verwagten kunne. De Heer A'öfit verhaalde my, ten bewyze hunner opregtheid , het volgende geval. Een Engelfcb Koopman voor twee jaar onder de Wilden reizende, om handel te dry ven, wierd daar dood geflagen , zon- der dat men wilï van wien. Maar byna een geheel jaar daarna ontdek- ten de Wilden wie het uit hun gedaan had. Ten eerllen grepen zy den moordcnar; bonden hem de henden op den rug, en zonden hem onder een geleide naar Philadelphia aan den Gouverneur. Zy hadden, lic- •- ten zy zeggen , enen booswigt , die zulk een ftuk aan enen Engelfcbman be- gaan had, niet langer voor hunnen Landsman kunnen erkennen, en wil- den ook niets meer met hem te doen hebben; dog gaven hem den Gou- verneur overkom hem volgens de £»g*//i:(&tf wetten naar verdiende te flraffen. De moordenaar wt ^ daarop te Philadelphia gehangen. Hunne naruurlyke fcherpzinnigheid blykt uit het volgende , het welk rr my vele menfchen verzekerd hebben waar te zyn.. Wanneer zy afgevaar- „„t""^ digden naar de Engelfche Volkplantingen zenden , om over zaken van lyke "vcr- gewigt met den Gouverneur te handelen, gaan zy, zo dra zy tot zynmogais. gehoor gekomen zyn, op den grond zitten, en. horen zyne voorflagen met aandagt aan, die fomtyds een tamelyk groot getal uitmaken. Zy hebben maar een ftokje in de hand, en maken daar met een mes enige ' tekens op , zonder verder iets optefchryven. Maar wanneer zy den vol- genden dag wederkomen , om hun antwoord op de gedane voorflagen te. geven,, beantwoorden zy den Gouverneur ieder punt, in die order waar- in hy ze hun voorgefteld heeft , zonder 'er een overteflaan , of van de order aftewyken, en dat alles zo nauwkeurig, als of zy 'er een fchrlfte- lyk opftel van gehad hadden. De Heer Sleidotn verhaalde my nog een voorval , dat my zeer veel genoegen gaf. Hy had te New Tork onder andere Wilden ceneervfsar- dig oud man in ene herberg gevonden. Deze een weinig door den drank, verheugd liet zig i:i een gcfprek met Sleidom in, en beroemde zig En- gelfch te kunnen fpreken en lezen. Sleidorn vroeg hem daarop verlof hem ene vraag te doen, het welk de oude man geredelyk toeilond. Hy vroeg hem toen of hy vioi wift wie yig het eerft had laten befnyden. De gryzaard antwoordde ten eerften , Fader Abraham. Toen . li" 2L ver? ■««;"> 4^ PENSYLVANIE. ■| ll( ren. verzogt hy ook 'ene vraag te mogen doen. SUidorn bewilligde, en de vraag was, "wie de eerlfc ^uaktr gewccft was." Sleidorn antwoord- de ésx de een dezen, en de ander genen daarvoor lilelden. "Neen," zeidc de oude flimme gaft , *" Mordecbai was de eerrte ^usker, want " hy wilde den lioed voor Haman niet afnemen." Velen van de nog Heidenfcbe Huilden worden gezegd ene verwarde kennis van den zond- vloed te hebben, dog men vindt ze by allen niet, gelyk ik zolf onder- vonden heb. Reuzen, Daar waren hier menfchen die zig voor vaft overtuigd hielden, dac 'er eertyds Reuzen in deze la...1en moeden gewoond hebben , en zy ga- ven deze redenen op voor dat gevoelen. Voor enige jaren had men iti 't delven een graf gevonden , waarin menfchebeenderen van ene ontzag- lyl:e grootte lagen. Het fcheenbeen alleen zou omtrent viertien, en het dybeen ook zo veel voeten lang geweeft zyn De tanden waren naar evenredigheid geweeft. Dog meerder wierden 'er niet gevonden. Lie- den , die de Ondcedkunde vcrllonden en die benen gezien hadden , ver- zekerden dat ze van menfchen waren. Een van ès tanden wierd naar Hamburg aan enen Verzamelaar van natuurlyke zeldzaamheden gezon- den. Onder de /feilden , die hi de nabuurfchap , daar deze geheentens gevonden zyn, wonen, was een oud zeggen, dat daar omih-eeks aan ene Rivier een zeer groot en fterk man in overoude tyden zig opgehou- den had, die de menfchen, die over den ftroom wilden, op zynen rug door het water plegt te dragen, en, fchoon het zeer diep was, het door wnndde. Elk gaf hem voor dezen dienft wat Mais of enige vellen. Op deze wys won hy den koft , en Ipeelde voor veerman van dezen ftroom. De grond is hier meeft zand, hierendaar meer of min met klei ver- mengd. Het zand en de klei zyn beiden van ene bleke fteenkleur. Op 't uiterlyke fchynt de aarde niet zeer vet te zyn. Dit bekragtigen ook de inwoonders. Wanneer een akker drie jaren aan een met het zelve foon van koom bezaid wordt, brengt het niets van belang op, indien het niet wel gemift wordt of een jaar braak leggen blyft. Dog de mift is hier bezwaarlyk te krygen. Om die reden laat roen het liever onbe- bouwd. In dien tuflthentyd bewaft het met allerlei planten en kruiden, en de landman bebouwt een veld dat enigen tyd braak gelegen heeft, of kieft van den nog onbebouwd lebenden grond ene nieuwe ftreek om te bearbeiden. In beide gevallen kan hy zig enen goeden oogft belo- ven. Deze handelwj's flaagt hier zeer wel, want de aarde islugtig, zo dat ze gemakkelyk kan omgeploegd worden, en ieder landman heeft gemeenlyk ene grote ruimte in eigendom. De gewoonte , die men hier heeft, van het vee de winters over in 't land ip laten lopen, maakt dat men niet veel mift winnen kan. Al het vee dat men hier kweekt is oorlpronglyk uit Enropa. D» mi' De gVülid, Vee. -f < ,k ^m ;de, en de ancwoord- "Necn," i*fr, want s^an de nog n den zond- zelf onder- jne ontzag- en, en het waren naar den. Lie* dden, ver" wierd naar Icn gezon- gel-)ecnten3 Ih-eeks aan i; opgehou- • zynen rug i, het door ellen. Op :en ftroora. ;t klei ver- leur. Op gtigen ook PHILADELPHIA. 1748, 47 5P het zelve indien 'og de mift ever oü'oe- n kruiden, gen heeft, ftreek om ïogfl belo- is lugtig, Iman heeft die men en, maakt 'Opa. De Wil' Wilden hadden nok enig vee; en nog geven zy 'er niet om. Ook ver- tardt het vee hier allcngskcns, en wordt kleiner. De oden, paarden» fchapcn en varkens zyn in Engeland groter ; en *t zyn dezen evenwel die herwaards zyn ovcrgebragt. Het ecrile gcflagt neemt een weinig af, en het derde of vierde is reeds van die grootte welke hier het vee gemeen- lyk heeft. De lugtsgefteldheid, de grond en het voedzel zullen hier elk bet zyne te zamen toe doen. Het Is ook aanmerkelyk, het geen men eenpar^ van de Inboorlingen \'*ocg- des Laiids zegt, naroclyk datzy gemeenlyk eerder tot hunne rype jaren f^'.'ÏS' komen, eerder vcrftand krygen, dog ook eerder oud worden, dan in j ■' Europa. Het is hier niet zeldzaam kleine kinderen te zien, die o|i de ii',',;,cn'^' gicdanc vragen zo levendige en aardige antwoorden weten te geven., dat " * men 'er niet genoeg over kan verwonderd ftaan, ja zo alsof zy oude menfchen waren. Dog zy komen noit tot de jaren waartoe de Euro- peanen wel geraken. En 'er is hier geen voorbeeld dat een inboorling tagtig of negentig jaar bereikt heeft. Dog ik fpreek alleen van zulken die uit Europa oorfpronglyk zyn; want de IVilden^ of de eerfte in- woonders van het land, worden dikw7ls zeer oud. Maar dit is tegen- woordig onder hen ook zeldzamer dan voor dezen. Men kan het Aerk brandewyn drinken, dat zy van de Europeanen geleerd hebben , als ene hoofdoorzak hier van aanmerken. Die in Europa geboren zynde, zig hier nedergezet hebben, bereiken ook gemeenlyk luiere jaren, dan die van Europifcbe Ouders hier te lande geboren zyn. In den laatften oor- log heeft men ook ondervonden , dat de menfchen in Jmerika gebo- ren zo wel de ongemakken van den oorlog, by belegeringen en lange togten, niet uithouden als die uit Europa komen, maar in menigte fter- ven. Zy kuimen zig aan gene vreemde lugtftreek gewennen. De Vrou- wen houden hier ook vroeger op te baren als in Europa , na haar veer- tigfte of vyfenveertigfte jaar zyn zy gemeenlyk niet meer vrugtbaar, en fommigen reeds na haar denigfte. Ik vernam naar de oorzaak hiervan , dog men wift 'er de ware niet van aaniewyzen. Enigen fchreven dit toe aan den overvloed dien men hier heeft. Anderen aan de onbeftendighcid van het weder, gelovende dat 'er bezwaarlyk een land in de wereld te vinden is daar het weder op denzelven dag zo dikwyls verandert als hier. Op de zwaarfte hette volgt fomtydsbinnen weinige uren ene gevoelige koude. Ja, het weder verandert den zelven- dag dikwyls vier, vyf en zesmalen. Met de bomen is het hier even eens uls met de menfchen gelegen. £„ ^^^ De Schepen van jlmerikaanfcb hout gebouwd zyn niet te ver-boniLii. gclyken met die welken in Europa getimmerd worden. Dit er- kent men eenparig. Een fchip hier gebouwd deugt niet veel meer zo dra 't een jaar of twaalf oud is ; en vindt men 'er een ou- der dac nog bnükbaar is , zo word het voor een wonder gehouden. Het \ ^. IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT-3) 1.0 ^1^ Ki «Jlü 122 u 1.1 lU BI u 2.0 nu Ij IN 6" Hiotographic _Scimces Corporation 4^ n aarde voor vierden vele ;s een beek- deze putten gcns uit de r zy kopers rden. llagedoom, ;edoorn niet 1 hebben de cflTen. Dog hy was zyn waren. An- )f drie duim. heeft twee be Eiken op e reden wor- r» van de bo- het deel dat voor het an- ecr voor het :n Ceder, (♦) duurzaamfte jwarten Eik, _ van ftencn ut mede, en toe niet deu- zou. Ook itcr blyft. men zeide in /Amerika lyke Ziveed' 5a.cn 1753. menigte gc- rhaalde niy , dat dat nis een Beer enen Os gevangen heeft, hy hem een gat in de huid byt , en daar zo lang met al zyn kragtcn inblaall , tot dat het bccll geliecl opzwelt en ilerft , want de lugt zet zig tufTchen het vleefch en 't vel kragtig uit (»). Een oude Zweed, een man van een en ne- gentig jaren , vei t-^lde dat in zyne kindlchlicid hier ongemeen veel lie- ren gcweell zyn, dog zy deden het vee zelden fchade. Als men 'er enen gcllhoten had leefde men niet zyn vleefch als met dat van een zwyn. liet was zeer goed van fmaak. Aan de Rivier Morris maakt men van het Berevleefch hammen. Tegenwoordig vindt men omllreeks Pbihihlpbia en in geheel Penfylvanie weinig Deren , vermits zy al- Icngskcns uitgeroeid zyn. In yirginie doodt men ze op vcrfcheide- nerlei vvyzen; en hun vleefch eten zo wel de Ryken als de Armen, om dat men denkt dat het ruim zo goed is als varkens vleefch. Op vele plaatfen van dat Landfchap, waar men gene varkens houden kan, om dat 'er zoo veel beren zyn , jaagt men op die dieren, om hun vleefch in plaats van varkens vleefch te gebruilten. Men wil dat do uimerikaanfcbe Beren zo boosaardig en gevaarlyk niet zyn als de Eu- ropifcbe». . Den 26. Sept. zagen wy het Ifeegbree (f) in overvloed op de Woc^- wegen, in de weiden en in de boomgaarden waiïen. De lieer Bar- bivc. tram hi\d deze plant op zyn reizen diliwyls aangccrotlbn. Egter wiil hy niet of zy tot de jtmtrikaanfcbe gewaden behoorde , dan of ze uit Eu- rop» oveigcbragt was. Deze twyfleling was daaruit by hem ondlaan, dat de IVilden , die van oudsher grote kennis hadden gehad van de ge- ; v\'aflèn des lands , beweerden , dat voor de komft der Europeanen deze , plant in 't land niet wies. Zy noemen haar daarom ook den Engelfcb- tnans roet \ want daar de Europer s heen gingeq , zeggen zy , daar wies deze plant in zyne voetrtappen. De Ganzevoef met uitgefneden bladeren (§) ftond rykelyk in de tui- ^"'•^'''' nen, dog zy was zeldzaam by de huizen , op de wegen, en koomvel- j:''""'*' den. Dit fchynt te bewyzen, dat zy ook niet oorfpronglyk uit Amerika is, maar met andere zaden uit Europa is ovcrgcvoerd. Het zelve denkc men van het Tanacetum vulgare, \ welk hier en daar aan de hagen, op de wegen , en om de huizen wies. ^ G 3 Het (*) Dit fchynt een voiksfprenkje te zyn. Ook beweren fommige Reizigers dat de Beren niet vcrfcbeuicnde zyn. Dog dit kan men t'zameii overccnbren- gcn. In £uro/>a heeft men drie Iborten van Beren, een daarvan is vcrfcheu» rend, de anderen leven van gras. De pfotc bruine Deren worden voor vlcelcli- vretend gehouden , de zwaiten niet. Zo 'er nu van beide de Iboiten in Noord Amerika zyn, kan men lifit de verhalen overccnbrengen. (i) Plantago latifolia glabra. Linn. F1. Succ» i^) Cbenopodium album , folio finuato. v - V* ''' '' t. {ewas- 'cn. 54 PENSYLVANIE. i,jn v;iii 7cc- ftiiclpeii in de aar- de. De niau ai'? Utr- g«.'«. potten» Hr.T gemene Tzer kruid tnit blauwe bloenten (•)wicrd my door den Heer Bar tram getDond, Jbandc niet ver van zyn huis op ene vlakte by PbilafUltbia, Dit was de enige plaats waar het in Amerika te vinden is. En dus moet het te gelyk met andere zaden uit Europa 2yn over- gekomen. De lieer Bartram was voornemens een huis te Pbiladelpbia te doen bouwen. Men was bezig met een kelder te graven. Ik bemerkte daar de volgende beddingen. De bovenfte Uigiige aarde was ene tuinoardc, maar enen halven voet dik, en donker bruin. Daar onder lag ene klei, fterk met ccn zeker zand vermengd, zo dat het meeft zand was, ter diepte van agt voeten. Dit zag 'er (lecnkleur uit. Daarop volgden klei- ne keizclrteentjcs , zo groot als een vingerlid , vermengd met grof zand. De ftencn bcllonden uit een deel donkeren en uit een deel helderen quarts, (t) waren van buiten geheel. glad en rond, en lagen een halve el hoog. Eindelyk kwam de met zand vermengde (leenkleurige klei weer boven. Hoe diep deze reikte, kon men niet bepalen. Zoude ook tk' Rivier zig voorheen tot hier toe uitgeftrekt en de beddingen gemaakt hebben ? Db Heer Bartram had niet alleen oefterfchelpen in menigte op het veld gevonden , maar had ook moflèlfchalen en andere fchelpen , die ongc- twjffcld tot de zee behoren, meer dan honderd Eng. mylen ver van de zee af aangewoflTen. Zells had hy ze op de bei^n waargenomen , die de Engeijche plantcryen van de woonplaatfen der (feilden afgefchciden. Dit gebergte, by de Engelfehen de Blauwe Bergen genoemd, is vry hoog en Ih-ekt zig in ene keten uit van het Noorden naar het Zui- den , of van Kanada naar Karolina. Op fommige plaatfen zyn openin- gen, die met voordagt fchynen gemaakt te zyn, om aan de grote ftro- nicn uit de hoger landen enen doortogt te geven. De Heer Bartram verzekerde duv de lugt op deze bergen genoegzaam altyd kouder was dan in de dalen. De Casjia Cbamaerifta wies op de paden door de boflchen , en fom- tyds ook op onbebouwde akkers , vooral als zy met klein hout bezet wa- ren. Haar blad gelykt veel naar die van Aefenjitiva (•), en heeft de zelve eigenfchap , van zig op 't aanroeren t'zaraen te trekken. De Kraijen zyn hier weinig van de Zweedfchen onderfcheiden ; dog haar gefchreuw is zo grof m'et , maar wat meer kirrende. Ds Heer Bartram verhaalde, dat hy, op zyne reizen naar de noor- y dc" r») Perbtna communis flore excoeruleo» (t) Quartzum byalinum LI^N. SylU Nat, f^uartzum pelluvidum ^Valler. Miii. ($) Mimo/ai Senfitiva. PHILADELPHIA. 1748. 55 1 my door den cnc vlakte by rika te Nindeii opa zyn ovcr- 'elpbia te doen bemerkte daar ene tuinaardc, , r lag cnc klei , zand was, ter p volgden klei- met grof zand. deel helderen sgen een halve ;nkleurige klei 1. Zoude ook [ingcn gemankt nenigte op het pen , die enge- len ver van de rgcnomcn, die afgcfcheiden. r genoemd, is 1 naar het Zui- bn zyn openin- \ de grote Ihro* Heer Bartram couder v^ras dan chen, en fom- lout bezet wa- ) , en heeft de ken. rfchciden; dog » n naar de noor- dc- ddum ^.Valler. delyke Volkplantingen, by de Rivieren zekere holen in de bergen ont- dekt had, welken, volgens zyne bcfchryving diergclykc Rtuztpotttn moeten gewccll zyn,gelyk men in Zwf: "In Ziwrfe» en liet noorden van •' Duitjcbland worden zekere ronde holen in de Rivieren , wier bed ftecn- of " rotsagtig is, door het draijen van het water op ene en de zelve plaats daarin " gemaakt, Reuzepotten genoemd. Van deze liolcn vindt men ook gewaagd " in Grosley's New ob/èrvations on Italy Vol. 1. p, 8. (t) Hoe ver dit verftaan moet worden, kan men opmaken uitdcBekend- iiiikliigei2j?elkld aan 't hoofd van ieder nieuw deel van de Fbih/opbicatTraiu- m êSlions F. m ** • • -■* *t# < 5nfrcns niet vorderde als het kweken van zydcwormen. Dsk evenwel de zydcwormen hier wel voort wülen, en dat deze moerbezie- bomen zeer goed voor hun zyn , bleek uit de procx en door enen Gou- verneur \;in Konnektikut , dat nog noordelykcr dan Nev) ï'ork legt, genomen. Deze fokte zo vele zydcwormen aan , dat zy hem met zyn huisgezin van huime zydc kleedden. V'^'ï" Versciikidin lüorten vnn /^;f«g die zellien jaar geleden c^ de Rivieren gebouwd waren,, en waters genoeg hadden, hebben nu zo weinig water dat zy niet malen kon- nen, ten zy na enen zwaren regen, of in 't voorjaar als de fneuw fmelt. Dit afnemen van het water komt daarvan daan, dat 'er thans zo veel land bebouwd wordt , en 'er zo vele bosfchen zyn uitgeroeid. IX. Het (Irand neemt ook jaarlyks toe. Dit komt van de grote menigte van zand, 't welk de golven uit den bodem der zee op het ftrand werpen. De Heer Bartram agtte d!at het opmerking verdiende , dat de fchelpen, die op de noordelyke,' gebergtens verileend gevonden wor- den, van een foort zyn diei^elyken men in de zee op die Pools- hoogte vindt, en niet gezien worden voor dat men in. Zuid Karoli- na komt. Hierin meende hy grond te vinden om de mening van Dr. Thomas Burnet te verdedigen, dat namelyk de aarde voor den ^ zondvloed ene andere neiging jegens de zon gehad heeft. Bewyzcn dit ook niet , zeide hy , de zwa' beenderen die men in Siberiei vindt en voor Elefants beenderer aoudt? Tegenwoordig kunnen die dieren in zulk een koud land nie in 't leven blyven. Maar indien volgens Burnets delling de zon v erheen gantfch anders ten opzigte der verfcheiden landen van den : rdbodem gedaan heeft, kan mea ligt begrypen dat de Eleiant in iiiferie heeft geleefd. Q*") Egter Ichync '/'' ^ .1: :| i (♦) De l^enderen /an Efefanten orden niet alleen in Ru/land^, maar ook in het Zmtferjcbe Canton ba/el ^ 't gebied van den Markgraaf van iSarewtfc, en op andere plaatfen gevonden, fe. . '" men zien kan in de Protogaa vsn den beroemden Leiiinitz. Onlangs heeft men digt by de Rivier de Obio een groot getal van Elefants tanden en geraamtens ontdekt , en zeer grote kiezen , nog in hunne kaakbenen zittende , zyn in het Britfcb Mufeum te zien. De Heer LittUtm. Biflchop van Car/t//e , heeft ook verfcheiden tanden met de kaak- benen in het Mufeum der Koainglyke Maatfchappy geplaatd, die uit Feru ge- y P H I L A D E L P H I A. 1748. Gi ;c bergen mos- ikc dat de zee r, dat dit hun IC overlevering leeft. Laf. Molens > en,, en waters ;t malen kon- als de fneuvv dat 'er thans syn uitgeroeid. van de grote ïr zee op het snde , dat de ;evonden wor- op die Pools- Zuid KaroU- e mening van arde voor den ift. Bewyzen en in Siberië Ig kunnen die Maar indien rs ten opzigte :eft, kan mea 1. (*) Egter fchync fv.hynt het dat van dit alles verfcheiden oorzaken kunnen worden opge- geven. Hiertoe behoort de algemene Zondvloed, de aanwas van land», het welk een zuiver werk van den tyd is, en de veranderingen in den loop der rivieren , die by het fmelten der frteuw of in grote overllro- mlngen hare oude beddingen verlaten en zig nieuwe maken. Op enigen allland van het huis van den Heer Bartram loopt een beek- Reuze- je door het bofch, het welk over ene rots henen ftroomt. Hier toonde potten. my myne opmerkzame Geleider vericheidene kleine zo genaamde Reuze- potten. En wy konden duidelyk zien dat zy op die wys , welke ik bo- ven bcfchreven heb, moeten ontftaan zyn. Want als wy de hand in die holen ftaken, bemerkten wy dac *er velié keizellleentjes inzaten, die van bui- konien waren. Op de Rivieren Khatunga en Indtgbirka in Siberië liecft men cue oinzaglvke meniiite van ElcFants tanden en beenderen gevonden, die daar door de Imkc vorll voor bederf bewaard worden, terwyl in de korte zomers van maar enige weken daar weinig regen valt; dus deze tanden gemeenlyk zo frifch zyn, en in Rusland zo flienig\Hildig gebruikt worden als het gemene yvoor, aangezien 'er zo grote menigte van wordt aangevoerd. Sommigen van deze tanden zyn agt voeten lang, en wegen drie honderd ponden. Men iieeft kie/cn gevonden van negen duim middellyns. Maar de kiezen by de Obio ge- vonden zyn nog aanmcrkelyker , vermits derzelver toppen veel gelyken naar die van vleefchvretendc dieren , daar die der EIcfanten , welken tegenwoordig van gras leven , gaiitfch andere toppen hebben. Livios , 't is waar , maakt een onderlllieid tuflchen j4frikaanjcbe en jlfiatifcbe Elefantcn , en merkt aan dat de eerften kicinder zyn dan de laatften ; dog men heeft nimmer onderzogt cf de tanden van die twee foorten zo yeel verichülen. Dit vericliil tiilTclien de 'gegraven Elefants kiezen en die welken men in de Elcfanten vindt, zowel als de plaatfcn waar die geraamtens gevonden worden , als Siherie , DuitJ'cb' land en Amerika , waar tegenswoordig gene Elefanten zyn , dit alles opent een wyd veld voor gisfingen naar de wys hoe deze dieren op die plaatfen ge- komen zyn , waar men nu hunne geraamtens ontmoet.. Misl'ehien iieeft de Zondvloed hunne lyken derwaards gevoerd» Ook is heï lïrydig nog met de reden, nog met de ^efchiedeniflen , nog met de openbaring, te gelóven, dat deze geraamtens overblyflels zyn vnn dieren, die op de aarde geleefd hebben voor de fchepping , waarvan Moses gewaagt , de welke map kan aanzien als maar ene ze- kere verandering in de Scheplelen, waardoor ze beVwaam gemaakt wierden vooi hunnen tcgcnswoordigen (laat, waari.i zy zullen blyvcn totdatdeomftandighe- den ene nieuwe verandering vorderen zullen. En dan zal onze aardbof door ene nieuwe fchepping of omkering gcichikter worden gemaakt voor zynen nieu- wen toeftand , en bevolkt met nieuwe foorten- viin dieren , gefchikt naar dien toeftand. Ieder, die gewoon is natedcnken, zal vinden dat dit beftck eenzeer verheven denkbeeld geeft van den Schepper, en zyne huishouding met de Schepfelen. F. Wy wyzen nopens dit onderwerp onzen Lezer naar een ftai ftukje te vinden in de Nieuwe yaderlandfcbe Letteroefeningen 3. Deel. bl. ?♦ van 't Mengelwerk. H 3 ry i •! enen 3, acftea ' 'tÜ te van ..^ De ^ rs uit 3 eflooc- '1 nwe- '« verle- '^ fteen - % reed. lybc- ivarcu ïbou- - :c van . aiige- ïuro- ï pe- .,M t'tfcbe ylmerikanen hebben ze ook in hunne tuinen geplant, die 'er nu vol van zyn. De vrugt is aangenaam als zy wel klaar gemaakt wordt. Gemeenlyk kookt men ze, ftoot ze aan ftukken, en doet 'er wat peper en andere fpeceryen by. De Wilden zaijen ook verfcheiden foortcn van bonen, die zy meell van de Europeanen gekregen hebben. Maar de erwten, die zy ook bouwen, hebben zy al cekcnd voor dat de Euro- pers hier waren. De Squasbes behoren tot de vroege kawoerdcn. Zy ayn goed , maar duren niet lang» £gter heb ik ze tot vry diep in den winter zien goed houden. Omtrent het laatfte van September zaide men de Weit en de Rogge, Wcit cii en deze granen worden gemeenlyk ryp omtrent het einde van Juli. Som- Iloggc. t)'ds gebeurt het wel dat men ze al in 't midden van Juni maijen kan , zelfs zyn 'er voorbeelden dat dit in 't begin dier maand gefchiedde. De ^ „ _ Garft en Haver wordt in April gezaid; en zy beginnen gemeenlyk te- jjavci^" gens 't einde van Juli. De Boekweit wordt gezaid in 't midden of op liuck-' 't einde van Juli, en is omtrent het einde van September, of iets later, weit. in ftaat van ingcoogft te worden. Indien men ze vroeger zaitgeeftzy wel bloemen , dog weinig of geen koom. De Heer Bar tram en anderen verzekerden my, dat het meefterund- ^'^'^* vee dat de Engtlfchen hebben af komdig is van heeften die zy de Zive- den gekoft hebben , toen die nog in 't bezit van het land waren. De ' i ' Engelfchen zelven, wil men, dat 'er maar weinig hebben overgebragt» ■> ÜQ Zweden bragten hun vee herwaards uit hun Land, of kofcen het van. de Hollander s\, die toen hiergeveftigd waren. DtGT by de Stad zag ik een Klimop of Hedera Helix tegcns den muur KJimon van een ftenen huis Itean , het welk geheel onder het groen der blade- ren onzigtbaar was. Deze plant is zekerlyk uit Europa overgebragt» want ik heb 'èr nergens anders ene van in Amerika gezien, maai* in plaats van dit gewas zag ik dikwyls wilde Wyngaardcn die tegens de muren opklommen.. Ik vroeg den Heer Bartram of hy ook opgemerkt had, dat de bomen Of de bo- en planten verbafteren naarmate ze meer noordwaards gevoerd worden, "''^" ^" gelyk Catesbv beweert. Hy antwoordde, dat deze mening waar was, '''^,I^^';I\ indien men ze met onderfcheid voorftelde. Daar zyn fommige bomen renafszv die beter in de zuidelyke landen voortkomen, en die verminderen naar het nooi- niate men het noorden naden. Wanneer hunne zaden door de vogels den na- of by andere toevallen naar kouder lugtftrcken worden overgebragt, wor- '''^^'^"• den de bomen hoe langer hoe kleinder, tot dat zy op 't laatft in 't ge- heel niet meer voortwillen. Maar daar zyn ook bomen en planten, welken de wyze Schepper voor de noordelyke landen gefchikt heeft, en die daar tot ene verbazende hoogte waden. Hoe meer dezen het zui- den naderen zo veel te meer nemen zy af, tot dat zy op 't laatft in 't ge- heel %. Il'ïf >* ■ !h H 'f] i « ;:■ mm I ■ Miig- 64 r E N S Y L V A N I E. liccl ophouden te groeyen. Andere planten eifchen ene gematigde lugt- (Ircek ; en wanneer zy meer noord- of zuidwaards gevoerd worden, willen zy niet voort, maar nemen af. Dus zyn 'er, by voorbeeld, in Penfylvanie bomen die uitermate wel waflèn, dog altyd afnemen naar mate zy verder naar het noorden of naar het zuiden gevoerd worden. Ik heb dit naderhand op myne reizen dikwyls bekragtigd gevonden. De Sasfafras , die in Penfylvanie op 40. gr. N. een tamelyk hoge en zware boom wordt , waft by Ostvego en fort Nicholfon , toflchen de 43. en 44. gr. nauwlyks <> \i groter naar of tión voe- ten •ergroot wordt Mantlbn die l'c- I hondjvii .jaiu- Tierkt te cdylc lyk niet cficpcr 'Jaren voorby II 4000. jarcü. r hoe g'ïpaUtcr jloot kfet voor k waft zy ran De gewaden , dcwyl 'er pe- :n Zondvloed , ^cn, Gcvolgc- ■cert inoet zyu lOfï andere re- riigtbarc aanlc, itgellrckte vlak- 1 gelegen heb- n , de' Sarma- van die landen die genen ak« jnJer hout ge- vende Inwoon- ik in 't laatfl: ;e grote woellc aarde , ja , op ning van enen i 'er twee v<3ct as, 9600. jaar was der mulle ontbinding der en een alka- van de olie. om hare zelf- e planten her- van het voor- Jcrzelver. üc :happen. Een ;t, en kunnen HS in de nicti- cn de (iiceir.v ort van zeep, de voorgaan icde tuin;iarde uil verrotting ^ m icn, maar in ene magere zal hy pas zes duim hoog worden. De Da* tura nevens de Amerikaanfche Nagtlchaduw wall hier op dic plaat- fcn digt by de tuinen, de huizen, en de wegen, waar in Zweden do Drandnctcls en de Ganzcvoet groeyen , welke Europifcbe gcwalTen xeld- zaam in Amerika zyn. Maar de Datura en de Nagifchaduw zyn hier het grootfte onkruid , van de welken men geen nut ter wereld weet te trekken. . Hier en daar zag men een veld met rapen bczald. Op het midden van den groten weg wicrd ik ene dode zwarte flang gewaar, die viervoet en zes duim lang , en anderhalvcn duim dik was. Zy behoorde tot hcc gcflagt der Adders. 's Avonds laat verfcheen 'er een kring om de Maan. Het volk voor- fpclde 'er ftorm of regen, ofwel beiden te gelyk, uit. Hoe klcinderdc kring is des te eer verwagt men flegt weder. Dog niets van dit alles volgde 'er op ; maar de kring had koude voorfpeld. Ik zag dien dag op de Elzebomen in menigte de Cbermes alni op de takken zitten, welken daar door geheel wit, en op enigen aflhnd ge- heel befchimmeld fchcncu. Ik vervolgde den 4. Oélober mync reis in den vroegen morgen, en het land bleef 'er nog al even eens uitzien. Het was een gedurige keten van tamclyk hoge bergen, ligt van alle zyden te beklimmen, en van dalen tuflchen dezelven. De grond bcllond uit ene ftcenklcurige tuin- aarde, die met klei vermengd was, en hier en daar kleine kcizclilcentjcs bevattede. Ik reed foratyds door boflchen van allerlei foorten van hout, en fomtyds niflchen kleine velden door, daar men het lioiu Vernield had, en die nu tot koomakkers of weiden dienden. De Landhuizen Hon- den op hun zei ven, fomtyds digt by de wegen, fomtyds 'er wat van daan , zynde dan tuflchen dezelven en den weg koornvelden of wei- den. Sommige huizen waren van (leen, twee verdiepingen boog, I 3 en of verbranding van groeibare of dicrlyke zelfsftandigheden , en zyn de gro- te bevorderaars der groeying. Maar de grote vraag is, van waar deze voor de groeying zo noodzakely- kc bcginCels ooifpronglyk gekomen zyn. Te zeggen , dat y.y van verrotte planten gekomen zyn , is de zelve vraag op nieuws te doen. Daar is dan niets op, dan te ftellen dat zy oorfproiiglyk van den groten Schepper van. het Heelal zyn voortgebragt , en met die eigenlchappen voorzien , welken hen bekwaam maken om door verfchillende mengingen nieuwe lichamen voort te brengen. En wanneer zy door de vogtigheid in de zaden der planten worden ingebragt , ontzwagtelen zy de zaadtjcs, en brengen een nieuw we- ien voort, bekwaam om de dierlyke fcheppiiig te voeden. 'T is klaar, dat de Heer Kalm zag op de gemelde mening van het toenemen der mulle tuinaarde ; en dit gaf my gelegenheid om deze grote \i:iag , waarvan do Landbouw, de nuttigflc der konllcn,2o zeer afhangt ^ eens vaürtellcUcUfc F> Rapen. Kring om de Maan. Coermes alni. De hands- duuwe. V r© I> E N S Y L V A N I E. en gedekt met witte ccdcrplanken. De mecrtcn waren emer van hout , en de Ichcurcn gevuld tnct kiel. De fthuorllenen hadden ner- gens klappen , waarvan men hier niet weet. De ovens waren gcnieenlyk op enigen aflbnd van de huizen gcmctfcld, en waren fomtyds overdekt, fomtjds nier. De velden Honden ten dele met Boekweit, die nog niet gemald was, ten dele met Mais, ten dele met Weit, die eerll gezaid was , en ten dele lagen zy braak. De VVyngaarden klommen tot cp de toppen van verfcheidcne bomen , en hingen 'er aan beide zyden af. An- deren waren bedekt van den vyfbladigen klimop, (*) die ook zeer hoog opklom. De Smilax laurtfolia was altyd by den klimop, en wond zig met denzclvcn te gelyk om de bomen. De bladen van den klimop wa- ren ten dezen tj'de meell roodagtig, dog die van den Wyngaard, waren nog groen. De bomen die met deze gevvaflèn omwonden waren ver- toonden zig van verre even gclyk die waarom by ons de Mop walK Wal- noot- en kallanjcbomen kwamen overal voor, en waren vol van \Tugten. De Perftmon was ook mciii'!;vuldig langs de wegen en in de bollclien. Zyne vrugten , nog niet bevroren zyndc, waren nog niet eetbaar, dogzy waren overvloedig. Op eenigen atUand van li^tlmingion trok ik over ene brug, die over een klein riviertje legt, het welk zig noordwaards in de DeUawart ftort. Voor eiken perCoon en zyn paard betaalt men hier twee pencf. Ik kwam tegens den middag te fi'^ilmington aan. U'll- WiLMiNOTON is een klein Steedtje omtrent dertig iÊ/»^. mylen zuidweft nhu^ron. van Philadelphia. Het wierd in \ jaar 1733. aangelegd. Een deel 'laarvan ftaat op den grond van de Ziveedfche Kerk, welke jaarlyks i'iiarvoor enige inkomften trekt, waaruit de Predikant zyn jaargeld heeft, en her overige wordt tot iets anders hefteed. De huizen zyn van (Teen, en ;'icn *er wel genoeg uit; dog zy ftaan niet digt by malkan- der. TufTchen belden zyn grote open vlekken. De Quakers hebben hier ene Vergaderpteufs. De ZweedUbe Kerk, waarvan ftraks nader, ftaat ene halve Eng. myl buiten de Stad. De Paftory is met de Kerk onder het zelve dak. Ene kleine Rivier, genoemd C/&r//?i«ebo- inenhout gemaakt zyn duren nauwlyks zo lang als die van wit Eiken- hout. De grootte der Kanoos is vcrfchillend volgens het gebruik dat men 'er van wil maken. Zy kunnen zes menfchen voeren , die even- wel heel rtil op den grond zitten moeten, om niet om te liaan. De Zivcden in Penfylvanie en Ncjü Jerfey heblien geen andere fchui- tc'i om mede naar Philadelpbia te g;ian , het welk zy geraecniyk twee- rn al 's weeks op de marktdagen doen , fchoon zy veifchciden' mylen van de Stad afwonen, en fomtyds zware ftormen ontmoeten. Egtcr hoort men niet dat 'er zo veel ongelukken gebeuren , als men van zullt oen vaartuig verwagten zou. Daar wordt veel voorzigtigheid toe vcr- eifcht om ze te rq^cren als het hard wait , want zy zyn fmal , rond van onderen zonder kiel, en flaan dus gemakkelyk om. Om die re- den waagt men het niet lang op de Dellaware te blyven als de wind wat ftcrk opfteekt, maar zoekt het land. De gemene Tuinkers (*) wart op vele plaatfen op de wegen naar Cbicbefler ,en komt, naar alle gcdagten voort, uit de zaden die uit de tuinen hierom heen weg gevoerd worden, .yraam. De Jmerikaanfche Braam is hier in overvloed. Als men een land onbebouwd laat leggen , is deze plant ene van de eerllen die opkomt ; zelfs heb ik ze gezien op landen die alle jaren omgeploegd en bezaid wier- (*) Liquidambar StyraciflatLiyyt <. t) HajluTtium bor'tenje, , Tuin- Iccvs. m t f?^*— ■"" '■'iif^f'^j. geheel rootl y \ hadden. Oc 1 bleke bbdc- I. op de Delia' L'hcidcn kleine k veel yzcr in , akt , en wor- 1 kleine rivle- Ihni uit ; de de Tulpboüm :n Rotlen Cc- t en wel twin- noR de belle. Dog die van en zinken te niet goüd om van 'ruli>cbo- an wit Likcn- L-t gebruik dat ren , die even- te ilaan. De andere fchui- mecniyk twee- heiden' mylen oeten. Egtcr men van zuiic gheld toe ver- n fmal , rond Om die re- 1 als de wind Ie wegen naar zaden die uit men een land I die opkomt; egd en bczaid wicr- PENSYLVANIE. 1748. ra ''k wierden. Waar xy eens geworteld heeft , kan men ze niet li|rt ulc- rocyen. Een rtruik fchict dlkwyU vier vadem van den wortel af langu de aarde voort, maakt dan een nieuwen wortel, zo dat, als men enen Ihuik uittrekt, men aan dcszclf» beide einden» wortels vindt. Op eni- ge oude akkers, die lang \erzuimd zyn, waren zo vele llruikcn van dit foort , dat het zeer mocilyk en gevaarlyk was 'er op te wandelen. De bciflcn worden gegeten en zyn goed als ze ryp zyn. Men maakt Vr ook enen wyn van , gelyk ik al gezegd heb. Zy dienen tot niets anders. DcN 6. Odlober zagen wy veel van het Cbtnêpodium antbtlmiHti- VVonn< cum op den groten weg waficn , ook op den oever der Rivier , maar '^'^^"^' vooral op deze plaatfcn in een los zand. De Engtlfebe» noemden het IVortHzaad (*) of ytru/alemtik. (f) Met ruikt onaangenaam. In Ptn- l'ylvanit en Ntvu Jtrfiy geeft men het zaad den kinderen tegens do wonnen , en het is hiertoe uitmuntend. De plant wail daar in 't wild. RoNooM Cbicbefter vindt men vele tuinen , die vol zyn van Appel- Boom- bomen , welker takken onder 't gewigt der vrugten buigen. De mees- öa^r'lcJi» ten z)'n winterappclen , en derhalven waren ze nog geheel zuur. Elke Landhoeve en bocrdery heeft haren tuin. Zy waren tamelyk uitge- (Irekt, en verfchafccn den eigenaar het gehele jaar door groten on(kr- lland in de huishouding. Ik was dikwyls verwonderd over de fchran- derc behandeling der Inwoonders van dit Land. Zo dra hebben zy nicticcn (luk gronds gekofl, dat nog weeft legt, of zy zorgen jon- ^e Ap[)clbomen te hebben en een tuin te maken. Dan gaan xy aan het bouwen van een huis , en dan bearbeiden zy den grond om dien te bezayen. Zy weten dat de bomen enige jaren van noden hebben voor dat ze vrugt dragen , en daarom planten zy die het eerll. Ik zag naby de huizen molens , raderen en andere werktuigen om de nppelen te perllen , om 'er ver\'olgens Cyder van te maken. Van Chicbefttr reisde ik voort naar Pbiladeipbia. De Eiken wa- Weg van ren de talrykfte van alle de bomen in de bofTehen. Dog daar waren Cbicbts- 'er verfcheiden foonen van , allen vcrfchillende van de Europifcben. De pii^V varkens liepen nu in grote troepen in de eikebolTchen , om de eikels pSa, te zoeken. Elk varken heeft een driekantig houten juk om den hds, om het te beletten dow de tuinen en heiningen te dringen. Dit is de reden dat men de heiningen zeer ligt en gemakkelyk om op te ne- men maakt , zo dat 'er ook weinig hout toe nodig is. In de eike- boiTchen ziet men ene menigte van Eekhoorns, ten dele op den grond lopende , en ten dele van den enen tak op den anderen Ipringendc Om dezen tyd azen zy meell op de Eikels. K Beü- i*) mrmjitd Q) JerufaUm Ook. .,,• -f; „• ..t •1 h J-] n pensylvanie. t' ^':i Wdt. Beuken zag ik zeer weinig , dog die *cr waren zyn juift de zolvcn als de Europïfcben. Mieren. Ik weot nicc enige andere dan de Ztuarte MUr in Amerika gezien te hebben. Zy wiiröi zo zwart als kolen en van cwederiei foort, fomn»i- gen zeer Iclein , gelyk de kleinften by ons, en anderen van de grootte van onze gemene Roodbruinen. Ik had toe nog toe gene hoogtcns ontdekt die haar toe neHen dienden, maar alleen *cr cnigoi zien lopen. In andere oorden van Amerika heb ik andere foorten van Mieren gezien, gelyk ik op zyn* plaats zal aantekenen. Hagen. Het gemene Ligufirum diende op vele plaatfen voor hagen om de akkers en boomga^den. Ook zag ik op deze reis *er gene anderen als van Ligiiftrum , fchoon men wel \i^ dat de doornen daar beter toe zyn. De Liguftrumhagen worden zeer digt; dog by gebrek vah doornen ke- ren zy de varkens en het ander vee niet wd. En als \t eens een gat in is, duurt het ene goede wyl eer dat we«r toe is. Ctejler. ^^ ^^ middag kwam ik door Cbejfer, een klein vlek aan cte Della- wargj in de welke daar ene kleine rivier, die door het vlek heen loopt, zig uicllort. Over deze was ene kleine brug. De huizen iban hier en daar vcrflroid De tneefteu zyn van (leen en twee verdiepingen hoog, enigen ook van hout. Hier is ene keric ea ene markt|4aats. De Weit was hier al overal in den grond. Op (bmmige plaarièn was zy al fchoon opgekomen, zynde ree(k vier weken gezaid geweed. De akkers lagen meeft op zyn Ëngtlfcb zonder gruppen, maar met water- voren vier of zes voet van mdkander. Op de akkers zag men gprote ilompcn van omgehouwen bomen, een teken dat dit land eerU onlangs tot bouwland gemaakt was. De wortels der bomen Itepen hier raeeft kmgs den grond, gaande niet diep in. Dit had ik gelegenheid op verfcheWen plaarièn optemerisen. Zelden vond ik enen wortel die lx>ven enen halven voet in den grond gegaan was, fchoon de aarde hier zeer los was. Yzer. Omtrent twee Eng. mylen van Cbrfier reden wy ene Yzwhut voor- by. Zy kwam twee broetfers toe. De oer wordt egter hier niet gegra- ven, maar wel dertigof veertig mylen verder gebroken, gefraolten, en vervolgens herwaards gevoerd. De blaasbalgen waren meeft van leder, en, zo wel als de hamer en de vuurplaats, in vergelyking met de onzen, vry Wein. Alles ging door middel van 't water. Hec yzer werd hier tot ftaven gefmeed. Ik merkte op deze reis, en naderhand zag ik het zelve dikwyis, dat de paarden veel van appelen houden. Zj' verkozen ze ver boven het frilTchc gras, als men ze in enen boomgaard, daar afgevallen appelen la- gen, lopen liet. Dog men hieldze hun niet zeer ^cnftig. En behal- ven dat, dit voedfcl valt wat duur. De fi t ■ '.'ièi - iï l de zolvcn als frika gezien te foort, fommi- r de grootte van !ns ontdekt die- m. In andere gezien, gelyk r hngen om de !ne anderen aU betep toe zyn. ifi doornen ke- eens een gat in c aan de Della- ek heen loopt» ïn ftaan hier en iepingen hoog, lts. ige plaatfèn was. d geweeft. De naar met water- zag men grote nd eerft onlangs nd, gaande niet èn optemericen. >et in den grond e Yzwhut voor- hier niet gegni- , gefmolten» en mceil van Ieder, g met de onzen, c yzer werd hier Ive dikwyis , dat ïe ver boven het allen appelen la- ilig. £n bebal- Ds NEW JERSEY. 1748 75 De Roodbïotmige Jhorn (♦) is hier overvloedig, vooral in moeras- Cc- figc gronden. Uit zyn hout mtakt men borden, fpinnewielen , rollen, booaite. voeten voor doelen en ledikanten , en ander huisraad. Met den baft verwt men linnen en wol donker blauw. Ten dien einde kookt men dien in water, en doet wat koperroods,diergelykdehoede-en fchoen» • ^ makers gebruiken , in den ketel , voor dat 'er de ftof in komt. Ook maakt men 'er enen goeden zwarten inkt van. Als men in *t voorjaar in den boom hakt, zo loopt 'er een zoet fap uit, gelyk als uit onze Berken. Dit fap gebruikt men hier niet, maar in Kémada kookt men 'er fyroop en fuiker uit. Hier vindt men ene vtrfcheidenheid van dezen boom wel- ken men den Bonten jlborn noemt, (f^ om dat zyn hout van binnen ge« fpikkcldis. Mengebrüikt het veel tot allerlei fchrynwerk, en men zoekt het geen 'er van gemaakt is boven al ander werk. Het wordt veel duur- der betaald dan het geen uit Walnoten of wilde Kerfebomenhout (§) gemaakt is. Dog het koftbaarfte huisraad is het geen van Bont Zwart IValnotenbout gemaakt wordt, want dit is over 't algemeen zeldzaam* De Bonte Ahorn wordt ook niet veel gevonden. Ook vindt men 'ef wier buitenfte gemarmeld is, dog het bmnenfte niet. Om die reden . hakt men diep in den boom , eer men hem laat vallen, ten einde te ont- .> 1 dekken of hy van binnen wel geaderd is. Dks avonds kwam ik te Pbiladelpbia. Den volgeenden ogtend, ^(^'^'^^^ir zynde den 7. Oélober, zettede ik de Dtllofwart in een fchuit over. ^"'^ Hier was ik in New Jersey. Men betaalt vier pence voor 't over- '*''/^ï- varen van ieder perfoon. Het Land is hier geheel anders gefteld als in Penfyhanie. De infekten en planten, welken ik dezen di^ ont- ^ dekte , denk ik in een ander werk te befchryven. Men zou miflchien denken dat op enen zo magenen grond als die \r,. van Nttv Jnfey is niets waflèn moeft. Evenwel ftond 'er de Maisbua. ongemeen wel. Wy zagen 'er gantfche velden van. De aarde was held, van dat foort waarin de Tabak byzonderiyk wel tien, dog lang zo vet niet. De (telen van de Mals waren gemeenlyk agt voeten hoog. Zy waren vol van bladen. Men had de Mais als naar gewoonte» op ryen in vierkante vakken geplant, zo dat 'er ene opening van vyf voet en zes duim tuflchen ieder kleme hoogte was. Waarop zy . ftond , zo wel m de lengte als in de breedte. Uit elke hoogte kwa- men drie of vier ftelen te voorfchyn. Men had ze hier nog niet tot voer van 't vee gefneden. Elke fteel droeg tot vier airen toe, die groot en vol van koom waren. Noit had men zulk enen zondigen Ka gfooï (•) Actr rubrum. (]) Curled Mapple by de Engélfchtn. (O f runuj Alirgimana LiNN, Sp, R. ... , ligt. n i i' ,f; H\, m Forfc- li-in. ■76 NEW JERSE Y. PENSYLVANIE. grond beter kunnen gebruiken. Op andere plaatièn was de aarde- tuflchen de Mais omgeploegd om Rogge te zaijcn , zo dat , als het Turk/eb koom gemaid is, de Rogge op het veld ftaan blyft. Al^cr- Wy zagen veel ACptrfies in ene loflè aarde en op onbebouwde fics. «mdvelden waflèn. Zy Honden ook veel tuflchen de Mais, en wa- ren vol van beflèn. Dog ik kan niet ze^en of de zaden door den wind uit de naburige tuinen derwaards gebragt waren. Maar dit is zeker, dat ik ze op andere plaatfen in Jrmrika 'm het wild heb zien waflèn. Worm- Het ff^ormzaad is ook menigvuldig op de wegen, op enen zan- kruid. digen grond, gelyk dien vlak over het Veer van Pbiladelpbia. Ik heb gezegd dat men dit den kinderen tegens de wormen ingeeft. Dit gelchledt aldus. Men legt het In brandewyn, neemt het 'er een uur daarna weer uit, laat het drogen, en geefc het dan de kinderen in mee wat zoet gemaakt bier, of cenigen anderen drank. Sommigen roemden de lutwerking van dit middel zeer, als dodende de wormen. Dog anderen waren van oordeel dat zy 'er van vermeerderden. Maar by ondervinding weet ik dat het zeer heilzaam geweell is. De PorfeUin waft hier in 't wild overvloedig, in de blote lugtige aarde tuflchen de, Mais m. Zy kruipt daar langs den grond, en ha- re flelen zyn vry dik en fappig, fchpon het kwalyk te begrypen was hoe zy in zo droog ene aarde haar voedfèl kreeg. Men ziet ze ook in menigte m dat zelve foort van aarde op andere plaatfen in dit Land waflèn. De Bidem hipinnata , (*) by de Engelfchen (j) Spaanfcbe Netels. genoemd, waft hier en daar, omtrent de landhuizen , op de wegen, by de tuinen, en langs de hagen. Zy bloeide ten dele nog; dog de mees-^ . te planten waren haren bloeifem al kwyt. Als het zaad ryp. is wordt het zeer onaangenaam op zulke plaatfen te gaan daar zy (laat, vermits hec aan de kleren blyft zitten en die zwan maakt, en het is moêilyk die vlak- ken 'er uit te krygen» Elk zaadtje heeft éns doorns op zyn fpits, en elke doom beeft 00^ vele kleine omgebogene hoeken, waardoor het aan de klederen kleeft. In de b(rflchen<, en langs de heggen kropen hier en daar enige enkelde kleine rode Mieren ,($) wier fprieten zó lang waren als hunne lichamen. Fbiladel- Tegens den avond keerden wy weer naar Pbikdelpbia. pbij. Op de kuft van Penfylvanie vindt men aeer veel fchone Oefters. Men begon nu ze te Pbiladelpbia te koop te brengen. Zy wonlen gehou- den zo goed te zyn als de New Torkfcben^ van de welken ik hierna hy- zonderlyk fpreken zal. My fcheen het egter, dat de laatften groter en Ick,- (*) ny TouRNEFORT, (jf) Spatiijcb NeedUs. 0) Formica rulra , antenna kn^itudine corpofis, Les'n. Faun, Su., ■Spaan- fcbe Ne- tels. i^< jm IE.' • was de aarde- 0 dat, als het i blyft. ) onbebouwde Mais, en wa- lden door den ar die is zeker» !b zien waden, op enen zan- ladelpbia. Ik 1 ingeeft. Dit ;t 'er een uur ie kinderen in (. Sommigen è de wormen, ierden. Maar is. ^ blote lugtigc grond, en ha- begrypen was n ziet ze ook plaatfcn in die lanfcbe Netels. de wegen, by ; dog de meesr /pis wordt het it, vermits het 3éilyk die vlak- >zyn fpits, en ardoor het aan. enige enkelde mne lichamen. Oefiers. Men iforden gehou- 1 ik hierna by- dlen groter en lek-- un, Su., ' P II I L A D E L P H I A. 1748. 77 >? lekkerder zyn. Men merkt aan , dat zy goed wprden tegens den tyd dat de hete koortfcn beginnen optehouden. Daar reden menfchen mctganti- fche karren vol oefters langs de ftraten, *chreuwden die te koop, daar het anders hier icis zeldzaams is waren langs de deuren te koop te zien veilen; dog te Londen is dit gemeen. Men eet hier den mees- ten tyd de Oefters op gloeijende kolen gebraden, tot dat de ft:hel- pen een weinig opengaan, en dan eet men den ocftcr met wit tar- wenbrood met boter befmeerd. Voorheen brandde men kalk uit de fchelpen , dog thans heeft men ene betere ftof daartoe. Men wees my enige huizen in de Stad die met fchelpkalk gemctfeld waren. De muren hadden de eigenftrhap van twee of drie dagen voor dat men regenagtig weder krygt, vogtig te worden, zo dat 'er tamelyk grote droppels aan hangen. Dus dienden zy voor Hygrometers. (•) Over het zelve ongemak klaagden vele menft:hen die in huizen gewoond hadden met fchelpkalk gemetfeld. Erwten worden 'er in Pen/y haute niet veel gezaid , fchoon voor- Erwten, heen, volgens het geen enige bejaarde Zweden ons verhaalden, ie- der Boer een veld met erwten plegt te hebben. Even zo is het ook in New 'Jerfey en het zuidelyke van New York. Maar in het noor- der gedeelte van New Tork , of omtrent Mbany , en in alle de ge^ decltens van Kanada, die door de Fran/cben bewoond worden, zaic men *cr veel van, en zy flagen ongemeen wel. Alleen is men door ccn klein gekorven diertje in de eerftgenoemde Landfchappen genood- ^Vor- zaakr geworden , zo nuttig een gewas niet meer te kweken. Voor- men in heen was dit diertje weinig bekend. Het paart in den zomer, om- '^^ ^'^^'" trent den tyd van het bloeijen der erwten , en legt dan een eige in ^''"* byna iedere kleine erwt. Als de erwten ryp zyn, zoude men van bui- ten niet zeggen dat 'er wonnen in zitten, dog men vindt ze als men de erwten doorfiiyde. De worm blyft den gehelen winter en een deel van /de lente over in de erwt als men hem laat begaan,- en eet al het^innenfte op, zo dat 'er weinig meer dan de fchil overblyft. Ten laarflén verandert de worm in een fchaalagtig infekt, kruipt door een gat , dat hy zelf maakt, uit de erwt, en vliegt weg, om naar nieuwe erwte- landen te zoeken, ten einde daar te paren en zyn geflagt voorttezettem Dit fchadelyk gedierte heeft zig uit Penjjlvanie naar het Noorden Oor- K 3 uit-^P'"0"S ciaarv:ij]> (*) Gelyk de Oeftcrfchclpen. een dierlyk vooitbrengfel van de zee z\'n, en *'^ de uitwaaflèmingen 'èr van gevoelde , zodra zy omtrent op den aflhuid van ene el den boom naderde, en zelfs als^ zy op ene plaats ftond waar de wind over den boom henen naar toe woei. Tiog op my had dir foort van Sumach noit enige kragt, Ichoon ik 'er meer als honderd proeven, zelfs met de zwaarite' flanmaen, mede genomen heb, en het fap zelfs eens in myn oog fprongy zonder my enig letfel te doen. De huid van de hand. van een ander menlch, welke ik zeer nat met dit lap gemaakt had , wierd weinig uren daarna zo hard als leder, en vervelde de volgen- \ de dagen zo fteric , dat het was als of 'er gamlche fchalen van afvielen. ,v; . De» C*) Als men de eru't voor dat 'ze gezaid wordt in loog \'an kalkwatcr en enis ontbonden Rottekruid legt, wordt de worm cüe 'er in ^it gedood* F. Ct) Hedera arbortOt. * H "-^fc»»- t So 1' E N S Y L V A N I C. Dcbos- Iclicn en "t liOUt. ^' ! Beet. Radys. Den 10. Oclober des morgens vroeg verzeldc ik den Ilpcr Kock naar 7.yn Landgoed , het welk omtrent negen Eug. mylen nobrdwaards van Pbiladelpbia legt. SciiooN de boflchen 'yan Penfylvanie vele Eiken leveren, en men 'er meerder foorten van vindt dan meer naar het Noorden , bouwt nicn hier egter zo veel fchepen niet als in de noordelyke Landfchappen, byzonderlyk in Nieuvi Engeland, De ondervinding heeft geleard dat hoc meerder het hout naar het Noorden waft het des te duurzamer is, en dat de deugd afneemt naar mate men de warmte nadert. Ook is hec zeker dat de bomen in het zuiden fchielyker groeijen , en dikker kringen maken dan in het Noorden. Daarenboven, die in 't Zuiden waflèn hebben grover fapbuizcn voor den omloop der vogtcn. Om deze reden bouwt men zo veel fchepen in Penfylvanie niet élsin Nieuw Engeland., fchoon meerder dan in Firginie en Maryland. In Karolina bouwt men 'er geen in 't geheel, en men Iaat ze daar uit Nieuw Engeland komen. Die incn hier, zelfs uit de befte Eiken timmert, duren nauwlyks meer dan tien of ten boogrten twaalf jaren , en dïui zyn zy zo vergaan dat niemant 'er mede in zee durft ftckcn. Daar komen (chippers uit Engeland in -r^- mcrika om daar fchepen te doen bouwen. De meeftcn gaan naar AVeaw Engeland y de noordelyklle Provincie ; en zo zy al met fchepen naar Philadelpbia gefchikt overkomen , gaan zy egcer gemeenlyk \'an daar raxc Nieuw Engeland. De Spanjaards in de If^efi Indien, m\ men, dat hunne fchepen van een byzonder foort van Ceders bouwen , die beftand zyn tcgens het water en de verrotting ; dog dit foort vindt men niet in de Engdfche Volkplantingen. Hier zyn meer dan negen verfchillende foorten van Eiken, dog geen van die is zo goed als het ene foort dat wy in Z^yg- den hebben. Om deze reden kort een fchip van £«ro///?(& veel meer dan een van Amehkaanfch Eikenhout. Velen, die zig hier op het tuinieren toeleiden, hadden, verfcheiden ja- ren ondervonden dat die Rode Beet, welke voortkwam uit zaad van New Jork gekomen, zeer zoet en aangenaam wierd, dog dat zy alle jaar verminderde als zy uit zaad hier gewonnen werd gekweekt. Men niocft dan ieder jaar zo veel zaad uit New Tork doen komen als men van noden had. Ook heeft men opgemerkt , dat gewaden uit Engel fch zaad voorikoraendc veel beter zyn , dan die uit zaad in /Ime^ rika gewonnen vi'ordcn gekweekt. In den tuin van den Heer Kock was ene Radys (•) in de loflè aar- de zo groot geworden, dat zy zeven duimen middellyns had. Ieder verzekerde dat het iets zeldzaams was ze hier zo dik te zien. Ult gewas, (*j dat gemeenlyk Batatas genoemd wordt, *) Rapbanus major obhnf^ui. (♦) Coimlvulus radifc tukrofa efculenta, heet men hier 'V. I^cr KocK naar oordwaards van reren, en men )orden , bouwt Lanctfchappen, lecft geleed dac :c duurzamer is, irt. Ook is het 1 dikker kringen 1 wallen hebben ze reden bouwt geland, fchoon bouwt men 'er tnd komen. Die iwlyks meer dan faan dat niemant Engeland in .-^- gaannaarAï^aw iet fchepen naar eenlyk van daar ^«,wil men, dat ven , die beftand k men niet in de thiliende foorten rtdatwyinZwe- opfcb veel meer HjVerfcheidenja- am uit zaad van dog dat zy alle jekweekt. Men doen komen als dat gcwailcn uit ut zaad in JmC' ) in de loflè aar- lyns had. Ieder te zien. irordt, heet men hier GERMANTOWN. 1748. Sk hier Bermudifebe Potaioes. Aanzienlyken en gcmenen planten ze in hunne tuinen. Dit gefchiedt op dezelve wys als met de gemene Po- tatoes. Sommigen zetten ze op bedden. De grond moet een meng- fel zyn uit zand en aarde, niet te vet nog te mager. Men fnydt,ds men ze planten zal , de wonelen , gelyk by de andere Potatoes , in kleine ftukken , zo nogthans dat men een uitbotfel of twee aan iedere • plant late. Hunne kleur is gemeenlyk rood van buiten , dog van bin- nen geel. Zy zyn gemeenlyk groter dan de gemene Potatoes. De fmaak is zoet en aam^enaam , zynde , naar myn gevoelen , de andere Potatoes, de Artisjokken, en zelfs alle andere bekende wortels daarin -'^"' met hun niet te veigelyken. Zy fraelten genoegzaam in den mond. -- Het is niet Jiang geleden dat zy hier geplant zyn. Men maakt ze ge- reed gelyk de andere Potatoes, en eet ze met dczelven of alleen. Zj^ groeijen hier zeer fchielyk en zeer wel ; maer het moeilykfte is ze den winter over goed te houden , want zy kunnen nog tegens fterke koude, fterke hette, nog vogtigheid. Om die reden bewaart men ze 's winters in kaften met zand op ene warme plaats. In Penfylvanie ^ daar men gene klappen in de fchoorftenen heeft, zet men ze in ene zandkaft op enigen aflland van het vuur, waar zy veilig zyn voor de vorft en te grote hette. T is niet genoeg ze in droog zand in den kelder te leggen , gelyk gemeenlyk gefchiedt met de gemene Potatoes. De vogtigheid der kelders zou door het zand heen dringen en ze doen * ; , rotten. Het zou waarfchynlyk in Zweden wel te doen zyn , van ze in warme vertrekken den winter over te houden. Maar de zwarig- heid is maar alleen hoe men ze zal overbrengen. By myn vertrek uit Amerika nam ik 'er een goed getal van mede , en droeg 'er alle mogelyke zorg voor. Dog wy hadden enen zwaren ftorm op zee, waardoor het fchip zo befchadigd wierd . dat het fterk water in kreeg, zo dat onze klederen , bedden en ander goed zo nat waren dat wy ze uitwringen konden. Dus was het geen wonder dat myn' Potatoes ver- rotteden. Dog dewyl ze nu in Portugal^ Spanje^ en zelfs in Enge» land aangekweekt worden , zal het niet bezwaarlyk zyn ze in Zweden ook te krygen. De drank, welken de Spanjaards in liunne jlmeri- kaanfche bezittingen uit het fap dezer Potatoes maken , is niet in ge- bruik in Penfylvanie (*). De Heer Koek heeft enen Papiermolen op een klein beekje, daar Papier, alleriei grof papier gemaakt wordt. Zy wordt 's jaars voor vyftig pond ft. Penfyhanifch geld verpagt. Dit jaar , wierd my verteld , waren de Appelen fchaarfcher dan «<:»'«''£'»- * *^ heiil van naar Apiielen; (*) De Heer Miller bcfchryft dezen drank in zyn Tuinmans Wotrdeboek, OHcIcr liet woord Cfl«Ww/aj. Sooit 17. en 18, Li --.'.-► .1,. , M •l»fM,-su» • - / JJ H PENSYLVANIE. r ' 4 m Land- bomv. ('chrck Clinae rentle iKen. naar gewoonte, het welk door de aanhoudende droogte in de maand vair Mai veroorzaakt was, die de bloeifèms had doe:i verwelken. De hit- te was zo fterk gewecft dat zy de planten en het gras cp het veld verbrand had. Het PoJytricbum tommutie , een foorc van mos , wad overvloedig in lage en vogtige Weilanden tuflchen de boflchen, en bedekt ze op vele plaatfen, gelyk ons mos in Zweden doet. Ook was het gemeen op de hoogtcns. De Landbouw was hicromllreeks in enen flesten toclbnd. Wan- neer iemant een (luk lands koopt, het geen mifichien noit is bebouwd geweeft , hakt hy een gedeelte van het hout omver , haalt de wor- tels uit den grond, beploegt dien, zait 'er koom in, en heeft de eerfte reis enen overvloedigen oogft. Dog dat zelve land verfcheiden jaren agtcr een bebouwd wordende, moet het noodzakelyk zyne vrugtbaar- hcid verliezen. Men laat het dan braak leggen , en ontgint een ander ftuk. Op dezo wys gaat men voort tot dat men zyne geheele be- zitting in koomlanden veranderd heeft , en put dus den grond uit. Dan komt men weer tot het eerlle (luk lands, dat zig nu volkomen verhaald heeft, bebouwt het zo lang het iets geven wil, en gaat daar- na weder aan een ander. Het is hier onmogelyk veel mift te winnen , om dat men gewoon is het vee , zomer en winter, dag en nagt , altyd in 't veld te laten. Maar wanneer het land enige jaren braak legt groeit 'er velerhande on- kruid op, en dit zet 'er zig zo vaft op, dat 'er een geruime tyd vcr- eifcht wordt om het «Itteroeyen. Dit is ook de reden dat 'er altyd to veel onkruids tuflchen het koom ftaat. De grote vrugtbaarheid van den grond, die by ds aankomft der Europeanen noit bebouwd ge- weeft was, deed hen den Landbouw op deze wys veronagtzamen, waar- m velen nog blyven voortgaan. Maar dezen bedenken niet , dat als de grond geheel en al uitgeput is, 'er een lange tyd en veel arbeids no- dig is om dien weder in ftaat te brengen ; vooral in deze geweften , die alle zomers door de hitte zo worden uitgedroogd. De grond der jkoomlanden beftond uit ene dunne laag van tuinaarde , zeer ver- mengd met een foort van fteenklcurige klei , en vele deeltjes van ge- broken glinfterende aarde. Deze laatfte kwam van de ftenen , die men hier overal op de diepte van een voet vindt. Deze ftukjes deden den grond glinftercn , als 'er de zon op fcheen. BvNA alle de- huizen hier omtrent waren van dien fteen of van ge- bakken' ftecn , dog de eerfte was gemeendcr. In Germanteion , dat twee Eng. mylen lang is , zag men geen ander muurwerk dan van dien fteen. Maar daar zyn 'er verfcheiden foorten van. Somtyds be- llond hy uit enen zwarten of gryzcn glimmer , lopenden met golven- />! ce GERMANTOWN. 1748. 83 de maand vati' icn. De hic< cp het veld [l overvloedig bedekt ze op IS het gemeen ftand. Wan- it is bebouwd ^aalt de wor- heeft de eerite fcheiden jaren rne vrugtbaar- pnt een ander B geheele be- ien grond uit. nu volkomen en gaat daar- men gewoon veld te laten, irelerhande on- uime tyd ver- dat 'er altyd jtbaarheid van bebouwd ge- ïzamen, waar- niet , dat als el url^eids no- ïze geweften, De grond der ; , zeer ver- leeltjes van ge- nen, die men (jes deden den ïen of van ge- nafitetvn, dat werk dan van Somtj'ds be- 1 met golven- de ■§' de aderen , die hier en daar tuflchcn de kromtens met enen gryzen, loflèn en fyncn kalkfteen opgevuld waren, welke ligt kon aan Hukken gewreven worden. Sommige doorfchynende deeltjes van Quarts waren ^r door verfpreid. Dog het glinilerzand maakte het grootfte deel van dien ftecn uit. Hy was vry gemakkelyk te bewerken , en kon met yzcrcn gcreedfchap in allerlei gedaanten» gehouwen worden. Maar Ibnnyds bcftond hy uit enen zwarten glimmer met fyne korrels, enen witten fyncn zandlteen , en enige Quariskorrels , zo dat de verfchei- denc delen wel door midkander gemengd waren. Somtyds venoonden ' zig ook brede ftrepen van den witten kalkfleen , zonder enig ver- mengfel van glimmer , dog meed waren zy fterk vermengd , en van ene gryze kleur. Eindelyk vindt men *er op aiige plaat(èn die uit , > geheel fyne en zwarte glimmerftukken en enen grauwen , lofièn en zeer '^ï *, fj-ncn kalkfteen t'zamengefteld zyn. Dezen, waren ook gemakkelyk te bewerken. Deze verfcheidenheden van ftenen vindt men gemcenlyk by malkan- der. Men trof ze byna overal aan als men een weinig diep groef, dcg niet in gelykc menigte en van gelyke deugd. Ook waren ze niet allen even Ügc uit den grond te krygen. Als iemant dan een huis wilde bouwen, vorfchte hy eerft naar waar hy den beften fteen kon vinden. Men vindt dien zo wel op de akkers als op onbebouwde vel- den , op ene diepte van twee tot zes voeten. De ftukken zyn meer of min groot. Sommigen hielden van agc tot tien voeten in de lang- te , twee in de breedte , en enen in de dikte. Anderen waren veel groter, dog ook enigen klcinder. Zy lagen hier by beddingen op malkander , van omtrent een voet elk bed in de dikte. De langte en breedte waren verfchillend , dog gemeenlyk zo ds ik gezegd heb. Men moeft meeft drie of vier voet diep zyn eer men de eerfte laag vond. De loflè grond boven de lagen is vol van kleine ftukjes van dezen fteen. Deze grond is de ftecnkleurige aarde , die hier algemeen is , en uit zand en klei beftaat, fchoon 'er het zand de overhand heeft. De loflè ftwkken glimmer, die zo fterk in het zand glinfteren , fchy- nen van den fteen onder den grond afgebroken te 'zyn. Men moet aanmerken , dat als men dezen fteen tot raetfelen ge- Gebruik bruikt men de platte zyde naar buiten keert. Maar de ftenen zyn daarvan, dikwyls ongelyk aan alle kanten , en dan mswikt men ze gelyk, dat ügt te doen is. Dog evenwel blyven ze ongelyk in dikte, en kun- tien zo net niet op een gevoegd worden als gebakken' ftenen. Ook breken 'er wel ftukken af als men ze bewerkt, en laten openingen in het buiienfte van den muur. Men vult die met kleine ftukken fteens en kalk, en overpleiftert ze, zo dat het niet kan gezien worden, ten lainftcn niet op enigen aflland. Eindelyk , fineren zy op de buiten- L 2 kan- 'Il * . n4 PENSYLVANIE. ; É f i»' ' iHi 1 ■a *r f 'i ^ Daflcn. De Skul Molkn, kanten der muren kruisgcwys lopende ftrepen van kalk , zo dat mes zeggen zoude dat de muren uit even groten (lenen bertonden , en dat die witte ftrepen de voegen der ftencn waren. Het binnenfte van de liiurcn wordt glad gemaakt en gewit. Men heeft niet gemerkt dat dit foort van ftccn het vogt uit de higt aantrekt. In Pbiiadclphia en daaromllrccks zyn vele huizen op dk; wys gebouwd. De Muizen zyn gemcenlyk op de Engeljche wys gcmctfcld. Ekn der Zwarten van den Heer Koek vertoonde my een vel vanenen Das, (*) dien hy gedood had, en ik zag 'er c\t dat de Amerikaan^ fcbe Das de zelve met den Zweedfeben is» Men noemt hem hiec Aardvarken, (t) Tègens den avond keerde ik naar Pbiladelpbia temg. Den 12. Oftobcr gingcii wy 's morgens naar de Skulkill^ ten dele om zaden en planten te verzamelen , en ten dele om allerlei foorten van waarnemin- gen te doen.. De Skuïkill is een fmalle ftrooni, die omtrent vier Eng, mylen ten zuiden van Pbiladelpbia in de Dellaware valt. Maar hoe fmal hy ook is, loopt hy wel twee honderd Eng. mylen ver, en ont- wringt op de weftzyde van de Blauwe bergen. Het is een groot na- deel voor dit Land dat 'er verfchciden' Watervallen in deze Rivier zo digt by Pbiladelpbia zyn , waardoor zy onbevaarbaar is. Ik ontwierp dezen dag enige befchry vingen van /^)i!ke kruiden daar het vee naar zoekt, en van zulken dié het laat ftaan. Men ontdekte op de velden hier en daar kleine ondcraardfche gan* gen , lopende met allerlei bogten. De opening was groot genoeg voor een Mol. De aarde, die, als het ware, een Vv.*wulf 'er boven, en als een kleinen wal maakte, was omtrent twee duimen hoog,, ene goede ïiand baed , en omtrent enen duhn dik. Ik zag dikwyb deze onder- «ardfche gangen op de or.liebouwde landen , die zig door de opge- worpen aarde ontdekten , en inzakten als men 'er optrapte.,. het welk het wandelen laftig maakte. Dezf gangen worden door een föort van Mol (*) gemaakt , dien ik in een ander werk nader befchryven zal. Zy azen op wortelen. Het dienje heeft groter kragt djm anders vele dieren> naar evenre- digheid van hunne grootte, bezitten. Waar het dagt te graven hield het altyd de poten buitenwaards , gelyk men de riemen in een fchuii houdt. Ik leide het myn neusdoek voor, om te zien wat het 'er me- de doen zou, en ik vond dat het dien in den lyd van ene minuut vol gaten liad gemaakt. Ik was genoodzaakt enige boeken op het dekfcl Tan de doos te leggen , waarin het diertje zat , of anders lag 'er duo ten ' i*) Urjus MeUs. (.Ü Ground bog. ■ - • '; ^ {^) Ditdietis waaifcbynlyk de Smx cri/ïaf ax van Linn.bus. ,. ,-,-j _, G E R I^ A N T Q W N. 1748. 8i Kn ecrften af. Het was zeer kwaüdaapdig, en beet gaten in alles wat het In den wee lag. Ik hield het enen ftalen pcnnckoker voor, waar- in het in 't ccril zeer vinnig beet , maar de hardheid daai-van gevoeld hebbende wilde het nog daar nog ergens anders meer in bytcn. Deze Mollen maken gene hopen, gclyk de JLuropijchen, maat alleen zulke gangen, als ik bcfchrevea hel». I-Tier wart ene plant , van welker bellen men een foort van wafch 1 alk- of talk maakt, waarom ze de Zweden Talk ff ruik noemen. De Engel- bouni^ Mei* geven ac den naam van CaniUtbtrrytree oï Jiay,berry-bush, en de Ridder Linmjeus heet ze Myrica cerif'era. Zy groeit overvloedig in ene droge aarde , en fchynt byzonderlyk in de nabuurl'chap der zee wel te tieren, want diep in het knd heb ik ze niet gevonden. De beflïm grocycn in^ overvloed op- den vrouwelyken ftruik , en zien 'er uit als of 'er meel opgellroid was. Men verzamelt ze laat in den hcrfll, wan- neer ze ryp zyn, imyt ze in een pot kokend water, zo dat haar fmeer ftnelt, en boven op het water begint te dryven,, het welk men dan met een fchuimfpaan- 'er afneemt , en in een anderen ketel doet , zo lang tot dat 'er geen talk meer op het water dryft. Zo dra de talk ftyf is ziet hy 'er uit als gemene talk of als wafch ,. maar hccfc ene morsfig^ groene kleur. Om deze reden wordt hy nog eens gefmoltcn en gezuiverd , zo dat KaarflTctr hy ene fchone doorfchynende groene kleur krygt. Deze talk is duurder dnar\'an dan de gemene talk, maar beter koop dan wafch. Te PbiUdelpbia gaf gkiinaakt*. men ene fchelling voor hot pond , daar da gemene talk niaar ena halve , dog wafch twee fchellingen koft. Van dezen talk maakt men. • hier te lande op vele plaatfen kaarflèn, waar men egter wat gemenen talk. onder doet.. Dit foort van kaarflèn breekt niet ligt en fraelt zo niet in den zomer als de anderen, brandt byna beter en langer, en geeft zulk enen damp niet, maar zy laten veel eer enen. aangenomen reuik na wan- neer zy worden ui^edaan.. Een oude Znaeed van een en negenrig jaar verhaalde my dat zyne Landslieden voorheen dit foort van kaarflèn plegten. te gebruiken. Te- genwoordig gebruikt men dezen talk zo veel niet,, indien menbeeftevet. Irygen kan , om dat het zo veel moeite koft do befl!èn te verzamelen. Dog de arme menfchcn, die in oorden wonen waar deze befllèn veel waflen, en niet veel vee hebben ora. te Aagten, gebruiken dezen talk voor kaarflèn. Ook maakt men van het vet van deze plant ene zeep y, die aangenaam ruikt, en zeer goed is om den baard te fcheren. Nog. maken 'er de Heelmeefters pleifters van. Een Koopman van Pbiladel- j^bia- zond eens e»e menigte van deze kaarflèn naar de Roomfchgezindc' ** ij./ti ' ï - ' I '/ Lr U l» E N S Y L V A N I E. Landen in Jmtrika^ denkende ene goede wind *er op te hebben; io% éi Gccftelyken wilden ze niet nemen. Een oude Zwttd zeidc dat düe inidtm voorheen den wortel van deze plant gebruikten tegcns de land- pyn, en dat hy zelf, den wortel, in fhikken gcfnedcn, rond om den tand cclcgd hebbende, veel baat by dit middel gevonden had. Een andere ^ivted verhaalde dat de fchil van den wortel hem geholpen had. Ia Karelin» maakt men van dezen talk nie*- alleen kaarilcn maar ook zcgcllak. ?enn^ henny Rtyêl is de Engelfcb* naam van een gewas , dat enen zonderlin- Ro^al. gen Herken reuk heeft, en in overvloed op droge plaatfen groeit. De Kruidkcnncrs noemen het Mtliffs puUgioidis (^ oï Cunila pulegioides» Men houdt het zeer gezond om als thee gedronken te woi^en in ver- koudheden , als bevorderende de doorwaaflèming. Ook wil men dac deze plant op enige plaats des Uchoarat, waar men pyn gevoelt, ge- legd, dezelve verdryft. Db PFareH die men gewoon is uic Nituvi Engeland naar Londen te zenden zyn de volgenden. Allerlei Vifch by Tent Neuve , anders Mw- foundland, of elders gevangen ; Tnmnolie, van verfcfaeiden* foortcn, Walviichbnorden , Teer, Pek, Maften, nieuwe Schepen, enige Pelte- rycn , en fomtyds enig hout. De Engelfcbe Eilanden in Amtrika , als Jamsik , en de Barbados , trekken uit Nieuw Engeland , Vifch , Vleefch, Boter, Kaas, Talk, Paarden, Vee, allerlei Houtwerk, als kuipen, emmers, tobben en diergelyken; en zenden terug Rum , Sui- ker, Syroop, en andere voonbrcngfels, of ook wel baar geld. Het meefte hiervan , byzonderlyk van 't geld , gaat verder naar Londen , om de goederen te betalen die men van daar ontvangen heeft. Elzen. De Elzen wieden hk;r in overvloed op natte en lage plaatfen, en zelfs fomtyds nog nl op vry hoge gronden , dog kwamen noit tot de hoogte der Europifebe Elzen, en ftonden gemecnlyk als ftruiken van een of twee vadem langte. De Heer Bartram en anderen, die veel in deze geweften g^ereifd hadden , verhaalden my , dat hoe meer men naar het zuiden trekt de Elzen zo veel te kleinder worden , dqg dat zy meer noordelyk hooger en dikker waren. Ik vond zelf naderhand dac de Elzen in Kanada die van Zweden niet veel weken. Men gebruikt 'er den baft van om rood en bruin te verwen. Een jtmenkaanjcbt Zweed vertelde my, dat hy zig eens in het been tot op het gebeente toe gehouwen hebbende , zo dat de wonde zeer gevaarlyk was, hy zig daarvan genezen had door de kwetfuur met water te waÜlèn, waarin hy den elzebaft had laten koken. Nagt- Dii Pbytocalla decandra (f) wordt Poke by de Engelfcben genoemd. fchaduw, ^\% (*) LiNN. Sp. PI. (t) De /fmerikaêftfcbe Nagt/cbaduve» Koop- va.cii vnn J^ieinv Enge- land. ! hebben ; dog { zeidc dat de egcns de and- nd om den tand Een andere pen had. Ia en maar ook men zonderlin- groeit. De la pulegioidfs. ironlen in ver- wil men dat gevoelt, ge- 't aar Londtn te , anders iWw- idcn' foorten » , enige Pelte- jimtrika , als l»nd^ Vifch, outwcrk, als l Rum , Sui- ir geld. Het loar Londen^ heeft. plaatfcn, en 1 noit tot de I ftruiken van 1, die veel in leer men naar , dog dat rj laderhand dac Vlen^gebruikt mertkaan/cbe het gebeente was , hy zig n, waarin hy 'en genoemd. Als i P ir I L A D E L P II I A. i-4«. 87 Als men het fap der bcflcn op papier ofietsdiergelyks Iaat (t)ringcn, wordt hcc ccn hoog purper, zo fchoon als men ergens in de wereld die kiciir kan maken ; cti het is jammer da; men nog geen middel weet om te bc* letten dat deze vcrw op linnen of wol ten eerden verfchiet. De llccr Ihftram had eens zyncn voet tegen» enen fteen geftoten zo dat hy 'er zeer pynlyk vtin was, en had 'er een blad van deze plant opgelegd met die gevolg dat hy zeer fpoed^ gcnozen was. De belTen wor* den om ^cn tyd door de vogels gegeten. De Engelfebe» en Zwe- den eten de bladeren in 't voorjaar, als zy eerft uitkomen en nog malfch zyn, klaargemaakt, gdyk wy de Kool of de Spinaad doen. Somtyds bereiden yy ze als wy de Kool , wanneer de llelen al wat lan- ger zyn geworden, en nemen alleen maar de topjes, die malfch en niet llokkig zyn. Maar als men ze als Spinaad wil gebruiken moet men zot^uldig zyn, dfwyl als men de plant eet na dat de bladen al wreed geworden zyn, men ligt zyn laatflen maaltyd doen kan, want dnn heeft de plant ene geweldig buikopenende kragt. Ik heb mcnfchen gekend die dit byna den dood gedaan had. Maar de bes* fcn worden in <1en herfll zonder nadeel van de kinderen gegeten. Linnen en wollen goed wordt met denhall van de /ffyttfry geel geverwd. Vcrwcir. I Iet zelve gefchiedt met dien van den zwanen Eik. (*) De bloemen en bladen van de Impafiens noli tangere (f)' verwen ook alle wollen ftof- fcn fchoon geel. De CoUiMfonia Canadenjis wordt In kreupelbonèhen op- goede gron- Collinro" den overvloedig gevonden. De Heer Bart ram ^ die het Land zeer wel nia^ kende, hield zig verzekerd dat Penfylvanit en alle de plaatfen vany/»#- rika , die onder de zelve lugtftreek le^en , het wane en regte land voor deze plant is. Verder naar het zuiden vond hy, nog de Heren C//9» en Mittbeï, ze noit, fchoon die laatftcn zeer nauwkeurige waarnemin- gen in Firginie en een gedeelte van Maryland gedaan hebben. En uit eigene ondervinding wift hy dat zy in de noordelyke gedeeltens niec wal>. Ik heb ze noit noordelyker dan op 43. gr. 15. min. N, ge- vonden. De tyd van 't jaar dac zy in Penfylvanit opkomt is zo laat, dat haar zaad maar juift den tyd heeft van ryp te worden , en dus fchynt ay verder noordwaards onmogelyk te kunnen flagen. De Heer Bartram was de eerfte die dit gewas ontdekte. Hy zond het rmx Europa. De Heer Jt;ssiEü, gedurende zyn vethXyï x& Londen ^ en nadcrfiand de Heer LiNN;Eus , noemden het Collin/oniay naarden beroemden Peter Colli n- joN , een Londenfcb Koopman,, en ,Lid van de Konlnglyke Maatfchap- py (♦) Qutrcnt Mariïanc'ica CAXESBy Nat. Hifi. of Cmlina vol. 1. tab. (t) Sfrin^kfatü lieeft de Hoog Duit/cbe Ovcrzctüng. V- •■'.*■" -\»-i-.V, u PENSYLVANIE. .. m .■ ü \" t? vtf f • py in Engeland en Zwtden. Hy verdiende de eer wel, dat 'er ene plant naar hem genoemd werd, want 'er zyn weinig mcnfchen die de Natuur- lykc Hiftoric en alle nuttige Wetenfchappcn met zulk enen yvcrge- tragt hebben te bevorderen , of die zo veel gedaan hebben als hy om al- lerhande foortcn van planten te verzamelen, aantekweken, en te doen kennen. De Cotlinfania heeft enen byzondcrcn reuk , die aangenaam , dog zeer ftcrk is. Ik had 'er altyd zware hoofdpyn van als ik voorby ene plaats ging daar zy menigvuldig was, vooral als zy in bloem Hond. De Heer Bartram kende ene betere hoedanigheid dan deze in dit ge- was, namclyk van een uitmuntend middel te zyn tcgens allerlei pyn in de leden «n verkoudheden, door de leden met de plant te wiyven. Ea de Heer Koenra»d fVeifer, een Tolk van de taal der Wilden^ had hem ene nog wonderbaarder genezing verhaald. Hy was eens onder eca troep van Amerikanen, waarvan 'er een door ene Ratelflang gebeten was, en door de Wilden leeds opgegeven werd. Dog hy beproefde de Collinfonia te koken en den gewonden te drinken te geven , hec welk hem behield. Wat meer noordclyk en in New Tork wordt deze plant Paardekruid (*) geheten , om dat de paarden ze in de lente eten, voor dat 'er nog andere kruiden opgekomen zyn. Ik vroeg den Heer Frankiin en anderen, die het Land wel kenden , of zy 'er enige tekens ontmoet hadden waaruit men opmaken kon, dat het land. voorheen fommige plaatfèn, die nu land waren, onder water gcHaan heb- ben , en ik kreeg het volgende antwoord. Wanneer men van Jiier zuidwaards wift komt men op ene -plaats waar de grote weg zeer diep tufTchen twee bergen doorgaat. Aan beide tk zyden ziet men niets als oefter- en moflèllchelpcn , in ene onein- ^dige menigte boven malkander leggende, fchoon het vele mylen van de zee af is. Wanneer men in de Stad om putten te maken of om huizen te bouwen graaft, vindt men de aarde jio verfcheiden' beddingen boven malkander leggen. Op ene diepte van viertien voet of meer onmioec men klootronde ftenen, die van buiten zo glad 2yn als die welken aan zee op het ftrand legden , en daar zo glad worden door het fchuren der baren. Als men verders door gegraven en op de diep- te van agttien of meer voeten gekomen is , ontdekt men op fommige plaatfèn modder, diergelyken als de zee op 't (Irand fmyt, en als ge- mccnlyk op den bodem der zee en der rivieren legt. En deze mod- der is vol van takken , bladeren , riet , boutskolen , en andere din- Toene- iiiinsv.nii gen SoMTVDs is het gebeurd dat de huizen zeer fchiolyk aan ene zydc be- gOtt- E. ï dat 'creneplanc die de Natuur- enen yvcr ge- il als hy om al- en, en te doen die aangenaam , n als ik voorby in bloem Hond. deze In dit ge- s allerlei pyn in e wryven. Ea Uden, had hem ;ens onder eca celflang gebeten 5 hy beproefde te geven , bet 'ork wordt deze n de lente eten, ld wel kenden » maken kon, dat itcr gedaan heb- ene plaars waar lat. Aan beide » in ene onein- vcle mylen vaa f om huizen te ïddingen boven meer ontmoet als die welken orden door het en op de diep- en op fommige lyt, en als ge- Én deze med- en andere din- ui ene zyde be- gott- PHILADELPHIA. 1748. 89 .i gonncn te zakken , zo dat men genoodzaakt was ze aftebreken. Die- per gravende, om enen vaften grond te vinden, kwam men op dac zelve foort van modder vol van hout, wortels en diergelyken. Zys nu deze redenen niet gewigtig genoeg om te doen befluitcn, dat die plaatfen in Pbiladelpbia , die nu vienien en meer voeten onder den grond zyn, voorheen de bodem der zee waren, en datby verfcheiden toevallen, zand, aarde en andere dingen daar op geraakt zyn? Of dat de Dc'llaivare voor dezen breder was dan thans, of haren loop veranderd heeft? Dit laatfte doet zy nog tegenwoordig dikwyls, daarzy den oe- ver aan den enen kant af kabbelt en aan den anderen vet^oot. EnZwede» , en Engelfchen wezen my verfcheiden plaatfen waar dit gefchied was. Den iS. Oftober kon ik niet boven tien fborten van planten vinden, Bloeyen- die nog in bloeilbm Honden. Dezen waren de Getttianat twee foorten de plan< van Jfiers, de Solidago Vtrga aurea, een {oonym Hier acium, de ten* Osalii corniculata , de Digitalis purpurea, de Hamamelis f^irginia- na , het Acbillea Millefolium, en het Leontodon Taraxacum. Alle andere planten hadden hare bloemen al laten vallen. Verfcheiden bo- men, vooral die vroeg in de lente bloeyen, hadden reeds zo dikke knop- pen gezet, dat men ze openende alle de delen der bevrugtiging, als de kelk, de bloembladen, de helmftyltjes , en 't ftampcrtjc, (*) on- derkennen kon. Dus was het gemakkelyk het geflagt te bepalen waar- toe deze bomen behoorden. Zodanige waren de Rode Ahorn (f) en de Zomer Laurier (§^ en anderen. Dus bereidde zig de natuur, met den aanvang van liet aangename weder in het aanftaande jaar, wederom bloe- men voorttebrengen. De knoppen waren tegenwoordig geheel hard, en nlle derzelver delen op een gepakt, om voor de koude beveiligd te wezen. De zwarte Walnootboom had zyne meefte bladeren al laten vallen, ,y , en velen waren al geheel kaal. De Walnoten zelven waren ook afge- {(.„'] ""^ vallen , en hare groene fchil verwde de handen zwart sic men ze behan- delde, zo dat men lang werk had eer ze weer fchoon waren. De Cornus florida werd by de Engelfchen Dogwood genaamd, en Corntu was overvloedig in de boflchen. Hy maakt ene fchone vertoning wan- florida. neer hy in de lente vol witte bloemen ftaat. Het hout is zeer hard, en men maakt 'er weverfpoelen, en ander fchrynwerk van. Wanneer het gebeurt, dat het vee in de lente uit zwakheid neer valt, binden de Boe- n ren het een Huk van de;^en boom om den hals , zig verbeeldende dat dit helpen zal. De Tulpehoom llaat hier overal in de boflchen. De kruidkundigen / M noe- . (♦) Calix , Corolhi Jiamina, Pifiillum» ',\) Aur rubrum. (j§) Laurus tjlivalis , . , y na po PENSYLVANIE. -..wW^' t , m 'm il %< E. :::r : emencningroor- Ip gelyken. De I 'er veel kanoos n Ptplar. Men Voord Amerika. iinig. Hy ftrydt )orrang. Het is Ie bomen geheel die zo groot zyn min van hébben. Engelfchen den n hunne verbeel- )s, delen, plan- en fchrynwerk. ;eheel en al van was. Sommige ■ p H I L A D E L P H I A. 1748. pt men laten hun loof vro .; in den herft vallen, uitgenomen enige jonge bomen, die het den gantichen winter blyven behouden. Ik heb ze zel- den ten noorden van Penfylvanie gevonden, waar ze op 't laatft van Mai beginnen te bloeyen. De reuk der bloeifems is uitmuntend, en :m>'-il doet zig met enen gunftigen wind bynaene^wg. myl ver ruiken. De gantfche lugt wordt 'er van vervuld. Men kan niet befchryven hoe aan- ^ genaam het op dien tj'd, vooral tegen den avond, in de boflchen is te reizen. De bloemen blyven drie weken op den boom, en zelfs meer naar dat de grond is , en al dien tyd veripreiden zy dien aangenomen geur. De beflcn zien 'er ook zeer finakelyk uit alszerypzyn. Zy hebben een fchoon rood, en hangen aan troflën met dunne deeltjes. De deugden van dit middel worden zeer verheven, en men pryft het in teringen aan. Debaftopbran- dcwyn gezet, of in andere vogten gekookt, wordt gezegd niet alleen borltkwalen, maar ook allerhande inwendige pynen en fteektens te ge- nezen ; ook zou hy den buikloop floppen. In verkoudheden gebruikt men de takken van den Beverboom in water gekookt. Volgens de ver- telling van enen Zweed ^ was een van zyne kenniflèn, een oud man , die een open gat in zyn been had , dat hy te vergeefs door andere middelen getragc had te genezen , door enen Amerikaan op deze wj's geholpen. Hy brandde , , wat van dit hout tot kolen , ftampte dit tot poeder, mengde dat met varfch .• fpck , en ftreek 'er de gaten verfcheiden' malen mede. uitdroogde de gaten , * op , die van te voren altyd open geweell waren , en de man had iedert aicj'd gezonde benen. Men gebruikt dit hout ook tot fchrynwerk. Omtrent de Dieren, welken men in de boflchen van Noord Ame' Dieren rika vindt, heeft men bevonden dat de volgenden tamelyk mak gemaakt '^"^ •"•''< kunnen worden , zo dat zy weinig van de Huisdieren verfchillen. gemaakt De wilde Slieren en Koeyen worden in Karolina en andere plaat- \v"r[je" fen , die zuidelyker dan Penfylvanie leggen , gevonden. De Kalveren Wiltlc v"n deze heeften onder het makke vee opgcbragt waren volkomen tam , Stieren. • aar egter dartel, zo dat 'er gene betuiningen digt genoeg voor hun wa- ren als zy 'er door wilden; want zy waren zo fterk van nek dat zy de pa- len met hunne hoorns omverfmeten ; en zodra zy enen doorgang gemaakt hadden volgde al het ander vee. Zy teelden met het tamme vee voort, en 'er kwam als ware het een nieuw foort van. (*) De Amerikaanfche Reen lieten zig ook mak maken, gelyk ik 'er ve- len gezien heb. Een Landman in New Jer/ey had 'er ene, die hy jong zynde gevangen had, en welke nu zo mak was dat zy by dag in 't bofch ging weiden en 's avonds t'huis kwam, dikwyls one wilde Ree mede brengende, en haren Heer gelegenheid gevende die te fchieten. Ve- M a Ie \*) De Heer Forster voegt 'er by, „dit foort van Stier is de Bos Bifon van LiNN^us. Rel'n» 94 PENSYLVANIE. ^' 4;; Bevers De Rak- koon, Eck- lioüins» K;iIkoc- ncn. Ganzen. Veld- hoen- ders. Duiven. Ie lieden houden jonge makke Reen , en gebruiken ze om andere Reen te vangen, of om de wilden, vooral in den bronftyd, met zi^ naar huis te brengen. Dfc Bevers zyn dikwyls zo tam geworden dat zy op de vifchvangfV gingen , en den vifch dien zy gjevangen hadden den menfchcn bragcen. Dit gebeurt dikwyls met Otters, waarvan ik 'er gezien heb die hun- ne Meellers naliepen als honden. Als de Meefter in ene fchuitging, fprong de Otter in *t water, en kwam dikwyls kort daarna met enen vifch, in den bek boven. De Opqffum kan ook zo tam gemaakt worden, dat hy de menfchen als een hond naloopt. De Rakkoon y dien de Zweden Sjupp noemen, kan men met den tyd zo mak maken, dat hy als een Hidsdier langs de ftraat loopt, maar het is onmogelyk van hem zyn ftelen te ontlerea. 's Nagts kruipt hy in de hoenderhokken en byt 'er alles dood. Suiker en andere zoetigheden moet men zorgvuldig v^or hem verbergen, en de kaften ca dozen wei fluiten, of hy fluipt 'er in, en fnoept alles op. Dit maakt dat de Vrouwen alle dagen klagten tegens hem te doen hebben , en om deze reden willen ve- le menfchen dit gedierte niet hebben. De kinderen maken de grauwe en de vliegende Eekhoorns zo mak , dat zy hun op de fchouders Q>ringen , en hen overal volgen. In de boflchen vindt men ook wilde Kalkoenen ^ die van de makken maar daarin verfchillen dat ze groter zyn , en een roodagtiger, dog ook lekkerder vlcefch hebben. Als men de eyeren dezer wilde Kalkoenen onder een makke hen laat uitbroeyen ,■ worden de kiekens ook mak , fchoon het wel eens gebeurt dat zy groot wordende wegvliegen, waar- om men hun de vleugels als ze klein zyn knakt. Maar de makgemaakcc kalkoenen zyn gemeenlyk kwaadaardiger dan de tammen. De Inlan- ders maken hun werk van ze te temmen en by hunne hutten te houden. WiLDB Ganzen weet men ook mak te maken. Wanneer zy eerft in 't vooijaar overkomen, en zigeen wyl ophouden, wantzy broeijen niet in Penfyhanie , fchiet men ze in de vleugels, als het gelukken wil. Dan roeit men 'er naar toe en vangt ze. IVkn houdt ze vervolgens eni- gen tyd binnen. Op deze wys worden zy dikwyls zo mak, dat men ze daarna 's morgens kan uitlaten , en zy 's avonds wederkomen. Dog uit voorzorg kortwiekt men ze. Ik heb van dit foort van Ganzen gezien, die de Eigenaar zeide reeds twaalf jaren gehad te hebben. Dog, fchoon hy 'er agt van had, had hy ze noit met de anderen zien paren, of eye- ren leggen. Men kan de Patryzen, die hier ook menigvuldig zyn, ook zo temmen dat zy met de kippen lopen , en komen om gevoerd te worden wanneer men ze roept. Ook heb ik wilde Duiven gezien, die zo mak geworden waren , dat ze met de tammen uitvlogcn en wcd&rom kwamen. Som- mi- ->—ll*-^-— '-*"""''*""" " E. ; «> ze om andere- mflyd, met zijj p de vifchvangd enfchen bragten. n heb die hun- ene fchuic ging , lametencnvifch, ikt worden, dac len met den tyd oopt, maar hec kruipt hy in de oecigheden moet zen wei fluiten , ie Vrouwen alle :cden willen ve- Jjoorns zo mak ,. en. van de makken Jtigcr, dog ook vilde Kalkoenen iens ook mak, ^vliegen, waar- Ie makgemaaktc en. De Inlan- tten te houden, meer zy eerft in zy broeijen niet c gelukken wil. vervolgens eni- ak, dat men ze men. Dog uit Ganzen gezien. Dog, fchoott paren, ofeye- ook zo temmen iTorden wanneer mak geworden tvamen. Som- PHILADELPHIA. 1748. 93. mige winters is 'er ene fchrikkelyke menigte van wüde Duiven in Pen- fylvanie. . j j 1 Van alle de zeldzame Vogels van Noord Amerika is deze de merk- i)e Hom- waardigfte dien de Engel fcben Humming bird (*) noemen. Verfchei- mdv<^ den' redenen doen my denken dat men op weinig plaatfcn zyns gelyken f>» » "^ vinden zal. De Zweden en fommige Engelfcben noemen hem den jjiocm- Koningsvogel. (t) De Heer Catesby heeft hem met zyne natuurlyke zuiijcrtjcv kleuren en in zyne volle grootte a%ebeeld en befchreven. (§) Hy is nitr groter dan een grote Hommel , en gevolglyk is hy een van de kleinde vogeltjes der wereld, zo 'er al een kleinder foort ergens te vinden is. (**) Zyne vederen zyn van de allerfchoonfle kleuren, de mees- ^ ten groen , anderen grauw , enigen maken enen glinfterenden roden kring om denhals. De ftaartglant, en verandert van groen in koperkleur. Deze vogeltjes komen hier in 't voorjaar, tegens dat het begint warm te worden. Zy maken hun neft in den zomer, dog verhuizen tegens den herft naar de zuidelyker landen. Zy befban louter van de zoe- te fappen der bloemen, die zy met hunne lange bekjes opzuigen. Van alle de bloemen houden zy het meed van die welken diep zyn en enen langen hals (tt) hebben, en ik heb opgemerkt dat zy hec meed op de Impatiens en de Monarda met karmozyne bloemen vliegen. Men kan verzekerd zyn van den gehelen zomer velen van die moye vogeltjes voor zyn venfter te hebben, als men 'er een bed met allerlei föorcen van bloemen onderplant. Het is zeker een ver- makelyk gezigt, deze kleine zeer levendige fchepfeltjes van de bloe^ men op en af, gelyk Byen te zien vliegen, en 'er den^ honing met hunne lange fmsüde bekjes uit te halen. De bloemen der Monarda zitten rondom den fteel by lederen knoop, (§§) gelyk aan onze ge- mene Munte, (***J badaard Hennip, (ttt) Leonurus, en Lamium. Het is dan zeer vermakelyk hen hunne bekjes in elke bloem rond* om den deel te zkn dekep. Zo dra zy het fap van de ene bloem M 3 op- (•) Hommel'oogel, of Bromvogel; Dit vogclq'e noemen de Hollanders het Shemziiigertje. (fl LiNN^üs noemt hera Trochilus Colubris, m Nat. Hifi. ofCarolina Vol. i, p. 65. tab. 65. Men vindt hem ook in Edvvards Nat. Hifi. of Birds p. 38. tab. 38. (**) Daar is nog een kleinder foort , by I^iNNiBus genoemd Trocbilut mi" nimüs. EHt is de kleinfte vogel die bekend is. Een dien de HeerHANsStOANE Imd wocg levendig maar t\vlntig grein , en een van den Heer Edwards vyf en veertig. Dog deze laatde was gedroogd. Hy is in 't werk van Edwards. afgeheelcl , in zyne natuurlyke grootte en met zyn ei. Tab. 150. F. Ctt) Tuhus. {3,%) Flores verticillatii t***)Mcntha. (fit) Canabis fpuria,. 11 P4 PENSYLVANIE. ! ophebben '/lodderen zy naac de naafte. lemant, die het noit gezien heeft, zou kvvalyk kunnen geloven in hoe kort enen tyd zy hunne fnep- jes in alle de bloemen van ene plant gehad hebben; en als die diepzyn, fchynt 'er het vogeltje met zyn halve lyf in te kruipen. Zo lang zy bezig zyn te zuigen gaan zy noit op de bloem zitten , maar vlodderen altyd gelyk Byen, Heken de pooqes agterwaards, en bewe- gen de vlerkjes zo gezwind , dat men 'er kwalyk een oog op houden kan. Gedurende dat vloddercn maken zy een gebrom gelyk als Byen. (*) Na dus ene wyl zonder rullen gevlogen te hebben, vliegen zy op encnna- byltaandcn boom of enen paal, om hunne kragten wat te herhalen. Dan gaan zy weer aan 't brommen en 't zuigen. Zy zyn niet zeer fchuw. Ik ben nevens meer menfchen op mindei dan zes voeten by de plaats gc- wccft daar ze vlogen, wy fpraken t'zamen en bewogen ons, zonder dat wy ze ftoorJ.2n. Maar als iemant op hen toeliep vlogen ze, alseenpyl, weg. Wanneer het gebeurde dat 'er verfcheidenen van hun op dezelve plaats neervielen , ontftond 'er een hevig gcvegt als zy malkander op de bloe- men aantroffen. Zy vlogen dan met zulke hevigheid tegen elkander aan, dat men denken zou , dat zy malkander met hunne fpitlè bekjes doorry- gen moeiten. Zy fchcncn onder 't vegten in de lugt ftil te ftaan , zig ophoudende door de onbegrypelyke rasheid waarmede zy hunne vleugels bewegen. Als de vendors open zyn vliegen zy dikwyls doomialkander in de kamers in, vegten een weinig, en vlodderen dan weer naar buiten. Somtyds komen zy op een verwelkte bloem, die geen fop meer heeft, en dan byten zy ze, als uit boosheid, af, en fmyten ze op den grond, als ware het op dat zy naderhand 'er niet weder door bedrogen worden z'-illcn. Wanneer 'ci velen van deze vogeltjes in enen tuin zyn , pluk- ken zy zo vele bloemen af dat 'er de grond van als bezaid legt ; en men zonde ' ggen dat zy dit uit nyd tegens malkanderen deden. Gf.meenlvk hoort men ze geen ander geluid makeh dan het brom- men hunner vleugeltjes ; maar wanneer zy in de lugt malkander te keer gaan maken zy een gefchirp gelyk, een mos of een kieken. Zy zyn zo klein dat men ze ligtelyk voor groto hommels of kapellen aanzien zou. Hun vliegen gelykt naar dat van den hommel, en is ongelooflyk fnel. Noit heeft men opgemerkt dat zy op vrugten of gekorven dierges a;;en ; de honing der bloemen fchynt hun enig voedfel te zyn. Vele menfchen hebben ze om hunne zonderlinge fchoonheid gevangen en in koitjes ge- 2et, maar zy ftierven by gebrek van voedfel. Evenwel gelukte het den Heer Bart ram 'er een paar van ene gehele week in 't leven te houden , door ze water te geven waarin hy wat fuiker had doen Imelten , en ik denk (*) Die gebrom is de reden dat zy Humming bird, dat zo veel als bromvo- i^el zeggen wil, genoemd wordcu. • •, .. p . s .y ^, ;V . m PHILADELPHIA. 1-48. y5 iet noic gezien zy hunne fnep- s die diepzyn, m zitten, maar irds, en bewe- op houden Ican. Byen. (*) Na zy op enen na- herhalcn. Dan iet zeer fchuw. y de plaats gc- ns , zonder dat se, alseenpyl, hun op dezelve ider op de bloe- n elkander aan, bekjes doorry- til te liaan, zig hunne vleugels dooiTnalkander eer naar buiten, [ap meer heeft, op den grond, ■drogen worden :uin zyn, pluk- il legt; en men 1. dan het brom- Ikander te keer n. Zy zyn zo l^n aanzien zou. igelooflyk fnel. diertjes azen; Vele menfchen 1 in koitjes ge- ^clukce het den i'cn te houden , fmelten , en ik denk veel als hroinvo- ''ii denk dat men ze op die wys wel enen gehelen winter over in cnc broei- kas zou kunnen houden. Zv maken hunne nellen altyd midden op den tak van enen boom ; en dezen zyn zo klein dat men ze van den grond niet zien kan, en dat men ^'^ in den boom moet klimmen als men ze btkyken wil. Dus wordt het voor ene zeldzaamheid gehouden wanneer een nellje by toeval gevonden wordt, des te meer daar de bomen hier zo zwaar in 't blad zyn. Het neft is ook een van de kleinllen die van vogels gemaakt worden. Ik heb 'er een dat geheel rond is, van binnen van een zagt bruin dons, dat op de bladen van het mannelyke Wolkruid (*) verzameld fchynt te wezen, .,,,;, |" die dikwyls met een zagt dons bezet zyn. Die plant is hier men ig\'uldig. • > . • i Het neftje wordt van buiten met een groenagtig grauw mos bedekt, dier- gelyk men op alle oude bomen ziet. Het heeft over 't kruis nauwlyks enen halven duim boven aan , en onder enen halven. Men weet cgter dat de Humming bird ook uit vlas, hennip, mos, hair, en andere buig- zame dingen zyn nell maakt. Men wil dat zy twee. eyeren leggen , elk zo groot als ene erwt. Ik befteedde den 25. Oétober en den volgenden dag met alle myne wrzamelde zaden in te pakken , dewyl ik gelegenheid had ze naar Enge- land te zenden. Van daar gingen zy verder naar Zweden. Den ij. in den ogiendftond ging ik op een klein togtje naar New Reis naar 3 VA', in gezelfchap van den Heer Koek, met inzigt om het Land te iNVtü zien, en te vernemen welke de veiligfte weg ware om naar Kanada te J^'^k. gaan, door de wildemiflèn die men tiiflchen de £«g^ff^i>^ Volkplantingen en dat Landfchap vindt. De weg dien wy langs reden was aan beide zyden vrj' wel bewoond Re weg door Engelfchen, Duitfchers en andere Europeanen. Wy zagen vlak- tens en hoogteiis van onderfcheiden uitgeftrekiheid. Bergen en ftencn zag ik nergens, enige keyen uitgenomen. By elke Landhoeve genoeg- zaam was een grote boomgaard van Perzik- en Appelbomen, waarvan fommigen nog vol vrugten zaten. De hcihiflgeh waren op vele plaatfen zo laag dat het vee 'er gemak- iionin- kelyk overheen Ipringen kon; om dit voortekomen dragen de varkens gen.. , houten jukken, ehe gewoonte die ik al aangemerkt heb over alle de £»• gelfcbe Volkplantingen algemeen te zyn. De paarden hadden aan den hals een ftuk houts, waaronder een haak aan vaft was, die in de heining bleef zitten als het paard zyne voorfte voeten opligtte om 'er over te fprin- L gen ; dog ik tvvyffel of deze uitvinding wel goed is voor de paarden zelven. Hun wierd ook het overfpringen belet door een fluk houts , waar van het ene eind aan enen der voorvoeten en het ander aan enen der agter- voe- O yerbascumTbapfus.. -. - 'E 96 P E N S Y L V A N I E. Stenen Ijiiiggcn. Jlfoc- kingbird. New llrijlol. Burling' tun. Schrale voeten was vaft gemaakt, waardoor zy gedwongen wierden , zeer lang- zaam te gaan en volftrckt verhinderd te Ipringen. Het kwam my voor dat dit ftuk houts de paarden aan velerlei gevaren bloot ftelde. DiGT by Nieuw frankfort reden wy over ene kleine ilenen brug, en wat verder, agt of negen Eng. mylen van Philadelpbiay over nog ene andere. Tot nog toe zyn 'er gene mylpalen in het Land opgeregt, en men rekent de afihndcn by gisfing. Wat later v/erden wy aan een Veer over enen ftroom gezet , waar wy drie peuce voor ieder menfch met zyn paard betaalden. Op ene plaats daar wy pleifterden hadden de menfchen enen Mockiug' hird in ene koi. Hy wordt hier voor den beften zanger uit de vogels gehouden. Zyne vederen zyn niet frai. In dit jaargetyde zingt hy niet. De Heer Catesby heeft, in zyne natuurlyke Hiftorie van Karolina^ de- zen vogel ook naar het leven afgebeeld en befchreven (*) Men zegt, dat hy zyn neft in 't kreupelhout en de bomen maakt; dog daarin zo ei- genzinnig is dat als iemant 'er by komt en de eijeren bekykt, hy het ncft verlaat en noit weder komt. De Jongen vorderen veel oppaflcns. Als men ze der Moeder ontneemt en in ene koi zet, komt zy ze daar drie of vier malen 's daags voeren ; maar cindelyk geen kans ziende ora xe 'er uit te krygen zo verlaat zy ze; en dan fterven de Jongen dikwyls, vcrmoedelyk om dat zy aan 't voeder niet kunnen wennen dat hun de menfchen geven. Maar het volk verbeeldt zig dat de Moeder ze, wan- neer zy ze voor de laatfte reis voert , weet te vergeven , om ze des te eer uit hunne flavemy en rampzaligheid te verloflèn. Deze vogels bly- ven hier den gehelen zomer over , maar verhuizen tegens den heift naar het zuiden. Men noemt ze Mokkingbirds of SpetvogeJs, om dat ze het geluid van byna alle de vogels weten na te doen. Hun eigen zang is uitmuntend, vol van veranderingen van roon, zo dat vele menfchen ze voor de befte zangvogels der wereld houden. Zeker is het dat 'er weinigen zyn die tegen hun aan kunnen , en die is het dat ze tamelyk duur maakt. Omtrent den middag kwamen wy te Neiu Briftol^ een klein vlek in Pen/ylvanie , op deDellaware, omtrent vyftien^wg. mylen van Pbiladelpbia. De meefte huizen zyn van fteen en ftaan op hun zelven. De Inwoonders dry ven enen kleinen handel, dog de meeften laten hun- ne waren van Pbiladelpbia komen. Aan de overzyde der Rivier, om- trent vlak over New Brijiol legt de Stad Burlington, waar de Gouver- neur van New Jerfey zyn verblyf houdt. Wy hadden nu Landhuizen aan beide zyden van den weg, en kwamen in ene laan aan weerszyden met palen afgezet, die tamelyk grote koom- vcl- C*) Vol. 1. p. 27. tab. 27. ,,; VI; den , zeer Ismg- kwam my voor elde. nc ilcnen brug, 9bia , over nog Land opgeregt, den wy aan een !der menfch mee enen Mockiag' ;er uit de vogels de zingt hy niet. Karolina^ de- (*) Men zegt, og daarin zo ei- bekykt, hy het i veel oppaflcns. komt zy ze daar kans ziende om Jongen dikwyls, nnen dat hun de /loeder ze, wan- n , om ze des te Deze vogels bly- ns den heift naar yels, om dat ze Hun eigen zang lat vele menfchen ;ker is het dat 'er ec dat ze tamelyk f, een klein vlek Eng. mylen van m op hun zelven. leeften laten hun- der Rivier, om- waar de Gouver- veg, en kwamen elyk grote koom- vcl- NEW BRISTOL. TRENTON. 174J?. rr velden omgaven. Daarop volgde «en bofch, en vier Etig. mylen ver zagen wy niets dan hout en enen mageren bodem, waarop de Lupinus perennis in overvloed waft. Ik was zeer verblyd ene plant zo wel op zo magere gronden te zien tieren, en begon zelfs te overleggen of men deze ontdekking niet ten nutte maken konde. Dog ik had naderhand het verdriet van te vinden dat het vee deze plant niet eten wil, fchoon zy 'er zeer groen en frifch uitziet en malfch op het gevoel is. Miflchien zal 'er een middel uittevinden zyn om ze het vee fmakelyk te maken. Des avonds kwamen wy te Trtntonf na dat wy aan een Veer de DeUa" > ware waren overgezcL Trenton is een lang fmal vlek, wat van de Dellaware af, en leg- Trenton, gende in ene zandige vlakte. Het behoort tot New Jer/èy, en worde gerekend denig Eng. mylen van Pbiladelphia te leggen. Daar zyn twee kleine kerken , ene voor de Bisjcbppptlylun en de andere voor de Presbyterianen. De huizen zyn gedeeltelyk van Heen gebouwd, dog de meeften van hout , gemeenlyk twee verdiepingen hoog, hebbende enen kelder en ene keuken daar naad onder den grond. Zy Iban tame« lyk ver van malkander, aan den enen kant aan de Ihaat en aan den ande- ren aan tuinen van verfchillende grootte. In eiken tuin is een put. De plaats wordt voor zeer gezond gehouden. Onze Waard vertelde ons dac twee en twintig jaren geleden, wanneer hy zighier eerft nederzettede, 'or nauwiyks meer dan een huis was, maar (èdert dien tyd is Trenton zo toegenomen, dat 'er nu omtrent honderd huizen zy. De huizen zyn \'an binnen in verfcheiden' vertrekken door plankenbefchotten verdeeld. De Inwoonders dryven enen kleinen handel in waren die zy van Pbihi' ^elphia krygen; maar hun voomaamfte voordeel komt van de menigte van reizigers die van Pbiladelphia naar New Tork en terug gaan, wanc zy worden gemeenlyk met Trentonfcbe Jagten van Philadelpbia te Tren- ton^ of vmóaunaar Pbiladelpbia gébraff. Maar van 7Vf»/ö» verder naar Nieuw Brunswyk gaat men met wag'^ns, die eiken dag op die plaats ryden. Velen van ée Ingezetenen beftaan ook van het overvoeren van goederen, die alle dagen in menigte oïvmPbiladelpbianaaxNewTorkt of van New Terk naar Pbiladelphia gezonden worden. TvSTchen Pbi- ladelphia en Trenton gefchiedt dit te water, dog tuflchen . 7Vf 11/0» en Nieuw Brunswyk te land; het welk gemeenlyk door menfchen van Tr^w- ton verrigt wordt. Op de Jagten tuflchen Pbiladelphia en Trenton betaalt men enefchel- ling en zes pence Pen/ylvanifeb geld voor ieder menfch, buiten zynpak* kadie. Ieder Reiziger moet voor zyn eten en drinken zorgen, of een vart gefteld geld betalen. Tuflchen Trenton en Nieuw Brunswyk is de vragt twee fchellingen zes pence, de pakkadie daar buiten. Wy zettedcn. den a8. in den morgen onze reis voon. Het land was l,^n^]^ •N . mecftdóuwe. f m :/'f; ^l\' )J. y8 NEW JERSEY. mccft effen , hier en daar egter vertoonden zig enige langui^cftrckte- hoogtcns. Men vond enig hout, dog het meefte vdd was zonder ge- boomte, maar nergens zag ilt in Jmerika, de ftcden uitgezonderd, het land zo bevolkt. Egter verzelcerde my een oud man, die hieromilrceks woonde, en ons een deel van den weg verzelde, dat het hem zeer wel heugde dat *er tufTchen Trenton en Nieuw Brunsivyk maar drie Land- hocven waren; en dit was,dagt hy,nu omtrent vyftig jaar geleden. Den gehelen dag byna hadden wy uitgeihvkte koomvelden aan weerskanten van den weg, en gemeenlyk daalde de grond tegcns het zuiden. By . elke Landhocve is een fchone boomgaard vol van Perzik- en Appelbo- men , en in fommigen waren de vrugten in zulk ene menigte afgevallen dat zy den grond genoegzaam geheel bedekten. Overal mogten wy on- ze hoeden en zakken, zo veel wy wilden, vullen. Kersièbomen Hon- den 'er op den weg, by de Landhoeven en elders. Schuren. De Schuren waren hier op ene byzondere wys gebouwd. Het ge- bouw was zo groot als byna ene kleine kerk. Het dak was vry hoog, gedekt met planken, aan beide zyden afbellende, dog nietfteil. De muren waren niet veel hoger dan een volwailbn mansperfoon - maar de breedte van 't gebouw was aanmerkelyk. In 't midden was de dorfch- vlocr, en daarboven, of op de zolder, leggen zy het ongedorfchtekoom, het ftroo, of andere dingen. Aan enen kant waren Ibllhigen voorde paarden en de koeyen. Het kleine vee had ook zyne byzonoere ftalling. Aan beide de einden waren grote deuren , zo dat men de ene in en de andere uit kon ryden. Dit foort van fchuren hebben vooral de Ihllan^ den en de Duitjchers (*). En men moet aanmerken dat tuilchenTVf»- ton en New York weinig Engel fcben, maar vele Duitfebers, dog voor- al Hollanders wonen , welken laatflen hier zeer talryk zyn. Eer ik verder ga, moet ik iets aanmerken rakende de zogenaamde Wilden of Inboorlingen van Amerika, want fonimige Lezers denken vecUigt, gelyk vele metfchen van myne kennis, d&t geheel Noord yfme- rika byna bewoond wordt van wilde en heidenfche Volken, en zouden het vreemd vinden dat ik van dezelven zo weinig gevrag make. Ande- ren wederom zullen zig verbeelden, dat, wanneerik in myne dagverhalen zeg dat het land wel bebouwd is, en dat op vele plaatfen huizen van ftecn of hout zyn , waarom heen koomvelden . tuinen, en boomgaarden leggen , ik van de bezittingen der oorfpronglyke Amerikanen fpreke. Om dit misverftand voor te komen, merk ik aan, dat het If.nd, byzon- derlyk langs de kuft, in de JE»g(?^j&^ Volkplantingen , Aoov Europea- nen bewoond wordt, die op foramige plaatfen reeds zo talryk zyn, dat ilen. wci- -*• r (*) Zulke fchuren zyn gemeen in Holland , het Noorden van Duitfcblaml «n Fruisfen. F, fsF :;'^* IA ' langui^cftrekte was zonder gc- ^zonderd, het c hieromilrccks t hem zeer wel laar drie Land- geleden. Den m weerskanten ec zuiden. By k- en Appelbo- ligte afgevallen nogien wy on- 'sfebomen llonf uwd. Het ge- was vry hoog, nictllcil. De foon j maar de was de dorfch- dorfchte koom , Hingen voorde lonoere fhlling. Ic ene in en de )ral de Ilollati' t tuflchenTVfw- ers, dogvoor- Ie zogenaamde Lezers denken ïl Noord Ame- en, en zouden make. Ande- me dagverhalen tfen huizen van tl boomgaarden 'ikanen fpreke. l.j'.nd, byzon- door Europea- alryk zyn , dat wci- ,'an Duitfcbliind T R E N T O N. 1748. 9f weinige delen van Europs meer volks bevatten. De miJen hebben het Land aan de Europeanen verkoft, en zyn landwaards in geweken. Op de mecfte plaatfen moet men honderd en twintig Eng. mylcn (♦) ver van de kuft reizen eer men aan de cerfte woningen der bilden komt. Men kan langer dan een half jaar te PbilatlelpbU en in andere zeelieden gpwëeft zyn, «onder enen enkclden IViiden gezien te hebben. In 't vervolg zal ik omilandigcr van hun fprekcn , gelyk ouk van hunnen godsdienft, zeden en huishouding. Thans keer ik weder tot myn ver- haal. Omtrent negen Eng. mylen van Trenton begint de grond van kleur Kleur te veranderen , tot hiertoe belbian hebbende uit ene helder grauwe klei. van den Nu wiet^ hy roodagtig bruin, fomtyds piuperagtig, en fomcyds van g'ouci. een kleur als Braziliebout. Deze kleur kwam^an enen roden kalk- fteen , die veel geleek naar dien welken men vind op den berg Kinnekul- h in tyêft i otbiandy en ene byzondere bedding in de rots maakt. Dus fchynt de ^iwfr*/fce Jagcen wor- hceft hoge en i'an de ilratcn UI Albanj ge- Deze Hollan- m komen zel- den NIEUW BRUNSVVYK. 1748. loi den of nolt by de andere Inwoondcrs* Nieuv) JJruMSwyk behoort tot Ntw Jtrfty i dog de mcefte zo niet al de handel , dien het dryP is op A'rw Tirk, dat 'er omtrent veertig Eng. mylen van daan,lcgci Men zendt daar koom en meel in menigte, brood, veellynzaad, plan- ken , houten vaatwerk en allerhande timmerwerk naar toe. Vele kleine Jagten gaan «tagelyks van de cno plaats naar de andere. De Inwoonders winner ook voel van dt Reizigers, die allo uren duor het plaatsje trek- ken. , Db (ieüe oevers der Rivier beftaan uit den roden Kalkfteen , dien ik Oromi. alreeds be/chreven heb. Men kan hier duidclyk zien dat de beddingen Stenen» niet horizontaal le^cn, maar benedcnwaards gaan, vooral tegcns hec zuiden. De liigt had den ftceit hier grotelyks ontbonden. Ik vroeg of men *er geen gebruik van maken kon ,, en vernam dat hy tot het bouwen van huizen niets deugde, want, fchoon hy hard en duurzaam onder den grond is, valt hy in Hukken en tot gruis als men hem opgraaft en aan do lugt bloot ftelt. Een der Inwoonders had beproefd 'er een huis van te bouwen , dog de buitenmuren begonnen fchielyk zo te x'crgaan dat hy 'er planken overheen moell doen (laan, om te beletten dat.zyn gantfchie muur in (hikken viel. Men wil dat de. Heen ene goede miil op het land maakt , en om die reden ftroit men hem tot gruis geworden over de ak- kers, waardoor men zegt dat. het onkruid iTerft. Men gebruikt hem { hier toe op de akkers en in de tuinen. (*^ Tegen den avond vervoigden wy onze reis, en wierden over de Ra^ Vcr\(i!^ reton gozen In enen drogen zomer en by ebbende zee kan men zonder der Rei- gevaar den (broom doorryden. Aan de overzyde was de Rode Jenever» ze. boom vr^' overvloedig. Hec land was wel bewoond en de grond keizcl- agtig. Wv zagen op verfcheide» plaatfen Poulepmtade^ op enen vry verr ren ailbnd van de huizen in 't veld.. Omtrent agt Ef^. mylen van Niemv Brunswyk fcheiddc zig de weg, Wy floegen links in.. De weg aan de regterhand loopt n^x Amboy^ de voomaamftè zeeplaats van Nevt Jerfey. Het land had een betove- rend aanzien, men zag. heuvelen en dalen, en alles zeer wel bebouwd. Van de hoogtens had men. het gezigt over hndhoe ven, boomgaarden, Koomvelden, boflchen, meren, eilanden, wegen en weilanden. Dk grond was op de meefte plaatfen roodagtig. Ik twylTcl niet of 'et waren lagen van den gemelden kalkfteen onder. Somtyds zag 'er de aar!» de uit als Cinnaberens. N^3: Wooi> C*) Waarfchynlyk is dit een fleenmergel. Men vindt 'er een blaauw en gnitsngtig foort van in het GraaHchap Bamff in Scbotland, Men gebruikt hea met veel voordcel tot milting. F.. t02 {^N EW JERSEY. ^i , i : 'Mm'' I-t' moei* :tridge. Eliza- betb- tOIJüTt, Voort- reizc. 't .• , WooDDRiDCE is een klein dorp, bedaande uit weinig huizen , enge* legen in ene vlakte. Wy hielden hier (lil om onze paarden wat te laten ruften. De meefte huizen waren van hout, de muren van plan- ken, die aan een eind rond en allen op dezelve ry leggende van de- zelve langte waren. Sommige huizen hadden een InÜMnfcb dok, dog de meeften waren met gevels. De daken waren meeft met hou- ten berden gedekt. Putten en fchepeminers werden meeft overal ge- vonden. Elizabeth-town is ene kleine Stad, omtrent t\viniig Eng. mylen van Nieuw Brumvjyk. Wy kwamen daar even na het ondei^n der zon aan. De huizen ftaan verftroid, dog zyn wel gebouwd, ge- meenlyk van planken, met daken van houten berden, waarmede ook de muren overdekt zyn. Ook waren 'er enige ftenen gebouwen. Een kleine ftroom loopt door de Stad Van het weften naar het oos- ten, dé welke by de eb byna droog is, maar met den vloed kleine Jagten voeren kan. Mier zyn twee fraye kerken, die 'er veel beter uitzien dan 'er ene in geheel PkUaielphi» doet. Die van de Engeh fche kerk was van ftecn, had enen toren met klokken, en ene leu- ning rondom, van waar men over het omgelegen land ziet. De ver- gndei-plaats der Presbyterinntn wos van hout, dog bad enen torea en klokken, en was, gelyk de andere huizen, met houten berden ge- dekt. Het Ra*dhiiis zag 'er ook wel uit, en had ook enen toren mot ene klok. De oever der Rivier was rood van wegens den kalk- ftccn. In en rondom de Stad zyn vele tuinen en boomgaarden, en men kan met waarheid zeggen dat Elizabetb-fown in enen tuin legr, zynde de grond rondom effen en wel bebouwd. De ganzen op enige plaatfen, daar wy dezen en den volgenden dag doortrokken, hadden drie of vier ftokjes, van omtrent een voet lang, kmislings om den hals, ten einde ze te beletten door de half gebroken beheiningen te kruipen; het welk ze 'er regt grappig deed wifiien. Wy namen ons verblyf dien nagt in ene herberg, EUzahetb-town Point geheten, omtrent twee Eng. mylen van de Stad gelegen, zyn- de het laatfte huis aan dezen kant *t welk tot New Jerfey behoort. De man, die de herberg met het Veer daar by gepagt had, zeide ons dat hy daar 's jaars honderd en tien pond Penfylv»nifcb geld voor bctadde. Dra 30. Oftober waren wy reisvaardig by het opgaan der zon. Digt by de herberg, daar wy dien nagt doorgebragt hadden, wierden wy ene Rivier in een half verrot vaartuig overgezet. Deze Rivier kwam ver v-an 's binnens lands, en kleine fchepen konden ze ligtciyk opzcilcn, het welk een groot voordcel aan de Inwoonders van het in- I il: 1/ \. ' rinrig Eng. mylen na het ondergaan wel gebouwd, ge- n, waarmede ook ftenen gebouwen, [len naar het oos- den vloed kleine die 'er veel beter 3ie van de EMgei» (ken, en ene leu- nd ziet. De ver- bad enen tore^ en louten berden ge- d ook enen toren wegens den kalk- boomgaarden , en WH in enen tuin d. en den volgenden omtrent een voet «en door de half egt grappig deed Elezahtb-towH cad gelegen, zyn- jfer/iy behoort, jepagt had, zeidc enfylv»nifcb geld opgaan der zon. hadden, wierden et. Deze Rivier enden ze ligtclyk voomlers van het na- STATEN EILAND. 1748. 103 «aby gelegen land aanbragt, en hun gelegenheid gaf van hunne wa- . ren gemakkelyk naar New Terk te zenden. Zelfe diende zy hun om handel op de IFift Indien te dryven. De landeryen aan weerskanten der Rivier waren laag en beftonden uit weiden. Maar men kon 'er geen an- der hoi winnen als dat op rooeraffige gronden waft, wamby den vloed worden deze weilanden fomtyds onder water gezet. Men zegt dat de menfchen en het vee hier des zomers door ontelbare nienigtens van mug- gen geplaagd worden. Dit wierd aan de laagheid en moerafligheid van S den grond toegefchreven, waarin de muggen hare eitjes i^gen, die door ; de warmte worden ui^broeid. ■ Zo dra wy den ftroom over waren bevonden wy ons pp Sfaten Ei- Staten land , dat geheel en al van zout water omringd is. Hier begint de l^^iuiid,- Provincie van New York. Dé meeften der| Ingezetenen alhier waren ^J^ Hollanders, of zulkeii die zig hier hadden nedergezet terwyl de Hol- landers hie leefter waren. Dog t^nwoocdig waren zy verfpreid on- der de Engetfeben en andere Europeanen, en fpraken voor het groter- deel Engel/eb. Het gezigt over het land was zeer aangenaam , worden- de niet zeer door boffchen belemmerd, en vertonende vele bebouwde landen. De heuvels en dalen gingen hier voort malkanderen aftewiflè- len. De Landhoeven lagen digt by een. De mcefte huizen waren van hout , Laiid- dog fomniigen van fteen. ledere Hoeve had haren boomgaard van ap- hoeven.. pclbomen, wier vrugten reeds meed geplukt waren. Ik zag hier by ieder huis, gclyk op de gehele reis, ene Cyderpers, die op de ene of Cyt?er. de andere wys gemaakt was. Het volk was bezig met de appelen te PeVilcii.. perflèn , of had onlangs geleden daar mede gedaan gekregen. Sommi- gen gebruikten een wiel, gemaakt van dikke eiken' planken , hetwelk om enen yzeren as door een paard getrokken werd , omtrent op de zel- ve wys als men wouw maakt, (•) met dit onderfcheid alleen, dat het wiel hier over planken loopt. De Kcrsicbomen flonden rondom de hei- ningen om de koomvelden. De koomlanden waren uitmuntend wel gelegen , en met Weit of Rogge bezaid. Zy hadden gene (loten rondom, maar alleen watervo- ren, op zyn Engelfch, meer of min van malkander gelegen. Wv zagen ergens enen watermolen zo aangelegd, dat wanneer het vloed was het water in enen vyver liep, maar als het ebde ging het ver- laat open , en de molen wierd van het water rond gedreven. Om agt uren in den morgen kwamen wy op ene plaats daar wy het De Stad water over moeften om te New Tork te komen. Wy lieten de paarden ■^'fg. mylen afteleggen; egter waren wy al te elf uren te New '/^ork. Wy zagen een foort van wilde cndvogels in menigte op het water. Het volk noemde zeBlauw- bekken. (*) Zy fchenen onze Pylftaartcn (f) te zyn. Zy waren zeer fchuw. Op het ftrand zagen wy fchone in de fchuinte leggende koom- velden, die gantfch groen waren van het opkomende koom. Wy za- gen vcrfcheiden* vilTchers in fchuitjes bezig met oellers van den bodem der zee optehalen, ten welken einde zy zig van harken met lange yze- ren inwaards gebogene tanden bedienden. Zy gebruikten deze werktui- gen of maar een alleen , of twee aan malkander gebonden , op zulk ene wys dat de tanden op midkandek kwamen. Oefters. Omtrent iVl?w Tork wordt ene grote menigte uitmuntende Oefiers gevonden, wlei^elyken men, en voor de groot», en voor den fmiiak, op weinige plaatfen vindt. Men maakt ze in, en zendt ze naar de fFefi Indien en andere oorden. Het inmaken gefchiedt op deze wys. Zo dra de Oellers gevangen zyn, maakt men ze open, en wad den vifch fchoon af. Dan giet men wat waters in een pot^ waarin men de Oes- ters ene wyl kookt, daarna op een fchotelJegt., tot ^tiseenigzins droog zyn. Vervolgens neemt men wat fpeceryen^ wat peper, en zo veel azyn , als men oordeelt noodzakelyk te zyn. Dit mengt men met de helft van iiet vogt waarin de Oefters gekookt ;cyn, en hangt het over 't vuur. Men moet by 't koken wel op het fcbuimen paflai. Eindelyk giet men het al te zamen in een glazen of aarden vat , doet 'er de Oes- ters in en maakt het wel toe, dat 'er geenlugt iy kome. Op deze wys kunnen de Oefters een geheel jaar goedblyven., en naar ver gelegen phac- fen verzonden worden. De Kooplieden zenden om dezen tyd vele dus ingemaakte Oefters liier van daan naar de fVeft Indien, waar by zy gemeenlyk ene aanzien- lyke winft doen, want Oefters die hun hier ene fchelling koften verko- pen zy den meeften tyd voor een piftool, of zesmaal zo veel als zy hua gekoft hebben, en fomtyds nog meer. De Oefters op deze wys inge- maakt zyn zeer lekker , en kunnen ook gebraden worden. Enb andere manier van ze intemaken beftaat hierin. Men doet ze uit de fchalen, braadt ze in een pan met boter, doet ze in een glazen of aarden vat, en giet 'er de gefmolten boter op, zo dat ze wel bedekt le^en, en *er geen lugt bykome. Op deze wys ingelegt zyn zy even goed om te eten als op de voorgaande, en worden ook naar de We fi In- dien en andere oorden verzonden. Men at ze hier ook rauw , met azyn en peper, dog zelden. Meeft braadt men ze in ene pan met boter, of in de fchalen zelven op kolen. Ook (*) BfMfWWf, (t) LiNN. ^ww aCMtfl. . . > ■ \-t. ■■! L> 4. ^ NEW YORK. ros Ook kookt men ze in hun eigen water, dat ry in overvloed van ag ge- ven, zo dra zy in de warmte komen. En men hield ze dan veel lekker- der als wanneer men ze in ander water kookte. Zy gingen hier voor ene gezonde fpys. Arme menfchen eten ze het gehele jaar door meteen weinig broods. De Oefters worden voomaamlyk op enen modderigen grond gevan- gen. Zy zyn zo talryk niet op het zand, en men vindt hier zelden rota of fleen op den bodem der zee. De Oefterfchelpen worden op grote hopen verzameld en tot kalk ^braod. Wy zagen vele zulke hopen by de Landhoeven leggen, die met ver van zee waren; en omftreeks Nno Tori zagen wy de Boeren ze geheel en ongebroken qf het land ryden, dat met weit bezaid was. De zee verfchaft 'er hier ene Tchiikkelyke me- mgte /an. Dl fFiideti, die voor de aankomft der Europers aan de zeekuften woonden , leefden voomaamlyk van oefters en mollèlen. Nog vangen zy ze vlytiglyk, wanneer ze op plaaKèn komen daar oellers zyn, en verkopen ze dieper in het land aan de andere fHIdeH. Dit is de reden dat men op die plaatfen daar men weet dat zy voorheen gewoond heb- ben ongemeen vele oeiler- en moflièlfchelpen op hopen vindt. En die moet ons omzigtig maken in te beweren dat op alle plaatfen , digtby . , j zee, of ctieper landswaards in, waar men zulke hopen ontmoet, dezel- ven daar gelegen hebben federt de tyden dat de zee over die landen droomde. Zbekreepten worden hier ook overvlöediggevonden, enbynaopde- Krecf- zelve wys als de Oefters ingemaakt en verzonden. Ik heb dikwyls ho- ten* ren verhalen dat de kuft van A'irw Tork al reeds lang door de Europea^ nen bewoond was, zonder dat *er kreeften te vinden waren, zo dat zy uit Nieuw Engeland, daar ze overvloedig waren, in grote vifchkorven derwaards wierden gebragt. Maar het gebeurde eens dat een dezer kor- ven by Helgate kwam te breken, omtrent tien JE»g. mylenvan New Tork, en alle de Kreeften raakten vry. Sedert dien tyd zyn zy hier zo vermenigvuldigd, dat ze in den grootften ovMvloed gevangen worden. Een foort van koude koom, door de Engel fcben Fever andaguege- Koude noemd, is zeer gemeen in velen van de Enge.^ e Volkplantingen. Dog Koorts» in fommigen weet men 'er niets van. Jk zd ïu t vervolg de eigenfchap- pen dezer ziekte nader belchryven. Verfcheidenen van de aanziei:!ykfte Ingezetenen van New Tork verzekerden my , dat deze ziekte daar ver na , - zo gemeen niet is als in Penjylvanie , waar 'er tien tegen een in New Tork van worden aangetaft. Om die reden waren ze van mening, dat èszt ziekte veroorzaakt werd door de dampen van ftaande wateren, poelen, en rivieren ; en dus konden de landfchappen aan de kuft gelegen zo ligt *er niet van worden aangedaan. Evenwei wierd het gulzig eten van me- O loe- < io6 NEW YORK. ■■•t '<| Eiken- balt. loenen, watèrmeloerteh , perfiken, en andete fappigé vrti^eA, ook gé- houden den voortgang van dé/e ziekte veel re bevorderen; cfi vele voor- beelden bevcftigdcn deze mening. Öe JfCitfa wlcrd *er een goed middel tegen geïdcend. Egter wieM zy dikwyls gevóndcA erie verkeerde wer- king te doen, 't. zy.dan dat ze yerbailerd was, 't zy dat men ze op ene ^rkèêrêié WyS gebriilkt had. Efc Heer Óividvan ffdrne^ een Koop- ftiim, vertelde my, éax, hy zig éh vete'nhdere mènTcheh van de koorts gènèrzen had tfiet de bladen (feVTidnraly. (*) Hy dampte ze in een vy- zel,, en drukte V het feip ifit^ dit deed Ky zó lang tot dat hy 'èr een le- pel vól vanf had, en mengde 'er dan wa[t dtfoenföp onder. Dit gebruik- te hy tegèns dal^de htiivering be^ótl; en na dat het drie of vier malen genomen 'J~. iucM--r :\.^,i-. N E W Y o R K. 1748- ïqr nidd^l tegens den wicrd van fommi- willen helpenden 'oorzaakt had. In in te verwen, zo chieu Onder de , zyn let die veel il ze Ciams. Zy , dat van binnen et en het purper. Torky Long Is- ' groot dier, hc;t 3?iam eten. n handel onderde I de kuften woon- II voedfel vooma- ders en de Engel- men, Zo dra de eni aan een draad , Dit gedaan zyn- tn , waar de ff^il- geregtcn houden, ers jaarlyks op de ld, en maken 'er angen ze ook om den eigenlyk van ukken hebben by hun hun ene veel grotere waarde dan de witten. Een Reiziger, wel voor- zien van deze fchelpen, kan 'er ene aanmerkelyke winftmede doen on- der de Inlanders; maar »ls hy geld, goud ofzüver medeneemt, zalhy voorzeker verliezen, want de fFilde», die verder binnen slandswq- nen, agten deze metalen weinig of niet, gelyk ik dikwyls heb opge- merkt. Voorheen mwktfsn zy hMtine ff^mpums zelven , lcl}Oon niet zonder veel moeite, maar teg^nswoerdjg wprd^ zy meeft van de Eur ropeantn gemaakt. Byzonderlyk doen dit die VM? ^l^vyt en vrainen .. , 'er aanraerkelyk veel by. In t vervolg denk |k de wys waarop de ^w- fums gemaakt worden te befchryven. Beiialven de verlchillende fektmi van CbrifteiUM, wonen *er vele^^- Jodai% den in New Tbrk^ die daar grote voorregten beztt^n. Zy hebben éne Synagoge, bezitten huizen en . bMitenplaatiIèfi In e^endom, en moget^ winkel doen in de Stad. Ook hebben ze verfcheiden fchepen, die ze bevragten. Ia een woord, zy genieten de zelve voorregten als de overi- ge Ingezetenen. Gedurende myn verblyf te New. Tor/k, ^ wel deze reis als fte twee volgende jaren, ben ik dikmaals met Joden ingezelTchapgeweell, en vernam onder andeten dat dit volk noit enige fpys voor zig op zaturdag bereidde, maar dat altyd den dog te voren deed, en dat zy 's winters den gantfchen zaairdag over vuur aanhie^dra. Zy eten gemeenlyk geen fpek ; egter wierd my door verfcheiden' gelop&vWdige menlchen ver- haald, dat zy op reis zynde, en wel vooral de jonge Joden, gene zwa- righeid maakten die, of enige andere fpys, dije faun wierd voorgezet^ te gebruiken , zelfe in tegenwoordigheid van Cbr(ften*n. Ik was voor de • twedemaal den 2. November in ^inne Synagpge,, en wierd elke reis op ene byzondeie plaats gezet, jdie voor de pbri,9e»ef$ gefchikt is. Een jonge Rabbi verrigtte den godsdienft ten dele in 't Hebreuwfch en ten dele in 't Rabbynftb» De «laiis en de vrouwen waren allen op z^ En- gelfcb gekleed; de eerilen hielden allen den hoed op. De gajeryen wa- ren voor de vrouwen. De mans wierpen by het Udden enen wlttent doek over het hoofd , het welk miflchien enen Zak wilde verbèe^n. Maar ik merkte jdat dé rykeren enen jko^baarderen doek hadden dan dé anderen. Velen van de mans hadden H^breeiti^fibe boeken, waaruit zy by beurten zongen én 'lazen. De Rabbi ftond in 't mid4en der Sytfago- ge, met het aangezigt naar het ooflen gekeerd; maar hy rabbelde zoda- nig dat het byna wimogelyk moet geweert zyn hem te verftaan. (*) New York, de Hoofdftad der Provincie van dien naam, legt op 40.' Dg stj,^ O a gr-Nevi^ (♦) Gelyk 'er gene Jodtn in Treden zyn was de Heer Kalm onbekend met iiunnc godsdienupicgugheden , en om die redui vetliaalt Ity ze als iets byzon- ■dcrs. F. • .i'-'i-. 4fiï5'J£a> ültiiM:\ \H ^-*--*. «CtiJ''^**. .^'a tSm NEW YORK. .'■t.' t?\ ;>'■ ' ilf'M»! il)' i'11 Geflikt door de Hollati' itru ar. 40. minn. N. en 74. gr. 4. min. W. van Lond. omtrent 97. T»g. mylen van Pbiladelpbia. Hafe legging is zeer voordelig voor den handel, want de Stad ftaat op een punt det door twee bayen wordt gemaakt» in ene van dewelken de Rivier Huif on ^ niet ver van de Stad, zig uitftort. Dus is New York aan drie kanten van water omringd. De grond, waarop de Stad gebouwd is^, is op fommige plaatfen effen en op andere heuvelagtig. De plaats wordt gerekend zeer gezond te zyn. De Stad wierd het eerft door de Hollanders aangelegd , iri *t jaar, gelyk men zegt, 1623. toen zy meeller van het land waren. Zy noemden ze Nieuw Amfterdanty en hethnAKlï Nieuw Nederland.. De Engelfchen maakten 'er zig meefter van in 't jaar 1664. en behiel- den het uit hoofde van het volgende verbond van vrede. Zy noemden het land en de Stad beiden New Tork. In grootte komt de Stad zeer na by Bofiou en Philadelphia. Maar in fraiheid, rykdom , en handel, betwift zy dfe plaatfen den voorrang. Tegenwoordig zal zy anderlialf maal zo groot als Gothenburg in Zweden zyn. De (Iraten lopen zo lynregt niet als te Philadelphia , en hebben fom- tyds aannierkelyke bogten. Egter zyn zy ruim, wel bebouwd, en ge- plaveid, uitnomen op fommige hoge piaatfen, waar dac niet nodig was. Op de voomanmne (Iraten- Ihutn bomen , die des zomers een groot aanzien en ene lieflyke lommer geven. Dit doet de Stad als naar enen luin gelyken. De bomen die het talrykft zyn zyn de fVaterbeukeny (*) welken door hun zwaar bhd veel fchaduw geven, en de Sprinkhaan* hoorn, (t) wien zyne fchone bladeren en de aangename reuk van zyne bloemen zeer gefchikt maken om in ene Stad digt by de buizen, e» &!■ tui- nen gepunt te worden. Ook Honden 'er Linden en Olmen op de (Ira- ten , d^ minder in getal. Zy waren in 't gemeen om den anderen ge- plant. Behalven allerhande vogelen , die dès zomers zig in de bomen ont- houden , vindt men 'er een foort van Kikker in groten overvloed in. (§) Zy maken een fchrikkelyk geweld des avonds en des nagts, vooral na enen heten dag en als men regen verwagc, zo dat zy 't gezang der voge- len als verdoven. Dïkwyls fchreuwen* zy zo fterk dac een menfch moei- te heeft van' zig te doen verdaan. Huizen. De mcefte huizen zyn van gebakken' fteen, in 't algemeen fterk en net, en verfcheiden verdiepingen hoog. Sommigen hadden, volgens de oude bouworder, de gevels naar de ftraat gekeerd, maar dit was auders ' ■' _ - ^ ^^ .., . by ^ {*) Platanus occidentalif I.inn. Wattrleecb in 't Engelfcb. (t) Loctt^twff LiNN. Robinia Pfiudo /loacia. (S) Oit is de Rana arborea vaix LiNWiEus, en wel de /tmerikaanfcbeveT' (cbeidenheiddaaivan. Boom- kikkers. ■ n. 1 Hu, OBitrcnc 9/^* voordelig voor ree bayen worde ver van de Stad, er omringd. De itfen eden en op ond te zyn. ingelegd , iti *i het land waren. ieutv Nederland,. 1664. en behiel- Zy noemden jmc de Stad xer om , en handel , zal zy anderlialf en hebben fom- ebouwdy en ge- dac niet nodig omers een groot ad als naar enen 'aterbeuken^ (*) de Sprinkhaan* ie reuk van zyne uiizen. e» ki' tui- 'Imen op de (Ira- den anderen ge- 1 de bomen ont- •vervloed in. (§) nagcs, vooral na gezang der voge- :n menfch moei- gemeen (lerk en Iden, volgens de ir dit was auders - by nerikaanfcbeVcT' NEW YORK. 174». 195 by de nïeuwercn. Vele huizen hadden op het dak een balkon , waarop de menfchen 's avonds gewoon waren te zitten, en van waar men een tangenaam gezigt over de Stad, de naburige wateren, en de overleggen- de kuft heeft. De daken zyn gemeenlyk met pannen of berden van wit dennenhoui, (*) dat hier te lande waft, gedekt. De Inwoonders zyn , van gevoelen, dat zulk een dak al zo duurzaam is als een dat van wit v Cederhout (f) gemaakt is, gelykin/>«»^/v veel goed lie hier uit 1 men hier ;. Hieruit blykr NEW YORK. 1748. III v-J' blykt hoe veel ene wel geregelde Volkplandng tot de wclvacrt van liare Moederplaats toebrengt. New York zendt vele fchcpen naar de Wtfi Indien met koom , meel, blfchuit, houtwerk, timmerhout, planken, vlcefch, vifch, boter en andere eetwaren. Ook gaan 'er velen naar Bofttn, in Nieieui En- geland , met koom ci. meel , die van daar vleefch , boter , dmijier- hout; verfchéiden* foorten van viA:h, en andere waren terug ontvan- gen , welken zy verder naar de ff^ejt Indien voeren. Daar nen\cn zy ibmtydis run in , die op die plaatfen m sroten overvloed geftookt wordt, en verkopen die hier met groot voordeel. Ook varen 'er foi^- tyds geladen Jagten tuiTchen Nev Têrk en Fbiladilfbia over en we- der; hctgceit aUeen, gelyk uit dë Koeranten blykt, gefchiedt, om dit fi>nimige waren op de ene plaats duurder zyn d:in op de andere. Jaar- lyks zendt men ook fehepcn naar lerUnd beladen met IFeft Indifche waren , maar vooral met Lynzaad , dat hier gewonnen wordt. Men heeft my verzekenl dat 'er fómm^e jaren meer dan tien fchepen mede geladen naar Ierland gegaan zyn, om dat het vlas daar gezegd wordt geen goed zaad te geven. Maar het is waarfchynlyk dat de ware re- den is , dat men in Ierland , om des te beter vlas te hebben, niet wagt tot dat de plant ryp is, on derh.ilven vreemd zaad moet laten komen. En das is dit een der hoofiltakkcn van. den handel ge- worden. SoMTYDs wordèrr dé goedéren die muur dé Wefi Indien gaan met gereed geld beoald , en fomtyds in waren, die of ecrft naar New Tork gebragt , of regelfegt naar Engeland of Holland gezonden worden. Als dan een fchip op de terugreis gene waren medenemen, of nic- mant het bevragten wil, zo vaart het naar Newcaftle 'm Engeland, en neemt in pikiats van ballail fteenkolen in , die hier wel betaald wor- den. Ook gebnrikt men ze in vele huizen, in de keuken en in de ka- mers, dewyl zy beter koop gefchat worden dan het hout. New Tork dryft ook enigen handel op Zuid Karolina ^ waar het koom, meel, ftiiker, r«7», en andere goederen naar toe zendt,, en van waar het ryft wederom terug ontvangt, het wolk genoegzaam het aiige is dat uit Zuid Ka*oUna verzonden wordt. •De waren Waarin de Provincie van New York handel drj'ft zyn niet 'eer menigvuldig. De voomaamften zyn, pelterycn , die te Oswego van de Jvilden gekoft worden , vele planken , die meell van j^lbany. komen, timmerhout en vaatwerit , dat van omlh-eeks de Rivier Hud^ /i» gehaald wordt, en eindelyk weit, meel, garft, haver, en ander graan , dat men van New Jtrfey en uit de Provincie zelve krygt. Ik heb Jagten gezien van Nieuw Brunswyk, geladen met weit, die los 'm 't fchip lag, en met meel in tonnen gepakt, gplyk ook met ene me- nigi;e- 11 m NEW YORK. m Wyiu Hand- nlgtc van lynzaad. De Provincie van New Turk levert ook enig vlccfch en andere eetwaren , die men verzendt, dog in gene menigte. Ook is de voorraad van erwten die van Albany komt niet aanzienlyker. Maar des te meer yzer kan men verzenden , want men vindt het op ver- fchciden* plaatièn van dit Laudfchop in overvloed en tamelyk goed. De overige voortbrengfels hebben niet veel om *t lyf. De meefte wyn, dien men hier en in de andere. Volkplantingen v*i Noord jimerika gebruikt , komt van Madirê , en is (lerk en heet. Hier zyn nog eene Handwerken , die naam verdienen , aangelegd. werken, jyj^^ ^^^^^ j,jgy jjj-gg ^^ Londen. De Hué' De Rivier Hndfon brengt den handel van New York veel voor- Zo», deels aan. Zy is omtrent honderd en vyftig Eng. mylen landwaards in bevaarbaar , en valt niet ver van de Stad naar het weilen in de Dal. Gedurende agt maanden van het jaar is de Rivier vol van Jag^ ten , en andere grote en kleine vaartuigen , naar New Tork gaande of *er van daan terug kerende , beladen met inlandfche of vreerade waren. Schepen. Ik kan niet juiil bepalen hoe groot het getal der fchepen is die jaar- lyks hier aankomen of afvaren. Maar ik heb in de Penfylvanifebe Koerant gevonden , dat van den i. December 1729. tot den i. De- cember 1730. twee honderd en elf fchepen in de haven van New Tork gekomen, en twee honderd twee en twintig daar uit gevaren wa- ren. En federt dien tyd is de handel zeer (lerk toegenomen. Markten. Tweemaal in de week komen de Boeren te isiew Tork te markt, omtrent op de zelve wys als te Philadelphia , alleen maar met dit on- derfchcid dat hier de markt op verfcheiden plaatfen gehouden wordt. DcCoii- De Gouverneur van New Tork heeft zyn Paleis in het Fort. On- vtnieur. der de genen die met deze poft bekleed geweell zyn , verdient Wil- LiAM BimNET ene euwigdurcnde gedagtenis. Hy was een zoon van den beroemden Thomas Burnbt, en fcheen de geleerdheid van zy- nen Vader overgeërfd te hebben. Maar zyne grootfte verdienfte beftond in zjTien aanhoudenden yver voor de welvaart van dit gewell. Het volk van New Tork houdt hem voor den beften Gouverneur , dien zy oit gehad hebben , en denken zyne bewezene dienften niet genoeg te kun- nen pryzen. De veelvuldige ftarrekundige waarnemingen, die hy hier maakte , zyn in verfcheiden' Engelfcbe werken te vinden. In 't j^ 1727. byde komft van George den II. tot den troon vm Groot Britanje^ wierd hy aangefteld tot Gouverneur van Nieuw Engeland. In gevolge hier van verliet hy New Tork en begaf zig xmx Bojion, waar hy in 1729. overleed. Parle- Eens of tweemaal in *t jaar worde te New Tork ene vergadering ge- nieuten. houden van de Afgezondenen uit alle de oorden van de IVovincie. Men kan deze Vergadering aaozien als een klein foort van Parlement of Ryks- - . - ' ■ ^ dag. V \ sveit ook enig gene menigte. ;t aanzienlyker. idc het op ver- slyk goed. De ïlantingen vM ■k en neet. n , aangelegd. trk veel voor- len landwoards weden in de vol van Jag- ''ork gaande of Teemde waren, lenis diejaar- PtnCylvanifcbt toe den i. De- ven van New ut gevaren wa- >nien. 'ork te markt, lar met dit on- uden wordt, et Fort. On- verdient WlL- een zoon van dheid van zy- 'dienile bellond 'eft. Het volk r , dien zy oic ;enoeg te kun- n, die hy hier en. In 't ja9r root Britanje^ i, In gevolge tl, waar hy in rcrgadering ge- ^vincie. IVlen me»t of Ryks- dag. NEW YORK. I^^8. *tf dag. Hier wordt alles het welvaren van 't geweft rakende in overwe- ' ging genomen. De Gouverneur beroept de Vergadering endoetzefchei- Goiiver. den naar goedvinden. Dit is ene magt waarvan hy zig bedient wanneer "curs. hy of verdere overwegingen onnodig, of de Vei^dering niet eens ge- zind genoeg oordeelt ; dog het gebeurt ook dikwyls genoeg dat hy, door eigenzin of eigenbelang bewogen, deze magt ten nadeele der Pro- vincie gebruiltt. Somtyds heeft het geweft enen Gouverneur gehad, die met de Ingezetenen in zulke onen%heid geraakte, dat de Afgevaar- iligden naderhand uit /t>yt en wraakluft zig tegens alles kanteden wat hy voorfielde, het ware dan voordelig of niet. In zulke gevallen plegt de Gouverneur de Vergadering te ontbinden , en ene andere te beroepen , wel- ke hy evenwel binnen korten tyd weder ontbond zo dra hy bemerkte dac de leden niet wel gezind waren. Op deze wys wift hy het hun zo moe- ' de te maken door de koften die zy zo dikwyls gedwongen waren te doen , dat zy op *t laaft blyde waren zig met hem te mogen verenigen in hunne pogingen ten beften van 't gewc^. Maar daar zyn ook Gouverneurs ge- „ ' weeft die de Vergadering beriepen en ontbonden alleen om dat zy zig niet naar hunnen zin fchikken wilde , of hare toeftemming niet kon ge- ven aan voorflagen , die mifichien gevaarlyk of fchadclyk voor de geme- ne zaak zouden geweeft zyn. De Koning ftelt den Gouverneur naar wel- gevallen aan , dog de Ingezetenen betalen Jiem zyn jaargeld. Dus heeft by groter inkomften naar mate hy de gunft der Inwoonders winnen kan. 'Daar zyn voorbeelden in deze en andere Provinciën. van Gouverneurs, die door hunne onenigheden met de Ingezetenen hun gantfche jaargeld kwyt raakten , hebbende den Koning geen vermogen om hun dit te doen betalen. Indien een Gouverneur dan geen goed van zig zelven heeft, kan hy daar door gedwongen worden zyn ampt nedeneleggen, ofzigmec een zeer gering inkomen te behelpen, of zig naarden zin der Ingezete- nen te fchijjken. Dog 'er zyn zekere vafte voordelen, die men hem niet onthouden kan. Dezen zyn I. dat niemant in de gantfche Pro- vincie ene herbei^ kan opzetten zonder verlof van den Gouverneur, > het welk men alleen verkrygen kan mits betalende ene zekere erken- tenis volgens de omftandigheden. Sommige Gouverneurs, welken aan de * ■ Ingezetenen weigerden hun jaargeld te betalen, zo^en derhalven die fchade te boeten door 't verdubbelen van het getal der herbergiers. II. Weinige lieden, die ftaan te trouwen, willen hunne geboden vaa den preekftoel afgelezen hebben, uitgenomen zulken die zeer arm zyn; maar verkrygen een veriof van den Gouverneur, waarby de Predikanten, Hervormde of Lutberfcbe, magt krygen zulke perfo- ncn, die dat verlof vertonen, te trouwen. Dit vprlof nu is den Gou- verneur ene halve Guinea waard. En deze vergunningen door de gehele Provincie belopen ene aanmerkclyke fom. III. De Gouver-. l* neur i ^n NEW YORK. i II m neur tekent alle paspoorten, en byzondcr de zccpaflcn; en dit gecfc ' hem een ander middel ter goedmaking zyner verteringen. Nog zyn *er enige klcinder voordelen, die ik voorby zal gun. Wetten, De Vergadering is gewoon de oude wetten ie overzien, en des noods nieuwen te maken. Ook regelt zy den loop van 't geld, en andere zukcn daar toe betrckkelyk. Want men moec aanmerken dat ieder van de Volkplantingen onafhangjyk van de anderen is, en hare eigene munt en eigene wetten hceA; zo dat zy aU een land op zig scir bcllaande kan worden aangezien. Hiervan daan komt bet dat in «orlogstyden de zaken vry langzaam» ongeregeld en (lap worden be- llierd; want de Provincies lyn niet alleen fomtyds oneens, maar de inzigtcn der Gouvemeuss en der Vergaderingen van de byzondere ge- wcilen zyn ook dikwyls (brydende; zo dat het ligt gebeurt, dat, ter- wyl men twill over het geen beft en het befte koop zoude zyn in *c voeren \'an den oorlog, de vyand kaas heeft de ene plaats na de f)orIo- andew wegtenemeu. Ook is het dikwyls gebeurd, dat, terwyl de gui. ene I^ovinde door den vyand geplaagd werd, de anderen IMl en werkeloos aten, als of haar dit alles niets aanging. Somtyds duurde Iwt twee of drie jaren eer zy het eens waren of men ene Volkplan- ting die aangetaft weid onderfteuncn zoude,. en het is gebeurd dat liec beflnit viel van neen» Zelfs zyn *er voorbeelden van Provircies, /elf; zo dat ATanarfa overweldigd ca door dcn laatften vrede geheel aan de Engeï/cbon afgedaai 'm^ m sn; en dit g«cf( igen. Nog zyn >vcr2icn, en des van *c geld, en i aanmerken dat uren is, en hare een land op zig komt bet dot in flap worden be- meens, maar de Ie byzondere ge- beurt, dat, ter- >p zoude zyn in 3ie plaats na de dat, terwyl de anderen lïil en Somtyds duurde Q ene Volkplan- is gebeurd dat van Provipjies, ene or.dcie Pro- oo: (gingen enen in ICaiiéda., ók Hfcben in Amt- p de laatllen te cben oordelende Ie. tranjeben in Ie kroon van En- onder het beflier iden van te den- tftben daar uic- g geworden dat I. Om dan het den duuFtedoon over- •einKeii der Volk- It; zo dat ATawarfa Itlfibm afge(bua NEW YORK. .1748. Ml overflaan, en ter bereiking van verfcheiden andere oogmerken, is hee verboden. Handwerken in Amwiké aantcleggen; goud ofzllvermynente roeken, ten zy men het gevonden goud of aSlver regelregtnaar Engihtnd aende; op enige plaats nandel te dryven die niet onder 't gebied van Groet Bri/^Mj» ttuity enige zekere plaatfen maar uitgenomen: envreem* de fchepen nogen niet in de Amtrikêênfcbe havens komen. Deze en diergelyke bepüingen maken dat de j^mrikêamfebt Et^tlfebtn minder liefde voor hun oorfj)rongIyk Vaderland krygen, en deze onverfchillig- heid wordt veigroot door de menigte van vreemdelingen, ahDuitfeberSf Hotlatulirs en Fmnfcbtn^ die hier g«ve(ligd zyn. Voeg hierby dat ve- le menfchen noit te vreden zyn met het gene zy bezitten, hoe aanzien* iyk dat ook zy, altyd meerder willende winnen, en naar venuiderinff ha* kende ; en dit htmne al te groce vryheid en weelde hen tot onban- digheid brengt. t ENGELsaiEN, zelft die uit Eunpé herwaards overgekomen waren, hebben my verteld, dat binnen dertig of vyftig jaar de Volkplantingen . i in Amerika magt genoeg hebben zullen om enen ftaat op zig zelven te maken, en volkomen on^anglyk van OudEngtUnd te zyn. Maar ge- Iyk de gehele kuft open legt, en de bhmenlanden door de Franfcben ontrud worden , dwingen deze gevaariyke vyanden in oorlogstyden de Volkplantingen hare verbindteniilèn met haar Vaderiand te on^rhouden. De EnMlfcbt Regering heeft derhalven ene geno^zame reden van de Franfebtn in Kaïmia als het ge(chikt(le middel aamezien om de Volk- plantingen by haren ph'gt te houden. Maar ik ben reeds te ver van myn ' '' Huk afgedwaald; ik keer derimlven weder naar New York, De afwyking der Naald is in die Stad door BbUip Wtll^ eerllen In- Afwy. genieur van Ntv» T^rk, in het jaar 1686. bevonden 8. gr. 45. mi'ir. king cij. < De winfer is hier veel geftrenger dan in Penfylvanie, en byna zo Wüitcre, hard als in fommige delen van Zweden, dog hy duurt niet zo lang alsby ons; de lente begint hier vroeg en de herfll kat. Des Zomers is ós hctte onmatig. De meloenen zyn op het open veld reeds ryp in 't be- gin van Augnftus, daar wy ze onder glazen en bphete bedden nauwlyks op dien tyd lot rypheid brengen kunnen. Ik kan de koude, van den winter. 1* a niet 0 'il t ■wN> ijiLiJüPWii lil»! ip> Ii6 NEW YORK. 'u Mug- gen. Water- uieloe- iieiu Sa- <:bems. Hollan- ders te Tork. niet juift bepalen, zyride alle dé waarnemingen gemaakt volgens Thee- inömeters die in huis hingen, ch: die de buitenlugt niet aanraken koa De fneeuw blyft enige maanden le^n; en men bedient zig hier van Heden , gelyk in Zweden, dog men maakt ze wat te groot.. De Rivier Hudfon is omtrent aan haren mond ene Et^. myl breed. Het ver- fchil nJrflchen het hoogde en 't laagfte water is d^r tudchen de zes en zeven voet. Her water is zeer brak ; en met dat al blyft hetys daar niet alleen ene , maar dikwyls verfcheiden maanden zitten. Het is fomtyds meer dan twee voet dik. De Muggen zyn hier dikwyls zeer Mig. Zy komen met het hoi naar 'de Stad, dat op de lage landen gewonnen wordt, die geheel en al van het zoute water doortrokken zyn; of volgen het vee , als. het 's avonds t'huis komt. Ik heb in my zelven en in anderen ondervonden hoe zeer dit kleine gedierte icmant in enen nagt mismaken kan. De watermeloen nen , die men digt by Stad aankweekt , groöyen zeer weelderig. Zy zyn uitmuntend en beter dan ergens anders in Noord Amerika , fchoon zy op 't openveld geplant worden , en zonder op een warm bed geftaan te hebben. Ik zag in September 1750. ene watermeloen aaahet huis van den Gouverneur Cltnton , die 47.. Eng. ponden woog , en by enen Koopman alhier ene die' 42. pond zwaar was. Egter hjeld men. deze «Wee vooronder de grootften te behoren die men hier kon aantreffen^ In 't jaar 1710. reisden van hier vyf Koningen, anders Saebems, van die Iroquoizen naar Engeland, om Koningin 2>^na tot een verbond met hun- tegens de Franfchen te bewegen. Ik zal my niet ophouden met hunne namen, kleding, het onthaal dat zy aan het Hof kregen ,. hun- ne gefprekken met de Koningin; die alles is. uit andere boeken bekend. De Koningen of Sacbems óst fVtlden hebben; gemeenlyk geen groter gezag over hun dan. een Schout in zyn gebied, en yeeltyds nog minder. Op myne reizen door hun Land had ik noit gielegenheïd myne opwag- ting by enen dezer Sacbems te ^an maketr, want die Heren kwamen onverzogt uit eigen beweging het eerft aan myn verblyf, op hoop van een glas brandewyns of twee te krygen, daar zy boven alles veel werks van maken. De eerile Volkplanters in New Tork waren ó& Hedlanders, Wan- neer de Stad en haar regtsgebièd door ó& Engelfeben ingenomen, en- in verruiling tegens Suriname by den vrede afgeftaan werd, bleef het den ouden Ingezetenen vry te New Tork te blyven en alle de voorregten en vryheden te genieten, die zy van te voren bezeten hadden, of met alle hunne goederen te vertrekken. De meeften verkozen het eerde; en dit is de reden dat bet grootfte getal van de Ingezetenen dezer Stad en Pro- vincie Hollanders zyn,. die, byzonderfyk de oude lieden, nog hun- ■ne moedertaal fprokeo^ fQhpon zy allengskens hunne zeden beginnen te ■ i. . . ■ ^ . ver- NEW Y O K K. 1748. 117 / ▼eraricleren, vooral in de Stad en daar digt by, want de jonge Heden fpreken meeft Engelfcb , gaan in de Engelfcbe Iccrlt , en zouden het aelfs kwaiyk nemen, als men ze Hollanders en. niet Engelfchen noem- de. Schoon de Provincie van Ncuo Tt^k lang voor Penfylvanie door jVgiy Europer s is bewoond geweeft, is egter die laatrte Provincie veel meer Xork bevolkt. Men kan dit niet toefchryven aan de natuur van den grond, """^'^5 want die is te New Tork zeer goed, maar zie hier wat men wil dat de j.^.^ i, * reden hier van is. Onder de Regering van Koningin ^nna , omtrent ^^^ f^i-uaniè. jaar 1709. kwamen vele Duitfchers herwaards en verwierven land.ora zig ncertezeiten. Na dat zy hier enigen tyd gewoond, huizen en kes> ken gd)0uwd, en koomlanden en weiden aangelegd hadden, wierden hunne- vryheden verkort, en men ontzette ze, onder verfchillende voor- ^vens, van een gedeelte hunner bezittingen; Dit maakte hen gaande. Zy keerden ten laatften geweld met geweld, en floegen de zulken die hen van hun eigendom beroven wilden. Dog de Regering nam dit zo ' euvel op, dat de yverigften uit de Duitfchers hy den kop gevat, hard gehandeld e» zwaar geflraft werden. Dit verbitterde de overigen zo zeer, dat de meeften hunne huizen en goederen verlieten, en naar Penfytvanie weken, waar zy zeer wel ontvangen wierden, en ene aanzienlylce uitge- ftrektheid lands verwierven, nevens vele voorregten, die altyd duren moeiten. Hiermede niet voldaan, fchreven zy aan hunne naljeflaandea en vrienden in Neva Tork, en raadden henvan, zo zy oit naar Ameri' ka dagten \ ovenekomen , niet. naar New Tork te gaan , waar de rege<- xing niet deugde. Deze raad had zulk enen invloed;, dat de Duitfchers^ waarvan 'er in 't vervolg een zeer groot getal naar Amerika gingen, al- tyd New Tork vermydden ,, en allen zig naar Penfylvanie begaven. 5omtyds gebeurde het dat zy gedwongen waren met fchepen naar ./Vtfw Tork gefchikt over te komen , dog zy waren nauwlyks daar aangeland^ , of zy haaftten zig naar Penfylvanie te gaan, in 't aanzien, van alle deltH" ivoonders van New Tork.^ Dog 'er kan nog- ene twede oorzaak gegeven worden van het gebrek aan volk in New Tork. Toen de Hollanders by den vrede met Enge land de vryheid kregen van alle hunne voorregten zonder de minfte be? paling te ^'yven genieten, nam ieder van hun een zeer groot (luk lands in bezit, en verfcheidenen van de hoofden der magtigüe huisgezinnen maakten zig. meefter van ene uitgeftrektheid lands, die groot genoeg zou ge weeft zyn voor een. geheel kerspel . En daar do meeften van hun zeer ryk waren, bewoog hen de nyd dien zy jegens de Engelfchen hadden,, om hunne landen niet dan tot enen buitenfporigen prys aan dezelven te willen verkopen , het welk hunne nakomelingen iHptelyk zyn nage- volgd. Di^ï hebben ó&. Engelfchen en andere Vreemdelingen weinig aai> . ^3 ; . • mocï!- ssff P E N S Y L V A N I E. ïf ' '\ mocdiging om zig hier nedertezenen. Int^^deel hebben 2y in de an- c^ mea (Ukken zou. Heeft men het onge- luk de >pi» in het oog te krygen,* ia loopt men gevaar dat te ver- liezen. Vele honden, die op de jagt den Peleeat yveiig vervolgen ^ lopen weg zodra zy nat gemaaict worden; evenwel als zy van *tregte ras< ^n , zullen zy *t niet opgeven , voor dat ze hem gevangen en doodr- gebeten hebben; d(^ zy zyn genoodzaakt nu eti dikn hunne neuzen- in den grond te (leken om adem te fdieppeRj £en kleed, dat. door dk dier is nat gemaakt, behoudt den (tank meer dan ene maand, ten zy men het vierentwintig uren onder var- fche aarde leggen late, want dan gaat 'er de reuk grotendeels af. Als< men de pis op zyne handen of het aangezigt gekr^en heeft, wryft men die ook met loflè aarde,, en fommigen hebben .hunne handen een uur lang in^ v - ' den grond gehouden.. Wasfchen helpt zo fchielyk niet. Een zeker* - Man van aanzien, door den Pokcat, nat gemaakt, (lonk zo fchiiHike*- ■ lyk, dat, toen hy in huis kwam , de menfchen 'er uidiepen, of henx^ den ingang weigerden. Honden, die op de jagt der Pokeattengewtsfk zyn, (linken enige dagen daarna n(^ zo dat men ze in huis niet verdragen kan. Te Pbilaielpbia zag ik eens op enen marktdag ene'' ilioop volks met (leneü naar enen hond goyen, die waarfchynlyk h' ongeluk gehad had van di; dier te na gekomen te zyn. De Reiz gers woi^n dikwyls te de buiTchen van dien reuk gekweld, zo dat- men fomtyds den neus moet toehouden. Als de wind van de j>laats komt daar de Polecat geweeft is, by nagt of in grote (tike, is de (tank des te geweldiger. In den winter van 1749, kwam een Polecat '^ gelokt door den' reuk van een dood lam , digt by een huis daar ik dien nagt (liep» J>e honden het dier tcjcftcnid oazcttende, gebruikte Jwt 2^pe gewoon- > '. } il ia«f P E N S Y L V A N I E. f 1' -Vr^ lykc wapenen om zig van hun te ontflaan. Het gelukte ; de hon- den hadden genen luft hunne jagt te vervolgen. Hy maakte zulk een ftank, dat, fchoon ik op enigen aflland 'er van daan was, ik 'er byna van flikte, en het vee vond hem ook zo onaangenaam dat hec begon te bulken. AUengskens verdween hy egter. Tegens het ein- de van dat jaar kwam een dezer dieren in onzen kelder, dog men vernam genen flank, wsmt dien geeft hy niet van zig ten zy in nood.. De Keukenmeid evenwel merkte enige dagen agter malkander dat 'er van het vlecfch gegeten was, en, denkende dat het de kat gedaan had, flopte zy de toegangen toe. Maar den volgenden nagt wierd zy wakker van een yffelyk geweld in den kelder. Zy ging 'er naar toe, en, fchoon het donker was, zag zy een dier met twee gUnfte- r-ende ogen, die als vuur fchenen te branden. Zy greep egter moed, en floeg het dood. Dog toen het beeft regt benauwd begon te wor- den , vervulde het den kelder met enen zo aflchuwelyken reuk , dat niet aUeen de Meid gedurende enige dagen 'er ziek van was, maar dat ook brood, vléefch en andere eetwaren, die in den kelder flonden, 'er zo van doordrongen werden, dat men het alles weg werpen moeft. Uit een voorval dat een myner kenniilèn te New Tork had , maak ik ' op, dat de Polecat of niet altyd zeer fchuw is, of dat hy zeer fterk fla- pcn moet. Deze Man, op enen zomeravond in de fchemering uit het bofch komende, meende dat hy ene plant voor zig zag ftaan, en, die willende afplukken, wierd hy op eenmaal van den Polecat bepift, die op den grond zat en zynen ftaart om hoog hield. Dit had den Man doen denkeu dat het ene plant was. Hy had vele moeite zig \'an dien geur te ontdoen. :- Schoon deze dieren zo onaangenaam een gezelichap kunnen zyn, plegen dog fomtyds de Engelfehen^ Zweden ^ Franfcben ?n IVilden ze te temmen. Zy volgen dan hunne Meeflers' gelyk als honden, en bedier nen' zig*^ noit van hunne wapenen, ten zy men ze flaat of bang maakt. De Wilden eten hem. Maar wanneer zy hemde huid aftrekken, fny- den zy 'er de blaas uit, om voortekomen dat het vleefch een kwaden fmaak kryge. Ik heb ook Engdfchen en Franfcben gefproken, die verzekerden 'er van gegeten te hebben, en dat het niet kwalyk fmaakte. Zy vergeleken het by 't vleefch van een fpeenvarkentje. De Enroptrs De buld. gebruiken de huid, die grof en langhairig is, niet, maar de Wilden hQ- ' reiden ze , latende 'er het bair aan , en maken 'er tabaksbeurzen van , die zy voor het lyf dragen. Cyzon- Den 6. November tegen den avond ging ik nair het landgoed van den derheden Heer Bartram. Ik vond iemant by hem die in Karolina woonde, en aangian- ^y verfchciden' byzonderhedeo aangaande dat Land mededeelde, waar- ^/^^/''''''wan ik 'er enigen ga gewageu. _ X. EER m •& ^. ■■■■.'■-■■,.. . . ■ j ' ^tnk g niaakt. Zyn vleefch. Ü y P H I L A D E L P II I A. 1748. lai- Teer, Pek en Ryft zyn de voomaamfte voortbrengfels van datgewcft. Voort- De grond is zeer zandig, en dus waflèn 'er vele pyn- en denncbomen, breng- waaruit men de Teer maakt. Men neemt daar gemeenlyk zulke bomen ^j^f -^ toe die van zelven dood gegaan zyn. Men weet daar niet, gelyk in Oo(l Bothnie , de bomen tot het Teerbranden op zulk ene wys te ge- bruiken, dat men 'er den baft op ene, en fomtyds aan verfcheiden' zy- den, eerft aflchilt. Op fommige plaarièn in Aar*//»* neemt men hier toe ook de takken. Het branden en koken gefchiedt, gelyk my de man het befchreef, op de zelve wys als in Finland. De Pek wordt uit de Teer op deze wys gemaakt. Men graaft enen kuil, enbefmeertdienvan binnen met klei , hier giö^t men de Teer in , en maakt 'er een vuur rondom , dat men brandende houdt tot dat de Teer de Hevigheid van de Pek verkre- gen heeft. Daar wierden in Noord yfmerika twee foonen van Teer gemaakt. Het eerfte is de gemene Teer, dezelve daar ik zo even van gefproken heb, en die uit de (lammen, de takken en de wortelen van zulke dennebomen gemaakt wordt, die al van zelven fterk uitgedroogd wa- ren , het welk in dit Land de gebruiklyklle wys is. Het andere foort maakt men dus. Men fcliilt de bomen aan enen kant en laat ze zo een jaar ftaan, gedurende het welk de harft uit de fcheuren voorden dag komt. Dan velt men den boom , en brandt hem tot Teer. En dit is de Groene Teer:, niet dat zy groen van kleur is, want de beide foor- ten hebben byna dezelve kleur, maar omdat zy uit groene bomen ge- maakt wordt, daar men de gemene Teer uit dorre bomen brandt. Het branden gefchiedt even als in Finland. Men gebruikt alleen de zoge- naamde Zwarte Dennen , want de Witten zyn hier niet goed toe. Daar- entegen zyn zy voor maften en planten uitmuntend. De groene Teer is duurder dan de gemene. Men klaagt reeds overal dat defiennebosfchen op deze wys geheel vernield worden. De Ryft wordt in Karolina fterk geplant. Zy flaagt het beft op moe- Ryll. xaflige gronden , die onder water gezet kunnen worden ,' en rypt daar bet vroegft. Waar men zulk enen grond niet vinden kan moet men enen drogen nemen, dog daar is de Ryft zo goed niet. De grond moet noic geniift worden. In Aarö/i»* wordt de Ryft in het midden van Aprjl ge- ' zaid en is ryp in September. Men plant ze op ryen gelyk de erwten, en " moet omtrent vyftien duim tullchen de rj'en open laten. Zo dra de plant opkomt zet men 't land onder water. Dit bevordert niet alleen het grocyen van de Ryft, maar doodt ook al het onkruid, zo dat 'er niet be- hoeft gewied te worden. Het ftroo van de Ryft wordt voor een uit- muntend voedfel voor het vee gehouden, dat het ook gaam eet. De Ryft vcreifcht ene hete lugftreek, en daarom wil zy in Firginie niet op- nemen , en nog minder in Pen/ylvanie ; de winters zyn in die geweften :mm h^nhr I&3 PENSYLVANIE. V > Ocner- fc'hakii iji den gromt. Voflcn. Grauwe Vullen. Unsfé Voslcn. Oor- iproiig. te koud en de zomers te kort. Meo weet in Karolina niet hoe van d^ Ryft ^rrak te maken. Zuid Karoliua brengt de meefte Ryft , en Noord Karolina de meefte Teer voort. De zelve Man verhaalde ook , dat hy onder in enen put vele ocfter- fchelpen gevonden had, wel zeventig Eng. mylen van de zee en vier van ene rivier. Zy lagen op ene diepte van veertien voeten. Het water van den put was brakagtig, dog dat van de rivier zoet. By het zetten van enen zaagmolen, anderhalve, myl vanene rivier, had hy eerft zand, en toen klei gevonden , die vol zat van oefterfchalen. Daar onder vond hy vele fneppen van zeevogeis, zo als hy ze noemde, die al geheel ver- fteend waren.. Dit zyn vermoedelyk^ Qlojfofetra geweeft. Men vindt in de Engel fche Volkplantingen twee foorten van Vojfen^ het ene grauw en het andere ros.. Maar in 't vervolg zal ik nog van an- deren fprcken, die men fomtyds in Kanada verneemt.. De grauwe Vos- fen heeft men hier altj'd.. Zy zyn in Penfylvanie en de zuidelyke Pro- vinciën gemeen ,^ maar vry zeldzaam in de noordelyken , waarom de Fran^ fchen in Kanada ze Firginifche Vojjen noemen. Zy doen geen kwaad aan de lammeren,, maar roven het gevogelte weg als zy maar kunnen.. Egter fchynt men ze niet voor een zeer fchadelyk dier te houden , want 'er ftaat gene beloning op het doden derzelven.. De Hoedemakers zoe- ken hunne vellen fterk , en gebruiken het hair. Ook voert men 'er kle- deren mede. Het vet gebruikt men tegens allerlei pyn in de leden. Men wil dat zy zo hard niet lopen kunnen als de roflèn. Zy worden fomtyds tam gemaakt, dog men houdt ze altyd vaft gebonden. De Heer Ca « TESBV heeft dit foort van Vollen befchreven en met zyne kleuren natuur- lyk afgebeeld. (*} Een van deze vellen koften in Penfylvanie twee fchellingen en zes pence. De Rollè Voflèn zyn hier fchaarfch , en volkomen dè zelve met dé Europifchen. De Heer Bartram en verfcheiden anderen verzekerden my, dat, volgens het algemene getuigenis der ^iWe», dit foort voor de aankomft der Europeanen hier niet bekend geweeft is. Maar aan^ gaande de wys waarop zy hier gekomen zyn heb ik twederlei berigt. De Heer Bartram heeft van de Inlanders gehoord, dat deze Voflèn niet lang na de aankomft der Europers^ kort na enen zeer kouden winter, waarin de gehele zee noordwaards aan toegevroren was , het eerft ver- fchcnen. Waaruit men wilde opmaken dat zy mifichien uit Groenland of ds noordelyke delen van Jfta oï Europa over het ys gekomen waren;. Dc^; de Heer Evans en anderen verzekerden my , dat het volgende be- rigt daarvan ook gegeven wierd. Een ryk H?er uit Nicutv Engeland y 4ie een groot liefhebber van 't jagen was,, bragt een groot getal V«i.<5- kx\. ■ i*) NaU Hijl. ofCurol. Vol. 2.. p.. 78. tab. 78. f'^]U I M P H I L A D E L P H I A. 1748. 123 feti uit Europa over, en liet ze op zyn landgoed lopen, op dat hy het vermaak van de Voflèjagt mogt konnen nemen. Q") Dit zou reeds in het begin gebeurd zyn dat Nituw Engeland door de Europeanen be- volkt werd. Van die Voilèn zouden alle de Roflè Vollen, die 'er zyn, afkomllig wezen. Zy worden nu onder de fchadelykc dieren gerekend, want zy vergenoegen zig niet, gelyk de Grauwen, met gevogelte, maar vreten zelfs de lammeren op. Om deze reden is 'er in Penfylvanie ene beloning van twee fchellingen beloofd aan hem die enen ouden, en van ene fchelling aan hem die enen jongen vos doodt. In de andere Provincies is het zelve vallgefteld. Hun vel wordt zeer gezogc en is even zo duur als dat van de Grauwe Voflèn. Daar zyn hier twee verfcheidenhcden van fFolven, die egter \'an Wolven» het zelve foort fchynen te zyn, fommigen zyn geelagtigofhelder grauw, en de anderen zwart of donkerbruin. De oude Zweden verhaalden dac in hunne kindfchheid, en nog meer by de aankomft hunner vaderen , 'er ontzaglyk vele wolven in het land waren, en dat men alle nagten hun gehuil hoorde. Ook verfcheurden zy dikwyls fchapen, varkens en an- der klein vee. Omtrent den tyd dat de Zweden en de Engeïfcben zig Kinder- hier neder gezet hadden, wierden ook de Wilden van de kinderziekte ^''^'^^^ . aangetaft, ene kwaal die zy van de Europeanen overerfden, en waarvan H^/^f^.^ zy van te voren niets wiften. Vele honderden ftierven 'er van , en de meefte Wilden van het toen zogenaamde Nieuw Zweden kwamen 'er door om. Op dien tyd kwamen de Wolven , gelokt door den ftank van 7.0 vele lyken, in zulke menigte te voorfchyn, dat zy alle die lyken ver- flonden, en zelfs de arme zieke menfchen in hunne hutten aantaftten, zo dat het klein getal dat nog gezond was genoeg te doen had met ze Q 2 ^ weg* (*) Geen van deze berigten is voldoende, en daarom ben ik van oordeel, dat deze Roffe Vosfen oorlpronglyk uit Afia zyn gekomen , waarfchynlyk van Kamfcbatka, waar dit foort gemeen is; dog dat dit al lang geleden gebeurd is, en dat zy zig dus allengskens in Amvrika verfpreid hebben, Misfchicn is bet waar dat de Wilden ze noit vernomen hebben voordat zig de Étnpert bier nederzetteden ; dog dit kan daarvandaan gekomen zyii dat zy van te vo- ren geen gebruik van derzelver vellen wiflen te maken. Dog toen die begon- nen gezogt te worden, leiden zy 'er zig op toe om 'er op te jagen , en , daar zy ze van te voren weinig gezien hadden , hielden zy ze voor iets nieuws. Het geen dit nog bekragtigt is, dat toen de Rujfen onder den KommandeurJ?e- ring op de Weftkuft van Amerika landden, zy vyfRosfe vosfen zagen, die zo mak waren dat zy iu 't geheel niet bang voor menfchen fchenen. Nu dit zou zeer wel te begrypen zyn , als vw ons voorrtcllcn dst zy gedurende vcrfchei- dcn' geflagten op ene plaats geweeft zyn , waar zy door niemant geftoord wier- den. Dog het zou niet wel te begrypen zyn, als wy ze afkoinfiig veronder- ftcllen uit een Land waar vele Inwoondcrs zyn , gelyk als omftrccks Kam" J'cbatka^ en daar zy gewoon waren gejaagd te worden, F, li i.j 4Eaefca«»tV> iiii»lini: =«8&i^^- 114 PENSYLVANIE. m ïiMS-^'m' .' i wcgtejagen. Maar fcdcrt dien tyd zyn ze verdwenen, zo dat men ze zelden ziet, en het gebeurt weinig dat zy enig kwaad doen. Dicfcliryfc men daaraan toe , dat het land nu beter bebouwd wordt , en dat men 'er velen van doodt. Maar hoger op in 't Land, waar het zo wel niet be- bouwd wordt, zyn ze nog overvloedig. Op de liuflen van Penfytvanie en New Jerfey blyvcn de fchapen 's nagts over in 't veld , zonder dao men voor de Wolven vrceft. Egtcr is 'er ene beloning beloofd van twin- tig fchellingen in Penfylvanie en van dertig in New Jerfey ^ aan hem die enen doden Wolf levert, en hy behoudt £arcnboven het vel. Daar zyn voorbeelden dat deze Wolven zo mak als honden gemaakt zyn. Wilde De wilde Stieren houden zig voomaamlyk in de bofichen van Karo- Stieren. Una op. De Inwoonders jagen *er veeltyds op, en zouten het vleefch in , gelyk gemeen oflèvleefch , en geven het hunnen Dienilboden te eten* Dog de huid is van weinig nut, hebbende te wy Ie poren om ze tot fchoe- nen te gebruiken. De arme nienfchen egter flapen op deze huiden ia plaats van bedden. Planten. Het Fiscum filament ofum^ (*) wordt in Karolina overvloedig gevon- den. De Inwoonders gebruiken het als ilroo in de bedden , en tot op- fchik voor de paarden. Het vee houdt 'er veel van. Ook is het goed. om in te pakken. Het Spartitim fcoparium (f) wies in den tuin van den Heer Bat' tram, uit zaad dat hy uit Ense land gekregen had. Hy zeide, dat hy *cr verfcheiden' planten van had gehad, dog dat ze van de koude gcllor- ven waren. Evenwel waft het in Zweden in het wild. Trufil'Is. Ook had die Heer enige Truffels, (§) die hy uit enen zandigen grond in New Jerfey gekregen had, waar zy overvloedig zyn. Hy vertoonde ze aan zynen Vriend xüi Karolina, en vroeg hem of zy de Tukka&oo der PFilden waren. Dog deze zeide van neen, en voegde 'er by, dat, fchocn de Truffels in Karolina zeer gemeen waren, hy ze egiernoit an- ders dan in melk tegens den buikloop had zien gebruiken. Maar van de TmWo- ^itkkahoo gaf hy ons de volgende befchryving.. Zy wafl in vele poelen boo. en moeraden in menigte. De varkens wroeten hare wortels op. De Wilden in Farolina zoeken ze ook op, terwyl zy door de bosfchen zwerven, drogen ze in de zon, malen ze , en bakken 'er brood van. Zo lang de wortel nog varfch is heeft hy enen brandigen en wrangen fmaak, dog die gaat 'er by het drogen af. Naar deze eigenfchappen te oorde- len , zou het de ^rum Firginianum (**) zyn. Na den maaltyd keerde ik weder naar de Stad.. . Ve- (♦) Een foort van Marentak, of bygewas op de bomen, (f) LiMN. Sp. PI. p. 709. (^) Lycoperdon Tuber Linn. ■ f ♦♦) LiNN. Sp PI. p. 966. ^'e^gclyk hier mede wat in 't vervolg van de Tabim eu ïuk(U> zal gezegd worden. % mi ; i \ < I» H I L A D E L P II I A. 1748. 1=5 VtLE Engeljcben en ZiveJen houden hier Byett^ die hun jaarlyksccn liycn tamelyk vooraccl aanbrengen. Zy flagen hier zeer wel. Hcc walch wordt het meeft aan de Kooplieden verkoft, dog de honig gebruiken de Eigenaars zclvcn. In 't algemeen wicrd *er vsütgefteld dat de gemene Bycn voor de aankomft der Europeanen niet in Noord Amcrik» bekend waren , maar dat de EnseifcUn ze het eerft hebben medegeliragt. Ook verklaren de IFitden dat hunne ouders noit enige byen , 't zy in de bos- fchen , 't zy eigens anders gezien hebben , voor dat de Europeanen hier enigen tyd gevettigd waren gcweeft. Ook hebben zy 'er genen anderen naam voor dan die van de Engelfcbe Vlieg. Tegenswoordig zyn zy zeer menigvuldig in het Land. Ègter heeft men opgemerkt dat de Byen, wanneer zy zwermen , zig altyd naar het zuiden en noit naar het noor- den verfpreiden. Het fchynt dat zy de landen de laatfte rtreek uit gele- gen zo goed niet vinden voor haar geikL Zy kunnen 't in Kanada niet houden , en fterven daar allen des winters. Het fcheen my toe dat zy in Amerika wat kleinder wr.;en dan in Zvieden. Tot nog toe heeft men ze niee in de bosfchen aan genen kant de Blauwe Bergen gevonden j hec welk my in de gedagte beveiligt dat zy hier onlangs eerll zyn. overge- bragt. Door iemani wierd aan den Heer Bartram verhaald, dat hy op zyne reizen in de boflcben een ander foort van Byen gevonden had , die y in plaats van den honig en het wafch in huisjes verdeeld te houden , die beiden onder een vermengd in enen zak by zig droegen. Dog dit be- rigt vereifcht opheldering en bekragtiging. Alle de oude lieden in Amerika geboren, die ik over deze zaak on- Vermin- derhield, ftemden hierin overeen, dat 'er tegenswoordig op ver na zo dering veel eetbaar gevogelte niet was als voorheen toen zy kinderen waren , en ^"" F" dat deze vermindering zigtbaar was. Zy zeiden zelfs, datzy reeds 'er ^^^^ * hunne ouders over hadden horen klagen, in wier jonge jaren de bayen, rivieren, en poelen van ^allerhande watervogels,, als ganzen, enden, en diergelyken , vol waren. Dog tegenswoordig ziet men 'er fomtyds niet enen cnkelden vogel op. Voor zedig of zeventig jaar kon een enig man wel tagtig enden op enen morgen fchieten , en thans (laat men dikr wyls te vergeefs op te paden dat er een enige kome.. Een negentig- jarige Zweed verzekerde my, dat hy in zyne jeugd eens drieentwintig; enden in enen fchoot gedood had. Zulk een geluk zal thans niemant hebben ; en men moet dikwyls enen gantfchen dag lopen om 'er twee of drie te zien. De Kraanvogels (*) kwamen in dien tyd by honderden: Q 3 in (*) Toen Kapitein Amadas , de cerlle En^el/cbman die oit in Noord /Imt' rika landde , voet aat. land zette , vlooz 'f » <>"' zyne eigene woorden te ge- bruiUen , zulk een trsep Kranen y meelt allen wit', op, onder zulk een ge- Jcbreuw , dat bat dnjr den 'u.eergalm verdubbeld zynde ^kek als of "tr een gebeel leger van rienfcben bard opfiireuvode» f. Ij r\ i'iC Kti van den vilcli. l' 1:: N S Y n V A N I K. in 't voorjaar over, dog tegenwoordig maar weinfg. De wilde Kalkoe» non en de Patrjzcn waren voorheen met grote tiocpen In de boflchen. Maar tegenwoordig is men moede van 't lopen eer men enen enkclden vogel kan d(H.Mi oplhian. Het is niet mocilyk de reden van deze vermindering uincvinden. Voor de naiikomll der Europeanen was het land onbebouwd en vol zware bos- illicn. De weinige inidcn^ die hier woonden, (loerden de vogels zel- den, /.y dreven genen handel onder zig. Zy kenden nog yzer , nog buskruid. I let hondeidlle gedeelte van de vogels , die toen daar zo me- nigvuldig waren , was overvloedig om het klein getal Inwoonders te voe- den. En wanneer men d.arby bedenkt hoe veel tyds zy belleden moes- ten om hunne kleine Maislandcn te bebouwen , om te viflchen , om op bevers, herten, beren, en ander wild te jagen, zal men ligt begrypcn Jat zy weinig om het Horen van 't gevogelte denken konden. Maar fe- dert de nankomll van zo vele Kuropeêtun zyn de zaken geheel veranderd. Ilct land is wel bevolkt, het gevogelte is gedceltelyk gedood, gedeelte- lyk verjaagd : in de lente worden de eyeren , en de oude en de jonge vo- gels zonder ondcricheid, weggenomen, dewyl 'er gene fchikkingen ge- maakt zyn die zulks beletten. En zo 'er al gemaakt waren , zoude geert van vryheid, die hier llerk hecrfeht, dezelven weinig doen in ogt ne- men. Maar fchoon het eetbaar gevogelte zeer verminderd is, zyn 'er anderen die eer vermeerderd zyn. Dit kan men eigenlyk het meell zeg- gen van een Ibort van Krayen , by de Engelfchem Zwarte ybgf/s (*) en by de Z'ivedeH Maiidicven genoemd. Ook hebben zig de Eekhoorns zctr vermenigvuldigd, welken zo wel als de evengenoetnde vogel op INlais azen , of teii minften *cr zeer qï geileld zyn. Naar mate nu de bevolking toeneemt , vermeerdert de bouw van de Mais ; gevolglyk wordt het vocdlcl van dit gedierte vermenigvuldigd. Voeg hierby, dat men liet zelve zelden eet , en dus niet hindert zig te vermenigvuldigen. Ook zyn 'er nog andere vogels welken men niet eet, die tegenwoordig byna al zo tairyk zyn als zy voor de aankomrt der Europeanen waren. De klagien 'over 't vcnninderen van het eetbare gevogelte waren doorgantfch rs'oord Jmerika gemeen. Oi'DR lieden hadden met den vifch even het zelve als met het gevo- gelte zien gebeuren. In hunne jeugd waren de bayen , rivieren , en poelen zo vol van vifch dat men in enen trek 's morgens vroeg gedaan zo veel ving als een paard Hepen kon. Maar tegenwoordig zyn de za- Vcw geheel veranderd; men vifcht dikwyls met al zyn want enen gant- fchen nagt voor genoegzaam niets. De oorzaken van deze verminde- ring (*) Blackhxrds, ciscnlyk Sbinin^ lirds, glinflcrendc vogels. F, Linn.ï- cs nocuu dezen vogel Graculu Quisci^a, F lï ! L A D li L P II I A. 1746. 12; f ing In den vifch zyn gcdccltelyk dczcivcn als die van de vcrmimlcringvnn het gevogelte , viflchende men nu gedurigcr en op mcerdcrhandc vvy/cn dan te voren. De talrykc molens op de Iicekjes en rivieren brengen hier toe ook iets by , want men hcctt opgemerkt dat de vifch de rivieren op- zwemt om zync kuit in lUUc wateren te fchietcn , en dac aU hy werken ontmoet die zynen voortgang Ihiitcn , hy terug keert en nimmer we- derkomt. Dit verzekerde my een ryk man van Bofton. In een zeker water van zyn' vader plegt men des winters en byna ook den gehelen zo- mer door een zeker Ibort nn I laringen te vangen , dog l'edcrt dat men tncn molen op dac water gezet luid , waren zy niet meer te bcfixiuren. Dus klaagde men hier overal over 't verlopen van den vileh. I Iet zel- ve zeiden fommigc oude lieden ook van de Ocrtcrs te Neiv Tork ; wanr fchoon die daar fteeds in ene aanmerkelyke menigte gevangen worden , en zy zo vet en lekker zyn als men ze wenfchen kan, zeggen alle de ocrtervangers dat zy grotclyks alle jaren verminderen. De waarlchynlyk- fte reden hiervan is het onophoudelyke vangen van dezelven. De Heer Fratiklin verhaalde my dat in den oord van Nieuw Enge- Wnanie- laHd^ daar zyn vader gewoond had, twee rivieren in zee vielen, waar- niiiiiicn van in de ene zeer veel haring gevangen wierd en in de andere niet een. '•i"iW'ii'i- Egtcr waren de plaaticn daar deze rivieren zig in zee Hortten niet ver y^j^iJ"" van malkander. Men had opgemerkt , dat, wanneer de hiu-itig in de lente kwam om zync kuit te fchietcn , hy altyd de ene en noit de ande- n; rivier opzwom. Dit deed den ouden 1 leer FrankUn Uill krygen to beproeven of hy niet zou kunnen maken dat zy ook in de andere kwa- men. Met dit inzigt zeitede hy zyn' netten uit toen zy kwamen om op te zwemmen en ving 'er enigen. Hy nam 'er de kuit uit, en bragt die zorgvuldig in de andere rivier over. De kult kwam uit , en fedcrt heeft men veel meer haringen alle jaren in dat water gevangen dan in het an- der, en dit blyfc nog zo. Dit geeft aanleiding om te denken, dat de \ifch altyd gaarne daar zyn kuit fchict waar hy zelf is uitgebrocid, en waar hy het eerll in 't water komt, als ware hy aan die plaatfen ge- wend. Db volgende waarneming is ook opmerkenswaard. Nicmant heeft voorheen gehoord dat men by Kaap Hinbpen kabeljauwen ving; men ving ze altyd aan den mond der Dellatvare , dog tegenwoordig zyn zy op de eerftgenoemdc plaats menigvuldig. En hieruit zou men kun- nen opmaken^ dat de vifch ook dikwyls uit eigen' beweging van ver* blyf verandert. Een Schipper, die in Groenland gcweeft was, verzekerde volgens zy- Vcrlmal ne eigene ondervinding, dat ten noorden de 70. gr. de hette veel fter- annraaii- ker was dan meer zuidvvaards. Micruit bedoot hy dat de hcttc onder ^^^Uroen^ icn Pool nog veel geweldiger zyn mocll ,, dcwyl de zon daar nog ''""'• langer- 'f S™ lm Ml i i isS r i: N S Y L V A N I L ;1! ' ; liet dutr. langer ronder onclcrc;aan blyft fchyncn. Ilct zelve met de zelve ge- volgtrekking had de Heer Frattklin ook van de Schippers te Bofion^e- hoord, die in de noordclykilc geweften van ons halfrond gcwccll wa- ren. Maar nog wonderbaarder is het geen hy vertlond van Kapitein l/eHry jftiins , die nog te JioJ!'7n woont. Enigen tyd op de kullen vnn Nieuw Engeland ene flcgic vangll gehad hebbende , zeilde hy meer noordwaards tot op de hoogte van Groenland. Op 't laatft kwam hy zo ver, dat ny menfchen vond die noit Europeanen gezien haddon , en het geen nog vreemder luidt , die geen kennis in 't geheel van het gebruik van 't vuur hadden , en , zo zy al die kennis gehad hadden , zouden zy 'er niets aan hebben gehad, dewyl 'er geen hout in dat land was. Dit volk at den vilch en het vleefch geheel rauw. De Kapitein ruilde van deze menfchen enige zeer zeldzame vellen voor fommigekleinig- heden. I ly heeft op het llerklle betuigd dat dit volk het vuur nice kende. Reeds is het bekend dat ver op naar 't Noorden nog bomen* nog llruikcn , nog enig hout te vinden zyn. Maar het is niet waar< fchynlyk , dat de Inwoonders van zulk een land den traan der viflchcn en het vet der dieren niet in hunne lampen branden en gebruiken zou* den om hun eten te koken en hunne hutten in den winter te verwar- men , byzonderlyk ook om gedurende hunnen winterfchen nagt van enige maanden ligt te hebben. Zoude biiten dit zulk ene duillcmiit wei te verdragen zyn? In verfcheidcn' gefchriften leeft men van een zeer groot dier , dat men in Nieuw Engeland en andere plaatfèn van Noord jfmerika vinden zou. In Ierland graaft men fomtyds lange en getakte hoorns uit den grond; en geen menfch in de wereld kent een dier dat zul- ke hoorns heeft. Dit heeft velen lieden aanleiding gegeven om te denken , dat zy van het in Noord ylmerika zo berugtc Moofe - deer waren , welk dier voorheen in dat Eiland zou moeten gcwceft zyn. Zelfe heeft men 'er uit opgemaakt dat Ierland voorheen aan Ameri» ka vafi gcwceft Is , of ten minften dat ene keten van Eilanden , die nu weg zyn , ene verbindtenis tufichen die twee geweften gemaakt heeft. Dit deed my onderzoek doen, of een dier met zo grote hoorns, als men het Moofe-deer geeft , oit in deze geweften gezien was. De Heer Bartram had veel onderzoeks hier naar gedaan , dog nicmant kon hem enig geloofwaardig berigt hier omtrent geven , en dus was liy van gedagte dat 'er zulk een dier niet was. De Heer Franklin verhaalde , dat hy , nog een jonge zynde , twee heeften gezien had die men Moofe-deer noem»?e; dog het ftond hem zeer wel voor dat zy van zulk ene grootte niet waren als zy moeften zyn geweeft , indien do hooms in Ierland gevonden voor hun gepaft zouden geweeft zyn : de twee beeften , die hy zag, wierden naar Bofion gebragt , om ze van daar ?. iW 1» II I L A D E L P II I A. 1748. 119 diar aan Koningin //nnê te zenden. De hoogte wa.s als die van een groot paurd, dog de l der Stad liepen veel kleine Mieren^ die haat verblyf of onder den grond of in de holtens der muren hielden. Hare gehele langte bedroeg ene meetkundige lyn. Zy waren zwart of don^ kcr rood. Zy nielden veel, even gelyk de Mieren in andere landen, van zoetigheden. De Heer Franklin toonde zig zeer geneigd te gelo- ven , dat deze dierqes op de ene of de andere wys malkander hunne ge- dagfcn konden doen weten. Hy beriep zig daaromtrent op enige on- dervindingen. Als ene Mier wat fuiker of iets anders vindt, loopt zy ten eerilcn naar haar hol heen^ Nauwlyks heeft zy daar ene wyl ver- toefd, of een gantfch heir komt 'er uit te voorfchyn ,. kruipt naar de gevondene fuiker toe, en vangt tcrrtönd aan dezelve by ftukkcn weg te liepen. Ene Mier behoeft ook maar ene dode vlieg hier of daar aan te treffen , die zy alleen niet wegflepen kan, of zy ylt naar huis, en na enige ogenblikken ziet men 'er meer voor den dag komen , en 't ge- vonden aas met gemene kragten wegvoeren. Enigen tyd geleden had de Heer Franklin in ene kaft een klein aarden potje met fyroop ftaan gehad, in de welke vele Mieren ingeflopen. waren, die de zoetigheid gretiglyk op aten.. Dog hy merkte het, fehudde ze daar uit, en bond den pot met enen dunnen draad aan enen fpyker aan den balk vaft. Maar by geval was 'er ene enkeldc Mier ingebleven. Deze vrat zig zat, dog konde niet .wegkomen. Zy liep lang, dog te vergeefs, her- om. Eindelyk vond zy den weg langu den draad naar den balk. Daar- van daan liep zy dea wand langs naar den grond. Nauv/lyks een Half uur daarna , kwam een grote zwerm te voorfchyn , trok naar de zolde- ring en lynrcgt op den draad aan.. Langs den zelvcn kropen zy we- der in den pot en gingen aan 't eten. Hier racde liiêlden zy zo lang aan PMILADËLPHIA. 1748. 133 9&n als 'er wat In was. Ondertuflchen liep de ene hoop den draad langs af, en de andere op. Een Man van aanzien , die zig lang in dit Land had opgehouden , ver- zekerde , dat hy federt byna twintig jaren door de ondervinding opgemerkt had, het geen ook anderen zo vaiUlelden, das het aanllaande weder in den gehelen winter hier gemeenlyk zo is als op den i . November ou- den ftyl. Is het dien gehelen dag helder , zo zal 'er dien winter niet veel fneuw en regen vallen. Maar is het den halven dag klaar en de andere helft betrokken , zo zal het begin van den winter fchoon , dog het einde en de lente ruw en onaangenaam zyn. Van gel y ken aard waren ook de overige voorfpeliingcn. üp andere plaatfcn heb Ik ook van d'ergelyke voortekens van 't weder gehoord. (*) Dog gelyk een goed oordeel het vertrouwen op do zclven verniindcrr , zo hebben ook de gedane aantekeningen aangaande het weder getoond boe dikwyls deze voortekens gefeild hebben. Pensylvanie is ryk aan bronnen. Men zal gemeenTyk ten minften aan enen kant van eiken bei^ ene bron ontmoeten, waaruit een helder wuter voortkomt. Dit water wordt dikwyls naar een klein llenan ge- bouw geleid , waar men het Uuit , en den grond doet ovcrftromen. Hier bewaart men des zomers niet alleen de melk, maar verkoelt 'er ook den wyn en andere dranken in. Vele landluiizcn waren ook zo aange- legd dat 'er een klein llroompje onder de keuken of de voorraadkamer doorliep, om het water by de hand te hebben. Niet alleen lieden van groot aanzien , maar alle zulkcn die enig ver- mogen bezitten, hebben gemeenlyk by hunne landhuizen vilclivyvers, waarin zy «altyd zoq; dragen dat de vilch varfch water kryge. Om de- ze reden waren de vyvers nieeft digt by ene bron. Ik merkte op verfcheiden' plaatien van dit geweft op hoe men mid- del will om veel gras op de weilanden te hebben. De weiden leggen Bic'ft. tulTchen de heuvels en de dalen , waar vele beekjes door llro- n-.en. Als de grond te nat is leidt men het meefte water in gruppen ?;'. Dog om voor te komen dat de hete zon het gras vcrdorrc, zoekt Men alle de naburige bronnen op, en leidt het water in alle de beekjes, die natuurlyk naar de laagtens lopen, langs het hoogile van de weiden, uit wellcen men des noods langs floten het water in de vlakte brengt, zo dat alle de weilanden bewaterd worden. Komt 'er ene wat al te diepe plaats tufTchen in , zo leidt men het water langs ene houten buis daar over heen.. En om het water des te hoger te hebben , heeft men R 3 . ' by (*) Zo'^aiiig is het onder amlcren by de Nederlanders aanfrenomcn gcvoc- fciv, iliit de winti ,die op don dai; (kr leute iiagt en dag cvening gcwaid heeft.,, zes weken zal aaaliouden K vvnyeu. I 1 Voorte- ken:; oiii- tr iit het weder. Rrot^- iiell. Vyvcrj. MfdHcf om liet gras te doen wallen» 134 !• E N , S Y L V A N I E. AVan- ncer liet loof af- valt. Eck- liourns. Grauwe Eck- hOÜHlS. by de bronnen zelvcn dyken gemaakt, waar mflthen het zig verzame- len moet, tot dat het die hoogte verkregen hebbe dat het door juift dien weg lopen moet dien men het voorgefchreven heeft. Somtyds heeft men zelfs wel ene Kng. myl ver het water over heuvelen en de tulTchen gelegene dalen , door middel van houten' buizen , heen , naar zulke plaatfen gebragt , daar men het hebben wilde. Ie mant die het niet gezien heeft kan nauwlyks geloven wat een fchoon gros op die wei- landen wart, byzonderlyk digt by die afleidingen, daar in tegendeel an- deren, waarmede men zo niet gehandeld heeft, 'er bedroefd uitzien. De weiden tulTclien de heuvelen leggende hebben mceft Uile hoger kanten , dus men het water ligt op de zelve leJdcn kan. De weilanden wierden gemcenlyk driemaal iedcren zomer gemaid. Dog de zomer duurt hier zes of zeven maanden. De. bladeren waren omftrceks het midden von November allen afge- vallen , zo wel van de Eiken als andere bomen , die gewoon zyn hun blad te widclen, en bedekten in de bolfchcn den grond wel zes duim hoog. Deze menigte van bjad fchynt de bovenfte zwarte aarde zeer te moeten doen aangi-oeyen. Egter is zy niet boven de drie of vier duimen dik in de boflchen , en onder dezelve legt ene fteenkleurige klei , gemengd met een zand van de zelve kleur. Het is zonderling dat een grond , die noit bebouwd is geworden, met zo gering ene zwarte aarde bedekt is. Dog liier van in 't vervolg nader. De Eekhoorns^ die hier in de boflchen zeer menigvuldig zyn, zyn van verlcheiden' iborten. Ik zal de geraeenflfin nauwkeurig befchry- ven. De Grauwe Eekhoorns zyn overvloedig in PenfylvaniCy en de an- dere delen van Noord /Imerika. Van grootte zyn ze omtrent gelyk de ZweedfcJjen , dog iets groter , en blyven altyd grauw. De bos- fchen , vooral in Penfylvanie , beftaan meeft uit bomen die hun blad laten vallen , en in dezen houden zig de Eekhoorns het liefll op. Ca- TESBV heeft hen , onder den naam van den groten afchgrawwen Vir- ginifcben Eekhoorn befchreven, en naar het leven afgebeeld. C*) De "Ziveden noemen hem Grao lekorn , en dit is het zelve met het En- gelfeb Grey Squirrel^ of Grauwe Eekhoorn. Zy hebben hun nefl: me- rendeels in holle bomen, en brengen 'er mos, ftroo, en andere buig- zame dingen naartoe. Hun voedzel is voomaamlyk noten, als hazel- noten, Cbinquapins^ kaftanjes, walnoten, M'or>'«o/^», en eikels. Maar de Mais is hun lielïle koft. De grond in de boflchen legt in den herfll vol van eikels en andere" noten. Hiervan verzamelen de Eek- hoorns enen goeden voorraad voor den winter, en bewaren ze in ga- ten, C*) Nat. Hifi. of CuroL Vol. 2. p. 74. tab 74. RAvSyn. Quadiup. p.2i5« o P II I L A D E L P II t A. 174??. r.:;5 ten, die ze graven, op verfcheiden' plaatfen, hier en daar wat. Ook dragon zy 'er veel van naar hunne nellen. Zo dra de winter komt, en de koude en fiicuw hen in hunne nellen fluiten , blyven zy daar verfcheiden' dagen binnen , en leven van den voorraad dien zy diar by een gebragt hebben. Zo dra het weder wat zagtcr is komen zy voor den dag , en graven een van de gaten open , waar in hun overige voorraad legt. Daar eten zy ten eerllen een deel van op, en dragen het overige naar het ncll op den boom. In de volgende winters merkten wy dikwyls op , d:u als het zagt weder geweert was en 'er ene ftrenge koude op ftond cc volgen, de Eekhoorns een dag of twee ftcrk door de boflchen herom liepen, deels om zig rcgc zat te vreten, en deels om hunne nellen met enen nieuwen voorraad voor de aanftaande koude te voorzien , gedurende welke zy t'huis blyven. Wanneer men ze dan in ene ongewone me- nigte herom lopen zag , konde men daaruit vry zeker ene op handen zynde vorll voorfpellen. De Varkens , die hier in 't veld lopen zo lang 'er geen fneuw logt om hunnen koll te zoeken , doen den armen Eekhoorns grote fchade , door hunne magazynen om te wroeten en den voorraad op te vreten. Zo. wel de Pf^ilden als de Europers doen hun beft om deze voorraadhuizen te vinden , dewyl alle de noten die 'er in leggen uitgczogt zyn , en niet alleen door en door ryp , maar ook niet wonnllekig. Zo is het ook met de noten en erkcls, die de Bofchmuis (*) in den herilt vergadert. De Zweden verhalen dat 'er in den langen winter van het jaar 1741. zulke menigte van Iheuw viel, dat de Eekhoorns niet by hun- ne magazynen komen konden , zo dat 'er velen van honger fterve» Bioeften. Ik heb reeds van de fchade gefproken die zy op-de Maïsvelden doem Zy doen des te meer kwaads om dat zy niet al het koom , maar alleeit het binnenlle en zoetllc eten, en al het overige te gelyk afbyten. Ik heb eens omtrent het eind van April , dat de Eiken in vollen bloei fton« den, ene menigte Eekhoorns hi de bomen gezien, fomtyds vyf, zes eti meer , op ell.cn hoom , die de bloemfteeltjes , een weinig beneden de bloem afbeten, en ze op den grond vallen lieten. Of zy 'er iers van- aten, of 'er enig ander gebruik van maakten, kan ik niet zeggen. Maar de grond lag vol van eikebloeifems , waaraan de fteel nog zat. Die - maakt dat de bomen zo veel eikels , ten nutte der varkens en andere die- ren , niet voortbrengen als zy anders doen zouden. Van alle de wilde dieren dezes Lands kunnen de Eekhoorns het ge- Mak ge- makkelykft getemd worden , vooral als men ze jong krygt. Ik heb ze maaktt zo- C*) .Dofwif e In 'c E«ge(/cZ) ; M«j Cr/c jaren 'enfyl' 'y ko- 1 ^ : in de if hun- 1 hun- lig ge- il weijil PHILADELPilIA. 1748. 137 wcefl; zyn , men 'er bezwaarlyk veel van vinden kan. Men beweerde hier ondervonden te hebben , dat als 'er zo veel Eekhoorns uit de bin- nenlanden kwamen de volgende winter gemeenlyk geftreng was. Dog dit is niet altyd zo, gelyk ik in den hcrfll van 1749. bevonden heb, wanneer 'er een groot getal Eekhoorns in de Volkplantingen afkwam , en cgtcr was de winter niet harder dan naar gewoonte. Dog het bleek dat hun verhuizen aan de fchaarfchhcid van noten en eikels in de boven- landen moeft toegefchreven worden. Om deze reden keren zy gemeen- lyk het volgende jaar weder naar hunne oude woonplaats te rug. Sommige menichen houden het vleefch van de Eekhoorns voor ene Hun grote lekkerny , dog anderen maken 'er in 't geheel geen werk van. De vlcclclr. huid deugt niet veel, alleen fnydt men 'er nog wel riemen uit, om dacUchuitl. zy redelyk tai zyn. Sommigen gebruiken ze om klederen te voeren by gebrek van iets beters. De Ratel/lang verflindt den Eekhoorn dikwyls ongeagt zyne gezwind- Betoverd hcid. Dit bandeloze fchepfel wil men dat dikwyls zo vlug een dier al- door da leen door zyne betovering vangt. Ik had noit gelegenheid van het te ||»tol- zien, maar zo vele geloofwaardige lieden verzekerden my 'ervan, ver- ^"S« klarende het met grote opmerkzaamheid zclven gezien te hebben, dat ik my gedwongen vinde een zo eenparig getuigenis aantenemen. Deze be- tovering gefchiedt op de volgende wys. De flang legt onder den boom waarop de Eekhoorn zit, hare ogen zyn op hem gevcftigd, ew van dat ogenblik af kan hy niet ontkomen. Hy begint een droevig gefchrei, het welk zo kenbaar is dat ieder die het hoort daaruit weet dat hy van de flang betoverd wordt. De Eekhoorn loopt enigen tyd den boom wat af en wederom op , dog altyd wat meerder naar beneden dan naar boven. De flang blyft van onderen hare ogen op het beestje gevelligd houden, met zulke ene aandagt dat men 'er omu*ent komende een groot geweld kan maken zonder dat zy het eens merkc. De Eekhoorn ondertuflthen komt al lager en lager, en fpringt op 't laatft der flange te gemoct, welker bek alreeds open is om hem in te zwelgen. Het arme beestjo loopt dan onder een naar gehuil in den mond der flang, die, als het niet te groot is, het in eens doorzwelgt. Maar is de proi te groot om in eens doortcgaan , zo belikt de flang het zo lang tot dat liet glad genoeg is om op eenmaal te kunnen doorgeflikt worden. Alle de merkwaardige om- llandigheden van deze betovering heb ik befchreven in de Ferhandelin- fren dei- Zwcedfche Komn'^lyke JVfaatfchappy der Wetenfchappen voor het jaar 1753. Dus wil ik hier ni c breedvoeriger wezen. Dczelveto- vcrkragc wordt aan de zogenaamde /.wart e >:>Y«»^ ook toegefchi'even, (*) De (*) „ Men liecft waargenomen „ tckentliicnlcIIccvFoRsTERaan, „datal- „ leen zulke Kekhoorns en vogels, «'Ie Imiiuc ncikii dii^t by de plaats iiclv o ij beu lilt (s> il r I' t:i '4/' 1': ;-;!*. ■' '"•■^ .■». j l|l PENSYLVANIE. lyk. Vliegen tic Kek- liuorus. Zvn zeer De Eekhoorns doen niet alleen ene mcrkelyke fchade in de Mals ten- Ichadc- wyl zy op 't veld (laat, gelyk ik reeds heb aangemerkt, maar zelfs wan- neer zy reeds in de fchuren is, want, als zy *er by komen kunnen, zyn zy in flaat in weinige nagten wel ene gantfche ton vol naar hunne ho- len te verflepen. Om deze reden heeft de Regering m de mcclle j4me- rikaanfcbe Volkplantingen ene beloning gezet op den kop van lederen Eekhoorn. Het fchynt onbegrypelyk zulk een geld als 'er in Penfylva- piej alleen van den i. Januari 1749. tot den i. Januari 1750. toe, voor Eekhoorns koppen betaald is. Toen de Afgevaardigden der Provincie verc^uderden klaagden zy allen dat hun fchatkill door alle die beloningen voor Eekhoorns koppen leeg geraakt was, want 'er ftond toen een prys van drie pi:nee op. In dat jaar waren agtduizend ponden St. Penfytva- rtifcb geld voor pryzen betaald. Dit is my verzekerd van een man die zelf de rekeningen had nagezicn. Vele menfchen, vooral jonge lieden, lieten al ander ambagt varen , en gingen naar de bolTchen om Eekhoorns te fchieten. Dog de Rege- ring heeft federt den prys tot de helft verminderd. De Fltegende Eekhoorns zyn een byzonder foort, en Ichyncn de zel- • ven te zyn die men in fommige delen van Finland v'mdi, en die door de Heer Linn/eus in zyne Fauna Suecica No^ 3^8. Sciurus volans ge- noemd wordt. Op zyn hoogft is de Amerikaanfche Vliegende Eek- hoorn ene verlcheidenheid van den Finlandfthen^ Catesbv (*) heeft hem naar het leven befchreven en afgetekend. Hy geeft hem ^n zel- vcn naam. Men vindt dit dier in de boflchen, dog niet menigvuldig. Zelden ziet men ze by dag, ten zy ze gedwongen worden door het Ho- ren hiuiner nellen zig te vertonen, want zyflapen over dag; dogzodrahet begint donker te worden , komen zy te voorfchyn , en lopen byna den gantfchen nagt. Zy onthouden zig in holle bomen; en by het vellen derzelven komen 'er (bmtyds zeven en meer van voor den dag. Door middel van een vel met het welk hen de Voorzienigheid aan hunne beide „ ben daar zulke (langen^^ komen, een zo naar geluid maken, en de takken zo „ op en neder lopen om daar door de aandagt der flang van Ininne jongen af „ te trokken , en dus gebeurt het dat zy dikvvyls zo uigt by de Hang komen , „ met inzigt niet om zig in haren mond te werpen , maar om weder te rug „ te lopen , dat de flanij gelegenheid krygt van ze te byren , te vergiftigen , „ en dus optevretcn. tón dit, denk ik, is ene genoegzame verklaring van , , deze gehele zogenanindc betovering. (*) Nat. Hifi. of CaroU vol. 2. p. 76. 77. tab. 7Ö. 77. Zie ook En- WARDs Nat. Hijl» of Birds tab. 191. Het is cgtcr nog zo uitgemaakt niet dat deze Eekhoorn dczdvc is met den Fir.lündJ'cben vn dien men in 't Nood- den van Afii vindt. De Amerikaanfcbe lieert enen platten penagtigen ftaart , en de Europifcbe enen ronden. F. U\ y. ^ ,-,*s • X' zy- riig van En- nict 00^- aart , P H I L A D E L P H I A. 1748. 139 zydcn voorzien heeft , kunnen zy van den enen boom op den onderen vliegen. Deze vellen (pannen zy uit als vleugels, en trekken ze weder in zo dra zy den naburigen boom bereikt hebben. Sommige mcnfchcn zeggen dat zy altyd horizontaal vliegen , dog anderen verzekerden dat zy eerft een weinig naar beneden gaan en dan weer ryzen , wanneer zy om- trent den boom zyn in den welken zy vliegen willen. Zy kunnen *t niec verder brengen dan vier of vyf vadem. Van alle de Eekhoorns zyn de- zen 't gemakkelykft te temmen. De kinderen nemen ze mede naar fchool of waar zy ook henen gaan , zonder dat deze dieren oit zoeken te ont- fnappen. Als zy den Eekhoorn wegzetten fpringt Ly hun ten eerden weder op het lyf, kruipt hun in den boezem, in de mouwen, of in de ploycn van de klederen, en gaat daar leggen flapen. Zyn voedfel is even het zelve als dat der overige Eekhoorns. In de bolTchen vindt men een klein foort van Elekhooms , by de Aardcck- Engelfchen Aardeekijoorns genoemd. Catesbv heeft ze befchreven *^"^^* en afgebeeld ("') onder den naam van Ge f reepten Eekhoorn, (f) Deze woont niet, gclyk de anderen, in holle bomen, maar onder den grond, daar zy, omtrent als de Konynen, holen graven, waar- Jiaartoe zy de vlugt nemen wanner zy onraad gewaarworden. Die holen gaan diep in den grond , en verdelen zig in verfcheiden armen , waar- van fommigen ook openingc. boven de aarde hebben , zo dat zy, wanneer het gat daar zy uitgekomen zyn mogt toegeftopt worden , enen anderen weg vinden om te ontvlugten. Maar in den herft, wanneer het blad llerk valt, is het waard om hunne verlegenheid te zien, als zy vervolgd worden, want dan, hunne holen door de bla- deren toegeftopt zynde , hebben zy veel werks om ze zo fchielyk te vinden. Dan lopen zy ginds en weder, als of zy den weg ver- geten waren, en fchynen niet te kunnen begrypen waar de ingangen van hunne holen gebleven zyn. Als men ze dan vervolgt, of in de handen klapt, blyft hun gene andere tovlugt over dan op de bomen te klouteren, het geen zy anders noit doen. Dit foort is in Pen- fyhanie veel talryker dan in de andere Provinciën van Noord Anw rika^ die ik bezogt heb. Zy zyn gemeenlyk zes duim lang, behal- ven hunnen krommen ftaart, en zeer dun. Het vel is roodagtig bruin, en getekend met \7f zwarte ftrepen, ene vlak op den rug _ ^ ■ S a en (*) Nat. Hifi. of Carol. vol. 2. p, 75. Zie ook Edwards Nat. Hijjt. «ƒ Birds t. 181. Dog dezen hebben den Vliegenden Eekhoorn in ene zit- tende geftalte afgebeeld. Men zal hem liler vliegenden in plaat vert den , nevens cmc nauwkeurige afbeelding van den Grwni Squirrel eekhoorn. Q) SciurusftriatuSf Zo heet hy ook by Linn^eüs» .,.. vertoond vin- of Aard" ..■/i''i ::h ® © ''l .'1 1 1 ".'f. f?' 'n 1 'wi i '1 l\S:i m WM j:[ tfÏ Jl ^M ■j.MJ.dM ^1 SI ' < ^m I ■ ■■^■#«»^,w 140 PENSYLVANIE. ■mr't en twee aan iedere zyde. Hun aas Is ivllcHoi welt , niais , eikels , nocen en dicru;elykcn. Zy kooni , vo^-, f^arlïr verzamelen ook ii) den herrtl hunnen win-yrvoorraad , en liewaren dien in Iniuiie holen. Als zy op ceti koomfbpei komen doen zy al zo veel Icliade als de muizen en ratten. LVIen heeft dikwyis opgemerkt, dat, als zy roj^i^e gcp;cten h:'.aden en dan weit kwamen te vinden, zy de regime over- gaven om den buik op nieuws met weit te vullen, als zynde meer- der naar hunnen linaak. Als men de Muis op 't veld inzamelt ma- ken zy hun werk van de airen aftebytcn , en hunne bekken niet kooni te vullen, zo dat hunn» wangen geheel opgezet zyn. Met dezen buit haallcn zy zig naar hunne holen. Iliiniic Ef.n Zweed, vry laat in 't najaar enen molendam doende maken, Lolcii. en duartoe de aarde van enen naburigcn heuvel gebruikende , ontmoet- te een hol van deze Eekhoorns, ily volgde den gang dien hy ge- vonden had, cp ontdekte enen anderen, die 'er, als een tak uit den hoofdllam, uitkwam, en byna tv;ec voet lang was, aan het einde van den welken hy ene menigte uitgczogtc eikels vond, die het klei- ne zorvuldigc dier voor den winter had opgelegd. Kort daarna vond hy enen anderen gang op zyde, gelyk aan den voorgaanden, dog die enen irayen voorraad van IVIais bcvattedc. Een volgende diende on\ 1'Iikorynoten te bewaren, en de laatrte gang, die ook de meell ver- borgene was, bevatte omtrent twee hoeden vol uitmuntende kallan- jes. Dr.s winters ziet men deze Eekhoorns zelden , levende zy dan in hiHine holen van den verzamelden voorraad. Evenwel komen zy nog wel eens op enen moyen dag te voorfchyn. Dikwyis graven zy in de kelders, waar- in-de landlieden hunne appelen bewaren, die zy dan ten dele opeten , en ten dele bederven , zo dat er weinig van overblyft. In de Mais gaan zy niet minder ruw te werk. Dog de katten zyn hunne grote vyandcn, die ze dood byten en opvreten , of ze hunnen jongen t'huis brengen. Deze Eekhoorns worden van gene menfchcn gegeten ; ook gebruikt men hun vel niet. Drr foort laat zig het minft raak maken ; want , fchoon zy al zeer jong gevonden zyn , is het nogthans gevaarlyk ze met de blote hand aante- raken, dewyl zy zeer Icherp byten als men niet oppaft. Verfcheidca kinderen, die veel moeite genomen hadden om ze te temmen , zeiden dat zy gene kans zagen om ze zo mak re maken als de andere foorten. I Iet bed gaat het nog als men ze krj'gt nog geheel klein zynde. Vele men- fchen hielden ze in koyen terwyl zy nog wild waren, om dat zy 'er zeer aardig uitzien. By ene andere gelegenheid zal ik van den zwarten en roodbruinen Eek- hoorn ipreken , die ook bier gevonden worde. - Den <«^ m^ en, gen. men Den VlJE'iibo- uicn. boom of Kalmia. Dien dag en de volgenden trokken wy verfcheiden zogenaamde Ki/is of kleine riviertjes over, die langzaam naar de Dellaware uic het land henen vloeiden. Als het ty in de Dellaware opkwam, zwollen deze droompjes ook een eind wegs. Voorheen moeten zy by den vloed veel breder gcweeft zyn, dog tegenwoordig worden zy door dyken belet de naburige weiden te ovcrftromen. Langs alle de rivieren waren hier dyken gelegd, zo dat het water by den vloed hoger was dan het land. In de dyken waren fchutdeurcn, waardoor men het water uit- en inlaten kon. Zy lagen fomtvds aan den bui- tenkant van den dyk, zo dat het binnenwater hoger zynde ze open drong, en het buiten water ze toefloot. DiüN nvond namen wy onzen intrek by enen Ziutedy genoemd Peur K*mbo. De Pynbomen die wy dc2cii dag gezien hadden, waren van dac foort dat dubbelde bladeren en langwerpige zaadhuisjes of pynappelen, met fchubbcn gedekt , draagt. (*) De Engelfcben noemen ze on- derfcheidshalven Dennen van New Jer/ey. Gemecnlyk zitten 'er maar twee bladen of prikkels in ene fchcde , gelj4c by de Ziveedfchen. Dog uit fommigc fcheden kwamen 'er drie. De zaadhuisjes hadden lan* ge Hekels, zo dat ze kwalyk aanteraken waren. In de verte zien 'er anders deze Dennen juid zo uit als onze Ziatedfcben. Uit dezelvcn werd zeer veel teer gebrand, waarvan ik hierna breder (preken zal. Zy deugen voor niets anders, nis allen te klein zynde. Als men ze voor palen in de aarde gebruikt, vergaan zy binnen kort. Zo dra zy geveld worden komen 'er wormen in. Men gebruikt ze egtcr om te branden in plaatfen daar men geen ander hout krygen kan. Ook maakte men 'er hier en daar fmidskolen van , gelyk ik in 't ver- volg verhalen zal. Dog 'o: is nog iets byzonders omtrent deze bo- men aantemerken, het welk nevens my vele menfcheh' bevonden heb- ben. In de grote hette des zomers zoekt het vee hun lommer veel meer dan dat van den Eik, of andere bomen, wier blad zeer dik is, en als het de laatden onder de Dennen gemengd vindt, gaat het al- tyd onder de Dennen ftaan, fchoon 'er ene betere lommer onder de anderen is; en wanneer 'er maar een enkclde \'an deze bomen te vinden is, loopt 'er zo veel vee onder als *er onder ftaan kan. Som- migen wilden hieruit opmaken dat de harftagtige uitwaaffèmingen van den Denneboom voordelig voor het vee zyn, en het meer genegen maken om onder dezelven dan onder andere bomen te ftaan. De Lepelboom (t) komt nolt tot ene grote hoogte. Wy zagen hem (•) Pinusfoliis geminis , Squavnnis conorum oWongoruw aculeatis. Q) Spoan tree. R A K o o N. 1748. >45 ticm dezen dag op vcrfchciden* plaatfèn. De Zwedeu gaven hem 4czcn naam, omdat de fFilden^ die hier voorheen woonden gewoon waren hunne lepels en fpanen van dit hout te maken. Ik heb zulk een lepel in niyn Kabinet, gemaakt uit dit hout door enen /Imeri- kaan, die op de zelve plaats waar nu Philadtlpbia (bat verfcheidcn herten gedood heeft, want in dien tyd was die plaats geheel bedekt met bomen en kreupelhout. De Et^tlfcbtn noemen dezen boom J^aurel, om dat zyne bladen zeer veel naar die van den Lsureeera/us gelykcn. De Ridder Linnaus heeft , volgens zyne byzondere vriend- Ichap jegens my, de goedheid gehad, hem den naam te geven van de breedbladerigen Kalmia. (*) Deze boom tiert het beft tegcns de heu- vels, vooral aan de noordzydc als 'er een beekje langs loopt; om die reden kan men ftaat maken Kalmiês te vinden wanneer men op cnc ftcile plaats komt waareen beekje omtrent loopt. Maar hy Haat veel- tyds vermengd onder de beuken. Hoe hoger de Kalm» tegens het noorden op den heuvel ftaat te minder groeit zy. Ik heb ze niec alleen in Penfylvanie en Neio Jerfey, maar ook, dog fchaarfch, in New Tork gezien. Ik vond ze noit noordelyker dan 42. gr. N. fchoon ik 'er zeer oplettede of zy 'er ook waren. Deze boom be- houdt zyne fraye groene bladeren den winter over; zo dat, wanneer de andere bomen al hun iieraad kwyt zyn, zy de bofichen met hun groen opluifteren. Omtrent Mai begint hy hier te bloeyen, en dan betwift hy den rang van fchoonheid aan alle de bekende bomen. De bloemen zyn ontelbaar, en zitten aan grote trollen. Voor dat zy opengaan hebben zy een fchoon rood; maar naderhand verbleekt ze de zon , zo dat zy geheel wit worden. Sommigen hebben ene rozekleur. Haar gedaante is zonderling, want zy gelyken veel naar een kroes der Ouden. Dog de reuk is zo aangenaam niet. Op fomniige plaaden was tncn gewoon op kersmis en nieuwjaarsdag de kerken met de takken van dezen boom, die /den dat het eni- ge jaren geleden te Londen in 't gebruik was geweeit de bloemen van den Sallafras als thee te drinken , om dat men het voor zeer gezond hield. Dog toen men begon te bedenken dat deze drank veel tegens de Venuiziekte gebruikt wicrd, fchafte men het af, uit vrees van kwade verdenkmg. In Penjylvanie plagten enige racnfchen de fpaanders van Ta dic <•) Naamlyk in de Dclcu van de jaren 1751. en 175a. ». ' 4 ï:i 148 NEW JERSEY. Dlfit en Crus* ï)mirt niaiir lcii jaar. Gtbrek. Mispcl- boDicn. die hout in de kaden te Icggctr, om lie moeten uit Iict wollen goed tfr houden. I)c wortel behoudt langen tyd zynen reuk. Ik heb 'er cnei% gczkn die wel vyf of zes jaar in ene lade gelegen had en nog zeer llcrk rook. Rambo, de Zweed ^ vertelde dat de Huilden voorheen allerlei leden mot den boll van den kallenjen eik rood plasten te verwen. En enige oude lieden bragtcn zig te binnen dat hier in t jaar 1 6i)-;'. een zo harde winter gewectl was, dac hec ys in de DtUaware twee voeten dikte had gehad. AoKE Helm was een dcrvoomaanrftc Zweden in dezen oord^ wiens Vader met den Zweidfcben Gouverneur Prinz herwaards gekomen was* Hy was over de zeventig jaar oud. Deze oude man verhaalde on:» dac in zyne kindiclihcid in de boflchen een zeer digt gras plegt te waden , wel twee voeten hoog , dog dat het thans zo verminderd was , dat het vee werk had genoeg te vinden., en dat tegenwoordig vier koeyen niet meer melk gaven dan toen ene , dog de oorzaken van de/c verandering zyn ligt te vinden. In de jeugd van den ouden Hilm was het land weinig bebouwd , en^ men hield 'er nauwlyks het tiende deel van het vee dat men 'er nu houdt,, dus had ene koe toen zo veel voedfel als nu tien. Verders , het meede gnu duurt hier maar een jaar, en. wad niet, gelyk by ons in Zweden het meede doet , ver- fcheiden jaren voort uit enen den zelven wortel. Dus moet men ieder jaar op nieuws gras zayen. Het groot getal van bceden nu verhindert het voonzayen dewyl zy het gras afeten eer het blo«ycn kan. Dus moet men zig niet verwonderen dat het gras tegenwoordig zo dun daat Dit maakc dat men , vooral des winters, op reis verlegen genoeg is met zyne paar*- den, en dat zo wel in Penfylvanie en MaryUnd als in Nvw Jerfey^ want het gras is ditor gantfch niet overvloedig aan te treffen , dewyl hec door het vee afgefchoren wordt eer het zaad fchiet. Maar verder noord- waards, als in Kanada , heeft men foorten van overblyvend gros ge- noeg. Zo wyslyk heeft het de Schepper gefchikt. Alle de koude ge- wefien moeden natuurlyk een duurzaam gras voortbrengen, dcwyl de iiwoonders, wegens den longdurigen winter, meer hoi voor hun vee behoefden. De zuidelykc landicliappen daarentegen hebben minder van dat foort van gras, vermits het vee dèn geheten winter over in hei veld blyven kan. Egter hebben vele voorzigtige lieden Europifch duur- zaam graszaad op hunne weilanden gedroid , het welk. daar zeer wel fchcen te dagen. De Per/tmon , of de by de Zweden zogenaamde Misfelboom (*) wies hier vry algemeen. Ik heb *erreedsLVangefproken,nogth>wszal ik 'er iets (*) Diosfyns ^rgfniana. h i R A K o o N, 1748. I49r i«9 byvo€gen. Zyne vrugtcn begonnen thans rj'p te worden , en tethaar te zyn. Men at ze nu gelyk ander ooft. Zy zyn zeer zo«c en Tappig, dog een weinig t*zamcntrclien- beid wezen van lie Limpyris Notlt/ura van LiNN.nus? Hkt JieM ^/(fuifolmm wies op waterige plaatièn hier en daar in 't fiex A- woud. Men nioell dit gcwaï onder de zeldxamen rekenen. I Iet blad mifü. blyft zomer en winter groen. De Zwerun ilrogen de bladeren, maken *'""•• ze tot poeder, koken ze in dun bier, en gebruiken ze in 't zyikwec. Mkn verwt hier rood met Brazttiehout en met een (bort van boom- Vcrw- mos, en blauw met Indigo. Om zwart te verwen plukt men de bladen Huticii. van de wilde zuring (*) en kookt ze met de Hot', welke dan gedroogd en op nieuws met Campecbebout en kopcrrood nckixjkt wordt. Dit zwart is zeer bellendig. Men (pint en weeft zeil' hier veel van de d.igc- lyklche klederen, en verwt die in huis. liet vlas wordt van velen ge- bouwd, en ilaagt wel. Dog de hennip gebruikt men weinig. Di; Rogge , de Weit , en de Boekweit worden met den fikkei ge- SikVcfs mnid, dog de 1 lavcr met de leis. De iikkels, die men hier gebruikt, en Scis- zyn hmg en (rnal , en het Icherpc Is met kleine landtjes van binnen bc- '*•'"• zet. De landen blyvcn een jaar braak leggen , en gedurende dien tyd weidt "er het vee op. Zki.fs de niet veel vermogende landlieden in dezen oord hebbetr hunnen boomgaard, min of meer groot volgens hunnen rykdom. De bomen zyn gemeenlyk Perfike - Appel en Kcrflèbomen. Wv verlieten deze plaats den 24. Nov. een weinig voor den middag, ^^crvolg en vervolgden onze reis, de Ziaeedfche Kerk te Rakoon voorhy, naarX'^J!,^'^ Peils jtroves. 1 Iet land aan iK'de zyden van den weg is zandig en ta- ^*** melyk vlak. Hier en daar ziet men, dog niet dikwyls, enige Landhoe* ven. D.\ar waren grote llreken nog cnkeld bofeh, meert uitverfchci- clcn füortcu van Eiken en uit llikory bomen bcrtaaudc. £gccr kon men in. {*) Rumex aceti}ftlla, , li k ,', . ' , i.ti ^'1 9fl NEW JERSEY. ff '* in deze boflthcn zeer wel voortkomen, »lfs ine: een rytuig, want men vond 'er weinig laag hout en (lenen in. Dog hier en daar lagen enige bomen , 't zy door florm geveld , of uit ouderdom omgevallen , die «nige verhindering maakten. Waame- Geourendb myn verblyf te Rakvon , nu en den gehelen volgenden mingen winter, deed ik myn bed om van de oude Zweden alle mogelyke onder- omtrcnt n'gtingte krygen, aangaande het toenemen van het land, en *t vermin- neme^n*^* deren van het water in deze oorden. Ik zal hier gewagen wat onderrig- vnii het<'"6<^" '^ kreeg. Ik geef ze zo als ik ze ontvangen heb, met maar wei- laiiii. nige aanmerkingen ; dus kan de Lezer daaruit zulke gevolgen trekken als hy wil. Een Zweed, King genoemd , meer dan vyftig jaren oud, hield zig voor overtuigd, dat, omtrent dezen tyd, de kleine meertjes, poelen, bronnen eii rivieren minder water hadden dan toen hy een jongie was. Hy kon vcrfcheiden meren noemen, die men in zyne jeugd met grote (chuiten bevoer, en zelfs in 't heetfte van den zomer water genoeg had- den , dog nu of geheel of voor het grootfte gedeelte droog waren , en die ten minden des zomers geen water meer hadden. Hy zelf had by gebrek van water den vifch zien derven ; en het (cheen hem toe dat het tegenwoordig des zomers zo veel niet regende als voorheen. Een man van zyne bloedvrienden, die omtrent agt mylen van de Dellawa- re af, op enen heuvel by een riviertje woonde, had eno) put doen graven , en op de diepte van veertig voet ene menigte van ocder en moflblfchelpen, van riet, en dukken van gebrokene takken gevonden. Ik vroeg hoe zy dagten dat dit alles daar gekomen was, en het ant- woord was, dat fommigen meenden dat alles daar reeds vs den zond- vloed af zo gelegen had, en anderen dat het land toenam. Peter R AMBO, een man van digt by de zedig jaar, v .zekerde my dat op verfcheiden' plaatfen te Rakoon, waar men puttei ander inzigt diep in den grond , gegraven had , men en moflèlfchelpen en andere voortbrengfels van de zee h* Somtyds had men dukken houts ontmoet ter diepte van waarvan fommigen verdeend waren , en anderen 'er u' agen als ver- brand. Op die diepte vond men eens ene grote lepel. Lowólq het ver- brande hout niet zwart geworden zyn door onderaardfcb minerale dam- pen ? Dog velen hebben 'er uit opgemaakt , dat Jm 'ka reeds voor den Zondvloed bewoond was. Dezelve man verhaalde niy verders, dat men ook ticcheldenen diep in den grond gevonden had. Maar zoude niet de deenkleurige klei, waaruit de grond hier grotendeels bedaat , hard zynde , voor ticcheldenen zyn aangezien ? Ik heb horen zeggen dat die klei, hard zynde, veel naar gebakken deen gelykt. Hy zei- de ook, dat de rivieren nog even zo hoog waren als men wid dat zy oit of met een menigte van . gevonden. ft'intig voet. R A K o o N. 1748. '53 tnt waren geweeii; maar in de kleine meenjes, in pcelen en vyVers was mcrkelyk minder water. IMaons Keen, een andere Zweed van meer dan zevenrig jaar, verze- kerde, dat, by het graven van enen put, hy, op de diepte van veertig voet, een groot (luk kaftanjenhout, en wortels en ilclen van riet gezien had, nevens ene kleiagtige aarde, gelyk die welke men gcmeenlyk aan het lb:and van zeeboereras vindt, daar men zout water heeft. Deze klei had den zelven renk en enen zoutagtigen fmaak. Hy en verfcheidcn' an- deren maakten daaruit op, dat al het land waar Rakoon en Penm-neck leggen van ouds geheel door de zee bedekt was. Ook was 'er op ene grote diepte ene tpaan, gelyk die der lFil4tH^ gevonden. SvEN LocK en IVillem Cthb^ beklen meer £n vyftig jaar oud, kwa- men daarin volkomen overeen, dat men op vele plaatfen hieromdreeks by het graven naar wellen zeer veel riet, het meed verrot, gevonden had ter diepte van dertig en meer voeten. En 'c werkvolk van Cobb zelven was in \ graven ter diepte van twintig voet op enen dikken tak geko- men, die hen belet had voorttegrian , tot dat men hem doorgehakt had. Het hout was zeer htffd. Ook is het zeer gemeen van niec diep in den grond ene menigte ce vinden van niet geheel verrotte bla- den van allerlei foort. By het maken van enen molendyk , enige jaren geleden, op de rivier waarby de kerk van Rakaon (hat, en het door- graven ten dien einde v»i ene bank, vond men dat die meed uit oeder- fchalen bedond, fchoon men bier meer dan honderdentwintig Eng. my- len van zee is. Zy, lièvens alle de Inwoonders van Rakoon, bifloten hieruit, zonder dat men het hun in 't hoofd gebragt had, dat deze land- drcck in oude tyden door de zee bedekt was gevveed. Ook verzekerden zy, dat vele kleine meertjes, die in hunne jeugd, zelfs in den zomer, vol waters waren, nu des zomers nauwlyks een beekje uitmaakten, uit- genomen by harde regenvlagen ; ^o^^ zy vonden niet dat de rivieren van water verminderd waren. AoKE Helm, een gryzaard van zeventig jaar, vond by 't graven van enen put eerd zand en kleine denen, en dat ter di.^ptc van agt voeten, daarna ene bleke en vervolgens ene zwarte klei. Op vyftien voeten vond hy een duk hard hout, en verfcheiden dukken van v uurdenen. Hy ver- haalde dat hy verfcheiden' plaatfen in de Dellawate kende daar men in zyn jeugd met fchuiten voer, en die nu m kleine Eilandtjes veranderd waren, .vn.rvan 'er fommigen byna ene Eng. myl lengte hadden. Deze Eilandtjes ontdaan uit zandbanken die zig in den droom vadzetten, waar- op vervolgens het water enige klei aanfpoelt, in de welke biezen be- giimen te groeyen, en dus wordt het allengskcns tot land. By ene zamenkomd van de oudde Zweden uit het kerfpel van Rakoon^ kreeg ik het volgende antwoord op de vragen die ik aan- V gaan- j,-.f.f«« . 154 NEW JERSEY. t rl^ gaande deze zaak deed. Waar men hier ook putten graaft vindt men overal ter diepte van twintig of denig voet vele oeilerfchelpen en Ct'ims. Op vele plaatfen lieeft men by *t graven ene menigte ge- vonden van biezen en riet, meeft alles onbefchadigd. Eens heeft men enen gehelen bondel van vlas ontmoet wel tuilchen de twintig en drieentwintig voet onder den grond. Het was al zo weinig befcha- digd als oi' het ecrrt onlangs onder de aarde was geraakt. Alle de mcnlchen ftonden verwonderd, kunnende niemanc begrypen hoe het daar gekomen was. Dog ik verbeelde ray dat die goede lieden d& ene of de andere Amehkaanfche plant, als het wilde Firginifcht vlas (*) of het Anürrbimm Canadenfe^ dat veel naar vlas gelykt, voor vlas aanzagen ; en het was ook opmerkelyk dat die bondel om- wonden zou gcwcell zyn. De Europers op hunne aankomft von- den nergens vlas in Amerika^ Hoe kon 'er dan een bondel van onder de aarde komen ? Gebrande kolen heeft men dikwyls in den grond gevonden» De korter , Erik Ragmlffon ,. had 'er velen van gezien. Ook heeft men dikwyls ter diepte van boven de twintig voeten takken en blokken houts ontmoet. Op fommige plaatfen had men fpanen by de ffllden in gebruik uitgegraven. En uit dit alles maakten zy op , dat deze landrtreek voorheen zee geweeit was. Dog men moet hierby opmerken, dat meeft alle die putten op plaatfen gegraven wierden daar ene nieuwe plantery wierd aange- legd, waar men het hout eerft had weggehakt, dat 'er miffchien vcr- fchciden' euwen gelhian had.. Uit alle deze aanmerkingen , en nog an- deren, die ik in 't vervolg 'er byvoegenzal , kan men opmaken, dat een groot deel van New Jerfey in overoude tydcn een gedeelte was van den bodem der zee, en naderhand voortgebragt is geworden door de modder, (lik en andere ftofFen, die de Deltaware met zig gevoerd heeft. Evenwel niaakt het uitftek by Kaap May, waarvan in 't ver- volg, deze zaak nog meer of min nog twyfFelagtig. Planten £)e gewalTen die hier zomer en winter hun blad houden zyn. De Ilfx AquifoUum , of Huift. De Kaimitt Lattfolia, de breedbladerige Kalmia:, De Kalmia attgufiifolia, de finalbladcrige Kalmia, een foort van dien eerften. De Magnolia glauca^ de Beverboom. De jonge planten van de- zen boom alleen behouden des winters haar blad, en de ouden niet. Het Fiscum album , het gemene Miftelboompje , waffènde gemecn- lyk op de Nyjffa aquatica, de Liquidambar flyraciflua, den Eik en de Linde , zo dat de toppen dier bomen 'er des winters gancfch groen van fchynen. De C*^ Limm Firginianum. . . ^ V die altyd rocn lyvcn : I m II R A K o o N. 1741^. ^55 De Afyrtca cerifera of de Talkboom. Dog van dezen behouden maar enige jonge bomen hun loof, de meelten laten hcc vallen. De Sparreboom. (*) De Denncboom. Ct) De Cuprejjut thyoidts, of de witte Jenever, anders de witte Ceder. De Juniperui f^irginiana^ de Rode Jenever, of Ceder. Verscheiden' Eiken en andere bomen laten hier in den winter hun blad vallen, die wat zuidelyker, gelyk in Karolina , het gant- fchc jaar door groen blyven. Men heeft opgemerkt dat de Europeanen in Noord ytmerika , het zy zy in Zweden ^ in Engeland j in Duitfchland, of in Holland ^ of zelfs in Amerika van Europeaanfcht ouders geboren zyn, hunne tanden veel vroeger kwyt raken dan in andere landen ; byzonderlyk had dit plaats omtrent de Vrouwen. Men zag dikwyls meisjes van twintig jaar , die reeds de helft van hare tanden verloren hadden , zonder hoop te hebben nieuwen te zullen krygen. Ik heb naar de oorzaak hiervan gezogt , dog ik weet niet of ik de ware ge- vonden heb. Velen waren van mening dat de lugt hier te lande na» delig was voor de tanden , en dit is zeker dat het weder nergens onbeftendiger wezen kan ; want een zeer hete dag eindigt dikwyls met ene fcherpe koude , en zo ook omgekeerd. Dog deze ver- «nderlykheid kan het uitvallen der tanden niet veroorzaken , dcwyl dit by de fVilden gene plaats heeft , die , fchoon zy in de zelve lugt leven , altyd witte en fchone tanden behouden , gelyk ik zelf gezien, en ook van vele anderen gehoord heb. D?ar zyn 'er die dit aan 't onmatig gebruik van vrugten en zoetigheden toefchryven; dog ik heb vele menfchen gekend die hierin geen overdaad begin- gen, en evenwel hunne tanden kwyt raakten. Ik begon het thee drinken, dat hier des morgens en des middags gefchiedt , te verdenken , het welk tegenwoordig vooral onder de Vrouwen zo gemeen is , dat 'er nauwlyks zelfs ene Boerin of arme Vrouw 'is, die des morgens geen thee drinke. £n in deze mening wierd ik beveiligd op ene reis, die ik deed in de oorden daar de Wilden nog wonen. De Generaal Major Johnfon verhaalde my toen, dat velen van de Wilden, die digt by de Europeanen woonden, ge- leerd hadden thee te drinken, en dat men opgemerkt had dat zulke Amerikaanfcbe Vrouwlieden, die zig zeer daaraan gewend hadden, even als de Europifche Vrouwen , hare tanden vroeg kwyt raakten , fchoon zy ze voorheen gantlch zuiver hadden gehad. Integendeel zulken die gene thee gebruikten behielden hare tanden toe enen ho- gen ouderdom. DoQ (♦) Pinus AbitJ. Q) Pinus fylveflrit» V 2 Ilct iiit- vallcndcr tamlen in Ameri- ka* Dog niet bv de iP'ilderu Of dit komt van het thee driukciK .,ii J5Ö NEW JERSEY. \li ! t Van liet vanu etcu. Koort- fen. Dog naderhand bevond ik dat het gebruik der thee niet de enige oor>> zaak van dit verlies der tanden wezen kon. Verfcheiden jonge Vrouws' perfoncn, in Europa geboren, klaagden dat zy hare meefte tanden wa- ren kwyrgeraaict zodra zy in ^«^ri/ta gekomen waren. Ik vroeg, of zy niet dageen dat dit vnn het menigvuldig thee drinken kwam , dcwyl men weet, dat ilerke thee de tanden als opvreet; dog zy antwoordden dat zy reeds begonnen hadden hare tanden te verliezen voor dat zy nog thee gedrotiken hadden.. Maar myu onderzoek voortzettende , vond ik ten hiattlen ene genoegzame oorzaak van dit uitvallen der tanden. Alle de^e Vrouwen bekenden dat zy zeer gefield waren om alles zo warm te eten als het maar mogelyk was. Dit was even het zelve met de andere Vrouwen in het land, die hare tanden veel vroeger verliezen dan de Mans.. Zy drinken veel meer thee des morgens en des namiddags dan de Mans,, wier bezigheden hun den cyd niet laten van lang aan de theetafel te zit- ten. Behalvcn dat, de Engelfche Mans geven weinig om thee,, maar houden meer van een kom punch. Als de Engelfche Vrouwen thee drinken gieten zy ze niet in de fchotejtjes, maar gebruiken ze zo heet als zy kunnen uit het kopje. De wilde Vrouwlieden volgen ze daarin ra. Integendeel, die ff^tldetiy wier tanden wit en gaaf zyn, eten of drinken noic iets warm. Ik vroeg verfcheide» van de oude Zweden of hunne Ouders en Lands- lieden hier ook hunne tanden zo vroeg verloren hadden, dog zy zeiden van neen. Bengtfon, de Kerkcraad van Philadelpbia ^ verzekerde my, dat zyn vader op zyn zeventigfte jaar perfikeftenen en noten met zyn tan- den kraken kon , ?n dit zal tegenwoordig niemant hier op die jaren on- dernemen. Dit beveiligt het geen ik gezegd heb, want in dien tydwas het gebruik der. thee in Noord Amerika onbekend. Gene ziekte is hier gemeenderdan die welUe dQ Eagel/cheMFever and ague noemen, ene koude koorts, die erf" ene alkdaagfche, andere- of derdedaagfche is. Dog het- gebeurt dikwyls dat iemant,die ene derde- dangf/he koortsgehad heeft, en ze ene week is kwyt geweeft,ene aUedaag- fc!ic in de plaats krygt,. en als die weg is, na enigen tyd, wedbrdoor ene derdedaagfche wordt aangetaft. De koorts, begint gemeenlyk op het laatft van Augullus of het begin van September, en duurt den herfll en den winter over tot aan de lente, wanneer zy geheel verdwynt. De Vreemdelingen worden 'er gemeenlyk het eerile of het t wede jaar na hunne aankomll van aangetaft, en veel llcrkerdan de Inboi3rlingen , zo dat zy 'er fomtyds aan fterven. Maar ais.zy 'er de eerde maal door- komen, zyn zy 'er gemeenlyk het twcde jaar, en fomtyds altyd vry van. Men zegt hier in 't gemeen dat de Vreemdelingen de koorts kry- gen. om zig aan de lugt te gewennen. De Inboorlingen van Europifche 9fkoinft hebben op foniuiigea plaatfen alle jaren een sanvai van koorts, dog *:H.,. R A K O O N. 1748. »5r ^og rommigen zyn 'cf (poedig van af, daar anderen zes maanden lang daaraan fukkelen, en enigen zelfs tot hunnen dood toe. De Wildem zyn 'er ook aan onderhevig, dog zo fterk niet als de Europeanen. Gee» ouderdom is 'er van bevryd; waar deze koorts hcerfcht ziet men 'ergry- zaards en kinderen in de wieg , dikwyis niet boven de drie weken oud , van geplaagd. Dezen herfll was zy hier veel llerkcr dan naar gewoonte. Zy maakt de menfchen zo bleek als doden en fchrikkelyk zwak, dog laat hun nogthans toe in de tulTchentydcn hunne bezigheden waartenemcn.. Het is zonderling, dat er alle jaren fommige ftreken zyn daar de koorts regeert , en anderen daar niemant 'er van weet. Ook zyn 'er plaatfen waar men 'er voorheen niets van plegt te weten, dog daar zynugemeen- dcr begint te worden. Vele oude lieden verzekerden eenftemmig dat de koorts noit zo hevig en aanhoudend was geweeft toen zy kinderen wa- ren als nu. Dog anderen, ook ruim zo oud als de eerften, waren vaa gedagte, dat de koorts voorheen naar evenredigheid der Inwoonders wel zo algemeen en zo fterk geweeft was, dog dat men in dientyd, toen 'er veel minder menlchen waren , en de pknteryen zo ver van nialkande- ren lagen, daar zo veel agt niet op had kunnen nemen; zo dat hec wanrfchynlyk is, dai de uitwerkingen der koorts altyd omtrent gelyk. geweeft zyn.. Hf,T is moeilyk de ware t)orzakcn dezer ziekte te bepalen; daaroorza- fchynen 'er verfcheiden' te zyn , en die niet altyd dezelven ; fomtyds , keu. en ik denk gemeenlyk , lopen 'er verfcheiden t'zanicn. Ik heb 'er Ge- neeskundigen over onderhouden, en zie hier wat zy 'er van dagten. Sommigen meenden dat de gcfteldheid van de lugt in dit land oor- zaak is van deze koorts, dog de meeften beweren dat zy veroorzaakt, wordt door de ftaande en rottende wateren; en dit Ichynt de onder^ vinding te bekragtigen. Want men heeft opgemerkt, dat zulken die in de nabnurfchap van moeraden en poelen wonen, of op zulke plaat- fen waar men een ftaand en ftinkcnd water vindt , genoegzaam ieder jaar de koorts krygen, en 'er veel ligter dan anderen van worden aange- taft. En dit gebeurt voomaamlyk in een jaargetyde, dat de wate- ren, door de onmatige hette het meeft uitwaaftèmen , en de lugt mee kwade dampen vervullen. Ook is de koorts zeer fterk op alle lage plaatfen , en waar tweemaal in de vierentwintig, uren het zeewater met het ty opkomt, en zig met het zoete, water vermengt.. Des zo- mers wordt men , over zulke plaatfen. reizende y dikwyis gedwongen zyne neusgaten toetehouden, uit hoofde van den ftank, dien de ver- menging van het zoete met het zoute water voortbrengt. Om deze reden worden de menfchen te Pcnns-neck^ en te Salem in Neiu Jev feyy waar de grond de gezegde eigenfchappen heeft, jaarlyks veel ilcikcc door de koorts geplaagd, dan die op hoger gj-onden wonem. V3 IfL- ' «, 153 NEW JERSEY. l*y lif • 'f: Indien iemant wonende op hoge landen, waar men vry is van de koorts, naar de lager landen trekc, kan hy wel ftaat maken van alle jaren op den gewonen tyd de koorts te krygen zo lang hy daar blyft wonen. Menfchen, die de frifchllc kleur hadden, uic de hoger lan- den naar de lagere verhuizende, en daar enen tyd lang blyvendc ver- toeven, hebben alle hunne kleur verloren, en zyn zo bleek gewor- den als doden. Dit kan cgtcr de enige oorzaak van de koorts niec wezen, want ik ben in lage landen gevvccft, daar veel ftaande wate- ren waren , waar de menfchen zeiden zelden van de koorts gekweld te worden ; dog deze plaatfen lagen twee of drie graden meer noord- waards. Anderen waren van gevoelen dat het onvoorzigtig en onmatig eten van vrugtcn zeer veel de oorzaak was van deze koorts. Dit heeft byzon- dcrlyk plaats omtrent de Europeanen die ecrfl: overkomen , en nog niet aan de lugt en de vrugten van Amerika gewend zyn, want zy die hier geboren zyn kunnen 'er meer van verdragen, en zyn egter niet geheel vry van ^e kwade gevolgen der onmatigheid. Ik heb hierover vele En^ gelfchen en Duitfchers uit eigen' ondervinging horen fpreken. Zy be- kenden het dikwyis beproefd te hebben , dat als zy eens of tweemaal nugteren van een watermeloen aten zy verzekerd konden wezen van bin- nen weinige dagen ene koude koorts te hebben. En het is merkwaar- dig het geen de Franfchen in Kanada my vertelden, dat de koortfen daar minder gemeen waren, fchoon men daar niet minder watermeloenen ge- bruikte dim in de Engelfche Volkplantingen, en dat men noit opgemerkt had dat zy koorts veroorzaakten ; maar dat wanneer men in 't kete van den zomer by de Illinoizen komt , een Amerikaanfcb volk , dat op de zelve breedte met Penfylvanie en New Jerfey woont, zy geen wa- termeloenen eten konden zonder de aanvallen ener koude koorts te be- fpeuren, en dat de fVilden hen ook waarfchuwden van zo gevaarlykene vrugt niet te eten. Doet ons dit niet denken dat de groter trap van hette in Pcnfyhanie en het Land der Illinoizen, beiden vyf of zes graden zui» delyker dan Kanada gelegen , die vrugt gevaarlykcr maakt ? In de Engelfcbe Volkplantingen heeft ieder Boer watermeloenen , die men on- der 't hoycn gebruikt, of gedurende het werken in den oogft, wanneer het volk niets in de maag heeft, om zigin de hette te verkoelen, ge- lyk deze fappige vrugt zeer frifch is. Ook eet men hier in den zomer zeer veel meloenen , komkommers, kawocrden, ^«(ïjA^/, moerbezien, tippelen, perfiken, kerflèn, en ander ooft, al het welk ook het zyne doet ter bevordering der koons. DoG dat de levenswys hier zeer veel aan toebrengt, kan men beflui- ten uit de eenparige berigten van oude lieden aangaande de tyden hun- oer kindfcbbeid, volgens welke berigten de menfchen in die tyden aan zo V 1 1^1 'I Ut ■> I R A K O O N. 1748. '5^ Xü vele ongemakken niet onderhevig en zelden ziek waren. Allo de ©ude Zweden verklaarden , dat hunne Landslieden die zig hier hec ecril nederzetteden enen hogen ouderdom bereikten, en dat hunne kinderen omtrent tot die zelve jaren kwamen; dog dat de kleinkinderen en de klcinkleinkinderen den ouderdom van hunne voorouders niet hadden be- feikt, en zo gezond en fterk op ver na niet geweert waren. Dog de Zweden leelden hier in 't begin zeer matig. Zy waren te arm om bran- clcwyn en rum te kopen , die zy ook zelven niet ftookten. Egtcr haddon zy fomtyds een goed llerk bier. Zy wiften ook genen cydcr te maken , die nu zo gemeen in 't Land is. Koffi, thee, chokoiaiu , waaruit zelfs nu het Landvolk ten dele zyn ontbyt maakt , waren onbekend. De mceften hadden noit fuiker of punch geproefd. De thee , die men nu hier drinkt , is of zeer verlegen , of met allerlei kruiden vermengd , zo dat zy nauwlyks meer den naam van thee verdient; gevolgelyk kan zy niet dan ene kwade uitwerking op zulken doen die dezelve in menigte gebruiken ; bchalven dat zy niet miflèn kan van de ingewanden te ver- flappen, daar zy 's morgens en 's namiddags byna kokend heet gedron- ken wordt. De ff^ilde», afkomeliiigen van de oorfpronglyke bewoon- ders dezes Lands , vcrftrekken tot een bewys van het geen ik zegge. T is bekend dat hunne voorouders, ten tyde van de aanltomll der £«- ropeanen , zeer oud wierden ; 't was niets vreemds van 'er lieden onder te vinden die boven de honderd jaar waren.. Zy leefden fober , en dron- ken niets dan water. Brandewyn, rum, wyn, en andere ttcrke dranken waren hun onbekend. Dog federt dat de Cbrijienen hun die dranken hebben leren drinken , en zy ze zo aangenaam gevonden hebben , berei- ken zulken die hunne lullen niet kunnen tegengaan niet de hell't van de- jaren hunner voorvaderen. EiNDELVK,daar waren 'er die beweerden, dat het uitroeyen van zo vele weiruikende planten , waarmede op de aankomrt der Europeanen d& boflclien vol waren , dog die het vee thans vernield heeft, kon worden aangezien als ene van de grote oorzaken van de voortgangen der koort- fen. De menigte dezer bloemen verfpreidde alle morgens en avonden; enen lieflyken geur in de boflchen. Het is derhalvcn niet \Tcemd' te denken, dat daardoor de fchadelykheid der rottige uitwaaflèmingen ge- matigd werd , zo dat zy zo gevaarlyk in dien tyd niet waren. Verscheiden* geneesmiddelen worden tcgens deze kwaal aangewend. Middc- De Kina was voorheen een onfeilbaar middel , dog tegenswoordig doet 'en daar zy aliyd die uitwerking niet, fchoon men ze hier voor zuiver en onver- ^'^Sen* valfchi bekomt. Vele lieden befchuldigdon die middel van iets kwaads in het lichaam agter te laten. Dog men heeft gcmeenlyk ondervonden , dat als de Kina goed was en terftonds in 't begin dei- koorts s^ebruikt wleid,, eer hec lichaam veriiwakc was, zy de koorts altyd verdreef, zo dat il ir i> tóo NEW JERSEY. i.'t tl dat de huiveringen niet weder kwamen, en men gene pynen nog zwaaree in de leden overliicid. Maar als de kwaal was Ingeworteld en dcLydcra ftcrk vcrilapt had, of dat zy natuurlyk zwak waren, verliet hen de koorts wel op 'c gebruik der Kina, dog keerde een veertien dagen daarna we- der, en dwong hen ze op nieuws te gebruiken; waarvan het gevolg dik- \v>is was pyn en ftyfheid in de leden en fomtyds in de ingewanden, waardoor zy belet wierden te gaan, welke pyn hun vele jaren byblccf, en dikwyls tot den dood toe. Deze kwade uitwerking wordt gedeelte- lyk aan den koortsball, dien men hier zelden onvervdfcht bekomt, en gcdecltelyk nnn de onvoorzigtigheid der Lyders onder 't gebniiken vaa denzelven toegcfchrcvcn. Een van myne kenniflèn was secr ervaren ia *t verdry ven van de koorts door de Kina, welke hy gaf zodra de koorts zig in 't lichaam vallgezet had. Dog voor dat hy ze gebruikte nam hy een zwectmiddel,dewylhy dit zeer heibsaam gevonden had. En gelykhler de koorts vecltyds van dien aard is dat zy niet doet zweten, zelfs niet in hare hcttc, moefl men door andere middelen de uitwaaiièming bevorde- ren. Ten dien einde nam de Lyder het middel op den dag van de huive- ring en moed dien avond zonder eten zyn. Den volgenden morgen moed hy in *t warme bed blyven, veel thee drinken, en wel toegedekt zyn , om (lerk te kunnen uitwaaflèmen. Dus bleef hy toe dat het zwe- ten ophield, verliet dan het bed in ene warme kamer, wafchce het li- chaam met bloed-lauw water, om het te zuiveren van de vuiligheid door het zweten veroorzaakt, ten einde die de poren niet mogte vcrlloppen. De Lyder wierd daarop afgeveegd, en nam eindelyk deKinavcrfchcidcn* malen op den zelven dag in. Dit wierd twee of drie malen herhaald, op de dagen na dat de zieke de koorts gehad had, en zy verliet hem ge- mccnlyk zonder weder te komen, en zonder dat hy 'er in 't vervolg bleek van zag. De fchors \'an den wortel des Tulpebooms (*) op de wys der Kina genomen heeft fomtyds de zelve uitwerking. Sommige menfchen fchillen de wortels van den Komoeljelïoom, (j;") en geven de fchil den zieken in. Verfcheidenen, die door de Kina niec geholpen wierden, zyn door dit middel genezen. Ik heb ook menfchen gezien die geholpen waren door zwavd fyn gedampt, met fuiker ver- mengd, alle avonden voor dat zy naar bed gingen, en alle ogtendcn voor dat ze opdonden , te gebruiken. Dit deden zy drie of vier malen in den tuUchentyd dat zy van de koorts vry waren , en namen 'er telkens wat warmen drank op, om de poeder te doen zakken. Dog fommigen von- den hier geen baat by. Anderen namen den gelen bad van den perfikeboom, byzonderlyk ^en van den wonel , en kookten hem in water, tot dat 'er de helft van ver» (♦) Liriodendrtn TuUpifera Linn. (f) Cornus fiorida. Linn. ft A K o o N. i;48. tit Vervlogen was. Hiervan nam de zieke eiken morgen een wynglas vol voor dat hy iets gegeten had. Deze drank heeft enen onaangenamen fmaak, en trekt den mond by een gelyk aluin; dog hy had vele men- fchcn te Rakooti geholpen, die andere middelen te vergeefs gebruikc hadden. Wedbr anderen kookten de bladen der Potent illa reptans^ of der Pot ent lila Canadenfis^ in water, en dronken *er van voor dat de huive- ring aankwam ; en het is bekend dat *er velen door geholpen zyn. Di^ Uewoonders van den ftroom Makawk , zo wei Amerikanen als Enropers , (lampen den wortel van het Geum rivale. Deze poeder wordt van fommigen in water gekookt tot dat het afkookfcl vry llerk is; an- deren gieten 'er maar koud water op, en laten 't enen dag over (laan; enigen mengen ze met brandewyn. Van dit middel moet de Lyder een glas vol nugceren nemen op zynen vryen dag. Men verzekerde dat dit een der zekerile middelen was , en de Kina overtrof. Die genen welken digt by de yzermynen woonden betuigden zelden of noit door deze koorts te worden aangetad ; dog wanneer zy ze eg- ter hadden , dronken zy het water uit bronnen die uit de yzermynen komen, en enen (lerken (laalfmaak hebben. Dit middel verzekerden ze my onfeilbaar te zyn. Anderen, die niet digt by zulke bronnen woon- den, trokken 'er voor enige dagen naar toe, als zy de koorts hadden, om het water te drinken, Plmitif. 1 '1 hm 1 ['.' I .y itf) NEW JERSEY. 'i' . , ■■ ' |r f" ' H'^:. l:: Oorza- ken. Philadcl- phiat. Wüde dnüven. te PiHHS'Mtck om hals geholpen , dog fai geen groot getal. Zy fchcen,. als ware het, cc ruilen, toe in den herfll van dit jaar 1748. wanneer zy (^ nieuw yütflytc begon te woeden, ledere weelc ilicrvcn *er van zes • tot tien oude menfchen aan. Het was ene ware P/r«ri//V, maar zy had de- ze byzonderhcid, dat zy met ene grote zwelling onder den (Irot en den hals en met ene belemmerde doorzwelging begon. Sommigen hielden ae voor aanllekend. Enigen verklaarden in goeden emil dat als zy in ene familie kwam, zy, niet alleen die in *i zelve huis woonden, maar ook zulken van de familie aangireep die *er ver van daan hun verblyf hiel- den. Velen zyn *er te PtHm-neck geweeft, die, zonder dat zy hunne zieke bloedvrienden hetogi hadden, de ziekte gekregen hebber, en *er aan geilorven zyn. Ik wU de waarheU htervan niet bctwiden, dog vind het gevolg niet gegrond. De ziekte woedde het meed in November. Egter flierven *er enige oude lieden den volgenden winter aan. Dog de kinderen liepen 'er tamelyk vry vaiu. De Geneeskundigen vonden zig int deze ziekte zeer verl^n«. Hbt is bezwaadyk de oorzaken van zo geweldige ziektcns juift te be» palen. Een oude Eugelfebe Heelmeeller ^rak *er dus over. ^Icn drinkt hier in den zomer veel punch en andere hete dranken, waardoor het bloed verdikt en de aderen in *t middenrif (*) opgezet worden. Tegen *t einde van Oékober en *t begia van November wordt het weder veran- dcriyk, zo dat het op den zelven dt^ nu heet dan weder koud is. Als de menfchen by dit veianderiyke weder veel in de lugc zyn krygcn zy dit ongemak. Ook is het zeker dac de lugt het ene jaar ongezonder is dan het andere , het vvslk van de hette en andere omftandighedenafhangt , en dit doet veel :, ^'^isc ziekte.. Hot is aanmerkelylc dat 'er in 't jaar 1728. en 1748., tt . ^i 70 vele menfchen tft Ptuns-neck Itierven, te Rakoo» weuiig doden iivarr.n , ichcon beide de plaatfen digt by malkan- der ie^n, en dezelve li^t en grondsgedeldheid hebben.^ Mm-PentCs meek legt zeer laag, en Rakoo» tamelyk hoog.. Te Penn*s neck woont men tdichen poelen en moeraflèn , waarin het water ftaat te rotten ; het is 'cir vol van bomen, die den ,wind afkeren. Ook wordt het water te Penn^s neck niet voor zo goed gehouden als te RakooM, fchoon 'ergeen ondericheid is in den maak. Het woedt daarenboven in fommige kleine droompjes brakagdg, als de Dellaware by den vloed opzet en *er in komt. Op de oevers vaik deze droompjes wenen vele Zivede», en gebruiken 'er het water van.. Den 3. December 1748. vertrok ik weder naar Pbiladelpbiay waar ik nog dien avond aankwam. In de boficben viiuk men overvloed van vecfcbeiden* foonen van /j wil- (*) Diapbragma». P H I L A D E L P » 1 A. 1748. 163 >vtldc Druiven. Een foort, aanmerkelyk door zyne grootte, wart Iti de poelen , en wurdt zeer gczogt van den Rakotn. Deze druif v^rnrdc van de En^rlfchtn l'opdruif (*) anders Potldruif^ geheten. Zy zyn hict nangcnntn vnn fmaak, en de Inwoonders eten ze zelden, dog U'el een klein foort van druif, die op enen drogen grond groeit. Mcti gcbniikt ze in den herfll rauw. Zy zyn aangenaam, een meng* fel van zoet en zuur. Sommigen drogen ze, en bakken ze in taarten, of zetten ze droog voor. Voorheen maakten 'er de Zweden enen tamelyk goeden wyn van ; dog hier zyn zy van uitgefcheiden. Eni- ge EngeijcbeH evenwel perflcn er nog enen Üeflyken drank uit, dieft 2y my verzekerden zo goed te wezen als de befte Franfibt wyn, en lanii; te duren. Om dezen wyn te maken, vefjamclt men de druiven van den ai. Wyn. September af tot den 11. November toe , dat is als zy beginnen ryp te worden. Men moet ze fnydcn by droog weder , nadat de dauw weg is. Zy worden afgeveegd. Een groot vat ftaat 'er gereed , waar* In of fyroop of branci"\vyn geweeft is. Dit maakt men wel fchoon, (laat 'er enen der boiieni. uit, en plaatft het op ene bekwame wys op ftukkcn houts in den kelcior , of in een warm vertrek omtrent twee voet boven den grond. De druiven worden in het vat gedaan, en« als zy wat gezonken zyn , >'oct men 'er drie of vier dagen daaraan weder nieuwen byi Een man gaat 'er met blote voeten in , en treedc de druiven» In omffent een half uur is 'er het fap al uit. Dan keert de man de onderden boven , treedt ze nog een kwartier \ en dit is genoeg om *er het goede vogt uit te krygen ; want langer te treden KOU ook de onrype dniiven doen breken , en den wyn enen kwaden fmaak geven. Dan dekt men het vat toe met een digt dekfel , of met twee dekfcls als men genen kelder heeft, of het weder zeer koud is. Dus laat men het vogt giften , en in de volgende vier of vyf da- gen werkt het zeer fterit. Zodra het gtitcn ophoudt wordt 'er een gat gemaakt omtrent zes duim van den bodem , en men tapt wat van net vogt 'er uit , tweemaal iedcren dag. Zodra dat klaar en bezonken is, laat men het vogt over in een kleinder vat. Van twintig boften druiven krygt men omirenr twindg gallons fap. Het kleine vat blyft ftil ftaan , en de moft gift voor de twede reis ; en dan is het noodza- kelyk dut het vat geheel vol zy. De fchuim , die zig boven aan het Tponsgat zat , moet *er afgenomen , en het vat gedurig weder opge- vuld worden. Dit duun tot omtrent Kersmis , en dan mag men hec vaatje floppen , op het laatfte is de wyn in Februari gereed en ge- botteld. Ook heeft men hier de gewoonte enige rype druiven in een X % vac (*) Foxgrapeu ï \% kt ?>: il ï\i 164 PENSYLVANIE. f i •■|- Voorte- kens ra- kciuie liet we- der. Het Vzcr den H'iUen onlie- kcnd. Dog niet het ko- per. vat te werpen om 'er azyn van te maken , die «eer goed \$. Vclco' naakten van deze druiven enen brandewyn, die enen aan};cnanicn finoak heeft , dog die egtcr nog lieflykcr is als *cr wat mifpclcn onder zyn. Het hout van deze wyngoorden is van geen gcbnilk, voor (lokken is het te bui.Kznnni. Als men in den Ham houwt, komt 'er binnen kort een witte imakclozc harll voor den dag. Men plant ze in velu tuinen om de prielen niet hun groot blad te dekken. Als hier, iu Mai en Juni , de wyngaardcn blocyen , gevco de bloemen enen ilcrkcn dcMi zeer lieHykcn en vertViflchenden reuk, die zig zclts op enen groten aN Ihnd vernemen doet. Om dien tyd in de bollchcn komende kan men uit dorzelver reuk bemerken ilat 'er wyngaardcn zyn. Hoc llrcng ook de winters zyn , doen zy egtcr den wyngaard niet aan. Elke druif is omtrent zo groot als ene crA^, dog wat meer zuidwaards hebben zy de grootte van ene gemene razyn, en enen aongenaamen fmaak. Bin- ren in het land maken zy gedurende een deel van. den herfll het voor- naamtle voedfcl voor de Heren uit , die op de bomen klonteren om de druiven te plukken. Men meent , dat als de wilde druiven zorg- vuldig aangekweekt en behandeld wierden zy groter en beter zyn. zouden. Ik zal hier van tweo voortekens aangaande het weder gewagen , waar aan men hier veel gclools lloeg. Sommigen wilden kunnen voorzeggen dat de aanilaande winter niet zeer gellreng zoude zyn , om dat zy in Oétober wilde gnnzun en andere trekvogels noiu" het zuiden hadden zien vliegen , die kort daar aan terug gekomen , en in groten getale noord- waards gevlogen waren. Inderdaad de. volgende winter is een van de gematigdllen geweelK £nigr lieden voorzeiden den 5. December, dat wy voor den avond van den 6. regen hebben zouden. De reden van deze voorzegging was, dat dezen morgen by het ryzen der zon zy uit hunne venllers alles zeer duidelyk aan de overzyde der Rivier had kunnen zien , zo dat alles veel nader by dan gcwooniyk fcheen te zyn, en dat diigemccnlyk een te- ken van regen was.. De voorfpelling wierd ook tamelyk juift ver- vuld. Voor de aankomd der Eurepeatien hadden de fVilden gene kennii aan het yzer, fchoon dat zeer overvloedig in hun land valt. Evenwel willen zy enigermate zig van het koper te bedienen. Enig^ Hollax^ i/f r/ bewaarden nog de overlevering, dat huune Voorouders, by hun nederzetten te Nevf Tork, \c\q Amerikanen ontmoet hadden, die ko- peren rabakspypen hadden, en die hun duor tekens te kennen gaven, dat zy ze in de nabuurfchap kregen. Naderhand werd de fchone ko- permyn ontdekt die op Second River tullchcn Jilizabcth-teivn en Net» Zork is. By het graven in deze myn vond men gaten waaruit enig ko- per P H 1 L A D E L P II 1 A. 1748. »r^ per p;ehaald wm , on cni;;c werktuigen , waarvan de ^merik»ntn waar- fchynlyk 7.\^ iK-ilicnd luiUicn om hot metaal voor hunne pypcn te kry- gcn. Zulke gaten in de Iht^cii zyn ook op lunimigc plaatlcn van yv«- Jylvami^ te weten bencikn NeiuaftU zcewaards aan, gevonden, en geven altyd te kennen dat 'er kt)jiererts in te vinden is. Sommigen lieb- ben /ig verbeeld, dat de Spanjaards, na de ontdekking van Mexiko^ langs de kuil van Noord Amerika gezeild , en nu en dan aan land ge- treden zyn, om te zien of 'er en. tluar, als men al veronderftelt dat zy dus langs de kuil gevaren zyn, konden zy onmogelyk ten ccrtkn de kopermynen vinden , en hielden zig waarfehynlyk niet op met dit erts, daar zy meer goud en zilver zog- ten. I Iet is dan genoegzaam zeker dat de ylmtrikaticn dei^c gaten ge- graven hebben.. Of zoude men durven vermoeden, dat de oude iVtf- ren^ lang voor de ontdekking vanCotoMBUs, hier aangeland zyn, en deze koperadercn gevonden hebben , toen zy naar het voortrefftlykt Wynland (*) voeren , waarvan onze oude overlevering , Sagor ge- noemd, fpreekt , welk Wynland ongetwyfFeld Noord Amtrtki was? Dog hieromtrent zal ik in 't vervolg gelegenheid hebben , myne gedag- ten beter te uiten. Het is aanmcrkelyk dat overal, daar men onlangs diergelyke gaten In de bergen gevonden heelt, welken duidelyk gezicn kunnen worden van menfchen gegraven te zyn, dezelven met veel aar- de bedekt waren , als of men ze voor de vreemden verborgen had wil? len houden.. Op langdurige reizen gebeurt het fomwylen dat het Bootsvolk enen VcrRiftU Vifch vangt dien nicmant kent, dog, alzo zy mecll grctij; naar vifch jro Vis-' zyn , maken zy zelden zwarigheid *er van te ettn , fchoon dit vccltyds te iclicii. ' veel gewaagd Is,, want fomtyds worden 'er wel vergiftige viflchcn ge- vangen. Dog men heeft ene manier om dezelven te kennen, gelyk my verfchciden' Schippers gezegd hebben, met, als de onbekende vifch ge- kookt wordt , een zilveren knoop , of een ander üuk zilvers, in den ketel te leggen , dit gantfch zwart zal worden als de vifch vergiftig is, maar zo niet, verandert het zilver niets. Die beweerden fonunigen zcl- ven ondervonden te hebben, (t) X 3. De (*") Zie hier over het zeldzame dog opincrkclykc werk pietiteld Torf^i JtiH'trin yinlandia. antiqux ,feu partis America Septentrionalis. Hafniat 1715. in 4". F. (f) Deze proef dóór middel van het zilver genomen vcreifcht dat het aï- kookfcl van den vifcli zo llerk zy dat het als een ontbindvogt op het zilver werken konnt, Miiar Haar kunnen vergiften wezen die op het zilver uiet wcr- lien.ea uog;tlians dodclyk zyn voor den menfch. Het voorzigtigfte zou by ge- volg. ff {• •ivii mé PENSYLVANIE. hl W^ ^' Rbode Island voor cue bril vcr- Icoft. Dlenfl* boilcii, Vr\'c Dienil- bodeii. ■. i De Heer FrattkU» en verfchelden' andere Heren verhaalden my, dat een ryke Jmerikaan , die Heer van Rbode Island gcweeft was, het zelve voor ene bril aan de Engelfeben verkoft had. Dat Eiland is grooc genoeg voor een geheel Vorftendom , en maakt een byzondcr Gouver* ncment uit. Deze Amerikaan wift de brillen naar waardy te fchatten; want inderdaad, indien zy zo gemakkelyk niet te krygen waren, zou- den zy uit hoofde van haar nuttig gebruik niet minder gelden dan de diamanten. De Dienfiboden^ die men in de Enffelfebe Noord Amerikaanfebe Volkplantingen gebruikt, zyn of viyen of (laven, en deeerften zyn nog twedcrhandcn. ZuLKEN die volftrekt vry zyn dienen by het jaar , en kunnen wan» neer zy willen hunnen dienft veriaten, dog wanneer zy dat binncns tyds doen lopen zy gevaar hun loon, dat vry aanmerkelyk is, te ver- liezen. Een knegi, die wat bekwaamheden heeft , wint tuilchen de zeftien en de twintig ponden Penfjlvanifche munt , dog op het land niet zo veel. Ene Meid wint agt of tien pond in 't jaar. Behalven hun loon hebben deze Dienftboden den koft , dog moeten zig van kle* deren voorzien. Krygen zy enig ftuk goeds, zy moeten 'er hunne He- ren voor danken. Servings Het twede foort van vrye Dienftlieden beihat uit menfchen die jaar- lyks uit Duitfchland ^ Engeland en andere landen overkomen. Dezen zyn alle jaren zeer talryk , oud en jong „van beide fexen; fommigen Vlieden de verdrukking waaronder zy zugteden ; anderen zyn uit hun va- derland om den Godsdienft verdreven ; dog meed allen zyn zy arm , en hebben geen geld genoeg om hunne vragt te betalen, die tuflchen de zes en de agt pond voor ieder is , en om die te vinden maken zy een be- ding met den Schipper, dat zy zig voor enige jaren zullen laten verko- pen als ?jy zullen zyn aangekomen. In dat geval betaalt hy die ze koopc de vragt voor hun. Dog dikwyls zyn het oude menfchen die overko- men, en dezen wrkopcn hunne kinderen, die dan voor hun zelven en voor hunne ouderen dienen moeten. Ook zyn *er die een deel van de vragt betalen , en voor het overige zig voor enen korten tyd laten ver- kopen. Hieruit blykt, dat de prj's der arme vreemdelingen in Noord jtmerika niet gclyk is, en dat de een langer dient dan de ander. Als hun tyd uit is , krygen zy een nieuw pak klederen en nog enige an- dere dingen van hunne Heren ; die ook verpligt zyn hen te kleden en te onderhouden gedurende den tyd van den dienft. Velen van de Duit' volg wezen van enen luft tegen te gaan die zo noodlottig zou kunnen zjm, niet alleen voor enigen uit het Scheepsvolk maar voor het gehele Scliip zcif» » ^oor het v»n zo vele nodige handen te beroveOt F« de P H I L A D E L P H I A. 1748. 167 Duitfebtrs brengen gelds genoeg mede om hunne vragt te totalen, dog willen zig Uever laten verkopen , met inzigt om gedurende hun- Ben dienft de taal en het land te leren kennen , om des te beter te weten wat zy zullen aanvangen als zy hunne vryheid zullen bekomen hebben. Zulke Dienftlicden worden boven alle anderen gezogt , om dat zy niet zo duur rj^ als de zwarte (laven , die wel eens zo veel Icoften ; en de knegts en meiden die zig by \ jaar verhuren zyn ook te duur, daar dezen nog kwalyk de helft kollen , want men geeft gemeen- lyk viertien pond ft. Ptnjylvanifeb geld voor enen perfoon die vier jaar Aenen moet , en zo naar evenredigheid. Dit foort van Dienftlieden noemen de Ét^eijebtn Sirvings.. Als men zulk enen Strving voor enige jaren gekoft heeft, en men hem weder verkopen wil, heeft men *er vryheid toe , dog blyft egcer vcrpligt hem by *t eindigen van de dienftjjaien het pak klederen te geven , ten zy men daaromtrent een verding met den tweden koper gemaakt hebbe. De Engelfcben en- hreu verkopen zig gemeenlyk voor vier jaren ; maar de Duitfcbers komen (fikwyls met den Schipper overeen, voor dat hy hen aan land zet, omtrent ene zdcere fom gelds voor een zeker getal perlbnen, en zodra zy aangekomen zyn gaan zy iemant zoeken die de vragt voor hun^ betalen wille.. Ter vergoeding geven, zy een of meerder van hunne kin- deren, volgen» de omltendigheden, voor een zeker getal van jaren. Eior delyk fluiten zy den koop met die hun het meeftc biedt.. De Zwarten maken het deide foorc van Dienftlieden uit. I^zen zyn Z en een hem loekc ver- gift P H I L A D E L P II I A. 174^. 171 gift te verloflèn. Wanneer d dog kon niets met zekerheid vaddellcn , want de liomcn lagen natir alle de dreken van het kompas. Ik oordeelde dan, dat elke wind, die van enen kant wait daar de wortels vergaan zyn en de boom weinig wedcr- dnnd bieden kan, den boom omver moed werpen. Op deze wys raken de oude bomen geduriglyk weg , en worden door jonge opgevolgd. Die omgevallen zyn legden op den grond te verrotten , en vermeerderen dus de zwarte aarde, waarin de bladen ook allengskens veranderd wor- den, die aan den gevallen boom zitten, of iederen herfd vallen. Het duurt enige jaren eer een boom geheel vergaan is. Als de wind *er enen met wortel en al uit den grond rukt, komt *er ene menigte van loflè aar- de mede, die 'er enigen tyd aanzitten blyft, dog eindelyk *er afvalt y en een klein heuveltje maakt , dat naderhand nog verhoogd wordt door de bladeren. Dus worden *er in de boflchen vele onefTenheden voonge- bragt, hoogtens en laagtens, en dus moet de hovende tuinaarde zig op fommige plaatfen ophopen. Alle de bomen verrotten niet even gauw. De Njiffay de Tulpeboom en Liquidambar vergaan in konen tyd. De Hikory duurt ook niet lang, en de Zwarte Eik valt eerder van een dan de Witte. Dog de omdan- digheden werken hier ook in mede. Indien de bad om het hout blyft zitten rot hy mede, en wordt van binnen geheel en al door de wormen opgegeten, zo dat in den tyd van zes, agt of tien jaren niets *er van over is dan ccn roodagtige bruine dof. Manr als 'er de bad afwas, konden de bomen dikwyls twintig jaar leggen eer zy vergaan waren. De fpoe- di- Wclkc boniL'ii het ccrll vergaan. W I L M I N G T o N. ir4». »ri> dige i^roei van enen boem, de grootte zyner poren, en de gedurige vcr> «nderingen van heet en nat weder in den zomer, maken dat een boom fchiclyker rot. Hier moet men by doen, dat allerhande foortcn van ge- korvenen gaten maken in de gevallene bomen , en düc dus de vogtigheid der lugt in de bomen indringt en de verrotting bevorden. De meetle bo- men hier hebben jaariyks afvallende bladeren. Velen van bun beginnen reeds te rotten tcrwyl zy nog ftaan en bloeyen. Dit maakt den boom hol , zo dat 'er vele dieren hunne nellen hi komen maken. Db Dtlhtvar* wordt vlak over ^ri/MMg/Mgerekcnt anderhalve £«^. Breedte myl breed te wezen , dog op het oog fcheen zy zo breed niet. In 't mid- vnn de •den zegt men dat zy van vier tot zes vadem diep is. DtlU" Db fchrynwerkers gebruiken , volgens hun zeggen, voomamelyk hct^*,[' ^^ zwan Walnoten , het wilde Kerflèbomcn en het gemarmelde Ahomhout. werkcrv Van de zwarte Walnotebomen is hier ene genoegzame menigte. Even- hout. wel worden zy van fommige onbedagtzame menfchen uitgeroeid , en de Boeren maken *er veeityds hun brandhout van. Het hout van den wilden Kerflèboom is goed en fchoon voor 't oog; het is geclagtig, en hoc ouder het vrerk is hoe fraycr het 'er uitziet. Dog net is alreeda bezwaarlyk te vinden , want het w'>rdr overal uitgeroeid , en nergens weder aangeplant. De Gemarmelde Ahom is ene verfcheidenheid van den gemenen Roodblocmigen Ahom , dog ook al fchaarfch. Men kan verTcheiden bomen vellen , zonder dat men het gemarmelde hout vindt. Het hout van den Liquid»mh0r wordt ook tot fchrynwerk gebruikt, dog krimpt als men het wat digt by het vuur brengt. Van de Sparren en de zogenaamde Witte Ceders bedient men zig ook om verfchddeno dillen te maken. D» Molenaars van den molen, die hier Hond, zeiden, d&c de aflèn Molen.', van de molenraderen uit den Witten Eik plegen gemaakt te worden, en dat zy drie of vier jaar goed bleven , dog de aflèn van Sparrenhouc duurden zo lang niet. De tanden der raderen en rollen wierden g^aakc van Wit Walnotenhout , om dat men hier geen harder hout krygen kan. Het hout van den Moerbezieboom wordt het allerbeft gehouden voos krammen en houvallen in fchuiten en fchepen. Des avonds voer ik van fFilminitoH af naar de overzyde aan het veer y' aan den kant van New Jtrfey, Den 1 3. keerde ik vroeg teru^ naar Rakotn, Rahm. Op vele bomen in de boflchen vindt men hier of op de ene zy- Boom- de , of in het mklden van enen tak , of rondom enen tak , ^^^^ meer of min grote knobbels of uitwaflèn. Somtyds is 'er maar een op ^''"* «nen boom. In de grootte is 'er een aanmcrkclyic verfchU, want fom- migen van deze knobbels zyn zo groot als een manshoofd, anderen we- ^er zyn kleia Somtyds is 'er een boom als geheel van bedekt. Dik. Z SI wyls !>;: È TU I y iSo NEW JERSEY. wyls zaten xy niet alleen aan enen kant, maar maakten een foort van; ring rondom den boom of den tak. Kleine bomen, niet boven enen. vadem hoog, liadden ook dik wyls zulke knobbels. De knobbels be- ftaan uit het zelve hout als de boom, en zien *er van binnen uit omtrent als geraanneld hout. Enigen waren egter ook hol. Als men enen knob- bel op enen kleinen boom openfnydt, vindt men 'er gemeenlyk vele klei- ne wormen in , die fomtyds ook gemeen z^ti in de grote uitwalTèn. Dit wyft ons den oorfprong der knobbels in 't algemeen aan. De boom> wordt van. een Infekt gclloken dat zyne eyeren onder den baft legt, en uit die eyeren komen wormen te voorfchyn, welken het fap uit de va» ten doen lopen, het welk allengskens harden tot enen knobbel wordt. Alleen de bomen die hunne bladen jaarlyks vallen laten hebben deze knobbels, en onder dezen vooral de Eik , vandewelkcn wederom de Spaan/cbe Eik de meefte knobbels heeft. Ook vindt men ze op den Ëslcheboom en den Ahorn. Voorheen maakten de hier gezetene Zwe' deu, dog nog meer é& Finlanden ^ fchotels, borden, en Uergelyke dingen van die knobbels die op den Efch groeiden. Dit vaatwerk, zeide men my , was heel aardig, en zag 'er uit als of het van gemarmeld hout was gemaakt. Die van den Eik kunnen hiertoe niet gebruikt worden', als zynde gemeenlyk wormftekig en verrot van binnen. Tegenwoordig gebruiken ?& Znoedtn die foort. van fchotels en borden niet meer, maar. hebben aardenwerk. S(Hnmige knobbels zyn van ene ongemene groot- te, en doen 'er enen boom gedrogtelyk uitzien. Diergelyke bomen treft men hier in de bollchen veel aan. (*) Wegen. De wegen zyn hier, naar dat de grondis, goed of kwaad.. In *tzand zyn zy droog en goed, dog op de klei deugen zy niet. Men is hier zeer nalatig in het onderhouden derzelven. Als een beekje niet zeer breed is legt men 'er niet eens ene brug over, en de Reizigers mogen zien hoe zy 'er beft overkomen. Dit maakt dat men op fommige plaat- fen by llerke ftoitylagpn gevaar loopt van te verdrinken. Als 'er een boom (*) In Siherii in *t Landfcliap Wiatha, in het Gouvernement vati Kazan^ maken de Inwoonders kommen en ander huisraad uit de knobbels die men daar veel op de berkeb'omen vindt. Zy worden gedraid , tamciyk dun ge- maakt, en met een feker foort van vernis overdekt, dat zezeerfrai maakt, want het goed ziet 'er geel uit, gemarmeld met bruine aderen, als of het be- fchilderd was. Het befte foort wordt zo dun gemaakt dat het half doorfchy- nend is, en wordt buigzaam in warm. water gelegd zynde , zo dat 'er aller- bande gedaantens aan gegeven kunnen worden, dog ais men het aan zig zelf Iaat en het koud geworden is, komt het weer tot zyn oude figirar. Dit Ibort van hout wordt in /iuyZand genoemd ^ii en het daarvan gemaakte hout- werk Kappowit Tcba/bki, Het is duur als het van het befte foort en wel ircnüftis. F». .■ , - •;, "i • / K A K o Ö N. 1748. i8'i wd (oom dwars over den weg vale, hakt men hem zelden door, maar rydt 'er rondom heen. Dit kan men ligt doen , dewyl de grond vry gelyk en zonder flenen is, 'er geen kreupelhout wad, en de bomen tamelyk ver van malkander (laan. Dit maakt dat de wegen zo veel bogten hebben. De Landhoeven leggen meed op haar zelven, en men vindt 'er zei- \VLMinV den twee by malkander le^en , uitgenomen op zulke plaatfen die als duipcu. fteden worden aangezien. Dit maakt dat 'er weinig dorpen zyn. Elke hoeve heeft hare akkers, weilanden en boflchen. Zou dit ook iets heb- ben toegebragt om de wolven uitteroeyen, dat men byna overal huizen en menfbhen vindt ? Twee of drie Landhoeven hebben geraeenlyk ene weide of een bofch in gemcenfchap; dog de meeden hebben elke hare toebe- deelde landen.. Al wie zig in 'r huwelyk wil begeven moet zyne drie geboden van Huwely- den Predikdocl hebben laten aflezen of een verloffchrift van den Gouver- ken, neur hebben. De geboden van de geringere menfchen alleen worden af- gelezen , aJ wat iets meerders wezen wil neemt een verloflchrift , waarin de Gouverneur verklaart de zaak onderzogt en niets gevonden te hebben dat het voltrekken der trouw hinderen moet, en dat hy gevol' gelyk hiertoe verlof geeft. Hy ondertekent het gel'chrift.- Dog eer het den verzoeker in handen wordt gedeld, moet de Bruidegom zelf ko- men vergezeld van een of twee brave mansperlbnen , die voor hem inftaan dat 'er gene wettige verhindering is opgekomen. Dezen moeten ecni getuigfchrift tekenen , waarin zy zig aanfpreeklyk maken en verbinden tot vergoeding van alle fchade die 'er door de klagten der Voogden, der He- ren ^ of der Nabedaanden des perfoons die zig in 't huwelyk begeeft, of van zulken aan de welken hy eerder verbonden was geweed, veroor- zaakt mogte worden y, want dit alles kan de Gouverneur onmogelyk we- ten. Voorts, dat 'er niets uit hoofde der aantegane egtverbintenis te ■vrezen is, en dat 'er niets is dat dezelve verhinderen moete. Voor een verloflchrift betaalt men te Pbiladelfhi» vyfentwintig PenfylvaniCcbt fchellingen, waarvan 'er twintig voor den Gouverneur en vy f voor zy^ nen Sekretaris zyn. Het verloffchrift luidt alleen aan Protejlantfcbt Geedelyken. De Quakers krygen een byzonder verloflchrift. Maar, vermits het zeer ladig wezen zou, vooral voor zulken die ver af van de .verblyfplaats des Gouverneurs wonen, om een verloflchrift in de Stad te komen en hunne boi^en medetebrengen., nemen de Predikanten op hec land een genoegzaam getal van verloflchriften enborgtogten in blanco in voorraad, die zy aan de zulks behoevenden ter hand dellen voor dea gewonen prys van vyfentwintig fchellingen, en iets daarenboven voor hunne moeite. Het dus verzamelde geld brengen zy den Gouverneur jals zy in de Stad komen, te gelyk met de borgtogten. iiieruit kan men Z.3 ojp.- , . .\,: l82 NEW JERSEY. ij",! Jaren van Alondig- licicl. Vcr- Ichcidcn- licid van Landaar- den in de Volk- plantin- gen. Bedrog liieniit ontlhan- V/cttcn lüerom- trcnt. opmaken, dat de Gouverneurs buiten hun jaargeld nog een tamelyk in« komen van hunne poft hebben. (^*) Volgens de Engelfcbe wetten is een mansperfbon met «yn eencn- twintigftc, en een meisje op haar agtticndc jaar mondig, en kan dan o-ouwcn zonder het verlof van zyne Ouders. Dog voor dien ouderdom kan het zonder toellemming van ouders of van voogden niet gefchieden. Men vindt in de Volkplantingen allerhande footen van landaanclen, zo wel van zulken die cmlangs uit Europa z^-y overgekomen, als van zulken die nog geen vall verblyf genomen hebben. Dus ge- beurt het wel , dat by het trouwen van zulk een paar de Bruidegom zegt dat hy voor het tegenwoordige nog geen geld heeft, maar be- talen zal zodra hy kan, en zig hiermede met zyn wyf weg pakt, zonder dat de Predikant oit het zyne krygt. Dit heeft gelegenheid tot ene gewoonte gegeven, die nu in Maryland gemeen is. Als 'er een arm paar getrouwd wordt, houdt de l'redikant op in het mid- den van het formulier , en vraagt waar is myu geldl (-j-) Geeft dan de Bruidegom het geld, zo gaat de Predikant voort, dog heeft deze het niet, zo wordt de trouw zo lang uitgefteld tot dat hy beter by kas is. Ryke lieden, van wie de Predikant gene zwarigheid heeft van zyn geld niet te ktygen, (laan aan deze onaangename vraag niet bloot. SciTOON een Predikant verlof gekregen heeft tot het trouwen van een paar , kan hy egter, indien hy niet voorzigtig is, in onaangename omllandig- heden geraken, want op vele plaatfen is 'er ene wet, die, niettegen- ftaande zulk een verlofTchrift, de magt van den Predikant zeer bepaalt. Hy mag een onmondig paar niet trouwen , indien hy niet verzekerd is van de toeftemming der ouders. Ook mag hy zulke vreemdelingen niet trouwen die verbonden zyn een zeker getal jaren te dienen zonder de bewilliging van hunne Heren. Indien hy zonder zulke toeflemming ene trouw verrigt , vervalt hy in ene boete van vyftig Penfylvani' f ebt ponden , alhoewel hy een verlofTchrift en den borgtogt heeft van twee mannen , want de Ouders en Heren ftoren zig niet aan die borgtogten , maar fpreken den Geeftelyken aan , die zyne fchade kan zien te herhalen op de genen die hem borg gebleven zyn. Dog mee de bewilliging van ouders of meefters kan hy zonder gevaar de trouw ver- rigten. Geen Predikant mag enen Zwart met iemant van Europifcbe af- komft trouwen, onder flraf van honderd pond boete, volgens de wetten van Penfylvanie» • HiEtt (♦) En dit is iets het geen waarfchynlyk het invoeren van BHrcIinppcn in Noord jlmrika^ waarop velen zo gefield zyn, zeer bezwaarlyk maken zal. (t) Wbcri ismyfeti i ü A jï m R A K O O N. 1^48. if{3 »» Hier heeft een kortswylig gebruik byfonr igehuwclyken plaats. Alseen Kors- man ftervende zyne weduw in armoede laac zitten, of zo, dat zy alle de ^^'>'';».. fchulden niet betalen kan met het weinige dat haar overblyft, en dat dit ii'^'J^"*'^" niettegenftaande 'er een man is die haar trouwen wil, moet zy trouwen in haar blote hembd. Door deze plegtigheid ftaat zy aan de fchuldci- fchers van haren overledenen man hare klederen, en al wat zy in huis vinden kunnen , af. Dog boven dat is zy niet gehouden him iets meer te betalen, als hun alles hebbende overgegeven wat zy had, lütgenomcn maar een hembd om haar te dekken , het welk de wetten van het Land haar niet ontnemen kunnen. Zodra zy getrouwd is , en niet meer tot den ecr- ften man. behoort, trekt zy de klederen aan die haarde twede gegeven heeft. De Ziveedfcbe Predikanten hebben verfcheiden bruids in zo een goedkope en lugtige kleding getrouwd, gelyk uit de regifters in de ker- ken blykt. Ook heb ik dikwyk van zulke huwelyken in de Engeljcbe Koeranten gelezen, die in de Volkplantingen uitkomen. Het volgende m 't byzonder zal ik uit ene aantekenen. „ Ene vrouw ging, met niets „ anders aan dan haar hembd, begeleid door hare naafte vrienden, uit „ het huis haars overledenen Mans naar dat van haren Bruidegom, die „ haar ten halven wege ie geinoet kwam met fraye nieuwe klederen , en in tegenwoordigheid van allen zeide , dat hy die aan zyne Bruid leen- de, en trok ze haar met eigen handen aan.,, Waarfchynlyk zeide hy haar die klederen te lenen , uit vreze dat als hy ze haar gegeven had de fchuldeifchers van haar eerden man mogten opkomen en ze haar ont- nemen , onder voorgeven dat zy moeft worden aangezien als tot den eer- llen man behorende, eer zy met den tweden getrouwd was. Het fchynt uit de volgende waarnemingen zeer waarfchynlyk , dat 'er Europe- voor de Zweden hier te lande alreeds Europeanen geweeft zyn , eo in 'r *"*" '"'^' vervolg zullen wy nt^ iets ter bckragti^ng van deze mening bybrengen. \^ ''^.'"^ De zelve oude man, Maom Keen, van wien ik alreeds gefproken neb, .,.^„. verhaalde my meer ji eens, dat toen de Zividm in de voorleden euw koiiift zig hier nederzetteden, en ene Volkplanting, Helfinghurg genoemd , (l^r Zvvc- op de Dellaware aanleiden , iets beneden de plaats daar nu Salem ftaat , ^^'"* zy op de diepte van twintig voeten enige gemetfelde putten vonden. Dit kon onmogelyk een werk der IVilden wezen , die gene gebak- ken ftenen voor de aankomft der Europeanen gekend hebbe», et» gevolgelyk nog minder wiftcn hoe die te gebruiken. De putten lagen wel op 't land, dog evenwel <^ zulke plaatfen aan de Deilaware die fomtyds onder water en fomtyds droog zyn. Dog feden is het: land zo afgenomen dat de putten geheel onder water geraakt zyn, en het Is zelden laag genoeg om de putten te zien. Toen de Zweden na- derhand op enigen aflhind van de voorgaanden nieuwe putten groe- ven, Tonden zy ia den ^ond enig gebroken aarden vaatwerk, en nog ge- I * I '; [/ ' i34 NEW JERSEY. gehele goede gebakken' ftenen, dieigclyken zy ook dikwyis onder 't ploe- gen hebben bovengehaald. En voor Hieruit, fchynt het, mag men opmaken, dat in oude tyden hier, Colum- of Europeanen of een ander befchaafd volk , door ftorm of anderfins moe- bu$ tyd. ten zyn naar toegcdreven, zigneei^ezet, (lenen gebakken, en ene Volk- planting gemaakt hebben ; dog dac zy naderhand zig met de Amerika» nen vermengd hebben , of door dezelven omgebragt zyn. Mifichien hebben zy allengskens door den omgang met de fVilden derzelver zeden en denkingswyze aangenomen. Men heeft de Zw^JiP» zelfs befchuldigd, dat zy alreeds halve Wilden waren, toen de Engclfchen hier in 't jaar i68s. aankwamen. En men ziet'nog wericelyk, dat de Franfeheny de Engelfcben^ de Duitfchers^ de HolUttderSy en andere EureperSy die vele jaren in afgelegene landfchappen , digt by de Wilden ^ gewoixid hebben, zo veel overeenkom!^ met dezelven kingen , zo in hun gedrag als denkwys, dat men ze *er alleen door hunne kleur van onderfcheiden kan. Dog de gefchiedeniflèn en overlevering der Wilden verzekeren ons, dat de genielde putten niet konnen gemaakt zyn ten tyde van Co- iumbus onderneming of kort daarna, dewyl de Amerikanen zeggen dat zy veel ouder zyn. Het geen ik hier aangaande deze putten gezegd heb, is my naderhand op nieuws door vcrfcheiden' Zweden verhaald. Tekens ^^i' 2^' December voorfpelde ons een oude Landman verandering aangaan- van weder, omdat de lugt op den middag zeer warm was, zynde zy 's de liet morgens zeer koud geweeft. Buiten dat maakte hy het zelve ^aruitop, dac de wolken zig om de zon zo hadden t'zamengetrokken. En de hier- {igter gevoegde waarnemingen zullen tonen dat deze voorzegging juid is vervuld geworden. Sctioon ieder oud wyf onfeilbare middelen tegens tandpyn waant te bezitten, waarvan de meeften vrugteloos worden aangewend, wiliknog- ^idpvn ^^^ enigen van die middelen aantekenen die hier gemeenlyk tegens dat * ongemak aangewend worden. Als de pyn ontfhat uit holle kiezen, fteekt men een weinig katoen in ene tabakspyp , doet 'er de tabak boven op , (leekt ze aan, en rookt tot dat het alles byna verbrand is. Onder 't roken komt de olie van de tabak in het katoen, het welk men 'er dan uimeemt, en zo heet als men 't verdragen kan tegens de kies legt. De vrouw van Kapitein Lindjey te Ofivego heeft my verhaald , dat de Iroquoizen in dit geval het volgende middel voor het befte houden , en zy had zelve het zeer goed gevonden. Zy nemen de zaadhuisjes van de P^ir- finifcbe Anemoue, zodra het zaad ryp is, en wryven ze aan ftukken. )an zien zy 'er uit zo ruw als katoen. Men doopt deze ftof dan in fter- ken brandewyn, en (leekt ze in de holle kies. De pyn gaat 'er gemeen, lyk van over. De brandswyn is bytende , en de jintmone zaden zyn ins. gf- veder. Midde- len te- gens m . ^^^fflRBnC'Ajtf •-« < !' t > •RA K O O N: lU^.' 185 tit de rhad kken. iftcr- lieen- lins. ■gclyks fcherp, gelyk de meefte zaden van bloemen die. te gelyk ósftami- na en de piftitta hebben. Dus helpt dit malkanderen om de pyn te verligten. Wy hebben ook vele zaden die de zelve eigenfchappen heb- een ds de jimerikaanfebe jinemone. Tëgens de tandpyn vergezeld met zwelling wierd het volgende mid- rand om aan het dikke einde. Om den fteel vaft te maken fpieet men se op, en Ibk de gefpleten* einden van den flok in den rand. van èea Heen, en bond dan de gefpleten* (lukken vail op malkander y omtrenc co als de Smids in de fpleten van den fteel d& yzeren byl valfanaken. Sommigen van deze bylcn hadden geen rand van boven y en het fchync dat zy die maar in de hand hielden om *er mede te hakken of te lloten, zonder dat *er een hmdvat aan behoefde te zyn. De meeden dezer bylcn , die ik gezien heb » beftonden uit ene harde rots t dog anderen waren gemaakt van enen handen , zwarten , fynen vuuHlcen. Als de IFildtn enen zwaren boom vell«) wilden, konden zy dit met hunne bylen niet uitvoeKn, dog bedkaden' zig dan van het vuur. Zy verbrandden de wortels van den boom, en deden hem dus tuimelen.. Maar op dat het vuur niet verder gaan mogte dan hun oogmerk was,, ftaken zy entee oude kppen aan een ftok ^ doopten die in 't water, en maakten eau den boom een weinig boven het vuur gelhdig me- de nat. Wanneer zy enen dikken boom tot een Kano wilden uichd- ten, lagen zy droge takken om den dam > zo ver zy den boom dag- ten hol te maken , en daken die in brand. In de plaats van <& - verbrand waren werden onderen aangebngt. Ondertuflchen waren zy gedadig bezig met den boom boven en onder het vuur, daar hy niet branden moed, natte maken. De boom hol gebrand zynde,.zover zy zulks verlangden, n:hraapten zy met hunne bylen, met fcherpe fdialen, en diergelyken, het gebrande 'er ai, en maakten de Kano van binnen glad.. Op deze wys gaven zy zulk ene gedaante 'er aan «Is sy goedvondem Ene Kano .?as gemeenlyk tuflchen de dertig en de veert% voet koig. Het voomaamde waartoe hunne bylen dienden •was de velden bekwaam ce maken voor hee planten^ der Mals ; want als zulk een veld, daar ly Mals telen wUden,. met hout bedekt was, hakten zy den b:^ rondom de bomen af met hunne bylen, nodfol in den tyd dat hy fai^ vm&. Dus verdorde de boom, terwyl hy geen voedfel meer krygen kon , en de bladeren belettcden de zonnednlen lüet langer door te fchiecen. De klcinder bomen wierden met geweld uln;erukt , en men roerde daarna de aarde met kromme en ftherpe takken om'. Meflèn. In plaats van meflèn behielpen zy zig met fèherpe dukken vuur* fteoi , quarts , of enig ander Ibort van deen , of met enen fcherpen fchulp, of een fcherpgemaakt been. Pylcn. Vooraan de pylen maakten zy dunne en hoekige dukken deen vad, ge. » V' -y H A K o o N. 1748. IS? i;cmcctilyk vmirftenen of quarcfen , dog fomtyds wel een ander foorCt üommigcn gebruikten de beenderen der dieren, of de klauwen van vo- gels of beeften. Enigen van deze oude werppylen zeer vry ftomp, cgter fchynt hec dat zy 'er vogels en beeften mede hebben weten te doden ; dog of zy door de kragc van den boog fterk genoeg voort- gejaagd wierden om diep in hec lichaam van een menfch door de klederen heen te kunnen indringen » kan ik niet zeggen. Men heefc 'er nogthans gevonden die zeer Icherp en wel gemaakt waren. Zv hadden (lenen ftampers omtrent een voet lang en zo dik als een mans arm. Dezen beftaan vpomamelyk uit een zwart foort van Heen, en wierden voorheen gebruikt om Mais te (lampen, het welk van over oude tyden af hun voomaamlle of enig graan is geweed, Zy had- den generhande foort van molens om het te malen, en witten niet wat voor een ding een molen was. Oude Franfebtn in Ktmada hebben my verteld , dat de ytmtrikanen ten uiierAen verbaafd Aonden toen zy de Fraufebeu den eerften molen zagen opregtcn» Zy kwamen, zelfs van zeer ver , in groten getale , om dat wonder te zien , en wierden niet moede van *er verfcheiden dagen by te blyven zitten om het te bekyken. Zy waren lang van mening dat hy niet van den wind, maar van geeften, die 'er binnen in zaten, wierd omgedreven. By het bou- wen van den eerden watermolen waren zy ook meer of min in de zelve verwondering. Voorheen (lampten zy al de Mais in holle bomen met de befchrevene (lenen (lampers. Velen hadden ze «venwei maar van houtv De zwartagtige (leen , waarvan de bylen en de llampcrs voor dezen gemaakt wer^n, is een zeer goede (lypfleen, en om die reden gebruiken de Emdfeben en de ZwtdiH diezelven , als Zy ze vinden, om hunne meil«n te wetten. Db oude ketels der tVtlden waren of van klei of van een (bort van iduflleen. (*) De eerden bedonden uit ene donkere klei gemengd in?c vritte zand- of quartskorreltjes , en in het vuur gebakken. Velen van deze ketels hebben twee gaten in den bovenrand aan elke zyde, waar- tloor men enen dok dak, en den ketel, zo lang hy kookte , boven hec vuur hield. De meeden hebben geen voeb T is iets zonderling», dac ^nen vxtti die ketels van binnen of van buiten verglaafd waren* Enige weinige oude Zwede» konden zig nog herinneren, du ^;de Huilden in zulke potten hadden zien koken. Zy zyn zeer dun, en van verfchillende grootte, fomtyds van enen groenagtigen, en fomtyds van enen grauwen duideen, en enigen zyn van een foort van vuurdeen. De bodem en de rand zyn dikwyls ruim een duim dik. Schoon de ^me" rikanen gene keraiis van yzer , daal , of enig ander metaü ^dden , .1;' •. Aa a widea O Lapis ollarit, '■■ .•■-...,.,..,. ..^ .^^^ K;tew,ji;,Wv- . Stam- pers. Ketels» k ' il» iVJi f! [ T' f; Il i'.^ \ 188 NEW JERSEY. \:l wiften zy evenwel deze (lenen ketels zeer aardig uittehollen. Tabaks- De oude Tatekspypen der »^$Ut» waren ook van klei , of vait pypen. duf- en flangedeen. Die uit klei zyn hebben de gedaante van de on- zen y dog zyn wat ruwer en niet zo wel gemaakt. De pyp is dik; en kort, naauwlykseen duim, dog fomtyds een vingec lang. DekleuB is byna zo als de onzen die wat lang gebruikt zyn. Die , welken uit. duflleen gemaakt worden, beilaan uit de zelve (lof als de ketels. Som* . migen van dezelven zyn tamelyk wel gemaakt, fchoon de fFilden nog yzer nog daal hadden. Maar behalven deze tabakspypen , vindt men nog een ander foort, die zeer vernuftig uit een zeer frayen roden duf- lleen , of een foort van (kmgagtig marmer gemaakt zyn. Dezen zyn. zeer fchaarfch en zelden in gebruik dan by de Saebems of Oudilen. der fflldeti. De fraye rode (leen, waarvaa die pypen gemaakt zyn,, is ook zeldzaam, en wordt alleen ia het land der lugouez gevondien,, die, volgens Vader Charlevodc, (*) aan de overzyde der Mijpfippi- wcmen. Ene pyp van dit foort wordt by de Jmirikanen veeltyds ho- ger geagt als een (hik zilvers van dezelve grootte.. Uit het zelve foort< van (leen beftaat gemeenlyk hunne zo. genaamde Pyp. van vr* twee harde droge van vuur (hdtken houts (lerk t^en» malkander te wryvcn, tot dat het hout be- te ma- gon te roken en daaitia in vlam vloc^. ^'"' Dusdanig waren de werktuigen die de Amtrikanen voor de aan- j^ng"^'" komft der Europer s gebruikten, voor dat zy geleerd hadden zig van het yzer te bedienen. Noord Amerika heeft overvloed van Yzerroy- nen. De Wilden woonden door het gehele land verdroid; en men kan vele plaatfen aanwyzen waar men thans yzermynen ontdekt heeft, daar nog geen honderd jaren geleden^ grote dorpen van Wilden, ge- ilaan hebben. Dus is het zonderling dat zygeen gebruik hebben weten te maken van een metaal dat zy overal onder hunne ogen hadden , eo. daar zy alle dag^n op traden. Zy woonden op plaadên daar men na- der- . i*) Journal biftórique i'im voyag/t dfJmtriqui. Tom. 5. Lettr. 13, ii) Calumet de f aixhy de Franjeben. R A K o o iN. 1748. 1S9 na- ier- éerhand yzerercs ontdekt heeft , en reisden vele mylen ver om ene elendige byl , een mes , of iets dicrgelyks van (leen te krygen. Zy moeden verfcticiden dagen te kefte leggen om hunne werktuigen fcherp te maken , met ze tegens ene rots of andere (lenen te wryven , en wierden dan nog kwalyk voor hunnen arbeid beloond, v;ant zy kon- den nimmer met hunne bylen enen dikken boom vellen , en bezwaar- lyk konden zy *er enen kleinen mede ombouwen, tlec was hun on- moeclyk met die bylen enen boom uittchollen, of hei^onderdde ge- deelte van het werk te doen dat wy met onze yzeren bylen verrig- tcn. Hieruit ziet men hoe nadelig de onkunde , of de dwaze verag- dng is van nuttige konflen. Men vindt hier een genoegzaam getal van Hazen , dog zy zyn Hozciu veel kleindec dan de Europifcben en niet veel groter dan onze Kony- nen. Zy blyven zo wel des winters als des zomers grauw , gelyk de onzen maar des zomers zyn. De tippen hunner oren zyn altyd grauvr en niet zwart ; de (laart is ook in alle^ jaargetyden grauw van boven. Zy jongen veiicheiden* malen in het jaar. In de lente le^n zy hun- ne jongen in hollen bomen, en' des zomers, in Juni en Juli, in het graSi Wanneer zy verraft worden nemen zy gemeenlyk hunne (chuil- plaats fai holle bomen, waar men ze met een (lok mee een haak van voren uithaalt , of door een gat in den boom te fnydcn , of door rook rondom den boom te maken uit dryft. In alle die gelegen- heden heeft men *er honden by van doen. Deze hazen bycen noic , en men lun ze zonder gevaar aanraken. By dag zitten zy gemeenlyk in holle bomen, en komen *er zelden uit ,. ten zy ze door menfchen of honden geftoord worden ; dog 's nagts gaan ze uit om voeder te zoeken. By fl^ weder ,. of als het fneuwt , le^en zy een dag of twee (UI,, en wagen zig niee buiten hunne fchuilplaatfen. Op de kool- landen doen ?!y grote fchade; en de appelbomen moeten oneindig veel van hun lyden , want zy fchillen ze di^ by den grond geheel af. Men fiemt hierin overeen, den. winter, ene menigte van vloyen. (*) Aa. 3 ' Muif (♦) Uit deze befchryving blykt klaar genoeg dat deze Hazen een onderfchei- den foort zyn van onze rosagtige grauwe Hazen, zo wel als van die welken in de noorder delen van Europa en Afia gevonden worden, die des winters wit zyn, met zwarte tippen aan de. oren, dog des zomers ccn grauw vel hebbeu. 1^0 NEW JERSEY. l IV i Muizen. MuiZF.N vnn het gemene Coon vond men hier te lande in de (leden m op 't veld, en dat in zulke menigtcns, dat zy hier, even als in ande- Te landen, zeer veel fchade doen. OtDMixoN(*) verhaalt dat 'er nog muizen nog ratten in No^rJ Amerika geweeft zyn , eer zy met éê fchepen uit Eurtp» overgekomen waren. Hoe ver dit waar is weet ik niet. Dog dit is zeker, dat ik op vele woede plaatfen, waar noit een mcnfch gewoond hccft^ velen van 't gemene foort van Muizen doodge« (lagen heb, dl» in de (p'of2n der beiden zaten. En is het waarfchynlyk dat alle die Muizen, die Qoor alle de binnenlanden verfpreid zyn, van die zouden afkomUig wezen die uit Europa zyn overgebn^? Rotten. ^^ Ratten kan men ook onder dat gedierte rekenen (kt veel kwaads in dit land doet. Men vindt ze en In de lieden en op het land. Zy zyn ' van de zelve grootte als onze Katten, dog anders van kleur, want zy zyn grauw wat naar het blauwe hellende. Ik vroeg de Zweden of zy hier al voor de aankomfl der Europeanen geweell waren dan niet, dog kon geen voldoend antwoord erlangen. Allen kwamen zy daarin over* een, dat 'er jaailyks ene byllere menigte van dit ongedierte met de fchepen werd overgebragt. De Heer Bartram beweerde, dat voor dat zig hier de Europers hadden nedergezet de Ratten reeds in die land geweeft waren ; want hy had *er ene grote menigte van op die hoge bergen gezien, die de Blauwe Bergen genoemd worden, waar zy tuITchen de (lenen in de onderaardfcne bicHen , die in dae gebergte menigvuldig zyn, neftelden. Zy houden zig by dag zo (lil, dat men 'er zelden een van ziet, iog des nagts maken zy een fchrik- kclyk geweld. Als het zeer koud was fchenen zy geheel bevroren* want zo lang de voril aanhield deden zy zig in 't geheel niet horen. Men moet nier aanmerken, dat 'er nog by de Zweden nog by de Engelfchen luiken voor de venders zyn, nauwlyks vöidt men 'er een dakvcnder, en maar alleen loflè planken. De muren der houte hui- zen waren zelfs niet met mos di^ gedopt, zo dat het in de kamers, fchoon 'er gedookt wordt, niet warmer is dan in de voorhuizen» In é& vertrekken daar de Diendboden (liepen ftookte men in 't ge- heel niet, (choon het fomtyds vinnig koud was. Dus daan de lUt- ten des winters ene grote koude uit; maar zodfa het gematigd we» der wordt komen zy te voorfcfayn. Wy merkten dezen winter verfchei» den' malen op, dat de Ratten kort voor ene zware koude het zeer druk hadden, en des nagts een groot geraas maakten. Het fcheen dat zy een voorgevoel van de aandaande vwd hadden, en daarom wakker aten en voor- By een nauwkeurig onderzoek zonden de Natuurkenders nuiTchien nog meer» (der onderl'cheidende kcnmericen vinden. F* {♦) iirwjb Empin in America \ol i. p. ^4» *'^' "^ ^ U A K o o N. 1749. TjM inoorraad opdoen wilden. Dy zagt weder waren zy gewoon appelen en anderen voorraad wegteflcpcn. Dus beflotcn wy auyd voor vaft, dat als de Ratten des nagts llcrk aangingen of zeer gulzig waren, *erene 2ware koude op handbn was. Ik heb reeds opgemerkt dat de grauwe Eekhoorns hier te lande de zelve eigenfchap hebb«n. De Muizen cccn ook, gelyk dezen, niet de gehele Maïskorrels, maar alleen de zoete bin- oenlle kern daaruit. Den ai. Januari 1749. was de koude hier zo fel als in Zweden, Vinnige fbhoon dit Land zo veel zuidelyker legt. De Thermometer van Celsius koude was des morgens twee en twintig graden beneden het punt van vorlt. Cielyk de kamers hier zonder blinden, en de wanden niec met mos digt gedopt zyn , moeten hier de winters zeer onaangenaam voor icmant we- zendie aan de warme Zwudfeb* kamers gewoon is. Dog het is hier een grote trooH dat de koude niet lang aaii^oodr.. Sommige dagen van deze maand Januari was het zo koud hi myne kamer, dat ik geen twee re- Kels fchryven kon zonder dat de inkt in de pen bevroor. Als ik niet Ichreef kon ik den inkt niet op tsfel laten (laan, maar was genoodzaakt hem op den haard te zetten^, <^in myn zak te (leken. Egter, fchoon het zo koud was, en dat het fomtyds verfcheiden* dagen en nagien aan een (höuwdey zo dat het veld byna zm duim dik befhcuwd was, mocil het vee dag en nagt over in *t veld blyven gedurende den rantrcheti win- ter. Want nog de Enzelfeben nog de Ztoedtn hadden (Mlen; nraar de Gene Duitfcbtrs en H^ïlattders volgden hier in de gewoonte van hun vader- ftallin- bnd, en haalden hun vee des winters op (hl.. De meefte oude Zwe-gcn voor den zeiden , dat zy by hunne aankomft hier ie lande volgen» het ge- "^' ^'^'^* bruik van Zwtdtn (lallen gemaakt hadden^ dog toen de Engelfcbtn zig. hier kwamen nederzetten, en, vdgens het gebruik van EngelaHd, hun vee altyd in *c veld lieten ,, Imdden zy odk die gewoonte aangenomen.. 2y (londen nogthans toe ,. dat het vee wanneer het fel koud is, zeer veel leed, vooral als *er votft op enen regen kwam, en dat dit in den zwaren winter van *c jaar 1741. op vele plaatTen verfcheiden* beeden het leven gckoft had.. Het vee vond nu zyn voedfel in het woud, Waar nog fommige bladeren op de Jonge eiken zaten , dog het liet de blade* xen met ruit, en beet alleen dé tippen der dunne takken, en de koppen der tederfte eikeboompjes af.. De paarden liepen op de Maïsvelden, en aten dé droge bladen van de weinige (leien die 'er nog over waren. Do ibhapen weidden in de bodchen en op de akkers; De hoenders (liepen des nagts op de takken der bomen in de tuinen, want *er waren gene hokken voor hun. De varkens lagen ook, binnen ene betuining , on« der den bloten hemel. Een kleia (bort van vogels , by de Zweden r>c Sneuiwogel, by da Euieïfcben Cbuck-bird (*i genoemd, kwam om-fiieuw- trcntvogel. O Catesbï noemt hem PaJ[er nivulit , en Lwnaus Emberiza bitmalis. .if' M ^:::\ Vi. 2U.I1. li»' fti < !••• Tuinen. ^^ NEW JERSEY. trcnc d«zen tyd by de huizen. Men ziec ze zelden dan wanneer het fncum , anders zoeken zy hun vocd/cl op de wegen. De DtUaware tegen over Pbiladtlpbia en iets lager lag thans toe, 10 dat men 'er over gaan kon. Dog nicmant dorft *er over te rydcn. Men vindt Patryzen in dit Land, dog niet van het zelve foort mcc de onzen. Somtyds noctnen en Zweden en Engtlfcben ze ook fVag- tels. Van gedaante, aard en cigcnfchappen zyn zy dezelve met de Ew ropifcht Veldhoenders, dat is te zeggen, zy lopen weg en verftoppcn 2ig als men ze vervolgt. Maar zy zyn kleinder en van ene andere Ueur. Ik kan in dit werk niet breedvoerig de bcfchry vingen inlafichen, die ik van vogels, gekor\'enen, viervoetige dieren, en planten gemaakt heb, om dat dit het te ver zou doen uitlopen. Ik zal alleen aanmerken, dat deze Patryzen aan de poten naakt, op den rug bruin, zwart en wit gefpückeld, op de borfl donker geel, en op den buik wit zyni met zwarte ran- den om de veren. Van grootte zyn zy als het Hazelhoen. (*) Bo- ven ieder oog hebben zy een ligtgelen fmallcn kring. In Nieuw Zweden zyn zy menigvuHig, en men behoeft daar niet ver te gaan om *er grote klujgten van te vinden. Egter onthouden zy zig niet digc l>y de néden, het zy ze door het veelvuldig fghieten uitgeroeid of ver- jaagd zyn geworden. Zy zyn altyd in groter of kleiner troepen, vliegeq niet zeer ver, maar lopen op de velden, vooral onder de flruiken en ne- vens de tuinen, waar zy haar voedfel zoeken. Men houdt ze voor een uitmuntend eten, en maakt ze op velerhande wyzen gereed. Om deze reden worden *er velen gevangen en gefchoten. Men vangt ze in een foort van vierkante knip, van berden gemaakt, waaronder men wat haver flroit ; de knip wordt aan den enen kant op (lokjes gezet. Als hcc geluk wat mede loopt kan men *er verfcheiden te gelyk vangen. Wanneer zy ouder het kreupelhout zig verher^n , kan men 'er zeer. digt bykomen , zonder ze te doen opvliegen. Des nagcs kruipen zy op enen hoop t'zamen. Zy krauwelen op den grond even als de kuikens. In de lente maken zy hare neften onder het kreupelhout, op de Maïsvelden, of op de heuvels in de open lu^t. Zy krabben enig iboo byeen , waar in ze omtrent derden witte cijeren le^en. Zy eten verfcheidenerhande graan en gras zaden. Ook heeflmen ze de beden van den Sumach (t) zien eten. Sommige menfchen hebben ze jong gevangen, en in koyen mak gemaakt, waar na men ze los lopea laat. Tta dat geval blyven zy trouw by de kippra. De beniiningen , welken men in Penfylvanie en JVrw Jer/ey, maar inzonderheid in New Torkj gebruikt, worden uit hoofde harer flingeragtige gedaante, in *t Engelfcb , fformfenets genoemd. De p*" i*^ TttTM Imafia. Ct) R*w g/aJr«. 4 K A K o o N. 1749. tp3 palen worden \'an vcrfchcidcncrlci hout gemaakt, welk niet alle even duurzaam Is; de rode Ceder wordt gehouden het langft goed te bly- vcn, zelfs meer dan dertig jaar, maar het is fchaarfch te vinden, en groeit maar op ene plaats hicromftreeks. De betuiningcn rondom Pbiladelphi» , die cgter vcrfchillcn van de IVormftnces , zyn , 't is waar, allen van rode Ceders gemaakt, dog het hout worde daar te water van Egg- barbour gebrogt, waar het overvloedig waft. De ftutten waarop de palen leggen zyn van witten Ceder, en de palen tunihen beiden van roden Ceder. Na het rode Cederhout wordt het Eiken en Kallanjenhouc het beft geagt. Het laatllc is wel het befte, dog niet overal in genoegzamen overvloed , en dcrhalven gebruikt men allerlei eikenhout. Om dc2c betuiningen te maken hakt men de kleine bomen niet om, dog velt hier en daar enige dikke bomen, en maakt daar palen van. Uit enen boom kan men ene grote me- nigte van palen hebben. De Zweden hadden in 't eerft betuiningen willen maken zo als in hun vaderland gebruiklyk is, maar zy had- den 'er van moeten afzien, om dat zy gene palen genoeg vindon konden om in den grond te flaan, want in den grond geflagen duurc het hout niet boven de vyf of zes jaar, zo ver het in de aarde fteekt, behalven dat zy gene tenen vinden konden om ze t'zamcn te ver* binden. Zy maakten 'er wel enigen van Hikory, en van den wit- ten Eik, dog de tenen waren fchiclyker vergaan. De palen dezer betuiningen , welken men overdwars legt en op twee andere palen in den grond gellagen ruften doet, zyn zeer zwaar, zodat de ftutpalen werk hebben van ze te dragen, en als het begint te ftormen vallen deze fchuttlngen dikwyls omver^ dog het koft weinig moeite ze we- der optcregtcn. Zy lopen al Óingerende, en dus vereifchen zy veel meer houts dan indien zy lynregt liepen, daarenboven duren de befte ^rormfenees f uit het duurzoamfte hout gemaakt, niet boven tien of twaalf jaren; zo dat zy zeer veel houts verllinden, en het te voor- eien is dat na enige jaren de boflchcn mceft vernield wezen zullen, indien hicnegen gene voorzorg wordt gebruikt , vooral daar het hout hier zeer roekeloos verfpild, en in grote menigte, ten minften des ' winters, dag en nagt gebezigd wordt. De Muskusrat, zo wegens zynen reuk genaamd, (*) is tfmelyk Muskus- gemeen in Noord Amerika. Zy leven voomamelyk van de moflèlen , wt. die op den bodem der ftromen leggen. Men vindt velen van die moflèlfchelpen aan de ingangen hunner holen. Zy houden altyd huis in de nabuurfchap van meren, rivieren en poelen. Hunne holen zyn een (♦) Muskusrat, in 't Engelfcb, Rat musqué in 't F^anfcb, Desmans' Rat- tor 'm \ Zweed/cb. Linn^^us noemt hem Cajlor Zibetbicus. Bb • \ 1 É ■ fp4 NEW JERSEY. ■Ji :\ ■ vel in, (lak die in brand, en maakte toen het gat toe, latende maar ene klei- O Cafiw Mojcbatus hm^n. ij;) Pedes palmti. R A K o o N. 1748. IP5 kleine opening om den wind doonelacen. Op deze wys verdikte hy alles wat *er in de nellen was. Zodra de zwavel verteerd was, groef hy het hol op, en vond de ratten allen by hopen dood leggen. Hy verkoft de vel« len, en kreeg dus zyne moeite betaald, behalven het voordeel dac hy had van zig van hun ontflagen te hebben. D& Bevers waren vooraeen overvloedig in Nieuw Zwedea, gelyk Bevers, my alle de oude Zweden verhaalden. In dien tyd zag men den enen dam na den anderen in de rivieren door de Bevers opwerpen. Maar federt dat het Land beter bebouwd is, zyn de Bevers gedeeltelyk hoger land- waards in geweken, waar de menfchen zo tairyk niet zyn. Dus is 'er in Penfylvanie maar ene enige plaats waar men Bevers vindt. Hun voomaamfte voedfel is de bad van den Beverboom , (*) en dit (lellen zy . boven alles. Dus lagen de Zweden takken van dien boom in vallen digc by de wcmingen der Bevers, toen zy nog menigvuldig waren , en kon- den zig byna altyd verzekere' /an ene goede vangfl. Sommige men- fchen te Pbiladelpbia houdeti getemde Bevers, waarmede zy uit vis- fchen gaan, en die altyd terug by hunne méefters komen. De Major Rodefert in New Tork verhaalde, dat hy zulk enen Bever een halfjaar lang in huis had gehad, waar hy los liep gelyk een hond. Hy gaf hem brood, txi fomtyds vifch, daar hy zeer gretig naar was, en deed zoveel water in een bak als het dier van noden had. De Bever fleepte alle ou- de lappen en andere zagi» dingen, die hy vinden kon, in enen hoek, -waar hy gewoon was te (tapen, en maakte 'er een bed van. De kat van het huis ma^te zig eens, dat zy jongen had, meeftervan dat bed, en 2. Februari niet ene cnkelde fchol meet afkwam , ui^cnomen een of twee ftukken digt aan den oever. Dezen dag zag men grote troepen van krayen vliegen, en op de Bo- Ki-aycn, men nedervallen. Tot nog toe had men ze den gantfchcn winter niet gezien, fchoon men zegt dat zy 'er den winter overblyven. Gedurende de gantfche lente zaten zy des morgens in de toppen der bomen, dog niet in troepen by malkander. Zy behoren tot het fchadelyk gevogelte, want zy azen meeft op koom. Als dé Mais gezaid is krabben zy de korrels uit den grond en vreten ze op. Als zy begint rj'p te worden pikken zy een gat in de fchil die rondom de airen is, waardoor de Mais bederft, dewyl de regen door die gaten indringt en 't koom doet ver- rotten. Ook ftelen zy kuikens. Zeer zyn zy op dode krengen ge- fteld. Voorheen ftond 'er ene beloning op het brengen van dode krayca, dog de koften liepen te hoog. Ik heb op vele plaatfen jonge wilde krai- jen zien fpelen met andere makke krayen, wier vleugels gekoi aren, die rondom de Landhoeven vry rond huppelden , dog altyd v.c*. r naar huis keerden, zonder dat ze tragtten te ontfnappen. (♦) Vertrek Den 1 2.. Februari na den middag vertrok ik weder van Pbiladelpbia „aar Ra- naar Rakoon, Ik gaf op dit reisje nauwkeerig agt op Je bomen daar nog koon. eni- Bomen • (*) Deze krayen zyn maar ene vcrfcheidcnhcid van den Curvus Cornix van i,jaii'n(j'y EiNNiEUS. , „il^fkvw- „ . .-• . ^ nietkujc ■" " o- warciu. ^^^. 'I 'Vi ."•»',»' "^ a^-'i-mifMa»-*'^ h 198 NEW JERSEY. Infelucn in ckn gromi ti;cvon- enige bladen opzaten. De bladen waren bleek en droog, dog niet ten vollen a^evaUen. Deze bomen \faren de volgenden. Diï Beuk^ (*) 't zy groot of klein, behield zyne meefte bladen tot in de lente. De grootfte bomen hadden maar hun beneden bladen. De ^itfe Eik (f) had zyn meclte loof nog als de bomen jong en niet veel meer dim een vierde van ene el in 't kruis dik waren; maar de oude bomen waren meed kaal, uitgenomen aan derzelver jonge fcheuten. De kleur der ^drogc bladen was bleker in den witten dm ia den zwarten Eik. De Zwarte Eik, gelyk hy liier genoemd wordt, dog die by Lin- VS.VS de Rode Eik hict, had ook nog droge bladen op de jonge bomen. De kleur was rosagtig bruin. Db Spaanfche Eik, die maar eneverfcheidenheid isvandenZw» ene koi; ik gaf het niets dan Mais en Boekweit. Door zyn gezang lokte hy anderen naar het huis , en na dat ik enige mais onder het venller op den grond gefmeten had, l: fiOft NEW JERSEY. \m ^ ff I by 2agt weder. Dog het grootfte getal gate cq^en den winter mar het: zuiden. Ik a^ ze den 33. Febr. voor bet eerft van 't jaar. Zy vlogen reeds in grote ooepen. Zo dra de Mal» in den grond is ko- men zy met grote Ibholen , krabben de korrels op , en eten ze. Zo dra het blad uitkomt, trekken zy het mee de plant en al uit; en dus ver- oorzaken zy den Landman al vro^ veel fchade en moeite. Om him* nen fmaak tot de Man wat te-vermmderen leggen fommigen de zaadkor- rels in een af kookfel van den witttn Nieswonel (*) eer zy ze planten. Als de Maisdief een korrelof twee zo klaargemaakt opheeft, wordt hy duizelagtig en valt, en dit maakt zyne makkers bang. Dog tegens den herfft, als de Mais ryp wordt, halen zy hunne fchule dubbeld weer in. Dan vei^deren zy by duizenden op de Maïsvelden. Zy zyn zeer ilout,. want als men ze verjaagt, vliegen zy maar een weinig verder en gaan weder zitten. Dus g^n zy van het ene eind van een al&er tothetande- re, en verlaten een veld niet voor datzy hun genoegen hebben; 'T is byna onbegrypelyk waarvandaui zo grote nroepen komen kunnen, als. men *er van in den herflV ziet vliegen» Als zy opryzen maken zy den. hemel als zwart; Zy ^^gen dan zo in een gednmgen , dac men ze^eni zoude dat zy hunne vleugels kwalyk raodfen kunnen bewegen. Ik heb> iemant gekend die *er ene groee menigte van op een akker u:hoot, zon- der de overigen te kunnen- veijageh, want zy vlogen omoenr een mus- ketfchoot ver, en vielen dan weer neder, en veranderden alcyd van; plaats als hun vyand naderde. Dus vennoeiden zy hem , zonder dat hy ze verdryven kon, fchoon hy 'èr zeer.velen op eiken fbhoot van dood- de-.. Zy eten ook het zaad van de Zizania aquatiea,. dog gemeenlyk na dat de Maisvan 'c land is. Ook zeide men dat ze ook b^weit en haver eten, en volgens fömmigen ook. weic,ro^e en- garft, maarniet dan by nood. Evenwel doen zy gene fchade in die focntenvan granen.. In de lente zitten zy in menigte in de bomen- digt by de Landhoeven „ en hun gezang is aangenaam. Daar (laat in Penjytvamt ea New Jer- fiy ene beloning op het doden van bun, ^n^ÊOL Nieuw Engeland hinA men *er nog groter haat tegen, want, volgens het geen my de Heer Frankïin verteld heeft, zyn zy daar tyna uitgeroeid, hebbende daar de beloofde beloningen zo ilerke aanmoeding toe gegeveni IVkar toen in den zomer van 1749. ene ontelbare menigte wormen in de weilanden waren, die al het gras opvraten, is men van die vyandfchap tegens de Maisdieven weerom gekomen , vermits men meende te hebben opge- merkt, dat die vogels voomamelyk op die wormen aasden voor dat Mais ryp is, en dus dezelven of uioroeiden of hunnen al te groten aanwas ver- anderden. Dus Ichynen zy enig regt te hebben op ene beloning. Na 't uit- (*D Firatrum album, - R A K o o N. 1749. B03 '»> Rra»ni« bellen* ^ uitroeyen der Aftdsdieven deden de wonnen meer fchade dan van te voren hmme vyanden gedaan hadden. In *c jaar 1749. lieten die wor- men in Nitw» Engehnd zo weln% hoi over, dat men het uit Ptnfyl- vamet en zelfs idc Groot Brittêmit moeft laten komen. Buiten den raenfch hebben de Maisdieven ook andere vyanden, onder anderen een foort van kleinen Havik, die op hun en op ander klein gevogelte aait. Ik heb deze Havikken op de R^uisdieven^ die geroil zaten te eten, zien jagc maken, ze (wjagen, en in de vli^ vangen. Het vleelch der pur- pers Maisdfeven T*) wordt niet g^;eten, dog dat van die met rode vleu- gelen (t) wordt fomtyds genuttigd. In bet voorheen zo gemuundeiVïV«w Zweden wil men dat de Maisdieven in getal niet verraindexd zyn. De Amerikaanfebo Braamheffen ($) zyn door gantfch Noord Jme- rik» algemeen , en waflèn op dte^lyke pkatièn als zy in Zwedem doen. De Jmtrikaanfeben zyn groter, dog; fehynen anders maar ene verfchei- denheid vm de onzen. De Engelleben noemen ze CrênberrieSy de Zweden Sranbdr, de Franfcbtn m Kansds jftofa, een naam van de IVilden ontleend. Men verkoopt ze laat m *c najaar te Pbilédelpbia op de markt. Men kookt en bereidt ze even als wy onze blauwe beflèn, (**) om in taarten en anderfins te gebruiken. D(^ zy vereifchen veel fuUcers, zynde zy anders zeer zuur, maar de fuiker is niet zeer duur in een Land waarvandaan de fuiknplanteryen niet ver af leg^n. Velen van deze bes- fen worden naar de U^efi Indien en Enrofa vervoerd. Een foort van Moflèlen, volkomen de Mytilus «m/ïimtj van Lm- De Mf- K£us , wierd overvloedig in de gmppen op de weilanden gevonden. *^^^ . De fchelpen waren van buiten veeltyds met ene dunne korft van yzer- ^^"* deelges overdekt, wanneer het water in de Üoten uit ene yzermynkwam. De Zvfeden en Engelfcben maakten hier zelden gebruik van deze moslè- len, dog de tVtldtn plegten ze te eten, het geen ook enigeweinige £»- ftf/ffri nog wel doen. De fneuw lag den 2. Maart nog in de Ichaduwagtige plaadèn in de Sneuw. bo(fi:hadien, maar het veld was volkomen bloot. Het vee vond nog weinig voedfel in de boilchen. De Sneuwvogel (t) wordt dus genaamd om dat men hem noit ziet dan Sneuw- dan als 'er fneuw 1^. Sommige winters komen zy in zo grote menig- ^^Z^^- te als in Maisdieven^ en vliegen rondom de huizen en fchuren om koom ■en hoizaadtjes te vinden. Den 3. Maart c n agt uren des avonds zag men een zogenaamd ^«mtw- Sneuw* C c a vuur vuur. (*) CracvJa Quiscüla. (f) Oriolut Pboeniceus* ($) f^accinium bispidu- lim. (**^ F'accmum vitisiatea. (t) Zie Iiem in Catesby Nat, Hifl» of Canada. B. i. pi. 36- onder den naam van P, volgens de aantekeningen van den opmerkzamen Ingenieur Lvwis Evans, was hier de nagt tuflchen den 14. en 15. Juni 1746. zeer koud geweeft, en had de zelve uitwerking voortgcbragt. De bomen , toyi ; f*) De Heer Forster houdt dit voor een verfchynfcl van Noorderligt.. (t) HIqi van vindt men hier ene plaat.. . ■ -^ PI IL AMiwiKAANüaiK AViLDKDün: Hakook. ■^i^^ÏMb ^^^B,- '* ^ '^ ^^fe^P^^i 9 ' .-*-'*''''''-'»''*^>-*-j|f ^ ^^lijg^-.^^?-- ^.^« HlBHl^^^^B^^Hii^^^^^^^ ^^^ :-^-- >.^ 'n M il ■ i 1 ' j II ! waarin zy de wortels lagen, en dekten ze met de zelve aarde weder toe. Dan makkten zy *er een groot vuur boven op, en lieten 't branden za lang zy zulks nodig da^n, waarna zy de wortelen weder opgroe- ven en aten. Zo toebereid fmaken zy, gclyk men zegt, als Pou^ ioes. De fFilden drogen nog bewaren ze oir, maar halen ze altyd varfch uit de poelen als zy ze begeren. Deze Taw-bo is het Arunt Firginianum. Het is merkwaardig , dat de ytrums in verfcheiden' werelddelen gegeten worden, fchoon de wortels rauw zynde op de, tong branden en meer of min vergiftig zyn. Hoe kon men ontdekt hebben dat ene plant zo flrydig met onze natuur eetbaar was, en dat baar vergift, dat op de tong byt, door het vuur kan bedwon* gen worden ? Dus worde de wortel der Calin paluftriSy die in *t noorden van Europa grocir , in gevallen van nood in plaats van brood gebruilit. De Noord Amerikanen eten dit foort van Arum-^ en in Zuid Amerika en de fVefi Indien gebruikt men een ander foort van deze plant. De Hottentotten bereiden zig brood ook uic een foort van Arum^ die al zo fcherp en vergiftig is als deze. In Egypte en AJia gebruikt men ook een foort van Arum tot voedfel. Waarfchynlyk heeft de noodzakelykheid , die geftrenge dog veeltyds. nuttige leermeelleres, den menfch het eerft gedwongen een voedfel uittevinden, dat doov den fmaak in 't begin als ondiendig verworpen wierd. Deze Taw' bo fchynt dezelve te zyn met die welken de Wilden in Karolina Tukkaboo noemen. Tabosr fchen. De koude winden , die enige da^en gcwaid hadden , hadden alles te rug gezet. De boflchen bellonden voomamelyk uit verfchei^- Jen' foorten van Eiken sn Hikories. De poelen waren vol van den JD d 3 jö-- 11 MAM! > I i: 't IV' i M.: t SI4 NEW JERSEY. r ( . roden Ahorn, die nu in bloei Hond, waardoor zy van verre zig ge* heel rood venoonden. Oiulc De oude Zweed, dien ik kwam bezoeken, fchecn nog frlfch en (hiiitvnii levendig, en kon wandelen mee een (lok; dog hy klaagde dat hy in 'iLaiui. de laatUc jaren pynen in den rug en de leden gevoeld had, en zync voeten niec warm houden kon dan by het vuur. Hy kon, zeidc hy, den Haat van het land zig zeer wel herinneren ten cyde dac hcc de Hollandirs bezaten, en in welken toedand het was voor de aan< komft der Engtlfcben. Hy deed 'er by , dat hy veel houts naar Philadelpbia gevoerd had, in den tyd toen het gebouwd werd. Hec heugde hem ook dac 'er een groot bofch (lond op du plaats waar nu die ftad (laat. Zyn Vader was een van die Zweden geweed dic uit hun Vaderland herwaards overgekomen waren om dit land te be- volken. Hy gaf my de volgende berigten op de vragen dlc ik hem deed. Van Van waar kregen de eerde Ztvedeu hun vee? De oude man zeide, dac waar de hy een kind zynde had horen vertellen dat zy hunne paarden , koei- Zfweden jg^^ fchapen, varkens, ganzen en enden hadden medegebragc In 'c ï'ekrcgen ^^^ ^^'^ ^^^ '&^^ '^'^"^ » ^°S ^y vermeerderden fterk in 't vervolg. hebben. Mar y land , I\/ew Terk , Nieuv) Engeland <, en f^irginie, waren, zeide hy, eerder van Europers bevolkt geweed dan deze llreek; dog hy wiH niec of de Zweden enig vee uit die Provincies gekregen hadden, uitgenomen uic New York. Zo veel hy zig kon te binnen brengen , hadden zy reeds in zyne kindfchheid enen tamelyken voor- raad van vee. De varkens waren in dien tyd zo derk vermeni^l- digd , dat zy wild in "de boflchen liepen , en men genoodzaakt was ze te fchieten , als men ze eten wilde. Ook bi^ hy zig te bin- nen dac de paarden op fommige plaatfen in de boflchen liepen, dog hy kon niec zeggen of enig vee wild geworden was. Het vee, meen- de hy, wierd nog even zo zwaar als coen hy een kind was, onderdeld zynde dac hec eten genoeg kreeg. In zyne jeugd was hec voeder zeer overvloedig. Ene koe gaf coen zo veel melk m nu drie of vier , dog zy kreeg ook coen meer en beter voer dan nu drie crf'vier krygen, en, zo als de oude man zeide, is 'er nu des zomers bedroefd weinig gras. Van Van waar kregen de Engtlfcben in Penfjlvanit en New Jerfy hun waar de vee? Hec ancwoord was, dac zy het voomamelyk van de Zweden en £»g^ff- ffgjianders koften die daar woonden, en een klein gecal bragten zy me- * de. De gedaante van hec vee, en hec eenparige gemigenisder Engel- fchen alhier, bevedigden hec zeggen van den ouden man. Koom Hoe kwamen de Zweden hier aan hun koom en hunne vrugcen ? De en vrug-gryxaard zeide , dac hy dikwyls gehoord bad dac zy allerhande foorcen ^^"' van granen, van moeskruidon en vrugten mede gehragt hadden, want, zo R A K o o N. 1749. 2'5 20 ver het hem heugde , hadden zy altyd overvloed gehad van weit, rog- ge , haver en garft. Zy brouwden toen al hun bier van garftcn- mouc, en hec bier was goed en knigtlg. Ook hadden zy reeds keccb om brandcwyn te iluken , die zy des noods zulken leenden die *cr genen hadden. In *t ceril moeften zy Mais van de fVilJtu kopen , zo wel om te eten als om te zaycn ; maar enige jaren later breidden zy huniu Maisplanterj'cn zo ver uit, dat de fyuden die van hun kopen mocften. Ook verzekerde my de oude man, dat de f feilde», toen de ZiuctUn zig hier het ecrft nederzettcden , veel vernuftiger en werkzamer wa- ren dan nu. In zyne jeugd hadden de Zweden enen goeden voor- raad van goede witte kool. Ook was 'er overvloed van Wiiuor- kool, die 's winters ook op 't veld bleef. Nog waren ze wel voor- zien van knollen, die men 's winters in gaten onder den grond bewaar- de. Dog hy vond die wys van bewaren niet goed, want als zy daar te lang in lagen wierden zy voos. Uy vond beter ze, na ene wyl, na dat ze gegraven waren , in de opcne lugt te hebben gelegen , op enen hoop op 't veld te goyen, met ilroo toe te dekken, en aarde boven op het ftroo te leggen. Op deze wys houdt men ze nu den winter over, en zy worden niet voos. De ff^üden waren 'er zeer gretig naar, en noemden ze fomtyds Hopnis^ en fomtyds Katuis. Ook kweekten de Zweden in zyne jeugd gele wortelen. Onder de ooftbomcn behoorden de Appelbomen ; dog zy waren niet menigvuldig, alleen fommigen had- den kleine boomgaardtjes. Niemant maakte toen Cyder, want die is ecft naderhand in 't gebruik gekomen. KerlTebomen waren 'er reeds in overvloed, toen hy nog een jonge was, en de Periikebomen waren 'er toen in groter menigte dan nu; de Zweden maakten 'er bier van. Hy kon niet zeggen hoe zy aan de Periikebomen kwamen. In zyn jonger jaren waren de Huilden overal door het land verfpreid; De Wil- zy woonden tuflchen de Zweden in. Hy fprak van Zweden die door hun ^^"• omgebngt waren, en hy noemde twee zyner Landslieden die zy gevild hadden. Ook ftalen zy enige kinderen van de Zw^^/tf», van de welken men noit weer gehoord heeft. Eens kwamen zy en verfloegen enige Zweden^ van de welken zy de hariTenpannen mede namen. By die ge- legenheid trokken zy een klein meisje het vel van 't hoofd af, en zouden 't hebben omgebragt, indien zy juift niet enen boot met Zive'den op zig hadden zien aankomen , het welk hen bewoog de vlugt te nemen. Het meisje kwam op, dog kreeg noit weer hair op 't hoofd. Zy trouwde, kreeg verfcheiden kinderen, en leefde lang daarna. Ook zogten de ^iV- den eens de Moeder van onzen NilU Gufiaffon te vermoorden , dog zy bood hun dapperen tegenlbnd, tot dat enige Zweden toefchoten, en de IVilden veijoegen. Niemant kon oit uitvinden wat voor JVilden die eeweeft waren, want anders leefden zy zeer vreedzaam met de Zweden. Db . '(t; h > , i i I T WW'-' H i I r 'ZJ^:fiÊUm' " ia.\i.i4'-l'KiiM» ' If). :l6 l. evens- wvs en / y Hun NCW J i: 11 S E Y. Db Amerikanen hadden op verfchelden* plaatfcn kleine volden uict Mais. Voor de aankomll der Zwedtn hadden zy ffenc anderen dan Jle- non bylen, gelyk ik reeds heb aangetekend. Zy plantcdcn maar weinig IVlais, en leefden mccil van de jagt, en het groodlc deel van den zomer waren de wortelen > waarvan wy boven gewaagden, hun voornaamllo voedfel. Zy hadden geen vee tot den akkerbouw, en moeften dus alles met eigen' haiideii doen. De Mais bewaarden zy 's winters in holen on- der den grond , dog zelden een vadem diep ; onder de Mais en op zydo lagen zy brede ftukken van boombaden , zo dat daar hec koom geheel binnen in lag. Het Jndropogon iicorue, een foort van gras, dat hier overvloedig wad, en dat de ^Enzjtlfcben Indiaanfcb gras en de Zwe» den IVilskt gras noemen, vervulde het gebrek van baden. Met dit gras bedekten zy de Mais in het hol, en over dit alles heen deden zy ene ge- noegzame hoeveelheid van aarde. De Maisbleef zeer goed in deze ga- ten, en elke AmerikMU had zyne onderaarfche magazynen waar zyn voorraad veilig was, hoe ver hy zelf ook weg reisde. Na dat de Zwe* den appel- en perfikebomen geplant hadden , kwamen de fTHdeu, en vooral de Vrouwlieden , de vrugten dikwyls delen ; dog als de Zweden ze kregen , gaven zy hun een goed pak flagen , ontnamen hun het gedo- lenc , en dikwyls nog daarenboven hunne klederen. Zo gcbeurife hec ook dat toen de Zweden ene menigte varkens bekomen hadden, en die iweral door de boflchcn liepen, de fVildeu die dilleijes doodden en zig er op vcrgaihen. Dog daar waren ook enige Huilden die varkens van de Zweden koden, welken zy leerden hen gelyk honden natelopen, en als zy van de ene plaats naar de andere verhuisden , hadden zy hunne varkens in hun gevolg. Zy kregen ten laatden van dit vee zulke menig- te, dat zy ze den Zweden voor ene kleinigheid overdeden. De Ameri- kanen hielden zeer veel van melk, en 't was een onthaal als de Zweden hun melk voorzetteden. Ook widen zy een drank gelyk als melk te maken uit de Hikory- en walnoten, die zy droogden, kraakten, de kor- rels fyn tot poeder maakten, en met water mengden; hec welk 'er als melk uitzag en even zo zoet was. Zy hadden tabakspypen van klei van eigen maakfel. Zy rookten niet altyd zuivere tabak, dog gebruikten ene andere plapt die de oude man niet kende, dog die hymy verzekerde het Verbascum Tbapfus niet te zyn, het welk hier gemeenlyk Tabakder iniden genoemd wordt. Vl^AT hunnen Godsdiend aangaat, de oude man oordeelde dat die zeer gering was , of dat zy 'er miilchien genen hadden. Als zy het hoorden don- deren , zeiden zy dat de boze geed toornig v/as ; fommigen van hun ga- \('n te verdaan dat zy aan enen God geloofden, die in den Hemel woont. Hy wanileldc eens met enen ff Uden, en zy ontmoetten ene roodbonte (lang. De Zweed zogt een dok om ze te doden , dog de inJdeman ihieek- U A K o o N. i74i;. ï«7 fmeekte hem dat niet te doen , dewyl de (lang zyn God was. Miüfchien coude de Zwad het dier niet gedood hcMien, maar horende dat het de Godheid van de jftutrikaam was floegi hy het dood , in 't byzyn van den fyHitn^ zeggende, **om dat gy de flang aanbidt, agt ilt my „ verpligtze tedodeiT. Somtyds kwamen de /^i«#r^M»#», indeZtvrr Den 4. April vloog 'er- overal fengs het vdd een Cicindela of ligt- gevende Kever, meteen goudgroenen kop, lyf en poten, enblauwgfoe- nen buik. Hy is zeer gemeen in Noord Amerika, en fchynt ene ver^- icheidenheid te zyn van de Cicindela campeftris. Een foorc van. Watermuggen (**) huppelden in menigte op 't watei', dat niet (lerk: afliep. Ook zagen, wy enen pekzwarteji Waterkever (tt) zwemmen. Omtrent. zeiHg jaar gelede 1 was dft Land byna gehaeL met gro- te zware bomen, bedekt ^n de poelen waren vol waters. Dog wel< nige andere oorden hebben zo fclüelyke verandering ondergaan als die Land. De bosfchen zyn op de meefte plaatièn omgehakt, de poelen door afleidingen droog gemaakt, het land is bebouwd, en in koomak- Icers, weilanden, en diergelyken veranderd; Dus fchynt het dat ene zo fchielyke verandering ook invloed op het weder hebben moet. Ik onderzogt deze zaak by de oude lieden, die alle deze veranderinr» gen gezien hadden ;. en zy gaven my dit eenparig berigt^. De winter kwam. voorheen vroeger dan tegenwoordig.. De Heer Jfaac NorriSj een ryk: koopman,, die veel deel had in de beflieidng van Penfylvanie ,. bekoagtigde dit met ene byzonderheid.. Zyn va- der, een van de eerfte Engelfche Kooplieden in dit Land, had l-.uig c^emerkt, dat de Dellaware in zyne jeugd gemeenlyk half Novem- ber O. S. reeds toelag, zo dat de Kooplieden hunne fchepen voor dien tyd de Rivier moeften doen afzeilen, uit vrees van 'ei te moe- ten overwinteren. Tegenwoordig raakt, zy niet toe dan ene maand, later. v • Ook (♦) Dit fchynt de Starahaui Carolinus van Linn/eus Syjl. Nat. p. 54.51 te zyn. Hy js gemeen in New Tork, New Jerfe-y, Penfylvanie, Mary- land en Karolina. (t) Acari, (§) Saarabaus Jifrcwwriuu (••) Qime^ lacujlris. Cit) -D}'- titcus piceus* A . K A K O O N: 1749. aa-ï Ook (heuwde het veel vroeger voor dezen dan nu. Dog het wc^ cTer was ook meer ftandvaftig, en als het eens begon te vriezen duur- de het gen'<»enlyk cot het einde van Februari of tot in Maart O, S. wanneer hei gemeenlyk begon warm te worden. Tegenwoordig is het warm den dag dikwyls na de geftcengfte koude, en fomtyds veir andert het weder verfcheiden malen op enen dag. Db meefte oude^ lieden waren van mening, dat de lente tegens" woordig veel later aankwam dan voorheen, en dat het nu veel kou- der was in *e laatft van Februari en in de gehele maand van Mai dan in hunne jeugd, toen reeds in *t laatft van Februari het land al zo groen was als nu in 't laatft van Maart en 't begin van April O. S* De Zweden zeiden toen , Pafk bitida , Pafk fent , altid Gras , „ Paafchen vroeg, Paafchen laat,, altyd gras." Maar miOchien kan men op deze wys verklaren,, hoe het komt dat die oude lieden zig verbeeldden dat toen alles vroeper aankwam. Het vee was toen zo talryk niet aJs nu, en de boflchen waren vol van gras, dat tot een mans lengte' groeide. Tegenwoordig wordt het gras, dat maar eea jaar duurt, alle jaren door het gedurige weiden van het vee vernield. Nu was het waarfchynlyk dit maar een jaar durend gras dat vroeg in de Lente groen was, en dat nu weg zynde moet de menfchen doen den^ ken dat alles voordezen vroeger aankwam dan tegenwoordig. Ook zou het, volgens hun zeggen, voorheen meer geregend heb- ben dan tegenwoordig, vooral in den herfll, wanneer het dikwyls Hezwaarlyk was van wegen de regenvlagen het hoi en 't koom bin- nen te l^rengem Enigen' van de laatfte jaren zyn zeer dvoeg geweeil. Evenwel waren fommigen van mening dat het tegenwoordig al zo veel regende als voorheen. Dog alle de oude lieden ftemden ckiarin overeen , dat in hunne jeugd het weer zo veranderlyk niet was als nu; want nu is het gehele jaar door de ene dag zeer heet en de volgende dikwyls zeer Uoud. Veeltyds verandert het verfcheiden' malen op enen dag, zo dat, wanneer het 's morgeri vry warm is geweeft, de wind om tien uur noordweft is Ui konde aanbrengt, en dikwyls is het dan kort na den middag wedèrwarm. En dez.:veranderlykheid van het weder, denktmon, isoor- zaak dat de menfchen tegenswoordig nietzogezond meer zyn als voorheen. Hierin waren z^; *t allen eens, dat de winter tuflcheni 697.. en i698. Koude de koudfte was geweeft, dien zy oit gevoeld hadden. winter. Den 7. April ftcwden de Sanguiuaria Canadenfis, hier de 5/wï.JLaurus afiivalis, by fommigen hier 5/>/V#-weö lick. (t) Als de koeyen 'er van aten was haar boter en melk zo •" fterk, dat men ze nauwlyks eten kon. Somtyds verkoft men op de markt te Philadtlphia van die boter, die oneetbaar was van wegens ha- C*") Typba latifoUa Linn. WMiu " ' fium arvenfe, odore gravi, capitulii hulbofis rubtntibas. Gronov. Flora Vir&in. 37. Het fchyiit het AUium Canadenfe , fcapo nudo tereti,/^', iiisiinearms, capitulo bulHfero van Linn, Sp« PI. te zyn. l\ \\ R A K o o N. 1749. 225 baren flerkcn fmaak. Om die reden belet men de melkkocyen op landen te grazen daar de Gartiek veel wad. Ook krygc het vleefch der heeften enen onverdraaglyken fmaak als zy 'er des zomers veel van eten. De Garlkk komt vroeg in \ vooijaar aan. De paarden proeven 'er noit van. Het zoude myn Dagregifter al te zeer doen lütdyen indien ik den Ecu an- tyd wilde aantekenen wanneer alle de wilde planten in dit Land tierVVcik bloeyen, wanneer zy ryp worden, en welke gronden zy vereifchca^'^^^'^™' en diergelyken. Ook zou dit velen myner Lezers weinig fmaken. Om deze reden bewaar ik dat alles voor een ander Werk, waarin ik alle de gewalTèn van Nford Amerika befchryven zal; in dit Werk zal < 9c aUeen van zulke bomen en gewaden fpreken, die om enig&byzon- derheid merkwaardig zyn. EINDE VAN HET EERSTE DEEL. »'« Il è ♦ ♦ ♦ V 1^ .,