IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT-3) 1.0 1.1 1.25 2.5 2.2 l^|Z8 Sf Bi — U II 1.6 IE Photographic Sciences Corporation 23 WEST MAIN STREET WEBSTER, N.Y. US80 (716) 873-4503 É CIHM/ICMH Microfiche Series. CIHJVI/ICIVIH Collection de microfiches. Canadian Institute for Historical Microreproductions / Institut canadien de microreproductions historiques Ttchnical and Bibliographie Novaa/Notaa tachniquaa at bibliographiquaa Tha Inatituta haa attamptad to obtain tha baat original copy availabla for filming. Paaturaa of thia copy which may ba bibliographically uniqua, which may altar any of tha imagaa in tha raproduction. or which may «ignificantiy changa tha uaual mathod of filming. ara chackad baiow. □ Colourad covara/ Couvartura da coulaur r~n Covara damagad/ CoHvartura andommagéa □ Covara raatorad and/or laminatad/ Couvartura raatauréa at/ou palliculéa □ Covar titia miaaing/ La titra da couvartura manqua □ Colourad mapa/ Cartaa géographiquaa mt cojlaur 0 □ 0 D D Colourad ink (i.a. othar than blua or black)/ Encra da coulaur (i.a. autra qua blaua ou noira) rn Colourad piataa and/or illuatrationa/ Planchaa at/ou illuatrationa an coulaur Bound with othar matariai/ Ralié avac d'autraa documanta Tight binding may cauaa shadowa or diatortion along intarior margin/ La r» liura 9»rTé9 paut cauaar da l'ombra ou da la diatoraion la long da ia marga intériaura Blank laavaa addad during raatoration may appaar within tha taxt. Whanavar poaaibla. thaaa hava baan omittad from filming/ II ta paut qua cartainaa pagaa blanchaa ajoutéaa iora d'una raatauration apparaiaaant dana ia taxta, maia. loraqua cala était poaaibla. caa pagaa n'ont paa ité fiimiaa. Additional commanta:/ Commantairaa supplémantairaa: L'lnatitut a microfiimé la maillaur axamplaira qu'il lui a été poaaibla da sa procurar. Las détails da cat axamplaira qui sont paut-étra uniquas du point da vua bibliographiqua. qui pauvant modifiar una imaga raproduita. ou qui pauvant axigar una modification dana la méthoda normala da fiimaga aont indiquéa ci-daaaous. pn Colourad pagaa/ Pagaa da coulaur Pagaa damagad/ Pagaa andommagéaa Pagaa raatorad and/oi Pagaa raatauréaa at/ou palinuiéas Pagaa diacolourad. stainad or foxni Pagaa décoioréaa, tachatéaa ou piquées r~] Pagaa damagad/ rn Pagaa raatorad and/or laminatad/ nn Pagaa diacolourad. stainad or foxnd/ □Pagaa datachad/ Pagaa détachéas r~y Showthrough/ L^ Tranaparanca r~p[ Quallty of print variaa/ Qualité inégala da l'imprassion includaa supplamantary matariai/ Comprand du matérial supplémantaira Only adition availabla/ Saula édition disponibia D Pagaa whoily or partially obscurad by arrata slips, tissuaa. atc. hava baan rafilmad to anaura tha bast possibia imaga/ Laa pagaa totalamant ou partiallamant obacurcias par un fauiilat d'arrata. una palure, atc. ont été filméas é nouvaau da faqon A obtanir la maillaura imaga poaaibla. T^ to Tl po of fil Oi b« th si< ot fir si( or sh Tl wl Mi d ba rig ra( m( Thia itam is filmad at tha raduction ratio chackad baiow/ Ca documant ast fiimé au taux da réduction indiqué ci-dassoua. 10X 14X 18X 22X 2BX »X / 12X 16X aox 24X 28X 32X ^isp^i^y The copy filmed h«re haa baan raproducad thanka to tha ganaroaity of: National Library of Canada L'axamplaira filmé fut raproduit grêca è la généroaité da: Bibliothèqua nationala du Canada Tha imagaa appaaring hara ara tha baat quelity posslbla conaldaring tha condltlo^ and laglbility of tha original copy and in kaaping with tha filming contract spacificationa. Laa imagaa auivantaa ont été raproduitat avac la plua grand aoin. compta tanu da la condition at da la nattaté da l'axamplaira filmé, at an conformité avac laa conditiona du contrat da fllmaga. Original copiaa in printad papar covara ara filmad baginning with tha front covar and anding on tha laat page with a printad or illuatratad imprea- sion, or the back cover when appropriata. All othar original copiea are filmed beginning on the f irat page with a printad or illuatratad impraa- aion, and anding on tha laat page with a printad or illuatratad impraaaion. Laa axemplairaa originaux dont la couverture en papier eat impriméa aont filméa an commen^ant par Ie premier plat et en terminant aoit par la dernière page qui comporte une empreinte d'impreaaion ou d'iiiuatration, aoit par Ie second plat, aelon Ie caa. Toua laa autrea axemplairaa originaux aont filméa an commanpant par la première page qui comporte une empreinte d'impreaaion ou d'iiiuatration et en terminant par la dernière page qui comporte une telle empreinte. The laat recorded frame on each microfiche ahall sontain the aymboi — ^(meaning "CON- TiNUED"), or the aymboi V (meaning "END"), whichever appiiaa. Un dea aymboiaa auivanta apparattra aur la dernière image de cheque microfiche, aelon Ie caa: Ie aymbole — ► aignifie "A SUIVRE", ie aymboia V aignifie "FIN". Maps, plates, charta, etc, may ba filmed at different reduction ratioa. Thoae too large to be entirely included in one expoaure are filmed beginning in the upper left hand corner, left to right and top to bottom, aa many framea aa required. The following diagrama illuatrate the method: Lea cartea, planchea, tabiaaux, etc, peuvent ètre filméa è dea taux de reduction différents. Lorsque Ie document est trop grand pour ètre reproduit en un aaui cliché, il est filmé è partir de Tangia aupérieur gauche, de gauche è droite, et de haut en baa, en prenant la nombre d'imagea nécaaaaira. Laa diagrammaa suivants illustrent la methode. 1 2 3 1 2 3 4 5 6 \ u i. f. GROENLANDSGHË VIS SC HER ^, - ■ :- - ^- ^^ • - ' ■ -''-^ J ^ , ■'''■■ t^^ qi^ ';0k'?/ ■^H' ?n" BLOEYENDE OPKOMST Der Aloude en Hedendaagfche '' -'^^3'i ■^'*■l:?i^■ia ■■■^- ■' Si.:-- «WflüÜW^I^W* VERKLAARING VA N D E TYTELPRINT. «.. »■■!. • -1 If -. lee, Lucht en Aarde door een fchpone Vrou verheelt^ \ ^ Op *t kundieftc afgerècht op fixc Zeekompaflen, En Weereltftreeken , en 't Gcfternt der Noorder Aflcn , Zit op den voorgront met een' glans die ieder ftreclt. De Tydt, die 't al vernielt, en alles weet t' ontdekken, Schuift 't kleedt der onkunde op , en toont haar vrank en vry Delang-verhoolöneGroenlantfche Viflchery^ ~, /r >- • Om -4oor dat> klaar gezicht haar aandacht op ta wekken./ j X.J Harpoen en Lyn en Lens, haar wapenen en kracht, Om fier den Walvifch in het pekel te verbaazen, ^En hêm en bloct enziel teii héusgaalfè ujj; te blaazeh,) '^'' 1' St^an hier^ als dienaars ^tllh Inaar Qodiheit, op <|e wachtte De Faam , ge»voon den lof der braaven te trompetten. Bazuint der Schry vren roem , en kroont hun heerlyk werk Met eeuwigen Laurier, den prys van 't letterperk. Waar op de volgende eeu haar toonen noch zal zetten. De byfieraaden, hier .en daar voor 't oog gemaalt, Verbeelden ftoffen die hier braaf zyn uitgehaalt. A. BÓGAERT. '^1. ■n^ tfV-«^<*"'" ^^^•-^^'- •■ f , ^.» ..^ .iAt. .<;■->*» -JtfaiJifc. - ;\ ^ ""«v. .:■ ■. ; ' -^^^fc..^. ...li^iJ^m-^. ^^-^ I-* fjf''^^- fiMl ^ *♦*!" I .^aé^Mt^- MiM ^X^ ^ '\^m iï^S k-^ ^^-l?? ^^J '^fmmfim ■■- .. ^ft' ^^^TF^ •#-. %/,//•"• . O^n-t uiy:et A/. B^' JoANNES 005TEHWTK Boekverlbop er i/zo. ■f.\RÜemu scmZ/tj. iiiJii.1 'IIHifè'^t>^ i»»»«5f.Ji^.- .:^* mm-imimimmmÊrm '4 V t . . ■•U.. fï* . ..^^J— M%r* -•■■'*. «e^w *«'*■*■■— * ■j.ir yy, 't Scheeps* keven en gedrag befchouwt. DOOR ABRAHAM MOUBACK Vcrcicrt met naaukeurige, correéke en naar 't leven gctecken» de niciTwe Kaarden en kunftige Printverbeeldingcn. ttB0 T'A M S T E R D A M. By J O A N N E S O O S T E R W Y K, Boekverkooper op den Dam , z 7 » o. V:! 1 '-x ^ >i i o A ;; hoewel ge- noeg naar waarheit uitgedrukt,by alle voorvallende ge- legentheden,tot onderwys zyner Amptsgenooten had- de ter neergeftelt. Derhalven verzochten wy den Heer ^: Moubachy onzen goeden Vriendt , dit Gefchrift eeos te doorloopen , als zynde een Man daer toe bekwaaoi , en wiens naam reeds door verfcheidene Werkjes be* kent is : wélken Heer het zoo wel bevond , dat hy niet .----- ...^.-. ,-- --.^ . , ■ ^.. al- eea man O P D R , A G T^ alleen de gefchrifcen van onzen Vricndc Zorgdrager in zyn ^saamenhang bragt, maer het Werk zelfs uit den grondt heeft opgehaalc , beginnende van de eer- de on^dckkersdier Geweften af, met ejen, aaiijeenfch^- keling tot onzen leeftyd toe j hebbende de beginfe- len uit oude Deenfche als andere Kronyken en Ge- fchriftcn , met veel moeiten opgehelderd ; (nsgelyk^ hebben ver(chcid€ Kooplieden en Jiief hebbers ^ 09^ mede veel dienft gedaan , welke oi>s niet alleen ter hand (lelden dat ons aen dit Werk ontbrak , om hét zyn volle beflag te doen hebben , maer daer en boven begunftigden met fraaye orgineeleen naar't levcn^'ge- teckende Kaarten dier Geweftcn^ , dat ik derf zeggen , diergelykc nette naaukeurige Kaarten van die na- tuur in de Waereldt niet zyn. Deeze Bloèyendc >Öf>konvft def Alöüa^^n Heden- daagfche Groenlandfche Viffchery , een Werk met moeiten en koften voltrokken , enmetKundplaaten ophet fierlykfte, datzooeenWcrkvereyft , dus in 't ligt gebf agt, : geeve ,ii^. my de eere zeer Waerde en Veelgeachte Heeren aen Ü op te draagen , als wee- zende de Hoofden » en door de Kooplieden van dien Handel en by de Souverainen onzer Landen beves- tigdigde Gecommjtteerdens der Groenlandfche Vis- Ichery , ^.^^^ j^^,^.^. j^^^^ ^.^^^ , .Zeer Waerde en veelgeachte Heeren, gyBeftier- ' ' * * * * dérs 'iJ i > O P D R A G T/ ders der krachten van den KoophandeV, diedeftcrk- fte zenaw der vrygevochte Landen is, ik vleye my, dat uwe Geachte Perzoonaadjes dcezènOpdragt met nwc göetkeöring zult begunftigen j en ik biddc Gödt , dat ny uwe Perzoonen en Familiëh wil zegenen , dat hy uwc dagen , in zync gunfte, wil rekken met een gezonde ziel in een gezondiighaam , tot Gy paer eet! vergenoegt leven de eeuwige Zaligheit voor het tydclykc moögt verwiffelen : - ' , : ^ |, , * '■ WVl ik bett' eti Wyve ' -i^ ^^ ''V'''} ^^^^^ n'^^^p^^^W^^ .hJTj!>yI ^li i\i ^l^n *fii)bi ï t; Zeer fFaerdff CH PieJgeacke Hiehbn;? '"f;; -^'ib . i-V':»";? >;t*?V/ r'?^voo:^-:ii'b. ^'^r^lvlyh^f^ ioii co ü'j 'jïAfy. \-f ■c':>'.:c yi-i)'} :^ü üweh ootiïïoedigen: !■» .iJ i.i.,-' .<- » -v;3T:;rl n^;-'^f.r:J 'f.sr-o n!}'-!if;'i^^i/lokt vernuft geboo- ren , echter van den tongriem een weinig gefnccdcn , zal zy 't waagen} en wy vleyen ons, dat de wichtiglieit der ftofH;, tot een inflag van ons geweef gebruikt, indien 't web ergens gaapen mögt, de ^ajrckkclykheit van 't famenfteifcl zal konnen opweegen , zoo wy 't geluk hebben deczen onzen arbeid in handen van befchei- dentheit te geraaken. Eerftelyk zal ons erachtens te letten ftaan op 't onderwerp ,als mc- .de den aart en eigenfchap van dien } daar na, wat nut en voordeel daar uit te trekken zy , zal met een toeleg van een grondig onder- wys, op ervaarentheit fteuncnde , rypclyk overlegt en aange wee- zen worden. Vinden we bier en daar den weg van onze verhandeling öm;o- dolven, en zien we ons weerllreeft door 't Yzige Gcweft , of be- paalt de noch onbekende en onbevaarbaare Geweften verder in te dringen ? zullen we echter niet fchroomen , ons Borientaalfch en Grocnlandfch Wintergerecht , op zyn Hoilandfch geftooft en ge- fchoo- 'f f, *# -.^H» V Ö o R R E D E. fchootelt , den befcheiden Lezer fmaaklyk voor te zetten } en fchoon, niet tegenftaande onze bckleumue hand naaulyks beitand is , door *t llremmcn van den' inkt haare pen te bellieren , noch- tans trachten we met een waanloos begrip, dit gebrek voor te ko- men : doch onder beding , dat men 't alles t*ecncmaal op den as van oordeel en ervaaienthcit draayc. Zyn we dan elders tot in den grond en tot den bodem dcezer verhandelde ItofFe niet genoeg doorgedrong(/fh ? 't is niet onze on- , kunde, maar 't wyfïclcnd geval alleen te wyten , waar mede vobr- namentlyk deeze wetcnfchap verzclt gaat,gelyk door onzen Schry- ver, in zaaken van de Viflchery , met zyn redenerend onderwys \vord getoont j en hoe zuiver een oordeel hier toe vereiicht word , nochtans verdient het , dat het op den wetlleen van ervaarentheit geilreeken zy. Om des Schryvers gedachten over dit onderwerp hier nevens uit te drukken , zoo zegt hy : „ dat , hademaal de Gróenlandfche Viflchery te bedienen , veele Jaaren zyn Ampt en Handteering is geweeft, hy zich oordeeMc aan die kennis en wetenfchap des te meer verfchuldigt te zyn . als of hy een ander handwerk had », gcoefFent , of een onver(chillig beroep had waargenomen , dat hy , behalvcn zyn eige erva;u"nis in deeze Viflchery , naar veele zaaken , by oude en ervaarc Commandeurs heeft getracht naar een grondig onderzoek , verfcheide Dagregifters , Hifto- riën en Jaarboeken naeeflagen , en bovenal met een naarftige opmeiking , alle merkwaardige voorvallen , zich zelven be- „ jegent , gaa gellagcn en in zyn Jaarlykfche Dagteekeningen op een byzondere wy ze aangeteekent , om alzoo voor zich zelven een goed begrip van eigen bedryf en verrichting t' er- langen. ,^ Toen hy nu door dit zyn onderzoek gewaar werd , hoe. ver- dicht en beuzelachtig eenige Jaarboeken en Hifl:oriën over dee- ze doffe fchreeven , zulks 'er in 't minft geen onderwys ter cr- vaarnis over deeze Viflx:hcry in 't algemeen meê verzelt gingj zoo dacht hem vreemd , in dit onderzoek noch nooit een vol- „ kome befchryving, niet alleen van een doorkneed en kundig Hi- „ ftorifchry ver, noch Hechts van een oud en ervaarcn Commandeur „ gevon- 5> i* 5J 5> 9) 5» 3J 5> n 55 J» ■ 55 I 3» I 55 1 55 1 55 1 55 . 55 35 A 35 :\ 55 55 55 55 35 33 ■ 1" 35 'M 33 35 ^Is 33 ■ ^s 35 '■'/■ 35 1 95 33 35 5) 55 M 9» 1 33 5) 1 35 '1 35 1 9) '^ 55 è 55 %. I. ' *■*-- r.^,*-. , ^-.«/Jf*^.,--- , :tten j en :s belland n , noch- 3or te ko- op den as :m dcezer c onze on- icdc vobr- !;cn Schry- onderwys :ht word , aarentheit nevens uit 2nlandfche andteering nfchap des Iwerk had genomen , ;ry , naar t getracht 5 , Hifto- i naarftige selven be- ekeningen voor zich iting t' er- hoe. ver- over dee- ys ter cr- ieltging} een vol- undig Hi- nmandeur „ gevon- V O O R RE DOE./ „ gevonden te hebben, die getracht had, deezc voorname Viflchc- 5, ry , eensdeels van fommige Jaarbocks feylen te zuiveren , en „ voornamentlyk anderdeels , met zyne crvaarentheit cenigc jonr „ ge Commandeurs ten onderwys te dienen. i':'hhfi na f, „ Men zou my (vervolgt den Schryver) wel te gcmoet voeren : „ dat deeze Viflchcry meer het geval ondérhecvig is , dan *t be- „ dryf der Boulieden , Hoveniers en Warmoeziers , of het wis- „ kunilig gedrag in d' Arithmetica j JJirommie , Geometrie en an- dere diergelyke behandelingen en kunden , dat door oefFening kan geleert worden : in 't eerfte , door waarnceming van zaaizoenen en tyden , en in 't andere waai- in de getallen en aanccnverknochtc regels met vrucht zyn waar te nccmen 5 maar met de Viflchery is 't gecnzins dus geftelt. Derhalven, „ hoe ervaaren men zy , zal men 't telkens daar in zeer toevallig ), en veranderlyk vinden , zulks de ouden jaarlyks weder cven- „ wysgclyk de jonge Commandeurs t'huiskomen, konnende zich „ even min naar een celleldc regel fchikken , dan aan anderen 5, eenig regelmaatig on&rwys gecven , hangende alles van 't ge- luk en 's hemels zege af. „ Deeze voorwendfcls hem niet onbewuft , konden hem noch- tans niet voldoen , om alleen op 't bloot gezegde , volgens „ de fleur van 't meelle gros , deezen flentcr te volgen. Maar „ overdenkende welk een Kapitaal hem onder zyn beftier werd „ aanvertrouwt, dies trachte hy zoo veel mogelyk een regelma- 5, tig en goed begrip van zyn eige doening te bekomen , zon- „ der evenwel hier door, 's Hemels zege niet te wraaken , of zyn gedrag aan 't bloote menfchelyk vernuft te hechten, noch 'er zich ook t' eenemaal van t' ontrekken : 't befl handele men naar zyn eige mcening , even eens als in den Landbouw en „ meer andere bedryven van dien aart , alhoewel 'er den groei „ en wasdom voornamentlyk van 's Hemels zege afhangt j noch- „ tans zoo is het waarneemen der zaaizoenen , 't ploegen , mo6- „ ten en meer andere bereidingen geenzins onnut , want de „ menfchelyke pligt en te werkttelling van zyn vernuft , gaat „ met die zege gepaart. Insgelyk is men gehouden zynen pligt verftandiglyk en getrouw in de Weetenfcnap van de Viflchery ^ ■ * * ^ ^vaar 3J 5J 5> J> 5) 9> JJ f <» VOORRED F./ „ WArtv te ncciucii , ilics mon 't oiulcrwys nici t'cencmaAl moet ,« vn werpen , luutir wel luc/.icit , Uiit men noch door oukunde, „ en ecliic» ilce/.e !ul>teloosl\cit gccncn j^iimp gccve, noch ouJci ,, 's Hemels '/.eae vcvhloemc. „ Om nu Uce/.c ftchuloo/en lum vci bloemt! f^cwcer uit de ,^ Imtui \c wringen , en de noch jonge en rtllc leergierige Com- „ nuuulcum nu't /.yne ervartrenihcii ie dienen, is hy eindelyk te ,, rtude gewoiden , dit 'AVit ontwerp , in vciichelde jiwirn hy ), wy^c vjin rtttnieekenliig , ullccn voor zich zelvcn ontwtnpen, ,, artn een ievler wwé te vicelei\ , in vertrouwen , ikc het «licu ^<^ letrwtchtigen CJomn^ndemi , Stuin halen , Haipoeniers en «n- ,, dere IWdienden ten nuttelyk gehruik 7.rtl dienen j en met drc- n *«* veiw'ttchting , dat het den ouden on ervaaren C-omnun- >, drutK niet (chtmdeii /ui « mtiAr hci^ aanleiding gceven , om de «> gebrekfu te helpeit vcrbeeteitin : «1$ vindende nu reeds ee« t, tchrts^op welkers Ijwor een volkome Uei'chryving op te manken ty , lire Ae «lom bei'Mchtc ViUchery genocg%auni wmuxlig. „ CJelykerwys men d;m veel nut uit de /irithmetna voor de» KoopK'Audel w^eei te tirkken , uls ook uit de VViskunlt ver- ,, Icheidc MAthetmtilchc W'ectet^lchappen , die volgens de kuiill ,, der '/.ecvrtrtrt den Stuurlieden niet weinig ten dientt 7.yn > xoo ,, is Iner uit blykbaar, dut /otlmiige Mciiedeelders dccicr wxhj- ,, Ie happen , een loilyk werk hebben >'crrtcht , hunne gaaveii ,, voor 't gemecvK wtI/vu opoiVeiTnde. Ma:\r wat ome Vis- tchery ;\ani;;\jti , is 't nochtans kei\nclyk Rcnoeg , dat 'er iii een welgeocifendc kennis door 't wel h'andhaven'dcr Vilïchcry 9A>danig\vi^ voorvlc^l lleckt , '/.ulks 'er veel menlchen deel iu l>cl>hn'\ \ voornatnentlyk die van vlc Scheepsbouwcry bef taan* llitretvicj-s van Schepen \ l.cveniars van iHeettocht en Schecps- behoofien \ Vervaanligers v:m Cjcrecdlchappcn tot de Wal- viichvangll ; Traan- en IVaaixle kopers j Arbeidci"s, Sjouwei*s, Schuitcvverders , en wat meer is : een wtoot getal Comman- deurs , Harpoeniers en andeit; Scheepsbcviicnden en Matroorrnjj narlyks mm gewin op de Ncerinj» dec/.cr X'iirchery zoeken ^* i> die ja eti vvH>r ccn gixjibt gcdw^tc daar uit beüaan. 5^ Dcc- VOORREDE. .)v: imI moet )ukunür, imrlooxc , tch onUci' •r uit tic ndclyk te jiuurn l>y het «UcMi em en nii- 1 niet circ- CAMninun- n, om clc reeds een te maakeii I voor den ikunll ver- is de kinill ï,yn ) zoo •xcr wec- mc guaveii oiwe Vis- dat 'er Ui Viirchcry en deel iu y betUan» n Scbecps- dc Wiil- Siou\vci"s, Con(in*i;iii- IftirooTTn, i'V zoeken ï» 5^ DoC" Deetc redenen (werweegcnde, vond hy ir.ich bcwoogcn , zyn „ ontwerp ten dien einde op te m;uikcn » '/iilks 'er een ander op- „ itierkend ocflTenaftr eenig genot vnn te verw«ehtrn lüiddc. Dus mogt nu dceze yriicnt wel' niet geheel vi^icluvloos we- zen , nfturdicn ócn twleg iilleen tot onder wys' is uniigelc'jt; , en ook cm te dienen t wmtr voor men Mth te wnchien heeft. Dies loopt dan hoc verlangen, om on?.en randiinvt dicnib te doen, v.y- nen dniK, nudcmaal wy ons verbeelden , dnt d*ervaarnis, de bcltc SchoolmccHvreflc, re beeier Ichoolgcld aiui htin verdicficn zal j en 7.ulks te meer: vermits 'er den rook uit voortkomt, waar van der Kooplieden Schouw kan rook en. Hicromis 't , dat wy fiC^' nccgen waren , om dit: werk , "Alhocwei in zich zclvcn ^ de Vis- lehery alleen raakende, genoeg Vbldbngen , met vcrlfchcidc kour- lykc zaaklykheden te verrykeiï , vcrvattctidt in xich een Hitto- riichc Befchryviiig van alle dceze Nooixicre Gcwcftbti , gcn\ccn- lyk onder den nnAin van Groenlandt bekent ,j en, otti l\icr toe te gQivaken , vcrtoonen we vooiaf* , inlcidin^sgcVvyzc , een ^thct^ vnn alle de Kuilden I.andtontdckkcrs , itoo» icdert cenitfe ccüWert 'zich in dien hachlykcn arbeid hebben. afgcGooft;. Nadat wy dan ter onderzoek ^'ttn eenige Oud- en Nieuw *Olróehlandfche Hiftor riön en znaklykhcden van een kcurlyk g(iwicht getrecden zynj wenden wy 'c nnnr Ysli\ndt, weliccrs aloude gcdenkcniltcn woi'dcn 9pgefli»gcit en ontvouwt , en zoo i^ccl niOjJplyk allen bygcloof vaordaohtelyk ter zvden gcföhoofen : Want wy vervaaren ons nooit voorden Ikm der ichimmcn , vermits der uccftcn gewoonte is, niet dan bituiens monds te prevelen , welker praatjes wy luttel achten , en daarom niet naa vertellen , gedachtig , dat Cr niet weinig toe hoort , Lieden van ortzeri Landaart by den neus om te ^ leiden , wanneer ze oogen in dctr nek hebben. Dus hebben we ! ons dan zoo veel mogcwfc dbor de vef>i>'^rring van een mcngcl- I moes deczer BorientaaWtthc oF Nbdrdfchè Geböurtcniftcn gered', : en 't hinken onzer penne, door Schryver* dbord^inffende van oor- I deel doen fteevigen , ichoon wy niet ano; voor jifón arbeid en 't I Hooftlbrecken waren. Ook heboen wc d&i Beminnaars vanBoek- I oeffcnine ten dï'enfl: , zoo nu en diUi waar 't pas c;af , cenigc aan- merkelykt zaaken met vertcheidc kciirlyke ftoffcn verzelt , als i blocm- ■'"'^^ii VH?0: Q< R R E D E, > blocmfchakccrrcls tuflc hen beiden in gchvd , hunne opmerking wel waardig. Naa de verhandeling van Yslandt , ilcvcncn wy 't naar het van ouds zeer Vifchiyke ^itsbcigeni Vifchrvk zeggen we , nademaal •t 'er certyds voor de Viflchcry zoo wonder wel llaagde , dat men maar ficcnts Schepen derwaart uit te rullen had , wilde men die vol en zoet met eeae fchoone laading van fmecrige , doch echter Gocd voordeel opbrengende traanftoftc , binnen vier Maanden de Maas en 't Y weder zten opzeilcn. Sedert d' ontdekking van dit Eiland , ,hccft 'er vervolgens de Groenlandfche Viflchery haaren aanvang ffcnotncn ,, en met een gczeegcnden voortgang , jaarlyks fchaitcn oen Vadcrlandc toegcbragt , . Wij^r door de Keedery krach- tig gellyft, onderling een wclgeordende Maatfchappy aanging, diC' nochtans door beurtwifleling der Waereldlvke onzeekerheden al- lcnk$. wederom gciwakt en geen kleine haapering onderheevig wci'd) tot nic^ ejndelyk alle haare koftbaare toebereidfelen :^ in dit euurc Gewed geftigt , met de looppen koersverandering der> Vmqhcn , dpoi* '^Iv^greetig vervolgen veroorzaakt , wccwsrom Hoopte. 't Zelfde lot viel mede de VÜTchery aan Jan Maycn Eiland te beurt d^^r*t anders niejt;,ri(iip Vifchryk dan te Spitsbergen was , waar door men tpei) ' gi^nppdinakt werd y de Zeeviflciïery voor ccrlt t;er hand te neemeh?jj jen vjeryolgens zich in 't Ys te waagen y te voorcn i^cc;i;^dati^,% ^iciliaaufclic C(&* ,.,!!".,;','.' ■,■;,,■. ;H,oe dceze Ysviflchcry,hedcnd^ag^ noch in zwang gaat en beft dient wa;irgeno«ien , toont, onzen Schry ver doorgaans vernufte" ïvicl^ wanneer hyayij^V f cd^rjfi^iiiig, 1^^^ d' ervaarentheit gepaart, flus pndorwysgcerig voorflteliÈ,,, jjat,;aUew) een naaukeurige acht-< fiQJ;yipe vccrycymag ,, /,<^ de.fijxyau'^ngheden die zich fomtyds in de yitichéry öpdq^ j,) ui?,^cn,)^g:, te ruimen j wjintzich; alleen fnaai* op het Ipoorlöós gevat vettrpuwendc , zullen 'er telkens, zodanige onverwachte wederwaardigheden zich opdoen , ,dAt itien naauwiyks weet feóe zifh in dcpze oqjgelegentheden te redden, en zynezajaken ten' oefteh van de JReecfcry aan te leggen. Word p^.en dan allehks door 'een geduurige oplertentheit crvaarender » rking wel r het van nademaal , dat men e men die ch echter aandcn de g van die :ry haaren , jaarlyks ery krach- ,nging,dic ïrhcden al- nderheevig ifclen ^ in dering der> ,:yrcd«ronv '•>nb.fii r^Ji^S ,nd te beurt ^as , waar voor ccrrt c; waajgen y Scjilh gC-r ïaat en beft vernuftc- it gepaarty urige acht- ibmtyds in zich; alleen 'er tdkensi dat itien redden, en n. Word vaarcnder » zal VOORRED E. zal éscte ervaarnis vccltyds hi dicrgotyké oogck^ntlbedQQ 'WOft- y èp Zjj^n ZieC' mans opgeilelt, als zich *t beil op zytnc gewoone bianóiatfitig 'ttk^ •(bande , waar in wy hem verre boven 't:gemeene'bd-cik vtn m- deren zyns gclykcn geoeffent gcvQnden hd^Mm 9 döen^uuis %«te« gons den trant van zyne fchryfaart wat te verftellcn, zonder noch- tans in 't minll de zin van zyne gedachten te quetfen j want woor- den zyn zfwaaibaar , doch xJe zih* tttott pal ilaan, nademaal ze geen vreemde uitlegging veelen wil j dat dan al vry wat moeiten in had ; naardien zyne rcdenecringcn vraag - en antwoords gewyzc waren ingcllclt , die wy noodzaaklyk op een andere lecll Ichoei- jcn moellcn , om al *t zaakelyke in een aancenfchakcjende reden- voering over te brengen , nademaal het bellek , zoo als 't door on- zen Shryver ontworpen lag , ons in die geüalte niet dienen kon, vermits 'er een gantfch ander maakfel uit Hond gcbooren te wor- den. Dies worüelde in 't overleg de rede, volgens onze keur, met de verkoore zinlykheit en fchikking , tot 'er eindelyk deezc onze verhandeling uit ontfprooten is , die wy nu onder den Tytel van Bloeyenoe Opkomst derAloude en Hedendaagsche Groen- LANDSCHE VisscHERY onzcu Laudsgcuooten medcdeclcn : een werk, voonamcntly k de Grocnlandfche Viflchery behelzende , welker Ibffe niet alleen nieuw is, ennooittevoorenbefchreeven, maar ook Voorbedachtelyk naar waarheit zodanig ingeftelt, dat 'er in 't minft geene verdichte en beuzeLichtige zaaken noch opgepronkte zwctfc-, ryen mede vermengt zyn. Gebruik dan des Schryvers en onzen Arbeid ten nutte, 't zydiein opvolging van eigen oeffening in zyn beroep ten diende van de Vis- fchery word aangelegt , 't zy dat zich cenige Belanghebbers daar in be- voordeelt vinden > behalven dat Beminnaars der Letteren , zoo wy ons verbeelden, in'tleezcn van deezc Verhandeling , nooit van dien aart * * * hen. VOORREDE. hen,voorgekoTi()en, mede zich vergenoegcin zullen: ten wiens diende voornamentlyk , wy achter deeze afhandeling ^ ons door den Schry\'er en een voornaam Lief hebber de lloffe daar toe ter band geftelt , noch een nagerechtje te voorfchyn brengen , zodanig befauft en toebe- reid , dat het hen den weetluft met ontfraaakclyk verzadigen zal , vermits men 'er een volkome bericht van d' uitrufting ter Croen- latidiche Viflchery vind aangeteekcnt , waar nevens men mede al het Scheeosleven geduurende deeze Viflcheryoeflfcning naar waar- heit befchouwen kan. Hier mede wenflchen wy den Gunllieen Lezer alle heil , en zullen ons onder zyn befcheiden oordeel , dee- %eQ onzen arbeid getrooften, met te toonen dat wy zyn: Zyne» htrtidwilHgen Dienaar j}«»' A. M O U B A C H. V ' ';. i VI- V e. I j. t '\,r,j. 1 ^^'li' .tl » ir ^iliji- )'jtinï>.ajifU '■■ ';..j ,. ^iiCi:\ il 3.boi .' Korte inhoud der H o o o F D T S T U K K E N. Inleiding: handelt van d'eerfte Kuil- en Landtontdekkers in 't algemeen. EERST EDEEL. I. HOOFDTSTUK. Van d'eerfte Ontdekkers Tan Groenlandt, en wie die waren. I. II. HOOFDTSTUK. Ongemeene Vifchrykheit der Groenlandfche Zee; en omAandig bericht van d' Eenhoorns eegeeven. 6. III. HOOFDTSTUK. .. Gefteltheit en gematigheit der Oud-Groenlandfche Lucht, enz. lo. IV. HOOFDTSTUK. Vruchtelooze togten der Deenen naar Groenlandt. enz. ii. V. HOOFDTSTUK. Groenlandfche Compagnie te Koppenhagen opgerecht,zend Schepen naar de Straat Davis. z>. Vr HOOFDTSTUK. Onderzoek over Groenlandts ftrekkingnaar Tartarië en America , en bericht over Spltsber- gens byzonderheden. enz. 14. VII. HOOFDTSTUK. lYslandtsftrekkingenuitgcftrckthcit, eeifte Ontdekkers, en'sLandsgelcgentheit.enz.34i /. • VIII. HOOFDTSTUK. landel en bedryf der Ydanders onderzocht. 47. I X. H O O F D T S T U K. t Aloude Landbeftier van Yslandt, invoering van 't Kriflendom. enz. 40. X. HOOFDTSTUK. ^eemagt der Yslanders eertyds, en d aloude Bevolkers naagefpeurt, $3. XI. HOOFDTSTUK. '^crfcheide gevoelens wegens Yslandts bevolking onderzocht. <5o. T W E E D E D E E L. ' I. H O O F D T S T U K. Lerfte Ontdekkers van' Spitsbergen , en waarom dus genoemt. enz, ■/ ■^ *•* VUL VIII. HOOFD XSTUK. öf de Biskayors d' ecrftc aanleidcrs tot de Walvifchvangft i yn gcweeft. enz. 08. IX. HOOFD TS TUK. ^ 't Walvlfch Gcwcft van een ruime uitgeftrekthcit befdicwwt. ent. 101, X. HOOFD TS TUK. «^ Verfcheldc gevoelens over den doortoat door de Waigats ondertocht. ïo6. • | XI. HOO FDTSTUK. "* Hoedanig de Wnviflchen tot in de Tartarifche Zee doordringen onderzocht, enz. in. •* Xn. HOOFD TS TUKT '^"*. "3. Gedachten over de warmte der Zon en haare werkzaamheit. enz. 114. .^tl^, , .--,■ XIII. HOO FDTSTUK. ' Konshouding der Zuidys Vilfchen , en boe men die laoet opibeuren. caz. 140. XIV. HOOFDTS TU K. Zuidys Viflchcn van hun gewoon Gewcft kundig , en hunne vlucht voor den komft der Groenlandfche vloot, enz. 157. DERDE DEEL. '. . . ., I. HOOFDTSTUK. Wc(ly« Viflijien va^r voornamentlyk gevonden. Vaart op Spitsbergen bcgena«oen w«n-* neer. ent. 1^7. II. HOOFD TST UK. > r^riU ^v;., j-m . r. ^ Walruffcn en Robben hoedanig gevangen, enz. i6c. UI; HOO FDTSTUK. EeiAe opkomft der Walvifchvangft , die voordeelig was , en door Compagniefchap onv trent de Baycn van Üpit^ergen gcocffcnt wicrd. enz. 171. IV. H 00 FDT ST UK. De Groenlandfche Maatfchappy allenks weder gC7.walct en om wat reden. enz. 17 c. V. H O O F D T S T U K. Eilandfche Walvifch van voor Spitsbergen verjaagt, en de Zcevjirchery ondernomen, enz.ig . VI. HOOFDTSTUK. YsvifTchcry ondernomen , en hoedanig. De wykende VilTchen nagefpeurt 103. VII. HOOFDTSTUK. Weftysviflchery hoe verre zich uitftrekt. Hoogc Graden gereeder dan laage om Vifch op te doen. enz. loS, VIII. HOOFDTSTUK. Werwaarts deVifch te vinden, wanneer plaatfen en tyden wel worden onderfdieiden. enz.z 1 r . IX. HOOFDTSTUK. Viffchery op laage Graden wanneer tydig is; Oud-Grocnlands ftrekking voor wiens Kus- ten Walvifchaas gevonden word , waar zich veel Vifch onthoud, enz. z 1 5. X. HOOFDTSTUK. Oveswintering op Spitsbergen. V^rfchcide Obfervatiën over 't Noorderlicht, zir. XI. H OOFD T ST U K. Verfcheide vreemde ontmoetingen en ongevallen den Gioenlandsv&aWers bejegent. Loos» heit tuflchen de Weft en Zuidys Viffchen hoe t'onderlthelden, enz. Z3S. XIL HOOFDTSTUK. Têakcn wegens de VifTchery noodig in acht te neem en. enï. Z48 XIII. HOOFDTSTUK. - ;• Misbruik in denTraan-en Baarden handel afgefchaft. Voordeelen door de Viflchery fe- dert eenige Jaaren behaalt, enz. 160. * Groenlandfche Wamfchvangft in ha«r byzonder Schcèpsleveti en gedrag bdchouwt.i:è7. BLOEV- Mm ■\ ;hciden.ent.ift. de Vifïchery Ie- ^: BLOEYENDE OPKOMST ; Der Oude» en Hedendttgfche CROENLANDSCHE , ■;-! VIS S CHERY. Z. , ! .EERSTE DEEL., v,!!!;^? I K L E I O I N O. -■>.-i?bn'- •-' ''mü-o ''''v''J.''/ ■ t -...j... ... Handelende van d'ecrfte Kuft en Land Ontdekkers ' in *t algemeen. , > Al niet onbehMslyk zyn • ccn kort Vertoog te oogmeik, doen , over de zeegnanige Ondemeemingen en j I ; 4ie vcrhvdi gcbiektyic WdltJI, en daarom ««■bceteti dirudto. ■ -r;:'. i4.N>iKI15 } P.I.N, G. ' ' ■' een Ondcrnccming van noodcn lyn > te weten : d;it hy de Hi- iloriekunde , ^tenckunde , A^^rdklootkunde , Zee- en Water- kunde, Zcdekundc*, Koophandel enz. grondig vcrlbat. Hioron> in 'c tiiixt moeik alle dp Onijcrnecmers deezer Reistog- ten, de noodige bequaamlrcit niet bezeeeen hebben^ om hunne Ontdekkingen met zodanig een vrucht tcdocn, als wel het oog- meVlr Ihaddt verciTcKt ; en otn welker reden zy 'zich dan bloote- lyk.!vcrgej]0(^cn , met zodanige zj^akke berichtgcevingen vnn hun bedryf , dat 'er veel onnoodige zaaken , en die lomtyds noch tegenftrydig zyn , door hen worden opgeteekent , alleen door een gebrek van naaukeurigheït , met hunne onkunde ver- zelt. Hier in te voorzien, heeft men deezegebreklykheitdoor een nader onderzoek trachten te verbeeteren» waar aan voorna- mentlykgearbeid, hebben : Ramujius ^ de Bry y Hackluity Pur» cbas , de Laat , Tbtvenat en meer anderen \ die , 'c zy zelf ter deezcr Ontdekkinjg hebben uitgeweeft' , of naaukeurig de be- richten van vcrfcheide Ontdekkew ingezien , en ons zeer nul; tölyfcifuiirte bycen verzattmeldeifchriftertnaeelaaten. jj ^' ^ . „ >Scdorcid*Ontdekking enuitvinding van 'r l^omDas,heefc Jtarrdt '' 'J^JJfJ',» , A/r«f «w* in den aanvang van de vyftiende eeuw de Kanarifche " *""»' £i\;inden ontdekt, en dit wasd'eerfte aanmerklykeReistogt, die dus verre op den Atlantifchen Oceaan naaby de * Noorder KeètkrinB> wi«ixl< gedaan. Vervolgens déèden de Pórtugeer.en on CaOiiliaanen verfcheide Reistogtert dp dehzelfdéfn koers , én onideMefl fongs'de Afrikaanfche Kollen eenige Eilanden in den &ttMti, BafthoUmi Diaz getaakte Caéo de Bona Speranca ten einde deeze^i gemelde eeuw te boven , en. bezocht de Kuften tenrQdilten van Africa. f^a/co de Gama nam insgelyks deeze koe»K; tiinf ihtinne Navolgers • zyn tot de-Ooftelyklle cihdpaleri vafl Afiêtj^dörgedföi^gen. : .' * •ivntikiibe Dö foemrudttigé 'Öb«/^ ƒ*/ Céiumhti , ftak in den jaare 1491 dStïJlL' Itef^öitrdekkine v^an de NiéuweWadreldj onder d'uitrufting van «M oméiht; Kotlinginne Iiabella naar de Kanarifche Eilanden overj en naar *t Wcften wendende , ontdekte hy de Eilanden Cuba^ EfpagnO" ƒ«, dt Caribesy Guardehupe en Jamaica. Van daar fteevendchy vervolgens naar de valle Kul^, en ontdekte een gedeelte Lands i^.,:i^.^ .1 ."' ■ ■ ^i.n .-*.'- .-*>. j...-uivJ . door Vi|Ull«|T4Q •0:11. tl Wat vóÓn deel daar uie ontrpxootea i». iU.JJl' vi'« Tiopicus Caacii. INLEIDING. di>or d'Indiancn ran dien Landaart Paria acDr^emt. jfhmo Ni' w»Min hem nus volgde dit fpoor. Insgclyks Jhnzo d'OJeda^ en ^fHffkus f^t- 1^1^^"^*'* tius. Pinzon ontdekte A». 1499 eenisc '/uidcrdcclcn. jilonzê lyn . om , dcctc ont- fputius Fegueda en Diei9 Nicutza leiden d'eerllc grond van Regcering jckMnc vet in dceic Nieuwe Waerdd , door den Caftiiiaanfchcn Koning J««"««« biddca* i', -j-Hr-, i daar toe afeevatrdigt. Insgelyks waren Jncifo et> L«^a; - dcKkingen eerlang wederpnn verwaarlooft hebben^ Fdfc^Nmui de Balboa ^ een der aangeflelde Opperhoofden, degunftdesKo^ nings verlooren hebbende , befloot door nieuwe Chitdekkkigen zich wedt 4' in de zelve te wikjkekn % dies dtongfhjr LahdwoArt in, tot aan de Zuidzee en.de Golf van Sti MuStLJ Hieronoéft hyen de zynen niet weinis geVaar bezuunén ^ verinits hen tfeh ileeftogt nevens andere noodzaaklykheden óp'taUcronverdlraflA'' [lykfte ontbrak. Gelykerwys de Fabel van Midas getuigt , (ue [alle onnoemlyke rykdonimen voor zyn erootfte ooed verkoor;, en echter den doodelyken; hoiiffier (miiakenr moeit i: doordca .^,. , hoogdraavendei^ Dichterr L.; Rotgans in zvnd Zedeleflêa dus '^;'>'^', krachtig uitgebeeld; . . ^ . . . . ; -. i . i: ,: '-iaBiv ■ ■ ■ ,' • uv-nWi-r .V^, r-JVTfl tib i.i Vfl rljto;ni//"i'j'''o Hy badt dtn rykdom voor zyn frootfie goedt vigrkcnn. •;;; .;.\ Getfy zegt by^ dat al ^tgeen ik raake in gout verketr\ I \\ Maar boe verging den Vmfi dat fnbtdacbtbeg/ferenf ?yXi Gan/cbjMalyk: (Vant de ntaag kon geen metaal verteertnn :■-.>: V Geftbenk was doodilyk daf hem. de fFyngodt gaf, il JlM£;i tt\ «11,. '5 iwt- ,11 A .) i:t,'i^;. Sebaftiaan Cabot een Venetia»n', door toó veel welselukte seÉiif** ontdekkingen bekoort, rufte twee fcheepen uit } vertroKuitdenieeaeLaiid« Havens van Engeland , en ftecvendc tot op ff Graden Noor* jJJfJdSJï der brccte. Pedraria d'Avila wicrd Voor alganeenBcvelhcbbcr '»»•«•• der Nieuwe Waereld uit Spanje a&cvaardigt > Hy benaarftig* JÜÏÏoJ*'* de zich in 't bevaaren van de Zuidzee »v^ ten dien einde eenige ♦ i, ftert : IV INLEIDING. fterkteiu opwerpende. Gafpar de Morales door dcczen zelfden Bevelhebber afgezonden , trok over 't gebergte naiir de Zuid> H zee. Vetie Hoplieden de Morales op deezen toet gcvolgt, be- ,;'f j. , roofden d'Indiaancn van alles, op een gewelcwaadigc en bar- 'i'[ ■<: baarfche wyzc: maar deezen, om zich te wreekcn, in hinder- laag gelegen , ontweldigden den Spanjaarden wederom van den ouiuftcnon-ceroofden buit. Juan Solifto en Juan Ponce met eenigeman- nfcMiicTe- Ichap op Ontdekkingen uitgezonden , wierden byna ter zelver feeiiiig om- tyd door de Karibaanen overrompelt , en door hunne greetige * ingewanden verflonden, A^!>«• mede vertrok hy m den jaare i f ip van Sevilje $ nadat hy ver- %ind*de"' geeft getHicht had de Rivier de La Plata door te fteevenen, overwmterde hy in de haven St. Juïiaan : vervolgens zette hy zyne koers vbort , vond een Straat die gemeenlchap met de Zuidzee had, en men van toen afde Straat van A/<«^?//«fl» noemde. Dus was hy d'eerlle der Europiaanen die d'Atlantifche Oceaan tot in de Zuidzee doorllecvende , en deeze zee ovcrftak , den gantfchen Aardkloot rond zeilde , by de Molukfche Eilanden aanquam , vervolgens Cabo de Bom El'peranca voorby loopcndc j zulks deezen togt in den tyd van drie jaarcn voltrokken v/ierd. Dit fpoor door verichelde anderen gcvolgt, wierd eindclyk, in den jaiire if jy, door deeze voornoemde Straat , Peru ontdekt. Waai inkem Vervolgens ondernam Francois Draak 'm 't jaar i f77 zyne bc- JJJÏJ'*** ruchte Reistocht rondom den Aardkloot, mét vyf fchepen j hy ilolde koers door de Straat van Magellaan naar Peru , van daar ., ' . -^ naar Stiait M4' 'Wi'mh ntu i' ens ge- iioemt, en zeilt vcivol- geus den Aütdi-.loot lond; •I ll<^v. ■ icn zelfden Li' de Zuid- volgt, be- ige en bar- in hinder- )m van den enige man- i ter zelver nc greetige ten Zuiden m Pedraria te vertrek- jet hooft te 1 der Indien *geliaan een tyn Heercn panje. Hy aereld rond voltrekken, n voorzrtg, rzelt i hier dat hy ver- : fteevenen, ;ns zette hy bap met de tan noemde. L'he Oceaan rftak , den ie Eilanden loopendc i :ken v/ierd. indclyk, in ru ontdekt. 77 zyne be- ihepcnj hy van daar naar r (. :i>li Voorneemea om den door- INLEIDING. naar Mexico , California enz. en keerde weder, door d'Ooft- In- dien, Cabo de Bona Efperanca om vaarende, naar Engeland. In *t overftecvencn van de Zuidzee , wicv^ Draak y doorllorm, van IVinter , zyn gezelfchap afjgefchciden i fVinter Hak toen d'eerfte weder te rug over de Zuidzee, en quam door de Straat van Magellaan wederom in den Atlantifchen Oceaan. Naa verfcheide gedaane tochten door deezc gemelde Straat , [wierd in den jaare if84 Koning Philips den tweeden door Ser^^o^Ha'^tl'. miento geweldig aangezocht , om in de Straat Magellaan Sterk- f,^,^^'^*"*^** [tens te bouwen , en 'er een Volkplanting op te rechten , zulks d«»ruchtV daar door den doortogt van vreemde Natiën geweert wierde : 'o"» afioo]»*n Zi'er gvootc ontdekkingen hebben de Nederlanders Icdcrtaan ï>Mau.M"''**''*^ Kullen van 't onbekende /wVAiwii^ gedaan, die echter voor 't rtiuai*»\ Alüenu^n niet in 't ligt /vn gekomen. Dirk RtmhaHtfz, heelt een beknopt verhaal in 'i licht gegecven, van een Reistogt door v^^r/ jAnlz.TnsmaH i «41 naar 't onbekende /.uidb^tly ten zuiden Niewuf- jtiviUmi en van ÜifmeHshnd gedaan. Aanmerklyk is 't , dsu alle ilic mndom den diiurig doiM' de rhilippij* Aaulkloot hvuuicn to^t volvoert hebben , ge» riülipyn/lbf of door iie Molukfcbt Eilttnihn in d'C>oit. Indien gekomen zynj mogelyk dat dee/e lange aaiiecn- Ichaakeling van J^anden, die zich Tcnynen by naa vim dcnEvc- nachtslyn tot de f o Graaden Zuiiler bi-cetc uit teilrekken, den dooriogt zuideh kcr geh inden heeft , waarom dan gemecnlyk de koers dt>or de Zuulzee naarde Eihndtn van Sêhmon , of de JUi(irouif.i genomei^ woni. In den^jaare irtif \v:vs't, toen Cornelis Si'boMteHVTknHofirii^^h tiuuders ten zuiden de Straat vïui AfatffUam ** **"• naar T^rrs Jtt fWr;g(» neemendo , die zy ontdekten en gelukkig volbmgten. Dooy deczen genomen koers , pjiflcerden ze en ontdekten de StMds Eiitmtin^ *t St>ittH Lttid^ Mauritius iMndy BêrtuvfUs EiluMdm enz. en *t is omtrent de Ktutp Hoorn op f7 Cïraaden /uider birete , dat ze een nieuwe doortogc naar de /uid?ee vonden \ die federt de Str^Mt Le Afoir gcnocmt is. In »n ie stiutdeeze Reistogt gaven ze aan vcele Landen en Eilanden namen y itu*t,, (»„ keenlen toeii weder als d'anderen door d*Oolb«Indicn nató hun Vaderland, nadat ze twee jaorcn en agtiendaeenopdeezen t<^gt hadden toei^cbnigt. Decitc doortogt gcmaklykcr en zcc- keuler gevonden liebbende, dan die van Ahgdl• » ;i. ïAls Konmg Karel den tweeden , de Hertog van Jork , na- sials Koning J.acob den tweeden en veele Engeliclic luiellie- ;n, bcllootcn om de Kult van C'/?/7/ nader t'ontdekkcn, gaven inden jaare 1669 twee fchepen onder 't bcllier van 7<'diwA^^'-oif'ónia"k-'' oucb > deczc quam in *t jaar 1671 weder te rug , hcbbendd*"»* "''6*- 'ipeer dan twee jaaren op zee gcwccll, en de Straat gints en her-*"'"""* ^artsgepaileert, gcduurig de kullen van Chili en deeze der P^- ^gonet volgehdc. Zync waarncemingen op dcezen togt , zyn ïjaaukeuriger dan alle anderen die voor hem dcezc kullen be- iraarcn hebben. % In iey. pjtcjn Cowley , die in 't jaar 1 68 j zyne Reistogt rondom den Aard- kloot aanvaarde. Deeze in de Zuidzee gckomen,vond 'er een groot fetal Walviflchen, en gaf aan cenige ontdekte Eilanden namen. [y paifeerde niet door de Straat magelïaan , noch door deeze van 1^ Mair , maar nam zynen koers door deczea die Kapitein Scharp in 'r jaar i mca. M*»**^'*^-" ■^' ^MC dt Jork lOoilenen idriemaan- tecten) alle wer bcrton- Urekkende, irereenkomt. hefchcpen, n de Zuidzee niet over te jaar i6yo in 'tnaaukeurig \y ook heeft irde acht ge- richt van Ka- 3m den Aard- l 'er een groot »nden namen. il door deeze die Kapitein ^nctcrugtogt ; koer» op 6o oigensNoor- I , alwaar hy landen die xy Ic vervo gens [togten inden ^ *- en ook zeer ^ ren 9 en ins- 1 cnd'Indient dat hy in de j^ ;ldeczcrLau«i| indenjaarc Huiti beide fne de Straat INLEIDING. Magelïaan , ondckkende ecnige Eilanden en Landen daar om- trent. Hy fteevcndc in 't wcdcrkeeren in 't jaar 1701 hovende Kaap Hoorn op f8 Graden x ƒ minuten gelegen, en zulks in een gcwenfcht zaïzoen. 't Luft ons nu , tot ons voorgeftcldc oogmerk wat nader te ontdekkin* komen , om kortelyk in de zelve tyd-order , de fcheeps-toeten f,o"o"3ên ie- ,ten Noorden voor te ilellen , gelyk die vervolgens Noordooft daan. [en Noordwert derwaarts ondernomen zyn. 't Was dan in den jaare 1380 dat twee ryke Venetiaanen , i,fjjjjf^ ÏNicolaas en Jntoni Zeni van Gièraltern^^r F laanderen en Enge^imHiio, , Mand t'zcil gingen j maar een zwaare opkomende ftorm verzettq - izodanig hunnen koers , datze op de Kuften van 't Noorden in ' j^,, ie Yszee omtrent Tdand en Groenland vervielen. Jean en Sebaftiaan Cabot mqde Venetiaanen , vertrokken iï^Jék*ki?.*St- ien jaare 1497 door laft van Koning Henrik den zevenden uitge»on«ien» Engeland. Op hun wdderkomll gaven ze van hunnen togt be- ticht , en vertoonden in een Kaart de örekking van eenigc A- lerikaanfche Landen Noordooft gclcecn} ook voerden ze vier ïrfoonen van dien Landaart met zich. In 't jaar iff 3 zocht ^ugh fVilloughy een doortoct ten Noordooften , liep omtrent *" ''*'''%*J' IJ /i' I TwP j n n » r . om een londert en zeltm mylen Noordooft van Seynam , op zeventig doonogt ten rraden Noorder breete geleegen. 't Scheelde weinig of hy zou^^j°^'^|J*° '• m Nova Zembla en aan Groenland aangeland zyn , had hem de * ,; toude en 't ys niet wederhouden j hy nam toen zynen koers lliuidelyker, tot aan Arzina een Rivier m Lapland , waar deezc . , -eeheld met zyn feheeps-volk in 't fchip , door d'uitgeftaanc i ^oude afgemat, in 't voorjaar dood gevonden wierd. " S ■ 't Was in den jaare iffö dat Steven Burrouw een doortogt *«■"»» on^ [oor Indien ten Noordooften zoekende, tot op 80 Graden 7 mi- Jj|"'*"**^" luten breete gevordert was. Hy fteevende tot aan Nova Zem- y», en naar het fcheen quam hy in Groenland aan te landen, als |it de hoedanigheit van 't Land, de gefteltheit van 't Ysenden irt der Vogelen uit zyn brief gebleeken is. Martin Forbifcher deê in den jaare if7nfdekkia. rik , achtei-vol;^de in 't jaar 1 6 1 1 de ontdekkingen ten Noord wef- *«".?."hoe ten op begeerte van zyn Meefter.Hy befteevende de Straat Hudznv:^'^ *^'«pe«» # « latende "*«B*^ . i''": INLEIDING. latende de Bay van dcezen naam ten Zuiden , en liep meer dan 200 mylcn ten Zuidwcllen in een binne zee van meer als 80 va- demen diepte. In dcezen mocyelyken togt ontdekte hy een groote Landllreck , door hem Nieuw l4^aÏÏes genoemt > nadat ny daar overwintert had , en in Nel/ons Haven veel ongemak uitgcllaan , onderzocht Èutton de Bay naar zyncn naam ge- noemt 5 bereikte verder Digs Eiland , in de mond van Hu^'ons Bay gelecgen. Hy ontdekte toen noch een groote Landftreek, door hem Carys ötuam-Neft geheeten , doch hy verloor het grootftc gedeelte van zyn volk , geduurende zyn verblyf in Nel- jom H.fven, op 75* Graden 10 mmuten , Noorder breete gelec- gen, fchoon ny genoeg bezorgt had , dat 'er tefFens drie vuu- ren binnen fchccps-boord geltookt wierden. Zy vonden 'er on- dertuflchen tot hun onderhoud zeer veel Veldhoenders en ander gevogelte , die zy in meenigte dood floegen , zonder van *t vleefch der wilde Beellcn gev/ag te maken. Men vond 'er aan d'Oevers der zeen vcelc Mcdceinaale Kruiden en Angeïicaas ^ •wiens vruchten d^Ingezetenen aten. Deezen Landaart geneer- de zich met Robben te vangen. In den jaareiöop en eenige navolgende , lleevende Hemi Hudzon , Jacob Hall en Willem Baffitt hoog Noordweftelyk aan , en gaven namen aan alle de feweften door hen ontdekt, die in de Kaarten deezer Noordcr «anddreekcn uitgedrukt flaan. De Koning van Denemarken , op 't voorbeeld van alle dee- ïïmoode»' '^^ ontdekkingen, befloot in den jaare löof, 1606 en 1607 ins- 'gelyks fchepen ten Noorden uit te ruften , welker verrichtin- ten van weinig belang waren j maar in 't jaar löip verzorgde ezelve Koning, Jean Munk twee fchepen, die de zelfde koers als Fobrifcher tn Hudzon nam , ènjot» 63 Graden 20 minuten voortfteevende , alwaar Munk gjBno'öazaakt wierd t'overwinte- JAfll^op ren. •n HHdt.»nt onderneC' mingea* Hy noemde deeze plaats Munkt- fFinterhaven y en d'ovc- rige Landftreek Nieuw DenemarkènV Thomas Marmaduk van fl«// bevoer dèeze geweften in 't jaar | 161 1 tot op 82 Graden Noorder breete, gelyk te vooren «^«H j Hudzon , door d'Engelfche Maatfchappy in 't jaar i(5ö8 der- waarts gezonden , had gedaan , om t'ontdekken, de Landen rondom de Noordpool llrekkende. Deeze Ontdekkers vonden . . veelC' van alle dee- en 1607 ins- verrichtin- p verzorgde | zelfde koers i zo minuten 'overwinte- ,.j| en d'ove- en in 't jaar | vooren nenri ' ir 1608 der- de Landen ckers vonden veelc ■ Gioiltrt ovciwintc» ' iiiig« INLEIDING. vccle Eilanden en Landftreeken in hunne gehoudenc koers , en gaven namen , volgens hun goeddunken , aan verfcheidc plaat- icn van Groenland. Hudzon quam in de maand Juni te Nova Zembla aan te landen , in welk zomerzaizoen het aldaar llcrk vroor. In May 1610 rulle zich de Engelfche Maatfchappy met al- voonm- Icn ernll op de Walvifchvangll: uit, en deeze Viflchcry flaagdeV-'k* Jdfche I hen beeter omtrent Groenland en Cherry Eiland^ dan elders. Se- waivifch- dert vond deeze Compagnie de Noordfche Vaart tot denjaare""^ ' löii zeer voordeelig , en befloot het getal haarer fchcpen tot ; op 15 of 14 te vergrooten , die jaarlyks onder 't bcftier van ver- [Icheide Commandeurs afgezonden wierden. Alle deeze Ontdekkingen en waarneemingen zyn echter op rerre naa , van dat gewigt niet , dan die federt den jaarc i5}o] jedaan wierden. Ecnige Engelfchen, onder 't beleid van Goo^- ier , wierden in 't zelve jaar genoodzaakt rondom deeze onbe- kende Landen te kruiflcn , en 'er vervolgens den winter door Ftc brengen > gelyk 'er ook anderen van deeze Natie in den jaa- I Ö3 3 en 1654 overwintert hebben, welker laatlle echter daar let leven lieten. In deeze verfcheide Rcistogten der Engelfchen , gaven ze J^'^'J^?*"" ieeze Landen eenige namen , te weeten : Hackluids-headland^icheu aim ''hale-bay , Horn-zound , Ice-point , Bell-point , Lownes-ijland, LaSln la ^Jack-pcint , Cape-celd , lee-zound , Knotty-point , Deer-zound, tiinndeu ge- ^miths'hay^ Hope-ijland, Edges-ijland , PFychei-iJland^ Bear-ijland^^^'^'"''^' IharïeS'iJland^enz. Maar onze Nederlanders , voor en naa dec*- je Engelfche fcheeps-togten, gaven deeze zelfde Landen andere lamen. Dit veroorzaakte toen buiten twj fFel al vry wat ver- rarring in de Berichten daar van uitgekomen , als mede in de litgegeevcne Kaaiten. De Engelfchen die in 't jaar 1530 in Groenland overwinter- j^^'"'J|^':^' ;n , verlooren den 14 O^ober de Zon j en deeze al verquik- Groenland cende hoofdftar, quam niet voor den 5 Februari weder te voor- g^j^^"' Ifchyn. Deezen die in 't jaar 1633 overwinterden , gaven be- en aan a/^V* icht dat hen de Zon op den f Oaober begaf , alhoewel ze tot JfHlula-' len 17 derzelver maand , noch zodanig een fcheemering zagen, <*"»• ^aar by men noch leezcn kon. Op den üfte reezen de Sfar- * * 3 ren afii»a^ lÉ. i^ INLEIDING. ren van 14 tot 24 uuren boven den Horizont j en dit duurde den gantfchcM winter, tot op den if Januiiry, wanneer 'er we- derom zoo veel ibhecmcrliclu, geduurende zes ot" zeven uuren 9 in 't Zuiden wicrd gezien , dat men 'er genoeg by leczcn kon. Den 1 1 Fcbrimry zagen ze de zonne-iti alen op de toppen der Bergen , en den volgenden dag de geliecle Zon. De gefneu- vck!e Engclfchcn van 't jaar 1654 lieten in gcfchrift naa , datze de Zon den 10 üftober uit hun gezicht verloorcn hadden, waar naa zy zich den 1 4 February weder boven Jen Horizont ver- toonde. De Hollanders die in 't jaar i f p5 aan Nova Zembla overwinterden, verloorcn het zonne-licht den 4 November, maar toen zagen ze de Maan zoo wel by den dag als nacht. Den 24 January vertoonde zich wederom de Zon aan den Ho- rizont. De verfcheidentheit in deeze verf chynzelen veroorzaak- ten de RefraSlién der zonnc-llraalen niet j maar de verfchillende brcetc der plaatfen , waar de EngcU'chen en de Hollanders den winter overbragten. De koude die de Hollanders aan Nova Zembla uitftonden , was verre overtreffende deeze die d'anderen in Groenland gevoelden. De Engellchen die in Groenland overwinterden , leefden van *t vleefch der wilde Beeften , als Reedieren , Beeren , VofTen enz. Het Beerenvleefch fcheen hen fmakelyk en tamelyk ge- zond i de Vogels en Voflen quamen weder te voorfcLyn , zoo draa de Zon zich wederom vertoonde. Men ftelde knippen en vallen , zulks 'er veele gevangen wierden : de Voflen waren het gczondlle te nuttigen , geneezende den Nederlanders van de Scheurbuik. In de maand Mey vonden ze zéér veel Meeuwc- eyeren. De koude was bovenmaate ftreng voor de Hollanders te Nova Zembla , als mede voor de Engelfchen in Groenland. Beiden , flocgen hunne ligchaamen vol biaaren en z weeren uitj door de felle koude bevroor de brandewyn, hun uurwerk ftond ftil , en alles wierd ys , zelf in den hoek van den haart. Dit wedervoer mede Kapitein James op 't Eiland Charleton , alhoe- wel maar op 61 Graden Noorder breete geleegen, daar deezen op omtrent 7 f en 78 Graden overwintert hadden ; en in deeze bittere koude floegen ze Lootzen op , om 'er hun verblyf in te ncemen. De INLEIDING. De Koning van Denemarken, om de Negotie en d'OntdGk-j-,"dJor kingen ten Noorden aan te moedigen, zond in 't jiV'i»' i<5r3 diic'^»'j^^j'^'jj'" fchepcn uit, met lall om op alle de kuilen wel acht te geeven, Koaii.g' ge- en van de aangelande plaatzen een omllandig verflag te doen •*•'••>• over alles wat nuttelyk in diergclyke Rcistogtcn was. Dcezenwat luiks paflecrden de Straat fFaigatz en vonden 'er eenigc bewoonders ""'*•'''"• van Nova Zernbla in hunne Canoos. Deezen Landaart was zeer gezwind in 't loopen } zy droegen kleedcren van Pinguïns vel- len en andere Dieren. Hunne Vaartuigen waren van 't leer van Zcekalveren gemaakt j op den rug droegen ze Pylkookers met pylcn gevult , neven een foort van een byl uit visbeen gemaakt. Dcczc Inwoonders Icheenen onhandelbaar, verachtende der Eu- ropiaanen fpys en drank. Nova Zernbla weder verlatende , be- gaven zich de Deenen naar Groenland. Men vond aan deezc cult noch Boomen , noch Hceftcrgewaflen , dan alleen eenige I kleine Geneverboomtjes en laage Sparreboomen j maar veel Mos, Heide , een foort van Moes , als Latu, Lepelbladen, Zuring, Steenvaaren , vecle foorten van Renoncuks en andere Gewaflcn. In de holen der Rotzen onthielden zich ontallykc Vogelen , jwier vuiligheit met het Mos van boven neer geworpen, de aarde iin de valeyen tot een miit verllrekte, waar door zodanige krui- Idcn voortquamen, als reeds befchrceven zyn. Voorts was'tal- llerwegen Rotsachtig , en vol van ys in veéle eeuwe onfmeltbaar jgewceft. Watervogels vond men 'er in overvloed , zy bedek- Iten celykzaam de Zee , wanneer ze te water gingen , en de iUcht als ze vlogen. Men vond 'er mede eene meenigtc Zce- iHonden , Kreeften , Makreelen , Dolfynen, en een foort van iZee-Torren of Vliegen , die men ook in den buik van Walvif- fchen gevonden heeft , en men meent hen ten voedzel te ver- ftrekken. Lucas Fox verzelt met Jean Wefterholm^ vertrokken in 't jaar FtxtnWef. 1630 op order van den Deenfchen Koning , om ten Noord- i-chSgen"" wellen een doortoet te zoeken , en hun (chip wicrd ten dien einde voor 10 maanden van leeftogt verzien. Zy hielden dezelve koers als For^z/f/^fr, Hudzon^ Davis, Baffintn Button. Zy za- gen veele Walviflchen en Vogelen, en vonden een meenigte ysj timmerden een Pinas aan de Rivier van Nelfon , waar zy noch eenige winierin| ; tn iii^cre togteii (CC OHtdckkiiig gcUaiii ; INLEIDING.* «enige ovcrblyflclcii vonden , ccityds door 'tuumas Button daar gcbouwt, '/.y '//.igcii 'er iuiii wcer/yde viin de Rivier vcclc klei- ne Sp.irboomen met Mos bewoflen , en een mcenigte aiidcrtjn, muar alle klein. In de Valeyen vonden /.e goede Weilanden, wilde Moei be) en , Aardbeyen en andere Aaulvruchten. Ech- ter vonden /e 'er geene Inwoonders , alhoewel ze op d'andere /eekulien veel van dee/,en Landaart ontmoet hadden. Kapir tein Jiimes vertrok dan eerlang naa Fox , volijcndc de zclrae koers , vindende elkander in de maand Augullus by de Haven van Nf/fon. Fox iteevendc voor den winter weer naar zyn land, maar lut wra.ïge zaizoen overviel 'Jamei^ zulks hy 'er genood- zaakt v/i .ld tot don naall-voli^cnden zom'T zyn vcrblyf te neemcn. Door Kooplieden van Bti/lol , wierd Thomat James in 't jaar 1Ö3 : uirgc/.onden, om Noordwett een doortogt naar de Zuid- zee te zoeken. Koning Karcl den cerilcn , Cïcmagtigdc hem zodanig een moeyelyke dcK'h nuttelyke onderneeming te doen, Hy gelalle hem in 't ja;u- 16^ 3 zyne gcd.iane togt in 't licht te lm«auiceuiig gccvcn. James handelt zeer naaukcurig in 't oefchryvcn der Vió'Ji'ïïi?' zelve , aanwyzcndc de Straaten , Kanen, Baycn enz. redence- rende zeer verlhndig over Ebbe en Vloed, üieptens en Stroo- men , als mede over d'atwyking en miswyzing van 't Kompas, en van alle natuurlyke byzonderhedcn die cenig opzichr op de Wysgccrte en Wiskunll hebben. Decze befcnreevc Reistogt is van een goede Kaart en verfcheide Tafelen verzien. De be- ruchte Heer /io}le getuigt , dat hy uit deezc Reisbefchryving veelc veifchynfelen heeft aangemerkt die opzicht op zyne belchry- vingoverde koude hebben, ^^wwfcheentcgelooven, dat 'er ten Noordwellen geen doortogt naar China en 'Japan te vinden was. Ondertuflchen wierd dit voornecmen in 't jaar 1667 wederom vernieuwt. Een Maatfchappy uit Edellieden en Engclfchc Koopluiden bellaandc , zonden Zacbarias Gilliam , waare het mogclyk dceze ontdekking te hervatten en te voltrekken. Dus llecvende hy de Straat van Htidzon opwaarts , quam in de Bay van Baffin tot op yf Graden breete , en weder afzakkende ten Zuiden tot omtrent op ff Graden, liep hy in een Rivier, door de Engelfchen Prins Roberis Rivier genocmt. De Inboorlingen des Lands toonden zich handelbaar, zulks Gilliam eenigcn han- . "'" '"''' '■ ' ■' " -■ ' ■ ■■ • ■ •■• ^ -" del ""•I-,. ven. uttott daar ^cclc klci- ; anderen 9 'cihuidcn, Ml. Ech- p d'andcre 11. Kapir de zcltdc de Haven rzynland» r genood- :c nceincn. s in 't jaar r de Zuid- ;tigde hem »g te doen,^ 't licht te hryvcn der L. redenec- s en Stroo- t Kompas 9 icht^ op de e Reistogt 1. De be- efchryving ncbelchry- dat 'er ten binden was. 7 wederom Engelfchc waarc het eken. Dus 1 in de Bay ckcnde ten ivier, door iboorlingcn nigcn han- del 'f*- .Lxis:^9-**'tM mtm i £/ \ X \ '^ 1 ^^d i njnaJfa a< /\^ / /^^^^ II — ; ■— / XÊk Ml "S m ^"^"^ / \ \^^ \ ' 'fiJL Z^» k ^-^ \/^ /V \ / / '"'C^^ jh ""--^ " ' / \ / « /^V^>^ ( ■ '"^ \\ \ / "~7 //X^ — ^_/ }\\ A'\ / ^'/X^ H E».*»»- 'i^^ i \ ■ ^-J N< .*«** ¥ >♦./ v^ ^v^ löï' il.AVB ^ "■-i^* ^«« f ,-^- :if kV \'NiEuwE Kaart van de ^G, o. ^«^ ^, o Oj ri>2E U (<)^" p^ _MJ rtug" m\ LJm V V r. S ikiA»Wi* ^C T E FTT NOOH YLAND VAKJ- ^ .:^ 0^ *Ar N 1^/ /■/ >JP m ~- ^' '^. é '•^ ■ w\ \ \\s D Zei: O UD en NlEirtV als tneeti: Jl^/^ t/e Straat Davis. .i 'M :.:.-;.<: :.::r- \ ■ *■' ■ \ ^ \ •:<* ". ' / > V ■f -, .s ^^f4»>«C«. m'XAi Jt 'm^iéSmf . ntjt. ■ .-mv^tafHI'i-i m'i INLEIDING. del met hen floot , en 'er een Sterkte bouwde , die hy 'Karefs Fort noemde , en wende het vervolgens weder naar buis , nadat hy een voordeeligcn handel in deeze geweften had vaft gellelr. Maar in 't jaar 1687 maakten zich de Franfchcn meeiler van deeze plaats. Fredrik Martenfz. een Hamburger , ondernam in 't jaar 1671 ^<««,on. een Reistogt naar Groenland^ mogelyk, zoo 't fcheen, om aan f "'",* d|j[? de naaukeurige onderzoekingen van de Koninglyke Sociëteit tekingnaar Londen te voldoen. Deeze Mariens qucet zich by zonder, mct^"'^"*""'' hulpe van Fogelim^ 'm 't uitgecven van zyne Reistogt j wftarvaa vervolgens breeder zal gehandelt worden. Door laft van Koning Karel den tweeden, vertrolc Kapitein «'«««^''lucii. If^ood ^ om Noordooft een doortogt naar Ooft-Indiën te zoe- 0^°"""'*'' ken. Op 76 Graden brcete gekomen , verloor hy zyti fchip op doonraait^ de kuft van Nova Zcmbla. fkood w^ dan van ged{igten\dat 'er"e"ócueu]^" Noordooft geen doorvaart nstarCbina en 'JapaH té vinden waar, en James fcheen mogelyk mede in dit vert^and te zyn , é^t 'er Noordwell insgelyks niet te doen viel» Beiden^aren ze van ■ meening dat zich dé Landen breed uitftrekiten ^ 'Oi fleti vafte kuft miflchien uitmaken konden. Daar en boven d^onregelma^- tigheit der Ebbe en Vloed , en de gcvaaren die in 't ys te ver- wachten waren , waar van men croote dryvende velden verre van de kuften in zee vond , verzcTd met fneeuw , dikke mift,, geduurige rypen ongemeene koude y dit alles , dachten ze , maak- te zodanig een moelykheit in den togt , die men nooit te bo* ven komen zou. Dê Heer Burgermeefter JVitzen, berucht door zyne ontdek- ^at gero*. kingen en opheldering in de Waereldkunde , maar noch hoog- w"tlen"/er waardiger voor 't gemeen ge weeft, door d'uitmuntendheidvan*^«7.cndooi- zyn verftand, als door deeze zyne ontdekkingen , verworp het*°^' *""*' voorneemcn van den doortogt ten Noordooften te vinden , in zyn Brief aan de Koninglyke Sociëteit i5pi gezonden. Dec- zen zeer vermaarden Heer geloofde niet meer als te voren , dat Nova Ztmbla een gedeelte van 't vafte Land van Tartarié uit- maakte, zynde vervolgens daar van nader onderrecht. Hy was van verftand dat de ftrekkinge van Tartarië zich veel verder ten l^oorda^ ilit^id^^r^n mogelyk zich aan America hechtte. Ka- ■ - ' ^ ^ ^ piteia # * » w.****" INLEIDING. pitcin fFood was van gedachten dat Nova Zembla en Groenland beiden een Land waren. Hoedanig het hier mede zynmag, of de ontwerpzelen van James , H'^ood^ en den Heere li'itzet oneegrond zyn ; echter moet men bekennen , dat de zwarig- heden in de doortogtcn , 't zy Noordooil of Noordwcll , be- zwaarlyk zullen worden te boven gekomen. Alle deeze kortelyk aangeweeze Reis-togten en Ontdekkin- gen , hoe moeyelyk en zwaar die in den eerllen aanvang zyn fewecft, hebben niet weinig voordeden den Koophandel tocge- ragt } waar in deeze , uit ^ de Groenlandfche Viflchery ont- forooten , niet van de minllè te achten zyn , als vervolgens in aeeze befchryving blyken zal. Doch eer wc tot onseigcnilykc oogmerk treeden , om alle deeze Noorder Gewellen te be- fchryvcnj hoedanig de Groenlandfche Viflchery is opgekomen, nuttelyk voortgezet, en vervolgens van natuure verandert, na- demaai de Land- en Bay- Viflchery allenks is afgenomen en tot een 21ee- ViflTchery overgegaan ; zoo zullen wc voor af , eenigc nuttelyke achtgecvingcn bybrengcn , die niet min weetens- waardig zyn , dan deczen , wanneer we tot ons voorgenomcu beftek overgaan. BLOEYEN- ■4 I ' — ,1 -«i.-- 1. ;i- '1 If^ l~ ^i ^' *f: ' '.'•' Pag. I * « BLOEYENDE OPKOMST Der Aloude, cn Hedendaagfche ' ' ;; • GROENL ANDSCHE VISSCHERY. EERSTE HOOFDTSTUK. Van d'Ecrftc Ontdekkers van G R O E N L A N D T , wie die waren, hoedanig zy zich in dit Gcwcft neergezet hebben, cn *t zelve bevolkt 5 verfchil tufTchen de Yslandfche cn Dcenfchc Kronyken over dit Onderwerp , dac onderzocht word. ; Roenland , een toptuitfireMttntie Xanbfireefi / In 't J^ojbet Hocdinit beel tt^ ^acOboOem^ / hcomt stdb ban 't Ctiiben naar 'fe fliekkuit 4^oflen/ ban biaac Ijettoeber ten j^o^ben/ naat Spitsber-Tf^^'"^ gen en Nova Zembia fiteht. tf enigen stinbangebaclirenge'adu, Uieefl/ bat het sicbtmettCattatiebcteenigbf/ boc|bitijSon« )ehet. iCen ^ofhn beeft net be *1i^sttl ten Euiben oeDeucaiedonifche Oceaan , ten 3lMen be Jttteat kian Hadzon , bie bet ban America fcbeib. ^^t b^eete ten J0oo}ben t^ onbcftent. i^ l^tmfm iKonpli segt / bat *ec geen i0oo;betlgfiet Xanben te binben 3Ün. Cenigen 3dn ban gebacb« ten geb)0?ben / bat 3tcb Groenland aan America tecf)t / scbeit be ^n« gelfcben booi be j^traat Davis gettacbt babbe naac be Sïuibset booi tt bjingen/ nabemaal b'eecfh «dntbeMto; f)et becmeenbt een fitxeai te 3911/ bocb baar naa een <9oIf bebonben f^. 0daar 'tbericbtbanliaiiiteinjan Munk y bie getcacbt beeft boo) 't j0oo;bU)e(len beese 43oIf te paffeeren/ geeft genoegsaam betmoeben bat bit Itanb reenemaal ban 1linerii;age« fcbeiben i^. ^e 3uibeli)ftfle firehïiing ban Groenland ivo^b boo; be Üaap Faruei genomen / eu bofgen^ be meeting ban Munk , een 3eec itunttig Zreboutoer / op 60 <{$raben 30 minuten gefielt. iCen jdoo|ben bieib bet 3icb naar Spitsbergen uit / boo? be «l^eenen ;eertpb^ mebe boo) Groenland genomen/ omtrent op 78 <5raben gefireht. • Mtn GUeUlt. * W'e (i'eeifte Onntekkets wiuen: 411 waarom Ginenl«odc wi«rd ^e* a«eint. . 1 Blocyendc Opkom ft der Aloude, cn 0(t groot UaiibfcOap / i^ t)oo| eenige ceu\seit ten deelen beAent Qf* toeefl/ en boo; be J^oa^iueger^ OeViAacen / tuiec eetfle VDietir bet ^hrr in een l^aUen / bie to Eriksfiorden , of Eriksrhavcn noembe. ji^iet toerie ban beese haben boube |)p een |)ui^/ Qitrcbug, of Ooftgcbouw gelieeten/ en in ben i^ffi baar aan tiolgenbe/ begaf w 3ic5 itaar btWdi^titl Uiaar öp een anbrre toooning opfloeg/ boio) b^ Weftrebug Of Weftgebouw genoemt. lldaar / naar 't fclieen \xu^ 't tftm aan beese iüufi te ftoub / of bP tionb 'er 3icb 30Q bririg niet al$i op Sn €ilanb / mW bP öen SB^intet toeber aan Erikfun oberbjagjt. ^ruolgmbe Slomer begaf bP 3itb ^n naar be bafieStufltenidQOjben/ eniaamben boet tian een groote^t^/ bie bp Sneefiei noembe / bat ^neromnotsbeteehent/ en ontbel^teembaben/ booi bem Ravenfiorde genoemt / bermit^ 'er 3ict) 3eer bee( QaUen^ ontbielben. ^eese t^aben fegt ten jdoojben ban Eriksfiorden , gdijfi bie ten iSuiben geleegen ijT/ en boo} een inbam \>m be jee gefcbeiben Uio^b. Cen rinbe ban ben Herffl Iteecbe Erik toeber naar sbn ^ilanb/ baarbP ben berbe ao^intec Oberb^gt. Sin 't &oo?iaar baar aan toolgenbe/ befloot Idp in l^erfoon naar Ysiond obec te (ieeHen / om eenige H^lanber^ te berpligten bem ttaor Groenland te bolgen/ roetnenbeQberbebp3Qnberbebenin3!)nnieu)oti ^. Hcdcndaagfchc Grocnltndfchc Viflchery. f 0fboiitie laiiD ontbeht. (2!*aber|f ontbehMng bjeeb opgeetienbe / liet oee3e<« bevoihins 3!)oo?Dfcöe «oning / oiiïangg; eerfi ïtriflen getoojben/ bee3en Lierte in 't "Xf *;•,'* ütriOrnbom oiibettutjsen / en bettoolgen^ booprn / toaac boo^t hp Ijem gentheit de bien aiDintec aan 3ijn l^of opbielb. abcc in Groenland , uetselt Uan een ipiieflet/ om trik J'" J''J*' en 3ün MolU 1 lian ben ïDridelijhen dDobt^bienfl te laaten onbevredjten. Lictïc Vucbcr in Groenland aangelanb / toierb 'er ban 3i)n S)abcr niet Uiel ontfanL;cn / bermiti^ fjp eenige bjeembelingen mcbe Et^agt. ^it Vua« ren arme S3oor^ge3eIlen / boo; t)em op een tojalt ban bun fcfiiP gebons ben / boo? floim in bolle 3ee tegen b'H^bergen geb)0?pen ; bie^ö Licffb ban mebelpbcn beUioogen / ben in 3i)n fcbip obernam / en mebe naac Groenland boerbe; maar Erik bier ober gefloojt / 3eibe : SDaarom leert gp aan Id^eembelingen ben toegang tot een lanb / bat bie niet ban boo| m^ 3clben meenben bebeht tebouben? ((^nbertuffcben/ nabatbee3eebel« moebige 30cn/ 3Ün^ I^aber^ Uioeflen aart XooX gcmatigt bab/ boe3em« be bp b^ni allmft^ be menfcbelijlte pligten in / Uiaar boo? eenige bonhen bon een ütrifledjHe gemaeigbbeit in b^n ontfloohen toierben / met be)> 3i»ft/ aan ben j^^iefler geyoo? te geeben/ bie b^tn beHtoningbani^ob;» biegen gesonben bab ; bat berbolgeniS 30banig een goeben uitflag nam/ alsoo bP 3icb eerlang met 3bn onbergeboorig bolft boopen liet. ^it 1^ 't Uiat ban bee3e eerfie «Dntbeïther^ ban Oud- Groenland , na» verfchuovei mtntlüh Erik en 3ön 30on Lciffe, han gesegt bjojben. 5B>e||^lanbfcbe?f"*Xh*ï: üteonph / ftelt )^tt bertteh ban Torwaid en 3ijn 30on Erik , uit een i^a* ai IS- ben ban j^oo?l\)egen/ onber be Kegeering ban ben boo^noemben Oiaus,fcheenDeea- bat omnrent ben jaare 981 gefcbicb 30U bjesen ; maar be ^^eenfcbefJlf '^*'*"'* )^roni)H Oelt bit in 't jaar 770 boo^geballen te 3bn / bat befi met een SSulle/ boo; i^aué GregoHus ben bierben omtrent in *t jaar 83; aanben Sdifcbop Ansgnrius gesonben / obereenINomt / b^ni gdafienbe be boo;t« planting ban 't 4I5eIoof in ade be j^oojber ïanben / en boo?namentlp in Ysland en Groenland ter barten te neemen. <0bet bit berfebil / i^ 't btiiflcr ticb berber in te laten ; maar tbiee 3aften 3bnecbterbie^aangaan« bit meittbiaarbig. ^e eerfie i^ : bat be ^eenfcbeütronbftsegt/ battom be ütoning ban ^enemarften / onber be tlegeering be^ jpranfcben fHo^ ntno^ UobebJp be sacbtmoebige / Ctrifienbiierb/ Groenland beelge« nKbt^ maahte. 9^e tUieebe : bat 'er in be I^anbbefien b^ ^art^Dif dat mea 01. fcbopj? ban 23^iemen / een onbe / met be banb gefcrjjeebe ftronbli jou**»"*»*»^ ?iin/ itiaar in een Iftopp ban een ^ul i^ te binben/ biebe^art^biffcbop ban ^mmi tot^art^iffcbop banijantfeb l^ojben en boo;nament«' Kroityk v hei^t be «0eüQtiUifii / oarebug en Weftrebug , boo) £rik gefitgt; batai in 't 4^0/ler gebeelte een j&tab bouuiben / Garde boo? bm gmoemt/ vu^ac be jdooiuieaec^ iaacIijH^ met betfc()etbe hoopmanfcljappen qua* men/ at aan b'^niuoonberjS berhocbten. I^unne j^asaaten boutoben becbolgenjr een anbece ^tab / bie sp Albe noemben ; en betmit^ bun« ncn pbcc in 't Strifleubom fleeb^ toenam / toierb 'ec een itloofiet aan ben , oebec ban be Zte gefligt / en 4bt. Cfjomojf toegebieib. 9n be jitab (jarde (jab f)un 25ifrc()op 3ijn becbdjf / en be ütecft ban jftt. i^icolaatf / i^atroon bec S^aor^gesellen / in beese jfttab gebouVut / \DajS ben <(^om of D^oofbhetlfte ban Groenland. Pontanusgebenhtin3t)ne||i(iociieban ^enematften/ bat in 't jaat 1389. eenen ttencift/ JOiHcbop ban Garde, eene Betgabering ban ;&taat in ^enematKen bpuioonbe / bie te Nieu< burg in Funen aan bm oebec ban be 43|00te fielt ge|)ouben UiietO. 31n^ge(t)N.tf geeft be ^eenfcbe 9iront)ft betic|)t/ batb'Sngesitcnenbati Groenland in T jaac ixfó tegen Dtoning Magnus ban j^ojbiegen op« flonben / en ||em Uieigecben be getooone fcbatting te betalen ; bat lio' ning £rilc ban ^enemachen / ten bersoebe ban Magnus , bie aan 3l)ne Jfticbte gebuVot Uia^ / een Bloot be^biegen uitnifie ; bat be 9nU)Oon« bei^ ban Groenland , be ^eenfcbe bloebblag sienbe / en be toapenen op be fctiepen blinften/ jobanig berflagen toiecben/ batseom genabefmerii* ten en be l^;ebe bersocbten. ^e il^eenfcbe Itoniiui jicb toen bon be Sbiamjeit ban ben Honing ban J^ojbjegen niet tDillenbe bebienen / liet t)P I)em Groenland tec giuifie ban süne j^gte en Mein jNben bef|oti« ben ; en bJietb beeje j0)ebe in 't jaac 1 261 gefloten. en wat de Tf ^ gjllanbrcbe 9itoni)li segt / bat be #ofteli)iifle flab Dan Groenland , laudrchehieiSkagefiord gcnoemt i^; koaae een onbeUioonbaaceilot^gebonbenb)b}b/ "" fê'* tn toat betber in see een Mip/ bie ben aanftomfi bec felsen tMnbeet/ ten "'"* 3P l^et boog Uiatec i^ ; en boo» bit hoog Uiatec / bp flQ}mac()tlg tocec/ bomen in beese gaben beele WaWm^m en onbece biffc^en / boot bie ban in obecbloeb biojben gebangen. een Uieinig Oofieipec i$ een fia« ben / Funchebuder genoemt/ naat be noam ban een 9age / ban Oiaas , Honing ban j^Q}b)^n/ bie 'ec met al 3Ün bolft fcbipb^eub leeb. gUici Uecbec / en nabp be g^becgen / i^ een €ilanb Roanfen ge^eeten / baac een (agt ban alle foo^ten ban beeflen ifi toaac onbec beele biitte 3eecen gebonben biojtben ; becbec 3iet men niet ban p^ / 300 tod in see a\$ aan lanb. Sin 't i^oo^ben binb men bede <8ilanben en l^aben^. 'tEanb {$ 'ec onbebioont en tooefl / tiiffc&en Oftrebug en weArebug geleegen. 9t ▼aa ven Hcdcndaagrchc Groenlandfche Viflchcry. f 5l^f SkrcgHngers ontljouöcn siclj omtrent Wcftrtbug; lucii toiiib 'et tam sintiiitm m UJilö flcöl'me / mnat flecn iiieiifcöeii. €re aiiDerc 3PDe ünn VVcdrc «" ^""J" jj, bug i^ «il BTOote ÖotjJ / Hiniinciradsficid flmoemt/ CU tenen ouct öec3e «^„en . 'ou- not;ö/ Du;ft niemand De ^ce be\)aren/ uermit^ •ercenCharibati.crtïcn «ieuoci.t. tm iuo;D. ivcr Ikrt Die \mq It^ofmeefler ttan Den 23ifTehopUnn ciroun- ijiid |« geiucefl / \uierD Doo} Den ^cljtec Uan Dat «I3evum benoemt/ om De Skrcyii.igcrs tc becDJiiUen / Docö ï)ct luo;D Uec5tu«öen U)ie öff5e Skrc- . giinpcrs Voami. ïT^ohtec Wormius een nanuUeuila <©n^'•t5oefler Der *»Gevoeiea j>oo2Dfcl)e omflnnDjflbeDen / f j? toan ^eDacljten / Diu Ijct D'dcm ^nge^ « ".„"/'bj. Duorne Uan Grucniand Uiatcn/ aan U)icn Uiaarrcijpnlijti De i^oorU^egeijSKcbiaiiu Deejen naam geuecUen IjeDDrn/ Dor(i om Vuat reDen/ \^ niet beltent. Cp beiuoonDen 300 'tfcDeen/ De anDrrc oeUet ban Den f^ceboesem Dan Kin> dcifiord , een Vuefielp geDeelte Uan Groenland , \ut\l\et anberen oeDcc Dooi 5^O}U)e0et^ beuioont UiierD. *t ^cljpnt nu / Dat / Daar geseat UiojD / De Skregiingcrs 5ie|b Omtrent Wcilrebug t'ont|)ouDen / men niet Dan Den «Debet ten ïDeflen tetfiaan moet / betmit^ 'c niet te Den- hen i^ / Dat Ijet tegengefldDe ban 't ^flen Daat Doo| gemeent b)o;D/ al^ De j^oo|U)eget^ Desaten. 't^jf Dan te betmoeDcn dat eenige jDoo?» toeegfclje Baagtjalsen/ met een svoah getal/ Kindeifiord gepaffeett 3ijn« De/ Doo? Deese Skregiingers geffagenVbietDen. b*4^nDerhoningban j^o^ loegen/ liietobetbolDoeningei^cgenDe/ sonD een fierder ttoepDeibiaatt^/ wie vcrmoc* en oemanDe een fetMP / ten Dien einDe uitgerufl ; maar b'9nDoorIfngenl«>7>' <*'«"- tm fcbip sienDe aaimomen / nameti De blucbt / gdöh 3e gemetnl^h ge» !, 'n"*/a du' bsoon 3011/ boanneer 3e 3ic& tt ioislh DebinDen/ berbergenDe siröinS^of" Ge«eft zy» fcfjen / Rotsen en anDere fcDuilpIaatfen. ^e J0oo;baeger^ niettf binDen» rwKt^* De ban toat 30 acbtec gelaten tjaDDen / maahten allejl ten Duit Uiat 'et gebonden toierd/ en Djagten 't naat bun fcbip ; en Dit biaiK 't/ datsebp de Skregiingers tam en toild gedierte bonden/ maar geen menfcgen/ al^ i$ gesegt. ^e 1^ Wormius sielooft dat dcese Skregiingers niet berre ban de 4Mf of Straat Davis t'f)ulj^ gooren/ en dat get mogelDli Ameri- kanen Sumden sdn gebieefi / of dat fjet d'dgen SJnbioonderi ban Nieuw Groenland toaren/ die de q^eenen onder de ftegeering ban fioning0 '£ .,, ■ ^^m I ^- "■ '^1 ^1 V' ^^\ **X *^ ^*|| V / y ZC' Heaendaagfchc Grocnlandfchc Viffchery. 7 te €tx9m\Xi$ Befc5;eebm Rebben / en \m% biecboetige Hanb-bieren te doeft oeset; bat jcftin^gdt)fi^tegen^betfcl)eibej()IaatfenbetseU)pbe95Ia« (ecen aanloopt/ bie niet Dan ban biecboetige rt ^ngettopffdt be blaser^ of tbiee pppen b)a« ren/ biaar boo; bie '-"..ua ' ,t ingesbiolgen biater loeber uitblie^. ^ befcboube ooft Dat ^ #i'..;n ter jlinfter 3Pbe ban bet bobenlie ftaafte^ been (iaft ; ift beelbe beese b;eembe 3aaft mt|ne naaufteurigfie b;ienben mee / en mi|ne ^tubenten quamen 't in mün ültabinet be3ien. €en iCeeftenaar liet ift in 't bp3gn ban tiun allen be geflalte ban bit ^eft« ftened met 3t)n <3enï)oosn afteeftenen/ 3ulft^ 3P getuigen ftonben/ bat b'afteeftening met be biesentlijfte saaft obereen quam ; maar 't bleef gier niet bp. ^jft ftreeg bericbt bat 'er een biergelp 23eefl boo; Ys- land gebangen biai^ ; bie^ fctieef ift aan ben S9ifct)op ban Hole , Sca- lonius genoemt / eertpb^ een mijner Xeerlingen te Koppenhagcn ge* bieefi / en ber30clbt fjem / mp |)et afbeelb3el ban bit ü^ier te 3enben/ bat gefcj^iebe ; en liet mp bieeten / Dat D'^^lanber^ bet Narwal noem»* ben. 3ft bebonb t}et een biaar afbeelbseiban een Bifclj / bienaar een SDalbifrb geleeft; en ift beloobe/ bieber te 4lb;ifiiaanfiab ftomenbe/ u t)et 3elbe neben^ bet 2$eftfteneel ban ben l^ter jltantfelier Fris ontfan* „ gen/ te laten 3ien. ^eesen ï^eer Wormius Weef niet in gebjeeften 3Öne beloften te böl* boen; maar baar en boben/ geleibe bp sonen b;ienb naar 3ijn itabinet/ wat d>ou. toaar ïjp / op een baar toebereibe tafd / öet 95ehfteneel 3erf / met ben ^f ° .''^° l^oom ban bit mtt 3ag/ al^ be éecrïtantfelieröemecrtpb^bereeït«fcÏÏ«vën |)ab. Refter i^ 't bat be naam Cengoo^n bubbel3innig ftan genomen hebben on- bjojben / 3ulft^ 3e aan beelerlei bieren ftan toegepafï bJOJben ; bit bltjftt <*"«o«»>t,en bp ben <©ni]c en ginblaanfcben <ï53el/ toaar ban Ariftoteics gebjag^"ifivei. tnaaftt/ en |)et bioefle ^eefi biaar ban PHnius melb / bat ^ goofb gekeken. % naar » » 1» » » »» l> tt Vt )> ÏJ »» "il »> J> "il 1 u r i I f ■\ M^/S^S^t^tt 8 Bloéyéridc Opkoinft der Aloude,, en^ lutat eeti l^att/ 't Hgliaani naar een t^atr^/ en De Uoeten naar bfe ban^ ben 4Efefant gdpen / )coe!ft ^ier ban een ongetooft^lie fitiïite en fndljeit jioube 3i)n ; bat setorlijh beesen ^^e l^^opbeet ^efata/ ben Soben boo^seggenbe; bat <0Qbt !(en en bunne Jioningen ban Slr;u3aleni berbipben 301^ / 3e0t : en de . Êenhoorncn za'iien met hen afgaan; bat niet ban ban 't gaan opb'aarbe INan becfiaan tooibeti : toant / inbiin be |^|opt|eet gelooft bab / bat be €enboo?n^ SDifTcb^n Vuaten/ imW ongetbipffeubansbiemmenge' fpiohen bei?ben / in be plaat^ ban g^^an. Ilden 30U ban een foo;t ban S'^e-Cenboojn^ boo^onbetMen tonnen/ Selijlt 'et ^ee-bonbin / See-ftc^ïberen en ^ee-Uiolben genoemt bio^ben; ecbtet 3011 bit niet^ nieub)^ 3i)n / nabemaal Bartoiin een eenfcb ^ebip« bet / een bpsonber l|oofbt(luft ban be ^ee- taat ban b'?n$/ luaaclijhe CenbOij^i^ iijxif en of bet geen men l^oo?nen noemt / UiaartiHt l^otn^ of iCa'iiben moet genoemt too^ben. i|et befluit ban 't eerfle bangt ban 't iaatlle af ; toant inbien btt iCam ben 3t^i / ftonnen bee5e l^ifTcb^n geen €enbooMi^ genoemt b)o;ben/ na« bemaal 3e geen l^oo^n^ bobben / en bpaïbien m l^.m^ 3tjn / moeten 3e al^ban <{Eenboo^2n^ genoemt too^n / betniit^ 3e niet ban ban een mrmiHivn-^oo}» ber3ien 3ijiï. 5^ i^eet Wormius ber3«be« bat beese ©iffcben zekert dut iCanöeii en geen l^ojn^ fiti^n / geU^ Arngrinnis Jonas , bie mebe iCan« decie vet ^^ noemt. 3^it b«ft te meet betsehertrig bat Ijet iCanben / en geen H«ou.^Tan ï^oojn^ 3ijn/ nabemaaiArrftoteks\ioo?toaacbeitop6ifi/ bataMeb'">'S^'^^'^''<^'^-"^"-*^^fl^;'i;.< fcbbn/ en men fdjoot op b'Cngelfcben een groote meenigte pblen/ met een bagel ban fleenen utt (Tinger.^ gemoipen / biaar mebe beese cngel« fcben ben fpot bjeeben / fcbooten op bun beurt uit bunne H^u^Hetten/ en Hodcndaagfche GroenUndfche Viflfchery. if I en loden j^et Itanon / Dat ben in een ooaenölih op de toUic()t bieef. ^\t S^erOaal geeft te Aennen / Dat deesen Hanöaatt Uan een tietraber* Gioenitif lOhen aart rn Maotiï t$ / en Dat men Ijen nocl) booi Dieping / noct) booi;J[«" >>c- gefcïjcnïien bebjeedigen Itan. Zv 3(jn toan een toette geflalte / baerbig/ en ban"""""* tteciüe geelachtig. lUm meent bat 'et eenige stuatten onbet Ijengetoon* ben / gelijft be «etiopec^ sijn. Z^ lileeben 3tc() ban be buiben ban Ztt- gonben / met peesen aan een genaait. I^unne b;oub)en gaan met on< geblecl)te Oaiten/ Uierpen 't acgtec Ijaare ooten / om ge3ien te bio^ben/ ebiijl 3e fjaar aange3icbt blaau en geel befcl)ilbeten. Z^ blagen geen lonbetrohhen / maar eenige b}oeftie^ ban Idi^-bellen gemaaht / bie 3P Ober malhanber aanttehhen. ^eber b^oeft beeft 3ijn bpsalKen / biaar in . . je baare meffen / garen / naalben / Meine fpiegeltje^ en anbere prullen fleeHen / bie baar be bjeembelingen bjengen / of be 3ee opbierpt / bian^ ' neer 'er fcbepen boo; be hufi g;ï:!teben 39n. ^e man^enb;oub)ebem« ' ben 3ijn ban iBifcb-ba}men gemaaht / met seer bunne pee^je^ genaait. I ^ hieeberen 300 ban ben een en anbere / 3ijn bipb / en 3P omgo;ben 3icb met riemen ban l^ifcbbdlen ; 3P 3bn fiinhenb / buil en morfflg : bun« ne tong bient ben boo} banbboeh en neuj^boeft ; en jp bebben ooft geen fcbaamte. Hph acbten 3e bie beel bogen / flinger^ / fcbuitie^ en riemen wan in kun- gebben. I^unne bogen 3bn fto;t/ be pplen bun / aan 't einbe met beenen ^1? '{''*''*'" of gefcberpte boo;n^ gebiapent. 2!eer bebenbig 3bn 3e in 't boogfcbie« * ten en 't (Tingeren / en in 't bierpen ber biffcben in 't biater nvt Dunne toerpfpiffen. S^unne Meine fcbuitje^ 3bn met bellen ban Sfeebonbeit obettrohhen / bie niet ban een alleen boeren Aonnen. Hunnegroote i^aar* Ltmgm 3bn ban bout / met boute banben aan ellianber gelafl en met SBalbifrb-bellen obertrofthen / boo; biftAe pee3en aan een genaait. ^ee« [3e Vaartuigen bonnen tbiintig mannen boeren, l^unne 3eilen 3bn gelffft buime bemben / ban 3Difcb-ba}men gemaaht / genaait met seer Meme [pee^je^. j&rboon 3p geen pser aan beese l^aartuigen gebjuiften / 3ijn3c ecbtcr 300 bebenbig en fierh in een geboegt/ bat 3p'er3icbonbefrb?oomt in bolle Ztt op biaagen/ en 3p behommeren 3icb niet fcgipbjeuh tesul* len Ibben. I|un 3Unb leebert geen bergiftig gebierte uit / ban alleen iSpinnen. ifluggen 3ijn 'er in groot getal / bie binnig fleelien / en 't aangesicbt gebielbig boen 3U)elIen. Zr? bebben 'et geen 3oet biater/ ban bat3e ban be gefmolte fneeubi betoaren ; men segt bat 'er be groote how \tit] tit aberen ber ^arbe 3obanig gefloten boub / bat be^ oo;fp}ongit boo)togt baar boo; bio;b geflopt. S|onben ban een ongemeene groote 39n 'er / bie 3P boo? bunne boertuigen fpannen / en al|^ paarben ge« |b|uihen. ftoning Cbliftiaanbm bierben/ joon ban jptebrift ben tbieeben/ nam Un^gelbft^ b'(®ntbehfting ban Groenland ter bartm / fcboon 3bn l^abec [en 45200tbaber / bet b}ucbteloo^ onbemomen babben- <&m 3bn boo?« meemen te boen geluhfien / liet bp ten bien einbe een erbaare ^cbippec [uit ^ngelanb ftomen / bie berucgt \»9$ ban beese Zn en fioer^ gron« € bige il'-''' u sochi ; en kandel ■iet hen g«- plen / Jk:mtMf fiiemen ens. SDanneet 3e niet^ meer te bcr» lëi}babDeny ontMeeDben 3e sicb en gaten alle^ / iaajelti^bunm! ni. Lindenaa Uettoefbe Djie Dagen aan beeje M / maat De lito« npfi yeqn niet / Dat f)p sicb te lanD begaf ; mogetöi^ biilDe (jp sulhl niet toMagen / nocb 5icn bloot geeben / boo; soDanig een onbetgelpfiei^k Kooter getal ban Dkn Eanbaact / met (jet Meine get^I bat bem betsil; . Hp {tgtf Dan }^n ^nftet en bertroH Den bietOetiDog/ boerenbetluer ban oeesen Uanbaatt met 3icb / ^ alle Ufien te Uierb ficlben / om bn ^cnen banben f ontfhappen. I^unne Hanb^genooten/ jienbebatmcn hen bu^ Uxgboetbe/ U>ietpen met een afgrpf);bcli)li gefcbjeento) eenea gagel ban finnen en fcbooten met p^Un op De ^enen / bie een hanoni geiofl bebbenbe / b^n op be blucbt bjeeben. b'^mmitaal heetbe buil teuebet aileai naat ^Sumnmhmi óelyb bP ttx beesei plaatfe alleen Uia^l aangelanb. 1 verfcheide ^e oEngelfdie Üiapitcin quam mibletlDbl in Groenland aan te lanbeol Laiidca out- aan (en uitboett ten ^IMen ; mogeibi) i^ bitbe 9taap Faruei geuierf}.! fin^gelblttf i^ 't 3elNet bat bP in be jgttaat Davis quam / en \anm rt^o^M toan Deese 0olf fieebenbe. t}p ontbehte Vwr^beibe goebe mi ben^ / fcboone ïanben / en gcoote groene l^laftten^ ^en %am aattüeeset >0e)xufitn banbelbe in^geltjft^ met bem/ ei^ b'anbeteu toaatf Ltndehau \os4 aangeland ; maat 5P Vnaten tuanttoutoienbet / toanti tiaaulp^ babben 3e ontfangen toat 3e met be Reenen betmangeIbtniL of 3p blooben naat bunne l^aattuigen / al^ of 3e bie gefioolen baDDenl #( H^anmttxassa m^ om Ooet aan lanb te ytttm j bie^ jp ^^ tp» m .a"-^ ../i — 1 — , Hedendaagfche Grocniandfchc Viflchcry. !^ limoen. *tlanb fdKm tjen brbaagltth trt piaatft Mum w aamjun- Intm/ maat cttjtec sanDto en flcenocotlg/ ^Ujk in |loo|\urgm. ttitOe lopgaanDe rooft en Oamu / oo^Oedben 3e Dat ^rr 3Vuat)e(-mpnen tuacni/ ;en uonDen 'et 3eet Deel fieenen toon sil^et minetaai / Oie 3;! naat l^ie- marften b^agmi / Uiaar Dan üi tiondrtt pont» / se^-en-tuilnrig oneen SilUet toletb geuonden. Q^eese e / tuierlk )oo DerUïoeÖ / tiat3e tttm niet ftonDen meeffeepen / 3ulft^ 3e \itm met 5e I ftolf toan een mujfftet Dood fToegen ; Dit Dee ö'anbete D^ie ben moeD ont« I saftiten / Die geloillig mee gingen. Cet 3elUet tpD tuftte onDettufTct' n ' Dee3ai lanDaatt te 3amen/om DeDoob Uan Den gefneutielDen teUiieeften /en I b'onbeten t*ont3etten; bie^ fheeben 3e ben l^eenen ben toeg af/ om f)m te betoectten / en te beletten bat3e Uiebet naat boo^b boeten : maat tut* sm (ofhn tjumte iHii^ftetten en 't Sianon / boo} loelft gebalbet en 't ge 3ict)t Mem 't touut / bien lanbaatt Detbaafl tuietb / en alletteiegen be tolucibt nam/ latenbe ben Reenen be boo)togt Mi^/ bie tuebetaanbooiib boeten/ l^un^nftetligtenbe/ liet naat ^nemarfien met beese b|ie ge« bangenen bienbeny Me 3P ben Honing aanboben/ binbenbc fien ban «en teetet gefiolte / besabig^ ban oatt / en beifeljfflienbe tn seüén / taal en Iftieebeim/ ban beejen too) Lindcnao obetgebient. ^e ütoning bolbaan ban beesen eetfhn togt / beftoot een tbieebe ; en 5onb anbetmaat in *cbolgenb(faat 1606 Lindeuau mecbpffcfiepennaat Giocniand. ^ttit ^mmitaal betttoft ben Sfien IRep uit be Sont/ en . boetbe be b;te <3?oenIanbet^ / booi ben €ngelfcfien liapitein in be 4Bo(f ban Davis gebangin / bMbetom mee / om |)em boo| SQegbipset^ en (Colften te bienen. Q^eeje omiosele atnte mnifclbni betuigbênemtkieet» galoose b]vugbe obvt j^et tofbftfteei?en naat fm larib ; boii een ban tien tto}f op See en brtetb ibuiten boojb gebio^pen. Lfndenau gielb naat A- merica be 3elfbe ftoei^ al| b'^n^prifclie itapitein getiouben !N> / te b»e« len : Sïuibbieri naat be liaaj^ Faruei en be F;et. 4^ ïiunnen aanftomfl bettoonben M ren ineenigte ban bien liiuu:ciatt vindt den aan ben oebet/ maat fjabben geen lufl te fjanbden ; biant 3p bettiigben onhjndr;- be Reenen te toanttoubien / geli)h 3ii^ oofi be ^^eenen niet onber hen bati. betttoubien bo^fien ; tk^ biietben se genoobsaaftt tooget ap te seifen. ^p bonben 'et een l|aben fcdoonbet ban be bootige / mant de Hanbaatt bia^ 'et in^gelijft^ onlianbelbaat / betmiti^ sp be t^eenen bianttoubiben/ ta geieeb fionben om ten te bebediten / tnbien st badhten te lanben. ^ O^eenen / 3tcb Ybebe op |)en niet betttonbieribt / biiiben geetie lanbing biaagen y maat boeten betbet boojt ; en tvtb)t$l 9p langl be iiufi ^* ■ € 1 ben<= i8 Bloeycndc Opkomft der Aloude, en tjenbm / betbolgtien tjen beesen Hanbaact met {)un bleine fdbuitjt^ / Uiaac yjan 'ec se^ betcapt luicttien / en inet {junite IDaactui^icn ^n ben )])eini0en toeflel aan boojb gebjagt. lE)oo^eektberbe^ebej3eanhert/ uia^ 'et een Htnecljt toan Lindenau , een Moehmoebig polbaar/ bie 3Ün IBee^ fiet iïtth aan30Ci)t / te betuUIigen /.bat tjp alleen naat Uanb inogt Uaa» ten l om bien Hanbaart naa te fpeucen ; Uoojgeebenbe t)en booz raebe^: gebjagte fnuitfetpen te sullen beto;eebigen / of 3icï) toel te sullen rebben/ ingeUalle 3P iet^ quaab^ tegen^ Xytm onbetnamen. Lindenau liet 3ic^ ban op 3Ün (leeft aanf)oubenoUect)at)Ien; maatbeeselltnecijt/ naaulpi tioet aan (anb tjebbenbe geset/ ofVuierb gebat/ boob geiTagenenin fiuft:' lien geljauiüen ; \naar naa beese Uanbaatt acbtet\naact^ bein^be / om boot 't gefcbut bec Reenen beDjpt te sün. ^e begen^e en raeiien ban beesen Hanbaatt/ toacen ban ifoojn^ gemaaht/ of Canben beesec bif« fcben/ bie men €enI)Qo»i^ noemt / metfieeneningelptengefcj^t/ fnpbenbe beese begen^ niet minbec banofsebanpserenfiaaluiaren. Lin- denau 3ienbe bat 'ec in bit Eanb niet^ boo; )^tm te boen biel/ seilbetoeec naat ^enematAen; een beeset gebange «0?oenlanbet^ / toietb 300 tDan« |)Oopig / sicnbe 3ün Babetlanb te moeten betlaten / bat lip sicïi in Ztz luoip en betb;oH{t. ^e Reenen bonben in 't toebetheeten t)un bpfbe fcllfp ban ben afgebtoaalt; maat naauft^A^ voaten 3e bpf bagenbiomal- itanbet geVneefi / of een opj^omenbe flojm betfitopbe 3e alle ban een/ en sagen dhanbet niet / ban naa betloop ban een maanb. Sp quamen einx belüft / naa beel gebaat uitgefiaante Ijebben / op beabpfben «(^ctobet tooo? Vtoppenbagen ten anhet. z.aatftt tegt ^e betbe en laatfie togt bie be Stoning ban ^enematïien naat Groen* i«r°Gr«n **"<* "^^^ ^^^^ / ^^ "^^^ ^^^^ ^^^^^ fcöepeu / oubct 't beftiet ban een land, ©olflein^ ftapitein / Karften Richardfz. genocmt / betselt ban jj^oojb* fcDf en ll^Ianbfcfje ^Soot^gesellen/ bie ||em boo; leib^lupbienben. ^e Sttonpl^ melb/ bat txtyt Stapitein ben ixlmx Mv? uit be ^ontbetttol^/ sonbet 't laat aan te teefeenen. ^en agtflen ^unp baat aanbolgenbe/ ontbeltte 6p be toppen bet <6;Qenlanbfcl)e S3ecgen / maat feon bet lanD niet aanboen / Uiegen^ \^tt p^ bat sieb seet bette \n Zet uitfitehte. <@p bit p^ sagen se anbet opgefc^jooben p^ / bat gtoote Botsen fcbeenen. ^e üttonpft metftt biet aan / bat 'et jaten sdn / bat bet p^ in ^latx^ lanb / self in ben ^omet niet fmtlt. ^e Holfieinbet^ biierben ban ge« , . noobsaaftt toebet te heeten/ sonbet iet^ betticbt te bebüen / te meet/ be« Uibl se ban bet anbete fcbip boo? een fio?m loaten afgetaaht/ en sieb alleen bebonben toen y aan bit p^ quamen. ©vergebMg- ^^ nu (ie tiiet eetfle en bpf laatfte ban beesen *©joenlanbficben ïanb* d«?h!ino«T aatt/ in be ttoee eetfle öei^togten beltomen / niet te betliesen ; flaat 'cc kaal. bit beticbt ban te mdben : bat be l^eenfcbe Honing sobanige ojbte bab gefielt/ batse bpsonbedp ban allen noobjuft betso^gtbiietben/ ennaau acbt op ben geflagen Uiietb / bocb sobanïg / batse b?pbeit i^sS^nm it Span toaat 'c ben lufie. JÜlem / ^otet / Haa^ / taaubi 0leefcb en Hcdendaagfchc Grocnlandfchc Viflchery. t^ raantoe ©ifcö toa« öun \)oeöfel / gcïphettoö^ 3P tn ïjun ïanb ïeefben/ bCTiiiU^ 3P 3tcïj aan 't bjoob en geUooftte fjppse niet setoenneii ftonben/ ] en noclj minöer tot be topn en anberen fmaaïieïijhen bjanft / betoijl 3e _ .. „,. niet ma q\0 iE>lp of iCtaan b?onften. 5i> be gefialte bee3ei:Baai:^ Hunne vaai- tnigen toel te betteelben / moet men op een ïDeber^-fpoel benften; tet'Siw b.- lergte ban tien of tb}alef boeten / uit balpn-fh:ool»n/ ter b?eete en bihtefchKcven. ban omtrent een binger gemaaltt / onber en boben obertroltl^en / met beden ban ^ee-l^onben of SDalruffen / at met peesen aan een genaait. ^it <&eM Deeft een ronbe opening in 't mibben / terU)pteban eenman^ mibbeiy ioopenbeaan loeer3pbe buo; en acDterfpit^toe/ naarebematig« Deit ban be mibbelruimte. ^e hragt / en be U)eIbQeg3aamDeit ban Det Ciefiel/ befiaat aan beibe einben / biaar bee3e balDnen te jamen loopcn en aan een geboegt 3ijn ; be opening / bie ban boben-hring^-geb)p3e qo^ ftttht i^ / bjien^ omtrelt alle^ baa boben bel^t / i^ ban. een Dalben onw treft ban onber bersien / aan be boben omhcing berbonben / gelijn een bmgeïieert D^ngsel ban een fto?f. jjISen becbeelbe 3icD / bat be onber- bant / met be 3peinben$^ een Dalben omtreh maften / en bu^ fpit^ einb^ gen ; bat alle^ 300 loei DecDt aan eeiigeboegt / en 300 biel bersien i^/ bat bit S^aartuig/ boo? 3ijne litDte Do^banigDeit / en U.idboeg3aame ge« fleltbeit / tegenga 't gebieib ber baaren in een fio;m op See betlant ftan 3ijn. «Deesen ïanbaatt op ben bobem ban bee3efcDutt)e^/ boo^beron^ Hoed«irig be opening neergeseten / fireftften Dunne boeten ter een of anber einbe uit/ f '««J?°i <*«<'" en floppen bee3e opening, met Det onberfie ban Dunne Dembroftften / uit J;*"dcn b». SeeDonbe- of ^eeftalber-bellen gemaaftt/ bie 3P baar om tuinDen ; ooft ftie». floppen 3e Dunne Danb^-moubien / en fcDo?ten 't berbere ban Dunne ftleebaaie mebe op ; 3ulft^ bianneer Den op Ztej in ben flo?m be golben ombierpen / gelijft biftmaal^ gebeurt / 't biater nerjsen^. boo? ftan b;in« Sen/ nocD in Dun S^aartuig/ noctj tufTcDen DunntftleeDeren ; bué Dou» en 3e 3icD altoo^ boben Uiater / en rebben 3icD beeter in ben flo|m / ban groote fcDepen ^p bienen 3icD niet ban ban een ftleine riem / bpf of 3e^ iMiten lang/ eenDaif boet plat en b?eet aan Kveerspben/ bie Denteffenjs € 3 ^00} £0 Btoeyehde Opkómft cfer Albwiéy én boo? ettenUjiatbient/ om tiun in baiati$i te ijuuDen/ en \)00| eenMbbcie '•" ^«"°?»*tfem / om aan toeetsube te ttonnen besigen. ^eesen Bemriöen 'JCfor* "eh ïau ^'3ant flonb betbjonbett'/ be beïjenbiödrit bet 45'oenlanber# in 't beflfeten , üunnec frïjuitje^ te sieti. ^p (leebenbe en hnriüen met sobanig een fneU j te boo? elKaiiber / bat 'et l^et gestekt toan fc(jremerbe/ 5onbec batse mal» ^<^ ftanbec geeiistn^ aan boo^b quamm. ^e ütontng / begeerig be fnelte toan een beeset fcljuUje^ tegen een ffoep t'onbecsae'teii / met seflien toebet; toetsten ; betoonb men bat be ftoep tuerïi^ genoeg tmb bét fttjiüftit te bol^ gen. b'^fgesant sonb aan tebec bdn beesen ïanbaatt eeiiig gelb / toedi ge(b elit he^tOie om 3icl) op be ^eettfctie \»p3e te ft^eeben. ,i&otnmigen joegen groote pluimen op tntnne Ooeben / en i^eeben gelaatfi en ge» fpoojt ben Honing üunnen bienfi aanbieben / om ^kio? iEluiteri^ tebienen. j^iet (ang bteeben 3e in beese betgenoegbe hum / Uiant sebetbieten tod liaafl toebet in fjun gëlmione b|oefgee(hg^it ; bermit^ 3e ban fieeb^ op mibbeltn bactjten om toebeenaat Groenland te Iteeren / toaeen 'et ttoee ban beesen / bie 3icl) in S^ee begeeben fjabben / en booi fta^m op Scho . --- nen betbielen ; beVoBl men 3e minbec ban b'anb(;»i toanttoubiben/ ge» loobenbe batse 3icb anbecmaal niet toeet in bit gebaat begeeben sonben; „ , beesen ecïjfet/ betseftetben 3icb ban bunnefcfiuitie^/ om'tl^oibrntoe» bet op te 3oeten. lUen 3(tte bm acbtet naa / 3ulft^ 'et een bun «Kfitet» baalt toietb/ maat b'anbete t^ ongetbpffdtgebleeben/ betoi)l|itionmo»| ftlijfi Groenland nooit teeft fionnen beteiNen. Celften^ al| mm een inb aan '$ moeberi^ bo^ sag / b^^ men gemethtbot b^ Uwenbe/ jbiaat uit men oojbeelbe bat bp gettoubjt moeff 3bn/ m bem bet mifféii ban b;oub) en ïtitibeten bu^ fmeftttlp biel. ^eesen bie totet naat itoppenbagen toietben s^;agt / betoaatbe men naaubeudget ban naat HelQOonte/ bat bunne bóreette om toebet bun l^abetlanb te 3ten / te meet gaanbe maaftte/ en ecbtnloaniioopten nooit toeet te suUm 3ien. iCtoee f}o;ben 'et ban betb^iet; b'anbete tbiee leef ben novb tien of ttoalef jaacen baat naa. ^e Reenen beeben al biat 3P Itonben / 3ti\f4 3e bjootltjïtet ban geefit mogten bio^en / geebenbe te betfiaan / batsebeit atö bunne 1D;ienben en ïanb^genooten banbelen 3ouben / txiaat in 3p fcbeenen genoegen te neemen. jpóen ttacbte ben in be 9itif}elbhe i|){eben. ^n 't Itaoinec ban ben ïteece Wormius te l^oppenbagen / b)D)b een beesec fcbuitje^ bebiaart ; in^égelbh^ 3bn bunne Itlreberen uit geebonben en Sfeeftalbec-beHen gemaabt ; bunne bemben uit Bifcb^ ba}men / en een bunnet onbettolilten uit ü^og^i^rbeUen bedaanbe / met - «^ beecen ban becfcbeibe betbien / al^ raebe bunne boogen / pplen / f[in« ger^ / mtfitn / teqmf en bierpfpiefTen / \aaat baiisp 3ieb in 't biffett bienen / gebiapent al^ bunne pplen / met gefcberpte boo;n| of tanben/ in 't boojnoeinbe Itabinet te tiinben. €en 43?0£iifanbfcbe ^Imenaft uit a ƒ of 30 bUine blo^ie^ befiaanbe / ba(l getnaaltt aan een tiem bati ^cbaapeleer / bieiaer geOjuilt alleen ben <6;oenlanber^ bcltent bia^ / i^ 'et mebe te 3ien. -f» '■ Ü ■ U lilJ-t VYFDE HOOFDTSTUK. i Een Groenkndfchc Compagnie te Koppcnhagen opgcrccht j; die Schepen naar deStraatJDavis zenden , en met een laading van ge waant Goudzant weder te rug gekomen, word diea ingebeelde rykdom buiten boord geworpen^ D € ftoniiig ban ^enematlPien be betbete 4Bintbeh6ing ban ^S^iüm'GtotnUni- lanb opgeiebenbe ; biaten 'et eeiiige Vtooilieben te Utoppenbagen /^i^fe ,^K om' HMH^jy,,,,.. ^ pen \ %t Blbcycnde Opkomft der Aloude, cn fMhtgea om teese l^aart betbec \)0O^t te secteii / bie een onbedinse|llaatfcf)app||i «Pgezeebt; opceetjtteti / eti onDec De naam Dan De ^;oenlanDfcIje jnSaatfcdapppge* eenden fche ÖöHDöaaft tofeïD / töaac eenen llSif» fen/ d&piegeltje^/ j^alDen 3> Cet eene 3PDe ban 't Doo^/ enDeeseu 3lanDaact tet anDete 3PDe / l^offebellen / S^eeïionDen / en SeeltalDet- tadlm eA$ meDe Ueeleooo^n^/ iim^oom^ genoemt. ao^anneec 'ec op eenige gevinDtieDen Die geD^ontoi luietDen / :m gefcl)ut taiiecD gdofl/ l)etfcl)?iHte {)iet obet Deesen S^nDaact joDanig / Datse elft om een goet lieenhomen sagen / tn ban UieetspDe obetboott in S^ee flp^ongen ; hi^ menDe niet eet boben biatet / Dan tuiee of DjieljonDert fc|);eeDen ban 't fcf)ip. ^e a^eenen gaben Qen Doo; teehenen te berflaan / Datse toeet j aan Doo^D Aomen souDen/ met becseefteting Dat t)en geen quaaD bieDer^ baaten 3QU ; Dat ooii Doo} ||en gelooft biietD. Zv quamen Dan bieerte { fcj^eep / Dod) niet eecDec boo? Dat3e biat DeDaact biacen / en De tooh niet uaodet met meet; lagen. l|unne maniet ban {janDelen befionD Du^Danig : 3p bet« ft?!?."^' hooun tuat lien uit Der Reenen meDe geDiagte biaacen aanfioaD /mltyl * Den 't op een )!^op ; lilet tegen D;agten 3e op een anDete f)Oopy De VnaaH ren Die 3P Daar boo? geeben bJilDen; Den een en anDer biagtcn 'eriet^bp Een Hootn. of namen 'er Ut$ af/ tot 3e Den iioop een^ biaren. ISiDrerbiijr/ DatDe «^"1" ©eenen luet Deesen ïanDaart l^anDelDen / sagen 3e b^n fm ?*öip tïii Deeser i|oo?nbi(rc5en / ffapenDe op Den ruigen oebecban 't graj^ 1 Dooi De 3D{oeD opgebjo^pen. ^ 4E(;oenIanDer^ bielen eedaug tp De^e t^i^ aan / ffoegen 3e DooD / en Den goo;n of tanD aan fluhlten / Die 3p aan« donD^ Den l&tmtn berftochten. i^eese 30ifclj ^ie bjeerloo^ :t lanD i^/ i^ echter ongemeen gebaartp op See. Z}? DefirpD De 3DaIbift1) / gelijfï De üUnocero^ Den olifant/ en je fleeht met Ijaare tanD al^ met een| fpeer. msaar ttc^m JbanDeling ban toeinig DoaatDe/ toa^ *tboo;naaitifh| oogmerft Der Reenen niet ban Dnsen togt. an alle opgevatte Ijoope Uet« Ifleeften 3ag/ 't i^ settet Dot t)p eeclang öaar naa ban D'een en anDeceon« leneugte fiojf. ^eese )|oafD-i!^eber ecl)rec/ fcOcen Ijict obec Daar naa jerouvu te bebben/ Vuant men berbaalt/ bar menfebectinbempnenban Joojüjegen / biergdöft sanb al^ bat ban Groenland gebonben ijecftt hl bat 'ec een ecbaantec Cffapeuc met goeb boojbeel / goubtinbonb. ©it UJ:1^ Dan De ïaattle flei^'toat Die nai\c Nieu-Groeniand Vüietb jebaan ; en 't \aa^ In bee3ên togt / bat Ijet groot (luh ban ben €en« )po;n bJiera obergeö^agt / bat be^ C3aar^ Hpfaart^ seibe een Bifcb- tanb te 'JSn I en in ütoppenljagen 3e.^ but3enb ^^h^baalber^ toierb laarbig geacbt. ^t «E^eenet*. / booj bftt3e uit Groeniuid bertcoHhen/ )abDen tiuee <0iocnlanbersï batl geljouben / om 3e naar ^enemarOen te i loeren ; in bolle ^ee genomen / liet men ben op 't fctjip in bjpbeit/ 't iaat boo; bunne geboelige geneegentljeit tot bun Ba&erlanb / beóoo* en 3e 3ic^ in ^ee te bierpen / om sb^enuiienbe ivtütt naar Ijun HanD te fieeren : tuaarfcbpnlfitt 30n 3e onberbjeeg berbjonften / bermit^ 3e te jerre ban ïanb blaren. (Cot Du? berce i? nu aangetoont / ïjoebanig ^et met Oud- en Nieu- "oew»»'- rroeniand gelegen üja?; Oud-GroenJand , bat De ^^oo^toegetji; be3feteno*|2"oJt * hebben / en Nieu-Grocniand , Dat De j^oou^egec^/ 5^eenen en Cngel^nau oud- fcïjen ovitbehten/ naat 't Oude 3oehenbe. ^e obeitogt ban De engte G'°"»»»«>di« Jan Ysiand naar Oud-Groeniand i^ toaatfcbpnlijh geflopt/ boo?'t g^/»'""?'' )at be felle l^ooiboofle biinben in bee3e naaute gebjeeben en op elftaUDet lefcOooben Ijeeft ; ^ulli^ Dat De ^eelieben / Die boo^maal^ bee3e oube toer^ Ijielben/ genoob3aPh: st^n gebio^beu/ Die naar beïtaap Farucien ^olf ban Davis te neenim / toien^ ütufl naar 't <©oflen geftrcht/ )ee3ei^/ bie men Nica-Ciroeniand noemt. 45eloof[ijft i^ 't bot torn b'ou^ ie pafTagie ban Ysiand naat Grcieniand i^ geflopt/ bervjolecnóbeho^tj^ tierbjaatt betlooren ijf. D'H^'anbfcbe ïïronph geeft 'et ooft izUnt bliiii/''"^°f' jan; 3eggenbe: bat men Ijalftueege Ysiand en Groenland, Uiniu>i!lcr]e^i';a,Js",o"; ïgtlge «ëilanben binb / Goiidbiürnc Skecr gcnoemt/ alle boo? 2i5eetendoeniyk gc- iebjoont / toaat bet p^ toaarfcbpnlijft looib r*igeöouben / en 300 (icrhwoid«:». )p ben anbeten gefcbooben/ bat betbe Zdnu.A ontboopen l^an: Datinojtooi^o"- ïebolg ban tpb sobanig een btrflópping öeift gcmaaHt / 3ulKé be boo^ "m^i'^'w^ togt t'eenemaal geflcor.n if i Vwat^v boo: De gemeenfcljap bie men mftftebe*ooa- lud-Groeniand l)aD / boo;taan i? geflopt geüleeben ; 300 bat men oofttj ti^ IM' 24 Bloeyende Opkomft der Aloude, en Groenland betooonDm / torbettiaren i^. IGogett^ft b^t be l^efl / bie omtrent Den iaate 1348 300 geUidMg in 't j^o}Den toocfte / en onge« tlDpffelt uit |^o?U)e0rn toterb otoeraeb^agt/ ben/ gelp be anbercriuet» belgt. *t Sou tori Iibnnen 3ijn / bat Gotske Lindenau , ble in ^tjn mfïi tost }ünf hoerjK idoojboofi nam , aan Qud-Crroeniandtoa^aaiuieu'c.^/ en bat be ttnee ^E^joenlanbet^ Dan iiaar oteitiebjagt / aflioniel!!y0c ■ ■ ■■■ W !■■ ■■ I ■ II ■■■ ^M^— ^ ■ 1» I ■^»>^— ■^^— ^ I —1 I ■■ ■ !!■ — ■■II — — — , ■ ZESDE HOOFDTSTUK. Onderzoek over de ftrekking van Groenland naar Tartarië America, die echter onzeker bly ft. Bericht van Spitsbergen! en by zonderheden van dit Geweft. Munks Ontdekking en Overwintering, met d'uitterfteongelcegentheitverzeït, ^' en zyn weder vaaren in DenenKirken. Misflagen over ', ,* zommige meenineen wegens de Bevolkers der Groen- kndfch'e Geweften. oiidenoekr-pi^ee 3aften flaan nn onbet30cljt tetoo^ben ; toelhet tetfle i^ : . iMdL»Tai. 1 vnm noc|^ tiooit betoeeSen Ijeeft / of GroenUmd met Afië aani «r Hedendaagfche Groenland(che VifTcHcry. if dCarifitöe ftufl e *«• toan een ^paan» t>ni^ / ^onb 'et niet ban beese fpitfe bergen / en eenigefteebieten. 1^1 ma^ niet Uieinig bettoonbett/ boben op een beesec bcrgjeii / een n:^! ^E^geleeoen/ een Meine fcbeep^mafi te binben V aan 'f eene einii^ fian een iatrol ber3ien ; mogelgh bat be Zn ecttpb^ liabp bti^sn tix% taia^ geleegen / en bat bit een aloub oberbipffef Iran een fcfiipb^ mo|^ ge^neep 30n. IBen bonb 'et towl SIMIanb / maar 300 It0}t batï gta^ / bat |)et naauIDH^ boben b'aarbe uitflali ; eigentlijik 30U men *t g^ aorbe ftonnen noemen / bermiti alle^ uit ftleine ficmtfe^ beflaat. (Cuf* ficben beese fieentle^ en 't &o|te gra^< / toaft een foo^t ban mo^ / gd^Ü bp on^ op 't geboomte groeit/ tnaattian beese ileebieteiit)unboebfd binben / en 300 bet ban too^ben. >jfc ^>,m j^fUH.. Wdurom de ftiekking TWi Groen- land naar Taitacië on Ul»- Hcdcndaagfthe GrocnilandfcheViflchcry. tj ^esdfOr jtoatiQbeben / en bpQctoolae Deseltoe onvlxnW I ^oen jlcb'i' '"/<<* meDe in De tujecöe qtmttt saaft op ; te toceten : of Groenland aan A.,';^"*''^"*' merica gtnifl Of niet ; bit 3al Doo} 't Uecbaal Han Munks fdjeep^tftoat ' blphen. ^e ïtoning uan ^cnemathen / u^AÜt Jan Munk een Doojtogt naac (0Ofi-9>ntliiln / DOO? Öe j^traat of See Die America tan Groenland fcljeib/ te Doen. naa te fpeiiren / b^agten berielit / Dat^e biel boetflappen ban menfcben ge3ien tiaöDen / Doeij niemanD gebonDen ; maar \m^ bolgenDen Dag/ een troep Deeser ItanDaatt ontmoetenDe/ blaren Dieseer berbaafl De ^ee« nente 3ien / en berburgen fiunue biapenen acljter een j^oop Óeenen/ na* bp De plaat^ Daar 3P bjaren. 2p naDerenDe / beantbjooïDDm 3e Den"'^"»^.'»]» Reenen met De begroeting aan bun geDaan / en gaben echter 3o;gbu('"ooïdett' Dig. acbt / Datje jicb tuffcben De Reenen btelDen en Deplaat^ biaar seoatmoet^ © 3> tmn? ÏÜ Bloeyende Opkomft der Aloude en tunne toapemn VierbutBm fiattm ; maac be l^mim lolfifn ten M *t tDftKtheeten 300 (anó op te f^wtitn I bat 3p beesen tjeuuel Uionneti/ toaat 3p eeii goop bosoen / pijim m anber getotec bonbm. ^eesen lanbaart t)in oViec ont3(c / s^octeti 3( bc dertien / 300 boo} teeheiien e\iS fmiehingeii / bun onbevUKtpeHlft te }uHen 3i)n / Uiilbe men \)m \jjt> bet geeben bjat inen v ontnomen baö* ^V Batten boo| gebetcben te betfiaan/ bat 3p ban be laat leefben/ batse boo} beese Uiapeiien tjunge* neeren moeden / en bat3e Diinne fileeberen boo} beselben miffen toilben. ^e «Ureenen meb(Ii)ben met bun tjebbenbe / gaben fien bnnne inapen^ toebet ; roen Vofetp 3(cf) beesen Sanbaart boo? bm op be hnten / en be* •h met hen banhten 3eer bnifcbdp boo; be genoote gunfl. ®e minsaambeit bet temeea ^eeum tegen beesen ïanbaart / giitg nocb betbet ; 3P Mben bunne «"•p "•■">; si^aacen ten toon / en gaben ben & Ttbenften ban betftbeibe beuselingen/ toaat naa bien Xanbaatt gteetig oiait / en seet betgmoegt. jn man« geling b;agten 3e ben Reenen beele foojten ban 3ldogefen / en fjpeli ban tïetfcueibe naifTchen. m$ ; biaar upt bipht batse op onbere plaat« ' " firn bjeeber 3itn moef}. Munk liep in beese Straat tot in Hudzons-Bay, koelïier naam |)p beranberbe / geltjh tp mebtbe ilbtroat ||ab gedaan / en gaf se tbiee naamen in be plaat^ ban een. t^ gebedte naat Ame- rica gèleegen/ noemDe ()p Mare Novum, en Mare ChriftianumDat 3ir& naar Groenland (ireftte / boo? 300 beel Deese Stufi Groenland mag b)o?<' Den genoemt. 1^ bi^D 300 lang ai^ 't b)e3en ïion / 3^"^ l^oeril aBefi-*n"0"^8«* j^o^Dbiefi / tot bp De lioogte ban 6^a?aDen 20 minuten bereifit 6aD/ f^ MulkV biaar b^ p^ bem bieetljielD/ en noodiaabte aan de <0}oenIanDfctieliu(i wimtihavr» t'oberbiintiren/ in een baben/ doo; bem MunksWinterhaven genoemt/ foveiwiai*- noemende deese Stufi Nieu-Denemarken. S^an tbiee ^EUandenmaalit'^'^ Munk in de Zee ban Chriftiaan gebiag/ Die bP Zullers Eilanden noemt/ en ban een anDer ban grooter aangeleegentbeit / omtrent Mare Novum geleegen/ Dixcs Oeuiand gebeeten. I^p raaD Diegeenen Die de Straat Chrifiiaan bebaaren biillrn / 3irb 3oo beel mogdbft i$ / in 't midden ban beselbe te bonden / en 3ull^ bie&en^ de fndle firoomen / ter eene en au* ^ . bete Htufi te binden / beroo;3aaftt doo} de tegen elkander aanloopeitde SE^Ioeden ban den <&tt&m en be ^ee ban Cb^ifiiaan ; biaar in bet onge« Rieene sbiaace p^ / 30banig een patfflng berbieftt / dat 'er de ficbepen Iian3in^. beOanb booa 3ijn. J^ 3egt dat b'<$bbc en If^Iocb bon be Ztt ban ' ■■ '•H,J« Men rcf torgt sich van «lic nooiiwcad een Land to^t p Bloeyende Opkomd der Aloude, en VKiii Cï)}ifliaa»/ gefiabig alle l)pf uurni naat bm loop toaii bc ingaan geiuaatiQt i$. *tWnfi ban ben 7 September toen Munk in Munks Winterhaventen anfter qiiam ; bp toeraehecbe 3üue fcbcpeii Urctiolgen^ Uootbennanb;aiig \ian 't pjK / in een IjaUen iiabp be eeifle geleejen / en halefaate bie 300 toeel mogelOh toaac .fDÉblerUiijl Uer30?aben }ir{) 30» ^cl)cep$tMDolft ))an alle# Uiat noobig Uia^ / om tegrn ben inoailenben ïDintec in flaot j..te 3ijn. ^eese l^aUe / Vuierb boo; een uituiatering uan een niuicc qo * inaaut / bie in be maanb «Dcrober noci) sonber p^$ \ua$ / feijoon be Zn tc\)tn op toeele plaatfeii al oeilaoreii lag. ütapitein Munk Urrdaalt / bat Op ben yben uan beesr maaiib met een (Toep DeifliUirropUoer/ maat hon niet merr ban anbcrijalf mui opuiaactj^ Daarcn / Uiegen^ Heiflecnen bie bee3e CtiUier flopten. IDeruoIaen^ Mnyit uan een gebeelte Dan 3ijn IDoIh / ttoli l)).) b:ie of oler niplcn lanbUiaarr^ in / om menfctjen t'on' i/«»k. doet beitden/ boclj te Urigeef^é. ^001 een anberen lueg UiebetUeetenbe/ uonb ÖP een opgcrecore ujeeoe Heen / Uiaar op een af oeeibfel gefcljilbett Uia^/ geliju be ^niiurl Uio.!b tierbeelD / met hlnauWen en tjoojntf. jDaabp eeje ficcn vuad? een uJetUant plrfW omttent Uan b boeten/ tonbommet hleinbrt (leencn be3et. Cec eene 3Pbe Uan bit Uiechant / uonb men een fitooten Ijoop Itleitie glabbe Itcifleentie^ / met boom-mo^ Uetmengt; tet onbcce 3).<&e Uan 't uicthaut / Uia^ een platte Oeen/ op tUiee anbere fhe* ncii gclecgen/ öt^fphenbe een 'Hlntaat/ en op bit TQltaat lagen tuieeiileine Ijouti^Uoolni/ litiiii^iinij^ op dltanbet. j^cljoon nn Mmik nieinanbon* berujeeg UonD / ccl)tet sag Ijp op ueele piaatfcn biergrlijhe '3l!ltaaren/ met i)Out.öliaolen gelijtt 6et uoojgaanbe/ en oUetal Vuaat bee3e 3llutaaij{ flonben / Uonb men uoetfiappen Uan menrcben / Uiaat uit bleelt / bat b'SinU)oonber^ Uan bit ^etoefi bp bee3e ^Itaaren quamen om te offe* ten / en bat beese offering boo; Uwir gefcljiebe. iB\^tta\ Uiaat beese Uoet« Aappen geuonben toierben / 3ag men afgeHnaagbe beenberen / mogeli)(i Uiaten 't bie uan be geoffetbe beefien/ U)eIttetouecfchotbee3en Hanbaat^ rauU) / gelijh ()onben infUngetbe. ]^p sag in^geltftt^ in 't boojtrehhen Uan BofTcben/ Uede omge^ahte boomen/ boo? psere Uiethtuigen of bp« len omgeljouuien. IBaat U)at liem nocï) meet UetseeHeting gaf / bat bit <3eU3efi beuioont Uiiecb / U)a| / bat men 'et kenteehentf Uan butten Uonb / bie albaat gefiaan tiabben / toaat bp nocl) fluhlten Uan 23eete/ SODolUe/ l^arte / en 51 BlocyendeOpkomft der Aloude, en mmatïien te betianbigen. ^e t)ier bolgenbe bagen / oetoodbe lip süD Uiat Oetfiet/ OonD op / om tesien/ of 3t)n oUeK0ebleet)en tiolit tood \oa^ / of bat 'o; nocd eenigen in 't leUen liDaren ; |)p bond 'ec niet ineet ban tUiee in 't leuen / ban be 64 bie bem berselb babben. ^eese tbiee atmelldattroosen / loccljeugt {juinien Hapitein toeber te sim / quamcn bp gem en leibben ycm bp 't buuc/ alboaar ïip ^eeteentoeinigbequam. ^P moebigben elhanbet aan/ en beflooten |)un leben nocb 30a niet op re geeben/ maac (ocD acm!) 3e Voifie niet toaar ban te beflaan. Zu ttiierben te caabe be fneeu om te fpitten/ en 't Acuib te eeten bat 3p ba/ft onbec bonben. ^^dufthig bonben 3e toen 3ehere U)o;tetö / bie 3P ateii/ en|ben30banigbe(flerriten/ bat3einb)einigbagen{)eèfle!tb]ierben. ^en 18 ^nnp b;an Ijet ptS/ en 3P bifien toen/ fcIjoT/ focdlenensalm/^oo; 't bilTen en jaagen 3ietj Vurec becflecht 3ienbe/ batten 3eU)ebermoeb/ en beflooten / niet tegenHaanbe bunne itoafiht gefieltljeit / om be ^eifn en oYle gebaaten ban bien t'onbevgaan / ten einbe Vueberom in bun IDabei^ - ., lanb mogten aanlanbcn. (€om luiecb lj(tnnenh|^\\)atb)armecU)eet;/ ?vkVfchecp ïiift regen becmengt; en 3P berlleten Ijun groot fcljiu/ begaben 3icb öeii om wedei 16 ^ulp iu b"n ^i^egat. Uit beese Ijunne aiDinterbaben geseilt / bon« ben 3e be S^ee ban Cij^iftiaan noclj boIp^b?^.iben/ betioorenbunne floep/ en {}abben bed moeiteii bun fcljip te beöieren/ Uiant bet roer b;ah; miO' iertoOI bat3e met bec3e ramp te bceflellen be3lg \uaren / bonben 3e bun fcöip aan een bïiftigc §^-fcbot#/ bie met be (troom boo?t b?eef. Munk bee3e f^^-fcljor^^ Iictlie3?nbe / betüijl 3e fmolt/ bonb bp gebal 3ijne (loep Komen in Voebetom / uabat bP bie tien bagen Uia^ gupt getueefi. €pnbelp paf» den oceaan, fggjtif ïjp be Straat Chrlitiaan , bereihte be Kaap Faruci , en quam tn\$ "eiXe" in ben «©ceaaii/ baar bP ben 3 September een getoelbige flo.nituitflonD/ iioim uit, uiaar in Ijp bacbt te bipben : Uiant bp Voa^ met sijne tbiee H^attroosen 30banig afgemat / bat3e bunnen arbeib opgaben / en 't op «0obt^ ge» naabe tieten b;pben. i^unne iSaa biab aan fiuüfun / en 't jeilraaittt buiten boojb/ bat3e met b'allergrootffe moeiten Voeer hreegen. ^efio^m boo? eenige bagen bebaart 3Ü"be/ quamen 3e ben n September in een Ijaben ban jDoojUiegen aan / Uiaar 3P 't met een fluit ban een ^nfter/ bat ben noef) oberig loa^ / ter ifleebe leiben / geloobenbe nu bebouben te 3ijn ; maar 3P luterben ben 3eIfDen bag in beese baben sobanig ban eeit iiom beloopen/ bat3e 3ieb "ocb nooit in grooter gebaar ban te bergaan eiieindetyk ijabben ge3ien ; echter luietben 3e noeb geluitïiig gereb / \amt 3eboutieii nocb berging tufTcben be motsen/ bereihten 't lanb enöerflelben alle^ 300 beel boenlbli Uia^; eenige bagen baar naa quamen 3e metbunf re« gat in <{^enemarben aan te lanben. Munk ban 3Üne ^i^togt ben Ilto« ning berfTag gebaan Ijebbenbe / Uiierb 'er seer Uiel ontfangen / berwit^ men bem al berlooren bab geacbt- Mw»vbrfluit ^ic fcbeen 't einbe ber ongehibben ban beesen Utapitein te 3ijn ; maat ceu tweede e^n 3elb3aam gebal bem obergeltomen/ i^ taaarbig berbaaft te ïuojben. t«4ue ; baclit/ in Oeucniüt ken aan te lJaiicn« L..\. Hcdcndaagfchc Groenlandfche Viflchery. jj bacïjt/ be mi^ffagen Doo; '^tm in 3t)ne Aei^togt booionhunbebeeplaat^ '•* ftn begaan ; en naafpeutenbe 30ne gebaetjten ober be mogdi^ftfieie ban ben boojrogt te binben / bie *jp ten lloojbVoeften mht ; 3oo b^ng {)em ben pbec beselfbe togt toebet te baatten. I^it niet alleen Aonnenbezynvteemt bolb^engen / loietb 'ec een Keeberp oogetecï)t / uit eenige tiBbellieben enboo}« v°<>'v name ^uiger^ befiaanbe/ 3ullt^ menttoee fctjepen/ onbec 't befliec ban beesen ïtapitein Munk uittufle. H^en boo;3ag 3icl) in aUe be bporige .VueDettuaatbiglbeben en ongelegentljeben b^n in ben eetfien togt oberge^ homen / en men flonb gereeb beesen tbieeben togt te toaagen / toanneei: be Stoning tjem op ben bag ban 3Ün bectreh begeetbe te fp;eeften. Ban 't ecne gefpieh in 't anbet grttomcn / betluect Ijem be ÏHoning/ batb'eer* Oe toat boo? 't qualijh beflter Vua^ te leuc gefielt / Uiaat op be üiapitein wat te btpmoebig autb)Oo?benbe/ be iltoning bent met 3ön rotting op ben bojfl (iiet. Munk ober bec3e becfmaabelijAe bejegening getaaftt / gingen Dood. naar tjui^tf / en te htbiit leggen/ sullig bP tien bagen baar naa bantnan» Ijoop en Ijonger fïoif. ©m nu een beffuit ober beese ttoeeonber3ocbte3aaftentemSafteii; .Y"^'"'** bolgt 'er uit / al^ aangeloeesen i^ / bat 'er een lange en hitOit Straat/ benuit o vet en Vietbolgen^ een ruime Zte / tuffcben America en Groenland 3p ; end'aangien- nabemaal men nocb onhunbig i^ / toaar tttie Zte einbigt / blpft men^"'s 7" .. ban in on3eïtet|)eit of Groenland aan America grenfl / of niet. 3©aar- ^""^"" » fcbpnli^l^ i^ *t laatfie / naarbien Utapitein Munk geloof be/ bat 'er een boojtogt in beese ^ee naar 't <0ofien toa^ ; toaar op bP berfcbeibe aan^ 3ienI0INeperfoonaabje^ in ^enemarftenaanmoebigbe/ eenlBaatfcbappp Uiegen^ b'ontbeftlting beeser boojtogt op te reebten. USeti VDo;bban ooft teffenl een mi^flag geUiaar/ in ecn3e¥ieri&cb?p« wanrbyee- bcr ober ben <0o?fpjong ber %ueriftaanfcbe ©oïheren/ bic bp uit Groen- '"sen^^J»- land, en b'eerfle betooonber^ ban Groenland, uit bet üioningrpft H^oo^faLewczen, bjegen boet boo^t ftomen ; koaar boo? bP befiuit / bat be eecfie bebol^er^ ban America , |^oo?b)eger^ 3tjn gebieefi : 3uIH|S 'er boo? een 3eftere geo meenfcbap/ bie men 3icb inbeelb / eniaat boojflaan/ bat 'er tufTcben eenige lOmeriftaanfebe bioo?ben / bie op Lau en Land cinbigen / met be ^uitfcber^/ Hombarbenen 3^oo?b)eger^ een obereenftomfl io' ; en toat be 3eben aangaat / bie bP tufTcben b'ilmeriftaanen en j^oojtbeger^ ber^ meent obereen te iiomen / acbt bP nit b'^loube ^uitfcben ban Tacitus ontfp^ooten te 3bn. ^at bee3e jécb^Pber 3irb betgifi / bipht uit bitbol' genbe; €erflelbh : obermit^ be |^oo}b)eger^ b'eerfle beboiHter^é ban Groenland niet 3ijn gebieefl / al^ uit b'(0ntbeItUing Uiojb befpeurt; en nabemaal be ï|eer Wormius , ongemeen in b's@uDt)rit ban 't l^oojben erbaaren / gantfcb anbere gebacbtcn ban ben oo^:fp?ong öer ^meriUaa^ nen met be <0joenlanber^ beeft/ bermit^ bP gelooft bat be Skreiingers, be oojfpionftelbfte Hanbaart ban 45?oenïanb^ Wcikrbug uit America ge* {tornen biaren. (€m tbieeben/ 300 betgifi sicbbedècb^nber/ nabemaal 'er gtni of bieinig fcbpnbaarbeit gebouben bjo^b / Dat Groenland aan C i Amc- tal -.— ^V'-" j4 Blocycndc Opkomfl: der Aloude, en America grenfl ; en bat be tooi- en obettogt ban 't een en anber gefleYbe/ 300 betient niet i^ ge\»eefl/ nocü ooh 300 mogeIi)ft niet/ al^^ f^ iitt^ i\v beelb. (Doh i$ 't een mtöfTag / bat 'ec gantftt) geen oüeceenDomfi in be taal en sdien bet Oioenlanbet^ en i^oi^Uiegetö 30U 3ijn ; en inbien Ijüi biil bat be l^o^toeger^ Ijunnr taal en 3eben ben ImeriHaanm fitfihm mebe gebedt/ moeten 3e at^ban \}an dbec^anbet^/ ban Doo? Groenland, naat America obecgeHomen jtjiu .( '.■.u.l ^■t... ZEVENDE HOOFDTSTUK. Yslands ftrckking en uitgeftrcktheit befchrcevcn. Wie d'cerfte Ontdekkers waren. Gelteltheit van 't Eiland en hoedanig vaa aart j 't kan door eigen vruchtbaarheit en ontbeering van vcele noodwendigheden niet beilaan , maar is van grasry ke Weiden verzien. Meeren en Fonteinen van een zeldzaame kracht en werking aangemerkt. De Vuurbraaker Hecla befchreeven > en verfcheide bygeloovige Haaltjes van zyne uitwerkfelen bygebragt. V€cmit^ W b'aclf)tcreenboIgenbe «(^ntbefthingen ban Oud- enNieu- Groenland teeb^ jfto^teltjït Rebben aangebieesen/ lufl {jet Qi^'tban 8ub^ betucbte Ysiand , boo; beese bipbuitfltehhenbe Hanbrtreel^ gelee^ gen / nieebe een^ te befcljoubien ; nabntiaai bie |)iet boo; gelegenttielt binben 3nIIen/ om bede aanmerUIühe saaïien boo; te (lellen. ^it €ilanb/ onber be * 5^oo|b-|fiooI^-]Sttinia tuffclien t>t Itufien ban Noorwegen, b'tlManben Hitland en Fero» en Groenland, in, öen Deu- caiedonifchen Oceaan gdeegen / flcrftt sicï) tot Op 1 3 - hü.' .irenmt wetkiii} oanie tci deelt. ;■■ 58 Bloeyendc Opkortft der Aloude, en' ' » 4BttetQtt met aatOr intKU / bie Dooi bni toasem ban *t ftme \»ater/ UAit be UiJnD ^Herlucgrii geOjerUen/ al^ inrr rrn bou beUocbtigtloUrbeii ren 3eet aangenodm gtoeii boojCüjagt / julh^ 'tt Ijet gca^ Qv:^aim en ieugbigec ban op anbeu plaatfen fionb. JDat be boo.moembe 4&p}ingb?on of selbsaam optoellenbe ^ut om* gaat / beese al^ gesegt i^ / Voelbe al^ bp abembaaUng gdi^h ren WeA* bifcb toatec Haafl / en 3ulft^ op beese bolgenbe toi^se / etorninaadg ai^ of bet boo^ renig toerittuig uiietb betriebt ; toanneec be abritibaaUng of blaasing toa^ gefcbieb/ Utel bet Uiatet omtrent r of 6 boereu biep bene« ben bm ranb / en albaar natuudï^h bocb ftrrH hoohenbe / quam 't al< lenft^ in ben tpb ban niim 200 tellen^ tueberom optuellen / totop i boe» ten onbec ben ranb / geeUrnbe al^ban em hleftie ba;fi of uitflpatting/ tuaar naa bet \ueber i of u boet 3aAte / en 't quam in ttn tpb banom= tcent I co tellen^ \ueberoui doohenb op^ueUen tot op ttn ranb ; baar ge- Kamen / bn;fle of bliei^ brt Uiater uit be 23^on ie of n boeten boog Uo\]en ben ranb / en bleef bu^<^ in be boogte flaan / tot men ruim bpftig reilen hon : al^bnn biel \iet luebec intuaact^ë gelbb te booten. «Deeseen^ heibe abembaaUng of Uiateruittoerping/ gebuurbe in 't gebrd eenen tpb ban omtrent 400 teilen^ / Qefcïjittftntn beese opUKUing in sobanig een ebenmaatig^ 0|ber / bat men sonber eenig gebaar / naa 't inbailen / op lien Itant ban be ^?on/ uit barbe fieen Jbeftaanbe / iion (laan en 't ftoo« 1^ Aan3ien ; bat anber^ 3onber beese ebeinnaatige o|ber niet gefcbieben Aon : baant albu^ blaasenbe / bJierp be 23;onin b'aangebieese tpb/ bet toater tot sobanig een boo0te/ met een biïihe firaal uit J biaar ban aan alle 5Pben / Aanten en ï»Qo^en/ srer bed brrt biater boo; en atbter 5icb becfpjeibbe/ iuUi^ n tu ap ben Aant ban be ^;on/ jonber beese goqibe elienniaatiai 02ber / Hfg^relbA 30U obrrfiojt b)o;ben en^icb Aonnen b^an* ben / bermit^ bil "imzn nagvimeen beet bia^ ; b)p babbeneen fhiïi i^rbaaitt' bleefrb mebe genome.! / om aibier te laaten gaar hooften : top biierpen 'er be brift ban in berse / en b'anbere bdft in be berbaalbe bipbe 25?on/ beibe aan een lang tou/ met een fieen baar aangebonben/ bafigemaaht; met ieber abembaaling bJierb bit bleefcb tdHen^ opgetooipen / en bid echter baeberom gebuurigin be 2&;on/ bat top ban opbenranbflaanbe/ sagen leggen/ enAoohen ; bué lieten top 't negemaalinb'abembaalingoptoer* . pen m toeber neer balüen om te Aoolien. l^ermit^'toe gesegtbebben/ ;'^^bat ieber abembaaling emen tpb ban 400 tdlen^ ban nooben babbe/ 300 i^ ban 9maaï 400/ 3600 tellen^ / toaar booi top eèn balf uur ree* Aenben / en in beesen t^b bebonben toe \)t'i bleef:b ban beguaame gaarte te sijn om te eeten / sijnbe genoegsaam blanh gdtooht. ^1300 top ten bien einbe b^oob babben mebe genomen / beeben toe ban bit geAooAte bleefcb onse maaltpb/ enbjonhenban't ^?ontoater/al^'tberAorIttoa|/ ren^ ronb. (0m ii^s^ ü?eembigbeit betoaarbe Zorgdrager een duit ban 't 3e{be bleefcb / nabat bP 't barb gebjoogt bab. ^ü$ gegeeten en ge« b;o){hen be&benbe / gingen 3e naar een nabp gdegen ^oerenbui^ of »<»^i«E>-^* ^^V^'f-ttV*^ ' il pi^' ' ^H 1 il BIHBü J P^^^ 1 1 ViM» IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT-3) 1.0 1.1 1.25 ■50 UUU. Photographic Sciences Corporation 23 WEST MAIN STREET WEBSTER, N.Y. 14580 (716) 872-4503 S: V ,v rv 4? :\ \ ;\ c> ^ .•.v \ g-f '•«•«•«r r:* 3 rra^.js'i::.'?!?,:;»:^" %3SST:ir.r^.f3S^sp.'. m n. , m. V w. v|*.ï,E;^j*;i .;-^' ,rAr-¥ naar bc Sim bar Pmen ftonmei Blefk< batgeöi pen WO] berse flo bet tnaci bout bip boegt 'e rcbtet sa anber H biaar toe ban sobfl niecbem beS^eft tooo^inj Een En \ Van Die Zoo Gefti Des fwtdna bimbieso m houb Soute Zt mentoob hen 300 b beitteftt. haven ger bie boo} \ to)ateten b uitmaaliei Aorenacbt Senu^qui te 3!jn. ■ifiitigmt^iZ^^y >-• «iSriK^- n. .'*jwr*nesw«ï\ ■; .#^ï ^■Tlv ...• -^i^: , '•.■ïtaiijcrir";^ ■ HedendaagTdhe Groenlandrche Viflchery. 3 9 1^/ batu; 3P een^ mdft toe ^onhen / m bega\)ai 3ic!) bei;Der Uieberom naarboo^d. l^mt S$|onnen tocItKn eii fkiiongen utt ten laag / be biasem en (ooii beesec beere 2$;onnen nocb bequaame(i)h sien opgaan. Biefkenius bettiaalt/ in 't a^efietgebeelte ban Ysiand een IDeectesDn/ ztUtum* bat gebuuiig coofit / en eebtec 3eee ftoub i^ ; bat alle^ biat *ec ingebio}' '^<«'" f^- pen biojb in fieen beranbect SInbien men 'ec een Minfleeftt/ batS'n duU^ brese flofi / aan bet in be gronb gefluoton gebeelte pset b)0}b / en toateenwondcc bet tnatec alleen caaftt / fieenacbtig / maat 't bobenuiatec-fiaanbe-beel \fj^ "><»«(' bout bipfr. I^eeje ^cbïpuec segt tbieemaal bit besocbt te bebben / en "'"'"i^'^ boegt 'et bp/ bat bP betbetmeenbepset-gebeeltein'tbuutgeflolten/ ecbtet jag b^anben. S(njfgeli)ft$ segt bP in 't mibben ban Vsiand een anbet |»eet te 3ijn / bat jobanig een betbaailf)he bamp uitbiaaffemt/ biaat ban be baat obetbliegenbe Bogelen fietben. ^it Jpleet jtf ban ban sobanig een aatt al^ be Avernns bet €(}iefien / een ïah in ^taliif/ niet bette ban Puoizoio en Napels gelegen ; biaat ban Virgiiius in 't se^* be S^eft ban Eneas albu^ sinj]^; boo| J^aOet Ji^onbel on^ met beey be« > bioojbing mebegebeelt: Een diepe RotsQ)elonk, vol kukens, die heel wydt A En vreeslyk gaapt, wort van een^ zwarten poel en kryt V Van donker bofch omringt. Hier over vloog noit Vogel , Die ntet moft vallen, door *t betwyken van zyn' vlogel ; Zoo (lerk een Waeflèm komt uit deeze zwarte keel Gelieven in de lucht; waarom in 't Griekfch dit Deel Des lants Avernus , dat is Vogelloos, blyft heeten. jbocb boegt 'et Biefkenius bp / bebolben toat Arnerimus ban be toa^me 4ponteinen ban Ysiand segt / bat 'ec op eenige piaatfm gebonden b)0|« ben bie 300 beet jijn / bat men 'et 3ieb aan bjanb ; en bianneet bit \w* tet fioub bio^b / bipft 'et een sbiabelacbtige fiofft op / gelpbetbiij^ Kitt Soute Seebiatet Ijet sout in be soutpannen boet. top oo^beelen geensin^. «zEcDter bertiaalt Biefkenius , bat biannrerljet beese buibdfclje bioelgeefien bu^ b|olt tebben / men berbolgen^ aangemertit |)eeft bat 'er elber^ een bloebige l^dbflag bia^ booigeballen. 3i^at Iaat men iiü) niet al op ben moubi fpelben ! (@oh gelooben be ff^lanbet^'/ bat het gerucf}t boo} b'||^-fcl)otfen beroo^saalftt/ bianneer 3e tegen jbun* ne ftuffen aanb^pben en sicï) aan be <@eber^ ijccbten / enftel Ijet gefterm en 't 3uc{)ten ber berboembcn i^ / bjegen<^ ct r^elbige Itoubebiesp moe« ten uitflaan ; toant |)un geboelen i$l bai ^i lerboemelingen eeneen» biige ftoube berbuuren / gelp anberen eeau . .^anben moeten. ||Bo« geStt 3al be fhraf ebenmaatig 3ijn / naatbiea men 3egt : peMetrabiU jri- £Hs adurit , inbieu 't biaar i^ bat een boo;b}ingenbe ftoube al^ buin o}anb. ^ee3e Biefkenius betliaalt mebc / bat tertoijl f)p in Ysland b)a^ / op 't einbe ban be maanb i^ember / ter mibbernaé^t/ een groot buuroti Zit en omtrent ben SScrg Hepia gesien biierb / bat tiet geljeele *> »il*>'* '( yT»"'"'^"»^^ zjA'tnr- l^ Hcdcndaagfchc Grocnlandfchc Viflchciy. 41 quant. €en uut giet naa gebodde men een ^a{ti&ee\)ing / 0e\)ol0t boo; üecUaadiJHe ^onbetflasen. qi^e tooojnoemtie Commanüeuc Zorgdrager geeft boo? onbeiC5oeft enei« Betigt doet gen opmecMng tianteesen l^uutbjaaftrt Hecia, Uiaac uittoaarfc^pnlijli z,rs/rMiir at mti$ &efct»eetoe SS^nnen ïiaate hitte ontleenen / bit becicijt : » ^^uJcu»^!? „ ^cbippeï ban 'toemdbe^^eenfcmfcöeepie/ alle beese SÖjon-putten »„. * * „ geppltjiiebbenbe/ oetoonb met tjetlootj eene biepte ban si 6 enó^toa' „ bem ; mogelt^li 3i)n 3e toeel biepet geVueefi / boo? bien 3e onbet 'ttf e« „ becgte boo; / met fcbuinfe en bogtige gangen boo^Nepen/ altoaar {)et „ loot niet becbec boo;fc|)ieten hon. <$oA ma^ öp naa bp ben oo?fp|onïi „ en uitb^aaAing ban beesen b?anbenben23etggeUieefi/ toettoouenbesicl) .. 7 of 8 mplen Uan baat al$ een flaautnen bianb/ maat boben een Uiei:» nig blaauU) of 3)»at)elac|btiS / gelpltetUii)^ be \)lam ban bjanbeUipn/ bie men uitb^anb. <(^mttent beesen 23ecg i^ 't een sUiatoelaclitig lanb/ banuiaat men eettpb^ üeel sloabd b;agt eninbefcgepenlaabe/ maat al300 't toat te bette tian be l^anb i$ / lian men bie nu met minbet Itofien Vian.anbete plaatfen beltomen. 25p 't ^omet-3aai3oen / toan^ neet 't 'et altoo^ bag ii/ han men beese flaauUie bjanb niet bette3ien opgaan/ maat in ben Sl^intet ïuojb bien bjanb / all)oe\»elf[aauU)/ ecl)tet 3eet tiette ge3ien. „ 'tHufi on^ bp gelegentl)dt ban beejen b^anbenbm ®era/ onse ge« zynegedag- bachten een^ te laaten gaan obet be geboden^ Uaneenige9^p^geeten/*f"'''|^"* bie beWeeten: al^ of 'et uit be bianbenbe S3etgen Hecia, Etna en an= rprong ran beten/ een Centraal vuur uit liet binnenfle ttt\ be^ ^atbti)ft^ 3Qubeek of et bed ban te 3eggen ballen/ bat toe in bitboojgenomefeojtbefleft/ on^;*^J^^°d"ii niet naat begooten 30Hbe ftonnm betftlaaten; ecbtet 3uuen top 't/ nietvctmeogt, t'eenemaal ongerept obetflappen / maat fto^elijft / met bit te seggen aantoeten : ^at niet alleen be biep gegtaabe ftdbet^/ on^ mitet 0ai3oen / niet min dgentlp ban be b?pe luc^t / ontfangenbe / mebe 'tsdbe betftlaart/ toant alleen op 't toebetfteeten betoon/ begint in 't l^oo^jaat Ijet '^atbtpft toebet te lietleeben / 3onbet todfte toeb(t« fteeting/ men uit beese betmeenbe onbetaatbfclje toarmte/ niet brei (e^^ ben te btttoacl}ten Ijab. ^i^ep'geltjft^ fctjput ooft ten anbeten / De Zo)\/ « n j> »» ïi >i »> ")■> V )» »ï »> V « ï> ») 11 »1 11 >1 !l 'I //•i ging f au on- vt ■ca Aard- kloot nagft Ifcunt* tl . ^. , , 42 Bloeyende Opkomft der Aloude en ST'^IL^'" '• ^'^sen 5larbltIoot op 3ün^^ te bombiaapm; omnubitsooVicrflamir baat a\$ 't mogelfih itf te bcttoonen / moet men sich De toaOe flairen/ al|t 30Q Ueel b?anOenbe Hgc^aamen toetbrelDen / of 300 beele b?anti- glasen met 5aace bjaiidpuntni/ bte uit haate Spherifche Kringen, tot in *t mibbettfunt be Con berephm / suffig bat beese punten albaat in meenigte op riAanbetr toallenbe/ be Sun niet alleen al^ een gtoot bum fojmeenn en on\iectertbaac bipben annhleeben / maat bat ooh berse punten / elfianber eetMnjt mi^allmbe / br Éon bu^ om 3ic5 seibe ooen beiueraen / 9^i*R 3^ 3icl) ban *t IDeden boo; 't Sluiben naut 't 4^ofifn be\uee0t / bctoo23aahnibe bit om br Son / be beiienbe maal* firoom of bloetV Uiaar in Itip ooh / neben^ alle onbafie of bUiaal- flatten/ ou3en %arbttloot bebinben te bipben ; toelhe fioffir/ toaatin 3icb bee3e Iigc|)amen belaregen / be Son^-bloeb Uio^b senoemt / om bat men beeK/ naa betselbet eigenfcbap/ Been bequaamet naam han geebeiL iQen lette nu : be Son beVneegt 3ich afbusK in 3ict 3dbe en naat ceben ftielbec al$ fiaat ®Ioeb ; ii^eli)nil bettieegt 3ic() ooit br naafibp 3pnbr S^loeb / BeboIglüftOidbet ban be bette afspnbe 9foeb/ gelp bit mebe aan 't beuieegen en ombipben bet ^lanertenbebonben ttio^b; Uiaiit be naafte aan be Zon / bebieegen 3icD beel fhetbet / al^ be betre afflaanbe / en uit ben ttaagen omloop ban Saturnus , i^ 't niet ongetpmt te benAen / bat 3elf beóe Eon^-bloeb / niet beel betbet ban buiten 3ijnen omtteA mogt einbigen ; 't 3elbe 30U men ban baat ligt bp bee3e gelegentljeit mebe tonnen benlten-: ^n^ oog beeft toel beese cigenfcbap / om 't {Uü^t seet bette f ontfangen / maat aiibetjt teilien be licbten in3icb 3elben / naat iebet^ gtoote / niet betbet/ om 'et iet^ in fonbeAhen / ban mm beselbe getnoon ijj^aan on3eUiegen ban elltanbet te 3etten. ^ee3r Bloeb nu boet onsen^Qatbfiloot/ naat maate ban ben af (lanb / albu$ mebe iaatlp^ een^ om be Zon b;p' ben/ en ooft te gelpmetf)aatbuutenhtac||ttegen^'tgemelbe Statte* buut en btad[)t / ebengel^fi met {iaat be\»eegen / en aibu^ bagePI tegen daat / ten beflm toen m$ / omUienben : {lebbenbe b'altottse ^tbeppet bee3e eigenftl)ap baat aan gegeeben / geli)lt top menfcpim aan bt jjldolen^ boen ; \]pat30u ban ooft bienTSImogaibe (tonnen bin« beten/ omeenboebetfitrebigeeigenfefiapaanbeselbetegeeben^ baat top 'rbetmqgen bebben / bit aait onse |BoIni# in 't toettt te fieHen; toant boo| <^obt i^ 't alleit mogelöft/ *n 3onbet3i)nbe(iiet/ iiaiibeese eigenfcbap niet toetft3aani 3ijn; «Opbeese boo}geflelbe enbietgelüfte tot)3e/ bunftt on^ / b'oo|3aaft banijaat gemefbe fteeting / beel toaaf febpniijftet / ban op be bootige te hqnnen binben. ,, S3p bee3e^flronomifcbe <3ebacbten/ 3oummDoftnocf)eenigr9||i« lofopbif^e ^anmetftingen fionnen baegm / bieniet minfiet 3elbe toaat* fcbpnl^li betroonen 3Ullen. 't€(emelbe gtoote Ëiememaaie vuur ban alle be bafie ;Statten / i&pbeetifc|)et tott3e om on| gefielt / bu^ af« bloepenbe/ fluitin f)aatbe1lu(ijt/ 'tSlatetenb'^atbe/ ensouon^ » al300 n »> »» n vt w »» »» M n n n n » n n n VuAtHfhl iotophtfche fcdaciiteii over «lil on» t» «Uiwcsp. „ ;l \ »t »» » »> »} » n n n »i Hcdcndaagfche Grocnlandfchc Viflchcry. 4} orsDcrfn ëlr ^p|)certfcl3 iDibbelpuntlnttjingtn/ inDimnfetbesefon/op öeoe3e8DeU)p3e/ alDnaic (jelueeslijlt grplaafl / on^ met baarfiutit ïucDetffonD/ m on^ alDii^tf met tjaarcn SIoeD om 't miöbcIpuntD)p« tjenbe/ Drröe beturegeti/ en met een ooh op De gemrltie lupse / boo) bersr bribt tegen elhanber geflelbe ficac{)ten / ber Slonne en ^tarten/ bagelijft^ om öaar epgett ^ b^aapen ; butf slet men ooft boo; beesc li|acf)teii/ baar in haart be)»eral()fieflanbp!Bat^tooIf)arben/ biingen- be baar niet aileen/ naar ieberjTltractit/ in beese tegenUioo^bioeflanto plMt^l It;in0j{0eü)03e/maacbat3eeraanmerltdpi^/ mebe naar bet ;^acren flanb/ ^pQeerifetjer Uitty/ mW ^9t top ftting^ geVupseniet alleen naber/ nocjb kietber/ nocg ooft booger nocD laager alj? d'lüciip- ,, tica ftonnen bjptoem » SJn^gelDM i# 't tooarbig/ bp beejr^arbMoot^ bagelpfebe be« „ meeging en 9Ioeb / tjier mebe aan te merften/ boe be gemelbe touuri* „ ge ftracnten / mebe een bpsonberelucbt om baar influiten / bie geibft „ onse 9loeb/ ooft bpsonbermeton^bjaapt/ en on^inbeselbebjaapiug „ infttiiten opboub 7 toant anber^ 30uben toe in 24 uuren / geen 5-400 mplen op Oóelbe flanb ftonnenbouben-. „ ü^oebanig bit in bit gebal omtrent b'anberrlplaneetni gefcbieb / ifi riguiiiiykc- baar/ boo; on^ 300 Uiel niet/ al^bp on^seftientoaactenetmen; borh voorbeeMeak „ Jupiter fcbbnt boo) j^ne <^mIooper^ / mebe gelieft top / om sirb sef* >'<«•*<■• „ ben/ en met baar in een bpsonbere a^Ioeb te bjaapen. Sln^gelbfi^ i$ „ 't aanmerftlüft / bat in bit gebal / be iSaan tian onse bloeb geraaftt „ op beselbe jrbpnr te bjpben / en al^ een fdhip op 't toater / met be „ ligtüe' 3Pbe ban on# afjsefteert en t» 3toaarfte naar on^ toe getoenb/ „ eitoo^inbeselfbeOantblpftboIbarben/ 3onberombaara^teb|aapen/ „ geip aan haare altoo^ eenseibigr blaftften i^ te 3ien: ^tt^ b;pft 3e „ ban in / of op on3en Bloeb / gelbft een fcbip op 'r toater / en onsen » ^rbftloot / al$ gesegt i^ / in benSfomerbloeb / naar baQre(®baIe „ gefiafte / gdbft een tof in 't toater / bjaapenbe gefbft3aam al^met be n P3ere tolpen gebuudg omlaag / en be boute omboog ; bu^ 30U tmi, „ oe psere pen / booi on^ gesicbt / naar be Suibpool en naar omlaag n frbpnen te baden/ bat boo; onseCegeboetetj^bieb'^nbiaibetooonen/ „ bet tegenbeel 3icb bettoonen sal. i&cboon nu beese eenboubige gelb' „htni^l onberling toeberflteebia frbput / ftonnen toe ecbterboo; bet n tegentoooibige geen beter bpb;engen ; 't i^ ban op beese en biergdbft „ ren topse bipftbaar genoeg / bat al^ban be gemelbe bcuieeging / bet " 'n^ebeelbe Centraale vuur niet noobig beeft. i»lBpber^ SuHai toe/ met een boojbeelbelijfte geh.)fteni$ befluiten/ Ecnnadct n meerenbeel tian ben bermaarbni ^Dp^geerKorneiis Drebbei ontleent :^o<"^pheraofiÖolle-Woot7 e^jenmaatig '*****^ » en met een ftonfiige bebenbigbeit ftonbe boren / eerfhlp be^arbe/ „ berbolgen^ bet 3Bater en be %ucf)t / en ten laatfien betl^uur / en be n 3(ibe al^ ban fluitni / 3a! bet l^uur / al^ be licbtjie of lieber fpnfte dP 3 ftoffe/ 't , tij iil .b.-- ^4 44 Bloeyende Opkomft der Aloude, en f> floffe / 3iclj alom tirlueeaen / niet in *c mibbelpunt / niaar naat ben ly boüenflen of aiiöet^ buitenfien omtteh / toeruolaenji De Suc|)t / be ^, 1lucl)t U3eDecom bet IDatec / en bit be ^acbe influiten. «I^eese hloot 1, albu^Qi geflooten / i^ *e( ijoqi beselbe geen Ijoog noch laag / maac al« leen een binnenfte en ttuitenfie; 't i$ ban 't selfbe ofmensegt/ bat het' toiiuc al^ bet Hcljtfle 3ie|} naac botoen betreft / of al^ bet fpnfle stcb naat 't buitenfle uitbjeib/ Uiaat naa be lucbt en 't tooatet üoigen / en ten laatflen b'aatbe / a\f 't gcootf; en stoaarfle in be laagte / t)00) beeje binnefioffe sinht of topht. <&m 't Uiatet t)00} be lucbt te sien tophen : neemt men een omgeheett gla| in een emmet met toatet ge« set / en boe be lucbt Doo) 't buut 3al lietbuisen / befpeurt men in 't hoppen setten bet l^iouUien; al^ban sal men 3ien/ bat niet bet buut/ maat b'aatbe 3ieb in 't mibbelpunt plaatfl/ en tonb spnbe/ sal 3eal< baat geheel in 't Uiatet ingeffooten en bebeht luojben / maat oneffen en beubelacbtig/ 3uHen be beu\)el^ buiten 't om\)attenbe \»atetuitfiee« hen/ ten Vuaate bet 3eIoe meet ban elientebig bebeu\)elenbcbehte/ ge* iijh in b'algemeene SDaer-ib^ a9Datet\)Ioeb i^ gefcbieb. 4^m nu ban bit 3icbtbaat gefiel / tec beeset gelegentbeit een hiaatbet benhbedb te bebben ; men betbeelbe 3icb ban / bat op bee3e ^tbe/ alom beubel« acbtig/ en uit bet Uiaret 3icb berbeffeube / eenige inlieten loopen; boo? 3ieb 3elben 3bn 3e nocb boog notb laag/ maat alleen in'ttonbe gefiteht / alboeUiel bit ten op3icbte üan on^ gantfch^anbet^ ftbpnt/ en in 3ehet opsicbt ooh 300 i^ ; 300 lange nu bee3e hloot 3onbet buut ongef[ooten en met onse lucbt gemeen i^ / 3uIIen ^atbe / Sl^atet en Sucbt op elhanbet omlaag en op ben bobem blpben leggen / maat bet uuut bü^ ebetebig ingeffooten 3bnbe / sal bit betanbeten / alboeUiel niet boo? on^ / ecbtet boo| alle bie binnen honnen gebacbt Uio?ben/ en Uan onse gemeenfcbap albii^ afgefneeben 3bn. „ lü^en benhe nu in bit gebal op on3e aatbe een^ te tug/ bocb in een anbet gebal betgeleehen bp een bjaapenbe tol / al^ban sullen kop ge« Iijh brese H^ieten 3bn / en be psete tolpen sal naat be S^uibpool boo; on^ omlaag fcbpnen / bocb boo? be Cegenboetet^ bie b'finbiaanfcbe <6elueflen be\juoonen t^tt tegengefielbe / sobat men met bet Uetgelee* hene in 't Q\a$ / op onse Katbe mebe obetal tonbom om boog moet 3ün/ en nooit omlaag. „ (@bet beese en meet anbete saahen te tug benhenbe / i^ on^ batte^ It^h betlangen in be bjeese <(3obt,é / alleen tttt goebe tot sbnet eete te bebouben / en 'bat bet mi^gefielbe biet in begaan / boo^ geneegene en goebUJillige i^atuuthennet^ / ten befien bran 't gemeen / mag Vwtbee* tect U)o;ben/ 300 sullen Vue on^ oogmeth te meet beteiht sien. „ met beest en bletgelijhe gebacbten besig sijnbe / fionben Mie bp N boo^befcb^eebe blaasenbe en optuellenbe beete S5?on/ niet benhenbeop - i-. ,,..„ een Centraal vuur , maat bceï eet op 'tbinnenfie / en obetsulK* Ö« "oinen; » gtoff?e. 3»p plaatflcn ban albiet een toeinig ban on^ af/ bdo? tKcin „ op* »> »» »> »> il )) »> « 5) n Verdere «an- meikingcn „ f de heete ever I- » n »» >» » »» » i> »> >j » j> >ï ») » » »» f> n '» n Hcdendaagfchc Groenlandfchc ViiTchery. 4^ optttellentie m blaasenbe !&m I ieinanO üan on^ l^olü / eii sagen Oeese'beuct^getopse aticmljaaling/ omtreiic 3t)n Daltte leimte / nocb bo\)en 3ijn (joofb uitblansen / en 31W met een 300 MttAe (ftaal toaac' Oig en fnel tooojtQeDjeeUen / öat 'e( in Dien gemelbm tpD / 300 lange beese pecfoon Du^ fionO/ 300 geUielbig Deel {)eit tuatei; oUccaüe 3pt>en Ujierti uitgeU)0|pen / Dat te ViecmonDecen tua^ / en Doo; D'onge* tuoonte / toerUaacIöh toa^ te sien ; sulft^ een toan onse |ISatcroo3en/ \KCbaa3enDe 3ic|) booten Het :■ Hier moeAen ze wezen , die dry ven willen , dat *er geen Hel is, voor my , ik geloove die niet verre van deczc plaats te zyn. Sfl^anneet Dan on3e geoacgten op ben oo}fp;ong Dan beeseljitte Dielen/ fiabDen ta)p*toogopDee3enbQogenflot$-23erg/ met SDjaDel-aDeren Det3ien; mogeTOh Dachten toe/ sal Doo? eenblih* fettt of anDer toeDal Dan ontfieefte Duuc / 't sp Dan onbet een <(3eD)eIf 3t)n boo?geDjanD / Dat met geen Diatet te leffen Dia^ / UieUie tnD|an« , Ding Deefbetet in googe al^ (aage 33ecgen gefcijieben Uan / toant in laage 95ergen / 30U soDanig een b^anD 3icb te eer in 't Diatec hi>n< nen uTtDooDen ; en suIH^ in 't tegenDeel Dan 't Ccntraaie vuur , Dat Deel jQ^eeDer een laage Dan een Ijooge S3erg Doojbooren sou ; ber!jal:< Den $ 't selbsaam het tegengefielbe te sien : maac bitnatuurtt^ADuui:/ ftan al^ gesegt i$ / Deefbetec in Ijooge Dan in (aage 23ecgen fiaiibt |)ouben. „ 3©p suïïen alleen Dan beese/ Dïaat Dan Dm ooggetuigen sijn/ fpjee* «„.,„,_ Ren / en anberen Dan anbere 35etgen Doo}|ien besogt. ^eese S3erg gedacht kan Dan alDu^ / at^ onDer een geDielf ingeb}anD 3i)nbe / en onbfufchbaat worden de geDJOjben / baat neDen^tf groot en öoog/ met fitt^t en öooge ïanb» P„"5 "'£. fheehen Derslen/ en bp geboïge genoeg boDen Dj*ater Deröeben/ b?anbtc voih«. aUenft^ onber beese uitgefirehtgeit / gint# en ijerDiaart^ 3eer Derte uitdeu» en D)o;b Ijol / DierDiaart^ eentge sDiaDelbeelen geDonben D)o?Den / en Du^Doo;t mpnenDe / gelp De 39ergD)erïier^ naar mpnflof^ Dan 3il< Der/ Doo^IoopenDe Du^ alleen De SDiaDel-aberen/ laatenbe Djat fitm- en rot^-ac|)tig \$l tot fieunfel Dan 't lanD en gebergte flaan. ^ü Deese onDeraarDfcbe ^(rotten en obergroote IDuur-oDen^nu/ DaltDi:^ regen of DoopenDe fneeu / Dit Ijooge lanD Doo?3PPeIenbe / j^et Diatec al? in een onberaart^ H^eec / DielR toater boorget boDen sicïi bjan- benb geDielf Dio;D tieet gemaaht / en miffctjien Dooi Deese of anDere Daar omntnt/ 't w onDer- of boDen-Ieggenbe 23|onncn/ alDu^Dieber uitg^bipen / anoer^ ym^tt Deel lie^jt / Doo| De gemdDe Doo?U)ate« ring/ Dit ontfieefien S^uur honnen uitleffen / maar |)oog leggenDe/ sal 't met een DeelDnlDige regentpD D»I eenigsin^ De naafie geuielben uitblulfen / 6ott m^ - ^t^'f'f -"•t^ti ■ «« B>'i.i»'*; fcrcR konn tf tOtt inenvci* ooicaakt «oidta. fitnige !«• |enwcipin« |taopgtleft.f» 4^ 'Bloeyende Opkomft der Aloude, en t, in hoiiOm toe onjS 300 vod niet toolöoen. 't9oo)naamfletofl^ / bot „ onse gebactten Mitlm/ op een Uiel oefToote bot / bat Vnannifc 'er uit „ oetapt Vuoib / telAenjI MofKunbe 39n abera baalt / en al^an eenig n nat Ujcbet uitgeeft; mogelöd ialoth boo| ben tpb/ bit n n f« H Men 30U norf} algier bonnen tegenbienien / m b?agen : ban biaar nomen èenige beete of biaime i93|onnen t^ontfiaan/ bie 3eer berte ban alle bjanbenbe 99ergen afjadegen 3ijn^ I^an anbete ^wm/ boo}g^ mdb / 3unen b» sbipgen ; maar berre ban beesen S3erg jog men be booinoembe onberaarbfrbe aOater-ftoIlt / boo; bee3e ^}ongatni niet alleen opening maaiien / eo bujS berber ober 't <{tebergt< naar beSap afflroomen/ maar ooft nocb berber naabp fist n ■»» 1» f> »» )i M Hedendaagfche Groenlandfche Viflchery. 47 frib / ivXiii men Daar In ftoohrc / en om *^ SBintcr^ ali^ rm Vuigcbel tecfkeitte; maar top beniamcn *a nH^ ))an/ alftoiuiel 't genoeg ge« fdjicDen (ton. 4^f nu tet auDece 3pöe tian ben J6ecg HecU bit in ge* bMiihUM^/ b<<^ben Uie niet bemomeii. AGTSTE HOOFDTSTUK. Van den Handel der Yslanders. Yslandfche Windverkoopery hoedanig word behandelt % is niet dan een behendige ftreek op vooraf genoomewaameemingen gegrond, en op welker onderzoek , alle bygeloof moet worden uitgewift. D^ S^anber^ hoopen nocf) berftoopen geeneSl^aacen/ bermiti *er u«b4ci 4ei geen gemtint gelb onbec |)en in slnang gaat; men bjengt (ren meel/ II^"* Uet / toOn / b|anOeU)f)n / met / lafienen en Intoaaten / Uiaat t)oo}3P hunne a^aarenbetmanóden/beflaanbe in flohbil/ boter/ toafc||/ grobe faften^ / sVnabel / boffe en beerebdlm en luftfen. Cf lanbtoaatrage» neecm 3e 3icb/ seót Zorgdrager berber/ ban *t 9ttl bfflaanbeinj»cba« pm/ llunbbee en l^aarben/ bocb meeU Acbapen; indhe j^cbapenmet gooin^ 3Ön bersten / en itoepen sonbergoojn^ sQn. l^eeltpl^ oouben 3e niet meer ban 2 of 3 lioepen / maar een goet getal jftcbapen- ^^ aan firanb en nabp be Zu tooonen / oeffenen meefl be itabdjaau-l^ir:' fcJbcQ'/ ^ ^ gemirtbe ^eenfcte Hoopman/ booi ^n J^olh/ optafrlen aan t firanb flaanbe/ liet bleftiun en in tonnen soutm / ^vSS^$ bit fcbip albaar ren tpb lang in laabing lag. <0eli)ïi ban ooft in anbere l^ben^ fcbepen lagen / boeg boo; Hoopliebm uitgereeb / bie ieber 3i)n eigen ba' ben beeft/ al8 3P ban ben Itorong ban^enemarlien/ onbertoieti^bat'' fcflojPPP Mt %anb (laat/ bebben gebuurt of gepagt/ Voaar boo^er bed« tpb^in ieber ba)Kn/niet ban een fddip bomt om teganbelen. Biefkenios segt/ batbe l^uitfcbenbieojEiYtiandfianbelen/ tenten/ nabpbe|)abent]oaar3p aangelanb 3ön/ optecgten/ en 'er bunne IBaaren in telioopbeplen/ be« flaanbe in manteljt / fcboenen / Opiegdl / nuffen en beel anbere ftleinig^ Ibeben/ bie 3p met b'Ü^ianber^ boo; liunne ao^aaren bermangclen. afmeer eertpb^ be H^Ianbet^/ toi^n of bietban b'llitlanbet^babben geftocbt / of lifber bermangelt ; noobe men 3pne 3ID|ienben7 IBaagm en €fe6uuren/enfcbeibbenietboo;bat3eaneb}onhenU)aren. Opbee3eC!uip« maaien songen 3e be belbbaftigebeb}pbmbunner9elbbeeren/ maarmet een ongereegelbe toon en 3onber eenige fiiinfi betsdt <^ngetb9pffdt 3ün nu be i^anbet^ ban em jMicbaafber en ingetoo- amer aart / ban se toen Uiareh; al||0diiellietnietb|eembi^/ bat I^Qli»ren bu$ berre buiten be gemaatigbe €ietooefien geïeegen / 300 befcüaaft in seben en rebelfib niet waren ban anbetcn ; bocb met bit tm* O ber< •<^'*"\im« 4cii Wind* yitkopcii 1711 oudei' tocht. toont , 48 Bloeyende Opkomft der Aloude, en betfc|)eib,/bAt3iiIMobet*t0miecnegcD^ mottoesegt sttnAietmitjf kneaiihen todopgetioclK ni uon e eii seödOlift aait / bkt Qtibft niét (Ktrrhlim totlie n. fiiefkenius ttiü Oï4 iticrDf taip^ maaAoi / (at D'ffjflanOcr^ cm ge* meriisaame ^refl Uüttm : Dat base ^tefï ben altoogt tfii blAffi flaac/ m hen '$ nacOt^ uerltonDigt / of (jet be^ anberen Daagtf ooeb laagen of >am^ sat )tJn. Orteiitis iMegt 'er nocf) tp / bat be lj^anb^.« bit ffag tian <3eeifon Droiios noemen / oemeenfc^ Ijebbenbc niet bet ^Deenfc^e tDoo}b Troii , bot ^uitoel beteehent. Biefkenius segt Uerbet/ bat beeje tïïlanber^ aOdinb\)eUiopertf 31)»/ en hp loil bit 3|)n scggen met eigen ec* tecmtbeit be\)ffHgen. Ittaat Amgniias Jonas fpot ^tt op een aatbirie to^semcebe: tDantftpKegt/ batbef^lanbfcbejllattroosen/ 'jTabonöd boojaf / boo} be gefleltfieit ban be lucbt / tueeten / taiat Uieec bet 'iten. I ».?'. ^»l ^eren baagjt Vuesen 3al / en tuat Uiiiib ban Uiaapen moet. 31^aniKet Dan wlt^ge. een ]^;eenibeling op sön Uertrelt fiaat / gaat Dit boirije / Du^ afgetecljt/ ben aanfpieeHen / ai Deilen l}en Deese UiiiiDiioperp aan. iCen Dien einbe eifcben 3e Den 10}eemDeling 36» neup^Doeh/ maalien 'er een gebaarbeban raompettng eeniger luoo^tben in / en baaflig een hnoop in oeseUie gelegt bebbenDe/ alfS of 3e DeDuebt Uiaren/ Dat 'er Dehracbtbanbeuitgefp^oo* ne U)002beii mogten uittoliegen / geeben 3e De geftuoopte ueeujIDoeh toet* bolgenit ober / met beDitig ban Die 3o;gUuIDig te b^toaaren / en berset* iiering ban een goeDe UiiuD / geDuurenDe bunne rei3e. 3@aar ii 't Dat fomtpD^tf Deese berbodjtrUiinD Den udcenDen Dag toaait; maar meefieit tpD beranDett se naa t bertreft Deeser UjeemDelingen/ bianneer se inSee Sgn. SnDien se Dan Dooj een (lo?m beloopen U)o;D'>B«B raennoembeöemNomophyiax, ofbebiaarbetbetao^boeften; bee5ebee„Sêfut. mebe op gesette tpben b^aloemeene jètaaten ban 't 3lanb bergaaberen. ^e befc|i;pbin8 tot beese ï^etaaabeting / gefdbiebe boo} biet j^ute bp« len / bie bit ^pperboofbt ben ïanbboogben ban be biet llanbfc|)appeti 3onb. 9n iebet ^^offaartfclbap blaten b?ie boojnaame l^ofboeboubmi of €empel| / 't 3p boo? fjunne Oecbt^pleeging / of boo; be 43eef}dühNt ten bienft; Me^egen bet aittptban?^|ofTaatt/ GodorptotetbgenoemtA bat «Oobbdiiïi beteeftent. I^unne booinaamfle 3o;ge befionb / op be be« boeftigbeit bet atmen acht te geben / bie in een atm Sanb seet «oot i^^ men moefl bieeten bat b^atmen ban be eene Repe of 't 95aIjoufEbap tot geen anbet obecgingen / en bat be fjpoojloo^eit bet ongebonbe 9ebe^ taat^ geftuit bJierb / biaac tegen 3eet fhtnge bietten biaten ; toant men Sebooj^ b^n te booben / of t'ontmfinnen / 3ulh|K 3e 3icb niet bermeet« rtben / en geen anbete iScbobbejahlien boo;t teelben ; 'tbia^ 3elf op fttaffe ban balHngfcbop ^ ^tmen betboben / met anbete armen te 4^ 2 ttOU' 1 f ■ ":Snr*.^jy»imH«é|f<[;||>tit*WW '■\ ^-'ri i^jtjaw. I m^fli- w*'?^»t. ,V-— ' a t'(l f' 4te«lootcl*o Ttfhectiug van de Noordfch* Koningen vtiandcK «otd. \i f O Blocyende Opkomft der Aloude , en ttoutMii. 4tttt Mrtoelijd uetiboD Uia^ 'et / öat ttmonD / DIf nitt meet al^ boo)3iclj 3fl^ete leeuen Ijabbe/ seriiUopf moge neemen/ dat iiietjt Uoo} Ijaat in te fnoltlteii I)Ad. 9re}e '«dfltciiming en 0}De Vian ftecfitiriileroing buiitbe oubet be Vltlaubetjf / tot in ben faate 1263 / Voanneet be Stoningen tian Doo}« Uwgen jicl) ban bit Kcven. 1 3en op te dellen, ^eese baeesen loietben boo? 't Vtrpg^oift opgrson» Sn / en berbolgen^ booz alle be nabuucige 43euieflen becfp^cib ; Uiaas B} be l^^lanber^ / bp alle bnnne nagebuuren / boo; uimeemenbe ^icb» Cet^ gcacbt 3ijn geiueefl : en men geloof be bat 'et een' seeltere tobecarbf tige hradjt in bnnne paecsen flah / magtig om be b^lfcbe «Oeeflen te be^ Sbieeten / en be pianeeten iTrbaacen loop te (luiten, ^unne ^idjter^ oeesiand- toann gebooce ^icbtec^/ en niet boo? oeffening biecinecbaacen; luant»"'^!' ">chc- be bed becdanbigde of gaaude Meeden onbec \}m / \uaren otibcquaam„";'u^|!;k" bcese l^aersen op te dellen / inbien nirt een hracljt ban aangeboorenbeitdiugeocf- baat mebe ber3elt gong ; becmitiS be regeld bunnec ^icbtHunbejoo 3U)aac'«°<« en gebbiongen 3i)n. Hdaat beesen / aan luien 30banig een aangeboore's Landaaid» ncacbt eigen Uia^/ bobben 'ec 30a Uieinig moeiten mee/ om bee3e]^aee'''.<'^'n(ie 3cn op te dellen / ol^ in een getneen betbaal. ]^et i^icbtbier ttetyt ^cn^ i 'I 1/ 45 3 ten /zen. .Oichcaart II '■[ tHi||i 'Tfriii"n*'^"tin"V"''^'~"""* rar— ft Bloeyende (ppkoinA ^^^ Aloude, en ten/ fcljeen bp be i^ieuU» jjlaan fontflfelini. ao^nneer ïimbeejebiift oUetquam / maaftten 3e een U)ilb ge3ic(jc / met |)alf omoebjaaibe oogen en een bleeh gelaat ; gelphenbe naac't gebjag bec Cumeerche Sibille, boo? Virgiiius in *t se^be boeft ^an Eneas befci)2ee))en / bat Vondel bu^ otoerbjengt: Het groote Orakel zelf, de God van Delos blaaft Haar zyne Wyshcit in, en Geeft, wanneer ze raaft, Als hy 't aanllaande haar ontfluit op zynen drempel. en betbet ♦ ........ Zie daar is God , zie daar. Zy kreeg , terwyl ze voor de deur met dit gebaar ^ * Dit fprak , het cene kleur op *t ander , en haar wezen f. En aangezicht verkeerde, en al heur haeren rezen. Zy hygt naar heuren a^m , word fel van dolle zucht Bereên , fchynt grooter , en , van God Apol bevrucht, ' ': :. , Spreekt nu niet menfchelyk. Ecu ftaalt je van 't belien- dig fchimp* dichten dei Tilandcis» |I9en moet toen in bien tpb niet toel bp be S^anggobinnen geflaan f)A« ben/ Uiant anbet^ toaat bit u»emt gebaat biet ^ictiteten onnoobig ge Uieefi. ^n fieeft- en fcl^imp bi'cljten tuaten se 300 binnig/ bat geen bnt bet Woebenbe tjonben 300 gebaatlijft Uia^ / ban be fmaab-beersen bee3(t | l^o'^ten. 't%$ be ï|eet Wormius gebeutt / iKectot in be booge j&c|)00le banl Stoppeiijbagm 3pnbe/ bat een H^Ianbfcbe ^tubent otjet 3tjn ïanb^man ftlaagbe/ Vueiien^ be beleebigiiig |)em in een faamcooVieiib t^aet^ aangeH baan ; be ^cljoolboogb tiep ben it^icj^tet / bie beftenbe be IKaattet Dan 't J^Qxcf te 3tjn / maat niet bat Ijp 3t)nen Xanb^genoot baat in Mm bigt bao / of 3i|n jperfoon baat in beoogt. 3@aatIgK toa^ bit Jèwtt^m beljenbig Qeehelig / bat bel^eet Wormius ntet 3ag / Uiaat in 3tc!^ 3Dna Hanbg^man bu^ beleebigt bonb/ niet tegenfiaanbe 3iine gtonbige ftenni^ Uan b'f ^lanbfcije fpiaaR. . 5i)n geiieente / be botsen / ban 3Ün blaa^ / be Slee / en ban sijn pi^ / be üiüiere n ontfpjooten sün ; en bu^ met alle be anbete beelen ban 3dn (ig« chaam : 3ulb£bat beese ?!^icbter^ be Hemel / bet 25ehltnieel ban immer noemen ; be Zon / 3Ün tecbtet oog ; be IIBaan / 3ijn fTinftet oog ; be motsen/ jijnebeenbeten; be23ergen/ 3i)nefeljoubet^; beS!ee/3ijn blaa^; be ülibieren / 3i)ne pi^ / ens- 55e feeec Wormius besit een ouö affcb?ift ban b'Ëdda, boo^i een Hglanbet in ^'H^ianbfcbe taal gefci}?eebeii / bJflat inbeele aarbige uitbjudselen tebinDen syn. TIENDE HOOFDTSTUK. [Van de Zeemagt der Yslanders eertyds. Yslandfche wooningen bcfchreeven en 's Lands ongebaande wegen. Sehranderheit der Yslanders in 't Schaakfpel. Aloude Bevolkers van Ys- land naagefpeurt. Hoedanig eertyds by vergrootende foreekwyzen , doorluchtige geflachten den Nakome- lingen wierden voorgcllclr. Onzeekerhcit der oude Hiftoricn ingezien en door de gcleerdfte Mannen- (cheemerachtig nagel'peuri. i€ f^anbet^/ bolgen^ 't bericl)t f)unnet ^laarboeltm / beb&en __ 'eertpb^ magtige Blooten in Zee ge{)ab / biaat boo? be üttoningen 9an «l^eiumacfteu en j^o;U)egen niet bjeinig jaloet^ biietben. (^t^en- pjoojbig besitten 3e niet ban ftlcine ©iffcljet^ ©aattuigen. €eïtpb,é J?;*"''"* Keeben 3e een grooten banbel met benaïiuutige ^taaten; maat niibet^tigtci Wen se naauIijH^ buiten 't Cilaiib / Dan om te Stoppenljagen te fiu- ni»ai mm; bjanneet 3e albaac bwnne ftubiejebben boibtagt / tooncn 3e 30» '''""'«""'^ [anig een begeerte om toebet naar bun ïanb te heetên / bat be ^ecnen^ °' liemanb ban bnn bonnen berpligten t^ bipben / om siel) ban bun al,^ Teeraar^ te bebienen : nabemaal 3e genoeg in fïaat 3i)n / boo; bunne ÖbC' 111 !. mag- Zee, na van ..ji: . -fei^' ,j5W>»'-' etbet geeft be Commanbeut Zorgdrager ban be gefieltljeit beeja I$ui3en bit becicijt : „Zp befiaan alleen utt 30ben en aatbe / uitgeioif „ beet be fiplen/ beuten en bah-fpatten / bie ban fiout 3i)n/ of biel ban SBalbifcg-tibben/ met rp^tahhen en aatbe oberbeht/ 300 bat het öak en be toanben ban aatbe 30n ; fommigen gdphen naat een ^cKl^ „ {)oop in 't |^o;blanb/ boclj 3ijn toat gtootet; anbeten sün blan m „ gaanbe / tegen^ 't <0ebetgt gemaaht / $ulh^ men obet 't gtoen m „ toaffen l^ui^ gaanhan/ en 't nietgeVoaatUioib/ banboo?b%gafl)i'| „ be tooh / bie uit een opening of gat opgaat ; in beese ]|ui3en gaat „ men boo| een hleine beut al bohhenbe / en baat in gehomen / fiao „ men aan beele t^t ^ah met be jbanb bereihen / gebbenbe in 't ^ „ een gat/ en fommige een Con baat in/ bie ben boo| eenj^cj^oo^f^ „ bient / toaat onbet 3P in 't mibben ban 't l^ui^buutfiohen/ enmttt „ bet meefie licht boo; ontfangen/ 300 bat 'et ooh be l^jouloentonDom „ }itm om t( naopen / hjaapen ens* eenige 3i)n in be aattie ïuaiiDen/ „t>an »ï f: iV' -;*".■. ;;rrr^^ ^«Svi; » Hcdendtógfche Grocnlandfche Viflrhcry. ff ban 2 of 3 gaten tiersim / baat rrn blaa^ of gla)e mit in i^f om 'et licïjt boo| te fcïjeppen. ^t ^cliapen en l^aatDen ontgonDen sicb in „Miiflcrvtu ben 3©lntet In 't ©rib/ maat be ïtoepen en <©riten / toaattoanse^"**"*"'* uieinig Uersien 3ün / üonien be^ S^intet^ bp t^ <>Hti^ *^ ^^^ / ^^I' ftec jongen een afgesonbert bettreh Ijebben/ booj een aatbemuutafge- fdjeiben / en taoeben besdbe met geb20ogbeV)OOfben toanbe getofeHte : mi) I al^ ooh met (jool. Sfelf geneeten 3e sic!) meefi met toifcl} / tileefcii en mdh/ en genuttigen be geb;oogbe \)ifct) uoo|b|OOb. 3^$" ww tr.ede geïijft^ gebjuihen 3e een 3eehet foojt ban ulaabtje^ / be fmaWe w!Hge{««« blaOcren geïljh / bie 3P b?oogen / met een ;ieen in een nap to?ptoen of J-^h *;„tt. maaien / en 'et b?oob ban bafthen. ^n een beeset l^uisen geftomen / * sagen toe beese blabeten in een (io;fje obet 't bmit Ijangen omtebjoo» „ gen ; en b?aagenbe Uiat f)et toaö / ficeeg men ten anttooo^b : bat bit^ „ geb^ioogt si^nbe ett op be gemelbe topse gemaalen / t)en boo? b?oob „ berfirrlite/ in^gdtjh^ set>aaiiic bat ban Hola i^l ert niet ban uit todnig neben^ dftanbet fiaanbe Dui3en*"^^°' befiaat. Cn gelijft 'et ban nodj ^teben nocb ^ojpen in Ysiand sfin/ 300 lieeft men 'et ooft geen gemeene toegen ; bat beese bie boo; bir«(Bflanb ïtiitn toillen / noobsaaïtt 3icf) ban i&ttedttop3et^ te bebienen / en !23aa« hen^ tet plantfe op te tecl)ten / toaat ^neeti-huilen iijn / toaat in men ' licbtdüh ballen 30U / inbien 'et beese teetten^ niet fionben. ^eg^Ian* ben^ betooonen gemeenlijit niet ban be Eeeoebet^ / of nabpgrieegene fti^ bieren/ en sulit^^ toegen^ bunne ©iffc|)etp en ©eetodbing : 30bat|Kt^i= lanb te Hanbetoaatt^ tooeifi en onbetooont i^. (€t Hola i^ een i&tgool/ toaat in be ftinbeten/ tot batse in be {(ebentpft-hunfl gebo?bett3i)n/ on« ber s. In ,/ ïl ft", iif-*. I»* r 'f' ckl iKki««a. TiLindeti frf BlocycndcOpkomft der Aloude, en ' O'TliiaitbUYQfcIjf CoufefflecoegcOaati; 3P flPKehcn ^eenfcl) fii inebrTjtm riarii fJLm) ooh Vuo)b *et Oe 1larpnfcl)r Caal sret geineen oefpjolten/ m ben UtnDeren Ooo} liuune aiefraarjü tpbig vnojb geleett / 3nlfi$S 3e brn nl^ ^htUooImeeflerj^ bant in on&rvtai|)5rn. wuariuAf ^t ^ijtbotn HoU iijt rmpbtf nan Doojnanme ^ifTrlioppcn Uersirn ftc iiirtchop. iijexueefi. liundebnuui de *l\)i inK ( umnt Vïrtn lur reeöjj geinelti öebben) li^iche^iHiVft (cn man UtWiKOocelL>j$beiren4^at)li}nrl)ri0l)eit/ liccftöclantfleDlant^ Meeti. Ariixriinus Jonas Uiaj^ 3iin Condjuior , maar UjelQcrtie brcu SdiffcOoppelijde luaavbigljeit/ die de Vtoning inni 9r>niemarhen henniaa be dood Uan Ciuiuicbrand gecben luilbe. lii\t l)rr5ocl|t ban ben Ütoniiig/ JKni |)ier Uan t*ontflaan / rn 3nlh^ om gern onberiuerp luin be n|ib te U)0|b(n / rn 3)^» ILeetoeffening te gemftet re Uolcrchlten. It^n \m^ or< Ictrb/ 3ecv Ujoom Mm \t\x\\ / in grooten aan3ien onbec be «Drieerben cii bcminnaarjif Vian geleectbeic / luant nlle bie |icni hennen / (jebben grootc acbtlng booi 3Üne uttgegerlien boehen. o^m nn aan te toonen bat be ^jflanbcrj! 3eec\)enmfrig 3ijn / blnht ^"!"v'?'.^L tioo} bunne betjanbeling Dan 't ;&ci)aahf]pel; Vunntgeen lompen S&orri,tf .n t .Ncua,.k. ,^ jj^ Y^j^jjj ^ ^jj jjjjjj ^Daalifprl ïjreft/ nit ©ifcöbemboo? eigen IjaiJö gctuiocbt / en met be pinir l>an 'r mrjil grOteeben. I^rt onbrrrrljelb bat ^ tv^tim üunne friiaahfluhhcn en b'onsrn i^ / beflaat baar in / bat on3e «ISrhhcn b» Ijen be S5iffrl)opprn 3ijn ; en bat3e arljten bat be 49e(< Oeltthfti 't neatt b|i be perfoon Viait ben Vioning moeren Uiesrn. l^uni» üiatHclen 3i^n hleine Stapiteintjrj^/ bie be l^jülanbftlje ^tubentrn (^cntu- rioncs normeii; 3P 3ihi V}erberlb/ met brn tegenop 3l>be/ rnopgeUna» 3e haahen / blaa3cnbe op ben Ijoo^n / bie 3P in beide be liaiibrn t)onbiu 25;erb genoeg 3on nun honnen lianbelen o\)cr 't onberUierp brr l^oojn^ / öit < be Siap1teinenban*t jf)oo}bentenoo.}Iog\)oerbeti/in\)ergdphingUan bre*im Dan Roeland; enombitl)oogcropteI)aaien/inUrrgelphingi)anbenl)oo:H of trompet Dan Mii'ene , voaar ban V irgiiius melb ; taar IDecroijf ^pirjl* I^oer een (€;omprtter i$. 't S^ mtitt niet te tlvpffelen / 6at be ^nirfdjt (C}omperrer^/ uoot gcene hnrdjt^ bienen/ maar uoo; «iDffltlcrenUantt Compngnien. rmjhtit v*n ;^J^|t J^\ \^ nitt alleen onb en gemeen bp b'|?p'lanbrrïJ / nmnr 3elf In IVhci""* «Hebe iloojörc «DeUieflen. ©e ïironph ban |Doo?luegen bericKjt/ bat k f^\i Drotbn, bte Herald, bpgenaamt Lnnghair , (gelljh C^hiron Achi- Us ) onbecbonben Ijab/ ban be groote berri(l)ringenUan3ijnlDorfirrIin0/ br l>toningV}an jDoo,!U)ram/ genoopt Ijebbenbe/ IjpliemgefcbenUeiUian groote Vuaarbe 3onb; en onder anberrn/ maaht br i^ronph ban een uit' itcemrnb ;^cljaahfpel gcVuag. ^ecse Herald regeerde omtrent iii 't iaat 870. Vette t;e- 3&at bTtber be Ondiir it ban bit jï>ooibrr OeVuef! aanbelangt ; A rngri- lochte Oud mus iegül bat bc SaarboeHcn ban ^.öiaub mrlDm/ batbr errfieS^rboI' fte nevXts "^f^"* brrjrr ji)oojbrr »Oelufftrn morrrn afgrlrib luojdm ban ern^ïnaan' oveiwo«s«u fi-yen V>oi^i Oviiii of üttiii genoemt; die bcrd^reUen doo; 'rljrirbrrno^ mriiicn/ r .-fe-a Hcdcndaagfchc GrocnUndfchc Viflchcry. genoemt / Die De eectle Vuetten Den j^oyUiegó:^ gi\f / ei|f een Itoningrijlt oprerijte ; Dat Deese Norus De t^oon tian Thor- rt' wv^ I Iioning ban ban De See / ban De 30inDen/ ban De ;&neen/ of ban De ütouDe / ens* (Doh eetDen 3p 'et een / onDet De naam ban ]auut-(6oDt/ Dort) Dieb)a$ niet mifmaaht/ enhteupeialjfDen Vuicanus Det <9}ielien/ maat ban een bctet geDaante/ en fctjoonDet Dan renig mcnfcij. 3!^en^ Deese 3|Pne uitnnintenDefcijoonbeit/ noemDense ijem Hiiiogie, Dat groote en fcgoone blam beteehent. ^it geflacl)tte« Qifiet aföaaIcnDe tot een j^ef ban Norus , Giive genoemt/ 30 3cgt De ïtronpit/ Dat ten Dien tpDe/ Den grooten TOftaanfcben Odin, in't;iloo^ ^nqnatn. ^it berfcbil Det ^jlaatboeton / beeft Arngrimus geitooDsaafit / nocj^ brröec Dan Dee3e eetfle Utoningen ban i^o^biegcn boojt te gaon / en D* oojfprong Det jDoo;Dfdje IdoUteten / ban D' alouDe Cananrefcge Heuse» af xt. IciDen/ Die Slofua uit;t beloof De ItanD betD}eef / en Dit gebiefibooi ^ii3cn bebolfiten. ^ii^Danig Dan 3pn D'eetfle bebioonDet^ ban De li)oo;Drt«fBeb)e|leobetgeltonien/' ban biien men gelooft Dat DeeetfieGot<* tci) ontfptooten 3ijii/ een bJOO^D Dat Reutcn betteftent. 4^nDet Den naam ban Mcrcurlus , bJietD Den gtooten 9llf{aatifcben Odin in gantfcb jHoojDen geeett/ en 3ulH$ biegen^ spn iiitmuntenD bet< fiauD. lilden ac^t Ijem D' eetfie uitbiiiDet ban Deese 300 betucbte j^o^ fcljc ^icijthunfl/ en gebiaanDe iCobethunfl te 3ün- ^^^ De Qticbtbunfl tjebben bie veeD^ geWag gemaaUt ; nu 30U 'et beel ban Odins Cobet» liunfi te 3eggen bailen/ ntaat'tonDetbietp betDicnDe biel een bp3onDete beci)attDeling. 3IDp 3uHen on^ boo} bet tegenbioojDige betgmoegen/ met te 3eggen / Dat men 3icb betbionDeten moet obet D'onatb^mbeit ban beele bjaabe l^olfieten/ Die met 300 bieinig acbtgeebingD'alouDein* gefloope Db)aalingeu opbolgeii/ en sicb bu# sonDet WeDetmD 3i^tea<* 'f b I''.'. V intclyveu ƒ8 .. BloeyendeOpkomfl der Aloude, en tm otoembfn ; tot self 500 Viecte / Oat te meet Oeese DtoaAlinoeti ^tt Uott Uecflanb qurtfeit / m te mm 3e sonöer U)aatfc()pnel|>h(jfit tocrsrit gaan/ 300 \3tt\ te niret Qelootocit 3e Die ooit/ en tran)ten 3e aan anOetni irt^ te maalicn. JlDant Uiat blitiH i^ 'er tian Dat.Umnogen / om alle be toertellinoeii die Uan den ?l!(1aanfcl)en Odin U)0}ben opgeljaalt/ toe te fiemmen i en Uielhe ouereenitomfl Iionnen be toer0(cbt3elen alft uerbicfK* 8 tien met be een\u onn Pompeus Ijcübcn/ bte 300 een betlicbte en beden* eeeuluijf geUieell^ Aion.icg«^ IBen beruionbrre 3ic0 niet otier ble geeiien/ bie ban ben ootfpjonabet wooiiicoin iDoHieren/ of ban becDeebe IDnnnen bec ODnbljeit fjpjeehen/ bat men 3e M^aïeneu f^f ^"5^" maaht; 't fcbpnt bat bee3e Acbjpber? ban Ounnen lof rjaii- leaagten by ttlttttt/ Ijen gtootet boo} babben te befcbïpbni/ ban 3eU)aatl|iltluareit. yrcxrootiiig Hcrcuies , luoib 8e3e9t b^emaal grootec ban anbete menfcben te 3pit Virgiiius geeft Eneas en Turnus eene boogte atö bergen ; Pandarus eii Bitius iü0)ben bp tluee groote lieetenen becgeleelten. ^Ile be afbeelbsritf en flanbbeelben ban litarel ben 43?oote / in be iterhen ban ^uitjSlanO te binben/ 3pn beel grooter ban menfcben ban eengeUioone gefialte. ^e ;&p;aahImnbigeSaxon, b^ft b'ecrfte Reenen tot illeu3en gemaaht. «De euieebfcbe ü^lfiorie jftrbipber^ en 43eb?oeber^ johannes en Oiaus Mag. nus bebben in^gelphtf be eerfle Sbieeben al^ (Ieu3en befcbjeeben / gclp* itetUip^ Arngrimus lonas b'eetfie $j£(anber$ tot ^U3en maaht. jj^p 3egt / oat Got Itetijf beteehent / en bat be eerfle «Dotten flen3en Voaren. 'Cn nabemaal 'je eerde Aeu3en / maat ban ben SSpbel 3ebert be SlonD* bloeb melb/ b'^ 0eu3en ban Vtanaan Uiaren / bie 9of^ obervuon / en uit 't beloof be lanb berb}eef : Vuil DP bat bee3e Aeusen naa be hou* be Jloojber gebieden gebieehen 3pn. JOeibe bee3e Siueebfclje •lEteb.ioeber^ / bie Aftanber in 't ^art^bi^om ban Upfai gebolgt spn/ gaan beel berber ban Arngrimus Jonas, en bc fluiten/ bat b' eerde eiveeben uit Jafet ontflpjoten syn. ep meenen3elf|^ te beb)p3en/ bat be ^ab Up^at^^ ten tpbe üan ben ?Oart^aber Abraham \ii geboubit. Ce beruionberen i^ 't bat Arngrimus Jonas ben bin; innirt Deeft gebulgt / 3uUt.^ bP b' eerde bebioonberen ban 3pn €ilanb iui^ge* Iphj^ niet uit Jafet boet boo;t homen; biant bP 30u bit meteenige loaar» fcbpnlüftb^t bebben bonnen boen / nabemaal in 't io<0med^beel braebtiger/ in 3pn gedelbe/ boo|3pn «Cilanb bpballen 3Qu/ ban bcese ber Sttoreben in 't bebolben ban'tbade Eanb. Wsm uit ban oob bolgen 30U / bat Ysland lange te booten 30U Onteeker* heit dei Al> •udc Hifto. iienaaiig«« WCCECB ; ■ï-^««»-..; Hedendaagfche Groenlandfche VifTchery. f^ rionmn brtooont 3pn geUirefl / eec Oe homfl bet ftananrèfdje Aeusen in 't j^oojbm tooo;))td. 't ^|f vuel bebmitdüh bat be naauArutige oiibrtsoeherjf ober be eerfie En verder bcboUwtsf bccJDaercIb naa be Sonöbloeb itet gemifl ïjebbcii/ en te ter» *""•*""'"• 0eef^ bunne naauheurigbeit honben bolboen/ nabemaal men 't nietUie* teil fton / betinitjf alle ipiflorlifn baat (n mifTen / en Vuat men 'ee ban hon seggen/ toa^ niet ban alleen op gifflngen gegvoiib/ of Voel op 't bericbt m\ fabelacbtlge Itconplten of quaaUift ontluojpe i^ifiorii^n / bie niet min te oiirecöte berhlaact UioiOen. 't ^$ ban mebe een mifTag in ttm^ M^Pbee bec H^lanbfclje l^<(!odifn/bocij bp ijf b'eenigfle niet bie b'eet^ fle beboiheren ban 't j^ojben / uit be flensen ban Utanaan afgeleib '^tb^ ben. 3Dat bem tot beese gebacbten beeft boen obethdlen / fleiint op fommige gebonbe|9jnanbfcbe IDoo}ben/ bie op eenige ll^oojbenin bel^e^ ■^'■- -^ b^ceufcge taal bettefthelpli 3pn / en men be lUananeefcbe taal nenoemt ' beeft/ sebect be Sobeii iDeeflee ban 't bdoofbe lanb toierben / en be fieusen ban Vianaan betbjeeben babben. UQaac be goebe man i)ttft mn acbt geflageii/ bat beese deusengeenl^bjeeuto^ fp?aben ; bat fitt ^ ' l^eDjeeiiUJÏ ben bjeeinb \ua^ ; en bat 3e beese taal berbalben niet naat '. - . 't j^oo|ben uonben obecbjeiigen / 3elf^ toen 3e 3icb teeb| baat: tet neet -'^ - ge3et babben / bjant 3P beese taal noclj berfionben / noetj fpiaaiien. ^11 be fcbiiften ban eenige geleecbe bedfpet^ berboojlebeneeeuU)/ binb ^^ „unwe men ben oojfpjoni) becset cecfie boUteten gesocbt / uit seebere ^uitfche vancrouu» of(^el)}eeu\DfcbeIDbo;Den/ biespmeenben/ of met betaal/ of met bebygebiagt. noanien bet 5elbet bolitecen obet een te hemen. *=■ bebolfteten bet lüarbe. Mm moet sici) betbionberen obet spn boo?b}in« imb betflanb / en obet be henni^ bie bP ban be <9oflecfcbe taaien beeft / ebbenbe in 't1|eb?eeub)jf obetgeb^agt / be baetsen bet Cartaginenzen , ie in be Poenuius ban Piautus geleesen )»o;ben. iStcbeon nu bcese gi^' fingen seet betfianbig 3pn bpgeb;agt / (tonnen 3e ecbtet geen geloof bp» Setten / bat beese «Cattagineefclie uit Ijet ]^eb;eeuU3$( si^n- ^t teben i^^ t ïi? 3 bat 1 f 1? \ J'j Ü^-tq&aSk.a-^. .'.i. Hoedanif Ysland't allciecill wiecd out- dekt , vol- gens't ge> vuelca vaa J»nai, en dowiwie^ 5o Bloeyende Opkomft der Aloude, en bot Dido Me Cartugo gebouUic |)eefc/ uit Fenicië \m$ : dat Oe fciikU fc^e taal met de l^b^eeuuife ))evfct)ilDe ; en bnt Ijec niet bon Cattagt* neefct) Vna^ / bat men ten tpbe uoii l'lautus fjpcah / te Uiecten \mi ijet JB^eDKeuU)|met|^et^tcifc()UeifctjiiIenl>e / maat 't 3eif^e di'enicifct)/ bat ten tpbe Dan Dido gefpioAen uiierb. ^en anbcc a^leecb en aroot Criticus, Samuel Petit «beeft Uoo} bochardus een an etf Uettaalins öq 9unifc|)e l^aetsen ban Piautus , mrt een aiibere ixU) JO]biiig ban beesoi Oeleerben Dochard geUonben. ^it boet aelooben / bat een tmi» alsoo etbaaten in 't ||eb}veu\u^ al^tf 5P / in^achjh^ een bet&e 3in in beese 3elf< be baecsen / boo} bersetting bec lettemi en flippen binben jou / \vaat ban sieb tieese i^eeten bienen/ en 't geb^uih bec iCaalsifter^ ban be !)«• bjeeulufclje i^aal geboogt. ^u^ fcbpnt ben goeDen l^c Arngrimus , in be b)00}blutnbe / bot) i)em bp be l|eöjeifn uit eenige f^tflanbfclje U)Qo}ben ge30c|)t/ eengetooo* ne miffag bp ben geleecben te boigen / Uiaac in bp aisoo min al^ b'an< becen moet gelooft bjojben / nabemaal 'et niettf 300 tUipffelaefitig noc|) min befienbig i^ / ban gifflngen op bietgelithe tuoojbsifting gt* gtonb* :j'uil» ^ M'i ELFDE HOOFD T STUK. Vcrfchcidc gevoelens van Yslands bevolking bygebnigt j In- ^ gulfiis d'eerfte Grondlegger deezer bevolking geacht, dat door Arngrimus Jonas gedreeven word , maar mee klemtaal wedeifprooken. 't Aloude Thule voor Ysland igenomen en beweert. Noch twee Deenfcne Kronyken ter beweering van de be- volking bygeoragt, en befluit over deezc Kedeneering genomen. l ARngrimus Jonas i^ ban geen gebacgten getoeefi / bat b'eetfie Ys. landers beese ^eujen ban €anaan Uiaren/ bie alle be Jtoojbectfif' loefien bebolfiten; toant |)p toil bat Ysland , toen t'eenemaal onbebolüt toa^ / en bp fp?eelit *ec bu^ naaufteurig ban : Ysland , segt ()p / i^ eerd booi een l^oojbfcb Dtoopbaatbet Nadocus genoemt/ ontbeet gebm^ben/ t'i&cbeep gaanbe naac 't dSilanb Faro ; ban een fio;m belopen / becbid bp op be <9ofiïtufi ban f^Ianb/ noemenbe bit 3tanb/ Sneeuiand , bx< gentf be flieeub) boopen baat gebonben. ^ ctoeebe bie bit €ilanb m* beïite/ loa^ een ebieeb Gardanus geijeetm / en sulfi^ op 't beti^ ban ben booinoembm Nadacus gegeeben ; bP obetb^inteïbe 'et in 't %m\ 864. f ï Hedendaagfche GroenJandfche Viflchery. ^i 864, nt noembt trit Citanb Gard 1 'olm, Gardanus Eiland Itttedienenbr. Tl^ DftDe Die trit seftie land onttehte / tuo^ cm fxtiicfjUt Jloo?Dfctie 9taajp« Doacbcr Fiocco genormc/ bie ütfi Uan rm 3elb3ame uitbinbino brbiett' br. Il^en Voa^ toen '( Qeb}uih Dan 't Itompa^ niet ïiunbi0. <^p'tbe' ricbt \]tm Uan bit Cilanb gegeeUen / flah bP ban 't een tot 't anbet IBaat i^'t/ m bip flaan aan Arngrimus toe/ bat Ysiand , niet ban eenige iaaten naa b'aanlanbing ban Inguifus boIfite&ttotl)et^l)|iflenbomobetging; maat hp Itan niet onthennen/ bat 'et ten tien tpbe stc^teeb^ bede C6|iflêmn/ in be l^ojbet «(Debjeflen opbeeben. 3mmet^ be j^tlanbei^ toatenCI)|t« (lenen / geii)ft 'et Inguifus be teeftenen ban in 't Cllanb bonb. Seehecii! *t/ bat uet Cb?iflenbom in bien tpb 3icb in alle be j9oe}bfcI)eoonbet$ ban 't €IIanb Hdbenen of CblifHnen jpn gebieefi. ^e p&iaiibfcije ^aatboehen bet €b}ifienen/ moeten ban ban be homfl iBan Inguifus afgeitib b)0}ben/ en boot *t Slaat 874. bepaalt ; baat be 91 »?• li 64 BloeyendC'Opkomft der Aloude, en :h! i? ) Ik ï m f Ml j Ead*ovet« ecnkomft vandevcK» fchillende Schiyvcfs aaagetMOttt* fl^Ianbfclie Slaacboelim Dec IHeUienen geen Depaalde tpb l^inben / maat reenemaal onbtpaaU 3t)n. Ttlands Al- oude gele- gentheit, eenzelvig met het Al- oude Thulc kcvontfan* ^ic geflelt/ sal men gemaftipget l^eibenfcl} ff^Ianb met ïjtt €\)H' flen^ H^Ianb ftonnen o\7ereen brengen/ be^aarboeftentianbeneen/ niet be Slaarboelten ber anbecentoetgelphen/ Arngritnus met Amgrimus setf boeno\)eteenhomen/ en Uoomamentltjft met Pontanus geen^fcbilbim ben/ bie b)il bat fitt tegentooojbige Ysiand Ijet aloube Thuie sp / en bit booi beel gesag beVupfl / uit UecfcOeiOe ^^ieltfctie en Hatpnfclje ;j&cf)jp.' tere genomen; in^gelpïi^ uit be #i(lotie \ian Adam van Breinen, tiie In'tiiaac 1067. gefc6?eeUen tjeeft; uit Sa^on De ^piaahhunDige / W Öem bpna ÖWft gebOÏgt ; uit Andreas Vellejus , bie Saxon in 't a^eenfci) tjeeft bectaalt/ en gebuucig in 3pne toertaaling be Tyieiift-stjan Saxon Uoo? be tegentooojbige H^Ianbec^ genomen (jeeft. Amgrimus 3egt ooïi niet/ bat Adam van bremen ougerpmttjeben in 3Pne ^iftorie gefebjeeUen beeft ban alleen beese : bat 'ec ten 3pnen tube bp een oube oliet' lee^jeting Uiietb aangenomen/ bat men in Ysiand 30banig oub en b;oog H^ uonb/ bat tjet op *t buut gelooppen / b;anbe / gelpit üoolen / bie men in ]|onanb ^teenl^olen noemt, 't ]ltomt biet niet alleen op tieese ongerpmtbeit aan; en 't berfcbili^ niet obet b'oubbeit bee3et grollen/ en ober ben tpb toanneer 3e gelooft toierben; taant boe grooter be on* gerpmtbeit i^ / moet men gebacbtig 3pn / bat 3e ban te langer m n oberleeberingi^ingeffoopen: nomen babben. SIDaar op men 30U (tonnen antb)oo?ben ; bat be 3eIUt j&cb?Pber$ niet minber beb^gen 3pn/ in be befcb?pbing ban beel anbtre plaatten/ toaar ober 3P met on^ r;n^ 3pn. 't 91^ bi'i^ be b?aag niet/ of bee3e ^cbipber^ Ysiand , 30banig bet eertpb^tua^ / of boebanig bet nu i$/ bffcb^eeben bobben; maar of Ysiand, bat3Pbefcb?bbenU)iIben/ Ut Cilanb i^ getoeefl/ loaar ober 't berfcbil 3P/ en of bit Ysiand , bat jp socbten/ bit i^ geloeefl/ al^ nu beleent (laat. ^u^ moeten bie on^ ban te meer bergenoegen/ met f^tt geen 'er Q- faubonus ban gelooft/ en bejegen in 3pne geleerbe uitleggingen obet Strabo befluit/ bat betThuie ban beesen grooten Uiaerelöhunbige / bet tegrnbiQO^bige Ysiand i^. ^e 3aalft behracbtigt 3df bit geloof : j^aar* bien Ysiand tegenluoo^big luojb gefielt/ al^ ooft eertpb^ tp atle 3aiD« rpïi 25efcbipber^ / aan 't afgcïeegenfle ban lun Deucaiedonifchen Oceaan , of ^cbotfcbe ^ee/ bie be 25tittanifcbe ((oceaan ié ; en bat fitt %\ovk Thuie celooft toierb / ï^tt afgeïegenlle 25jittanifcbe «ï^ilanb te 3bn. 't S^ beheut / bat i&cbotlanb eertpb^ Caiedonië toierb genoemt / b)e« gen^ bet groot Calebonifcb ]l^oub / Uiaar ban nu niet meer oberig i$i ban be naam ban ^cfp3tlanb. Seidenus fcbJüft / bat be 4J)oo2D(t ^cöot* Hedendaagse Groenl^dfche Vifichery. I5f ü^otttn f Dcucaiedoners toierben gebeeten / bat mtt en Ooiihcu CaUbuiieiit kigtwiit. t lajg mogeiOH/ om qatoen 4Dceaau/ Die |^o?ti-^cI)Otfanö ïiefpoelt / De ^eucalebonifclje oceaan 0f noemt luozD ; 't 3P om De geDuucige ne^ieling Die Dee3e ^ee beDeht/ 't 3(1 om De Diltte en 3toaatte Det luc|)t / Die meeU met een Donftere m» Velac()tig{)eit Uec3ett gaat. ^t$tia\)im Piinius Die Mare Pigrum , en Adam van Bremeii , Mare Jecoreum en Pulmoneum genoemt |)ebDen : l^aöemaal Dee3e 0ee 3ict) seer {io?t en traaglijft Detoeegt / 30Danig al^ of 3e aamDo^flig Uia^ ; en 3UIH^ in Die 3eIfDen 3in/ al^ Piautus ban een jlect)t ^olDaat seiDe / Dat |)p long3uct)tige tioeten gaDt Pcdibus Pulmoneis mihi j\dvenifti. , — -■' Arngrimus 30U 3icÜ ^ tieDDen laaten o\)etteDen/ Dat Ysiand (let^I^ ouDe Thuie U)a^/ inDien tp 3icb otjectuigt taD gebonDen / Dat 3pn €<« lanb tooo; De homfl \)m Inguifus )»a^ betooont geUoeefi ; naDemaaï De bewpsen Dpgeb^agt/ tjiec in genoegsaam lioIDoen/ en ||em te meet t^th* hm aangeVoeesen / Dat Ysiand / Uolgen^ anDete (tIemgeetienDe ceDe« nen/ tjoo; Dien tpD toa^ Detooont. Cloee ^;oenIanDM)é Iftcon^enTweeGtota* 3pn 'et 770. fWt BLOEY^ -^ ...t .ièiütoi'*!»'-. i I 'ï BL G Vl Eerftc Or om do( Gcw lanben in ti ttfnt^tt30 Sedanbtjaa Jan Cornel kerk, alle mar Chin: betlpfte ï bia geTegm aanben<(B niet oneige M J ^, .,.*i:.'»i*B*-- BLOEYENDE OPKOMST Der Aloude y en Hedendaagfche GROENLANDSCHE V I S S C H E R Y. T W E E D E DEEL. EERSTE HOOFDTSTUK. Eerfte Ontdekker» van Spitsbergen wie die waren , en waar- om door hen Spitsbergen genoemt } is een Bergachtig Gcwcft , en veeltyds in 't Ys bezet 5 wat de voor- naamile Havens, en Bayen zyn. i ^OacUentoe in *t €etfie v> OM DEK Oost ♦ <^^"t tjrUn/ 'sif^ -**«*; -J^crrt^êi »^«^ .Tj^m :.">^ j^fj ,^ lyi ->^ .^"* SittttAimay '>^! ^ JStM-fl&nrMt 1V- '--^'VV % -->► -"-^Ji^ ^, '^>-^ --5^X' FV'»»»: Xmtvw "Wvt. «j;*!/^ XUl ■XoM' ^ .i^ -z^""^-. r^ j£)rmond . ""ii jfi ^7 J^ M iM ^ OM scv Oost ♦ ^ is J£>aa1andf ..7'i'ivtAeti ;.»• -^^ r^>^ ►>>*? Xiome :Baay ZXTYD O O S ter' No OUD Xtém-Mf Vaatte "WVt X.AXD -^1^' '■^1^ laii ^•"« ,^.<''*-' j&««' Sfliiult- Xaaa geirvoke JéanJt- jl .l.vi^'.f A'.j.irt rjn't- > ■/■/ 4 4 < -1 f { f n /f -^Ü "^•*(;^*fcfeitóitii*»jït*i^BaJMa8ë»»tt*^ "■'^■?='''-*"*»'ieiy»i»i>ftaartii^'^aa^ *» < • ■^'■' i Hoe xich ditLtHduit Zte opdoet. Woid 's Winteisi' «^nemial in 'Jïs bezet. ! tt Blocycndc Opkomft der Aloude , cn Oenb-Cilaiib of een Dolftomr ii €tIanD 3p / ^vnac Mm Ijtt l^oojbelplifle tot noclj OHl)eïtcnt.i{?. ^e fhehhiitg toojD ban 7f> tot 80. gtaden bleette gcflelt/ DocreiiDe 't oof}d|iIifle gedeelte De naam \3M\ Nieu VricOand. 't lIQanIftt 'et tti SDiiitetjf een nacljt Dan \jicciiBaanben/ enbe$i(S!omer^ ren badj ban geUmelangte/ blpbenbebeSontentpbebec *£onneflanb/ t\juee iBaanbni uoo; en naa / onbec en boUen ben l|oti3ont. ^it lang actjtetbipben ban be Son / bctoojsaaht / bat 3iclj {)et §^ aan beese imfl 300 bafl 3et/ en meet a(^ elbet^; Uiaat uit te betmoeben ij^l bat 'er niet betre ban baar meer Uanb leggen 3al. 't %anb i^ seec bergacijtig/ en b'inluenbige gelegentljeit mee(i onbeltent ; bocljmen be« fpeurt 'er 30banig een aaneenfcljaafieling ban S^ergen/ bat 'er be nabuur niet anber^ fcl}pnt boo^ugebtagt te Ijebüm. ({Setter binbmeti nabp be |)^)offeItiap een blahiier en êf^ii iaiib / en Ijoe (0ofMpfter men homt / berbolgenis laager lanb ; maar oberal (leenacljtig en met Uerfc|)eibe toogten^^ ber3ien ; 3uKi.^ bit geb)e(l boo} menfcbent'eenemaal onbe^ bioonbaar fcbpnt. IDermoebeUjIi 3al 'er lanbbiaatt^ laager lanb ge« bonben bio^bcn / biant anber^ 30U men 'er 't bertjeeben lanb 't een bo* ben'tanbergeb)aarl\)o.:ben/ gelptt men in bergacijtige <(3eb)efien be« fpeurt. SDanneer iiciy Spitsbcrgeu cerfi uit ^ee opboet / bertoont {iet 3ic|l al^ een Sl^oih / 3uIM n\m geen ftenni^ ban bit gebied b^bbenbe/ 't selbe ban be Iucl)t naaulijlilt 3Qu Aonnen onbcrfcbeiben ; biant be S^ergeti geeben sobanig een b)eetfcl)pn in S!ee / bat men 'er boo; in tUipf:* fe( fiaat/ 3@ollien of Xanb te 3ien. ^e Iftoube i^ 'et niet altoo^ eben (Ireng; in be H^aanb ^pril tjeeft men fomti^b^ sobanig een felle hou^* be op 71 graben geboelt/ bat 3e bpna onlpbelplt biel. %n bee3e enbol^* genbe Ulaanb i,^ 't ftouber ban ooit : 101 't ^cl)eep^toub3erlt boo? een bocbtige mifi of t' Sfeebiater nat gebio^ben / yt 3iclj t'eenemaal nvt een^0i)o;fi aan; maar bermit^ men nu be jècbepen 300 bzé^^niet berbiaart^iï 3enb / ijeeft men 'er bu^ een ürenge lioube niet uit 'tr Haan/ en ecl)ter homt mm 'er b^:oeg genoeg om be IDifTcljerp toaar te neemen/ bermit^ anber^ 't H^ nog baf! legt / en bierljalben bieinig aO^albiffcödi bernomen biojben. ^eë SDinter^ b]0|b bit . boo| ben tegen en be gefmolte ^neeuU) l)eroo?3aaht. ^aatlplt^ö neemen^"''" ^^ se in gtootte toe/ toermit^be^neeuU) en 0egen / teliten^ boo? aanto^ie* '""*' 3ing sicib aan beese ff^betgen tjecljt. ^eese $t)om p^betgen / luo}ben de Qoogfle toan 't gantfctje •t^etoeff geaefjt. 23eneben fcjbpiit ^^ ^neeuUi bnifiec/ boo? be fc{)abu\D bet IDothen Vieroo^saaht / en beese buiftecöeit i^ met bïaauVoe reeten Vermengt/ bat een aangenaam gesicljtmaaïtt. iit* DelUiolften 3iet men ter Ijaltierboogtebeeser bergen / en botoenbeesen nette! tiertoont 3ie|) be jS^neeulo tjelber en licbt. ^e botsen Dertoonen 3ieb touurig/ toaat tegen be ^on bleehe firaalen fc|)iet / en be i&neeuto een ftracijtigen toeerfcljiln geeft. 4' Scickking iet Meigca Z,uid*lay crn goede Aaket' 70 BlocyendeOpkomlt der Aioode, en af / öi( alIenM aatlMicbcft ta)0)b / Uiaac toe de Sogflmifl nirt U11M0 Menfl boer. ^e roppm öeiser 95eroen ^an de iieeöenvuaatr^ aan te slen / 8;()piieiuiit aacör tr beflaan; maat boUen gehomen/ beUinb men 3e niet au l^ttm/ gelijli mede O'afgetolOr bjoltltrn uit sobanlge (leen beflaan. SDanneec 't oeürurt bat 'er renige flrenbjolilten Uan bouen be 20etgen tot In be Jüntn nrtrploffen/ maaht (jet sobautg ren grraajf / aijtof Qrt bonbect. 9!>e meefle brejer 93rrgen 3pn 30 üoog / bat 3e/ Uianneer bc Iiui)t niet (jrtber i^/ bpna (jalf botten be IDolhen fcbOncn uit te fleehen; ooit 3i>n *ec bie 3obanig ottetOelIen / bat se eetlang bjepgen tec neet te floiten. gdeiene-iii7>ir, niet naa bolgen be Hamburger , Magdclene , Engel fche en Deenfche Dayen, en einbelph be Zuid-Bay « ban bidlte betboigens? 3al geflpiooiieii U)o:ben. omtrent be Magdcicne-Bay leggen be tl&etgen Ijalbemaanil gebiijse / en aan bieerspben munten *et tbiee in boogte uit / inbsenb» nol / al^ of 3e uitge&ouuien biaten. 3in beese üolte binb men een fffi berg/ bte 3iclj tot aan ben bergtop berljeft / en gelOhsaam een Sftoom met tahlKii betbeelb. 3fn be Zuid-Bay homen be ^i'^epeit %iheten tuffcljen tbiee ijooge dwergen ; b* eene tec Iinïe Attanb en ben >"««- ïtrtarten aangcUiecscn/ toaac onbet een be Gekloofde Klip genoemt. 't """""• Kcc V cid ijdf laag lanD / Dn^ gebet ten tuegentf be ff Mbieren albaat getion* ben. 1^1 gconb \^ 'ec heiiacljrtg en moeiielpn te betreeben : aUejS M met -^ * " motf bebeltt / en men toinb 'er een Qeuoel ban rni buurncl)tig aansfen. TIcb» ter bit Ree veld 3)in |)ooge93ergcn/ boet) niet W^\ maar in een redjte \\}\\ geflreltt. 101l)icr btnb mrn een 6ibier / bie sicy U anbvuanrt^ in nitb;ciD/ en Vuegen^; l)aare grbnantebe H.iivcmaans-Bay ujojb genoeiiit. iCereene SÜDeban Dee3e.i5iV)icr/ \^ een Berg/ bobenblah/ en bol ban reetenmet fiireubi gebult. IDan Daar domt men Dp be Liefde- Bav , Uiaar tbiee ne« ben^ elttauDer gcicege Bergen 3ijn / injjgelplijs fpit^ al^ Die ban De Mag- daicne-i^ay , geipn ooft De Ijaben^ elfianDer gelpfi 3i,m. IDerbolgen^f legt acl^ter beMoiièi-B.iy Inag lanD / biaar men 300 berre men^f3ien rtan/ lam grasï binb. Iöi« homt mm berbcr,tf aan 't Spitsbcrger Walgat Ofbe Strant van spitsherger Hiniopcn , b)Q;benbe beese ^n:aat 't Waigat genoemt / beimit^ 'er be^»*e'">'»' ^ujbt a©inb fel blaaft. Du bo!gt U Becrc-Haveii. ^cïjter 't Waigat ,*'|",J"/8''- beeft men 't Noard-Oorteriandt, 't eeiiemaai laag / mrt Wéine gen. bel^ bev3ien / bat een aangenaam gesielje gecfti ^erboigenjC bJoiDen *er be Zeven Eilanden gc3ien. «Dn^elier i^^t of bit Waigat 3ilcïj berre 3.anbbiaart^ in flreftt/ bebipl Ijct ^^ b'ontbehlttngbiiAr bnn tbt nocl^ toe gebinbert gi^eft. ^it Waigat moet eeljtet onbeifcljeiben bioiben/ ban een anber bp Nova Zcmbia gelegen ; b)aar ban berbolgen^ 3af Semelb taï0?ben. 5Du,ö berre toasTSpitsbcfccn toen ontDcht ; maar fl* ert 5pn 'er noclj meer ontbehMngenten «Doften en ^uiDen gebaan / biaat ban ivp in't berbte^eel 3ul(en beridjt geeben. TWEEDE HO O Vb t S T U K. Van d'ongemccnc Koude te Spitsbergen, en waar uit die ont- ftaat. Verhevclingen hoedanig van aart. Zonderlinge vcr- fchynzelen in t Lucht Gewellbefchouwt. De Sneeuw en der zelver verwiflclendc gedaante befchreeven. D€ lltoube in De tbiee eerfte SIlomcrmaatiDen lóomtreiit Spitsbergen ong«me«ne boo? be nieubie aanfiomelingcn / ongemeen geboelig/ bat b^nban^pitjbeu'en. üt ooft k ê. W4a{ •T'X.- >■■,. . -^ Jj^--*^ -^ U'iiirtih dte «aiftaat. Verlie»*- lingeube- ïctiiecvcDi s ; fl Bloeycnde Opkom ft der Aloude, en ooA be reten^Itifl tt graaoec maaUt. ^n 't begin Dan lUap / baaTt Dr Zow nirr meer onocr öe Itimnien/ uiannrrrmen op 7i_9Nöcn geuojtim iji. <(^p 6e brflrntHglirit Uan 't Vnrrr ban mm in drrse InaanDm Viirinig (taat niaahm/Detntitjf mm 'et bagrlphj{ \)eranDrringj|eto)aarU)0|0; en mm acbt bet em bocMteettm ttan em aanflaanbcn ^«tcini / luannret men be üDaan met em nebri omtroliben/ en be Iuc()t beelbetUiig 3iet; boel) of bit bafl gaat / uiitlm toe niet berseeitcrm. ^oo) beese nebeIjS bertoonen 3ic() be 23ergen al^bunrig/luaat op em bonhere mifl bolgt/ met em ongememe huube / beifpicibmbe 3ie6 bee3e bniflere mifl 3oba^ nig/ bat mm 'er naauuilph^ een ^cljip^ langte ban 3icb 3ien itan. 4^3e Stoube ontflaat meefl uit be Ijoebanigbeit bet V^inben C)e i^oojbe m «Oofie a^inben baarm 'etbe ficengflebou/ 3nlit^3e3omrpb(l onberbiaagelph balt/ te meer luanneet 't fierit Uiaalt. IDeOe en Suibe 3Dinbm boo; Voapenbe/ bjmgenbeel^neeuU)/ enoohtoelfSegenboojt/ ber3rlt met een maatige ftouDe. ^' Hfsntttxt berbcelbe IDinben 5pn tel^ Itenj^ naat be gefleltljeitbec IDoItten beranberlph/sulh^ fjetfomtpbjf ge» beutt/ bat in plaatfen ban em hleinm afflanb/ be Uiinb in b'eeneSuib of Suibtoefl 3al 3pn / en in b' anbere «Do(l of j^oojbelpft ^IboeUiel 'et be eon Uieinig hracbt ban 3icb geeft/ ifi 'et be hoube ecbtet niet altoo^ ebm flteng/ anber^ Uiaate ^et onmoogelüh bat 'et eenigeltruibm hon« ben UiafTeti* ^n^gelph^ 3pn 'et be eaai3oeiien meefi naat be ïDinbm gefcbitit/ betmit^ 3e alé in anbete ïanbm becanberlpfi 3Pn/ fomtpb^ min of meet gemaatigt of flteng. 30eeitpb$ b^^ft men 'et een bettoh« Iie lucljt of een benebeit sloerb/ en luaatbeflootmisti^ / bettoontsitj^ be lucbt Vuitacbtig. 4E)ecn becfchtl i$ 'et in be boube tufTchen bag m naclit / maat alleen itf 't Sonnelidjt bp nacfjt flaautoet / ban bp bm bag I 3ulb^ be Son 3ic!j ban al^ een belbete lliaan bettoont / m mm 300 toet in be 8fon a\$ in be iKlaan ban 3im. <8p be booinoembe Ijoogte/ Saat be eon in 't eetfl ban?8ugufiii#/ taiebetonbetbmttotisont/ U)d« e onbetgang 3p bagelpb^ betbjoegt / tot bat sesicb einbelpb t'ememaal onbet be bimmm berbetgt. 31Dat belDetOebelingm aangaan/ be flpptoalt'et gelpbbleine puntige fnemtobeeltje^ in eee / luaat boo} 3e sonttpbjl al^ ban (iof b^fmt luo?b. ^ee3e bleine fpitfe fnemVubeeltje^ ballen bmijfling^ op elban« berm/ en boo: bc boube lucbt boo;tge3et/ betmeetbeten3e 3icï)300banig in en boo; be futbt / batsc in menigte neetballen m be S^ee gelpb3aam met een blie^ of bun p^ bebebben. ^tm boo; boube bebjo3e nebel« beeItje,(S/ ban mm bP bdbere Sonnefcbpn m b|ie3mb 3Deet/ glinfietm 3icn; mant anbet^ ballm 3e al^ ben bauto/ on3ict)tbaatneet. S3p3on« becipb befcl}OuU)( men 3e uit een (chabubiacbtige plaats tegm be Zon op ge3ien/ bertoonenbesicbal^blinbmbefiofueseltje^; maatop'tboog» fie ban ben bag/ fnielten 3e / en betoo?3aabcn ban een bocljtgelpb bm baub). ^anmetbelpbi^é't/ bat men omttent Spitsbergen in bee3efneeuUi^ bedtje^ een^oog getoaat luo;b/ naar ben i^egenbooggelgbenbe/ toaat in >.:•■ 3» ^. Hedcndaagfche Groenlandfche Viifchcry. »ff fel 3Ml t\Mibfilf|ie ticttoe toittooiit/ gemenoric \siit en bireïigfd/ ociSA t)rt fcbt)nfrl toan De 2on/ in bonhete fcfjabuUiairtitiQe l^ollhm. ^m anöire 9009 uerroant 're sici)/ gmieenf|m Sfer-35oo8 oebretm/cn ■Mdce- Ri \»ofö bp IjHOere ^onmfcbim gestm / bermit^tjrt opgebebe sretpater/ijni* vci- boo; bm tninb in Uitim \mitn!l(flt)f^ b«n ren orfctieiben / sicb ba» al^; I f.' i'i ' 't I »* »» » »l )> J> »» ,^4 Blocycnde Opkomft der Aloude, cti puntig aan be Son/ boojfnee/ 300 al| inen bemetften Aon/ be Meiné of ebenVopbig met ben i^orisont in taott punten C en D , toaac ban een rechte lijn in ben Meinen / boo? beeje ttoee punten getroftben/ be boo;ge6aalbe \^ een boog toan omtrent ico l uit / maahenbe een platte en 3e^üoeliige gebaante / al^ bp B bie al3oo hltiar en Doo?fcl)pnenb al^ gla^ 3ijn. ^ee^e miflDjop^ peltje^^ Hleeben aan be loooinoembe 3e^|)oehje^ / en bJOjDen ban boo| 't \i2ic3en ban 3oDanig een gebaante / bat3e naat een fiercetle gelijlten / ^e^ Mjh bp C \uo?b getoont / en fcbeiben 3itt) betbolgen^ in 3e^ taltje^ / bet« tooneiibe een ftecretje a!^ bp D , Uiiensf tahje^ö al^ban nocb niet t'eetie^ cm dcneiveimaal beujooteti 3pn. ^it ftetretje \uQ2l allenH^ bolftoomenet / alboe^ vei«iffcien )))(i '^ noclj eenige Meine toatetbeeMe^ aan be puntje^ bangen / gdijft bcfckmvM ^P ^ ^^^^.^^ aangeVDee3en; maat einbeip boo2 't beb?ie3en / be gebaante 'ban een bolmaaht fiettetje fttpgt al^ F. <0p bee3e Uiij3e i^ 't bat be fheeulofietretle^ betooi3aalftt vnozben/ bie men in be fdfie hoube geblaat )woj^b/ en einbep ïjmf (afiye^ bKbevom betlie3(n. :^'^'^m -i^ k • , ■- ■" ';-■ A * ^T - 1 B 0 -^ ^ * )jC ***Jlt C ® - .-n^f -^ tfVM 4011 ■1 . 3C ;•-«*• i ,^0» «-••■»• ■»»■•* *> '». «^ »v.*«»,.i-M w.«f«4.M«« --i'Winnii ■»■■*' ■***Mi.i *i»i»Vf-W»1NÉHW[|»»^MJr^ toonen sicö be fneculu-\)loftï«n / gcUjft bp No. 3. gi^ 't felftouD/ \ïec3fft metUiinb/ 3Pnbee3e blorutett tian gebaante/ al^ ü\i N». 4 JlB^iac 3on' bet iDinb fjeoDen bee3e fneeuïu-Uloitie^ö een gebaanre Uan (leccetje^ / bie l)<'opiifgeU)p3e neecüallen / Uetmit^ qaat be tuinb niet Uan een fcOeib/ getp No. f. IDanneet *t inet eenj^oo^-lIDeflen-SDinbfloMTiaclitigtueer i^ / en be lucljC met Uiolhen bettottfien / ballen 'et tonbe en languiecpige Ijagel-grepnen/ conbom getaftt/ 3obaniaaI^ bp No. 6. Vuojb bectoont. ISeele anbere foo;ten \)an fneeuU)-fiacretjej{ / beene min b'anbece meec getaïu / toojben bn^banig gemaaltt / Uianneet be ^ofle en jSoo^ibe lüinben Ijeetfclien; maac anbere bie flpit^aeljtig 3pn/ bp 3©efle en Euibc Vuinben. S'nbien ban beese fneeutoi booj ben tuinb nietbetfijooit en ge« fcöeibentno^b/ balt 3e met t'samen-geboegbebloiiHen neet; maar wan* neer be bitnb 3e boo?tb?pft / bertoonen 3icD alle beese bloïilken in be ge« baante ban fierretje^ of fpitfe tahje^/ t'eenemaalbaneengefcbeiben/ ge^» IpIterbJij^ men be flof-be3eïtje^ in 't fcljpnfel ban be ^on 3iet 3b)eben. 5^it ijS 't toat men te Spitsbergen ban be fneeubj ïjeeft toaargenomen; nu flaat nocf) in aanmerfiing te neemen / ïjoebanig i\t\y \yti p^ in Deeje <(3eb)efien bafl 3et / bieber ontlaat / en plaat| boo? ^t\\ boojtogt ber ^clje« pen maaiit. DERDE HOOFDTSTUK. Van de gefteltheit van 't Ys omtrent Spitsbergen. Hoedanig men de Schepen in 't Ys belliert. Verfchcide Ysbergen en jaarlykfc verandering aangemerkt. IJ5 be IBaanben "Hlpjil en iKap / bjeefit f)etaDefl-|3g'enbctfp?eib3icï) negefleit- in Zee/ ban Jun Mayen Eiland af tOt^in Spitsbergen, albwar'talé» heit fint T« ban nocij baft legt. ^t plaat^ bjaar bit uafle p^in^eegebonbenbJOjb/s^,'fb«Ben Itan men aan be bjitacljtige ItiaarljeitbanbelucljtgeUjaarbiotben/ Uiant bcichieev^^ be fneenVu beroo?3aaIit 30banig een bjeerfcljpn in be lucl)t / 'gelpltnbiij^ ()Pt berfcbpnfel ban een groot buur bp nacljt beselbe betbit ; maar op een bjptien afflanb fcijpnt 3e blaaub) of b^ninacbttg : echter Ijeeft bit bp 't geb;ohe p^ geen plaat^/fcfjóon men 'er berfcbcibe hieine fl^-lDelben onbcc binb / bie boo; beemben ber ^ee))onben of ïlobben berfttel^ïien. ^00? 't aanflaan ban 't jeetoatet tegen bee3e ftleine ||^-^;o{mbe en selbsaame gebaanten^ uit boo|t ; berbeelben* be l^ier bergen en i^otjen / baar iCoren^ en ütapellen / gint^ alle foo?« ten 'm F) ' li 75 BloeyendeOpkomftder Aloude, en teil tan bieten my ^eese ^^belben leggm fomtpb^é Diepet ontierto)a« tal ban datje in Ztt botken Uiatet uitdeeften. «i^itH^i^tf blaauïDliectoig/ entodiet^boojfctipnend/ maatsecrfiatb/ 3ulh^ men moeite tjeeft om l)et te b^eehen. <^m en boo^ bit f $ steec^ ten be ï&ci)epen/ tot 3e gtootec {tj^jdben \)inben / toetmit^ be hteinep$« lb)oftften (jen getiaatli^Uet spn/ Vuanneet 't flech begint teUiaapen; Uiank al^ban bonsen 3e geUielbig op be fcijepen aan/ taaacboo}fomtpb^met« «lig fcijip tjecgaat. IDanneet men 3ic{) uit beese p^bjohhen 3iet teteb/ tnaaftt men toiebet 3eil / en binb een tameli^he p^6|on ncijtec aan 't fctjip tjafi / om t)et acljtec naa te boen fïeepen / en 3ulft^ / om geen hlein 3eil te maalden / 't fcljip in 3pn\>aart te !ic{)tet te honnen fluiten/ en om tegen neen aanltomenb p^elb fcljieli^It aan te flooten. 't^taat ben ten fiaat. (Bofi b^pPen be p^sTc{)ot3en / Platben en b^ott^n uoci) 3oba« nig gitit^ en t)etP)aatt^ / bat men genoeg te boen '^ttft om be fcl)epen buiten gebaat te l^uben 711^ men ban eenige mijlen in 't p^ë aescilt i}eeft / binb men 'et gtootet p^Pelben ) en om be SDefl noc^ gcootrtoan bp Spitsbergen , Ne sobanig béfneeuPit 3pn / batse niet tionnen betree^ ben P)0?ben ; aléban maal^t men be fcl^epen met gtoote p^Ijacihen/ Pan liecbt en fieth touP) Persien / aan beese ^^-IDelDen Ptifl / en bu^ lej^gen 3e al^ ten Itln^. Hoedanig de ^jti 't ^^ tietueemt mtu Pseinig bePieeging Pan be ^ee / fcljoon 't oofi fcheepenin (io|mcn ttiogt ; maat 't gtootfte gebaat i^ Pooj be fcljepen / pjaniiert wo/den " ^^" gtootet pi^oelb ban b'anbeten / op be hleinbet aaubjlnflcn / en be Meine ^^ct^otyn 300 Peel te fndbet Poo2t gefluulxit Uio^Den / pjaatboo; men ban dnbeli^tt aile openingen geflopt uinb / en 't fomtpD^ geöeiirt bat bu$ be fcl^pen in 't p^" be3et blpben. «^it oiigePal ttouit befcijcpcn mebe Piel bp flii en moop Pieet oPet / nabemaal be fltoom of luinb/ U)ie Pan betben be fletftfle 3pn / pet p| 3obanig ophtult / en tegen be fcpepen aanflouPit / bat3e in gtoot gebaat Pan te Pergaan getaalten. siDe befle afPieeting Poo? 't aanbjingenb p^ / i^ / bat men een geboobe 3Da(Pifcp nePen^ 't fctjiP ijoub ; of bat men eenige Pinnen of llaetten beeset l^ifTdj^n om 't boo^b bet fdjepen pangt ; Piaat boo; Pede ^cpepen 3icp piet Pan bebienenbe / bepouben 3pn. ^eese ^^b^olthen op ddanbet gefcpoPen / ftomen 'et fomtpb^ gant« fcpe ^^betgen uit Pook / bie giiu^ en petPiaatt^ in ^ee bjpbeii. %h* beten / alpoeP»! gtoote ^^Pelben / 3pn Pan een Plahhet gehalte / bocp 300 niet / of 3e 3pn eibeti met peuPelen beset. Zoo Pette men 't 0 on<> Pet 't Piatet beffpouPien ftan / i^ 't Pan een blaauP» PetPie / en poe bie« pet / P)0?b men nocp (joogblaauPiet ïileut gePiaat. ^re3e itleutPeran* bettedjtet naat begebaantt pan beUicpt; Piartt/ iubien'ttegent/ pioib Ijet pet ptt 50U ePenl teteeJ Plam Pleii4 Pen ban aan een bdo( 'r-WswK"*"'' - Hcdentkagfchc Grocnlamffche Vificficry. 77 (jet bfaau\t)-lbleeïiec \)aii \}et\i3e ; eii Oitimaal^ Ijteft men bp buiflet toeec {et p.$ svoenacbt^s oesten. *c S^ » tomDontieren Dat imn op tie groote gëtielDen 0eeii p^fiergen DiiiD / al^ Wl elDec^. Hèogelph outboopt l)ec f <$ Uaii oiibecen / en Uianneec toeu op Ot^ s^If^ DQ03tsij»t acyt seefty sou tnm *t baac nit fiefluUeii. ^üan y allergrootfïe f ^belben/ Trgt men met be ^diepen niet altoo^ eben teflig/ toecmttji ürtsen/ boo| Ibim: topde ttiröefhrehtljett / en be bt* toeeijenbe fkoera/ inoadijli ooh boó; ^ atftnïi.^ tonbe afO'IIcnbe oppet« blaiue dn; ^ee/ fomtgb^ djeehen/ toaar bos; ban be ^c^epen in a^en hieiii getiaat raahen; Uiant / Uianneec beese H^tielDen fcl)euren en b;ee« hen / fcljieten b'afgebjoftefiuliften Pan elhanbec / en Pei;oo.t3aaIien al^ ban 50banfg een maaling/ en b^aaping in Ztti eet iebecafgefcljeurtbecl aan 't fcijoUAen gecaaftt/ siclb ^^^ in nill Mubf oat 3e biamaal^ met een geuielbige toactt tegen be beliepen aanfiooten / bte ten minfie reb« beioo^ maaHen/ of in ben gtotiii booten. Onütt 't Eanb Petneemt men hleinbet H^efben / ban tuef in ZetI Petmitf^ 'et geen tuimte t'ontïupften i^/ lu:inneet be Stroom een beUie» ging onbet 't seIPe maaftt / Petoojsaattenbe albaat meet b|ee(iing / eu bpaePoIge Iftleinbet ||^b;oRfien. <^d[)tetUio}ben 'et be gtootfle f ^ ^tt* gen gesien. ^eese 3pn roeefi aan be Ituflen ge()ec|)t/ en fmelten bpna J«"iykre nooit Pan onbeten/ toant jaatïpi;* toojbeti 3e eet gtootet / boo? b' aan* enwiïë!!** Iiooging Pan fneeuU) / tegen en aantijiesing / sonbeebat be ^on ooitcingdliT*'. litiKDtig genoeg i^ / beese aanP?ie3ing te Ijinbeten ^e Pecanbeting / {jet beiscu. ai^eetonberijeePig/ boet telhen^ be PettuUi beeset H^etgen PetPiifTelen/ toiet hlootien en teeten befcboonflebfaauUiehleutPettoonen. ^mtt^b^ Pallen 'et afgefct)eutbe b;oït{ien Pan in Ztt/ in bihte 't anbete W totte oPettteffenbe. ^mnetiidüH t.^ 't / bat men in bu^anige argeb^oolte ^^bio^tnl U)onbete3eID3aambeben bet natuutPinb; nienljeeft'etgc^ Sien bie een MeitK üeth Petbeelben/ met ^uHen onbetfleiuit / beucen en toenfietgatenPet3ien/ Piaat aan Petfcljeibe g^ttegel^ Ijingen/ en inUjeti^ big Pertoonbe 3e fcijoon blaauU) Pan PetPiie. ^obanig een ^^b;ol^ \mf gtootet ban een i&c{)ip / en een Weinig booget ban t acljtetbeel Pan t seloe ; maat boe biep bie onbet toatet fitehte / ton men niet befjpeu^ ten. ]^etfcl)eibe anbete gebaanten^ en Petlöeetbfel^ loojbm 'et Pan bit H^ ge^* Sieii/ ade selbsaam te befctjouPien. Spitsbergen i^ ban meefi Pan allet^negen in 't ||.$ htyt I en julit^ naat be gnegentljeit bet ïDinben / bie titt telfteii^ Pan en naat be ^al boen b?t)Pen / homenbe bit^ )mi Jan Mayen £ikad, Oud Groenlaod, en Nova Zembla afsaftlKti. ; [ m VIER. 78 I Blocyendc Opkomft der Aloude, cn VIERDE HOOFDTSTUK. Spitsbcrecn ceriyds een Vifchryk Gcwcfti als mede Jan Maycn Eiland. Ondcrfchcide Iborten van VilTchen aangemerkt | en de geileltheit der Walviflchcn befchrcevcn. De ^['i Kullen, Baycn en llrekking van Jaa Mayen • Eiland befchreeven. I' 1 1 Ui \ Cnurent Spitsbergen eciiydsvecl M'alviflclicu gevotiüeu. OndocrcheU OJÜDtvrtit tetit bcfel);rebe Hanbftreert / of bit ée« aangcmeikt . ren en eibers" baar jiclj be aal ontboab moet nafpeuren. ^m bit onber« «.werwaaiti j-f^jf^ ^g,, gajj j^i 't/ bat üc «eilaubfcïje ©ifTcfien 3ieb tooojnamcntlöltiii «amentïyk'^töenlanb/ omtrent Spitsbergen en Jan Mayen Eiland ontljoiiben; en ouihouuen. b* onbcren / om bat 3e op iet^ anberjS aasen / niet 300 3eer aan beese plaatfen uerbonben sijn / maat elber^ tjun ]Doeb3e! Uinben / 3elf^ be 5!)oo;b-See tot in be ^paanfclje ^ee boojtt^uiffenbe. Deiedenhiet ^f fe();|| ^jjpj ^a„ (^ tüjccb?rlei : eerflclijh / Ijeeft ben ^cïjepper boo| zocht" ' mibbel ban sijne natuürlühe 3IDet/ albaar Ueel meerber aa^ö ban op an« bete plaatfen bercib; ten tvueeben / Iaat be gefieltljeit Ijunnet 3Vuaare en Matuuiiyke tiettc lictjaauien geen luarmet >i3eluefl toe/ Viermit^ 3e 3eet Oeet üan na« «cueitheit jj,„j pjj jjifjijj yjjjn jjjflgö 3ij,|/ 3ui(|^ öat 3e in Ujarmer «©eiueflen/ toaat ' 3u niet genoéii3aam uitUienbig uerhoeltuiietben/ boo;t)un malden ouet- tolocbig Vlet/ }an Vuegen^ be gtoote ljitte300 in al^ uitloenbig / bpnaa \jm binnen fouben Uerfmelten/ Uiant in Groenland laatcn 3e in't3U)em« men een gefjeele uette flteeft naa in S^ee ; Uiat 30U 'er niet gebeuren/ loanneer be ^paaiifelje ^on ttn^ op ijun bieeben rug fcl)een i Sn 3eelier opjicljt i^ 't ban / bat be gelieltljeit ber !«è-.«>Mn HjCti 'r -'t —ity •-— — v-.r» r.-.-wrr ?-.■■■ ;n'i rvtf H 'W- nv. n»«ijiB»;ari % >;«<«fiV ::^ ■\ t M A V V.. T;ït-.-t-;s-rr.«i?ït «>jyfTif.iffiTi'»fi»-tgtj»-! ti«»wrai ?•.*«.»■>« i.» Kl'i -U h'\< ^7^- »>>( £>iu"^ tfommanöeur Zorgdragers ^tuurman geUïeefl/ïjeeftöemberöaalt/ na»****"** mentli^h : dat 3ijn IDader Willem Ys , Commandeur in dienfl ban de toenmaals <0}oenIandfc|)e IKaatfcIjappp / in een 9aar ban Jan Mayen Eiland tjeeft geljaalt/ en in tuiee togten gelaaben/omtrent ?.ooo.4duar« deelen traan ; maar federt de ï@albifrr{)en deese vtufi betlieten / en meer ten l^oo^den toeetien/ iisf men genood3aalit geloofden/ ditnEilandUieder > te betlaaten/ om de Biffcberp/ die Ijier te niet liep / tot in Groenland te acï)ter\)0lgen. 29p erbaarentgeittjeeft men onderbonden/ dat de a®albi^« fclfjen ()et gebaar allenl^ geuiaar bsierden/ al^sedooitjunnel^erbolger^ ^aaclOh^ uitfionden/ suffig 3e dan telften^ berUiiffeling ban andere ^a^ ben^ en 23apen socljten / en eindelph ban daar naar andere «(^etoeften lueelien. ^t Weftkuft Uan dit €iland i^ in 't Soojiaar 300 seer niet met g^ ^*,^"15". deset/ dan de Noordkuft/ die 3ieD meteen üiaap acinttt den Beerenberg|'e„iiiaiid ' teerder in 3ee uitfireht. Eeelier i^ 't dat dee3e lltufl 't gantfclje 3laar nooit berchieevca. Sonder f^^ i$l dat 3ieb meer dan 10 HSpIen in Eee uitfireftt ; ^ui i$ *t 'er in^t boojiaar Uiegen^ deese de3^ng uan 't W I onmooglijh te Siaffeeren. ^it i^^ de reden/ toaarom men 3ie|) Uiacoten moet / dit €i' and aan d' Ooftkuft ann te doen/ en niet dan aan de Weftkuft aanloO' pen / om 'er 3Ün berbiüf geduurende de !difTc|)erp te neemen. Sndien men dp gebal aan d' Ooftkuft aanquam / toia^ men genood* saalit Uieder ten i^oojden ban 't eiland te fteeren / dat Ijen niet alleen boo? getuddige Seinden bloot fiellen 30U / die ober den Beerenberg Die* len/ maar ooft in gebaar ban 't djpbende ||$ brengen ; bermit^ ^er de SDloed Dan't buiden naar 't 5^o}den firoomt / en d' anDere liufi Deftlimmen han. IDoo}t| bomt men aan De hieine Hout- Bay, Eiigeifche Bay en ijerfcIjeiDe anDeren/ )uaaeaanDe]|^oUanDerjStoer<' tiolgen^ namen gaben; en in 't DetDe ?^eel 3al getoont U)0|Den/ l)oeDa« nig De SifTcterp fiitt en te Spitsbergen eertpD^ in sloang ging. 30at tooojDeel nu Dee3e reeD^ Defcbieetie ontDehhingen beDDen toege« b^agt; alijoeUiel Die/ gelph getoont i^ / tot een enDer oogmerït toarcn: onDetnomen / Uiaar uit toen tieroolgen^ soDanig een IjnnDel i^ ontfpto* ten / Dat 'er iaarlyh^ gantfclje IDloten VoietDen uitgerufl / en em iett kioo}DeeIige Biffrberp i^ uit ontdaan. €er tue Dan tot De 2$efclj;p\}ing tian Dm ophomfl Dee3er BifTcb^p oüergaan / 3unen\»e Uooiaf een^ ht* frijüuUien / toat foo}t Man l^ifTcben Deese )DifTcljerp 't l)Oo?DeeIigfle spa geloeefl/ enUiaar op norlj |)eDcn De ^^oenlanD^UaarDer^luetDen uitgerufl. VYFDE HOOFDTSTUK. Vcelderly foorten van Walviflchcn, volgens de gedachten van verfcheide Schryvers. De Eilandfche Walviflchen worden in de Viflchery voornamentlyk gezocht ; hunne geitalte be- fchreeven. A. van Leeuwcnhoeks aanmerking , over 't Oog van den Walvifch en wat verder daarby waargeno- men. Voortteeling der Walviflchea , en hoej verder de aart , krachten en 't lang leeven deezer Viflchen aangemerkt. DC ;&cïj2iibet^ Die aiangaanDe De 39Dalbiircl[)en gefcl^^eeben geblden/ 3ijt " ^ ' "• " Vetfchllon-' J"'*«f5'''y-1^3ijn niet ban 'cenetlei meening; lenigen jïeUen tie'nOectei foo^ten; gaande de' BarthoUni en Wormius Degrooten 5e op tloee en tvuintig/ geebénDe Die waivUTchen alteltpjonDerenaameu/ eiisuIh^Uieijen^ö Ijunnedlcuten/ 3idinnen/ iCan« «ajigcm€xkt,^(Hy «^aavDetl/ e»3. Rondelet, Bcllon, Schoonveld , Faber , Clufius l ^'^f.^jmimtfi i'v . * »t- U ' '% »* **'•*" ■ /> MV 1 ,;4'..^Vi*i!: iUt ^^SHaSBïQifXWi JV-»»-><*, ''tV.^< ^iti?.»' t;:6 "- • K- ■ it :7fi*;f^j^-1f,' *i i . \ ,|,-*, •■". «j ^ V * "Jl *> ** «M-f ■ ■•J^'§ f* • ,i .(•> :^i:::'-^ ■"^«S i;;. ¥ *y* :■*«:■> '%% --•.S f :^ .Üi r^f.» j\ --,t»i: ;*' ^?:-;r:-fii«,^~ • W1^*'- ••- ■ ■K.VM-OTM» Wie«w« ■» : é'- I ■■-f r*fSi ^■\' H f tn Tulpius I0frten: Hedcivisuigrche Gröenlaodfclit ViflTcüery. '^i neeimn 'tx gesaainentTöll ^ of 5^en foo^teti op / Ir BalenaVulgaris, - - BalenaVera, Balena Orca vel Dantatü , Phyfter, - - - Cetc, - - - Narwal, - ^V)[Kiarë-^aa9-of€Anb-!^c9> - I^oirftapec. * ©ottïJfcb. '^ em^m of ]{|oo^hb(fcb. fil) 1^ *t b<« mebe jp/ tnm Wnb in be Tranfaaions Philofophfque, em .... , Yrbeneerïng otec de 3Da f)ett betset Sïeebieten / op be iSiicliotse ftufUn met alfe oplettenjbtit t'^n» bet5oehen. ,., ... ^e üooniaamfie aDaltoifTcben toaar op be 4E(;oenIanb^aarbet^ too^ ^i '£n ten uitgetufi / 3pn b* Cilanbfcïje J^iffcSen / bie eert^biS m en omtrent de voor- be 25apen ban Spitsbergen , en Jan Mayen Eiland beef gehangen tDiec^naamfte, ben ; toaacom men 3e ooft €HanbfcI)e ©ifTcöen noemt. Haen onbec=*""°f *^ fcf)eib3etooo;namentI0ftbananbeteS>ini:f)en / 't 30 boo;0unne Sin^^fchevurchc nen/ of ftaaften bie tanbeloo^ 30n / in toelliec plaat^o 3P lange / spatte ^toelegt, en bjeebe / bortj allenft^ fmaï todoopenbe |)oo|nac|btige toeben Ijebben/ Jj,«''«J5|^ toieii^ bunfle einben^ met een {jaitacytige (toffe betnoffen / ben gant« " "' fcijen muH tot in be fteel beffaan / en gemeenli)ft S^aatben genoemtUio;* ben. ^00? be l^intiiffclien toojben 3e onbecfcjjeiben / beUii^l bie een gcoote l^in op ben cug l^ebben / en be 3@albiffct|en geen ; Hiaat beese leeft 'et acbtet be oogen ttoee / ge^enmaatigt naat be gtoote ban 't ligctiaam/ en obetttoftften ban een bififte/ stoatte |)uib / 3eet fraap ge« matmett met Uiitte fiteepen/ al^ ooft beftaatt. ^eese gematmetbefhte* pen fcl)t)nen a!^ aberen boo; be biftfte {)uib/ eenige U)it7 anbetegeei/ bat een aangenaam gesiclbt B^- 3&anneet men be tiinnen uitfhpo / tinb« men onbet be biftfte ftuib/ beenbeten naat een fianb met uitgefbemetiin* geren gelpftenbe. 9an geen meet ban beese ttoee IDinnen i^ be WaU kiifcfi t)er3ien/ bie gem tooo) riemen bienen/ gdpftettop^ men een J^Ioep ))oo;ttoept. ^ fiaatt bee3et S^ifclj flaat niet al^ Mtai anbete Siffclben oberenb / maat legt b}eet uitgefiteftt; gelpft bie bet S^inbiffctien / ]^t^« ftoppm of i^ottoifK&en/ Conpnen en anbeten tan bien aart ; gemeen* " " i^ se ban b}ie tot biet babemen b^eet 't l^oofb beeset S^tfct maaftt een betbenbeel ban *t gantfcbe ligïioam uit ; booi aan be lippen ban ben muil / 300 birl beneben aljH boben/ 3itten ftojtebairen. t^ese lippen 3dn Slab/ toattonb geboogen/ enein* bigen atïjter b' oogen/ eben boo} be binnen. !9oben begeboogeboben*' lip 3Pn suiarte fiteepen / sommige bonftet bnifn f in^pft^ ai^ be UP^ % X prn r.-isyi^ Si Blofiyende Opkotnft der Aloude, en yen seboooen/ maaftenbe een toletOe tan een ïiring/ bie in ell^ibetfTuif ten. Sin beeje ïiobennp jitten bt 9aarben / bfe bjnin / s^act m ooft toel geelacbttg 3pn/ met bonte fireepen berselt / grlüft bfe bec 9imp fc|)en. (emgjt Wsil\Af(chm lebben blaauWe / ooft toel licbt blaauloe 93aacben/ bie mm ootbeett ban lomie 9iff:ben te sim. 3^oo? aan b'on< betlip ^ een iKBlte / baat be bobenfip in (tuit ; men acbt bat be l^ifcfi boo} beese fimgMti get toater/ bot 5e getooon i$ uit tetnetpen / inbe ftaaften treftt. 9n\»eiibi& in be ftaaften sttn be 25aa{bentui0/ engelpft' saam met paamefajait belnoffen/ ensulft^ aan uieersiibe ban be tong/ til^ bie bet l^inbifTctien. ^i^enige S5aatbm ^ geboogen / gelöft een ^f^^^f^jSoM of Etnaacb / anbeten min of meet / {lalbe maan# geU)^ Walvirch> baarden,ho3- danic in de Kaaien dei gercbikr. /ï r- !(.. gefttomt. ^e ftleihfie S5aatben sitten boo} in ben muil of acbtet naat be fteel/ maat in *t mibben jün beb^eebfieenlangfle/ fomtpb^ban tbwe babemen lengte / toaat uit be gtoote ban sobanig een S^eebiet ftan geoo^beelt VDOjben. ^anVueei^öbettsittm'etgemeenmftttDeefionbett en bpftig S5aatbm/ maaftenbe te famen bpf |)onbett uit / bie alle bt* halben bie nocbftIeinbet3i)n/ en men stttm laat/ Uitgefneben looiben. I^eese 15aatben sitten in een bieebe tp aan dftanbeten / inbienbig ren toeinig geboogen/ en balbe maan^getopse gefcijiftt. 't 23?eeti^ 3pn be S^oatben naat be bobenlip of ftaan/ en i^ aan be^ selfi^ too^elmetbat* be en taape jenutoen beUiaffen. S5eneben aan ben taiojtel beeset ^at« ben/ sittennocbeenigeftleineSSaattie^/ b'een gtootetai^b'anbet. 4^n« bet sün be 23aatben fmal en fpit^ / al^ mebe ruigfiairig / om be tong niet te befcliabigen. ^eebet bi^ ban sal on^ be Commanbeut Zorgdra- ger al$ ooggetuige betbolgen^ betidjt geeUcn. 1^ beiiebenbeel ban be üiaaften i^ in be SDalbiffcben geineenlijft Utir. ^e tong legt mffcben be 25aaKben iu/ en i^ aan oe onberfie haaft bafi{ 3e i^ 3eet gtootf loitacgtig tet 3pen met 3Uiacte blaftften. Sp befiaat uit een Voeefte bette en fpon^acgtige fioffe / bie 3itb bestoaadöft fnpben laat; bie^l)alben\oo;b3eboo|be«&peftfnt)bet|toeggeU)o;pen/ betflteft^ ftenbe ben Stoaatbbiffcben booj een gteetig aa^; taant men meent bat beese l^ifcj^/ be ll^albMen alleen om bunne tong beoorlogen. SSoben op*t %oofb Man ben a^albifcb i|S een becbeebent^eitof bult/ al|$ mcbe bp be «dogen en Binnen ; in Uielftet bobm bult op 't boofb/ tbiee jftpuit-of |2$Iaa$-gaten 30n / beiben tegen elftanbet obet / 3obania Sboogen en gefttomt / gdph bet boojgefneeben toongat b^n een bioou it beese <3aten/ lilaafl be l^ifch met een ge\uelbig g^jui^ beel )»atet ; Vnelft genicbt ban bit Uiatet bfaasen / een Ddpl betre ftan gd^ojt too;ben/ inbien be mifl of em nebelacbtige iucbt/ belet be Sifcb te sien. ^Iletfhtftt blaafi be S^lbifch toatet uit/ Uianneet bP Sicbgebiontboelt/ toelft getuifc{) bp bat bet ^EKoIben in em stoaater! i^to^m ftan betgeleftm Uio)ben. ^btct beese bult i$ be SBaltaifeli tuat tii^et ingebogm al^ be ftftibifcb / maat om st in bunnm loop t'onbetfcbeibm / btent op be ^in gelet te totpjbm ; bie be Btnbifcg bobm op bm tug uitfleeftt. Cu?* ir r v*'^ / Hcdcndaagfchc Grocnlandfchc Viflchcry. 85 ^Tuffcljm be luie eii be Binnen Mt 5e a^albifcg spne oogen / bit uirt 't^"s>«n gcootet ban \)an een 0$ 5pn/ en met lüoenliIicautDen bec3ieii. ^'in\uen»bcrci>ieeJM' Dige oooappel of be ftdftalpne omtreft i$ niet gcootec ban eene eit/ maat bnber en init/ en boo;3icüti8 al^ftrifial. ^eeje ïDaluifcIj^ogen Oaan seec laag ia *t |)mfb/ en bpna ten einbe bet bobenlip. 't %i\H oii| liet pnbersoeïi / ban benboo^sfeljtigen befcljoubier -, A: van Leeuwen- hoek, ouet't (000 becll^albiffcben ben ïeejetboo^te fie1(en ; sesgenDe in 3pn bierbe l&m bet Sfenbb^ieben : „ ^e Commanbeiit Ifaak van Aanmeiicin. „ Krimpen, bjengt mp een (^oatian een3Dalbtfc|)/ in bjaubctoijn ïea^^fLtwweli' ,, genbc; bit 4^og gab geen Motfcbe tonte/ tnant 5pn gtootfte W ^na^h'oekhicc ,/2Ti buim/ en b' anbere 2| buim. ^e ftlootbult \)an 't J^oo;nbIie^/nvci; baac 't mk^t ^uiecb ontfangen/ toa^ b'?(li$ 2,^ buim. 't Vttifialpne 3[&ogt/ gab geen ïiIotfc|)e ronte/ gdi)h top in be S^iffcfjen 3ien/ maat 't )m^ aan b' eene 3Pbe een iveinig platachtig/ m spn ^^toa^iSban een buim; Uianneer ifi beese %^ onbetsocot / bie naa be boojVuecpen lag ge^eefit/ bebonb iït 3e seet naa i buim te 3Ün. „ ^e gemeene fjolte ( baac 't Dtciftalpne bocbt in op gcflooten lag/ tna^in 3pn Diameter 3eec naa 2 buim ; en b'omleggenbe seec bnfieen flecfte floffe/ toa^ 300 flecl^/ bat ift moeit: ft - ; aefTooten legt/ niet noob3aaftIt)h 300 HetU moe^ tuesen / om bi. >■ ! ^albifl^n toel 300 birp in 't Voatec 3in&en / bat 14 Ipnen/ iebec iian 100 S^abemen lang / en aan be selbe bafi gemaaht / ten einbe 3pn / boo? toelher biepte be p^cffing ban 't toatec meet op ben -„„.t. gconb bniltt/ ai$ boo^t bni gemeenen man te gelooben i^. Want ge^geicegeót- ftelt 3önbe bat be gronb ban be ^ee 1400 babemen biep i$j en bat een bcu de pc»- babem 6 boete inf)oub / moet ban be SBJee 8400 boeten biep Voe*J"8;;*'**' ,/^eAent i^'t bat een €ubicq-boet gcaddt-toatec 6 ƒ ponben toeegt / en bat |)et ^eeUiater noc|) 3b)aa]:bec i^ / en 66^ ponb toeegen moet; maat genomen bat bet maac 66 ponben loeegt / bomt ban ;f 4400. ponben / Uiaat mebe iebet Cubicqboet ban ben gconb bec Ztt I baac 't 3@atec 8400 boeten boog fiaat/ gebjuftt te too^ben. V 1^ 3egt mp be boo^noembe van Krimpen , bat bP een SJ^albifeb Eenwai. neeft opgetoonben / bie 14 Ipnen biep op een 29anl^ in i^ee gesonttenvitch diep ia (ag; en bat bit 30Ube onmoogipft 3Üh gebieefl te boen/ ten biaace be^«*8"on' Ipn bie aan be Sl^albifït} bafi loa^ / booen be i|acpoen met een flagl^amMUe of tbiee om ben fiaact ban be IStalbificb toa^ geflagen / en bat be3e!«dieapgewoii. be butf met ben fiaact om boog naat boben quam. ^ee3e S^albifcb'^owicid. b)a^ in 't eec^ 300 3b)aac op tebiinben/ batmentenmin^6 |l^an« nen om be ^pi( te bjaapen ban nooben |)ab / en men biel s uucen b»ch (jabbe/ eec be 3elbe boben bia^ ; bocb bianneec men 3e tot op -k »» » 1» » »ï »» •» n » n n n 1» H I» n ïi n ï» »» »» een Ipn naa boben {)ab ge>juonben/jauam 3e bpna sonbec acbeib bo« % 3 » ben. 1^ I MOMWWiMm» 84 Blocyende Opkomft der Aloude , en ,, tien. «Daat 09 ih ben Commantieuc betic|)te / Dat 3ulft|{ gefdbieN „ ttioi be minDec pecflng Uan 'c uiatet / en liiegen^ het otjettloebig f, t)et/ Uiaac niebe be jidaiuifcï) i^ iiersien / toelft uet Ikptec ban 't \»e^ » tec i|. ((3eflelt sünbe / bat tiet 4^ttg ban ben ao^altiifcï) / boo^ 300 toen» »i >» n f)et ban 't Seetoatec onibangen too^b/ 6 bietltante buinun groot \^j en 30 bicp onber Uiatec/ al^ Ijier ttoo? tó gesegt; 300 3al men mogen «eggen/ bat sobonig eenil^og een pecfUng ban 23100 ijonben Uiatèc bo}b aingebaan; biant 6 quab;aat buimen ^n \^ ban een quabjaat boet; ü\ ii ban een quahjaat boet / bie ban f ƒ 4400 geb^ulit b)o;b/ b)0?b gebjuhtban xsioo^^^onben. „ ^I^ bip nu bieeten ; bat op 6 quab?aat buimen op ben gtonb/ baat be Zn 84oobD;ien bl(che,V ^paanfcbe f^eegcen gtonb toecpt ; biant/ boet |)et biater op ben gtonb 300 tm groot gebielb 1 g\$ op be booigaanbe biepte i^ gesegt/ en bebjpl Uip fielten / ^>at op anbere plaatfen be ^ee biel acBtmaal bieper ig ; 300 aal begronb ban 3obanig een S^ee biel acDtmaai 300 beet tafi ipben. 3Éaar uit bjp ban tonnen oefTuiten ; bat 3eefter gebiigt / al bia^ *t ban (oot/ op ben gronb ban 30banig een biepte litet Um 3in=> ften / en 3uIlN^ niet aileen om be gniote perftlng/ bie j^et lootgeboelt; maat 't biatet ptt^ nocl) beel meer cp be (ange (pn / bie beel grootec Ugcijdam uitmaaïit/ ai^ 't loot |)ecf£ / en bieme Ipn maar een bieinig 3bïaarber itf / ban 't biater/ bu^ it^t loot belet te sinHen. «doft moe^ ten bie baft fiellm/ bat be Ztt in ben grooten Oceaan nooit fHIfiaat/ fclboon men 'er gttn flroom geUiaar b)o;b ; biaar boor ban 't ioot in S^ee gebioipen / fcboon tiet recljt naar ben gronb fcfjpnttesinfien/ 300 aal 't echter boo; ben droom bjegb^pben/ en be Ipn een bogtftrp« gen/ bie ban Sccunde tot Secunde 3al roeneemeui en bu^ aal 't loot niet op ben gronb ftonnen sinlten. ,, l^et mriflalpne bocijt ban ban'tlDalbifcb^^og /b)a$ 30banig tegen 't i|oo}nbIie^ geplMtfl/ bat liet albaar een Meine hlootfclje bult gal) 't geen mp b^eemt bom quam/ lieblienbe 3ulfi$ nor|) in bieren noeg inl^ifTcben gisien. ^ft fnee bet l^oojnblie^ ter groote ban ruim een buim Diameters ban 't oog / en bit boo| een gebeelte laatenbe b|00« gen/ firn ift 't 3elbe met een fcbuinfdje fnee aanfhililien / sulft^ ift te beter 30ube ontbefthen/ boe beel bliesen 'er biel op beis anberen biaren leggenbe/ bie 't||oo;nblie^ uitmoahten / en ift ten minfhn biel 16 of 18 bebonb. (^nber bit mooinblie^ lag een anber a^iart \oMtfl gantfcb geen boo}fctipnent||eit toelaatenbe/ ban boo| een opening ban een obaal/ bat boo? 't ittffialpne borbt bia^geplaatfi/ enmpb^eemt boojquam : bielfte obaale opening/ in ber 3êlber lengte genomen/ een balbi buim bio^; m in be b^eete genomm/ toa^ 3e mt naai buim. mt v;tRiomia " Zee met het lootgcea gfondtem»" dea i«. » »» *» ♦» f) n n V;;deteaM " merkiog n over 't Wal- „ Tifchovg Ki »» n n M n n » w n n n V » i «■. » 1> Hcdendaagfchc Grocnlandfche Viflchcry. ff „ Hit Uidhe Uiaattientiiiig ih bast/ of bc 30alDifcb ooh 9een\)cmio« gen (jab/ om Dit ouaal te Uettupben en te tecnaautoe» / o^ti fumtvDitf tupbec of fcijecpec te 3fen. i^etbcr^ ttac{)tte ift t)et tolie^ / aiótet iii 't 000 geleegen/ tueg te neemen / ombegejiclitsemiUien te tonnen 3icn/ bie ia niet groorer ban Uan een 4^^ bonb: llSaac tuat nip tojeenit toOo:quani/ toa.^/ batomtcent fjet gemelbetolie^ / luel qp 2f plaats fen / oberen en ^enuUien Uiaren gebecl^t / en iicfi ht 't itniWa^ acijtig beel uitfireiiten / baat be ge5ie[)t3enu):i] boojging ; bie in eentge 300 topt \uaren f al^ gemeene fpelben bih snn / en nnDere ïiliinbec. ^it i^ 't Uiat ii< Dan 't <(^og tian een 3DaIi)ifct) lum te seggen ; inbien iti een 30banig 4^og / eetfi uit een Sl^albifcO geno« men/ ïton bekomen/ tuipfel ilt niet/ of Uip souben meecbet Uergenoe» „ gingtoinben. ^e Ifiannelpfte ^ebe bet VMWfdtitn/ beftaat uit een fhtlie ptt^l itf/ y^m of agt boeten lang / naac eteninaatigfjeit bet gtoote ban 't!f^*""«i];' SSeebier. ^it geheime Ut f egt in een ftooher beflooten / gelpit een me^ w^iyij'ch'b^ in be fcf)ee/ Uiaat ban men bpnaa niet^ ban een ïilein gebedte siet. I^etrchtecrcu. S^joubielpfte ^eel / beeft een g^baante gelpït bietboetige bieren. Ban EnhAcaa- bieerspbe i^ 't ban een betj^eebe bo;fl ber3ien / met teepei^ gelift ftoepnigd* vooit- upet|; eenige beeset 25ojflen 3pn bïit / anbeten met 3toarte en Waau4"""88«" b)e plehften betflett. 3I^anneet 3e geen fongen b^aajien / noet) gebben/ 3P be ^o;flen seet Meln. W^ 3( 3icb met elftanbet betmengen / ütt* htn 3e be ^oofben boben biatet/ bat metgunne natuut oob befl obet« eenhomt / nabemaal 5e niet Idng onbet biatet honnen 3Ön / of moeten abem liaalen / boo;namentIi)rt in bu^ een bet|)itting ban betmeu' ISen ael)t bat 3e teffen^ niet ban een of ttoee jongen boo|t brengen/ en om gaat jongen te bocben / tjeeft 3e maac tUiee iCepel.tf / biaat uit^^j^T'P'*^ be iotige aiDalbifTcben meUi tenboeb3el3uigen/ bocb baat tpb ban b?aagen„Hd.jp^<"te bc bJit/ en Ipmacljtig./ 3nïh.* men 't al^ bertïah/ bjas$ófbat^totb?aaben''°"«"j* ^ ttefiften ïtan. 3De Sperma Ctti i^ 'cc niet uit te Oeftomen / bebjpi ^jt" * eerlang bebetft en flinftenb b)o;b / biat mibbelen men tot be bebiaating baoc toe aonbienb. J^tüa^ b^t lOaibifcbbleefcb nocb bet vVotx beenbeten ban geen ge« bjuih 3l>n/ maat alleen Ijet j&peft/ 3ullen bie 't eerfle te befcb»>ben obet >t wawifch ^awtVLl en altnn bet laatiie/ a($? b^ biaarbigfie / biaatom oott bespekiK- 3Datbifcbbangfi geoefrent.bJ02b / aUjiet betbaubrlen. ®it ^^eh 3itfchieevcn. tuffcben 't bleefrb en be buib/ en i^ op ben tug / en onbet aan be Mh omtveut 3e$ buim bift ; aiboeb»! 'et ooft i&peftgebonbeti \»o|b ter Mftte ban tb}?alf butmen / bxmt ban een 9in uit een gtooie SHolbifi^ Hffntf ben / beift men tod een balbe quatbed met j&peft gebult. 'tiSpcnbaneni ^ onbcigiir i^ fomtpb^ meet ban eemlbifi / en ooti bet bififie bat aan be ©ifdj »4^lht; ^rMfjMMwM^^WiMI ♦W-^C«»*l^* ^.^r^%»^Mnmiif^i- ».. * -<^ «- ■ Schuawach- tigci) itart dei Walvis- %6 Bloeyende Opkomft der Aloude , en l^ifcb te binbm i$, ^* tmt 3I^lUtfcf) bebinti mm toeteer eii fJüdtoctHoct ban d'anOti»; naa bat 3e toet / Qtoot en 3to)aar 3pn / toio^b mebe get ifepeh bihftec toetoonoen. <^ bilifle en fierfefle 3enuto)en 3pn bi ben fiaert bee3et IDffcg tetoinben/ toiant {itec mebe moet Ijp 3ict| Aeecen en toenben/ gel^A een ^bip boo^ 't toet toietb befhett laat. ^eese Qtoote Scebieren 3i)n eclitec toan een fTaamnoebf gen aart ; toiant 300 bjaa be Sl^altoifTcDcn »" i^Io^P of DDaifcIjen getoiaoc toJOjben/ tolucliten 3e en fcbieten onber 't Uiater ; maat in noob 3icü betoinbenbe/ fchcnaanse- tooHen 3e Ijwine otocrmaatige htacbten / toiaut al toiat 3e beteiiten iion« metkt , ^j^ I ^^Qjn^f Qa„ fiu{ihen / en inbien een ^loep a\^ ban toiierb getroffen / En wat gnaahte bie eedang aan fpaanberen. ^ihmaal^ loopen 3e met een ki»chtei>zy Ipn toan eetiige j^nbert toabemen tooo}t / en 3ulft^ fnelber ban een 3ei« ko""n"n-lenb^cï|ip. ' nfcndca. ^ .^ 9oo?iaar f^ebbm be ^Daltoiffdjen Ijunnen loop naar 't 3!^efien/ bp Oud-Groenland en Jan Mayen Éyland ; toertoolgen^ nemen 3e ban •' limine fooer^ «(^ofiripii bp Spicsbt-rgen. 31^annefr bee3en niet meer toer* nomen toiojben/ toertoonen 3>cU be Sdintoiffclien. ^ee3e3^intoifrc|)en30e« Üen moogeii^ft tooothen een gemaatigber hoube ; toiant in be |Baan« ben december en ^anuati toinb men 3e i(\f in be i&paanfcl)e Zit / in jÜ^aart toooi be i^traat uan Gibraiter , eti ooh fomtpb^ in be mibbe^ lanbfctje Ztt. £|oe liracttig be It^altoifTcIien 3ü"/toonen 3^ in 't flaan met bunnen fiaart; toianneer 'er een fiojm te toerto)ac|)ten (laat / al^ ban ffa **^ ^" ^ beginne toan be SBaltoifrbtoangfl pleeg te toangen / en be waiviachen.^^ gtoott ©ifcböeeneu / bie men toen ten gebenhteehen beeft opgeban* „ gen; 30oquammpir.gebacbten/ ofsobanigegrootejI^ltoitTcijenniet - ïml I 1f HedendaagfchetjroenlandrcheViflcficry. -Öy todbuisnib en nuec Naaren inogtm oub 3ön getocefl : om tmt ttt bp mti Uafi float/ ^ Hf 9iffc|^en ban oren «fN^ecbom finben/ na« Detnaal dunt» tieenbmn 3act)t st^Oe en UpUenbe/ altoo^ honnenuit* setmi / \aaac tioo; 3( scooter tooiden : ^i^aar be ?l^ecen / 51e op aorbe ireoen / be toetanbecins bec kicfor onbectoojpen $ijn / en toaec boo; |)un« ne beentiecen fipf rxsoHua; en gatb 3ënbe/ be UscDaameain geen bet* bec gcQotDeit Itonnen uitjetten. b'tteec ZESDE H O O F D T S T U K. Eilandfcbe Walviflchen komen nooit om de'Znid i reden hier van gcgccven. 't Walvifch-aas befchreeven , dat veel om- trent Spitsbergen, Jan Mayen Eiland , op de Banken) in de Bayen en fomtyds in diep water gevonden word } en • in welk grondeewas het voort», tedt. Walvifchbaar- den wat dienft die deeze VifTchen wegens hun aas doen. Hoeveel Baarden ieder Vifch uitlee- vert. De Maag der Walviflch^n , Wal- rulTen en Robben onderzocht , en wat 7^ . daar in gevonden is. '1 ry «n ban tie ^SilanbTcIie aO^alMffdben baat tie ^joenlanb^aat^ waivarciM ZJ oeci^ Dooinamentlp op nitgecufi t»o;ben. ^^eese 9ifrc|b«f«i^'c>u baat ban te boen. 3I^at aangaat b'(SiIanbfcf|e a^ffcben/ al^ f)et boo|« naamfie befleft ban on^ oogmecift ; beesen aasm op een 3eet Mein foo;t ban %^ ( biaat ban eenig laiigbietpig i^ / met ftleine pootje^ bet« m 3im/ nca S^ .Bloeyende Opkomft der Aloude, en HMdanig 3ien/ ban Meut en gedaante eenigsin^ befildne gehooftte gnmanTm ge« «avauaaii. jp ƒ |,pj|^ 3(,„i,jp '^ijobben of fchaal/ toelh aa^ tulTclje» öe Ulnöfttf gr* )u}ee\)en/ sacbt en bet ijf / alj^ oip of tcaan. ^en anber foo:t / dat et toel l)et oberbloedigfie gebonden b)0}d / en decbaluen 't uoo^naamfle aaii^l f^ttft em tonde gedaante / tec gcoote ban een gtaaubie ert/ of b)^ naac een fpin gelp&ende / met d* oude en longe (pinnen in gcoott becfcdedende/ en i| d?uln ban betbie geljjli de sbiatte blieg / Ijedtende tbire binnetje^ö of hleine bleugeltie^/ biaat mede Ijet sicb in 't biatec bt* bjeegt/ en *t i$ geip Ijet andec aaé/ ban een ttaage betoeeging / oiie« benmaatig gelt)lt de bebieeging det 49uaIIen/ 3ulii$ men 't met defiand/ of met een goo^^bat uit Ztt hm ot^fcbeptttn. ^it aa^i^in^gelpli^bet/ Sacljt en sondet feljobben of fcijaalacbtinc tjuid / en in de band geb).2er» ben meede al^ ofp of tcaan.. ^e debieeging fiiec ban i^ biel gdph dK dec ^uaUüu/ tnaat in fioffe beel betfc|)il|ende/ biant de (loffe dé(((SuaI« len (pmacDtig/ en deese f eenemaal otaehtig i^» i^eese en meerderip foo|ten ban Mein ^ap / bio^en *ec op fommi« ge plaatfen in Groenland oberbloedig in Eee gebonden/ insondetijeit op de blonden bOOI Jan Mayen Eiland en Spitsbergen , en biel boo|na« mentlpft in de| selfi^ Slapen / ei^ mede op eenige plaatfen aan den 3oom ban 't $^l ooh in h seibe/ en biel meed on^trent de 23aul^en in 't f ^/ 3u(A^ dat foitittib^ aan de grondigl^èit of d^adbigljeit ban 't bia« tet ïian gesien biO^den/ of men si^Q op een 25anH bebind; *i fcljpntdat de fcbuuting ban ^troont en ||^ obet dr S&anlten ballende / de gtond^ detoett. -' ^u^daiiig diaddig biatet bindende / fjebben toe op betfcgride ^aa« ten en tpden bebonden/ b^t loot uitbietpende / eene diepte ban 70. '80I. 100. 120. ett 140. Inademen min of meec / meefi geelachtige o^graau^ bie hleigrond / doo; on$ ban ^^im Staaren in d?ief)e$ detaaart/ tnot de Dan- biaat iii bie de diepte/ lengte en dieete aangcteriient padden ; doel) deest i!^'" ''*'' eenige plaatfen bind/ doe() op de S3anhen en ia de !8aapen altoo^ ; fr{LQon dat 'er dooi den 4&ttoom en 't iiT eert - .; -' groot *lW»lvirch aasTceloB' ticntjan Mayen Ei- land en Spitsbergen gevondcM ; Alt mede •an den Zoom van hl». Om houd xich vooi- namtmlyk •pen om- 1 »,. II Hedendaagiche Groenlanidiclbe Viflchery. $9 tBWOt öebcdte otott tt Jöanhen toeg fcjpfty 300 B«ft «ïjtei ïjet <5ronb* /"'« 'ï' getoa^ geDuutig ander aa^ op/ ))mnttó be Slaapen en 25anlNeii t'eene* f ,7,3** tnaal ))an 't seroe toerbult 3i)n. ^it «D^nbgetDa^ i^ö toeelbetlp / aijf aa> fooic- blpht/ 000} 'c optninben bet %nftiec^ meegefhtpt / en bat in^Qem^ in ^u, Uaqx Uiatet / met bet oog op ben gnmb han befcj^Uit koojben. «Dm on^ oogUiit/ |)et onbetuigd m be StfTcbecp aangaande / ntet te leut te ;.-. t ^llen / sullen MJt \)sm beese geiaoaffen en iiteec anbere biert|elplte btngeit "> niet meet opj^aalen / maat ttadjten on^ tooo^genome oognietft te uol' tïoeren. ^at be -IBüMfc^ meet aan bit aatf / en gctootgelüh meet aan beese Slaatfen en oo}ben detbonben i^ I ai^ be l^indifcb/ 9otdifcg/ j^o;b« apet/ ens. ontfieat boo} sDne gtoote biftte en itoéactt / ymfi !)P 9oo -1 w 1 • fnel in beUieegf ng niet / al^ b' anbete Biffcljen i^ / en betaalden ondequaam ^hen oub^ op 't fnel detoeeginbe aa^ te fionnen aasen. i^h ij{ beeje 9ifct) naau» quaam op Uiet dan heel/ toetmit^ be ftleine baarben op 't einbe oan be tong t*eene« ieta>nden nemaal tot in be fieel fcbpnen te ioopen/ 3ullft^ 3 botten lang spn/ en bu^mebe/ bedtipl be "" "^ '; - lopte ban ben mohb tdeninlaittig ^tMitc ^bw Mepte \^. r 'U$ beese Idifcb in.een 9Sap homt/ df'bbevbe 9ahhen sbiemt/ baat waivuiMMf : bit ae? biMü beettjulbig gebonbeif'bMiibi^ibat^d^ het biatet tot aan bcii ^^ «f" ) gtonb toe bjaddig ban^/en al^ban 3l>niii nnm opent / 300 betflteht dé»e vït. , se tot een.gtote ^tih/ baat biiisdibM tïpil^ in j^angen bjotben ; sp rchenaoen, m muil bjeet ffuitenbe / b^^t be natuut beesè daatben 300 bicbt a£ino"> '>""•*• bieetspben ban ben monb/ al^ bi^huuuwn aan elhanbet gedoegt / dat """"'<*'*' *et b(t Uiatet alleen tuftcOen be selden han boo}firoomen / bocb b^t g^^ mdbe aajf bieetbouben b)0?b *t ^^ mebe tod te dedjoeben/ c at beese h«« vwi baatben dpsonbet bicbt moeten aan dhanbet gedoegt spn/ uaDemaalal^baaidendee. gescgt {$1 een gemeene 3iifcb ban f o quaröeden iÏHPeh/ aan iebet spbe« v'ff«i>ea aii om monb omttent lyo JlKaatdaatöeu uitleüett / meet ban óboe-"'"'^**'"* ten lang / toant H^iatdaatben too^ben in ben $toopbanbd op 6 boet Qeceehent / bocb (0nbet-|0aatdaatben telt men % boo| een / of men veehent 2 pond bojt een. ®an tttit Meine of «I^ndet-|ldaatdaat6en „ . . acöten toe/ bat se aan iebet spbe / debalben be gtoote of |iaaatbaat«|Jï,„mgü^ .-ben / een getal ban 140 of ifo M^ uitlebeten / loopenbe be ge^dctwaivh- 2 ficeht' BUI. Virliyi 91,1 i\ n»-, 40) " BrocychdeOpkomft dirr Aloude, cn .1 ftngeftickt firetitlidrbeesec baacben / uU 5(t nUMirn ban den monb / baar se Viaii ""»i 10 tot 11 Uoeten lana sün / UiebrtspbjK Vioo^ naat beti moiiD m ac()« tet naat ben heel/ sulM 3e allenh^ hottet toojben / tot op be maat en onbermaat/ en bu^ toetbolgen^ ge|)eel tt niet. ^aatenboUcn 3pn alIc Enwaiitot ^f ijaaxüm binn^monbjS tuigacDtig enoelphsaam met fjait beUiofTen / dM^hcn die- bat alle be openingen, bie noch tuffcgin be boacben soube nonnen 3pn/ Sobanig beset en bQO|\)lec()t /bat se genoegsaara tot een teem^ ntxfittkp den/ loaac boo; l)et loatet taiet boojspgen ton / maat *t gemelbe aa^/ {)oe hiein 't ooh sp / Uieertouben tuojb. I^it ()aic/ bient ooh tot befcfjet:* ming bet tong/ sulbjf 3^ op Ie fc|)etpe ftanten bec baacDen niet gequefi )uo}be/ )))ant tjet aa$ getoangen en gehleinfl sijnbe / flingert be S^ifcj^ tuaecfdbpniph spne tong in bai monb een^ om / betmit^ 'er be tanbeii ontbeeten/ om op> sobaanig tm tm$ tt haautaien of maaien/ en go* maaien spnbe booste stoelgen v en alsoo bit gemaale fap be traan ee« nlgsin^ gidiilt i^ / fcbpnt beese tiifcj) geboIgIi)h niet ban traan tt b?in« hen/ bat |ein totspaeenigfletooebselUftfiteht-: toatVuonberitf 'tbanbat 3esoaUetU)0}b? j^mtpb^ bebben toe be l^ifcfi op^ sp^ leggenbe / 6r seltoe geopent/ om/ inbien 't mogriüh^aat/ spnc maag ronbersoehen / maar 't ge« „„„„. „„ barmte soa bift altf een man^ arm / toa^ on^ te seer in ben toeg/ watftefiede 3ul6^ )»rboo} be Itleine opening tuffc^ be ribben gemaalit/ be maag M»fs;i« niet fionben bêfc^ulMii/ m ribben uit te fhpben of een grooter openiito «.Jüïï" *« maahen/ ïiethrt belang toan be»iffcöeai / en anbere ongdoentde* sicji. ben niet toe. leaar \)erfcDeibemaa!en Rebben )»t ^bben en msAtaf' in»«i«b. ^ '^^"^ '^ j^tmi^boojb geopent / en tiuime maagen boo^socgt/ vaRT*Gbcii.boc{| nooit iet^ anbei^ ban 't gemelbe flap of flpm baar in^ gcbonben / «nwaim. naoT |)et befcl)jeet)e aaj^ odttfieiibe J Uiatmter 't in bt hantiiieUi^eebeti '<■• too^b ; toaar uittooarfclpmpii bipftt / bd beese SSeebieren üi Groen-^ _,. -^ land Mm 't scifbe aa^ (ceteit ; maat aaa be 9utfe en 9;iefre Cilan» «cMTmed^ben / baar sicf) ooit aobbotontlioiibeti/ Msen se op jSpiering / ^k* •P viTch aa. ring / fit!^\ of anbirtJfiMnel^ifi^ / ttnmit^ se boo» fiunne tanbm baar toe bequaam sün / om toaflec aa^ te genieten / en berdalben sal inen 'et niebe iet^ aübetiS in fitinne maaji oinben.. On Sehrj' vott onder soek om 't Mvaaien.van •i l! ; nfirt -•)i ['C:, •l.l.i a • .ij ■ ' '-1 : "J- -.'iii ,-;,.... ;'|^ if ■ V. i' • f * / ' : ''.'"^.l • •- ' :; 7; j %•> ;< i^j.-i * / ;.' ;. '. V} -1 t- ;n :.?•?.'; '^U Jr 1 2 E- Hedèndaagfchc Grocrt'atidfchc Viflthcfy. I** ZEVENDE HOOFDTSTUK. *t Geweft van de Noordkaper bcfchrceven y cïi waar op deczc Vifch aaft. Noordkapors begeeven zich om de Zuid, en de Vinviflchen fomtyds wel tot in de Middelandfche Zee>. ©ok zwerven ze mede wel omtrent Spitsbergen, en om' wat reden. Vinviflchen befehreeven j waarom deezc Vifch door de Groenlandsvaarders niet ^zocht. De Noordkaper in diep water meed te vinden , en omtrent de Noortkaap, als ook omtrent is- land. Plaatsvcrwifleiing van dc^ Noordka- per , aangeweezen , en hoedanig deezo Vifch' zyn aas weet te vervo^cn» t i r Om onse l^oofbsaah / t»e IDi^cIietti ban &*($i(anbfcï)e IBifTctienwt^ropd^ Wat naabec re Itomm/ 3unen Uir / tot geboegipliec geIesentt}dr/^o<"ti(''P"* ban D* aansetoerDe fiIdntKc SfeeOiecen/ gier teiMpIaat^ een toeimga^ien/"^" j^'"*' en met on^ onberjoeft iu 't 6efc{}ou\oen bet |^o;tftapet^ en l^intoi^^ * ffcf)en/ ovietgaan. 30at be j^oojthapec aanbelangt/ beese Bifcli b;aagt bien naam niet te betgeefj^ / gelijit ooh mebe be )eeltpbtf . u^ omttent be Noordkaap en Ysland ontgotib / al^ 3iin ebengemaatigb €(eüaefi ^nbe / nabemaal 'et Ojp beese plaatfen o\)ettoioebig. bed l|ariiig / f^Pidtl loptingen meet anbere Meqiebitte Meine l^ifclj te üinbeni^/be« S alben niet Uieinig ièeljdbifeb en Habenau/ 300 1^ 't biaatfcliiinKJft bat e j^ojbftapet aan beese l^ificl) 3Pn aas^ binb ; betmit^ 3Pne hracijtiget fhdbeib ban bebieeging/ liem bie^ te meet bequaamljeib baat roe geeft; toaat uit ooh re gefooben i^/ bar 3pne Reel tuimet moer biee3en/ en bar 3ic|) be baatben 300 biep tor in be ïieel nier uirflteïtïien/ o(^ bid bie ban b' ^Eilanbfcbe l^ifct) teeb^ befc|)}eeben . I^an een gefiranbe of-gebaiige j^ooirftapetomrtentHkiand, berj^alr Me«rdaa- Fredrik Martenlzv inspn 45|oen(anb^ ^outnaal ban ben 3!aate 1 671., «en ton h»- bar 'et meet ban een geöeele ron Rating in 3pn maag gebonben b)ierb Til"l^ ^ee3e J^m ^fl 9döM 0e3egr 3P / bafiet ban ^elt / al^ b' ett moet acgt flaan/ sal men nut u^ueijt spiien ac« beib 3ien geluhften. ^iecbiitien spnVuplMn gebactjten/ Jbat Mb'((BnanbfcljtBifc|) nooit boo? of omtrent Ysiand en be Noortkaap binben Iaat/ nocl) be |$oo}t« ïiapei: 3ie|) naat Groenland begeeft ; immec^ Uip Ijebüen 't nooit ge« vifch . nooit 3ieii / nocl) ooit baar ban ge|)00jt. ^eese l^iffcöen fchpnen om geUiig» fand öfdr' tige rebentn |)un tigen dsttsstfl niet te betfaaten ; ooeh be Ibuibtfch Kooitkaap 3tuerft bpnaa aI(etU)egen/ begeebenbe 3ieö fomtpbjS in 't §^/ maar aU vinden laat t lermeffl omttetit Spitsbergen , en eenige mplen i^eeloaart^ nabp liet ^°o'^X-., Voorland, aiuiaac 3icb op be 25anhen Deel iküelUi^ en üitabeiiau ont« vouiGioen- boub/ boo} oujS Sflf met een tinne l^aring geViangeu ; bat 'er ooh |$a« land. ring genoeg i^te binben / blpftt bp be graaten omtrent jDogelnefien ge« vinvifTchea bonOen. 4^ber 3ulH| 3Pn ban on3e gebac^ten / bat be l^inbifcij meer oti ▼••tenoni. Ut aa^ betluaartjl afhoitit/ al^ op Jet a^albifcb aa^ / uermit^ men se h«acn^['' «"^«^ nwet in 't 9g/ of onbet 't lanb en in be j29aapen geUmarUio?' zien . en om ^tn 30U. S^V^u^ bemeemt mm ^3e S)ific6 merbe b»iom be oteft ; «rat reden, bie^ödlbtn 5pn loe tion gebacbten / bat toaac 3icb be selbe onti)oub/ Onthouden in^<^ l^sTing en anbere IDifcf) te binben 3P/ tüant b' onberuinbing (eert/ Kich mede bat 'er bede l^ifcljbanften omtrent Spitsbergen gebonben bjojbni/ en ber« om de Ooft; n\\t^ o^3e ]^ifci) 3tc{) albin ontl)oub/ tuojben toe in on3e gebacljten te meer gebefiigt. ^^cb/ niet tegenfioanbe be l^inbifcf) boo? 3pnebaarbei; mebe beqnaam i^/ op 't WaXMifc^ aa^ te aa3en / 300 30U b^ tuel fton« nen 3pn/ bat lip bp gelegentbeit/ sictn aibaar bebinbenbe/ bit in^gdph^ bee/ maar toeniiit^ bP i" 't |?^ / noch in 't Waigat of onbet 't ILanb geen berbipf 3oelit te neemen/ 300 geeft be V)erliie3ingbanpiaatj9 (gdi)h e l^ooithaper) al^ mebe be bafligbeit ban 3pn ^peh genoegsaam te hennen/ bat bet niet t'eenemaal ban IDalbifc^ aa^ i^ opgelegt. ;iF>ee3e l^inbifcb i^ in lengte be Utalbifcb gdijft / maar niet in biltte/ nnbcmoal be laatfie tod b;iemaal bihfter i^. Mm hent bee3e ]Dtfcb n ' • nan 3pnel0innen/ bie ïjem op ben rug nabp ben fiaertuitfieeiien; ooft i^ * , bc 3eii)e IDifcb bcel 1» acbtiger in 't toater uit te btaasen / al^ be IDalbifcti. ;' '" Cpn gebulte ftop i^ booigaan^ gehlooft/ en boo? bit gat i^ 't / toaat .; boo| i)p 't toater bu^ getodbig upttoerpt. ^eese bult i^ echter 300ber« ' beeben uiet/ ban bie bon beSBalbifdj/ nocb 3pn rug Jobaanigingeboo^ """ gen. ^^e boben ïtaah i,^ mebe e\^ be 3Dalbifcl) ban 29aarben bersien ; 3pnc geflolre i^ berber lang/ ronb en fmal. )E>eeI geïjaadijfier i^ 't een jEMnbifcb te bangen ban eenlGalbifcb/ber^ ntit^ bP 3ieb fnelber betoeegt. 43etoelbig (laat t)p met ben ^taarten IDin^ nen / 3ull^ bat men bdn met be floepen niet te naa4noethometi; i .« maar ai t.'.i ■} Hcdcndaagfchc Grocnljmdïchc VilTcfirery. p j mnnv*!: dcfl haii nirii \jtm met leiifTen öooöeii. IDanurrc si^ObreseBiit' t)tfTcI)rii ^ti\ Urctoouen/ luerDeuVr ^rcn U'^HlUijfclieii nirci' bcfprutt. 'fli öaii om DCC5C vcbcn bat bc lömuifdj/ lucöcn^ 3pii( UiiDiob'it fn . snwoiden boJljclt uan 't fpeii / booj be 43cocnUinbpXK\dïberö met vuo)6 B«30cbt/2;"J*,„j,. biect)altien f)en Uieinig baat aan geleden l^gt / lueciuaact^ t^ 3(cl) out" vx4ide»«' '>"o<^"* toing boen : iDaat nobtgec i^ 'c Uou) Ijen te Vueeten / Uiaac men be ' • "<'*i l^oojthapet en ^ilanbfcoe IDifcij soehen moet/ Uermit^ be een op b;)a> 'J,'; ' , .!! ring / en anbeve Sifdj aafl / en b'onbet/ altuaoc *t gcmelbt IDalUifctjf ' '• ■ ^ • aai^ U)0{b geUonben. ; met j^oojtftapet^ eigen en natimrli* 45etoeft/ 1#/ afi^ toereebjï gf' „^•V''*.J 3egt Ijebben/ omtrent Ysland enbe Noonkaap; IjietUinO ÖP 3pn rfdjte !?me"a « S^aberlanb / t)p Ijeeft *et 3pne ]0}icnben / €)uberp /. r>}0|iU) en Hiiube* vinden syn* ren/ en too}naamentIph een goebege(egent|)eit tot 3pn bedaan ; ^oli i^ Ijp een seer btepgaanbe j&cgip / en bebueljt taoo} spnrn Dpanb teit g;oop tt 3uIIen \uo|ben/ Uianneet t)P gelpfijflam al# op 't Vuatet tjpft/ ic^ vuil ()p lietjer in tuim fop / en fbmtpb^ onber U)u er svuermcn / luilten / en ben flaett opfleeiien / toaar toe be |^oo}t3ee onbequaam i^; becljaivien Ijp tuel tot aan Hitiand naabert / maar be b)oogtf Uaii te j^oo}t3c^ geUiaar U)o;benbe/ tDaarfc()pnIpft toeer tettigUiptit. ^ee3e te rugtogt/ boet Ijpje Hetoet / tetmit^ bp 5ic\) al^ bf» km te betre buiten 3pn 43e\]oefi en l^aberianb betainb/ Vuaar buitin j^; < 3ic:; al^ een l^^eembeling niet lang dan opijouben / maar lieert eerlang Uieet ber« )uaart^ ; Uitl menJbeni ban sien en besoehen/ sal men |)em tieeltpb^é/ (bp gelpheni^ gefpjohen ) t'IjuijK \)inben : Want behaluen bat 'er eenen „ . . obertilodi Mm aa^ tooo^ |)em te liinben if / 300 mnb f)p 'er ooft beter MnU't gelegentbeit 3tclb te bergen; 3ü>e H^lanbfdje eni^oojthaapfcbe ||aben^ di» w»n 3pn Uipb en biep/ sonber b\uaaIgronben / Uiaar bP 3onber eenig beietfel oiiti>ouden« genoegsaam uit en in homen lian : ^aar in tegenbeel be Ijaben^ in be j^o:t3ee |)em te eng uallen / jaa 3elf be Ztt te naauto $ I Uinbenbe 3ic{) allerwegen aan laagetloal ; Vuant inbien Dp boo; floun en flroO' men naar be / met gcoote genepentljett onbetling te paaten/ en met Uielii een liefbe be Ouben aan be STougen / en beSlongen aan be «tDuben UetUnocIjt 3pn- IDat be i^ojthapet aangaat / uan beese honnen lue met 300 ueel etuatentfieit niet fp^eeHen/ aijf uiel tian b*^üanbfclje]l^al<* bifelj/ Utbieiibaat S|ong geïiangen too^b/ 3ict men be lAoebet aUetUie' gen om bit %ona iottómx/ en sobanig/ bat 3e |)aat?eltieingeuaarflelt/ en 00(1 fomtpbjr m bit omsloetUen geuangen U)0}b / |aa 't \^ mebe \ne( gebeurt / bat op becse U^P3( l)et isannentie 300 MJtl al^ 't IDpfJe ge« Dangen Vuietb. IBeec aanmethentfUiaarbige bingen sullen onjS In 't Detbolg Dan be Cllanbrdie )0altolfTicnen Uoo}itomen / Uianneet tet gelioegiphet plaatse Uan be s^i^e gebanbelt VDOibcn 3^1/ om a\$ ban tetoonen/ bat alle (jun» ne boettlngen niet enhelpH Op een fpooiloo^ geUal vierricljt Uio^ben/ sulh^ men 3( ban besUiaarlph sou {tonnen nafpeuteui geenstnjf/ tiet* mItjS a\\t§ i\\ een geUoegIphe o;bet gefcDleb. (Om ban onse gebacbten noclj niet t'eenemaal Uan ben j^ooibliapet Af te Uienben / bunht onjS be s^Ibe onbet bit geual mebe te nonnen be« trelthen; te Vueeten: bat bP niet alleen ftennljl Dan spnDobctlanbljeeft/ maat gclith ben vd^ilanbct / een gteetig gevoelen ouet spne IDjIenben Ijebben Itan. 3Iiibien beese S)ifcu sieD ban eenj{ buiten spn gelued be« üceft / Ijebben vue Dctfcljeibe tcbcnen aangetoont / luaat boo; OP ge« UQobsaaitt Voojb te tug te heetai ; 300 bat / bie bem 't seftetlie Uinben U)il / moet Ijcni in spn eigen cbeep3gnbe/ boo} fiilte of tegenUiinb belet/ bebalbenbatbpoofteenna^^ ja tuut* ■n- Y>l4nden deizelvei omlrugende cror.den . Ha zcckeifi« pluaitom dcnNoorr' haper IC vin- den ; I 'k x Fero en Hit' IhiuI, ril vootiiaa niciitlykde Nooiikaap, PcsNoort- kiipeis plaxtivet- wiflcling dooteciige- Jykenis v«(- gelerken , eiialduinii- gcfpeu:!. p6 Bloeyciidc Opkomft der Aloude, ca timrli^Ae boebantglieit \)tcft / out bequaamUJit otibet Uiatec nllettoegett tie (6;otiben te befcljouluen eii ma te fpeiirrn ; al^ Ijp 't ban / om alle bec3e rebenen / en boo| 3pn(^ bagcHjUife erUarentfjeit / op eenige 3pner ge« luoone plaatfeit niet \uel beUinb/ 300 Voeet Ijp Ueel üeter Vueriuaart^ Ort toer te vuenben/ ban lüp : biejï 3ien Vue bat *erUoo} l)em beter gelegent* j)eir ban tioo; otijf i^/ otu \)an een Uerloore reij$ tMjuijifteïtomen. 'HIIOoeU)el nii een \)erhreege ftennié it\ een hunbige erbaarentljeit üeel nnt aanbrnigen {ian/ ecïjtcr honnen be selUen bp ongelufihige aeleegentl)eben lui'l ecntS 30iiber Djucijt \u;5cn ; be^ niet tegcnfiaanbe leert on^ be reben en onberUinbing/ fcljoon luc be jDoo^tltaper bp gelegentljeit itiebe Vuel in rnitne Ztt tiinben/ bat men Ijem/ om b\iangetoonbe reben tjan<3|on« tm mm^a^l tieel meer en gemahiplur oi-bcr 't Hanb Uinben 3al/ 3i3nbe bmt/ tiolgen^ beese reben / Ysiund bc3eeherfleplaatjf; en ingeUalIe men be if)oo!b3f)be met fA^ be3et mogte Dinben / leert on^ be reben bat be Siii:)3Pbe baar Dan üe\];pt 3al Vuesen ; bocK) Ijnn albaar mebe niet toin» benbe/ 300 Uolgt uir b'aangetoonbe reben / bat ijp aan Fcro of Hit- land 3eelterber ban op Zeef en noclj 3ee;terber omtrent beNoortkaap 3al tebinOen 3ijn. jDu i$S 't rtennelijh/ bat Vue op be StifTcIierp uit 3ijnbe/ be gcnielbe plaatfen 300 feljtelijlt niet fionnen be3eilen / al^loelift ||)oo}t« riaper bie bereihen han; ecljter ïtonnen tue/U)inb enVueerbienenbe/ baar tpbig Bomen. n 3on tcacl)ren te Uerï)ol« gen/ itan Dit op De ^uiDecsee niet grfci]ieDen / 3elf 3au f)P in De i)oo|t^ 3ee 3ijn 3!^u|S aan Den gronD flaoten / en 3tclj be3UJaarIijA heeren en UienDen Homien; inDien t)p Dan De3uiDeii Hitiund , 3fjn aa^ Uec\)0lgen« De/ tot aan De gtonDen Uan De iDoo^tsee naDett/ at De 3el\)e neDen^ De becanDecing Vian <0eU)e}l gevjoaat Uio^D/ 300 UinD t]p/ DeljalVien Dat 'ec obetUloeDiget aa^ in 3pn idaDerlanD te UinDen 3P/ Dubbele (eDenom3ic{) te teenteen en tue'ec naav \}\\\$ te (teeten. 55ocl; eetuje 't Uecljaal öan Den i9oo?tftapec afbieeften / 300 refl on^zyncv**'* nocij een oüeciueeging aangaauDe D'oiiDerfdjeiDig \jan 3ijn ti)D / en ont« yy^^f^^f"* I)0uDing in Dee3e 3i)ne tniir.e en gcoote tiecblijfplaat^. «@m nu otoec Ditnangewee- onbecUif: p niet al te b;eeDfpcaahig te 3ijn / 3uIIen loe De tiergelptng in ze»: Dit geHal met Den tijD Dec mttaanrn / ^Uialuloen/ en meet anDece foo;« ten \)an Idogelen of ^l^ieten/ en BifTcKjen tet 3pDe 3etten / en alleen 011^ beooQDe met De teeDi$ gegeetoe gelijfieni^ \)an Den (Rating getio^gsaam toetftiaaien honnen. 0èeDj$ tjebben Vue toan Den l^aring gemelD en aange« U)ee3en / boe Die in 3Qn ge\xiefl üan tpD tot tpD betplaatfï ; inDien Vue Dan in De l^ating S)iffciietp geen acl)t op Dee3e tpDeliJfte Ijetplaatfing gaïjen/ en De 3el\)e te ^t. 9!an op De ^uiDet3ee 3oe()ten/ en te ^t. |^i< hlaa^onDet ^ècïjotlanD toilDe ©ifTen / Uia^'t ontietmpDelpft om Uan . . een Detloore tei^ t' l)ui^ te homen. •*©iefgelijhe onDetfci^eibing toan tr)D vciViaaunig nu/ 3ien Uie ip onDetUinDing/ Dat De DooitUapet in 3iJn4E(el\)e(lin^ge« vantynaas Ifjh^ toeet toaat te neemen ; üjant toilDe men Ijem op ^t. gian in ^ee '"°" **^'- 30ehen en te ^t. |)iuiaa^ in De Bapen en onDet De IDtuflen nafpeuren/foïa^ 30U men seel^erlttlï Uetlooten atbeiD Doen. 3[^e tèDen Ijiet Uan 3al Dooi een InaarfcbpnlgD onDet3oeh getoont Uio^Den. S&P en omttent De i^oojtj^aap ontljouD jicdeen foo;t üanBifclj/ïltooI virch. e« genoemt/ een toeinig biuinDet en hïeinDet al^ Stabbeljau / Docïj a»öet^ J''°*^'^'|*" ., e 3elüe 3eet gelpft ; Dee3e i^ 'et neUen^ Den i^aiing / ^cljelUifdj / en!^;,„neeny- ' iiabbeljau 3eet ol^erliloeDig. ^Ile Dee3e en meet Dietgelijlte fooiten bandigomtieot ffiifcö / fcöijncn in Den ©oojjomet uit Ztt onDet 't HanD en iri De 25a- J*.Ji°°"' ien te (tomen / om (jaat Imit op De Djoogten^ en gtonDen te fcl)ietcn/ '^' Die al^Dan Uiaarfctpnlijit Dooi De inarmte Drt Eomet3on UjosD uitge« D}0(it. ^ee3e uitb;oei)ng gefcfjieD 3f)nDe / Deginnen omttent ^t. ^9\\ De S^en Uan 31onge SDifrj^ te (stielen / ge'Dli )»e 3elf omttent De Noort- 15 i kaap. o m i , U weet. ^8 " Blocycnde Opkomft der Aloude, en kaap &p Loppc en Curoy Vjerfctj^itititiaalen met opmerftins Ijebl^en ge* 3ie)i / e» 't uiatez op fammige plaatfen bpna al^ leïieiiDig befcljou\3)t. I^an beese jonge l^ifclj Ijebbenuie toeel troepen bp malAanbet boben b)a=< tcc 5ien fcljoolen/ niet alleen bu l)onbetben / maar buisenben teffen^ in . een fcljool/ en met be ^loep baat boo? geroeit/ ool^ met (ensen baat in gefcijooten/ en Du^ eenifc|) aangaanbe / toelïie te befeb^pben Doo^naamentli^ft I ün$ oogmertt 3ün sal / sullen Voe nu VierUoIgen^ Uiac bp3ontietIt)He( en on« tiecficfjeiDentlöhet toerfjanbelen. IKaaï ree Uje npcft met teese berljan&elfng boo?taaan / suïlen toe °" '='>'''; eenil onDersoelien/ of liau ouD^ af / eec De45?oaiIanDfcbelDifrcberiinoc!^*o?kTde UOO; Onse l^detlantiec^ beltent toa^ / be Bafques of Bifcayers en Por-Bi>kayeM de tugeezen De lIDalüiflcöcn tjoo: öe 25ifcaifcöe en Ipojtugecfcïje ïftuflen «"*«"*"- pleegen » tangen/ en/ ef 3e nocïj onlang^ geleden/ mlffcbienooftnocbdcw'iJi'ich- eenige j&Ioepcn lang^ De ¥tufi ten Dien einüe gereeD btelDen ; en of DevangAtyu l^oUanDetjS Viettoolgen^ / Deese l^iffcljetp ban liensouben geleert beD'sew'^^* ben / en i|arpoentet^ en ^pehfnpDer^ in *t 3^o'o?jaar U.m Daac ontüo^ Den/ en in 't befiiet Dan ijunne IDiffcberp souDe Rebben gcümiht/ Die in Den l^ecffl toeDet naat Ijun lanb bertrohiten ; of Dit toaat i^/ sullen toe nu een^ nabet insien. aiDat on^ aangaat / fcljoon top al een ceeM^ ban En jxariyks jaren be *" ^»'ff**^ !^arpoenier^ bet bebel en 't befiier ober De Biffcberp aanbertroutot ;"!£'»" toant in Deese cerfle beginfelen / toierDen De fDalbiffcben boo? beel ge^ baatlper^nberfcb^iitlgiterjn^onfier^aangesien/ al^nu; Derbalbentoa» {en D:«se )|arpoenier^ at^ SDaagbalsen geacbt / en De^toegen ooh boo; onts^gli^Ue mannen aangesien; sulhfïDat/ inDien'eromttentbet^cbip/ of binnen fitt bereih ban 't gesicgt / jicb ^^ of f^^Qt ^iffcïitn op-Dee« Den/ 300 plregDe men boo; af met bun raaD / of men op De selbe sou lo^jjaan m in De floepen ballen / en inDien sp bit uit bet beD^pf Dec SDlfleb^n/ toinD en toeer DienenDe / goeD heurDen/ bielmen in De iéloe^ pen en anóet^ niet. €en of meer gebangen ijebbenbe/ bjagt men se op „ , .^ 't ^ïeeptouto of ter söö«» ' m 't Jkbip/ en moeflDe ©ifcb 6l# Dan ee*,„"^m«'i nige quartieren / of 300 lange al^ De selbe naar bun oojDeel genoeg ge^gsvaiigevit^ teesen toa^é /alDu^ blpben leggen/ rot se toel gereesen sijnbe/ ojDer ga»'5'i«»8eh»n- ben om i)e ielüi; u fïenffen en berbolgen^ af te maahen. ceuwieia*». 3^ 3 55u# 1 ~»., »*.*.»>*> "^W'^«> loo Bloeyende Opkomft der Aloude , en ^u^ i^ uit Die ueiijaalöe fleitoes te 3tcn/ tiat oe I^arpoeniet^* eertpb^ in gtootec aansien voaccn al^ nu / niet teyniilaaiiDe 3p t)et)icn nech een taamciyiigesajilje&bni/ maatectjttt 0113e €oaiiiiaitDeiup nrnwi on< DecUio^en 3ijiï- 3I^a"t tia Commanöeucpi / Die nu ij^eitpDiS 3eif ^m bienfi Uan i|acpoeiiiec^$ luaatneenini / en in be reeb^ (in • a^o^ff^nbe 30ifTciierp nieebe wd ecUaaren 3ün/ beftlecben betbe bee.V- bcöu^r.inaen al^ : *t<®t)ptc()oofb Viarii 't ^ctjip eii uan be IDiiTcljein. 5 Hu 3ouöen üje Ujel üan*t3oa e)im aanaciotVöe fleuffm / MaWca m afmaalien/ neuen| meer biecgelpUe bint^cii een ();eeb?c tiedjaal boen/ ' . maac aï30Q Vwp oojbcelen / bat bit bea H^-^tt fiiet te tof rb?ii ïig Hallen 30U / en 011^ beoogbe meet baat boa; becbuiR^'U bm iiectUaart 30U luozben/ • ' te meet / beU»j( on3e Commanbeut,^ en i^^acpcienier^/ ten luiend onbet U)P^ bit Ctahtaat boojnamentli^ft gerclj|ee\ien i^7 bfe3^fp{eehVvp3e!iËif« tioeüsaam betfiaan : bie^ fitijbm tüe betljaluen i}eUüe0ii}lier g^ooibeek/ ^f . baat Dan ineen naateben geUiag te manïten. wawSl ^ *« 5'« emub^ op be BifcjJtfcOe en pojt ugaaJfcïje ^uflen JDalbifffcïjen dootdcBi*- gebangeti itjn/ Düjhtrrenoe05aauiuitoii3eüoo;afgaanberebniettinQ/ en kayers ge- u^eDe uit Ij.i ïumj^noetbe H^afltefliflet ban Fredrik Martcnfz., bat men •tKocht ' o"öet beeje 3D.=i!UifTcöert be Dinbiffeljen moet betlhan / en bat te meec geloofïijft ijJ/ liinit^ öeese Fredriic Martenfz., be selbe/ aï^ B^eöt3p/ in be |l^ibb£li^ribfci)«» ten Dien einöe öe ©Ifcï) tpsen/ op bat anbet^ Oe ^peïifnpöet^ op be 3eï» ' be (iaanbe/ be ^ee te Ueel om be beenen fpoelbe. jScboon nu In be te« ^° soet gen\]QQo;blge 1diffcl)ecp mebe ^uel eenige BifTcIjen in ^ee geüangen tno^ Arn"zéêwa» ben/ l^'t ec^tecmeet toetjalIlgecVopje/ en ooft selben 300 Uecre in ^ee/n^m. maat Deel bicötet onbet 't H^/ of om be <®oa / baat men ooft Ueeltpb^ D«i.uniet fledjt toatet geeft; bletgaluen i^ 't affpoelen bet dSpeUfnpbet^önu30oge^ noodigbc- baarlpft niet / en 't tp3en bet ©iffcöen / om gemelbe teben/ niet noob» '""den saaftlijft; toantJn 't g^/ baat onse ©ifTcÖetp nu Uooinamentlijft too?b ZZtóm" tetticijt/ i^ 't eene niet te \);ee3en/ en 't anbet onnoobig / Uecmit^ tiet om3U)etbenbe H^/ albaar een gebuucig flecljt \jaatet maaftt/ iwlh^ men ooft met een {)atbe Voinb/ 3elf üan een nocO Uetffcïje en ongereese Bifcij in geen gebaat i^ I om booj tic Zit ban be 3elbe afgefpoelt te bJOJbm. '«"ïciiryver» &pcftfnpben ftomt/vangc vis- ' b?p bjat 3iin gereescu/ eet al be booiigen 3»jn afgefïenll ; gelieft onsS injchcubyge- 't gaar 1 70f • 3elf i$ gebeutt / toanneet tue toen in eene ©al 3eó ©ié= '"•'s** fcben op 3Pbe Ijaalben ; en eetu» met ©ifTcï)en en opruimen geceëb toa^ • ren om te fTenffen/ berliep 'et met beeecfle 300 beel tJö/ bat öe laatflen teeb^ Öoog geteesen toaten. «t?oft gebeutt ïje t toeï bp goeb gcluU en ge* word voot ïuftftige ©i(Tcbet# / bat 'et fomtpb^ 10, ly iaazo ©iffcöen acljteteenhet tcgcn- gebangen en geboob bjojben/ eetmen begint te flenffm / bjant in 3oba=;joo'^'8c nig een gebaï ftan men öet tp3en betl^iffcljen niet boojftomen. ^^ittP'Jckéuttcn sen bet©ifrc{)en i^ ban in be^^iJTcb^ toeballig en niet noQb3aaft«meernaa. l^ft / men belioeft 'et / om teeol gemelbe teben / al^ ban oub^ in be^'^'vooi- geebiffclietp gcfcï)iebe / niet naat te bjacbtcn / bJant in tegenbeel 1^ 't«ht *'* boo; ftleine ^efjeepje^ meet nabeelig ban boojbeelig ; gelijft bie bp bee3e * gelegentlieit/ een metftbiaatbig gebal/ on^self gebeutt/ al^ineentu|« fcj^en teben betgaalen sullen. 9|n ben Slaate 1690. toa^ 't / bat bie boo^ b' eetflemaal al^ Com^zynTcthaai manbeut boetben/eenoubeopgetlmmetbe23ui^/ genaamtbeVries,booj*"'i='""^ Dirk Dirkfz. Prutkoper ban gifp ultgeteeb / boetenbe z ftleine floepen tó-, ai" iebet met bpf man / en een jol met b;ie man / blpbenbe een man t' commao- iScbeep/ 3ulft^ toe te famen i4eetet^uitmaaftten; raetbit©aattulgopj=^"o°»- 74 gtaben en eenige minuten in 't wt^$ geftomen / sagen toe al b|p ' toat ©ifct)/ en fcgooten een g^oote ©iftf)/ naat gifltng ban omtrent 70 . of 80 quatbeelen fpeft; miblcttopl quam 'et onse ttoeebe ^loep bp/ enSJJ'êg'/JÏ" fcgoot mebe spn ï^arpoen in be selbe/ geebenbe ()emteffen^ 2 of 3 len^^ eengioote peeften bie toi troffen/ julft^ ÖP ftwft öloeb begon te blaasen / en 3ic() ^»'»i'«:»>>» boojt^ gemaftlpft aanfielbe / stoemmenbe 3eer jacljt toinbtoaart^ op/*„""'* fomtpb^ onbet een H^fcïiot^ boo; / altoaat Ijp / 't 3P boo? aamecljtig^^ ' lieit of 't toebetïiouben Het Ipnen / een tpb tang tegen be s^be aan bleef leg» •ttvtuch- telooi af- loopt. Doehwedci een andere Vilch op doet. die gevangen woxd, \)^r^ 102. ' Bloeyende Opkomft der Aloude, en leggen / tn bloeb blaasentie / tocrfctjeiOe fctjotfeii met 30» Uoeb betfbe/ bat met tie UiiiiD otjerUioet. 3@p uiaccn self in 't jol / en \at (loiitim tam tdftenl aan D' andere 3pbe Dec fcljot^ / om 3pn tcaage en magteloo^ se beUieeging en Uoojtgang geinaUlüh beroeijen / en Doü? 3Pn tam gt« D;ag naat Inenfclj op eii om Oe seinen leggen / om te flenften / tot t)P eüiDelph niet langer fctjeen tooo}t te huimen ; Die^ fctjeibDen \ue met leti* fen uit / en Dacyten Dat |)p eeclang (leroen 30U / boel) ecdtcr 3acljt|e^ tioojtgujenöe tegen eeu ^ooge fcljot^/ begon Ijp siclj eenigemanleii ronb« om te jttAUteu en te rollen / flaanbe tellien^ met lan Staart en 0innf n / bat on^ 5pne boobfiuipcn toefcbeeiien/ gelüu Oet uitbemenig\);ilbigeennaar Uienfelj getroffe uionben / ooit luaArrcljpnlijlt 3ijii geUieeU ; maachp Oompelbe 3ic6 / al^ naar geuioonte / uoo) beese fctjor^ onber. Svp merhten toen aan be jH^eeuUien / bte om 3ijn Uet en bloeb uit bevoonben flroomenbe/ l)em bp meenigten om 't Ipf uloogen / bat 3e fpoocloo^tf in *Cbliegen/ blplten lieten/ bat 3e Ijem mijlen; onbertufTcljen qnamenUip toen mebe aan b'anbere 3pbe ban beese gtoote fcliot^ / maar3agen|)em niet/ en naar allerluegen omsienbe / fton men uem nocl) üinben nocb l)Ooren blaa3en/ nocij eenig fpoo? aan 't gebjag ber |I3ceu\Dennaafpeu« ren / benHaibe bat öp bp bee3e biepe H^fdjotl gesonl^ loa^J / gelDÜi Sulft^ uit 3pne magteloo^ljeit en bc meenigte ber ontfangene Uionben toaarfcj^pnlijH bleeh / toaiit ten bien eihbe inp f^et lenffen reeb^ geflaaht j^abben/ bucljtenbe bat tipsinften mogt/ bermit^ bP biegen^ 3pn mag« teloo^ en gemaMi)h gebjag / in 3pn fpnfle leuen^t beelen omtrent bet liarte genoegsaam fcyeen getroffen. 3Dp maaftten in *t eerfl nog toeinig Stoaarigbeit/ nabemaal Uie bnn aan tluee Ipnen bafl Ib^bben/ bie^roe^ ben U» berljalben (naa albooren^ alletUiegen naar be luifel) gesocbt te gebben) naar be floepen/ bie be3icb Voaren bunne Ipnen in te baaien/ en naa on^ toeberbaaren met be I^ifcb berljaalt te bobben / miblerbipl bunne Ipnen 3eer gemattlph inbolgbcn / b)aar op on^ ben moeb begon t' onbaflen. ^e Ipnen ingebaalt / bebonb men b* eene l^arpoen geb}o« Hen/ en b'anbere Ipn eenige babemen ban bel^ifcb/ U)aarfcbpnli)Rboo} 't gemelbe ombientelen m rollen beroo^isaaftt / om ben (Inart en binnen gefpannen 3pnbe/ en boo? 't (laan ban een geruht / in^gelph^ aanfhilk ben 3Dp beflooten toen met elfianber / leber een be3onbere bieg nee« menbe/ naar beeje Bifcb tesoeften/ en in bitsoeAen / raaftten \»t aan een anbere l^ifcb bieber bafi/ bat on^ beter gelultte / bermit^ bie bem baafiig afmaahten / en bebonben mebe een groote Ibifcb ban omtrent 70 quarbeelen te 3bn / biien^ 3$aarben t'^ntflerbam in be ïDoag meec ban il 00 ponben bioogen. ?^it bebbenbie altjier omflanbig berbaalt / snli^ men baar uit sim fian / boe men met een Meine en onhoflbaare uitreebing meebe een goe« be bangfi ftan aantreffen/ toant / inbien toe albier aan een bafi ijlbelb babben ftonnen liomen / bat on$ naa beele aangebienbe moeiten ecbtec niet geluhften toflbe / boaac onse boop ban een aoebe ^iffcbop niet b}ucb" r^sasKSï^:» Hedcndatgfche Groenlandfche Viflchcry. lo; t)}U(btifclj nu op 3P b^^benbe / begonnen toe op te cuimen om aan 't toerh aMnse^ee^ te raahen/ maar sobanig een groot fTen^gat in on^ ttlein ^cljeepje niet ''"• ftonnenbe maahen/ biagten toe eenige tiaten op be ^cljotjS / en ruim» benbertoolgen^op/ omUanoUerboojbinbctiatentefnpben/ bat met 300 toeinig taolït aan soobanig een groote l^ifci) 3eec langtoplig en moepUjh Ijici ; baar eti botoen moeflen toe boo? maaling in bit lofTe p^/ fomtpb^ een^é ruimen/ en toan fcljot^ Ueranberen / onse toaten Dan D' rene op b'atibere rollen/ \)ermit|^ on^ beese fcliot^ boo; petfflng Uan anbere fcbotfenafge- b^ongen toierb/ ni top onbertufTcljcii on^ toerlt moeden fiaahni ; mib« (ertopl ree^ nu onse IDifcb bp naa 300 Ijoog al^ be 29ui^ / 3ul^^ bat toe 3onber afHIimmen toan boo?b op be itiot flappen Uonben. %\^ top 'er Hcebc ban be eerde hentering afgefneeben dabben/ en men |)em toeber meenbe'«a'«'iykeen te ïtenteren / mi^Iuhten 't on^ / 3ulft^ top om De stoaatte toan 't leng^ ^"ciucken Ouh 't ontgaan / 0113e groote Ipn aan een leng \jaa maalite / en toonben teieu is, met Iiracbt onse 23ui„^ 300 üerre op 3p / bat top 'er naaulph^ op Iton» ben flaan/ en onse fpehgoot en bauH naar In toe fulben ; on^ loeftoant ' ' ^'- ;^ -^ (a flonö 104 Bloeyende Opkomft der Aloude, en Enwatvooi (louti o\^ ttït fimat geflpAitneii m teute teffen# 300 Mtm } bnt be fltoote *di(yve( lld'^t^ 8e!prt3'iniu til| mi üoepel üoog / rii Oe boeoflpjict begon boot 'c linacov» acljtcto\)et ü^alni ^^111 be jpolUtemaff/ boo? be topreep en 't aaiisettm heeft lichüd. tiec ^pehraHdjü te hraaïicii/ ecijtcc Uiirrb be IDifcl) 3eet lueiiiig tot heii' teren OeUioooeu. jf)u Vv(i(S gocbe ranb buuc / oiu 't oUcrige i&peU en be Baarben ban tKty ]9tfcl) maatis te luoibett. ((9n3e hleuie maat/ Bagenlur/ Uia^ hracOteloo^/ en beljalUf n bat honon(^3luahhe tuig geen gevoelb boen; ecljtrc bleef De IDifcliupnaa nIjS onaeroert. (Coen non* en Vue te fiphen/ te beuhen en te oVierleggen luat befl te boen; Der^|)ei' be lian on^ IDolh Dabben ieber luat bp3onber^ te seggen / boclj 't quam met on3e gebacbten gantfclj niet ouereen/ ieber seibe loei ()et3pne/ maar 't hou geen algemeene toefi<''!iming binben. ^u^ \juierb 'er ban eeni« gen tpb 3onbet iet^ te berr!c»iten gefpilt. ^t onbecbiiibtng babbe toel geleert / bat een UerfTctje en ongeree3e IDifct) geniaUUjit te tunteren Uiatf / og Uiaac bee3e / in Vueerluil ban on^^ / al te boog geree3en. di^inbelijft quam onjS iet^ te binnen / bermit^ loc on^ Vuel eer in eenige IPbilofo* pbifcijc oberbenliingen eenigsin^ geoeffent ijabben/ bat on^ in bit gebal nu Uiel te pa^ quam. l^u^ lieten Vue ban on3e gebad)ten gaan : een berfTclje Bifcg laat 3iclj gemalUijH {tenteren / berbaibcn i^ Ijet Ijoog rp« 3en ban bee3e / alleen f^tt belet ; berber benhenbe bat 3iJne inUienbige groote Ijitte Ijier ban bc oo}3aaft Waar/ bie alle 3pne inUjenbige bocbten ontbonb/ uitbjeibe / en tot lucljt of U)inb maaiue / UielHe uitbjeibing bet (igcbaam ban be l^ifcb 30banigbeff 3U)enen. ^mmer^ bacijten toe/ {^ 't Bet ^pe^ niet/ bat 3icb 300 be3U)aarIDh iaat omloinbai / toermit^ bet aan ccn berffche lE)ifcf) niet min 3b)aar ban aan een gereesen 3^n ftan/ en of fcijoon ttt ^peh in 3icl) 3elben W\ 3toaar i^ / ecy ter 6cef t tjet in 't Uiater bie natuurltjlte boebanigijeit om ban self boben te homen en te , bipben/ en i\\\U^ ooii bolgen^ 't gemeene fp?eehbioo;b/ 't bet b?pft bo« Imó^czl ^^"- ^^^ bacbtenUie 't 3al immer^ ttt ^peh niet 3fin / bat niet naar kentering op bobeu U3il / maar 't 3al be gemelbe nieult) gemaaltte lucbt of toinb Voe« eenbyson- 5ni / bic uiet uaat om laag en onber t^tt Uiater te luinben ijT. Mtt op / bit \m\ begreepen Ijebbenbe / gabenUie ben l^arpoenier en i&peHfnpbec lafl / tufTcgen be ribben eenige openingen te maalten / om on| albui$ban be oo?3aah ban on^ bdet/ te Voeten: be gemelbe lugt en Voinb t' ontladen; jlt)aar 3P onüunbig ban een l^bilofopïjifcbe tUtbinbing/ Uiierb 3u(h|ban Ijen en tierfcbetbe anberen niet begrepen / en in ben beginne on^ boo?« neemen Voeberfp.tolten / 3eggenbe : Commanbeur / )oat 3al bit Uiesen/ nooit Ijebben toe bier ban geboojt/ en Itonnen niet begn^ipen bat toe met bit te boen / eenig boo^beel beoogen 3uiien i maar Iaat on^ be l^ifc^ boo; ben boeg baaien/ gelbh anbere hieine d^cbeepie^ meer boen / 300 3uIIen toe albaar merhelp meer Itragt Itonnen geb^uiften / al^ op 3p ; toaar toe top mebe toel eenigsinj^ gencegen toaren/ maar ttotiffelben aan een goeben uitffag/ bie^ gabeu toe ten anttoooib : toa^ 't een gemeene SDifcb / ticiXi men 'er beter ijoop toe / maar nu men 3iet poe groot en on^ ge* deie wyze in 't werkte flellen ; Hcdendaagfchc Grocnlandfchc Viflchcry. lOf nemern Ibooff bP aKenlt^ Qeceesen i^ / Vnaar Ugmi 0113e Meine magt ftraciueloo^ luo^D beUonbeii / Uiat geUielb daar aan mM georffeiit t#/ niet teuenflaaiiDe be IDlfcb sici) ecljtn Uieinig cnrrt ; bernaiuni De n\\it boo} bcii boeg Ijebbenöe/ joigenlue sal 't bergeeffcbe moeite 3pn/ en'tsai edjtti^anii onse magt ontbjeehen; maat seibrnVne/ opon^\Jooo;b;bolg on3eiMi;Det/ en 't 3ai VurI gaan. ^u^ lieten 3P 3ic|} ban geseggen / en seiben : tiolgen^ ulu lafl snilen lup 't boen ; boclj 3p fcljeenen noeljtUip* felmoebig te 3pn/ beiiltcnbe bant Ijet niet / 't han immer^ niet fcOaben. 5^auVoluH^ U)a$S 'ec ban eenige opening geinaaht/ of beloinbqnam 'ec nie hem ge- met gcoore hcacljt uitbarDen / ya\\n$ bat ooit 't gebatnite booi be 311!' i"iifcij te marHt 3ai ha- men ; en InDien De jdoo^titapec in 3Ün bepaalt 43eU)efl / bp3MiDere plaatfen en tpDen ouDecfcljelD / 300 tvupffelen lup niet of in Deese 300 groote bepaaling / 3al och DiergelpHe onDeufcdeiDing Juuaac te necmen 3Ön. 1'IENDE HOOFDTSTUK. Of 'er een doortogt door de Waigats te vinden is, onderzocht. Martiniercs gevoelen hier over verdacht gehouden. Verfchei- de onderneemingen om dcczcn doortogt te vinden, onderno- men, die telkens door 't Ys gcftaakt worden. Getuigeniflên wegens deezen doortogt bygebragt. Wat de Heeren Ysbrand Ides en Witfen, hier van gefchrecven hebben. vcifchiiien W 711 bebben Dan in 't boo^gaanDe l^oofDtfluft/ De paaien ban 't <0e« de gevoelens yy vuefl Det Cilanbfcïje ©Ifclj/ 3oDanig Doo? De Waigats tot in De Tar- MtV oHd«r tarifciie Zee Hitgefhreïit/ en ban Daac berDec De Noortpooi om/ tot 300 zocht, cuofberre Hl en UanD De 3elbe in D' uitgefheHtbeit ginDeren. maat bjat 'ei wel to Ja- De Waigats aanbelangt/ |)iet ban 3pn biel eenige ban geboelen/ Dat 'ec Soouogtte f*0f"rtDft geen Waygats 30uDe 3ijn/ en Dat De «uflen ban Oud-Groen- viudfluii. land/ acl^tei; Spitsbergen om/ aan De lituflen ban Nova Zembla en Dec Zamojeden 30uDen grensen; anDeren Daat en tegen (jouDenflaanDe/ Dat De Waygats tot in De Tartarifche Zee Doojgaat / en Dat De Zte benoo?« - Den Zembla in|geluh| DoojgaanDe 3P. ^nDien in det eetfie biaac b)a| Dat 'er geen Waygats biesen souDe/ en Dat Oud-Groeniand aan Zembla paaien 30U / Dan 30uDen De reeD| gefhIDe paaien ban D' ((SilanDfcbe 3DaI<* bifcli al b:p biatbeel moeten ingetrofthenb)o;Den ; bielïie tbieebieDecflree^ benDe gebacbten b)p biat naDer sullen onDer3oeheii. Biykbaaie ^e j^iflorien en naetflige onDersoehing ban D' arbeiDsame ontbeftfterl trekenen 3pn niet allcen getuigen / maar ooh bebedigt D'onDerbihDing/ Dat De ge» fo^t doo°°'^" '"^"^^ boejem 300 ruim i| / en sicö Doo? 't |9oo?Den en De Waigats uit- dc waig'ts f^el^t/ all betbolgenl ter 3pner plaatfe blpl^en sal. ^it honnen bie aifDgewee- omttent Deu Doortogt ban De Waigats en De Ztt ten DoojDen seggen: "'^ niet tegenftaaiiDe bip nooit Doo? De Waigats spn gebieefi/ en Derljalbeit bp onDerbinDing al6ier niet fp;eelten sullen/ maar Dat 'er 3eerlnaarfcljp« nelpAe reDenen on| genoeg boo?ïtomen/ biaaruit bie bermeenen te hun» nen toonen / beljalbeti Dat b)e berfcIjeiDe lllfioriale C^etuigeniffen aan on^ 3e w :, ■ fS'M* ■^- i%u'/ r ^lucuftv JCaartr va/t- ^OVA ZEMBLA. ctit WAYGA.T VA/iyau iUJitieiiino Jir JCu^imtVmH' tOSCOVTE en TarTARIB. I Jiuyttetc myUit tg inmn ^rmmi-JéiUf im-lduts futrtureit éa.j mamthn.. 7o[ ^ I I 1 rtm^ »>^ >... ^<^ fatuiJuii tsaar O o \GwV€tH •>^&#-'', iSmtrte fylu* V'^lèu^^ yXtmrua /^ ifA ^ Sant £y/li Jttt ff ybrvm Serttt U^ 'ikoeJIcin t, 'oh-an at f alè- Straet KaOauw Jloiraudt Jjui 'f> 'gTOll>t».r<8i-^ .,,■" ..-..- ■■,•:- ,---,:.-ai-. ^„.i^*.»»!»»^-.»^-. 1' %Cr6 ^££ ^ <)' taxuiuaue S A jfcl O I £ B ■n I i» i iBlc OMTH.\TR '^$ l^an.d't' -< '-15Ni>^ i|i 4> •*< f^x-fe. . Ttw ■ _^iW«r <7/i ^ 7> ^ ::feii^ ^^JÉk r ■ ^ • ■ Hcdciidaagfchc Grocnlandfche Viflchcry. 107 se spbe |)e1b6en/ bat be Waygats en \)an gefpen be ^ee buiten Zembia boo? Ijet 5^oo;ben siclj uitfltehhen ; ïiïer Uan sullen tue boo} eetfl ttoee toeberflreetoige / en beibe luaarfcbpnelöhe getulflenlflen Viooj (lellen/ en toerViolaenj^ eenige anbere met meet Vua^tfcbpnlpi^beit toerselt. 5B>at nu Nova Zembia aan Oud Groenland palen 30ube / en bp fle« MaitinieiM tjolfl bit lanb sicïj onbet be Noortpooi booc uitflrehhen / fcljjpft Mart-'-gfJ^j^'J. nicre ïn 3pne iilei^befcb?ptolno üanbelpoojbfcöeïanbfcbappen/ toaatingczieu.dw |)P ï^oofbtfluft 47 albu^ melb : „ Coen mp opmpne Vioebethomft ultbee- Het tcgen- „ sel^ojbfclje Hanbfcöappen/ allerlep itanbftaarten ban be toermaart* J*^' 'Jf.*"' „ fle ï^aerelb 25efcbïpber^ tec Ijanb quamen/ bertoonöerbe ift mp/ bat „ 3e jjesamentlöft in be plaatfïng ban 't Hanbfcöap Zembia btoaalben / „ 't bielft 3e naber aan be Jöool flellen al^ 't biaaclijft legt ; bc?geIpft|S „ ftbeiben 3e Zembla boo? be See ban Groenland af / en flellen 't 1200 „ mplen ban ben anberen te leggen / baar 't eeljtet tbiee aan een gten* „ 3cnbe Eanbfcïjappen 3pn / wW Öat Öe ïtuflen ban Groenland en „ Zembla aan dltanbec paaien. g|n tegenbeel b)o?b 'er becljaalb ban een «iètuurman/ bie ten tpbeban be (Compagnie/ toat laatec al^ be<6?oenlanb^baarberjS uitljollanb ber*"\,°" ;. treïihen/ naat Groenland l^ gebaacen / um be^S Compagnie^ gshoolitezeiit, (Ctaan aan Smeerenburg in te laatten / en 3e ban b?oeg tpbig / boo: be V öui^ftomfi ban be ©loot / of ble bet ^eebitTc tjet^ / aan bé mam te b?eii' gen/ gelijhetlup^ bc ©i^jager^ onbet be ^lisen boen. ^ocf) baat ge^ nomen/ uia^ë'etnocbbieiniggebangen/ en geen ttaan genoeg gehooiit/ om Ijem af te laaben ; bie^ seitbe Ijp miblettopl op o;bet bet<{3;oenlanb^ fclje iBaatfcljappp/ naatbe Noortpooi , en fteebcnöc tbjeegtaabenom be 3elbe / bonb 'et nocb llanb nocl) H^ / maat alleen een ftlaare t!ee/ (n sobanig een baatmte al^ in ben Zomn t' ^mfletbam. 3B>ee3e Stuntman betbolgen^ ban 3P«e reiétog? t' ^mflctöam geïiomen / 30U bit in een ï^etberg / aan ben Ijaatt sittcnbe / betbaalt Ijcöben/ en toen aan 3pn seggen geen geloof gegeeben bjietb / 3''vt ÖP tet betseeïieting ban be betbaalbe luaatljeib / bat l)et dScljip b.uK ' mebe |^p beese tei^ boo? a&tuutnian Ijab gebaan / tot TCmfletbam booi be paaien lag / en bat beele baat noclj op 3pnbe jjBattoosen sullig tiebén^^ ^em souben ge« tuigen. SlDat betbet in 't omseilen ban tit |^ool/ obet 't bbiaalen ban 't Compa^ë albaat geboel^t fiaat/ sullen W ! al^ buiten on^ beflel^ 3pn« be/ baatlaaten. ?Pee5e tbiee getuigcnifTcn 3pn niet alleen betfcïjillenbe / maat seer te*--. .. gen elïtanbe»: fttpbenbe; bodj 't 30U ecbtet ftonnen sun/ bat Ijet toen bp hfeVevcT-^ een sacljte 3©tntet en een b^antte Somet/ belangenbe tjet g^/ onbet be l^oïtpool albu^ Uwttf geftelt gebjeefl / attJ gemelöe Jjtuutman öteft betöaalt; beïjalben üAt uw» öe hornet toatmtc t'^mfletbam/ al^ een betgtootenOf manier bar ^jumhm bjat moet toegeeben / en 3ie() in bat giaat/ een baatme iSomet i» Groenland, en een ftoele ^ojwr in ^|ol« lanb moet betbeelben. i 1 M il I I .1 \ En r.iafl'- «ieieinzyne meeiiing veidaclit be- vonden* K Veifcheide i^ ontdekkiti- i! ■ Ecnomdcn doortsgi :e i l vinden on - ; deiaomeii. Wtlkedooi togt eeiip-a ligiykgedel wotd> io8 , Blocyendc Opkom ft der Aloude, cn 3Itibien ban onbet be i^ool en tiuee graaben tonbom be selte / alleen een (tiaate Ztt m geen lianb te binden i^ / 300 \uo?b Ijet sesegbe Uan beii 0emeii)eii Maninicre , al^ Of Groenland aan Zembla paaien 50Ube/ t* eentmaal Diec boo; hracbteloo^ üelionben / ten Vuaate men M ren jeec Qcoot;^ omooQt toecbeelben luilbe ; maat teffen^ en oott met meecbei; BCOMb »iian mm 3icÖ baat öp üecöeeltsen / bat Martinicre naat oe jjemd* be bo0t ban Zembia niet tjeeft bonnen omzien y en 't i^ beel eet te üm^ ften/ bat Ijp alleen maat aan 't ^uibetbccl ban Zembiu ié g,tWt^ / en bu^ bjat betbet ban oe )^ool / al^^ tjp uoo^ciecft/ ban t)et |bo?betbeel/ en bat l)p ban 't^uibetöeel obet een gtoote bogt albui^ bet j^oj=' öe €omtoiten Ijeeft besocijt / luaaten ontUiaben/ en becbeté onbe^soc^ om eenen tjanbel in Lapland , Sibericn , Zamojede , Zembla en Ysland aan te (lellen; bet()alDen Ijeeft ïjp ban Zembla 300 beclbefcijeib niet hon^ nen beïiomnen/ al^ bie geenen/ bie alken Ijun b^etlt tet ontbCiiNingban Zembla l)ebben gemaaftt/ getpft 'et becfcljeiben uit Engeiunc; . Vrankryk en Holland betbjaatt^ 3pn gebaaten/ niet anbet^ ban alleen om t'on« betsoeften/ of m^n benoótben Zembla of boo? be Waygats naat dMndiè'n 30U ttonnen boo^^omen/ toien^ getnigenifTen ban ooH te meet geloof bet« bient/ ai^ 'et on^ Martiniere ban in 't tegenbeel bip^maaNen biil. ^u (^aat on^ te toonen bat beWaivifch Zee, een gtooternbipbuit' (Iteft^enbe Zet i^; en Om baat in l^o^ te 3pn / 300 i^ bit genoegsaam onbet30cl)t / om boo? be 3elbe boo? 't ^0!ben een U)eg naat China te binben. iCe bieten: boo; Sebaftiaan Cabot in ben 9aate(496. tenïiofien ban ben Ctoning ban €ngelanb ; 't 3elbe onbetflonb 3itl^ Cafper Corte- rial 15-00, en Johannes Verazzanus 15-24. bOOl ben iPtoning banB;anl^« tpit; al.S mebe Stefan Gomez 15^25-. boot ^ei3et Siarel ben IDpfben; in^gelph'jf Jacob Cartier i f34. boo^ Den Itoning ban Bjanhtph ; bet^ bolgenjf Hugo Willfngby ifn^. en Stefanus Baroeve is^6. beibe ^n» gelfcljen/ Uirlfte laatfie Nova Zembla 't aKeteetfie ïjeeft ontbeht. Coen flebenbe Martin ForbifTcher 1 5-76 en 77- bettoaa?t^ / Francols Draaks 15-77. Ark torius Petten en Cornelis Jakman 1 5-80 , John Davis is^S- alle ^ngelfcljen. ^n ben ^aate 1^94, 9f, 96, en 99. poogben be l^allanbef^ naat China boo; te bjingen. S^etbolgen^ Jan Munk 1 610, Jan Cornelilt van Hoorn 161 1, Cornelifz. Jelmerfz.Kok 1664 en 1669, tuiende 25?oebei Jacob Jeimerfz. Kok , U)p gemeen3aam gelient Rebben, e&cljoon nu alle bee3e fiei^togten omttent |)et boojnaamfie oogmetït b2ucl)teloo^ 3pn gebieefl/ getuigen 3e ecgtet eenpaatig tjet tegenbeel ban Martinieres gebacl)ten / julN^ 3e niet boo? 't Sanb / maat boo^ 't |ajt betbinbett 3pn getoeefl/ 5un oogtoit te beteiUen. Jan Huigen van Lin- jfchoten bja^ 't/ Die in ben ^aexe i5'94- b'eetfte togt boo? ü?ollanb bet' biaatt^ bee ; 't fcljeen item HlaatblpINelpl^ te 3pn uit spne bjaatneeming ban 't ballen ban ben ^ttoom/ be betanbeting ban- 't 31^atet/ b' opene 3lugt Hcdendaagfche Grocnlandfche Vi/Tchcry. lop ïuöt en meer bletgeïphe opitieïhlngen / bat ïjet Waygat noobsaaftïöft Haldool tm Doo?gang geöben moef / maat Ijp toietD Doo? 't aanüomenöe ^^>tVsbeiet nenoobjaaitt te tt^ihen/ boc^ {)etuatte besen togt tljet toolgenbe^aar/dief ontdek, bien f|p nooit onbetnomen sou Rebben / inbien Ijem eenigen I)inbec toe- ''">• 0en^ 't Eanb gebleehen tva^ / maat loiecb UieDi om boo| 't Hgi belet berber boot te biingen. €en anbcre oetulgen i^ on^ boo?gehomen/ ble be^jefWgt/ bat 'er bul- „ . ten of benoojbeu Zembia een boo^togt jouhonuengetionbentoojben/ovetweegjng bipïtenbe uiteen bjief ban een Iperfoont'lilmflerbam/ aan3pnenB?ienbuverdeezeu be <6eï)eimfcl()?pber be^ ftoning^ ban Cngeïanb / Vulen^ (nt)oub toa^; ««8t« „ iBpn i^eer/ tjier nebeni$ senbe i\\ u / 't geene i(t uit llSofctjobsë |^eb« „ be ontfangen ; nanfentlpift e^ nieutoe maart ban Nova Zembia en 't „ Waigat, 500 al^ 't boo? uitbjui^Hetpïi bebel ban ben<3^otbo;fibeibett „ ij$ ontbeftt / en boo; een <|bcbilber Peneia Potsky afgetecltent/ We mp „ beese teetiening uit jj^ofcobië toegesonben beeft / V»aar uit men sien „ han bat Zembia geen oSilanb i^ / gelpft men tot noct) toe tjeeft ge< „ meent/ maat aWeen een ^eeboejem maafit ; óe Samojeden en Tarta- „ ren getuigen ectjter ecnpaarig / bat men met ^cljeepen nocljtan^ naat „ Japan 30ube honuen boo? geraalten/ Uianneer men buiten Zembia een „ merhelpfte topte ban Hanb afbielb/ en 't i^ een groote mifTag ban be „ €ngelfc{)en en l^ollatiber^ 7 bat 3e beesen boo2togt aan be ^uibspbe „ ban Zembia, of boo? be Waigats gebben gesocbt. 5^at 'er benoojben Zembia en berber naar be Nt jrtpooi geen ïanb / maar beïialben Ijet beletsel ban 't ^^ / een b?pe en open Eee i^ / ge« tuigt/ neben^benboo?gemeIben4^tuurman/ mebeJanBen, bieinben Die Tan de ^aare 1668. boo; (Cimmerman met een i^ollanb^ ^cïjip naar Japan 2yd«v»n ja. i^gebaaten / en op o^be^ban b' (@ofi-^nbifcI)e |Baatfc()appp / uanP'>" «""lei- baar recftt naat 't 3^oo?ben i^ geseiït / tot öp 400 buitfcöe muien ge*"*"""^'** t)o:.bett Vna^/ binbenbe albast eenb?peenopen^ee/ 3onbeteenighentee« lien ban Eanb. I^eben^ beese bpgebjagte getulgeniffen / toojben 'et nocö toeeïe anbe* veifcheide ten gebonben. Pieter Bor iit 3Pne i^ebcrïanbfclje ï|iflorièn 't IV «ie 55eel andere ge- 3ift« 25oeft beröaalt ; „ llierfcöeibe 25?ieben gesien en geïeesen te (jeﻫ tuigwurcn ben onbet anberen een) toaat in 55ofttct Fran9ois Maei2onban€nft=3oor"' ïjuisen fcï)?pft/ Vierllaan te ïjebben / uit een b?lef ban Archangei ont^togtbygc- fangen/ bat 'er ttoee bagente booren een baartuigban Coimagro,uit^"'8»' "i» China aangeïanb Uia^ / berici[)tenbe : bat 5e met 6 baartuigen banondmómen Coimagro, boojbe Waigats naar China tuareu ultgebaaten / en batwietd, bit baarti^ig alleen boo? be Waigats toa^ terug geliomen/ berboacl)* tenbe be anbere bpf eerbaag^ albaar aan te lanben ; toelft ^cl)eep^« bollt ban bit baartuig berl^laarben/ bat beese baart 3eer bequaam en gemahlpft hon bolb^agt luojben : <0oït 30U bolgen^ 't 3eggen ban ben Stuurman / beese baart jeer toeinig (lo?men onbcrïjebig 3pn / bet* mit^ men met beese baartuigen (iing^ be Stuften ober alle onbiepten^ ^,ban n » HO Blocyendc opkom (l der Aloude, en M tian f of 6 Uoeteii fïtMtwm Ituii. 'Hn Umöet betüolat ben boo^nofiiio beii ^cDtïluei; : Dat bp gelcgeutljeit Dan 'c uitruflcn ban cuice ^cljrc))' jc^l een uit S^relanb en 't anDei* Uan schefpi- lanbe een onfierfïphen naam becbjojben ïjeeft / sullen \ue ftojteïpft/ om'°f,J^'jJ^ b' aanmerlftelplte boojballen Ijier ter neber (lellen. rmf*^ jDa bat beese ^eeljelben 1 2 bagen iDoo^bbiaart^ Ijunne ftoer^ gefielt (jabben/ en Schotland , Hitiand en Fayerhii gepaffeert toaten / bereift^ ten 3e be lioogte ban 69 graben 14 minuten/ en j^abben ben eerfle 3!unp geenjiacht. ^en bolgenben bag bo;berben 3e tot 71 graben/ en sagen een berfcbpnsel ber IDerljebelingen ban ttoee j^bensonnen/ biesic^aaH toeerspbe ban be biaare i^on bertoonben / biaar neben^ nocjb tbiée ^^ genbogen/ boo? bese bonnen loopenbe/ met tVuee anbetenban eenb)p« er omtreft / biellter eene ronbom be Zoa en b' anbere bbierö boo| 't groote ronb ging / biien^ onberfie ftant z8 graben boben ben l||ori3ont gesien biierb. ©en y<»"> %\m 3aö«i ^ web# P§J / baar 3P ccïjter boo?3ftïben ) be* ontdekking binbenbesicl) op ben 7<cn bereiftten 3P tm Mein van 't uteica €iIanbop 74 graben 30 minuten geleegen. ©en ü**" 3ag«« 3e een £"»«''; bJitte ;25eer biaarop jogt bJierb gemaaht ; met be fcfjuiten baar bp ge« tiomen/ biierb beese 23eer Ijeebig beflreeben en einbe{ph geboob / gebilt en be Ibutb 1 2 boeten lang bebonben. ©it ^ilanb biierb toen boot ijun *t Beeren Eiland genoemt. 't ^elbe Cilanb berlaatenbe / sagen 3e ben bolgenben bag een boobe 31^albifclj in ^ee b^pben / biaar op een mee« nigte H^eeubien aa^ben/ boet) gebielbig fionh. ï^erbolgen^ seilben 3e langen^ bet H^ / om ben )|oeit / ten ^uiben ban Ijun/ te boben te do» men. ©en 19de sagen 3e bieber lanb/ en bebonben 3icl) op 80 graben 1 1 Ifiinuten gebo;bert. ©it Hanb bee 3icb bzeeb op / en seüben fangit 't Selbe IDeflelpft aan tot 79^ graben/ binbenbeeimgoebereebe/ maarhom ben bie niet bereihen/ bermit^ be biinb \yex\ tegen bsa^ / fh;ehltenbe beese 25aap recljt jöoojb en ^uibeh in ^ee. ©en ai'**»» bernamen 3e bjebet een biitte ^eer bie beflreeben en afgemaakt biierb/ b)ien^ l)uib 13 boe« ten lang bia^. JiBet be fcl^uit baapltjaart^ ingebaaren / bonben 3P 't een goebe baben te 3pn / en aan b' bo* ben ben toeh ban 't Ammirailteits Eiland y en ben i9i ^ctober biaren 3e met be Hoot^ 300 berre gebo^bert/ bat 3e 'er een USepboom ban be» b;oore fneeubi op bjagten. Berbolgen^ b?aKen 3P 't Boo^onber ban 't , . Ücbip op/ en met beese beelen behten 3e be Eoot^/ en ftrëegen bie bien ' bag meefi biebt- ^en 7«i«> b;ahen 3e b^t "Icbter-onber mebeuit / om be 3,oot^ berber bicbt te maaïten. Idoojtaan biierb bet 300 gebielbigftoub/ bat men 't in b' openïucbt niet barben fton. Wm i i«en bjogten 3e öcS"bth"o"f' 3Dpn en anberen boojraab te ianb/ en begabenbenmet bebelftbanbuute duatinge- bolb be^ attberen baag^ naar be lïoot^ / om 'er boot b'eerfiemaal ijunbiagt* ® 2 ber» n m }\ i ■i \ ■ ««TMt dooi 4* Becicn uittcHatn . «n hoedanig (cied. 'r' II De Zon be- gint zich on- dei de kim- men te vet- beigen . en deezeondci- neementc veilautcn, Akeligen toeiiünd in dit bitter Wintei Zai- xoeu. f ( 114 Blocyende Opkom ft der Aloude, en toerbfpf in te neemrn/ beclj leeben bittere ftoube/ bern .r^ *et noeb geen hoopen gemaalit toaren/ en ooii geen buur ïton gefioolu bao)Oen/ alsoo be fcl)002(leen nocg niet opgrmaaINt toa^. l^rrber^ biatf men bage« Iph^ be3ig met alle behoeften uir fjet ^cf)ip naar l^e ^ootjf te biengen/ miblertupl men ooh fointpb^ aanóoot ban be ^cma ieeb ; en h b}oo) 300 flerh ; bat bpnaaal bunnen biinhbaarenboo^raab beb;oo?/ sulit^ men/ biilbemrn'tnuttigen/fmeltenmoef}/ luaar boo? alle$ ficacbt enfmaah* loo^ toierb. j|I9en bjaU ^bolgen^ br ittajuit af/ om 'er een ^ojtaal In be Hoot^ ban te maahen/ en men fleepten be 23oli naar beïoot^/ heerbe bie met ben bobnn om lioog / om 'er / toanneer 't be noob uec« eifc()te/ gebiuiA ban te neemen. Coen men met ï}tt afl)aalen ban be laatfie fteebe mee booiraab beesig toa^ / luierben it ban b?ie S3eeren tefffn^ belaagt/ bie böo} ttoee ]^elbaarben / bp gebal op be flee gelee» gen/ 30 lange afge\juee5en luierben/ bat tjet oberige bolh tpb toon/sicf} te ^cbeep te rebben/ en beese berlueerberl b^t mebe onrquameu. ^eese S&eeren bun pjooi bn^ ontuteehen sienbe/ liepen berU3oebnaar't Acbip/ ban toaar men / met geen fcljietgelveer Iftlaar honnenbe raaden / beese berflinbenbe ^eeflen met be boo^noembe fjelbaarben / fpieffen en *t toerpen ban bjanbbouten / aflueerbe / Waar naa be SSeeren telfien^ lit» gen/ gelpft ben Ijonb naar een fleru ; een beeser S3eeren boo; ben bel« aarb geUionb/ bjoop einbelpft bieg / bie toen boo; b'anberen gebolgt )»ierb/ en men fleepre berbolgen^ be gelaabe (Tee naar be 3loot^. ^en 27fien fcljooten 3e een toitte Bo^ / bie geb;aaben 3pnbe / al^ ltonpne« bleefcl) fmaaüte; ooh flelbe menbetuuruierftmebebanboo^bgebiagt/ en maahte lampen gereeb om'^nacbt^teb^anben/ toaartoe'tgefmoitebee^ rebet geb^^iat U)ierb. <@oIt beltte men be Soot^ ban boben met een seil / 3ni^.| Uz te bicl)ter en toarmec iue3en 30U / bermit^ be beftbeelen ongebiceïien toaren. mm. miïm i^obember sagen 3e bei^on nocl) eben boben be Kimmen/ en ben biigeitben bag Euib ^uib (@ofi opgaan / en Suib Zuitt Wtfk onbergaan ; toen 3ag men 3e nocb in l^aat bolhome ronte/ maar langi^ ben l^orisont. ^en 3a>'iMca eenige uaKen of (tnippen om 3e baar in re bangen/ bie hen nier alleen ror''*"* een fniaabelpfte f]pp3e betttrehre n / maar ooit 300 bieuben be bellen rot mur' fen/ om 3ict) Mooi ^f felU hoube re bcfcbermen. 'r Wa^ op ben eerden ^erember / bar ber 300 üttix geOieeuiut '^ bar 3e 'er al$ onber begraben intflaan / bie ben geUielbig '!^ bunnehoopenleggetibe/ ubelphtoa^. iBegen^ p"««'"'i- ^ öagen 300 flerh nier ge« ^^itS, lagen / ooh motflen 3e toen te meer glaagbe; menmaafitefieenentaiatm/ e boeten aan re toarmen/ betmir^ bi ben onbetbjaagfphen rooft / babbei flooHr / tnaar boo? *r roen 300 bebig unuieii be jLoot^ b?oo? / bar be loanben en solbet/ ia self buune hoopen biel 2 biiigeren bib aangebjoo^ ten tearen. iDen fielbe ooh een 3anrl[oper ban ttoaalf uuren / Vuaac op gebuurig acbr gegeeben Wierb/ 3uirt^ men 3icb in ben tpb nietbevgifTen mogr / Uianr ber uutUierft boo? be groore boube fiil flonb / fcboon men *r mer stoaarber geUiicbr rracljre aan 'r gaan re bouben. (0p ben 6 mebe gesien bia^- <9m nu j^ier betopl ban te geeben / sa* gen 3e be Ztni anereerfiiy graben en 25- minutm in Aquarius , bie sp niet eerber bertoacbtenbe toarm/ ban op 16 graben 27 minuten/ eer 3p 3itb op be boobte ban 76 graben bertoonen 3oube. ^m lóft"» flo^f een ban bunne H^tanfcbap / na bat bp (ang ftrar]^ getegen bab. Berbof^ gen$ tot ben Sfteo jpebjuarp babbm 3e boo;gaan^ongefhtimig bieer/ en fbmtpb^ met bed fnembj berselt ; op beesen bag begon bet meer toatte bebaaren / en 3P sagen toen be S^on Suib $Suib-<$ofi opftomen / m Suib S^uib-lDefi onbergaan. J^tn 1 2 blaten seet sbiaft en uitgeteett/ bat bm in bim atbeib moebeIoo^maaft«,^,"/e"4ik te; bie^ betmaanbe bm Heemskerk , b^pl 'et bun Icben ban afbing/ bat totb ttn iebet 3Pn uitetfie htatbten biilben infj^nnen / om be fcbuit boo?t te fttijgen/ anber^ biaren 3e genoobsaaftt/ al^ S^utget^ banNo-^ vaZembiaaibaatbungtafttemaahen. oBinbelphbiebetommoetj^ebep^ penbe/ biagten 3e nocb 300 beel te bieeg / bat 3e / be !25oft tk met beit ^ boben om boog lag/ ombiietpen/ m bie begonnm te bettimmetm en op te boepen. '^^ Cetbipl 3P met beesen atbeib besig bjaten/ quam 'et een beebaarlplte Beet aan/ biaatom 3P 3icb naat be Xooti^ b^aben / om bem albaar met bun vnt^ tebetbiacbten ; beese Beet beel onbetfaagber ban ooit/ 30ube biet baa^ iemanb ban bun fi^olli bettafi bebben / maat boo| ge« baatmafüng gebiaat|i:boUbit/ fcboot bP ftbieipli 3pn toet af/ en nrof l)et ^let bbiat^ booi 't Ipf / biaat naa get nod) een fiuftbweg^ bieg ii^/ en einbelpft geboob toietb. ^m 30a*» betbatte men biebet met alleman bet bettimmetm ban be Boft/ en feilen of anbete i&cbeep$beboeftege« teeb te maaftm; mibletbipl 3P biebetom een en anbetmaal boo? Beeten besocbt toietben en onttufl / 3ulft^ 3e bunnm atbeib (laaftm moe* Aen. ^ ^en 3 ^unp 3itb bieet een boeinig in fttacbten betbaalt bebbenbe/ otbeibe men met aHm mogelpftm bipt aan be Boft / bie 3P naa 6 Dagen atbeib^ einbdpft boltooit ftteegm. ^en 44» gingen 3e met 1 1 IBannen biebet naat be j^tbuit om bie boo?t te fleepen / betmit^ b atbeibemen300bedmogclpft/6a^metbpIen / boubidenen Metbyien anbet geteebfebap om boo? 't %^ een bieg te baanen / biaat iang^ be en houwelen iftcbUiten té biatet blietben geb^U^t. Heemskerk met Willem Barentfz.,*'<'J* o**^*' bie toen eenigeii tpb bia^ sieft gebiecO/ obeckggenbe/ bat/ tetbiiil 'tnudevl^ala. begon opentoatet te bio^n / bet tpb boietbbe J^tbuit en Boft te b)a« gen ie wat» tec te b)eugm 7 om alsoo 7 oubet ^obt^ g^leibe / be teise ban Nova <<= bre«üea. src:; ' 21em- •^; ^ :*, ',■,♦"■ Men begeeft sich IC Scheep, en gaatt'ieil. Fafleeien veifcheidc Eilanden en Kaapen, lil ÈloeyendeOpkomft der Aloude, en Zembla naat 't l^abetland t* aantoaatben. ^\t$ fcbjetf Heemskerk mfO« lectopl Vmtt bctMaacinQ^-fcb}lften/ toaat ton ietKC Uaattufg een hebben soube/ bieboo|f)unalTeonbeiteehent)uietben/ Vofeni^inlioubbebnpben: boe men 3i(l) te (pbjagen Ijab/ Uianneet men ban ben anbeten afb\naa{« be ; al^ mebe met ioebanig een ftommer en ongemah 3P albaar obei> tDintert gabben en ben tpb afotbiast / om te sien of bun JbcW biebet blot 50U tdojben. Sin^gAw dab Willem Barentfz. te booten een b}ief« je gefcbieeben/ 't seibe tn een hcuitmaat gebaan / en in be fcfjooifieen opgehangen ; taiaac in een fto}t berbaal ban bunnentogt en boo}neemen naac China bia^ opgefielt / bae 3P albaac lo JUSaanben j^abben bui^ gebouben/ en biat 'et beti ontmoet b)a^ / om tn geballe iemanb boo)« taan albaac mogt {tomen aan te lanben / baat uit |mn biebetbaaten mogt betfiaan. ifolgenï; bit ^lefTuit/ (Teepte men ban beibe bel^aattuigen tk 3Dater/ neben^ nocb df ^leeben met beboeM^ tn Dtoopmanfcbappen. Uten ging 't i&cbeep en seilbe ben i43[unp / i^oy. niet sonbet bed behommet« niffen/ nabemaal 3e noeb al tdften^ in t g^ beset taafiten. ^eii boI« Snben bag fiebenben 3e boo^bp 't Vüfllnger Hoofdt en betdftten ben oek van Begeerte. J^ecbOlgni^ quamen>3e aan d* Oranje Eilanden; albiet aangelanb / dooftte men een buut en (Vnolt een fietd metfheeuUi« biatet / om te biinften. aiBebecom t' 3dl gegaan / bebonben 3e 3itb oni« ttent ben Yshoek , maat getaaftte ben i7 quamen 3e met bed at« Mti en toeien^ booi 't ^$ biebet in tuime See/ en 3dIbenten<®oflenbe Kaap NaOau. |^aa beel aangebjenbe atbeib en 't uitfiaan ban een Hom/ getaaftten 3e ben zyfl*» ten Sl^eflen ban be nemelbe itaap ; fiitc 3agen 3e lang^ ben Soom ban 't bafie ^{S een gtootemeenigteao^altu^» fen / al^ mebe beel 3i^ogden / ^laat ban 'et eenige gefcboten biietben. l^etbolgen^ tot ben ƒ ben Zwarten Hoek boo^ ."r.A,f- 0 i>'j-» Hedendaagiche Groenlandfche VifTchcry. 119 bOO?6p / 5ulft^ 3P ^ten ^tHUlO nocb *t Ammiraliteits Eiland Snoen/ eil imDe uoojöp seilden JS>m 2ifi*>> pafTorben 3e be Kaap Plantius e» Langenes. ^(^ embt" ren Oaatr^ omtrent de Kaap Kant getionien / ging *er renig IDoift naar lanb/ om eperen te soehen / toaar ban 3e een goebe parrp opbrebm / rn bede IDogelen met |)anben gteepen. 9^t i4^* bebonbtn 3c iit^^ op be tooate tMon 73 graben 1 o minuten, ^en ly^» roeiben 3e boo^ geü)o(ten i^Iang^belipal/ paffeerben be Kruishoek , en 3eUbentufrc|)en *t IDaf}e« lanb en *t CUanb boo;. ^en iSfte» lang^ 't lanb seflenbe / quamcii 3^ bOO} be Sc. Laurens Bay Of Schanshoek ; ()S»Ac>>« fcl[iente3Ten; maar 01300 3P3ie|)onberUng niet berflaanhonben/ enom'^'''''"^*'^. boo; fjun eenig mibbel booi be fctjeiirbuitt na te fpeuren / liet be IktW' . " per Oen in ben monb 3ien ; gier booi berffainben 3e bat 3P gonger fiabben / 3ulft^ men een roggenbjoob met eenige geroofite bogel^ gaf / txiaar tegen ben Uieberom een gefcgenh gegeeben Uiierb. fldeeber ban beese iSufTm Qefcfieiben / roeiben it ben jiAen naar een anber ^flanb/ bèar twet ftruiffen fionben/ maar bonbeii geen bolh. Ce lanb geflapt/ bonben 3e *et bp gebal Hepelblaberen/ bie ben geen ftleinen bienfi beeben/ om 3ic& ban be fcijeurbuift te genee3en / en ooft in 't nuttigen 30banig een Vaer* ding beeben / bat it eerlang Uieberom befc^uit ftonben eeten / bie men te booten niet butm fton. ^en 3 3agm 3e kua ovct U be booinoembe i«ufi/ en bigben 't toen lang^ be toal; omtrent j^o}< fteckea. bet S!on 3agen 3e nocf) een ^tfcb baartuig/ roepenbe totbefiuffenCan- denees, Candenoes; maar bee3e riepen \tteberom Pitzora, Pitzora: toaat boo} 3P berflonben bat 3e niet bp Candenoes , . maar bp Pitzora biaten; 3Dan ben ;<*«» tot ben i2> fuftftelben 3e geloelbig boo; trgentoinb / en fionben niet toeinig ftommer uit / bermit^ ben boo^raab bpna berteert bia^ / be{)a(ben bat 3e noch ban eenig befcfjimmelt b^oob boo?3ien tua* ren/ sulft^ 3P eitonber beeripft aansagen. ^Binbdpft 3agen 3e met bolle .a Seilen een ftufcl) l^aattuig op {jen af ftomen/ bie^ fpoebe men bun bp te • ' ftomen / en aan boo)b gelegt Ijebbenbe / ftoct)t men boat luifel) en eeiiige ' * ftoehen in bifcb-Uiater geftooftt/ bat alM ebenmaatig onber ten uitge« beelt biierb. ^en i ƒ<>«'> biebt lang^ be ]i^l seilnibe / sagen 3e lueber^ om 3i$ ftiifTclie i^aartuigen/ bp be selbengeftomen/ b?oegen3e|)oeber« re 3e nodj ban Kilduin Uiaren; toen berflonben 3e bat men.3id[) nocbbe» ooflen Candenoes bebonb/ en be Witte Zee te paffeeren Ijab / bie 3P memben al te bobeti te spn geraaftt. IBen bersag 3icb torn Uieber bnii eenigm leeftogt / ftopftte een pot bol boater/ en meel met fpeh en bo« nftig bermengt/ toaar ban 3e toen luflig fmulben / ra j^unne {)ongerige 4h paa» :oin m en Wit ie Zee '•ver. ffcttikca Kilduin , ea C«la; v«n waar ze eiu- deljrk van een Koop- vaüfdetwe- 'dci ia 't Va- derland ko> ACU. 1^0 Bloeyende Opkomft der Aloude, en raireerrn DSasgen \wbecom Voat laafbfn. ^^m iB^a iiaf^ben se eiiibdpli ben ^*ft.!kenVe Öoch üflu Candenocs, -ftahen be Witte ZceoUet / 3ulM 3e öeïuhWg iii 30 uiicen be Hapfe 9tu(l beceiftten. %\'tfitt aangelanb / Uersagen 3e 5i(U roatt Uetfcbe bifcb bie 30 Aoobten en baac mebe tunne l^oiiserige tnaa^ gen salfben/ ooft hoohten 3e toatecpap bte sp tnplaat^ Dan b;oob aten/ 3uirt^ 3e 3icf) nu Uiebec toecjaabigen ftonben. Si^ebetom t* 3efl oqiaan 3ijn 3e ben «hA*» bp be zeven Eilanden geftomen / en cenige Biffmec^ l^eübenbe ontmoet / toctflonben it bat *tt jdebctlanbfeïie «^béperi te Cola lagen. ^en zfft«« toeegen se Kilduin te i\ml aan toeQiet IMeinbe 3P ^an* lanbben ; j^iet \)erflonben 3e mebe bat 'ec j^eclanbfctje iftcbepen te Co- la Uiaren / biel jonben 3e met een baat toe gel^uutbe lUpianbet / it» maiib tian {luntdoth bettBaact^/ Me hennitftian gunnen komfl gaf; \uaac op roet ben Saplanbec een 95}ief ten befegeib te mg toierb gesonben. Cetlaiigontfingmsemet een^oIeenigenleeftogtinflofbfietWer/^n/ S5?anbe\upn/ »?oob/ a^leefcb/ «(peA/ iïalm en anbere behoefte be« fiaanbe/ bat l)en ten boogfien aangenaam )»a|. ^en laatflen ^ugu|« tul maaltten 3P 3ieb ten uecttelt naat Cola gereeb/ taiaar 3P ben \)oigen« ben bag aanquamen/ en sielj eenige bagen bettoetfebten / om gun ^e^ ben tommer en ongeraafi loebec taiat te betsettm. bjagten 3e met beMUging ban ben Bojaar , {juime Oaattuigen te ianb en in 't ütoopmani |)ui|/ laatenbe bie baat tet gebacl)teni|/ ban 30 een lange/ betteennooit beseilbe togt | l9ecmit| 3p met beese open ;&ct)uiten/ om« ttentAoompIen boo}2?ee/ tot aan Cola toe ge\3aaten Ijebbeit |)a bat 3P sitD ban aan *t bbo)b ban i&tt]ippet jan Comeiifz. begeetoen j^abben/ - , 3pn 3e ben iS iS^embet uit be illibiet tian Coiarseil gegaan/ en|'an« ';.». Detm baagl boo? Waardhuis gehomen ; toan Voaat sp ben 64^ tf^cto^» Jbet in ^ee fiaahen / en ben xg^^n in be Jll^l ten ^nfiet quamen. iCe |Baa|Ianbf[ui| te Sjmbe gefiapt / tei^ben 3e betbolgen| otiet ;i^elft naat ^mfléibam / tnaat 3p ben eetfirn i^bembet aanqua- men. i^m nu on| onbei^oelt txm ben boojtogt naat China Uiebet tebttbat« watTs%r«M ^ ƒ jjjq ^^ ^g,, ^^ Waigats beu |Bo|ïiobifïbe «fgesant/ E. Ysbrants waieauge- '<^^' ^" 3pne tflri|befcl[)}|ibing ban Moskou naat China , 't atletlilaatfi ichtcevea gef£{)?eeUen ; ijp segt: „ ot»c 7 !9aaien Ijebben be 93urger|t)an Jenefes- „ koy een i^cgip tet -B^albifcljbangfl uit^etufl/ maat nooit ii *t taieet^ r, om gehomen / m betmoebdfh boo| 't ^| betgaan. ^ocb ban be „ i&tab Fugania, bie toat laaittt of beneben be llibiet Jenifea legt/ gaan „ nocI)tan| ^jaatlphl eenige Euiben op be )l^lbifd[)bangfl uit / maat „ neemen (jun tpb toaat al| be 3IMnb uit |)et Ianb Uiapt / Uiaat booj n öet H^ S^eetuaatt in b^pft / luanneet 3e ban |)unne bangfl geluft^g ^, bolboeten. Ideeje tttiiet JenifeaVialt uit |)et gebergte bet CaimnkkeQ ^ in be Cartatifiel^ Slee. ^n lupbetl liet benefit toan 't Waigats m lum be ^fjim vlf gegeeben/ bie boo» bc jcUk betfcfieibemaalen tot em De iieeft. ^7Si. •".■. Hedendftagfche Groenfamdfche VilTchery. izi bc MV)ieK Oby 3ijn öoo} gdMarcti/ ^ al.tf ijolgr : ,, W9 gaan seggen 3( met onse S)aaftiHgm naar *c Waigats om fioobm ni ïeattufren et Uaiigeii / en aRiaar nitt^ optioenDe / \iaarm toe be ^fttraat ban *t Waigats in/ inaat neemen een Zanbtoinb toaat/ U)aarinre5e|)et||^ eeeuiaait b|pft; be SIMnD Vnebec idt See ftomeHbe/ soeftèn toe ecnl^a* ten of ünt^am/ taant inbten toe bie niet betdften ftonben/ sou^enon* 3e l^aartuigen boo} 't aanbiingenbe J?# aan flulilie» Uiojben geftnelt A Die^ moeren toe ban toeec een uittanbige ÜMnb bectoacijten / om al« bu^ onse rei# te Verbolgen. ^it Waigatsi^mebe uitboecigis>fe booi topïen ben l^tn Sftmgermeefler ne Hm NicoiaasWitrenbefc|>;eeben/ tiebbenbebeesetti^er/ban 3eerbeeleiibieal« witfcnsge. baat getoeefl spn/ naauiieuitgc onbetricbttng oehomen / gdplt ban ooii ll'^de w°i. in een Siaart *t Waigats nebrn^ be S^eeliuflen / tot aan oe tiWAtt Oby s», iog«. toe / gantfcb onbecöeererlijft booi bien selben l^eet i^ aang6toee3en.>i*a« jOoeb segtgemelbe Heer.Ides, batbej&tberifctK üiiffen / boo) f o 3aa< ten bunne 4>iberifc|}e31Daacen g^oontoatai \^ boo| *t Waigats te bO(« ten/ bat ben febect toegen^ be fluiftetpbetbobeniitf/ toeUtebetboeringmi . obec (anb geft^ieben moet / om 3e op be iColpiiaatfen betet te Aonnen ^^J'So'^^ toaatneemen. >>«)£ de 3ien/ en booit^ bc gebeete Stuit lanó^/ tot aa» be Yskaap, in 't aufïicb v^iMfilêvu- Zwetenoes genoemt / of anbcc^ Heilige Kaap , 3ic5 in^gdph^ Ueel ^iy ua, ben en tl^alntfüm ontijouben ; en bat bet Waigats ban > 694. tot 16^7. t' eenemaal bebiooren i^ geUeeben / bat toaadph toen een fletijte H^ig» fcbecp tfgtft gemaalit. ^1^ 3t>n 'et bau be getuigentfVim eenpaacig boo; / bat men benoo^ben '* t* '!;i ■'I 111 .-■!« 9UI*' I<1 I- ir' *K *T »' Uh- l.,-..M!. Bloeyende Opkomft der Aloude, en s; 'e Schepen wederom uit te tenden • om t'ondenoeken de PafTagiën hy Noor- ien natr China en Cathay ; welke Schepen nu eerttdaa^s zullen gereed zyn , om in Zee te loopen. Én vermits het onzeeker ii , of Ichoon de zelve palTa* gic werd ontdekt , dat het dienftelyk zoude zyn , met de voorfz. Schepen den relven wes wederom te keeren , zulks dat zy genoodzaakt zouden zyn te pas- üeeren de Cabo de Bonne El^erance , of de Engte va» Magellanes , en over iidks gedwongen geraden te worden , 't ly om ververffching van Water, Vic- talie of anderzins aan te doen eenige Landen in Ooft Indien , 't welk hun by de Schepen van d' Ooft-Indifd -Compagnie aldaar wezende, zoude mogen worden belet. F.n mitsdien verzocht hebben , dat om zoude gelieven hun te verlcenen , AAc van dat de voornoemde Schepen onverhindert dé voorfz. Pa:,ragie zullen mo- gen doen , en de voorfz. Landen firequenteeren , op dat zulk een goed aange« nomen werk in geender maniere werde verachtert. ZOO IS 'T, datwy'tgeene des voorfz. is aangemerkt, bevindendt 't verzoek van de voorfchreeve Bewint- hebbcren , in reden , billykheit en equiteit gefundeert ; geaccordect en gecon- fenteert hebben , accordeeren en confenteeren mits deezen, of het gevieldatde voorfchreeve Schepen, die by de voorfchreeve Buwinthebberen uitgezonden zul» len worden , om de Palhigie by Noorden naar China en Cathay t' onderzoe- ken , de zelve Pr.ifagie ontdekkende , niet dienftelyk en zouden vinden , met haare Scheepen den zelfden weg wederom te keeren , maar genoodzaakt zouden zyn te pafTceren de Cabo de Bonne Efperance , of de engte van Magellanes, en mitsdien gedwongen zouden wordtn , 't zy om ververndiing van Water , Viéhilie , of anderzins , aan te doen eenige Landen in Ooft-Inmën , datzy 't lelve vry , vrank , onbelet en onverhindert zullen mogen doen , en de voor* fchrecve Landen frequenteren. Ordonneeren , laften en beveelen , over zulki den Gouverneur en Admiraal Generaal, en voorts alle andere particuliere Gou* vemeurs van Steden , Forten en Plaatfen in Ooft-Indiën , Vice Admiraals , Kapiteinen te Lande en Schepen , Officieren en Soldaten , en voorts alle ande- ren die dit aangaan zal , 't geen des voorfchreeven is , alzoo toe te ftaan en te (^doogen , zonder de voorfchreeve Schepen en 't Volk daar op zyndc , daar in te doen eenige verhindering ofempefchement , maar ter contrarie alle be- hulp . afliftentie en faveur , zoo van verwilTeling , bevordering van h.iare Rei- ze , als anderzins , want wy 't zelve voor den dienfl van den Lande alzoo heb- ben bevonden te behooren ; Gegeeven onder onzen Cachette , Paraphure en Signature van onzen Griffier, in 'iGravenhage den i April 1615. ^at beeje onöetneeming fn|gdpfttf Vian geen to|ucl)t ii getoeeft/ bruAt ttit be getiolgen / UrrmitjT toe nocQ toe / niet ban alleen be mogdplte fcibpnbaaclieit oiijt ban beesen booitoQt nagelaten i^/ luaar ban fiet «tf al^ 't eenigf}e|)inbe(/ ben y ELFDE HOOFDTSTUK. Ruime uitseftrektheit van *c Gewed der WalvifTchen onder- zocht , die zich tot in de Tartarifche Zee uitbreid > welker doortogt wegens *t Ys voor de Schepen gedoten blyft. Vcr- fcheide waarneemingert over de bezetting der Scheepen door *t Ys. Zoom van t Ys hoedanig gellrekt. Doortogt der WalvKTchen naar de Tartarifche Zee in overweeging geno- men. Des Schryvers gedachten over 't opvangen der Wal- viflchen, welker bekommering hy als noodeloos betracht. *t Walvifch- Gewed door voorbeelden bepaalt. Ruimine der Walviflchen wegens 't befloten Ys , en hoe verre zien dit uitlbekt. De Zee gemaatigder in koude Jan 't Land , dat dei Winters de Walviflchen weeten waar te neemen. Be- üendige geduurzaamheit voor de Viflchery aangeweezen. It N Kibemaal ban uit 500 brele bpQeöiajite getuigetiiffm bIpAt/ (Mt'rr nemimc 3onbrt Ijinbec \)an ïanb / naar be iCattarifc{)e Zte em boo|gan0uii«>ftiekt- f^tc Uinben / 300 bipbni be paalm ban b'€Hanbrc()e 3I9aIbtfct) fn be ^'l''";;!'''' Sdf be uitgefirehtt)eib / al^tf 3e ceeb^ boo) on^ tuaren geflelt. ^n Mttmit^ oadcnocfac 1 altoo^ t)et f jS / *t etnigfie beletsel i^ getoecfl / toaat boo? be i&cDepni gediiibert \uterben beesen boojrogr te boltrehhen/ 300 3unen lue mebeon« bec3oefien of bit ooft eenig beletsel aan be lDaIbi(Td)en geeben ftan. Snbien get S^ geflooten en baff bleef / 30U beese luifel) f)eer ban f» er Ujicft 'ck *^ llMntrt^ ittx Orrft / tn V)frlt|i&^ norh in be maanb Ifinp rot üp ima 9urp ree/ Vuannrrr 'roolifomtiibtf in7lu« n' 1^ al Uierc begint re b)ie3en; en alljoewel 'r in birn hoireii tpb yett boopt / m^ ectlans Ijet ^i lien 'r bmb Iq^ grojoéni / bjifttQ luojben Atieb/ nodjtaii^ fmelt ijet niet r* eeneivajil/ maat *r bfpft ben ganrficüen Zowtt boo^t/ oint$ en iKttuaarr^b^iftig in Zee b^puen. ^u^ nu Ulnben be fDtffcIjenUieleen genoegBaainen boojgang / tecUipCt eistee booi öe ^cljepen aliecvuegen gefTooten bipft. 9É)at be #inret in bit jfhiojüer HDaerelb-IDeel bu|f lange aan^oub/ en ooh toebfroni a(^ gesegti^ / 300 U?oeg begint/ honnenUirboo^^eigenon* becttiiibing. gemigen. JiDeenigniaal 3pn Uie in bc maanb jfllap en in 't ma Uan 3unp in *t SDefip^ geVueefl/ en boo) een opttoinnibc90}flbe« U^ren/ 3ulii^ bat \ue tot bp be IDalUiffcbni / bie toen tamelpd )ttti omtrent on^ xuaren/ oUet 't |?^ honben loopen. ^eese BifTc|)enbuuUi< ben Ounne tmiinen boo) 't ionge fji^ l^een / om tuti abem te fcfjirppen; tajp liepen naar be selue en ouer l)nnnen rug t)een/ ftonbrn ben ooft loei fcbieten en lenffen / maar \upV11ilbe11ber3e uiaarbige ^tjepfelgr 3onbet nut uiet quetfien/ Uermit^ taeöeselbetoci) niet magtig honben too^bm/ nabemaal toe 300 toctre al^ Uie ban be ^teng uitsien tionben / Vuegen^ *t )Quge S^j aeen floepen viUften te gebfuJien om eenoafleengeficioo» te Idiftb r ac|terboIgeii. ^t utd boo? / ben Z2fl«nf i^ap 1 70 • . 4»o% ii 't gebeurt op ben i<«e Sjuiui 1 69S , bat \üt in 't SBeflp^ / IMfr^ ojj^ 3P öebbenbe/ |)ct ï(pcli300 gart tebjoo; / Dat bet be3b)aarlph hon ge* (Üieeben Vcojben: ^eese en bietgclplie haiibe/ 3pn \Dt berfcbeibe maaien ih *t 9^ gebiaaKtuojben / Uiaar uit blpht Dat 'er be SlSuiterniet aHeen lang annhoub/ maar ooit btoegDegint; biantin't^aar > 696. ben z^hc» ^uguflu|f/ quam b^t H^ 3obanig met beaiDedcfpHe 3l^inb opSpitsber- 8 en tegen be 3DaI aan setten / bat 'et fommige ^cbepen in be Noord- laay, anDeren in be Zuid- , en Ujpin be Oecnfchc-Baayboo^besetbiicr* ben; bu^ leset 3Pnbe / bjoo^'t brn bolgcnbennacljt 300 ftcrh / Dat ai Ibet biater tuffcben be j&cbotfen Ugt liep. jjlQaar tK$ anberen baag$ bt tuiob ^^ofhliiti geloopen en uit betHanb fionienbe/ toierb tjet H^ \ou ber ban De Wal geb?eeben / en bip neuen^ b'anbete ^ci^epen Uvberoiit fcbielijb gereb/ bat geen Iileine bjeugbe baorbe. ^n ben ^aare 1699^ quamen bie ben tbiecben H^ap op be b?ecre ban 76 graaben iu 't gt» bjoone <3?oenlanb^ idaatUiater/ tegen^ bet logt g^ met b;ie3enbb)eet/ en ben 1 ai"* Daar aan bolgenbe op 7 f gr:46m. en sagen Spitsbergen uit alle biaarfcbpnlpbeenhenbaateteeftenenbanlaaterbebinDing / nocbronDom met 1^^ be3et / juUdS bie toen Doo} 't Driftig e» 3eer Digt g^/ f^tt .'> hen ujajt/ lurg Ojeef/ stilten u» lang^ im Mt Coom / (fnige mpiniJ,;if^f,'lVl'< iKm m Uiect/ m tonbm be sdtie/ bat yax «arnnoMpfi toajl/ stcl^ bpw>5en; 't fctjren on# toe/ al^ af Jan Mayen Eiland, SpitsberKcti , *t Bceren-Ei- land, Nova Zembia eii lMH)|t^ be «bMlt nilmtf onbfc en om be 9oo( f ememaal tn 't V^$ besct lag/ ente felle iioube enfhceiigeV)0|flbew|lig« bm on^ 3ulh^ t U^jT ben if en a6Anlpfi/ bat be selbe Ibiftb ban betvoaact^ toebet toesahlten sal. verrcheij* Uden soube on^ nu mogen b^aagen/ of be gemelbe boojtogt betBijT» viaagcn f(|)en/ met Ijet geboelen en be getuigenis ttanfoo beele ^ffm / €nge{« »''»<<«> ^ ftn; Wen «i i^ollanbet^ oteteen homt; of bge b^ingt / booj be i^ivXj? JbiffcDmnaatbe4la<:ratifc|)c2^open'3pnbe / 1^ afsamen bet selbe in oveiwce- t»el gebeurïpli of natuutlpli soubc va \ en of V onbetbonbeHe en ge« mi u<- melbe fletbe 9o;^ bit a^aitfim bec "Sttffid^n niet IMnbeten en belettm'*"''* 30uf • ....',.■ -..".•; 9etmitj| beese biaagm alliiet / en ocSi in t betboig suRdi tet saaft bienen / sullm bie betbalben op iebet in 't bpsonbet anttoo^ben. Heeb^ bebben )m be getnigeniffen ban ^ngdfm/ jpt^nfen/ l^lanbet^enselfi^ van be 0uffint bpgebjagt / allem §un bsetlt maalienbr/ om t^onbe^op^ Ren of 'et boo» !t JNoiben een boojtwatt naar Ghiaa t* ontbeülftlif toa^/ tooat bp i^ gèbletlien / bat 'et geen öinbet baii> omig lanb^Hrbm lueg tbiecb iW't .■«lil :<\\ UI i > f. word, Uai echtci óea Walvii fchen niet hiiidttcn iitf Dloeyende Opkomft der Aloude, en Vutetb 0c\)Oiiben/ma0C Da( intcgcnDie l bet trallm toan fHroomm/beberAiite' » I . .n^iiiB ^^n UiACec/ opcne litc()t eiis: nete»^ mot ötecgelphe teduiirn/ 5e •ndVt bf'r^narfcbpnUjhtKic toan Dien bettenigOcn; IflnOcrrn Oe sdue rctmi(Mar|)dt dan'iyi «e tcii algemecii belet / UinOen niet oan *t fffT / en naa opcutming Vian vo..d ' Hedendaagfche Groenlandicire Viflchery. 1 1^ fcdterl^ bit t'eenemaal natuurlijk/ bat b'rme oojtsort b|p^mbeb*aiibe< te oo}t allr^ m^c bedt / m boo} 300 bert l^tt ganrfcbe jjurrr sort ban g}onb (11 biater tö / en bujJ t'eemmaal mrt b'rlottifcbap bet Jl^eerblfcli ovirrrtnlionienbe / 300 blijft ban bc btfTcIjeqi / alljoeUKl op b'eene plaats luat mm ban op b*anbett/ «btet obctbet gantfcbe IRRt alaemeen. f nbien men albiec mebe Voilbe boo}\j)enben / 'bat Ijet be natuinrlDiie eigetv fTbap ban be plaat^ niet ijS/ bie be bifcf) aan be selbe bctoinb/ maar ben noobsaahlDhen omtreit bie baat in be selbe beflooten boub/ en bat bit met be «EHanbfrbe ïDalbifcb geen obereenhomfl ijebbmhan/ aljf leg« genbe in geenen omtreit beflooten. Hier op sullen uie seggen; bat Vue niet ttnpffelen/ tnbieti men ben ^}?h tufTcben b^t ll^pher en *t l^aarle* mcr-meethontoegneemen/ en edjter be Uieberspb^ v»ateren honben ban een gefcbeiben blpben / of b^t joute toatet en be b^alil» g;onb ban 't lDp< > fier-mrer/ 30ubenbee3ebifcbgenoeg3aamaI^een9^phberflreIiften. SSim mogt bit nu ontHennen: bocb een aanpaalenb 3oet meer/ enbebereeni« 8 ing ban bien/ bp albim bet een Climaat toaar / tlopffelen Voe niet of eesebifcbsou/ eenberip toateren g^onb'binbenbe / baare paaien ober sUiemmen / 3icb onber elAanber bermengen en gemeenfcbap maahen. ^Mgelbh^ tuipffelen toe mebe niet/ inbien *et onber beSuibpooI/ inj{< ixtsciiry- geWsoobeel gjonb en Uiater i^/ al^ onbet be ^o|tpooI/ mit^ »nr»dft"^M Climaat spnbe/ of 't f ^/ 'tgionbgebia^/ tn 't aajl sal 'et eben een^nmdc 3pn; betbalben i^ 'et mebe niet aan t< tbopffelen / bat 'et S!uibet 9^ai' zuidpool biffcben 3pn/ bermit^ be selbe natuur eti gedeltbeit met bet 3elfbe boeb^ w'i!inrh» 3el bet3elb/ toaarfebpnibfi bet selfbe foo}t ban fcbepselm boojtbjeugt/gevomi» tt tooien: SDalbiffcben/ fSobben/ 3ltoIrufrenen3:^nimertfbel^iOotiifn «orden; melbcnon^/ bat'etin be ZvAti-itt opbe boogte ban ss 4Bmtn 3cer V'cel actoo1?é aotolbtffcben gesien 3Pn/ bocb 't sullen mogetijlt naar be gefhitbeit ban „»amde ' *t ^Ekbjefi / niet ban Sinbiffcben of Dobithaper^ 31>n gebieefl ; tt^tvc 3Pn Noünka- «tgetoiffeboojteehen^/ bat 'er bolgentf beese rebeneering/ 2uibelijlicrP"^'i3e^ naatbe Suibpool/ mebe eigentlbAeSDafüifTdjen sullen gebonbenVuojbeo.^ Sjnbien men ban be beibe poolen al.tf ban een ebenmaatig Climaat spn- St/ met elftanber bereenigen Ihon/ 30U b'^ilanbfcbe SDaluifcl) 3icb mebe buitm 3Pne paaien btgeeben/ en sicb met be Suiber ïDalbifcb bermen:^ gen of gemeen maalun: maar nabemaal bit een onmooglbhe saah i^/ - soobibftban b'^Cilanbfcbe IDifcb/ bolgeu^ reeb^ gegeebcne reben/ aan ' ' ' be jdöo}tpool berbonben / ai^ of be selbe boo; een bepaalben omtreit in^ geffooten toa^. 9^anneet men in bit gebal een^ acbt op be Sloaluloen '< wawifch en anbere2!omerl&ogel^ geeft; beesensoehenbolgen^ bun natuurlijke ei=*o**becid7n genfcbap een S^om-^ereVoefl / en bun ^omer-aa?^ / i^ biiegje^ / \uomi)eji bepaau. ens: in^gelijl^^ sullen be ït^aatjen/ beet uan bloeb spnDe/ ueel lieber een Itoub en IDinter-43eU)efi beminnen / en fieeb^ bun SDinter aa^ nafpeuren. <@ni nu be Hepger^ en 4^jebaar^ of meer anbere bogden/ al| mebe bifTcben en bieren niet bp te brengen/ sullen toe alteen in bit getial/ be lilotgansen en meet biergelijfte toaterbogel^ aanmerhen / bie sicb beel om« Cl trent I VI i I ir;, \- M I K i. llof .Uiiit; de W iilv»lUi)f n luuuci) tuoe* tj8 Blocycndc Opkomft «Ier Aloude, en treilt )Pi»inarn en UDiriiiiomuAACti iii 't IDicr oiithoiiörii ) nlcttrarn^ ftaaiibc De )m>r AltiAni; oeVurlttia uirt vortjiï en iirtteii Uioitirii lutuulut : i>l,ö CitMi iieeiwrii .k luel eeiiia.Mn^ DeuuiU/ niaarVieilaateiKrljtrcbeaaiit' fflK imititUteU iiirt; tire5eii .hui iui iiiQeeiionitrrhürjlootrii/ br jDoon- .Uï/ '.?iiltie);\W eii nicei; aiitirre vuturreii (laan tVnieiiiaaUiooclniii open/ rrDteiUevDtiulienOeiuuiiutiiilU'aeneiutlieittot ti(e5c plaats y rnitodanlü oan tie .vlUr/ al,nberen ditiieibe te .v\nien; dujS uuViuvö eiteneen^ de «tfil)iidtV)ielK)aK)ifrl)/aljfl)iec uoo; ucnoe0 oebleclieii ifii met dee^en diiddeleii Uaiid/ aan 3inie leedp üepoal* de plaatpl/ Vuel luïDt en Oerli aedonden. \X)\^ 3pn alt)ier UoojdacOteluU / of 't luifTebien te pai£ moat lioinen/ een lueiuii) tri: ^iden oiiji befteli afaeVueeUen; «t?n Vup 5iiüen dan aidiijl op'ttlveedelDiaamUd/ aflvjeeUende/ OniteiienBeoQcn: oenoinrn datdee* 5e IDieeliQ^Telj^y oeIi|itdeiZ)invi)eii in 'taenielde JilOeer/ 5odania d|i UDie* cinain atiii een KcUeee w\mt^ nut roercü en netten luieideii aeuangen rn Ueriaa0t/ Uu\«: 't .we \\<\)t te Ueeiuoedén/ dar 3e eelitec iiaa eenige Vier* jpQ03tna Vian tiid (Uenuitjli deeje aanttciir iHandtUetii (kii luumieitiii d* urn 10) die^Uk'Qenalleiiii^Auetieraulunftamenopfetiteten / eiuicliouerde getteetc Uaudftnrefi Verfi)(etf)cii. ^it nu lionimi Vve alji: notiiuriiilt jiiii* e/ met clieii xoo \m\ oiond Viaii cedfneti/ Uaii dr «iïilandfciKlIdRlwfe^ denl^en/ Uermitjii liet oiijt niet alteen imtuurloh/ inaa(ooitoedfurli)ittoe« felntut/ lUiint lue met 3eee goede opmcrhing/ 't otmddc Af3ahlirit dcc |CtalUiffe))en/ in ürucnitmu 3elf Uevfcbeide inaAlen btübeii onderttoiidrn. ^ulliji; óier te tooiien / juHeii \we flpaaren / U(tmit<( Ott / in 't deaiuvooo^dm \)an 't derde Biaaulid / 0euoe0 jal te ptijjf Komen. Ii;)et derde lid dct3erV).:aaaueOelfdr dan/ of deoemeidefieriietoQjfl/ de gefielde ttoa^itogt dooj 't J)oo.]den/ niet 300 uui aan dr toif^ïtien aljl aan dr fel)e))ieu hinder en belet geeUeii 3011/ en bpoeUolar dee3en toeuiort ent af3aiuien Xvu*errn. Il^ier ouec 3ullen Vue dre3e on3e gedacliten uiten/ im< mentliUi : dat bit altoo^T de^Ü )l>inter]d Vuel piaatji; lieeft/ UMiinerr de .)!)aQ|tpoQl rn den otutreli derselUrtotop iftOjadiiït'eenetnaai drUrlrf}/ Mlllvo dat }m\ Maycn Ëylaiul , Spitslvrgcn, 'c Bccrcn Eiland, Nova /cmtiia en uoo^tiS de geMe ruimte onder en om de l^ool/ gtlÉi^am alö in een enitele pjthojfl bcjloten leggen/ geluttUw iiaa tjardr tPtntec^ 5(if otideruoiiben Uebben; en oii^tf oogenfcluinlijh bleeh/ dataljj dan mr* öe be UKMUliTcben / de gemelde pool in ben omtrrh uan is ndf / Uunnen adrm in dr liieljt m bourn Water fetieiütieu moeten: fe(}Oon 3e nu erDtermetl)unti|uinetidoo? 't iongr |itf Uau x of 3 etmaal/ daar reeiJLó miige mnifct)m M) ellianbfr ü^ looprii tionnen/ Vueeten te Gooren ' 300 Ualt lien dit aan 't |»jt/ dat gebmireiidr den luuiter gfilooteii i^^ geUieifl/ ondoenii)ta/ uiant (Kt aN daar HcdenJangfchc Gioenlundfche Viflchèiy. ti9 tianc tl fitw foiDtpbj» lo noctrit m li|irfl / na bat Oe IDiittet ïioub i^tf ; \u.i«)cuirD.uuiolgt/ Datlvc^ni/ t)ieiin(ic5(Cjr-3iitirbelu|irnteemen/ Unn Mc flf f neii / öif wmt br tCattarlfc Of -jubc luphfii / booj ben liof h önn Zcm« biA cii 't omKaofube Qcflociteii |i^ / uoo! ren tin/ niorrrn uolaeniS uoo^getuenbrre" bmen/ be ipooImrDe 5öoUen:tonri\nirtrn/ lirtmitjïbeïS^eeinjraelijIts^soo urrre roclirïefl/ rn bp linrbe TDintrrjS ror;^ €irAben/ enlang$ibel6tufleu lian 0«d-(irt)cniaiul tot op 70/ en iwcl ofÏKeUotami Yihnd, totopóS «tTTAbrn booi *t pjf getTootmlvoib. ^'n^öocHJHji^ itf niebr tt benltm bat \i\m^ be luiftrn vmn '/cmbhi gefc()irb/' rn mogrlöfi Uiel grljceltotaanbe Witte-Zcc, tWiint be ,|f)00,2tl)0fh \),\n 'Zcmbla, bc Hoek dor liegccrtcöe* noemt/ legt op 7^ «H^iabrn/ en br!S^uit(joehof be Hoek vsin 't Wuigat op 70 «iTkrnben. iDu id 't niet nllem luanrfctnntlpït / maat nit alle omflanbtgïjrben ittt hiaat/ bat tjet albaai* lang^tf het tanb/ 5nibelljlier 3al biclitunesen/ om bat *(r / 3tifi3i in brn Zomet / be booiUaart boo? 't {t^ Vuojt belet ; bnjü ijf niebf / altf web^ gesfgt ttf/ (n ben javc 1 f 9 f wn fcijlp lioo} Nova Zem- ^iS^^'Hf"* biu op 76 «araaben beti^ooren/ Ivaat lian t)f t DoIU beeft motten oUerluin^ noten yi teren, «©ngetttipffelt 3nMen 'cc \vt\ bcfdfjjptiingm 3|in/ boe ucrrc iaat^ fomtyd» uu- \\M bp liarbc lIMntetöbrVnifim V)an Zcmbineii tooojt^ b'aangccnsenbe ^''^'* iDo^tifhouifiljcltuflen iicu?ie3en/ boef) 311 3pn on^ nooit tiooigeNomen ; ntaac bit të bp onbecliinbing hiaat/ bat bet eUen 300 uecl lang^ bcr3c SinDen/ al|l langtf bc lNnt)en tan Oud-Grocniand, ued lliiibrlijhct 3al bicljt Mikatn/ alB in be mime 2'cc omtrent Spitsbergen , en centgc<ïI5ra« . ben bcoofttn en beXweften be 3eltof. ïfie reben ölec ^an itf / om bat Kjet KulIcTdc lanb/ gtlljh bet 'jlljomerji^gemcenltjumeer ujarnttrtjan3tcljaci*ft/ baarffii»ciintcr|f buiten gemeen honb; laat ijet nu in 't felfï Ijan ben ^K^intet / met beese Vuinb eenige bagen en nacljten naa ben anbcren telhrnj^ een gangp^ to?ie3cn / 300 bjaa aijS be )lE>cfleIüUc of l^oorb 3Defle IDinbcn / biebpon^eeMoinben3nn/ entg3intf beginnen boo? teVvaai^en/ 't3ai aanfhinb^ 3elfi^ in 't flrengifl \)an ben HDinter beginnen te booten; en bie 3cltie Scelulnb / bte on^ bcjH 3Dintcro^ beit boop aanbrengt / 3al bcjf ITomer jf ^ lieel hoel toaaijen. mt taerflreht ban ten beVop^tf / bat be i?ee in bit geDal ^^t'S" f«" \)eel gemaatigber al^ 't Hanb itf / geli)h b'onbetuinbing ail)ier/ en inp"- ko^kdm gelijft^ baar / genoeg3aam leert / beualben bat be %anb-en SecVuinbni al' 't ^and. tiicten baat niet een en Dcsellie Vuinbcn 3nn/ cctiter i^ 't met Uanb en 2ce in bit getaaf bet 3clföe. 5E>fe3ebln:\)a"ojgcmribeafgefcbcibeUitTf0cn / waardoor toojbcn bejï3©lnteriö booj b'aangemerhte boPenmaatige lanbftoubc en'^"=^^ ''*"*- « z ©oifl/ '• ^v] fohen des winteit Viin dcKuflcii Zeewaaits gedieeven wotdcn ; InziahgC' diuirende i^o. BioeycndeOpkomft der Aloude, en 3S>o|fi/ ttkt alleen uit aUe be ^agen ban Zcmbh , booi fief triclit lo?ir<- yn uitQeb^eetien/ maac ooH lang^ De itVot ütufl/ en de daac aantool* genbe fiuffcbe l^ufi/ 300 toence EuibUiaact^jienootsaahtteUiphen/ al|^ H lanai^ De yVot Stufieti Dicbc t)}i(fi; engelüHljet D'onmaatige IanDtou« De De^ ïDintet^ niet toe laat/ Dat 'cc eenioe opening iang^ De ütuflof in renige 23>aaii Itan blpUen/ 300 Iaat ooit d'p^HouDe alDaac niet toe/ Dat 'et eenioe opening/ j|teo?DU)aart^ naat of onDet Dt l^ool in 't p^3aIo\ie« tig 3pn/ en Die^ïialUen vuojDeu alle Dce3e Uilfcijen/ Die 3oDani0 IjtetUan: naruuc 3pn / uan Daat toetDieetim. 3Bp 3nIIen nu all^ict Uoo^af toan 't S^uiDpj^ fpjeehen/ of Hetoet \}tt ®0fip^ Dat Deooflen Spitsbergen of tufTtlltn Spitsbergen en Nova Zcm- bia legt; Del^ifclb uit Ditp^ en liit alle De^scifi^ 23at3en tm^ geDjeetien 3pnDe/ maaht Dan te famen een gtoote ineenigte uit. ^eese nit boor ecti tpD b(tD;eebene 3&ifc|)/ biat Doet yi U)ii 3e i)ietom Daac((3eluefien: üaDetlanD Vuel betlaaten/ en anDcte lanDen engtonDenop3oelten/ al^Dp bOOJÖcelD Moscovten , Lapland , Noorwegen en3: i 4E(een3in^ ; maat dicntyd'aaD 3^ tilpft oiH tiooj gegeebeiie teDcnen/ aan Den 300111 ban 't p^/- enal^op den Zoom {it gten3en 3iclj ontbouDen/ booptnbe eetlang bieDet in 't |)att:bantiun> |[ood'J^,,f*'\)aDetlanD in te Dringen/ Uiant ^unne natuutli^fte eigenfcbap/ al^ mede zyntonf tfiiti a9$/ UetUnD {)en aan Dit houDe j^o;Det^U)efien||unbaDetIand / houden, en doet Ijen om de J^ool en Dit p^ 30danig omsUietben/ al^ of 3e in een omtceii om De 3clbe d^flooten Uiaten. <0oft ftonnenlue luelmetïien / nademaul 3e in 't naa-iaat bettct al^ in 't booijaat 3pn/ Dat 3r dan al« biet bonget moeten [uden / gdijlt met de teden obeteendomt t biant ftljoon Ijun aa^ de^ #intet^ niet fietft/ maat obetdipft/ 300 mifi bet eebtetin.den3l^intetdeboo|tteeIingte meet/ al^ bet be? Somet^diucbt» daat i^ ; en 't etgfie boo^ ben i^/ dat 3c niet alleen uit de 35aben/ maat ooIiDoo^'tp^tebetteduitenDegtonDeninSeeUiotDen lud^eeben/ altoaac bun aa^ toaatftbpnlphniet Ueel gebonDen b)0)t^; of3e 3iëb nnin Dit 39intet'* 3ai3oen al^ dan Uiat fodet moet bebelpen / ecbtet dijift 3e bictop de gten3en/ . in hoope eetlang bsedet de bette gtonden en 35aben te 3uUen genieten. § ^ebipl nu teed^ eenig3in$ gedleeten i^ / en in gebolge nocb Iftlaacdet blijUen 3al / dat de Htuflen .ban Zembia en Oud-Groenland ^ Omtrent her^o^sen^ <^^en ttc 3ul(en ditbt b;ie3en / en in 't p^S deflooten bio;^ zuideind den/ al^ bet Euideinde ban. Spitsbergen ; betmit^ bet biet b»gm^ 3pne Taaspitsoei gconden/ gtoote en diepe 25aben 3eetaa^cpltigl/ 3003ala{bietind6naa«' Iic"hd°"wa1.fpöecu groote meenigte ©ifcb bp eenftomen/ en 3icb 3eet lang honnen «iflchen we. OHtboudtu; dat b)e doot de teden en ondetbinding notb biat ftlaacdet eens huuaaijuiien aautoouen / 't \ue\H in de H^eflp^-SDifTcbetp betet te pa^ Itomen 3al. noch'hnyê ^iet bebben Uie niet alleen een enge affnpbing op ben boeliban Zem- onthouden, bia aaugebieescn / maat ooft een 3eet bittUt tufcbenmuut op beej-3pbe V Iang^bet3elbet Htuflen / en ban gelpften lang^ be Dtufien 0|i be Cacta« tifcbe 3Pbe. iCuffcben bee3e nu boo? een tpb ban elftanbet afge3onbetbe Bifftbe»/ bjaat booi bet afsaltlien bet selbe 300 lange bio^b belet/ 3iet men K oinzw«|w '*a Hedendaaglche Groenland(chc VilTchciy. t^r tnen ooTt buac n^en^/ üeese ocoote meeniQteuitaei^reebm en fang^ be iiufini oms^ectoeitde 9Wcl)m aan De soom toanbic p^ leggen / Uiu seggen !>< ^ ., , met opmeching / Wt p^ / om bat toe öet taatfle oUetficïjot toan 'tttoéebe 'Sen 3^;aagIibtotUenbeUolboen/ nu eecfi ban bitgemelbe ^uib of ^^oftp^naasc {janbeien sulUit l^iec nu 3U)erft beesc albup tierbjeetoe luifel) tufrchenfB(«>n* üpitsbcrgeti en Zenibia \m^ bit p^ en in |)et seltoe/ 300 berte liensuIA^ boenipb i^/ toant altoójSsaltie Zte/ selfinbmll^intet/ benbuitenhant \)an 't $!$/ op b'eene piaat^ min en b'anbere meet/ eenigsin^ b}eelienr. ^it geu?öiten H^ soeïit ban be3Difct)30otofe(mogeUjit 3?/ ontfjoubenbe 3ici) bu^iangé bensoom/ niet füUeggenbe/ maacsU^ntitenbgiftlangi^ bit W ^^ ^^^^ ^'^ W D((" ^" ^(^; tn alboetoel tiet gtootfie gebedte/ toaacfctpnitjft beOOfien Spitsbergen of tuffcljen Spitsbergen en Zembla bipft/ ectjtei; bomt 'ec een goeb gebeelte ton/ bp fietfte bojfl/ bu^b^n en toeec 3toemmenbe afsahhen/ en met bit S^uib-fl^/ toette besuiben Spitsbergen om/ afb^ptoeu/ tot aon t)et Sl^efip^ / toojbenbe bp flecfte 3^o;fl boo? sobanig een toetoal albu^ metbe3I^enp.tf-9ifeb toereenigt/ en al300 bet gebieft/ boo? fietsen aanual opon^getooonenoo^t/ fomtpb^ bergoeb^ ^it leett onjS niet alleen be gemelbe reben/ maat *t i^ mebe natuutlph en geDeutlph/ toant topijebben't bp barbe 3l^inter^bu^üec^ fcljeibemaalen 3ien gefc^ieben/ en met opmerning fomtpbjl 3elf betoon»* ben; baat en botoen too^b betal^eenalgemeenetoaargeit / onbecbemee^ Oe <6KoenIanb^ l^aatbet^ boo;. bee3e f^jeehtojp^ betoefügt: veel Zuid Ys veel Vifch; nietteoenfiaanbe b'oojsaaft in 't algemeen niet too?bbegree« pen/ 300 beeft ecgtee be toeeltoulbige onbertoinbing l^m beese fpjeehtopsS geleett. I^abemaal toe nu toolgen^ be reben en onse eigen /etrb*^aIgemeeneon^ bertoinbing/ toaar uit be gemdbe fmeefttoip^ i^ tooo^tgehomen/ bit afr* saHften en toetoIoet)en bera^iffeben betibengetoont/ 300 tonnen toe aan een beflenbige buursaombeit toan on3e iNffcberp niet ttopffelen; toant ciej>«A <«J; M .^,-«— -'jJ i , .1 N''!" *»i» TS'7 En wegge- nomen. 131 Bloeyende Opkomft der Aloude, en ■ jacljte SEHtitcr,^ aan öcii anUrreti / een 0toote fcljaar^jdt tii tie Wtfl^ m$^ fcljerp U)0?b ccfpeutt/ en bo^ ^^"^ a^I^ ^it i^^t>( in ^< Zuidp^tf ]^ifc(j U)0}b benierht/ Ijec gemelDe toelJloeijen ttetbmtirct/ of t'eeiiemaal begint op te {jouden/ luaniKer'ei; al^ Dan toan tie(Cai;tarifc(je3Pbeu(et^Han&p ftoomen. ^U)oeVacI bit Uiat Uerte gesogt i| / 3iet men ect)tet biitmaal^ gebeu^ (en /, bat onüunbe / socge han baaren / baat 3e nooit te pa^^ (tornt, i^iec tegen moet men ban 3pne gebacliten laaten gaan/ bat/ gelijhbe^aiiin» tec.^ be gemelde onmaatige (anbhoube; be ^ee 3eet ijerrelang^ljet lanb boet beU^iesen / bat al3oo in tegendeel/ be botienmaate Zomtx lanb' Vvatmte/ alljiec bet ^^ langKS beese ütufien/ toeel rafTet en fnelbec 3al toegdooijen / a\^ omtrent Spitsbergen ; toant ftboon be Somet fiier lio^t i^/ 300 i^ 3e ecbter U2p ivarm/ gelph Mat 3el^ ineenHSo^ftobifclje vei^ beUonben Ijebben/ en ooïi alle Hio^j^ouifcljtoaarbei;^ eenpaarig gr» tuigen, j^u mogt on^ tegengeUioipen vno^ben / bat 'ec ecbtet noctj een ondeireheid groot )]etfcf)U tuffct)en bcese eii b'andere^BeVoefieniö/ nabemaal Archan* "urne""' gel op 68 <©radenfegt/ enbe Noorthoektoan Zembiaop 78/ bat 10 detzocht : «Oraben Vtetfcijeelt / en ban ooh een mecMpft Uecfcbil in be Uiacmte gee\)en moet. ^it han bolgen^ be teben en bebinbing niet ontïient tooiden / taant be Zon io<0(aden (joogte of laaget ijebbenbe/ moet3nlMeen metftlHft En in dege-berfebtf fntoarmtebtcooisaaiien; ecljtec leett b'onbecbinMng/ bat get Gewcftin ' ïöngl be Jltuflen ban Sembia , op ebenbe3dberïoogte/ be^ gomec# brtï aaogetoout. toarmec \msm sal ban aan Spitsbergen , becmit^ Zembia aan be seet groote en topbuitfiteAlienbe ILanbfcbappen ban Tartarië en Moskovië jpaalt/ boor toelftec^ affioobenbe toacmte/ bit €(ebgefi boben 3pn eigen natuutipe toatmte seet gtootlph^ toojd gebolpen/ bidlte bulp Spits- bergen ontbeett/ tonbom in ^ee en H^ bejlooten legginbc. . ,. . • ^at nu Spitsbergen baac en tegen meet artdere beboo^beelinoen geiffer/ bie Zembia die^noaande ontbeeten moet/ Upftt bier uit; trant Iaat een^ de j^o}de eniSoozb 4^ofit l&inben fiojmen of fnel boo? toaaben/ 3al bet %$/ ban ben ^uib-hoeïi en be ^fuibtoefl-ütufi bie tegên^ berui^ me ^eeleggen/ affcbeuren/ en in be^eetoegb^pben; bit ontbeert Zem- :> bla, leggeitbe met be ^uid3pde tegen btt ïand/ en met de |loo?d3tide tegen 't i?. vergeiyking. u^aat U)p sulleu d< Noordhoek ban Zembia eenfg3in^ bpde Noord- G."eft c'n'^hoek ban Spitsbergen betgelpften/ dee3e leggen beide tegen be pöoT/ en aodci. tegen bet baar spnbe m: i0u leert on^ neben^ be bier boojmgeebene reben /mtbe be iaarïpRfcbe onberbinbing seer hiaar/ bat de Suide en ^uidbiefie 3Dinden aan Spitsbergen nooit inonnen boen/ ban toat be l^oojbelplte aSinden aldaar ltonnenberoo?3aaften/ nademaal*etbêt|9^ tegen de l^ool gelegen/ 300sgemaftlpft niet ban affebeuren en b»gb|p« ben/ al^ tegen be See/ en in^égelbli^ mebe aan Zembia; ecbter leert bc iaarlpftfe bebinding/ niet tegenfiaande de Somer albterïtoelenltoit i^ / dat ,'i X' i 5f;1' Hedcndaagfchc Grornlandfche Viflchcry. i ^ ) Hat bie niet te min 300 tieel re tnm brengt/ bat al befnreuluban'tlanb afOoopt/ en boot bejSselfjf afluatering enianbUiamuein^gelph^ljctlanb allectuegen lo^ boopt/ (jet jaarig ^^ ban gelijAen boiboopgatenluo^b/ enalbup boo; fio}m en üoop grb?oo6en/ btiftig raaht/ Uiaat boo? be ^ijeii boo; be geuielbe lanbioarmte gesuiüect \nocben / en albutf ^irs. bergen bpna geljed ban 't ^^\ict\ofïl batinetbeHroom/ bie in't#rfi« p;$ meefi om 't Suiblveften gaat / aljoo U)egb?pft / beOalben aan i)e l^oojb / en i^ooiboofl 3ube of naac be ^ool/ aluiaar {jet iaarlijli^psig blpft. 4^nbei: en om be i^ool i^ ipbanig een oberuioebuang^/ fcijoon 'ec jaaclpl)^ seec beel ban om be^ibbiegbjpft/ bat men 'en ecijter nooit Hoedanig de geen len^tf binb/ maarbe gemel0e|joo?booll-5|ibf/ ftjpgtboojbeSomec^'ft^'''"*' en lanb bïarmte/ 300 brclhigt en ruimte ban Hö/ bat'ecoohbe^cIje'V.Ys'om- pen niet alleen/ tot aan 't Rccvcid en Wydc-Baay , maat 3flfi? tot aanrwcivcn 't Spitsbergcr Waigat, en 't Noordooflcr-iand honnen hoomcn; 4J>f nu**«t» fommige jaaten bit tim ^cljepen boo? 't H^ biotb belet/ ecljtec i^ 'et iaatlOh^ baat omtrent biel 300 bed lucbt en opeiiing in 't H^/ fcbooit boo; be ^cljepen gefloten/ bat Ijet noc{)tan^ boo; be IDiffcden genoeg* 3aam gebjoiun en open i^/ om bp/ in en boo| liet Spitsbergcr Wnigat te Zoomen. S!n^geli)lt^ ij$ 't mebe aan Zembia gelegen/ fcljoon be<^« self^ Noordt>oek , betmitd bie tegen be ^ool rn albti^ regen 't ^^gefe» . : ^^' gen i^ / 300 tnim ban 't H^ niet Aan otuffagen toojben/ al^ be Spiti- berger Zuidhoek , bie tegen be tuime^eeiegt; ecljtet leett be teben/ bat beboo^gemelbe/ meetbet (anbbiatmte aan be Noordhoek sal genieten/ en ooft allenft^beel meet ruimte en openingbinben/ al$ 'et aan be Noord- hoek ban Spitsbergen ftan gebonben biojben/ betmit^ beejen Ijoeft bie bjarmte 30banig niet genieten ftan. ^etljalben 3ien bie albiet een genoegsaame boo|togtboo|bei^attari« fclje ]l^aIoi(rc|5m/ en baat en boben i^ be lang geftoote natiiut alljiec bie^ te (Hrftet en bol ban groep en biaj^bom/ teffen^ te gelpft op 't land al^ ooft in 't Uiatet. ^it betoo?3aaftt bat be SSapen 300 bid aan Spits- bergen al^ albaaty eerlang bol ban aa^ 3pn: be SOalbifeg boo? onbet^ binbing bit genoeg beMent/ ont|)oub 3ict) ban/ al^ gemelb i^/ op be gren3en / om bun tpb bieberom af te biacljten ; en 3al lang^ be IDtull b'eer^ , ^^ fie boop en openii^i biaatneemen/ en tegen {)etp^inb;ingen/ 3oeb;aa waiv'iflchen *t immet mogeli)ft 3P / om be gronben en ^apeiKban Zembia te becri^'»'"»] waai hen/ en sidpoo? eerfl ban 't obetbipfsd en betbolgen^ ban ben lethen **^*iJ™'";, aangroep te bèbienen. 9^t inbjiiigen sal be luifel) te meer bedjaafien/ telkens op te om bat3e/ al^ gemelb i$/ op ye biatf}onget()eeft geleben/ ensalalbu^'o'i'ent 3biemmenbe en ijer3biemmenbe/ 3icb ban bxer3pbe met dhanber beree« D»zyt*zee- nigeti/ en boo; be reebj»^ opgebange biffcljen / be Bapen op bee|-3pbe »'»»'» o"t- Zembia u tuimet en bol ban aa^ binbenbe/ be# te meet nafltbee^3Pbe ,""" """=' af3aftften / om f}un 0elebene gdi^eft bieet te betbuHen / betmit]^ f^tn boo; ' 'tgeflooten p^ üm pa^ bial afgefneeben. ^eeie obetbieeging op b'onbetbinöing gegtonb/ acDten bie genoeg te fton» 5fe Welke, tyd van omzweio »A ipi i 1 54 ' Bloeycnde Oplcomft der Aloude , en Iiomtcn tooIOoen/ bentiit^ toe genoegsaaiti Qetoont |)eb6m/ goebaniotie toe\)loeijing det Wc^tn X)m De Caccacifclje 5Ptie naat t)ec ^uiDpl ge« fcbieOeii tian/ en Ijecuolden^ Ijoe be jeltoe met l)ecS!uiOp^naat '(aO^efHi^ Iftomeii afsaftïten; maac oin on^ nocl) een tueinig oViet De gemelDe bo« temtiaatlge ïanDftouDe en UanDtoarmte uic ceDceiDen/ eii Daar tegen De gemaatf0Of)eitDer Zte biat DecDet t'o\)etU)eegen / sullen \ue on^ in 't \30lgenDe ^oofötfhift Uiat D;eeDet inlaaten/ om 'ec De toetdenDe oo;« jaaft Man t'onDetsoehen. ,6 ( •■, ^)*^ 1^ M ■ 'If «.-(.••■.' TWAALFDE HOOFDTSTUK. Gedachten over de warmteder Zon, en haare werkzaamheit ' — breedvoerig onderzocht j en hoe de Zee- Land -winden een gemaatigdheit, in koude en hitte toebrengen. NatuursWerk- 2aamheit by vooringenome verftanden verdeedigt, en hoeda- nig die dooreen Godlyk Beltier word gehandhaafc. Det schry ^ ^omen De Éfon/ 't 3p Dat 3e een IbjanDentHgöaam !#/ geDuutig ten over de" Vj DjauDeuDe sonDft toetteert te too?Den/ of Dat 3e een hoeï Ug^aam «aimtedec 3p/ t)et D^anDgldj^ gelpft / 'ttoelftspneUjarmte/ ofI{et)etD}anDmDel)it« Zonen dei fe/ Maïi 't elementaaïe touut of toan eïDerl ontfangt en toeDet uitgeeft. «ambeï * 3©atöiet toansp/ suHentoe eigentlpft niet onDersoeften/ Dermit^öetDooj on^ oogmetl^ en gesegDe etoenVieel 3al 3pn/ of De S!on j^aare Uiamite in 3icb itWx Ijeeft/ Dan ofse Die ban elDet^ ontfangt; maat in een anDet getoal 3uIIen toe De toacmte in taat self genoegsaam HinDen/ toanneet Uie Dp gelegenttjeit Det UIoeDen / Uan De {iraci)t Dec dementen (jauDelen sullen, ^mmer^ Diti^ altoo^ Dp onDectoinDing hiaat/ Dat 3e Ijaate luacmte toeelDulDig ban 3icl) uitlaat/ gdplt ^iracl[) Capt. 43 segt: De Zonue alleen maakt het heeter op Aarde, dan veel ovens doen. . «J^eese toarmte aangemerkt/ laat 3e ban 3ic|) uit/ Dp maniere taan uitgieting/ tn 3uUt^ 3onDer Derpoosing/ gelpft een tilitoier Die altoo^ fh:oomtenDoo? ,', xawlftw "'^^ tioeDsel toan regen en fneeuto geDuurtg firoomenbe Dïpft. 3©» flellen Dan een bergaibtit) lanD ten UoojDeelD/ al^Spanje, Pormgaal of elber^ Daar |)ooge Dergen 3pn/ en (Ipl opgaanDe fpitfm eilrotfen/ Vian ecnige Diepe baleinen en blahten^ bersdt. ^e s^on nu fio;t gelpftsaam l^aare bsarmte ober Deese 25ergen en ^alen uit/ maar ban De fiplop^ gaanDefpitfmenrotfen/ roItDesdbe af/ gelphbiater/ tot in De Diepe ba« leijen/ albiaar Deese biarmte/ 3irb dDer^niet ftonnenDe uitbidDen / aU lenh^ 30t>anig bio^D opgehoopt/ Dat men 3e in De ]^alei)en/ naa Zon» '"?: nen opgang/ in bieinig tpD^ / 3df^ nocl) boo; DenmiDDagsoDanigbodt aangetuafTen/ Dat menfc5cn enbee gelpltsaamal^ineenseebanb^armte ËaaDen; Daar en tegen men op De toppen Der bergen/ aI|)oebidinDien . opsicïjte 'II A-'ltT' i'C'Vï;.'.!;» ai 0 ii r^j' ».sj*iii^::v:-:;vr«;- : Hedendaagfchc Groenkndfchc Viflchcry. i^f opsicbte nabet aan be Zon / boort gemelbe afrollen/ lueini0\»avnitese« boeit : tuaiit y\f in Voatme lanbeit / ttipft be fneeuVu fomtPb^ ben gant» fclK» ^oinec boo;/ op be Ijoogfle toppen bet 23crgen leggen. «Oolige* beutt fietbtbmaal^/ bat 'ec ïDoUtenoUec bee3e Reegen en^alen b;p« toenbe/ bie in 't ïioube ïuetjtgeVuefl uit mif}/ neüel/ïjagel enfkieeutobe* Oaan/ bat 3e fomtpb^ op beese te samen geUIoepbe en fiaanbe toarinte Uiojben gebjagen/ bocij ec|)tet biiunaalgf niet boUen be Ijoogfie S^rgen; 300 toette nu beese 25ecgen ban ban be seltoen too,:ben getaafit/ luojben» 3e op bee3e flaanbe Inatmte tecljt nebetuiaatt^ boo; Ijagel of fneenU) be« hieeb en gelphsaam l\3it getoerfr/ maat beese ivatmte in^geli.)lt^^alélua« tetpa^ opgetjeüen / en 30e toette bee3c tojoltten baat toanUiogbrn getaafit / 3unen be ^etgen b?uin biptoen/ toetmit^ beese Uiolli cf tojolüen/ boo; be ontmoetenbe toiatmte aangebaan/ 300 toette 't 3p min of meet tegen 3ul« len uitgeetoen/ na bat be s^ltoe licbt of suiaat i\m; ten sp be opgettohhe toocl}t of mifibeeltie^é/ booi een ÜttUe t'saamenloopingtoan Otpbigetojin» ben/ noclj toocijtig 3Pnbe/ (lerhrt toJietben op elltanbet gepaht/ of tod in een gcbiengen/ al^ htoftfneeuto)/ t)agcl en3: en albu^ tot sUjaare lja« gel of p^fleenen luietben gemaalu. ^eesen tjagel fcljoon 't in ben 0q« met i^/ of 't 3P bat l)et in een toiatm geUiefl of lanb mogt Uiesen/ uit een toafiet ligtjaam befiaanbe/ en in 't neetbaaien 3loaatbet en fnelbetPÏjjf fne^uU)/ geentpb toinbenbe onbertojplen te fmrlten/ homt albu^ tüt in be l^altijm nebet toallen. ^it O^bben toseniet alleen boot eigen onbettoinbing/ maat ooït self op Spitsbergen ge3ien/ toiaat uitban af te neemeni^/ bat'rtinbjtïtoube geto)e(l/ en in be '23atjcnen Idaletjen/ metlilpd meetbet Uiatmte Ujo;b getooelt/ ban op be toppen bet 2detgen. ^u^ han men met toiel ge« gtonbe tebenen/ t)et lo^ bootjen om be^al en 't optnimen bet ^aijen genoegsaam afletben / toianneet men flegt^" boo; opmething op beese §^I)iIofppljifci)e ai^aatneeming to)il acbt geetoen/ en 3e boo? eigen onbet^ toinbing leeten. USaat nabemaal on^ tooojneemen niet i^/ otoet Wpp geetige^toffeon^ uit te laatcn/ ban alleen otoet beefienbit3aai3oen/ baatbe^onEomctmaaltt/ boo;t)aareuit« flojtenbe tojatmte sobanig tajojb gefiooft/ of lietoer een aan^ecDtenbe of itlee^ & toenbe w Zee • ca Landwinden konnen iu koiide en witrmteren gcmaatigt- heit toebten- gen. 155 ' Blocyende Opkomft der Aloude, en tombe eti oefphsoam aaiitoafTcnbe Uiarmte getioelt / en te meet in een gelpit 3aal3oen/ 300 bitoetoefi nabct aanbe jt)ibbeHpn al^naacbejpool Belegen i^; Uiaac toan in *c besonbet be rebenen tooo; te fidlen/ (betopf 't buiten on^befieb 3P) een te tntti^ en langmplig bettjaal toereiffchen 3ou; bQc{) bit han eenig3in^ uit be gemelbe ^etgen en ^alen afgefeib Uio^ben. <^e ^on ban beese Ijaare toannf : in een 2oniet-3aai3oen otoec Zet en lanb uitfiojtenbe / 3al be seltoe m t eene geluefl meet ban in'tanberboen getooelen/ en ooftalbti^/ (bovl) in een anbetgebal) toeel meetop'tlanb toafl (jecijten ai^ 3e luel op be 3ee Itan boen/ om rebenen bat be 2?ee be« toeegiph en 't ïanb onbelueeglijhisf; tuant ijet oppecbiah bet ZteaU ÏM$ berUiatmt 3pnbe/ Uiorb telden^ boo| fiaare beloeeging omgeheert/ teruipl toeberom ftoelber luaterbeelrn boüen hoomen / en bef3e ftodbet totoeibaartjeben iic\) met be Uiarme Uereenigen/ en al30ogetnaatigbto)0|^ ben; baat en tegen I)et Sanb een bafl/ onbeUieegbaar en ontoloeibaac migcfiaam 3pnbe/ Uiaar op be Voarmte 3obanig toatbaar i$/ bat 3e te(« ften^ aantoafi/ iwXh$ fjet opperblah be^ ^Oatbrpft^aUenft^toantiettoo}» benbe / einbelijh 3obanig een fieete toeeromhaatfenbe toiarmte toan sict) geeft / bat (jet een ttueebe Zon fc{)pnt gelift te U)0|ben / geetoenbe bu^ meerbet Uiarmte toan onberen op/ a(^ be S^on ban boben/ 3ulft^ batb< natuurlijlte Vnatmte ban be^on/ op beese topse meet bannotuutlphbec^ bubbelt biojb / baat in tegenbeel be Zee beese natuutitjlieluatmte etoen gehUnnaatig ontfanpenbe/ beselbe boo? fjaare gemelbe toloeibaatteit/ in Sicif) 300 batbaat niet \$/ maat Uiebet homt te betlie3en; en al300inte« grnbeel liomt be^ S^intet^ fitt beb:o3e oppetblahbe^^arbtpïi^ beltoube iiigt en bo;fl te bulp / baat tegen üieberom be Zet gelpït 3ebenatuutlp« he marmte maatigt/ al30O boet 3e mebe be$3@inte^benatuutli)lteAou« be in 3icb berminberen of berliesen/ blübenbe al^ in 't eomet-3aai3oen/ in^geltjh^ in ben Sl^intet gemaatigt. ]|iet ban een b?eebet betlilaating te boen/ i^ onnoobig/ betmit^ 'et be boojgemelbe S^ee enïanbUiinben gencegsaam be uittoething ban boen blphen; Uiantbe^ Somet^3alben leeman/ onbet 't ïanb 3icl) op i^ee bebinbenbe/ metbeSanbtDinben/ om getoonbe reben / een merhl0l^e loarmte getoiaar Uio?ben / en ben ïanb» man baar en tegen/ sal aan be ^e^ec$ met b^opltoomebe Seetoiinb ten berftoeling geboelen; en bet tegenbeel 3al toeberom be^ ïPintet^ gebeu« ten/ betmit^on^ be ^eeUiinb al^ban/ al^ ge3egt i^/ niet alleen een bet3acl)ting ban ïtoube3al toebrengen/ maat ooftbeeltpb^ ben boop; toiaat tegen Auebetom/ lian be Hanbftoube/ bp een felle bo|fl/ be Zni' bet3ee niet alleen/ bie alletloegen in 'tHanbbeftootenlegt/ 3obanigaan« grppen / bat 3pne baaten bet 300 gmaambe gtonbp^ optoietpen/ en allenh^ te famen fitemmen/ 3ul6^ 3e t'eenemaal beb|im/ maat seftan ooit be |loo:b3ee/ 300 bette beselbe ban be gemelbe SanbVuinb met be Uanb* hoube U)o;b aangebaan/ boen fitemmen en beb?ie3en/ niet tegenfiaanbe beest Zee a(300 beUieeglpft tegen^ be fitanben optolty en nietminbetal^ . in Hedendaagfche Groenlandfchc Viflchcry. 1 57 in Ijaat tuimm boesem ; ecbtec 3al drese ïanDWinö Vuat Uetter 09 Bet UoommDe/ allenii^ Dgu; de gemelde oemaatigtljcit dec^eeljuimeltracljt iii de itVoe betliesen/ en a\bu^ de ruime Zee onbeU;oo3(ii bipurn. T^it toenneenen Uie nu genoeg te 3pn/ om Ijiet uit de gemcioe dobe^ niaatige ïandhoude en Ijitte / en daac tegen de gemaatigdljeit dec Zee te tjecüaan; toaac uit dan seec gemaltlplt han afgeleid Uio^den/ loat Zembia aanbelangt/ Ijoe dit<3e\xiefl/ ïianseergrooteuitDceliHendellan^ den/ tieele Handtoacmten^^ en houde met de ïandUiinden ondrrljeüig i^J i\iW bet dan oohdejf Sl^intec^ aldaat tacel ^uidelphet lang^ de Itufien sal dicljt biiesen/ a\$ omtrent Spitsbergen, dat deese HandÜJin» den ontbeert/ en de^ Slomer^ sal 't in tegendeel doo.t deese lland\Din^ den en d'affloo^ende ïandtuarmte tpiftlpit beflooben \no;dende/ eerder aan de Noordhoektian Zembia lo^ doogen/ al^ aan de Noordhoek \)an Spitsbergen , daar dit behulp 300 \)eel.niet gebonden U)o?d. l^olgen^édeese boo} gefielde redenen dan / 3iet men alljier loederom den duoigang boo} de iCattarifcfje ]@albiffcl|en open. I^ademaal Vop reed|S b:eed genoeg ban 't ^uidp^ boo;af geljandelt Rebben/ en tjet nu bereifcbte dat toe tot fjet Wefip^ obergingen/ ecljtec 3pn bie noclj ge3int/ ober on3e ten deelen t^ljilofopbifclje ^edcneeringee^ nige bedenhingen te maaRen/ niet tegenilaande de3elbe metljetoogmerft on3er IDIfTcbetp niet obereen homt/ doc|) top ftonnen3ebpdee3egeIegent« ijeit niet onaangemertit laaten; naamentip : dat toe met on3e redeneen Gedachten ring mogeltift in 't oog ban eenigen al toat bieedfpiaaiiig 3pn getoeefl /schiymo. met de natuur 300 tieele hrac^ten toe te fcf)?pben/ in 'tmaaitenofboojt- vctt/cNa. 6?engenban regen en toind/ fjagel enfneeuto / pitteen ftoudei 't gtoeijen «"«"«'eik- en dentoa^dom te geeben aan 't aa^ens ; deese flellingen dat de natuut^óoThembr 300 groot ban bermogen 3oude 3pn/ 3uHen beel Iict)t tenigehleiMljactigen voonuge of lieber hIeinge!oobigen eenigsinj^ tegen den bo?fl flooten/ en geDacf)ten""o;*>e'ïe geeben dat toe ijier mede de natuur tot een «(5odt maaluti. veldeedig?. IQaar top achten/ dat toel Ijet meerendcel decser Meingeloobigcn of andere acl)teIoo3en/ 'iiiet toeinig opmcrrting in gebonden bobben/ der« galben lian 3uIHg' aan |)en toeinig baaten offclbaaden; toant indien toe §et geloobe aanmerl^en/ geiyit f\(t on^ befclj^eeben too?d/ befiaande in een bafie grondflelling der dingen die men Ijoopt / 300 3ien toe dan toel beele belpder^/ maar 3eer toeinig recijt geloobigen. 't 3elp:>en engeIoo« ben i^ ttoeederip; 't mecrendeel der menfci)en belpden toel dat 'er een oo;öenüoeU Der jf)atiiur/ 300 loei boo; on^/ al^ l)Oo;alIe menfcljm open legt/ DatUieDoo; on3e rraag« |)cit en acl)teIooj$ljeir noclj 300 loeinig/ ten aansien Uan beele anDerrn/ baar in erbaaren 3pn ; ecljtcr Doo; Deese Vueinige opmerhing 300UeeI on^ 3ien geUo;bert/ batuie De seer AnnOruhe en Vup3e fctjitthing en regeeving ban Den ^c()epper 300 berre ijetibcn Uonnen injien / Dat 'er on^ 3b)ah nelooue Dooi brrflecüt isS/ 3ienDe on^ yXott 300 geluUliig al^ een Der l^oofDfcljepfèlen eit 't eDelfle ban De gantfclje jMruur/ 3nIh^oortDe jSa- tuur aan on^ ai(S Unccljteiljh / 3eer bede blmflbaare goebe gaben boo?t=> b:cngc. ^it Doet on^ met Danhbaarl)cit De «f^oDIpite goebectierentbeit on^ëUiaartsierhennen/ en tot dooger 3aaUen opleiDen / 3ienDe D'ongron^ belphe biepte ber natuur-bjonberen ; 4^it boet on^ met een 3eer neebrig ont3ag/ be ^oblijKe almagt erliennen en bjeesen; bit alle^ en meerber^ gelijue/ 3al 3icij in De 3E>p{Saeerte beel lebenbiger openbaaren/ ban De ïaat nu be H^eefier 3df iet^ blinbeling^ toillen berricbten/ toat sal 'et uit boojthomen^ niet^ ban bat onogbentip en onbolmaaftt ftan ypn; berbalben i^'er een anber/ niet alleen boben bei^tuur/ maar ooft bo« btn on^/ bie baivallc s^ie boeningen bolmaafttdp ftunbig i^/ toant anberï h Hedendaagfche Grocnlandfche Viflchcry. i jp Qn^rf4 souben alle berse uit\»rrfi3d(n sooo^bentltjitentoolmaahtuietaan ben Dag homen. (Dm alöirr ban beese genome afUiphing te fluiten/ merhen toe be j^a« HMdanig tuut in be banb43obt^ aan/ geUihetUip^ Ijet penfeel iit be tjanb be^*<'>t" «^c"* ;ftc0ilbet^; (jet blinbe penfeel al^ be natuur/ bie Vuelbe trehhen maarit/heude'NV om 'ec een beelb uit Doo|t te brengen/ maar boo; beljanbbe^^cI)ilber^tuuidoor Dcfticrb too?b/ 30banig al^ Ijp 't ijegeett. «ncodiyk ,0abcmaal on^ oogmrth / toaar toe beese onst berljanbeting bfent/Sha-ift niet toelaat b?eeber in 't bpgebjagte uit te topben/ \)etmit^ Uie auberj^woid. Utfi IjabOen / en ooft in 't UertrouUien Uiaren/ aan alle 300 genaambe hiein gelooUigen 300 Deel reben te geeüen/ bat 3e Uoo; be henniffe berna^ tuur niet fc()?oomnct)tig betiootben te 3pn / maat toeel eer fc{j?oomen 30u« ben/ sobanig een blinbe«f0obi)eital^be natuur i£/ niett'erhennen; boelj/ bermit^^ in on3e toerbcre tjerljanbeling olier bt llDef}p$ tDiflcIierp/ U)an« neer top be toetljeit ber natuur albaar en 't baa; uitteelenbe bette aa^/ \uaar aan Uie be^BilanbfelieS^ifdj reeb^ toerbonbenJb^bben/ en noctjber» ber berbinben3ullen/ obertueegen / en bemeergemdbeSuibUiefi Stroom in 't 3@e|lp^/ en meer anbcre fioerfen ban Oroomen/ albaar tot gerufl* Ijeit of ongerudbeit in be l^iffcljerp bienenbe / en 'er be U)0|te! en ooisaaft ban sullen onbersoehen/ 300 sullen 'er mogelph eenige |^ljilofopi)ifc|^e saaften tooojltomen/ bie toat meer ban geluigt spn/ tooaarinbetoesenb* tjeit/ tup^beit/ goebertierentjeit en almagt ban «6obt onsen j&cf)eppet/ Uiat ftlaarber saf bonnen befient Vuojben/ en berl)alben boo? alle Mein' geloobigen / mebe boo? (ieebigec gronbfleenen sullen ïtonnenberflre&ften/ om ijun suiaftgeloof baar mebe op te bouluen of te toerfterften. 3Dp sullen 't berljalben ban bier bp beruflen laaten / om onseaangebangere* beneering ober be bifTcljerp Uieber op te tiatten / ban baar top biegelaa* ten Ij^bbem ^3; DAR- It h-I I f' l 140 Bloeyende Opkomft der Aloude, e« ' ; DARTIENDE HOOFDTSTUK. Hoedanig de Zuidys-Vifch naar gewoonte koers neemt. Zuidys- van de Wellys-Vifch hoe ondcrfchciden. Zwaartvifch een yyand van de Walvifch, bcfchreevcn. Onbedrccvenheit der Zuidysvifch j Hoedanig deezc Vifch vluchtig word. Voor- dachtelyke vluchtkoers dier Viflchen. Zwaarigheden voor den onbedreevenen in 't Weftys onderzocht. Noodige acht» geeving in 't Ys gekomen j Hoc zich den Schryvcr hier iii eedroeg. Naader overdenking over den koers der Zuid- en Wellys- Viflchen , en naaukeurig onderzocht. De Zuidys Viflcnery eertyds zeer voordcelig gewccll i onnoozele itaat deezer VifTchen , nu in loosheit verandert } en hoe fchroom- achtig zy voor d'open Zee geworden zyn. OM tot beese 3Defip^-9ifrcbtrp te tomen / bunht f^tt on| niet r.n* gtraaöen / öe sdtoe met een Sutöp^- ja«t te beginnen / mogeltlt 3ul' leu 'ec on^ eenige obergeflage S!uibp^-ge\iaHen tioojhomen ; om beesen Vtiwüsmgml sal 't bert betet op een 2!uibp^-|aat paffen/ ban op eeii gemeen jaar/ Uianneer Uie Uiat berber ban 't Zuibp^ sullen gebjeehen 3pn. (0oh 3uUen bie dantoonen/ biaar aan b'a'fttomenbe mfcf^ met det Suibp^ tot aan 't SDefip^ te hennen i^ / eti biaarom be selbe mebe niet gelpA uit (jet S;uibp^/*boo} be gemelbe bo?fi uitfjet aDefipIgebree* ben Uio;be. „ . .^ ^n berfcbeibe op5ic{)ten 3^1 bit genoegsaam boo; een naaufteurig en vi^hhoèda-f'P''^^"^ leeman seer iilaar boo?homen; boo; eerfi binb men be quan« nigdicKe- titeitbeel meer teUiesen/ ban op een gemeen jaar/ bat be gemelbe fp?ecft« meeniyk Uip^/ veei Zuidys veel Vifch, genoeg te hennen geeft/ biant Ijier uit rehoren' ^^i^ befToten/ bat 'er naar bet algemeen geboelcn/ met bet Suibp^ aangemeikt. gemeenipft luifel) ophomt fcbieten / en mm i^ mebe met opmerhinguit en hoe de De JDiftï) .vïf tthtttntnl bermit^be2^uibp^-©ifcïjinberfi;öeibeop3icbten/ S wL« "t UDeOu^-IDirrf) noc5 zwim- nlUr lilaatfl t'onttecfföelbcn aan jpnc onnosfUieitof tJmbeit; en oufle- »"«•'«»'•"• tvupffcit yA lj|) be ZUiaartbifcl) nl^ spnen topanb mebe Uiel hennen . r!i. iVmet d« ^ecse iS^vuaart-of ZaagUlfcij / bit^ genoemt / Uiegen^ een lang en b^eeb w lUiich bc. been/ bat Ijeni bc nrujü uitfteelit / Vuelftec aan toeerspbe/ uitAeehenbe ^''"«««n* tA^^cn / naar een s^ag of (tam gelphen. 4Dp ben mg ()ceft beese IDifch tvuec binnen / Vuaar Dan be uooifle met bie ban be S3utihop of Ipotutfcu obeccen hotnt ; onber ann ben buih 3iet men 'er nocb Uier/ aan iveersp* be tlure/ toelïter boUenfle naar 't (joofbt toe/ be bitttiHt eniangflespn/ maar b'onberfte hojter en fmalber / flaan recbt onber be \)00}f)eUin uan ben rug. ^e Staart i^ onber tictti en achter fptt^/ boef) ongehloofr. |)aat b'onberfle ruguin loopt 3e bunber tor. ^e j)eu|gaten 3Pn lang« U)crpig/ en Uan onber tot boUen boo}gaanbr. ^r 4^ogm UrrIjrUm h 'tl^oofb/ flaan rrct)t boUeii ben IDiiil ; be gcoote beejet Idiffcben i$ gantfcb ongelPh/ Uiant men Uinb eenigr trt (angtr Uan 20 uortm. ^e grootfir Upanb ber n^IUiffcIjen i^ beese JSUiaaroUifet)/ met tuien 3e ren fel hampgrUecht ()oub/ m oUrrUionnm grbbmbr en gebooü / geniet 3e niet^ uoo; gaar ae4 / ban alleen be tong / *t oUerige U)0)b boo} be Knapen/ 3I^aIrutTen m iSoofuogd^ UerfTonben. SDanneer men sobanig een ütampgrUecbt tiiffctirn rm ZUiaatb-maD^IUifct brflpeurt / {joub mnt 3ic() in br Slorpen fiil/ tot 300 lange/ brSDalUifcn afgemat 3pnbe/ tjet opgeeft/ en UerUoIgen^ geboob U)0}b; al^ ban roeit men *eropaan/ m maaht bu^ buit. ^ocb beese manier Uan Upantfcijap (namentlphon3e S^ifTcberp/ ) bien Ijp albier in 't^flp^ op rmr |)rm onbrïtmbe U)p3eoitbcd(ee- onberuinb/ fcljpnt grmt'ememaal ongeUioon te Uirsrn/ brrgalUen {.^^"ati'vff bee3e l^ifcg uoo? i&cliepen/ iBenfrbmen iftloepengantfcI)nietfcf;uuU)/^heniü>i * maar 3Uiemt in 3pne onno3eI()(it eUen een^ om be ^^cliepen en jfthepenweayi. a1^ om 't g^/ 3onber be 3elUe al^ l^panb te hennen; 'tgrrorp bet JÉenfchen : Haal uit! .Roey aan! rn3: 't ^eluit en grhlrt^ brr rirmm/ in 't roepen trgrn| be bollen en in 't Uiater fToanberfetlpnt f)em 3oba« nig niet al^ be #eflp^ luifel) te f)inberen/ sulh^ bat men naar 3pn be^ lieuen niet alleen bp be 3eIUen han aanroepen/ maar gefcbooten 3pnbr/ moet men bihmaal^ bc loffe l^iffcljen fcljuuUien/ of met bc riemen op 't Ipf flaanbe uit ben Uieg jaagm/ om bpbeUa|le]^ifcf)tehomen: i^iet Uieemb i^ 't ban/ bat 'er Ueel IDifcl)/ Uermit^se onnoo3el i^/ geUangen U)o;b. ^at bit 300 i^ / grrUen be rplte Zuibp^ l^Iooten genoel) te hen nen. 3|n bce3e ]^tfc|)hrpg i^ be 3Deflp^-l^ifc|) Ueel meer geoeffent/ en ""»»«- bie^lialuen aan 3pne Ioo3r m Uoffe treehen seer hennelph/ gelph toe opf^^flyl vlrcb een gemeene jaar Uangfl Uan be 3elUen/ en ooh Uan be Ueelerip aange^zeeiiooiu, toenbelifien om S)em te betrappen/ fpjeehen sullen; berf)aiV*enalU)a^be meenig== ^1" .reZuidys Vilih»ei- vol|trii!i nic- dr U'limiw T.n «raat dooi, Hoedanr irett Vilcf» dcvludit UCCIUC, r* ' m'ï Vootbeelü'ti T4t . Blocycndc Opkomft Jcr Aloude, en mmilotc beërft ©iflcljfu cl^cii oroor / 300 3011 a\m Uunne erliantfiit-- licit in Den l!)ifcl)-hrii0 / De )i>loot uiciuliiU fcIjiaalDcc Ooen t' Ijiup \vi^ iiu'n. fCen 1Di»fbpn en ten Kintflfii / 300 i^ Df ürulhnjJ-ïOifci) ooh Uecl Ian« 0er onöcr i;c ^cljcpen rii op bt QcUioonencciiiiotcuiiiDcii/ OanDcIDcfl- IJCï-lÖifcl)/ Vuflut 300 ö?an Ijct Ji^ö' op ecu ür»»ffn Sant / 31CI) auwï fc- iiia3ini> üioliu te ontniiiten cii tr openen / luret De UDeliiijt-lDifcl)/ in 't aÉcW Uirl ei'Uaaren 3tinDr/ Doo; 3l.iiiDe ' Uan omtrent tluee 43caDen / te luccten: tnfTcïjcn De 77 en 7«y »iDraDen/ ^co en oon luel ^,fo ^cljepen netelt lüojDen / nlt ïi)ollanDer,tf / jrranfen / ;Si^Haiicrs>/ 25?ccuieci?/ !^aml)ni'0tr$ï ens. üedaanDe / Deüt^enDe ieder ^eljip 5-, 6 en ooit toel 7 floepen. ^ee3e al te 3amen in D'ecrile ötoütc Uan De JDifTcljerp te lua< ter 0cü,'aat/ 300 \h\n Daar nit/ aiji: in een inDeelDcIpite^rlbilDerp genoeg* saam uerueelD VuojDen/ XnelU ern groote UpanDIpne Ulooc Dit iiitmaalien moet/ en 't 33! nld? Dan niet UjeemD fcijpnen / Dat D'onnoo3eIenljierDso} De Uipii neemen / en naar Ijet ontuineliten beainnen om te 3ien. «lEinDe» Ip>« Dnjf UlngtenDe / 300 Ucifcljeelt Dit noeO mcrltliift / DeBaluen {)unne traagiieiD en 3U,iaarte/ in 't treilen en neemen Uan Ijnnne hoer^ ; Want gelpU De ttraanen/ üTlualniuen/ «OjeUaatiili en meer anDere IDoQelen/ in 't 5'omer-3aAi3ocn niet alleen Imnne itanöftreeh Uan Ujaar 3p uertroU» Iien 3Pn/ maar ooit Ijnnne IDeiDen/ ^^taD/ ^oip/ li;|ni(j? / ia l)un ei^ gen j^eflen lucer luceteh te UinDen/ 300 lueeten oou Dee3c idifltlien Dat 3e uit ijet boften 3nn geiiouien / Deroalucn ftellen 3e / allioeUjiel anDerj^ norljontpDia/ maarnuUlncl)ten:.e/ tjunnenUoer$i:meDes(Dollaan; Daar en tegen De llDeftnp-iDifcl) / ipnc algcmeene hoerjif / nit Den 2'uiDe ho* menöe/ 3ü)oo,:t-iercn nafpenren : luant De Otra uien en jDjeliaarp" ) onjj UanD üe5oe- hen of Uan Daar ueetiehUen uiillenDe neemen niet alleen een üii3onbere \\on^/ maar ieDer ooh een bp3onDec :Saai3oen uiaar / en D' o/Dentlnhc Ujaar- .■9'to;H^^<*.% Hedendaag(che Groenlandfche Viflcherjr. 145" tMUitneetiting fiiec ban geeft tr hennen / bat 3e Mt niet g^aingettonije/ inaac tierflanDig Vueeteti te Doen ; tiocb deese (junne fmnifi eA^itt doo| teDeiieecingtelsectobnen / of een meerdergettil tian soDanlge l^ogelen/ IDiffcIjen en lieren bp te biengen / bie bit grbiagmedeeigen 3pn/ en om deese of meet anbéte uoojltomenbe geuallen in *c b)eebe baatinebeteVuiI« (en \)erMaaten en be\)e(Hgen / Iaat be behnoptfieit Uan on$ bertoog niet toe: bie^tjaloen top bp b' opinething ban be STuibp^-Bifclj bipben 3iil« ' len / uit uielftet^ bebinbing genoeg blphen sal / bat 3e bee3e gemelbe ' ' bhic()tenbehoe(^/ niet geballigetUipse maat boojbachtelph neemt, ^at beese Stifcb 3Pne hoec^ albutf neemt / Ijebben Uie seff / met teer naait* Iteucige opmetMiigen / betfébeiïtemaal bebonben ; toantijelp 'et met 3\uaare Cuibp^-aaaten/ niet alteen beel Bifdj/ maat oor beel f $ \$t 3pn Uie op gemelbe giaaten / niet betre ban llanb / in 't H^ bp b;p beet éifch g^bjeefl/ enb)pIjebbenboo)onbetb}aaging/ uitanbeten meet* maai!^ betftaan/ bat be boojnaamfle SdifYïfjerp naat lanbbiaatt^ enbe« ooflen onfS Uia^ geUieefl; inbien ban Ijet ||^ op sobanige ^Jaaten geljeel ; tot boo} be H^al b^tpf t / gelph fomtpb^gebeutt / 300 loopt be l^ifcb me< be naat be IDal / en berbet iangjK be Wa\ j^ojbbiaatt^ en ombe<^ofl naat 't Waygat, boo; bet selbe / en betbetjK boo| een gebeeltein't^uib« H^ / en boo) een anbet gebeelte naat Zembia op fjunne gebioone ber« saamelplaattf. 9^t be Sfuibp^-l^ifcb 3pne hoet^ bn^anig neemt / i^ bp on^ en bee« Ie anbeten / met naaulteurige oplettenbbeit / op be gemelbe en meer anbe' re booibaüen/ hiaat genoeg gebleehen ; bat 3e nu bee3e hoet^ boo;bac{)« teli)h neemt/ blpht genoegsaam aan ben pbet / bie 3P met bet flerft boo}b;ingen/ ^^oflbiaatt^ tegen^ Ijunnen jppanb aan / betoont, ^aat vo«dachte- en tegen blucgt be Q^llp^-lmfcb op een gemem 9aat ^oo)b-IDefl aan lykeviucht- boo}3pnenS>panb; engelph be eetfte/ heimijK ban be Sïuibpl-^jonbm / ^^^? ^'".l^ al^tf mebe aan beZembia-^tonben en 9$apenl)eeft / soo |)eeft beese Iaat» «..gewee- fie biebetom henni^ aan Oud-Groeniand en ban bejf selfi^ ^apen/sea, (0;onben en ^a^ / atö op een gemeen Slaat bjeebet biphm 3al : uit b)el« het betfcbeibe hainifTe be onberfcljeibe ttoetffen in 't blucbten ontftaan. «Deeje 2uibp0 l^ifcb om be (@ofi biel etbaaren/ maar om be 9NI onbe« b^erben 3pnbe / bludljt berbalben boo; spnenBpanb meer / en 't i^ ooh niet bieemb/ enutt bêese boo;geme1berebeneeringb)eIte begrppen/ biant betmit^ 3e geen ftenni^ ban ($ub-«(B(?omIanb$ ^a^/ be^ ym <£lronben en S5apen geeft/ berbalben moet 3e ooh onhunbig in be l^effp^-Idlucljt bjejen/ en3eer weinig hrnnitf ban onse^cbepen/ al^ mebenocljminber dic onkiw- ban bunne behenbe leg-plaatfen bobben / en alSeen "maar baat eige ge« ^'«.ytweft- bioone bet3aamel plaat^ hunbig 3Pn/ bie 3P niet bereihen han / of moet bbjecfcb boo? be gemelbe Bpanbiphe legplaat^ booibjingen ; berbalben të 't niet b;eemb / bat 3e bu| bunnen Bpanb sienbe / oen gelph al^ in ben atm blucbt/ biaar in 3P ban mebe boo| opmethenbe Seefieben/ ban be 3Mp^-30ifc|} t'onberfcljeiben 3pn ; bie^balben jbet ooh niet bjeemt i^/ (C bat :}H 2.waarighe> deu dei on- bedrecTcnïQ in 't Weftys onimoet , oudei zocht. Ongelcgent' heden den Schiyvci fointyds o- TCfgckO- aten* 144^ Bloeyende Opkomft der Atoudcf, eti bat 3e M>at \exim ondec be itf^epm / a\^ be WtW-Mch Vuo|b gr^ sim : XntlUz (aatfie / l^un getooone loplt nremeiibe/ Uoo? be^cgepen UlucDtén bec3f9roote]^paiibIphe Inloot niet noobi9()eefttet>afreecm/ om Ijünm 0eU)oone "Slla^plaatfen te beteihrn. ^ocB t)iet boet sicg / 300 't fdjpnt / een metlilpïte 3Voaavi0ljeit boo; ben onbefi^eetienen op : genomen bat We eerfl in Groenland geïtomen/ en aan 't §^/ juifi op eene plaat^ tet begoo^Iphe ïjoogte gebojbeiPC 3P»» be/ altoaai: 't 3icl) ü;p Uiel Iaat aari3ien/ om 'et in te gecaaften/ en an« bdren on^ Uoojgaanbe / gesaamentlpfi bu,^ ten eetfien / sonbec henni^ Uan 't Hanb te gebben/ in 't §^ 3(ilen; en been en \atn seilmbe / be* When/ bat be l^ifct) recb^ boo? on3e hnmfi aan 't blucbten i^/ of bat Vbe een on^eluïthige plaat^ aantceffen / vuaacgeen of toieinig l^ifct) te tiinben 3p; betneemenbe becberé aan be geflalte ban 't ||^ / bat Voe in 't Wtfï^$ 3pn ; en geen ^uibp^ betnomen fjebbenbe / bat 'ec betgalben geen of uieinig ^uiöp^ i$ / en al300 een gemeen Saat te bet)x)ac{|ten Bebben ; biei Oellen Vue al^ ban 300 beel moogelph i^ / on3en l^oet^ Wt^ aan/ om al300 bolgen^ beese gebacljten be9^ef}p^-30ifc|)t' acï)tec« bpigen. «®f in tegenbeet/ top becbeefben on^/ bat bet boo? eengebeelte Zuih^$ i^ I met {jet llDefip^ bermengt / bat 3ic{) mogelpft Uiel 4^ofi« luaait^/ en b?eeb genoeg bp naa tot aan 't Eanb 3al uitfireïilNen / 300 (ïellen b)e betgalben on3e ttoer^ om b' ?^ocb öit 30U on J niet Itef |pn / bectjalben {jebben toe bee3e onse langbuurige ecbaarentgeib in be ®iffcljecp/ alleen met bit oogmecft in gefcb^ift gefielt / om bet ben on« rtbaarneii tot onbertop^ te bienen/ en topbectroutoenbatonjebebatting baat ban meegebeelt / 't 3p in 't gebeel of ten minfien in fommige beelen / ben 3^1 bonnen bolboen ; immec^ top ttopffelen niet / inbien bee3e on3e berbanbding ten bien op3icbte / in banbe ban eenige opmer^ hentte gebjnilter^ mogt ballen / en al^ban met opmeching ban ben in* boub een bequaam geb^uih maaftten / of 3P 3uHen bie ten mtoiflen 300 toaatbig acbten/ om 'ec 3ieb fomtpb^ ban te bebienen. I|et opfiellen ban bee3e on3e bebatting / beeft allenli^ mebe ^m» fcbeibe tegenfpoeben onbetbeebig getoecfi / een^beel# boo) 3teitte en ftranhbeit/ langbmtrige besetting in 't g^ en anbecerampflpoeben/ an<* berbeet^ boo| be Jpcanfen genomen en opgeb?agt 3bntie/ ooit boo; 't beic« Iie3en ban 't ^cbip in 't p^ en toat bie^ meet i#; einbelph gdpftge3eat 3P/ ftcanft getoo;ben 3pnbe/ namen toe bee3e opgeflelbe bebatting / Me top met m$ boetben en ïaatlplt^tf met aanteeïiening bocbeetetben / fif beurben bie toebec aan fJuhiten / en toierpen 3e obet boo}b. ?^b 8e« 3onb gêtoojben / en baac naa toebet een iècbip geAteegen bebbenbe/ biee* ben on^ be gébacbten bp / bat toe nooit boo}bee3e onse bebatting mi^« leib 'T, Hcdcndaagfche Groei^landfchc Viflchcry. I4f lefó Uiarrn .: becbalten Ijebben taie alle^ uit on^ o^Dc noen Vucbet opge< 50cljt/ en aatigeteeftenc/ inidlectjopl U)p iiocl) fomtpö^^ \ittfcWt Vueüer^ luaacOifiljeDen UfcDuuten moeden / tiefiaanOe in tegenfpoed in 't Jèi^* fctjen/ 1 iiesetcen tian 'r m / *r flippen en fjitthtn Dan Epnen en H^px* poenen / loojbenOe Oit ecljret fomtpD^ UieDec nrr een gelufiftiae Uangfl uetaoeD/ niet tegmflaantie De nafpeuring Oet 3£liiïc{)en on^ fleineenlpft Uielflaagiien; Iveltt geluh U)p Oe optiolger^ Dan Deese onseopgefldDelV'' Datting vuenfcfjen in^gelph^ Deelachtig te Voo Oen. i<. i^ te UienDen : i^ 't Dan niet Detec Dat men afê in 't befcljouVpen Uan een fc|)ilDerp / spne geDaci^ten op Dolgt / ïaaac naa men met tpp oUerïeg 3Pne saaften fcbiht i Dan Dat men geDailigerUipse u»nDenDe en üeetenDe ' om3Uiecft/ 3onDec te Vueeten Voat men Doet. ^n Dit gcDal j^Dben \x» DecfctjciDemaalen on^ uoift aangemoeDigt / met te 3eggen : (0oDt gee« Ue/ Dat toe Dp De I^ifc]^ ItomenDe geluhitig mogen Vueaen / Uiant onDer 4(QDt^ gMlpe \»A^ DedtpD^ onse boope ftcacgtig genoeg om eetDec «f laatei; D|i De Bifci) te 3ullen luimen ; ooft tuiecDen tue Don; De DeUin< j(ting/ li^ac oiQe bevatting Jaarlph^ in onje {)oope DerfHtl^. #m Dan aM / ^^^ Uoo^gemcjlD i$l aan 't ^$ geftomen spuDe / in „,. . . onje gebactjten niet mifteiD te U)0|Den / of titt StUDp^ i»f Wtü^^ \»em\ drnschryvec mogt / maaftten uie jaatlph^ in onse itaartcn Doo^ fUpie^ aanteelie^iadeezezy. ning / op Uiat lenjste en bjeete );t)p on^ teliun^ ftfDonDen / en inU)ellt''^>>5!'t8M' 3|aaip Daat neDeo^ uitgeD}uHt- 1^ bebden ïat Dibmaal^ lang^ liet dlo» > ' 3elüe geseilt/ De ^efthing Dec seltiet bogten/ met fUpie^ in^gelplt^ in De _ selbelia^t af^tteeftent; Die^lionDen tup meteen naatflige opmetliing ,,e"i^' aaaï en soeDe gifta /, alDaat ftfimenDe / Doo? Deese afteeftening Jaaiciplt^vangehou- ge^aac tooggen/ onse bevatting metblplt licbt gaf/ en inDien on^ bet H^.niet IjinDetDe/ en toeet en U)inD Dienen \uiiDe om te gemaftlpber 't HaiiD dunbig te lDo;Den/ seilDen toe te liebet: met Itenniffe Dan 't 3LanD te Ijebben / in. 't Wi om toat ceDen / 3al mogelphin 't Qeüolg betet in onjebeclianbe^ ÏÏng te pa^ Itomen ; Die^ toiilen toe Deese ftcnni^ ban 't H^ et* HanD / ', boo^ een iebec albiec onbepaalt laaten / tot top Detbolam^obecDie Wtfï' P^-Ï^ifcb^/ De j|e0eltt)eit Der plaatfen/ Deitoet^ / tpD en meet anDere topse kKin Doeningen/ omttent De S^eflp^é-l^ifcl) toatuaDet sullen trael> ten te befcboutoen/ en Don boo; een ieDecb^p laaten / Dit alle^ of ten Deelen gqeb tt beuren of t'eenemaal te bertoerpen / en Doo? toelber toe^ gen en miDDelen men 3al goeDbinDen om se in acbt te neemen. 't ^al on^ genoeg spn/ ontse en auDecen |^unneionDetbinDii^enmet.toaarfc|)pn« Ipl^ reenen Ufwigt te 3ien. _ (€ 1 31Dp II j> " H ¥% 146 Bloeyende Opkomft der Aloude, en Jl^ brtttouWen Dan / bat niemanD Deoe 0113e geDacgten tot mffTd« bing sullen bienen / maat Vieelen tot een goeb onberUip^ firehhen. I^ocl) bte geenen/ bie boo; eigen etbaatenttiett een goebe beuattfng Dan tun boen beftomen fjebben/honnen bit /buiten biton^ onbetUip^/ ecgtec too^ 3ic() be^ouben ; toeberom anbere ongdufifiige en t)»pffelacotfge3oe« ftet^ / 3al 't mogelpd in Ijunne betoetbe en betVnatbe gebacïjten eenig ligt fionnen geeuen / en onbec ben segen be^ alletgoogflen een goebe en geluftftige ftoer^ boen f)ouben. M adei over ^^ Mffim/ bat U)euitbe boo?gemeIbeaanmetMng^ / ben25etcac|btec denkinso- bee3e| rebelphetUjpse tjebben bolbaan / sullt^ W in fiaat 5P / be Euib« '"i'^ft^"'"* P^-©iftb ban be SDefip^Bifcli te ftonnen onberfcfjeiben / a(^ mebe in 't vlfch en V bp3onbet aan 3Pn bluct)tenbe ftoet^ ; maat nabemaal beese 3eec betfcbil* keuden van leube Hoetfen/ ban een groote aangelegentf)eit in be l^tffcbrtp 3Pn / 300 hunne on- julleu \j)e alDïet eenige bebenhingen bie^aangaanbe boo? fieilen / boo; kóeiflcn ■ ^t\^tt$ onbet3oeft sieb nocl) taiel iet$ naber^ opboen 3al : laatenbe mib» ' lectopl be S^fip^-Bifci^ tot op een Wt^$-tif gemeen-jaar betnflen/ nafpeurenbe onbettufTcben be SSuibp^-l^ifclj in 3pne bluctjtenbe fioer^/ <®ofiU)aatt^ genomen / betmit^ toipbemomen^ljebben/ bat sicli bet S^uibp^ V eenemaal tot aan be 3I^al uitfireltt/ gdpft fomtpb^ in't l^oo?« laat gebeuit ; bu^ loopt ^ ban mebe aan be WeA en boo;t$ rang^ be 3dbe om be jNo?b en om be <0o(i naat 't Waigat , betbet boo; 't 3elbe in 't 0uib-of <^ofipjr en naat Zembia al^ 3Pne getuoone betsaamel- . V Plaat^. l^u mogt iemanb b^aagen ; eetflelph/ inbien men bit 300 ge« naambe Suibp^ en Zembia al^ 3pnegeU)oone betsaamelploatgf Iftomt aan te metften/ 300 bolgt ban bat gemdbe bec^aamelplaatj^/ mebe seec a^ifcbcpft en bp gebolge een goebe 3&ifcbplaat^. 3oube 3pn / biejftialben toetfiteht beese eecde bjaag/ om 'ec een betbete oplofftng en betseebeting ban te mogen genieten. iCen tbjeeben/ koaatom beesebluc^tenbeBifcb/ begeetig 3pne bersaamelplaat^ Uieber op te soeften / in 3pne <^fie(pl^e itoet^/ tegen 't ianb aan loopenbe / be selbe al^ban om be'i^ojb en niet om be Zui^ neemt/ om albu^ om be Zuidkaap, of besuiben Spits- bergen om/ in 't Suibp^ te ftomm/ al^/ bolgen^boojgemelbetebenee^ ring / bit 3pn eigentlpAe toeg 3Pnbe/ lang^ bielbe 3P met bit Suibp^ tot aan 't ai^enp^ i^ afgeb;eeben. (Dp 't eetfie fittibm Vue teeb^ met 3eec Uiaatfctjpnlplie rebenen I)iet booi beticbt gegeeben/ toanneec U)p met bet S^uibp^ tot bet 9^eflp^ beef luifel) sien oberftomen / en 30banig oberhomen / met be rphe ëuibp^ ®Iooten/ en be gemeene €(}oenIanbfcbe^preeftb}p3e/ veel Zuidys veel Vifch , albaar bebefiigt; M i$ 't 3eeher/ inbien 'er ban baar beel]0ifch oberhomt/ bat 'er 3ieb ban ooh beel l^ifrf} ontbouben moet. Ql^cbtot Eeiiydsem meetber bolboening tonnen tue bit bier nocb bpboegen / bat 'er ten tpbe vooideeiige bau tt 45?oaiIanbfc|)e JUaaatfcbappp / een merftlpl^e l^ifTcberp onbet bit •TzSi'dM'" 2!uibp# beooflen Spitsbergen en in Difco i^ gebjeefl / en 't i^ ooh reni* gcwecft. ge maaien ten bien tpbe met rebelpA goet gebolg aan Zembia besoebt/ maar Cittwcclec- dig ondei- focbt. Hedendaagfche Groenlandfche Viflchcry. 147 maat in bieii tpD Vuatf öe l^ifcb aan Spitsbergen otoerbloeDiger ban aan Zcmbia, gelpïttoerbecinbell^fip^-l^iffdjerpblplteiisal. uithebben* tue niet alleen toan \)ecfc{ieibe oube Commanbeur^ en ||arpoeniér$ s^' ^ooK / maac ooh ban on^ eigen ^tuuntian / be tooojgemelbe Teunis Bsitifz, bie in ben 3!aate 1693. onse ^ttimman \oa^ / toen een (3ub D^an/ \»ieii^ IDabec Willem Ys be Compagnie / al^ gesegt i^ / t)oe| Commanbeuc tjab gebient; Deese |Ban tjeefton^ toen met 3eec omfian« Dige rebenen toectjaalt : f}oe bat onbet *t befiier ban be Compagnie / ren vueinig boo? 5pnen tpb / en ooh nocf) in 3pnen tpb / be ^ebepen in Difco en onbec 't Haivemaans-Eibnd tet teebe liepen/ en met be poepen booi eenige bagen ban alle bel^oeften^betsien / beooflen Spitsbergen neben^ een groote H^betg en onbet 't Euibp^ gingen t^ilTcfjen/ en albu^/l)oe« \ot\ met gtoote moeiten / ecljtet geluliftig met seilen en boegfeeten / beele jèifTcbtn bp be ^eljepen / in be 23apen leggenbe / bjagten/ biant met De j&cijepen fct)?oombe men toen bp 't W^ te ftomen / sulft^ b* |||bi^« fcbetp op bien tpb noed t'eenemaal onbehent \xiaS ; en al^' {)et ||< al" baat meteen |^oo;boo^e3Dinbquamafb?pben/ ficlbttmenbanbe^cï)e« pen b'^nHer^/ en blucljte boo} 't selbe 0eebjaatt^ in. HI^ nu eenigen ban be floutmoebigfien/ 3icb baat b)atlangetnaatgeb)Oonteont|ieiben/ wyde uitgc- en eenig ïo# g^ boo;bp lieten bipben / quam be ©ifcfi met bit gg! bp ftiektheu Ijm in be 25aapen/ en toietöen 'et toen beeie in be selbe bpenomttentbe «aaï.«- ^cljepen gebangen ; bat nu in bit gebal opmetMpït/ en teffen^ op bee^ «eeuo. 3e b?aag ooft seet bebipfTpft i^ / namentlpft : bat 'et in 't S^uibpl beel a^ifct) u.oet bjesen/ en ooft bjaatfcl^pnlpsict) ontdoub : biantbit Euib- of liebet ((^oflp^ t)ebben bie teeb^ uitgeb;eib / niet aHeni tot aan Zem- bia, maat ooft boo; 't j^ojben tot in be Cattatiftlie See / en betbet^ om be 900I / 300 bette bie bebiatett bjojb. ^it begtppt al^ban een gtoote en bjpbe uitgefitefttf)eit/ en i^ l}tt l^oojbet ^a^/ bolgen^teben/ olbiet mebe niet qiinbet al^ in 't SDefip^ / en be gemelbe l^panblpfte J^loot boo} tien niet bioebenbe/ biaat boo; niet alleen beelen biojbenge* bangen / maat ooft met ïenffen en l^atpoenen eenigen gequeft / bie yet ontftomenbe albaat fietben en betgaan. <{^u| jal 'et ban mebe in beese gtoote tuimte / gebolgipft een seet gtoote boojtteeling en aanbia^ 5pn; geen taionbet ban/ bat 300 een b^etti/ en tuim queeftbdb/ aait on3r ge« bjoone legplaatfen / in gemelbe S^uibp^-3|aaten / tot betgoebing ban on^ betfooten beel/ biebetom iet^ afiebett; inlgdpft^ i^ 't ban ooft niet te betbionbeten / bat be l^ificf) ban baat geftomen / een geljeugen l)eb' benbe ban bit Ijen 300 bjeebsaamr/ tuime en aa^tpfte oo;t/ be gemelbe S^panblpfte Inloot 3oeftt t' ontbjpften / en beese plaat^ / 300 b;aa {jet S!aai3oen albaat eenige lutbt ^ opening maaftt / Uiebet ttacl)t te beteiften. 't ^taat on^ nu met bieinig bioo;ben alljiet te meiben / biat top op een gemeen ^aat omfianbiget sullen afljanbelen / te toeeten: inbien ie« manb boo} tamp en tegenfpoeb in 't ||# / onH be ^ofï toilletibe / be» c€ a bucijt ■4. V-i i^l y tciiciTeoM* Dttbeveit weid. 14S Bloeyende Opkomft der Aloude, en Hoedanig, ^ucljt boo? eefi ü^ucj^teloose reijS i^ / 300 hatt men |)iec uit beren / tat «uom'/n "1^ 300 't moBrtpli i$/ iwt e«i 2ulbp#-giaat alöaac en tn 't Waigat «en goede toat tj^oeoet uioet Uiesen / al^ op een senieen ^aac / om Utest Uliici)* tenbe IDiftf) Oen pa^ alDaat nocb tpDtg te {tonnen affnpöen/ eet 3e bui» ten 't Noordoofter-Land Of bOO^ tiet Waigat, naac getSuib Of4^0fipjt i^ Bepaffem. J^u 3unen toe b* eerfle b;aag befluiten / met bet geene gemelbe Teu- nis Baitiiz. on^ toetbet Ijeeft ber^aalt : l|p lang uoo? mpnen tpO Com< manbeur op een 25ui^ 3P»be / Uiilbe met be itïot iiaac Zembia baacen '^'om te l^iftcj^en / ontmoete op be <3?onben ban 't Coigojen-Eiiand een gcooten t'saamenloop Uan SDalbifTcljen / toaac ban up 'ec bpf bing/ en bu^ een (aabing boo? 3pn ^Scbeepje Aceeg / ftomeiibe aljoo geluïiHig bjebctin 't iDaberianb/ sonber aan Zembia te Ijebben aangebiéefl ; Ijp Saf mebe een goeb becirijt ban Zembia , albiaac t)p bideet gebieefibia^/ en niet alleen ban bit 43ebiefi / maat ooft ban Difco , en ban bit Suib of •' b en be Zuidhoek ofZuidkaap mebesoo berre in be b;pe S^ee uttfteelten. ^ü i^ 't biel geloofipft / beijalben bat tufTcben Spitsbergen en Zembia, get meerenbeel ban beest 300 genaamde Suibp^-3pifel| 31CI) opboub / bat 'er ooft biaarfcbpnipft 3eer beel ban be oube IDiffcben / bie be gemelbe ^eeftrpg telften^ ontb)o;fieIt 3Pn / 3iclj 300 berre tot beuieden 't ïanb niet laaten af3aftften / of bat3e gelpft be ^*Zdlno9- Jltraanen en gbjalubjen bunnen tpb bieeten t' onbecfcbeiben / bïanneec komftdei 3Pb)eerfteeren3uUen/ ftennenbeboo?boo;gaanbeonberbinbing/ uit ben Vloot i affianb ban 't Eaub en be gefieltbeit ber oo!-)aat gebonben) boo; on-nietdünion- (tbaacentijeit geen hennt^tf ban bnnnen bpanb tjebbenbe / en nocl) inin«s' V'<^j''«" ber ban ö«nne iegplaatfen/ too?b/ om bat 3e boo? onliunbe naac 't al-SoidM " i)iet binbenbe aa^ Uiat te lang bertoeft / al^ban met ben ffag geloaat- fcl^oubit/ en einbelpA in tien bluc[)t geflagen; tuanneer 3e nu boo? ffiin ]^aberlanb of gebjoone flille en bjeebsame berblpfplaat^ hoer^ fiellen b)il / b)0!b 3e met bit H^ om gemelbe reben b?p berre (anbtoaart^ ge« Dieeinde* bjeescn / al^ een fcïjiih boo? be 2ee en b|pe Uiateren ïjeböenbe / sulft^'J;'* "'*''*'* lien bit al? een tbjeéöe natuur in be geöoo?te fcijpnt aan teftleebcn/hungeSo", bjaar boo; Ijen ban belet b)o;b om be Euib te bipften / maar in tegen» (je.«lftnec- beel/ genoob3aaftt 3pnbe booi 't||? 3ic^ naar'tj^oojben te bergen / 300*"'"- binben ban eenigen/ hunbig 3Pnbe/ en anbecen boo2 berbaaflljeit (®ofi« blaart? bluct}tenbe/ gebaüig boo? onhunbe/ bet Waigat , 30 bat nocg einbelpit tiet oberfcljot Ijun beoogbe biit itomt te bereiden ; biaar mebe top /naar on3e gebarsten/ be tb3eebeb;aag meenen genoegsaam beant« b)oo}b te liebben. fKeeb? 3pn toe met on3e ]^iffcl)erp bebiefien Spitsbergen , tot op onse gebioone neering geftomen / maar tot noct) toe alleen met een S^upbp?- lEaar besig gebjeell / Uiaar bp nu ool^ bolgen 30ube / bat toe alle be i;uibp?-43ebanen / bie ban eenig belang 3pn/ 300 beel mogelpft 3P / ber« Ijanbelen ; maar boo^namentlpn 3ulien toe nu ban beese l^ifclj/ bie top gesegt liebben üunbig te 3pn / om naar 't Waigat te blurbten/ toatbjee» ber meiben/ toaar in on? ttoee aanmerl^elplte 3aaPien 3unen boojïiomen ; eerfielpft / Ijoe bee3e 3@ifcl) om be Zuidkaap toeet te üomen / cnban 't Wai- gat iienni? ^etft. (Sim ttoeeben / fcljoon 3P baar eenig3in? ban toeeten / Doe 3p gelpft3aam een bootbacljteipHe Hoer? bertoaart? flellrn itonnen. ^p 't eerfle tebben toe reeb?/ met onberfcgeibing / getoag gemaaüt/oDdeizoek 3ulft? 'er aileen maar eenigen fiunbig / en beele anberen onftunbig / op*f.<'^«' be gémeïbe top3e ftet Waigat , al? be beur en poo?t ban turn ©aberlanb hi„ « *öon bereiften / of te binben toeeten: alijoetoel on3e gebacibten 3pn / bat Ijetccweftkun- meefie gebeelte op be ge3egbe manier / met tiet Euibp? / besuiben be i^ / gesamentlph tiafl ; be 9ifc() nu ; allecUiegen sieb in Mt |^^ betoinbenbe / soeht Dan alle hanten / 't 3P toat b^oegec / 't 3P Vuat laatct / of al^ 't begint te b}ie3m/ ben buitenliant tian 't 3elbe / om ceben / bat 3e ben ICbem boben toatec baaien moet. ^1^ nu be 90}fl ban begint te hnellen / 300 fpoeb 3ieb iebec boo} ben houden loeg naat buiten/ onbec^tf 3ouben 3e bet nieuUie todoopenbe ^f eeciang 300 (lebig boben bun boofb binben / bat 3e bet 3elbe met bun« ne Ittuinen niet souben boo;boocen/ en becbalben moeten fiihfien enbe^ . gaan ; gelph fomtpb^ aan be Jteoithapet^ booi Ysiand gebeurt / bie met langbuurige Jioojboodclpite H^inben/ boo; 't «t3|oenlanb^m/ 30* banig beset U)o;ben/ bat 'er beelen in HMtn en fiecben / bie baar na ban be H^Ianber^ gebonben Vuojben; biaar ban be reben i^ : bat 3e in 't P^ ongetDoon 3Pn 3ieb t'ontbouben / en 30 tut) geen fioer^ \ueet ti fieUen / al# be #ef)p^-]Difcb / bie iebec in 't vrsoioer bun geUioone plaats Uieet te binben / en be hojtfle Uieg in te fldan/ om aan ben bui* ten 30om ban 't Hgf te fiomen. ^ee3en bie op b' <(i«ofl3Pbe ban Spits- bergen geVueut 3pn / neemen ban / in bit gebal / bunnen toeg boo; '( Watgat , niet alleen al^ be ho^fie naar Den buiten Itant / maar ooii al^ be boo;beelig(ie boo} bun boebfel/ tuant be Uiefiftant ban Spitsbergetii^ b^pec ban S^/ becbalben beese Zee langer boo; tjet b)ie3en beb2pb;bici^ bonnen 3e algier op beese €(;onben beel langec bipben aa}en/ ai^ oanbr gemelbe 4^ofi3pbe. waaietn de ^^ ^^^^ b)aatom be ^ojb en 4^a^i3pbe ban Spitsbergen , meer met ooftzYdt ^ belemmert i^ / al^ be ao^efispbe / nan albu^ begreepenboojben: van Spits. iBifn neeme eenige boutje^/ legge be selbe (t}ing^b)p3e in 't biatec / en méf Ys'biyft 300 berre ban elltanber al# men b)il/ al^ban een banbbolflof genomen/ bezet dan ploatfl meu 't til 't mlbbelpuut ban ben omtreïi ber bontje^/ bitfiof 3« de v/tfkijie. Dan niet lang op een Doop bipben leggen / maar sicb eertang berflroo* pen en (iecli uitbpgen/ tnanneer ooit teffenjS ieber fioffe plaat; booi jicb neemen / en 't biater in^gdph^ tufTeben beibe plaat^ maahen sal ; bet ||of bu^ 3eer bititi uitgeb^eib 3Pnbe / 3uUen in 't uitbpgen be bouti^ aan be binnen 3pbe ban ben omtreii / bed meer met bit Hot betimmert 3pn/ al$ aan be buiten spbe/ en 't 3at b}d eenigsin^/ aan 't dnbe en tt tulTeben ruimte/ baar 't (lof boo? vupht / iet^ omftanten / maar ccbtet be gantfcije 3Pbe 300 beel niet belemmeren/ ai; binnen ben omtrtti. 3!laat ban bit (iof bet H^ berbedben / bat boojnamentlpii onbev be l^oot al^^'t mibbelpunt ban bee3en omtrett i; gepiaatH/ almaar bet in 't Somer ^aai3oen/ boo) 't fio^men/ 't boopen en boo; be (iroomen in ontaliphe fluhtten uio^b gebjolten/ en tuffcbenieüerbeesergebiohfneS^ btoMten/ binb bf Üeb* ben j en tuat on^ in beese opntrrrung Ijaar aangaanbe nocl) 't allrr* ineeft I]feft Ueriuonbert / i^/ bat Viede Uan bcr^e lt)ogelen / omtrent en bp on^ in 't H^ / Uerre buirrn l)ct ge3igt uan 't Uanb / Itomen aajni/ en \Jueoer daaren lioer^ lOoatuaart uaar 't Uanb lueetrn te neemen/ en albaar niet alleen ijaar eigen «0o:t/ liflip / of «Eilanb / maar 00(1 taar eigen liften binbei» / fcijoon tiiè op renige plaatfen in groote meenigte bp ben antieren gebonben Uio:ben / en naaulpH^ uit elltanbrr t' onber^ fcbeiben 3pn/ 3nlii.^ lup ulf met opmerltiug baar op gelet / en on^ ober gaare naauheutige onberrcl)eibingbertDonbrrtt)ebben; |aVup mogen 3rg« gen bat (jet alle menfetjelphe bernuft te bo\3en gaat : Vuant luie 30U 3icl| ermeeten/ 3onber Compasf 300 uerre buiten 't bereili en gesicbt / tian'r 3(,anb in Zee te begeeüen / bie foiutpb^tf niet booi neUel en miü / baar Dan 30U berbpflert Uioiben/ of in beese bernuftelpt» fcijerpsicijtigbeit en luonberbaare onDerfcIjeibing Dan b^are S^oonplaat^ / en Uooial ban Ibaare e(ge bpsonbere iDefien / te Ho;t fcbieten. ^n^ aangaanbe / top souben geen fian^ 3ien/ op een Meine aftlanb / beese j^efhn Uieber on« berfcl)eibentl0it te toinben; toat 30U men ban op een afgelegene \upte ban renige mplen boen? IDant top/ met opmerHing Ijier op gelet gebbenbe/ bebonben op tieele plaatfen/ be hieur en be geflalte ber ^teenen / in^ge< Iph^ be gefmtljeit ber Jolen/ naaulplft^ uit elhanber t'onberfcbeiben/ en rcbter 3ag men beese l5ogeItf uit Zet/ recbt op t)aare neflen aanhomeii/ 3onber bat 'er eenige tVopffding of teehen ban afbUiaaling in baar toierD befpeurt. i^it in beese l^ogelf aangemerkt öebbenbe / maatigbe in on^ be UerUionbering oUer b'i^ijebaar^/ bie top uit Cgipte opïiungeUioone tpb/ en op on^ eigen Ijui^ jaarlpft^ sagen aankomen/ om bu^ (jun ei« gen nefi Uieber in te neemen/ 300 bat toe naaulplt^ met beel moeiten be Selbe baar uit ^onben toeeren/ en einbelph tet nefl moeden afb^eeften. ^eese en Ueelebiergelphe opmerkingen/ bebbenonseeerbiebigetoersucg* ting oberbe<(3oblphe a^esentbeit/ ^Imagt en ll^p^fjeit / spn befiier o* ber beese Uertoonberen^ toaarbige bingen/ meenigmaalalbu^opgetoeht/ met bit te betuigen : (0 ïDonberbaare Itenniffe en 300 toeluamurlptoal^ bobennatuurlphe/ ja<0oblphegaaben/ biebe^obIpïietop^f)eitaanbee« Ie spner j^ctiepfelen naar een ieber^ aart en bpsonber bienf}geb?uih/ ten nutte ban bun aangebooren geneegentbeit Ijeeft gegeetien! Sjnbien ban teeit i0ogel<^ 30 naauheurig aebt op H^/ Xucïjt/ ]Da« rcr en Xanb geeben / al^ mebe op be besonbere geDaanten^ en Iftleuren taan 't ïanb/ om 'er baaren lioer| uit te leeren hennen/ gelph setoaar» fe{)pnli){t baar ban ftunbig 3ün / atjK uit be gemelbe Vjerniesing I)unner plaats Hcdendaagfchc Grocnlandfchc Viflchcry. ï ff pinatfeti/ mfircuiförrop-flprurriitoaii Dunne ncflmblpltt; toaac om 3ou Hned«ni| mm Ciit mtbe ban onse oemrlöe IDifTcljm niet (tonnen öeitfien i ^ant f/^^^";','* j, hun bröipf seeft te hennen/ bat 3e onöec toater/ gelplt be Sogelen in be.cflciiheit fucljt/ 3eei; naauheurig op alle neleegentljeben bec gronbcn lettni / inji' «f !('<»>•'<"• grlplt^op grooteen liIeineMippen/ op biepten|ien onbiepten^/ 0P3an*3,',';\'„V bige/ UUiac()tigerO»naei)tige/ saefjte/ lueehe/ fe^erpeen Oarbe gion I^eit / om onbec toatec 30 Uiel al^ boben Uiatet Ijet Hanb naa te fi)eii« ren / maar honnen on^ ooit licljtrlplt in beeseitenni^berre te boben gaan/ nlsoo 3e alljier alle be gronben / beel beter ban bip bie met Ijet loot on« bersoelten honnen/ onberfcijeibentli^h en al^di ban nabp met tjunne oogeti befcboubien; berljalben beboojbe Ijet on^ niet b}eemt te bunhen / al i$ 't bat beese alljtec geiuetibe Idtfcl) / boo; een jaarlijitfcbe en bagelphfclie erbaarentbeit/ Uiegen^ be gemelbe teehenen genoeg3aam beb:eben i^/en oberal bieet biaat 3P iitU bebinb. 9Daar en boben bieet 3e oo'ltgelphbjp/ liet roer te toenben/ of lieber gelp be «Oijebaar 3i)nen tpb teberaamen/Enduihua of al^ be gemelbe Idogel^ uit S!ee tjaare neflen binben / en albu^ een geweonc goebe en behenbe hoer^/ lang^ tjunne 300 genaambe bahen^/ naar|;'*'^1'"' pet f^tn biel beMnibe Waigat te neemeii ; bat ban mebe niet b}eemt dcH* r^ / biant iiibieu be 41>jebaar in 't oberbliegen ban berfcfjeibe lanben/ acbteloo^ Vuaar / quam t)p op 3Pne gebjoone tpb niet ober ; of inbien bee3e l^ogelen op ^$/ SDater/ ïiucOt en ïanb geen acljt gaben/ flon« ben 3e in gebaar/ om meer ban baar neflen te berbipberen / ban 3e bie naberen 30uöen. ^e^gelph^ ook be gemelbe l^iffcljen/ inbien 3e op ah Ie henneluiie teehenen niet biilben letten/ blaren 3e eerlang boo? Ijunaclj^ teloo^b^it/ genoeg3aam al^ Iphen / b)anneec 3e fomtpbp in ben l^erft/ 20, 40, 60, 80, 100, en meer D^plen naar be l^oof of |^o?bb)aart| tu 't S^ 3Pn / en al^ban bolgen^ be gemelbe teehenen / geen goe« be en behenbe ftoer^ namen / 30U b^ eerlang boben bun Ijoofb 300 fitrh toe b;ie3en/ bat t^et ben onboenlph biel met bunne hruinen boo; 't Uil te booren/ 3ulh^ 3e ban noob3aahIph souben moeten fiihhen en ber^ S^an. i^bemaal ban/ om beese en meer anbere rebenen / bee3e henni^ om bun aa^ en oa^plaatfen t' onbcrfcbeiben / of \mu$ bielhet bie bieg te be« 3^ 3 ftomen/ \^ XMrftnen Siioomcu ia 't derde Deel aiideit'oii- dtnsekco* l> V 1 f tf Bloeyende Opkomft der Aloude , en Komen / in^gelOh^ boo? taielfie tooegen Ijunnen \)paub t* ont\»pRen / en obersulhjl alle d'aangeroertie acljtgeetoingen in*(o\3cr3U)emme»Oer0ton' ben/ 1)00} beese SifcQ niet min gemigtig m noobsaaltUjft 3Ün / aI#boo) ben (djebanc rn anbete IDogden in 't obectolirgen bet lanben; sooUiillen toe fiem etaen 300 Uiel aljl ben <^)ebaar en3: mebe togbertrouloen / bat f)P m Det gemelbe niet acbteloo^ te botoen Iiomt; bat t»e mebe te lic|)tet ban liem honnm benlim^ om bat 3üne boening / ebmeen^ a(^ be boe« nfng bet gemelbe Bogelen/ 3pne opfettenbbeft mebe 3ect maat en oMn* bloebfg bebefiigt ; toellte bebefliging ban beese en meet anbete geUalIen/ Spn natuuilüh betfianb genoeg3aam te hennen geeft/ bat op een gemeen Saat in be bolgenbe bettjanbeling biphen sal i^u^ \)tcte nu benften toe/ in bolboening ban be ttoeebe en laatfle b}aag al^iet genoeg te Deb* ben.ge3egt. Sin bee3e onse tebeneeting tjebben toe omttent Spitsbereen, in *tj?^/ een selbsaame hoet^betjftttoommaangemetlit/ namentl$liaanbe^fl« 3pbe ban bit Groota voordeelen in de eerfte Viflchery behaalt. N^bemaal on^ geen saaAenmnttian eenigbefang/ bel^ffü^fierpban 'c SfuiDp^ / of toan 't Wefi^$ op een SfutOptf-^aac taahenDe/T \)Oo;tonien sullen / tierlbalDen sart nu niet onuoemüft spn / tot De ei* genHfjIie 30e(lp^-9iffebtrp/ of l^iffcberp toan een#tmeen*Slaar tfiitt te gaan; rn toermit^/ ol# in 'tnueebe ^eelgesegt i$i aan De ftenni^ tian e gemef de / en meer andere ftoecfen öec jdtroometi in öe l^ifTcöetp seer. bcel gelegen 3P / juHni MJt bietfjalben in 't bettiolg een bpjonDere aan« nwMng Q)m U ilttoomen maahen / eh O'oojsaah tiet jelbe Uiat nau« fieunget ^■*. 1 'f 11 : Si'iiilirrRcn lic vuo( Mn int Ho deWcüyi if8 BlocycncIcOpkomft der Aloude, en licuiiaft oiibfr.wflicii / julhjï luu öaav uit ö.iii Ucelcrfei» hoerfeti / nljj iiietjc l)it 1)000 1*11 IxiiQ uiocijcii ï^trsclUc olDiri; / eii op iiieei: aiiöcce plaatfri)/ te acuuihl|iltr): suUrii lioinicii aOclOcn. 4Dm önii mi n>inUaiia unn D' clflcntlOiic lüefiiitf-JDIflcÖfrii op ecu qe* lurrii-taar te martltcii/ 300 Dunht ou^o uciii brquaanm* oo^t te Uoiineii Uluöfii/ liMac iian Um Oc 3elt)e ücljoo.jDin te ücjiimuii/ alp" ointvciit l)ct jjiüore e\\ Uoo^innmc ^lüilanö SpitsiK-rgcn , nlUjaac lm» lïcb^i' uan 0111 De viiici.nVte oDod ofiMnöcrt 3li>ii / en sullfn bctUolflciijS! Uoojtijaanöc / oiitOelDefï/ bci?ii.aeii. j,,/ j^,„jjjj. p„ jippj ijff aiDfdiKó üooveii/ Uoo? eetfl op Ijooac en Öanciiaa Vervolgen» op lu^Ct 4lSi(\l>ei\ / CU DujÜ UKÖe l)Ct Jaii Maycii-Eilaiui a»»^» ^^ SOeHeu / •t);m M«ycn^,ffj,ff^ Oud-Cirociiiaiid eu al500 UfiUolocuni lanjïjl De|J sdfsJ ïtufïcu/ tot oiidci'.oen. Aau be Strxu-Davids tooo|tgaau / of 300 Vicrce be eiacutli)lte (ü^ilaubfeüe i;«iuiiciie Sl^alUifcI) 3ijnen loop (jeeft. Kuftei. tot 5p>|( jjyoof g I )Difc^ip|«u eu baat booj 3f er Vïecmaarbe €Uanb/ tolf tb / stt.uiD« A''»^ Qe3tat ijdf / iu beu '^iaare 1 ƒ96. Uau be i^ollanbecj^ / eu 't Polgeube vit. ^aat üau be «eBugelfeu outbeht/ eu iu 't ^mt 1 608. uau b' «Cujjelfeu en De EnKciren '^'^- ^^" °"3e jDebctlaubet^ beUaateu/ uerUol0eujj boo| be jptaiifeueii eeiüe be- meet aubeteu be30cljt/ geiyh uit be d3efclj.:i)biug Uau Kichard Nicoizon vaarden v«n f en <{i»iigelj}mau blijlU / bie iu beu 3!aaw «^f^* 3pne 25efcÖJÖWua oUec t^'i;^*'!»;;; -Spitibcr^di en Nova-ZcmWaiirt ttcljtjjaf. ders n^ije- volgt «yn. Deur R ie- hiudNicol- r.oii diu- fcluccvcn. „ Spitsbergen , itQlt OP / i^ eeu gebeèlte toau Groenland , gelijfi ooh Nova 'Zembia. ^ee}^ uaaui Spitsbergen pebbeu be IdoHaubet^ aan bit llaub gegeeUeu/ uabemaal 'et scer Ueeiljooae ^pitfe SSetgeu ge* Uoubeu vuo^eu ; aIjS mm uu iu beu ^aate if^6. uoo; be becbemaal Iva^ uitgeUaatcu / om boo^t 't |)oo}beu reu U ;g naar China te 3qc« heu / tee^ 'et oubec be ^ct)»PJ$ 4Dpped)oofbni bec tuice ^cljepeu/ bec3eu togt uiHeube bocu / eeuig gcfc^il; beutubcube 3icütelIDelleIijrt/ Uiilbc ö'eeue uict 3iju ^cljip «Doflelijli / eu b' auberc jDoojb ji)oo!b- «Doflrlijlt op seileu; bee3c ouecuigljeit Uetoo:3aaïue be outbeUIUng b'ee* 3cjJ Uaub.tf / bat ucclioIgcnjJ in 't giaat 1608. boo; b' «Cugelffu tot op bc (joogte Uau Si <(3cabcn bcUaatcu Uiicrb / alluaat 3c tm Uafle l^jS tuifl Uoubeii. ^cbcrt soubeu 3e ^aatlDïiif ecuige ^ScOcpeii btt" Vuaatt^/ om SDalru^-taubeu op te boen / al^ mebe om 'et ttaau te hoolieu/ CU bit genot ttoruieuse alleen tot op beu^aate 1612 , .iuau« ueet bel^ollaubcr^ mebe bctluaatt$£ quamcuom't selfbe lueta te Uet« ticlitcu / Ucruolgcujï be jpcatifeu cu meet aubetcu. 3detbcr^($ segt tjp bat bit Xaub/ 300 bette Ijct Uau b'itSngclfru beUaateu i$ / 3iclj Uan 76 tot omtteut Si^^raabcu uitdreUt. «f^elijlt IjetooltbeUoubcuU)0?b. ^u be Vtrouph Uan 1 wisk luO}b Uetljaalt / bat be 1> yy De Engelfen ttWCCKO) ï» n f* T Tcclcnctjumfchc Grocnlandfclic Viflclicrv. ifS* lunfltblQ öcfcïjnt. CnVjftöcriJ bat it i\\bm%\axe 1617. VueDprombetDlui* fcijerii< bril d^ollaiibeccn 3ocljtfii te brletteii / boclj baat obec in gcüeejjt Qcraaliten/ luaat in b'CiigcIfen te !to;t fcOooten : 300 bat tem be l^oU I«nber^ Uan liiin een ^cljip iiaincn / en in li^oüanb opb^aocen ; maat bit boó: be l}?0Qg. HQoog. ll^eeie Staten bnt niet luel afgenomen /UiietD Ijet MW ^^ber ontffaoen / en ben üiapitein met een gefctjenli te rug gc5onben. ^ee3e gcfcijillen en bcrgelpUe Ijanbellueecing mcbe in <0oll- Diitccht«t ^nbi^UooVoalIenbe/ namen allenhs? sobanig toe/ bat b'(CngeIfen beflO'wotdbygc ten be U^olianbfcije <(^ofl-^nbiefc(j\)aatber^ in 't IDtanaal aan te tafieii /''>:'' iitbien i)en Uan Ijnnnen Utoning ecnfge oogUiitting Iviierbe bergunt. jriDaat be Vtoning 300 Vuel a\jS be Staten (6cncraal / 3agen lietoec/ al^ goebe nabuucen I)e()ootb/ bat bee3e gefcOilIcn boo? rebenen/ enboo;geen luapenen luierben beflegt ; biejj> 3onben / op begeerte Uan 3ijne J^aje:: Ocit/ be Staten in 't ^aar 1618. ecnigeaan3ienelOlie|per30naabje^nan( oüngelnnb/ bie ooh beieefbelüft albaar ontfangen Vuierben. (il>m ban ter 3aah te Iionien/ 300 honnen Vue l)ier uit genoea3(iam af« leiben / bat tjet in ben eerflen aanViang bee3er li)ifTcijerp niet guaalprt Ijeeft gedaan / gcltjit on^ uit meer anbere l^itloriën en bpsonber utr De monbelijfie bericytcn Vian berfcljeibe 4l>ütK Commanbenroi / j&tnutlie' ben/ ]i^arpornierjdienj|1Dattroo3en geblrelien i^/ biebitUieberombpoPer^ leeUering Uan noclj ouber ïjabben ontfangen. lltit alle beefe bericljten en uit on3e eige onberuiiibing i^ 't/ bat Ute bee3e Polgenbe befcljipüing Uaii bitVioo;naame(ZEiIanb/ aan be luaarljeib getoetfl / ijebben opgemaettt. ^it groote en berucljte o^ilanb/ i^ met ben ^uibtjoelt op i6 grabeiisi rekking en gelegen/ Uaii baar jjioojben/ boclj Vuat UDeHelijlter en ban meer (0ofle^ p.>«f;e»t- lijft SicöflreWtenbe; totaanbeNoord-Baaylegtljetop Sbgraben; UÉrber^SiS»,» Vialt be hufl 16 of 20 mplen om be «©ofl tot aan 't Waigat , en \3a\\ ^ ^ ' baar lang^ Ijet Noürd-Ooitcrland naar be 7 Eilanden toeberom ji)oo2b« Ipft uitb?aaijenbe/ tot omtrent 8i grabcn en nocljPerber; bocljftantoeeh tpbdf MitQtn^ 't ^^ niet jDoo;belij!i Cngelj^man btijltt. ^ee3e flreftfting een langte taait So mplen uitmaaftenbe / bePinb men 'tnd gemerht / niet alleen om bat Ijet a\^ in 't mibben en 't booniaamfte ber "eiScecen 3elbe legt / maar ooh om bat ïjtt / metljct 35oo?benb tegen en in 't ae van de g^/ en met ïjet ^uib-enb / tegen en in be ruime See gelegen i^ / baar viflchery Zembia , anber| ooft 3ffr ©ifcïjrpft / echter in bit gebal boo? tonften *"^ J moet/ leggenbe met Ijtt iDoo^ib enb tegen ijtt |9^ en met t)et f:uib enb tegen ï)et Hanb ; in^gelpftö i^ Spitsbergen toegen^ beVoelgelegentl)eit,;n7.uiiMom en Ijet getal sijna fcl)ooiie 25aiien / ongemeen baar toe bequaam ; en d» zei vet bcrmit^ top 't ©ifcljrpft gebonbcn Ijebben / 300 luft on^ mebe Ijet in 'tfc'iooneeu tuuto af te fcljetfen/ bat toe anberi uitboerlijftet ö«bben boojgenomen/ JaycJ^''' % 3. inbien ' vi JS'?^ ,.','>*!'>''^ -•-»'• •*■"•■ ^> .-f - V_ Hit Kwaate Lyncnbe ftaandc* neWitvifch ./ i ï6t Bloeycndc Opkomft der Aloude, en inbien on^ be beseerte tot be ^cfc^jpuina bet 3£)ifTc1(ietti niet aanpo^be/ om in 't toetljanbelen bec yloe Uoojt te gaan. <0m ban toan bit IDifclj- tph ^ilanb te beginnen/ 300 sullentoe uoojaf iaaten gaan/ optuatUip^ 3e eertpb^ be l^ifTcIjerp geljanbfiaaft tuietb/ en Uecuolgeng' tot bet beben» baag^ geb^uih i^ oUetgebjagt. De Engeire 't^cijpnt al^ of bt dSngelfen in *t begin bee3et S^ifTcï^cp / in be Hori- vincheiybe-ïont Baay, Kiok-Baay en meet anbete iöaijen / boo^naamentlPh met t v'ds in"' 59etten uit 3Vuaare ïpnen beftaanbe / en Eegcn^ö-geUjpse gemaaftt / naat v»ii{>ene!et 3Ditt)ifcij l)ebben getaid en toeel getinngen / toant in beese 25aijen / ne* witviffciien.ten,^ be ^^becgen en meet anbete baat te tinbe UlaUten^ en afVoate* 2il"v?arr"'^'"3f"/ o»tboub 3icö noclj üeel J©ittoifcb / om 'ttjecfcbe IDatet en bet albaat sbnbe 3I^aluifcb-aa^/ borb toen in baat eetfle onnoselbeit U)aat« fcbpnlpH beel tammec en meenigtjulbiget ban nu ; in beese 23aben ont« bielben 3icb toen ooift iieele S^altufTen eniHobben / maat nu Uieinig; ingeiplt^ beele 3DaIUifTcben ^" nu lueinig of bpna geen. ^etebenbiet ban 3al biet naa biplten. ^ee3e gemdbe 3@itbifcb ié bpna in gebaante be IDaluifcb gelpft ; 3p bcfciiieven; fjjj^f gpj„ j^j^ Qp (,£„ jyg ^ „,3^,. ^j^H onbfcen i^ 3e Vian ttoeé groote Spinnen bet3ien. ^e ^taett i^ mebe met bie ban be IDalUifcb gelijk ; sp beeft een ^puit of blaa^at/ toaat uit 3e in^gelb^t^ SBatet Vuetpt/ allE mebe een buit gelp be lialbifcb ; maat ban uetuie i#3egeeIacbtigU)it. I^aatmaate ban baat gtüote i^ 3e mebe seet fpecïtacbtig/bocb bit^peft. 300 \3}tth I bat be batpoen licbt uttfcbeutt- jQ^anneet men 3e beel 3iet / acbt men 't een goeb Uoojteetien ban ben aanfiaanben 3DaIbifcb« bangfl. <[^e ai^altuffen en bobben / begeeben 3ieb in 'ttoatmlie ban beu ^o« met bp be baat 3pnbe blaftten^ / fomtpb^ met gtoote ttoepen of b?om« men \)an 80/ 100 en 200 teffen^ te ICanbe / en bonnen 'et 3icb in3on« betbeit be O^altuffen / eenige bagen naa ben anbeten ontbouben / tot bat ben ben bonget petfi om Uiebet ^ee te hiesen ^ee3e SDaltuffen 3bn bpna in geflalte btÉobben gelbft / maat nocbtan^ bed üechet en gtootet; ibnnne pooten 3bn mebe al^ be bobben met bpf Itlaautoenber^ 3ien/ bócb ftojtet ban nageld / en bnn l^oofb i^ bil^ftet tonbet en fier* het. ^e buib ban bit Eeebiet iH boojnaamentlbh^aan ben bal^ / een buim bift/ ho?t baitig/ ban betfcbeibe bettoe / en ooft alletloègen ftton<^ heiig. Sin be bobenfie haah 3itten t\xiee tanben / bie 3icb obet be bene» benfie uitütehhen / Ivien^ lengte ban een balbe / en ooh tod ban een gantfcbe eHe 3ün ; toelhe tanben naat maate ban bnn «l^ubetbom gtoot looo^ben. ^onnnige SI^altnfTen toojben 'et met een tanb g^ien/betmit^ se boo? 't becbten of Vud boo? (@ubetbom bie betliesen of uitballen» ;z^ee3e ll^alcu^tanben / bjoibeii fomtpb^ niet min toaatbig / 300 niet luaacbiga bm <^lifant^tanben geacbt ; intoenbig 3ijn3e bicbt en ooii jluaat/ maat aan htn Uio^d bol- l|unne muil i^ bie bet ^ffen gelbit/ «nbet en boben met bolle Deehdige bo^^fiel^ beset / tet bihte ban een. Waliuflen. ^WAZéMUS, i^ J> XliynlinJ^hc roctf' i-d Zei: Hob 2*"f ^i J^ynTan^he voet- POTVISCH randen, fj^ il u ■ ■ '^ / ' ■ ■ ' '^^^^k |(y^^^^;^|^^^^^^|^^^ :^»=>£ ^^ ,^ vï* ^Haat Totv 4Jt Voefc— CACHI:,L0T o£ :B0TVISCH , J>aj 38^. tc/cJireeren,. JL ...A\tJ_^ ._,^. ^^r^r-^ré.^ n '\ I ^ r^" \ V'M i^'>V\ ;r;;>^ li»: r « i,w;r V. ' - -itf ■ ' 'U '<4-, ii. ??..- f» M,. '4 .: .i:i:ssixi st;r«3jwm^>j»«8«««^~i*v«»*»»«i^^ ^v^tri*;*»'^ ^^^r^;^^^y''' ' - "«(r->i- ?r5»',: LM w wv ï , K r- 4 i t A* é:^^ ■-^^„«^ -i^n.r • * »- ; ''V . ^-^i Hcdendaagfchc Groenlandfchc VilTchery. itfj ;&trool)aIm / en Uecflcefir ïien Uoo! ren baatb. S5:li:n tte^e muil spn tUiee ^ii^gaaten/ luanr iiir dit dicc luatet/ Qelijft be 3IDalttlfc(j blaaH/ Doel) mrt lueinig genuf' > IDunne v0ogen 31)11 QaiitfcD \)uurig en roob / al^ nieöe Ijnnue l)fete natuut be$^ Somec^ 300 Ö-tOg / bat 3e t)et Vuatec aan ijunne oogen niet y^eelen Itonnen / berljalben ontljouben 3e 3iel) op blen tpb meer al^ anberj?" op 't Uanb. 5©e Ulobbni 3ön ^eeblercn bic - - . . 3ldj fomtpbjS \ix\ mcbe te Itanb Degeeüen ; 3i» ïjebben 30b.inige boeten ^" ^°''^ ' al^ ((3an3en/ aan iebettopf nagel.é / alle boo? een 3^£^tte Ijuib aan een geljecljt. U (^oofb i^ ern Ü^onb^hop gcl01t / met afgefneebe ooren / boc|^ in iitn eenen bihitct ban ben anber. Ylan ben 6eït tebben 3e een baatb / in^geltjlt^ eenige |)aircn aan ben neu^ en boben b'oogrn / boel) lueinig eu 3elben meet ban bier. C^unne oogen 3tjn groot bcrijeben en Ijelber. ^e {juib met 3eer ho;t Ijair Óeluaffen/ i$ beelbetbigof bont gepleht; ee« nige i^n 3b]art en luit / anderen geel / fommigen graanU) en ooU bjel coob. iSscljerpe tanben Ijebbense/ b)aai'mebe3p een floh ter bilite ban een arm boo;bpten. i&c()oon3e ban atljterli^f lam fcljpnen/ fpringen 3e of lilouteren ecljter op be Hi^fctjotfen / toaar op 3e 3iel) in be ^on gebaa* hert Ijebbcnbe / fomtpb^ te flaapen ïeggeti. 3©anneer ïjet flo?mt / 3pn 3e genoob3aaht te becl)ui3en / otn *t gebielb bat be ^eebaaren tegen be H^feljotfen geb;uilfttn. (Dp 't Wtfip^ ivo^ben 3e b)el meefl en in mee^ nigte gebonben / 3ulH^ men 6p gebieft ban SIDalbifeljbangfl/ genoegr 3aam een labing ban bee3e ^eebieren 30U bonnen opboen / en ooit Uiel gebeurt i^ / bat 'er 3iclJ Meine ^ctjeepje^ Ijebben ban bet3ien. Jjl^aac moeijelptt 3iin3e te billen/ en ooft ntet altoo^ eben bet ten tpbe bianneer 3icl) be ^ctjepen in Groenland ontl)ouben. «Dmtrent Spitsbergen binb men 'er toeinig/ maar 3bo beel te meer St^alrufTen. ^öclj inbien men beel iHobben binb / i^ 't een teelten / bat men een ftecljte ll^albifcljbangfl: te berb)ael)ten lieeft. ^ie^ fcbpnt Ijet bat 3f mebe ban 't aa^ ber 9^al^ bifTcljtn leeben. 'Inber3in^ aa3en se 300 men meent op Itleine IDifel) ; maar opgefneeben / binb men in ber 3(lber maag niet ban lange toitte biurmen. ^e grootfte bobben 3pn gemeenlpïi ban s tot 8 boeten lang / biien^ fpeh be befie traan uitteebert. ^eese bobben en It^alrufftn biierben toen op 't Xanb geboob/ tebiee^ waarom^ ten : be bobben om 't^unm ïjiiib ntet te befcöablgrn/ floeg men met een J*" ^."f; fioh op ben ^u^ / bermit^ be buib en 't ^peft beiben ban een nut» vangen Ipft gebjuih 3ijn : maar be II^alrufTen/ biien^ neu^ soagarb \^l bat 3ewiudea« be fiolt berbjaagen Itan / boobe men op 't Uanb met ïenffen / biant |)unne |)uib ban geen gebjuitt 3pnbe / fcijjoombe men berljalben niet te quetfen / boel) biierben niet anber^ ban om tjunne tanben en 't ^pelt geboob ; liun ^peh i^ neben^ bat ban be iftobben en 3l^itbtfTcl)en / ban beugb en biaarbe bpna met fitt SIDalbifebfpelt geltjft; fjunm ttoee tanben bie Ijen gelph ben «Dlifant bp ben neu^ uitfieelten/ 3Pn fomrpb^nietmiii biaarbig ban {)un ièpelt / biant bit been bp3onbcr tct binnenfie of 't lort baar ban / beel I)Qoger in Vpaatbe ban 't ||boo$ tnojb gefcliat / en i 3 Wt I :l f 1^4 Blocycnde Opkomft der Aloude, en \)Oo;iiaamciUlüU tic groote tauöcn/ baac \3(t\ pit of \]AXt tn i^/ 3(jn bet halUeii \itc\ men Mm Vuantbe al^ be hlcinen ; Uiaiu al^ be hieinc taii^ Dcii tinn een ponb 3^vaar fomtiib^é ntaac een gulben Ijct ponb luaarbig 3pn / U]o;ben be gtooten bie 3 , 4 tn s ponben Uieegen / Uoo; 3 , 4 ^h bifunaal^ f giilbcn^^ ijct ponb uecltocl)t/ biettjaluen boe jVoaarbec / Ijoe Wütwnaide Ujaacbiijcc 511 5ün ojen gcmcene tanb Vueegt 3 ponb en alp'ban beiöe £ah'ad- ff famcn 6 ponb/ tot ^ gulücn.ö Oetponb/ bcloopen beese iSguïbenö. dea. ^u($ leUect ooIt een getiieene aD^Uu^é i «Ouatbeel ^^peH-^^raan uit / Ij'et ^uarbeel tot 36 gulben^s^ gerccUent/ beloopt mebeiSguibeu^ / suUi^bat ren ^IDalcu^^ / 300 aan fpeli aljt tanben / te fanien 3Ó gulben^ö Ijoaacbe uitlebcren han. ^it i^o una een genieene Uangfl be geUioone luaacbe/ Die niet 2 of 3 obciuioebige farcen \33t\ op lógulüen^ baaien han/ en in tegenbeel / met i of 3 fclKUiale uangflen naa ben anberen/ Uie» (et op f o of 60 gulbenë loopen/ en 't tlaap3aab al|Sban meebe niet Vuef ftagenbe/ tot op 70 giilben^ë. Sn^S^U'M ^§ 'c ooH met be tanben /naa bat 'et ueel of lueinig 3i^n / (jeüben y min of nieetbet toaatbe. ^e 3l)itl)ifclj U)02b alleen om 't ^peH gehangen / maat be tSobben Ijebben be()alben öuii <&peU / een bnib 3/ 4 of ƒ ^cijellingen tuaatbig 3pnbe/ nabat 3e mooi of gtoot 3pn. ^i^ nu z of 3 3DaIeuTen / 3 of 4 3Dit« biffcben en 4 of f iSobben iebet een o^uatbeef^peli uitleUeten / en baat en boben be gemelbe tanben en ijniiJtn/ 300 tjebben bee3eeetfieBifrcljet^ bie toen lueinig in getal U)aten/ in b' ectfie beginfelen bet l^iffeberp/ een rphe bangfi (tonnen boen / Uiant toen alle Ijet gemelbe in een metdlphet {)O»0et toaatbe Voa^tS / ban. nu / gelyli uit be getoofbetUiee^cljepen/ toien^ bangfi 1 30000 gulben^ Uiaarbig luierb gefcljat / genoeg3aam af te ^ï "*'* «"neemen i^. 3©einige klanten toetUepen 'et ecfttet/ of men begon öctber* den vYflXrs^'f'ÖïÜtlpfte IBonflet be ©aïuifcö meebe aan te boen / toant be 3©ittji^* anbtagu fcb^ n / bu^ Detbolgt Ujojbeube / toeehen eetlang naat be biepte ( alUiaac be gemelbe netten ban geen geb.uiih Uiaten. ^e ao^aicuften en ïlobben namen mecbe naat anbete plaatfen be tuplt. 3@at be iKobben aangaat/ Uetmit^^ 3e niet min gteetig Ijun betblpf op 't H^ al^ op 't Eanb nee^ Dochaiienk«,„p„/ üjceheu alle naat 't §^l gelpft 3e ooft nocölang^ benSoom ban "'t l©eflpjJ / op eenige plaatfen met Ijonbctben bp eliianbetop be g^- fcOotfrn (eggen; be 3DaltufTen ban natuut meet geneegen boo? 't %mti 3pnbe/ begeeVien 3icl) mebe tuel op 30banige^cl)Otfennabp3lanb/maat begaben 3icb toen naat anbete noclj onbehenbe ^aijen en 2uuiev6- 300 i^ Ijet 3©albifc(j aa^ / biaar op be ülobbeu mebe fcüpnen te aasen/'^"* en biaar ban bie ceeb^ \}itt boo; omflanbig beticljtgegeebèniiebben/ beel obecbloebigec nabp Hanb/ en in be ^apen/ ban in 't H^ / berl)aU k^«n bobben be ïaub-aobben/ beter gelegenttjeit om bef te Uiojben / al^ bi H^-mobben. ^m tbieeben/ 300 3Pti ooit be oube üiobben/ gelph be oube lIDalbifTcben in beese langbuurige 3eeïtrpg/ mebesobaniggeoeffent/ bat 3e boo? ï)un jaaclpïifclje ecbaatent^eity |)et algemeene ^lagbelb hen« waar de nen / en get bie^tjalben fcljunen t' onttopHen. ^ee3e fltpb-plaat^ tegen i^^e^ben 't be Robben i^ boojnaraentlp tuffcïjen be 74 en 77 gcaben begceepen/ en""i8°' , 3ullt^ aan ben ^oom ban 't Wem- Sln^geïph^ too?ben 'ec in beien. Straat-Davis en bp Zembia meOe beel Robben en il^altulfen iaatl^ift^ gebangen / Uielhec^ Ijuiben en tanben nocï) beel in (^oilanb berhocbt b)0?ben/ en upt H^^ftobi^' een bieinig ^peh en (Craan / maar in be Struat-Davis b)02b bit onbec bien ïanbaart boo? een (eUherefpp^geï|ou« ben/ en bu^ bp {)un self^ bertiett ; bjat Spitsbergen aanbelangt / baar fctjpnen be Robben / 300 biel oube al^ jonge / atlenlt^ö t'eenemaal ber^ bjeeben/ bej^alben bat 'er fomtpbgi itocj^ eenige bieinigen ge3ienb)0}ben/ en ooit toel een gebangen ^ maar op *t gemetbe ftagbelb b)o;ben'erjaar« Iph^ nocg eenige bonberben geboob / bermit^ nu meefi alle be ^eljepen tiifTcljen be 77 en 79 graben 5iti) in 't ^^ begeeben / en al^ban met be \k tf??! uibbiefi-flroom eerlang om be ^uib bipben / tot op 75- of 74 graben/ 300 trae|)ten 3e bieber uit fjet H^ te honien / en berbolgen^ 3eilen3e fang^ ben ^oom ban 't ||^ om be |@oo?b / met bit oogmerh / om op I)ooger graben of om be li Ifccl i^ioübrn op fcliotfcn (roQcn / Dod) nllcnncrfl op 7 f CU 76 QcaDcii / Vuaat op Daii ccukk .^cinpm aIIc liuinic florprii. af.Knörii/ Mc icDrc iuui'miü|.i3ontici'cfcl)otórorijrn/ i'orprnO('rnrcl)U'eiw luciidc/ om öc ilouueii Peiümifl te mnalirn / m te ucictrcn bat 3^ nirt alle Pan Oe fiDor,^ afiualtcrrii/ tct lucii 'cc nutöc ^Morpcn bn tjï/ luAn« iicct Diiii 2 of 3 mniuicii Poot in Oc ^locp ^crcrb Oaaii nirr dS>P007« nolilieii Pri'3icn/ Öie op Or fcliot^ fp^ingcn / eii foiurptt^cf Pan. zo of 30 Wrttden met ft»!»!* / 3 , 4 of ^> Dctcappeii CU iiict Dcc5c floïUicii op ticii wtw^ boob ftokiichop fiaaii; bcc5cn lii bc ^loep 0c|1ecpc 3pnbc/ Vuciib men 't lucbcc nanc een anbece fchotó/ tot 300 lange bat men be floepen Pol {)eeft / en alle be oPrcioe Hobüen 31111 Perjangt; bee3c bau te Scheep geb^igt / 3(ilt men Uiebeconi Poojt / tot men ttn nnbec ^rliool Pan titobPen homt aan te trctTen / en lian men op bee3e Mix^e Póojt srUcnbe / fomtpb,^ i of 3o<3 Pangen/ eec men 't genielbe ^lagPelb ten cPibe / en tot 7>i gcabni ge« Itonien ij$ / Uiant jf)oo;DeInltet / alPiaat meefl aftoojS be beliepen af en aan liruifTen/ om een goebe gelegentijeit te Pinben / in 't §^ of om be ODofl te minnen iioomen/ Pecneemt men geen tilobben meer. dSenigen/ om in be UDalPifcIjPangfl niet te P)0)ben geI)inbectenopgel)auben/maa« hen gantfclj geenUierlt Pan betilobben/ onbeten tteffenin'tluebet jDooib opseilen geen mooi-Uieec aan / Uieber anberen met een goebe Pangfl en tuelgelaben uit Ijet ^^ tiomeube / flellen Ijunuen Hoec^^ aanflonbn^ naac l^ui^ / en einbelph Pinben fommigen / boo} Ijunne Pooniit sellberjS/ be liobben opecal gefleurt en Pan be fcljotfen geiaagt / suUt^ bat 'et Vucinl' ge 3Pit / bie Uifl tot beese UlobbePaugfl Ijebben. ^ee3e {tobben 3pu meed alle nocQ hiein en iong / tiie gemeenl|irt niet meet ban i ƒ of lö een quarbeel ^pelt uitlePeceu / maat be onben / bie boo; jaatlpitfe eKPaarentlicit beese Poo; Ijun gcPaacIphe plaatfcn hennen en ontUiphen/ 3pn Vieel gcootec/ Piant inbien men op 73 en 71 4^]att\i Uomt/ alVuaar 3elben il^cbepen 3pn/ Pinb men baat ütopben bie 6 of S ren quacbeel j^peh uitlePeren / gelult Uip 3elf^ bePonben Ijebben ; en P)aat« fcppnlph 3ullen in be gemelbe eecfte beginfelen bet l^iffdjetii / be ïanb- fiobbeu noclj gtootet 3pn gcluecfl/ gelijh mebe bie Pan Oud- Groenland, be Straat-Davis, Zembia cu clbcciü/ ten pjaate titelt oube albaat / boo; bit PerPolgen/ mebe naat Ijeimclplte plaatfcn Uieelten. ^at nu be JDaltufTeit aanbelangt / bie men retrpb^ op 't Haub mrt gantfclje ^^ommen bu ecu Ponb / en albaat geboob pjictben / bee3e U)0?ben nocl) Uiel jaatlplijü bettapt/ maat nooit op 't Xanb/ ten 3p op fcl30t3en naabp Xanb en in 't Uiatet / en mecll 300 Ijict en baat / bocij nooit bp troepen ; Uiat i)iet be reben Paii 3P / 3uIIcn lue mebe tm$ on« bet3oe(ien. ïDoot Ijct tegenVoooibige ijS men uu Poo^namentlph met be IDifTcïjctii in 't ^'^ be3ic^/ baat 3e eettpb^ aan 't Uanb plagt te gcfcljieben/ gelpR Vupbet^ biphen 3al ; in 't mibbenPan 't ^^ nu / Pecneemt men Wel WaU Piffc^eu / maac bpna g»n i^obben notij 3l{>alruffeu. «l^e Bobben al^ Ijesegt Hoeveel Spek de Kob> iKn koiuieu uitleveicii. Waliuflen •ntlioutlen zich oadei »t4 ■ Hcdcndaagfchc Groenlandfche Viflchcry. 167 0C3i0t if/ oiitljouDrn 3icl) op öen Zoom Uaii 't |a^ / rii ör SPalniffctr' Lond.ia imbp ILanb/ in 't \uatcc en op fcDotfm/ in^gtUhti op ()rinielp(ie plaat „^i^ch'oifea frn te lanOe / 3uUt$ dat 0113e ;ftcll)eprn/ die itmclphi^ dit lauD aandoen/ de JDaltuffen allenhjf 30danig geóeurt en toetiaagt binden / dat 3' 3eec Selden die bp d)onuuen (ionnen aantreffen / en b|ina nooit op 't Hand ; dee^en die 3P dan op een fcbot(i( of in 't umtcr betrappen / moe- wotdtm met ten 3e met een tipUe en daartoe 0rmaahte t^arpoen / gelijti een n^alUifcl) ^'^'^J'/,^*"' fcijieten / die ecüter Ueeltpd^ Uau l)nn taaije en dihrie tjuid luecrom af« poen gtf»a. fluit/ maar luel getroffen 3pnde/ ijaaltmen de ItDalni^ met de Inn iioo^Rcn.n.vei. den fletjen Uan de jftloep/ en Oeritt die met een ftpbe daar toe gemaalitelJf'^}"''"** %m$ / een 3Da(rutf-Ien$li genoemt / doo} 3pn taape Ijuid dood ; UerUol^ nuakf. gen^ boegfeert meiï Ijem naar 't naafl gelegen Hand / of aan een ^fS- fcijot^ / op U}ientf Plahte men Ijem opfleept / bermit^3e gcnirenlpdHoemetde 3U)aarder a\^ een noe 3pn; alsdan tptmen aan 't billen/ becUierpt 5Vi)(^lll',X. raape en dilihe Iniid/ detopl ie onnnt i^/ Itlooft beide de tanden meteengeiiüi.deit dpi uit bet boofd / of om de tanden niet te befcüaadigen / boud menwutd. het Ijoofd af / en hoolit t)et in een groote Iierel / UerUolgen^ fnpd men ^er Ijet ^peit / dat gemeenIpH een Ijalbe qriardeel uitleebert / aan lange flrootten af / en brengt tjet diijü te ;&ci)eep. ^it nu han ecl)« ter 300 Uieinig Uoo? de reederp bolderen / dat men 't / noclj in *t 8!aai3oen ban de l^ifTcljetp 3pnde / naaulph^s biaardig atlit / om *ec naat te ballen / en den tpd te berfpillen / 3uUt^ I)et aan de WaU bifcijbangfl geen belet mogt geeben ; mani' 't gemelde Sani3oen berloopen 3pnde / Uianneer men om de «Oofi bieder te rug Homt / of geen blpd / ban SDalbifclj op te doen 3iende : 3al men in 't opscilcn/ SDalrufven boojhomende / nog biel eenige moeiten aanbicnden / en tpd daar aan befieeden. iDu i^ 't genoeg te begrppen/ dat Ijct niet bielmo^ n wi Selph i^/ op dee5e lupse een groote bangfl te doen/ fcijoon 't al gebeur* fe* „.ÏÏ*: e/ datuiel eenjtgefctjiedenltan/ datmen'erin'tbiater/ of op berfcbei^iykcnméc ^t S^fcbotfen/ een taamelpde meenigte bp elhander 3ag leggen/ en du^«'V^><=>»*8' aantrof / 300 3P» 3e in 't Uiater bpna al3oo besUiaarlph te beroepen/'''!""*'" al^ een IDalbifctj ; daar en boben fc()iet men de il^arpoen dilutiaaljf te bergeefjS/ Uiantbeljalbendateen VDalbifcI) beter te treffen i^/ 300 fluit de ï^atpoen op de 3elbc 300 niet te rug/ al^^ opeenSü^alru^; enopdefcljot^ fen betroubit inen 3icb 300 biel niet bp de SDalrufTen / eAé bp de Bob» ben/ om 'er op te fpMngen / dat mede 300 gemahlph niet te doen balt/ Uiant 3P leggen dilimaalj^ maar 2 of s bp elhander op een lileine blaltlte fcijot^ / 300 dat it daar beeltpD^ eerder af 3pn / eermen gelegentljeit bind om 'er op te homen/ berniiti^ 3P met Ijun logge en 3Vuaare ligclianmen/ tegen een groote en berljeebc fcljot^^ nirt honnen op hlimmen / gelph biel de Bobben / die beel ligter ban Uigljaam 3pn / en met een fnelder bebjee« ging/ dit seer baerdig doen/ en fomtpd^ op 300 booge en flpl opgaande fc()otfen leggen/ dat Ijet te berbjondeien i^ ) 130e 3P daar bieeten op te Iftomen. ^ee3e Bobben beflaan decljalben beel grooter fctjotfen / 3ull^^ sefomtpd^ 20 of 30 flerH bp een fangen; fcljoon nu ecl)terdebuitenfie/ U die \i f' il m W > I. 1 wj ê;< ifomrydi worden 'ei wel Walius- fen op 't Land en af- gezonderde pUaifen ge- vonden. i6S Bloeyendc Opkomft der Aloude, en Die a(^ met ben neu^ oUet 't Voatec leggen / owS ikntit iiaOeren / Aait' fionD^ 3ic|b te Waxtt begeetoen/ Uio^ben 'et eenioe Uan be mfbbdfie nocb bettapt; maat bit Itan met Ijet Ulein getal bet walwii^tn/ sief) op Mei« ne fchotfeii ontljoubenbe/ 300 niet gefcljieben. Snbien ban een gtooteen \)(aitHe ^^fctiot^/ tonbom met ben ranb aan'tvuatetleggenbe/ 300 fle< Dig mogt Uiesen/ bat 3e loof i2Uanbee3e3loaatelt.igtljaamen3onhon< nen b^aagen / bat selben Uan be Uialihe fa^fdjotfen te tietVuacbten itf/ 300 30n men ecbtetop beese fcf}ot^ gehomen/ toeinigi^onnenuitrecljteii/ ban alleen t)en fcliielpit Voeg te jaagen / ten tuaare 3P 300 (lont mogten 3pn/ gelpft fomtpb^ geöentt/ bat 3e eenige fletft spnbe/ niet toiilen Vop« ften; ecijtet 30U men 't qiiaab genoeg met Ijen bebben/ Uiant met fioit- ften ftan men ttaax niet ^elptt be bobben/ befcbabigen/ enmetfipbeVuel* gefctjetpte lenden/ moetmenbiïimaal^ Uid b^tiemaal te bergeef^ Oerüen/ eecnien boo; be Ijuib booten Uan / tiennit^ bie 300 biïi en taap i^ ; bie^ moet men 't op een gefpanne plaats^ aanleggen/ \Dant baat betiiibffap i^( (tan men be3\uaadph boo;i)omen : bn^ miht men betbnl^en met He len^ naat b'oogen/ tuaat op 3P 'tt)00fb/ om bie t'ontUiptten tet 3Pben af b?aat)en / bu^ Uinb men ban een gefpanne piaat^ op of omttent be &o;fi/ alUiaat men in fieeat/ boet) fctjidpR be ien^ Uiebct te titg baalt/ of 30U boo? be 3E>a(tu^ met 3pn tanben gebat bjo^uien / en on# met be selbe of bet enb toan bien / liciitelph (tonnen befcbaabigen / gelpft fom« tpb^ i^ gebeutt. ^oeb bee3e ao^altu^-fltpb l^an op een l^leinefcbotiniet lang buuten/ betmit^ 3P / 't 3P gequefi of ongequefl / eetlang te toater gaan ; betbalUen i^ 't boojbedigec op 't Itanb / gdph nocb bolgen sal/ _en aan te tallen, 't 30oo?naamfie bat men op b' H^fcbotfen tegen^ ben uitboeten ftan/ i^/ bat men alle be dloepm/ of 300 bed 'et te )03A' tet 3pn / iebet naat een fcbot^ / of tonbom een fcbot^ / naat een WeA>» tii^ af3enb/ boopmbelie 3elben nocb op ben ftant of in 't afbaflen te honnen fcbieten / bianneet ban nocb bedtpb^ ban 3 gefcbotene #atpoe^ nen / 2 op bun taabe buib 3uIIen affluiten ; beese mt ban gettoff^en i^/ baalt men boo? ben fieben / en banbdt bie al^ teeb^ i^ gesegt. I^iet uit ^ ban genoegsaam te 3ien / bat 'et op beese maniet in 't tbatet en op fcbotfen bJdnig buit te baaien i^/ biaatom be bebenbaagfcbe Comman» beut^ UJdnig boo|bed op be SDaltnffen te bebaalen 3ien. 't <6ebeutt nocb fomtpb^ bid/ bat 'et 3@altuffen op 't Xanb gebons ben b)o;ben/ bocb bit gefcbieb/ om boo; gemdbe teben / meefl op on« gebioone plaatfen/ al^ op 't Moffen Eiland, acbtrc bet Voorland, inbe Horizont en Kiok-Bayen of dbet^/ en albaat op bette afgelegene enal^ uit ben bieg leggenbe blaitten^ en teeben/ biaat 3dben ^cbepm ftomen; ecbtet bie albaat gebonben bjo^ben/ binb men be 3dben/ boo; b^talou^ be en nocb iaatlpli^ betbolgen/ 3obanig op bunboebe/ batmen'etbed^ tpb^ bieinig uittecijten itan/ leggenbe be benebenfle 300 naa en bedtpb^ aan 't toatet / eu be bobenfie in^gelpd^ niet bette baat ban af/ en 3eet Smdi om in 't toatet te üomen / gdpli bie 3df op 't gtoote tiiif acbtet et Voorland t^ttibm bebonben; albiet een lileine ttoep ban 30 of ^o aU bu^ H ... , rtfie nocb ) op Mei» grooteen / 300 fte* i30iiNon« cfiten i«/ itrecljteii/ t mogten lillen Vop« met fiofts HütbeVoef' Sftefhen/ :6uitifTap m met He tet 3Ptien intrent be 18 Ijaaït/ 1^ met De iph foni' icljot^niet t te toatet )i0en3al/ ïii tesen^ ec te ta)a« eeiiBNrt* tianen te ^arpoe^ offe» i#/ l^iec uit er en op omman^ Hcdcndaagfchc Groenlandfchc Viflchciy. 169 tm$ op 't Hand toindenDe / de benedenfte aan 't toatec / en de bobenfie Hoe hier niet tiewe toan daat/ 500 toettoefden toe dan eenige uucen eet toeteïan«"„.en'au de quainen / Iboopende dat 3e toat \)etdrc op 't Hand Ittuipen sotiDen /danomge. sulft^ top met laag toatec deneden ben niogte Itinden. ^it niet toiUen< g*an woui. de geluhfien/ alsoo 3P toantcoutoende/ goede toac^t tjieiden / 30 lande men met ttoee floepen toetia:3pd^ Uan tjen / maac eec top op 't Hand on^ in fiaat f)adden gefleit / toaren 3e meefi aüe te toatec / en eenige toei« nigen toiecden gequeft ; eindelph getaadten 3e / geQuetfien en ongequet^* (Icn du^ in 't toatec/ deljalbeneenigen die top noclj in 't toatec fcljoten/ en op d* r|emelde top3e del)andelde. ^u^ bUij^t / dat de gdegentljeit om alhitc :iDaIcufren te bangen / eüen een^ al| met de lïangfl der WiMp fcgen / be^ndoag^ 300 goed niet i^ / al^ eectpd^ / toense alljiec nocb ondecfclialftt toacen/ en in een onnooseldec fiaat. en hoedanig den ben landen l^on. SDanneec men dan met allede j^Iotpen / iedrcondeuio- roet deboo:lp{i getoeec bec3ien / aldaac aanlande / fielde men 3icb cecbt <""• boo; de selben / om b^n de toatecïtant af te fVipden ; de Sl^afcufTen al^ toen nodb onïmndig/ sagen dit alle^ sondec te fcb?oomen aan/ niet toeetende toat b»i toedetbaacen soude/ boo; dat sp 't getoaac toiecden; toant bet gedeucden toen diftmaal^ / dat een iedec de spne ceed^ gedood bab/ eec 3P bet toatec honden beteiïien. ^n^ eindelpft af^ een fcban^ ban Ipfien boo} sicb beddenöv / toeeft men tec 3Pden / faatende alleen eenige oppafTen / om deesen die toildeit obecïicu^jen / mede de cefl te geebm/ 30 dat diftmaal^ geöeucde / dat men 3e in deese toatecfcban^ / 2 of 3 boog op elhandec dood (iaïi ; en om ben nocb meec belet toe te d^en» gen / toiecd dan tec 3Pde mede sodatiig eett delemmecde ^cban^ gemaaïit. ^00} dit getooel becuioeit spnde / bet getoeec fiomp getoojden en een gedeelte daac ban geb^ooïien/ mm men dect^ben toat tpd om te cu^-* ten / laatende midiectopl deese ^l^atecdiecen naa Handtoaart^ een b?pe opening / becmitj^ 3P 't alDaac niet ontkomen {tonden. ^^dertufTdjen cufiemen en men iKCbecfcljte 3icb tnet een foopie / of at en djonit een^/ of fcbacpte 3pn getoeec/ en toen toeec aan 't ffacbten/ 3ulli^ menopdee^ 3e mauiec 2 / 3 / 4 of f 00 en mea* teffen^ dood floeg/ toanneec men becbolgen^ met bet iècijip tiadec bp 3ei(de / en allesü op befcb?eebene maniecbeccicbte; en dii^ biagt toen 30danig eenïDaicu^ l^angfl/ top toat meec 3oden aan den dplt/ als nu. ^it iyihütn toe \M alleen bftn oude Commandeur^ en ï^arpoeniec^^ gebooK / die dit ten bunnen tpde / ten deelen 3elf^ bedden bpgetooont/ en uit den mond buttnec ]Doo;3aten / die nocb meec ecbaacentt)elt daac ^ 1 ban \\ II i il Vooideeüge WaJrus- vaiigli dooi den Com- mHiuleiit Kykcïle aanii'Ooft- k\ i Ml' :i- 2 II- • 171 Bloeyende Öpkomddtr Aloude, cn |)p mSmfctm hgntt ( \na$ 'ec setn 9pattb Ijuti te tnagtis / of fcTjoon eeii VjjeeDe 23ea ëte stclj in Groenland mede oiitfjoub / een Seerob bt» loerenOe / incet re becmeefhren/ 300 Han |)ti tegen^ Dit uerV)aarïp6eU)an« geO|oe|)C ecfjter niet^ \Kttietttm/ t)iec|)altun tetben 3p 3icl^ eettpb^ gecufi op 't 3tt.anb te flaapen; maar nu tunne rufi sobantg i$ ^lerfloojt en 3p bu^ \)ec)aast 3pn/ 300 i^'t / batbe 3IDaini|i\3an0fi/ gelpft gemelbspnu t' eenentaai i$ uerminbect» t ït) I ■ tefluit gtM' meu om me- de Walvis- fchenaaate doeot Hoedanig deezeWal- virchvangft is opgeko- tnen; DERDE HOOFDTSTUK. Bcfluit cm de Walvifchyangft t* onderaeemen -, hoedanig deeze V/alvifchvangft is opgekomen } wanneer en hoedeMaat- fchappy wierd opgerechc : Oftroy verzocht , en ook ver- .^ kreegen. Eertyds onthielden zich veele WalvifTchen om- ' trent Spitsbergen, waar toe d'aasryke Gronden gclegentheit fïvcn. Verdeeline over de Viflcheryvoormaals gemaft. De ngelfen wat die Dezaten } en wat de Hollanders. Traan^ - ketels en Pakhuizen voor de Viflchery opgerecht^ waar van noch ovcrblyfzels teyn te vinden. Ryke W alvifchvangft eer- tyds omtrent Spit'ibei^en ; Te Smeerenburg de voomaamtte Traankokeryen der Hollanders , als mede op Jan Mayen Ei- land. Hoedanig de ViiTchery omtrent de Bayen geoefFent wierd , en de Groenlandsvaarders vsm dubbele Man(chap verzien. D€ Jdmbttpl basLt tpAe INojbeelen / boo| 't onttoplien bet Wit* )9iffeben / laobben en aDalniffen aUcnli^ beginnenbe te miffen / U' (loot men be üMiMfTclien/ bie stci) tn gcooten getaile tonbom m lanO en in be fvnwlbe 3Sapeii ontbtelben/ mebe aca te boen. M-,aja,ÉrS)>«»- «*>" Hcdcndaagfchc Groenkndfchc VÜlchery. ij^ f$ 0(Mltt / dot se t( met becbet in Zte fiaaiien / en fomrpb^ buiten ler- landt om secaadten. H^en teebe en tooec allcntii»' f!erhec op De itufien Imn Ysiandt m tectiolsen^ op Groeniandt, 3ulft^ tk 23ifca|iet^enan5e« ren tot omtrent ƒ o of 60 O;oeiilanb^-®aari)er^ in Ztt b|a0ten ; toei* Iien aantooafS toan beese l^iffcberpben ütooplieben ban anbere Natiën nitt b)eini0 in *t oog fiah ; tot ten laatfïen be selbe meefi in Hollandt otet' oina/ altoaar toen ben ^teat bec Idereenióbe i^berlanben/ ban eenige gunnet ingeseete l^anbelaar^/ nu en ban Bec5oeltfc|)^ften.ontfin8/ om t' Amfterdam en in Noord* Hollandt, op 'tbOO^bedb ban b* i (-. i '. 4 il 174 Blocyende Opkom ft der Aloude, en kn, met toerufting van een quantitcit Schepen, alwaar nooit Chriften Mcnfche omtrent hadden geweeft , ja dat ly hadden gepaircert drie en tachtig graden, blykende by zeckere Caarte en bewys onder de Supplianten berudende; alwaar haare Schepen gevonden hadden een ruime Zee , zonder Ys , vlak Wcyland, met Graseetend Gedierte, en aldaar aan de Zeekant en daar omtrent gevangen eene quantiteit WalviJJchen , Waltujftn en andere VilTchen , hebbende daar toe uit Vrankryk doen komeu een quantiteit Bafqsus, om de zelve Walvijfchtn, ca Walruffen te vangen , en alzoo de profytcn van zulke Nieuwe Landen in deze Vercenigde Nederlanden te brengen , aoor de handeling en ontdekking van de lelve. Dan alzoo zy Supplianten by experientie hadden bevonden , dat geene apparcntie haddc dat zylieden alleen , of in 't particulier op de voorfz. Landen zoude konnen vaaren , watt door de Couragie lichtelyk benomen zoude wer- den , van den Kooplieden in 't particulier t' onderzoeken eenige Nieuwe Lan- den. En dat het buiten reden zoude wezen, dat, 't geene zy Supplianten op haare grootc cxceffive koftcn gevonden hadden , en 't geene zy als noch ver • hoopten te vinden , by anderen de profyten en vruchten daar van getrokken louden worden , 't welk rj Supplianten vaftelyk vertrouwden onze meining ook niet te zyn; hadden de zelve Supplianten ootmoediglyk verzocht , en ge- beden , dat ons zoude gelieven tot recompenfe van de eerlle ontdekking van de Voorfz. Neering in deeze Landen , reparatie van haare geleede fchade , mitsgaders tot Confervatie van de Neering die anderains periditeerden van door confuiie verlooren te gaan, haar te verleenen confent en Oélroy, om voor den tyd van tien eerftkomende Jaaren alleen te mogen handelen van Nova Stmila, tot de Straat-Davis toe ,:daar onder begreepen Spiuhtrgtn ^ 't Beenn-EiUnd , GrotnUndt en andere Eilanden die onder de voorfz. Limiten zoude mogen ge- vonden worden : te vreden zynde dat alle Perfoonen onder ons gebiedt in de voorfz. Compagnie van de eeme aanflaande Equipagie binnen een Maand zul- len aangenomen worden , en voor de naavolgendc Jaaren binnen drie eerftko- mende Maanden , door dien zy Supplianten biuKen den tyd van fes weeken in Zee zullen moeten wezen met haare Schepen. Welk aangemerkt, ZOO IS 'T, dat in. confideratie van de redenen vot)riz. geneegen wezende ter ootmoedige bede van de voorfz. Lamhert van Tweenhuiten , ore. Wy den zelven Suppli- anten en vereenigde Compagnie gegunt, geoftroyeert en geaccordeert hebben, gunnen , Oélroyeren en Accorderen mits dezen , dat zy voor dit loopende Jaar , en de twee Jaaren daar naa te volgen , uit deeze Vercenigde Nederlan- den alleen zullen mogen handelen en Villen , op de Kullen en Landen van No' va Zembla tot de Straat Davit toe . daar onder begreepen Spitsbergen , 'c Beertn Filand, Groenland ^ en d' andere Eilanden die onder de voorfz. Limiten gevon- den zullen mogen worden , mits dat die geenen di« dit Jaar in de voorfz. Com- pagnie zullen begeeren te komen , 't zelve zullen moeten doen , en haar daar op verklaaren binnen zes weeken naar affixie van Billietten , en binnen vier Maanden , die geene die daar in zullen h'-yven ontfangen te worden voor de voorfz. twee naavolgendc Jaaren, Welverftaande dat die geenen die refpefti- ve in de Compagnie zullen komen , niet alleen zullen profiteren van haar Geldt naar Advenant dat zy geadventucert zullen hebben , maar ook van alzulke vor- derc voordeden als 'er zullen mogen geraaken te vallen binnen den voorfz. tyd , zoo wel het bewint van de voorfz. Compagnie en Equipagie aangaande, als anders. Interdicerende en verbiedende allen en een iegelyk van de Ingezete- nen Ji'.j :--,,#*«■• Menfche graden , ; alwaar i^cyland , jevangen daar toe 'iheitt en n in deze ie van de lat gccne ,. Landen ude wer- iwe Lan- ianten op loch ver- getrokken e meining t, en ge- kking van Jefcnade, van door n voor den va Sembla , tn-Eihnd , nogen ge- liedt in de 4aand zul- fie eerftko- eeken in O IS T, jtmoedige [en SuppTi- hebben » loopende Nederlan- van ÜO' 't Btertn len gevon- )rfz. Com- haar daar Innen vier voor de refpeAi- laar Geldt lulke vor- In voorfï, Lngaande, llngezete- ncn Hedci»diMigföhtf<3m«*ftte'rtiJftRe^Vtófcry. Vj^ iien vin dAo.Lahdeö , 'vafl.%at laaarom- en wfvpelen ,wd cxf*efleiykïnen/(fö^.yip}-fi Jtifticjren , -ip^ècè^n^Magiftraatenen In- vroonders- der vóóTfz.'-'Ve'reiinigde Nedéïlandeji , dit ïv 'de'voorfiLCompagnie Supplianten ruftftlyk'cn Vredwyk laateh genieten en gebruiken 'i volkomen ef- feA van delen onïtn Ottro^e em Cówertt , c^lftrèrtde allé ^ntfadiftiën en eflipéfchenienten ter 'cAirra^-ie , fWint wy H lelire ten dienfte- vaneden Landen bevonden hebben alzoo te BéhdorCn.' : Gégeéven onder oniett-Ckbétte, Para- phure en Signaturc van onzen Griffier, in 'sGravenbage i dehïeVièn en twin- -tigften Januari , :r<5i4. i»iu;filir5"!?tf i'tli ^U^, j'i'|i*ö ' »t'iyiii1ir*Hf// rXlii.-l :••} ••%-yti ï(Via liV.wniii Hifr.' ■i-^ ®atigfi / itiet 'alleti pbec üoojtgeset. S)rctj» rn Üttfit ^amviïim m an^ beren benoobi^Déii ' toefiel / tót ^raanRofterbeni . m ütuiperpeii luiecben alom bec\)aarbi0t / om bp éen gdèbe ett rpse pm\)ifi;üUan0fl gerccb te 5pii/ met aïle^ Wat tot beóe ©ifTcbftP ;^öt(fmt feierb. ..,. ' $m&ï om on3ett Dhtj^reben bjaiab ^éOKtpm Mte .batten / 500 tua^ ttti toe teèbtf niet öniS^bctidbt ibö;V«te ipi|ijb«it7'i4t!M fifTcïjerp aan^^^asvcd ts^ctl^be ïanbaatt toiert btpjMében / bé bèyfMen imtlt^t / en if omueut ber^ betbipf bétbeirit; en riuJDebbni .b)i^ Oetobrit/ bat bJr llbllditbet^ eet^^ spitsbeiKcn. lang naa beese bétbeeM boo; bpte(|^tin0 ban een |l^aat|t()dM b)e« berom 3pn bepaalt /anbec^bécbeeltetvb9netHknb,^afge3ónbert. I^t (iaat on^ ban te ber()anbelen / niét aH^ lb<ï^;$fch be^se be)l>^Una iutei , Walviffchen b* oprecgting ban be €bm|iéQtiie banig een g^oifg tv'bp^Wejr ni ben berticht/ en beeje böri^ bè^cüi ooift {)bef|et3ic|b met bee^9(f(iM tatjt ji^tith aan en omtrent Spie^ ^it jiroote I^ijMen en baar bi een uitgeflrefttöelt / geflaïtè ett tin fcöjeeben/ ïeggebbe in Tititbbm)!.,, toen be 30^1biTc0 in ^néYetlf^^iinoo: aai^fiegtonben A^^ijJOTt 'gijei^ti tjü: im'l\mlM enmetnoi' flllfcüïrji öti S^ee géb* iibri^e^aben / maar ^^ 0tanb9its(/ onbee alle ,■.■>-• (W.tt é teilanb / i^ ban tier bpp^; reeb^ be« DeA»i7k« 'tl b)ei:b)darté afó ctouden Jtoëgen^iaartóK!''" lit^mfn / |)|elb ^ «iiug toe, Wélbe / toaht ane 'Wi^Üben^rf^S^^pn bS(]h3MMiÖii'.!kd«nde. I^oe men fieutbe / of Vnat men (teutbe / nooit hon men mi^lteuten / Ma^ ie n ati«u. mit# bet alIetUiegen/ en alom 300 \DeI binnen al^ buiten be SSapen/ o^ toeral e^rni Sifdbcpit toa^/ bie^" honbe iith een itittt mrt 3pne heuc Wd. laaten tiergenocgm; loant loaar men 3icD geptaafl Vionb / lionmen een boUe laabing / niet alleen ban fpeh / maat 3rif ban traan behomen/ 3UIM nvn mebe ttn bien einbe eenang/ lanjj^ be ftufien / in alle bogten en ^apen/ ai op alle bequaame blahten^/ NTraanftete!^ en |^ahf)ui3en/ in iebettf gefteurbe bed braon op te redjten. Cbeneen^ gdph top beTiastnUeKis eerfle ^alniji-lDangerp/ 0009 b^oube nocb obergebleeUe geueatten^ ber <" >''>i^'**''* 3dben/ eenigsin^ lebben bebiefügt/ 300 ftan ooft tot bebefliging banbee^^ênftdïx 3e eerfle 3Dalbiftbbangfi bienen / be oube en noe^ obergebleebe USuu- viaciieiy op raabie^ en jponbamenten ban bede 9ah{)ui3en en Craanftetel^ / bie >{»'<>>(* lang^ be aantfdde hufi/ op bede plaatfen noeb tegeb)oo?big Ujojben ge« x\.i«i rande 3ien €n gdph bie ban be IBalrufTen ge3egt hebben / bie beeltpb^ niet ovdbiyiieu ' bette ban Zee te (anbeftmipen/ biien^obeiigebileebene gebeenten^/ iid3'n»«>>zynte telpft ban Zet oberfiroomt b)0}ben / en beesen bie boben *t berdft ban'""* be See leggen/ betmit^ » niet groot 3Pn / gemaMph boo; ben tpb ban *t 3anb bejtooben honnen biojben ; 300 bient bit boo? ben opmerlten* ben / op 30banige blaliten^ ftomenbe / bianneer men eenige bee3er ge« beenten^ ftomt te 3ien/ bat men met graaben in 't 3anb/ beel meer ban be 3elben ftan naafpeuren en ontbeftften. Hftaar beese iponbamenten bie boben 't bereift ban be ^ee 3pn geboubit / en bedjalben niet lidjt ober* droomt of om berre gebiojpen biojben / nocï) boo; be boben uitfieeften* be muuraable^ beflooben/ 3Pn tegenb)oo;big nodj op beele plaatfen te binben/ gelpft b3p be 3e(ben oberal/ en op beele ban be3dDen/ metber» bjonbering / 3df 3eer buibelpft hebben gesien en befcboubit; te bieeten: i„ wcike ban be Zuib om be iPtoojb ; in Difco , Wibe Janfz-wa. ; r , be Hoop-en B»jea de HaiYtmaani-Eiianden, be Horizont-Baay en meer anbere9wpen en öee^/ *''''';*"'*'' bp en om get S^uibeinbe ban Spitsbergen Iragenbe/ baar top 3df niet ge^ „'$«]£ toeefi 3pn/ maar echter uit goebe en gdooftoaarbige berichten berfiaan/ heeft gniea bat 'et in ben aanbang mebe een groote l^iffcherp i^ getoeefi/ 3ulft^ «er «f *>><'&«- ten bien dnbe op betfcgeibe plaatfen beeI|^aftQui3en eniCraanftetd^beb'""'* ben gedaan ; maar lang^ be 9^efl3Pbe / toaat bat top beele SSapen 3df tjebben be3ocbt/ toaar ban be gemdbe Horizont-Baay be 3uibelpttfle i^l en niet berre ban be Zuidkaap gdegen / oltoaac top mebe niet getoeefi z z ml ff 1 I (1 i ^ m. m m n \i- ir» Bl'oeychde Opkom ft der Aloude, ett RyVeWal- Viivangfti tu*a«iieci* Waaruit deezcGtocn- Ixiidtclie Vloot bc- AoiiJ. 3pn / bOcO ban Daat miise niPlen ji)po|D\»antttf / Uplat öe Klok-Bay, baac 5Pn \»p tVueemaal 0r\»eeft / loelHe ^aap iu ttt a«neU>e rrcfie Drr^ feetlHig/ de Enf^eife-Baay toKttianiomtc ; ^resr i| ecu Ulpbe iiinulivf nut brrfcfjetbe f)p|ui^ bi^ in tmi inloon^etiDe ^aap / Die in m\ \?ny. fcljdbe Iftleine bapeit / boaten / tttMtn / tnl^^iimien en ooebe tH$ iiooi seet teele fittmtt/ oebat. 3lit een bet selbe / be SSaap mAomenbe/ een loeiuig om be Sluib/ (jebben Vue in 't Slaat 1097. met onj^ MW be 4 40eb|oeber^/ inbebbenbe ya^ffcljni/nebm^ een boo^gaantf tpli gelaabe )^Ioot/ tan meet ban zoo ^cfjcyen gelegen; luant UermitjS ijet «Ooiioa met IDjanlitptt toa^/ moefi adjiet onse betsaamelplaat^ 3pn. 3&an ^tr 3e Inloot bie onbet be UetbtifbiQing ban 9 ^ollanbfclje en 2 S^ambutoer 40efeifcl)epen in beeie SM|^ \)èti3abccben/ acljtcn UJe \»i|a$|!)ia te 3pn bit tiolgenbe aaii te* teenrncn^, ueflaanbe beese Inloot nit : , 'ri / 121 l^ollanbfcbe d&eïjtyen inijebbenbe f4 ïl^mnüurjjcr^ - - - - I s ^jcmerjf 2 ' " /CÜ i! (TK/v l'JSi C fifof i82o6(©uatb. Ce samen >9^ Mwrtt;:,;;,;,;,' iijlj^lilin^ • >^^^ MIja'i' •(*"W;V- /.') (0nbet alle beese iS)cl)epen ^a$ *et.nietéen Öie niet^ geliangen ijabbe/ maat lieele loaren \3ol/ ^eübenbe be ttiinfle onttet be l^oll^iiber^ 3 ïbt^» fcöen. g|n bec^e cemelbe b|nne2piaa|>/,oe Schoon e Hn ven. ornocmt/lion* ben alie beese ^^cljepcn/ opeen gofOe sant en (iehgtpub / t>oo2 alle Vpin« ben befcfint/ gemaMjnli tet:,?^^ tomen. (©oUquaitvn J[)/ét mcly ap ono/ VjetfcöeibeJlUÈJ^Itoiciifcïfta^fw /' PW A^fte, W*êi? ,9nj(; «Conüpöetói u reilen •■' '-' ■' >..'.\i\'j- .-.i'-ih / . /»■ , — <^•. ,.< 'g!naffébèé^ejïifmelbe'Bir^r^%^^\^ / inant bee3fennocl)tltieeanbet¥n'AaIiDaat ui|ï \jêtrcljeibe nmutaabirci i3aii iCtaanttetel// en in onsen eetflmtogt naat Groenland mebenocbtujce €ngelfcl)e paftbuisen tebben gtsien. !0an httst 2&a$P ernige ntplen Wnb men een beraé)lï»fie bofit / bDcftlMaf jfildiiwt*/ be Behoudè-Havar^ geljeetén. ^n beibébee3e ^per* l^c^ben w fpnoamenten Uan iCtaaii:' hooftetpen gebonben. of en toeinig tetbet om be l^oojb / act)tet bet Voorland , aan *t Bftflelanb/ besuiben Ijet gtoote i^if / iï een taamip* fte gtoote 23aap/boeli ban on^ nooit bebaaten^ maut eeniueinig^o?* belpftér 6enèo?ben !r gem^Ibe öif / bi^b men een fcl^oone t piibe ^ap/ tioctf iet)$ ftlein^ec/ be Etié^cifche-Hayen genoemt / ïjebbenbe een fééoo^ *,..■ worden "^ ^feftSe fltató ; aïö^rt ^èb^ien bje eéiifgé munraabje^ ban (Ctaanfte^ befchieevcnirel^ flesien. ' lUtbaar regeiiobet aan bè 3pöe ban 't Voorland, of langö Öet Veifeheide KHycncu HavcDf , waatnoch eveiblyfze- ]en van Tfaankokc lyeneiiz. Zien i^- :x. :i-kz^ mant [ci)tUüCC jHavcM) ^ \ttt öf t Hedcndaagrchc Grocnlandfchc VilTchcry. 17'p (iet geïjede Voorland naar den binnen hnnt / 3pn V](rfcf)ritte lofitm mrt fcÖoone.UIahl^e (Icanöen/ alljirr (jebbru tue medr / neUen^ 1 of i ttcrjel" Vieii / fonbamenren ^an Dtetell jjrUonOen. 523(noo}D(n Ij^t Voqttsmd ijf beKcuis-Bhay, tn^gelpHjf Diep in 't ïanD IdopeiiDe 7 in ^en ingana ban tirese Sftaap / spn neUen^ ren bjeebe tolahre / mcDeéenige.niuciAO^ le^ \)an CraanHooltctpen te uinben. <$m Dan niet al te lanaUiplig (e 5un 7 SOO VKilgt aan Deese / De Hamburger-Baay , Daac naa De Maedalene- rn HciUolgen^ De Engel fche-Baav ; in ieoet toan Deese Dair/ beDuot loe.ineDe toetfcIjeiDe fondamenten ban Ccaanheteljl gcjien. (CunSc^l De Engel fche en De 2uid-Baay , legt l}et Deenfchc- Eiland ^ injlk gefpii^ / aIf)oelueI geen gcoote / ecbtct ban een fcj^oone S&aap becsien/ niet QebDen toe mcDe beifoieiDe nniuren ban CvaanRoIietiien bernomen. ^noO^Den Dit Deenfche-Eiland, Irgt Ijet Amftcrdams-Eiland , Dat fS(t' Uiaavt^seecOoog i^tf/ mdac ïanbvuaart^ blaft afgaanbe/ meteen 3eet grocik 'dlaMe/ Smeerenburg genoemt ; Dit«lEilanDT|^banb)eer3pbe ban ttoee fcfioone en groote föapen bersten / De Noord én Zuid-Baay gcljee* ten ; lanbivaartcS Daar Drese te saamrn loopcn / maaht Dit een DetDe gcoote en frl)oone 'Baan / De Hoiianfchc-I^aay genoemt/ Die tegen D^ blalittbanSmecrcnburg aangrenfi; Daar ncben^ en opSmecrcnbwgsP^ toerfirlbrtDe mnuraabje^ ban (Craanüoolterpen en #aft()ui3en té bi^iDenv j^n sttUen toe boo; eerfl Deese paffeeren / en berbotgén^ |^oo}D en #ofi» tocMvijS boo^tgaan tot aan 't rinbe ban Spitsbergen ,'en al^ban toeDer te rughomen^ maar belangenbe De l^ifTcljerpen ban alle De gemelDe Slapen bananbete j^ntini / benoojDcnen bejuiDenDeesen gelegen /.sullen toe {to)tt)c\ i'l *f 1*' f I II il' ▼«•tsinee- t8o BloeyendeOpkomA der Aloude, en i omDot mm sdbcn bccdct fcomcn han / )9ttmitfi fut 0cOuuti0 M suIM Mft / taMtit Dccse ^ilonben atPt^lTmt 3Pn(» / ^kt men nocb twtOct 9n miigc boii Derse laatfl gcnocmbf SSatmi / spii top imbc gctorrfl/ m Dfbbcn ooh in tnügun \)m U vWun \mftgtiXH ^oitiMtmntm \um MftfW getoonben. lUt alte öick €raaii-liooliicpcn tt nu )9mI af (e nie* men/ bar 'ittn alle beese 93at)m en laitg^ begeueeleiiufl/ eenseetgroo* te 9f^\imf moet 3sm aetoeeft. Om nu alle beese 93apen / Me ban ie« tn lanbaacttn't bpsonber spnbesetrn geUirefl/ omflanblg te befctup* ben / soube boo} on^ / be&alben bat Mu ban alle^ geen berfcbt beno* men Rebben / al re (ani^pUg ballm / en ooh ben leset re beibiterlgspn/ Hiejf sullen lop ban bte ban aiibere JÓartifn boo:bp gaan/ m ontf Uiebet t«aac bc Hoiiandrche-Baay loenbeu / om rr sten / goebanig bc 1^llan< trr^ eerrpbif bp bc gemelbe blahre ban Smcerenburg , een seec gcoore an^IbifcDbangfi bebben ge()ab J blphenbe to bm boo^gemelben «|oen« fanb^aacbec/ bie cmfgen tpb / naa bar be IDIoot berttoïifim )mf/ me« bc naar Qroeniand boet / allem met bit oogmerh / om tm blenfl bet Utoatfebappp/ aan *t gemelbe Smcerenburg, rtaan re laaben ; tfin uit or i^ on| noott dUuuc boo^griiomm ^ocd Mt i^ tm^ genorg gebfeefim/ Tmniadins niet alleen uit bet acmeibe tooo;bcdb / maac oofi uit het oeeiM oiuT oe"**^"^* Commanbeuc^ bie^ngaanbe Uctbec bebbeii berijaalt / tr oieetm : bat 3uIM niet boo? een mMbe rei# / en aU bp qebnl i^ oefctlieb / maar bot bit berie 3aaren / en oV een iaarlpft^ aeboig gebituna 30banig i$ bet* ric|)t ; toant bit bipfit in een anber opsicpt/ uit ()et rctM berhaalbc me« be seet Maar / bat (jet bp be fleebectf aft em iaarfpM OcVioig / tnaar bait 3P (Kt einbe toen niet sagen / biicrb tiigesim / anber^souben 3e 300 Sbiaare ni bpiiaa onbiaarbemphe bofien niet (jebben gebaan / met bet oprecijteii boii 300 beele iCraanhooiterpen en yaMjuisen iong^ bcgant* f(5e Itufl/ ald Die^aangaanbe omflanbig iC gemdb ; en U)t3b bit alletf 000) *t bersoeken ban Prolongatie en Contitiaatie ban *t oaroy , nocb berber en meerber bebefHgt ; 9Nnt in 't^laar 1617- biierb getboo}«op'toaief gaanbe Oftroy boo} 4 SJaaren geproiongeert ; en in 't Jaar 1611. toe» SjuiT*" berom boo| 1 1 Naaren gecominueert , toelïL Contir .^aie beser InbouH beliel^be: T>E Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden , allen den genen die der *^ iegenwoordige 7.ullcn zienofhoorenleezen , Saluit , iJ- OEN TE WI - TEN , diit wy ontfangen hebben d' Ootmoedige Suppicati:' aan Onigepre- fenteert van wegen de Bcwinthebberen van de groote eu kleine Geoétroyeer- de Ntordfche Compagnit 'm HolUttd , mitsgaders van de Ctmpégnu m ZttUmlt, inhoudende , hoe dat ccnige Jaarcn geleden , de voorfz. groote Compagrtie toc haaren groote koilen en pcricule uitgeruit hebbende zeekere Schepen op de Kuilen van Ntva Sitnila, Spitsttrgm, en andere Landen en Eilanden ten Noor- den gelegen , aldaar gevonden , en hier in 't Land ingehrast hadden de Nee- ring van de ViiTchery der Wdviffchin , Wdrujltn en andere Zee-Monftercn al- daar zynde, en ten dien einde de zelve Neenog door goede wrdcr hierteLanf de mogen worden geconferveert» en zoo veel het mogelyk ware , werden be- vordert en gebenenceert , hadden in den Jaare zestien Tiondert en veertien van ons verzocht Oéhrov van de zelve Kuilen van tiova SembU voorfz. af , tot de StroM-Davis toe» daar onder begreepen Spitstnrgtn, V Burm Eüami ,QrMnhutd en andere Landen en Eilanden ^ die onder de voorfz. Limiten gevonden zou- den mogen worden , alleen te mogeu b. i^rcn , en de voorfi. Neering en ViiTcnery ■ met SecluGe van aUe au-v -. aldaar. te mogen exerceeren. Welk Oélroy wy vergunt hadden, voor den tyd van drie Jaaren , die geexpi- reert zyn in den Jaare zeilien hondert zeventien voorleden. Dan alzoo midler- tjrd de voorfz. Compagnien van Holland h;idden ontdekt, noch zeeker nieuw Eiland, en 't zelve Mauritius » anders Ja» Mayen-EiUnd genaamt , gelegen op een en zeventig Graaden en zeeVer: Minuten , hadden zylieden insgelyks, om 't zelve Eiland mede te mogen bevaaren , in den voorfz. Jaare zeilien hondert en zeventien van ons mede nekomen O^oy voor den tyd vui vier Jawen, in- gaande met den Jaare zdlien hondert agttien. en hebben dieavolgende de Nee- ring en Vi^diery, zoo op 't voorfz. Euand, als op de verdere Landen en Kus- ten i »> 'M- '. ■ '( iafe«Ètr J. w i8x . Blocycndc Opkomft der Aloude, en ten ten Noorden gelegen tot deicn d.\getocgeexcrccert, en des gemecne Land» Middelen, daar mede mcrkelyk verlkrkt. Dam alzoo de voorir. vier Jaaren , > Ml et den Jaarc iclHon honden een en twintig waren gccKpireert, en de Suppli» " ,)■.-. amen van meoning waren , de voorf/.. Neering en viirchery te continueeren j lou \varen xylicdcn onder den anderen oneenig geworden , nopende de repari' (ititt en verdceling van de quoten , die ieder van licnliedcn daar in waren pre- tcndcereiide , ter >yclkcr oorzaake VVy de voorgaande on/.c Oftroycn op tce- kere provifioneelc rcpartitidn en order van Equipugjc als doen voorgeflagen,i;tad-< den gccontinaeert , alleen voor don Jnarc en Zaiioen van xellicn honoert twee en twintig. Dan ah-oo de Supplianicn als nu noopcndc de verdceling en re- partitie van haare quoten en Equipagie onderling waren geaccordeert , als met der daad bevonden hebbende , dat de voorlV,. Nccring en VüTchery in deei.c Landen londer eenighcit en goede order niet geconferveert zoude konnen worden • maar gelchapen was door dceic contuüe en oneenigheit in andere Landen en Plaatlcn gedivcrteert te worden , tot mcrklyke fchade en nadeel ^iJiy. voor de verecnigdc Nederlanden on de goede Ingcietencn van dien , eri der- ,,',;( halven dé Supphanten ootmiKdiglyk hadden vcrxoeht , en gebeden , dat ons ,< i. xoude gelieven de voorvcrhaalde onte Otftroyen noopende de bevaaring vare de voorla. Landen en Kuiten van h\>va Seml>la tot de Straat-Davis toe , daar onder begrepen alle de Landen hier vooren gcrocrt , en namelvk nxcde hec voorfchreeve Eiland AUtmüm , en alle andcie Landen en' Eilanden ten Nopr.- deU binnen de voorfchreevc Limiten gelegen , zoo die alredc gevonden zyn » als die noch gevonden /.oude niogen worden, te continueren noch voor twaalf ccrAkoraende Jaaren , ingaande met den Jaarc en 't Zaiiocn van rcfticn hoti- dert drie en twintig toekomende, en henlieden te conlenteren de voorfz. Nec- jing en VlU'chery aldaar voor den relven tyd te mogen exerceeren , met Seclu- iie van alle anderen. /O O IS 'T, dat wy geneegen 7.ynde ter ootmoedige bede en verzoek van de voornoemde Supplianten , den zelven gegunt , ge- odroyeert en geconientcert hebben , Gunnen , Odroyeren en Conlenteren by ücicn, de voorlchrevc haare verzochte continuatie, van onze voorgaande Oc- troyen , nopende de bcvaaring van de voorfchreevc Landen en Kulleji van üova Sembit tot dc Straat-Davis toe, daar onder begrepen alle de Landen luer vooren , geroert, en namentlyk mede het voorfz. Eiland Mauritius anders Jdh Mayen Eüand , en alle andere Landen en Eilanden ten Noorden binnen de zel- ve Linuten gelegen, zoo die gecnen die alrcede gevonden zyn , als die nodi gevonden zouden mogen worden , voor den voorfchrceven tyd van twaalf Jaa- ren by henlieden veaocht , henlieden conlentecrende de voorfz. Landen en Eilanden alleen te mogen lievaaren , en de voorfchreeve Nering en Viflchery voor den zelven tyd aldaar te mogen exerceeren , jnet Seclufie van alle ande- ren, interdicerende en verbiedende allen en een iegelyk , van wat conditie of qüa- liicit die mogen lyn, anders als de Supplianten in aéezen", binnen 'den voov- 1'chrecven tyd van twaalf Jaaren , te vaaren , Handelen of te Vilten op de Kus- ten , Landen en Eilanden, van Nova Semhla tot dc Straat-Davif toe , daar onder begreepen alle dc Landen hier vooren geroert , en namentlyk va,n , !t voorfchreevc Eiland Mauritius , en alle andere Landen en Eilanden ten Noor- den binnen de voornoemde Limiten gelegen, zoo aireede gevonden , als noch te vinden , directclyk noch indirectclyk , op de verbeurte van haare Schepen en ingelaade Goederen , en daar en boven in een peine en boete van zes duirend .. . Guldens ».«i»^üjsaK^* ,.*.•-<»»- Hedendaagfche Groerilandfche Viflchery. i8j duWcns voor ieder Schip , 't welk bevonden 7.al werden . in ceniger manieren aldaar ecvnaren , gchandcit uf gevil'cht te hebben , te appliceeren de cenc helft ten bcaocvc van de genicene zaake , en de wederhelft ten behoeve van de vo(»rlVhrecvc Supplianten ; ontbieden daarom en bevelen wel cxprcflc- Ijrk allen Gouverneurs, Jufticiercn, Officieren, Magiflratcn en Inwoonders der voorfchrcevc veicenigcle Landen , dat 7.e de voorlz. Compagnie Supplianten, rullclyk en vredclyk laaien genieten , en gebruiken 't volkomen effea van dee ten onien Oi^troye en Conicnt, ceircrcnde alle contradiftièn en empefchemcn* ten ter contrarie , want Wy 't aclve ten dienfte van den Landen bevonden hebben alzoo te behooren. Gegecvcn onder onzen Cachctte , Paraphure, enSignature van omen Grif- fier« in 'sGravenhage, demi December, i6ii. i^aöemaAl bp beese Continuatie ,. ban tt €ompaqnit in Sfedanbt to02d 0cU}aa flcniaahc/ Viecmit^ deesc SeelanDfcbe Compagnie ürt 3rl' be^Jaac 1Ó22 ccn A&c Uerleent Uiietti / om neüen^ Oe (^oHantifrge Compagnie De llDalUifcljUanofl in Grocniandt te mogen oeffmen ; iuU len toe beese Ade (jiec meebe Uoigen loaten / luiend inj^oub bu^banig , allen den gecnen die dee- Saluit. DOEN TE WE- r>E Staten Generaal der Vcreenigdc Nederlanden *^ te jegenwoordigc tullen tien of hoorcn Icctcn TEN ; altoo wy de Participanten van de Groenlandlche Compagnie in Zeeland geconicntecrt en gcortroyeert hebben , by provifie voor deeten jegenwoordi- gen Jaare teüien hondert twee en twintig de Neering van de Walvifchvangtt, nevens de Participanten van de Provincie van Holland , op 't Eiland Mauritius , anders Jan Ma'jen- Eiland te mogen exercceren , en dat ten telven einde de voorfz. Participanten in Zeelandt haare Logiën, Ketels en andere Gereedfchap» Een tot de voorlt. Neering dienende , tullen hebben te ftellen en te planten ter eter commoditeit , tonder fchade of verhindering van iemand anders , daar toe dat de Bayen en Stranden van 't voorft. Eiland Mauritius fpatieus en groot genoeg tyn , om beide de Participanten van Hollandt en Zeelandt volkomelyk te accommoderen , tonder den een en anderen in 't allcrminft te verhinderen ; ZOO IS 'T, dat Wy wel ftriktelyk verbieden by deetcn , namentlyk de voorft. Participanten van de Grocnlandfche Compagnie in Hollandt, en voorts «Ue Commandeurs, Schippers en anderen van de telve Compagnie , dien dit eenigtins aangaan tal en welke van hen in 't bytonder , om alle conteflatiën , aueifièn , difrerentien en inconvenienten voor te komen , die ter plaatfen tou- en mogen ter taake voorft. geryten ( die aldaar niet toude konnen gerecht worden) ieraandt op 't voornoemde Eiland Mauritius , en den een den ande- ren in 't exerceeren van haare Neering te beletten, en verhinderen, altoo wy verdaan dat een iegelyk van de refpeétive voorft. Compagniën vry tal flaan, tyne Logiën, Ketels en andere Gereedfchappen tot de Neering voorft. dienen» de, op de Bayen en Stranden van 't voorft. Eiland Mauritius te planten totty- ner befte commoditeit, tonder hinder of belet van anderen , niet tegenl^aandc eenige cavelingcn dier tuflcKen de gtoote en kleine Compagniën voor detcn zoude mogen gedaan ..yn y of gefchied weten. Ordonnerende overtulks de te famentlyke Participanten van de voodz. Compagniën in HoUandt en Zeelandt , % a hun I [1 m ! -f M en omtient de Bayen gt hündhtiaft wiciU, 174 Bloeyende Opkomft der Aloude, ca hun deeien volgende te reguleren , dewyl wy dat thoo voor den dlenft van 't Landt , en onderhouding van Vriendichap en cenigheit tuflchen de voorfz. Compagniën hebben bevonden te behooren. Gedaan ter Vergadering van de Hoog-gemelde Heeren Staten Generaal , in 's Gravenhage , onder der zelvcr Cachet , Paraphurc en Signature van haaren Grifiier, »8 May, i(5ii. ^u^ tó ban beese ttxfU l^iffc^etp ittx t)00)bediQ m toooi? be 0eeberp Hoedanig de beljaaglPR gftüttfï ; m te mttc / alsoo torn be i§clbepen op tiercé naa viiTcheiyin 393 )jf(\ geUaat niet uitflotiben taan in 't ^é te bintien / aldi nu in be §^\)i(Tc{)eri) ; Want men flelbe tttef be gamfdje Idfoot inbien ^ec opening ge\)onDen Uiletb/ of 300 b|aa i)et f ^boo| be Slapen btiftig toa^ / 5P« ne hoec^ recl)t op be toal aan/ men ging 'ec Uoo?t^ tet^Gé leggen / ie^^ béc ïanbaact op st>n eigen en toirhoore plaats / alUïaac men 5pne 3too< Itecpen en IMti^uisen tab. ^e Itenanbec^ / tian toien Uip uan \}Oo;« neemen 3pn alleen te tjanbden / liepen al^ban in be HoiiandCche-Baay, long^ be gemeibe tilafite \)an Smeerenburg , gelph al$ in een laagdhan* ta op 5Pbe / of 300 naa op spbe / bat 'er maar een ^loep ïion tuffcben boo? tiaaren/ om be traantjaten Uan lanb aan &oo;b te boegfeeren/ geb» benbe een ^nüer tioo; uit in be Baap/ en een touUi ae|)tec uit aan lanb/ om be jponbamenten ber fteteli^ / om een groote i&teen of WeXoi^-Ui^ ftebeen/ waar tian nocf) op tjeifc^ieibe plaatfen / eetiige sobanige ftalte» beenen / a(| öooge paaira / ten bien einbe aan 't ficanb en in 't sanft opgerecgt/ te 3ien 3pn. I|ier lagen 3e al^ in een ge\»enfel)te en Mtt^ fierbe i^aben/ 3 of 4 mplen ban ^ee Eanbtoiaatt^ in / toel Uertuit en ttfcgut ))00) alle toinben/ oeffenben bunne l^iffcOiêip met groot gemaft en termaaft / en 3ulh^ met tninne poepen om en bp be ^cb^pni tn bee^ 'Bstip/ al^ toen een ongemeene l^chrpINe 99aau 3pnbe / bie ben tneefien t^ bol 9tfcl) fcfipnt tf jpn geWee^ / Want uit tierfcpeibe be« ttctjten tian beeje a^lbifffltyangerp ; geeft bee3e bunne boenitig ^\&$ genoeg te ftennen / anber/ 30uben a siclj xt\im$ l)unne ^raanboherp en 300 niet Rebben Uertuit / en be ^ppen 300 geniaïilpH ten anlter ge« legt. il^aat en boben boetben 3e toen ooft bubbelt i^olft/ te wee ten 00 , 70 en ooft Wel 80 mannen/ Wdfte manfcbap bu^ liecbeelt wierb : eeo nige boo; be floepen om be a^lffcbm te booben/ en naar be ïtooftevpen aan firanb te boegfe^ren ; anberen aan lanb/ bie bet ^peft ban be 3M#« feben fneeben/ aan binlien ftapten/ be €raen ftooftten/ bee3e ^raan in be baten Wilben en ban 't firanb te Water rolben ; Weber anberen te ^bcbeep bie bee3c iCraantoaten aan boo2b b;agten/ met be taftel om ben fpil oberwonben en in 't jftchip Weg ftuuWben. SDanneer men nu bier tip boegi be gemelbe |f)oo;b^baarbet|^ / becwaart^ betotagt om r0vm/f« en andere gelegentheeden , tot al zulk. een handeling - nmers zoo bequaam zyn , als de Situatie dfcr voorfchreeve Pro'^ vintitn, van Hullaadt en ZeeUrtdt , alzoo ook de Equipa^ën en VifTchery den Ingezetenen er voorfz anderen Provintünt inzonderheit ten refpede dat de voorfz. Vifff ■' :ry ./ Capture word gexerceert ia den groeten Oceaan, diedoch nsa deNatuu en naa aller volkeren wetten, een ieder gemeen, vry en open is, en aan Creatnuren die in den zelven Oaaan geteelt worden , en vrydyk eva- geren en naa de voorfz. Regten den Pkimo Occupami toeftandig worden s en of wel naar hun opinie de zelve vryheit door geen Comp»gni'in ,, Mompilitn en Oe- troyen Ronde worden gehindert , dat nogtans eenige Perfoonen in Heliandt en ZetUmdt Compagniën gefloten hebbende , van alzulke Viffchery , voorgaven ,. dat zy van de Hoog: Mog: Heere Staten Generaal zoude hebben geobtmeert , Brieven van OSlroy en LiceMen , verkreegen voor eenige Jaaren , om in den- voorfz. Oceaan omtrent de vooren gefpefificeerde plaatzen de voorfz. Viflchery^ en Capture van WalvilTchen alleen te exerceeren , en met exclufie der Ingeze- tenen van de andere Gemtuerde Provintiin , en als de Jaaren bykans geexpi- rcert waren , prolongatie der zelver te verzoeken ,. niet tegenftaande wy zoa door veifdieidene onze aanfchryvinge , als door propofitie van onzen Gecom- mitteerden ter vergaadeiing tan haar Hoog: Moog: feffie hebbende , den zel- ven Prolongat'u door de boven gefchreeven en meer andere redenen haddea doen tegenfpreeken , en by alle manieren hadden gezocht te beletten ; ook met cxpreffe proteftatie van nulliteit , en dar wy verftondtn 'ailks niet te zullen prejudicecren het gemeene recht en de gerechtigheit > fpecialyk van onze In- gezetenen dien wy dies onaangmiien in de voorfz. Navigatie en Viflchery ge- zint waren te ftyven en te maintineren ; verzov"^kende daarom de Supplianten, dat wy onze gratie aan hun zoude willen verleenv^n, en zulks doende , hfjilie- den voer hen zelven , en ten gerieve van alle de ingezetenen deezes Lands die binnen zeckcre tyd zich zoude willen verklaaren Participanten te willen zyn , Oifboyeercn en Concenteeren om in den voorfz. Oceaan of Noordfche Zee ter voorfz. plaatzen , en daar het hen wydcrs gerieflyk 7oude mogen zyn , te mo';;n viflchen , Walviflciien , en andere ZèemomTcrs , en hen in die g^rech- tighéit te maintineren en dé hand te bieden ;. welk verzoei: by ons in delibera- tie gebragt zynde, en daar by gcconfidereert, datWy onze Ingezetenen, door. den voorfz. onzen oppofitie niet konnen zyn gehouden aan de obfervantle van de voorfz. Pcolongatis (indien de zelve verkreegen zoude mogen zyn) en dat ook ftrydig zoude zyn tegens de Traélaten en Articulea van (T.Unie , dat de eene Prov'mtie door den anderen zoude worden onttrokken de Negotie en Trafycque in een vrye Zee , alwaar aan de voorfz. onze Provintië naader ge- legen is als de voorfz, andere beide Provintiën , en alzoo voor een groot deel ontbloot worden van de middelen waar uit de Contrebitiën tot de gemeene zaaken alhier gegeeven worden ; zoo hebben wy vcrilaan het voorfz. Vcraoek in goede reedenen gefundeert , en in allen refpeAen te zyn equitabel , en in- tonderheit te ftrekken tot voortzetting van de Negotie en Neering binnen on^ ie.- h ''^ï \ ifCteiWj ■ i Hedendaagfche GroenlandTche ViiTchery. 187^ ze Provintie, waar aan onze gemeene zaak ten boogden gülegen is * en heb- ben dienvolgens zoo veel in ons is , den Sopplianten voor hun mede Partici^ pantcn , de vtrelke binnen den tyd van een Maand a duo zullen geraaken hen te verklaaren mede Participanten te willen zyti , en hun namen aan te geeven aan den Supplianten of hun gemachtigden , geconfenteen en geoftroyecrt, Conftntceren en Oftroyeeren by en doorktachte déez'es om den tyd zo Jaa- ren Adato deezesop een behoorlyk Reglement by dien van de Compagnie in' te üellen, in de NoordfcheZee, ter plaatfe hier vooren ecdefignecït, en waar- het" hen weiders gelegen zal mogen zyn te mogen Viflchcn en vangen Wal- viflchen en Zeemonfters, en den zelven aldaar te Lande te havenen en benefi- cieren naar hun gelieven ; wclverftaande nochtans dat zulks gefchiede buiten- prejuditie en krenking van Souvcrainiteit , Hoogheit , Rechten en gcrechtigheit- van de voorft,. onze Provmtie , de welke altoos geexiraeert en onverkort gerc- fervcert worden , en dat binnen den tyd van agt dagen d dato van deezcn on- ze Oétroye by openbattre affiftie van Biljetten ten platten Lande en in de Ste- den van ieder onzer Ingezetenen, werden genotificeert en kont gedaan dé voor verhaalde vryheit of Licentie, om binnen den voornoemden tyd, hen als mede' Participanten te verklaaren en hun namen aan de Supplianten in 'fbyzonder aan te geeven , zonder dat anderzins deze onze Odroyezal mogen genieten de • gebeurlyke efFedtten ; Ordonnceren mits dien aHén en een leglyk van onze In- gezetenen om den Supplianten en die van hunne Compagnie deze onze gratie* of qetroy ,. fampt de exercitie van dien geruftelyk te laten hebben en gebrui- ken, en hen van alle turbe en moleftatie ter contrarie t' onthouden, en bevce- lende onze Officiers en Jufticiers , om den Supplianten en Iranne Medepartici- panten daar m en by maniere te maintinercn , en te doen alfe hulpe en by- ftand , want wy verftaan het zelve tot welftand van 't Land , en tot der Inge- zetenen zonderlinge profyte alzoo te behooren. Gegeeven in onze Vergade- ring op 't Landfchaps-Huis binnen Leeuwaarden , onder het Zegel der Siaten^^ van VrUslandtt en der zelvcr Secr-etaris handt , deezen iz November, 1634. ^Ï300 nn be ®?fffcÖ« Participanten fiebuclöt Ujami/ bötbitïjunoaroy I)en iDdnIg baatm 30U/ Ijatiben 3e approbatie bpljaac 1^000: JI009: \)ec« Socj^t gelph toen bm 9^uni)be^Uoo?Ieben3!aar|/ tecl^ergabrringljaac I^ocq: Jll^oog: boo^geb^agen luiecb ; bat be itXot Provintie niogt U)o;« óra ingernfmt in 't oaroy bp continuatie aan be toan b'^ngesetenm loan Vriesiandt, bat se itgtnl eliiandet geen OaMIpfil^en oebitiihni soiiDni ; be|ï morfïcn De 3n0e3eteiiai ^n Vriesiandc tjiec t>an tptrelpH ami De J)C^rpen toa» be Compagnie fteitrrfffe geetoeti. Mtt öie befTr^ir/ ecbtet 3fc& niet oenoeg titilauD ^icnOc / arfhittu mm om met Die tm ttoiiam en Zeeiandt i« i.ï!it»fö; r iDcïinft te ïmmn en tot een minnelpüi accoo^t/ suUi^ Dot De l^iimn tuiccDen tnj^iaa ' op dxte kl reven en twintig; te ÏVfSten : Dat 31 'J»^) ik^m cli twiTU^; dut- ZBüd quardeelen , drie dui/end geuïetsu SOUDoi; Doei) JOdanig / Dat Ulf Detom Die Vian Amderdam Mm) drie duttend Qi".fde«ten , drie hotidert genoten. Mn Du^ toirrD nten op De tool0?iiDe topje berDjageit i I. Dat die van Ebilandt en Z^eia^dt , dien van d» fr^vmtie wx l-iedmh by dexen zyn Inruymende en aanneemeuik in 't Oütrvy van de I-toog: Moog: Hecre Staten Generaal jongft op den r^W^n Odobtr 1633. geobtitmrt cagefr$^ loBgari voor den tyd mm agt Jaaren , ingegaan met Jen, ; >e 163 j, en dat voor de navolgende quote of tauxt. ï I. En alzoo tuffcnen die van HoUandt en Znlaudi voor deeïen is verdragen ikn tauxt van haare Ëqui^a^e op vier en twintig duizend quardeelen , zoo zal ,m'!s de voodchrceve inruiming den zelven touxt worden vermeerdert voor die van Vrki/ündi » met een quanuteit van drie duia-end quardeelen , montecrende zuU'vS 'Jci7 gehcdcn tauxt voor die van HtUam: , Zielandt en Vritüandt , zeren en tv;ii.tig^ legt zal worden, gcduureade den tyd van 't voorfchiVteve oeir«y , en ook daar naa by fnlongati* of contintuttie van dien , zonder dat den zelven tauxt zal mo- sen worden vermindert , dan met gemeene bewilliging van aUe de voorzeide Kamers van fftf/Zoffidri Zetlandt en Vrieslandt, zonder eenige overeenAemaung dien aangaande te gedoogen. 1 1 L Dien volgende , zoo zullen die van Vrieslandt op de voorzeide haare Suote worden geaccommodeert en ingeruimt in 't gebruik van den Lande , en iayen , daar die van Htdlandt en Ztetandt de Ncering jegenwoordig,doen, mits bly vende zoo verre van de plaatfen van die van HoUandt en ZttUadt , dat zy onveriiiDdert inredelykheit zyn. IV. Dat die vaaA^nr^k^df naar advenant als voeren , neflbns die van Htl- {andt en Zetlandt mcieten draagen , inftaan en hebsn beweeren alle aSüm en \iufiti» die de vooi^. Compagnie naa deezen zoude mogen opkomen en aan- gedaan worden., geenen -uitgezondsrt , 't zy uit wat pretext of oorzaak het zoude mogea zyn j en ook mede in de toekomende onkoften die zouden mo- fen vallen m de zaak uitftaande met Jan VrolyJt over zyn misbruik voor dezen egaan, zonder in de principaale zaak dienaangaande te dmagen. V. Dat met alle behoorlyke middelen in 't gemeen zal worden by der handt genomen en getracht te weeren , alle de geenen die in de Vcrcenigde Neder- landen de voorfz. Ncering zoeken en trachten te onderkruipen. VI. Dat men in 't generaal zal verzoeken en bearbeiden, ont ran de Hoog: Moog; Heeren Staten te verkrygen , cmtinuati* van 't jegenwoordSg agt Jaa- rig oétay, voor den tyd van noch twintig Jaaien. , ten naame va» «k voorfe. Kamacn van HoUandt ^ Ztilandf en Vrieslandt. VII. Dat dd on det ! ^|;j:»n'<. 'Ifa, r handt iaiet- JHoog: ï. Dat Hedcndaagfchc Groeiilandfchc Viflchcry. t^p Vil. Dat men ook mede van de voorft. haar Hoog: Moog: zal verzoeken pUcMty met Inttrdiüh , dat niemand in deeze Landen eenige Equipagie zou- de qaogen doen op de Walvifchvangft , nodb eenige andere Zeemonllers , dan onder direélie van de voor&. Geo^royeerde Noordfcfae Compagnie tot wee- ring van klle Enterioopcn. VIII. Insgelyks , dat ook geen Walvifch-Traan , Baarden noch Walvifch? Spek van buiten in deeze Landen zoude mogen gebragt worden , dan by die van de voorfz. Geoélroyeerde Noordfche Compagme , op de verbeurte dct zelver en zeekere peine. IX. En om tiiflciien den anderen goede order te houden en een reglement ten geinenen bcüe , zoo zullen Jaarlyks gehouden worden , drie ordinaire Ver- gaderingen , ah den naaften Vrydag voor half Maart , den naaften Vrydajj ▼oor half July , en naaften Vrydag voor ultimo Oftober j en indien de Prc^ deerende Kamer goedt dacht ^ ook tot zulk een tyd als de Compagnie geradeft vinden zal , extraordinaire Vergadering befchreeven te worden. X. Welke Vergadering ftrekken zal om met malkanderen te beraadflagen op den tauxt en quantiteit van de Viffchery , t huuren van Harpoeniers , t getal ▼an Sloepen , 't monteren van de Schepen , en d'Ammiiaallchappen ter Zee , mitsgaders alle andere zaaken daar aan dependeerende. XI. De Vergadering zal befdireeven worden hy de Prefideerende Kamer, met aanfchryving van Poin maar zal eenieder gehouden zyn, die in te brengen bmnen deeze Landen,' de zelve' te loffen en op te leggen , ter plaatfe daar men gewoon is op een Walvifch- vangft te equipeeren. XVIII. Niemand zal vermogen buiten deeze Compagnie ofoflroyop de Walvifchvangft te equiperen , of in zoodanig een Equipagie te herideeren , di« reftelyk noen mdireftelyk , het zy buiten of binnen deeze Landen. XIX, Niemand zal yeïmogeh de ontdekKng van eenige nieuwe Zée-Have- - nen. I i m ii ui ^ H il i? i^' ^ i^ Bloeyende Opkom ft der Aloude, en ncn, Wateren, Stranden, Rivieren, Struomen, Bayen, Landen of Eilanden, of ;urs voor den voorfz. Rade , 't famen eo ieder byzonder , beloovende zulks .dankclyk te neemen en van waarde te houdeii. Aldus gedaan en gepalfeert by Ahr4hém la Ttvri van wcgcn de Kamer Jtmjitrdam. y*eot vM» de GrAMj en Dirk do Haan vaA wegen de Kamer De//}. P*hUu Tmmtrfx,^ van wegen de Kamer Rouerdam» il Willem lm Pt ..■.■wt/t-,-ii^.^.« *^l****t ^^jtmttijk'^''-- -■^'--- ^^fb^ "■' ^-«iÉ^ Willem Hcdcndaagfchc Grocnlandlchc Viflchcry. if i WitUm v»n Somirtn de Jungc , van wegen de Kamer Hoorn. Jacob Miim, van wc;»c!i de Kamer V.nkhuit.en, Hntr üondaan Cotritn^ van wegen de Kamer 'MuUtlburg. Corntlit Lamjifim, van wogen de Kamer vlijfmitn. hilUl>raHdDirkft.enCotnetitl)aniis,\inwcgcndcPro\iT\tc\inVruslandt. ' Voor yohan van IVarmenfmiitn , openbaar Ni)tariiiby den Hovc vati HoUandt, ZooUndt en IViflvriitUndt , gcadniittecrt in ^türavinha^e, rcfidercnd.-, ten prc- fentie van J»n htdorwaartt en Ma/thyt Crcdtnijach , up huiden den xs""" July, 1630, iDe CompnoMir öoopte / booj beese \»rrcnu;,/L'" ebjpn / (Cabalt / en meer biergelphe bingen betftocbteti ; ^cd aeluorl / rii iiaac tie uelegeiuijeit toaii 't Uauti trtniurliift VuAt te üeltomeii/ iiiO|]el|i|i ooü be iDpii eii j29|niitK* \M\n\ vrcDcIpIt Qorö Hoop. lDeciiiit$( öaii Deese iHeDecp/ met Die Uan Usx- tuvlc , ouitrrnt een rii Den selUen t|tti Ijaarcn aiinuang nam / of U)el Doo^nantcntl(iH in den selfbeii t|)b Vuierb üoo^rgeset en bp bet linnb oe« nomen / ^oo .Millen 't mogeHHi ooli Dooi t)et meerenbeel be 3elf be iHee* br(j$ j>\m Qcxwefï / bat Vue ecljter niet naber luillen onbersoelten. 4Del|iit men ban/ niet 3onbrr groote lioften / 3icl) in iiuiiif luel oeoronbternebec Ijceft ge3et/ 300 tracitte men inidiael|ilijï Ijler mebe te boen / Uecniitji {jet Ijen toefcDeen/ alj^ of be \)00}ttreling en aanlunidt ber3ec SDiffeljen / tooo) oltoojü / 300 meenioviulbig bunten 30ube / aijf hunne IDangfl janrlph^ toectierbe ; beri^luen Vua^ 't niet Dieemb bat 'er tot 30banige groote hoden een befiin. genomen U)ieib / om 3icl) mebe aU)ier in be luel Haa» genbe neering Uaffte 3etten ; Uiant in 3eHer op3irl)t iva^ men in be \)sï* )vagt?oenIandf1:lje <6et]oeflen te hennen gectaeu d^cljter blpltt uit be\)et« httege Cuntuuutic op bnn Odrov in tan ^aare 1633 tooo; ben tpbbait aac Slaaten Uoeberom uetlmit y bat toen bt IMffcljerp mi^ op een ge» ï - - •"• noeg3Q« SS pja' 'si?:;:swMis«tfsij Hcdcndaagfchc Crocnlandfchc Viflchcry. i^j . noegsaame booioecliae ^Bt oeijanbbaaft Vuierti ; Vuaai; Dan f)iet mcDe OeiiiubouOUolot; » DE St«ten Generaal der Vcrecnigdc Nederlanden , Allen den geenen die de- ze jegcnwoordige zullen zien et hoorcn Icezcn , Saluit ; dotn tt wttin , dat Wy ontfangen hebben d' ootmoedige Siipplicatic aan ons gcprcfcntceit by de Bewintliebbcrcn van de Gcodroyccrde Noordfchc ('oinpagnic van HollanJt, Zeelandt en Wcft-Vrieslandt , innoudeiidc hoe dat die van de iclve Compag- nie over lange Jaaren tot haarc groote zwaare koüen en pericultn , uitgcruft hadden verfchcide Schepen , om te ontdekken de Kuften van Nova Stmbla , WtiygMis , Straat-Davit , en de '/,ec- Rivieren , Landen en Eilanden ten Noor- den gelegen , in diverzc reizen hy de voorlz. hunne Schepen ontdekt zyn ge- worden veele Landen , Eilanden en Rivieren , Kuikn en Reden aldaar , en onder anderen ook 't Landt Spitsbtrgm , 't Burtrt'Eilaiii , en daar naa 't Eiland Méurititti of Jan JMaytn Eiland ; aan welke nlaatrcn zy Supplianten hadden be* Sonnen te planten de Viirchcry van Walviflchen , en andere Zee-Monfters , en aar door de Neering en hancicling van de Traan , hier in deez.e Landen ge- bract , en tot conicrvatie van de zelve , van Ons vcrkrccgen Oftroyen om de Kuiten hier vooren geroert , van Ntva SimiU tot de Straat-Dav'tdt , alleen en met fedufie van alle anderen te mogen bevaarcn en bevilTcn : Geduurende welke Oétroycn zy Supplianten de voorfz. VilTchery en Neering met groote éxceifive korten hebben gecontinueert , en onderhoudeji : Niet tegenrtaande veel Traverfiün die zylieden daar over hadden moeten uitrtaan en lyden , als v«rfchcidemaalen by de Engelfen van haar goed berooft geweert zynde, en te- gen de zelve, als tegen andere Natiën , ook hebbende groote en zwaare Pro- ceflen moeten fuftincrcn en uitvoeren , zulki dat zy Supplianten daar over , heele Capitalen hebben verlooren ca gcconfumeert ; waarom oorzaak genoeg hadden gehad , om de zelve Viffdjery te lUaken en te abandonneren , doch hadden zy Supplianten alle deeze zwaarigheden (alhoewel met Tmcrtc) dott een goede couragie en boope van beterfchap overtcomen , zoo om te mainti- ncren de reputatie van den Lande, als ook op een vaft vertrouwen, dat Godt haaren arbeid en koften zoude zeegeoen , en tot een goed einde laaten ko- men, hadden ook zy SupipUanten tot confervatie en dienm van de zelve Nee- ring en Viilchery met groote koften , gemaakte Forten , Huizen en Logien , tot wooning en defcntie , om haare po^flte buiten difpute te ftellen , en de selve tesen alle uitheemfche Natién , en anderen des te krachtiger te maaken, «enige Schepen expreflelyk en extraordinaris met groote koften gcequipeert, met volk en alderly behoeften verzien , die zy aan Spittiergm , ais ook aan 't Eiland Mauritim hadden laaten woonen en overwinteren , om voortaan al- daar geftadi^yk Domicilium te houden , en alzr o door de vooriz. Neering en Viiicnery des gemeenen Lands middelen grootelyks werden verfterkt en gdie- neficcert, en groote nuttigheden den Lande vforé toegcbragt , ook meenigte van Menfchcn haaren koft daar aan zyn ^ewinricnde , zy Supplianten we! ge- neegen zouden zyn , de zelve Necrmg tn Viffchery te contmueren, de ont- dekkingen en bezoekingen die zy had4en beginnen te doen van nodi meer no- table onbekende Flaatfen en Landen te volvoeren , waar uit deexe Vereenigde Nederlanden groote profyten en voordeelen met Godes zegen zoude Haan te veiwachten : Maar alzoo zonder ons OAroy of Continuatie van dien , de S^b 1 vooriz. i f. I f' ) f 194 RloeycndeOpkomft der AloUii, en voorfx, Neering en VilTchery hier te Lande niet kondc werden geconferveert noch bcijoudcn, maar by vreemde Naticn ondcrgcflagcn , ongctwyffelt in an- dere Landen zoude werden gcdivcrtecrt , tot merklyke fchade en nadeel van de vereenigde Nederlanden , en de goede Ingezetenen van dien , mitsgaders tot totale mine van de Geodroycerde Compagnie : zoo keerden ty Supplian- ten in alle ootmoedighcit aan ons , verzoekende ondcrdaniglyk , dat vry belief- den henlieden te vergunnen en te confenteren , naar d' expiratie van 't jegen- woordig Odroy , noch Continuatie en Prolongatie van dien , voor den tyd van vier en twintig als dan naaUkomende Jaaren , om binnen de voorfz. Limiten en Piaatfen in der zelver Odruye begreepen , als namentlyk van Nova simbU tot de StrMOt-Davis toe , daar onder begreepen het Landt van spitihergtn , t Bttrin Eiland , 't Eiland Mauritius , en alle andere Landen en Eilanden ten Noorden binnen de zelve Limiten gelejgen , of aireede gevonden en noch te vinden , alleen en met fedufle van aliié anderen , te mogen bevaaren en bc- viiTen » met InterdiAie en op zulke pene als in den laatAen Odroye begreepen lyn. Welke aangemerkt : ZOO IS 'T, dat wy gcneegen zynde ter ootmoe- dige bede vaade voornoemde Supplianten, de zelve acgunt, geoélroyeert.en geconfenteert hebben , Gunnen,. Ödroyeren en Conlenteren, by dezen, Con- tinuatie van onze voorgaande 0(flroyen » voor den tyd van agt Jaaren , ingang neemende met d' expiratie van de jongüe confefGe , noopendc de bevaaring van de voorfz. Landen en KuAen van Nova Svnbla tot de Straat-Davit toe, daar onder begreepen alle de Landen hier vooren geroert , en namentlyk me- de het voorfz. Eiland Mauritius , en alle andere Landen en Eilanden ten Noor- den binnen de zelve Limiten gelegen , zoo die geenen die aireede gevonden lyn , als die noch gevonden zoude mogen worden , henlieden conlenterende de voorfz. Landen en Eilanden alleen te mogen bevaaren , en de voorfz. Neering en ViiTchery voor den zelven aldaar te mogen exerceeren , met fe- duHe van alle anderen. Interdicerende en verbiedende allen en een iegelyk van wat conditie en aualiteit die mogen zyn , anders als de Supplianten in dee- zen binnen den vooriz. tyd van agt Jaaren , te vaaren , handelen of te viiïen , op de Kutten , Landen en Eilanden van Nova Semtla tot de Straat-Davis toe, daar onder begreepen alle Landen hier vooren geroert , en namentlyk 't voorfz. Eiland Mauritius , en alle andere Landen en Elanden ten Noorden binnen de voornoemde Limiten gelegen , zoo aireede gevonden ah noch te vinden , di- teélelyk noch Indireételyk , op de verbeurte van haare Schepen en Ingelade Goederen , en daar en boven in een peine en boeten van zes duizend Guldens toor ieder Schip 't welk aldaar bevonden zal worden in eeniger maniere aldaar te vaaren, gehandelt of gevid te hebben , te appliceeren de eene helft ten be* hoeven van de gemeene zaake , en de wederhelft ten behoeve van de Suppli- anten. Ontbieaen daarom en bevelen wel expreffelyk allen Gouverneurs , Ju- ' fticieren , Officieren , Magiftraten en Inwoonders der voorfz. Vereenigde Ne- derlanden ,. dat zy de voorfz. Compagnie Supplianten ruftélyk en vredelyk laaten genieten en gebruiken 't volkomen effeét van dezen onzen OAroy en confent,, cefferende alle contradiétiën en Empefchementen ter contrarie, want wy 't zelve ten diertlle van den Lande bevonden hebben alzoo te be- hooren. Gegeeven onder onzen Cachette , en Paraphure en Signature van opien Griffier ,, in 's Gravenhage den 25 Odober , 1633. oS ■1). ^^^' - • tSJt ■> Wïiii«-^' J^aa Hcdendaagfchc Groenlandfchc Viflchcry. i pf IfKia beesen i^ ö«n torrleiifling Umi Oftroy meet toftlrrnt ; niflnt öe '•,"*"''''*■ 3DifTcl)etp open grfaatni ; VUiiiit in 't 9aar 1641. vuterb Doo; De lieerren 'én '^f,,a'd, HoiiOvcryflci Kt Urrgaöetliig Dctfcheriien / tooorsrOjagrii / toaiii)iin*viflciieiy ne Frincipalcn gclafl te 3l'll / oin Dcvoir tc boeii / bat üp \)milCUUlÜ1G*«'«>P«n ban 't sclUtOaroy , b' ^naesetenen ban fjaarc Prüvintlc baac mrbe **'""* 30ubm ingriToten Uiojbcn; gcTplte Inaantic i| urrbolgen^ booi be I^ctren ban Uitrecht boo} be iDaarcn geOami / en bp bie ban Gcidci luidt u\^' gelpltjS. <0o(t Uiaten alle ^^teben in Moihtudt , bie te booreii in beConu pagnie niet Uiacen geiueefl/ ban be 3elfbe gebacbten ; iuM\^ bat naa 't einbigen ban 't (J&roy , 't selbe i^ in 't Uiilb geloopen / souber bat 'et eenigc becnieuvuing ot proinni^atic i^ op gebolgt. ^cijoon nn be j|I!)aatfcl)appp baaren retflen flanb berloor / 300 i^ e» met yvei ecljtec met geen minber luft / tttm IDalbifcbbangfl onbermoeit boo|t> voougtzcr. ge3et/ en in een bloepenbe^taatgeblceben/Uioat op 3icb ooU berfcljeibe aan3ienIpUe UtoopUeben ban Zaandum, Ooilzaan, beKyp, en3- boeg* ben. ^ebalben bat beeae IDiffcbeirp en 6 Blocycnde Opkomft der Aloude , en by dire£le en indireéte wegen en middelen, te contramineeren , om de goede Ingezetenen dcier Landen van de voorfz. Necring t' ontzetten , en de verwach- te vruchten zelf te genieten , poogende tot dien einde in deeze Vereenigde Provintïén tot hun te trekken veele Ingezetenen en Inwoonders dezer Landen , om by andere wegen als door direélie en belyd van de voorfz. Nooidfche Compagnie , binnen de voorfchreeve Limiten te vaaren , en de Neering van Walviflchen en andere Zee-monfters te pleegen , exerceeren , en de zelve el- ders buiten deeze Landen te diverteren. En dat veele onzer voorfchreeve In- gezetenen hun vervorderen zodanige dienften aan te neemen , anderen daar toe te indiceren en helpen aanneemen , mitsgaders in uitheemfche Compag- nien en Vojagiën te participeeren , ende zelve met hunne middelen te hel- pen formeeren , ftrekkende al 't zelve tot groot nadeel van de voorfz. Com- pagnie , intereft van de gemeene welvaart deezer Landen , en uitneemende groote fchade van veele Ingezetenen van dien , daar uit de voorfz. Compagnie IS geformecrt , waar tegens naa behooren dient voorzien en alle mogelyke or- der geftelt. ZOO IS 'T, dat wy naa voorgaande deliberatie geordonneert, geftatueert en bevoolen hebben , ordonneren , ftatueren en bevelen wel ex- prelTelyk by dezen , dat geene Ingezetenen of Invvoonderen van deeze Veree- nigde Nederlanden , 't zy Commifen , Schippers , Stuurlieden , Zeevarende mannen , noch anderen van wat qualiteit of conditie hy zy , direftelyk of in dire,>n Ucrblnf om en omtrent Spitsbcr^^cn uit te Iuc3cn/ Uermitsi^liif »ï2llanö om iic^ 5clfp; luiigelcgentljeit en aaor|uUe gronDen Ijcm 3ccr bcljaaglph iJOOJhomt; maar al3oa öce5e 3»'nc i»eurluhe ücrbliifplantiJ / iicruolc'i^ Doo? een mcenigte üan 33iuinöen 5ot>antg «^ besocijt/ öat Ijct fcljeen men alleen toegcleöt ijaö om l)em t'einimaal op 't Inf te tiallen / luanr öoo? Iju allenhjS soDanig in ^imt ruft i^ gefloo^t / Dat Ijn nnar een anöer üer» bipf tjeeft moeten om3ien / öleö 3utlcn lue nu on3c gföacljten / (aaten gaan/ luerluaartjï Ijp 3nn Uerbipf fcöert gcnojucn Ijccft / en reffentf on=» öer3oeften / of men met eentöcn bluh ban UoojDecl / gclnlt öe jfioojtftaa pet tjiti en plaatji 30U \<;eetcn t'onöcrftljeiöen / om tjem in 3nne tegen* \uoo|öigc friuulplaacfen op te soeben. ll^iöleriDpl lun Dit unDer3oeit :ioen/3uUcn \ue ooh teffenp; lian oncbeoog* Dehonnenl)anöeïcn; öerbalben ftaat onp eerftt'olieröcnhen/ Uierluaart^ tct^e ©ifclj De Vuiih gei omen beeft ; en luanneer \vt Die Ijebben naage* fpeurt/ Ijoe men yü) omtrent Den selUen te geDjagcn 3al Ijebbcn ; Uiat liften en Derfcljalhingen Dienen aangelvent om Ijem te betrappen/ enljoe men De bn^ouDere tuDen en plaatfen/ in De algemeene tpDenpIaatt^/ op een gantfcl) anDere Ujp3e al^ met De ^oojtftapcr/ 't onDcrfcljeiDenïjeeft/ 3al ineDe uerviolgenë aangemerht \uo|Dcn. ^ee3e IDifelj / Die Doo; 3Pn groote meenigte en fterfte Uoouteeling/ gelph uit Ijet aangetoonDt ruime queeltUelD han afgeleiD Uio^^Dèn / niet fieljtelph \iia^ t' cenemaal op te Uangen / ecïitet Uon Doo; Dit geUjelDig bec« tiolgen / moojDen en DooDen tian UerfclieiDe Datihi lang^ De Qtijtele fiuft/ 3pn IjoofD Doo; De meenigte 3pner ^panDen naaulph^ boUen U)a« ter opbeuren; Die,^ IvierDse genooDsaaht Dit<0eUieft/ alljoeluelDenaan» genaam / allenb^ te Uedaaten. (0m nu rtojtljeit^Oalben bp tt 3Diftcl)e<> rp Der l^oIIanDerj^ alleen te bipben/ luaar uit alle De anDere IDiftc^erpen ftonnen afgcleiö U)0?Den / 300 begonnen 'otm ï>f'^°<>'<^ ften 300 derft te betlieseii/ al^ men in 't eerfl ftracljtig ge\]üonnen ijab ; SnTSle im^ liet ()et be Compagnie ten laatficis sahften / en gelpft m^n 3iel) in uitdeeiing ben beginne onberling berbonben ïjab / cljc- pen/ in plaatfe boo? Smeerenburg te leggen / in be Söanen biffcljen / en Dezeevis- men begon be ©ifcl) te flenffen / bie te booren aan ^tianb bp be ïitoo^ ^''"y *'*"^ herpen UJierb gebiagr; boclj berbolgen^ beJöifclj op Bet U)pïienbe/ flaftZ."""' men mebe in Zte/ en ging buiten 't Eanb lang^ be JIDal biflcïjen. m gebeurben 't bjel bat men elftanberiS 25npen quam be3ocften en begïuu» ren / maar 't bJietb boo? eerfl niet toegelaaten/ een ieber toilbe 3pn eigen bjpöeit beljouben ; einbelpft toierb noeïj toegelaaten bat men toel in cen^ anber^ 3$aap fjabenen mogt/ maar niet bitfc&en / gelpft bit onbec Cc be M: ■ V.-w>" l- .- Het Traan- kooken ge- ilaakt . en 't Spek in Va- ten gedaan. ZOO Bloeyende Opkomft der Aloude, en- öe üp3onÖcre ^cc-iDiiicycc^ mcüc lucl toeöflaatcii )a\ttti / toant fcïjoon^ 'er niaflï een eeiiiflc ^bloep in een Ujecniöc Söani' qurati / itioeft ir.en be S^arpocn uit bc JiEih Wq neemen en üeiöen / of men inogt 'et niet in» ftonicn. oSinDrlph lu.p men in be Biffcljeru een öcoote üfranberingon» öeïluo:pen: Ixmnt De IDifcfj/ bic uit 3Uii ei0cn natuut iM geseat ip/Uan tilleclücöc» "^^«^^ ti't ai'ootc en Uielgdcaen aSüfiüö / om öe^ }em tittte en aajirpi>e öcoiiocn en 53auen/ ceUjoon UiajS of te saftl^en/ luierö öu^niet al!een onüet be J^^nlltinber^ö / maat ooft onber alle öe anbere l^atiè'n/ te« flen^ Öunne natuut / geVoelbabiö VictDjeeUen / en ton^>om be öantfclje ïtufl Uetjaaat. 55e ©ifcfj ban buiten be ^auen blpUeiïbe don men ben blend tian be CtaanUooïietpen en ^ahïjuisen alj» Uoo? öeejfw niet meet Ijebbcn/ al^ toen men b- ©ifclj in meeniate en o\iectiloeb / in Ck» ^aijen omttent bee«* ïtaohecptn Viing / naat ^anb iioesjfeccbe / fect ^pe{! af^ fnerb / op 't Itanb in üinften Hapte / en Uectoolgenï!? tot iCtann iwoi.r? ; Èuiten be Voaï UifTcïjeiibe üieï bit te üetrc \3an be lja«ib / om brvluaartj» te üjoegfeeren / men iwctd geluU be gec-Uiffcljer^ / be ©ifclj flmffen / en Ijet .iêpelt te ^ci)eep in üaten fnnben/ en t>u^ mebe\»eren/ Uetmit^ ï)et aeteebet lua^/ ban naat Hanb om baat te loffen er uetüoïgcn^ Uieette laaben. ^ecï)nlUen begon men bit gtoote lüetft / bat met 3eet 3Vuaare ftoflen ïang^ be gcijeele ïtnft \joa^ opgcrecljt / nu aUenh^i lücbct af te TraanUetcis ï)?ecUen; mcn burg booj cetfl be fto'jere cCtaanftetel^ / en uitbej^ahöui* en -ndeie 3cn üc tiateu / Ipueu / ienffen en meet anbete geteebfcljappen. «©oft Uet* gereed icuap-yjjgjfj, ^pj jjag^ {jetse i^aïtljuisen/ of 3e ^ietben boo; ben moebtoil bet omme&- lBatttoo3en gefioopt en toetO?anb. ^u^ 3pn 'et tan al bit hoftbaare «omen, cQ Uieth/ tu alle be ^apen / lang^ be geOeele Ütufi / niet meet ban eenige fommige (lei; gemelbe otietblpfsrl^ Vian jj^utaabje^ en jponbamenten te 3ien. «^Mp"" ^*t fcboone en uieïgeïege Itanb tot be ©iffcöetp / toaatom / aï^ ge* * 3egt i^/ aï toeel te boen luaj? gctoeeft/ 3ulh^ 'et be ©o?flen en iBogeiit»» ^eben 3eif^ ouet gcmoeit Ujietben / t' eenemaal Mmi be ©ifclj tjerlaaten Sgnbe en blptienbe / 300 Voietb bee3e ©ifTcljerp üan alle i^atilfn toebet* Deviflchery om aan een iebet ViiptoiHigotietgegeetaen/ of t' eenemaal \)etlaaten. ^i\^ te lande af^ yj,|fjö t,an ö^f ^Uauö / öat om öe©lftcbefp bet <ï5ilanbfche ©alUifclj l?n ccnVe'" onöjp toa^é ge\M02ben / toebetom taoo? een leöet tojp gemaaht / 3ulh.tf deivrvgc- men 't nu niet alleen tjaVienen mogt / maat ooit \)?p tjiffcljen / inbien »ccvcn. '^t \yjQ^ tebifTcöen tJiel; maat booj be 3eet geboelige tnbïuhfelenbiebeese ©ifclj ï)u^ opgctiat / Ijeeft 3e 3obanlg een fcljiife Uoo? bit <©eU)efl gehree* gen/ bat 3e niet alleen Uoot een tpb ban baat getoeehen i^ / maat ooh nocij tot ijeben beese liufi ontUipht en mpb : ten 3P om be <0ofi / of 300 Dette ïjet ^^ be Stull beteilu ; boclj Duiten |)et ^$1 \uo,:b 'et naau* Ipl^^ een eenige ©ifc^ omttent Dit fc{)Oone toet eet ©ifcljtpfie Hanb gesien. 9^ lierlaating. bet ©iffcdm ban bit 3eec toelgeleege en aa^l^e !5a9en mnttjS te iffen / en imitj? ïjet ^Uicenc ï 3\Maare öet af te ^atiljni^ i@oIt Viet' eb\]}il dec itoflbaare an eenige (icn. / al^ fle* ofient" lUerlaaten ;n \J3eöec= kn. ^n^ laïUifct) / 5ulM / indien DieDeese tflgehtee* aac ooh 'ofl/ of Tec naau« ie Hand [lïte cïiepen fleüanaen UJieib / bat 3e ijnnnen i^paub geiphsaam topn 3elfi$ bpqnam en in l;un geUjelb toiel; Vuant Ijab menbitgebacijt/ of eenigsin^ te gemoet puien / Uiat 3011 men niet al onïxiaatDcetbaare HofTen Bobben honnen fpaaren / Die aüitluegen lang^ be ïtnflen boo: aUe l^atlën loaren gemaaht ? i^abemaal lun leeb^ be re« bm tot bee3e 500 Vxücljtigt: betanbeting hebban bctflaan / en in^^gelplf^ getoont bat bec3e J^ifd) / 30banig een hite^ en rnim queeïtbelb j^ebben* be / niet t' eenemaal i;^ opgebangen / maat alleen ban baat getoeeïien/ 300 5on men ftonnen bjaagcn / of ï)et tm ©iiTcljec;^ bekent i^ / Vuet* tojaattjS be ©ifclj gelücehcn 3P/ of Ivaat ïjp siclj nu oniljoiiö? IDaar naötaiaal bit alle^ uoo? onsen tpb i$ boojgetoHen / 300 3ur* ïcn \Jün Ijiet Vian mebeV al^ bp ouevlcebeting en uit eenige 91outnaale-n Viati óvM €ommanbent,é en anberen geKjouben / geipft uit be \)oo?« gaanbe betichten/ eeti befmopt betljaal boen. d§cboon nu beese Idifeï)/ om be getoonbeteben/ aüjiet Uieleetin gtoote meenigte ban alIetVoegen betgabctöe/ 300 bïpftt ecïjtet uit 3pn tuime uitgeflteïite bepaaling / ö©ofl-of 3©eflp^ / Out-Grocn- land , teZembiaofomtcent be .Cartatifcï)e imften / albjaat tulTcljen be i^ibieten 3icö beeï JDalbiffcOen ontïjouben / niet min 3oDanig een gtoote toebloeping ban ©ifclj gebjeefl/ en miOcijien üjel noclj/ oïö ooit J^ ""/"f omtrent Spitsbergen plagt te bJCSen. gimmetiS aan Jan Maycn Eiland, land eenyds i^ 'et inögelph^ een gtooten toebloeb/ gelpïi aan Spitsbergen , gelueefl/'iie'ieee»» bat aan becle obi^gebleebe liauutaabje^ ban Ctaanftooftetnen en ^ah- ^""'f vu. ïïui3en/ in eenige bet selbet 25apen nocfj tegenbjoojöig te binben / ftanwcea; " beUieesen biojben/ gelpfi men betbolgen^ 3al toonen. a©anncet bjp ban 't bjpften bet ©ifTcöen fpjeeften/ betflaati toe bie ©ifclj bie jaatlph^ getooon bja^ aan bee3e ïiulten te ftomen : beeje i^ boo? öet gemelöe fleth opbangen en betöolgen / allenh^ ban baar ge^oevifcht; bjeclten ; eetftelpft fcbuubJben 3e bee3c ütooltetiien en legplaatfcn bet "^eTiuc" ^cbepen/ jSïoepen/ en biat baat ban afljing / bcrbolgcn^ be 25apen/Ysgcwcc- en betbet^ be oBjonben lang^ be bjal/ betmit^ 3P obeial betbolgt üJiet^J^e"- ben. ^u^ bieehen 3e ban ban be geljeele Muil naat alle oojben / ban bjaat 3p gebjoon blaten te Itomen / en allenh^ toat meer op Zeel en in 't ijS. 3ln bee3e tuimte biaten 3e luat meet bcrftrooit / en in 30ba* „1. rom nig een meenigte niet bp malftanbet al,^ in be 25apen / betïjalben bjietb pag„i; «'- be IDitTtljerp bi^t boo? toat meet j;;eballig / en met beel meet moeiten enrci>ei> atbeib berselb. ^e Compagnie tjet geluli Ijen t' eenemaal begeebrnbe / gaf men 't ban einbelph op. (Coen bJierb ttest ©iflcöetïi ban bn3onbete„>)i-'"** ''* Uleebctpen / 300 ban be j(|oltanbet^ al^ ooft ban anbcre ^^atiijii acljtetllnbnon- €c i tjolgt/ \-, \ éeuKtie lyen vfy ge llclt; llu woid «•ch ge- •cfi'ent t Doch veel b«w«aily- kcialscci' 101 Bloeycndc Opkomft der Aloude, en tolgt/ bit f)et eene élaac meet en 't antiete min opöeeben/ toaatinmen noctj tot t)etien toe toolfjarb; maat be oEnselfen en Reenen lieten tenee» nemaal ioh\\m. me jiclj tot Ijeben noct) in tem 33ifrc|)erp ïiesig bou^ ben/ 3pn I^oilanber^/ jpranfen / l^ambucsec| m ^emexil Uiaactian be eecOen ï^et grootfie pebeelte uitmaahen. ^e üdifcij buiS toan be Wa\ in ^ee getoeeften/ en banbe ^ee-biffcljer^ albaac gebuutig toertaolgt/ toierb adenH^ noclj tDiIbetenfc|[)uuVoet/3ulb^ se in be mime Seet'eenemaalUerfirooiben/ batbe)E>ifrci[)etpnuge\)aIIige( en moeilpftet maaht ; toiant fcboon be gebeele Eee tuffcjb^ i*^ Mayen- tytveificht* £iiand en Spitsbergen , altuaat be BifTedecp toen toiecb gepleegt / tooo| eetfi met beese en meet anbete Biffciden gelpHsaam tua^ besaait / 300 toiecb ecttet beese IDifcI)/ bou; 't geflaabig jaagcn en toetUolgen / mebe albaat in Zte sobanig ontrufl/ en in beese ruimte toari be eene ter anbe=> te plaats geb?eetaen/ bat 'ec bidmaaldi maat een etihelbe en fomtpb^ ge^ fjeel geen ^Difdj loietb gesien. Mm begon ban in ^ee mebe naat be 5!5anhen te soeïien / alVuaat meü toen breUpb^ groote ^cljoolen bp th lianbet ïton aantreffen / Viermir^ be IDifclj altjicr op l)un aa^ afquam. USaat eerlang UJieiben bttse ^ani^en 300 fitth met ^cljepen en i&Ioe^ pen besocljt / bat Ijet be Bifclj baar mebe niet lang Ijouben hon. (flm bien tpbeUJA^ 'etonbet anberen een ongemeene 3^ifcürphe ^anït \)oo? be Zuid-bnay, omtrent ter ïjalUer gesidjt onbet 't Eanb/ alWaarboo^: een sefter €ommanbeur / Keeiegcnocmt/ toerfcöeibe 3!aarcn naa ben anberen tieel ]E)ifcb geViangen Uiierb / en berljalUen lang naa bien t^ib/ ooli teben noclj boo; eenige oube Commanbeur;^ Kcers-Kaar geijeetcn/ maat 't i^ boo; t^a geflaabig tjertoolgen nu mebe een ieebige l>iaar ge^^ Uiojben. iB>eese SDifcl) bujS geWeïbabig Men be Htufl gebjeeben / moefl einbeïprt boo? be seiUe geUielbpIeeging mebe be Zee ruimen / Detmit^^ se booi bit gebuurig laagen / booben en bettoolgen / niet alïeen t}0t langer Ijoe f^ljuuUier toierb / maar men moefl noclj onberljebig spn / bat 'er font^ tpb^ eenige )DifTct)en / reeb^ gequefi/ ontquamen; toant niet alteen boo^t een opïtomenbe mifi / flojm of ontoeer / moefl men fomtpb^ iit Ipnen happen / en be )difclj albu^ gequefl met ben l^arpoen berlaaten / maar 3elf ïjp fcijoon toeer / UJterb men in beese ruimte / biftmaal^ 300 bcrrc in ben Uiinb ban be i&cijepen Uieg gefleept / bat men om niet t'ecncuiaal reviffhbe-^g,, jij ^cïjepfu af te bVuaalen/ gcnoobsaahtlBierbomte iiappcn. erbert'ontuip' ften/ mt 3icïj tt mc\) gdpU a\^ fcïjuil en bleef in 't|9^. 5B>e ©ifTcbec.^ bit methniDe/ üevmit^ 3e buiten 't ^^ niet lueet te binben \33a^ / maar ecïjter toan be ^teng in 't ^^ ftan gesicn/ en niebe bp fliiteïjungebïaa^ 5!;nn''«d" geïjoojt UJO?bcn / befTooten/ aïijoelud fcïjjoomlpft / om 3e in 't H^ opschepe..in re 3oehen/ bat 3e tooo? e^rfl niet betre beljoefben t'onbcrneemen/ of tion''tYstcioo- ben be ©ifcï) ; men maahte ban flegt^ be ^êcöepen aan eenige fcïjotfen ^':!' ?™-t*t c bafi / eer men3ict noclj aanbetielben betrouVobe / en tieelen Dabben JcHteu* toen in 't W W^ uotb een goebe bangfi / \oant in 't eerfle tionb men 'er Seer bed l^ifct/ toaar boo; bp onberbinbing gdeert tuierb/ batbel^ifdj niettna^ opge\)angen / maar alleen Vian b' eene naar b'anbete plaat^ berjaagt. ZESDE HOOFDTSTUK. De Ysviflchery ondernomen , waar in veele Schepen blyven. Hechter en fterkcr Schepen op de Grocnlandfchc Viflchery uitgeruft. 't Wyken der Viflchen naader ingezien en over- woogen. Of de Vifch zich naader aan de Pool zou konnen onthouden onderzocht > en werwaarts de geweeke Vifch zich veilig vinden zou, naagefpeurt. • . .'. ' Dc«iiat uieu hl be Zet-en 3tanb-UIITcöerp 300 niet onbecöebifl Uia^ aetoeefl/ scSnli.- becljalüen jocDc men in 't eetfl/ \)ooj beese ÜsnïtfTcljerp/ naat oubt en de i.cvig ge min Hoflelphfie <%cljepcn/ bie op be KtoopUaacbp niet meer bequaamUia* woidea. xcnf ttt Qtttï tfiQ.oQz wmAïcw mctc uoeceu ftonben ; beese j^eijepen luiec* ben 'er/ om be Ijooge pt;p3en Uan Craan en '2$aarben / aan ge\»aagt/ \uant af^ 't quarbeel traan tien p;p^ Pan 60, 70 ooft toel 80 gulbentf {laalen fton/ gelph bihmaal^ i^ gebeurt / en be baarben omtrent haff 300 tieel Uiaarbe opb;agten al^ be traan / al^ mebe Vuel i^ gefcdieb/ maat Peeltpb^^ itt^ minber J 300 maahte een i&c|}ip / met eene laabin^ Pan eioo , 7 of 800 quartbeelen ^peh een 3eer goebe uitbeeling boo; be i(leeberp. iBaar al300 be tieranberlpifie loop ber IDifTcljen / ooh 3obanig een \Jtt» anbering in be IdifTctjerp maaHen moefi / 300 maaïue be gemelbe éoogr prp3en ber Uiaaren / mebe Uiel Ijmil een beranbeting m be ^fjepen / toermit^ be l^iffcfien allenh^ berber in 't ^^ tjunnen IDpanbonttueeHen; bie^ moefi men met be ^cbepen / bie in 't eerfi aan een fcliotjf iïil h\tt* ben (eggen/ en a)300 ben laabing inltreegen/ nu luat bieper in 't fi^ 3ei« len/ bat 3onber fcbot3en te luaften niet luel gefcgieben hou / Vuaar boo| men toen bp onberbinbiitg Icitbe/ bat een flerh ^cbip / beter een bon^ ban een fcljot^ hon tegenfiaan / al^ een oub of sïvah ^c()ip ten beelen of gebeei boHaaben 3pnbe / toell^e buurbaare \uaarbe men in 't berliesen ber 3elbe ^^c^epen mifTen moefl ; tiu$ be3igbe men toen boo^taan tot be IdifTcberp biat fterfter j^cbepen / of men liet 'er nieubie in 't bp3onbei; baar toe maalden. 4^m be 3elfbe reben b]o;ben nu be 43.:oenIanb^aar<« ber^ / 3eer fierït / en beel finlter al^ aubere üioopbaarbp ^eljepen ge« ïendViTo^tWaaïit / ecbter bJO?ben 'er jaarlpïi^ norlj eenige in 't H^ bertooren/ aaaiGtocn. \33smt fcbooH 3e tegeH^ Ibet in3eilen boo; be fcl30t3en biat beter bersten land te zen- 3pn/ nift te mtu honnen 3e gelpfteertpb^bebpning/ biepin'tg^3pnbe/ in^égelPb^ be parff!ng ban belben en fTrrben niet uitflaan ; maar in 't W^^ bc3et 3nnbe/ bermit^ baar be parffing 300 3b)aar niet i^/ binb men 3icl) noet) biel beitig/ ten 3p bat eenige 3^dben ban achteren bitlo^ ^$ aanboeren ; bocb met mifiacütig en fiojmig bieer 3ici) tuffctjen be beiben en flatben beset binbenbe/ 3onber te Honnen opruimen/ 300 moet alle^ I Ijoe fierh en 3biaar tiet 3p / boo? bit aanb^ingenbe ^$ / buigen en barfifen ; biant men binb 'er 3obanige |9$"bdben of groote b?ol^«> ftcn ban bit t' faamgefirembe aHement / aï^ in b' ff^biflTcöerp t}ee<» ber 3al bipïten / bie 6 , 7 of 8 Hdplen en meer in ben omtreh gmot 3pn / 3ulft^ 'er fomtpb^ f o 6d of 70 jècïjepen om Jeggen / bie eï* Itanber ober 3obanig een ^^belb ban 't eene tot 't anber einb naau 0uIDen(? trent half Oefcöieb/ ie (aaöing l tooo; De ï een ber- :Ide I)ooge Stbepen/ ituieeaen; ' m hltt* 't m 3el- jaac ftooi een bon|l ten beelett > toetliesen tan tot be bpsonbet nb^aat<« wen ge* ertooren/ it toetsten l^3pnbe/ laar (n 't i^/ Mm m tAt\o$ ffcöen be 300 moet . buigen ote b?oft«' letp b?ee* reit gtoot / tie th nli naau«r ibeceoecl Iten/ ^ ban (f T^ T ' 'i\~ ^, w. IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT-3) ^/ kf y.<^< ** 4 m 1.0 II 1.1 11.25 IttlM 125 itt m 112.2 ^ LS. 12.0 PhotDgraphic Sciences Corporation 23 WEST MAIN STMET WEBSTIR,N.Y. 14580 (716) 872-4503 r<\^ \ V \\ ;\ ^ x n, ♦*.' Hcdcndaagfchc Groenlandfche ViflTchery.. tof bon einbelph oojsaah / &ar 'ec fomrpt>| eenige ^^c^epm tuo; tjerloomi 3@at ï)et tnrerbrr gebaar bet ^cfiepen in b' H^iffdbevp aanlielangt/ Ql^ tuel uoo? beesen in b* oube Eanb-en ^eeuiffeb^ tna^ / Ü^^ft be fcljaabelphe onbetDinbins genoeg boen leeten ; maar f)et toecloopen en 't tiecplaatfen biet ®iffel)erp / Vuac meet on^ oogmetlft taal^enbe / en ooft tian meertet belang spnbe / 3al 't niet onbienfiig Mitsm / V)etï)Olgen^ baat Dan tnat bjeebet te banbelen. «Dtiermit^ toe nu onse geUioone of tegenlooo^bige ao^efip^-l^iffcljetp allenft^ beginnen te nabeten / en oor ttjan^ toel öet 3aaftelpftfie i^ ; sal 't onse opmerfting bie^ te meet Hetwykeii toaatbig 3pn/ tuanneetvue baat uit eenig onbectap^ en iicljt sullen detvufchen binben / betnpl 't niet alleen op monbelinge otoetlebeting fleunt / »aderinge- maat ooft booj eigen onbetbinbing i^ toaargenomen. «©ocö eer top ïjier f^J^•J^'^^*" in Viooitgaan/ sullen \nt onse opmerking op 't Uerplaatfen bet 3Dificl)en g»,zouo- U)at naaber iu3ien / toergelphenbe biemet be gegeeUe gelpiteni^ tjan 'tverwoogeh. )|aarelemmer JiISecr en ber selber iBeer-l^ifcl^/ of bie banbei^otgansen tn anbere lOiecbogel^/ op be ll^ieringer «Óconbenof in be SIDieringet 3@aarb bp il^ieringen 3icb ontljoubenbe; bu^30ube beese l^ifclj ban be ' eene ter anbere plaats honnen berbjeeben Uiojben / maar boo; be ge« melbe eigenfcijap 3P'^er natuur / en boo? I}et albaar binbenbe aa^/ bat met 3pne natuur / gdpïi be mep^et op be aal aafi / ittt Uiel ober een 6omt/ bie^ ftan beese l^ifclj buiten spne bepaaling/ en bpgebolge spn €tetooefi/ geljeel niet Uiphen. 4tt\}ttt sou tjiet uit biel eenige beïiommeting ftonnen ópgebat bio}^ ben / riabemaal tetit l^ifct) spne l^panben gebuurig ontbltebenbe /in ))erbolg ban tpb f)et Wtfij^^ mebeontlopfienmogt/ battegenbjoojbigbe jaatlpfife 9ifcï)plaat^ i$} alsoo sp*t uit be gege^e tuime bepaaling genoeg sou ftünnen boen; txiat taab bia^ 'et ban obetig/ en Vuaat sou men s^ ban soeften i 0ü spn on^ in bien op3ic{}te be tiootnoembé gelp« lienifren ttoodelpft / obermit^ bie {)en eentge tuimte op ^ee en aan Itanb ftonnen geeben / gelpit ooh tnaarlpft gefct)ieb / bat sp ban einbe< Ipit/ a\é het jbatt ban bun gebioon ^E^ebied spnbe/ toebet naat bun ou« te betblpfplaat^ sullen toesaftften ; insonbergeit naat 't ïanb / bermit^ bit boo} be baar omtrent gdege bette en aaiSrphe 4C(^nben en SSapen/ 300 seet met bunne namut obeteenftomt Hdaat baat gin '^^^ niet Uiel obereen fcbpnt te ftomen / i| / bat tttiz luifel) sobanig een fcbjift booi be fSet en b|pe toateren heeft opgebat / bat ben bie al^aangeboo^ ten fcbpnt te ïuesen/ sullig f^itt boo| beese boop loeber berbbipht / ban nooit sobanig een bermaaïielpfte en boojbeelige Sfee-en SLanobiffcberp te sullen genieten ; €n bebipl be fcbiift biaat mebe be ISifcb bebangen i^ bot nu self belet / lang met be tug bloot en boben toatit te sbiem^ men / soo ftonnen se ban moogelpft sbo naaufteutig niet biaatneemen: toaat SP spn / al^ bid boo; beesen / en ooft bet ïanb soo gemaftlpli nietbeteiften / ban alleen om be <^ofl / of 300 berte bet fg be 3@al> taoftt^ 1 I s$ 1 ■^ il 15 'A ff ■ efde Virch • Eicli wat iiaadecaan de Pool cou kenneaont houden , f' ^''"1 in overwee- ; 1 f> ' «ingge- 1 K 1 % k ' 'j .f ! i ■n:, M-: II"» 1 \ ■-^. ^ zo6 Bloeyende Opkomft der Aloude, en toaftt / of bettoaatt^ gebteetoen bio^b. ^rr Vnp ban met ^et onbertop^ m 't toerboal ban be IDeflp^-SifTcliecp boo}tsaan/ en on| tot |}et 31^(1» p^ nabeten/ sullentue baac ban Uoo?af albier iet^ meiben. Wit be mime bepaaUng aan beese IDifcb scgeeben / i^ nu toel te ber< moeben/ bat se boo; bit getodbia betbolgen )»at Ijeen en U)ec(kDO|bBe« bjeeDen / maat niet / bat se ooit 't eenemaal sal toojben opgebangen; bu^ Ijebbeu toe niet sonbet teben/ 't gemelbe beirbipben beoogenbe/ be$« toegen tuat langtoplig gebieefi/ om spne paaien / niet alleen/ seec topb en ectitet naar b)aat|)eit uit te reltften / al^ mebe in beese ruime bepaa« Ung beele bette/ bjeebsaame en fiille oo;ben boo? j^unnequeehingaange» merftt / albiaat sp nocjb t^ben nooit b)o;ben of suilen toojben ontnifi / of gefloojt; toelAe een bet boo?naamflei^ / tonbom en baat imbec aan be i^ool / bJecbiaatt^ top so toel ban onse spbe al^ ban be iCactatifcbe bant J biegen^ bet ||^ nooit l^onnen ïioomen ; en fcboon bit in ben Sl^intet boo^'t toelopen ban 't §^ geen plaat^ han {jebben/ i^ 't eebtcc in ben Somet tonbom beese tupbe uitgeMtljeit ban een anbete gefielt^ geit/ baat bit selbe |i^ ben toegang bet i&cbepen biel belet / maat soo toeel te b;pet een betmpf bet S^ijfcben betgunt. S^balben bet tcebj^ ge:« melbe / sou men bit baac nocb ftonnen bpboegen ; bp booibedb : be kogelen bio;ben immet^ soo biel in onbeb)OonbeaI$; beVooonbe tUn^ ben en ^itanben/ in sobanig een ontelbaare meenigte aangeteelt/ bat'ec liet opbangen bet selben gantfch geen hinbec aan geeft/ gelpftbeeleit met on^/ bie ooit onbebioonbe Xanben besocbt bebbm/ biel bonnen be** gtppen/ en bat mebe be Sogelbangeri^ niet onbetoufl i^/ bie met fcgie^ ten / en boojnamentlpft in titn ^ttffi met netten bun bietft baat ban maaben/ om een goebe bangfl te boen; beese l^ogelaar^ metften uit be ftoet^ beeler 30ogelen/ bat se uit on^ 3Canb nietspn booitgeftomen/ en niet ban in ben bertreft-tpb/ bianneet se naat 't ^uiben be bjphneemen/ alleen maar ter betbetfcbing on^ Hanb aanboen. Uit be ftoer^ beesec S^ogefen seggen toe / en mebe bp onbersoeli ftan men genoegsaam toee« ten/ bat baare booitteding inseer groote ^uitfrbe/^toeebfcbe/l^toib* fcbe en anbere SSofTcben / en be baar omtrent geiegm l^iben / bergen en onbetooonbe IDoefienpen / sobanig oberbloebig moet spn / bat 'et Sieen opbangen eenigen fiinber aan ban boen. 2i^en aanmerfte in^ge« pb^be Stutt-I^iffcben/ toien^ S^iffcberp mc^ in beroof anbere en« ge an^ateren met bjucbt berbieben ftan / maai ': < 'tariemmer ÜSeer/ be S^uibsee / l^ojbsee of anbere ruime toateren v, «^nbefloote Udeeren/ toaac in be l^ifcb' sicb elber^ fcbuil boubm hm / sou sull^ noobeloo^ 3pn ; toant ben öberbloeb of fcbaai^beit ban l^ifcb / in sobanige |lto« teren / bangt boo}namentIpft aan ben ^I^oolphen Stegen / in 't tod of qualpft ffagen ban be gefcboote ftuit / m hsn 'er al^ban mebe be 9i$^ fcberp todnig binber aanbom. i&cboon nu be ^ilanbfcbe Sl^albifdi ge^i ftuit fcbiet/ maar gdpfi ee» «tge i^ieren/ tooatfclipnlpft niet meer ban i of 3 9ongen tegeiplibooit brengt 4. Hedendaiigfche Groenlandiche VUIchéry. 107 fcienot/ 30a M cctirft lUt l^et tnb^ Betoonde mime qtieehMb tod te 6e« gcppen/ Dat oet opliangen aan sobanige Meine en geringe oo}bni / Vneii nig {}indec / aan DuiT een meentgle / uit 300 een DopOe uitgeficefitiieit tooqmioomenbe/ geeben lian. jlw Haat on^ toooitaan op j^nen ftoet^ / Uwttoaatt^ Me in gunne blucdt U)0}b genomen / en netene meet andere ceedj^ genvtOe jaaaen .^«*«k* te letten; bermitjl top aangaande bet qAKuigen dcejet «iffctjen niet de» JSilh^S* lioetien deducbt te spn / nademaal *et ecbtn 01^ d*eene of andetereiiigftsM plaat^ in Ijunne depaaltng genoeg te tiinden spn $ Wmt al300 top in Mthradea dt Suidp^-^iffebeni netten^ andete 3aalten tiunne fmt^ caabenO^/ ai* a^ï^!!!» daar iet^ tnn gemeld Ijebben / 300 flaat *et on^ nu in de 9Brflp#»9i^ é^r^m, ft^itxi? I in^geipM al^

/; 1^ m. xo9 Hloeyende Opkomft der Aloude,- êh Mi^ on^ 'oMtbangm of terlootdi bèd / «olMi^tte ad^Aètii^ / Wh* maaM tMtoocOcn. '' 3^taftnicnf:dteetfittwlttifrncn7 Vm^'^iti^vmatittittmi'' fcfjen aanbdanat/ ititHen « sfeb anOntoecf fttgiMIg toflH'Yt^ tan^ mi mootnï/ itttcse ^lahjfriM^t'aBlifMiM 3tt| fml^H hém oAi§ou« Mk / ntéH Itot tDcbit $itimc toetlaatc plaatfen suHm opsoefttn^ inim» men/ twuitfat iiMi^fea||iÉR»n MMtj^ «MM^ito hiinm flmiclbc tuW me tepdftlinsiht moetm opsocfteni ' maat Viabemaal )»? nu tot onsie ttgentUdoiMgr mftlM^t^ I no^ mentliift onje f aartlihfiE 3Bef}tiir-30Hrc!)eb gemèett sph / sAKen toe tot bat onOertop^ olictgaan / goe men sicD tn Deese tegemuooiMjie gefielt* bdt / of in a<^0< ^Mui betbece \)erantKcing / beft sal {jêbben te ge* o}aagen. • ZEVENDE HOOFDTSTUK. 'i tWeftys-Viflchery hoe verre die zich uitlhvkc , en hoedanig kan verdeelt worden. Hooge- Graden tegenWo<»dig ae ' Vifchrykfte. Bequaame plaauen en tyden noodig in acht te neemen. *c Ztuidelykfte van Spitsbergen *t voordeeligde in de Viflchery geacht > waar de Vifch geduurig aas vind, ea dus gereeder op hooge dan op laage Graden gevon- den Word. »' Weflyi-Vif fcheiy hoe» danig uiigC' ftickt. Inviel rei* deelingen «angewce- fiToii Tj (I <$ lMp^-l0iffdbMp i^ ten mmt banr M Wgttir uirgefltelie' l^eit/ enrhièin éitQetftiggibeelre /boc|^ ttn oansien Mn öe ~ Oie top baat tn onbetfoifibrh sullen/ \^ bit jRbeelte ecljtet al^ (enge* lieel aan te metïien. ^u|^ suHen top bah be aüefip^9mi:t)eKp tn fiaat ;29|)eel/ tuffcgen be Straat-Davis en ^t^Cflonb Spitsbergen bomen /en \»at aanbelangt l^aote beden / bie top baat in süKm aanmetnen / )pn boa;nanfentIpft beese bier; te toeeten : op fiooge giaben inr*^ ft$\ Om be )8ofi; op^laoge gtaben in *t H^; en^'t Jan Mayen-Eiiaiid. . . ^t jetfte / olfS ooft liet boo^naamfie^^eel/ i$ begtifSKftV ^ fiooge gtabm:in *t 9$ / fettoerten : tuffUien be >? n^^ vifcg gtbongm/ nietaflien'ombM'erbetiiiifiaMipm !rm«fte M obtboubm/maatooftfomMi'vtUemeefielWf^ tot èrestn tegen' Vifch gefM-biootbigen tpb toe noc5 gebonben tDo;b. Iliet ontgoub jteH / geMi 4f • w»id. t^o^ beesen omttent Spitsbergen^un 994 / bet^ben i^ ^t iiiitórdeelig(le t aas vind » icn gevon- tiit0(fltefit« |Rpin|)a«e IWnvtti ttiun ingn mi om .■•■•■ aatiSutOci' <ö / imt Dat • U^ i^.< l;- ■"»," t»*. Hedendaag(che Groenlandfche ViiTchery. lof ^ bat 3( 3icb nu alhier / gelph tmpb^ aldaar om Dit aa^ toecgaOmn. Ql^et* « 9tfci) Me al^ gejegt i$J eecfi toan 't lanb en \»ttto(grii^ uit aee Vier« ,; méeüen/ Mt nu op gem^De ()oogte spn tiooinaamfle uetbipf scbect ee« ^ ^ t ntge iaaten genomen/ en dntfioub sicta al$ nocb atliiet. v ''^...<, Spitsbergen een gtobte Siffcbetp iif getoeefi J boc{) qu toeinig meec be^ taacm vQO^b/ eiil^tet om oe ^^ofTof op laaget gcabeii J honnen'ec fommigen noet toel em geluMiige J^iffcm aanttcfflm ; maat naar on^ ob)beel / f^ be bede plaatje tot t» SÜfcderp op bereeM gemelbe fibbge graben / en top metften / bat be Commanbeutit/ beel« tpb^ beese plaatp boben anberen uitftiésen ; bocjb of 3e bit meefr gebal« Itgipïi en liiaar bbteen^ ben getoóonen fUtiter toan anberen naaboen/ ban of 3e bit boo| seAere huiibig^eit in a^^ qeemen/ ftaat tm$ ttn^ foilbersoeften; toantjiianneêr tpen spne becticMing niet geballigertopse maar met eeti b|^ sieb ^ben óbergelegbe 6tinbiggéit bolboert / Aan men in buitengitooone bnttnbetinaeiï en boojballèn / 3ie|) te brter naar bege« legenttieit fchiftlién / of tietfciiiilNen / inbirh 3uIM ^btb bereifclit/ baar men anber# taabeIoo$niettoeétSioeoftoertoaartjl3icÜteheerenofte toenben. *tS$ 6tti een algemeene Jftünbig^ieit of toetenfcbap bfe 6p onjt niet Mietaiieea aUem / maar b^ beele oube cbmmanbeur; genoegsaam behent i^ / mit'moodig gdpft top bJEbi be j^ojtftaper hebben gesegt / al^ mebe ban bm ^i(an«^«i><eni en bethalben i^ *er ban mrbeeen tpb/ opden. mw een opsonbete topse tpbig/ op be gemelbe hooge graben / en toeber naa^^i'f'if- em anben tpb bm be <0on/ eén anbere bp ïaager graben / een anberej^^^^ \)m in *tp^ / een anbete bieper in 't p| ; en of bpben be reet^ gemel^i^htiNe/ be / nocD eenige anbere ongenbembe plaatfen 7 in aanmerking ;mogten">«* homm / beese suilen in be berhanbeling 3ic9 genoegsaam jelf opm^ baamn. '/''.'" i»t nu hoo^af ge^ejtt / flaat on| te lëttett/ om tóat reben be gemir- be plaat^ op googe graben/ boc|) mebé op spn tpb / boben alle anberen uitmunt. ' %n on3e boo^gaanbe berhanbeling ober h'oube lUnbhifTi^erp/ |ieb« hentoe rei^iiietoont / Doe uititeemenbe get groot <]*ilanb Spitsbergen '' tot be 9m^ 9^ita toa| / en 3u(h$ niet alleen om be menigte ber allom legpmbe al^rphe <5toAben en i2$ai)ehy, niaar oohDmbetoelgrie^ ' ' Sbo toet 6ooj Mf(t^tx$ / en óp een ^psoiibere toP3e bob; be be niet allenrgelphsaam m 't mibben en in 't liarteban )en/ lefflunl \W4m / maar boh bp üitneemehtheit boö)beelig hooi be 9i^< 1 flIJ;-* I j-vfüinnv. fi^etp/ m in 't bpsonber bob} be S^tfTcheh/ flreÉienbe 3icb tm j^;ben in het Ml m met p Suibeinbe buiten 't ^ I t^erhalbm her heri be« ter ban Oud-Groeniand en Zembia gelegen legt/ altoaar *t bóK9^in« ter; t'ccnemaal bi't ij^ befloteh too)b / suVM hat 'et gcm l^fch . ^h a baar .1! H I '110 Blocycndc Opkomft der Aloude, en • '^i*?*^'' ** ^«ar omtrent 3l>n tierblpf öouOrii dan ; Daar en troen éet Sp!nbmer Zu{d- fcoideêii.' <-*in ^erre in ere 3)cl) iittfieefienDe / nocb Secr lange onbeftoten Dan Acfoof de 't H^ Mpft / en niet Dan bp barbe en felle minter^ t*eeneniaal in *t M viflcheij. \oq;5 tieyt/ en btitf bejet spnbe/ selben ot bpna nooit in *t bafl 9^ ni' Aiwtaiiick gefloten mfii/ toermittf be dee ben buiten tanb telbenl totaan belVal dcviich «1. in fiiihiten b^eefit / 3ulh^ bat *er beBffc^ *t gebeele laar boo} jicl) ge' Ikn'kilÜ- "' noegsaam ontijouben fian/ en ooh begeerig i^sicb afbaar t*ontf)oubeit/ ' om cebeii Mn ben oberbloet ban *t geirftbe Dbalbiftb-aatf / bat geflaa« big bp en om be 3Bal b^oft/ 300 bat bet boo} be beelhett ber omleggen* be gronben / en biep in 1 lanb loopenbe S9aOm geftaabig toojb afge- . , deert / toermitst eenige beeser S5ai)en 10 , en 12. mplen (aubtoaart^ in T^Kc'llMl.lDopen/ bieboo|be\)eeIbett|)aarer gronben/ inMph| booi be bette en saam «41 flibbecige afwateringen / ban ^e bedbulbige toalleoen en pibcrgen \ot' woid fciBtca Derspbjdt aan be flibieren gelegen/ een secr fferhen groei en tna^m aan bit aa^ beroo}5aafien/ bat boo} be iaarlphfctje onberbinbing genoeg be« befligt U)0}b ; bianr toanneer men een bieinig be fiibiemi lanbuiaart in loopt/ binb mm ne\sien^ be getrelbe baleinen en pjtbergen / albiaar fiet berfcDe en gronbige ban *t lanb afflroommbe teater / boo} be U)armte ber 3onne / bie lanbvoaart^ baar meefle ftracbt beeft / een meenigte ban bit aatf / 3iilii| bat albaar em flerh^ aangroei b^ijb bekeurt ; biantop fommige bee3er plaatfim fdjpnt bet taiater gripftsaam tmn bit aajt te Iee« \um m bit i^ be reben toaarom be 9ifi:b bid eer batt aHeriDegen opbit €ilanb afliomenbe / ber jelber Saben sobanig beeft tierbuft gebab/ al^ in be Sanbbtffcberp i^ gemelb ; en om be selfbe reben 3al be tioo}« noèmbe plaat^ op booge graaben / boben aOe anbere oojbm boo} be Biffcberp uitmunten. wcikau €knomen bat bet gemelbe aa$ / bebalben toat op br buitengronbén dooidaiM- )))0}b tiooitgeteelt / met b'afteatering ber flibierm t*3eetoaart^ bipft/ T^i'^Som "en bermit^ Het onbefHerlphin 3i(b Selbm i^/ 300 bbigt bet gebuiütg br teikcMginti firoom ; of nu Uiel een groot gebedte met firoomen en \»eerfiroomen / en hct«a«ts ygn )Hm in 3ee bipfir/ 300 bIpft bocb fitt meerenbeel / bermittf bet baar DMhmeeft 9f^^ïi aangroeit / in en omtrent bet lanb / en bie^alben DOe biepet •mtient dce* Ui itt / boe bed te meer bet Inojb berflrooit. gekuftge- Eaatnumetbeflroom/ biemeeflombeS!uibb)efigaat/ eengrootge* foad«owofd.(|^l^ boo? 3ee/ boo} m met bet p^/ op laage graben bjpben / 300 3al *t edjter op be gereebfie plaat^ / allereerfl / ooft *taHerboIfl en meed aanb;pbm : en beeje i$ be jemdbe plaat^ / tulfcben be 77 en 79. graben in *t Wtü^^ begreepm. $ee3e plaatjl i^ tod be naafie en gereebfie/ te meer / om bat oe ftroom / eer 3P 3Pnen Suibbiefl hoer^ noemt / boo^ eerfi lang^ bet lanb meer om be jloo^ ban om be 3Uib gaat / en bu^ ' )oo2b bet met be 3dbe / baar 't anbet^ bleper in 3ee 30U b}pben/ ber- luaartl geboert. 9^3e plaats i^ gdegen / btoar^ of recbt mibben boo} 't Xanb/ al* Uiaar. 00b be gcootfie en befte eronben en 2Nidi3pn/ bfr M 't meefle aa^ >.-. Hedendaagfche GroeiilancUche Viflchei^. tii 98$ UÜMomn I te tucmn : 5e Horizont en Klok-Boijen , d*YizoDt» 't Achter Voorland , Oe Kruis- en Magdelene-Daijen , bebaÜMn nocft tml meer an^eceMeUii S5aDen/ aan öejemdbe geoote VMm gcei^en' De. I^tec uit blpht nu/ toaatmn beeje Blfcb uit see en toon lanb gedwee' toen ff nOe / en ecbtet spn aajl soeiienbe / üfimqm vm getaioon getoed niet t^eeneniaal bon tiertoAten / en becgalten beoe pUMtt^ Uoo) aUe an« Deren uitfiiefl. 9ndicn toup ticc noct) een uitlioegenbe VoinD liiAiocgen / al$ bilmiatV uit De Liefde-Baay , Wye-Baay en^t Waigat bOO}tftonit / in^gelpM Ö( geinelDe uitDuning in *t \o$ Dootten en gaanDe raaiien Uan *t pi/ bp een Danb Dol fiof op ^ Uiater Dergelehen/ 300 sal een grootgeDMte Dan|)et afitomenDe aa$/ meeDe Deese plaat|^moiten pafTeeten ; Dcrhaltoen homt naar 't meefie aa$ albier De lueefie mfff^l en op De tnéefie m^^ homen De ineefie j^5epen af . ^utf Han mengenoegsaam begtppen/ Dat/ Dermft^ letgemelbeaa^HetiM •f op De binnen en buiten gronDen DallenDe/ in en om bet lanD opDeboo}* dccuuoa' 3eiDe tiooge graDen Deel gereeber en Doller sal aanhomen aU op 'is^agin^Ymtiftda graDen / Diant Ijet Deese graDen met De gemelDe (!uiDtoefl firoom eerfl op hMge paffeeren moet. S^ler Doo} bebbentoe reeb/ ges^/ Dat ooft ^ laager a|« Saben in 't p^ / Dolgenil onse peiling Detfcgeioe danlien DiojDen geboiu ■1'^*^' ** n/ altuaat neben^ bet Du$ Dan lanD affltoommDe aa^/ in^geipA^ in zuiiuhet Den 3omer meDe bed aa^ Dio)D geteelt/ biaar sicb al^ ban ooft bjp Deel imookten lubaar een gdunntgjt vitfcgetp iKbben gegab. maakt. AGTSTEHOOFDTSTUK. Wcrwaarts de Vifch te vinden, wanneer plsuit(êa en tydenwél worden onderfcheiden , naa 't verloop der Zaizoenen, komc ' ^ ' de Vifch naar de gewoone plaats weer afzakken. ^Vr^r- waarts de Vifch zich *s winters onthoud , die ki *t voorjr.ar *t beft hngs den zoom van *t ys te vinden is, en waar v ^ > maar laater in *t ys, en om wat reden. Welke tyd om de ,^.:| Ooft in de VilTahery waar te neemen , ca hoe gjBvaarlyk in *t Ooftys te loopen is. M 4tn moet beneben^ be plaatfenoofiibetpben-bMlbnbetfclieiben/ tikatreae» bermit^ ieber plaats spnen besonbnen tpb beteifctt. 3^«b / tbanneer Det4p^ noc|) niet regr gaanbe i^ / en fiXtt$/ifJJ^^^ ■w m hih Bloeyende Opkomft der Aloude, ca fwlialM» be buiten ranb / nocD rcenemaal kiafl ligc / 300 laT mm UiSt 9ifcb bed seherbec op gemdbe booge gcaben btnbcn / biirtodopr«i|irt 0taben ; be tebin taiaaeom / bon uit onse boojjiMnbe nlniKctiigfN noessaam afgeMb tnoiben. Oocj^^t hift on^ alfiict nu gibielte bari *t toooinaiibe te bctbcurien. 3Bpoebben ban be aMbiffcbm be selfbe tioa}iininl# tomfidbi^^ gelph br <9jebaarf{/ en meet anbere 9o0el^ ban natuuce bejitren/ Ue bofgen^ be irmelbc baiienl/ uit €gi|itt onse en anbete ftanbenimmen tofiiben; butf bonmn bejc Slffcben / op ben llevffi / in 't bicbt loopeN ban 't vé I «bet spm gêtaoom plaat^/ baat w geunnt cu lBeIbeb|ce« toen i^/jaiig^be gemetbc balmv/ onbftbiatetbekottfte teeg naat ben buiten soom ban 't ptf binbm ; en om bat bwi bbra booi am genome btoaalboii^ / albict met min in gebaat fiaat / al^ booi em bmaalhoeij^ bctmmetbf Vomfon / 300 moetentoe be Biffcbm in gunne jeit mime r! uitgefitehcheit/ gnpii al|^ aan een sdiet gcbeeltc of gMoe^/ baat syboo) getooontroebemspn/ betbinbmofbepaalen. > ^IboebKl nube iMpi^ Ibifid^ ban laaget / met birban |oogctgt««' ben/ iaadiib^in 't Wtm biat meer te fiunen ftomt/ al^ bidbesuib* P^ Sifcb / bie niet anbetjT al^ in batbe 9inm^ met bet Cuibpi^ / 300 aw gesegt i^ / tot bet SPefiPir obethomt / 30a 3jw3e beibalben inbecle omicbtetr ban ellianbet niet ronbetficbeiben / gdpn ban be SMbptf 9ife| t i^ gemeib ; ecbtet i^ 't 3nt biaalcficbpndpii• '^veii^pdct^ 3Pn gebieéfi/ biebet naat Spitsbergen beeten*: eetqMMli^bm bat bm zaizoencii bieu bieg betet / 9l| naat Zembla of Oud^jroeniand bebent 1^ / biant vi" "?„'; Bl{)^^ te bbiaalm i$ te gebaatlpfe / 3uli^ bun leben ban een etmaal fiii Fiaa»i!h!!k.b?ie3énb b3»rtarp\ilt!; anbétbedg^y om batsemebeiftenni^lbeöben/ kfo. aan 't baat te btnben aa^ / biiaat ban 3P op anbetebi^ 6^i^)^ota fen obhiinbig 3Pn / benMt^ bip burane paaien al te bipt bebbeiV ultge^ b}eib / om op alle plaatfm bebent te bonnen bie3en. 4Nfi # 't mei bee- 3e Ibiffcben al^ met alle anbete i&cbepfelen / baat biat te boen balt/ fcbbolense met beele ingeboojnen te famen / gelph bp b'oube labbbl^* fcnecp i$ gebleehen / suibi^ b)eembdingen besbiaatlpit plaatje binbm / in .;; ' ihoien 3P met gebKib brtlben inb^gm / 30ubm 3e mogebih al# eeh b^eembe l|0( uitbemep^ of een bjeemb eenbin be bpt/ uttgirbeetenbw|« ben. itoKbejMbmlit/ 30bi$be|ii(infg(ccegtoot/ SHlb^setm \ "■'-«-* HedetidMgfchc GroenUikIrche ViflTcher^. &i) in tMiHtlcIbt tepiKti nwctin «fsonbmn/ bftnifl^ st nkr alkti in rm bet gtimlöt jploa^m |)un tecUpf tonmn nmmn / mmtt$ sobanig niet/ Bal sr 4iin iifk«M albaac wnbcn jonlm / umi» tot^ulDanige gcoote lictiMmm iMib'tsffl iNieifetit- Jfhi fhiaf op tffse ttwr rrttmn te kttm f mIMpk 9 tibt Wfch mn w«rwH,. toat oaifMe ooh sp / mort in ten Uiincir sic| naar éM'joom of bnitm «ieh ^cvKck canO brgcftom / m splum 'ii èoli iwMtet mqm inhoil^ be 3(r^*'^'"«» nuf min #f mm flonn/ bm saom bpb oflmal biccfit ; om bcoe tt'»^*'^'" bkn i^ *it liooiertfl inbmbioegttè bebcfleMkl^ mm af ban/ lang^ bm gdiiclm^soom/ beWcDtiO(6'aanbmbuilmliantbrt«^^^ samdt binb/ baar mm anbrc^)B«tiM(Nvin'bmKWmc9/ bifimaal^^^^^^ tm groote^nrimtm^ / fftt tiattbonnp^bpoiten 4^ «aanbe ge'Snióom raahty ban Mb totbrib seiim mort/ m namilPM9ifié&%mKeinr/om«anc7>te bot 3t'«• ' ^utf i^ ban be tooojtpb bou| mfl alIrtUieegm *t bef( / 300 )i»t\ op boo« gal^ laage gcabm / te toretm / lana^ ben joom ban 't t>jK/ maat om «ofl / twnnit^ tet baar bon nocb bafl leot / Mt bit gem plaat^. Ccti itouebm ; toaarom nu be boojtpb nirt alleen in *t aioemem / maar ooh tn 't bi^onbev befi gea(bttoo}b/ opbe gemdbeljobgegrabm/ fian ttit ||rt boo;0cme(be ItcOitelpli afmnomm toojbm ; te bicefim t om bat 'ir aÜ Qftoont i^ / f^rttntcfie aa^ te binbm sp. Óè^fïcl) bie ban in«""^*^)^ H^^icbr loopm ba»>t v$ op looorr (rabm/ aH boo} ^te hojtned^f ' loeg^pnbe/ uithomt/ 30! toaacfcbpwph naar bat^af/ be oemelbe gmjirt «abm soebm/ of taagcr naar be 4!H(onbm ban jan-Maijen £i- iand«tt Oud'GroeniMid , lanüp^n soom^salAm/ om bat *rt moge^ofoimient IpiMipr-befje CKranbm/ meevber aajT ban in be lUime^IainK^bmsootnff si^nden te btnbm i^; berbalbm i^ neben^ be taariplise onbeHbinbinf / uit b(e3e|e"i?und nbmeertnslic6Me'be0(ppm / toaarpmbegótiteploat^optooóe gra^enONd- bm/ bobm b'anbibm uitmunt/ boeb mebe op spn tpb/ ti bieetm/ oni<^">«i""i: be otmelbe rebm in bm b^oegmboojtpb / toant al^ be tpb toat berbrtMMtUMca betloopm i# / m>U tart ban ^t p^ boo^be booiiaar^ fioim/ m boo^jn'uebio- 1 booim legüit'te^bfeefvn etvgaanbe te raaftm/ o^boo^biinbmfiroom'''''^'* f oncfluiim / juiA^ batbe 9mifptm bpsonbeietoi^ al^Hrt bersaa* roilb /' -ilix% 0kf ben \met boo} 't pjl «anbcrjUjeibm ; bNuir bp ban . / bomt/ bat aicD eeilang toeber emgrootrBloot'MepmbanalTevPatim opbort /bie meerenbee(i»P'lice9êhlemrpiaai#/-anrtn maar tUiee 0ra«eti*mwit bm tegtptMnbe / ' in 't p^ tractt in tr b)ingm / nom-^rtse Bifcli naa te «deo. (bettrm of te berbolgen. 9II| beeje'l^loot'banm'bm éetflm m gebig» ^ aaiibal / ten Mer jieMp si"6i of 7,'f(oepm te \XKitrt fitphm/ bettoombitsten-op3ic|Ketenbr«fiNepTaawten>m(K)ti8i^9lb0t/ mtm bedt )»o}bm/ bmnt opsotrin^grjaarenbioibm^rtibod^rbeisei&clie'den. pm r^ !•' 214 Bloeyende Opkomft der Aloude, en pen en tncefi op bcfe ploat^ / 1 8 of 1900 fdmhni «bongfn / bcNiwn iioct tofcicn dlc ortMob sptwc ben ontsinltm / of oiiDct *c i^ fhioorm m jUtm blptmi / fuccnte Mc grqucflspn / ccbcct uoc|) Ooo^fltppfn / of Oooi ^t brnficn Dft I0nm 6irt met öcn #acpocii onttilucbcm; siilfi^ bet niet , toiecmO i$l Oot O'otmgm «I^bon naar een goet beniHoinen omymi en , bu# Oc teiilpjetMna tm *t V^ tt meer tierOaafleii ; Uiaar uit nu lieét te degrppen i0 / M bcese plaat^ mede toan spne toelgdeteiitbeit allenM toertnoeren moet / en doo) beese gefMtbctt / voortaan be naam ban bo« toen andere uit te munten / niet lange sal behouden. 43elph sich dan de .i 9t(fcdm bier doo) tierfpKlden / 300 tietf]p)eldai sicb mede de iicbepen om dceje blucbtende 300 teel mogel^ 1^ naa te tttten / ai den ontuiee- lien wnde/ elder| tnederom naa te flpeuren ; du# d}pden se oohuiel met ben fnoom / Uipd en svb ban eUiauber f biaar boo) beese plaatiT / be Bpanben gebieehen spndey alleiOt^ bieder met andere biojd geli^hge- w.tt«aam ^^ aanbelangt de tpd op andere plaatfen te 9ifftfim / en boo} eetd arooA inde om de 4^fk / deeje i|l op een gemeen iaat / daar bip nu ban flMeehen/ viflcheijr 300 b)oeg niet / al# b)p deseloe op een Cupd 9|f|aar debbm aange« «Nnicnce- 1^0^; uiaut op em gemeeii iaar / i^ 'er op uerre lua 300 bed p# niet/ * sulittf dat bet Spitsberger Zuid-einde al|(daii in *t ptf niet iiigeffooten b)0}d/ maar bloot in b}pe see buitm 't p| bipft uitfleeften. ^n bermittf ban be gemelbe Cuibiitf-Sifcb / met bet 8!uPbpjr 3eer berre ban 't 3Beft- p^ gefcbdben / beooflen Splt&berKeii bi;'ft : berbaluen balt be hoer^ bee« ser lEieftp^ IDifTcbdt in 't eetfl j9oo}belplter / bocb niet t'eenemaal / ee« .f nige uitgesonbert / 300 ^odelbh aijt ban be eiitbp^l^ifcb ijf gesegt; bi$ sarer 300 b|oeg niet / en ooft in 't gebed om be 4^ofl / nu 300 bed ' niet te boen biesm / al| ban ; baar en boben inbien 'er bidnig ptf itf/ 3al 't bid baafi met be Suibbiefi firoom / om be ^uib biojben anwK^ ' r- bert; bu|l han b^ met ent uitlanbige biinb / eerlang om be «00(1300 ruim bioiben / bat be fcbJih beeser IDirfrben niet todaat betbiaart te lio« men afsahhen / 3ulft^ bat men om be <^ofi aijfban meer ruimte re 3dlen GcTtaiiyk beeft/ eet meu eeuige Ibifcb 3al betueemen ; 4^m ban albaar biep in 't aidaat iii 'i pji te 3dlen / albiaar men 3e in^gelpM in rufl buiten fcb>ih booi bunnen en óm w« '^P^"^ ^^"^^ V^^l ^ ^^ ^^"300 3efier aIjK op beéleanbere plaatfen; ech' leden. tft \$ nwi 't uiet gebioou/ en bit om berfcbdbe rebenen/ alsoo mincuj^ op laager *6raben te biaagen / biant bdbe ^cbip en leben (laan 'er bed meer in gebaar / boo) be fterfte parfjlng ban 't pï uit be bipbe 25apen en 't Waygat afftomenbe ; ooit han men 'er booi anbere fcgepen 300 bid niet geburgen bioibeit / bianneer men sicb tuffcben 't lan^ en 't p^ be<* binb/ en buj^ berre iitbiaart^ i^ gesdit ; baaritocbbphomt/ batbe firoom / bie albaar j^o}bbiaart^ fcbpnt te trehften / ^vM men om be » j^o}b maalenbe/ 300 magtig berre ban be banb afdbiaaft / en mitMien in 't pjt berbiart / bat 'er geen mogdb^bdt meer b)0)b gesien / om met ;. ^ (loepen ben buitdt 30om ban 't pfS te berdltm. ■ 'm il ^i^ l^ --«aecPM«-f _ .--!» tl Hedendaagfche Grocnlandrclie Viflchery. iif In boi ioo}tpD / m gebed onbertf aV op bc »lfcb ploat^ tomthwge I.ï;'t'bU"' ptabcn grieoen/ Uiaraieet bc liHidb bon onbet be «ooi/ of ultbctjpooi' ty4igia. om/ 't 3p jtoo2b4M(i / j0oo)b-oofi/ enbananettocgen/ b^ienrtaMr U)oigct en b'oabece Uiat bntiK / om niit tn *t p# betiiosm te tooibm/ kDCbei bm buiten ioom bm *t ptf begint u sieten / m om tioosgemel* be teben meet op Spuibergen gif elbetjl anbcc# bock / «m toon sunnen bponb / sicO ban uit het pjK betofnbmbc / niet geMnbeMte toio}bm ; 300 3al *t selben inifUm / iiibien 'ec ecnigc ücooficn p^lang^bcto»lafliomen/ of men sal *et mebe 9ifcb toinben ; toip seggm bit toan cm gemem ion f toiant anbct^ fian bitin't mibbcn toanbcteeltpbt/ ennodbto)oegetawge» toont 4^/ mebc toid phuit^ bcbben/ boA beesc 9m i^ boo} em anbe» te hocr^ in *t Ulucbtm/ 300 toette in, *< jMO|b^ m jMO)b-toiefleii opgc* toieehen / bat mm 3e tocel sebcibcs om bc;4Ml;Sfll toinbtu/ toiannecr3e4tt bm idaa-tpb toicbccfieett/ ban batnun séin'tmibbm banbeteeltofto}Qe« gec ontbetUim sal. NEGENDE HOOFDTSTUK. Oud- oet| De Viflchery op laage graden wanneer 'die tydig is. C 'Groenlands ftrelcking^ en hoe het ^ich gemecmyk opd voor wiens kuft mede Wahrifch-aas te vmden is, waar om- trent zich ook wel Vifch onthoud. *t Onderfcheid in de ^ wyking der VifTchen naar hooge of laage graden aange- nierkt } wat koers naar de gemccne ViflTchen te houden . en hoe die in 't wederkeeren af te wachten zyn. Des Schry- vers eigen ondervinding en waameeming in de koershouding getoont. WVt be l^fft"^ op taage grabm / m Wl tooo^namentlpft be ipb yj«^*^* bet sdte aontidangt/ bie Uip iio)t^dtjl{|altom onaffdbdbdplt toec w "L!S Hanbdcn sulim; bat mm ban op bit toolgenbe lette: Oud-Groeniandtv^.' ^ -? Ce- tool< i miéMta^tt-^ - y •pdoet en veitvont* ' »ï-.i ... . ... ... •■ gjiti BtÖéfenöc OpilsomiE der Aloude, t&ï |M[0e»|^ tn *t p^ conb maal^iiU? / hp teejcn l^li taieOer 2!ttfiA»aflrt$ uiüialt / en ban spnm ftott^ lang^ 't gnndOe (aiiD / orfl nc&t om be S^MAmfi begint te neemen : 300 bat nfin o|] l^ooge gcaben / boo? beese itMaltag/ niet Sbb seix om be SuibbiefI iogqpt / «1^ op taage/ snifte 'ec tie jMepen iieel meer getiaat onbecUincpen 3pn / maac / beset spnbe / ooit te lietjtec lo^ maaien sollen / btm taKi on taage graben / \usac men met ben giliiittna^tigen fhtom / lang hm oeset bipiun / boef) be jm:^« (big tMel min gebwarlpft i^/ tensp bp fiotm/ bie ban mebe liet v$ booi finmiiige)tiinbenfian openen/ enbu^beDOitbenstmbe/ beboette iScj^ |Kn Uiefivc berioffen en cebben» 9^ Eanb nu tieeft sic!^ aan JMelen op eenige plaatfenmet liooge bergmbettoont/ op anbrteplaatfen niet gcooie indammen; Uioacuit Kocdinic ^V^^ ^ '^ 0^ (^^ Spitsbergeb , in^0elpii|^ biepe JOapen en Aibieten richonJ: )eee Hetee lanbtoaait^ in ficl^nen te loopen / 300 bat bit Xanb ban be Gioeniand 77(19 gmb / betbec J^btaaatt]^ ottb^nb i^ / en Uiaatfc^pnlpli me« be ban beele bette en aa^rpfte gronben / binnen en buiten tanb^ sal bec« 3ien 3Pn ; en nabemaaf ^tt in 3pn ge|)eel tet^ Suibiphet al^ Spitsbergen legt / jal 'ec moogfph ben aangtoei ban bit 3aab en aa^ lanbtoiaact^/ in be fUblieirige aftoateiüingen tn% Haletoi/ ip *t Sometjaaisoen ooift seec fhtlt 3pn / naattoefft aa| ban/ gelpn omttent Spitsbergen, sicb in^ge» Toot wiens "PJ^ ^^^^ ^'^'^'^ onth^tibeu 3al. .0elplt toe nu bee3en ban be i&pit^bec^ xuften wau- gèc/ tïi tüt Maw ttt l^uibp^-l^ifi^ mebe eenigsittji^ liebben afgesdnbm/ fchyniykine.50ti *t bsu ooIt toet ftommi toesen / tfót beese vifct) albiaai; geen bpanb fiTch-aastt ^hbeeuibp0-9ifc{| in Qatbe W^tee$ ooft eenigjin^ te saamen bomt / en be gettielbe ft|)}ift weOe^b seec g^eft gebat / bat 3e / bit p^ met een uitlanbii^ )poinb ban lanb teeiibe / ^K^g met het selbe itieoe laat afboeten / geftili om be cnwaacxich 4^ Óf omtceht Spiüsber^n beeftpb? gefrbieb / 3«ïfe^ ip rocfi onbe- Itent ; immec^ i^ 'ec aan een meenigte 3icl) baac ontboubentte 9iffic|^en / bolgen^ gemelbe cebeneering niet te tbipffelen. Uien lette nu eeni^ / betmit^ bot boat meertec jaaiie 6omen; natu" maal beese 9iffcS)eip op laage gcaben / «Ilenli^ bMt meer begint in ge- bjuitt te taaiien / 300 3ot ban be^btaoctgecebengeMiingbecbblgenjt oojjt met b'onbttbinbing ten bcelen obeceenlunuen' ^it boogiwtiabeJtenb/ bit^b be^ tooimee^/ 300 becce al^ bip Mng|S |)et selbe gebioon 3pn onje BifVi&ecp te oeffenen/ en fomtpb^ noejb bn» bec/ t'etnemaal in 't bafie ntf ing^fbiten / 300 bat be Bffcü al# ban |et selbc ten beden \aag$ ^ fUnb om be Sfnib / ten beelen bbiaq^ boo^ 't 94 nam ben soom of bulten canb/ moet ontniimen ; be«|[}alben moet be IdiffelNv bp laage giabm / mebe In bm bioegm tpb boo^in 'rn^ boaacgcnbniett biojben : maat baat / yoXim mogelpit sbobeel bei9M« RKlbf 9iffsl^ niet te binben 3PH/ «K^ ban beoe op !)«9egtabimi^ge« m vindenis ; ook veel Vifch ont- bonden moet. .■ V». [ ncbc om 5e I / 5001 öeese te/ 3nIK^ 'cc biStt 3piibe/ / U)d9t tIMtl e tiet p$ 000} boette iftcj^ met Doqje nt; UmatiUt itenüttoietm Sant) taiii De fcdpniph me" ^D|^ 3al )9er« (^ Spitsbergen latiDUiaaiü^/ isoenooftseec be j&9it^lm> I afgesdtibm/ NE gten ti^anb MMdifrtt/ al$ mm/ maac iettie!Defic||}ift tifitifm om be ^tidcf) onbe« nbe9i|!ï|^en/ omot; tiflli* beolnt tol oe- cbblseti^OQk ib$ noe!) tM* ) al^ ban let btoar^boO) Nbenmoet betllMi^aa» snbmt^jie!* 3e0t Hedendaagfche Qro«Qlsmdlciie VHTdhery. ity itgjtl om ba( liet meefie gco^ tiiaatfcOpnlph \ang^ bet Eanb be topli memt / en Vietbet lano^ bm soom naat 't gemeibe Eanb en lanbaa^ laagec afsaïit / en booi een oebeelte naat 't ^ptt^betsec aa^/ of noc{i liooaec 3pnen toet^ lieeft genomen ; nocbtaiij^ tö Xffigt in ben Booitpb fomtpb^ goeb/ maat op googe graben/ om be gemelbetebenen/ m^9U gen^ iaacWe cnbecbinbing / toel 300 seftet en beter. «Scljter isA 't in 't mibben ban bc teelt Vnaatpcöpnlph biet Uiebecom beter tpejen / gtlpit U)e nu berbolgen^ boo}neemen$ spn / bit biat ftlaaiber aan te too« nen. ^ety 0ifcb 3al in 't openen ban 't p^ / met bie ban booger graben/ wateodei: allenft^ berber in 't t^tophm / ten beelen mebe om be 3elfbe ooisaaft/ rchcidinde ^ boo; jpnen bpairti bUiebkenbc } en yam booinamentlpii naar ^ttfy}^^i •*« bSi^noembe #iib-4Briienlii^ tfl#^ McrUaUoen 'er ban tu^bett beeseen^^^f/^V be JbiMti^ber»^ Mfk mkm9ilMitknvlHi^ti^)m^tt^m^^^ fy^^^tcfiécmm biwbt jloo} ninbbanbeBbpaob geperfi/ en iftomt Suibp^-iaar / ^Ipb reeb# ban be j^uibp^ m^ t^ gemdt / te bweten <^ofi / en bier Wm op ; ^ licbiép bieer^ Samn spnbe / MJiM Apb^ beeft om nKblerttpl t^eeitemfliiii t'iMi' men/3iil(R^'erb9nineóiiaebfl0mgeenS^i^bd ecbter moet wen ypak cibSmeili^P tobir. plaats tot 1 bpsonber b»d in $i^ nee« Ce a men ' j ya-" ->.n>' 1 t r^ ; u9 ' Blocycnde Opkomft der Aloude, en ' men / iiit qu brrse / en uoIoeniK met b'mfie geicgmtixit torOtrom Wuiï of nde/ itt»fm*ch- sclfuit eigen beUieeging en natuur weer noar toe inUt / ban bier uolgt tMmMi » ineii 5e dan/ indinrt gefctiiedcn han/ tot onder *c geslebt \Mn 'tEand / alUjaav men niet alleen deese toplienoc SifTcben eindelm loederom Uin* ben 3al / maar ooh een gedeelte tuin bi bounoemdc / langjl fiet Ibind/ tn om de Suid geUieeNene ttiffelien/ 3u!len/ dit^ boo) Tnf seilenbe/ en Webec om de j9oo}b gaanbe / Uerfrudben ontmoet uioncn/ trae))« tenbe mogeliih ben gemelbe boeh naar 't jlkio^ben om / of anberjK mrt t'outfluiten uau 't pjiS / in 't bart ban 't selbe naar banhen te soelten/ tn bk boe naber aonianb / ooe eerbet be \upltenbe S)ifcb mebe albaar u biubeii 3al nm. ifxv«ch. en berboigentf ooh onsen buurman gebieefl/ bOIgenjt spn eigen bet** ting »«•'»«• (iaat y mbenjt berfebeibe ^bepenaan eenpjibélb mBfxwt/ onberanbe* •»miuiM ^, QQii |w|, ^^1, ^, Vmmiraal Aiemonde , te lueeten: Gcrbrand en Jaa Dicku vaii der Velde , en Martin de 13as y met bit belb eenige ba« gen / longir en in *t gesicDt ban 't lanb bieeben ; bu^ iettf meer naar be fanbsyibe ban bit Plbelb ban b'anbere inroepen leogenbe / sagen 3e / bat se gniiUK^ langp bit lanb om be euib-Ml bieebm / sienbe bagelpb^ beraubeprtna ban lanb-/ ban eentf hooge uitfieeftenbe bbeften / ban toeet biepe bogten en 2iftaf)Dt./ fomtPbjf/ a$ sicb bet pjS baat openbe/ flon* VÉ^nittMi ^^ S( bt becaab^ om naar tankte setten / boch be 9ifft^ belette bit M«!k m^ telftenA/ bwit sp sagen gebuurig 9ifcb / iuifi op geen grooti fiitioolen / i«i(dt. 01 oon (bmtpbif geen ; bianneer se ban bt gebangene flen^ en af^« maabi; Dabben/ sagen se eenana.b;e«e m^ / bteliie tpb bieberom imeii biier^/ om tt mmm. Zv lireegen ban een bolle Ib« biefcbeibt ban b*anbete ^ebepcn bertromen / reebtf bol spn* Iben naar buitf. Jan Dirkft van der Velde geraafiteaan bit ben gKoiib/ bor0 b)icrbbanlcCbM(«nb(rinbpsi^6ebitenbe i.j' Hedenu^, che GroenlancUche Viflchery. im mtt>l m 't Acbip / iuifiijf mafl rreb^geiiaptUia^ / ynletti tocbtt bec« mtl taahenbe netonitf d'aiiDere rioee mfde tooi / 3uln^ / toen Deese b}fe ilcOepeii ban bit toelb toertcohhen / lia&ben 3e te faamen / 300 011^ be« cicl)t U^iecb / tiieei; baii 6q I^iffclien gehangen. «Dp 3obanig mi Vuiise / ijt Jacob Hardcbii , toen Commanbmt/ en toectoolgeiijf inun ^peHfiiuber geuieefl / mebe een$ langtf bit lanti gcbjee* toen / altoiaac up 3eec toeei Bifcij toevnam / boclj toonb 31CI) telftenl oeset / 3ulitjt 'ec niet hon getoifcbt toio^en/ eiiooft in ben laaten jM-tpb 3pn '^*'^*f,^ jftdbip moed laaten sitten/ ftomenbe met floepen in omttent zi etmaal /"''".^£,' met toeel flilitteling / 3eet afgemat en bpua tojanjioopenbe/ einbf!pïi in veu. * Sre/ en toettoolgeng in s etmaal otoet see aan Ysiand aan te lanben / en toan baat ontoeCtoMCht 3eet (aat toieberom t*|)ui#. QPeese Contmanbeut tieeft onjt mebe toed toan be toertooning beese^ lanb^ toecfjaalt/ hoeba» itig |)et 3icb in {}Ooge becgen / laage toateijen // uitfleehenbe tioenen en biep in *t lanb loopenbe Utitoieren / of 23af)en Ijeeft toertoont ; maat be<* tupl Ijun gemoet boo| angd en beAommecing bpna toianlioopenbe \oa$ 8eto)0|ben / \uaat boo) bun toetfianb fcgeen toeropflert / en Ditn ge3ic()t pna gebiohen/ 300 tocttoonbe bit lanb 3icl^ toeelraaal^ niet naat 3pn ei* gentlphe gefieltbeit; ftomtpb|( bacbten 3e 9iaf!ielm te 3ien/ toiaat toan3P 3ici) toetbeelben be tolaggen te toiaajen / behommett 3Pnbe aUl of 3e tooo; topanben te buchtrn nabbeit. Ittaat tet toet()aal bet eetfien/ al$ beret f)p |)un toetfianb 3pnbe / ban be laatflen / toetbienben ooh betet ge« toof. .^ -^ IBeet 30ubento)e toan t(t Xanft / en be baat onthoubenbe Biffcüm .^1. tooo) *t toec&aal toan anbeten bonnen bpbjengen / maat om niet te lang< . ^ tospiig te 3pn / sullen Mat bit li^et met eigen onbettoinbing beflut* ten: 3I^P tooetben ban in ben loate 1698. een meitt j(e!)eepje be toiet €(e« Desschm to]oebet^ iunaamt/ baat to^ 't toootige iaat 7 Biffcben mebe t'bui^ ge« ven eiien b}agt babben ; ben eetfien 9|uriP toongen toie 3 Biffcötn op bebjeetetoan ondcfvm. 77: gtaab/ aan een gtoot piltoeib / altoiaat b|ie iftcpepen aanlagen/ en^',';^.^^'"'^^ letlang nocb toiet anbeten op quamen ; tojp b^eetoen gin mebe in ben tpb toan it bagen om be STuib tot op 7^^ gtaben / 3pnbe eene tuimte toan . 2 gtaben / in toielAen tpb toip nocbf gtootr, 33iffchen toingen / maahenbe r met be toootige b|ie/ te famen 8 iSiffcbciii uit. Barent Otfe quam toen mebe bp onp met 3 l^ifftbm * toetbettf 3agen toje geen meet ücfittfm / ; en be tooo;gemeIbe / toiaat onbet sicb Simon Janfz en Kiaes Keuke be* toonben / toiaten teeb^ tooi / of meetenbeel tooi naat bui^ toetttohlten. Barent Otfe quam albiet t'otoedpbm / en 3Pn 3&olft toingen in ttojteu tpb/ bp on^ lego^nbe/ 7 of 8 Idiffcb^n / in toieiïien tpb toip alleen spn* be/ onse agtfle ipifeb machtig toiietben / toetmit]^ faet on^tf met boojffip* pen/ *t bjeehen toan Ipnen/en 't niet fionnentoajf getaahen/ in 't laatfi^ tooat tegen liep ; nabemaal 'et ban einbelph toiat maaling in 't p^ quam / cti W niet meet 0$ een of ttoiee a^iffcben / naa 3P gtoot toiaten / llon« Ce 3 beti y\ 210 Bloeycndc Opkomft der Aloude, en ben tieraen / 30Q beflooteti toe / om alle gebaat t'ontQaan / j^oopenbe iqi *t uitsetlen noct) toet een (ebeiibe / of öoobe a^ifch te sullen binben / ban baac te bettteliften/ fcDoon toe nocf) al telHen^ mfcti sagen; maar bfl> mit^ toe onse lablng al te buucbaar achtten / om 'tgemelbe gebaat r ontgaan/ lieten toe albiec alleen |)et ^cbjp ban Barent Otfe , met {)et flenfen besig/ en bie becbolgen^s mebe meef! bol t'|[)ui^ quam. zvnewaat- W ##belb/ fcfjQon top 't laitb nooit Ijebbenuesien/ fcïieen t^ttttA* BceiniDgtn f){e( niet betre ban lanb te toesen / toant top bebonben on^ in *t uitsei* dfiiTJe-"' ""» / ^•ö^ on# getoelbig ontfcöoot / met jeer goebe gifllng/ órattent 40 toom ; mplen in *t pf getoet^ te 3pn / boubtnbe onsen Koet^ in 't seilen <(^q^ ten l^uiben 33 mpTen boo; stoaat p^ / eet toe in see quamen/ altoaar toe toen noet) m eenige mplm boo; loffe fhmmen en flatben ftoeci^ ^U ben. 't 3Da^ ban ben 26(10 5unp/ battoebeflooten/ tni^berreboo^^bt^ Segen rebelpïi gebnngen tjebbcnbe / ban 't boojnoembe ^^elb Io$ te maahen/ namen affcljeib ban on^ geselfcljap / en seilben ^(ielpfi uit/ toaar top biriteti 't belb beel lo| p^ en flacbeu bonben / en noc!^ ber« fcteibe S^iffcbrn becnamen / toaar naa top mebe bielen / maar lionben niet bafi raaften i betopl toe ban tufTeljen bee^eflarben stoaatiiriieit boo| on^ Ib^ip maften / en oob geballig baff raaftten/ erliter bedootm toe / |)oe 't sic!) tufftlüi brese flarben met be H^lfcf) fcgifthen moot,/ tec* topl on^ be toinb gunfiig toaar /om toeberboojt te seilen. ^Bgttfcti Endoeteen itip(gn d^ofï ^uib-(@ofi j^o^bett / bonben»toe opeen ber ftarben een goede vantit ^^^^ j^f^^^j (,ggj yjj„ ,j ^eberom bafl raaaftren / beginnenbe 5^ toe» met een bonftete fneeutojagt harbtetoaaijen; blttoa^onsenegenbeSifcft en top fïieeben bie/ bermit^ w al begon te traanen / ban ober tioo}t iS onse baren / en bulben 'er 32! quarbeelenban / maaftenbe met be boort* 8e 8 Biffcljen tefamengooquarbeelen^ft. Cpen top totben 3den9ui|i 00} fio^m en tegentofaib / aan be gemelbe plfcj^o^ gelegeu jjatwen / :^ xaaUten toe toeber lo^/ en berbolgen? noc| een^ aan een anber p^birtb ^ •> bafl / sulft^ top ben 9 3Iulp in ruime ste quamen / en berber onsen 6oö^ naar 't Ibaberlanb namen / na bat toe <&ofi-2;uib-^ofi boo} berfctetbe ». fc{)otfen noc{) ttointig mplen geseilt babbeti. waÜlJeé- 39« tlaat W aan te merften / fcöoon top iipoit lanb JEwbben gcjlen / ming aange-betmttjS *t gemitbe p^belb soo berre sicd nitfireïite/ battoe er$)tertiiet berre ban tanb suHen spn getoeeft. 31^ s^gen ben iöflen ^[ut^i toin baar seilenbe/ aan en bp tet selbe p^belb en in eenige ffarben nocjg ge« buurigbifcl[)/ enfeberttotbenpcleSuIP/ toen top in see quanten/ bon* ben toe geen eenen W^b meer/ betalben be gemelbe boobe: ecjiter j)ar« feerbetitoein groote ruirateiif berfclieibe toelgetenen p^dben en betfe flarbent/ injEginpbi^ bpf ^ttmnj 2 aan een bdb leggenbe en 3 om be fitmp-^fitt seilenbe ; men sou hm ban on^ belb geeme Eunniffe gegee» beri Rebben/ ma^ir onse ruimte bie top te bolgen j^abben/ leibe on^ te betre buiten tim om/ suIR^ top geen gelegentlieit bonben ombenteben» neii/ «p» •fï 1: weezen. \ -v.*.. Hcdcndaagichc Gfoenlandfchc VilTchcry. zit Htn/ nacl) min om tefpirehen; Uip Ucrnotgtieii on^ Oan aUec» met te betiHen/ dac inbien 31^ toifien toat oh# tucOecbaarentodjüi/ 3P mlang im antere ftoer^ iit 't jeUai nermni soutim/ en alOaac niet bIpUen (eg' ieit. jQfteftDec sal 't niet nooirig 3pn om onje tebeneeting met b'onbec* binding te doen bebefügm^ I^Ti$ nocï) oijetig de Biffctjei^ aan Jan Mayen-Eiiand te gedenlien; maat nademaal deese t'eenemaai buiten geïDuin f$ getaakt/ sulten tue *eK die^tialten maat ho}teIpii in 't ^oliimde Hoofdtfiuh dan ge^nag inaaHen. ^i TIENDE HOOFDTSTUK. \-i, VKchrykhcit certyds aan Jan Maycn-EilaïKlj mede allcnks af- « genomen. Overwintering aldaar en op Spitsbergen onder- r nomen} wat deezen op Spitsbergen zyn ontmoet. Verfchci- de ObfeiTatiën over 't Noordenicht 9 en een Redeneering r ^■. oyer der zilver vreemde vcrfchynfclen, volgens ingekomenc ;,,, ; '^ 1; berichten. . •- Vmn oudjS i^ aan Jan Mayen-Eiland gelpli te Spitsbergen , mede janMaye»; een gtoote fbifft^ getoeefi/ aU uit get ceed$ toergaaloe tan oq< Eii»nd e«. Setii^tuutman Teunis Baitirz. ftan ameldd Wojden/ tuiend Idadet/ ae^ Vvêht'^'ee- Q>lt gemeld i^/ op een Slaat in tünee teisen boo) de Compagnie omttent weeft. aoooguatdeelen tcaan Uan daat fjeeft gedjagt. Ktaerfi ^ dit oBiland doo? eenen Jan Muyen ontdekt/ en gelplft in *t 2de ^ed ^ gesegt / in detiJMa^ 161 1 doo^d'eecfiemaaldetiaaten; tjOtdenSJaare 1633 lieeft de 4tompagnie mede aldaac Ijaare l^ilTcbetp niet aIfceirac|)t(ttooIgt/ maar ooA^ ge^ft te Spitsbergen toetfcfieide ltoo« iierpen geset eo opgececlit; en 3it&Tn eenige JBapen dafi gemaabt bed« bende/ fcj^eenenje toen doo} een toolüplandng ^ aldaac afienli^ noct) ovenrinte- iiaflet te maaAen/ laaiende daat en te Spitsbergen s^en mannen odec» ""«"llll' Inliautm/ die ooft gesamentlpïiodetgedleeVwn spn ; Uiaat Uan W deesebeigenf té Spitsbergen obecmintetty vian bun toedecbaaren dit tm 1«x\t^i 8^' l)in3uHen: ^f. 't m9$ in 't 9|aar 1633 datde^CompagniejSé&cbepen opdenso^lu^ ' ï; ttufü uit de Noord'Baay In 3ee liepen. «f- m Heün fegooten/ om 'ec 3»!^ geduutende den tuintec ton te bedienen/ f/,^JXea en ftaa tot becbecffid^ing socj^en. ^en bolgenden dag 3ond men defToep tyd wedct- uit om fleifh te febieten/ do({) Uiietdeu genoodsaaftt Tn de Zeeuwfche- voei, Bay te loopen/ aloaat een tent ban 6 obecendflaande i;temfn te maa« ,;■ y.;.; , ' Rw/ iï: il tit RloeyendeOpkomft der Aloude, en Iten/ en met een seil ban ttt floep te be^hm : inenbaftten*ereeni8b}anttf hout uit het p^ al^aac öoo} tie see oj|i9e)»ojpen. ji^aa *t toetloope getp Djahmeu De tent toeet af/ en met De floep te Uiatecspnbe/ fjoojbeensag men kierfclidOe groote 9roI\)ffrcOen ; toertoolgen^ mifUg en Dupfcl) teeic uitgedaan {^ebbenbe/ quam men sonbet betbere ben^iiljting *$ naelit^ Vueec bp be Soot^. iBen bifie ben 3 jfteptembet txeie Sl^lblflclbbaaKben/ Me met j^og» toatec op fitanb gebaalt/ jjchoon gemaaht uiierben en geburgen ; ooR bettoonben sic!) fbmtpb^ SrolbiffcDen in be SSaap. <®p benbpfbenKoei* be meiunet be floep naat be Weü-Baay om naat 3difc|) of eenig anbet 1)Oo;beell<9m te sien/ bocb sonbet iet$ uit tececbten. n>ede oncw ntelbe baten buiten boo;b gebio^pen Uiierben/ bie een groot gebioel U\ 't^'»?^*. toater maatiten/ bocb be (jarpoen/ na bat be i^ifclj met be baten eeni» gen tpb gdupen bab/ geraalftte aan 't (Tiiipen/ 3ulïi^ men sief) in spn^ berbiacbting bebjoogen sag/bermit^ men meenbe/naa 't afmatten ban be McW boo? beese baten/ be 3elbe met Henffen berber af te maaften/ boeb be manfcbap te sbialft 3pnbe/ liep alle^ b?ucbteIoo^ af. 't Wa$ ban op ben berben «Dctober bat (jet C^ebogelte aUenïi^ begon ?*' ^«^<»' te bertreftüen/ ooft ber3amelben 3ieb mebe be HQeeuloen/ om gelpft benfiekr ""' <^pebaar een gemaatigber «I^ebiefi op te 3oeïien; en in be Noord-fiaay bertooribe 3icb toeber eenige SDalbifTebm- Boojtaan tot ben i aden sag , , . men noclj al üeel ©ifclj ; nu begon (jet reeb^ 300 fel te b|ie3en/ bat mmMttlf^^ een ban be bierbaten oberenb geset/ terbibtebansbuimbebioorenbonb/zen « te»yi eer men bter ttonbe bereihen/ 3ulb^ be bobem^ ber baten ban 't fjtiyiie'*^ z»» »ch 3en ulttoaarti? toeeïten. «Dp ben lyden op 't <5ebergte 3irfï begeeben!L^'][Jl |)ebbenbe / sag men be ^on in 't Euiben nocp eben boben ben i^orisont /si«B. f f Uiaar 1 ( .1." i,,^ \? Voonaan ectiafr.ee- mende 224 Blocyendc Opkomft der Aloude, tfn * tütiat op flaat gemaaht loierti/ bat ^ne» 3e Dat imt niet meet 3ieii m. ^dlA Moiffcbm 'ec weOet eeiiige 3^ifTc()«i in be ^ap gesien/ ^anc op edjter iiiet^ hoiibe onbeniomen U)0)ben. I^et biec omtrent agt uoct tian ben {jaart tfaanbe/ be\)onb men nu tot ben gtonb be\)}Ooren/ sulHjS (jet bat opgeflagen Uiiecb/ t)et pjS in fiulideti gebaht en bit|$ gefmolten/ een fchjaalen b;auU maahte. ^en zzftcn toettoonben 3ic() lueberom ernige SDalUiffcDeniiibe95aap/ Uiaac opmebenietjK ïion onbenionien \»ojben. Hdaac ben ijt^cnAiecnam men be eerfi» S3eec tie met leniïen en roet^ uagesetUJiecb/ bOKïi te Uiatec goanbe/ |)et 'aiebet ontfnapte. <0p ben 271^11 moefi b^tfoit taolgenjt uitceeïiening tm gtaab onbec ben t^ocisont bipuen/ ecbtec betoonb men nodj 7 of 8 uuren fcljeemering. (Ou bien bag loierben'ec in be Noord-Baay nocf) eenige l^ifTcljen gejien. S)erbec inb;ieofüietbagenniet^\}oo}V)auenbe/ al^ bat 'er tVueel^alruftengesien Vuierben/ Vuaar lian b'eene üoo^ben itop gefrfjoten/ Ijetecf^terontquam. (<^P ben topfben i^Dember gab men nocb 4 of f uuren fcbeemering/ bie boo}taan bagelpM aftiam. ^ebect ben se^ben tor ben Deettienbeit rchêci^iiiig V»ierbe)i *er nu en b^n eenige SSeeren en l^offen gejien/ Uiaar ban een gezien. gebangeii biierb. |^ ffoeg men bieer een. bebjoore bat bier op/ bielft u^ fluÜRen gefTagen en gefmolten luierb om te b^inhen/ fctjoon 't nabp 't buur f)ab gefiaan om niet te bebjiesen. «0p ben i6Acn bjoor bet 30Q flerh/ bat men in een open geljaltte bpt/ ' om 'er eeit fuift in te 3ctten/ naa tbiee of b?ie uur^i bjeber een Ijanb biAte p^ bonb. IDerber i^ 'er tot ben bpfben ^ecemter niet^ merhbiaarbig^ boo^geballen ban bat 'er een 95eer beflreeb^a en geboob biietb/ gebiib en 't bet en be Ijuib in be Xoot^ geb}agt. 7i)en sebenben geboelbe men 3obanig een bittere lioube/ bat fcljooii men een groot buur aan tm baart en in behacb^l flooftte/ j-rrf 1-.- edjter niemanb 3ieb in 3pn ftoop berbwrmen hon/ itAh^ men genoob* 3aaftt b)a^ boo; 't buur te gaan 3itten. «Doh bebonb men toen 't %y&n* oaveKiragebat mebe bebjooren. <0m beese onipbcipfte ïioube te maatigen / ber* lyke koude, piaatfleu eenigen bunne ftoopin nabp i>e fiacbel/ en anbèren bleeben met be boeten boo} 't buur 3itten: iaa»!t b)a$ 300 &ittecJftoub/ batboefierlt be ftacbd gefiooftt bjierb/ inbien men maar ecu liotte poo^ in be ftoop gelegen bali / moefi men 'er bieber uit/ en 0(n bèleOen bmrm te bouben / gefiaabig b3£(nbeieii. ^eti tbiintigfien «December ontrent ben mibbag met STuibelpft liebt/ «v^H * bat nocb ^bO| be f(b<^mering ban i>m bag biieto aan^^A'bermit^ '^ ' meii eenige, bagen geen fiebt bemomen bab/ biant be soniin 't teeften ' "- ban Caprjcormis 3pnbe/ batï u^ 2luiberlpftfle bieete berdftt'; be*|»aan loim zo bagen oub en ^\ graben in Leo , ttóp^elbe meu bee3e f^mtU" Ank HTbot^ring te beroo?3aaften/ of bat bet een J^?berttcbt3pgeb)ee(i ; bier bagen «kiUcht ge- (liet naa fipboot b^ |^0}beriirbt 300 flerft/ bat men 'er ober berbaa^ »«»* jlonb/toiaft iicbtbpiwi»e gantffcbenacbtbetat» bleef. Seibolgen^ : « ^uaiïneit *er nu en ban eenige peeren omtrent beJloot^ fbuffden/biaar r ; %ieeng^ipboo(eiib^ierbi/borbMbereiibeb»giiep/al^mebe()enbolgenben bag Hedendaagfche Groenlandfche VKTcheiy. ny liagMe'toofi ontmtam/ toojbenbc toen noct) mretS3cerai \3rmonv11; 't J)oo;brclkljt \oa$ biin baa en \?sÏ0éitbe iiactjt uitnermmbe fïtth/ o\itt U)(lltDecrcbpnfel men DecU)bnbert Uia^. l^eruolgen^ Uilcrb 'er n«{i ou «entge ^reti jugt seinaaht / toaar op om be biepe fneeiitu geen tjootbecl iion beljaalt Uiojben. 4^p ben laatfien baa toaii *t 9anc \)ernam men Vueber eenige ^eecen/ )uaac Uan 'ft een qm^oottn Wkrb/ bie 't eclitct mcti ontquam. jn^et Oen aantoangtian't j|ieu\»ejanr/ Vnierben'er fomtpb^ noc|) eeni« ge Sfteecen Viernomen/ a\$ mebe toeele Boffen ttiaac ^an'ec een gefcboten luiecb. ^en setienben ^januari Auieiben iMrfdieibc 95eeren omtrent tüt ^oot^ gesien; t\uee baar Dan gcfebooteii/ toierben terber metiïenfTen neboob/ toerUoIgenjI ge))**. gefcgoten en mebe metllenlTmgeboob/ tot ben tUieeentVuintigfien fionb * men ontiibelphe hoube uit/ en U)^en fomtpb^ rfott) tiérTcijetbe SQreren gesien / Uiaar Uan eenige gefcfjoten Voterpen / bie men toübe en be tuit en ^ bet naar be ïoot^ b|agt. l^itn bag luierb men een fjelbere Uhtt* mering in 't SSuiben geUiaary en ben toolgenben J^actit een 3eer fterft l|oo;berIicf)t. ^en i^ften sag men 6 of 7 uitren bag-frbmneii ig en ben Holgenben bag wierb bet tiolftomen Iict)t/ nüh^ |)et geflemte om« trent ben mibbag in 't Suiben niet meer gesien toietb. 3@oo;tflan tot iien 3 ( ften tnierben 'er nocb Uerfcljeiben 23eeren mitn / en fomtptt^ eeni« ge (^cijoten bie 't ecbter nocb ontquamen. iKaar op bm berben ft» juari uiierb 'er \»eberom een S3eer gefc{)oren en Ueijper met HenfTen üt" "'" boob/ gebilb en be |)uib nelxen^ 't toet in be Xoot^ geburgen. j^ toid / 'er toerber beese gelede IBaanb taieinig aanmerhelpAp tooo;/ ban bat 'er fomtpb^ nocb nl 23eeren gesien toierbm en eenigen geboobt / en op ben zz d« ztbn üen toiierb be S^on vueberom Uan 't gebergte boben be dimmen ge3ien.!^^f""°<*' 4^p ben berben lldaart Uia^ 't bat 'er een buiige firpb tegen ren groote ^rr boo|bieI / be^e met tVuee ftogel^ omtrent be ftaahen gefctjoo» ten/ bid Oaar op onber ben boet/ ttlouUietibe met be poten baar be fcgooc getroffen toa^/ Uiaar op men met leiiffen op beesen ^rer aam biel ; be 3eU)e bieber opgefiaan / fidbe 3irf) te toeer/ en ontbidbigbe een ber beflrpber^ be Uen^/ fp?ingenbe naar \)tm toe/ 3um^ ijp neer« bid/ toaat op^een anbet man^toefcyopt om 3pn maat t'ontsetten/ biien^ iLeni^ mebe in be loop bjteef / 300 bat ban beese ^er met al ben manfcljap aangeballen/ r^er bet nocb onttoo^fielbe en S^aapbiaart liep Cot ben bpftienben leoierben 'er nocb beefe HBmrn ge5iin / eenige ,. geboob/ atö mebe berfcbciOr 0ofüai bir3icb nu toebet begoimm te ber'J?"r_!'*'^' toonen; *#^bonb^ 3ag mietibe lldaan bpna gebed berbuifieren/ bocbnoeiséTdan naar b^uitreehening ber Ceüpfeii: in ben ^imanaH/ moefi beese ber««i'i mm k Lift BlocycHvlc Opkomll der Aloude, cn IU.U ril rnMntni cnlooft / liooi rt ii aoctie tn fiiuirthlplte lirtbetfffbins VïcrtUrlur. Doojtaaii tot Den jit^titw %^ii\ Uirl 'cc luriuig Uoo;/ al^iiii cii Oan oi) ;25caïii cii Duifni fagt te uiAAiirn/ luaai* Uaii ooh tenigrgc' fcDoQtcii lutdOrii ; maar op brii jriiniOeii De Aloeti lurDcc tr luarrc qc t))«igt / iu«u\lt(e inni itigt op tuire IDiMciifTm / luaat Uau b* iciie luct Ori) Dtupoeii ufiVOi>t*^'ti Vuirrb en \)crbet orlciifl/ Oen hop ofgrfkKfDrn en canDcn uitueOjülirn. ^nd urroec utctjl vian belana boo|V)aUenDe / Oan bnt I)rr uoc() fom« niO^ frl ItouO \w$ I en dat men tuffcOen bctDen t(imii(l|»h oemtintigb Uirer OaO / soo WAjt *to|i den lyitcn Dot men omtrent ben nuonb vue* betoni tuiee ll^lutfreOen QetuaAc Uiietb / bie Inngl be Ovanb lioerjS UAAC be Noord-Bauy namen, men maahte Uan toen af be j^loep Vurber tot be ttilTcbecti oececb / om b|« gelegentöelt eenig boo|beel op te boen. ^p ben errften map toermaarite men yki) mrt tVurc Itanhcn gorb S5ti'C rn een baii vuarme ]Bpn / Uiaac mebe bini bag be lèpitj^ürrgfrDc Itevmitf Uilerb ingeftdt. 4Dmtrent brejcn fiib bcctoontim 5tci) Vurbri* Ucde i&ix^ eeuben/ boel) Uiarni 300 fcl)nuU) bat *et geen grunngm Voier* ben. i&ebert tot ben i fitcn \Uki|t men bagrlphjt bejicd op jB^rren / IDaI« niften/ Aobbrn/ 25((grenben(nanba'4l5cViogelltbat5iro\urb(rombcr« toonbc/ lage te maalten / Uiaar Uan rrnige gefcbooten en gcboob vuirr< tuw ; iDaar 't vuajiK op ben i^ile map bat men een bemanbe ^loep geluaar luicvb/ 5u!M btt geen Mdne uieugbe baarbe/ altf 5iinbe bresebr erctlc ble in 9 lD>)aiiben min s bagen ge3ieii )uajl. ^ec^r ^loep luaj^/ booi ben «üomuuuibnir Cumciis Cruutt' , toen met 3pn j&coip booi be Koi)bc-l3ui)v gciiomen/boojafgejonbeu /en quam mcbebienjeltoen nUonb \M)^llit \Vcii-B;uy tenISnItec; en ben ^oilcn quamen norlj upf ^öcfje* pen / namentUnib*'2Smmlcaal/ iDice-^mmitaal / ^bcljont bp j^cljt neUiMijdi tiure anderen in be Weil-üaay ter ileebe. ^n$( \uierben beese stben manneti / ou Spitsbergen oberVuintert / in UoUiome ge3onbbeit op b'aanltomfl bet ;^ljepen gebonben ; maar in bit <9aar 1634. uiebetom seben anbece mannen albaac gelaaten / floi* Urn bie allen/ luaar boo| be Uerbete oitbemeetning om 'e« IdoUt te boen oVicrluinteren achterbleef. Iberbolgen^ i^ echter noe^ gebleehen / batmenbe lanbbifrchcKp 30a Vuel Uier m§ op Jan Maycn-Eiiiuid, toeii noch t' eenenmal niet luilbe op* Orebcn / maar Ijoe lang bie naa beeseii nocf) heeft gebuurt / DebbaiU» uooit beniomen ; immer^ hnft ben tiib boen leeren/ bat ^ersooVodhiec al^tf aan SpitstxTgcn, een IDifdmilie Oiffcberpi^geUieeft. ^e Idifdbban ne viffcheiy met ber t|ib alhier gelph te SpitstKrgen ban Xanb en uit Ztt herb)et« f p J*" ^.*"* hni / 3pn einbdph be iCraanhetd^ en berbcte gereebfle en befte ^;oen« «lm spü". lanbfeöe €kreebfc|)appen / loebec uit be Sahhuisen gej^ault / en be Com* bergengo. uagiiie fcbeibeube / i$ ban mebe Jan Mayen-Eiland gelph Spitsbergen ^'^^ bedaartn/ sulh^bat be ^Uaiibfctie molbifci) bcibt beejc Cilanbc» ferfl Splttbergcr XerinU in* gcltrit cti £cvi«tt. reu S loei* lufi V.uler- liudgeticii, W««ropinii0f II uiitr* ^rrcii/]l9al« ucttrroiiiUcr* IcöooO Vuirr« lantir 4&lorp ijnöeliffseDe »loep XMo^f pDip tioo; de mtoeii nUoitO !)tol«f.AcÖe- IC Up J)acije Vuinferr/ tii ; jDaRc in wtni / ftoi' )olu te Ooeii 'Hfclietp 300 t luHDe op« Deöbeiiu» 300 Vod hier 3Difidb6an 'rei)eKb}e(« ^€i;oen« mbeCotn* Spitsbergen ui0ni €etf} oiU);p.. Hedciulaagrchc Grocnl.inJfclic VifTchcry. 117 onb}pl[)ebbrub(arni ilit/ lui boo) Ohihk Vuphnremina lucbertot erii l);p*lAiib 3iMt QcVuo;br"»>fttit/ een lueiiiia uit te lanten / 3uilen eenifie übfcrvaticn over 'tNooi. 00} brn l^rere Muruidi en anberen baar ober grbaan/ en be * Stoning* J^||';;7 **" Iphe Socictcit bev' Uietenfcljappen te Purys opQcbjaagen/ oiijl bit Uolgeit« MérMi be beridjtcn : b/gcbingt. ^ftebett eeniijen tpb Iieeft men teebsT / alboeU»! met een onbolmoAhte fienni^ / ban cm seeHet bpsonbet Uieijt in be 5^o}bftl|iftOe lanben/ dl^ Noorwegen, Ysiaiidt, en anbeteiOeVoeflai/ getoeeteit; toelhüebt ben fteet Gaflcndi be Ji^oojbet «Daaeraat beeft aenocmt / nabemaal Ijet in belocrfielt ben ^agetaat iiabp homt; bit liclit i^ ecCiter met Ijet3eU be vtt berftliiKrnbe / boo? ben iiarl)trlprtfii tnlrrbrn tpb ivaat in ijet 3irb bcrtoont / en men Itan üet noel) boo; ben ^ngeraat / noclj boo» mx ftcbtfniccino uecmcn. 3©p Mkn/ 3cat bm Bjeet MmUl , in 't 3!aflc i7i<5. te Purys een nocJxnig nnninetlilpli en 5clb3aam + ©ecfcöpnfel bcfcijoulut; 't toa# op ben i iden «!«"«/«. •Xpiiï *tf tüonbtf ten ftalf elbe / torn ïjft 3tcl) öegon t« bettoonen / na» Jf/,ll'ï" bat be^bcljremenna sieh omtvcnt tiuee uuren geeiiibigt |)nbi 't SSeftontigeMcn. in eengroot en uelbet Siebt / 3icUlaHgjS ben tlorizotu j^ooibtuefi tai jDooiben berfpaeibenbe. i|et begon met ben onbergang ban Eté , oiibec ben JDefielpfteit boet Dan Aurign , en 't Orehte 3ic& berbolgen^ ober 't 't jDooibcii / befloeg omtrent »o «éraben. ^e bjeete drehte sicb ttt eene mk onber tftn Horizont , ban Uiaar Ijet feheen boo}t te Homen/ en ter aiibere 3pbe tot 7 €(|abcn in boogte uit/ bebalben ter Uieberspb^uit' bjeibing Uiaar 't minbec bjiret liua^. ^t l)elbetl)fit Han bit lirf)t ber« fp}eibc 3ieh obeci^^f^i Jijca^jbtig ; eti 'f becsUiahte niet pan omtrent bet berb(;b^lW|b^^, j^f^JucwiM 3(io Htaar / boomamentlph omtrent tftn BurizoDjc j- en o|^)l.i()]f jqalBtber ,/ bat n en 'er methet oog 3rif / be bboniaamfte Starren ban Pcrfcus , Andromeda en Caifiopea booi 3ag. $e Ifftox ip be Ü^flelpiie hnie ban Pcrfeus , b)a$ omtrent tUire graben laagerbaii b'uitterfle (ireMiing opUiaart^ Dan 't licbt; befcboo* ne i^ar baii t boofbt ban Meduza , fcbeen mibben boo} i\m bjrcte; ooii 300 ntai omtrent bc bobenftrehiiing brhieine j^o^berlpftflei&tarren Dan Adromtfdft en be ^uibdphile Dan cnifiopen. Wp befcbouDiben DerDoIgen^ / bat be ifttarren Dan Mcduzas boofbt en be finie ban Pcrfeus , 3idj in beu aanbang miiiber Dan 't Derfcbmie Ucbt / ban tn 't berbolg Detboofben ; Dobenal Dertoonbe 3icD tt ^tar ff 3 ban. ♦•zie Mtmfim dt t^itéitmii "RgiMi do SaimUf I7|6«. '4 \, ii8 Bloeyende Opkomft der Aloude, en t)au Pcrfcug . toen beranberlphcc in hooare Dmi b'anbrrm / ivMt^ brc licht roaal bjert Um^/ en gebiiurii] boo} be selüe Starren nabp ben McridiaMii paffeetbe/ bieten op5ic(jte uan ben Horizont . nietsicbtbaac* Iprt Dan flanb bcranberben; luaat uit bleeh f bat bit licDt / ge^n beef met be beUieeging ban 't Frimum Mobile bab / en b|igetoolge niet ||^e« nieljT Uiatf / maat tierl eet aan ontf * «l^ampgeUiefl Derlinoc))t / en bat bet toerfcoillig Wajl met (jet licbt boo; ben ll^eei CuiTnii op ben Zodiac ontbeht / gemeenfcbap met be bevueeging Dan 't Piimum Mobile en be eige beUieeging toan be Zon liebbenbf . S3ei)a(ueii Ijét beflcnbige en oteteenhomnibe licbt / tua^ 't mrt bcfï ^ageraat Uieinig Uetficljeelenbe / maar belberbet en Doitacbtigec ; men sacb toetuolgen^ eenige Holomnmi Uan een lueinig lebmbiget^cbt / bje naar ben flaart ban Comeeten geleehen. lE^eese fiolommen ban onbet ben Horizont opgeftomen/ ni sicl) ban brneben naac om boog flrehnett' be / bjeibben baat een bieinig bobm be oppetiiitgefhrehtbeit ban 't iicbt uit. Zn geleehen naat tooh- of biatetfltaalen/ en fcbetnen niet ban 300 beele licDtfttaalen te 3pn. IBen jag 'et telhciur beele ban / bie op bet* {djeibevlaatsen bet S?ori3ontalel.icutdoo;)fltaalben/ en booget boo)ge« tangen/ biietben baate oppetbeelen boeh of f]pit|facbrig. CUiee gtaben blaren 3e omttent bjeet/ fnehten 3icb tet boogte ban 7 of 8 graben uit/ en biarm na^üIpM een balf minuut 3icbtbaat. 3Eiannect beese «o* lommen beebbieenen*/ 3agmen 'er in eit^t of tien minuuten geen / maar al^ban berfcbeenen 'et b)ebetom anberm op berfcbeibe plaat3en ban 't licljt ; ^u^ bemieubibe telhentf bit betfrbpnfel in ben tpb ban een uut/ en buurbe tot '$ nacbr^ ten balf tbiaalbe. IDerbolgenjS 3ag men beese t rrcbtflanbige Stolommen niet meet/ en bet l^otisoncale licbt bat tot bu^ betre belbet bia^ gebieefl/ berminbetbe allenh^ / 't 3p bat bet boo) b' ophomcnDe IDaan bet3bJaftt biietb/ bie toen een Quartirt na elbe ben Horizont bcreilite/ tebicetrn / een quattiet-uut boo? bat be idolommen betbbJeenen biaten/ eti bat bet licbt sbiahhet biierb ; 't 3P bat be fioffe bie 'et 00|3aalt ban bia^ / niet meet 300 obetbloebig ban in ben begin* ne blaat. ||oebanig bit ooh W}m mag/ bet licijt nam af/ en'tbiietb/ Uieinig meet ban in eeri mimuit/ bpnaa onsictitbaot. ouwi > Suogtè boii 3 f ^}itbcn berbefte ; 3irb toen hloor^gebipse in em treh^ enbc/ lulaD 3e berbolgen^ roobacbtig / en nocb meeif tecbtflanbig ge« reesen / b)icrp3e een blam uit / bie omtrent een miartict imt ge3ien biierb. ^ee3e Xiloot Oaalbe berbolgen^ naar bp ben Horizont , albiaat v 3icb beif]p;eibe / en be lucbt booitaan tot IDibbeniacbt bettohlim 3pnöe7 berbbieen bit berfcbpnfel. 9Dee3e obfcrvatie te Dicppe , ijS op ben m* ben tpb al^ b* on3e ban ben 1 idc 3iip|il gebaan / en 3e homt ooh in ec nige omOanbigbeben baar mebe obereen, / biant bet berfebpnsel liet 3trb tm j^oojben 3ien / m 't buurbe beibe omtrent een minuut. IBaat iit b'anbere omOanbigbeben/ miamen be berfcbpnfelen ban Parys met bit » . « ban Diep[>c niet obereen. yulclio ! xjo Bloeycndc Opkom ft der Aloude, en nu'ii op bnt i7(icn lUtiart in *t scluc^nnr rrii aroot IDrtfrïipnteï gt* 3U'ii/ Kbiuiriidc met Ort iicOt boo) oiijT tr hirys i3rfcl);)uU)t / ourrmi te houirii. Cr Nicinvariv' , In 't «Oraaffclmp NottinKhnm , 3(ig inrit cuimem lUu' iiaii Miniirii outirriianQ / trit jDoo)b-lDeftcn / tluer gruofttSaAm Douiiftr luoliKii/ rni uiciiiia ban rlltAuörc gcflrrat/ ru >o of if gratitii bolirn Dm lluri/ont. Ittt icDrc bcrsrrUtolhnimmm mrt ren gtoote Aid« tr / cru Ilrbt Uoojr/ flaattjiatlviBe uitdroiMmOe / rn grlpricnOr naar be lUaalcn bic ftonitpbtf bc 5on nabp brn Hoi i/ont gchomm / boo} bc Uior* Itrn fc(Kit ^rrsc flraalru fl|))rtbbcn 3irl) Dan 't ,)Doo;b]Dcflrn tot ()ct jDoojbcn/ booi ccn groot arbrrltcUan bc lurfjt uit / cu torrOinbcrben rrbtcr ulct/ bat men 'er br j^tarrcn booj .vig / all)QcU*cl irtjji flaauVun/ grlnlicrVupjt mm b(e booj ncUeInchtlgr vuolltjcjS }irt. fÈw 't oUcrIge Don r lucljt/ sag mm tt ^^tarrrn bilnUrn / gc!\iU bp f)clbrr Diiesmb \»ca rn bonltcrc H^aan. )Dan 9 uuren ',0 aUonbj); Drrminbcrbrn brcjc Ilcj^t* Oraalcn tor 10 uuvcn / Wanneer 3e toen luebcr toenamen / en tot jfjalf tuiaalf uuren buurben. D;^et tteOt uit bee3c i IDcrbeUellngm boojtgcho* mm/ \va^ 300 ftraehtig/ bat mm 'er lianlraalr Irtterm bii Iec3eu Uon. (Ce Londen fehcen be llumotir, ten j{}oo;b-((Doflen met 3eec bonhere en bUtbe bampen bC3et/ in luellier mibben/ men gelphsaam ren Mm\* tlroom Dan een roj(ac()tlg lieljt 3aa/ bat alIcnhjlTleljtei' Vuirrb/ en 3pue (Iraalcn/ aU Dan Duurpplen/ xmvc Deele plaatfcn booa bc hicijt fe|)oot. ^ee3c flraolm 3le|) meteenorooteOtcldeitDcrfliijclbmbr/ Deroo)3aart« ten In bc golfaelKige luel)t/ een ticDten rooit /ble bpna teltteit^opbcsdf* be Xupse/ en met or 3eifbc ultUücrhing Uieber lierDat lulerb. «nrese wi' tt rooit/ Unijy 300 boo^^deOtlg/ bat men 'er be^&tarreit boojsag/ en30Q ltelitfe|)imeitb/ bat irteit 'er be Ijitl3m boo) oitberfcljeiben Itony stiUt^iirt itviTt i)fr maAttfle|)t h{m\ oDrreen quam. Dolgmj? een anbet berleijt/ aan beir Ijcerc Vnilncour ttlt nrcnge30n* ben/ i)abitienopbmi7i\\\ 't «OoiHn natu 't eette rlnb 31mi aauDang/ nalbp bm * XeruDic Oaert / )i)p bjeibe 3teO DeiDolgeitj^' oDer Itet geftarntc Dan Gcmini ttlt/ bat ter ittibben Dan ben i;»etiiel flonb / luaar bee3e :23oog b?le grabeit b^:ei't luaj^V en boo; bc Picvudcs DecDolgenbc / eiublgbe be ooog aan Ijrt lioofbt Dan Arics« Dp Drrtooitbr 3le0 atjü ren iDlrtc eit boo;feOpnenbe iDollt / \Mk\\$ liei)t een D)dnig Ijct aarbrpU Dcrltei)te / 3oitber bat 'er br boo}3icli)t brv jS»taiten boo; gel)lnbert VDicrb. ir>ee5e :!?i"iog omtttnt 9 unreit aUraïi^o' DerbUiecnm / 3ag lueh ten |9oo;be nabp >cn t ioiiront em licOt/ naar een fdjooncn bageraat gelp» Itciibe / bar 3I1 li Dan 't .i!)oo)b-IDr|>m tot acwx 't iDoojb-pootb-^oflrn nitlvnlbe Uu bir Iirt)t quanten gcDuttrlg 3cer luitte en Ijclbiic fliaalm J .V.'rt..f.'/. * CAiêJ* Lnniu DOOJt/ ••«.*r»JJI,*,.>-- ïl>rrrrft|wt?r gr^ lut/ ourrcrii te r inni ruim een )tc grnoettsaam 'oofirgratifii rri) ojTOOte i\\tU lificnOe naar tie 1/ öoo|Dcluor« IDrflrn rot (iet n\ UerOiiibrrOeit ietjü ftaauWier/ I *t oUrrige Don r \7jie3mD ineec örii 6CC3C Iic0t« I / fii tot Ijalf [ni UoojtjQieho* lp Icc3ru Hon. irt 3rrr boiiriere nm erii maal* tuterb/ eiupiie )c hicöt fcdoot. tj Urroowaari- irtcii^optieself» mm/ rn50Q lit nrcnjjfjon* t/ *ri een foojt ban baolicijt gatoen/ naar een fchoQ* nen jonirrfclien ^ngcraat oelprienbe. ^eese draaien Vunren alle i eben* Uipbig / en Hrehten 3i(l) tot on 48 en 10 graben Ijoogte uit : iCelhensï quanien 3e te boojfctjpn/ en VierbUiecnen Uieber ; maar al^ men )e niet* 3ag/ Uertoonben 3icl) / Uoo; bat 3e Weberom toerfcOeenen / tiit i)et ijori* sontale licOt een Uieinig bonhrre bampen / in be gebaante ban goltien eiirn\u|ibig met brn Horizont, bie 3iclj met een uitneenienbe fnelte / tot am 't [ (€o|)punt berljeften / Vuaar 3e uerbUieenen. ^ee3e berU)i(Te« ling/ buurbe tot 1 1 uuren/ en mtblerUipi 3^0 men uoe|) onberfcljeibent* (pil / boo^} bee3e bampen be allcrltlpnfle ftorren. €en 1 1 uuren bertoon* be 3icb in 't jDoo|dcn / een lic()t / Oerher ban 't boojgaanbe/ berfpiei^ benbe af ierVuegen 3eer luitte flraalen. Cen (jaif tloaaibcn Voierben be darren ümoltlicn/ en een bjolli / uiaar mebebelucijtbetroh/ bclfbit, licijt beröU)\>ncn. noen ftaartte toen bee3e obzcrvatiën , geloobenbe |)et berfcOpnfel ge«' ifinbigt luaji? ; maar ben bolgenlen bag / l)}agten be l^ifTcber^ bericljt/ batten tuirc uuren naa mibbetnacbt/ be ludjt bicbcrom opge^elbert 3i>nbe / Ijet licbt ban nteüb)|S Uieber fierlter fcöeen / jeer [jelbere (Iraalen uitbierpenbe. ^en self ben bag / *^ abonbjf tufTcbm 7 cn 8 uuren / 3ag men nabp .-,.„. Dicppc, tluce mpien ban be 2!ee / gelpH3aam een Iangf)airigeComcct]yk,opHe uit s:ee opïiomrn / bie 3icb tot 9 uuren 3ien tiet/ biaar uit een berbaa«Kuiici> «an 3cnbe belberljcit naar be stuften ban Engeland boo}t(]|uam. %» bit^'^c"*'"'* aiicOt sag men blanntien ontfleeften / bie siclj in be biollien al^ een fel- ' Ie b2anb bettoonbrn. (dp ben selfben nacijt ban 17 UOaart / l^eeft men mebeeen groot 9lic()t op be JStufien ban Langudoc gesien. !DoIgen^ *t onber3oeh bat ilier ober boo} bm luitenant ban b'^bmiraliteit ban Ag ie biierb ge« baan / en aan brn *&bt Bignon gesonben / Oebben berfeljeibe i&cijippcrjf ban €artaancn/ om te Spiffeljen uitgebaaren/ bericijt : bat 3e omtrent 9 of 10 uuren/ tuffcljen beltuflban Agdc en be<(3olf ban Vcndrcs, ten IDeflen ban beeseii Sleeboe3em / een groote Ijelberljeit Qc3ien Ijabben / bpna ben ^agetaat in *t ophomen ban be 2tM gelpit / boclj ierjS roo« ber en in iftolommen berbeelt/ b*eene hiaarber ban be anbere ; bit \\3n^ ge3ien booi bie geenen bie 't naafi aan lanb b)aren / tufTcljen be *(3oIf Dan Vcndrcs en ten Wtfim 't Iileine ;(teebje Groviflli genocmt. ^it Hicljt fcbeen 300 delber/ bat men be Itaap Saint Pierre genoeg3aam be« hennen hon J een afflanb ban b}ie muien ten We^tn ban be ^olf. maar be IDifTcberjE^ / berber in Slee 3pnbe / 3aQen bit licljt 300 fcljooti noclj \it\ttt niet. jilDrn 3ag f^tt omtrent een uur / en 't berbbieen üer« bolgen^ ten '^uiben. ^|ie bre3ec .Cartaanen blaren genoobsaafit ge« Weed/ aanbelPtaap Quicrs een |)aben te 3oeHen ; men berdonb 'er/ bat be bebioonberjai ban beese >taap / bit llteljt mebe op be üuden ban Lan- 45 g gudoc t P*r*tUU t Ztiir, % il Bericht van een Ver- fchynrd in d' Okiaine befdiouwt* iO -■• .ir 131 Bloeyende Opkomfl; der Aloude, en udoc 0QUn |)atideu / m oriQofiKn 't öoo^ een Ibe^ige b^anb elbet^ onc* onb. Soo beel me» boo? Mr 6erjd()t begrppen km / met een bpsonbere en naaubeucige ttaatt )tM Deese 9tufHn UecgeleeHeii ; fcljeen tiet / ten op« 3icl)tt bet geenen / We 3ic|) in 0e{piun fiaiit toaii be €ioIf Uan V endces bebonbeu; en iii^pft^ met beesen ban be liaap Saint-Pierre , bat Ijet Ikbt 3fc¥) ban 't|^oo;b>IDefientotbet2uib-]@eflenbertoonbe; tnplaat^ bat bet in be |^oo?beclu(ie Bebeclten^ ban Vrankryk , y\f be^ nactjt^ tiiffcben t |^}b ïl^eft en ü^ojb-dofien gesien toietb. ^e i^^ec %bt Bi^non , ontffaig mebe een anbere Obfervatië otet een bp3onbe( becfcbpnfet / boo; ben |^?ini$ ban Moldavië te Soinin in be Ukraine , op be boloenbe tapse in ac|)t genomen : ^p ben i ^den iQaatt 1716, in ben nanacQt ten biet uuten in 't j^oo^-(Dofien / en tet boog* te / taaar be ^on geitieenipft tbiee uuten naa 3pn opgang fiaat / sagt men een foo?t ban fangficaalenb en 3eec fpn licbt ; bat 3icb betbolgeiip bobenmaate ftolomfclj-gelupse uitlneibcW b)aarban*tbenedenbeeÜjoeh<< liig en ftantig toa^ / en 't bobenbeel stcb fpit^ al^ een tan^ einbigbe. ]|et loa^ buucig ban lilenc/ en 3pn b^e Uiietb booi beele biitte groe« ben onbetfcbeiben / bie allertoegen b^:tn 't benebenbcel tot aan 't * top« punt boojgingen. €en uur 11a tat bet 3ieb uitg^b;eib bab / beranbetbe aüeiift^ be coobe ftleut en Uiiecb biit; beese betanbeting / aan 't boben- einb begonnen / betbolgbe bu^ t'eenemaal tot naat 't benebeubeel ; en senige minuuten naa beese betanbeting/ toecbtoeen be ïltolom. Oit )detfcbpn3el i^ 't eetfie/ toau allen Me bit Sjaac in becftb^ibe ièrvati«a ban b^ Ueegelplie Secfcilpnfelen te ^ ^„ , , Coppenhagen in be Jfl^aanben Jpeb^itati en IBaatt Jian t^göac 1 707. ge« SïïlnhaV' baan. 't giS te gelooben / bat Heese Obfmatièn ban ben l^eete Roe- geo. mer spn/ een benicbt Mathemtuicus. 9nto eetfie ^beeget / bie ben eec fien ^rb)uAKi gebaan i^ / 3iet mm iim(!rentten>elf iiuten '^ abenb^/ een foo}t ban 23ioog/ bie sicb ban 't 39eft-||aQ^-ll9e^en tot aan ^ 5^o)b-|9oo^b-<{iioften uttblêibe / en in b' afgetogm^ plaatjï ban ben Horizont, bjiegcaben boogtebab. 9BeQe 95oog dmi MCboigen^ m ^un seet belber in spn iganifcbe uitge^MltebKit. (tEen l)alf uut naa |»ibfiinnacbt4uam 'et <^te^ een ntcuuie SMog/boben bsn ecriten te tMbifépn / ^ ten«n xwxt sacb men j6tcaalen a)^ balNen 9icb bmot" tten / «üt 3ii^«aac om bMyi itegmomj M of 3e jtowesttoann. ^h* Obfttvatien over dusda- nige Vet Zcaitr- L -- en bpsonbere en en m I ren op« Dif Dan Vendres •Pierre , bat ïjet jonDe; inplaat^ Kif W naclit^ fervatië oViet een re Soinin üedendaagfche Groenbn^be Vi^hcry. t|^ 5e 4^traaten begonnen ikh toen In ben bobenM 95oog re bertoonen/ betbolgen^ in i)en bencDenÓe / en 3P teesen 4 graben botoen ben boben- Hm ^oog. €en tUiee uuren b)a$ bit ]Dcrfc|)pU3eI in jpn bolle hiaarbeit 't 3I^a^ bcrre boben ben Horizont berbeben / en 't bert'pieibbe sicb a(« kn^^ boo? bc gantfctje Unctit. SDaarnaa >een oyfoomenbe mift / btt bcrfcöpnfel bcë berbUjpnen. ^t selbe Attronomift b(rtct)t ban em anbec bktgdpft l0eYfc|bi>nfeI Vuaargenomen / maar niet soofcboan itoclj bolmaaht al^ 't eerfic ; liet bertoonbe 3tet) ben eerfien lliaart in 't setbe tSaar / ban rf|ifel / bat siclj oni 6den It^Qtirt in 'r 3£lbe ^a>)r tufTcKjen 7 eii 8 uuren '^ abonb^ jien liet/ boeg min rrgelmaotlg ban l^etterfte baa^. l^ct t)ab btt bi 't b|>3onbtt / bat bemeefiej&traalenbieuitbeessSdoogboo^tameii/tdt aan 'tbioben* beeü ^ ILucbt recain ; tói boeinigvtpb baar naa benoii/ en 't JDerfjrbpti" fel berb^en. Il^p merht aan / bat Wt IDetfc^pnfipl / Maatbcr en lK«d|*' tiger te Pinemburg , tv^ee mplen ban CoppeiiiiaKen gekgen / berfcbren; biaar uit bP Iicfloot/ bat bet baar toppig toierb / m bat |iet bpgrbolge 300 laag enjiabp ïjet opperblalt ber ^arbe toa^ 9in beese S^ericbten ban be booinoembe Socicteit , fiaat 'er nocg een EnteBedia anbere Obfervatië ober Ijet selbe l^erfcl)pn3ri uitgebjulkt / op bai selfben gedaaa. ^ag ban ben oden ipaart > 707- te BcvUn boo| ben l|eere Kirchius ge» baan. ^ee3e Aftronomicus , befcfjoubibe '^ ^bonb^ ten agt uuren een foo;t ban Regenboog / maar b?eeber / toien^ lengte uit ben Hori> zont omtrent 100 graben befloeg. S^et opperfie gebeelte banbeesenS^oog fionb 8 of 10 graben boben ben Horizont, U)aaruitberlicl)tenbei&traa<* len boo;tquamen / bie naar 't * toppunt boer^ nanun. IDerboIgen^ sag men boben ben eerfien 25oog/ een tbieebe/ ter hoogte ban 30 graben te kioo^fdipn ftomen/ maar IjP ^a$ niet bolhomen. 9|nbien be Obfervatiën ban bit S^fcbpnset/ op een selbigen nargt te aedenectint Coppenhagen en te Berlin gebaan / ban een toeinig meer omfianbigbelt<'<'*'<>ve(i boaren / 30U men ben affianb Rebben INonnen bepaalen / aijd? bee3e i ]^er« ftebtling boben «'t opperblatt ber "^arbe bab ; iKear nu Vup in ttopff«{ liaan/ uf be bobenfie S&oog te Bcriin gesica / be selfbe i^ / bic mm tt Coppenhagen 3ag / Of inbten bp beel eer be benebenfle i^ gebieefi / bat ' " ; boaarfcbpnlpber 3P ; )»ant te Coppenhagen Uiferb bit Berfcbpnfri ban ;, togen be 3BoIben/ niet ban tuffcljen 7 en 8 uuren sicbtbaar/ en te Ber- y- lin biierb be beitcbenOe S3Qog ten 8 uuren ge3ien/ baar bet fcbpntbatbe bobenfie/ niet Dan omtrent 9 uuren 3icb opbeë/ wanneer reeb^ bit f^n» fcbpnsef / meer ban een uur te Coppenhagen 3icbtbaar bia^ ge\»ee(f. 9nbien men boo^onberfiefle / bat beese be benebenfie 2teog 3P / Dte op bei« U plaatsen sicbtDaat toa^ gebneefl / bat t biaarfcbpnlpftfle i^ / en bat 1^ betfi^ ban IpOOl^bbagre tuff<^i> Coppenhagen en Berlin, bpnaon« <3g 2 ber * Zenit* l,¥f'**** h 8 IS gcbi / reel^ent men ben af' fiant Dan 't in;'.Tcüpnfcl Uoueii *c opperuiah bec ^SOarbe / Upftien niplen toaii Parvs te 3iiii. J9)aac 300 men onbecflelt / bat De botoenfle 25000 te Berlin 3C3ten/ beeje 31»/ ble te Pinemburg of teCoppenhrtgenl^ ie3ien oeUieefl/ sal ben affianb toan 't IDecfcDpnfel / boUcn ^t oppectolaft ïec'Hlatbe/ b;ienuial orooter moeten 3pn. ^e Obfcrvateur Uan Coppenhagen geeft genoegsaam te ïiennen / bat )P in 't Uoojgaanbe ^aac / anbete biecgelühe l^erfcDptifelen befdjoulot jeeft/ en \)oegt 'et bp: bat 3e jaaripft^ In Noorwegen en In Ysiand ge« 3ien Uiojben. j^ocb Voojb 'et gesegt / bat ben |^i(locifdj?pViec Saxen ge« Uiag maaftt ban een gtopt j^oo;becIlcbt in 't 3|aat 993. oen zóAe ^t^ cembet/ gebuncenbe een uut ge3ien. oifirvtiitn i^ocb binben Vue een Obfervatic ban een J9ootbet(lc|bt ten / bat f)et f)en niet Vueinig 3uur 30U Uallen / be floepen renige mplen ober 't p^ re ftcpen/ eer 3P b'open Ztt berciitten. ^e ^ommanbeur iii^gelph^ niet lieber lueulTcbenbe / aIjS 3pn en bun \c\jm I wMcn^ bet ^cbip te rebben / en in bebouben baben te b;engen/ lidn ecbter niet befTuiten/ 't i^cbip en al Vuat 'er in \ua^^ / t'eciiemaal te Uerlaaton ; bieo" 30cbt bP 3Pn UoUt te beloeegen / bp bem fcbeep te blp« ton/ 't 3^ boo^ï Oarbe/ 't 31) boo; bebieeglphe rebenen / naar 't bolh en bp gemoeb ïva^: ben boo?bouben;)e en tracbtenbe.in te boesemen / bat <3obt 'Hllmagcia Wn^ ; bat / 't 3P boo; flo;m of anber tóebal / 't p^ 30U fton^ uen fcbeuren eiiuanelltanberloultaibe/ eenM)pening maalten/ en3. ^00} bnöbanige rebenen 't bolft een Uieinig tot bebaaren gebjagt / ftonbeh 3e eeljter bnune angfi en b^eese/ Uan einbelpU baar te moeten bun teben einbi^en/ niet bersctten ; Uiepljatben 3P tenlaatflenbefTotenmetbe^loe* pen bun uithomfl te 30ei!en ; tot luellt befluit 3P ben €ommanbeur bu^ aanbjongen / bat bP 't btn onber bee3e reben toefionb ; seggenbe: Na,- demaal gy volgens myn raad , de goedheit Godrs niet afwachten wilt, maar u zelven tracht te redden; neemt dan Sloepen , en zoo veel Lyfsbe- • . - hoefte Eenlp laateiit Ditechtei door een aiuipraak v.uiucn Cviainitin- deuigehin- deit wottl. ■^ '*^r* >*" *"i ■■i»w. — »»it>M Miwiy w—^iwi wil*»— —I MlwMi— KMf 'i •••i«iii'«»«iii' .Il 1 i' w il :'' .'v;-' ■^H •■.w' i, '•*.•»♦■■■ '«i-I.. ^ *1 v^ » E. 'i ■"ï*«i»>*j,V-. ;;< .^:sli= bM tWMi»''-!-»^^ '— W-i.^ »...s,wr-».w*.t«»,j*S»\rti,».-ji,rf?»wi,' p t *A • 'I » m JMai I '-^Jfc-.i '..-■H Hedendaagfche GroenUndfche ViiTchetyl t^p hoefte iHi gy begeert, en vaar wel op uwc reis. Ik blyf ; die by my bly- ven wil, die kan; die gaan wil , mag gaan. Maar gy die gaat , moet weeten : wanneer gy dus vertrekkende , 't Schip verlaat , en naa eenige dagen firickelens , niet voort kont geraaken , alsdan weder t*Scheep ïou meenen te komen, om aw leven hter te bergen, dat*er dan geen lyfber* I;tng voor u wezen zal. Hier mede zet ik u dan uit. Gy moet *er by even en derven, want met den voorraad die in 't Schipoverblyft , kan ik en alle die by my blyvcn, te langer als dan bedaan. ^^3( tcbetlDOOI bm €ommanDrut / te gdph inet tm ftertm en betoeegltiti \ottm uit« geflpjolien / troffen 't lE^oIh soDanig / dat 3e t'eênemaaf aM raMoose menfcljen flonDrn / en ikfi niet ducföen onOertointien 't He^p en ben CommanOew te toetlaaten. %\iiV nu bu^ 1.9 basen in 't f # beset oHioen gabben/ ontflonb*er wutop cm V J^cbrjK tufftcQenbensiilenlfiudufHen iftenifteptembetbpfiilenmooi onveiwach- Uieer/3onbetiet^temerftentoaatuit3uIlft!$mogtdntfiaan/eenonbettoaeb<'y^;;'?'°7''*< te beUieesiiiQ en Uioeling in 't watet / toaar boo} be JiOjiifim Benoeg» voigt. - 3aam een gang o\)et en voeet betoeegben/ blot / lo^ en bjiftig loiecben ; toen flpoebe men om b'^nher^ aan boo}b te Uiinben ; boegfeetben be ^ftc&epen/ 't Waigat uir/ en 3UIM boo;bp be Papegaaishoek, seilenbe/ met een jDoojboofle Winbj boo} h ^^oftojtlieen/ tot ben Biskayertoe/ en quamen ben bolgenben bag in be Zuid-baay , en ifetbolgen^ be{)OU' ben'tlmtö. 9n't Slaat 1678. boetbe Corneiis Claafz. Bille een nieuto jSchiP. lenige sdic Sin ^joenianb op be jM:ing 3pnbe / en ceeb$ ttoee ^j^iffcben in geb< pcixfeeiiyk «enbe/ lag öp sian een H^elb \jafl/ en 300 Wcöt bp 't éitm de Rüo-^"'*J* Jr de Vos, bat be actitecfieben^ naaulpft^ een toaam ton elAanbet lagen. Vt^V ^^ee3e üctepen bn^ bict)t bp ben anberen 3pnbe / en boo? geen gebaat bebucbt/ beniammen/bat/3eetfc|)ieIpft/bennit^menU)egen^eenbiftftt mifl niet ban 3i(t) 3ien fton / eenige loffe fcI}otfen / en baar op een f ^» belb op {iun aangebjongen / tuaac boo; bet i&cgip be Roode Vos , bat nocj^ bpnaa leeg Uia^ / en bie^galben goog uit 't Uiatet lag / (tuie fcj^liftt nietbooi bit ongebal!) geïied en ongebjoohen onbec 't l^elb/ baat tet aan bafi lag gefctjooben tuietb/ met al Uiat 'et intoa^/ 3ulft^ -; men 'et nott) Ht^ nocb i^Ieugd^ meet ban 3ag / nocb ooit ban ge^ 3ien fjeeft ; en bar in 300 een {to;trn tpb / bat ïiet l^olft genoeg te boen iiab/ iuid boben 3pnbe/ om gunne beboubeni^ te soehen/ en 3ienbe|)et P^belb 300 geUielbig aanhomen / 300 fp^ongen 3e alle uit |)et^cl)ip op ^IDelb baat 3P aanlagen / om t'ontiiomen. 't j^ieub» iftrtiip ban Corneiis Bille , Vnietb 3obanig bubbdb geneepm / bat 'et eetlang be Den Mm-' ballten tet 3Pben uitflaften ; en 't l^olft burg sicli mebe op 't gemelbe^''>''p>''c>>«f »eïb. 3©etmit^ nu öet i&c|^ip tn\^ nocft 4 of j uuten geptangt tu^'I^ »„?•■" fcijen bef Welben üleeftjangen/ beë men allen mogelpïien blpt / omeióotebe. 'et be atpftogt uit te lichten/ neben^ bpf ièloepen ; en naat bpf uuren^<»«<»«in| \mflm be adelden biebet ban eUianbet/ 't ^ejgip biel om / en liep tool"'^* J 4 • • VB 1 Doch *nde WK ' Kil onmen fK. J rcheljrkaf- K ; l^wcexctu ' lUii i' ' ,nh" jlft,\ (4t 7 Bloeyeii4eOpkomft der Aloude, en Imtn / 3uRi^ etclaiia \ytt eeite gedeelte te oronbe Qing / en 't andeii lueg d)eef. ^e menfttien tocit ottuieiit 6o fbrh/ ou bit fg^^fO flaan^ 6e sogeii/ dhaiiDet met Oebjoefde oogen aan / bun oeiOet jl>c()epen qiipt KUMiiöeii / sonDcr Oat se anDetc iftc^epen Hetnamen of wtflen te totn« n. jDu tMtf goed raad duur ; dct leden te tedden / Uin^ aller oog* nierh / tnaar in ^t middd om 'et toe te fiomen / daar In \unrrn yt tier^ fcjiillig. ^e Commandeur Corneiis Biiie Uiilde netoentf 3pn jltuur* !(tian met tUiee jbloepen Dcrtrehhen/ om sonder dertortoen andere iftcl)e' pen op te joefien / gelpft 3P ooh met eenig 9oHt deeden / na dat se te VMoren eenige Seeftogt §adden toerderlt : ooh raaftten 3e dan den anderen af/ auim[d'eene droegen de andere laat fj^ui^quam. ^e Ïirpoenier Jacob Dieukes en 't oderjge Bolh / (lemden d' andere d}ie loepen W 3kd J< bouNi / op 't ff^rld te dipden tot Det Weer Voat U* ard Uiap/ en dc^mlfi op blaarde en fheeuU) opl)ield / snlfi^ 3r dan te seniseage- eerdeti(c|KPen honden slen. ^ie^ maafttm 3e Uan tt ticiticn rn ce« biiricn, dutgm 3etlen eni trut op 'tUeld / Vunac in 3V 3icb tluee Dagai opOieU dm; nu\ a^cn ^cijepm deriiecmettde / üfga\)en 3e 3iclj mede in ^ee. dSeuigeii tt'M.oitiaesUiutden Ijebdeiide/ quamen 3e dp ecnf ran$ ^cljip dat lun doo; eetll jniiam. . l^erdolgen^ 3ag Jacob Deiukes 't ^cljip de Karfllbocxm , .rpfit'ermet agt man naatoe/ der3oriieHde den Com« mandeur Ijen t^VpUlen iuneemen; Uiaar toe bp geen3injS bewilligen U)il« be; ecl)tct aauljondenbe / floegen 3e Weder een tent op 't |?^ op / ter wden 't i&cl)ip;vmaar aboo't 3^er bitter ftoud Wai^/en niet Wel op'c ^ te Ijarben / 300 liet ben. Commanbnir uan de Karncboom , aIt)oe< Wel f)P De.batmdartigdeic fdbeeu uitgetroitlien te debben / fjett binnen 't rfbrDeep^'bOQjb flaapcn. J^aa 8 of 10 bagen toedenjT/ griafi benCom* manbeur/ 't «licijip en setlenloil te maahen / om boo^ 't ^^ boorende ban daat te dertrehHen. Jacob Dicukcs met 3pn Bolh dit 3tende/ biel* den met de Aloep achter aan 't iftcbip dafi; maar 3P Wierden met bet Werpen ban b^udbouten jodanig begroet / bat 3e genoobsaaht Wa< ren 10^ te laaten/ en Weber een anber j&cbip te soeften. Cinbelph don« den 3e nas lï uuren oinsWerden^/ Jan Kaar, die 0en bergbe/ en in 't Si^aderland b}att. S!n 't Belde §aarbM^ *t/ dat Jan Dirkfz. Veen , Commandeur op 't ^cljip d'£endragt , den zden 3|ulp in 't 3DeM oP ^^ boogte dan 76 graden gebomen/ sn een ongemeene dangfl dan ix S^tfTcfienin beb« benbe/ dan een^bleede i^cbip op 't ||$ dond leggen / eenige baarben meiVkiüet dau Omtrent ,j:.0ifrcben/ bie bP/ al^ meebe een groot Cleeber dan 3pn een iTke ^dM 3pnbe / om dooi spne Cleberp be^ te rpber t' bui^ te ftomen 7 in ?Tsover ' W^ ^^&'P &o}8- ^t uaaulp^tf derricbt "fst^Om^st / sag bP ren ^f« iauit,eohoé«U]^(d op ben afttoittm / en Mimt berhalden in de SDoojmar^ / Iaat oe tpuWéki lotf / en de seilen dp3etten ; |»aar 't i&cbip trtpft echter leggen/ , ' Z' 3onder 3icb te beWeegen ; men Wifi niet Wat 'er aan baaperde / en al« KSdttgenjimgrbeelüen brbbenbe / merbte men niet / dat de paardélpn/ •'*•<<" . Entenlaat ftengtbux* 't Schip de Eeiidiagt woid jam -» V epmqiipt tl te toln« allrc Qog« n jèruut' f iia bat (ban ben nm. ^e nOere 5|ie t Uiat Iie« 3( ban te ini (Il jje» m op(]ld« ie in gee, ^cW de en Com« liBenUiif' op/ tet Uiel o}i'c f al()oe< binnen 't lenCom* boorenbe ibe/ö0te ban nin beb« baarben Jan 3pn nen/in en|9tf. Iaat be lassen/ / en aï- »beipn/ boo; Hedendaagfche Groenlandiche Viflchei^. 141 booi berbaaflfaeit toieoen^ 't ^A in C^ee gefkuerten / baat een nfU|t()aali aan bnfl uia# / onbec toatet in tpi bbotgat bafl 3at. ^e €oninian« bent bQQflii) uit be idoojMat;^/ in ttt ptiaM$\mc^ geltlomiiten / om te 3im Uiaat 't aan f({)oite / Uifecb bit gewaai^ \ op 3pn getoc^Uioib ban be Xpn in 't ^tm lotf octrtaia&ty en tfuiih óp jirbiert / juiM br j^^-l)aart ^ gApabiplr Uiietb uiipidt; ^anftoiibS^ïiier op 3(ilen 3e poebie 3Mt)0 ^ari 't fcmUbni* neben^ 't gmieibe l^efb fieen; midietb)pl begeeft 3icü ^ €oinmanbeiit biebet op be iboojmat^ / om uit te 3ien / loaar bed Dct gebaar ban *t Uf t' outftomen : maar in *t omb)iadtien naar ben opening/ baat 't ]^oo)-Ac5ip al boo; \33s4l biieiüb Det ^c^er-jtcjbtp/iobanlg tufTcben tbiee SDelben in geneepeti / \>è^pt coUtmahbeuc naaftig uit be 9oo2f> mtirjK bejieb^n hoiti^ÜO^/ aaimbnbj^sprtboetenbaitj^j^eeDjibooj^opt 89 s^tte/ gelph obft eenitie bdti jpn solA beebeiW bie nocbten fpoebtgr ften m ^Tóepth kifM b^b Wtm / ém 't liben op ^t m te reb« betr ; tiit u^ulblljt beHi^tcHt / $adeh lebun rpfi getaben Acbip / nvt bólIe edlen / b»e Mim I eit aliétf ma 'ecTti en aan bia^ / m tot ober be toppen m jpQaRen en bleUmM / 't .ffincjtüal oiibet 't 9$ ge^ fcf)00ben / 3ulM 3P genoeg te boen gabbeti be ' "'' " " " be ||# t'ontbjpF sagen 3e eUianbf bieinig leuen^mibbelen Siehbe/ niet bJifien bietUiaatt^ 't te biénben.' |Qaac bë Commanbeurdig rukke- toen bP in be ïDoojmar^ bja#/ b^b 3 mplén |doo}D-fl>*p} tóet tbjee toiulieii iictiter m I ja^ , etiijmtxym bad gemaaftt lag. k' 4 ,*.i ïeg- rss- ,^ 141 Blocycndc Opkomff der Aloude, en Iragenbe ont te niüen / Vuarrn 'ec maat Vueiiiia Uaii ti*o\)ni0e Mm* fcuap/ Oir boUrii De luacKjt Diclbeii. 4Seii Uaii den acl)ter uit Uan boo}ti Sieiitir/ VuicrdadiifloiiöjtreiiatootedretafVuani;/ Mttende op tic fcljotjt Umamaii rjun iftcOip ua|> (a0. V^iec op ueftoot mm/ in flllte/ om ()(C in br rtooti Irgacnöe IDolh nirt t*onttuflen / een ;ftloep af te Onuten/ om op ticn ^S3eec een toot te Uiaaoen; maat Oe Uopet Unn ï)ct (Cahel/ l)oe 3arlit men Oie om bc filamu fojbe / ecf)trt Uieltte 3e ben Comman» brnr/ bit/ luanuret *er ietjS te ooeii Vuajt/ niet Urd fliep. anDaliher ge» \uo;ben/ Opoebe l)p sitl) naat bouen / limaQcnbe : Vunt ijS 'cc te boent \uanc 300 b)a men een iS»Ioep hooit flrpnen / (joopt men l&ifcl) te 3ieit en aan ben Ipn te liciioen. jO^tct op toonbe nien Ijem bien Sfteet. f Ooetrn Ijooguirüctlua* trc bjptieube fcljot^. S)iet meenbe men bat ij\i ben gecfl gecUen 30U. ^ee3e S3eet op 3uu built neet gcleegen/ mfït met ben belt op spiiDooi- fit pooten / gelpft be Itat op ecu mui^l loett. ^c Commatibeuc om WMr !nd« ^^5(n fleruenben ^eec / 300 fjp meeitbe/ ürcbet bc tcfl te geeUcn/ ttiht comiuMu- met 3pn ;&loep naat beese feOotjS en ftiiingt 'et op / met een fcljietlctt| deui iii >t uit- geiuapent / Uiaat aan een eub lun / agt of negen Dabcmen lang / toafi •((»e b« vua^ / om be^ noot 3pnbe be leiiit Vueet te tug te tcdtlten. 4Dp bee3e ||^$liTc()Ot|S Ooojtgeflapt/ siet men \}m\ gantfcïj ontoetloacOt / booj bee« 3en luaebenbe 9»eeto\KtOallen/ bie met eettbjuUenb gelaat/ eifinglop» fjpjiugt / tet Uipte Uan bpnaa 24 Uoeten. o)ti ; br :te ucdt eii begeeft ret antiere spbe b'fftftcDpöen onöc roc/5ul(i^ (Jirib te 3fer bt* inflsiummim/ k'cc ecljtfc Ooe I tf \UflH / CU QoauiroctUia» 'fl iiecUcii 3011. It op 3|iiiUooj- iinaiibeuc om J «eetocii/ niht een fcljtetleiitf f" lang / toaft II. <Ö)p bee5c Dt/boo|bee* it/ ei(ing^Qp« ï.iong toecmfi/ n/ 3uli{j{|iem i|? ouermant/ 7 euspnwcö- (Telphetanben laattph! ^ie maahteii niet Ie Ichots . op oeftmorbigfle « tiantt/ om t<8en3o»im Hcdcndaagfche Groenlandfchc Viflchcry. 145 tooebenböfffl. ^ocïj't 5P booj beese gebantmnnhing / of' t fnel ^oo?t^P.«i8«»''k- roepen Uan b' aehtet sinibe ^loep / be 25(ec niet min fcIjielpU befpjou' ,«1 * gen / imnv annnonb? be Dlucljt. ^\\$ Uiisrb ban be «eomnmubtuc tiit*^ boob^ luiahen geruht / en quam reenemaal ban boob^ fdj}i(t beUangen tucbet bp 3pn IDolh. )DecUoIgen^ Weeti be SScet \uebettet;3|i'' beuanbefcDot^/ en 300 bigt aan be ham / bat 3e|)em uit be i&loep niet een Irn^ bereiden honben IDaar op men toooi I^Qb / bem met lenffen Uoojtaan be refl te geetom/ baac in be Commanbntt niet beluil* UgenUlilbe/ Seggenbe: hidkn men het Beeft in de Sloep kreeg, 'twaa- re op cctt man twee drie gewed. ^OClj een etlb hout^ in be i^loetl leggenbe/ en naat ben 25eet geUiojpett / met gebacgten om Ijem Uoo| ben liop te treffen / bat eebtet mifte / 300 liep 'ec bit ^ier^aa al|{ ben l^onb naat een fleen/ maaïtenbe een afgrpfTelpït misbaar. geen han^ 3ienbe bett'ontloopeii / befloot ben oubften / bie een len^ in be l^aiiD Ijab / 3icl) te bieet te flellen / plaatfeiibe be Jonge acijtet Ijem. iiSetlang homt ban be 25eet meteen groote berbioebycib toegefcljootcn/ meenenbe beesen jongeling op be bo;fl te fpjiiigen ; boclj (jp b)ierb mci be eetde fieeli/ 30banig ban 3pn boobbpanb getroffen / bat ypboo^bun^ ne boeten neetbiel/ m naaulplt^ 3icl) meer berroerbe/ betmit^ bit^ccfl (n 't bdtt getaalit/ bii^ eerlang ben gcefl gaf. Commanbenr Dirk Jaiüi. Muizcr i^ 't in ben ^aare 1679. gebeurt/ w.» «kn bat 3P op ben ttoeebeii gunp bier Diffcïjen ïjebbenbegebangen / op Dien con nwn^ bag mebe bietJÖeeteii fcïiboten. 55at'ct ooh ongemeen beel35eeren/J;«^^«' onbet een felle ftonbe en iagtOieeubi / op be gebange SDiffcIjeii afqua^* men / biaat mebe 3P genoeg te boen ficeegen. Iderbolgeii^ birbet een l^ifcb 3ienbe / biierb bie boo? beavCommanbeiit 3elf gefcbooten / boel) •«»ifc& fïoeg be ïpn ftuWieii / en ontfnapten 't. «eerlang öift naa ï?i) 3 ffijoct Ni .>!>• '■ ? 144 Bloeycnde Opkomft der Aloude , en be ;&tiiütmati mebe eenS>ifd^/ bie 300 fnd liep/ bat |}p be^roep boo^ 4 ; nn fcDot^ ||^ ftomenbe / met be hiel om |)Oog to;nbe / Uiaar boo; bei Ituijpec Simon de Vos be (pit om be beenen hreeg / en bu^ 3pn leUen Viecloor. ^e^Ioejp oiibei;eenigefct)Otfienboo?ae{jaa!b/toierbtaectio(gen|S 3onbec \atiniQ i^efcl^abigt te spn toeer ge^nben; en beIpnbie.nocb> aan be ^oep en l^ifclj / al^ ooh om be^ SHiipei^ bemen toafl toa^/ to^nbe men 300 fletft naa licb / om be l^cb magtig te too}ben / bat ttt l^rpoen biaa/ tuaat boo? 3P be l^ifcj^ mifen moefien. ïninieeivks ©«^ölgen^ 10 ©ifTcïjen op ^be (jeböenbe/ toietbm 3e öetoeïbigbait anderen we- bel^aapenbefiteeben/ sulïi^tuiee mannen ^eclt^ genoeg Dabben/ om dcivaaien is. 3e ban be Btfcl) te |)ouben/ en boe naauheurig bat 'et op gepafiUiierb/ bebonb men bat 3e tod 13 quacbeelen <&pefi ban be0ifcb gebaaltgab^ ben. ?^ee3e l^aapen 3pn logge en gcoote Seebiecen / be grootfie om« trent tet gtoote aIjS een 3IoI; boben in ben beiibebbense tttii regeld tan** ben at^ be tanben ban een 3aag / en 3uilN| binnen en buitentoaact^ / biaac mebe 3e gtoote ^acWn uit be IDifcb Itonnen baaien; 300 bat bet - fcbabelpfte bieten 3pn. Sln^gelpft^ i$ 't Commanbeut Dirk Storm in 't Saat 1681. ge« beutt/ bat 3e op ben lofte Slunp op be boogte ban 78 soobatget st 1681. Qe«^ löen 38 mi' Wtlbm ïieset lit Dettoatec lieii/ 3 eer/ geluH aan Spitsbergen mebe lufiig biat te Doen bia^ getoeefl/ Doel) nu niet meer oberig/ Debjpl'er bp/ nocl) omtrent Dit «SiianD/ niet een enUelDe S)ifcï) / Dan eenige Jdinbiffejben b)0?Den gesien. aBegter i^ 't er nooit in bergciphing ban Spitsbergen, 300 oberbfoeDig )Dife|)rpft ge:< bjeefi/ biant De Noord-Baay , Die De grootfle ban alle 3pne Slapen \i\- a!,^ De Marimuts-Baay , Zuid-en Hoepftoks-Bayen ens: 3Pn OOft ten aansien bati De Spitsberger Bayen , boo,} geen S5apen te reentenen / en niet anDer^ Dan 25ogten bp De Biskayer-of De Moflèl-Bayen te bergeïp* ïien ; 3df ïtan 't gcijede Cilanb met alle 3pne 25apen / ruim genoeg in Seei^biel 't eenemaal in beese bipbe 2$apen beflooten leggen / bermit^ DeiPtuime S3apen omtrent tweemaal 300 biep Hanbbiaart^ opgaan/ al^ Dit gefjeele ^' tpb / een groote ineenigte uit jjec SSuiben boo; 't ^$ / om be l^bo?b paffeeren. Mt 300 spnbe / 30U men, albaat met toeel min« bet gebaat boo? liaenfc^en en ^e|)epen / mi beguaamet l^tffcbitp ftonnen aanfleHên/ a{$ om be (®ofi/ xoént men tóu 'et ban be Strsjit- Davis 3pbe/ of ban onbeten op / 300 bem bit %ant ban 't g^ bébjpb ,, \xja^/ aflenft^ lang^ I)et lanb tot nabp öet H^ / een bequaame SS^ap offleebefionnensoehen/ biaat net ^cjbip of be i&e&eepen boo^^j^e* baat beb^pb lagen / om mibletbipl met floepen / nebenif 't toaat» neemen t?x Siffctietp / be itufl betbet t' ondetsoeften / yaW nun al . berbet op / goebe <(eebe binbenbe/ 3icf) al^ ban met een uitianbige' ni 9^ afsettenbe ininb / of anbete t)O0}6Oménbe geiegentfieben / 30U, hunnen betplaatfen / en bui betbet en betbet inbjtingen; g^el 't / bat men 'et beset toietb / en naat bene!)enbiaatt$ \anQ9 be bial niefUiil' be af3aftlften / 300 fton men bp b' eetfie gelegenttjeit / ai^ban btoat^ ' in 't 90 fieeften / en 3ieb / gemetftt bat meit 'et mebe op be igtee*, ting Mstsm 30U / eihu^ btoat^ booi 't ^0 / op een gemaftlphe b)p« 3e teb^ / bat anbet^ om be (OüH niet gefcbieben ftan/ be^ipl men 'et gerióobsaaftt i$ titt lanb te bouben ; Inant foilbe men aibaac: bUiatI bain Xanb in 't ||0 fieeHen / toa^ 'et geen boojftomen aan/ men 3011 boTgen^ bet tm^ gesegbe / al^ban 3eet bette ban bejDanbr betbalien / en jicg mibben in 't f^ belemmett binben / 31W 'te geen tebben meet aan toa^. ^n biat be lUenfclben aangaat / bee« 3en 30uben 3icb met floepen lang^ 't %saiti of beo; 't f^ naat Ysiand , gelph fomtpb^ gebeutt ij^ ; be^ te betec ftonnen bet< gen. iget lufl onj^ |)iet obet noc|) bit bolgenbe aan te metften. , d ■% "ii. ; ;;; u;irt ••^'■'i [jM , :imn • ^ \ Hi-- '■ "1 .:•■)!?: • j '..■., •■ ï: ,.,i tl?: •^^«^^-'-TwAArp: ■ .-j^^^ m3 I' r. < . BlocyendeQpkomft der Aloude, ea ' W A A L F DE HOOFDTSTUK. •f.-» -■■•. . o ; f'o .: 's -Ri irïiJin\ .?.|l('l -U9t i^aakeii wegens de VifTchdy nööüi^-%'i(cht jgertoinen. Ééi- fte achtgeeving~ Hoc tnen zich in 't verfcfialken der Visr fcjicn bedient. Tweede acht^eeving pverwopgen. Over- weecing aangaande de wykmg der Viflchen. Derde en . laatftc achtgeeving betracht. ï>e geweeke ViTch *t naaft in 't Ys op te fpeuren. Wat ' beft by verdere verandering in 't wykcn der Viflchen dient in acht genomen. Oog-. ' merk en waarom men deezc vérkreege ervaasnis me£-) dceit;V"*t.;j ;;. ;:t *%ii i-ïHf! cör\"jia'ï;its:D:.trjiü>c \^mi ^'■'^■'- te DUlie saatot spn *et / bie on$ nu betbet (laan t* onbersoelun / Voeeten: I. *t éiuxim bat on^ te betfianbelen fiaat / natnentlpft |)oebani0 be loo^eft ter alpefip^ Biffc^ in acbt te neemen i$. Wttveidu wejteiM d« ImHnuht l^~ 4^^eSMffcIjen/ inanneet be'i6c6epen:ttetttoMten jpn/ sicjb toel gmomen . toebec lUitétt 't |i|/ fh SSee en aan Jlaub tttijteit bettouum cniaovec- I II. auejS te bet;giaalen t»9t bn# U»geii|^ be Iboibeitboeset.0itfc^i|^imtmiet/ en Dooi eigen pnbei^rtbing op ' ^^"^ beesteen bievgevtebomUaltenbelegenr f jf. '■•■■•' ■'-' ' i |l»ooj.«obe# »gen:3pn.toe\jeelfpb| IA ^t naafjprtiten; tnxttfftm/ Kmg^- niet seee ongehiltttg getteefl ; maat td ontmoeting tan sotianlge fooSe dM>t<£>r ' l^iffe&eny «beeft on^ geluft al ttip tdar jiemaatigb f en onbet'be onban* ^f^i^ " ' bige of min loose 2uibp^ ©if^lea;/ fteeft öet Sm belieft/ m ttoefc? f"'*^"* maalre besoetten 7 en isuth^ opttelitaeiKi^fleSleetenban^ ónsen tpbi nièt on^,>cdip bi 't jefie of' tuoDjfie^An iifnieelt te tmliesen; *teec« fle gefc5tetii.meen fióim/.boo» *rfptinjBKM'\tfin bej0eu^{mal^en*t bjee^ Nn.baNi Ije^ anbes-mitbj/ ce^ b»ié i^^ljen fiinnm 't boi^{)ebbenbe i '(jgaiderJMe) boo;/ bp moop toeop/ boo^mibbel^an een Weft/ toen \i^t at 7 I^iffclien getengen labben / en mogelpift be bolle locibing sou** beii gebteegmbebbett/ g^ph boort ee«(ie ii|^pft|$ goebe iielegenóieit toa^ / om noc^ betfdgettriftifTt|en mi^ttg"te bi^n t biant bet &tm dat een gebeeltt ban ottf goeb butg/ boetbe Jacob Cafper^., ble betbolgen^ nocï^ jtiof diDiffcben-bing. ^t mr op 't eetfie gesegt Ijcbbenbe/ gaan bie tot |)et tbieebe óbetw h (Cbieebtbctjelfiban/ of b^l^iffifjenfbe ^cljepen bettrohben m* -rrt;.' 9li * be/ CU hoc ;iil .:■■>' !ii;.i.; ^n Es: •T- k gceviui CU •vciwce- SiRg JW.V i'" ifo ' . Bloeyehde Opkomft der Aloude, eii^'^ TweedcMht fifj nitt Weleen (lootte/ gefph men segt/ dun)enot»tflain)en/ enstd) Oan buiten 't 9jt/ op Slee en ooit naat Saub beijeetien; te meer/ De« topl be onbeUJoonbe lonben / Vioojtaan boo} ouetUiinteting geen be< let aan beese 9i(Tct)eu geeft; ecijtet i| *t.b)aarfcljpnel|ift/ norii soobet» te men noafli^euren ban / bat be genuHie jMt^bergetlDifcb / buen om« ttent bit OBiUinb gebjenb/ en bie ban ^embla, Tartarië , Oud-Groen- land en alle anbeten / buiten 't HjI niet.ftomèn / nnbemaalbe gemd« be fcbJih boo} S!ee en 3,anb / boo( beese langbuucige en seec fdjerp geboelige inbjuhfelen / sobanig biep in 't bloeb / saab / merg en bee« nen/ i#in en boo; gebjongen/ en berljalben gen afjt aangebooren/ en tot een tUKebe natuur geU)0|ben ; toant boe tJjoeg men baac ooh mag Itomen/ 300 binb men be l^ilTcbtn op boojinoembe booge 4^aben/ eu omttttiftBeibe rebenen/ fomtpbl tegen ober en mibben tiobj'^t Sanb/ ten 3p bat 'er fNoóften Ü^ nabp l^mb b}pben / of anbet^ niet ; en iiiet lej9iM)laanbe boe laat men ban baar bettteltt / Uianneet be Idifel) reebjf ó\ in 't toeberbeeren i^ / om uit bet |^0}ben / of ban allertoe« gen uit bet bart ban 'tj|$ naar ben buiten soom af te sahften / om niet fcbtelpA onber 't m beffooten te too?ben / 300 toopht 3e ecbtet nooit beibet op Za / of Aomt aan of booj fut Eanb / mf bet 9$ bt Zn in 't 3Unb nabert /i gelph toe 3ulM tnet opmerïiing berfcbeibe» maaien bebben bernomen; bocb onber anberen om biet ban af te tree* ben/ .3al 't metltVuaatbig 3pn bit bolgenbe te betbaaien: 't Wd$ in ben Sjaare 1 703 of 4 , bat toe met 2 Siffcbm uit b^^S^ . ftomenbe/ getaahte met bet j&cbip 't Witte Schaap , neben^ biet an« beten bOO| spitsbergen Onbetben Zeeufchen Uytkyk be3et / maat «I« 300 top bctbolgenjf onse ^oumaalen met bit i&cbip berloorm beb« Be«chnv«i '^ / ^ ^^^ ^^ ^^ omfcbooten / toanneer top albaat quamm; SM» in'i Tsbe met^ top lagen 'er berfcbeibe toeeften / en 300 top meenen geraaüten' Bct, getaakt toe beu z^iFen ^ugufiu^ ))an baar / baarenbe lang^ be toal bitfnen i^uus vu ^^^if ^^ ^"^^ Smecrenburg , en ben löften ban baar boo; be Zuid- miAagea. Baay in S^ee. ^e bipbfcbap / ban 3itb ^^i^^ uit bee3e langbiutrige en ,, ; benaaube be3etting in mime Zte te 3ien / toa|S onber on^ 0olfi onge« meeu groot / toaat in top mebe niet toeinig beel namen. Ittiblettopr top ülbaar lagen / boo;^ en 3agen toe bpua bagelpM l^ï^ / fom* tpb)$ eenige toeinigenjn ban toeer meet / bedtpo^ ooA toel binnen/ maat meefl buiten be ^aap / bocb top logen 30 bicbt beset / tat men niet bifftben lion r; biftmaal^ begaben toe on^ aan ben bboinoemben Üirkyk te Sanbe / en sagen ban baat in hleine openingen en tojafthen tnfTcbcu be fcijotfen in gelegen/ op bétfcbctbe plaatfen Bifcb boben fto« mm / ^ie tetften^ ban anberen / toanneer 3e toeg boohm / gebolgt toiérben ; tniii 't b^fthen 3agen toe in be Noord-Baay mebe ber« frbeibe llitfebm/ >vaar ban een bet 3elben on^ btel nabp quam / bin« benbe-toeU toH brqüaame ruitute om te Biffm 7 maar top babben ge« noeg te boen om onse ^b^ptn te tebiïen / sullig top be ]Mff(b = *S5Bii*%,i, . Hedendaajgfcfiè GroértlJtntóe VflïcMcty. ifi " aanbeeben. 4^ntM Smeerenburg ic0oenbe / sagen m hoiojbett Voe me be V)etfct)eibe Biffcljm omtcrnt MaklyK Oud eri fit be Hoiiandfche-Baay ^ biaasen ; tertopl Uop Ijlet lagert / ^..innMen Wc ü|i bm%ra M$tTixu*Mhj9f met, de Borften gtnormt / ttieff» 9$o?fi(ti nlèt ikiii gcbtrlwgfUbel^cenBetcgc- Spn/ tn gtootcban ren t^llanbfidbe MHne^MIH èf gnioteMifloIp/S'rrili.'*' uiaar op ttmonil brgaïien/ en Heten oti# bKbbl0en^ toid]|^ oen gcoo'nam. ten ffietg af fullen. 0iec 3pnbe / sagen b» ban bresen SSrrg berfdbeibe ^cfiepen boo| be Magdaiene-Baay en omtrent be selbe inSee/ en aan ben 2;oom Uait 't 991 ^^ooït albaarbtóten i^tif^ /atettt t genielb?ar^ "*■*" *^ fioiiien en be ^S&aprn t n üsronbin besoeften; bo^'üet wj^esèef^\\$, , ^ baar/ fcloon bip nooit soa t^degbaatfiiiMtièif/r'ofs'ob laat baiibaai^ bertrenften / suib^ men 't berneemen fian V 300 i^ 't edjter uit meer^ anbere reebö getoonbe rebenen bennelpb: toam bonnen-^ sictjfomtpb^' om be^oi/ boel» binnen bcff:bmtrefiiban^f^ bp tie j|i«f)epeh ij|i be' bif^ te meei; honneo nïpbai/m betre buiten '^betelbbRmmrij^iié^ pen/ een b}p geb^uijft ban be See neem'en ; en nieé tegértfièianfift sageit b)é toen titZu naber bp on^/ banbei&cbepenlapn / maal; berilamen geen IDifet) buiten 't p^ ; sulb^ bet bipftbaar i^/ bat^b^i^ttiur/ §ie eertn^ b^pmoebig op See Ana^/ in$gè{pA^iifliat'fl!atib tnb^'aa^* Dbf tnW I^D^I^ 't ai9lnteceaai3aen 7 in hun toebetheetenuit pet jflio^etu)ii6et hart ban 't W ster bienfli^ i^ / iieben^ nocj^ an« bec( teiwneu niet Alleen in 't fleïïeii ban hun hoet^ / maat ooh in 't fpoebm \^n biii|nei| )ma/ iMant be ldo}ft ophommbe/ toanneetse ban deetf Ste pf bt^a^tf^ib^.ban sicnr/ moeten yt 3ich inet bie« re meeot "^^M VW Pf ontKlbehaialttnil RancMtvn haafien; maar bieoht» bemUhoeV hunnm^ 09 hnntir Sanhenof ^la^plaarfien biej^ tt b)pèc; 3oo>at'n)fn peflutten han / bat 3e jich aflkn UJd met ^ ^t ui^ién eh buüen *t»t onthieUun / maar nu om b' aange* ' tbbiibè t^ sbbanitr niet al^eettpb^/ gejieel op tiee/ot buiten *tp^/ ) tii«i,oii^ten be 95aapen ontDOubeti. ^ ; btt^ of laatS^ beheHl 7 of 'et mogdph holgen^ beese getoonbe mi^ 0^0 oewaamrjBMfchniRaaaOad^roeAiand te maahen I ^(tt»|peHk»(«itCimbo|ben:'«d^ "^' Sée/ tn üit\e«8 nn én *t m$' hètplaat^ 3Prtbe / en dm in /j gïHbm maat bjl^moebig toe / fcboon bat Uiel 't gcootfie gebeelte al te bene ten iQoo^ben ontblutlK iê' I f^tit jal men ^et uodlr een goeb ge« beate lang^ be liuflV^nbftt/ Uiant metberse fTapprieintet^/ snimi bc bOo)hoembe S^pen et^^eten^oo brei. te meer uitfinioqfcn /en 't gintlelbc aaj^ aiif ban |n m mi 't 9^ geb^eeUen too)btn / uaac bidfe aa^. mmbaii t VgetVMp^eit be Aifd) gmi(l aal bihben te aasmr; en bit ^1 genoegsaam uit^nsf ^oojgaanbr tibéneeting en bebinbing 300 ban Oiijf atö oubéten intomen bpien / en iian bolgen^ bc tebm baat uic jpaat inb^n men//i^ jyi^ bebnifi^fÖrviOi^l&ra f. ai^tiit een boo}** bieib üiilbébesqsat tt^i^ibititipecb nooici^ geneikofonbcmoro^ or b^ 3^ifif]^ja\Mi#^n 'chry»ec nuch voor ^t!f^ 'BleeyffndeOpkomft der Aloude, cn ' !^t ZwiH of €»of)p« / \aca\t uolQdi^ ons( vrbmerrtng f^ 'tt op Allf bfe3f Diaatfrn Difclj ; kiat nu op m Drese jilnatfm 5e blphbadre lDiffc|)etp euen goed 3pn / 300 i^ *r ertM aan Oud-Qroeniand tian em srootrc bicttNK()tin9 / lUec aHeni / om Mf ö^ baar tooo; on^ \»d *t jiftrrOfle gf inaar ooii om Oat 'ft «n^ fcfbch bbó) *t tortlirsm t)im ^tOrpm at miuber grbaac loopt / altf op b*anb(K plaatfcn / en becïiolüen sat *R be 9iniS:()erp ooft met meetoer toipmoebinneit honnm toaaroenomm tuoiben / beltipl men albaat met jèlotpen lanctf beese M/ b^uerfcb Uan en op Ysiand , en ban baar met ^Deenfcfje itoopbaacber^ / 3icg selben beel beter al^ Mm be booinoembe anbere plaat^ rebben han. ^oef) bcese bekommering Uooi ^et tegen\Doo}btiie nodj noobelootf 3Pnbe / beUtpl be IMfHilJinv op (jooge graben altf nocl) taamdpfi Uiel ff aagt / 300 tt bee3e beeanberfng tot bu^tf berre ntet noob3aaMpR/ na* . . . bemaal 'er nocg geen reben tot bee3e berUJiffdiug \uo!b gebonbm / en Si"rci>yai'^3al raogdpft ooh wk^ in lange nfetnoobig 3pn / habemaal tdhen^ te we>ea. be Ibifcb boo? *t gemelbe aatf aangeloht / 3irü niet t' eenemaal ban liet ' eigbe gebaar ontflaan nan / en mogelph baar in nodj lange yai lolbarben. eer ecj^ter lemanb/ Ue befo}tttin albier tegen liep / een^ üiflbe iMratibereu / men ftan 't bnn nietontraaben / noch oor niet aanraas ben > / tti«ir ban bit be reben i^ : ^it ICanb onbetbangt be j^nroqm / tbeneen^ aIjS b* <0ofi3pbe ban Spitsboryren ; ban be S^pbe / set oé iètroomy al^ Ijier booi gesegt t^ /< l^et ^ af en op be Ooflspbe aan; be^phjT sal bit Hanb met be gemdbe ieeft3Pbe b$in Spitsbergen; tuarnieet üaneeii'iConnnAnbeur/ met etn toNinlidenb of onbafl onttoerp ^p 3icb sdMii/ albaar aan beSBal homenbe/ 1 3P te b)oeg of met een i^ofhlpbe aODinb / get 9^ nodj t* eenemaal bafi binb / sal ()p ban licjbt / om bolgen^ spnr inbeelbing ben tpb albaar niet te bersuimen/ Sonber berdcfiroig ban baar ïueber naar be geVuoone ]difcb-plaat^ Iteereti / .bennit^ men üid gdubMg spn 30U / inbien men op spnen .aanhomdtenterfietii'rS^loi^gtbobituonb / ni met een tDeftdplte Uiinb een b?pe en open Slee tuffcben 't H^ tn 't Xanb aantrof ; bc topt men 't met sobanig ten onbafl óntbierp albaar / gelpR om be 4MI lang baar op te b)ac|)tim / op 300 een ongeWoone plaat^ nietburft be« flaan: l^er^alben sullen bip 't nodj raaben notfi ontraaben. vooi en te- y^ nu ouse S5efc|b?pbing ban tittie Biffcljerp aangaat / bie vopl if»euevü tn^t e ^ocg met ()et anbere f^^elb / geeft liet een gantfcfi anberen uitflag / ||8i>c^^en^^ f)iet biojbe be ^cbepen aan be SlNfiSPbe boo| Swiben en flatben soba* nig beset / bat 'et naaulpb^ IDifcb liait bp tomen / maat een lange tent$ ban Belben en üatbeii/ tDp3«n (ang/een glabbetofl/ een gtoote loop ban Biffcben / gelpïisaam teej^ op be iftebepen t'C^eetaiaatt ge« legen aan ; fvAfi loopt ban be 3Sinb uit S^ee of naat *t ^ofien / en maalit al|)iet een iaaget op bit Belb / toaat booi men sicf) tot tuimen geteet maaiit / om met ||et omsetlen toebet een oppet te 3óelien ; naait» fpfip biet toe geteeb/ tomt ban be Bifcb bpgun/ biaat boo? 3P albaat loióben opfKbouben / en leggen bipbenbe / een seet goeben a^angfl boen / suIrP 'et eenigen 6/ 10 / ii jaa 20 booben op 3P gaaien; miblettopl tomt bet lo^ ||^ op be Iaaget afb^pben / julb^ 5< i^ tuQ^ / Vioaat boo? b' anberen aan be a^fispbe gelegen een opper en fcgèone tuimte betomen / bocb beesen loop i^tfcg i$ be5pbé^ gen om mpaffeert; cebterspnstberbeugt Uianneet 3e beese^kgepen obet *t 9elb 3ien/ toaat aan 3e taiel baafi befpeuren/ boo^b^ langj^/ bUierfcb en bettoatb leggen / beset te 3pn / bat 3( baat aan jjeen wfi bebben; maat naa bettoop ban tpb betanbert bee3e gtinne bipbfebap in b^« beit; beese bunne S&ifeb in be be3etting obe^enomen/ taafun 3e \m» berom i(i$/ bebalben een bet geluAftigffe/ 18 of 20 Biffcbfn gebéngeh ' " - ■ - - - - - . - - . . .^^^ Cndegcval- dexaaugc- ttfOJlt. Iftf^benbe / bceie b)Q)b ban be flatbin 3bbani8 beIoo{Mt /bat n ~i\y »m ^wii4i»**W'>^^ lenboen. 4loft 0 |da 40 ^{)e« / öoet 3teöL em <^ m ooft Uief itibaflmaAHen. tn antttt groot 1 Oroote ufrffee» om De j^ojö- n Me l^dti gde« P Oefje Qe)up^« c 5oo; gelnAhig >efl5tU)e Uait 0$ >««•/ fierph aï^ twöï op Oeéj^ b*auDerÉiii«t/ it aaeRi om ed metibiersee^ m; 6p elftan- « / *t Hoofti/ ^3P^ fiebteti W enandeletn Pft en Uier ité" moebdoo^ gcoieefi / en beeltpb^ on^Jl^om moeb gegeetaen/ 3eggenbe : mZh"h' idifcï) i^ 'er genoeg / 3e i| alleen maar booi be beranbedng ban 'topgegeevcM, ^aoisoen ban bee3e plaat^ mat gdueeften / bog niet toeg/ 4E(obt geeft tm$ loet geluftalbaar Bomenbe / bip sullen 3e tod toeber binben ; ge« Tph' toe betbolgen^ nocg tod iet^ baar ban mdbm sullen. im 3ob^igeboo2ballen tiu / 3pn on$ niet mebe onbeftent / en top SimOen uitonse naarfiige opmddfting / nocl) beel ban biergdpnen ton« nep bpbtengen / al$ neben^ l^^t flippen en bjeeften ban Ipnen ; Uset* tingin'tbeflooten^^ ens: toaar in nocb regd nocl) o^be ooit te binben ij^ ; bo(d bit alle^ spn aHeen maar be bpsonbere boo?baUen on« Miebig/ enjiietdet algemeen/ en bulten bit bipft ec|)ter be Biffcfiet^ in 't algemeen/ Altf 't boptnaamffai bed betisdbe / 300 al^ bie in 't be« fclueejoeneboojgaan^ seer tod geregcit booi itomt ||et lufi on# QQcb eenige saanen be Sdiffcljerp in 't algemeen raaften» zaakenin't be/ bp naber onbertop^ boo? te fidlen / toaar uit bat blpften sal / bat «uemeenia men 3if ö noobsaaftdpft / naar een tod gerwiribe ojbcr fctiiftftfn moet. ^JJ *" hoV Hben lette ban / bat be{ialben op onse uitberftoore plaat;^ / tuffrhen 77 en 79lltaben.det lanbaa^ op be boo^fci^eebe bip3e / boo; be bekering bfm benrfiroom.'t allereetd en nit^ too^ aangebodt / .en befialben bat i^.'t 'er ooft ütt banliig en iged hiiOi gconbig / gdpft^top in ben Sl^aoe 1.698. op 78 graben 36 minuten / 36 mpTen ban 't Voorland, bit hp berfcbeibe peilingen tuffdjeu 1 00 en icx> babemen biqi bebonben lebben; en in ben Sfaare 1699, op 77 graben ly minuten ban 'tnaa* fit lUnb/ bp goebe glfltog omtrent s6 mplen/ bonb men 'er iso ba« bemen biepte /op 77 graben 9 minuten 170 babemen / en een anber omtrent on^ leggenbe/ geeft 'er let loot op 80 babemen getoo?pen. i^ beese ftoer^ lebben toe |et in 't selbe %asc/ en meermaal^ b?eet^ gronbfg gebonben / en meefi een 3ac|te bette geelac|tige a^aautoe ftldgronb / toaar boo| beese plaats neben^ |aar natuudpften aantoa^ / Ut ft 2 met \i\ . I i 'i Verdere le- deneciiiig over dit on* dciwcip » Enwatdaat in waai te neemen ftaat. if8 Blocycndc Opkomft der Aloude, en mtf &eC aaitoUtnbe m$ rpMph \»0}b \)er3ien ; bechan»!! i$ *t niet oiiaererjidc/ at ontöouD sicb Ütec l^ifcD / en men sal ^n; ooh inogelpfi naoec bp lanb tod grond binDen/ niaac uop bebben 't geluh nietgetjab/ miffcbien be banhen mi£ gesetlt 3Pnbe / om 'ac gtonb te Uierpen / ten 3P een mpU of 3 ban Xanb en 3uirt^ op be^I minbec biepte ; maar bp gemeene tiiben moet men bu^ becce ban Xaiib 3pn/ eer men eerfl rec'jt aanb'llpbelbenHomt. 3Dan beese plaats / i^tHbm \))t j^iet boo; een beel bieeber geregelbe oo|3aah getoont / al^ mrbe Ijoebanig en ban Vuaar be f^ifcij 3icb al* |)ier in 300 een groote meenigte bergabert; (joe in 't )9oo?iaar / i)oe in 43emecne SJaaren/ en |^oe op SHiib-p^ Naaten/ gelpft op meet anbeit plaatfen gebeurt. jDeben^ be ludgelegencbeit ban bee3e plaat^ / flaat ooft te letten op be tooelgeregeltljeit ban ben tpb / en men 3al / al| ban ben ^Haring befprjrt U)o|b/ bebinben/ bat men beese IDifclj in 'i j0ooi« laat in geen bt^ tnatet / en in 't ;|^jaat onbet 't Hanb niet beljoeft te soehett; in^fgelpft^ baart men tuatlaater &\^ belDIootuit/ of een traag i&rbip öebbcnoe / of met ftagboegen op b' u^rei^ Uiat ongeluftfttff 3pnbe/ en alhier methlpft (aater ban naar geuioonte ftomeube / ^ao be« benlu men 3ict) tuel / eet men in 't p^ jeilt / en onber3oeht uit alle be teeftenen bie bonnen befiiieurt Vuojben/ of Ijet een €femeen-Saar béti of 1^ een 2!uibp^ 3!aar i^. iDen Ijoube met fiipje^ in be Üaart/ gelpft U)P gewoon biarcM te boen / ban bet seibet lengte / een iaarlpftfcge aanteeftening / en men 3al 't met goebe giffing / ojeeb of fmal bebin« benbe/ baat uit ten beden ftonnen gevoaar toejben ; inbiin niet : seilt men liebet eett fluftloeegft naat Xanb / en tract)t beese ft^nni^ ban uit be befc^utoing ban *t ianb te beftomen ; \$ 't ban een0uib-p^ ^aat/ men soefte bol^i$ 0113e befdj^bing al^ ban op^ {jeele hooge graben te ftomen / en 300 bed mogeipft ij^ / boben aQe be ^^cgepen in 't P0 te (oopen / Uiant op bee3e plaat^ tp 't U»l goeb ge\»eefl / maat boo^ bt baat leggenbe Bloot/ ban bed te Iaat / ol^ mebe boo; bie geenen bie in 't ptf leggen / brtmitö be befle tpb boojbp i$ ; bocb i^ 't niet al te laat/ ftan 't 'et fomtpbp nocb bid goeb 3pn / be\»pl fjet tiet ban lan* get al^ met een^Kmeen 9aat / bolgen^ onse befcDJi^ing/ god^ftan bipben ; IBaat i^ 't een <0emeen 3|aat / isA 't ban min betfcDintgUie^ 3en ; ai$ ban ftan meri fteur neemen / 't 3P boben of beneben 't gemee* ne gto^ ber «ftdjepen / botl) niet bp be 3dben; en b09|t^ bnat / of op voat tpb / biep of onbfep / of in 't p^ / 't 3p 4^ofi of V^ te soe* ften/ men bolge on3e SSefcDjpbing/ en men sal bebinben/ bat 'et in be BiffeDerp in 't algemeen/ beljalben be oemelbe bp3onbere geballen/ een seer o^bentipfte oiber/ in plaatfen en tpoen moet onberljouben en U)aai« genomen VooM>en / ofanber^/ beS)oeftmen/3onber4Ekibe$Segen/ fiier niet te bomen. «Sommigen spn 'er echter / bie in 't 2!aai3om ban bm ge\t)0onei^ tegd aftopnen / rn 't fcbpnt f^m )fit\ te gduftftm ; I)iet op 30U men ftQU< / fcjU-»Vr^*- en cftaïbeii i$ »t niet ^tt 90(1 mogelph 0e(ullinift gekaft/ te Uïerptti / tm diepte ; mmt bv tt men eetfi m[,t Ö?ecöet öerejicHïe l»e?^(fcij3lc() aï. ooimt I (joe Ui I ojp meer anOeit ;e jpïaat^ / f}aat ien3al/aï# üan ^ifclj in 'i j0od?« ö niet beljoefc te uit/ ofeentcaaa tuat ongeluftftia menOe / 300 de* f3oeïitu of fmar èebin« iiMin niet : seflt ftinni^ ^n iHt [euiöp^gaat/ pooge graden te epen In 't p^ te maar boo^ dt öfe geenen Me i<^ 't niet al te t girt dan fan* 'ing/Qoed^ftan I berfegiUfgUtt" neden 'tgemee* nt^ tuaar / of 'fa^lte 3oe« 1/ ^t 'er in de egetoallen/een udenenuiaar* tZtmj öter Hen geluooneii ' op 30U men 6ou< Hcdcndaagfche Grocnlandlche Viflchcry. if9 ftonnen seggen : dat men die$ aangaande niet min ertiaaren dan er" ander \$ / docb ^P SuHen 't geenaintf tegenfjp^eehen / maat 't i$ 00" gef !i gemrene regel ; Uiant indien 3P dit aue deeden / dan tua^ en dieef Mj^tj^t dee3e plaat^/ toolgen^ de reden/ Kw defie ban alle ptaatfen. 'iHndelpIt atidm Ux aUjier ter saafte / nocb ieti^ dan om^ eigen toe^ 1 decdaaren derl^aalen/ Uiaar uir 6ct fct)pnen 3al / al^ of \ue on^ selden p}P3en loilden ; echter sullen tue op ooope dan dienfl aan anderen te doen/ bier in niet nalaatia 3pn/ Uiant dedianfo^tuiu beeft doo^^odt^ goedbeit en defüering onfe ingedeelde toplljeit t' eenemaal tot sotbeit pemaaht/ dat fcljoon on^ iemand diilde p^psen/ boopen lue / dat tup 000? onse eigen nietigbeit / deese pdele fcbaamteloo^beit loei sullen ter SPden oni$ (tonnen laaten neergipden / immer^ eenige lof doo; 011^ te ttiilleii soelten/ 30U nu ontpdig spiv; top moeflen 'er toen naar getracbt bedden / toen men 'er dienfl of genot dan bat> ftonnen gmieten. Wi? 'tschijv» toaren dan in den jaare - - - aïbifr met een hïein ^Scbeepje/ bet toa' «'««•"»«<'"• pen dan Ce^el genaamt / nedeii^ drele anderen op den 30om dan 'thoeb?>icu m en Arutflen/ terlopl 't alle^tf nocb dafl en toel geftoten lag / en der«hi«iiige. mit^ U)p meeft alle duiten de selde diaren/ derliep bet saaisoen dinnen^'^eg, deesen soom nocb 300 fcbielph niet ; maar eindelpft deUiufl spnde / dat de l^iffcberp d)e{ eer bier duiten in S!ee nieeg te gtfebieden / en nu reed^ lange dir; v in 't §^ Uia^ getoeefl/ Honden tee on^ gednlt nietlangec QPfcbo}i. ' . iaar sagen eindelpit een fTeuf die een goed fitift indiaart^ liep/ do : !• mt ^00}/ ecbter seilden Uip 'er op goed dertroutoen in / so lange tot se dafi liep. «I^aar leggende t 'OJa^ 't Seediaart biel baad dicgt/ en Uip sagen ooft aanflond^ !l0ifcb / ^^Ü 't toa^ 'er te dicbt om onse l^iircbevp te ftonnni berrii:bteti ; maar tot on^ ge« luli : Cetlang degon bet }^$ tnVuaart^ sicb te openen / en top geraalt« ten 'er did tioaü doo^ / en aan de f^^elden dp taamelpft ded Idifrb / dingen eerlang dp een 4Bemeen ^aar / namcnrlpït 7 groote BifTcben; top dulden onse ttoee onderfh laagen en quaamen tod baafl met on^ flentfgat dol ^pdt bieder in Ztt; daar spnde / lieten biii 't djpben/ om bet j&peïiin de laaten te dearo!*:^tii / die ooft meefi alle dol raaftten/ sulftj^ dat 'er mede een gededte ban onse ^cbooden '*' moeden opge' maaftt b)o|den / docb bip souden in d' oberigr en berder in de jidiftta» lie-batm / nocb tod een balde l^ifcb bedden {tonnen dergen. ||»ier djpdende / sagen .toe betfcbdde ban de gemdde j&cbepen / nocb leebig spnde/ die soo sp meenden/ in 't p^ niet bonden Homm / en detbalde» » noch allertoegen hruiden. <9m dan onse redeneering ober deese getoiebtige Biffcberp te fluiten/ ooKmetn soo spn deese onse gedacbten alleen ter neder fieftdt / om boo?nament« j^"""^,. ' • Itft 3. Ipft(ch.y»iiig van de VU* * Schooven xyn geüoopte Vaten i of Duigen , die van ieder Vat do«i twee of vier Hoepb«nden woiden in en by elkander gettooken , en du: geknipt . om te gemaklyk i' Scbeep te konnen voeren , aulks , wanneer men eldeis Vitten uoodig heeft ,. dcczie ge- flo(\pte duigen wece: op tet , en tot Vaten maakt, , fi iimili ! ■ •Hl. I if 1 ^ H f' ! i5o BloeyendeOpkomftder Aloude, en ' rchetycHtj-tpli tot onbectup^ toooi alle tonoe en eeefi aanliomenbe €ommaiibeutj{ ■;«ƒ;;»»">>* en anDete S3eble beelt Vvoiben. DAFiTIENDIi H O O F D T S T U K. Misbruik in den handel van Traan en Baadden certyds in- gefloopcn , en wederom afgefchaft , door een Manda<- ment daar tegen uitgegeeven. Den Groenlandfchen han- del van inkomende reenten ontheven. Wat deezc Vis* ' fchery federt den Jaare 1670. heeft opgedaan en gevan* gen. Reglement over *t bergen van Goederen uit de verongelukte Schepen. Naamlylt van alle de Hoofdt-Ree- ders en Commandeurs van de Groenlandfche Viiïchery. N^bemaal toe toat |)et oeffenen en toaatneemen ban beese Wiffél* banige®iffcljerp aangaat/ boo; 300 betteonif oogmetiitoa^/mbe boojgaanbe Hoofbtfluhiten teeb^ bjeebboetig genoeg gebben araelran* bert; sullen toe nu nocb / bocb ïtoitelpft / een febet^ ban bm (anbd uit beeseS^iffcIjerp ontfp^ooten / boo^flelien / en betbolgenjS toat ben gebeelen omflag en be bebanbeling ban beOtolbifcgbangfl aangaat/ ntebe een ho}t beticijt geeben/ op bat een ieben^ toeetgietiggeit omnrnit beoe beiticDting mag too;ben bolbaan/ nabemaai toe on^ blepm/ tit Det ben Xee3ei^niet onbebaagUih boo}fiomen 3al. . onge^ionde 4^nt UU be 3i^el(lanb ban ben ltoopt)anbel/ uit beese f8c- ^Ptte-i^actpen uitgegeeben en berleenb biietb ; Uielft Mandament , biaar "***"' in be naam ban ^)in^ Fredcrik H^dpik aan *t j^f bt fionb uitge» b}uAt / tot ontfloging ban sobanige S^inb-I^artpen bienbe / en men berbolgen^tf gebioon b)ierb / ben geenen te noemen/ jicbmet 9}in| Fredrik Hendrik te befjelpen/ bie 3ic() *et ban bebietibcn. HÜaac om bessen ^loenianbfeijen ||anbd / bie al^ een ^SoubmpnoeGioen- boo} j^eberlant berflrehte / be^ te beeter te beboojbeelen en boojt teundrche settcn; 300 Uiierben in ben giaare ^t^s. be €taan/'t 3©albifcl>;&ijeh/^J«|;«y, be SSaarben / JDalmfianben en fiobbebellen / bieberom ban intomen» mende con- be Conbopgelberen b}p geflelt / biaac mebe beese IDiffcberp febert ten vo»vgeidca tpbe ban be jdoojbfcge compagnie Uia^ belafl gelueefl ; bat niet biei* o""'^^* nig be lufi tot beese onseeHere Idiffctjerp berUiaHftetbe / jaa sobonig/ bat onsr JÜeberlanber^ be anbece l^atiéu bpna t' eenemaal booo» boeren. w«voo, l^oebanig be <0?oeiiIanbfirIje USeebetP ^aarlplft^é met tjaare H^iffel^doeicndee» ballige Biffc|)erp en a0^albifr|)banfi geftaan tjeeft/ sal biphen in be boi«viflchetyui fbe Sp^ uit een boojnaame aeeberi^ öanb m$ mebei^eelt; toaacin««»'«<|'* rt ben Slaare 1670. tot bersen tegentooo^bigen tpb bertitont biojb/hMftbyio» getal berj^bepen telhen^ op be 40;oenlanbfcge aiDalbifcIjbangfibragt, uitgerufi / biat beliepen in*t f^ gebleeben en berongeluhe 3pn / en toebeel l^iffcfien jaarlph^ gebangen ; bielfi getal ban «auarbeeleU j^peft tum gebange ^iffcl^en gebben uitgelebert / en ten bieifter p}P3en be iCraan en Vaarbenjaarlpli^ 3pn berliO(!|)t ; en bit alle# al^ in berge« Ipfting met be pjpjen ban be üaapolp / bie/ naa bat 'et een fetiiaale of rpne bangfi i|tt|eb)eefl/ gemeenipli bolgen^ ben p?p$ ban be€raan rpsen of baaien moet. iSlaar alsoo in be eerfie b^ift ban beesen ^anbd/ bianneec mot be tpbing ban be biel of qualph geflaagbe bangfi ont« fangt / beese prpsen fomtpb^ gebielbig rpsen of baaien / en al^ban noc| niet befienbig 3pn; 300 b)o?b beesen <3?oenIanbfdben l|anbel / in *tboomaam(ie bertiet ban (Craan en 99aarben (bat in be|fóaanb<^c« tobet i^ ) ec|)tet met ren befienbige hoe^ljoubing geb^ben/jselplft alle^ In beeje bolgenbe tlpd biojb bertoont ; biaac in top ten bienfie ban naaiifteurige fteeber^/ Stooplieben en ^nbeten / een uitreefteningober*t gantfck)e43;o^ber(fD;oenIanbfct)e!&Ioot enfiaareldangfi/ boo^ellianbrc gereeftent/ geboegtenopgemaahtt)ebben; en beneeben aan 300 béel leebi» gejplaattf gdaaten/ om laatlpit^ alle^ Uiat berbolgen^ in beese l^iffcï)^ rp en Craan en 2»aarben-hanbel boojballen mogt/ baar in aan te tee« iienen; sulltf / inbfsnmenbeeseSpflgebiuirigmeteennaauheurigeaan^ teeiiening arutrtbolgt/ altoq^ een nette fc^i^tp en biaare afbeelbingban ben €f;oenlanbfc()en öanbel pcbben ban. NAAU- F.IS Èi w:w I &tf& Bloeyende*Opkomft der Aloude, en Naaukeurige LYST van de HoUandtfclie Sedert den Jaare 1^70. tot J«aren 1691 1691 1693 1694 169 f 1696 1697 Schepeli uitgeva- ren. - 148 In»tY$gcMee- ven en veron- gelukt. 4 6 Viffchen gevani^en. 79» 6304 Om de Troubel Tyden verbod op de Groenlandl'che Viflchery geweell. - 14S - i4f - 149 - 110 - 1x6 - 148 - 186 . 242 . 246 iti 189 194 214 163 " » 31 89 61 96 100 Illf Oni d* Ooft Myven tittm, OeblMTOB. >4 . 8811 7 - 8o8| .1 . 686 . 11184 3 . 83. 12 6 : 'UI 9 - 1470 II - 1343 1 14 - ii8f »3 - 1383*.' 11 - <539 16 - 6.7 7 - 345* II - 243 S - 81 8f Van Hamburg cnBremcn uit- gevaaren, en hier verboden. 6x 8 - 175- - ifói 201 6 • 380 ^ - >»74i Quar- [ Door elkan- deelea Spek. dergereekent, 30OSO 398f7 f 1406 30306 62960 43J'4<> 44730 ƒ f 960 *9f43 ^3*11 14600 10120 349ÖO 8480 7^62 9106 I497f 42281 Vis. fdien. 4tU 4j 9ïJ* 7{l 5ill 4^ 6)|i 3i? 3ïil i|U h!ï <5Hf 3! Quard. Spek. 3»<5Tlé 3f4»l i76« >79m i8i4t 87 9S\i 121K, 94H' "49l 3»otïl Jaaren 11 Hcdendaagfchci Grpcnlandfchc Viflchery. 155 dt(che Groenlandtfche V I S S C H E R Y ;. deezen tegenwpordigen Tyd. \t Doe derg» Vis- fchen t elkan- :reekent, Quard. . Spek. • •• ' aoifU 3i<5,U 3f4>l I76« 33S)f >79U* i8iit' 20314 298„'? 87 I21H} 38of|f Jaaren Jaaren 1670 167,1 167» 1673 1674 i67f 1676 1677 1678 lé79 1680 168 1 1681 1683 16S4 1686 1687 1688 1689 1690 1691 1691 1693 1694 i69f 1696 1697 Prys van , de Traan. . Prys van de* Baarden. - t ppys van Traan in OAübcr. 4 Prys van' Baarden in Oaoberx i Pi*ysvan(fc Raapolyi ^ f e - ■ ' -• 4tU - I- - 6|| 9ïU 7}f sm 3i? 3ï}J '1. in i * 31 a 26 34 * 19 34 * 27 48 » 29 SS - 40 S4 * 43 68 - Si 00 3 32 63 » 45- 6y * fi 72 * 62 63 " SS 76 * 4oi 31 » 30 3» ' »7 29 i. 24 28 * 18 29 * 19 42 » 26 SI " 27 80 0 4f 77 * 3<5 110 * 73 205- * 100 20^ s i6f 180 « j-o 240 * 160 240 < izj- 140 * ƒ0 - - .30 - ■ 33 - - 28 - - 38 - - 49 - " f2 - - s6 - - SS - - 61 - - óf - - 62 - - 60 - - 58 - .- So : - 3v 3tï : - 30 • - 17 - - 18 , - 23 - . 3Ö - - 5*2 ■ - 74 - - 40 - - lOf ' - liS - - iSf - - 160 - - 180 - ^ i3S -34 f *8 -30 r;4f 47 * 33* 3S * a7i 3oi * 37S 3'J * 37 37i * 45" 48 * 32 41 - -331 34 * 37l 44 =» 37i 4i ' 45* 43 * fii 48 * 46 - - ' 37 Jaaren Ï64 Jaaicn filoëyende Öpkomft dtr Aloude, éh K f .lil 1698 1699 I?00 1701 1701 1703 1704 xyos 1706 1707 1708 1709 1710 1711 lyii 1713 1714 1716 ,17«7 1718 ,1719 1710 17ZI 1721 1723 1724 I72f 1716 1717 1728 1719 1730 173» 173^ 1733 1734 Schepen uitgeva- ren. 140 «J» »73 107 108 "49 •i« 121 127 »37' !o8 94 108 134 15-3 180 194 182 ■ ■ ; In'tYs geblec- veïi en vcïon- gelukt. 6 3 S S I "ï» 3 "1 I 3 1 2 S s 3 3 S VilTchen gevaAgen. 1488^ 77^1 907 107 ij 697I 646I i2b 1901 62 030J 3701 2f6 ïi34 6961 f«9 39» 28ii 308 Quar- dfeelen SjWk. 5'f98f 30831 36f48 143^8 24^27 23701 J-34Ö 1529^^ H3I 20731 8237 3379 20j89 14203 128H 37490 25^30 20ÏI6 Ï44Ö3 13103 lOlOO Door elkan- der gercekentt Vis- 1 Qiuid. fchen Spek. lOif 3iU 3^n 3»?i olH 4il? Olfl 3?? t * ■ '■ -. ' • ■♦ -V. ..■ • - ^" } ï ^* 1 ■ *r '* 399*} i04ïH 211,H 3i6iJf io8i!f "7Ji* 182^^8 333-.Tf 102IU- 4'-,f? »7'Ttï 64li? I7ja i36Jf 347tJ «9iJf 80,1 67iU u Jaaren Door elkan- der gercekenti Vis- Quaid» fchen Spek. lOlU 3991J fïJ; i04ifJ jm aiii^f lOif 3i6ilf 3»U loSi'f 3th «'7}l* Sih i82,n K;i?f 333-.?f 5iü 102}!;- ollf 4'ifr 4H? •7'Tt? •m 64{;f OifI 24Tff JïJ «7j|f 3f' I3lTii i|^ ï36Jf "H. 347,J Hcdendaagfchc Grocnlandfche VÜTchcry 67IIJ Jaarcn Prysvan de Tl aan. 1698 1699 1700 1701 1701 1703 1704 i7oy 17CÖ 1707 I7ü8 1709 1710 1711 171a 1713 1714 i7'f 1716 1717 1718 1719 1720 1721 1722 ï7»3 1724 172J' 1726 1717 1728 1729 1730 173Ï 173* 1733 1734 «75^ If « 26 36 0 37 37 0 41 V' 33- 'ly 3'> s 40 39 9 17 4> 1 4i 30 3 27 45' 42 '/}0 60 ï y8 50 « ^'3 90* 6f *8o 100* •90 '78 76 s 39 4'! *44syo "45- s 6f 70- fi M3 S^ H2'47 47 s 48 4S « Jf S3 s 64 S3 - J6 Prys van de Baarden. 7-5 80 J8 80 8y 69 6y 57 f8 7r t6 11 110 97 100 176 lóf MJ" 136 120 \% de Pi y$ van n. Traan ia Oaober. /- 42 - ^4 f» - ■ 37 yi - - 38 48 - - 3' <7 - - 40 4S - - 39 S6 - - 40 3f - 27 36 - . 42 fo - - f9 fo - " V> f8 - - 86 58 m - 86 f9 - - n 67 - - 40 100 - - f4 80 - - 49 80 - - 44 82 - • 47 60 m • ^3 170 - - J4 215- - ^4 1 Prys van Baarden in Oclobcr. 36 66 <'4 f4 76 62 f8 36 f7 75 61 74 110 68 78 130 140 100 126 147 162 2(749 17)0 i»7,-2 ns3 nss 1 75-6 Ï7J7 ï7)"y i7<^o 1761 1762 1763 1*64 1765- I76Ó 1767 1768 1769 1770 J77I 1772 J77^ Ï774 Blocycndc Opkom ft der Aloude, en Schepen uitge. va- ten. In 't Ys gcWec- vcn en veron- gelukt. VilTchcn | Quar gevangen. | dcclen Spek. i > f •• Door elkan- der gercekciii, VilT. I Quard. Spek. ■ .ft ' « 1^'. I *;■ rx • \ ;• i *c! -tv ( f r ■■ t Jaaren M Hcdendaagrchc Grocnïandfchc Vifftiicry. 207 Door elkan- Jcr «ercekciit. Jaajcn Prys van de Traan. Viff Quard. Spek. »73<5 1737 1738 «739 1740 174' ' k' I74i / * "■_ ....'- ""^ '^ 174? • - L/ 1744 ! 1 i74f ''t 174Ö ■ 1747 ' "'■-"'" J748 • j -f , '749 i7S0 ■ 1 17SI i7fi i7f3 1 17^4 1 17^^ !^>::" 1 17^6 t '> 1 « I 17^ l^'r 1 i7f8 V' ' 1 I7f9 u 1 1760 ■r • 1 fc» .. 176' ' ?• ''i ;■ (, 1761 • : fs-rr _^ 1763 1764 1 "^- ^ I76J' 1766 ' éX-^'r 1767 ' ' ' ' v-: ^ . ■ 1768 , . *^- -i^i 1769 : IT-f '770 * ' -^rri 771 fïrr 77i (7"'3 »774 - Prysvande Baarden. 'j . ) til! > C.l'.j , Prys van '1'raan in Odübcr. I-t;! -i •■!; s I.-. ;; ', 1ï • ,'..'. Prys van Baarden in 0(ftober. Prysvande Raapoly^ I ,'ï Jaaren 0OClj f i \\ JltVOOI- dcclf n tic )Iiiii>Imiij;ci« ll\ de lilOCI) l.ltlilflllC Villi-lioiv heMn-ii be* 168 Rloeycndc Opkonm JcrAlouJc, cn .i)i vifrlijtiiiD ; lurlhc ocIccDcik fcijaaöc o\)ri' 't grojS liaii örrv li'^inviirri) / lu* ttcyc Urioiiociulitc 01 iii *t |ij^ oebIccMnie ;&clKPrii nu'tic tli'^^orot Uio;Cirii luiii / iiibirii iiicii olicc D' oUrifclHe* tcnbr Uoo:ttcfl(ii Uaii ön'scii «OjocnlaiiDfcljcii \}i\\\lit\ reu oVievf1«i|| 3011 Ivillni iiittalini. (Om iiii op 't allcni.iaultruvtane be •i3;QrnItUiCifcï)e nccberp rii HBc iiiiniiaavó lian alle luertrnviuaaröiüe 3aalu'l\)|il)eDrn / 't 311 Urlanüi of Orcii Idano tn brc^rii lirbluiibr) te uolborii / IjaböriiVue Viirl Uoo^QeiiO' men/ ern laiirlplitVUe InO Uaii alle tie beliepen / irDrr in 't bpsonbec/ op biv3c DuTiiieip lutceturt / op te maaUen / en l)ler lnlafTnibc / \)m mrt)eDrrlln)ai' te maalteii ; luaav uit uitt alUïu het laailplijji' befliec bet Doofbiïcbei'vi' of 23oelil)onDee^0> im iiounen luo^OeiiiiuK^ien/ manrooft uiat beliepen en Commanbeiup' oiibei* i)un op3icl)t Uan tpb tot tpb op bff3e lOalViifiijUanoft 3PM ultceircD/ en i)oc ieöcc in 't lUMonbei* 't eeiic 5laai' ariultlitgier of onaelulüiiufv ban 't aiibere in beese UiinVIPalliae initTi'Drrn 3^11 gelueell. .libiaav al300 bit/ In ern 23oeri/ Uaii iniionbaljt onci brthii l)ab toeQelaatrn / al te uciieiiitlupben 30u/nabemaall)etboo| 3otiania een bjeeb llitloopeu^e aantrelirnina / luel een apart jl>oeli^ee( iirvrifcDtr; 300 l)rl)brnlur onj^ a<>^iii^*l't / "U't brr3e beltiiopte Ipflrn Dan be laarlphfiDe lutniiliiia ter iC^:oenlanbfrl)e IDalUirrliDangd in *t al|ie« meen/ 300 lurl uan bir Uan on3e jf)ebetlaitbei'p" reebj^ betoont/ aljIUaii be iiorl) UolQenbr jj^ambur^jrijS te 3ullrn Uolboeii. tOUei'mitjS Um banmrrnen/ met Ijrt Urrtoonen lian een Itpfllianbe ï)auUmvcifrl)e invijen bie QeUaiioen liebben / eii Ijoe Urel IDallnfrli-^Spelt bie IjcbluMi iiitgetrelicrt; om baav in mebe/ al^o" met eenen opfTag te fioti* urn 3ien / luat lioo:berlcu be l»;fambui)grri(ï In bre3e IDifTeOerp fomtpb^ Oenören lieblrn : tiorli Die l)rii nu rii ban almrbc lurl eenjS 3eetf(0^l 10 itiroeualtrii. IVm\x lp noel) lioint / bat l)en 0ebuureiibe bteil tfkj ^ 4 „tirlKprn IDpaubInU outiuelbiat of lieit\taub 3pu / luaac Pan eeni* orii met rrn 3iuaar raiit3oeiigeIb fomtpbpf Vuirrbcn griofl. (^eöa« iiiö iDiiTelPalliö bee3e ©ifTrljerp bp Ijeii mebe jaarlplijS i^ ultjeywï- len luojbiubeesePoIgeube Upfl/ bir mee een iiaaiiheuvisic aanteefte<* ning i^ arljtetUols]t/ bipftbaat getoout. , „>W ■ w» -i HcJcndaagfchc Giocnhuidfchc Villtheiy. %6u Naaukciirigc LYST van de Hambiirgfchc Grocnlandtfclie VISSCHERY5 Sedert den Jaare 1670. tot deczen tejcnwoor- digcn Tyd. Jaren 1670 i6y\ 161X 1674 i67(;) i<>77 1678 1679 1680 16S1 1682 1683 1684 lóSf ïóSrt 1687 1688 1689 1690 1691 1692 IÖ93 1604 l69f 1696 1697 1693 1699 1700 Schepen UitgCVA ren. 40 40 47 S} 74 n 7i 4'; f' f« J4 J7 s(> J6 43- 3f 43 33 f4 4f J7 54 f» S3 iirtYsgc- biccvcn CU vcnnigc- lukt. I 7 3, I I 2 S S 2 3 4 I 2 S 6 I 1 4 3 I 1 VilTchcn gevangen. 3P i'7^ 4^-7 2k', 4'4; 3"7; 2275 3 3 f.' 126^ '3f 41 iboi 20 «3J 7yi f'; 47'i 1 1 1 1S9-I Quar- dcelcn Spek. 8(5 j 2 16937 2336J 291129 3-^» 7 f 2;7»o 4S33 I4<')85- 23827 1 1906 19128 ioi93i i8j77 10904 11333 I4M7 6840; J69Ó 1860 87n •^■'> 3873 4221 2731 6 29 f >«344 20041 SOS7 S34' Door cllun- (k-r gcrcc'kcnt , Vis- I Qii.iril. 3Ji li 7.1 4iU 3Ui 51'.; -. ï .■>»» I.*' ' 108 3i'.( 4'3ii 49<'i; 4ü'-»: vu,' 37*^;? «99»:; 364K 198JJ 33tJ 43U 21'. ^\, 't 6C.W '^ t1- 3''^5 37',', Jaaren 170 Jaarcn 1701 1702 1703* 1704 1705" 1706 1707 1708 1709 1710 Ï711 1712 1713 1714 1715- 1716 I7Ï7 1718 1719 1720 1721 1722 1723 1724 I72J 1726 1727 1728 1729 1730 1731 1732 1733 Ï754 173? 1736 Ï737 173S 1739 1740 Bloeycnde Opkomft der Aloude , en Schepen uitgeva- ren. S 3i 34 z6 22 ^3 3i 26 18 18 3^ 40 44 49 49 f4 In'tYsge- fclceven en veronge- lukt. 2 2 I I 2 I 2 f; Viflchen gevangen. 5*441 109J 102 33 175- 33 3yJ 391 7> 8 41 27 lis 60 4'i 33 Quar- deelen Spek. 195-21 4141 5266 1298 6f.ii 15*00 1470 1810 2682 - 4i7 43fi 18..1 146 ƒ 5814 fM7 3447 2883 2229 iy86 L. 1 Door elkan- der gercekcnt; Vis- fchcn. lOj 'I 4i % i|l 3if oi 3f lU ! r' Quard» Spek. 361I 7'f5 97i 162^ 224'5 44ïf föïf 86,t Ï3H ï67ï| £0»i 8i,5 18. u 7^U 45l$ 19J7 r •. ' C £ HvS^- I Door elkan- der gercekcnt; Quard, Spek. Vis- fchen. r •ff Hl 'é I 21 361I 7'|{ 97i 44ïl 86,* »3il 18. ij 4Slt ^9ïf Hedendaagfche Grocnlandfchc Viflcheiy. 271 JlHi IjatiDen Uirgeernetec toolboenina taan on^ boo^neemenoesien/ bat toe dX^itt nieDt sobanig een taoliiouie lp(l/ taan be ^cl)epeu/taoo; S32emen ojp be «(I5?oen(anbfct)e J^ifTeljerp uitijerufl/ Ijabben honnen inlafTen/ nabemaaltaan beese ^tabt^aatlpft^ omtrent taan i^ tot 20 ^djepen op be3I^altaifc(3taanafi uitgetecb/ in ^ee loopen/ bic mebe fomtpb^ niet al» leen metseen taatnelpl^e / inaat oott rpfte IDangfl 3pn t'bui^ gefiomen; boel) al300 ta)e be seitae 300 taoldomen al^ bie taan be lir)oUanbfcbe en ï^am* tinrgei: ^cl)epett niet honben magtig ta)o;ben / sullen Ipe on^ ban met |)et aangetoonbe moeten taetgenoegen. ^m mebe 300 taeel mogeiph taia^ allen Uianojbet in 't bergen taan ben jnsanfcljap en «toebeten / taan be in 't ^^ blptaenbe of taerongeluh^ te ^cljepen taoo? te Itomen; Ijebben be belangtjebbenbe Uteeber^ taan be .c 'i /(.Ivo naar raro hei Vulk ow'igccvcn ; van gclykcn de selalvecrde Sloep-: gcndo, T.iillen dan uit (llirillclyke Liefde worden gX^allid'. doende als andere Matroo/cn. 1 1 1. Zoo wanneer Schip , Schepen en Goederen in Grocnlandt (juamen te blyvcn , of veiloorcii wierden , voo v,al den C'ommandenr en Schipper , of hunne plaats reprelentee'cnde , ieder voor z,oo veel hen aangaat , 7.00 lange 7.y daar by zyn , hun vryc keur hebben , of xy 't goed willen laten bergen, en voor wie, niils dat de Commandeurs daa. prelent zyndc, mede hun belie- ven Aullon hebhen, om al/.ulke Goederen over te neenien, of niet. I V. Docli iemandt by zodanig gcbleevcn of vcrlooren Schip , Schepen of Goederen komende, die verlaaten niogten wezen, en niemandt daar by vond, zal vermogen zodanig Gucd te bergen , van welke geborge Goederen , het zy Wal vifch vangers Gorccdfclvap , Spek , Tra.n en Walvilchbaarden , insgelyl^ VVahustanden en ook Schecps Gerecdlchap , of wat diesaangaande meerder zoude mogen wezen , hier te Lande komende , de eene helrtc zal genooten worden by den Berger, en d' andere helfre by die het vcrlooren hebben , aan wie den llerger de lielft zal moeten uilkeercn, zonder daar voor vracht , par- veniers-geldt , of andere onkollen te mogen eillchen of pretenderen. V. Indien iieburyen Schip , Scliepen of Goederen voor het bergen , door ce Maantgelders en i'arieniers mogte verlaaten zyn , zullen zy Maantgelders, noch Parteniers van her geburge Schip, Schepen noch Goederen niet genieten of vermogeri te pretendeeren , en zal in dat geval het Goed van 't Schip , en dat van de W.^lvilchv.v.igtt gaan en gent)otcn worden by ieders Reeders. V I, Maar het Volk van 't gebleeve Schip , Schepen en Goederen daar by zyndc, en de goederen hebbende helpen bergen, zullen uit het zuivere vierde part van al 't gchorgene , de Maantgelders van 't Schip hun bedonge Maant- p,cldt , en de Parleniers voor hmi gedaanen arbeid , Maantgeldt tot 2.0 gul- dens 's maands genieten, tot het blyvcn van 't Schip toe , alzoo de 1'arteniers in dat geval als Maant;;elders regens de gemelde 20 guldens 's maands worden goconlidereert , te reekenen van de GelaekHTze niaandt, doch het voorfz. vier- de part zoo verre niet konnende llrekken , zal een ieder , zoo Maantgelder als Panemer, naar advenant moeten miflen, en 't geene boven de voorfi. Maant- gelden van 't zelve vierde part overfchiet, zal komen ten profyte van de Ree- de;?. VII. De Gommandeur die eenig Goed bergt , zal de bedorge portie ree- kenen, ten aan/.ien van zyne Partiniers, naar advenant van 't Capitaal dat 'er van komt , gcrceken'- liet zelve Capitaal als vangll van Traan en Baarden; maar de Maanrj.eldeio /uilen "er niet van genieten , en zullen vyftig quardee- len Traan , en zollien luuulert pond Baarden voor een Vifch gereekent vvor- den , 't geboigene tot Capitaiil te maaken , en üc Traan en Baarden te bc- «rtwten naar de Markt. VIII. »OK***^ Iiadde , in welk Ic voorO,. twee e Schepen ko- èiiicii. :il liy hun /elfs •ini hoi tvvec- laro hci Vulk Ic inc;!e hrcn- ir.its ook werk üdt jjuamen te Schipper , of it , 7.0O Jange I laten bergen , ede hun bclic- liet. , Schepen of d;ur by vonj, deren , het /y Icn , insgclylft ande meerder : 7.al genooten Iiebbcn , aan vracht , par- ren. jergcn , door Vlaantgcidcrs, niet genieten 't Schip , en eedcrs. eren daar by jivcre vierde ünge Maant- tot lo gul- e 1'arteniers ands worden voorfz.vier- anrgelder aJs »orl"/.. Maant- van de Ree- portie ree- 'itaal dat "er n Baarden; "tig quardee- ckent vvor- rden te be- Hedcndaagfche Groenlandfchc Viflchcry. 17 j V IT I. Akulke Goederen geborgen en in 't Schip zynde , zal alle voorval yan fchade en avery zoo wel l'ubjcd v.yn als eigen goecit. I X. lemar.dt in 't Ys een Vifch gcdoodt hebbende , en door ongelegcnt' . bcit niet konde aan Boord krygcn , blyft Eigenaar zoo lange iemandt van 't Volk daar by is , en geen Volk daar by zynde , Ichoon aan een Schots vaft gemaakt , zal die daar by komt deeze Vilch moeen naar zich neemen. X. By 't Landt zich bevindende , en iemandt een Vifch hcbbencje , mag die voor Anker , Dregge of een Touw valt leggen , nevens een merk, of boey daar op , en fchoon 'er nicmandt by is , blyft ze echter voor djen Eige- naar leggen. X I. /oo in 't gaan naar Groenlandt , onder 't Aim-^iraalfchap , in 't defen- deeren iemandt verminkt wierd , zal daar voor in redelykheit by de Gecom- mittecrdens van de Groenlandfche Vilfchery te confidereeren , betaalt wor- den , en zulks te reparteren over de gantfche Vloot , zoo ook in 't weder- keeren. XII. Eindelyk , of 't geviel dat eenige zaaken , in deezen niet aange- roert, mogten te voorfchyn komen, zullen 't zelve by goede Mannen laa- ien afdoen. Was getcekent; S'tmon van Beaumont. Al 't gecnt' de ondergefchreeven Gecommitteerdensten dienft van de Vh- fchery hebben noodjg geoordeelt , door deezen aan de Geintrefleerdens ken- niffc te geeven, Willem Bafliaam. Jan van Tarelink^ Pieterszoon. Coruclis Beets, AlbcrtHS DoornekrooH. Cornelis Cornelifz, Blaauw» Meyndert ArentfZ' Lucas de Lange, Simon Gerrit/z. FiJJer. Seger Eenhoorn. 't ïufl on^ mebe cm iliaamliift toan aHe be iC'soofb ficeOer^ of 51>irccteur^ en Coinmanbcur^ oüec öc 4l>?ocnlanDrflje ©ifTcKjccp / niet alleen Uan de l|oIlanttec^i$ / niaav oult ban öe jf^amöurgvr^ en j23.:ce« mtt$l m z NAAM- 1^4 Bloeyendc Opkomft der Aloude , en NAAMLYST van alle de DIRECTEURS Over de HOLLANDSCHE GROENLANDSCHE VISSCHERY. Adriaan de Zoon _ Ruiter en Rotter d. Abraham van der Pot. ■ Albcrt Doornekroon. Authoni en Henr. van Vollenhovcn. 'Albert Kramp. o j 5 ArentClaafz.Blom. de Koog, Arent Nanning. de Ryp. Adriaan de Lange. Amjierd.' Cornelis Simonfz. Ho- Jan Ho- Rotterü. Amjierd, H-Mm. Purmer. Edam, Sardam. ning. Cornelis en ning. Cornelis en Dirk Eyf. DirkKlaafz.Muizer. Dirk Timmer. EvertvanHuflèn. Elias van Laar.. *Zaand, Weftta. Sardam. Rotterd^ Amfterd, Sardam, Uitgeeft, de Ryp. Zaand. Barthold de Ruiter. Bartholomeus van Haa- ien. Burger Schuurman. Bouiiewyn Pereboom. Boudewyn Pont. Bruivis en Louv«re. Cornelis de Ruiter. Cornelis Schaap. Cornelis van Ommeren. CorncHsi Danfer. Cornelis Avenhorn. /'CornelisDirkfz.Tewezf. ■ Cornelis Simons Muze. ■^ Cornelis Michielfz.Kalf. } Cornelis Klaafz. Groot. V.Cornelis Jantz. Aris. Cornelis MuuzeBlaauw. S Cornelis Eenhoorn. 2 Cornelis Floris Kaars. Cornelis de Lange. l Frans Karel Geui: Franccis van den Bo- ^.imfterd, gaart. b FlorisCoruelICz.deLun- Zannd, ge. Frans Verveer. Nseuwd. Gysbert de Lange. Gerrit en Kryn vanHolft. I Gale Gales. Rotterd. Krimpe* George Bruin. Grieland en Blafius. Gerrit Reverant en Ja cob Rauwenhof. Gerrit van Santé. Gerrit Janfz. Rog. Gerrit Backc*. Gerrit Beft , Gerrit en Klaas Vis. Gerrit Aris Kaaskoper. Gerrit Wagcnaar. Gerrit Hoofdt. 1 J Amfterd., 'Sardam. Ooftzaan Zaand, de Koog, Broek. Weftz.1. Hen- %sJ*, te&x TEüRS HERY. Ï0-. Zaaud, Weflza. Sardam, Rotterdt Amfterd» n- Zaand, '.imfterd. Nieuvid. Rotterd. II. Krimpe, 1 S-Amflerd. >Sardatn. Ooftzaan fl Zaatid, de Koo^. Broek. lf'ejlz.1, Hen- Rotterd, Amfierd.' Rotterd. Hedendaagfche Groenlandfche Viflchery. Hendrik l^rakels Wed. | Klaas Kroon. Klaas Groot, Klaas Arentfz.Meyn, Klaas Janfi. Floor. Klaas WormcT. Imflerd,^ \ Arnflerd. Hoorn. Edam. s Nieawd. Amjlerd. en Zoon. Hendrik vau Efterwe- gen. Hendrik van Dorden. Jacob Noordhy Wed. jacob I3cyerman. * lanen Paul Charron. Jan Seelen Dirk fz. Jan , Pieter, Hermanus en Abraham van Ta refink. Jand'iPicrouWed. Jacob du Pierou JanzC Juftns de Vries. Jacob Vidor. Joan d'Orviüe. Jooft Voogt. lacobLooten. Jan van Vcmbergcn. Jacob AlewynGhyzen. Jan Wynkoop. Johannes Einthoven. Janen JaobBlom. Jan Boterpot. Jan Boenderinaker. Jacob Theengs de Jon- ge. Jan Aris Korven Jan Louwe de Jonge, Jan Mol 1. Jacob en Jan Hoofdt. Joii Dirkfï. Blaauw. Jan Jacobfz, Mol. JacooMü). Jacob Soct. Jar Alberrft. Boom. Jan Vin Hoorn. Jofua Eenhoorn. JanKlaafz.Kce. Jan Moen. Karel Maichand. Van der Lip en Boele-^ ma. j Leendert Witte. \^ d a j Lambert Mets de Jon- cAmjierd ge. I Leendert Scheltc. J LynKlaafz, Schaap. ^ LourensCorncHfz. Lou- ^Sardam, we, 3 LourensMol. ^tff. Matthys Bofch. Mattheus Rees Wed. en Zoonen. Michiel Bruinvis. Muus Mannis. MartenMol. Nicolaas Cornelifz, Kalff. Nanning Theunifi, Rotterd, Dordr, Sardam, Sardam, deRyp, Picter Jacobus en Abra-"^ ham Kops. | Pieter Verniers. l. ^ „ . fAmJierd, Pieter Kaarsgicter en Jan Riethoven. Pieter van Dorden. Pieter V aartfz. Pieter Haak. Pieter Gerritft.Zalm. Pieter Bleekt r. Pieter Gerbrantfz. Gor- ter. Pieter Lubbertfz. Pieter Mol. Höm 3 1 Hoorn. Enkhui, 'Sardam. • Zaa»d. Roelof V Ir i7<5 niocycndc Opkomft licr Aloude, en Rotto'J. R(H'U»f CU Amiioni lul- lu). AmfhrJ, Kryi (loin en «.Ic V'iicü. KJ.ini, Ruclol' Woot. Siir.L)//. Sinion Ciroci, '/.artel Kooptnan. Barcnt Hendrik IV,. Cornclis Gybcrtf7..Zorgdragcr. C'ornelis Olferts. Claas Schaap. CoriielisEcIincrs. C'laas (iovertlV. VifTcr. Curnclis Adiiaanf^,. Klein. Claas Pronk. Cornelis Aves. CJIaas Jurriaaiifi:. C'onielis Root. CJaas Willeinf/,. Brouwer. (]ornclisI''lorilV„vjindeHelder, Claas ArcntlV. Thuin. CorneUs GerbrrüidlV., eilaas iMoI. Cornelis Pieterf/.. Ruiter. Coenraat Egertf/,. Vlieger. Claas D>;mniefi. Claas Kt'k. Cornelis Jurriaanfz. Cornelis Leek. Cornelis Janfi. Ligtcr. Claas van Marken. Claas DaniclPi. van Borkum.. Cornelis van Leeuwen. Claas Pranger. Claas Pranger de Jonge. ' Claas Valk. Cornelis Janfe Spits. Claas Keuke. Cornelis Adriaanft. Bakker. Cornelis Gieles. Claas Adriaanfx.de Jong. Cornelis Pieterf/,. Rykers, Claas Pieterf/., Rykers. Cornelis JanlV Bakker. Claas de Leeuw. Cornelis Heikoins Abbo. Cornelis Viflcr. Claas Janfï. Donker. Cornc- i78 Blocycndc Opkomft der Aloude, en h - \ Cornclis Halfkaag Claas Visman, Cornclis Groeiicndyk. Cornclis Bonk. Cornclis Root. Cl;uis FIctcrfi. Top. Cornclis Dirkfz. Suiker. Cornclis Loots. Claas Kriek. Dirk Janft. Rykcr. Dirk 1'ictcrfz. van de Velde. Dirk Willcmf/,. Voogt, Dirk Hugo Roodbol. Dirk Aldcrs. David Janfz. Dirk Zachariafz. Bakker. Dirk Ariaanfz. Dirk iVleyndcrfz, Spykcr. Dirk Zwik. Dirk Kuiper. Dirk Sling. Eelmer Jaufz. Erik de Leeuw. Engelbregt Couwcnhovcn. Fredrik Nanningfz, FulpWybrantfz. Gerrit Janfz Hoorrier. Gerrit Arifz. Kramer. Gerrit Kragt. Gerrit Abrahamfz. Hogcrwcrf. Gerbrand Remmeriz. Gcnil Mayer. Gysbert Jagobfi. Ommckonimc. Gerrit Willenifz. Groot. Gysbert Jacoblz, Pille. Huibert den Draak. Hidde de Vries. Hendrik de Leeuw. Huibert Adriaanfz, VifTer, Hendrik Albcrts van Marken. HeynMcyne de Vries, r • • lan Dirfz. van de Velde. lacob de Boer. lan Cornclift. Bogaart. lan lorifz. van den Broek. lan lacobft.van Bel. lacob Adiimfz. Oom. lacob Hoek. lob van Royen. lacob Hugo van der Plas. lanMichiclfz.Calrt: lan lanfz. Goedhart. v lan Springer. lacob Los. lan Karnemelk. lan Cornelifz. Groot, lacob Hagel. lacob Cornelilz. lanThim. lacob Roos. lacob Willcmft. Leeuw. lan Spaander. lan lanfz. Trompetten lacob Lambertfz. lacob Cornelifz. Korf, lan Geus. kn de Vries, lacobus Groeneveldt. lacob Bras. lan lacobfz. Bras, lan Adriaanfi. ViiTcr. Jillis Pekelharing. lan Cornelifz. Prinfe. lacobCornelif/.. Broertjes. Icremias lercmiafz. lan Steenhuis, lacob Willenifz. lacob Arcntfz. Zey. lacob Schol. lan Koog. lacob Klok. lan Sinioiifu Jan \ ">>»,. . ,».j,.,. .4.1(5,^; Hedendaagfche Groenlandfche VUTcheiy. t^^ lau lan Roehnd Zweeve. lacobSoet, lan Byl. > . ..i'JiiV/ lacob Zegerfz; . ■'■ r^jiüV/ lan Cornelifz» Nannit. lan Daane. lan Sloot. v'nW lacob Kammel. lan Reus de longe. . lan Wtllemfz. Mulder. lan Harmenfz. Kok. lan Bakker. lan Adriaanfz. de longe. laye Koopman. loris Pronk. lacob Rintjes. lan Cornelifz. Droeviger. lati Spyker. lan van Buuren. Itfe Fredrifz. lan Klaafz. Bakker, Karften Fredrikfz. Leendsrt de Wit. Laurens Ariaanfz, Lourens Fykes. Liewe Hals. Lourens Verbeek. Marten Floore de Wit. Marten Pieterfz. Marten Simoufz. Waling. Meyndert Darfcher. MeyndertKnoI. Marten Pieterfz. Outger Rep. Otto Alders van Molqueern. Pieter Dirkfz. van de Velde. Pieter Pieterfz. Winter. Pieter Gouda. •:.';T Pieter Gerritfz. van Emden» Pieter van Dam. Pieter Alderfz. Paulus de Rüitèf. v'!;i.^rni3 n'i' Pieter Maartfz, ."i"»'^ 'Ini/ ;rf V ' Paulus Thim. ■ ^ .'■'f" I c'.' iJv.lT * Pieter Franfz. . -v-'.tT «•i(ii.':>rt'r Pieter Krefting. 'luvfr Pieter Dirkfz. Soetelief, Pieter Willemfz. . Jv. Pieter Groen. Pieter Schol. Pieter Zeeman. Pieter Dykerman. ' Paulus Kramer* Pieter Valk. Pieter Cornelifz. Hottentot. Pieter Baartz Steenhuis. Pieter Nanning. Pieter Claafz.Rykers. Pieter Cornelifz. Pieter lanfz. Smit. Pieter Klaver. t>hilip Silo. Pieter Beurs. Quiryn Adamfz. Oom. Riewert Andriefz. Reyer Cornelifz. Remmert Remmerfz. Riewert Dirkfz. Reyer Cornelifz. Reltje Cornelifz. Bonk. Riewert Roelofz. Simon lanfz.Walig. Simon Hottentot. Simon Quall. Sybrand de long. LSunon Sleevoogt. Simon Dekker. Simon Cornelifz. n Schott" ito t i Bloeyvnde O|>komft: der Aloude, eni t n Schouke Douwefz, Simon lanfz. Tel. TysSimonft.Wardei. TheunfsDuif. lul Theunis lanfz. Gi«e. Theunfs Poanw. Theunis Strop. Theunis Dogger. TideLoUing. Tobias Boekholt. ' ; Willem Iicobfz.Krook. f l Willem de Heer. - .) "i Willem Leeuw. .no'])n(il Willem Poort. ' ■'> Willem Schokker. . *i . ^l Willem Brouwer, .^iJov;' 1 Willem Korter. -c,;:'' .. ■(«;(.;> VJt«V ■ .?:iiniU:H r;P';'. .. ., , < t , ..■^.w'iUKv/l ji ■n=-.' . .'T' ?!':;''! ''-tvvvj'. . ..v1o!')'->J) ;r...'nl ,' ;■.'! '.iti d.'ii'. ■' '.•I j;fH'>Cf rr->n ./•>/i .ikpJiftiiiHiiiJ .it''iua*J tuv nul .:ll'ih;j\ 1 'Jii\ .2'JVt'f'ï^fIjtiJ<. .1 .^Wob vjöi'''! nyiw:!/!. .;j:;:':. V7 . v\nc;Til2 ffJlTl:! A .-•.'•ri-ii/ilvj: fi{jtA /ofi'i ii'j-rifaivT- .:, .'J'.-:rf;-T/l nt.v n>lU\ njiQ .•:i:;ifV/..vi»;;."ji4iaj;;i'! KAAM- 1^s^ \^-»«^>... mi Crook. ino'Jnul .'tiri-Atïidr.] Uu-Mi ■■Uf\ flfj !').> hv i -.:!{ce ml 'i j/.n ANcirfesPJctcrft. Andries Jacobft. Andries Jurgenft. Almus Nanningft. Arisdc Weert. ... BaluerMan. iiiiÜL * .^f goye Theunift. Broer Rykeft. '..,., BleykeMichfelfi. i... - iJroer Boyfen. ClaasKarftenft.'^. '''*'"• Chriftiaan Brink. ., , v-laasjanfz, - Comelis Cornelifi. • », i^laas Rootlpraak Cornelis Fredrikfz. Corncljs Boylèn. .m^i f? Cornelis Jurgens. Cornelis Pieterft. Haan. C ^J Cornelis de Vries. Cornelis Willemft. Cornelis Haayen. girk Dirkfz. Dirk Albertft. '«•ÏV' - J '.j;.r .:a-:v. Efelke Ariaanfz. FredrikRiewertfz. ,-r r r- fickeDreyer. ,; ^ ' «^ Fredrik Simonft. '^*^* '- fifiU Gerzon Krop. ï' : GerrltCorneli(z.Geus^^-^ Gerrii Andriefz. Hendrik Claafz. • • '>P HansJureenDuhn. . HarmenKok. Hansjanft. , . 1' «ansjafocrfên.; ''^^r'f'fj Hend;jk Brand. '^ ^ *if«^-»H HauwelkePieterfz. .. . . Hans Karftenft. •^" '^^^^ Hendrik Boyfen. Hendrik RoelofTz. Hendrik Leurfen. S^"?i,^ Segelke. - Hendrik Bifewig. Hen- .'♦«--''•«a^ HedcndiBgrche Groenlandfche VUTcheiy. »n Hendrik Sfgcike Frcdrikfz. Hemuin Weflèlft. I«n Tooml«n. jurrUin Hendrik fz lan Vos. j.;j i'' lan Pietcrft. Haan. lacob Olkers. lacob Floris. lan f aap. lurgen RIewcrfV-. . -lochen) lanHi. Vos. , iurgcn£fi:heirz. Iurj(«n Kroger, lan (.a<;obfz. lurgen Molman. lan Geertfz. lan Coordes. lan Hazelqop. lacob Roeloft* Karden lanfz. • Karden Cornelifi. Laurens Pieterfz. Haan. Laurens Boyzen. Leendert Rykfz. Meyndert Fieterfz.Haan. Michiel Feddes. MttthysClaafz. Nanning Boylên. - ' ptto Segelke. . .. , 't , I Pleter Pleterft. Pleter Boyfen. Piet er Tanft. Pieter Molman. Pieter Dolk. Pleter Janfz. Poen. Pieter Vlielander. Paal Paulfz. Roelof Roelofft, Reikmer Roelot'z. Roelof Walman. . RIewert Jacobfz. Riewcrt Fredrikf/.. Ryke Haayen Sinion Hendrik fz. Simon Boyfen. Tjerk Rintjei. Tonjes Meyer. ■ Volkert Nanningfz. Volkert Roeloflz. Volkert Nanningfz. Volkert Roelofi. Junior. Volkert Paulfz, Willem Cornelifc. Willem Dirkfz. Willem Willer». Willem Ariaanfi. •"iJls' l ; j > y iDns f , ,, m^rw wimmtt^mimm ^mm '/.; i B Y V O Ë G S :E LJï Vribcmanï onjJ una 't aföjnhhRcu Vjan OMjeBotiJHtMiriöfeiiÖnlcljt -'-^ tec IjaiiD qiuim / naiigaaiiOe een onaemeene j0ifcl) Ijet tiéöile^ASnac öcyjauge»/ öf»iienil)i»ft Cachelot of Jpotuifcï) cenoemt/ Die^ ftonï>eiiU)p niet nalaten/ Dit Oen Hesec aUjiet ineDe te Deelen: ^eese'lDtfct) Oan De aa^ai\)iffc|)rn t'eeneniaal t'ouDeiftl^eiDen / soeht een Hèa^ ten tooe&3«I / met DntUan't )DaIuifct)aa^niet otoec eenhomenDe/ en Dedjaltoen 3altie*3ic() niogelpH meet in anDece ^^eluefien / Dan in a3;oenIanDt onttjDuDeti. |l)en acljt Ijet eenDee3erlDifrc()eni^se\jaee(l/ inDen^aare 1^3 f. op De l^oIlanDfclje ütufl te i&cljeUeningen gefiranD. (@oU 3pn 'et nu en Dan eeni« gen Doo: De -^i^^haptc^^ omtrent ijunne lltutlen geUangen. iBaar / De teDen Vuanroih Ivp Dttt taan Deese Idifcb geluag maaUen / i^ /Dat 'er in Den Smt 1 7 1 S. en 1 7 1 9. eenigenin of omtrent ((3?oenIanDt en De ^oojDAaap getfan-» gen 5|in. ^e . aanmecftlphfie Deeser IdifTcljen Vua^ omtrent 7o\to(ten lang / uit Ixjien^' boof Dt 24 Connen D;epn^ gebaalt en getaulD luietDen / tent floffe toaar Uan De Sperma Ceti (alom Dp De «Oenee^lmnDigen Detienb)' \uo2D DereiD. ^egcdalteDeeserlDifreTjenil Dn^Danig : lietlloofDt^DotoenDeeli^uit^ neemeuDe groot en taed Dihl^er Dan Uan De Ipalbiffcben / fxDDenDe 3pne blanj^gaten Uooi in 't OoofDt/ tet onDerfcljciDing taan De ndaltaiffc^ien / Die De 3eltaen adjter op 't tjoofDt en Dotaen De oogenljeDtaen. ^monD/taanDe laatd getaangene Bifcg taia^ in D'onDer Itaah taan 4 1 CanDen taersien/Vtaaac taanD'afbeelDingljiermeDeUiojDtaertoont. ^eCong^pitlrnDun \»a$ geelacl)tigtaan ïtleur ; leetaereuDe Dee3e Bifclj omtrent 15- 3dat«n ^èpeftuit/ lueUicr^" traan niet minDer taan DetigD al^ Die Der SDaltaifTefjen DetaonDen i^. l^crDcré taiat 3pn Uigcijaam aangaat /'t 3eIVie i^ meer/Dan 't{|00fDt/mVc De llDaluifclj otacr een te drengen / ui^gelpht^ De oogen / taiunen en een tateh^ IeggenDef}aart/3PuDetaanftieutopDenrug&niinenonDeramtDt6uift)uir. i{)rt23Jfpn Drc3crJDifclj/ gesuitacrten tot Sperma Ceti DereiD/ OaDm^ tpD|»ccniuanrDeUari 2oof3ogulDen^()etponD/ Docb met tite^tt^oiwina^ rigctaangf}/ i^c^DittaiaarDiggenee^miDDcI/ 0mDer3eItaerotaertaIofD/ Uooi 3 of 4 guIDen^ taerïioc^t / UiojDeuDe rertpD^ taooi een iCon Qng«3ttitaert of onbcrriD ico en ook Uiei 1 2oguIDen|ï DedeeD / Daar men Die nu tot tien of I f guIDcni^itoopen ïian. 5De Dcrciöiiig öcescr Sperma Ceti gcfcïjicbop DetaoïgcnOetajpse: H^en neemt een toböe/ l\jaacinbce5cftoffe/ uitljctïl^oofDttaanDenCadwiotof §|)otUifcf) genomen / luo^D gedaan / Die dan met ^out en taiater Daar bp ge« daan/genocg3aamluo2domgeroert/en men alsdan Oettauile en liIoeDigedO' tacnd2pucnde /affcOuiiiit / teliien^ totd^iie of taiermaal tajeder 30ut enuiater daar bn docndr/ totde doffe gaiufdj loit U)o;d ; taertaolgen^ met taerfeb U)a« ter 300 dihmaaló begooten / tot 'er Ijetsout Uieberom afgefpoeft i^. ^I^ Dan iaat men dee3e Ujitte floffe dooi grr§ Ijardoej? papier 3pgen of treftften / tot 3e t'crnemaal luit en 3uitaer taio^b/ lv?."Meer men 3e bantaieberboojtapf grp^papiere taellen 3pgen Iaat/ en taertaolgen^ geperfi3pnbe/ eenfcl)ilfer=' acijcige gebaantc ft^pgt. *.- "^ . :^....^ ,":»»*»»--o***-«iww*'-»-- .iï mitttüttitljt iboeös^r/ met fn 3«ltife*3icb ire 163 f. op bc luenbünemi» @aat/be reben rlnbengjiare tbftoapgetfaip 3%0(tenlans/ m/tmefioife beheHb) toojb ibenbeeli^uic^ fiebbenbe 3pne «frc&en/btebc monb/banbe lUersien/luaac ^rn bun \jsq$ ten^pefeult/ iibebonbeni^. fïjoofbt/mVt 1 meentofah* nbrbüiïnufr. eib/ Dab^c^ «3trv)öee)fla- tbfofb/ uoo; ion$f3uf toert n bieim tot ^P5t: nam n Cachelot of rbaar&pgc:: üloeblgebO' ititenijuater ttoetfcbUia- <^.^I^ban reftften/ tot ?bcrboo?bpf mifcöUfet- C. G. ZORGDRAGERS HEDENDAAGSCHE GROENLANDSCHE WALVISCHVANGST. In alle haare Hoedanigheden , Behan- delingen en 't Scheepsleven bc* fchouwt. Behelzende d'uitrufting der Schepen , d* aanneeming van*tVolk,*tkoershouden naarGroenlandt, en wat bedieningen, opdeNeering, geduurcndedeVis- fchery worden waargenomen ; verders de t * huis- komft der Schepen en afdanking van 't Volk ; als mede hoedanig de Traan gekookt en Baarden gezuivert worden. iil?i '. t r \'i i 1* \i & i: 'Il mmmmrf m!^^mmmm'''mmmmm^f^ ?. H 'A . ^ 4 f cl o ;i O A o *^ * ^ » *. » V > r M . * K^ :i i i y n \ 'A -!: o n J « u»r-r. f? I 'i* A > ,N . J t J l' 1 -■ ■•» 1 -■ > J ■ J ijjünib;.) MJO ,.!-, a.:,:-:!:::.;. h , a'io ;'!-)':; -ui. •?K!:li:n:';j i) 0::-no\ JorbH Ofi^T. / J r • fSjuL^n L ih' i'r y! i'« < » r.i. / ■•')■» ' rr-^ ¥ 9 ïé^ t . l' i i r- n' jqcfbd lOb ilrno.i > ." ^ ; ', l I i« i» l f: l .^"" jjjj^l^ *'**^--— «k 287 ■ A n C. i / j :;;.■/ TiO.i GROENLANDSCHE WALVISCHVANGSt. In haare Behandeling en byzondereSchèeps- leeven en gedrag befchreeven. ,, OCa bat top \)oo;nameiit()iï{ tet oiitiecU);»^ ttait iioclj joiise en toeinig n\)aace €omttiani)eiir^ en aiiDere SScdien» öen ttnn be (Oaoenlatibfelje ^Diffcberp / D^rebVioerig genoeg in onse afgetianbelbe 23efclf)?pUing ijebben uiroetopb / en boo; naarfiige opmerking en eigen ecUaaientljeit / Der- 3e onse gebac^ten mcec ten nutte lian Ijen / ban Uoo; opmeeHrnbf 25ocIioeffenaat^ tec neer geflelt ; 300 yebben toe baacom ooh ueeie ■. geringe / bocb ecftter toel toeeten^toaarblge 3Gaften / beese JEJifTcIjerp aangeöoorig / -allen Comttianbeur^ 300 toel a(^ on^ behent / met boojbacljt albaar obergeflagen/ 3ullt^ on3e rebeneering baar boo: niet buiten fjaar getojicbt toierbe gefielt/ noelj ben onbertoesenen mogtebe^ lemmert b^ïiben : ^oclj top sullen nu lio?telplt al toat bie^ aangaanbe i^/ ()ier l^an melbing boen. Hoedanig de Groenlandsvaarders worden ■ uitgereed.' i • D€ meeberp toillenbe MW of iftcï)epen tot be C; o^nlanbfcDeJDi^^ v « f * fcïjerp uitruilen / 300 beflaat be 3elbe uit een JÉaatfcïjappp Daude tübc-"' eenige llerfoonen bie ban gesamentluh een ©leet of An^azoen boen^cidleien, berVïaerblgen/ 3pnbe bec3e naaatfcljappp in 4. -,\. j^. j. j. parten Uer''°'f=^vai- beelt; Wt toe too?b gemeenlph een ber r-?cbe-of éoofbl^eeber^ """'""'*"• tot 25oeftljouber of Dircacur aangeflelt / bie met betoiliiging bet ge= 3amentlphe ^langbtbl^cr^ een bequaam en erliaaren j^erfoon tot Commanbcur aannremen / oni met beat IDleet op be Vioo;l)ebben:> be 3@albifclj\)angfl in ^ee te gaan / en 't gesag Dan bien op 3icD te neemen. a^anneer men 30banig een IDleettoerft gereeb niaahen 3al / ]^oo?na< mentlph al^ Ijet gantfcgi nieuto toojb aangelegt / en een ^É>rf)ip baar toe uitgeljaalt/ laat ben ^oel^t)ouber onbertufTcljen üeelc goeberen baac <© o toe/ i!'i I :^] /■' i88. Hcdcnd&agfchc Grocnlandfchc Wjdvifchvangft,, toe / in De iKaanDen l^obembec of ^Decemöcc bpcen saameïen/ en tooiD ban ooH Doo} Den selUen een bequaam ^c()ip aeljuurt / om in 't aanfïaantie 3doo;jaat op 6c 3DaI\;)if(;t)\)an9fl uictetulien. ^eesete^oen* watschepcnianbfc^r iéc|)epen 3pn naac maate Uan be Bleet en «^quipasie bu^^* . '-- tianig: ^ ... _. ™ daartoe be quaam en 'noodig zyn ^ ,' voet-lang. (vvyd. hol. 't dek. Een Schip van \i07 llll 26 28 29 30 ;2 12J f Sloep, ,J >vereilcht een Vleet van 1\^ :• ^ Mannen. 28 Hoe decze •Schepen noodwet moeten ver zienw toeltie ^cljepeh / bbö^ ban be ifttetoen / tot aclitec aan oe jpolil^etuc|)ip nieuto i^ of ïjcleec ixi ''^tt ge\Meefl / ecljtcc \i 't nco^ia bat men i)ieu noot 30?ö« öiaagt/ op bflt Ijet te Oeetec teget»^ 't€i?ocnïfli!bjS^^betlaanïwn/ oni'r^cljip baat boo,2 niet te Uediesen / of genootsaaht te U)o?ben met tjet seibe naat Spitsbergen te e *len/ be ©ifTcïjetp teflaafien/ en^ï)et&lbaarteboen balefaten/ gelpftnogiianjSbirttnaal^géfcIjieben moet. ^nbieii men 5elf een ^cbip tot be ]^ieet tioopt / Iaat men 't lieeboN gen^ li^el betbnbbdin/ en 3u!ft^ tot aan be ac{)t«t(letoeif toe / al^ ooft onbet 't JDlaïi tot aan be 9((d. 3©annéet men een oi^be l^Ieet Ib^ft ge« noodwendig jiQ^^t ƒ moeteii be ©aten \jétl|aak of toethuipt toojben en met nieutoe """"ordVö öoepen\jet3icn/ bie ointcent lo ibOet Wenen ïang te 3pn ; bit toojö ge* ' meenlph boo^ ^tw ïiuipec gebaan / bie met be aiMeet naav ^;óétilanbt eavraaivau. tttttteiUien 3^1- l^iet Uoo^ geniet bee3en ültuipei; 31 fiuitiei* Uoo| 't4dnac« beel/ aü^ mebe Vioo; be lappen idnaat \)002 be IjalUe <@uacbei:(en too;« ben 3 Ijalüen üoo? 2 j^eelen geteelupt 'WS^ 'et eenige baten befebaabigt spn/ 't 3p ben bobem uit of itoppen af / baac Poo? geniet ben Dtuipec • een bpsonbec a^^beibiSIoon / te toeeten t s flniPet^ Poo; \t\m Pat of an« bet^ tooib Xym bit oit^cx bagloon Polbaan / ge^neenipïi op 24 fiut« Pet^ 'I baag^ en Pip b)finrt uitRomenbe. «I^eese bu^ Petb^aibe Skaten in be i^^ afleebetéube / ontfajttot bP ban iebec poHe v&ctutit 6 f&x\* Petö. «i^oift moet itim ben Stuipen ban biesen / htpt en fppfiet^ Persien. ^n be Ü^aanb JÉaatt i| 't toanneet men be i^ictalie tot be uitru^^i tiing begint geteeb te maaften ; al^ ban geeft men lafi om bOKb 5&)oob têiaaten baAften / uit ffioggeen i Cacuto befiaanbe. 3^oo;af beco 3pefat tmn bWT ben ^InHfofimeefiec ban 't, gemaal een Cebulban - - - imxd 0iogge en - - - saftïien iCacto tot 25?oob naat See aan ben SS^bHec • ----- bermitfmenf minbecal^benbolien^mpoü be« taai^t^ «t^mban iSb^tm liacbb^oob telaaten.bafihen/ b^eftmenbaat t^enoobig;,.'^ :rnt/ ii:;';:iff;mucrro, 55i;/iOvim':"'^ rnu innj \ j'::. , , . ; .v.i . ' » O 24 lakken ►Jlf.B', Toeftel voor den Leeftogt . enboe vei- vaaidigt. XH %-^ ;ft„ mtlml en t / om In 't )fe3e(©^oen* iipaaó of tjcleet ft bet jclbc OaarceDoen ^n'tlKTtoof* : / al^ ooft eet fittftüo tiet nieutbe t tuojö ge^* i9;oéiilantit 0; 't befcbaabigt len Stuipec Jat of an« itüe Skaten iuit f 6* • is f 71—*— VoordenImpoftopdeRpggetotiyJ ^ ftuiv. dé zak - - .ƒ21 » 4 a •-#,1,. [i Voor denimpoftopde Tarw, tot sj* U -^ öuiv. pen, de zak. - *ix «^^r^ Voofde.Céel.eii" j - ƒ 42, *8 «« — *• r ;- ■Pi****' 't Maalloon i ;m de B^ójgetot 3 ftuiv. ' de zak - - - ' ƒ* 3*12 * — 'tMaalloonvandeTarwtot4| ftuiv. de zak - - - « 2*14* — Voor 't bakloon tot ƒ 2 * - de zak «8« 8 0 6* 6*— » 72*— «— Koften dan deeze 18 VataiHardbrood, ieder op 2oof6gereekeüt - - - f^% -r « . 2^8 ^n ^p?il Iaat men *t toedfte tiloggenlbjoob Oaftften / )»aac toe ban omttent 12 of 14 jafti^en j^esigt toosten. 12 zakken Rogge tot 103 g, guld» 't Laft ts ^ë zak tot - : -^, . /4,«=,^^/ 48,—^- . Voorden Impofttoti7|ftuiy. de zak/ ro*i2«— .fr,.?-,i •, . Voor de Ceeï .%^ ■ I - « —«4*4 , ' g ios;6*4 ■■ƒ 19 * 7 a — - ƒ » \ Maalloon tot 3 ftuiv.dc zak ' .ij(.' i Schepel Zout ,- ., , ' 'L , > Bakloon van 336 halve Brooden "'■'.""■ '»A-; ■- , - ■ 2o dat deeze 336 halve Brooden kofteii : - ƒ 78 * 3 * 4. ^e 5tttiel / bie ban beese i^ogse en CattQ Itomt / onbet 't ]|aibb?oo6 betbaïtfien / U)o?b boo? een gebeelte onbet 't Voeeïie 3$|00b gebeesist/ en 't obetige bp een opgehoopte maat betftoc^t. M\ 30U beceifTc|)en bat biet be noobige «ècgeep^boo^taab en Uleef^ ■ ' «0 0 2 tocöt \ I ''iiii -4 I '*^^ is # 1 — t*. .■». - -',wf-.' %N^ 2,90 Hedcndaagfche Groenlandfche W alvifchvangd , tocbt befcb^erUen Vuiecöe / Die naac maate liaii den H^anfcljap mort op geOaan tuojDeii / eii Uiaac toan top ïjiec eeu %^ft juUen laatm \9o(« Sen ; te tueeten / Uoa} een ^cbijp UoeceiiDe. : iij. ^_- >.. ; ^ Sloepen met z8 peters «s j .iv .i'i S Sloepen met 35. Eeters / . '^^^ ^^^ ^,^j ^^ ^^^.^ ^^^ 6 Sloepen mét 41 Eeters 7 Sloepen met jo £eters J ■.f- ^ LYST van den LEEFTOCHT tot uitrufting van een Schip naar Groenlandt, met 4 Sloe- pen en 28 Eeters. 1 3 \T A ten hard Brood. li ' Zakken week Brood. 1 Vuiltje Befchuit. I Vaatje Meel. tó Zakken Gort. 1 2 Zakken graauwe Orten, ■ ' 1 z Zakken witte Orten. 7 Tonnen Vleefch. ' 1-2 V ierendeels Boter. ; ! ycoffiZoetemelksKaas. '■ ' gyoWEdamfcheKaas,. . ., 400 W Spek. ; . SooffiStokvlfch. 100 f8 Siroop. ' óW Pruimen, 4f8Roiynen. óWVygen. * ïfiSStoklliiker. S É Brood of Foeyer Suiktr. 4 tê Koffi. • i.»Pcper. * >% ■\M^ 2 Loot Nagclciu ' aLootP'oely. 2 Loot Kaneel. .. -r 2 Loot Notemuskaat. 20 Vaten Bier. 4 Halfvaten befte Bier. 2 Halfankers Wyn. 1 HalfankerBrandewyn. > 2 Ankers Jenever. V., 2 Ankers Atyn. 1 V leskelder Rinfen Annys. 'iJ Vierendeel Moftert. 18 Vaapfien Brandhout. ■ 22 fi&^Kaarflèn. ö" Vaten of 9 Ton Turf. 2 Halfvaten Greene Zaagfcl. 2 Zakken ongerafineert Zout. Eenige Rollen Stopdoek. SponflTeu , Bleien , Kryt en an- dere Kuipers behoeften. Hey en Reys Bezems. ' !ƒ W Buskruit , Kogels van i of z fê' AVlusketkogels en Hagel. ..-■f • ■■,.■! "''" ^ LYST ■ï-4"»!«S*?t." ^angft, aanfcöap mort lm (aatm Uo(« odig ly. uitrufling 4 Sloe- In haar byzondcr Schccpsgcdrag Bcfchrcevcn. aat Jier, 1. ewyn, ^ :n Annys. lert. )ut.. , Furf. e Zaagfel. lieert Zout, :opdoek. i,Kryt enan- hoeften. ems. ■ t - LYST \ii\ -.F, C LYST van den LEEFTOCHT tot ukruffing . ; van eea Schip naar Groenlandt, met 5 Sloe- '■ ..„.;.. pen en 35 Eetcrs. .■',;- 16." Zakken week Brood. 1 VatBelchuit, I Vaatje MetL -' ,' ' 18 Zakken Gort. 14 Zakken graau we Ortent 14 Zakken witte Orten. 8 Tonnen Vicefch. 1 3 VitTondcels Boter. 6oo# Zoetcmciks Kaas, 400 W Edamfche Kaas, jooWSpek. .. , . . SQoffiStokvifch. :!:;''t ,,,;j'", loofB Siroop. : / ,'.'" 6 «Pruimen. ±,;..:.;v 4aRö2ynen. ^'''''--• dtff Vy^en. S ffi Broodof Poeycr Suiker. 4aKoffi. zfgStokfuiker, 1 ffi Peper, a Loot Nagelen, a Loot Foely. , 1 Loot Kaneel. {u\ t\- •N»J tpt Hedendaagfche Groenkndfche Walvifchvangft,' locoWSiokviicli. 30 Vaten Bier, 7 HaUVatcn befte Bier, 3 Ankers Wyn. ! TJr; J AnkerBrandcwyn, Jij I ■, , 2 Ankers Jenever, }AamA/yn. li Vieren JeelMoftcirf. 1 00 ffi Siroop. I! Of mende s."licpcii bc- l : •.■/inij'Ü!.; 1 i 6 ffl Pruimen. 4S6Rozyaen. 6«'Vyg.én: ifSStokfuikcr. S W Brood of Poejcr Suiker, 4«Koffi. 1 ffl Peper. 1 Loot Nagelen, lil' J\ ,,;7, iLootFoely. 2 Loot Kaneel. / t 1 Loot Notemuskaat. ■ ■ '^ 1 Vleskelder met Kinfche Annys; Lavas , Lepelbladen , enz* 16 Vaam Brandhout. xfSKaariren. « -r- ^ 6 Vaten of9 Ton Turf. 2 HalfvatengreencZaagfel. , óRolIeuStopdoek. Sponflfen , Biezen , Kryt ea an* derc Kuipers behoefteu* , Heyen Reys-Be?.ems. I s Bos Zwavelftokken, 25- fè Buskruit. Kogels van I of 2©. Musket Kogels en Hagel. F.iidcuMan Ich.ip liuuil \Vi\t tot een GuK'niJiiii J;ii lilche Vli't: word VCICi.'v/lt. ^et ^cl)tM uit 5Pne Uiintctlaao gcljaalt / geftalefaat 3pnbe en op Stroom gebjagt/ homt in 'traatil Uaii HDaartben Coniinantmirmec 8 of 10 Ipecfooiién aati&oo,2b/ om alle^^ gereeb te maahenV en be leege SDaten ouet ce.neem^n/ biein 't iSuim geburgenuiojben/ toaatneUen^ ttn qtMtt berhenb^anbDout gcb}uiht Uiojb / om beslaten Dafl te flouiuen en tuffcben bctben aan te VJuIIrn. IDerUoIgenj^ pompt men ban omtrent 100 l^aten of be 2 onbetfie (aagen tooi 3out of b;ah Uiatec / om 't j&cljlp Doqi baltafl te bienen. i)f cft men eenige ji^erebanb^ t)aten / plaatfl men 5e oiibecen bhitrent \)tt gcoote ïuiftin 't jplen^gat. 4^oh moet be Stoo^Ooeg Uan binnen tegen be 125anben a(\n tot be onbci' ^eUballi/ aanlueerspbe Uiel gefiut iuo;ben / op bat jl)ct ^c{)ip in en tegen 't ^1^ seilenbe/ te beter moge befiant 3piï. ^Uenttjs' ben tpb naaberenbeom 't toevbere ^eberp^uolh te tjuuten/ ', al^ban b^eft jjicb j^emeenlpft ben 4i;ommanbeui; naar ^mftetbom of anbcré:3^laatfen/ Wan ' ' ' . -^-.>.. .^ -.'^ ..« . -*.^.».-„ U)aacl)p tiut,3pn^chip\uo3bu{tgerufl/ alvjüèar In een^erbecg/ ^cbet l^uurling'/ gebuurt "iinibe / jeThf Ti'ftuibetï? Vjo^inhoop geeucnmoet / en Viextiofgni^ naar i of 2 bagen met 3pn hooigoeb / hif! en plunje t' .Scheep homen. HQiblerUipI U)0?b ban |^et onberüoanbe Annazoen of be Bleet nanr 't ^ctjip gesonben / -tA^ me« bc alle ttxi lleeftocljt aan boo^b gelnaat. IDerUolgen^ Homt 'er een 3Derfclj\unter ^|tci)ip nifbeaan boozöïcggc" / ^V^at uit men omtrent 2 r of 30 uaten ujet \3frfcl[)\Jüatce üult en overpompt / om gebuurenbe bc rci^ be fpup; in te Uoolten. , .^.i .:i .. .u...... . t r «i'vO u;-^)i/.Xc.^y.__, I Igft; , lat. infcheAnnys; 3laden,enz. • Zoagfel. / i,Kryteaan« hoeftcu, . Dms. een. M iHagd. ' 3piibr en op imanOmtmec / en De leege ADQaKiieUen^ Oaten kiafi te be X onbetfie !flfl te bienen. ten dhitrent Q(\n tot be tt ïjtiuren/ mftttbam of üfl/ nlijöèat jen met wn t)o?b ban get 11 / •a^ me* ïmt 'ec een len omtrent SebiHicenbe "lyst Inrhaar byzonder Schecpsgcdtag BcrGbrccvcn. ij>j LYST van een GROENLAND- SCHE VLEET. V,..:.«i.''. .'»• .1 II Of < I '«4 i O' '01 f! 'X ARMAZOEN tot 6 Sloepen en 41 Man. »/' 41*0. ""^Icuwe Vaten of ■^"'^ -*'^ Qiiardeelen van '*''^ ' ' 17 Stckkannen tot ƒ41 't Vat. - fioxs* o 30. l^yp)istot/4 - e lio* o 50. Halfjcs Vaten tot fi\ - * itS' o loo.üxhüüfdcntot ƒ! s ïoo? o )<» o ^ 960* 6 - • ƒ1370 Toawerk ; 60. Nieuwe Walvifchly- ncn, ieder ) zf Vade- men lang, wecgendc 7f of So fS tot 44 rtuiv. - « 3, TrofTen tot Voorgan- gers 36 vaam lang, •}• dik 90 draaden , wce- gende ff$tot9llu. o 24*10 II. Kenter lyn, óóvaam lang, dik 4^ duim, weeg. 1 80 #. tot 3I ftüiv. - * I. Kenter Leng , 14 vaam lang- , dik 6J * '. duim , weeg. iiofÊ, ?= ' { tot ƒ36 «-'t Schip®* 14a o i^Topreep, 16 Vaam lang , dik s» duim, we«g.iooft - 31*10 I2« O ! ^ ƒ3411 a O I9*if 13' o < lï»IÓ Komt van hier nevens ƒ 341 ï «• i.Troflèn totTaakels en Loopers. weeg. 170® - - * i.Mantcltros , weeg, IIO® - a Touwerk tot Grond- touwen , en Strop- fen tot Takels en z langers, weeg. 180 pond. Blokwerk : !. Kenter JynsBlok,met, 3 Pokhoute Schy- ven. - * I . Kenter Jyns Blok met 2 Schyven - » 6.Dubb. Bloks tot de Sloepen onder de Galg, waar van 4 met 3 Schyven en 2. met r Schyven. - * 4.EnkeldeBlokstotde ielven - • 2.Enkelde Spek-Kar- naat Blokken - * 9. Takel - Bloks. 2. Neus Jyn Bloks. i. Dubbeld. Te ïaa- men voor de Sleep Takels, 8* o 6* o ..Vi i6« o 4* o ia 8 * 18*10 /3P'* 3 Komt r I i' iP4 Hcdcndaagfchc Grpcnlandfche WalvifchVanpft , Komt van hier nevens ƒ41 fi ' 16 i.Spekmaniering van 9 Ellen Kam tks ,, en maakioon • ' « ƒ• 8 I Waterflang, van 1 4 el- len bcncKanefas, t.i maakioon - « io«io 4CËllen oud Zeildoek tot Slocpsklecdjes * Koint van de andere Zyde fiS^^' 3 a. Dubbelde Spektakel Bloks - - 4' 0 4 Enkelde 'Spektakel Bloks - • é« 0 j.EnkcldBlok voorde Cluis. 2' 0 4. Enkel Je Bloks tot de Grondton wen en • om de Sloepen tefor- t WH- •■,;(? ■ * 1 « 12 a.KinnebaksI31oks,om '*'l de Lyneii ii) te haa> ) kn. 1 * 1 ' 10 i Gfecne Waterpomp, , 14 voet lang , en y- 7cr beflag - " 7' 0 5". Nieuwe Sloepen tot ƒ70'- 3fO' 0 I. Sloep met de koo- V ker - • 74* 0 Voor 't verwen- " IX' 0 6. Sloeps Kompafleu ■• I » 16 60. Nieuwe Riemen - * 60' 0 iop.RoeidcHl(:n - - • 1 i 16 yo.Stuurdcisdol'en - «. 0* 'f SO.Llit H;'.rpücn Stok- ken - ' 0 .20» 0 zf.Ysboomcn. - * 21» ƒ 6oo.Sponflen tot de Va- ten - s V..'. '• 7' 10 Kqjpers Gerecdfchnp : j[.Strykbank - « 2« TG i.I3eytels in dezelve s I » 4 i.vJpousboor - • 4^ 10 i.Kraanboor. - * 1 ^• ; Zeildoek ; (T.SloepsZcilenvrtn 100 Ellen , Vlaams Lin- ? :ieaenjnaaklQon « 5-0. 3cf:o/i J^\Si'i6 YzercGereedfchappen : 40. Nieuwe Harpoenen « 10. Oude Harpoenen - * fo. NieuweLenffen - * 6. Walrus Harpoenen • 6 Walrus LenlFcn - • 7. Neushaaken , van 100,70,60, 5-6, f2, 33 en 30 O tefamcn 400.^ - 0 6. Sloeps Dreggen - i.Yszaag 10. Spekmeflèn 5". BaardmeiTcn 7.Kapme{ren 6. Strantmeficn - 4. Bankmeflèn - ' 4. Ysbylen Ó.PaarYsfpooren - 6. Baardklaauwcn • 6. Sloepskapbyltjes - i2.Handhaakjes i2.Bankhaakjes 12.S1q' pshaaken - 10. Haakje Pleks - ï#5 3.Spekhaaken - » 4. Mallemokshaakcn « ó.Haaken tot Ysboo- men - * 20.Prookcn tot Yisboo- mcn - >>-^f io« o 60* o 4» o 7y o 4« 10 4« 10 80* o 9«I2 i6« o 20 « o 10*10 i4«i4 12' Il 7''i» 8. o 3«ii 8' 8 4«io 2* 8 1 • 2* l» 1* l* 4 2 O 4 o x«i6 4- o /4f36'i8 6 Sloeps ft, f^jfi'iC an en 0 f- 8 el- • l;i 0 lO'IO ek 0 10* o n: 1 • 6q* o 1 f 40 0 > 0 75' 0 1 • 4< 10 0 4 «10 an ■*, > . icn 0 80* 0 ' 0 9«ii 0 i6« 0 « 20 > 0 0 10*10 .9 14.14 0 ii'ii « 7''ii 8« 0 0 0 3«ix 8' 8 0 ' 0 4*10 0 X* 8 0 !• 4 0 a* 2 0 %* 0 0 I* 4 0 \* 0 In haar byzondcre Scheepsgedrag BcTchreven Komt van d'andere Zyde ƒ 4 ƒ 36 • 1 iPf i«i6 4- o /4n6M8 6 Sloeps 6 Sloeps Marlpriemen « 4 Driekante Vylen - « 3 Platte Vylen - * 4Schraapers - • lYzereMookers - t I Koevoet - • 4Taakelhaaks tot de Sloepen. logemeene Haaks. Kleine W: Handen - • I X Kleine Wanthaakjes « X Lenskift - • I Harpoenkift - < Een party Spykers • O'IX I* o ©•Ij" 1 «14 2«IÜ I *i6 10* 2« 3" 3' Koper-Koksgoed en andere Gereed- fchappen : I Roodkoperc Vlecfch- ; ketel en dekfel, weeg. 4ffBikxf ftuiv. - * 33' ïf lOrretketel en dekfel weeg.320 - • i4* 7 I Gortketel en dekfel weeg.28f§ - - 9 21* o I GeelkopereVifchketel, TT'eeg. 1 4 ffi en 't yie- re Henglèl - * 1 1 « 6 I Roodkoperc Doofpot weeg. 149 met een Yzer Hengfel - * 10» 16 I Kopere Pikpot, -yeeg. 13W - ö 10* o 3 Kopere Traanpompen weeg. 36 ffi met 2 y- ïers tot de Pompftok- ken - * 17* o iKooperepomp, weeg. i6fB - * 13* o 1 Roodkopere Traati- trechterweeg.8|W * <>* 7J ƒ4726519» I Kopere Gortpan ƒ47x6* 19 I • - Dooppan I Kleine Dooppan I Kopere Lep«l met een yierc Steel I Kopere gegate Lepel rtel igtampen iKoffi Ketel 1 Schuim&aan 2 Kopere H mi 1 Koel I Tal 'ifoor 1 Kop Hand' w xBierjvraaucn 2 Vertinde Wynkru nen I Handblaker I Snuiter 01 ik werk : iGrooteLynolyFIcs I Boomoly Flesje - 1 Spefery Trommel - iKoffiTirommel - I Vullis Bak je I Schryflaatje Tin-Koksgoed : 10 Ronde Tinnelepels - 4 Langwerpige Lepels 1 Zoutvaatje I Wyutrechter I Biicrkan Koks en andere Goe- deren : xYxereSpekvorken - * 4 Yzere Kaarsfteekers * I Kaarshanger - * I Tang - * I Tang in de Kajuit - * 3*10 3' o i-if i*i6 I* 8 3* I* 2* 8 I*Xf >• 4 S* • i*io I* 8 I' o o«i6 3' o 1*10 23 O 0*18 O» 6 0*16 i" o 0*12 o* 6 o* f 0*18 o* 4 0< 2 I* O z* 8 1^9 ƒ4774* o Kotni i^. IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT-3) 1.0 l.l 110 mii 2.0 IS I L25 il.4 I 1.6 / Hiotographic Sciences Corporation 33 WEST MAIN STREET WEBSTER, N.Y. 14580 (716) 873-4503 \ SJ ^\ % 4^ <^ '^'VnN >^^^ ^ -^^ ) 4r ^ %^ Hedendaagfche Groenlan^^he Watvifchyangft, Komtvand'anderc2yde/4774* o Komtvuihierneveni - /'4799f«i$ \ '* I Blaasbalg - « i* o I Blaasbalg voor de Ka- juit - « I * o iVuurilagLaadjcs - * o* 8 iSlypbord - * o* J 1 Stokboender. i Stof- - fer - * o- 18 3 Beflagen Ballad Schop- pen - • i « 10 tSlypftcen - * i* 8 <5Wetfteenen - « !• 4 jBroodkorven - * »• j 7Groote holle honte Bakken - «* i« 2 SVIakkeBakken - « i»ti izHouteTafelborden " ó»ii 4Enkelde boter Scha»> len - * o* 8 I Dubbelde - >* oi« 4 óDoopiokjes, f Zout- lokje» - • »* 8 I Houte koks v^ater Pompje • « I « 1 iBoterfpaan - * ,o« I Moutje - » t>« lAzyntap > 1 Schuur- bak - « o^ 6 Groote enókldne hou- te lepels - 0 8AardeBierkanBen - « 1 Groote Bierkan - « 1 2 Aarde Tafelborden # 4 Witte aarde Schotels >* 3 Witte aarde Koppen » 2 Boter Schotels - » I Aarde Confoor - « iSmoorpan , 2 vlakke pan. en2dooppan. « 0^12 1 Gaate Schotel - * o« 3 14 Potten - ••« 0*10 3 Roofchotels , iPan » o«ii 0« 12 I « r2 0» 8 0* 'ƒ I s 0 0* 6 O' 3 0« 2 9 Paar Porcelein Koffi goed - * I Spoelkom - « 1 Spiegel in de Kajuit « 3 Bierglazen • « 1 1 Wynroemers - » 12 Servetten - s 2 Tafellakens - * I Vleskelder met9Vles- ftn - s I Boek van de Chriftely- ke Zeevaart - « óPfalmboekjes • ü Hout-Waaren tot Scheepsgebruik : iGreene Balk tot de Sloepsgalg, lang 33 voet , drk 10 of 12 duim - ƒ12*© Maakloon - :> 2^:0 4 PokhouteSchyven. 3*8 iSpekfpU en klampen, met Maakloon - « 1 Sloeps Braadfpit , 6^ voet I«ig, II dtthn dik - s 6 Sloeps Maften* - « joKapravens Sparren tot Lensftokken - 2 Juffer Sparren , lang 18 voet - » 20 Tingels en 10 Latten ^ 8 Latten ter zyde van *t Schip - a 2 Greene Ribben , lang 18 voet dik ƒ of o duim - * I Rib 3 0^4 duim. 2 Rib- ben, 2 of 3 duim - « ƒ4799* 16 6« 0 o« 16 ia 16 OS 'i 2« 6* 0 3' 12 3« 0 2*» 0 2« 8 17S 8 8«!io IS 10 3* o 5 13* o os 12 %i. 4 3Mjr 2s 8 ƒ4882 s I Koms f479?» '« * ö« o * 0*16 * 19 16 * o«r3 « 6* 0 * 3«ii ï- s 3« 0 r- * i«» 0 » 2* 8 )t ie li ..:.4; n. '/- '• ■' '0 •■' . ,v «8 ' * I7« 8 "» « « 8«io ^ m * 1*10 « 3» 0 ot * 13a 0 8 « o«ii * I* y •t tf i«. 4 '1 ■ * 3*11- b- « 2« 8 ƒ48829 I Koms In haar byïODder Scheepsgedrag Befchreoren. i^ Komt van hier nevens - ƒ 4902 « 19 Komt van d*andere Zyde ƒ4882 « i 6 Eeke Maatbalkjes - <■ 3918 x2Brooddeelen , dik i duim - « •é* 6 3 Spekgootsdeelen , lang :io voet , \\ duim üik - «4*10 4Denne Deelen , lang iSvoet - « 2« 8 iGreene Deel voor de Spekbank , lang 26 voet , dik 2 duim » x* o 2 Deelen , lang 24 voet * 1 » 1 6 !vr ƒ 4902* 19 2 Deelen , lang 1 2 voet « 3 Greene Einden, lang 7 . voet - . • 9 1 DuimsBIaden wagen* fchot - 9 4 iDuims Bladen wa- genfcbot - * 2 J|Dttkns Bladen wa- gijfchot - s uims Bladen wa* genfchot <- « 4Marslatten • * tl 2 2* s 7*13 49 8 2912 2912 Beloqpende zodanig een Vleet - ƒ 4924^11 ^e 9oofbt-iS»tet of 9$oeiiI)OuiKt tiet^oiot ttu ban *t €0ti\iDp t* ^mfiertiam J i&aitiara / of aiiDere plaat^ ban toaac |^et i&d^iti )0O?b nitgeiufl/ een S^a^oojt / en moet albaaitBojge ddlen of teellenen/ tat 1^ J^c|M9 ^Mjkyd.Maat * Ij* * 6o« 3* 3 Fredrik Cornelift , Harptenier - * I J « (5os O» O Jan Hendrikfo.,H«r- „ poenier - ei^s ^f*os o VoordeParteftiersf 94 ƒ 41 Qfios 1 9 Pietc» ft, p o o o o o o 10 J" o [I' OL van )roeders, : eemon- Sloepeti dt ver- i. Op Vear d» Haid. Vlfcb. /UffO» O « 6os i*io * 6os 6s 6 * 60» 3* 3 * 60*0» o « 4f* os o '^4io/ioi9 Pietc» In haar byzonder Scheepsgedrag Befchreeveo. ip9 op - lUn4. Pieter Prins, Timmer' manen StMMrJer « ƒ 40 ƒ Jurrianlnfelman, Kui- per - - • Jan Snyder, Bootsman tnLynfebieter - * Pieter van Rarq>, Schie- mtM en Stuur Jer - * OomGeet, Kojt - • Daniël SnotjCbirur^yH* 29 « Klaas Oly - * BoyFredrikfz., iS^ivwr- «r- gy* - • « Jan Gaaf, Oudertimm, « Dirk Rynders,L)f»yri&fV ter - - HuipertPieterft., Ly» fehieter Lourens Hendrikfz. , Stuurd»r - * "EtWiQytVL Stuurder - 9 Pieter Janfz. Wit - » Cornelis Pieterfz. - * Boy Fredrikfz.,óV«flr IS O 19 O 3* o 19 o 119 19 a 119 19 o Komt voor Maandgeld envoordeVifch - ƒ527 ƒ49* o Op de hand als bo- ven - 9410 Beloopende de Mon- ftering - ƒ937 9 —-• 3 Zulk» 1 3«9 Hedendaagfche Groenlandfche Walvifchyangft, i Zulks dat het Maandgeld van een Schip voerende 4Sloepen bedraag t /f 77« - voor de Vlfch/fS^-en't Quardeel-Geld ƒ ƒ * i *- zyndediti ' Jaar den Manfchaprchaars en on- gemeen wel gewild; duswierdop de t*Huiskomft in de HoUefloot weederomgemonftert, hebbende een Vangft van 6| Vifch 30f Quardeelen Traan. Waniieeien hoedeiïchC' '•tn in Zee Ivopea , Zoo dat het Maandgeld van een Schip voerende f Sloepen bedraagt ƒ4x7 «— vooideVifch/fp* 19*- en 't Quardeqlgeld / 4 « 14 « — dit Jaar was den Manfchap b«eter te bekomen; dus wierd mede op de t* Huiskomd wederom in de HoUefloot gemonftert f hebbende een vangft van ^ Viflbfaeo, 396^ Quardeelen Traan. . 3&Aactiit ligtdpfi fmn ojpgemaaftt tooien / toat 'er al boo} btejt Qeeberp moet U)o;tien ïirtaalt. moq) tebben DeiBaanbadöer^ ban tebec l^ifct) zo of 30 /iuiter^/ett Die dooi; ^tutirOet op een ^loep \uo|b aanaeflek/ oeniet tan beOifcf) ƒ 3« ~ ^e l^ootleeser of 9ooi3an8ec (jeeft op be t)oo?noenibe tei^ t)oo; beesen geefkfpiten bienfl mebe f 3*- Uan be luifel). ^ 31^« hoop boo) 't l^olft in 't aanneemen tot ben bienfl gegeelmi / toozb gen miVnebecom gefcbonften. 9ettooIgen^ begeeft siel) 't meefle 9m ban *t iftcgip Uiebec naat llanb/ om 3ieb ban eenige Meebeten / toopgoeb tn piotnOe ban tabafi / )enebec / ens. te beesten / Me ban naa 2 of 3 bagen bieberom t'fcfieep moeten ftomen. Omtcent ben loden of uden ^p?il ligten be ^cfjepen/op ^ttoom kggenbe/ fjft anhee/ m üomen / naa be biinb i^/ in 4 of r bagen In Cml / tnfTcÖen 't «dnbe J^tbilb €n 't j^ieubie^iep ten anhet. IXH^ ban ftorat gemeenlpH eeii bee l^eecen Commisen op be 4^rt / altoaac be Commanbeur be 9aipüO|ten bcttoont en laat teeheneu / tietaalenbe baat boo; 30 of 4^ ttnibec^. ^pben iSden of 2oiten beejet Hftaanb/ ïoopen be ^cfiepen 7 i» WMb en ^ttoom bienenbe / lebec met een Xoot^an bellen / 't (Ce^el nit in ^ee; t)et ^iW buo; fjem buiten be berbe iCon getiagt/ tn uitgelootfi / gaat beeje %oot^ toebet ban boo;b / iu een 3ioot^« man^ baatttifg/ Ürnn baar toe ten bienfl / en seflen be J&cbeP^n 't leeAiiaatt^ j^uimen Hoer^ / getpift top in *t Slaat 170a twien? bit Journaal on3en Itoft^ fyidben ; Uk- 5ft. Eld van een epen bedraagt ch/fp» 19*- /4 « 14 « — ifchap beeter ierd mede op lerom ia de xt, hebbende flèfaea, 3964 il ttoD} tnst > /iuitieri^/eit jnoetnbe rd^ I / toozb tien leMft ban 1/ toopjBoeb lati naa 2 of 'op il^ttQQm f rta0m4n anher.^5M^ )ft / altoasc / Maalente tïctsien / 't on ufffnaQtf era ïoot#« j&elicpen 't twm^tiit Uk- In htiar byxonder Scheepsgeilrag Beichretvcn. )or üittre^fel van ons J o u r n a a l , koers houdende naar ^Jfjjjj Groenlandt 9 met ons Schip de Vergulde kMnhlüi" Beykorf» in denjaare 1700. weezen. Sat 30 Koetl&a. ajN.W.fcN. I 2 3 4 S 6 8 9 10 12 O.Z.O.40. 0.t.N. N.|0. N.W.t.W. N.W. N.W.t.W. N.N. O. N.JW. N.W.JW. N.N.O. N.O.iN. 18 19 21 ^3 af i6 0.t.Z. N.N.O. N. N.O. N.O.tN. N.W. J^ SS 28 I4i 14 17 »7 8 16 36 12 11 14 f7 4f Gcgifte Bc»oRd«|( It'iecre. bxeete. ^3*10 SS' 3 f8«2 61 «40 62«i3 68< o ■72S 6 74»47 van Land ƒ8.18 60*49 63» iS 6f*32 Wiaira^ Wtcik W.Z. W. Slap topteil. adiU. Znidelyk. Topieil. O. N.O. Reeffcoa,Katenesxmylcn N.W. vanons. N. Ondewcilen. N. N.W. Topteil. Mty. Ok Ondeneilen, met regen. O. N.O. Topieil , en mottig. N.N.O. Slsmtopieil; en verander- den onze zeilen. N.N.O. Slaptopzeil, enbuijfg. N. W. Reef kou , en vochtig. N. O. Reef kauw ,droog , helder en koud. N. O. Slaptopteil , men fchiet de lynen in de Sloepen. 67*12 Ooftelyk. Stilte, en warme zonne- fchyn. Variabel. Veranderlyk. dito N.O. Veranderlyk. 70 s 30 O. Z. O. Reef kou. - - O.Z.O* Reef kou, met Sneeujagt. - - Zuidelyk. Styftopzeil. 78 < 5-0 i 't Voorland 9 mylen Ooft I van ons. 79 e 20 Alhier was *t aan *t Ys dicht ; ziende eenige ViiTchen en 8 Schepen. V€tmttf toe m 9aar alleen op tte trtattc Hom )tf{toi7 i$ be kagte nietlKOOojfplttoaaegenomen. ^neOeUecDecesaaftelpligebenenboo^^ ballen on^bu^ betre 01 nocb berber fn en naa beSifrirgetp ontmoet/ flaan omüanna in onfi generaale journaal aangeteefient; maar/ na« bemaal in be vülfütiap be bpsonbere gebaden banieber bpna berfcIiH» lenbe ym I suUenbje berj^alben beesen en ooft ÉHebe anberen bpsom beitiii' ,.» ,► ^ lil U'*i ■\. -' )o& Hedendaaglche GrocDlandfche WalviCchvAngft, betbcbni/ alï)ie( acbtetloaten / en De ^^iffcl^ctp tn 't algetmm 30 hq^ m hiaat al^ Doenelpfi t^ 6(fct»pb(ti. f ., Algcmeene toeftel tot de Viflchcry. ^ ' Op be ()oo0te ban 6t tot 66 ^Bjaben aldu^ geftomen / fti goet tamt A «• zegenen. i - r LYST der BEDIENINGEN. In *t FlenflTcQ. ' Tacob Hardebil, Sfek- J Jnydtr. Jan Hendrikfz. Hot' OfdeVifeh.< poenier* Jan Smvóx.Harptmer. Fredrik Cornelifz, Harpoenier. MaimokkenQ WWlemCoxnfWü, indeSloep tnooettofct ttrcotenuuu Pisenurob^ ibeo^deto»' 0}ti)e boo;; ren, naar de ie hem heden 'Ue Beykorf^ 3 I geh'eft te }EN. een. r. \yHarpoemer, irikiz. Har' Corneh'fi. nier, ^ornelifz. ^ert , StMiirm •ver. 'z. aift. Lambertft., 2. , Onder- aan* Pttke. In haar byzonder Scheepsgedrag Befchreeven. joj In *t Flcnflcn. 5« '*/"■' y Dii"Jan Textl. ^ Jfv^'" 7 Jan Klaver. /'*'• CjanCornellft. Konimg. ^ Jan Jeltjeft. KoMingim. \ Klaas Cornclifz. fGysbcftWillemfx., Kok. Aan de J Adam Plaan Kuiper. ^wrjJuV. ^ Jan de Graaf. 6nrentKJaa(z. vFoppeTierkfi. jftm de groote «f •< aehterjpil. ^Abraham Lambertfz. Timmerman, Dirk Janfz. , Onder- timmerman, I£iak van den Broek, Cbirurgyn. JacobPicterfz. Harmen Teunifz. Wybrand Janfz. Klaas Gerritfz. Klaas Jorifz. ^Warner Hendrikfz. MetdeKonQ Kohmaat. en Brande-< Kajuitwaeb' vjynsbak, (^ ter. In *t Aüxiaaken. rPirtcr Broed erfz. t Dirk van 1'exel. Kappers,^ Wybrand Janfz. ITierkEvertfz. V.ltlaas Jorifz. • /"Karmen Teunifz. Spek op N Warner Hendrik(x. Bank, i Jan Klaver. C Klaas Gerritlz. / f Boy Broerfz., Schie- I man, Gysbert Willemfz. , Kok. Adam Plaan , Kui- . ) r>' M InURuim.^ per. BarentKlaafz. FoppéTierkfz. Jan de Graaf. rjan Klaafz. , B»9t$' Aan de \ man, Spekkar- < N. Foppc naat, 1 Ifaak van den Broek, V. Cbirurgyn, Koning. ^ Jan Jeltjes. Koningin, ^ Klaas Cornelifz. Met deKan C Koksmaat. en BrMide-< Kajuitwae'?" wynsbak. ^ ter. v% i^>3 Om in beide deeze gedaantens van Bedieningen op het Werk en de maaling van *t Ys toe te zien. Cornelis Gysbertfz. Zorgdrager, Commandeut, T\€m S5(bienin0m toetbedt jpnbe/ mtfet sicll em iebec / 't 3P dnn ^^ ttef of lm/ met t>e liem aanbeöeelbe bebiening laatcntoetgenoegrn/ tm SP botttoee met dftanbectoHlenmnen/ bteiebct te boomt emanbece Q q beWe* ft ■» ■„'JjtM^^I^ - f f ! VlidccUng dcibyxoD» «Icre Ge- itedlchap p4 Hcdend^iaglcheCroenUndrche WalviTchvtngft, bcbienino ^htttn sebaö / bat ban imc beUiitligiiig Uaii öni commam bc ut uw 0rfcti(b. j9aa beest \)rtc(cbrtn0 neemt be Coinmanbeut br rerfle henr ban be jftloeptti; baar noa fit)i0t bp loting tebec lt)arpornlrt spn eisen ^èloep tn I^IA/ en begint be selue met 3pne manfcbap toe re taaluirn ot toe te IDiflicbeni geccet te maahen. cetfleliih be Ypnen gefoKrert brbben< be / fVlitfl iebet ü^oeniet 3Pn eigen jilpnen aan rihanDet / bie ban ^00} ben ji^ttiutbeten Hpnfcbieteijecr geuorglplt in ieOecjS ^btoep/ in*C acbter Ipnboh ƒ / en in 't Voo| %\^\\\)o\\ x op elhanbrr Uiojben inge» f(i)ooten / en suln^ in ieber iSloep 7 Hpnen / lang ieder 1 lo IDaam/ roaahetibe te famen 840 IDaabemen^ ^eese 1DaUiifcl)-1Li}n»i \uo}beti ban 3(et goebe l^einiip gemaaüt/ letniggeb;aait en ooh grtecrt/ w<)e<* Oaon in omtrent fi bumien biameter en uit l b^aaben bihte (€tffm$ beelt mm ooit be (iemen en lenlTen uit / 30 bar mm in iebet ^loep 6 riemen m 6 lenftm beeft, ^ien selfben bag of tueiuig bagm baar naa/ U)o;ben mebe be IHatpom of psec hiflm geopent / m baar uit aan een ieber naa spne beMening beteif^t/ 3pnbp3onber40ereebfcbapgegeebm/ Sr. Ói'iédctOin bet tmm b'aanflaanbr Bimf^l met bplen/ flppm / beMeeben/ {edieuing befcbaaben ens. mieeb te maahen ; be ^exfiotnktfi tirpgen ban booi ichMiif. mfl bunne linffen/ faipoenen/ en jfttaertmeffen ; be 39anlifhpber# hunne SSaniKneffm/m Hanper^ounne üapmeffhi: be ;^trantfnpbet^ 5unne ^^trantmeffmi /en j^pehfnpber^ bunne 4^pen>en 3&aardmeffen; IDerber^ hrpgm iiijifgelplt^ be ftuimgafmi/ Siehenier^/ HDalmohhen/ enj. iebet bmme bpsonoere «Hkreebfcbappm / me seer beel / m naar be bui* sonbete gebaantenj^berlbiftirbetpsoobeelerlep $pny bat men 3e Ijiet niet alle opnoemen kan; biant be )blfïlicberpb;ieDmonbere gedaanten^ beeft: be eetfle beflaat in 't biffcben of 't banden betWiffcbm aItem;betU)eedejf Dtic afton- be S^ifclj gcbangm 3pnbe / beflaat in ^t f lenffm / nammtlph : be l^ifcg deiiykehoc )}an obetboojb aan (tubben in 't iftcbip en in 't ifImjSgat te arbeiden ; if «d «Vn.** ^ ^^f i^ / om bp nadet gelegentbeit bet jim biebet uit tjet flm^« MOS iode - gat/ boben op 't ^cbip te baalm/ aan binïieu re Oipben en te happm / viflchery om \9erdet iube baten te bom/ en bit beet men 't afmaaben ; naabee^ tugcfflukt, jg jjjij dpsonbere gebaantm# / biet naa bieebet te befcöJP^en / beeft ie- bet 3pne.bp3ondere4DeKeebfcbappm. S$pboo;beeIb : be Ji^atpomier^ Bpn bp b'eerüe gebaanteber Siffcbetp/in be ^loepm l^arpoenier^; bp be tUieebe gebaante in 't flmffen i&pehfbpbet^; m bp be betbegebaan* te in 't afmaabm iiapperjS / S9anb-of ;&trantfhpber|t / isaar toe 3P 3icb selbm of be Commanbeut^ oo^eden beft bequaam te 3pn : m naa alle beese busonbere SSedieningm / 3pn oob bunne bpsonbere 4Ekreeb« fcbappen. %\$ l|atpoenierit ontfangm 3p in be Idiffcbetp bunne Iboo;* gangei^/ ïenfTm/ 9|arpoenm/ Stap-m/^taartineffmnebm^bedaac toe bebootenbe ifttobhen ; in^gelpb^ IBiiibcn / fteene ^atbcbanben P»i» W A^Witt$ btpgen » tjnmm i8ipeft-en SSaatbmefTen/ .,3^' — r-^i— *''-" *-,-■- ~-^->.. ^n heiir bnn be eigeii ^bloip lahelrn of roe tfcrt Oeblxn* rt / bit ban ^lorp/iirt uojben inge^ I xo Idnaui/ (iiisii lüojbm ftfcrt/ jpbr^* te. Crffeii^ bcr^Ioep 6 :n baar naa/ c uit aan ent lapgegnDen/ / beMeeben/ mi ban booi Oanlifhpbecg >trantfnpbec^ daatbnirffen; DlSalmorthm/ mnaarbebu^ II a IM nfct anteii^fjreft: n;betU]eebey ph: bemm tearbeiben; uit Ijet flen^# n te happen/ len; iiaabee^ len / l^eeft it* l^arpoenier^ poeniod; bp iecbe0ebaan« Uiaar toe 3p 3pn: en naa betei.^X|amieiDen onbemomen; beese befi^jeeben spnbe / suilen bie ble iUdaaute '«1 't lo^ $^ en om be «Dofl mebe aan 't Xanb met bseinig Uioo)ben ge^de viflcheif, benhen. «Demeenlrih ^oeht men op be boogte ban 7s of 76 ^I^jabm bef*'*'*'^')'* ^$ aan te boen; berber langjS b^ selbe tot77i9rabmgehomen/tra(tjt men naar een gelegentbeit om baar in te 3eilen/ biant tufftben be yyen 79 €(?aabcn/ begeeft 3icb W meefie gro^ ber j&rbepm/ bianneer men 'er opening binb/ in'tfl^/ tracljtenbe boo? bet \o$ ^$1 boo} aan bm 3oom boo; be ^ee gebjohen / boo) te b}ingen / tot aan be bafie m gcoote H^belben. 4Dm b^dt tebén bee3e boogte ban C(;aben en beese Qq z kfl ■f H ;,.->-«*''"^ f 1 i? li 305 Hedendaagfche Groenlandfche Walvifchvangft, Sjmdbcn Ucciiooreii U)0}öen / 1^ birc tooo) in *t t\otttt m detbe 9^ 1 99efc^ptring gmoc0 artoonc. ^rj{ men betu loeiden/ fonitpöjf 6 of 8 mplcn in ben onitren beflaanbe/ bcteiht beeft/ domen 'etbllimaal^ tocele Acbepcn stcb aan Uafl maahen ( *t 3P met een i^aarbelpn of een liabeltou kietsien met jHeu^baahen / in Uoojaf geoahte gaten ban 't yiK toft gelegt en geanhctt ; aUban too}bcn 1 of 1 floepen / iebcc met 6 Hdannen / 7 Xpnen en 3 harpoenen / een aan bm tooojganget ibe / bet3im / b^eene aan i(tuurboo)b / en b'anbere aan ^atiboo}b ibe / en op be b^anbtnacbt omtrent een jQlu^fiet fc^oot Uan 't ^ci)ip gesonben/ btehet tegen bit 9elb aanleggen / bettaiacbtcnbe be Hfcb ban onbet bit 9elb / of ooit toel langjlDct selbe op te homen/ toant beese Bifcl) 3tc& elbec^ baat onbcc begeeben bebljenbe / han 30« banig een gcoot f ^db / jonbet abemgaling / niet onbet boo? 3)bem« men/ en bomt ban somtpb^ boben om abem te fcbeppen ; maac in« bien men be Bifcb tegen een bet flncben of tuffcben fileine ff^fcbotfen Siet opfiomen / toanneet bit te betre buiten futt berdh bet Aloepen ifl en berbolgen^ ban tneet onberloopt / mifi mm bie en i^ ontfhapt. i^ier ujt ijTnu tori te begrppen biaarom men be l^elben berhiefl. T>«virehiii. ^^ ^'^'P seilenbe / biojb al^ban op beese Uipse be Sdifeb naage« efpcuiteu fpeurt : een ber jdoepen op be SS^bUiadbt achter bet jftd[)i|^uitge« sonben/ gaat mibietbipl be commanbeur op 't Becbeh toanbelen/ en een bet t^arpoenienl boo| op 't Mip / om óüetbiegen uit te sim of men gem S^ifcb gebaat b)ii;b ; beese befpeutenbe of dbetjl bootenbc biaasen / toept of biupft men biebanbeiüloeptoe/ 9ifcbte3ien.9E^ ^loep of be boo)betbaaIbe iftloepm / be Sifth ban onbet een Bdb Sienbe opfiomen/ todt men in allet dl naat ttym toe/ en bp bel^ifcj^ Be zelve op- Beftomen/ fcbiet men *er be l^atpom in. ;^ee3e l^arpoen i^ een ban gedaan woidbooren geftgerpt Uset tet langte ban 33 buimen/ geiplt beese af bed^ lefcbotea* ^ ^ bitig bertoont : .wÊm^ Jlt ^an'ttonbebui^ of benlüoofiet a b)0}b ben S^oojganget bafl gemaaht / met een ge« S^Iitü oog bat met em bun binbtoubjetje b)0}b toegebonben / 00 bat ie niet afglepben sotr. ^^eese I9oo?ganget toojb ban be auetffetltfle l^ennip gemaaht/ moetbiit/ leenigen ongeteertspn/ ominbe<(3ioen« lanbficbe Itoube tod te honnen buigen / spnoe omtrent 36 boetm lang. . . . 9n*t Dui$ of bm inofter ban be harpoen b)0}b een fioft/ ter Irngteban . 7of8boetm gefiolien/b)aaradnben9oo;gangetmebebafigebonbeni^/ ■ ' alsoo be llatpoentet boo; 't befüet ban beese froft/ te beetet in be 3DaI« bifti) fcbieten han. ^eese met be D^arpoen gettoffe l^ifcb / om 3»neti l^panb t' ontbipftm / m sirb gebionb bodenbe / begeeft sicb fdjldpfii toert onbet 't Iddb of b' omleggende f^^ctjotfen / en nocb onbetmodt SPnbe loopt be eerfie s Zpnen uit bet acbtet Ipnboli / fcboon met em f[ag om be ^lo«p^fieben toeetbouben / seet fcgidpli en fhd uit ; be loepen op brandwucüt uic gMOU- ëen. «gft> en berbf ^tri n/ foiiupb^ 6 n ^rröUimaoIjf icOrtpii of rrn c goten toan 't loepen / Ubec en l)oo»anget lan 2&ali6oo}ti fcKloot Uan 't ^acbtritde 5e opreAomen/ iö( / dan 30' t bOQ? 3U)em« n ; inaac in« ' Alocpen i^/ I i$ ontftaapt. arthiefi. ^eS)i|iuitge« wanDelen/ en uit te 3im of lei;^ {(oorenOe itesien.^ese TXüt een j0e(a nH^POeiaifcïi n lp een ban öeeje afbeeld 't conde &u(^ meteenoe* >M / op 6at e aUerffecIifie UnDelift, de vyf en twee te faam; Wel reiken van 't mrpoen, agt honderd vyftig vai vaam. €n becbec 't Sa Mannen, elk zie toe, waar zalme hem onderfcheppen ^ . Zie ginder voor dien zoom ; elk gaat zich dapper reppen. Valy val: wanneer men dit van 't opperhooKl maar hoort, Elk rolt gelyk een kloot voort daadlyk over boord. De rappe gaften , als de bjrakk* en haazewinden, Zyn eer men honderd telt , dan nergens meer te vinden. Of *t klaar, of graau weer is, of 't hagelt, fneeuwt of mift, Daar word niet naa gezien , en nimmer tyd vergiA. Men roeit *er recht op aan , geen roeyer durft omkyken , Om niet door Vifch of Staart , die fchrik baart, te bezwykem ,Dus roept hen moedig toe, de Harpoenier vol vuur, *t Sa Mannen wakker aati ! hy is ons , binnen, 't uur. Pas op nu Stuurder, zoo, zoet, fachjes, zonder fchrecuwen , Haal uit! Courage, Sa! als Turken en al» Leeuwen. Dat 's braaf! nu zyn we 'er by ; zit vaft: de riemen in, • De Lywip kant en klaar, dat 's weer een nieu begin. De Harpbenier fchiet toe, dat hem de beenen beeven ; Welk oorloos Kapitein zou niet de moed begeeven ^ 't Harpoen zit wakker diep ; daar drilt de üok 'er uit; Dat vlyt de gallen wel; fltonneer ban bu ber3uim op 't iSdbip goebe toacf)t gejdouben ii\ of dat Ijet l^olft om faag 3pnbe/ niet tpbelph te boo?fdjpn Iftomt/ en öu^ Ce loot Iwmenbe/ ee^tec legt men in be ^dloep 2 fiagen om be i&tetsen; t . 1 ! handelca invet. . )o8 HedendaagfcheGroenUndTche Walvifchvtngft,' Eu hoe men t^ to}nt Dc j&locp 1)00} met De tanbgaacb tot aan 't uiatcv / en om met de ge- het H^ te mpDm/ toiett men ban een^ toe / Dan Uirer aan|)OtiDenDe/ fchootev>ich||^^ de jh\9t» talf o\)et enb / 300 )ott\ tt yHMe toan \)ooren Iptai itan/ tot 300 lange DelKivpoai ffipt of De Spn D^eeht; Uiaat Dooimm Dan De 9ifc6 niet 3iet magtig te UiojDen / etnDelpft met 7 Spnen bet enDtie moet laaten fNptwn / mant De !0tfd^ nocfi niet araemat spnDe/ 1^ te fiecft en met geen ftragt te fteeren ; eet 30U 3( een fiabeltou aan fhilW Iten ruli&en/ Dan 3e sicb Daat meeDe U)eer|)ouDen (iet : gelpft tiecfcbeiDe maaien in 't Desette f £ gebleehen i^ / tuetpenDe f)em in een gat een firift om Den ;&taert. Sln 't sluemmen nu Deese ttoeeDe miDIetUipl al' Du^ opge|)eeIt(n Daat aan toa^ 3pnDe / gouD 3e tooeDetom met eene/ en fomtpD^ naat toefianD tian 3aahen/ ooh Uiel met 2 ^^loepen omDefle« Den/ om Du^ De Bifdj aHenft^ te Detmoepen/ Die Dooi Dit ti)eet|)ouDen en Den 3U)aaien to}n Det Spnen afgemat VinnD / in 3pn loop Degint te toetttaagen / 3uIM 3P meDe tm einDe aDemtoo^ \)io;D / en genooD' Saaftt / eet 10 ïpnen uitgrioopen 3Pn / UieDetom boDrntefiomen; Uiant Det iet^ ongemeen^ i$l 300 men een DetDe/ (Die niet Dette ^m Daat/ op Dee3en Bet oog Ijeeft) moet opijeelen. ^e IDifcf) Dti^ ban onDet liet BelD UieDetom ophomenDe / i# / gelpït men toel DetmoeDen Aan/ 3eet Detmoeit/ en moet Dan ooh te langet / 3pnen aDem gaaien* De/ Dobcn bIpDen / om sme 6tac|)ten umt te (jettoinnen. ^t fiHot» pen onDetnipi 3ic6 een nanonfcljoot bette lang^ tet IDelD onDetling betDeelt lieDDenDe / en bieDetom Dp De l^db geftomen / fcj^iet 'et De eerfle noct) een l^atpoen tot meetDet tietsefteting in / of D'eet^ flippen mogt / en Die ban 't jftcljip met een ^kvi$ of i&fou fcpn gegeeben geboenDe/ aan biat 3pDe De l^ifch gesien b)0}D / ftomen 'etbieban D'an« Dere 3pDe meDe Dp ; al^Dan begmt men te lenffen / en men ttacljt De S^ifcl) met Senffai ban 6 boet lang / in Uwlfiet^ ItoRet een fioft ban aat boeten lengte fieeltt/ tuffclien 3Pne tibben tot in 't ingeloanD te tref» feu en Du^ te DooDen. ^e punt of fcl[)aft ban De %m$ / op De tibben Hrom of (lomp gefiooten / toiept De ]|atpoeniet bieet om een anDete/ bermit^ 6 XeulTen / te bieeten / 3 aan teDet 3PDe ban De ^loep / tot it b7cth alDaat geteeD leggnt ; ^ S^ifcb Dan onDetbopIen boeeDetom lutct grfc^ten / neemt |)p 3pn floept moheitje / bpl / en bietfieen met Ijem boo} in De^Ioep/ om tot Dit bietft geteeD te t)ebben; al^Dan legt l)p Deese toomme Uen^ op De i&teben / tiaat Die met tiet moftettje trcbt/ bpit en Uiet 3e bieDctom fcDatp / tettopl men met De i&loep al rocpenbe boec^ naat De l^ifcli fielt / om Die bseDet op te fpeuten. ^re3e Hen^ i^ een P3ete ^i^ / booi b)eeD en ^Ijetp met eeri fpitfe punt/ en acljtec met een boUe of l^oltct bet3ien / biaat om De selbe te befiteten/ een ^tolt fteelftt/ gelpli Dit afbeelbfel bettüont. „^ ^1*''°^** <'^Hi>- ^e Eeti^ op een bequaame plaat^/ acj^tet De Sin en omtcent get i^att / tot Den ftoo« ftet rif gelend XTOIti, t tt / tn om ntotiDfnbe/ oormipam ar boo^mm Spnm Kift mat spnOe/ nuaanfhiR* een gat rm ifólettopl al* net eene/ en momöefle* UieerlbouOeti loop begint en genood* n te Romen ; rt toette ban tfi tn$ ban Itiermoebeit ^em liaalen* ^e ^loe» [ö onbetHng fcliiet *et Oe wfte trippen in gegeetien iebanb*an* 1 ttacfjt öc n M ban lanO te tref* p be tibben een andere/ loep / tot Umoerom m toetfNen n; alsdan et moftertje e j&ioep ar te fpeuren. t eeri fpitfe öe selbe tf t den ftöo* fter In haar hy^onder Scheepsgedrag Befchréevên. * fop Ket of den ftoft/ tiiffcOen de ribben in de Idifïf) 6efh>lien/ beoiut nu eer^ langbe selbe in plaatjl ban biater/ onder 't ademOanlen/ bfocbteblaa* aen; maat inbien beese leni^fleelien op be ribben afmiiten/al^ bihinaal^ gfbeutt/ maalun 3e geen boobtuonben/ biaat op ben ooh grrn bloeb' (aasing bolgt / ten 3P be t^arpoen tuffcben be ribben booi gefcljooten \»B$ ; loaut Ijet bloeb uit bet Ipf in be heel ftomende / U)o;d l)et aldu^ i^oo; ben atiemppp beruiaattjl geboett en teffen^.met |)et Uiatrr uitge^ blaasen / bat boo; geen boojgaanbe fhrhen / op de ribben fiuitenbe/ liict gefcbieben hau ; gelph tnebe be flippenbe öarpoenbionben toiel liieer geneejen ïionnen / ai^ otijï aan bet selbet fitteeften^ geblee* iien i^ ^e IDifcij bu^ grlenfl / sbiemt al abemenbe gint$ en |)ettoaart^/ flaanbe .onbertufrcl)eu/ boeb b*eene min en b'anbere meer/ geu»lbig met be ^taert en ^idinnen / om beese len^Oeelien 300 beel mogelph ti ontgaan. ' >"' Oranje blaaft hy al, fteek tot in 't ingewand. Het briefTend heete bloed, fpringt uit verfcheide gaten, Verre over hals en kop; zoo dat zulk aderlaaten , Hy jaarlyks niet behoefl, heeft hy *t eens uitgeftaan; Laat hem wat fpartelen, ftraks is *t met hem gedaan. De naare en bange dood doet hem den Haart zoo rukken, Kon hy daar meè begaan, in honderduizend ftukken, Zou hy de Sloepen flaan. .,fi 1 1 ] < i SIDanneer beese fleeïien Voel treffen f toojb sobanig een S^ifcg fom« Ipb^/ 3onber bat tP 3iel) bieer ondrr biater begeeben ban / geboob;£„e!„deiyi( tnaar meed/ om spnc Spanben t' onbjphen / begeeft bP 3itl)/ een U)ei< gedsod. ntg uitgerud liebbenbe / of (|a(f spnen abem geljaalt/ Uieber onber 't Jj^db/ albiaar l^em 3pne ontbange bionben/ bermoeping en {jalf fi^* iiaalbienabem/ niet lang berbipf bergunnm/ bie^ loopt to boo; be tboecbc (ci^ / sdOen ma ban 1 of i] Epn uit / nabemaal i)p booi fcbJlB '\ \ i] I )io , Hedendaagfche Groenlandfche Walvifchrangft 9 fcó^ih en toetbaaftbctt bOtt U)o}b tiettKC te loopen ; Uiaac to Üiomt/ bac3piK\»onDen/ öooDelpftspnöe/ !)emiiooD3aaftenU)e^teooen6ee* nen / nUblertopI {)p neen tpD obetig lieli&entie sicb te rebben / aan 3pne Heemet de ïDonben ftttft of abemloiv onbec fitt belb ftnooren moet Gedans $on« doode viich ^ec eenigen uitAel tomen ban alle iftloepen bp een / en ac|)ter dnanbec ge MH te ffee»' if öe Xpneti ctoeedemaal laaren tom DO bermoèit h Iaat boo« \ om / *t3P n b?pft tnt$ \\t Oe^Ioe>* lec 'ttioofdt ndeur gehik );b: Uook §ier bp. t in te pal« iteïpft in 't rcbieter toel )en andeten ' of om de en denl^ol* l^ebben; en daac onder deiide/Ieg« eginnen *ec )oen 6ente« de nocj^ in lit de l^and n gelaaten. atpoenier^ aan doo?d ertdan af« deiden met in h: jyiondcr Schcepsgedrag Bcfchfceven. )tf een SDintouUi dia<: toe gedesiot/ otoec den duift om geen toatet te fton< neti fdjeppen / dp een tootden gefokt / neden^ de tUiee fiaartflippen daat dp/ de middelhnohhei uitgefneeden spnde/ al300 3e Qeen nut doet/ ist virck Iaat men sinften. |^a dee3e UercicfjtinQ fleeftt men een gat in *c plug <"« b(>«'' of fiaactend / Uiaar doo; met een darde-{)and een doegfeettouUitoojd^*'"^^''^ geflofien / doegfeetende du^ de S^ifcb / liet plugend lioo; / met alle de floepen naat doo;d / Vuant de mond in 't (ieitien 3pn fitac^t om te (luiten t»erïie3ende / gaat dooj 3pne 3tuaarte open / 300 dat de Ü^ifcj^ met em open mond / de3\))aatlplt boo;t te htpgen 30U 3Pn. ^it fiaatt affhpden en 't doegfeeten luo^d mede doo} dien «I^icgtet du^ geefUg kiertelt: Nu Mannen hy is dood; eer men aan 't fnyen , 't fcheuren Kan komen f moeten eerft de Vinnen vlak op *t lyf Met touwen vaft gefort. Neem 't Spekmes , dat is ftyf Twee voeten lang, en *t hegt, zoo lang een man kan vaamen; Sny af de Staart, door 't lid moet gy het netjes raamen. Een gat nu door den (luit , en fteekt 'er 't.fleeptou door. * Wy moeten met hem heen , maar 't achter end moet voor. Boegfeer hem nu aan boord ; doch 't wil zoo luttel fchieten ^ - '■ ■ £en onverduldig volk , zou 't ligtelyk verdrieten, -Tweede Gedaante der Walvifchvangft , het Plenflcn gc- naamt, hoedanig hier mede omgegaan word. . A ^n doo^d gefidmen / maaftt men de gedange 10ifc|) met een tou\u ■*^ op 3P dafi; dan Iaat de Commandeur/ denltajuitU)ac|)teteenl[)Ou« te dan met djandetopn gereed biddende / iedet d;ie lepd^ bol dan B-«ntrcen deesen (lethften d^anlft nuttigen / toiaat op de ^peft-Htoning / een det^'"*""^ onetbaarenfie IDatroosen / die a(^ dan 't boo^t tot de doeten dan ttaan d;uipt/ dudlbel rantsoen l^eeft/ en 't oderige in een fTe^je doo| ' , gem deUiaart. I^etdolgen^ U)o;d 'er toeder ten fpoedigfle de ^^and» U)acl)t uitgesonden/ die al^ gemeit f^ / l}unne pofi biaameemen. ^u$ dan deese / of meer anderen daar lip opdoende / en geen diph 3iende doo; eerfi meer luifel) magtig te t»o|den / of dat men doo; maaltng dan 't §^ daar niet durft dertoeden/ 300 begint men 3ic|) ban tot l^tt ^enffen gereed te maaften/ fcbeetende de z ^pefttaftel^ / al^ mede det Itenter en l^teu^jpn / toien^ doden dloliften aldooren^ / nocf) in ^ee 3pnde/ daar toe reed^ op j^aar plaat^ spn geljangen ; alsdan dat een ieder 3pne te dooren gereed gemaa{tte<0ereedfcl|appen/ tot I)et fTenffen beboorende/ ter Iiand; ooft 3et men eenige daten uit det jplen^gat/ op 't onder en doden deft doo? 't S^refpit or op be i|ut / min of meer n> bat men S^iffclien om te ^enffen Ijeeft. ^it jf len^gat / j^iet toe naat ^ t P20« Toeflei tot het Aenfleu gemaakt , i )ii Hcdendaagfche Grocnlandfchc Walvifchvangft, Wopo}tie toan 't IbcW in 't ruim gemaalu en opoetuimt / de iDoojflpii K5ft| bomen in tt Spillen / 't end Mm be 2 jftpehtaheljl öaac om/ atsen m f^omn aanoebaan / en ))oo)tjt alle «Oereebfcljüipen bp bet tanb en gereeb spnbe / 300 Ijaalt men be IDtfclj onbettoplen ooft toel onber't opruimen aan ^Rboojb op 3P / met bet plugenb Vioo; / bat met een aniiertahel t)00} aan be fohftemafl jpnbe / een Weinig too|b Dpgeset / btt boofbt naat acijtereii / alWaar be j^eti^j^aait met een lange fhiop aan 't j^u^jpn bafl / in 't groote 31^ant hangmbe / toooi ' eerft boo} in 3pn monb of onberlip / nu op 3pn rug teggenbe / U)o?b ingeffagen ; ban U)o;b be heel of 't onber haaheny met bit 9lpn 300 • toerre opgeUionben/ bat Ijet een tjjeinig boben vunter i^/ anber^ 3ou« ben be i$pehfnpber en 3pn H^aat/ baar op geftomen / met be Heel of bit haaften Uiegsinhen/Uiaar boo) beesen op net Ipf niet Doeben besojgt te 3pn. En hoediiniK ^"^ nu be Oisareu gefielt / gaan be iS>pehfnpber en 3pn 0iQat op be hiermede Iteel tti 't Ijooft / eu 1 oubere llarpoenicr^ op 't Ipf t)un toerh berttcb^ woid enige- (eu/ Ijebbmbe (ebcr een i&loep bp 3icl)/ te tueeten aan 't boofbt en aan s"'"' 't Ipf / in Uielher i&loepen ieber / i léannen 3pn / Hdalmoltften ge^ noemt/ en 3ulH^ om bat 3e fomtpb^/ be luifel) ober 3pnbe/ tertopl be anberm l)et ^ebip opruimen / met gunne gaahen cenige USalmohlie m^eeubien / bie op bit fmeerig Vuater aasen / boobfTaan / Uiaar ban ban Ipoe^pa^ \uo|b gehoolit ; beesen 3pn neflelt om met Dutine |^oft« fiaalien be i&loepeti / tot tt^ i&pehOipberg bienfl / aan te baaien en aan te bouben/ baar 3P *t noobig acbten / biaat in niet alleen 5unne iütf teebfcljappen / atölHeffen / ^trplter^ / ïINtfieenen/ ^arbeljanben/ en j^peltflroppen leggen / bie 3P ban tjet een / ban bet anber moeten toereihen/ Uieer aanneemen en baar in leggen / maar ooh moeten 3e/ aan be 3pbe ban be l^ifcb gehomen / baat 3P Vnegen^ be ronte niet fionnen ftaan / fomtpbs^ op ben hant ban be ^loep gaan 3itten en baat aan leunen 'tSftv afge- ^ee3e j^pehftipbet^ nu / fnpben booi eerfi 6et ^pelt bUiar^ obet 't fceeden, en ^^fj (n ((emeu bau li boet bittb / maat ^tt lengfluh acfittt be mn^ nen en nebenjS be ^ogen / alUiaat 't groot lienteripn bio^b aangeset / Kpb men 2 boeten bitOt. Sluiten aan 't Uiatet een lange fnee buiar^ iOi alle be boorige fheeben gegeeben / b)0}b boo? iebet fUiA nel^en^ liet Uiatet een gat gefiohen / om 'et een iftpehfltop met een 9^arbebanb boo| te fhehen / Uiaat naa ()et Idoo^fpetttahel op 't Ipf b'^clitertaïiel op 't Sioofbt of be deel baat U)0|b aangeset ; toanneet ban be ^pil^» gaden aan beibe be j&pillen beginnen te b^aapen. ^ie op 't Ipf loosen bit in be bliesen op get bleefcb af / tet lengte ban 5* of 6 boeten / ban Uio?b fitt Uiebet bbiat^ afgefnerben / tet groote ban i of it Auarbeel fipthj sUiaat genoeg om ober te bJinben ; op be lieel lso?b liet tot in ben monb boojgefneeben / b^pbenbe l)tt boojfie ban lo^ op 't Uiatet/ *t ac&terfie eenigsin^ aan be tong bafi 3pnbe / too^b baat af / alfi op Ijft ei o ■?imi ft, be IDoojflpil t Oaac om/ len OQh Voel » \)oo; / bac idiifg tooid lait met eeii tntft/ boioi nde / U)0|ti MC Spn 306 finbet^ 30u« t be Iieel of 'Mm Oesoist Itiaattipbe lech toerrict)' oofbtenaaii mortften ge« / tectopr be USarmohne ' Uiaar toait uiine moh* aaien en aan I)unne Oe^ itbetjanben/ ibec moeten moeten se/ e ronte niet m 3itten en at^ obet *t tet be S^ine » aanoeset / fnee btuar^ nebenrf |)et l^arbebanb 3lle|)tectaftel 1 be jStpiU ' Ipf (003en leten/ ban i Auatbeel liet tot in 't UJatet/ f/aïi?op Drt In haar byzonderc Schcepsgcdrag Befchrevcn. 3 1 j ïjetïpfgeïoofl; bu^fnpbenbe/ roept men .clhenjf / boojbebjanbetopn^fH!?"» en ben lUfl tot Wt toetft UOl reeUen 3pnÖe : achter draaiom ! voor draai- Jia"|eno- om! voor bcnje eerU ! achter benje, voor draaiom ! ludig mannen, 't istnea« om de brandewyn , draaiom ! «t^eese eetfle t)a0fe0 in 't ^(Ijip 3Pllbe/ too}ben boo) be ^^ttantfupbet^/ tecvopt men be anbere ailoeer opluinb/ ban baat bleefch/ \ilie3en/ en hreng gesuibert/ en aan flen^ljag]e^ban een boet in 'tbiechant gefureben / iiie boo? be Ipiehenier^ met Ijunne ïjaahjepielten boo; 't fTenjiluihje in 't fiuim gebiojpen / albaac ban be iftpéRftoning b)0}ben Uirggefioubit. I^oebanig berniiftig be kentering' ban be 3^ifc)) b)0|bte Uieeg geb}acDt/i^ ^oo; ^^n 3(iben ^Uf^tn bu^ aangemetlu: Een aardig gaauwe greep , gun dat ik het u tc^ , Hcefl dit vernuftig volk; een Ezel zou *t nooit droomen, Naau weet ik hoe dit is in 's menfchen brein gekomen : '- De Vifch heeft hoek noch !:ant , is glad , onnocmlyk zwaar, Geen ketting, haak, nog lenc;, gebruikt men gecnzins daar. Zy kanten hem met hem: hy s dood ; wat 's aat te zeggen? Die wat langmoedig is , zal ik het uit gaan leggen : De Vifch moet zyn gekant, niet onder, noch om 't lyf; Hoe vat men hem dan aan ? zy neemen tot geryf ;, zoo naar beneeden, lerhoofd, met reden: laar aan gennait; Wind aan zyn eigen Spek ; fny lós , de fpil maar draait. Hoe meer de riem verlangt en hoe zy laager fnyen , Hoe makkelyker hy by 't Schip op komt te glijen. 't Haalt recht op in het lood, 't kan niet te veel of min, 'cBlyfl net van pas CU hoog, volkomen naar hun zin. rcii tekcn- Itomt ; albaaat ban fjet iM^jpn ban beiicei nu \o$ 3pnbe / met be'*""- 3^|haaft boo} in ben neu^ b)0)b aangeflagen / fj'««i">igde mebereeb^metAdpftmeer ban begebioone toaahnib i^berloopen; bee3e°''P '^.. )uaahttib reeftent men inSre/ met 3 quartieren/sglasen/enbeflaaptpbwoid/n 1 6 glasen ; in 't ^^ / met 9 quartirren S en 8 glasen ; albaat in be l^ffclierp ««igeno- of Oet baar aan bereifcljtebierhbeesigspnbe/ i^ 't toaahen geheel anbetji *"'"• al^ in Zte / namentlph 1 6 glasen / en 't flaapen 8 glasen / ten 3P bet met bet \oeü\ anber^ uithomt/ om 18 of 20 glasen te moeten toaaften/bocb bier tegen laat men biel bieer 10 of 1 1 giasen flaapen. ^ee3e in 't Uierli 3Pnbe gebioone toaahtpb ban 16 glasen / met get bangen ban bee3e f Siffcben ruim berloopen spnbe/ 300 gaatmen / na bat be b^anbeUipn bom ben Commanbeur gelafl i^ uit te beden / 't gebeb gebaan ai be stoft gefcbaft beeft / boo; omtrent 10 glasen flaapen ; beeseflaap* tpb om 3pnbe/ geeft be Dtoh of Itoft^maat be ftofl bieberom ftlaar/ en ben Commanbeut gepojt bebbenbe/ b^agt bp bem / of bet gebet sal toojben gebaan ; bier toe bebjiltigt / po)t bP al 't bom bp ftooDen om / en luit be ftloft tot f^tt gebeb. j^a bee3e berricbting bjaagt be 9toft toeber of men 3al opfebaffen / bat ban / f nbien 'et geen mernelpft belet 3p/ b)0|b toegedaan; bier op Inib men toeberom be ftloft om te fcbaf« f en. ^e gebjoone 0}ber in 't fcbaffen i^ om be 16 glasen/ of bjiemaal in ben tpb ban 24 uuren : maar bianneer bet fomtubtf met bet toerft 300 gdeegen ftomt/ i$ 't bid een^ 14 en banbieer 18 giasen; bocb 18 gla3en getoeefi spnbe / b)o;b bet berbolgen^ toeber 300 't mogdpft i$/ om be 14 gla3en gefcbiftt. Smmer^/ altoo^ blpft bee3e ojber b^temaal in ben tpb ban 24 uuren : obermit^ men bitt boo; in beese ftoube ^e« toefien/ met een o^bentelpfte eetens^pb bet Ipf fti^ bouben moet / 300 bat men bier in naaufteuriger/ ban in 't flaapen i.^. ^e gefieibe 5* l^iffcben gebangen en opgebaan / baar op gefcbaft/ gefTaapen en toeer gefcbaft bebbenbe / laat be Commanbeur / eer men toeer aan 't bierft gaat/ boo; 3pn Italuitbiacbter/ bjcberom al^teboo« ren/ be b^anbebipn^baft boben brengen / bie 3icb ban op 't ^aft^luift i»t 3 öf 31(5 Hcdendaagfchc Groenlandfche Walvifchvangft, of be iftttiutpleot urbeHft/ roepetiDe luibtird^ ; Dcxnansfchoot un ! Be- taansfchoot auii ! mt oooïfnDe/ ({0ii»ii5e allfit om besen bali / ntt' menbe teOet 3 of ten (joogflr 11 4 lepelj! Uol/ looo) spn CikntSQfn. 4^n< bmufTcbcn genieten be Coinmanbeuc met 3pn l^ooge f^cieren/ aW be Atuucmanenbel^arpoeniersK/ in be Diajuit mebe een ItopiegefUi» hetbe bjanbeWpn/ ten sp bat bet UierhsuIM niet toeceifcl^t/ al^ban gaat |)P neben^ b^i mebe aan beese bah een floftle neemen. ^u$ nu 3ie() naa 't bitTcben UieberonU^iictoarflliebbenbe/ degintmen 3tcb Vuebet al^ te^tjooten/ tot Ijct dentTeri geteeb te maahen. ^e eecfie bnn \)an beese W al$ teeb^tf Viettoont '^/ geflenfl 3pnbe/ 300 itf ben tpb MAw 10 of 1 1 glasen beteibjt toerloopen ; inbien men nu beese r IDiffcben m z termijnen 30U Uiillen flrnffen/ flend men 'ee ban noemeen/ biemen/ allc^ opgeruimt en geveeb 3pnbe/ in ben tpb Maïi 7 of 8 glasen fTenffen Itan; gicc naatoojb nu be fiaaptpb uitgefleit/ bocij tuoeipit met een tuffcdenpoo^onbecbenatbeib een$ gefctjaft; lietUolgen? gaatmeti naat maate yjan T toaaften / Uiebecom Uoo} tim tpb Uan 10 of i2gla3en flaapen. HQibbelerVupI *et nu een 3VoaMte toacbt Uiojb be3et/ en niet geUtfcbt han too;ben/ 300 laatmen be Chiturgpn en be ütajuit^Dacbtei: Vuel alleen be toiacbt pouben ; boel) eenigsTn^ gebaat buebt^nbe/ neemt be Commnnbeut 3elf / of een ban 3pne (^atpoenier^ bee3e Uiagt Uiaat : maat in be tuimtc 3pnbe en ^etmoeben iDanS^ifcl) op te boen/ bipft een bet l^atpoeniet^ met 1 of 3 man/ befl in 't Uieth te miffen/ met 3pn floep op beb}anbU)acbt leggen. cn tpO btemen/ n ffenffeii met een meiinoat uglaseii / en niet itlDacbtec ie/ neemt Bt Uiaac : bipft een met 3pn oo^noem* (aap heeft ,*cölpbe pebbenbe/ tootjaaïit I op biet' e met be II \)etl)in« t jpn/ be anbeVopn ban be 3 ntpbuan emant en ftopspn |mt/ laat 1/ al^ te I fielt men kl 24 uu< kengeteeb /toe! 3/ legint get fïen?^ In haar by zondere Schecpsgedrag Befchrecvea. 517 flenjltoeth te traanen/ en 't 30U te fcrjaabelpit spii/ boclj in i of tUiee* maal 14 uutcn han *r niet ftijaaben / tettopl 'ec mibleilupl meet bloeb ban tcaan uitsppen 3al> Derde Gedaante van de Walvifchvangft, het Afmaakcn genoemt, hoe hier mede gchandeit word. Wenneet ban geen beletfel \)00| 't afmaaften tooojiialt / begint men Teedei tot 't bp 't Doojluih eetfl op te tuimen/ fhiuUienbe tuffcben beli^ alle$ {>« *f""- met leege baten en bianbbout V)ol/ en 300 Vieel fpeh eH^ 'er Uan ^t \)00« dr«da!in[c tige opruimen leggen ftan ; b'otierige baten plaatflmen 300 Icing bo- ittmck: ben/ op be l^ut en in 't jftcliaapeljoit booi 't SSjaabflpit/ ban 't boo;« 't> gaanbe opniTmen tot Ijet flenffen noc|) bol gefloubJt 3Pnbe; en bentiit^ men be gcoote l^i\ / al^ bp 't fTenffen niet noobig |)eeft / 3et men bee3e 300, lang op be 4^tuurpfecl)t ttoee Doog op elfianbet / tot aan be tUieebe laag bie bol biater itf : al^ban lict)t men een bat uit/ biaac naa b'an» beren met een (booiftoh ftonnen op 3P gefegooat b)0}ben/ 3uiri^&etb)a« ter ban in 't ruim jto^t/ bat uieberom achter/ biaar beibe be pompen gaan/ biojb uitgepompt ; bocb b'onbeme laag laatmen tcWt bafi leggen/ bie met l^opere pompen biojb (eeg oepompt/ en berber met SVnabber^ b;oog uitgebiifl. «IDu^$ nu bier faagen tot aan 't flpeh in 't flen^gat opgeruimt Ijebbenbe/ 304b)0|b ban miblerbjpl be^pelftgoot en S5anft meoe boben gereeb gemaal^t ; bee3e H^nU ter langte ban 20 en bjeete ban 2 boeten/ op 3 of 4 ftleine baten of fchjaagen ge« 3et/ b)o;b 'er be iftpehgoot ban oe 3elbe langte/ biijb en biep li boet/ boo; geflelt/ met t)et eene enb op be Ipfl ban 't groote luifi/ of op een bloft of b|eeub)floel/ en 't anbere ober bit boo^Iuih/ albiaar een groots fltiehmamiering b)0}b aangehangen / reiltenbe omtrent op be gemelbe oiiberfle laag in 't tiluim ; beese bu^é geplaatft/ bio^ben be flippen ber 3l^albifc0-(laerten / buiten boo|b onber be jpohAerufi Ijangenbe/ en binnen 't boo|b onber be fcbübbaniften leggenoe/ Dier toe aan fluft* Aen ban 2 boet in 't bierïiant gefneeben / en ban be Vtapper^ np bee3e l&anh gelegt/ om 'er bet fpeft op te liappen/ al^ 3Pnbe ban een taapen en 3enub)ac{)tigen aatt / en baarom baar toe 3eer bequaam/ biant anber^ fiapte men biel {jaafi be ^anti aan flultften / en be metten eerlang bot. |9aa beese bercicfjting/ neemt een ieber biel Ijaafi 3pne baar toe ber« w»etkia eifcftte gereebfcliappen ter Ijanb/ geïpït te booren in 't ffenfTen i^ ge*Snir"te fcbieb; be ^trantfnpber^ Dunne ^nrantmeffen/ be ütapper^en 29anrt= do«n fta», fnpber^ Dunne S^anh- en ütapmeffen met be ;&trplter^/ llDctfleenen/ ^anh- en 0anbDaahie^. Sln^gelplt^ be J^ieftentec»^ Dunne <&pelt-en l^anbDaaltje^; be «Oootmannen Dunne fcDoppen/ om D^t fpefelang^ be goot in 't ^nim te flrphen ; be ^Z^oorpman maaftt 2 fpeAD^^l^)^^ aan '' i )i8 Hedendtagfchie Groenlandfche WalviCchvangft) aan be ftamoat / Uiaat mebc Ijp 2 fjaale^ te gelph lian opsmm > tn itoning en Honingin bunne hloppec^ om 'ec beese haan^e^ mee in *c fl^eii te flaan / sA^ meöe {junne pihbaaAje^ / om ^n öeese j^agje^ mee tioo) be t^mb te fleepen; en De tluimgafien fjuune flpehbaofif^/ fcf)oot^reii/ f^ehhcanffen en pjilifter^. mt^ nu geteeb spnbejf tod gefcliaft en 't rantsoen genooten / roept be Commanbeuc : Sa man- nen , rangeer, raneeer elk op zyn poll ! lullig Bootsman Hryk af de Karnaat en zet fpek op! ||ie( Op begeeft jicti iebet op spn pofl/j|e« Iph be boojfiaanbe Ip(t tjertoont; be Hatnaat gefheeften/ bat be «o* ning en 3pn maat iebet een [)aa6|e aan / en Óaan bie met be Ijan^ ben of anbev^ met tunne Mopper^ in 't f]peft; be Cüimcgpn en 3Pn . . . . -- maat beese en meec anbeten opgeset tjebbenbe/ U)0}ben beese hagfe^ ban be l^iefteniet^ met fjunne pih^ahm niet alleen boo| be iSttant* fnpber^ gefleept / maat ooh o;bentIpfi boojgel^ouben / battenbe met tunne baahen tjet ftreng / bat boo; be ^ttantfnpbettf / in 't fluim en hoedanig flenffhibe/ UU feeuemaal 5uibec lDO|b afgefct)ilt / en *t fpeft aan be« "?'*Ü r^'^guaame tiagje^ geOieben; be l^iefteniet^ bit ftceng obetboo^b getajo;^ w'eid • P^i hebbenbe/ boen toen al$ te booten. 3dan nu» gesuibetbe fiuft« Ren bP boojbeelb / neemt Willem Gorneiifz. spn gaabing en toecpt bie 0}bentlph op ülaa^ / spnbe een S3Iol^ met 3 psete pennen / aU toaar ban Fredrik Corneiirz. bie in beese pennen flaanb^/ ban gaar $tooo}t 3uibert/ en met spn flrantme^ 't 3e1lbe afOipb; Willem neemt bit betbolgen^ met 3pn Danbbaahie toebet toeg / en toerpt het boo| be jSpehbanlt; alle bit ban 't 3tooo?t en hreng gesuibetbe fpmj too;b \}m be 9erfoonen in be ïpfl ^pehop S&anft genoemt / gefoiteett: l^et taapfie naat be 3pbe ban be Stapper^ gefcfjooben en 't 3agfie om te fhpben boo| be ^npbet^ gelegt/ bie iebtrten einbe ban be fpeft« banh geplaatfi 3pn. ^i^ban toepen be itappetjS/ Spek op Staert, en be fnpbet^ / Spek op Bank ! be gemelbe ^er30onen bie 3ic{) toe« Det3pb^ ban be ^anft berbeden/ en bie be ftaert bebienen/ toetpén met bunne 6anb{)aahje$ beese gefo}teetbe {)ag)e^ op be fiaettfhiAften/ b'anbere boo| be ^npber^ op be band: ^iteetlang aanbinftenbaneen talf boet lang en ttoee buim b?eet geftapt en gcfneeben 3pnbe / fhü^ Iten tet met |)unne meffen toeg en in be €ioot ; aY^ban toept bie geene bie fitt spne afgebaan Ijeeft/ al^ gesegt i^/ tectopl b'anbete in 't fo^teeren opjiet / ben roepec toeet bebient. SDelfte besigtjeit ben ^ic|)tet bv$ befcD;i)ft : Noch is *t maar half gedaan ; Wat zal 'er nu meer rellen ? Hou met langmoedigheit noch maar een weinig Hal , £n leen zeg ik uw oor, aan 't geen noch volgen zal. Bankha^es zyn in 't Ruim van boven neer gefmeeten ; Hoe *t in de vaten komt, dient niet te zyn vergeeten : Dat 's weer een ander werk^ van onderfcheiden zwier, Zoo (ettm ; be f^ mee in e3e ^ü\t$ ;pnOe/ Uid : Sa man- (Iryk af de ipofl/ ae« bat De m* iet öe Ijarn 0pn en 3Pn tejehaafe^ be ^tcant' kttenbe met in 't ftuim left aan tie< 0}D getoo}' litoecbe fluh« 9 en toecpt ennen/ aU / ban {KMC 'iilem neemt pt het booi fjpen/ too;b / gefojteect: en 't ioffit )aii De |]peft« Qp Staert, lie M ^f* en/ )»ecpén letcfhiAften/ iftenbaneen lpnDe/fW> III toept Die D'anDece in esigüeit Den en? ^0 Zoo In haar byzonder Scheepsgedrag Bdchreeven. 31P Zoo rroot in kracht niet, maar Jcnaphandig rap en £er : Ook met in a&r g'^waad, gelyk C0i»»rrir4»/r» Gewoon zyn ; neen : men liet hun werk doen tonder wanten. Hun Koning flaat zeer knap iq 't flensgat hagjei an *t Karnaat, daar op zoo hyft ook boven noch twee man; ,. ^ ' De Bootsman duurt 't Karnaat, als 't boven is gekomeo, ■ Men (Irykt het op 't verdek ; nu heb ik noch vernomen , Dat onder hen , twee maats Strantfnyders zyn genaamt, Noeh twee zyn hen ten dienfi, voor Piekeniers beiaamt; Maar zulken niet, die in den Oorlog ftaan te drillen, En om vyf ftuivers 's daags hun leven willen fpillen ; Hun piek is maar een haak, doch lang omtrent vier voet; Hier mede kanten zy de havjes, en men doet Terwyl lyn beft^ om 't fpek het onrein af te fnyen ; ,, Werpt krengen over boord , en ftoot het Ipek ter zyén , ^^ Naar een paar andre maats , senaamt de Spek op Banks ; f Hun glibbrig fmeerig werk, heeft gantfch niet ilims.nochmank«. Maar alles goed geweer; dies ieder een handhaakje Vat van den Overloop : voor hen^een zeer klein za^je: • Zy wippen ^t op de bank, daar negen, tien op zy, Met meden in de hand, Aaan fnyen op een ry, In d'andre hand een haak , daar zy het fpek meé vatten; > ,. > Zy (laan hun haaken in , alleens gelyk de katten Haar klaauwen in de muis* . . 4^nDec Dit getooel beginnen mde De i6ufmgaf!en te toepen ; boven Eoeindciyh hou, ftryk fpek af! een tan beeje iSpe»- op Jöanh- DeDienDen/ neemt»» '««^«i™^ Dan 3pn flpeftfcliop/ en fitpfit fiet geRapte flpeli lang^ Deese goot in Def„X?." «. boojnoemDe mamiering / altoaac De ttuimgafien Dit met hunne baaliejK '^^:iL , • i.'.t I )io HedendtagicheOrocnbmdrche Walvifchvtngfty 3i*nbc bittmaal s^Mtt / of 18 \)«tf n / Mloimaaht en boo} bm liulpR toroeflaom/ roepen fH mmt Me Iran botocn / om De te booten wan* culmbi Ifcoe baten / enfegteninbetbiecbciooQ / biemuua oichc/ of 3& boten / bebalben nocb cenHini' bon in be 9oejr / biaac tufmien ooh be genvfbi bofTkn 9a«rben geplMitff U)0}ben / om 't biAnbhout te fbaaren / bot bon ban boor / tni Menfkban be woh betplaatfi taojb. SQ>re3e tttmbe laag hiaar Ivggrnbe om te bulten / UJO)b bet beqiiaame tiib om Vuect tf fmaffent/ en ooh bevboloenif om te flaapen ; Uianneec mm ^icb boo| *t floapcn ban Uieei berquwt beeft / gaat bet bieth altf te booveti Uiebetom meebig ban be banb / suIM men In ben tpb ban Irbet glol/ omtmit 3 quaibeelm bol/ fkipbtn/ fuippm en bullm fian. IBct bef3e tuiee laagen gaat men bti^ becbolgenjl ban booten naat achteren boqit / rtiimenbe het ^èpeh bi 't flen^gat ban boorm naar acbterm/ tuffcben 't «l^eit en bobeu op 't jftrijip 300 bed op/ bat men Vueberom bp b'anbctc iipedbaten liomen ban/ om bte te bullen ; men lieert ban alleen be goot om/ en plaatfl be mamlering uit bet9oo)lulh In 't groote Xuili ; alsv ban begint men baar te buUen en be baarben Uieg te flouuicii- TMbicc mebe tuiee laagen tot acbter be groote jpHafl gebult bebbenbe / bjengt men 300 Usel be SSanb aljT be Ooot /acD« trr be jlball / en plaatfl bie baateben emjt aljT te booren i$ gesegt. ^erse WegflouVuing ban 't ^iipeh in be 9atm / U)0|b onjt meor btu^ booi ben w^ befleb}eeben : Dit Spek dus klein gefneén aan (Iróokjcs, noemt meu Vinken y Zy glcyen zelf daar heen, en in een gat ty zinken, Zoo lang gclyk de bank; dit volk, fchoon het niet fchrikt Voor werk en arrcbeid, heeft nochtans 't werk ^e&hikt Op ecu zeer Ugte wys : de Goot heeft een Mamiering Aan 't end , dus hebben zy in alles goé beftiering. • En al hun gan'ifch gedrag een vafte en ncitc vx>et. Elk wea zyn werk , en hoe hy zich gedr^^en moet. Twee nianucn aan.de goot , elk met een ichop in handen, Die nryken Vinken voort, om naar beneéh te landen. By naa de. red van 't volk, noch zeven of agt man, Iti baalles vangun zy't, zoo vaerdig als men kan, En draagen 't overal , waar dat de vaten leggen : Voor, midden, achter in, en zonder veel te zeggen. Zy fteekai't 't fponsgat in , en Üampen't vaft, zoo dat De Traan wel inecaigmaal, loopt boven uit het vat. " 1 Wa^ tl t te m t lei bl S tt m 'CCI 'tel pa t •ni SS vm ,..i''tf^MI^^^. j^-' iVHltpfC tuf|tiicn Mout te C(tVDO}b. cqiMamc Uiannfcc aietH al^ tpO tian llm fion. wmnott )cm naat ' batnwt (en ; mm 9oo)luth icbaatbfti loteJBafl lOt / acD« inkeiiy et if"K-* Wa< ttibctlln|r«iy«'»- In htar bytondcr Scheq^fgedMg Betblnteven. ) 1 1 Wit voor een ondcrfchcid in de VValvifchvangft door de gclegenthcit van 'c Ys dknt waargenomen. HMjftpiii albn^Qpgitulmt/ » iMMBibm iWfcue uéwii tot joftmittft/ 'tjicbtp tuebeioitifkboan/ maUeiïoilMspiAe/'tMMaiigtml^ttNi tuMK tiwc mcrli ; al^bim koo|b bK MMm / citür èe/ bicflcMfrincn*ti^iiMfifn/tMbc»oiii4nlelM^> te/ ^ al# te uooecn tebmNIt; M) >tnir " •Iffcbeo/ln seeim: oMfelit / een mciMM iMi» we)e leeMlhQ^ieilwn/ fuin'eenw^en »ii 1Mb iMMPoiti het iilfbe -( NNMt Müi een «« met leteeede fwrbgi»tWeHbt/«>.f ;■ Ml 9^ ban 2 mplen in *t ronbe/ noemt men een Mb/ ban ^o mp«*"' "* ilen roebe etn fbtit I Meteibet MbiMthen ban i mplen / to»}ben ipnoie-en iiocb NMnber/ AMne fracben fjenoemt/ norti friembei ban inpi spn oeoare Jbt^ml «fi^beeje geoote enIileHie ^cbotfen/ too}« ben 't lotf V^ gebmm. ' 9e Veibeii spn ban in groote en haebanigb^t vtt berfcbiHenbe. dic bc- • fMoi aamtogt mnbenbe / tenmigt vocer omttem be baat omsbiecberibe .iwoqi^ te baoiftbpn homen moet; 't bbo}beeHgflc y om bat eengroO' ,lf Mh miec MfcD bettamenenmtbangm Yhbi / «ai emifleinr ; be WmS^wm sobaiiig een 9eib befe!r?eeben 3pnbe / bolgt nu beesr aan 'ten gaatig 9eib' mbunengaatigSelb/ 'tspgtoettifMehi/1^irietboo|beeligom tt Mfüeben / bMiit be IMfcb gefmojt / en onbet idbanig ten 3Mb loo« jpenbe/loaltspne abem In ieese n bot aemalNlpl) fjtxtttml dan laat men de Idifclj / met bit bot/ ban 't eene in 't anbet gat Uiel loopen / op lioop bat bie Uieei; te rug Ueeten yA ; boch bit niet ge Uihltenbe/ begeebmMcD eenige met lenffrn nanc be mfcl)( niet om te booben/ maar in 3Pn neu^ te pjihhen/ om (leni bu^ tot Ijet Uiebethee* ttii te noobjaahen : ecbter fcbpnt be fc()}ih boo) 5pne IDpanben t^tm |)icr naa uiec te boen luifleren / loopenbe teHienji ban 't eene gat in 't anber 7 sonber selOin \ueer buiten 't ÜjS te lieeren. ^Ile poogingen tt \itm^f$ aangeUienb / fleebt men ban be IDifcIj in 't naafl aangeleege 9elb boob/ en \)iert een hanon of aniter aan een bojg op be Ipn / met aebacijten om Dem te boen jinhen / en bu^ ban onberljet fjï booj te yaalen/ bat fomtpbjS U)el geluftt / bocd beeltpb^ baalt of ujinb men 'it met be AuU be «harpoen uit/ of be Ivn aan fhiHlien : al^ban geen beeter mibbet uinbenbe/ (Teept.men een>loepi$' fcben ceeb^ gebangeii/ bu^ met bebjoefbe oogen in een onbecflelbaareu flaat aanjlen / en anbetmaal tetVupI 't noclj b}oegtpbig Vuajt / en bas kop bp on(f beel 39ifcü bonben/ honben \at on^ ec|)tec ban beese fc|)oo« ne geleegentOeit niet bebienen. ^it bee on$ ban aan 't seggen ban ben SHuftftigen Matthys gebenften/ 3pn i&c|)iti beiliesenbe / tetvupl ()p beel MfcO alom SVoetben jag; Seggenbe: wat vwaarighcit was 'er , hadden vre nu maar ccn aiwiur Schip , dan vonden we gclecgenthcit gtnucg , al dccze fchaade te kunnen boven komen. |f)u 30U Ijiec biel boegen / eenige b{i3onbete omflanbigtjeben obec 't betlie3en ban beliepen tebetljaalen/en Ijoe Ijet 3ieb baac omtrent fom» tpb^ toeb^aogt /of boe berbolgenjj bed 3ig selben en be goeberen te falbeeren; al^ mebe boe biet ober onber be Aeeberp een betbjag i^ ge<^ maaAt / reeb^ in 't (aatde ll^oofbduli ban Ijet becbe ^eel bec 4S>iomo lanbfclje l^ifTcijerp bettoont ; baat bet 3p in 't ^^ te seilen of te boo« ten / of boo} 't 3elbe geprrd te b3o;ben / en boe men 3icb ban te ge<« bjaagen (jeeft/ of te yecdellen ; luat bet ijS in 3buaare of licbte be« setting / in pecfflug / en 3U)aare of licbte bepning te leggen/ en biat tioo;-302ge baar tegen in biergelphe ontmoetingen bient genomen te )»0|ben : bee3e en meer anbere boo;baIlen bie 300 beelbulbig spn / bat men 'ec 3ieb naaulplt^ uit te rebben Uicet / 3pn ban albiec niet te bt» paaien / nabemaal on^ jaarlph^ ooit / tot leetloee3en beele fmec- teluAe Uieberbjaatbigbeben bie^luegen boojgeftomen 3pn ; berbniben sullen Uie biet ban niet bjeeber opbaalen / inaac nu> tot be IDiffcbe'^ rp in 't (ojii.§^. obergaan. \\ De Viflchcry in 't los Ys , hoedanig die dient r ■' waargenomen» Wat be ©ifTcfjerp in 't ïo^ g^ aangaat / bee3e i^ toel 300 3fe--virci.erym htti maar niet min moepeipit al^ aan een gaatig l^elb. ^n^ losendiif. lo? W öe3et 3pnbe / of 300 bicbt ïeggenbe / bat men 'er met geen '/f ? J,°" ièloepen tnffcbenboo}/ of om be fcboifen roepen han/ om be badedielalu* a^ifd). t'aci)tetboIgen ; bic belet ban bet biffclien / m't luojb / ncea», ' tit i fc|)ooii fev J14 Hcdcndaagfchc Grocnlandfche Walvifchvangft, fcl)oon 'et bed l^ifclj gesim Uio|D / ooft niet ouDemomen ; toant (eoe Bifcb i^ al^ mer een angel niet te lueetljoutien / inaat moet met ijem te taolgen / aIjS aan een fnoec gelegen / met ïenffen )}er« Uolgen^ geboob koojDen. I^et f 0 ban Io# en open spnbe / bat men *et fmn tufTcïjen boo? roepen/ om bp be toafte JDifclj te ftomen; Vuan» neet ban IDjfcD betnomcn U)o;b / siet men naat een stoaate fcj^t^ om/ bie 3/ 4 of f tiabemen biftte onbet Uiatet fieeft / bequaam In een Ijacbe luiub / om 't i&cbip niet alleen op be U)inb / maat ooft liobcn 't anbet H^. te bouben. %\^ ban gaat men aan 't seltoe at^ aan een )delb toafi maaften / en met be i&Io^en op b}anbUjacht Iege> gen / luojbenbe eben^een^ a!^ aan een 39elb / om be 8 glajen / bee5e Uiac|)t betVnifTeit en Vnebet afgdofl. Sjnbien men algiet aan ten S^ifcb bafi taaftt / taolgt be bafie ^^loep be !0ifc|^ / fcfioon oih bet 't m booitoopenbe / 300 beel gefd[)ieben ftan / en men fd^edt Ibp be fcbotfen om ; boeg ftan bit niet gefcfjieben / ta;nt men ^ flabig/ om niet uit te toinen / met gebac^ten om be fc^at^ te boen biaagen. Wi\ bit niet geluftften / maaftt sidj een ^loep / bie aitoo^ tot een Uinatbojg bp be Uootige ulpft/ gerecb om op tejb^dtn / tet« lupl b' anbete floepen siclj aan Vueberspben tjetbeclen / en Uolgen be fteet^ ban be bafle ^oep ; inbien beese biaait / bjaaijen 3P me^ be ; be bo^gffoep op getjedt spnbe / 3et ban gelpft be eetfle een fjouU) of mutjS op ren tiem / om bn^ niet alleen be bafie ^ioep Dan be ïenfren altoo^ t'onbetfclieiben / itiaat ooft tot een teeften/ bat 300 lange be fjoulo aan^f op be tiem i^ / bipfttbat be ]^ifc|) iiocJÉ toafisp/ bod) be fjoutn Vaeg genomen en be tiemen neetgelegt/ beBifb^ io^ en ontfnapt i^. Kltöban todt men in fieebe ban naat be S>ifc|^ te 3oeften / naat bee3e ^loep / telpt bie 3pne Ipnen inbaalen / en Itomt bseet aan boo)b. ^ocq beesel^ifcij / naa een ftlein Ijalf «utt^ je toebetom boben ftomenbe / fcijiet 'et be eetfle bpgeftome Moefi nod) een ||atpoen in/ en men begint te letiffen. lÈibletlopI ttac|)« ten 'et/ b' anbete i&Ioepen30o b?aa al^ 't mogelpft i^ / bp te fto« men / bocb bit ftan 300 fpoebig al^ lang^ een l^elb niet geluftften; toeeltpb^ ftan men uit be ^loep obet 't §^ be opening btobwatt^ niet 3ien / bettialben toeit men U)d een^ in een fuift / ban Uiaat men Uieetheeten moet ; al^ban loopt men naat een t)ooge of {)(u« bdacbtige fcbot^ / om 'et een opening op te fpeuten / sulft^ men fomtpb^ be f(botfen met teel modten ban dftanbet fct)eu(en moet/ of naat een opentng een gel)eel anbeten loeg omtoeijen. <(^nbettuffc|)en be l^ifd) tpb binbenbe om uit te tufim / i^ bie fomtpb^ al toeet toeg / eet men 'et met be éS^Ioepen bpftomt ; «-..^. toant tieeltpb^ suilen be ©ifTt&en naat 't Wcötfie ü^ 3oeften / al* SaSk )»aat fjet be3biaatlpftfi i^ bp te ftomen. iDiblettopl ttadKen be bafie *lpe»eu / tuttfcöen 't m boo? fcöedenbe / b< »ifcb 500 bed mo. gdpn imcydyk f4U. In haar byzondcr Scheqpsgcdrag Be(chreeven. Jif QdpA i$ tt tiolsen ; maar trit doo? j^aate fcbotfen niet tonnmöe tioltaoereii / moet 'et fomtpb^ een Decbe of bieite i&Ioep opijeelen/ eit itonneii tm^ boenbe toe! 14 / 16 of iS Hpnen Uoo| een a^ifcl) uit' fiaan ; met sobanige en becgelpite fuïifteluiQen / fjecft men niet U»ini0 moeiten aan te Uienben en teel tpb te betfpillen / eet be 3Wf(() boob i^. ^e l^ifcb nu boob en gebangen spnbe / gebeurt |)et bat men biitmaal^ seet tierre ban 't ^c^ip geraaltt / suIBp men ber« Vvaart boo? 't H^ te arbeiben / Uierh^ genoeg lieeft om 'er met be 30ifclj aan te homen / en ooft fomtpb^ niet aanltomen han / 300 bat men genoobsaaftt luo?b met f^tt i&cbip bp be l^ifclj te homen: USaar inbien men sicü op een banft bebinb / en be 3iE>ifci) tracijc naar ben gront te loopen / ftan men 'er nocb taamelph fpoebig een boob ftrpgen ; boet) bit tuil sicb seiben bu^ fcbiliften / bat 'er tloec Biffcfjen teffen^ / gelpft bifimaal^ aan een ï^elb gebeurt / bafl raa^ Iten/ bermitp" beesen ieber een bpjonbere toeg loopenbe/en men genoob» saaftt loo}b op te I)eelen / 300 Ijeeft men ban geen floepen genoeg/ om beibe beese SDiffclien te berboYgen. ^it nu 3nt genoeg 3pn om te begrppen / Uiaarom be S^elben / en boojnamentlpit be bicgte / boo; 't loffe ^^ berl^ooren t»o?ben / en 3ulhi^ om beese b?ie bpsonbere rebenen ; te toeeten : om be meetber tpb berfjpilling ; om be meerber blnftbaar{)eit ban l^ifct) te sullen op- boen ) betupl een fcljot^ niet 300 bed al^ een l^elb ïtan opbangen; en einbelpli / om bat be a^ifct) ban tpb tot tpb Ioo3cr Voo^b / en 3iell nu niet 300 beet al^ eertpb^ in 't opeti H^ ontljoub / maar te meer in bic!)C b^pbetib lo^ $^ I Uiaar in men niet bjel bi^« fc{)en Itan. VüTchcry om de Ooft , hoe men zich daar in gedraagt. •I lï lil \ i Wat be SifTcfierp aan Hanb of om be (0b(i aanbelangt / beese „ . i$ biel be gemaitftelphde / en mi:ifl gebaarrpAfie om groepen te L.mWiirche^ berlie3en ; maar 3elben of nooit ijaalt men 'er 300 beel l^ifc^ teffen^iyenomde op 3P / al« aan een ®elb. |Ken bifcïjt 'er 3eilenbe / met een ^loep °"ï*ii** RCljter aan 't roer op 2&|anbb)act)t geleegen. I^ifclj 3ienbe / seilt menfJIJ^ *er met ijet ^ctjip naar toe ; bp be selbe geftomen fieeht be ^loen betbjaart^ / ten 3P be ^loep baerbiger ftan roeiden / of be l^ifcQ Doinöbiaart ban 't ^tW ^^ I 'u al^ ban touifcmen ban 't i&cbip be ièloep naar beese ]Difcb toe. )^afl geraaftt 3pnbe / roept men Val val ! ten luaare bat 'er 300 beel ®ifc5 bernomen toierb / bat (eebtf alle be floepen te toater Uiaren. ^l^eese baffe ^loep fielt ban alllier / gelpft in 't lo^ %i / een mut^ of fjoubj op be riem ; be h i I 1 )i6 Hcdendaagfche Grocnlandfchc Walvifchvangft, sbifcb Ijier tfemecnipit naac Drn gconb loopenbe / betbcefen sicb Oe 'onDece floepen aan toertspOe Dan Oe Dafie iftloep / en roepen naac Oe (^eVueegiiiB ban deese i&(oep / 300 bie boo} be lanji^ ben grond 3U)cmmeiibe mfciy U)o;b getroUUen. mtt nu Uiojb selben opgegeelt/ Uerinit^ be lE^ifcIj naaulplt^ meet ban 2/3 of 4 Xpnen uitloopt. ^u^ een Dal uut Uieg blpüenbe / homt be seltoe seer betmoeit do« Mm ; al^öban 3Pn 'er be floepen / op 't fpooc gebolgt / te fpoe« tHQet bp / ban in 't lo^^ ^$ han gefeoieben / koant fcgoon f}\tc al eenige j^^fltiemen b^pUen / ecljtec i^ 't 'ec beeltpb^ bieper en O0 penber ban in 't W I t\\ getaaht be ^ifelj bu^ fpoebiger boob/ miblerbipl tjet fytm bectoaart seilt / bie^ geeft men bie eerlang op 3P / t\\ men begint ban flonben aan te flenfTtn / om 'ec boo} iiom niet ban becfleelien te biojben ; laatenbe onbec 't ftenffen een ^(oep op be 23?anbU)act)t leggen / en inbien bie bafl caaht / fiaaht men bit flenHen / tot 300 lange beese l^ifct) biebecom bieg i^ / of gebangen en aan boo;b gebjagt ; alï ban biojb get ftenffen biebec aangeuangen. ^eese geflenfi l)(bbenbe / en geen luifel) meet bet« neemenbe / seilt men naat een ^aap / om baat af te maaïien / te fcbaffen / en 't tanbsoen t' ontfangen / goubenbe in alle^ toebet be 3elfbe tpbojbet aIjS boot i^ gesegt ; maat 't biaaiten biojb naat *t bietft algiet fomtpb^ mebe al b;p biat uitgeteht / en bequaame tpb binbenbe / b)0}b ban ooh be fctiabe ban 't flaapen genoegsaam )))ebetom ingegaalt. i^et 3aai3oen boo^ be SDiifTcïjetp betloopen 3pnbe / of bat men loope z\t'' ^^^^ ^^" gelufthige bangfi 3pncn laabing geftteegen Ijeeft / bienb men zoeii,!iioe 't ;ècljip bJebet naat 't S^abedanb ; b)anneet men boo? flojm of men -I wedet Datb bleet al^bau beloopen biojb / gebeurt tjet bilmiaal^ bat be deiunV' ^pehbaten batfien en (eft biojben / biaat boo? be ttaan uit Ijet «end, i&peh gef^pert / be baten uit leht / in 't ruim en onbet be pom^ pen loopt ; ttt ^c()ip M ban biat leh 3pnbe / b]o;b teffenjS bee^ 3e traan met gct biater uitgepompt. <0m6iet in te boo;3ien/ plaatfi men een ifinl^ boben op 't ^eh boo? be pompen / uiaat in bit Uiatet loopt/ en menal^ban be bobenbjpbenbe traan affcijept / tet* bipl 't biatet onbet uit en buiten ^cgeep^boo;b loopt, ^ceje traan ai^ berUIeumt 3pnbe / en onbequaam om onbet be anbere traan te fioolten / b)0|b ban in bp3onbere 30aten gedaan / en gemeenc^ (pfi aan be l^mthopet^ betlftoct)t / bie Wit tot bruine traan ftoo» ben. ïnbehouden jBaunea* men berboïgcn^ toeber / 't 3P in Ccreï / of op be mcü^fcbc'HÖaa^/ beftouben i^ aangelanb/ en boo? bcj? uitrceber^ ;&tab of taling wüid plaat^ ten anfter gehomen / Iaat bit be <£;onunanbeur gemeenipft t^ejaM. ^00} eenig ffoep^bolft ben ï|oofbt-^ecber of S^oeltljoubet bphent maa« ften> fCerlang fioint ban be ^ocft|}ouber aan boojb / om 't l^oift/ booi V . In haar byzonder Schecpsgedrag Bcfchrccvcn. ^17 boo? maanD0db öienenbe / te httoaim ; bon bicn tpD af0eree« htnt toen 3P oelb op j^anD ontfanoeti tfebhtn / en bianneer 3P spn in iSlee oegaan ; be jjldaanben sereehent op 30 of 31 basen / na bat be 3elbe lang 3pn / en ben bag tot 12 uuren tec mK>ber^ nac|)t. ^e 4^ff[cieren en l^artenier^ / bie bp be mfcfi en 't 3DQt of ^uatbed gebieut IjeOben / greft men iebet tet^ op reehening ; 't oberige Uianneer tjet ^peh tot traan i^ gehoofu en be roening bec 4SuarbeeIen gebaan/ of bp u ^tehannen opgenomen ijS; berber drpgt ban een ieber spn bebonge Ijuur of loon/ gc(ph üi be bier boojgefcljjee» be IDonfhrroI t^ te 3ien. aHü i^ nocti oberig boo; alle bieetgierige Sfominnaar^ ban b)ec« tenj^aarbtge saaïten / be betjanbeitng en jildanier ban €raanbe» teibfng / ho^telph alljiet booi te (lellen / en 3obanig al^ men bie iaarlph^ / boomamentlph in |^oo?b - i^oUanbt / gebioon i^ in be baar toe geojbineerbe (Craanitoiterpen te bearbeiben ; nabemaai Uie nu recb^ al 't boojnaanifie bjat be (janbljaabing ban 't SDal- bifcbfVtb aangaat / en Ijoe bit tot beese Stotterp^'n / boo? af / in 't 300 genaambe ^fmaahen / te ^clirep al i^ bereib. ^iij^ge» Ipft^ sullen toe ooit met bieinig U)oo;ben be bevbere bereibing en 3uibering bet SDalbifcbbaarbeii boo; flellen / toaar ban b)e in 't boo?« uoembe afmaalien / ten beelen boo; 300 becl tot bequaame ^^clieep^^ berging noobig toa^/ melbing Rebben gebaan. Hoedanig men met de Traanbereiding en zui- vering der Walvifchbaarden handelt; ttih ^^ Toeflei "'""derTrajn- DdB iCrnanhoherpen in jSooib-l^oIlanbtspn ban coobbopere nen ter topte ban 10 of n boeten bersien / bocö in - dcrrr^an 4|oIIanbt / al^ te ttotterbam en elbert^ besigt men gemeeniph niet koke/ye» ban groote P3cre potten / om baar in Det tot )Dinnen geftapte of ^«iciiieeveii gefneebe a^albifcbfpeit te hoohen. ^ee5e roobhopere l^aniten snn naar binnentoaart^é of in 't mibben eenigsin^ bolber ban naar ben ïanb / en 300 biei» / bat 'er omtrent s ©aten ^peh ingaan / en ban geftooht toojben ; boo? af | €on toater / booi 't aanbjan» ben baar in gegooten / too^b 'er l)et ^pelt / te booten te ^cljeejp in baten geOoutot getoeefi / bp gebaan / en een buur ban ijout onber geftooht. <©nbertufTeï)en beese fioofting gefcljleb / too?b ijet ^pefc tclftei^ boo? ttoee mannen geroeit / om toe te 3ien bat Ijet nii • Olli, tv< 318 Hedcndaagfchc GrocnUndfchc Walvifchvangft, txwt Of b:ic miren Qeïtooht deeft / en men oo;beelc öe fHïmn boN Uomrn uiroeleUrrt \)teft I fct)fpt men Die met groote hopere feueli! uit dee^c pannen in Dierlmnte bahlten / Uan l)o\)en met toofler- Vuerït lier5ten / tunne Doo^ De traan in Dee3e bafilien loopt ; suINtf be iiitaeliooltte IDinhen Uan 't lDaluifct)fprlt op Dit rooOerluera (ed^ 0en blpDen ; Uiellte l^inhen in Hpnsnat liaten of anbercn tte^ baan / niet ban Moo} l)onbel^ofl biencn / of ooh Uiel om 'et Ipm Dan te hoolten ; brese Idinhm Vuo?ben / naa be Bifteijer)! voel iö' uitaclinllrn of fcljjaal flelucefl / \^m\ 30 fluiljcr^ tot s «Oulb- b? iCon iHtltorljt. 'IDecje Craan b\\^ \juarm uit be |pan gefcliiept / loopt 3e ber^* cuhociiunig^^ojjjPHQ i„ pf„ flnöere ïjoute 23ah/ lano '7 ^oet / lupb 6 ijoet en LXndeit"''"öiep 3 boeten / tluee berbe parten bol hout biater 3nnbe / \uaac op bc 5elue te ftoeïen (laat / tot bJebcrom een nnbere S)an met ^peh genoeg geiiooht tjeeft. TDI^ban U)o;b be (Craan in een tVueebe 'Bah wti biater ober geflojt / en baar uit in een berbe ban be 3elbe groote met biatcr gebaan; miblerVupI sinht iytt bih» \K of gronbfop / bat men prut noemt / op ben gronb beeser bafihen / en men tapt ban be traan uit beese laatfle lénU / boo; een goot loopenbe in Daten / alle met nieulue boepen berljnalt en biel bersien / bie omtrent bol 3Pnbe / ntet een l^ou« te fpon^ en ftopboeh berso^igt / aljSban biojben toegeffagen / en op een üequaamc legplaatjS gerolt. ji)oot3aahlpU ijl 't bat be Craan in be gemelbe 23alfr{en op 't Urntcr berlioelt l\jo?be / bermittf^ anberjS be luarme traan in geen 3Daten 50U te {)ouben 5Pn. •&(Dee3e li)aten of o^narbeelen / nm gcmeenlult lO of 18 ^teltannen groot / en b)o;ben boo; een ge« 3ivoore .€raanrocijcr gcmeeten / merïienöe aljïban ben inljoub ban ^tiitannen en jDingel^^ met een ri^o^tang of P3cr omtrent Ijet fpon^gat / luaat op ban be traon bolgen^ bee3e meeting luo^ib berHoeljt ; luanneer lui bc gcUocljtc traan 3^1 afgelebert luo^ ben / homt gemeenlnlt etn ïuiiper ban be^ ïioper^ luegen / en ïjaalt met een Uopere Jpomp of Eniger al ijet bjaübige ban on^ beien op / en bult be Daten ban lueber met 3ufoere Craan tot een mingelen naa op. ÏDe Derhoper i^ berbolgenjJ ten 3».'- nen koflc gcïjoubcn / bcesc (Craan ban tt ïltolieru af te leebe- ren / 't 51' «aar Itmfleröam of elber,« luaar 't Hm ïtooper be^ Onrt. (Cot 30banig een Craanïtofterii b.io,:tien gemeenliift 7 ipafoonen ten bien'ft bereifcht ; te luecten : ttm 55aaö bie 't op5ifDt beeft / 7f:.;u.kckc. genietenöe 36 ftnlbcrs? 'jf baagS / boo?t# tluee ïtooftetsS / een »(3oot=» lynoodi^ opuafTec / tbjce ïtuiperö en tlwec jèjouUiers? of iêtooher«S / Icber ioflui- Wut vooi /.'cdicndea tot een ff ./•^- "-, A<*fn-'^;'. '■te.-; n boï* lepels! ooflet- tU les- :cn öc» 'et Ipm uld. tl{ 3c toet" boet en / Vunat nn nift itt een n Dctöe (jet m\' \ becset I^oepen en ïjou* / en op en op 't in geen n / 3pn een flf" oub toati •ent Ijet 3 Vuojb ei't luo^ ïfn / en vjan on^ raan tot ten Ji'* te ïcetoe- lopec De- >a'foonen |t ÏJCfft / n »(Ivoot= / icbct In haar byzondcre Schcepsgédvag Defchrcevcn. ^2,9 ao fiuitoet^ '^ bang^i / Vunot netoei^ noct) be hofl / Mc ben boo| ren IDjouUi oetioolit en beteib U)0?b / en b^at boo) 10 Ouiber^ banloon Heeft / gelpfi ood een IBiaahet boo) irbet nacbtVuatbt 10 fluTbet^ ontfangt. 3E)e lioohecp ontfangt ban iebet ^duatbnl of 1 1 ^teliannen bpf fiuibet^. bjf IfliUlpIi^ oroote \)rcanö(riii0 oiibeciirtUi0 i\m / |)rii« cnxuc oenorgMam in or tooojaf befcl)}rel»ne ïpfi / in 't tinbe ^cii öartienbMI^ofdtflnrt oniflanbia tomoont ; luetUïaartjt uip ben tueetaicriom leesec topse» / en Dtet mrbe een einbe ban onse k3ev!)aMbelui0 niaafwn. 1,4 i ^v •'■:-. '. » ^ -^5 MV- ri "••'■ *? I .. .;v;C riü i;ii. ', r^v.fi; . . r- . '.O '.'M \ 'i>;y>i (» r^i f ^. ''.;(■'■ '^ ■ ■- ':'■■ 'i .■•■.■ :■■■' in r''v'^.rf;';;'..'ïrn(lït».i. •t,.,iVia'*) % .;:»;. , ei , j:. , 'j;.':.. I-J.; i;'; j ■; - : . '. •i j,'. ,1. . ., t . ■ . . * , • ( • V \ < ' ' ' li'.-'':'.' >■ TOE' it-^ •-»-» 1 »•»-,- ..II V .X o E G I F T Voor de ' GROEN LAN DSCH VAARDE RS , En i'i: , ,! MATROOZEN. Matroosjc die de Zee bcmitit , En kleine fciiutten overwint . Die vaart naar 't Oodcn en naar 't Weft , En houd de warmte voor het beO , Dajir men moet waters drinken, ^ , Die wel Hinken. Zyt gy het warme Land nu moe, Zoo peurt eens meé naar Groeland toe , Daar 7.ü1t gy over vuilen ftank , Van 't ftinkcnd water tot uw drank, Noch over heete dagen , • Niet veel klaagen. HebtVy èéfi bfoiftk vyf tes aan *t p^^ Eu danlra^h om de lenden wat, Een buffgjtje, een rok twee dry, En noofneen bollikvangcrs py, Zes kttW^ om twee bcenen , GaadrhihM||iBö;-'::*v\\;: ,',; -jï'. <"• ittiik onder *ï gat; ' ^*^^ Verliet * Een goede hi Een dikken becIlUv^p cpn kombaerJ, Die trekt dan dichjè^om den naers, En dan de neus getlcMt^in * Onder *tdcekcu. ' '•-«•.«.iv....;..^. Naau k'gje dun wel fraai te kooy , i En llaapt /.eer makkelyk en niouy; Dan roept 'er een , als waar hy mal , ' Door'theeleSehip: Sa val, val, val. Straks moetje op dat roepen, (n de Sloepen» En vraagje dan wat dat beduid ; | Daar loopt 'er een nan ly vooruit, Het is een Walvifch machtig groot: Nu lullig mannen (leekt hem dood : Hy lal oranje blaazen ; Braaf als baaien. ,'^ - ; '"v "C "; ' rC">^ 'Sa luftig, rWthcm, naar lyn gat , Eer dat hy kieft het hai^pat ; Daar krygt hy een harpoen in 't lyf , Byget hy loopt geweldig ftyf; Daar krygt hy lénfreii itcekey : Hy 's bnweekèn. ■ .1 •' - Dan voert dè CènhniaHdeur het woord : Sn mannen met denViTch aan boord, Daar lal menU lamcn vroolyk /yn. Met een'rantfoentjc brandewyn. Wilt lullig maar boegfeeren ; Braaf, ats Hecren. iCt 3 All AIj men dun wat gcflinpcn heeft, Fn dut de Vilch wel bov«u Asvècü, \>M\ ?..»rt 'er op ccn flcniK-ii i;;wu. Men brengt Spckmellai op de bun, Fn doe de Spil wel druuycn . Zoo, laat Wiuyen. ^ , . j i j Sa luftfg mnnnen «1$ een |V:>p, ' ' -' En wind het dryvend hagjen op; Al hoog genoeg: kom lullig, dnw, Sny Ihmken, Imytxcin't flensgat, g;ia; Strak zullen w.v ae baarda», Auu gaan vMraen. • Na dat het flcnflen is gedaan , Pan 7.al *t weer op een iiiycn gaan \ Jan hagel word nu Officier, Dcmlnllo is dart een Wiekenier; l>us moet elk een lyn zaaleen D;ur nua uiaakcn. lilu mannen, 7.onder veel verruim, Sa hytl wat hagjes uit het ruim; Een ander roept , Spek aan de bank ; In 't l'lensgat rooptmen : waqhi loo lank » Ik iiioct eerd hagjes haaien, ronder draaien. .•.,;.;;*J oh t 'fiS " \n*t rnim roaptSchfuman met geweld ; Bi ui Spek in \ ruim ; hftc is 't hier gellcU ? Ten ander roept nu wctr: la voort, ^n brui de krengen buiten boord ; Ki>m jongen , tap eens drinken , Qi" 't zal (linken. Als dan den arb(*id is gedaan, "' Zoo /.al de Kok aan 't kooken gaan, Een wakre ketel bier en brood; Is die in 't \yt\ geen kommer groot Men daar bihoett te lyëu, weóf «an 't Inyen. Zoo doende raakt het Schip vol Sppk ; Aan traan ïal zyn dan geen gebrek J Jan hagel word de kop Ichier kroes , Hy is zoo frnccrig als de droes; Maar'tgeldje 7.al net moeten , Wéér verzoeten. Wanneer men komt wéér t' Amfterdam, OK waar men 't l^ail zya alVchci^ nam , Dan zo^kt elk wed(?r naar lyn ^ïYCcrdi Alwaar al 't geldjc ^órd vcrtceKVU, En nnklukcn. ,,.^ . ,^,,j ^^.,, ,,^,^;,r fi.'.'i'^ n.'T J ij'yt&'jl^'jou i. •rtrj. ...I 'i' R E- BLADW YZER Der voörnaamfte Zaaken. ,1«»r« A. Adtimirklmf over de koershoiuüHg Aa wy- kcnde VifTchen 117. Huaijtnig de «t- wachtlug der gewcckc VilVdicn wwr te ncemen. atS. 1.10. Aas, ue Walvifch Aas. Aêtrykê Qrond$n omtrent Sf'itsbtri^in , wer- waarts een overvloed van \'ilch ccrtyds auant af/^akken. 160. 17$. Achtgitv'mg (notdii*) in 't Yi , en hoe ridi daar in te gedragen. 14$. Mhttr- VtorUiid by Spittbtrgtn , is aasry k. 1 11 . Altt aan de Noordfchc Compagnie ver- leent» bcwyithet gevoelen van dcndoor- togt naarindiün. ui. JlFl» van ConÜHuatit en Prohtuat'u op*t Of- tröy der Groenlandfchc Viflchcry i8i. jtfft van V0rdrag met de Vricfche Compag- nie. 188. 4/htaaktn, wjt dat is in deViflTchery. 317. Tocllel hier toe aaneewcczen. 316. AUtmnn$ letjlit tot d« Viflchciy. 301. jlüudê Hlftoriin der Noordfchc Gcwcllcn , haare onzeekerheit aangeweczcn« s^- Amifica , of het aan GrotnUndt grenft on- derzocht, xy, Amflirdammtr Eiland , by SfUshtrgtn , door de Hollanders bezeten. i6o, 179. Arngriti/Ms Jofi4s over de bevolking van Ys- ^ landt' ondertocht, en wcdcrlprüTaMi. óz. diAJiMnfthi Odin onder d' aloude Yslanders kceert « en Mrat,^nen van hcnjebcuzdt nWft. .... ..L .......1.- .,„...,. .:» . 57. v'ï I)44r<^#» (iValvi/ch) en haare geftrcktheit in *-' den mond van de Vifdi beithrecveiv 81* 90, hoeveel ieder Vifch uitlevert 89.^14. 319, waar toe dcezc de Vifch dienen. 90. «oc de zelvcn worden uitgcfnccden 313, n*fi, 179. Bronnen en h.iare zeldzaame uitwerking be- fchrccven 36. wonderlyke opwelling vun hecte bronnen asingemerkt. 44* .ip,: ■,r.-}-Tm Centraal vuur , of dit met de branden- de Dergen gcmccnlchap heeft , opder- ZOCnt., I ,c' rA'ii >;«'*.''; (ii*v.i^v,-. >4^ ' )9 ^ C«m', f ' B ^ A (t) W CtmmtÊkm t , lMe*eeTtydi:4n de YifTchcry als Schippers dienden. 99. Ctmféiniê XüHnfeht) vtnGrocnhndttffKop- penha^e opgere^bt. >»•' Cm^Mtmt {^QrumUmdftlM) van Hollandt, .Zieelandt en vriefchlandt opgerecht 171. i83if68reii''«r«ergeftbeideB. xoi. D. T\^/«ihMtd/«'dcr Ytlanders van urelk een aart •'die was. 51. 9ifi«^Sf4tihritn ontdekt 161. alwaar noch ■ ' overblyflèls yap Traankokeryen zyn te iden. 177. •2Mid^4if/ £1/4»^. pp Spitsbergen. tpi. 'DiMrttgt door de rf^4i{Mien^r44r<'l>«v» on- derzocht 108. overwecging overdeeten -doortogt , die mede- van de tyde-Vïin74- ,/4» ondernomen . word 109. verfcheide ' gevoelens en getuigeqiflen wegens deezen tfoottpgt bygebracht 109. iro. wat de (teeren Ysbrands Ides en Witfen van den lelyengefchreeven en gevoelt hébben izo. 't Ys de eenijÉfte hinderpaiil bm den toe- '^leg te voltrekken izi. een Aéte aan de ■ NoordlUie Compagnie verleent , in. ge- ^valle van doorgcraaking , in de havens van d'Ooftindïlaic Comp^ie te mogeni '«anlanden. nu ^ekkHvnt , veeMnVrêttilitièdt en omtrent{ •*-' de 5/r44/'D«i;/itevinderi'6.' of de zelj ve van Zee- of Landdieren voorücomen ^ naaukeurig onderzocht en béweezengeenj )loor|is maar tanden te zyn 7 » 8. 't g«kiïden0v«i*dé'Éenhoohis ' >|qjideizo4tt d.Twee hoorns in 'thoöJKk y^o Y IE R. • een Eenli©ornvifch-geziwi«9. De geftelt- hcit dccier hoorns onderzocht 9. Wat voorval een HandelaA- . dier hoorns in 'Mofcöti* oiurooet. 10. Etnhoenmi/ck door Groenlanders gevangen en hoe. \^^ EÜMiUu (7) voor Spitsbergen ontdekt. 161, EiUtUfthiWahiffthm^ eertydiomtrentJi/m- ttfpm en Jtm MsytmEiUiultgerMgen, en waaron» 78. hunne natuursgefteltheit aan* gemerkt 7 8. Op deezen worden de Groen- iandfchvaarders uitgeruft 81. hunne aeft^- te en onderfcheidmg van andere Vmchen befchreeven'8i. .Voortteeling der zelven aangemerkt 8$. U»tfwtnhe$k$ gedachten over 't lang leven deezer Viffchen ftJ. Waarom Ëilandfche Viffchen genoemt. 197. hoedanig van voor Sfitsitrftn ver- dreeven. jgg, *tEH*ndfchiWaMfihQtu'êll , hoe Verre !net tich uitftrekt en te bepaalen zy 205. ui. *tKan zich door de Tanarilbhe Zee uit- ' breiden izj. dat gebleeken is door een Walvifch in de zelve Zee gevangen rwaar in een Hollandfche Harpoen gevoiiden wicrd. ii(5, Eftiil/ttt , d* eerde Bevaarden Van Sfkthr- gen 158. traicfaten- de Hollanders deeze vaart te betwiften 158., dat bïg^lmword x$9. eigenen ztcb't eerfte voorre.cBitlih-de SpitsbergerViflcherytoe. 177. Etigtlfcht 0447» benoorden. 't VQprIandt vtn Sfitb$rpn. %6o. Efg*lfct)9 Utflit» , achter 't Voörlaitdt van Spttshrgtn, doprd'EqKlT^nbei^tpn. 16b. E^giljcbèy^hiij , Yoie die,9(i$y4fll^iBftond. ,40Z. Etik d'-' eerfte Volkplanter van xntdXS^n»- ^ Umdt z. wiens nazaaten de Stad (?4h& bou- wen 4. en vervolgens Aüt ftichten. 4. F. rr '(ti^*^ W3it'djiti«.3 1 ï., e<\hftcdfmig^aar V» méde.omgegaan WQ^d. ' jiz. voor'4én^Ciaiidt-geho«den. 6i. Tonde' B L A D W rcmUtmntm vtn Trantkoktryin , zie Over- blyfTeli van Muuraadjes en Fondamenten van Pakhuizen en Traanketeli. r«riifitktn (Martim) ontdekking in Groen- laadt en hoe. 13. GgU MumAm , aan OudgrwiUi$dt , roede eeu goede Vifchplaatt aangeweezen. 118. GérdéMM , de tweede ontdekker van Yf< landt geacht. 60. Gédmmtnt in de Vigibtry , driederley en hoe- danig. 304* Qurttdjchaffm ten dicaft der Yigthny , hoe- danig üitgedeelt. 304- Qti/Uitktit der GwwtJU» , hoedanig dit een onderfdutid van gcmaatigtlieit maakt 13 a. 't eene Geweit n>et het ander vergelee- ken 131. waar door de omzwerving van 't gebrooken Ys word getoont. 133. Ggutaand Gomduun of. Stofgoud ingelaaden 1 wat den Schipper deswege» ontmoet, ii. G^Mtu Htrkrg aan de Yszondbaay op Sfitt- h$rg*» gelegen. 178* GrotttUndt ftnkking befchreeven x. door wie en waarom GtMnlimdt genoemt* z, GrHHlandt , door Erik en zyn Zoon Leifft bevolkt , en 't Kriftendom allenks inge- vocrt 3. Verfchtl over de tydreekenmg dcezer bevolkiag tuiTchen d' Yslandfdie en Deenlche Kronykcn . Gemaatigde lucht in (MdHiritnUmit bn ftrenge koude II. Hoedanig de Vaart op 0«<^rM»i!««^cJm Vitcktrjt hoedanig eertrdi in en omtrent de Bayen gehandhaaft (84. Voor een ieder open gcftblt 19$. loz» verbod fomtydi'daar op gelcgtica waar^. om. ipf. QrtmLindfihtWéüviftIrmmgÊ., hocdtniÉ. cA wanneer begiNmen X7a» deeze Vifliaienf befchreeven en in haare behaadcttiig ,. h Scheepileven en gedrag beichouwt. 167. Grendtn voor 74» Mtty$n EiUndt en Oiü- GrotnUndt , wanneer daar de Vifch beft aan te treffen. 113, Grpotm gedachten over deiicvolkcri vani» tmrit* bygebragt f^i H. HétkumêMt EiUndê róor Siinhtrgt*\ oh^ dekt i6t. alwaar noch overUyffiili Van Traanketel» zyn te vinden. 177. H*mhnit0»M^o^Sfiit$btrgintJ!Uj ^^/"''M'^t; B L A D W Y Z E R. Ométo^fit lio«danig de ViiTchery waar cc necmen. 214. Cni4«r MattbMrdêtt^ wat die lyn. 89^ OmgtvalUn den Groenlandsvaarders bejegent z3j.i36.137.M0. MI- OMtrKo*k of de Zuidys Vifch van hun ge- woon Geweft kundig ik i s • • Om {WilvifeU) berchreeven en naaukeurig door den Heer Leeuwenhoek oadenocht 83. Aanmerking daar over. 85. Chftxjydt van Sfitbtrfm meer dan de Weft- ïydc met Ys bezet en waarom iji, voor- . beeldelyk getoont. i$3. Orr^ op 't bergen van den Manfchap en Ooederen gettelt en bekrachtigt. 17 >• Oriirt» op de Bedieningen in de viiTchery. 3CA- OvtrUyffUs van Muuraadjes en Fondamen- ten van Fakhuiseri en Traankokeryen op spititérgjm noch te vinden 177. op 7*n JU0ym EiUndt hoedanig daar gevonden. MS- OverdnkiHg ovef de Zuidr en Weflysvifdi in 't hboden hunner onderfcheide kocrlTen. 146. Otéi'Grttnimidt t hoedanig de vaart der- waart zou zyn geftopt 13. waar door al- le gemeenfchap met d' aloude Bewoon- ders is afgefneeden 24. hoedanig dit Ge* wcft zich uitftrekt zi 5 , hoe het zich op- doet, en voof welkers Kuften zich veel Vifch onthoud n6. O vcrweeging hoe al- hier een bequaanie ViiTchery op te fpeu- ren zy. 147. OndMt van TsUndt onderzocht $6. $7. 60. 61. 64. 65. Ovtrw'mtiring op Sfltshergtnhoe die afliep. XXI. .■> 1 't X * ■ tt; "P otviffchcn , onthouden zich om de Zuid * 78» 87, Eenige deezer VilTchen om- trent de Noordkaap gevangen en befthréó- ven. 1^4. 'y H ■ ') »:1nV * ^eiruvtlit , een Reede op Spitsiatgin ont- ■^ dekt. i6j. 17^. Rfiist»iit€H (verfcheidc) ter ontdekking van den doortogt naar Indien door byzonde- re Natiën gedaan 108, waar door geen ander belet dan 't Ys aUeen gevonden word. 109. Rewun , hoedanig in d' aloude Hiftoriën by vergelyking ingevoert 58. Voor de eer* fte bevolkers van 't Noorden gehomen , dat onderzocht word. 59, RtUin befchrceven 16 j. waar die meeft te vinden zyn i6(. liften gebruikt om. deiexe Zeedieren te vangen , en hoe veel Spek die uitleeveren. 166^ Kudê Da*y , waar op Spitsbergen geleegen, 179. ^tRyfin der gevange ViifcheQ , waar toe eer- tyds diende , doch word nii meer nadee- lig dan voordeelig geacht en waarom loi. Hoe bezwaarlyk eei^reeze Vifch te ken- teren zy 103. door een voorval aai\j|e' weezeu. 104. ,' ' ! ... -••. .-- vjt.; • tl fti ■•-; .4 Sch*akfbtl , hoe vernuftelyk door d' Yslan* ders behandelt. k6. Schaf stogt van, Willem Barentfz, kortelyk aangemerkt. iii* Schepen in V Ts bex^t, hoedanig die zooveel mogelyk is te redden 76. 138. en verlaa- ten worden. 139. Schryvers (verfcheide ) over d' Outhcit van Yslandt vergeleken. '641 S(i&«/f;W (Groenlandfche) befchreeven. 19 Skrelingert , d' eigen inwoonders van G/*»»- Isttdt geacht ;» die vermeent worden omtrent de Straat-Davis t' huis te hooren en Amerikanen te zyn. 5. Slaap en Waaktydtn hoedanig in de ViiTche- ry waargenomen. 31c. SleeffoHW, wat het eertvds was , alt tot cle Walvifchvangft dienoe. roo. Smeertnburg op 'tAmfterdams Eiland by Spits- ,^H-.^ ;. »i*n ont- i6t. 17^ kking van byionde- door geen gevonden 109. (loriin by or de eer« geuomen , : meeft te omdeiKM veel Spek i geleegen, 179- »ar toe eer- eer nadee- larotn loi. ifchteken- ivtd aai\(|e« 104. d'Yslan* koitelyk III* zooveel en vcrlaa- 139. uthcit van leven. 19 van Green- worden te hooren Viffchc- all tot de 100. Eiland by Spits- B L Sfihéngm , ccen beruchte Traankokery eertydsj^ewceft 179. «lw|areenvoordee-> Uge Viflcliejy .wat 180. groot gewoel al-. >daar wegen». de «elve. 10^. Smtuwdttltjit en der zelver verwilfeling be- fchreevcn , en hoe die vooctkomeiv 74- SpéMBfihi Zm , waarom daar met tiet loot geen grond is te pylen. 84. Sftk van Robben en WalrufTen , wat Traan dit uitlevert. 16$. Spnm* Qitit uit geen WalvifchMad te beko- men en< waarom 8;. is 't brein van een cPoivifbh , en hoedanig ditword>bcreid. 184. ^itikugtn t wat beriditLMM» van dit Land gegeevcn heeft 15. Van wie en .wanneer ontdekt 67. Ge(teltheitjv;(n 't Landt en hoe zich deeze Kiift opdoet 68. Word 's (Winters t'cenemaal in *t Y^ bezet 68. Is ileenrotfig van, grond engantfchbisniach» Jtigtdp. ftickking derBergen 70. Vèrlohei* de 'Btaren aangeweezen 70. Ongemee- , ne- koUae van dit Geweft en waar uit di^ I ontftaat 7 1. door Richard Nicolzon bcr fchreeven ic8. ftrekking en, gelegcntheit 'Van'tEUanat itmSetl. ifffSf«vom:>en;WiegvQeien. ij3. """ " "' ' - T» . U iju^n I ;j i «•! , ■iv ^artéff*; of het wxGrwfknii grenilon * derzocht. 4x5, ; legt 3x4 Jmirift^ j[u ,iW«aj;,invecn(W«lvifch gcf\vigehti , vangen , een HoU^ndfche Harpoen in 't 'lyf hebbende. xz6. ZfmkX^oudedanig verzorgt word. 188. UmigklHm.ipa/lAatxéut «ch 'geqiieeidyk in warmer Geweften idanVis« fchen , .ta om wat re4cn->87. Ali.iMde bihsde Zuid ca fomtyd«.«idin.>dft$lp«an- l(;he:cit'A4idd|daadicheiZe«n^f . Zyn'ook wel voor.%'r^(/rYan.deGaoenlandfche Zee. o. Yl*kkm r.%,'- B LA D W, Y Z ER. I } VUkktn Hoek op Sflttbtrgtn ontdekt. i6i. 179. Voetltn , hunne zeldzaamc onderfchciding der neden aaogemerkr. iS4- . , Yoordttkn door de Hollandfche ViOchcry in '94 een reeks van jaarcn aangebragt lói. als mede door de Hamburgers behaalt. z68. Voorlandt\v\ Spitsbergen oefchrcevcn. 178. . Yoortttilini der WalvifTchen aangemerkt. 85. VtuKen trachten xich in de Groenlandfche Viflchcry in te dringen 185. die by ver- drag ingelaaten worden. 188. ..'..• ■ ' .:-u.v.:! " WMmwuing in 't Ys Beiét xynde , 114. Slis mede omtrent de Viffchery van • i Jm Mayen EiUndt.ea hoe 145. Hoeda- St nig die mede in 't.algeraecB'.voor de Vis- r-n: icfierf drieleedig dient in achtigenomen. ■ .'X4ö tot 151.1 Wégiu (Spitftmer) ytn^ Waigat Van itova Z«i»^/4 t'onderfcheiden* <' 71. TVaigm van Ncvm Zêmbla , of 'er eendoor- togt te vindcnzy , onderzocht vod. blyk- ^ ;.)baare teekenen diesaahgaande aangewe-^ . oiten ifjó. Alamninft'gevqéicnt die het . jM tegcnded be»veeren' wifio?. dat:vcrdachr -rolvotd^ehaudfln 108, ; W^t TArandsxlde: ,»*»van deezen doortogt gefchreev'en heeft -r>j lio. de H^éx Wiijms. gedachten over 't ' telve onderwerp^ iii. Walrujjcn befchreeven 162. waar meeft te . vinden; , worden met een byzondcre -"Harpoen gefchooten en met lenflen ge- dood. •' . " . V . ' * 167. IValruJlryJ te lande, hoedanig ondcrnomenl 'i'\ K\r:'f.' , ■■ ' ' \ '169; M'alrMtvangfl , voordcelig döor.dffn Com- mandeur Ryke Yfe aan d' oóftkant van Stitsbtrgtn uitge voert. 170. Wédvifchaas befmrccven 87. en hoedanig van aart 88. waar het meeft gevonden . . word en door den ftroom fomtyds naar 't diep water gevoert 88. . Grondgewas waar uit dit aas voorkomt 89. om wat reden de Walvifch zich alleen met dit aas* vergenoegen moet en hoe de natuur van zync geltalte daar toe alleen eigen is 89. welk aas meeft met den ftroom om en omtrent Sfitthergtn gedreCven' word. '110. Wélvifch G*w$fi in zyn uitgeftrckthcit aan- gemerkt 113. en door Voorbeelden be- paalt. «17. Walvijfchen , onthielden zich certyds veel omtrent Spitsbergen 15, 78. wat waar- fchynlyk hun aas of voedfel is 16. Vec- lerly foorten van deeze Vidchen volgens gedachten der Schryvers aangemerkt 80, werwaarts de WalviiTchen hutlnen loop in 't Voorjaar hebben 86. hoedanig zy door 't zwakke Ys , om adem te fchep- pen , doorbooren konnen 114. Deeze Viffchen op te vangen ondoenelyk geoor- deelt en door voorbeelden beveftigt ii6. Moeten des winters noodzaaklyk om 't befloten Ys de Noordpool en de Noor- derlykfte Gewcften ruimen ii8. zich die- per m Zee en Zuidwaarts begeeven , of zich omtrent den zoom van 't ys ont- houden 130. Hoedanig deeze Viffchen van de gefteltheit der gronden , diep- tens en wateren kundig zyn , om hun gewoon Gewert te vinden ijj. Hoe ideeze Viffchen in 't Ys gewceken zyn. zoi. Wiiv'i/ch in den Tartarifchen Oceaan gevan- gen , in wiens rug een Hollandfche Har- poen gevonden. 116. Walvifchlyntn , van wat gebruik in de Vis- fchery, 306. Walvifch Sfik , befchreeven 8;. Hoedanig : hier mede in de traankooking gehandelt word. 3*8' W*lvi[chvant,(l , wanneer en op wat tyd de Schepen daar op uitgaan z6. hoe veel te moeyelyker nu daii ecrtyds te voltrekken 198, word nuin'tysgeoeffent 103. Hoe- danig in 't ys dient waareenomen. '311. Walvijchvlucht nagefpeurt 190. en 't geVolg van dieriöverwoogen. 105^x06, 107, ztt, 113. Waterptrffmg , hoedanig door den Heer Leeu- wenhoek by gel^entheit van 't opwin- den vN* ->> <«r» «!«..,>«.»-, ., ..^_ Ic natuur :cn eigen room om en' word. '»io. theit aan- eldcn be- 1x7. tyds veel nx waar- ,6. Vec- n volgens 3icrkt 80, men loop :danig zy tefchep- j. Deexe lyk geoor- eftigt ii6. lyk om 't de Noor- ;. xichdic- ;cvcn , of 't ys ont- e Viffchen en , diep- , om hun :??. Hoc Beken zyn. zoi. laangevan- [dfchc Har- 1x6. in de Vis- 306. Hoedanig aehandelt * 318. [wat tyd de loe veel te voltrekken 103. Hoe- itTien, '3x1. :n 't gevolg '.,xo7,xii, X13. [eerLceu- 't opwin- den B L A D W den van een gexonke Walvifch betoogt. 83 . Y Z E R. \Ntdtrw»ardiih€dtn in 't driftig en gati^ vs, en hoe daar in te voorzien 3x1. in t los ys hoe xich daar in te gedragen. 3x3. V/efiysvifch , hoe die Mch met de Zuidys- viich verccnigcn kan 131. deexe Vifch zeer loos om gevangen te worden 141. ïwaarieheit d'i; onbcdrcevene Comman- deurs die hen in 't Wellys ontmoet 144. d'onnooxelheit der WeftysviÜchen in een Ihecdigc loosheit verandert , waar door die nu de opcnxcc fchouwen. 149. Wt/lysvifchery voornamcntlyk omtrent Spits- bergtn te beginnen , vervolgens 't Jan Maijtn F.ilandt , d' Oudgrocnlandiche Kus- ten totaatJ (\t Straat Davis t' achtervolgen ij8. Verdere uitgeftrckthcit aangemerkt X08, hoedanig plaats en tyd van dee/o Viflchery t' onderfchciden X09. en wcr- waarts cle Vifch dan te vinden. xi i. ^ite Janfz. Water , alwaar noch üvcrblyf- fels van Tr.wnkokerycn te xien. 177. 'Willem Barentfi.. , ecrflc ontdekker van Spitsbergen en wanneer. 67, Windverttoopery der Yilat»ders onderxocht. 48. yilindorigtn handel in Traan en Baarden in- getoo'mt en hoe. x(5o. Wwt/x/JcAr» befchreevcn. i6x. Wormius een naaukeurig onderxoeker der Noordfchebyxondcrheden , rip j^evoclei), wegens de EcnRóörns ingevoerf 7. ''in wiens liabinct een Schuitje en al dentoe- ftel der overgevoerde Groenlanders naar Denemarken word bewaart. xi. WyJtf Baay op Spitsbergen ontdekt. 161. 179. Wyknecming der Walviffchen , hoedanig hier op acht te geevcn. 153. Y. Y;, hoe omtrent S^/V5^trg<» de gefte'.theit is, in acht genomen 75. hoedanig het door Storm , dooi , wind en; ftroomcn van de Weftxyde van Spittbergtn word af- gefcheurt. 1 5Q. | Zibergen^ Ysbrokken , Schotfcn en Veldpn, j veel en vervaarlyk groot omtrent Sp'itS' bergen Ie vinden. x6. 70. 76. Yslandt (omtrent) en d' omleggende Gron- den deNoordkapcr te vinden. 9j. Yslands flrekkin^ bclVhrceven en door wie dus gcnoemt 34, wanneer bevolkt 3?, aart en geHcltheit van 't Land de hectc Bronnen en haare xcldxaamhcit bcfciiüuwt en bcfchrccven 36. /cld/.aanic Meeren 39. Hoedanig ccrtyds dit Ki- landt in Landtllrceken was verdeelt 49. d" aloude belUcring en rcgcering door 0- verlecring der Noordfchc Konmgcn vcr- an'.crt jo. ongcbaandheit van t Land 5y. Verre gezochte oudheit van 't Eilandt en d'ccrlle bevolkcrs 56. Verfchcide ge- voelens over deexe bevolking 60. d' al- oude gelcgentheit eenxclvig met het ou- de Thule bevonden. 64. Yslandcrs , waar in hunnen handel beftaat 47. hunne gewaande Windverkopery onderxocht , die niet dan op bygcloof fleunt , en dierhalven word uitgcwilï 4?. Heidenfche Godsdiend van dien Land- aart hoedanig die certy ds bellond 50. hun- ne gcllalte en aloud gedrag 51. Dicht- kunde onder hen en hoe die gehandhaaft wierd jx. en fiibclachtig afgeleid 53. Woo- niiigen dccxer Eilanders bcfchreeven 54. ImnneWy/.c van Vccwyding en waar me- de xich dien Landaari geneert cj. hunne "Godt^ienft en.'l^aal.'^ ^ 56. Tsvelden t klcincfcr onder 't J-.and dan in ruime Zee, en waarom. 77. Ysvijfchery , heeft het ryxen der gcvangc Vij- fcht-n niet noodig loi. 103. Wanneer en hoedanig ondernomen en hoc de Sche- pen hier op worden uirgcruft X04. bcll in 't voorjaar aan den Zoom van 't Ys en , op hooge graden waargenomen. xij. Tszontaaayf waar geleegen 178. is aasryic. XII. Z. '~Fee f gemaatigdcr in koude dan 't Land. ii 4 ' 'li 1x9. Zitdieren , als Walruflcn en Robben , waar- om gevangen wierden 163. wat waarde np die ii> m Th^iHiiin; . « - 1 - «J?IPbBi. ■J^r^lgSl^ïgL^ B L A D W Y Z E R. dieliadddn en eeityds een cjd^yangft den Viflbh«r8 verllrcktc. i<54. Zulandfdu C^mfkgHie tof dfe Gt'denlan Drukfeilen I dus te verbeeteren: Pagina. Regel Ï9 Z7 17 40 57 loi 117 131 178 *9 10 13 9 44 X 38 30 II 34 3 Staat. Verveelde - door branden Straaten Zee Painfteen en zich du& wacht men- « Zom-Gerewiïft fchaarheit hoogte bergachtih Lees. Verbeelde, door 't branden.' Straat en Zeei Puimftöén. en dus. wachte men. 2omer-GeweIï. fchaarsheit. hooger. bergachtir. 199 . -, ,4 213 m de kantwyzmg Onder aan - - 119 - 2 - deÊngelleBaay - eenlEng^e Bany wierd genoenit. - wsh?, liet - - bgi. wecr'lwt lien Noch meier lint zim. Noch. D' overige zullen ia 't leezenniet hinderen. 'T- - ) v::i>^■S^ .,-../ I 'éi 'i-i IT; - » .,. . i ,j i . :4 :: i*S|- ■-f---^. ^■'*-' Eenige Boeken dieby denBoekverkoper y,Oo/lerwjky ge- drukt of inQuantiteit te bekomen , zyn k M. Merian iStirinamifrlie ^nfecten / met 6e Hirupben toane op beselUe qt'^on" *■• tm 3pn. op Sfmymoal Papier, jrolio. ^ütouifcfie'^nfectm/ metDeStmptien tuaar opbesdliegeboit' Den3pn. <3root]pnpiet- 4gti(Uto. 3 Deeleii. ■ 3Dee3ebepöeJDechetiooh iiaer't1le0cii<<5efcö>ïöert. W. Goercc H^ofaifclie «OuDlieDen Der l^ebje^u^fcD? Mcxhm. jpolio. 4 beelen. met platen / toaii 1 timen. \V.Cave^pofloIlfc[)efuïltetUelpï«<0iiWjeöen. folio, 2 beelen. met Jplaten üan Luiken. r.jofephusgoobfeljeïjlflorien. folio. befte3P?uh. met platen Uan Luiken. Rumphius?llmboiiitcöeiilaritei.itfttimcr. folio, met platen. C.dcBiuynsClepfenboo^lföofcoüieii/ J^ecfteii en ginbien. folio, met ©laten. S9efd3?eiUinaelianiS»pan|eenpomigal. folio, metpaten. ^Ile be CreurrpelentoanSooftUau ben IDonbel. ibetleih