Google

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

- Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.

- Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

- Maintain attribution The Google *watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

- Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

alhttpo://books.goodle.com/

» p s —: i om " ooo P |n hia oo LE MMC ond DI JE — px LI bnast anf Len dim auum I metus ': co—P es --— » fm t E pt bi w*^ ws - mue oben . 49 " P

T , gro oot CAE EL 4a. Lob.

n Me LIS dm. . L hod LI - -———— —w-———— m nd sind d nat ndn dus. TET. pud. re ue iy - o. nmn" mn" LI EE o cndunesind c PAR ie * - dl , E. o e. Í gel i a Coma. LB prat coms » de JA 4 .- m T4 VP Am - t prm | au $t * "or TI— $79 -— 9 - E D odd — eib- 6-4 4 --* - «e drezuipi d copo diat 4 i T E m E E * LI T DL — e 5» * LI — — — Ls Ld à , oec ERE: IE Cea ES DR IEEE i a ise erae S Os erra ROC aur i asd *- Bt e 7* o". LANE LN " Tur he . * dut Cw — ap? PL WI SERDLTARNEM *- gm Do" — .só P ed 4e. 9 LS ip ey he guae $ LJbsdA 1 ,Ud- [ à a LI 2 P. d up i s." 99r er "rg. c k m - 6c » i B. "4 M i VE sam a u$ 4; 5 noA. Bee «d LIE X -—-— P uu | cpu. » "o. epo m. Pm 2 ce] Í— -- — "T" AT A alt es o: Gi ge 7 LT ZU - «q eo win Los * qid. mar ts M 47 ^o dbrre dom. ; LJ "zt 0$ » | — spam E hm DEM M e" le - eor. o um P £o—-» ** ^" 4 p" d Ja A —e v tee b "ag A oo bel n LIE nb oso, dd Pudi 2 di. sib LIN AA 7 ndi Sx n E g — —- die - bebe ard 1 RICE I LA leds LEN (esr LN Lm E : Ji -— d iaandi Basis DL sd [IL - -— Lon] " * a iar " E md IIR ad — i s.d -— » v $5.9 / s Ae il. ————m "n -o4 m s atitem e dÉ s il Arum die-.4 à b. fee 2 NL mda —— eon tt pm r- L2 L Wbiec.mee—- — RE 2s 4 début 1 ots.! « ptam tm tet Ae o. inb teh m um — bd «e POM Qo cov Ab wm be pharetr im o9 Y em rn E » " " m p Iw EE MM Oo and "Y 1g iP i —— A —7 —Á dm IP de P, NN, LEER E sd. eii SOLEAT nipotcstbibr -ot- — —— E cd — E H - zn pauci Ba d c agen Li. ^S mE. — n 3 ^" 25 " ne buses siis: - * ic mper vh Pa ML odi edd pepe um. dietas [— n *- o. eomm ——— lev ibsus 6l - ^ o. | reme " "7 - m diis deal Led ^ mati —————— EET LE Pa—iciowxü Ba A om bna. qm ^ di. m LI bte. nt mv» - Mtn 4— 5.4! E oup Mos Am oo d ho — P À—— €À9À "- " 2d a 2 a v* — -4 L O3 NTSCLLL TOT, LER " P PP "— 3 E ] " - ar LIAE Ll aset! pe ath ur vé. au —- - 4 il eg d! - [ 3 we had dad p .- EL] LI d "t - - A L » - - L P 9 UU» M T | m T. c ow j occ) LE LL ud ai ns P LLL HE fot Ls -- Llosa 0E ? * IE A r* -4 lent M Ls R n die 4 LI 4 "4 p im m — LIS RM "de d —-— e o m —'»"*are rom « an eecdei | P — D €-— IIT. zn P— ^. ——" | —c LESS T n » | 4 * * d rp e ml. aped Lan] "ib Jil. LLL * jum 2d M" c^ mae] om com m nl nde mb o vn — 50 -— "2 Irt. —— Lm s M - , —I|— "2 2b. 4 —-— T "L j^ prem "T AM. INN MU -— » A c — P PL "dom COP wit um sos —ÉOMPoqm———— oam A M 4 "T" ^" LWMI. o EJ MX s "- ^. aa MEL, t eiieh ^ DI [1.2 8o om e im hd. id "E qu asia gne Qe L- :» —- —-——M DE tm LL I 23 — - FI La I » ndis PN -— LE LI «n 7 d L3 E -— —— 2 "-———-— 4^ 0 —— ——— $^ quart "UM ^ - p Ee 4 | wn "- "is Pn M poe tre "Tm - ^^ la . -——- iem Ret « —-LLO MILI -— -— d rb AO oT PIRE EM 9 Nu mom imas iem dipl ded | ad ilss2- * D I * "n "— "i £g beg erum * M wr dá cm o ue ehem P — 2D 0. - 56» dt 9 -- —- pe X TIL ATL -—— 9 bed dites nbi. LA —- -— - 2 wv Lu E -—- M ol * o «EL JE -—— P t e uot Rm 2214 oco mERLIMEMI a M - o. - - "- 2 » - » duh ib ori PIT Z2 ;oc- rA «e D L2 OU — -. gr demi o-oagit *rPm* EM Ww 2 "| r-— -— bs E 19^ dedu cm MÜÓA a o utm A Pr C-— 5 "TM PIX [4 : — » d Good Al -i - JM Li ED LA led Lb Ld - 7]. - ——Pm PRERD d » "n EL Lad a « -— a. .JAIL. Pd "ARA ——HEH NEL DEI I lll Anda Jed pen EE db - e d —— "uw are m. CLIE osdiaaln 4 e | B NL. LIE LI " ———R s m] LN "oy P mr E - 9 *-— woche. cp om - a — M * - e. ^-^ -- e 4. oni PL —GR P Aen TENE ib& Bia "c yo tm E P JP : MD sib Gf S aliasl wie m we T adip e c-r P" " : Jie ap ?$34- - M s m M Q qe c P d pe: T€" ut , P D re. Lino. bem n te "LJ f Adeo M m jn p» 24b a 2k . 2 BET. -4— . " - — E T Ho. epo 4799 4 No ua ame Er qned Ü nom wd toon "EA " -* * dg dun, lai À ne — LI EM ml E "ond dia di Pin hs - " " A o T et s "dem e di boups Wo redo din E d w^ M — » — PL Á- m EIL Edad ÉI"-c d CN el l* 4i Piae DI --— | "I LM —- i " J 2J LN E eb .— AR D EE asd LI LN I 49 ^r 2^ atm -— "a dim, UT — (— 1 ENA T ( LET e à Ln s LI T *a ^" Em ' ePaT 1 ó "a Ab aha TA és ppm d o— ss ^w] EE L -— " dii, L La !A* Bu e o oo oh, eo LII pom - p "e sEIPLJELL. ro order m " «C apt o um APR ahi "s Tt "— C TP e Li H E EL &. PL MEI -.)9 24 : OE C JR dias , A - a Ji á pL - »- LEO " "T a ds -—c y E — dam 5 *9-- oo o e . de" mil - aho d ' JL. P EP .""2-» - DEED "c-r" d M » (o m edm tt Zi. dedil. 2n TEL. GM J.A - e u- Fh ^ —— FÀ—À 4 —— " — Dr LIMDL o5. Dd INE LA. .-áí "T d ub di di EJ o D 2 I -- LJ * 9 o. 4 wA s 5 Js M LL Mn duree os [m3] EN CS - - Pra sd talus" dme pem Iuba a» Indo qu - - fe La Edi iu *s "I L. 28 208 I 9. e wc P* a Btoc om omm 1-7 PT * "T " - —T Iu ^ — E rm: ^os mme eo. ms DOLO ebd ad $9 p e—À RE o pm meme, P — 4 mri "qo rw a rum uwcmerieens wid seetibs Dou di in AXE. e 4 cia " eem - LIES E | e ILL NN -— — - PM "-—— PULL MEE ALM "-—— i ' 97m. orm dnt e 9 — pm mDC«NEI ded a-eaiud Tar Neb a mrb ad eiii 22 e Jensen —wv wm i "P vn I] " DELI dui Srt marii. DID ALLOEPI uae T e ier, pn -—m LJ € "b P " P (0 "LM E] oni he £m P * —.* ARI ui ms Hs A o9 TRUM — .- stall 3B AMET - betta mo qm o9 4 poer ud, m v- —— 1 n9 , ^ 0m m — ds. Rai ovre in Cou ce cr — M n Je. a. Mubb «e » didi oe) dipsmes Deqi LOUR, Lapeed. 9 P idi T 9 MO Dr 0 8 de) e -— m^ hh. st 9 PL —— P rn pm LIN ssi. " PD I— UTDPX à MEME LL LRL AA p—(Ó MM c — " 4a | —— " * pd m ma 1 I.M "c " -— 4 v9 E "ha e — RP mor o tm cw omo e b che me Pm — -— o "€ e— —À a ^ dili. | LI TJ ED Fr EA etm. —- LOL... LL LL PD da TOL Ll -——* ^P LS Ceo Ps dp XM " SERE. c n -—-— - ISERLUSLAM i qt f. v ) Av iir. ung $ s Lad - ZR Anf» — MEL * WW oa t * gre 09 T 7 f dy cp me gt eth m 2 andis a ovem tm p--— T LE H €— - ^ 124m o. m imm [x . 99^ amabo wc T LI " ^——— 5 mim. bdo. utm —-»— ett C" SCIL - "- m we diet andi Ld eiit oom ^ ; 9M AC P" ec " - " "re I — Aa. E [IDA J det n ác Q.9* EE " L -—— — EL o 3-9 D ro "———— e — dian - dd LISEELLAS n» PILL LIS "TE - en w---—— e hs Por -"- E Muere -— - LIT" 4 m s - E "ow - (4. -£ LIE. LIE - 4 —— € PII " POCuUTUDUaBuibe ouai 4 ET x LL Lo "t 25 ade np d dn * - $^ Lig MEL ^w t -- -. ^ pomum cmn -—w- -— ge D EMT - . «. E E L. RUNE LIO - [Ig LI s um ON bd me —— " LII "- LL LS 4 € ds mdi nmm LE CS E ped I i- Lodi d Los i 4 End LM V — L d sarum 2 -—— jJ E Poe— —À - D aee b Lim d LI 2e ho deca FÉ BI mm Lr L. rt orng bas Dor ed Ji. E» L 2À4.] * D bi p ^- wes o dd de tie. ate cile UNUS auo 0 cte sube ae o qe e a * LAE s BRL NL ÉL TX — . ——— CO. tu idi ^ nem LI "s - pec " " - - lad o9. Mey d LE (^-^ ^w - ru CI DLE [1 ocsibaiiu . -— o F-— * - M LI - e LN d hai. hels LI iuf p Li [ di LII " ps - pe o ndm d r3 — B - E] LI rom Lis LS n —— ^ on M" uum cr ls h D o ha "nue xx smslbedi. aae amtipghel nandi: 059 oq ** ma TZ ác c dto de - LJ Au Feo s -— aatem e AP LINT " po í Ao d. - A amm ^— RU - ho. LII J eo&. 4A 9. ) y A I MX a4 -U-^ LION Á- od ett iom à »* p "o—- LE dim TU ,* Lois Á o. *e—* " Pa e^. am "WE *4*. M "s LO ^99 FO ooo eR, - coa ae he t de * imm asd o Adiod Losses ados Guidi. o diradip d LEE dall dios omnd ome gue rwn n: -.enhosà P »- —- "y dL. p E á - LI e om) o [] —— — - La NT NL 1s 10 2 208 2 T 100m L E atm n À ten gie q |O—T — — LI IPLE t -. 999^» «dub uo c e ip * am "- - IA AD. LÀ E tit Adi lend d hj - E ———— P" | EL. oenssssiii -. EL ML Abu Lg - [p i Abano hs EE 2 J| À dee papel o 9 —— - om A me - Quar ans yr tmt * "m - nM n — o c -— "IMP nsillus md D bd d "LO " pu——— ^ -, el altro mo 6. I — MERE i-— eo M - ousun lind "esten imbipe mtra. ) - ^e T "d io ue ea o o e dera d — n ——— im e. adi a M d aw *e i LJ e Aw o m m ibd 15 di "ILLI ec ume omo m c ta Lg ULLAM AOL -— 2$ o - me ed La m ttr — o. —— — 1 — — - "oto Ato *- mm LE ide P zd Lon *3 ———- 5 c Am DEP I1 Lo m did "A. sas mer t —$ ind on lada c) (teu onn - cem 9À o OI il nl i ndi. sd sd - LI E c— - om c.m À oov D u— — IET hec amus; pL US Bü di cwm 5 Wr o. ^ o ere o e pm PX —— — Pa e. me gl ^ peo mem 5 —À à PL E End — P pubs laste nd tes cbe --- o9 cp e i ie s ZOLL pusilli "een d - né n er A m -A mi pre me "d D aet s a - nat Durhel T acuta -—- A 0o - oom v-—— M—À—— — —— A nt!À LL pom cmd DIA o 9 e— LO LL Eee did Ld d 2 -o--— À € ——7 puri LESTIE Tn "- V——— apre oiii rta nd om * — mnm "fau hes vcn * "um Rae de uo oma m0 0 PLL S8 Cere e P qu — a MÀ e € a — MÀ Pa lqáÀ—À $e ———m LE -6 o Pos oc ta gms BELLI LL Ls à d LED quen sl: Lnd DET. QD UM LLL llb oeand E did — ne p—— Eds Lone ——— dad ce cnm ag 8 e s —BÓó Lat caa —ÁÜÁ— X ———À — "m Aqu - at Lm RET M nodi e E ——— Lad Elder di LLL ills - ITIN. ano E P —— o c —]íá—— m - — o MÀ o ooo. c "-— —-——— 0o— — AR m 9 ^em pn I M" o a MEME d aa meurt oi. robe tal npe pae d ue ^ uar a nte em s Ll de bd b $-—— de e. ct ! -———— iL mtm io mme, d adptrt capra ad e que 9 oerte me s LE Chescmeccüu e c0 om bes Ge e a mon —

-—À ——— n nda. E L2 hdi I

aes Susi emm. amem e uas, alb qe a id m Dum nd pam om ac pm —— — le mmm

ug irt seam m diurnis apt cd -— E Led cbe dine tene»

Gap my I aotem cca a e

Pu. Putus de ap? Aia A, UR qe dm A ——— oe

- A ape di mo peg qm

— ngnáà—Á n aÀ nm uade |a

- ———À — ^ mal

^— — — ÀP À —— P — A

- eh. dos lie —À m. umcm— À—— 9

a Qum a "pf, cua ata am a —— 9" — IZ P Rm t —pode—MÀ —— o i aa tte m m a agp mmt uem appui a mmm quent cq LLLA ndmhub die --— c c— anta atm Re at dl ia

€ —

gw — d dap gm mc co no — — UD. di sin ^o m m em

Mr ttum n Lodi di ibn . gh c a umm e e capu Audi mmm m t l^ Go. 6 4 dm o, o

pcm ial qp qq, em m ott "bur dis n Ww —XÀ ct nt 4 A EE dd phum, m A L: ——A———simdm Po tierere b. — c e endis adi imus S allied PP di amm um :

J c Sul, VO (£5

] VEI cy

TTIDUTT

zd

HARVARD COLLEGE LIBRARY

Digitized by Google

-

(5

CORPORIS HAERESEOLOGICI

TOMUS TERTIUS 3

DIONYSII PETAVII | ANIMADVERSIONES

S. EPIPHANII PANARIUM.

ACCEDUNT A. JAHNII

S Y M BO LA E

EMENDANDA ET ILLUSTRANDA S. EPIPHANII PANARIA.

BEROLINI APUD A. ASHER ET SOCIOS.

MDCCCLXI.

S EPIPHANII

EPISCOPI CONSTANTIENSIS

P ANA RIA

EORUMQUE ANACEPHALAEOSIS.

AD VETERES LIBROS RECENSUIT ET CUM LATINA DION. PETAVH INTERPRETATIONE ET INTEGRIS EIUS ANIMADVERSIONIBUS

EDIDIT

FRANCISCUS OEHLER. y) : TOMI POSTERIORIS

Y PARS POSTERIOR

CONTINENS

DIONYSII PETAVII ANIMADVERSIONES IN 8. EPIPHANII PANARIUM.

ACCEDUNT

À. JAHNII SYMBOLAE AD EMENDANDA ET ILLUSTRANDA S. EPIPHANII PANARIA.

C BEROLINI APUD A. ASHER ET 8OCIOS.

MDCCCLXI.

uma

——- c33

DU 1.M1.l0o (3) ÁL

/ AANRYARD à; COLLEGE NS V UBRAR UA

ev 39 /8 &,.

HAPVARD UN: V-RSITY LI D i2AJISY JAN 23 1s/1

DIONYSII PETAVII

ANIMADVERSIONES

IN

EPIPHANII PANARIUM.

Digitized by Google

DIONYSII PETAVII E SOCIETATE IESU ANIMAD- VERSIONES IN EPIPHANII OPUS QUOD PANARIUM INSCRIBITUR.

IIPOOEZQOPIA.

Si cum exquisita rerum, quae in hoc opere tractantur , varietate ac copia adae- quare commentationes nostras instituissem, non brevibus disce notis et animadver- sionibus, sed ingentibus libris committenda res fuerat. Qnontam autem neque me commentariorum moles illa delectat, et eruditorum lectorum fastidiis occurrendum potius hoc in genere est, quam aliorum tarditati consulendum, nulla est obtinen- dae a me ratio praetermissa brevitatis. Ea vero visa est imprimis eiusmodi, ut diversas ex veterum exemplarium comparatione aut ez coniectura lectiones ad oram contextus adsriberem, tum ut leviora quaeque ac faciliora, vel commode ab aliis explicata, ne attingerem omnino, aut carptim breviterque perstringerem. Quamobrem certa potissimum avgumenta delegimus, $n. quibus elaborandis atque slustrandis plusculum operae disputatiomsque consumptum est, quae nimirum ta- lia esse consideremus, ut ad eorum minuendam obscuritatem nonnihil opera nostra posset accedere, Fuerat iamdudum animus , omnium haereseon, quae in hoc opere commemorantur , xà lavopodpesva primum, deinde opiniones ac dogmata omnia se- parato libello persequi et cum tis, quae Epiphanius perscripsit , quae ab aliis sunt Patribus cxposita, conferre: sed ab eo consilio revocati ipse me, quod eum mii laborem iamdudum aliorum industria sublevasset, Etenim praeter veteres illos, lrenaeum, Augustinum, Philastrium, Damaacenum, Tertullianum, Clementem Alexandriutum , Hieronymum ac caeteros, qui aut de haeresibus nominatim scrip- serunt aut earum in libris suis utcumque neminerunt, recentiores aliquot eodem in argumento summa cum laude versatos memineram; imprimis autem. Gabrielem Prateolum atque. illustrissimum magnorum Annalsum conditorem. | Quorum ile haereseon omnium luculentissimum catalogum literato ordine contexuit, Mc in An- nalibus suo quamque tempore consignatam reliquit: uterque uno in conspectu quae apud veteres illos dispersa erant ac dissipata proposuit. Hac igitur cura et cogi- tatione solutus hunc unum ad scopum commentandi laborem istum conferam , ut qui Latine iam , hoc est minus, ut spero, barbare studio nostro loquitur Epiphanius, idem Notis istis et Animadversionibus qua castigatus, qua illustrior factus, dilu- cide atque intelligenter 4d faciat, omni obscuritate detersa.

DE INSCRIPTIONE OPERIS AC XX PRIORUM HAERESEON PARTITIONE.

Cum adversus ,xxx haereses, quae ad suam aetatem extiterant, susceptum & s6 hoc opus profiteatur Epiphanius, duo quaedam occurrunt in eo negotio con- sideranda. Alterum haeresis nomen latissime in quibusdam usurpari, neo ad

A*

p. 2.

p. 9

IV

theologorum normam vocabuli usum istius exigi, & quibus quid proprie sit hae- resis, et quantum reliquis ab sectis differat subtilius atque enucleatius declarari solet, Nam neque priores illae sectae, Barbarismus, Scythismus, Iudaismus, quatenus Christi ortum antecessit, inter haereses merito recensentur; neque ullae propriae sectae Barbarorum aut Scytharum fuerunt. Atque, ut diligentius in Hellenismi, Iudaismi ac Samaritismi species inquiratur, pleraeque forsitan e numero sectarum, sive haereseon, eximendae erunt: de qua re sparsim ac suis locis opportunius agetur. In Hellenisnto quidem, cum quatuor tantummodo sectas Epiphanius numeret, infinitae adiungi aliae potuerunt: quarum plerasque in calce huius operis, in Fidei Catholicae Compendio prosecutus est. Alterum hoc in negotio considerandum est, quamvis omnes illae sectae inter Haereses haud immerito censeantur, nequaquam tamen Epiphanio octogenarium illum constare numerum. Etenim in partitione ipsa contra dividendi praecepta nop mediocriter peccatum est, cum principio quinque ante Christum sectarum fastigia propo- nuntur: Barbarismus, Scythismus, Hellenismus, Iudaismus, Samaritismus; ac deinde posteriora tria genera in alias species tribuuntur. Et nihilominus genera cum subiectis sibi partibus eundem in numerum summamque conferuntur, quod est in divisione vitiosissimum. Neque enim genus pos tà eov, &vxibuxtpfitat. — Ut si anima vit&que praeditum corpus primum in animal ac plantam partiare: tum animal in terrestre, aquatile, volatile: plantam in herbam fruticem, et arborem; ac deinde collectis omnibus, octo corporis animati partes esse constituas, nimi- rum animal, plantam, terrestre animal, aquatile, volatile; herbam, fruticem et arborem. Ita enim inter divisionis partes genera ipsa, quae dividuntur, perperam referas. Quod in illa haereseon distributione commisit Epiphanius. Quippe tres illae, quas dixi, Hellenismus, Iudaismus, Samaritismus, cum suis partibus con- iunctae summam conficiunt. Unde subductis recte omnibus, xvi duntaxat ante Christum, universe vero ,xxvrr haereses, non rxxx numerantur. Praeterea xx priorum haereseon alium in Epistola ad Acacium et Paulum presbyteros et in Anacephalaeosi, quam in ipso decursu operis, ordinem instituit. Utrumque nos in sequenti tabula proposuimus.

XX priorum haereseon ordo in Ana- XX priorum haereseon ordo ex opere cephalaeosi. Panarii. 1. Barbarismus 1. Barbarismus 2. Scythismus 9. Scythismus 3. Hellenismus 3. Hellenismus 4. Iudaismus 4. Iudaismus : Muros E 5. Stoici i agorei .. . ) 6. Platonici Hellenismi 1. P tottel Hellenismi 1. orei 8. Stoici 8. Epicurei 9, Epicurei 9. Samaritae i isis 10. ren "AE . Bebuae 11. Sebuaei Samaritismi is Esseni 12. Gortheni 13. Dosithei 18. Dosithei 14. Scribae 14. Sadducaei 15. Pharisaei 15. Scribae 16. Sadducaei 16. Pharisaei Iudaismi ( 17. Hemerobaptistae Iudaismi ( 17. Hemerobsptistae 18. Ossaei 18. Nazaraei 19. Nazaraei. 19. Osseni

20. Herodiani 20. Herodiani

Y

In posteriori serie Stoici snte caeteras philosophorum sectas collocantur, aliter atque in priori fecerat, quae longe hac in parte tolerabilior est. Hinc est, quod Stoicorum secta tpítr, &xo 'EXXnvip oU sit inscripts. Nam tertium ab Helle- nismo locum habet in serie, ut Platonici quartum, atque ita deinceps; non ut

in inscriptione Latina est: tertia Hellenismi secta; pro quo scribe: tertia ab Hel- lenismo secta.

AD TOTIUS OPERIS PRAELUDIUM.

N. n. 4qata y&p dott xo qa1&] Expungo posteriores hasce voculas, quae

sententiam infuscant, xol oatá. Dixit quidem Hesiodus initio "Epyov,

*Ov xt &ix Bpotol avBpsc 6px , apatol t€ gatol te,

*Ptoi & adóntol xe, sed alio sensu, quam ut huic loco congruat. Nam hoc unum Epiphanius signi- ficat, se non omnia complecti hoc in opere cupere, cum innumerabilia sint nec oratione comprehendi possint.

Tovt£ot: Qacu.elag ObaAevtiwiavoU.] Est hic annus Christi cccrxxrv, quo suum opus aggressus est Epiphanius, Gratiano nr, et Equitio Coss. Valentinianus enim et Valens imperium auspicati sunt anno cccLxiv bisextili, qui Ioviani et Varro- niani Consulatu notatur in Fastis. Ideo annus utriusque x1 Christi est cccrxxrv. Gratiani annos praetermisit, ut opinor, librarius. Quare substituendum est xoi l'pa- TwxvoU Óv56ov. Gratianus Lupicino et Iovino Coss., ut autor est Socrates lib. rv, cap. x, Imperator et Augustus a patre renunciatus est, anno Christi cccrxvir. Ita- que undecimusValentiniani et Valentis est Gratiani octavus. In Manichaeorum hae- resi LX v1, n. xx, annos Gratiani commemorat. Quem in locum caetera reservamus.

OÀx &0cd 8iaaxorjoavtas.). Hic coniecturae locus est, nam de vitio constat. Seribe $:zoxozí[sas tàc drjgouc, et soe maprA0ctv. Vel: Buoxómqoa tg deos, et retinendum «l; $. Cum ad susceptum opus aggrediendum consentientia ve- strum omnium suffragia viderem.

N. m. IHláuonó; tt.] Rei herbariae scriptores aliquot recenset, quorum ple- rosque Dioscorides in Praefatione commemorat, et Plin. lib. 1. In his Pamphilus ille ipse videtur esse, de quo Suidas; qui inter caetera Georgicorum tres libros edidit, patria Amphipolita, vel Sicyonius, vel Nicopolita. Ex quo nonnulla passim excerpta leguntur in Constantini Geoponicis. Meminit et alicubi Photius.

Ka'HpoxAsións 6 Tapavttvó;.] Citatur a Galeno in libris de Compos. Medicam. xatà tóToue xal yfvn: nec non et ab Athenaeo lib. rr. Heraclides Tarentinus. Idem et Ándreae medici meminit.

B&oco; 6 TóAtx.] Tylus Messeniae urbs, quam nonnuli Oetylum vocant, ait Strabo lib. vr. Sed corrupta hoc loco vox est, legendumque ex Dioscoride Bac- 20e 6 "locAtog.

Kai IIexpo»vto; Nivep.] Dioscorides Petronius Niger coniunctim habet; Plinius vero Petronium Diodotum copulat, quasi eiusdem sint appellationes ambae.

N. rv. 80 éxóv Oy O(ov.] Non igitur vulgatam in nostris editionibus Lxx Seniorum rationem secutus est, annorum uCcxLr, sed castigatam ac germanam, quae ad priorem annos addit xx. Magna iam tum olim Graecorum exemplarium non cum Hebraeis Lstinisque modo, sed secum etiam discordia fuit. De priori

disserit Augustinus Lib. de Civit. dei xv, cap. xir. Hieron. Quaest. Hebr. aliique:

maxime recentiores. De posteriori vide Eusebii excerpta chronologica, ubi varie annorum summa concipitur. Ác propter immanem absurditatem, quae ex Ma- thusalem annis oritur, animus est ad numerorum emendationem adiectus. Nam

p. 4.

p. &

YI

si Lxx Interpretum commtunem editionem sequare, quae annos Mathusasjemo ante genitum Lamechum arrogat ctxvu, Lamecho vero c,xxxvnr, confient additis Noémi sexcentis anni ante diluvium roccccLv. Vixit autem Mathusalem in totum annos roccccrxm. Igitur xiv annis post diluvium superfuit; quod est in- eptum. Quare Africanus Mathusalem annos ante La&mechum susceptum tribuit CLxxxv, qui ad Lamechi Noémique totidem, quod proxime numeravimus, adiuncti summam conficiunt annorum 10ccccLxxn. Itaque tribus quatuorve anmis di- luvium mors illius antecessit. At vero idem Africanus ab orbe condito ad dilu- vium annos colligit cio cr ccrxvr. Quippe Enos cxcv confert, cum rxx dun- taxat cxc numerent. Subtractis quinque illis superfluis crediderim in reliquis Epiphanium Africani, sive Lxx apud Africanum Interpretum calculum secutum annos computasse C19 CIO CCLXI.

'Ev 16i, ópsot 'Apapát.] Chaldaeus Cordu, id est l'opbatov. Iosephus lib. 1, cap. 1v, &xofarptov tov tórov toütov "Apuéviot xa3oUct, Mox Berosum Chaldaeum citat: Advexat Ob xol toU xAolou dv tij" Apusvla xpoc tà Opt tv Kopbualuv Ett ud pos tt elvat. Item ex Nicolao Damasceno: "Ecttv óxip cv Mwoába uva opos xavà ' Ap- psviav Bápis Aevópevov, sl; 6 moAXAoUg auppuyóvrag Pri toU xataxAucyoU Aóvoc Üyst zsptowÜ0zZvo:: Franciscus Iunius pro Bépu rescribendum existimat AoUfapu, a quo non abhorreo. Sed idem solennia deliret, cum Lubar Armenio et Aegy- ptiaco sermone dicit idem esse atque &xofatixov sive àrofav/piov: id est locum editissimum, ex quo descensus patet, a verbo Labar, descendere. Unde et La- barum et Labra apud Epiphanium in Ariomanitis. Sed de Labra caeterisque nugis dicemus ad illum Epiphanii locum. Quod quidem ad praesens negotium attinet &zofacíjptov Iosepho nuncupatur locus ille, in quo Noemus tjj» &xófaots, hoc est exscensionem ex arca fecit; sive quod ibidem tà azofat/pu sacra per- solvit. Haec enim vis est horum vocabulorum, &xofvjpux, Suwfatjou et caete- rorum. Valde igitur aberrat Iunius, cum &xoflatrjotov interpretatur arduum et ex- celsum, ex quo descendere oporteat; quod & Graecae vocis usu alienum et ab- sonum est.

O$ yàp & dp.galve.] Putidissimi Iudaei Noómum & Chamo exsectum nu- gantur: ut inter alios R. Selomo, qui et alia quaedam adiicit nefanda et adbnta.

N. v. dv6a. xou àxtXEavto.] Fortasse tórov éxtAftavto.

*Hv 8 toUto xáAat 'Áccupiov.] Ager Bennaar et Babylon ipsa primum, in- quit, ad Assyrios pertinuit. Respexit autem ad id, quod Genes rx, rr. legitur: De terra sla (Sennaar) egressus est Assur, et aedificavit Niniven et plateas citi- tatis et Chale. Verum .Assur quidam proprium esse nomen existimant: ut R. Se- lomo, qui se &b impiorum consuetudine ac convictu segregarit, eundemque Aben Ezra Iaphet filium extitisse memorat. Equidem Assur hoc loco de Assyrio po- pulo, vel Nino ipso regni Assyrii conditore libentius interpretor. Eodem porro spectare videtur, quod est apud Esaiam cap. xxu, 13: Ecce terra Chaldaeorum; Talis populus non fuit: Assur fundavit eam. In captivitatem traduxerunt robustos eius , sufoderunt domus eius, posuerunt eam in ruinam. Sed Hebraica aliam sen- tentiam praeferunt: Jste populus non erat illic olim. Assur fundavit eam nari- bus; vel, ut alii, desert incolis; qui erexerunt arces illius. Sed (Chaldaei) con- triverunt palatia «lius, etc. Quod ita R. David exponit. Non est mirum aut in- credibile, quod de Tyri eversione praedicitur. Ecce tibi Babylon et Chaldaea ipsa non eosdem semper incolas habuit; sed et ipsa vicissitudinem est experta. Nam Chaldaeorum populus olim ibi sedem non habuit, sed Assyrii principio te- nuerunt et in ea urbes excitarunt. Tum Chaldaei pulsis Assyriis occuparunt,

VII

qui à Chasad Nachoris filio oriundi, ait Kimehius, ex cap. xxr. Gen. com. 21. Haec ex Hobraeis, quamquam aliter Aben Ezra, et ex Latinis Hieroymus. Nam Lxx diversi prorsus abeunt. Ex iis oolligKur Assyrios olim tenuisse Babylonem. Ac nonnullis placet Sennacheribi maiores Babylonem ínvasisse, propterea quod lib. rv, Reg. cap. xvn, 24. rex Assyriorum Sennacherib de Babylone et de Cutha caeterisque regionibus incolas Samariam transtulerit. Sane Babyloniorum rex Assyrius in Seripturis interdum vocatur, et Babylonium sub Assyria fuisse com- prehensam autores sunt geographi.

"Exevopáo0noav xávtt;.] Scytharum nominis origo ab Hebraica voce P"t5

eum puncto semos, quod est declinare, errare. Potest et & PD cum puncto

dextro derivari, quod discwrrere et obambulare significat. Utraque notio Scy- tharum moribus apprime congruit: quos zAavite;, errabundos, et apatoflou; fuisse constat. Sed ea vocabuli ratio, quam Epiphanius affert, quod acilicet &xb toU xA(patoc toU npo Eàpony sl; "Àauxv declinazverint, non valde mihi probatur. Neqne enim verum puto, Scytharum nomine priscos illos ineignitos , qui post di- luvium turrim illam arehitectati sunt. Etymologicon Magnum «cxitto0ot, quod egt irasci et supercilium contrahere, zapà tob; Zxjüa; nominatum scribit: quo- niam iracundi Scythae. An potius Zxjfa; Graeci &ro toU axittato: deduxerunt?

Kai &xo (ts el; £gboyijxovta 8o.) De eadem linguarum gentiumque distriba- tione agit haer. xxxrx, ,use est Sethianorum: ubi et .xxm linguas totidem, quod xiQaÀató tat erant, et autores stirpis effloruisse dicit, Vulgatus est hic matri- eum linguarum populorumque numerus, de quo certatim chronólogi disputant. Quorum quidem ratio mihi non satis explorata certaque videtur; non modo quod Graeci codices a Latinis et Hebraeis in numero dissident, sed etiam quod pleri- que xepaÀadtat cum posteris suis ac filiis in numerum cencentur. Non est au- tem credibile distinctum ab iis populum ac linguam illos constituisse. Certe enim Heber a Phaleg lingua diversus non fuit, ut etiam Augustinus existimat. Deinde Chananaei omnes populi idioma commune sortiti sunt. Itaque labat illa rxxm linguarum partitio. Sed nec in eo laborare admodum necesse est, ut totidem illis nationibus domicilium cuique suum ac regionem assignemus. In quo multi no- minum similitadines nimis ambitiose conseetantur. Est enim verisimile, ple- rosque finibus iis, quos occuparant, relictis ao sedibus alio sese contulisse. Nam quod Moyses narrat, ab iis propegstas esse nationes omnes, non sic acci- piendum est, ut eas pér sese primum xal &éce« regiones insederint atque in earum possessionem pedem ipsi posuerint, sed ut eo saltem illorum posteri com- migrarint. Verum haec discutere longioris et operae et alterius instituti fuerit.

V'oüc tà 'A&epatixs.] Mendose pro 'Atoupttixà: ut est in Sethisanorum hae- resi; neo minus emendandum dobc, pro quo qov0 legendum. Sive ut est Esaiae eap. Lxxi, 19. bp , 9094. De Axumitis alius erit dicendi locus.

*Peypz xai Zapà, xa8d.) Corr. Zofa0axà; qui inter filios Chus recensetur. Pro i105 fortasse AoU5, quippe Aou3tdy. inter filios Mestraim numerantur.

T& ftpbc t7, papépev xópa.] An 'Apáfv? an potius l'apau&vtov, nam haec vieina sunt nomina. Est qui Regamam Ptolomaei, quae est in Arabis felice ad Regma transferat: de qua Ezech. xxvn, 22. ,*523y** N20 "s.

N. vr. Nefpo0 vàp BacUasse.] Quem plerique omnes chronologi, imo et an- tiqui Patres, Belum faisse censent, Babylonis conditorem. Huius filium Assur Epiphanius facit: quem quidem Ninum fuisse par est, si Nembroth idem cum Belo fuerit: et eadem utrobique eolligendi ratio. Nam Belus Babylonem extruxit, et Ninus Niniven. Atqui priorem a Nembroth, posteriorem ab Assur civitatem

p. 7.

p. 8.

VHI

conditam Moyses affirmat, Verum Assur Genes. x , 11. gentis nomen eése, bon viri proprium existimant alii; quibus libenter subscripserim. Sed haec annalium ac chronologiarum paginas implent , nec sunt pluribus hoc loco disceptanda.

To/tov 5j Bacala dv "Opky.] Pro 'AppàA xx. 'Apyàó, Hebraei "53.

Kcitet 6b xoà tàv Octpéc.] Nescio unde haec expiscatus sit, quae in Genes. x illo capite non leguntur. Ubi hoc duntaxat habetur: Principium regni Nembroth fuisse Babylonem, xoi 'Ogéy, xai 'Apyab, xeà XaA&vvr in terra Sennaar. Unde As- sur egressus exoóóuzst tjv Nuweut, xol vv 'Poofo0 xóXw, xol vhv XaAéx. Pro *Powfo9 xóXAv Hebraice scriptum est ^^» 2*371^, quod Hieronymus vertit: plateas civitatis, et quo appellativo habuit, quod Graeci proprium fecerant, Intelligit autem urbis Ninives plateas, quas Ninus extruxerit. De Epiphanio quid dicam aliud occurrit nihil, nisi voces istas, Octpàe et GóQsA, alienum in locum translatas esse, Nam Thiras et Thubal inter Iaphethi posteros numerantur com. 2. TAvbal, et Mosoch , et Thiras. Fortassis enim cum Regma, Babatacha caeterisque quos- dam alios recensuit Epiphanius, et inter illos Thubal et Thiras. Nisi haec conie- ctura placeat, pro O:toàe, et GófcA, ac Aófoc propria urbium illarum nomina sub- stituenda sunt, quas Assur aedificavit, Certe in Aófoc vestigium quoddam ap- paret vocabuli 'Povfo0, et in Thiras vocis "^y, puae civitatem significat. Unde it& depravari vox ista potuit 'Powgw6ipa.

O2 xoAv 5k dUuxAov 16 y póvo óuccvxaow.] Bactrianorum rex ille, quocum Ninus conflixit. Oxyartes a Diodoro vocatur; a Iustino, Árnobio ac caeteris Zo- roastes. Neque dissentit Plinius, ut Scaligero videtur. Neque enim dubitat ille, sitne magus idem cum rege Bactriano, sed utrum unus hic fuerit, an et. alius postea, quod Salianus noster recte in Annalibus animadvertit. Vanissima Ma- gorum natio Zoroastrem illum antiquissimum putat, utpote qui Troianum exci- dium quinque annorum milibus antecesserit, ut Plinius et Plutarch. Tract. de Iside testantur. Apud Laertium Xanthus Lydius sexcentis duntaxat annis ante Xerxis Oiáacw extitisse Zoroastren asseverat. Unde merito plures eiusdem nominis fuisse suspicatur Scaliger.

Tov Zepouy Épusveuóusvov dptOmp.ov.] Variae sunt apud Epiphanium Hebraeo- rum nominum origines et interpretationes partim obscurae, partim subabsurdae. Multa enim vel eruditissimis per imprudentiam excidunt. Neque propterea He- braismi fuit imperitus Epiphanius, quem Graecae, Syrae, Hebraeae, Aegyptiacae, et ex parte Latinae linguae scientem fuisse confirmat Hieron. Ápol. 1t. contra Ruff., quem argute bilinguem nominat, quod Graece Latineque nosset. Inter falsas originationes haec ipss& vocabuli Serug interpretatio a Calvinista quodam profertur cum aliquot aliis; ut cum caeteros Patres erroris haud expertes fuisse colligat, tum vel imprimis Epiphanium in explicandis nominibus aberrasse. Nos de reliquis, quae in hoc scriptore notat, sparsim ao suo loco videbimus. Quod ad praesens vocabulum spectat, male ab Epiphanio putat acpovy dot0tapov verti: cum ita scribendum sit hoc nomen, otpoby, et propaginem, non irritationem signi- ficet. Haec ille. Verum purgandi hoc quidem loco Epiphanii facilis est et expli- cata ratio, Primum enim cspoby, non ospovr scribendum illi fuit, cum priore mode LXx conceperint. Et fieri potest, ut Hebraice quoque saltem aliquot in exempla- ribus 130 non 4*'105 Jectum sit: ex quo Graece cspovy ediderunt Lxx. Nam P per X plerumque reddi solet: ut in ^*r13 et 1, Nachor et Cham. Utcunque yero scriptum extiterit, potest commoda aliqua interpretatione Epiphanii glos- sema defendi. Imprimis 3'"1Q9 perplexum esse atque intricatum significat, unde A?" propago, non 45, ut Calvinistae placuit. Qnare perperam et ipse atoour,

IX

sive 3110 propaginem vertit, cum ratio postulet, ut sit intricatus et perplexus. Et quoniam quae eiusmodi sunt, hoc est implicata et perplexa, tricis suis dpeiCetv, provocare atque irritare solent; inde fortasse 3*"»«9 15 dpr0lzov. vel dpsfapix, di- citur, ex reeonditiore lingua. Non enim omnes omnium vocum potestates in sacris literis expreasae sunt. Sin est ut 141 Lxx in Hebraeo repererint, qui Gipovy scripserunt; bellissime ad hunc modum quadrabit. r^ Chaldaeis et Rabbinis est perverse agere Sam. rr. cap. xix de Semei ^O ""1 perverse egit, re- bellavit. Hinc 31" iniquitas, peccatum, rebellto: ]nmo rebelles, Vide Eliam in Thisbi. Indidemque cspovy hoc est a rebellione, contumacia et ipsÜucj.i). Eadem vox Hebraice idem est ac superfluum esse, redundare, quod et aliam eiusdem no- tionis originem indicat: quasi sit dx xtptovoiac ófoltv lasciviri, et insultare ae procaciter irritare. Est illa vero Epiphanii interpretatio longe prababilior, quam quae apud Hieron. lib. de Nom. Hebr. legitur: ut sit corrigia, vel perfectus, Nam "70 non 35" corrigiam sonat, unde Berue, cseoux non Berug legendum esset. Quanquam litera Caph in fine cum Raphe aspirate pronunciatur, ideo Graece atpojy. An it& in Hebraeo legerat Hieron. aut ,xx Seniores divinare non libet. Alterum glossema, quod addit Hieronymus, nempe perfectus, non capio, neque ad rem pertinere puto. Quis autem nesciat multa Hebraeorum vocabula, quod aliter Graece perscripta essent et ab origine deterta, doctissimis interdum Patribus fraudi fuisse, minus ut rectas illis significationes affingerent? Exemplo sit quod eum haec scriberemus fortuito nobis occurrit. Idem Hieron. Epist. ad Ageruch. Noémi, cuius in libro Ruth historia commemoratur, consolationem interpretatur, quod Hebraice est 333 à 33, non a DrT3.

Koi 7jp£ato sl; àvüpuxou;.] Hausit haec ex Eusebii Ohronico, quae in Graeca editione Scaligeriana leguntur pag. 13. Bed ibi Isphethi non Semi filius Seruch dicitur, ut etiam apud Spnidam in vocabulo Zspovy, ubi eadem fere declarantur. Quin et illud contra atque Eusebius scripsit ab Epipbanio subjungitur: Nondum aetate Beruch lapides, ligneave simulacra, aut aurea argenteave fabricata; sed in picturis et coloribus omnem, ut Tertullianus loquitur, Idololatríse paratursm constitisse, Eusebius vero: Aótog yàp, inquit, xai ol cuv adt&) tobe záXat vevo- Mfvouc 3) xoXsuuotàc, 3) fiyspóvac, xal vt xp&tavtas dvbplac 3) ápstf|c abtov dv v6 Bo toU pvnpovtitclat, xal cx Ovvac a)tüv nporn&copas &vbptá&at avnAGv dxlunaav. Quae fortassis in concordiam redigi ita possunt, ut Epiphanius idola ac simu- laera duntaxat affabre facts et caelaturis effigiata per illud tempus extitisse neget; non autem informes truncos aut lapides sive columnas: de quibns Euse- bius accipiendus est, cum eas vocat av8pr&vras atnAGv. Ab iis enim rudibus et impolitis statuis et columnis idololatria coepit. Clem. Alex. Strom. 1. Ilpw y oóv &xprieOijvat tà tàv cyaXpg&tov oydots, xlovac iatá&vesg ol xaXatot lasfov coJ- tou, , e$ ágrüpdpata toU 0soU. Quod ad eius columnae, quae Israelitis in solitu- dine praeibat , imitationem expressisse Daemones ibidem disputat. Sic Athenien- ses pro foribus columellas et obeliscos Apollini consecrabant, quem &yYuuía voca- bant. Aristoph. Scholia ad Zac. 'Avuube xov sl; 650 AXyov, óv lováot xpb t&v Üupó»v * lb(ouc 8d qaatv adtous tlvac AxóAA voc, ol 8 Auvicou, of Sk ápgotv, Hi sunt Ovpaiot et &vr/Ator 0so(. Tertull, Apolog. Etiam apud Graecos. Apollinem Ovpatov et Anteltos daemones ostiorum praesides legimus, Hesychius 'AvcejAtot 0101, ol xpo t&v Üupüv iópupívo. Est igitur propius vero, informes illas moles initio pro diis erectas. Tum paulatim artem ao S«&pÜpoqv accessisse, authore, ut ferunt, Daedalo. De quo Themistius Orat. xv: so demum expressas coloribus imagines et picturas, licet contra sentiat Epiphanius.

p. 9.

p. 10.

X

Ilsouotr, 8& 6 &yov.] Scrib. ut estin Regio, olov. Ab Adamo ad There xx [tvtol sunt, quia Cainam in numerum venit. Eae colligunt, ut hic Epiphanius indicat, snnos 8332. Reipsa autem, ex Lxx Seniorum editione, annos 3364. Ab Adamo ad diluvium supra numerati sunt 2262. Hinc ad Thare ortum anni sunt 1102. Fiunt anni 3364. Quare annis minus 32 dixit Epiphanius. Vide sequentem numerum.

'"Etór: 0426«.] Suidas in Zepovy. "Evteülev slo 6m f, toAv0efa. xo fj clbwAo- Aatptía, toüro 5à Dtfjutve fao! adtols dy pt xàv y póvov Oádóa toU zatpbc "Afpaáu- Jv T&p &yaXgatorotoc , Xxb 8tapóptov 0AÀv slxóvac dpyatópsvos etc.

N. vn. xoi ystféxetta dÓsoxocjcavto.] Haud absimilem idolorum eorumque eultus originem disce ex lib. Sapientiae cap. xtv. Lactantio lib. r, eap. xiv.

"Exetza. 5b oxiváxnv odpovtes.]. Martem imprimis coluere Scythae, cuius effi- gies erat acinaces ferreus, ait Herodotus lib. :y. Huic templum ex virgultorum fasciculis extruebant, ubi et captivos mactabant. Sed quoniam in eum Herodoti locum incidimus, obiter hic & nobis emendandus atque illustrandus erit, Cum templum illud describit pag. 152. ait sarmentorum ab illis fasces comportari, exaggerarique 2x1 arabB(ot; 1pfis uijxoc xal tópoc, Üdoc 06 £Aaacov: longitudinis ad stadia tria, totidem latitudinis, altitudo vero minor. Nonne otiosum est admonere minorem tribus stadiis altitudinem fuisse? Quis tam alte erectum cumulum su- spicari posset? Plane igitur mendosus hic locus est, et pedum cubitorumne cer- tus deest modus, quo minorem fuisse exaggerationem illam scripserat. Ad haec peulo ante, cum sacrificiorum rationem explicat ac quemadmodum hostias im- molarent, quaedam leguntur partim ab interpretibus ignorata, partim corrupta. - To ui» ip/iov abro (gzszoBwpévov tou; Sio xóba; toug Sunpoc0lou; Éotnxe: ó oi Bov ori0sv toU xvíjvto; éatoc, oxásas viv &pydiv toU atpógou xatafAXXe piv: ní- tovto; Ób toU Ípnfou dmtxaAdst cbv Ücbv, v4) dv ÜUn: xax Éxetta. Qpóyco rtpuov eos

: tbv avy (va: Victima ipsa primoribus alligata pedibus sistitur. Cuius a tergo stans

sacrificulus, funis extremum trahens pecudem prostermit. Mox ea cadente Deum Slim nominatim sneocat, cus sacra facit. Inde laqueo collum circundat. Haec verba axágae tjj» &oy3jv toU avpópou Laurentins perperam vertit; amota imprimis énfula. Ista vero xtpubv (Bos tov abyéva vitiosa sunt. Scribe xspl v &BaAe pro z1ouBaAc; quod Ionicum est. Sic alibi xat? ov dx&Avie: et xav&uc dpápuatac. De Acinace vide Alexandrinum Clementem in Protreptico, Lucianum in Toxari,

'"E£oó tb yévog xat&yetat Gpuyóv.) A Thracibus originem traxere Phryges. Dardanus certe primum in Samothracia consedit, unde in Phrygiam traiecit. Sed et & Moesis vel Mysis Europeis Mysos Ásiaticos propagatos asserunt. Diserte idipsum Strabo lib. x. xài oóx &xtxóe ys, diaxsp ajtoi ol (puyec Opaxóv xxorxol slat , oUteo xal tà Ispk dàxétüsv uevevnvéy Bau.

Metnvéy 0at à cata cl; "EXAnvac.] Euseb. in Chronico A. ccccrxrv.. Primus Cecrops bovem immolans Iovem appellatit.

Ka 7|» piv xatà toütov tov xaipóv.] Abraamum anno Nini xrmr natum esse docuit in Chronicis Eusebius, idque posteris omnibus persuasit. Nam nemo est veterum post Eusebium, qui non pro certo id habuerit ac tanquam &varóóztxtov &py3» Chronologiae suae praefixerit. Sed in digerendis Assyriorum ac Medorum intervallis variat Eusebius. In posteriore Chronicorum libro, qui annos expansos complectitur, ab ortu Abrasmi, quem vult esse Nini xum, ad Sardanapali mor- tem anni sunt cio cxovr. Additis Nini xir, qui Ábraami natalem antecedunt, et Beli rxv (alibi tv idem autor numerat), confiunt anni cto coca, quibus Assy- riorum monarchia tenuit. Sequuntur Medi: quibus aunos imputat cerx. Itaque

XI

Cyri se Persarum initium ponit numero o1» coccrvm. Hio Scaliger nullum in- sectandi Eusebii finem facit eique pene omnibus paginis insolenter illudit. Ac- cusationis caput est, quod Assyriorum reges aliquot praeterlerit et. de annis illormm detraxerit Cum enim ex Áfricsno regum illorum seriem et annos uniuscuiusque descripserit, apud Africanum vero reges numerentur xr1, iisdem- que mille quadringenti octoginta quatuor anni tribuantur; Eusebius 1v reges, annos CLxm expunxit. Tum aliis rursum annis detractis eo calculum perduxit, ut mille circiter ac trecentis annis Ássyriorum imperium circumscriberet, Quod eo animo fecisse putat Sealiger, ut ad institutum suum ao xpóln)ju regum illo- rum tempora dirigeret. Quamobrem immanis hic est anachronismus Eusebii, si Scaligero creditur; ex quo factum est, ut anno Nini xum natalem Abraami po- suerit; cum ad Beluchi xxxr reiiciendus fuerit, qui est a xvm Nini fere ccrrx. Bed vanissima est haec Sealigeriana ratio, ex qua perabsurdum illnd sequitur, Asayriorum regum initium ante diluvium extitisse. Mundum enim creatum exi- stimat anno per. Iul. 764., à quo ad Christi eatalem Dionysianum, qui anno eius- dem periodi 4713. convenit, anni sunt 8950. Idem porro Sardanapali necem et Assyriorum finem in annum coniicit period. Iul, 8840., qui est mundi 8077. Rur- sus diluvium accidit, ut ille putat, anno mundi 1657. Quibus de 8307 detractis, reliqui sunt 1420. Atqui regnatum est ab Assyriis annos 1484. Igitur anno ante diluvium 64. Belus imperium adiit. Nullum hic proleptici temporis methodus locum habere potest: ubi historica veritas ac verorum regum verique imperii tempus exquiritur. Quid enim pecesvit Eusebius, qui eos annos omisit, ex qui- bus absurditatis t&ntum sequebatur? Án non Ctesiam, Diodorum, alios denique, quam Africanum autores habere potuit, ex quibus numerum illum regum. Ás- syriorum conficeret? Sane Diodorus, quem Euseb. lib. r. Chron. pag. 29. edit. Graecae profert, Sardanspslum & Nino quintum ac tricesimum numerat; ita fiunt additis Nino ac Belo, reges xxxvir, quot Eusebius percensuit. Quod si quatuor illi reges ab Eusebio praetermissi nihilo secius intrudendi fuerant, inter- erat eius, qui ludibrium vereretur, de singulerum sultem spatiis aliquot annos deducere, ut Assyriorum primordia intra diluvii metas continerentur.

Nos ut obscurissimi vetustissimique imperii veetigi& persequamur, certam epocham deligemus, de qua apud omnes ferme chronologos constet. Ea est Oyri ac Persici regni, cuius initium omnes statuunt Olymp. Lv. anno primo. Coepit haec Olympias, ut alias ostendetur, anno per. Iul.4154. Quare vel hoc ipso anno vel sequenti , labente scilicet Olymp. anno primo, Persarum imperium inii. Nos certis de causis annum 4155. Cyri exordio praefinimus. Iam vero Medis, qui Per- sas antecesserunt, annos cum Diodoro et Ctesia imputamus cccxvir. Quare illo- rum initium convenit anno per. Iul. 3838. Mundus, ut opinio fert nostra, con- ditus est per. Iul. 730. autumno, siquidem ad Dionysianum Christi natalem annos ab orbe condito putamus fere 9483. Accidit itaque diluvium anno per. Iul. 2886., mundi 1656. A quo ad Persarum exordium anni colliguntur 1769, ad Medorum 1452. Quocirca si, ut Diodoro et Eusebio placuit, Assyriorum impe- rium ad annos 1300 propagatum est, merito Beli & nobis initium statuitur anno post diluvium 158., mundi 1809., periodi Iulianae 2589. Indidem vero consequens est annum primum Beli natalem Abr&ami praecedere annis 140, si annos Belo quinque et exagenos attribuas. Abrasmum denique non anno Nini 43., sed Semi- ramidis 28. natum eese, cum eius ortus incidat in annum a diluvio 292., period.

p

1.

Iul 2678., mundi 19483. Haec de Assyriorum intervallo et initio proponenda& modo; p. 12.

alibi probanda nobis erunt.

*

XII

Alruxtiuv t& Óxtoxcióex&tw.] Longisesima de Aegyptiorum dynsstiis deque Sealigeri in Eusebium intemperantia disputatio hoc loco institui poterat. Nam et hic quoque proleptici temporis commentitiarumque dynastiarum methodus ve- stigia omnia veritatis permiscuit. Sed animadversionum nos brevitas libare ista leviter admonet neque vehementius ad eas quaestiones incumbere. Dynastias Aegyptiorum ex Manethone Africanus unam et triginta commemoravit, quibus annos assignat 5354. Ab eo diversissimus est Eusebius tam in dynastiarum ordine, quam in annorum summa. Propteres odiose hominem insectatur Scaliger, et Manethonis dynastiis omnibus explicatis, earum caput ultra mundi primordia longissime promovet. Quod ad fabularum institutum opportunum , ad historiae veritatem indagandam frivolum ac ridiculum est. Non enim mediocris ineptiae est, hisce nugis ao quisquiliis locum in historia chronologiaque tribuere, atque Eusebium proterea culpare, quod a fabulosis deliriis abstinens certam inierit viam, qua haec ad historiam aecommodaret. Quoniam igitur Aegyptiorum, uti diximus, initia obscurissima sunt, harum dynastiarum novissima tempora con- sideremus, quorum historia certior, ut effusam fabularum lasciviam quibusdam terminis ac limitibus coerceamus. Cambyses anno, ut autor est Herodotus, regni sui quinto expugnavit Aegyptum, paulo post Amasidis obitum. Ad hoc tempus sex et viginti dynastiae ab Africano numerantur, anni 5159. De Cambysis ex- ordio dubitari non potest, cum et ex hystoria et ex astronomicis observationi- bue apud Ptolemaeum liquidissime constet. Convenit autem anno per. Iul. 4185. Krgo ennus eius imperii septimus coepit anno 4189, quem esse definimus mundi 8459. A diluvio ad hoc tempus anni decurrerunt 1808, quo spatio continenda dy- nastiarum intervalla, quibus ab ortu Abraami ad Cambysis quintum Eusebius imputat annos 1491. Sed Abraamo nascente xvr. dynastiam inchoatam scribit; & quo discedit Epiphanius, qui xvim posuit, ut eodem tempore, quo Assyriorum monarchia coepit, Aegyptios regnassó dixerimus, cum illorum primordium circa annum à diluvio 152. inciderit, detractis totidem annis ab intervallo, quod a di- luvio ad quintum Cantbysis elapsum 'est, anni supererunt 1650 ab Aegyptiorum initio &d Cambysen usque et Persarum in Aegypto dominatum, per Africani dy- nastias , si lubet, dispensandi; quod otiosum ac nugacissimum est. Ád summam qui Áegyptiacarum originum historiam veritatemque consequi studet, postula- titias illas Scaligeri periodos et omnem dynastiarum pompam reiiciat necesse est, 8c certis se annorum intervallis adstringat.

Ot éx Zuxv&vc 8b uóvo.] Ex eodem Eusebio sumpsit. Sed hoc parum fideliter, quod primum Bicyoniorum regem facit Europem, cum sit apud Eusebium secun- dus. Nam primus est Aegialeus, qui annis Lrr regnavit. Huic Europs successit, cuius anno xxit nascitur Abraamus. Antiquissimum hoc in Europa regnum foit. Cuius in &nnis minime autores consentiunt. Sed parum admodum fere omnes absunt à millenis, quot Apollodorus apud Eusebium numerat. Huius regmi si initium explorare volumus, eadem, qna supra, methodo, considerandus est finis.

, Postremus Sicyoniorum regum Zeuxippus fuit, euius post obitum Agamemnon

regnum illnd invasit: ita ut deinceps reges nulli proprii fuerint, sed sacerdotes: tametsi post Zeuxippum Pausanias Hippolytum regnasse scribit, quo imperante Sicyoniis potitus est Agamemnon. Addit et Lacestadem regem, sub quo & Do- riensibus Sicyonii subacti sunt. Coustat igitur propemodum sub Troianum ex- cidium Sicyoniorum desiisse regnum. Tempus àAóotos Troianae annus est in per. Iul. 3290., mundl 2800., post diluvium 1144. Quare cum Agamemnon xv an- nos regnaverit, ex quibus x Troianae obsidioni decerpendi sunt, quinque primis

XIII

Sieyonem expugnavit Coepit autem Agamemnon, ut eodem anno desiisse fin- gamus, quo Troia est excisa, per. Iul. 3516., mundi 2786., post diluvium 1190. Quare si anno regni primo Zeuxippum vicit, ac primi illi regum anni terminati sint, affirmandum est Sicyoniorum imperium iniisse anno post diluvium circiter cLxiv., paulo post Assyriorum exordium. lta falsum erit, quod Eusebius operis initio praefixit, ortum esse patriarcham Europis anno xxr., qui est ab initio regni Sicyonii ,xxrv: nam centum prope ae triginta anni inter utramque epocham interiecti sunt.

Koi 7v tij; toU xócpou xatafolc.] In superiore numero ab orbis initio ad tlxostiv ytv&&v numerabat annos 323392: cui summae duos et triginta deesse ad Lxx Seniorum ratiocinia monuimus. Vicesima ytvtà, quia Cainan comprehen- ditur, est Thare ortus, Abraami vero xxr. Ad hane anni sunt ex rxx. 94924, nempe additis Thare septuaginta, quot erat natus, cum Abraamum genuit. Ad Abraami porro circumcisionem anni fluxerunt 3532. Atqui Epiphanius ab orbe

condito ad Abraami xc, quo circumcisionis praeceptum editum est et Iudaismus -

occoepit, nonnisi 3432 annos enumerat. Aut igitur xsvcaxóowx pro tttpaxósux restituendum est: aut certe summam illam non ad Isaaci natalem vel circumci- sionem Abraami, sed ipsius ortum Abraami perduxit, hoc est ad xx1 ab Adamo qtvs&v. Hoo si ita est, tum in viam redierit Epiphanius, et xxx fere illos annes restituerit, quos & superiore calculo &besse docuimus: niei quod tres omnino anni desiderantur, quod nullius est momenti.

XxuÜisuoe vàp &xo toU xataxAuopoU.] Ad Seruch, inquit, et turrim: quasi Babylonica turris Seruchi tempore sit extructa. Quod secundum Latinos defendi potest, Graecorum vero rationibus repugnat. Etenim Geneseos x, 25. Heber Phalego filio nomen imposuit ab eventu: Quod $n diebus eius divisa sit terra. Hoc partim Heberis ipsius tempore, paulo ante Phaleg ortum accidisse censent, partim sub Phaleg, et in diebus $psius. Qui posteriorem sectam tenent, Heberem dicunt afflatu prophetico praesensisse divisionem illam , quam post Phalegi ortum quamlibet longe, impune certe summovent. Tertius a Phalego Seruch est, tui anno apud Latinos aetatis xxx. Nachorem genuit, cum Phaleg xci: ageret. Quare sub Serucho turris aedificari potuit. Verum hoe rxx Seniorum ratiocinie non ferunt. Nam ab ortu Phaleg ad Seruchum anni sunt apud Graecos ccrxm. Vixit autem Phaleg annos non amplius ccxxxix. Non potest igitur sub Serucho ex- citata esse turris si quidem vivo adhuc Phalego, et n diebas eus divisa sit terra. Ideo xAatuxo Epiphanius dixit, ay: toU nópyou xol toU Lspovy ; quia secundum turris aedificationem Seruchi temporibus idololatria grassata est.

Animadvertenda et hoc loco et alibi sparsim constituta apud Epiphanium religionis ac sectarum progressio. Principio enim Barbarismum ab orbis initio ad diluvium decurrisse putat. Inde ad ortum Seruchi Scythismum. A Serucho deinceps Hellenismus obtinuit. Tum Abrsamiaeorum ab Abraamo secta. Exinde ludeismus ab anno patriarchae xcix. Quse partitio maxime ob Scythiamum fautorem me non habet. Neque enim fando unquam eet auditum, Noemi. poste- ros ante turrim conditam Scythas appellatos, aut aliis denique, quam Soeythiae incolis, post nationum utique divortia Scytharum vocabulum attributum. Hanc Epiphanio partitionem peperit arguta illa Pauli interpretatio &d Rom. r., ubi Bar- barorum, Scytharum, Graecorum, Iudaeorumque fit mentio. Sed quam alienus ab Epiphanii mente sit apostoli locus ille, res ipsa loquitur.

Ztyfpav xai "lítav.] Hebraice lecsan Lxx 'lexcàv. Mox 'Epgabiy. corrupte apud Epiph. pro Maóàv. .xx Maó4.

p. 14.

P. 15.

XIV

'EE àv af quid] De Sarracenorum quiet; et euA&oyo« frequens apud Pro- copium aliosque mentio.

"Et oóxsip xípzto.] De Iobi stirpe et origine non eadem fuit antiquorum opinio. Sed quam Epiphanius sequitur, ea communis maximeque probabilis est: Iob eundem esse cum Iobab, de quo Genes. xxxvr, 33. Quod in editione Lxx ad calcem libri Iob adnotatum est: dare elvas adtov njurtov &xo " Afpaàgu, excluso scilicet Abra&mo, ut Epiphanius interpretatur. De quo vide cum alios, tum Salianum nostrum, qui de Iobi historia, ut et de caeteris, luculente erudite- que scripsit,

"Em vy Mscoxotauíav da5&v.) Mesopotamia ^it 1p, Padas Aram ap- pellatur Genes. xxv et xxvn Sed quae sit altera Mesopotamia Susoba, nondum comperi, nec ulla eius nominis occurrit.

N. rx. "Ev ífbou[xovta qvyov.] Corr. juyaic. De numero dissident Hebraei Latinique codices & Lxx Senioribus , secundum quos Act. vr, 14. Stephanus rxxv animas enumerat: quanquam iidem illi »xx Deuter. x, 22 non plures animas quam septuaginta posuerunt. De hac quaestione vide Hieron. in Tradit. et Augu- stin. Quaest. cri. in Genes. et xvr. de Civit. Dei cap. 40.

'Ev xpóvox; Moücéox.] Prava interpunctio falsissimam sententiam hoc loco peperit: nempe quinta yeved utrobique tam in stirpe Levi, quam Iudae, Israelitas ex Aegypto migrasse. Dixit enim paulo ante: mansisse illos in Aegypto Ytvcà xévtt, quas deinde singillatim percenset. Atqui de sola id Levitica utcunque verum est; in Iudae stirpe falsum. Haec enim est utriusque series.

Iacob Levi Iuda Caath Phares Amram Hesron Moyses . Ram Aminadab Naasson

Aegyptum ingressus est Iacob, cum iam Caath nepotem ex Levi filio sus- cepisset. Quamobrem prius illud falsum est, xévrs yevéox in Aegypto commo- ratos Israelis posteros, cum duae aut ad summum tres duntaxat intercesserint. Posterius, quod ait qninta ytvid liberatum esse populum, commoda interpreta- tione sio adinvandum est, ut quintum caput per ysvézv intelligat. Nam Moyses a Iacobo quintus est. Neutrum in stirpe Iudae procedere potest, Siquidem Na- 2850n & Iacobo septimus est. Ergo ita locum Epiphanii concipiemus: év ypóvots Meücfoc xà Naaogowv: zig veved xavà vóv Aevi QGtaty eto. Quinta generatione duntaxat in serie Levi. Quod adiiciendum ideo fuit, quia ambas inter se familias permiscuerst. Ad eumque modum corrigenda et Interpretatio nostra.

Huc illa celebris et à chronologis vexata quaestio pertinet: quot annos in Aegypto Israelitae permanserint; quam ne attingam hoc loco, cum eorum, & quibus est tractata diligentia et copia, tum instituta notarum brevitas hortatur.

"Hv 6k x&v dxstvo xoipoU.] Veteribus ante Eusebium omnibus persuasissimum erat, Moysis córypovov Inachum fuissé; ut Iosepho, Clementi, Tatiano, caeteris denique. Quorum quidem errerem caetigavit Eusebius et [Inachum ante Israe- litarum migrationem annis ferme ccoxrvi extitisse docuit. Quare vehementer miror, Epiphanium, qui Eusebium in omnibus, quae ad temporum rationem at- tinent, perpetuo sequitur, ibi, ubi minime oportuit, &b eius antoritate descivisse

XV

ac falsam veterum opinionem veritati praetulisse. Atque ut verum Inaehi et

Argivorum regni initium eruatur, huius extrema tempora perserutanda sunt, ,

atque in termino aliquo defigendus est gradus, unde ad anteriora progredi liceat. Duae apud Eusebium dynastiae in eiusdem propemodum regni successione po- nuntur: Árgivorum una Regum, Mycenaeorum altera. Argivorum regum series ab Inacho coepta ad Acrisium usque perducta est, quanquam Inachi stirpem ac familiam Sthenelus claudit: quo mortuo, in Danaum peregrinum atque Aegy- ptium ius est ab Argivis imperii translatum. Deinceps a Danao ad Acrisium pro- pagata successio est. Quem cum Perseus nepos per imprudentiam occidieset, Mycenas sese contulit, ubi vel ab ipso vel ab eius filio Sthenelo continuatum est Argivorum regnum et Mycenaeum appellatum. Ultimus regum istórum, cuius quidem rationem Eusebius habeat, Agamemnon fuit: quo interempto My- cenaeorum regnum in secundo Chronico terminatur anno eodem, quo excidium Troianum accidit Vide Pausaniam Corinthiacis. Iam Argivorum Mycenaeo- rumque regum successio annique, quibus imperarunt, varie ab Eusebio tradun- tur in utroque Chronic. lib. 20. Nam in posteriore ab exordio Inachi ad Troianum &Aostv anni numerantur 675, in priori 655. Secundum posterioris libri ratio- cinia , quem praecipue sequimur, cum Troianjim excidium congruat anno periodi Iul. 3530., mundi 2800., Inachus anno ante hunc séxcentesimo septuagesimo quarto coepit periodi Iul. 2856., mundi 2126: post diluvium 471., post Abraami ortum 179. Cumque Israelitae anno per. Iul. 3183., mundi 2459., ex Aegypto migraverint, Inachi primordium Moysis principatum antecedit annis fere cccxxv. Tantum veterum scriptorum et Epiphanii chronologi& & veris temporum r& tionibus aberrat.

O$ 8uy&1zp "Io.] Haec ex Eusebii Chronicis interpolata sunt. Eusebius ad annum cLx haec notat: Inachi filia Io, quam Aegyptii mutato nomine Isidem colunt, .Á patre Inacho Inachus fluvius apud Argos, a filia Ione Bosporus nun- cupatur. Àt anno cCcccrLxxxi: Jo, inquit, Jasí filiae Iupiter mixtus est, qua in bovem, ut dicilur, versa, Bosporus appellatus est; et secundum nonnullos in Aegy- ptum profecta Isis nuncupata. In Graecis, quae ex Georgio Monacho Scaliger concinnavit, pro Iasi scriptum est 'Iv&yov. Itaque duas eiusdem nominis apparet fuisse. De priore loquitur Epiphanius. Sed hoc de suo perperum adiecit, ean- dem Atthidem nominatam. Nam Eusebius anno rox1 Crapai secundi Athenien- eium regis filiam Atthidem extitisse scribit, & qu& Attica cognomen obtinuit, cum hactenus Ácta vocaretur.

Kot a)xoU toU "Iv&yov, "Aziboc.] Multum discrepant Inachus et Apis. Nam hic ab illo tertius est in Argivorum regum serie, quare imprudenti hoc Epi- phanio excidit.

Kai cl; aipéoe, avotvaüévta.] Quis hoc praeter Epiphanium dixit, mysteria illa, quae ab Orpheo, caeterisque Athenas importata fuerant, philosophorum sectas ac dogmata propagasse? Plane hoc inauditum ac mirum: neque, ut qoos res est fatear, speciem ullam probabilitatis continet.

"Ecc vv Maxtóovxóv qpóvov.] Susque deque miscet ac perturbat omnia, non minus temporum quam veritatis et historiae securus. Nam Macedonica tempora, quibus imperium istud floruit, a Xerxis aetate nimium distant, multo magis à Nabuchodonosore. Et tamen ad illa tempora sectarum principes Philo- sophos extitisse docet. Haec sunt inextricabilia. /

ID.&zov yàp xac? ixétvov tov xatpóv.] Toto, inquit, illo spatio Plato et ante hunc Pythagoras, ac post illum Epicurus emersit. Xerxisne ao Nebuchodono-

p. 16.

XVI

seri temporibus? Unus ex iis, quos recensuit Epiphanius, antiquissimus Pytha- goras diu post Nabuchodonosorum, ante Xerxen floruit, nempe Olympiade rx, ut Diogenes testatur, Cyro adhuc superstite.

AD STOICORUM HAERESIN.

N. x. Mete qtopos t€ duy v.] Stoici animam putabant esse corpoream, vi- delicet xveij.a iv0tpuov, ut ait Diogenes, ideoque interire post mortem, tametsi aliquamdiu post obitum maneret. Metty. jy ootv vero defendisse Stoicos nusquam & me lectum est. Et hallucinationem hanc esse crediderim, quaemasdmodum et quod sequitur: immortalem a Stoicis animam esse constitutam. Quod falsum est. Vide sis Diogenem et Plutarch. de Placitis Phil.

Ot uàv vàp aitov doacav.] Zenó Btoicae sectae conditor Mnaseae sive De- mae F. Cittiensis, ex oppido Cypri insulae, ut Laértjus et Suidas narrant; de Cleanthe Tyrio Zenonis patre nihil eqmperi. Quamquam scio xvo0tv fuisse Phoe- nicem, quod Cittiense oppidum a Phoeniecibus colonis frequentatum fuerit. Quin- etiam civem illum vendicasse sibi tobg dv Ziov Rituuri; autor est Laórtius. Ergo Citium aliud in Phoenice oppidum. Denique Zenonem Poenulum ob id appellat Cieero lib. rv. de fin: Postea tuus slle Poenulus (scia enim Citiaeos clientes tuos e Phoenicia profectos).

"Ev Póun 6b Befuoxévas] A quo haec didicerit Epiphanius, beasset nos, si docere voluisset. Crediderim Póusv ab eo pro Italia sumi; et Elestem Zenonem cum Citiensi confundi. Nam dubitat, duone fuerint ambo isti, an unus Stoicorum pater. Fuit autem Zenonum alter Elestes ex Italia; sed quod ambos dicit eadem habuisse dogmata, satis ex Diogene aliisque refellitur.

AD HAERESIN VI., PLATONICORUM.

Tfj uetevocouatoos.] Socrates apud Platonem in Phaedone de hoo dogmate disputat. Sed et Chrysostomus Homilia I. in Ioan. Platonis dogmata de anima redarguens : vüv uiv yàp adciv tij; tou 0soU orat odaiac elvat. vüv 6b ote, dud tpox, xal &cefG« éx&pas ue0* ícépas xaluBolte: xáXtv ÓncpBoMjc, ele yoipous xat Ovou, tlk- &[ov, xàà tà (tt toUtov &tuióttoa La.

AD HAERESIN VII., PYTHAGOREORUM.

Ilpo $i cojtov IIvavópoc.] Verum est Pythagoram Platone superiorem fuisse, de Peripateticis absurdum. Quos perperam sane cum Pythagoreis commiscet. Quinque enim sectas commemorat, Stoicorum, Platonicorum, Pythagoreorum, sive Peripateticorum, et Epicureorum. Ad haec Peripateticos cvv uertu dy wow propugnasse ridiculum est, et hoc Pythagorae figmentum reiicit Aristoteles lib. r. de Anima cap. rir.

Qi tos 5$ t£Aatos dv tj Mía] In Media Phythagoram obiisse nemini unquam auditum. Scribendum ?v x5j "Ita3(q«. Mortuus enim est in Magna Graecia. Vide Laértium.

AD EPICUREORUM HAERESIN.

— Ela Bi d£ óxagyrie.] Vide Diodorum Siculum lib.r. et Euseb. Ilporápaax. libz. "Ew toU Zspouy xal'Apágu.] Pro 'Agàg corr. acf.

"EvttüUtv vo xdv vévog toU "lopaxA.] Non tam vetus est Iudaeorum appellatio

pro universo Israelitarum genere, ut Davidicis temporibus usurpare coeperit.

Andi Iosephum lib. xz. 'Agy. cap. v. 'ExAxfnoav 5k vo ovopa d£ fc fidos &viBnaav

XVII

ix BaBuAGvoc &xo tz; "loóóa quASc, fig xpuvene dA0odows sl; dxe(vouc touc óxoue ajtoí ts xol f yopa tfe xpoonyopla; taUtre uet(Aafov. Quare post Babylonicam captivitatem Iudaeorum vocabulum obtinuit.

Kat oUuatala obtu xAx0tion vóxc.] Quasi duae ac discrepantes appellationes istae sint. Enimvero una eademque vox est nop. Sed 15 £9 olim, ut apud Arabes, ita apud Hebraeos perpetuo cum Raphe pronuntiatum. Graeci 3: 1o9 II expresserunt.

N. v. Kai Xooatot &vévovto.] Xu8atot hoc loco idem est atque abundantes, co- pios fuerunt. Epiphanius vero perinde hoc vocabulum accipit ac si eiles et con-

temptos significaret. Nam ea vocis est potestas. Hinc dactylorum genus divis

sacrum per contemptum a Iudaeis chydaeum vocatum. Plinius lib. xxim. cap. 1v. Nam quos ez $is honori deorum dicamus, Chydaeos appellavit Iudaea, gens con- tumelia numinum insignis.

N. vi. Ai t0 BixAobo0a.] Nam libri duo Regum priores, quos Samuelis vocant, volumen unum constituunt, itemque Regum duo posteriores unum. Tum liber Ruth cum Iudicum libro volumen unicum facit. Sic et libri Paralipomenon duo, totidemque Esdrae, singula apud Hebraeos volumina faciunt. Ita v ex- punctis voluminibus, constat xxi librorum numerus. Vide Hieron. in Prologo Galeato, Cyrillum Catech. rv. Euseb. lib. vr. Histor. cap. xix.

N. vir. 5 tt; doy o0x &xojoctac.]. Solet plerumque Scripturae verba non iis- dem , quibus concepta sunt, citare verbis, sed immutatis, ut hoc loco factum est.

Baauoóp.rvat 0x toU "Iepofo&u.] Samaria regionis interdum nomen est, in- terdum oppidi. Priori modo etiam ante conditam Samariam usurpatur nir. Reg. cap. xri, 32: Profecto enim ventet sermo, quem praedixit $n sermone domini contra altare, quod est in Bethel et coutra omnia fana excelsorum, quae sunt in urbibus Samariae. AÁt cap. xvr, 24 Amri rex Israelis emit montem Samariae a. Somer duobus talentis argenti et aedificavit eum, et vocavit nomen civitatia, quam ertru- zerat, nomine Semer domini montis Samariam. Apud Epiphanium ergo ratio po- stulat, ut Samaria regionis potius, quam oppidi vocabulum sit. Nondum enim leroboamo regnante condita erat Samaria. Et tamen cum Hierosolymis oppo- natur, pro oppido sumi videtur. -

"Ioctas 'leyoviav, tóv xoi ZeXoóu.] Multis modis implicata et obscura est po- stremorum Iudae regum successio , quam impeditiorem facit Matthaei genealogia. Nos utrumque nodum breviter hoc loco dissolvemus. Ilosias Amon filius regni haeredes filios habuit omnino tres, ut ex lib. 1v. Reg. constat. Primus post pa- rentis mortem regnavit Ioachaz mensibus tribus: 1v. Reg. 23, 30, qui et Iecho- nias in apocrypho Esdrae libro tertio dicitur, cap. 1, 34. Perperam enim Maldo- natus noster id sd Ioacim accommodavit. Secundus est Ioakim, qui et Eliacim vocatus est, lib. rv. Reg. cap. xxr, 94, qui annos regnavit xr. Tertius fuit Sede- cias, ante quem Ioachin sive Iechonias Ioacimi filius tribus mensibus imperavit: eap. xxiv, 17. At x. Paral. cap. nr, 15 Iosiae filii nominantur quatuor: Iohanan, Ioakim, Sedecias, et Sellum. Cum hic multa ab interpretibus et chronologis afferantur, placet Hebraeorum sententia, imprimisque Aben Hesrae in r. cap. Dan., R. Levi ben Gerson et R. David ad lib. rv. Reg. cap. xxnur, Sellum eundem esse cum Ioachaz, qui paternum imperium populari factione, non iure successionis obtinuit, quod et Scriptura cap. xxu, 30. declarat his verbis: Tulitque populus terrae loachaz filium Iosiae: et unrerunt eum et constituerunt eum regem pro patre suo. Nam si aetatis ordinem spectes, post Iohanam, qui ante patris obitum praereptus videtur, maximus natu fuit Ioacim sive Eliacim. Quod et Iosephus

Corp. Haereseol, III

p. 18.

p. 19.

p. 20.

XVIII

lib. x. cap. vir. Orig. docuit. Etenim Ioachaz cum ad regnum evectus est, viginti triam annorum erat; cap. xxr, 31. loakim vero, qui post tres menses regnum capessivit, annorum erat xxv; biennio itaque maior fuit. Unde et Ioakim anno Iosiae circiter v1 natus est, Ioachaz vero ix. Tertius natalium ordine debet esse Sedecias, qui post x1 annos et vr menses & morte losiae & Nabuchodonosore regno praepositus est, Actum eicesimum et primum aetatis annum habebat. Cap. xxiv, 18. Quare Ioachazo iunior est, natusque anno lIosiae xx1 vel xxii. Átqui in lib. 1. Paralipom. postremus numeratur Sellum, quem Ioachaz esse diximus. Non desunt coniecturae, cur postremum in locum coniectus sit Sellum, quas, ne longiores simus, chronologi suppeditabunt. Quanquam Hebraei quidam, ut Aben Ezra in cap. r. Dan., Sellum sive Ioachaz postremum Iosiae liberorum esse velint, et quod Sedecias, cum regnare coepit, xxi annos natus fuisse dicitur, interpretari student. Scribit enim ille triennio ante Iosiae necem Sedeciam regem esse consalutatum: unde cum Iosias mortuus est annum egit xxiv. Idque ex eo probat, quod Hier. xxvm in principio regni Ioakim iussus est propheta vincula praeparare ac regum nunciis dare, qui venerant lerusalem ad Sedeciam regem Iuda: nimirum quod finitimi reges Sedeciam, quem ab hinc triennio regem esee factum didicerant, mortuo patre adhuc regnare sibi persuasetant ad eumque legatos miserant. Ita Aben Ezra. Quae mihi interpretatio non magnopere placet, Sed utut ea se res habet, omnino Sellum est Ioachaz. Nam lerem. xxm, 1l Sellum filius Iosiae pro Iosia patre suo regnasse dicitur; is autem est Ioachas. Cum haec partim certissima atque e sacrorum librorum autoritate deducta, par- tim probabilia sint, ex iis nonnulla ab Epiphanio commissa castigari necesse est. Primum quod Iechoniam ait Iosiae filium eundem esse cum Sellum. Nam Mat- thaeus Iechoniam quidem a Iosia genitum asserit, sed Iechoniae filium non Iecho- niam alterum, sed Salathielem appellat. Atqui Sellum sive Ioachaz prolem habuit nullam; neque Iechonias ab altero quam ab apocrypho Esdrae libro nominatur. Quamobrem Epiphanius per Iechoniam Iosiae filium Ioacimum sive Eliacimum intellexit; cuius filius Iechonias idemque Ioachim appellatus Down Pater autem Dp". Verum loakim nusquam lechonias vocatur; haec prima est hallucinatio. Altera, quod ÁAmasiam eundem Iechoniam sive Ioakimum nominat, quod unde hauserit, nescio. Tertia omniumque gravissima, quod Iechoniam, hoc est Ioacimum, genuisse Sedeciam ac loacimum existimat. Lib. i. Paral. cap. ii, 15. ex quatuor Iosiae filiis Ioanan, Ioakim, Sedecia, et Sellam, secun- dus, nempe Ioskim, genuit lechoniam et Sedeciam, lechonias Salathiel. Duo ergo fuere Sedeciae, neuter lechoniae filius; sed prior Iosiae, qui et postremus ex Davidis stirpe regnavit, alter Ioakimi filius, qui nunquam rex fuit: quos quidem ambos Epiphanius permiscuit Nam qui ab eo commemoratur Sedecias, ille est ipse, qui regum novissimus imperavit. Cuius etiam fratrem Ioakimum appellat, quae quarta est hallucinatio; nisi quis Sedeciam alio nomine Ioacimum ab Epiphanio nominari censeat, ut xat 'luoaxty. ad xaAodpsvov referatur. Quod et nihilo secius falsum est: Ioakimi quippe filius Ioachin fuit, qui male hio 'Iuaxep. concipitur, cuius patruum Sedeciam Scriptura vocat. Hieron. in cap. r. Dam. Ioacimum Iosiae F. per kim, Ioacimi vero filium scribi per chin observat. Tot- idem paucis illis verbis à sanctissimo eruditissimoque viro Epiphanio peccata sunt; quorum admonere lectorem officii est institutique nostri, excusare, huma- nitatis, dissimulare aut tueri velle neque officii neque humanitatis est.

N. viu. Koi y5bee xpi tojtov.] Hic illa gravis agitatur quaestio, sitne in Matthaei genealogia alicuius nomen praeteritum. Etenim Matthaeus generatio-

XIX

nibus recensitis omnibus tria intervalla distinguit, quibus singulis xiv genera- tiones assignat. Ut puta ab Abrahamo ad Davidem xiv: totidem a Davide ad transmigrationem Babylonis: ac postremo totidem a transmigratione ad Chri- stum. In duobus intervallis prioribus constat numerus; in tertio xri duntaxat eapita numerantur. Nam generationum nomine personas ipsas Matthaeos intel- ligit, quae aut gignunt, aut gignuntur. Quare unum aliquod nomen sive gene- ratio una desideretur. Cum hunc Matthaei locum Christiani nominis hostes tan- quam inextricabilem obiicerent, quaestionis difficultas nostrorum excitavit in- genia, et innumerse rationes excogitatae sunt: quarum haec plerisque commo- dissima videtur, ut librariorum culpa nomen aliquod exciderit. Quamobrem Epiphanius Iechoniam bis à Matthaeo positum arbitratur; quam eiusdem voca- buli repetitionem exscriptores vitiosam rati praepostere correxerunt. Ergo ita Matthaeum seripsisse putat: Josías autem gentit Iechoniam, et fratres eius in transmigraNone Babylonis: Iechonias autem genuit Iechoniam, Iechonías autem gemat Salatkiel otc. Iam scimus quis ex Epiphanii mente sit Iechonias iste. Prior enim est Ioakim sive Eliacim, losiae F. Posterior slio nomine Gedeciass dietus est. Sed quam absurdum illud sit, e superioribus constat. Nam si de Se- decia rege loquatur, quod ex regii stemmatis successione videtur velle, Sede- cias non lechoniae neque loakimi, sed Iosiae filius est. Sin alterum Sedeciam intelligat, qui privatus vixit, est ille quidem Ioakimi filius, sed non Iechoniae. Nam lib. x. Paral. cap. nr, 15 Ioakim Iosiae filius Iechoniam et Sedeciam ge- nuit, Iechonias Salathielem. At Epiphanius Iechoniam et Sedeciam, quos tam perspicue Scriptura distinguit, in eundem virum conflavit. Non dubium est, quin Iechonias ille, qui Salathielem a Matthaeo genuisse dicitur, idem sit cum eo, quem Paralipomenon liber commemorat. Sed alius ei pater quam Iechonias quaeren- dus est. Maldonatus noster Ioakim pro iterato lechonia substituit aique ita legit: Joacim autem genuit Jechoniam: Iechonias autem genuit Salathéel. Quod Beripturae consentaneum ost.

"Ev tote) tà ypóvo) t5j; alypa.ecias.] Multiplex error, quo vix ullus ab Epi- phanio gravior est commissus. Non enim post Hierosolymorum excidium, sed tanto ante, post x videlicet tribuum deportationem, coloni in Samariam sub- missi, idque a Salmanassaro, non & Nabuchodonosore. Vide 1v. Reg. cap. xxiv. Neque vero solus in eo errore fuit Epiphanius. Nam et Procopius in Esaium a Nabuchodonosore Samariam et Iudaeam expugnatas ait. Atqui Com. 24 dicitur Assyriorum rex de Babylone et de Cutha caeterisque regionibus transtulisse colonos in Samariam. An tum Salmanassar Babylonem obtinebat, ut qui tunc in e& regnabat Assyriorum vectigalis esset? Hoc quidem probabile est. Nam post Assyriorum vetus illud ac diuturnum imperium extinctum Babyloniorum primordia à Nabonassaro coeperunt, anno per. Iul. 8967., centum fere annis a constituta Medorum monarehia, quae iniit anno 3838. Porro Salmanasssar x tri- bas captivas abduxit circiter annum per. Iul. 29995., anno Ezechiae vr. À quo ad Nabopolassarum Nabuchodonosori patrem anni sunt xcvi. Initus enim Nabopol. convenit anno per. Iul. 4089., sub quo, imo ante ipsum, Babyloniorum imperium florere excitarique eoepit, cum iam Assyriorum secundum illud occidisset. Ete- nim post Assaraddon nulla fit amplius regum Assyriorum mentio, sed Mero- daehi filii Baladan Babyloniorum principis, rv. Reg. xx, 12., anno Esechiae xiv. Ideoque post Merodach Babylonios reges crediderim ab Assyriorum dominatu se in libertatem asseruisse.

Tod 1& Xov8alou; xaAoupdvou,.] Quatuor hosce populos longe aliter Scriptura

B*

p. 21.

p. 22.

XX

concipit: Adduxit, inquit, rez Assyriorum viros de Babylone, et de Cutha, et de Hava, et de Emath, et de Sepharuaim. Graece ita: Kol ix Xu0à, xai &xo "Aou&v, xaX &xo AlgàÜ, xci &xo Xrp.oagouaiu. Quod ad Chuthaeos attinet, Iose- phus l. rx. "AcgyatoA. c. xiv, & Chutha Persidis regione et coguomine fluvio nominatos affirmat, Vide Eliam Thisbitem, vocabulo P313. Ab iis nihil, opinor, discrepant Kovóatot, licet Epiphanius secernat; nisi quis AtpaÓalov eius loco re- ponendum censeat. Nam pro 'Avaywyavalou; fortasse 'Aovavaiouc melius erit, pro Havaeis; cum Lxx 'Aovàv scribant. At Scaliger 'Av&yvouc l'avatov; leg. ariolatur; quia *N33 sunt dvayvot, obscoeni, Verum nationum hic nomina, non morum ac vitiorum propria commemorantur.

"Eoópav ttvà tpfa.] Mirifica rerum temporumque perturbatio. Esdram asse- rit à Nabuchodon. missum, qui Samariae inquilinos Mosis legem doceret, idque anno xxx Babylonicae captivitatis accidisse. Non videtur alterum Esdram ab eo intellexisse qui Hecaliae filius legis scriba dicitur. Sed alium tamen, si verum illud est, oportet fuisse. Non melioris est notae, quod Israeliticam, hoc est x tribuum captivitatem, cum altera confundit, quae sub Nabuchodon. con- tigit. Quid enim aliud facere potuit qui Nabuchodon. eundem cum Salmanas- saro constituerat?

AD HAERESIN SAMARITANORUM.

Hactenus sectae illae, quae vel ante scripturam extiterunt vel gentilium fuere propriae. Sequuntur ese quae utcunque scripturas usurpantes multipli- cibus sese erroribus implicarumt. Quarum duo capita sunt, Samaritae ac Iudaei, Samaritanorum xa0' óxobiaipeotv factiones sunt iv, Iudaeorum vr. Samaritani sunt Esseni, Gortheni, Sebuaei, Dosithei; Iudaeorum Saducaei, Scribae, Phari- saei, Hemerobaptistae, Nasaraei, Osseni, Herodiani. Haec Epiphanius; qui, ut alias saepe, sic in harum sectarum partitione ac descriptione aequum magis ac benignum quam accuratum et severum lectorem exigit. Permulta enim istic falsa , minimeque cohaerentía disputat; quae nos invitissimi sene, pro eo ac san- ctissimi viri pietatem eruditionemque veneramur, sed necessario tamen eruere, &c ne fraudi cuiquam sint, castigare debuimus. Hegesippus porro apud Eusebium l. v. cap. xxi. Iudaeorum sectas percensens Samaritanos inter illas retulit. Sunt autem istae: Essaei, Galilaei, Hemerobaptistae, Masbothaei, Samaritae, Sad- ducaei , Pharisaei. :

N. r.. 'Egpzvtóovtat 8k Zapapéitat.] Non unius Epiphanii est otiosa illa ac nimis arguta vocis interpretatio. Paene omnes antiqui tam Graeci quam Latini eam amplexi sunt, ac mirificas ex ea sententias procuderunt. Sed accuratior omnibus Epiphanius noster, qui ita communem illam attulit, ut veriorem ac ger- - manam non praeteriret ; quae est lib. it. Reg. cap. xvi, 34.

Tv vóv "Iovbaiav, ?) Zau&ptiv.] Saepenumero hoc inculeat, Cham in fratris sui possessionem invasisse ac Iudaeam occupasse; cuius pars, latius diffusa vo- cabuli notione , Samaria fuit.

"Ex t& 109 quAdtttts cv y3v.] Primus hoc Eusebius in Chronicis scripsit; & quo mutuatus est Epiphanius; si haec tamen Eusebii, non Hieronymi sunt, qui istiusmodi origine saepius lusit. Huic Epiphanius non bellae nominis interpre- tationi deteriorem adjecit altorsm, Samaritas ob id appellatos esse quod legem custodirent.

N. mt. 'Ev x6 0get t&) xapà vot; l'apitew.) De duorum montium istorum, Ga- rizin et Hebal sive Gebal, situ idem sentit Epiphanius quod Eusebius, si is

XXI

sator est libri-de Locis Hebr. quem Latine vertit Hieron. Ibi enim ad Hieri- chuntem collocat, et Samaritanos mendacii arguit, qui eosdem prope Sichem sive Semariam constituebant. At Iosephus lib. iv. cap. vri. Samaritanorum opi- nioni suffragatur: nec non ef lib. xr. c. virr., ubi de templo, quod Alexandri Magni tempore a Samaritanis in Garizin extructum est, historiam explicat: quam tu .consule. Sed omnium accuratissime de Garizim et Hebalis situ disserit eruditis- simus Masius ad cap. vir. Iosue, et adversus Mercatorem Samaríae propinquos istos esse colles pluribus argumentis affirmat.

No. 1v. 'Axo (ào todtou toU Xo0oou.] Arguta haec observatio Graeci articuli, qni ad vexoo) vocabulum appositus est, vim habet omnino nullam; ut neque loca eaetera quae illustrandi gratia congerit.

No. v. Iapa3óost tij npooy8«ion.] Reg. xposay tian.

AD ESSENORUM HAERESIN.

Quid in mentem Epiphanio venerit, ut Essenos Samaritanis accenseret, di- vinare non possum. Nam quod occurrere potest, genus quoddam Essenorum fuisse & notis illis et sanctioribus diversum, probarem equidem, si apud Philo- nem aut Iosephum, qui de Eesenorum generibus, institutis ac moribus aecura- tissime scripserunt, vestigium aliquod novorum istorum ac posteriorum existe- ret. Nunc cum neque isti nec alius quisquam vel levissime significarit Essenos cum Semaritanis commune quippiam habuisse, cumque inter Iudaeorum secías a losepho recenseantur Esseni, apparet primum neque Essenorum ullam inter Samaritanos fuisse sectam, neque Epiphanium aliud Essenorum genus, cum Samaritanis adscriberet, intellexisse, quam celeberrimum ac laudatissimum illud

quorum instituta Philo ac Iosephus uberrime perscripserunt. Quamquam Osse- p.

nos postes inter Iudaicas sectas commemorat, qui iidem cum Essenis videntur.

Met&k vodtouc T'opünvot Stoovzoav.] Quomodo Gortheni xpo; &UujAou; dis- sentire coeperunt? Nam nulla hic Gorthenorum divortia, sectas nullas enume- rat: et àxsb[ynou illá quae subiicitur: gru 56 pufoov Zefovaiov xat 'Econvov xo) Topünvv, arguit tb xpoc éXXXAov; non ad solos Gorthenos, sed ad tres $a sectas pertinere. Atqui Suxpuvfly npog &JJXAou, Graece non esí xpo aAAouc. Fortasse igitur àÀÀouc pro dXXxjAou; substituendum. Postulabat f, &xoAouta ut pro l'opüsvot scriberetur oi Aotzo!, vel sectae tres recenserentur.

*O vóuoc éxf)svev.] Mirum est quod hoc loco narrat: Samaritanorum inter se dissidium ab odio et iurgiis manasse, quod e& natio cum ludaeis exercet. Nem si cum praetereuntibus Iudaeis rixabantur, quae causa fuit cur a se invi- cem dissentirent? Non id explicat Epiphanius, et aliud agit omnino. Ete- nim couxAnyábe, istae non sunt vów Zauaputóv mpog GQUd[Aov;, sed xpoc roug "Iovbatow;.

"AAA xal $xs cxoBóust "Ecópoc.] Duo hic in Epipbanio reprehendit Scaliger, alerum, quod ab Esdra instaurata Hierosolyma dixerit, cum Neemias, non Esdras, id egerit; alterum, quod Samaritanos operam suam ad eam refectionem detulisse scribat, quod contra Scripturam esse credit. Sed in altero xaxoj0tuav, in altero stuporem suum arguit. Etenim praeterquam quod Esdras cum Neemia vixit et urbi insteurandae praefuit, ut ex Neemiae cap. vri, 2. et xit, 26. pro- bet Serrarius, illud &xo8ópat "Ispousa)3y. comiter accipiendum est, ut ad urbis partem aliquam, cuiusmodi templum erat, pertineat. Illud vero dementissimae caecitatis est, negare Samaritanos operis participes se osse velle prae so tulisse,

XXII

cum id diserte lib. t. Esdrae cap. rv, 1 ot 2. Scriptura testetur, Bed ea Serrarius in Minervali iam occupavit.

"Exste&znoav 0x' abtoU.) Deest negativa particula, quod vel mediocriter pe- ritus animadvertere potuit. Ideo frustra hac in parte calumnia struitur Epiphe- mio in Elencho Scaligeriano, quasi contra Seripturam dixerit Samaritanos in communionem operis admissos. Nam et infra, eum de Gebuaeis agit, scribit Eedrae illos odio festa sua praepostere ordinasse.

AD SEBUAEORUM HAEBRESIN.

lebussaeos perperam Damasceni codices habent. Hos ab Hebraica voce y*52, quae hebdomadem significat, appellatos *y"215, quasi íBéopabiras ve- risimile est, quod pag. 218. in Isag. Canon. scribit Scaliger. &ed in eius vocis reddenda ratione sibi non constat. Nam in eo loco iccirco í£Sopaóita; nomina- tos putat, quia omnem Stutfpav tàv íxxà tfc nevtrxoot?, ifoopábov eadem reli- gione qua ipsum xtvtzxoct?z;; diem colunt. Etenim tjj 5tutépa xà 'Atdp»v Omer, sive manipulum, offerebant; a qua die sabbata omnia, quae ad Pentecosten us- que sequebantur, nomen obtinebant, puta ó:rvvspózwprov, Otutspobsitsoov, et caetera, ut alibi disputatur. Samaritani vero ótvtépac appellabant omnes dein-

. ceps dies quae in eandem feriam incurrunt in qua erat ósutfoa: ita ut inter obla-

tionem Omer et solenne Pentecostes incurrant septem Ó«vtépai. — Vide caetera in quibus 9tvtépac appellari celebrarique dumtaxat illas à Samaritanis sigmificat, quae ad Pentecosten, sive P'AMy, succedunt. Unde esfovaiou et. igoouatitac dici Samaritanos a ludaeis asserit, quod omnem $tutzépav t&v íxta tij; fívtuxo- atf; ig3ouáDov eadem religione qua ipsum zsveyxosti; diem colunt. At idem jm Elencho Trihaeresii cap. t. Sebuaeos ait septies in anno Pentecosten instaurasso, indeque factum ut in autumnum, in hiemen et in ver incideret; proptere& quod

'" hoc loco scribit Epiphanius Pentecosten illos in autumno celebrasse, non solum

id autumno, sed in quatuor anni articulis egisse. Quod est aenigmatis simile. Quomodo enim Pentecosten in quatuor anni temporibus instaurabant, si in spa- tio illo tantum, quod ab Omer ad Pentecosten intercedit, ta« ótutépac septem festas ac solennes ducerent? Drusius a Sebaia, qui cum R. Dostbai ad novos Samariae inquilinos erudiendos ex Assyria missus est, derivat. Probabile est a y*21:5, id est hebdomade, dictos esse, quod, ut Samaritani caeteri, tae Gsurépas septies illo duntaxat intervallo celebrarent, quod ad Pentecosten intercedit.

Atk uijvtv. xol ópyv ustiünxav.] Supra dixerat zoo; &QUuAous iras zc rixas suscepisse, nunc cum Judaeis simultates illas intercessisse non obscure colligi- tur. Siquidem odio illorum praepostere solennium istorum tempus usurpare coeperunt.

Tá&rcouc: 8 oltot tov véov uijva.] Utrum primus mensis apud Samaritanos et Sebuseos Tisri fuerit non satis explicat. Ait enim pst vo vfov étoc, post an- num novum, ab illis statui; cuius anni novi caput est uctà vov Osapt dv tà ue- Tozopo. Porro Tisri cum Augusto comparat. Haec igitur salebrosa ac perplexa sunt. Si in &utumno novus annus iniit, non utique in Tisri, qui Augusto respon- det. Cur ergo tam diligenter hunc ipsum mensem variis circumscribit nomini- bus, si non anni primordium est? Cur deinde ita loquitur? &xsvceUOev oótot cày &py3» toU Ktouc fjyoüvtat xol sü0Ue và "Atupa éxttsAoUot. Nimirum in eo mense, de quo locutus est, hoc est Tisri. Sequitur enim iv ài t) juxorópq 73v zevon- xoGtiv 1totoügt, quinquagesimo post die. Quare ante uttóxepov et in Tiari Azyma celebrantur, adeoque caput anni Tisri. Et usxà idem erit atque inchoato, ineunte,

XXII

"Oc Ajvovatos xao '"Pouatow.) Imo vero September. Sed nescio utrum isti Iuliani &c solaris anni primum mensem in Áugusto defixerint.

l'opxwio; 5b xaox Maxeóóc.] In Alogorum Haeresi No. xxiv. longe aliam -

Graecorum mensium ordinationem sequitur. Nam Graecorum, sive Syrorum, Audynaeus Ianuario, Dius Novembri respondet. At hoc loco quoniam Apellaeus cum Augusto confertur, Ianuarius erit Artemisius, et Dystrus November. In Macedonicis mensibus magis sibi consentaneus est. Nam illic Apellaeus Octo- bris die xxrv. coepit. Unde consequens est Gorpiaeum Augusti partem occupare. Est autem Macedonicorum ac Syromacedonicorum, quos Graecorum nomine appellat, mensium varia admodum nec satis explicata dispositio: de qu& agemus ad Alogorum haresin pluribus. Interim valde suspicor pro Apellaeo hoc in loco substituendum esse Loum ; nisi in eo quoque hallucinatus sit Epiphanius.

Kai sü0Uc ta "Atupa éxtt5Ào0ot.] Potuit haec certis ex autoribus comperire, vel coram observare ipse. Quare non temere de Epiphanii fide dubitandum est, quod in Elencho facit Scaliger.

O3 p3y 9 irslotnoav xol; ZeBoualo.) Haec vel aliena ab hoc loco, vel parum sincera videntur. Quae ita forte restituenda sunt: O2 uv 5i éxtio0ncav toi; Xc- Booatotg T'opbnvol, xat ol à2À0t, hoc est Dosithei. Cornarius ita legerat: OÀ uiv Éxito, xoig Ze. oi c020x, expuncta voce l'opünvot.

AD HAERESIM XII. GORTHENORUM.

T'op8nvot 8 , xoà of QA ot "Eocnvoi] Mire implicatus et involutus hic locus est. Nam quos repetitis hisce vocibus, &AXot, aXX et àxsivot; , intelligat, extricari vix potest. Nonnihil assequeremur, si de Essenis istis constaret, quos inter Sa- maritanos unus Epiphanius annumerat. Atqui veri et yv/jato: Esseni, quos Philo ac Iudaeus exhibent, nihil cum istis moribus atque ea festorum perturbatione commercii habuerunt. Divinandum igitur nobis est, et in tenebris attrectanda veritas, quod minime desperamus. Serrarium hic agitat Scaliger Elenchi cap. XX., et sniram ei hallucinationem obiicit, quod ex iis Epiphanii verbis, xot oi ààAo: 'Eac»vol, duplex ab illo genus Essenorum agnosci in Trihaeresio scripserat. Ipse autem nullos alios Eesenos videre se dicit, praeter eos quos decima haeresi po- suit Nam recta, inquit, erat locutio l'opünvol, x«à ol aAot: sed quia inter Esae- s08 et eos de quibus loquitur Gorthenos mediis énteriecti sunt Sebuaei, ne de Se- buaeis videretur loqui , adiecit i£ àxu.stpou Easenos. Idem Scaliger érvvc t&v oÀ- Àwv de Sebuaeis exponit. Quae interpretatio non inepta modo, sed Epiphanio ipei contraria est, Nam ex ea sequitur Epipbanium velle Gorthenos et, Essenos Sebuaeorum vicinos eadem cum ipsis facere, tà taa éxslvot; xpáttttv. Àd quos ' enim to /xslvou;, nisi &d Sebuaeos pertinebit? Hoc autem absurdissimum est, tum et antes dixerit, et subinde monest, Gorthenos saltem a Sebuaeis magno- pere dissensisse. Cum igitur manifeste hic in mendo locus haereat, videamus quemadmodum recenseri possit. In Anacephalaeosi, quae summam haereseon complectitur, Samaritanorum tres priores sectae ita breviter explicantur: l'op0n- voi, ol aAÀÀot xatpdis tc foptás à &yovteg map toue Xefouaiouc. Zefouatot ót và abc alcíxv tiv Éoptáv mpoc touc l'opÜnvoUc Otagrpógavot: "Econvot uno ónotépa; dvavtvtodpuvot, tls Ob rragatury &vouaty Éoptázovtss aüiaoóp« : Gorthens, qus divereis a Sebuaeis temporibus festa celebrant: Sebuaei , qui ob tlla «psa festa a Gorthema dissident: Essen neutris adversantes, in quoscumque inciderint, sine ullo discrs- mine festa cum $psis obeunt, In. Breviario tomi huius, quod operis initio prae- fixum est, in Gorthenis pro eo quod est z«pà tovc Xefloualou;, perperam legitur

r. 26.

p. 27.

XXIV

xapa tou 'Efeaíou. Nam et Damascenus libro de Haeresibus, qui nihil aliud est quam Epiphanii Anacephalaeosis , paucis ademptis aut immutatis, ita ut su- pr& proposuimus, exscripsit; licet vitiose, ut monuimus, Jebussaei pro Sebuaeis

legantur. Quamobrem quod Essenorum institutum fuerit ex eo loco constat,

nempe ut sein utramque partem versantes ad amborum mores consuetudinem- que fingerent. Ideo Gorthenos solos ac Dositheos cum Sebuaeis simultates ex- ercere dixit. Quibus animadversis ita locus iste conformandus mihi videtur: 00 p3jv. Anglo Onaav xoig ZcBoualot, l'opÜnvol, xai ol &AXot, "Econvot 0$ 2yUs tov QO«ov qtvópievoc tà toa. éxelvotg x pattougtv. Ubi vv àJÀcv idem est atque &xarspoov , ai- terutrorum. Caeterum Gorthenorum vocabulum varie solet exprimi. Nam aut T'opüsvo! dicuntur, aut l'opüatvot, In Anacephalaeosi l'opotsvo! , mendose ut ar- bitror; ut et apud Eusebium l'opüntvoi &b autore qui l'opücioz appellatur. Quare l'opüevot rectius videtur Scaligero.

Kot vratslas tij xap' a9tot.) Expiationum festum, sive Kippurim intelligit, quod x. Tisri celebrabant.

Ot àà aXX ot o9y, ote xotoUotw] "AXXot debent esse Zefouottot, sed vox 'Eaanvoi inducenda, aut à)" "Econvot; scribendum; qui& nonnunquam Esseni cum illis Pascha celebrant. Verum ecce de Essenis supra haer. X. scripsit: évépstvav yàp ol "Econvoi t£ xpotn &yorü probv ÓntpfaQ)óptvot, $n priore snststuto permanserunt, nulla in re transgredientes, Hic autem et in Ánacephalaeosi plerumque cum Se- buaeis festa praepostere celebrant. Quo teneam vultum mutantem Protea nodo* Án duo sunt Essenorum genera, ut Serrario placuit reclamante Scaligero? Ut alii cum Sebuaeis, alii cum Gorthenis et Dositheis habitarint, et eorum quibuscum degerent ritus in obeundis duntaxat solennibus imitarentur. Quod quidem studio pacis a&c concordiae Essenos praestitisse horum disciplina persuadet, quae nihil otio ac quiete antiquius habuit.

AD HAERESIN XIII. DOSITHEORUM.

Aociücot 8b tojtoi; Ouxpfpovtai] Supra Dositheos a communibus Samarita- norum odiis ac contentionibus excipere visus est: 1AJjv t&v Aociü£ov uóvov. Verum contrarius ex hoc loco sensus superioribus illis attribuendus est: nimirum ?v Bpay £i xoi £v vtvt oce, paucis ac levissimis in rebus Samaritanorum factiones & se invicem dissentire, praeter Dositheos, non qui nihil a caeteris discreparent, sed qui non leviter, ut illi, sed gravissime dissiderent. Dosithei porro tam ante Christum, quam post eum complures extiterunt; et nonnullorum apud Hebraeos mentio. Nam ^eio"" Dosthai est Dositheus, quod frustra negatum a Scaligero. Àt in cap. ri. Pirke Áboth quoddam Dosthai Ianai F. dictum memoratur, quod & R. Meir didicerat. : Sed is ab hoc nostro diversus est. Quemadmodum et alter ille, cuius aliquoties Origenes meminit eumque Samaritanum appellat lib. IV. xspi "Apyv cap. 1r., nec non et aliis in locis, praecipue contra Celsum lib. 1t. Verum antiquior est Epiphanianus iste, a quo Sadducaeos propagatos esse mox indicat,

'qui quidem Christi ortum antecessit. De Dositheo et Dositheanis lege quae eru-

dite Serrarius noster in Minervali disputat lib. IV. cap. x, x1 et xir.

"Evxpatedovtat &x0 yópov uexa to Buooat,) Potest illud usza t5 gtooat duobus modis accipi; utrobique £eurtexóe. — Alter ut ev t yáp«p subaudiatur, alter, ut &d yov«ix« pertineat. Prior interpretatio simplicior est, eamque Cornarius se- cutus est. In altera xo BiGocat idem est ac mortuum esse, ut apud Latinos vizit, BsBloxe apud Plutarch. in Cicerone. Nos utramque cum agnovissemus , posterior in contextum recepta.

Ko tfje xÀA&vne vk Booxijuato.] Fortasse và oysjpato.

AD IUDAISMI HAERESES.

"Iovbaisuos Aotmov uspicOti,.] De ludaicis factionibus deinceps agit, quas ante Ohristi adventum septenas recenset. Quod zAatvxex et pingui Minerva dictum est. Nam tres constat apud Iudaeos fuisse sectas; caeteras, quae a Phi- lastrio, Isidoro et hoc nostro numerantur, partim Iudaeorum non esse proprias, partim ne haereses quidem videri, partim denique a tribus illis matricibus non esse distinctas, quae sunt Pharisaeorum, Sadducseorum, Essenorum. De quibus quoniam summa cum eruditione ac diligentia Serrarius noster tribus libris disseruit, et quae de iis observari a me possent occupavit omnia , cupidum earum rerum lectorem ad illius lucubrationem dimittendum potius arbitror quam otiosa repetitione detinendum. Conferat etiam si lubet cum Serrarii Trihaeresio ac Minervali, quae Drusius et alii quidam de eodem argumento scripserunt. Nos enim hic ea tantum adnotabimus quae ad illustrandum Epiphanium necessaria videbuntur.

DE SADDUCAEIS HAERESIS XIV.

Ilpàot Xa55ouxatot &nóoxacua óvti,.] Quantum ex his, quae Epiphanius in his sectis prodidit, colligi potest, duo fuere Dosithei. Alter, idemque tempore posterior, Samaritanus, cuius meminit Origenes, alter longe antiquior; a quo propagatos esse Saducaeos non Epiphanius solum, sed etiam Hieronymus testa- tur, Dialogo contra Lucifer. Taceo, inquit, de Judatsms haereticis, qui ante ad- ventum Christi legem. traditam dissiparunt: quod Dositheus, Samaritunorum princeps, prophetas repudiavit, quod Sadducaei ex illius radice nascentes etiam resurrectionem carnis negaverunt. Ex Dosithei ergo radice nati sunt Sadducaei ; quod est idem atque &xóazacpa fuisse tàv Aoct0fov. Ut mirari Scaliger desinat ab Epiphanio id esse scriptum. Itaque Dositheus a Iudaeis ad Samaritanos de- ficiens peculiarem illic sectam condidit. Quam postea Sadokus interpolavit, cum et ipse ad Samaritanos a Iudaeis transiisset.

"Exovopáloust 8b odcot Éxutosc.] Saducaei passim, apud Graecos maxime, geminato à scribuntur, quasi esset px. Apud rxx. antiquissimus ille sacerdos, Laboóx. De quo copiose Serrarius &c Drusius. Sadoci porro extitere duo: quo- rum unus duntaxat ab Epiphanio memoratus, qui Davidis et Salomonis aetate vixit, alter Ántigni discipulus, cuius socius et condiscipulus fuit Baithos, ut au- tor est Elias in Thisbi. Ab hoc posteriore Saducaei cum origine nomen acoe- perunt. Etenim ambo illi à praeceptore desciscentes legem ore tenus traditam abnegarunt, neque alteri, quam quod legis scripto esset expressum , adhibendam fidem putarunt; ex quo ^ N'np Karraim, quasi Textuales dicti. Haec Elias. Addit Abraham Zachuth Sadoc et Baiethos ad Samaritanos et Garisitanum templum receptum habuisse. Sed fieri potest, ut Saducaei ipsi a priore illo ac vetustis- simo pontifice oriundos sese profiteri mallent quam a posteriore transfuga, vel etiam ut ad iustitiae vocabulum et nominis interpretationem alluderent, idque cre- bris usurparent sermonibus, quod uium ideo, praetermissa altera ac veriore Sa- ducaeorum origine, commemoravit Epiphanius.

Ilveóp.s 9$ &ytov oüx (oact.] Actuum cap. xxii, 8. Sadducaei eiim dicunt non esse resurrectionem , neque angelum, neque spiritum: oUtt &y[1ov, obte rveüpax, Spiritum sanctum hoc loco non unus Epiphanius intellexit, sed et Philastrius. Quare temere et imprudenter in Elencho Scaliger: 4sínitas, inquit, mera est et

p. 28.

XXVI

impietas haec fateri. Proinde execranda slla sententia Serrarii, qui non minus impie quam ridicule eam tuetur. Nam quod ait xveüpa illic sine articulo positum universe sumi, cum ut spiritum sanctum significaret, to zveüua scribendum fuerit, quod diu ante Scaligerum Salmero noster observaverat, nihil ad rem per- tinet. Etenim saepe xvcuja sine articulo pro spiritu sancto in scripturis usur- patur; ut Ioann. mr, 5: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et epiritu: d£ Gbacoc xol zvejpatoc; et aliis in locis, quorum nonnulla profert in Minervali Serrarius. Quare non improbanda haec Epiphanii interpretatio videtur, tametsi de solo spi- ritu sancto praecise locutum putaret evangelistam. Quod necesse non est. Hanc enim Saducaeorum mentem fuisse suspicor, ut spiritum omnem, hoc est zvtupa- tox)yv ooctav, funditus tollerent, ideoque corporeum esse deum assererent, ut Lyra- nus existimat. Ex quo consequitur etiam spiritum sanctum illos abnegasse. Unde merito ab Epiphanio aliisque dictum est Saddueaeos spiritum sanctum ignorasse, ut eam ex toto genere tàv xvtup.&tov speciem deligerent, qua negata maius illi sibi impietatis crimen arcesserent.

T& n&v:a 9i taa. Zapapsltats puA&ctovct.] Etiamne sacros omnes libros praeter Pentateuchum repudiarunt? Affirmant veteres omnes praesertim Origenes, Ter- tullianus, Hieronymus, Beda, Elias quoque Thisbites, aliique, quos Serrarius testes citat. Negat autem Scaliger et contrarium asseverare Iosephum existimat. Sed tantum abest ut contra losephus sentiat, ut is communem illam lib. xir. Orig. cap. xvmr sententiam videatur adstruere. Docet enim Pharisaeos multa populo tradidisse, &msp oóx avavé£vpaxici dv voi MoüGíwe vóuou xol Ótà toUto tata to Za0bouxaioy vévog éxdQXut , Aéveov Exéiva. Oft fj yctalat vópupux tà vevpap.- pfva, tà b ix xapabóctes tiv natípuv uJ) tnpéiv. Sadducaei igitar autore Iose- pho sola haeo asciscenda observandaque dicebant quae essent scripta év toi; Mwüodos vónox. Quod et lib. xvm, cap. ix his verbis expressit: quAaxé, 9i oU- bauios ttv gatarolnots abtots, 7j tàv vópov. Sane aut haec Iosephi verba Sad- ducaeos indicant nullos alios quam Mosis libros admisisse, aut saltem non illud quod a Scaligero tam pertinaciter pugnatur, efficiunt, ut sacros omnee scriptu- rae libros amplexi sint, tà; &yp&oous Ocutepostts reiecerint. Agit enim illo loco praecipue Iosephus zspi zpaxtuxóv vopgíuov, de ritibus ac consuetudinibus sive

. legibus, quibus agendum aliquid praescribitur, quae in solo fere Mosis Penta-

teucho continentur. Unde cum Sadducaei exciperent, ea duntaxat quae scripta erant observari debere, solos Moysis libros, quibus tà vóutya comprehenduntur, intelligebant, non historicos aut propheticos libros, quibus novae nullae, aut perpaucae, cerimoniae praecipiuntur. Caetera apud Serrarium vide.

AD HAERESIN XV., QUAE EST SCRIBARUM.

Scribarum ordo neque Iudaismi haeresis fnit, neque xpo; Oaptalous &vt- 6tagteAAóusvoc. Nam et Scribae plerique Pharisaei, non tamen omnes; quemad- modum inter theologos nonnulli monachi et arctioris vitae professores. Theo- phylactus in Lucam cap. xr. Sane alii erant Legisperiti, et al Pharisaei. Nam Pharisaei videbantur ut monachi, et qui ab alis se segregebant. | Legisperiti vero

,Scribae erant et doctores, qui solvebant quaestiones legis. 'Tostatus in cap. xxur.

Mat. Quaest. xit. Sciendum quod licet ponantur hic Seribae et Pharisaei tanquam distincti , non distinguntur inter &e sicut Pharisaeus et Sadducaeus, sive sicut op- posita , quia nullus Pharisaeus est Sadducaeus, neque e contrario, quia erant se- ctae disparatae et quasi oppositae: sed distinguntur sicut grammaticus et diale- cticus; quia licet aliudsit grammaticum essee, aliud dialecticum, tamen idem potest

XXVII

esse grammadsous et. dialectécus. Sic enim aliud est. esse Scribam quam Phari- saeum ; quia Scribam esse est esse sapientem 1n lege, Pharisaeum esse erat habere modum certum vivendi et sectam. Et tamen accidit eundem. esse Pharisaeum et Scribam, sd est doctum $n lege. Maldonatus vir doctissimus ad cap. it. Mat. Scri- bas proprie notarios publicos fuisse docet, quorum duplex erat officium, alterum publica énstrumenta conficiendi, alterum sacras Scripturas interpretandi et a corruptela vindicandi. Unde iidem voyuxol, et vopioDibkaxaXot, et ypau pactis appel- lantur, Epiphanius vero in sequenti haeresi voy.uxous & Scribis discernere videtur. Ait enim Pharisaeos eadem cum Socribis sensisse. l'pagpareUot ób, gni, toc Éousvsuopévot; vop.ootóaaxéáAot;: guvijaav vàp atis xaX ol Nout:xot, Hanc non 1hodo Epiphanii opinionem esse, verum etiam Lucae testimonio comprobari Drusius arbitratur lib. rr. de tribus Sectis cap. xiu. Nam cum Christus com. 45. dixisset,

Ojo óyiv l'pwppiatéi; xol Gapisatot óxoxprtol, Ux. davà. cx tà pvnpia. rà abra, -

etc. Vae vobis Scribae et Pharisaei hypocritae, quia estis ut monumenta , quae ^os apparent, statim quidam tàv vopxàv respondens. ait slit: Haec dicens etiam contumeliam nobis facis. Tum lesus xoi üuiv toig Noyuxot, odat, Et vobis Legis- peritis vae: quasi diceret Legisperitus: Non solum Scribas et Pharisaeos, sed etiam nos vopxouc, id est Legisperitos, notas: Ergo diversi aliquantum vot.xol à Scribis. Scaliger vero in Elencho cap. xr. in eodem Epiphanii loco Serratio ar- roganter insultans vojuxoug ait proprie formulas $uris et actiones civiles docussse, ac forensia magis tractasse. Et postea eundem Serrarium insequitur, quod scri- bas legis cum scribis populi etactuariis publicis confuderit. Duo enim scribarum genera constituit, vpappatéis toU vóp.ou, xo vpapqiatétc toU AaoU , et hos posterio- res actores vel actuarios publicos fuisse putat. Nos attente consideratis omnibus non dubitamus quin vop:xol iidem sint cum scribis et vouo8tibaox&Ao« apud evan- gelistas. Nam de Epiphanii loco postea viderimus; adeoque foedissime Scaliger hallucinetur cum vopuxovc actuarios publicos esse docet; quo nihil ineptius exci- dere potuit. Nam ut Lucae illo ipso loco, de quo paulo post, utar, eum cap. xt, 46. ad vou.xoue oratione conversa ita eos Christus exagitat: xa! üyiiv tois voptxois o)aí, quia oneratis homines oneribus, quae portare non possunt, et spei uno digito

vestro non tangitis sarcinas: num tandem actuarios publicos et civilium actio-.

num formularios intellexit, ac non potius legis interpretes ac doctores? Cum praesertim Matth. xxu. idem Scribis et Pharisaeis, quod apud Lucam coi vo- pixotc, obiectum sit, nempe quod alligarent onera gravia et importabilia etc. digito autem suo nollent ea movere. Quare voyuxot ad Scribas, vel Pharisaeos, vel utrosque pertinent. Sane qui Matth. cap. xxr, 35. voyuxoc, à nostro interprete Legis doctor dicitur, idem Marci xm, 28. sl; xàv l'osupatéov nominatur. Atque adeo Tertull. lib. 1v. c. Marc. cap. xxvir. voutxooc, quorum in illo xr. cap. Lucas meminit, Legis doctores interpretatur. Alibi vero passim vulgatus interpres vo- paxov vertit legieperitum. Unde persaepe vop.cxot cum Pharisaeis copulantur , ut Luc. xiv, 3: Et respondens Iesus dixit ad. Legisperitos et Phariísaeos: Graeco touc vopuxobs et cap. vir, 90. Ot ok dapisator xal ol Nogixol,. Qui cap. v, 17. a- pisaitot xal vop.obubaaxaAo: vocantur. Quare vopixo( & vop.oói2agxáAXo:; non disere- pant, iidemque Legis interpretes sunt, ut et Bezae placuit; et falsissimum est Tov; vopuxoug proprie circa actiones civiles ac formulas occupari. Par est Bcali- geri delirium, cum scribas populi sic a scribis legis secernit, ut illi actuarii vel actores publici fuerint. Quippe Matth. 1t, 4 Herodes, cum Magorum adventum et Christi nativitatem inaudisset, ut quo in loco Christus nasceretur inquireret, principes sacerdotum et scribas popu convocat, et eorum responsum expetit.

p. 30.

XXVIII

Quinam igitur alii esse possunt quam Legis interpretes et doctores? Certe non illi prsgmatici, aut formularii, sive actuarii fuerunt: quos nemo de re tanta ac tam recondita consuleret, ad quam scilicet intelligendam disceptand&mque non mediocris sacrarum literarum usus ac scientia requiratur. Quod ad Lucae testi- monium illud attinet cap. xr., singulare est in eo quiddam de quo nullus, quan- tum scire possum, interpres admonuit. Etenim Graece ita legitur: Oóai óyiv, l'eappacéts, xat Oapisator üxoxprtat, comm. 44., quod et Latina Bibliorum Regio- rum interpretatio retinet. At in Latinis aliis codicibus et apud Ambrosium et Hieronymumitalegitur: Vae vobis, qui estis ut monumenta, quae non apparent, etc. Neque vocabula ista reperiuntur , Scribae et Pharisaei hypocritae. Et apparet in quibusdam olim Graecorum codicibus illa defuisse. Quae si expungantur, peribit argumentum illud, quo fretus Drusius vopixoc a Scribis distinxerat, Et quamvis ita ut in Graecis extat, Scribae et Pharisaei, legamus, non inde tamen discrimen illud evincitur. Ita enim interpretari licet: cum hactenus in solos Pharisaeos in- vectus esset, postremo comm. 44, ad Pharisaeos etiam Scribas adiecisse. Quod cum indigne tulisset quidam qui Scriba tantummodo, non Pharisaeus esset, de ea re conquestum, quod non modo Pharisaeos, verum et ordinem suum inces- seret. Haec esse potest simplicissima huius loci aptissimaque sententia, Nam omnino voutxouc pro Scribis, et vicissim, evangelistae omnes usurpant. Scriba-

. rum porro munus et officium praeclare descripsit Epiph. cum ait: Gevttputás vtvas ' toU vópou fuisse, ex; vpappaconjv tva. énioojuy Ógzrvoupdvow. Quos quidem ex

Levitica tribu extitisse perperam adnotat Besa, nam e qualibet esse poterant, ut et Pharisaei.

Ilvvpij gàv cac y £fipas vattópsvor.] IHToy95| non aliter accepit Epiphanius ac vulga- tus Interpres pro eo quod est crebro, frequenter: pro quo Beza novitatis intem- pestivo studio pugno redditit, sane imperite. Sed de Iudaico quodam abluendi genere, quo &d summos usque digitos manus lavabant, vide Berrarium nostrum lib. rr. cap. rir.

Ka quAaxtípux xap' aotóls.] Deuteron. vr. com. 8. cum mandatorum suorum iugem et assiduam meditationem praeciperet deus: Et gabis, inquit, ea quaei signum in manu tua, eruntque et movebuntur (nter oculos tuos: Hebraice "T3 "rs ya oma]. Chaldaeus y5pn5. De Totaphoth tam ab Hebraeis quam a nostris varie disputatur. Lxx pro ea voce àcá&Atvta reddunt: xoà &ovocav &cáAtuta mpo ópÜnApOv coU: Et sint $mmobilia. At Scaliger inepte credidit àoá- Àsut« idem esse atque amuleta. Quam vocem, inquit, grammatici nondum in sua lexica retulerunt, Itaque idem est àa&á)sutov , xoà guAaxtiptov. Sed unde hoo tan- dem habet? Nam àcásuta non substantive, neque ad rem certam significandam, sed adjective, et àopictex usurparunt. Erunt, inquit, immota ante oculos twos, Quare friget haec novae vocis observatio. Locus est Matth. xxim, 5. in quo ad Totaphoth et frontalia Christus respectum habuisse videtur. Nam Pharisseos perstringens, Dilatant, inquit, phylacteria sua, et magnificant fimbriae. Quem ad locum Hieronym. Pharisaeorum superstitionem notat, qui quod simpliciter & deo mandatum erat, ut in lege meditanda observandaque assidue versarentur, utique illa ante oculos perpetuo quasi monimentum quoddam extaret, ita inter- pretati sunt, quasi descriptam in membranis legem et frontibusalligatam gestari praeeiperet. Quocirc& haec opinio Hieronymi fuit nullum Iudaeos mandatum habuisse de phylaeteriis ac frontalibus membranis, sed crasse illos et imperite divinum monitum accepisse. Quam ob caussam acerrime a Scaligero reprehen- sus est, qui ex ipsis legis verbis pugnat in Elencho cap. virt. ea ipsa phylacteria

XXIX

praescripta fuisse. Non inficior idem et plerisque PP. videri, et imprimis Iustino in Dialogo cum Tryphone, de gestandis alligandisque frontalibus mandatum Iudaeis editum. Sed ex legis hoc verbis aperte colligi posse, quod putat Scaliger, hoe vero pernego. Et multo mihi probabilior Hieronymi sententia videtur, cum antiquissima Iudaeorum consuetudo non maius hac in parte praeiudicium afferat, quam sexcenti alii ritus ac Beucepeosi; nugacissimae, quos iam tum Ohristi do- mini tempore ex legis verbis non minus stolide quam pertinaciter eliciebant. De fimbriis aliter sentiendum. Etenim Num. xv, 38. conceptis verbis iubentur fmbrias per palliorum angulos habere, iisdemque vittas hyacinthinae adiungere. Fimbrias Hebraice Moses PY", Lxx xpísxsia, Vittas autem ille 5p, isti xÀA&ouaz vocant. De quibus non solum Hebraei, sed et nostrates critici copiose disserunt.

Tovtéstt nÀatéa ocjpata xoppipa;.] Mir& vocabuli huius tóv- quAaxtnplov interpretatio, clavos esse purpureos latos qui colobiis et epomidibus insueren- tur, ad eundem modum quo Romani senatores sui ordinis insigne gestabant. Hoc vero, inquam, admirandum potius quam aut sine alio idoneo autore nimis am- plectendum, aut acrius reprehendendum quod in Elencho Scaliger instituit. Atqui utrum dalmaticas istas et colobionas clavatos Pharisaei olim gesserint, eaque phylacteria plerique nominaverint, necne, aliunde constare non potest, et ex reconditis Iudaeorum libris ac ritibus multa Epiphanius potuit addiscere quae hoc saeculo et hodiernis Iudaeis ignota sunt. Esto igitur, elavos etiam istius- modi quXAaxtYotx nuncupaverint, vulgo tamen quAaxt/jpux illa, quorum Matthaeus meminit, cum Hieronymo pittaciola et membranacea frontalia eruditi homines interpretantur.

"Poloxous váp ttvac dz1 tà téacapa.) Ridicule Scaliger ut Epiphanium erroris arguat, Si mala punica, inquit, non igitur xp&ontba. Quasi non etiam fofaxot tois xpaanéSo:, alligari potuerint; ut et spinas adhibuisse, quo cruorem elicerent, testatur Hieronymus. Nec obstat quod foioxou; summus sacerdos dv &py epatuxii otoAj gestaverit. Nam diversos abillis cam numero, tam materia aliisque id genus Pharisaei, cum in casto essent, usurpare poterant. Sic paludamentum cum Ro- manorum Impp. proprium fuerit, etiam militibus attribuitur. Atque ut & Iudaeis non recedam, quis nescit inter summi sacerdotis vestes ephod, sive cv éxopita, ac superhumerale fuisse? Et tamen non modo sacerdotes ao Levitae caeteri, sed etixm laici Ephod induebant, uti David lib. rr. Reg. cap. vi, 14. Sed hoc videli- cet lineum erat, alterum illud pontificum proprium quatuor ex coloribus consta- bat, hyacintho, bysso, cocco, purpura; sed et auro contextum erat. Vide Hieron. Epist. ad Fabiolam. Nimis igitur insulse adversus Epiphanium nostrum argu- mentatur Scaliger.

Atutfpa. bà sl; cov SibáaxaAov a0tÀv.] Eadem Btutepoctov genera percenset haeresi xxxi, n.:x. Quo ex loco 'Pagg& 'Axigáv pro Baooxiav legendum hic sdmonemur. Hic est ille nisi fallor R. Akiba de quo in Iudaeorum Kalendario v, die Tisri haec adscripta sunt: R. Akiba filius loseph conticitur in vincula, ubi moritur.

AD HAERESIN XVII. PHARISAEORUM.

Zovjoav qàp adcois xol ol Noyuwxol-] DeSealigeri hallucinatione supra vidimus, qui vou.txobe actuarios esse ac formularios credidit. Proximus huic error estquod praesentem Epiphanii locum sic interpretatus est, ut to ajrot; ad Pharisaeos referret, quibuscum versabantur oi vou:xol, Epiphanius, inquit, aperte roue

XXX

vopuxobc distinguit àxb. t&v voguoBubaaxéi. nv, tdv xoci yoauquatíiov. Eosdem. enim facit papupatéas etvouoBibaaxáAouc ; a quibus distinguit cobc voytxouc, quos accen- set Pharisaeis, Ideo recte ait, avvijaav vào aütuic xal ol vopixol, Eodem, inquit loco censebantur Pharisaei et voutxol, qui quamvis unum corpus xo tavp.& efficie- bant, tamen erat discrimen quoddam inter. Pharisaeos xo) xoc voutxoóc; quod severius institutum. esset Pharisaeorum quam x&v vouuxóv, Hinc Serrarium im-

. peritiae arguit, quod ita vertit: Cum ipsis enim (idem erant et Nomici, seu Legis-

periti. Sed Epiphanii sensum pessime interpretatus est Scaliger. Etenim t$ adcoi; non alios quam scribas, sive vop.ootbaoxéAouc, significat, ole auvijsav xcl oi vopixol, Quia saepius evangelistae Seribas et Nopitxobc quasi distinctos nomi- nant, tametsi ex eodem essent ordine, idque vel xav' éxebjvnow, vel quia Scri- barum complures erant gradus et officia, cum. et civilibus forte contractibus ae stipulationibus praeessent iidem, et legem interpretarentur: Idcirco evvijcav, in- quit, toi; Yoauq.actüsty of vopuxol, hoc est comiuncti erant, unum t&v et corpus efüciebant. À quo non admodum abhorret Serrarius. Nam putoouortucé, Epipha- nius indicat eosdem cum Scribis esse touc vopixoue, licet auvfival tt. proprie non sit idem esse cum aliquo. Postremo perperam aótoi,; ad Pharisaeos referri docent qu&e proxime subiiciuntur. 'AJAà xoi xapà toUtouc, tam Nouxouc scilicet quam l'eau patéos.

"Ànóij ts GUctv acpatos axegyvatouévny.] Scribendum pronunciat Scaliger àx/0s ixxpiatv axfppatoc &xepyatoufvov. Audax nimis emendatio, minimeque necessa- ria. Nam &xepyatoufvnv passive, ut alibi saepe, hoc loco sumpsit Est enim Graecae proprietatis parum alioqui diligens Epiphanius, ut et Photius observat. Quod si commutationis nonnihil opus videatur, ego ita concipiam: «55 jdew cópatos Gxspyulopéwov. Intelligit autem. ^p, sive ifovetooovuóv. Super hac ixxplas: extat Athanasii epistola ad Àmmum monachum: qui quantumvis praeter voluntatem accideret, utrum culpa careret addubitaverat.

"Evijotcvov 9$ 94.] Secundam et quintam feriam Theophylactus aeque atque Epipbanius adnotat, et Hebraeorum libri fidem faciunt. Ut ea de re vir doctus frustra dubitaverit.

"Ancbexótouv bt viv Otx&tucw.] Proprium hoc fuit Levitarum, qui decimarum, quas populus praestabat sacerdotibus eximebant, Numerorum xvirt. Átqui non omnes Pharisaei erant Levitae, quod tamen Epiphanium sensisse ex hoc loco suspicari aliquis posset. Quae enim alioqui decumarum sunt decumae, cum prae- ter Leviticum ordinem decumas nullus acceperit? Primum omnium ab Israelitis primitiae de spicis, uviset oleis afferebantur, tum de frugibus elaboratis Theruma, et decimae. 'Theruma in lege definita non erat. Sed a magistris praescriptus modus est, ut ne minus sexagesima penderetur. Quare qui liberales erant, qua- dragesimam, parci sexagesimam, medii inter utrosque ad hos aut illos accede- bant. De qua re extat losephi Scaligeri opusculum interPosthuma. De iis itaque Therumis fortean accipiendus Epiphanius, cum tptaxovt&óas et ttvtrxovcábos per- solutas a Pharisaeis esse scribit. Quod si verum est, egregia illorum liberalitas extitit, utpote qui praefinitum a magistris terminum t&v t£o0a0paxoctóv superave- rint. Tria porro decumarum apud Hebraeos genera praeter Therumas et primi- tias fuere. Prima illa fuit quam Leviticae tribui quotannis pensitabant. Num. xvit., 20. et deinceps. Altera, quam singulis annis penes se quisque retinebat, ut ibi, ubi sanctuarium erat, illa vesceretur, adhibitis ad convivium Levitis Deut. xiv. Tertia demum, quam tertio quoque anno in Levitas et pupillos viduasque distribuebant ; eod. Deut. cap.

XXXI

Kat vovatxtxév lpatiov.] Magnopere mirandum, si modo verum est, mulie- p.94 bribus palliolis usos esse Pharisaeos. Quod sequitur, 3v zAatelau, tatc xonxiot, latas eosdem erepidas habuisse significat, nec aliter Cornarius. Quidam tamen ita corrigendum putant, dv xAact(at, dv tois xpx zit, xal q)otta, etc. Ac plateas intelligunt, in quibus ostentabant se Pharisaei. Ego nihil inpovandum censeo.

Q&pe vàp xaxà viv 'Efoatóa.]. Reg. codex fpa, quasi sit odo, et legendum sit &peptapévoc. Quanquam agoptapog res est ipsa quam vocabulum significat; non ut to qápte vel fos; praecise sit verbale substantivum év£oyeuxv sonans. Est enim potius separatus quam separatio.

Olov fto; "Hpa xot ofus;.]. De his Hebraeorum appellationibus agit erudi- tissimus Serrarius noster l. t. de Tribus Sectis c. r., et in Minervali lib. rv. c. 1u. Ea sic Hebraice concipienda sunt: ,2 1 vel 1552: "1^ vel 525^. Duorum sequentium nomina, quod eorum origo sit incerta, non satis etcfpatteo0ac queunt: XwyiB 'OxuoX, et Xoyi 'Oypó9. Quorum prius 'OxgóX forte à 2322, quod est succidere, alterum a "1937? quod est concupiscere, quia Mercurius lucrionibus et negotiatoribus quaestus avidissimis praesidet. Nam quod Scaliger Ocmol ad Camulum, qui in veteri inscriptione extat, pertinere de- fendit, non probat. Sequitur 2923 2*55, Veneris stella ospoía, vel Aouó. Prior vox a y", ut Serrario visum est, deducta quasi 3""33; posteriorem a "12^ malim, quam à t3512. Nam et Assyrii 'Agpoótzz» MuAtza, Arabes 'AA(ta nuneuparunt. Autor Herodotus Clio; NY12*92, f$, yevéxeipa.. Denique 2255 Q2 sabbati stella recte Saturnus dicitur.

"AXX& xai xk utaiee vop:tóueva.] Vellem clarius haec ipsa atoty ia declaras- set. Nam valde est obscurum quomodo XII haec Signorum vocabula el; &oidpjijv ctor(sieov vopitóusva. dicantur. Àn hoc voluit, haec a gentilibus velut elementa, et atocy £557, vel auvsyovta toU avÜpwmivou fou esse constituta? An id potius quod interpretatione nostra expressimus? Nam Signa Zodiaci dividuntur vel xatà Ot&ustpov, vel xaxa vp/vovov, vel xat& tetp&vovov; de quibus Geminus p. 21. Ex iis partitionibus, secunda quae est xazà tpiyovov, quadrifariam signiferum or- bem dividit: primum segmentum boreale dicitur, secundum australe, tertium zephyricum, quartum subsolanum. Quae quidem ad nativitates, aup.xáÜeuxs t&v Ttvfoseov, a genethliacis acoommodantur, et ait Geminus: quod in certis sideribus mutua quaedam consensio et conspiratio inesse credatur. Eadem illa segmenta suis quaeque elementis assignarunt. Quae omnia in hoc diagrammate intueri licet.

Nótov, |

Bóprtov. tyjpa. | Ztouptxóv. "AgnAuotuxóv.

Ignis Terra Aér Áqua es Y | Taurus v | Gemini Ir | Cancer 69 Leo & | Virgo m |Libra vu Scorpius "p Sagittarius * |Capricornus — 5 | Aquarius zz |Pisces Xx

Ad hunc itaque sensum duodecim signa pro elementorum numero partita seribit Epiphanius. Iam haec verba à tota xaAoUct. Cornarius ita vertit: guae animalia vocant, Ex quo manasse puto ut viri quidam eruditi scripserint Epi- p.35. phanium referre Pharisaeos astra coeli animata constituisse, hac ipsa haeresi xvi, quod in Ecclesiast. Annal. ad à. cux. legitur. Sed id secus se habet. Nam ne litera hoc quidem ulla significavit Epiphanius. Sed hoc unum docuit, Phari- saeos coelestibus signis ac sideribus certa indidisse nomina, quae fere a gentilibus usurpabantur, maxime duodenis illis signis quae vulgo t«ótx vocantur. Quare nos ambiguitatis cavendae gratia zodia quam animalia vertere maluimus. Nam

p. 36.

XXXII

ex hoc fonte non satis cautae interpretationis falsa de Epiph. testimonio sententia profluxit Quanquam non illud ignoramus, a nonnullis Hebraeorum doctoribus coelestes orbes anima intelligentiaque praeditos existimari. Quam Rabbi Mosis opinionem David Kimchi in Psalm. XIX his verbis explicat: px —— A m JT ns 2 Cmvacn 5 tm-pos wUvp r—0v2 i2 tom E—^naen wb ew ebsea enn e sy5in os opes pn

"3 m2 "DW: Habbi Moses, inquit, rocem illam, enarrant, sic exponit, ut ad coelestes orbes referat, quoniam haec illius ac philosophorum opinio est, coe- lestes orbes vivere et intelligere ac deum colere, summisque laudibus afficere. Hinc caelicolas Iudaeos ab Imperatoribus Cod. de Iudaeis et Caelicolis appellari censet Baronius loco citato, quod astra coelumque colerent. At Scaliger nominis ra- tionem affert aliam. De qua ad ultimam haeresin opportunius disseremus. Cae- terum huc referri potest, quod apud Orig. lib. 1. Celsus Iudaeis obiiciebat: Afyov a)tobe aéfetv &yyéXouc, xal Yortea zpocx£taQat.

Tavta 9f uot o)x cl; o*póinoiv.j Pharisaei etsi fatum agnoscerent, non humana tamen omnia ex eo pendere statuebant; neque liberam hominis voluntatem atque arbitrari potestatem e medio tollebant, uti pluribus explicat Iosephus lib. xvr. Orig. cap. tr, et lib. r1 'AXo6. cap. xrr. Quare nihil erat cur Epiphanius sequentem adversus assertores fati disputationem contra Pharisaeos potissimum dirigeret, quatenus ea res ad humanas actiones earumque libera consilia pertinet, quae Pharisaeos nequaquam sustulisse Pharisaeus asserit Iosephus.

AD HAERESIN XVII., QUAE EST HEMEROBAPTISTARUM.

Commune Iudaeis omnibus, et imprimis Pharisaeis fuisse Marcus evangelista testatur cap. vit, 3 et 4., ut et manus frequenter abluerent, et a foro redeuntes baptizarentur. Quare non videtur peculiaris haec secta Iudaeorum extitisse; nisi ita dicamus, nonnullos, qui se sanctitate praestare caeteris vellent, non modo quoties a foro redirent, verum etiam tametsi pedem domo non extulissent, de die saepius lavare consuevisse. Cuiusmodi Banus ille fuit, cui se Iosephus in discj- plinam tradidit, ut in vita sua scriptum reliquit. Hunc enim refert jvypó O5an Tv fip dpav xol c)v vóxta xoXAus Aouóuevovy xpos avtíav. Sic Esseni apud eundem Iosephum lib. it. cap. vtr. corpus ante cibum abluebant frigida. Quid igitur He- merobaptistae illi, quos Epiphanius refert, meruerint, ut distinctam ab aliis sectam efficerent, non satis discernimus.

O0 v3» dfovpdvz toi; Zab9ovxatow.] Qui prima specie verborum istorum sensus occurrit, is est, quem non modo nos ipsi sed etiam Cornarius expressit. Hemerobaptistas non solum in neganda mortuorum resurrectione, verum in re- liqua omni dogmatum falsitate concordare cum Sadducaeis: o3 7v dtwoup.tvr nó- vov, inquit, toi; Zaó8ouxa!ot; v tjj tv vexpaw &vactáott, &ÀÀX tfj &xtotia xal toig &AXot,. Sed haec sententia ab iis, quae paulo ante leguntur, tum in Breviario sectarum hujus libri, et in universarum Anacephalaeosi reperiuntur a&b Epi- phanio, vehementer dissidet. Nam ubique constanter asseritur Hemerobaptistas à Iudaeis reliquis nulla in parte discrepare; sive, ut hoc loco scripsit, a Scribis et Pharisaeis. Quod si: communem cum Sadducaeis negationem resurrectionis habuerint, aliaque dogmata, quibus isti a Pharisaeis et scribis tantopere abhor- rebant, ut ad Samaritanos accederent, quemadmodum in illorum declaranda hae- resi testatus est, profecto multum cum a reliquis Iudaeorum factionibus, tum a Pharisaeis ac Scribis Hemerobaptistae separati sunt. Quae me ratio commovet,

XXXIII

ut aliter Epiphanii verba interpretanda judicem, adeoque contrario sensu, ao prior ille est quam in Latina versione posui. O9 y3yv é&toovpévn, inquit, tot; Zab590v- xaiot;: Non tamen cum Sadducaeis congruens, hoc uno capite, quod mortuorum resurrectionem non, ut illis visum est, abneget, quanquam reliqua in perfidia, et adversus Christum praecipue contumacia Sadducaeorum ac caeterarum lu- daismi haereseon gemina sit.

AD HAERESIM XVIII, QUAE EST NAZARAEORUM.

Nazareni quinam veteri in lege fuerint nemini est ignotum. Sed .ii fere ad tempus, non perpetuo sibi delectum ciborum indicere consueverant. Tametsi perpetui quidam erant Nazaraei; cuiusmodi Sampson extitit. Deinde non usque eo impietatis processerant, ut Pentateuchum Mosis ac Legem repudiarent; quod Nazarenos istos factitasse scribit Epiphanius. Qui non modo inter Iudaeorum sectas Nazarenos recenset, sed etiam Christianis adscribit. Vide haeresin xxrx. Quamvis hoc interest, quod Iudaicos istos Nec«patouc, Christianos Natwpalous appellet. Sane Christianos Iudaei t3**32*5 nominant, ut Elias in Thisbi docet, a Nazaretho Galilaeae oppido; Christus ipse Nazarenus appellatus est et Nazaraeus, tam "52, quam ^3*5, ut Hieronymus indicat in cap. ir. Matth, Nazarsei ve- teres Dj"^^15 proprie vocati, quasi sancti et separati, Sed cum Epiphanius duo illa genera discernat, suspicor priores et Iudaicos 3*5 INazaraeos, posterio- res, qui in Christum crediderant, "^5 Nazaraeos, nominari. Vide Hieron. in cap. xr Esaiae. Philastrius Nazaraeorum haeresin inter Iudaicas sectas nume- rat, sed legem et prophetas amplecti scribit, neque quicquam iis aliud attribuit quam quod Nazaraei veteres observare solebant. Quo nomine inter haereses cooptari non debuerunt. At Nacaep«iot, quos hic describit Epiphanius, legem

Mosis abnegabant; quod est idem ao Iudaismum &rb t£; áxponóAto« evertere.

Unde ne ad posteriores quidem Nazarenos, qui Christo nomen dederunt, quique privatam in Christianismo sectam instituerunt, possunt referri. Siquidem Naza- rsei illi, quibuscum usum et consuetudinem habuit Hieronymus, quibusque xxix. haeresim aseignat Epiphanius, vetus omne testamentum admisere, ut ambo illi Patres affirmant; quod [udaica ista secta funditus reiecisse videtur, quandoqui- dem Pentateuchum Mosis Iudaismi medullam funditus proscripsit. Sed eiusmodi Iudaici nominis haeresin hand scio an alius praeter Epiphanium commemoraverit.

Kot 6xov 5 5p9« Mapo7.] Celeberrimus apud posteros locus ille fuit ad usque Constantini Magni tempora, quibus tam a Iudaeis et Christianis quam a genti- libus frequentes religionis ergo conventus ac mercatus illic habiti, quos Con- stantinus edicto sustulit. Sozomenus 1. rr. c. 3.

AD HAERESIM XIX., QUAE EST OSSENORUM.

Quos Ossenos hic appellat Epiphanius, 'Occalot; haeresi xxx. et rim. nomi- nat, ut Scaliger observat; quemadmodum "Ecco: et "Ocarvo pro iisdem acci- piuntur. Ex quo nimirum colligit 15 v nonnisi xatà zapayoy)v in Graeco esse, neque radicale videri, uti nec in Essenorum vocabulo. Addit 'Occrvow; eosdem esse cum 'Econvót;: utrosque enim esse "*NOO73, quia saepenumero holem pro scheua, ot vicissim scheua pro holem usurpatur. Hanc coniecturam duobus potis- simum argumentis adstruit, alterum, quod multa in eorum instituto veterum Easenorum vestigia comparent, ntputa fj àv &yy£Acv Opnoxcla, cibus ex sale et pane, potus ex aqua, tum quod Osseni solem adorarunt, unde et Sampsaei dicti; Nam Sampsaei, quorum est haeresis Lü., iidem cum Ossenis viden-

Corp. Haereseol. III €

p. 37.

p. 38.

4

XXXIV

tur. At Essenorum proprium hoc fuit, oriente sole preces fundere. Alterum est, quod Elxai impostor ille, qui ad Ossenos transiit, Essenus fuerit. Nibil enim aliud est "EX£ot quam $ 'Eccatoc, "NOn oN, ut id sectae non hominis proprium extiterit. Sed ea Scaligeri coniectura eatenus & nobis probatur, ut nihil supra coniecturam 8e probabilem opiniomem habeat. Et quidem cum tria apud Iudaeos ante Christum sectarum capita fuerint, Pharisaeorum, Saddu- caeorum et Essenorum, caeterae omnes, quae ab Epiphanio vel aliis memoran- tur, haereses ad illarum quampiam merito revocantur a qua initio profluxerunt. Quanquam paulatim novis ad institutum ritibus ac dogmatibus adiiciendis, aut contra veteribus reiiciendis, multum a priore forma deflexerint. Quamobrem ab Essenis Ossenos istos manasse credibile est; tametsi plurima illis contraria dogmata Osseni postmodum adstruxerint , quod ex Epiph. constare potest.

"Qopzvrat 9b o$vo.] Unde et Sampsaei profecti. Qui meri sunt Osseni, nisi quod ad communem superstitionem utcumque Christiani nominis professionem adiunxerant. Horum igitur domicilium in Peraea fuit, ut haeresi riu. scriptum est; népav tij; 'AXuxzc, Tjtot Nexp&c xaAoupévn, 0nA&con, iv tij Meafltót epa ipi tÀv ytuadpoUv "Apviv xol éx£utva, dv tfj "Icoupfa xoà Nafatriót, Ex quibus fortassis emendanda vox 17; 'ApryiA(t90c, quae hoc loco legitur, quae nnsquam reperitur, proque ea substituendum 'Apwnpítibo; ab Aroer, quae et Ar vocatur, Moabitarum urbe frequentissima, quae Graecis est 'ApsónoA« , ad torrentem Ar- nom, ut ad c. xir. [osue Masius observat. Possumus et 'Agvyovittbos a torrentis nomine suspicari scriptum. ;

Toóto 8t 1o yévo; 16v "Oconvov.] Quasi a verbo ]6» profectum sit, quod in Aramaea lingua fortem esse vel roborare significat, alii ab Hebraeo 343? deducunt. Scaliger non dubitat quin 'Oacnvoc, ut "Eaanvos xatà xapavo3v conceptum sit &xo toU *NO?1, ut idem sit "Oacato; et "Occnyó;. Nam eiusmodi patronymicae in- flexiones in zvo, Arabum et Ásianorum propriae sunt, ut idem ex Stephano in "ABaenvos docet , cum Europaei aliter forment.

Zwvg0n ob toítot, uatéztira.] De Elxai meminit, ut dictum est, in Sam- psseorum haeresi. Quod sectae nomen esse, non hominis, proprium ariolatur Scaliger. Etenim Arabicus articulus 2N cum appellatione sectae, hoc est "NO, "Eccato; nomen illud peperit 'Nor-5N "EAE£aiog, 6 'Eccato;. Qua etiam ratione eiusdem frater 'Ic£aiog pro "Et«to; ab Epiphanio nuncupatur, sicut "Ieocottoz pro "Ecsaio;. Sed haec mera Scaligeri divinatio eat.

"Axa, xal 0Bwp, xa yz», xol aptov.] Friget Scaligeri coniectura, qui in ElenchoTrihaeresii cap. xxvtit. superstitiosum Ossenorum iusiurandum per salem, panem et aquam ad Essenorum victum refert, qui pane, sale et aqua constabat. Porro et haec et quae deinceps sequuntur documento esse possunt Ossenorum sectam ab Essenis valde diversam fuisse.

N.n. Ad ro BA xeAtcüc.] Hebraice ita concipienda sunt "D5 OT, vel ND virtus abscondita,

N. ut... Elxoot :90ápov uiv oy otviov.] Hac ratione schoenus miliaribus con- stat rv stadiis, ut in miliaria singula xvr imputentur rxiv. Herodotus Euterpe: "Ocot àv yàp. stor£ival. elaw &vÜpaxov, ópyulnot usuatpdxaot tà yopry* boot Bk Tacov v&wrtivac, atablotst t Ob x02 £yovat, xapac&rynat ot 5b aoOovov Aa, cyolvotat: Bóvatat Db ó piv mnapacé&yyn, Tpo|xovta ordbóux- 6 Ok cyotvo; Éxactos péxpov (ov Alvízttov 2&xovta etáóta.

"Apap "Avo juolf-] Non est facile ex Hebraicis hisce verbis eam sententiam elicere, quam subiecit Epiphanius. Nos ita tentavimus: "'3M33"q "53 "33^

XXXY

poo mrrbes «55 2» "mae bres ysoxo hoy joo osos Hoc est: raptA0dto caxtiveat, dx xatfpov ov, t7; 6oAi6tntoc , tij; xatanatro&ane abtoU, xal zÓóvou; xataxat/cavtog xütoUc, tfi DoAtóvntog àx mxatfpov uou, tij; tuxttve)gtex Tfüe mapsÀÜoUczc, Sv &moctoA] teÀewDosoe — Ubi nonnulla necessario commutavimus, quod aliter extricari sententia non poterat. Sed imprimis cb voy, quod xav&xpiatv nullo modo significat. Nisi quid aptius &c melius He- braicae linguae peritioresrepererint, quod non desperamus. AtScaliger loco citato nullam in ista verborum conceptione precandi formulam inesse putat, sed tres Tvopac ac magistrorum sententias. Prima est N53 N23*2 *5» "333, hoc est xaxstvoppogivne xapsA00dane Orci &yerat boAióvne:. Qut humilitatem abdicavit, saepe fit fraudulentus. Secunda N2*59 D'UN 23 D'UN x«tanatoUvtte xtvlay xaxaxatoUct BoAótrta: Qui conculcant paupertatem , conculcant fraudem. Tertia denique mou "33 ^59 N3*93: Oftr Boon tazetvótn toe y tto àaraopóc Qui ex divite pauper factus est, non salvatur ut ante. Quocirca ab Hebraeo illo, quem Epiphanius consuluerat, fucum esse factum existimat. De qua re amplius videndum. Apparet autem in priore sententia, quam Epiphanius exponit, ante DU deesse vocabulum, quod rjv &xoctoXi significet; pro quo f^TT^ substituimus.

ÀD HAERESIM XX. HERODIANORUM.

Herodianos, quorum in evangelio mentio est, alii ab Herode Magno, alii ab eius filio Herode Ántipa nominatos existimant. Priorem sententiam tuetur Epi- phanius, qui et Herodianorum sectam ac dogma copiose persequitur. Cum autem de Herode deque Herodianis accuratissime eruditissimeque Serrarius noster peculiari in opere disputaverit, neque quicquam quod eo pertineret intactum in- dictumque reliquerit, supervacuum existimamus verbum amplius ullum super eà re facere, cum ad manum sit liber ille in quo de Herodis genere, conditione, deque Herodianis ac caeteris, quae hoc loco attigit Epiphanius, diligenter expli- cavit, ac Scaligeri &vanóGtxta de Herode somnia validissime refutavit.

"Exneibí nto Ó 'Hposn vióc] De Herodis parente avoque a Iosepho dissenti- unt Africanus, Eusebius, Epiphanius, aliique Patres omnes. Etenim ille Anti- patrum Idumaeum Herodis patrem praedivitem ac potentem fuisse scribit, avum autem Ántipem Idumaeae ab Alexandro rege praepositum. At Patres avum Herodis et parentem obscurissimos ac pauperrimos extitisse memorant, ut cum Antipater, a quo Herodes genitus est, captus ab Idumaeis esset, redimt a patre suo propter inopiam minime potuerit. De hac quaestione consule quae Serrarius citato loco tradidit.

"Yoettpov Bk égUuo6n Anpytolo.] Demetrius iste cognomento EUxatpoc a Judaeis Alexandro regi suo infensis ad auxilium vocatus cum eo pugnavit et praelio superavit. Sed cum Alexander in montes sese recepisset ad eumque plu- rimi confluxissent, territus Demetrius relicta Iudaea contra Philippum fratrem bellum aggressus est. In quo a Parthis captus morbo apud eosdem extinctus est. Quamobrem nihil cum eo Herodis parens Antipater commune habuit, nedum ut ab illo Indaeae praefecturam obtinuerit. Àt Herodis avus Ántipas, quo parente matus est Antipater, Alexandro regi petcarus ab eoque Idumaeae praepositus est, autore Iosepho lib. xrv. c&p. it. Suspicamur itaque multipliciter hallucinatum Epiphanium; primum quod Demetrium pro Alexandro posuerit; tum quod He- rodis parentem pro avo, Iudaeam pro Iduxiaea imprudens usurpaverit. Quam- vis quod ad praefecturam attinet, alibi saepe Antipatrum Herodis parentem

Q*

p. 39.

p. 40.

XXXVI

Iudaeae procuratorem ab Augusto factum asseverat. De quo ad haeresim rr. dicturi sumus.

IIeptzéavezat te xoi a0166.] Negat hoc Scaliger in Eusebianis Animadversioni- . bus quod Idumaeus esset Ántipater. Àt Idumaei omnes ante plures annos inter Iudaeos &dscripti. Sed haec erudite a Serrario nostro refelluntur.

Pag. 47. 'Evónpia Xptstoi.] Quae hic ab Epiphanio de Salvatoris ortu, cuna- bulis ac postremo passione dicuntnr, nec non et de Augusti atque Herodis annis, opportunius ad haeresim Lr. explicantur. Ubi de anno dominici natalis ac pas- sionis, ac reliquis, quae eodem spectant, agendum erit pluribus.

AD HAERESIM XXI., QUAE EST SIMONIANORUM.

N. 1. Zipovog $2 v(vexac.] Vide Iustinum Apolog. i., Irenaeum lib. t. cap. xx., Philastr., Augustinum, Theodoretum, Clement. Alexandr. 1t. Strom., Eusebium lib. rr. Hist. cap. xr., Niceph., Ruff. et alios. Sed mirum est, quod in calce vir. Strom. Clemens asserit Simonem Marcione posteriorem fuisse. Ubi Catholicam Ecclesiam haeresibus universis aetate superiorem esse docens, K&te 93 spl toU 'AópuavoU toU acute y póvouc ol tà alpéatus éxworoavtss veyóvaot, xai uáy pc 1$ ijs "Avtov(vou toU xpsoQutfpou Buizevav $Auxlac.. Tum Basiliden et Valentinum enumerat. Moxque subiicit: Mapxiov yàp xavà aótiv abc)v toig $Xxlav vevópevos ex; nptofitzs vectépot; auvevévevo. MeO* 6v Zlj.ov dx? QAM vov xnpóocovtos vo9 IIftpou óxXxouctv. Ergo Simon Marcione posterior est? Manifestus itaque error est. Ut et illud quod scribit, haereticos omnes sub Adriani extitisse tempora. Constat enim Simonem vivente adhuc Petro sub Nerone mortuum esse. Sed quid est quod idem Clent. Strom. i. de Simonianis loquens iis verbis significat? Of 8i aj.gi tov Zipiova tà Éaxárt, 6v acflouctw, éCop.otoUclat tpóxov BoUAovta An stantes orabant? aut quippiam aliud ad eum modum agebant?

"Ano l'üov.] Steph. l'ica, zóAu IIoAatotivoe. IIoAsftoe 2xxaibix&to 1o 20vi- xov l'xatoc. Ita et Iustinus Apol. 2. Theodor. l'x0óv.

Aoytaduzvog $oocv.) Expungenda vox 9eoocv, atque ita deinceps scriben- dum: Aoytoápsvog x03, 83; àv OA yov. Nisi retenta voce ód3stv sensus ille quem expressimus magis arrideat.

N.r "Aso v6 89 vf paycla.] Hinc Simoniani omnes magi. lrquaeus: Et quaecunque sunt alia parerga, apud eosstudiose exercentur. Corrigendum perierga: ut Act. xix, 19: Qui erant curiosa sectati.

"EXMvny tobvopga.] Selenen vocant alii, ut Iren. 1. 1. cap. xx., Cyrillus, Aug. et alii. Vide Tertul. l. de Àn. c. 34.

"H xoi IIgoovixoc.] Dicam de ea voce ad Nicolaitarum haeresim.

BapBneo 7itox BapBnAo.] Syriaca vox esse videtur Barbelo No» "2, filius Bahalis, id est Iovis. Ut enim Verbum aeterni Patris Filius, sic impurus iste "Evvotay suam , hoc est Helenam, videri voluit velut fetum quendam esse suum, ut Iustinus narrat, vj óx' adt "Evvoutv xpotny yevoydvav.

Ek cvAaqwyiav.] Ita ex Reg. Cod. emendavimus pro eo quod erat (juya- qoriav.

N. itt. Toíxo yáp éoxt t0 vsypappivov.] Tert. Hanc igitur esse ovem perditam ad quam descenderit pater summus, Simon scilicet, etc.

N. rv. "Ovópaza 8 cw 6 a01ó,.] Tert. de Praescr. c. 38: Simonianae autem magiae disciplina angelis serviens utique et «psa inter idololatriae doputabatur, et a Petro apostolo n ipso Simone damnabatw. Haec est angelorum Aaxpría, quam Magis usitatam esse docet Clem. Alex. III. Strom. 'ApdAst $i opovtíbog dox.

XXXVII

x&i tolg t&yot; otvou tt ÓpioU xai Spp ov, xal &opobtsiov &xéytctat Aatpsóousty &vyfXots xat Satsoatv.. Hinc Conc. Laod. Can. xxxv. "Ort o3 5tt Xptattavou; éyxa- taüÀeixete Tv ÉxxAzoíav toU ÜtoU, xol &mufvat, xol &yyfAouc Óvop.&tet , xal auváEetg fotív etc. Quae angelorum óvopacía ad magorum praestigias superstisiososque cultus referri debet. Ut et illud Pauli ad Coloss. c. 2: tl; 0pas xaxaflpofieufto) 0). év txxetvoppogvr, xal Üpraxsia tv &yyéiAov. Ex quo illud apparet, quam inepte ab haereticis ad stolidissimi erroris patrocinium uterque ille locus affera- tur. Mirum est vero quod in Ecclesiasticis Annalibus legitur, de illa angelorum 0p70xs/a nullam ab Epiphanio mentionem esse factam. Quid enim clarius quam quod Epiphanius hoc loco narrat Simonem angelorum nescio quas appellationes esse commentum, nec aliter obtineri posse salutem asseverasse, quam si quis summo Parenti per easdem illas Potestates ac Dominationes sacrificium offerret? Àn non haec est Ügnoaxsía vàv &yyé).v?

Átenim angelos, quos mundi conditores fecit, detestatus est Simon suisque vetuit xpoc£yttv roítot, ut ait Theodor. et Irenaeus. Qui igitur convenit, ut

/Opzoxteíav illis adhibuerit? Sed nimirum utrumque verum est. Angelos mundi

conditores contemnendos esse docuit eatenus, ut supra illos attollendos se esse crederent, et ad summum illum Patrem emersuros, ac nihilominus tamen, quam- diu in hac vita degerent, execrandis illis mysteriis ac ritibus placandos, ne evo- lantes e corporibus animas pro suo iure retinerent. Quod Gnostici postmodum arripuerunt, Quorum illud erat, xà capxixà xot; aapxtxotg axaSottov.

"H xlv tà A60 16 éxiücxov.] Quid tandem sibi vult Epiphanius? Negat enim Simonem ullam sibi appellationem indidisse. At quis is trium sibi personarum nomina vihdicabat, et Sívaqitv inter cetera 0to9 sese nominabat, hoc est, ut ego interpretor, dei filium. Vide Iren.

'Ev uon tij t&v 'Popgaiov nóAc.] Hanc historiam veteres omnes Patres post lustinum referunt, Eusebius, Cyrillus, et alii. Sed de statua Simoni cum hac inscriptione posita, SIMONI DEO SANCTO, vir quidam eruditus addubitat, qui lustinum Graecum hominem errore deceptum putat, cum vulgarem illam ac pas- sim extantem 2zyoao3v legisset SEMONI DEO SANCTO, Simonem pro Semone accepisse. Quae mihi coniectura sane probabilis est visa.

AD HAERESIM XXIL, QUAE EST MENANDRI.

De Menandro Tertul. de Praescr. c. xyvt.. Post hunc. Menander. discipulus illius, similiter agus, eadem dicens quae Simon ipse, quicquid se Simon dixerat, hoc se Menander esse dicebat, negans habere quenquam posse salutem nisi tn no- mine suo baptizatus fuisset. Vide Euseb. lib. IIT. Hist. cap. 20., Iustinum Apol. 2., August., Philast. etc.

N. r. "OC &mb Xagaptttóv óppuptvog.] lustinus: &mo xopze Kannaprtafay. Theodoretus: &xo Xafipot x«Gpae oto xaAovpévns.

"Eautov 9b FAeye Bóvapov.] — Atqui Iren. lib. i. cap. xxr. scribit Menandrum dixisse primam virtutem incognitam omnibus esse, se vero ad hominum salutem ab angelis esse missum. Quare non uey&zy illam se esse OUvap:v. asseruisse videtur, ut ipsius magister et erroris architectus, sed minorem quandam, Quod et diserte Theodor. asserit. 'Eavrov 9i, inquit, o tjv zpovrnv evópaos óUvapuy. "Avvoctoy vào &pnas tust GÀ. Ex? Pxelvng areotéA0at BprvOuóuevoc. Quod si ita est, qui verum esse potest quod subiicit Epiphanius, maiorem se Menandrum antecessore suo ac praeceptore iactasse? Nisi forte mendacii hac in parte Simo- nem arguens eumque in ordinem redigens, sibi ipsi inferioris illius 8uv&psox;

p. 41.

p. 42.

XXXV

nomen ao dignitatem arrogavit. Quem ad sensum revocanda sunt Tertullisni verba, ut quis Sóvayuv 8e esse dicebat, etsi non eandem, quam Simon, prae se ferret , idem de se professus fuisse dicatur.

Elg to £avtóv poctüpiov.] Privatum quoddam baptismi genus Menander babuit; quo qui initiati essent immortales fore hac in vita persuaserat. Iustinus Apol. rr. Irenaeus , Eusebius. .

N. n. Z:pagétoa aÜtz, xolàmo ti; xépxou.] Sio apud Spartianum in Anto- nino Pio: Visus est in Arabia iubatus anguie mator solitis, qui se a cauda medium comedit,

AD HAERESIN XXIII. SATURNILIANORUM.

Autorem haeresis istius Saturninum Irenaeus appellat, ut et Philastrius atque Augustinus ; Iustinus vero Dialogo cum Tryphone, et Theodoretus, Suatur- nilum. ^

N.r. Dlopaxojáon; qov5c.] ren. lucida imagine apparente: quasi esset eov &lxóvos.

*Yzo 05tw &vaxtivar] Utitur hac loquendi ratione aliquoties Epiphanius. Sed corrupte nonnunquam Oittv pro Ot habent exemplaria. Est autem tu Hesych. $ozi, ovtyp3, 1&y o.

Ilorjacptey àvüporov.] Minus igitur &ccurate Theodoretus usurpatam ab illis in hac sententia vocem $pstépav scribit.

To 85 xátw0ev xol ab16.) Forte xa abtov 86 xov Eotijpa q&axtt, etc.

N. i. D&oxe: qxg o9xos.] Neque hic mihi locus integer videtur. Suppleri for- tasse potest ex Theodoreto. Oro; t Mtv&vópw mapaxAnoioe fva instv ctva xatfpa navtkmagtw &yYvegtov: toütov Ób touc dyY£Aoug Duutoupyzitat, xol vàe aAA ae Ovvápetg. Quod autem apud Epiphan. subiicitur &xo t? abroU Guvápsox , indicat deesse nomen aliquod, puta toU àv« xatpoc, ad quod pronomen aoi pertineat.

N. iur... Toszouc 9 pj 0£pie £otiv.]. Deest ud) ovcas.

N. rv. IIcgi o£ t&v xaxà vào 0c00.] For. tz coU.

Toi xspt vov NaGava3A.] De altero illo Cleophae socio alii aliter existimant. Plerique Lucam esse suspicati sunt. Ambrosius Ammaonem hunc vocat. Videtur enim (ait ad Lucae c. xxiv) se istis xit demonstrasse; sicut se Ammaoni et Cleo- phae seorsum iam vespere demonstraverat. Sed deesse apud Ambrosium aliquid suspicor. Nam videtur 4mmaoni loci vocabulum esse, levi depravatione, pro Emmaunti. Porro alterius discipuli nomen substituendum.

N. v. 'D &cxs xap! &yióvns.]. In Collectaneis Proverb. X:pogat. P. Schotti:

"fs &axis ra 24 (ovre vov lov Baveleezat.

Tertull. lib. rr. c. Marcion. cap. vit. Desinat. nunc haereticus a Iudaeo;

Apis, quod aiunt, a vipera mutuari venenum,

AD HAERESIM XXIV., QUAE EST BASILIDIANORUM,

Basilides ad Antonini Pii tempora vixit, ut ait Clem. Alex. vir. Strom., qui quidem Glauciam Petri interpretem magistrum suum iactabat. De hoc sparsim idem Alexandrinus, Irenaeus vero fusius lib. r. cap. xxiu., Eusebius lib. 1v. Hist. cap. vr., Theodor., ac caeteri.

N. t. Mutozoifag ónspfaAAópevoc.] Forte ttw&c et ónofaAAóp.

N. i. Kat àuiipeow xX/po.] Non dubito quin ad locum illum respexerint horum somniorum artifices, qui est Deut. xxxi, 9. ex Lxx Interpretum editione: &atqocv pix dOvv xatà apiüpov &yyéAv OtoU,

To 6x? adtóv éxdottoav.] Forto 0x? ao1á.

K. vi. A& colvuv àpx£íata.] Seribe &ovfictac.

KN. vir. To? 'Afpacót.] Vide Baron. ad A. cxx.

"lac. tois patpaot Biipóv.] Hanc lectionem e Vaticano substituimus vulga- tae illi quae perspicue corrupta videtur, et est huiusmodi: 1cag toig xotstxois Gutoéasot. — Cornarius zottxoi; legit. Sensus porro is esse potest. Basilidem cccLxv illos coelos ex mathematicis rationibus, quae totidem dies annuo orbi praefiniunt, constituisse. Quare ex iisdem illis mathematicorum decretis paulo post hominem refutat. Quippe cum praeter cccrLx dies vr insuper horae tri- buantur.

Eóploxstat yap 6 ivxu1óc.] Horae apud Epiphanium aequinoctiales duas con- tinent. Vide haeres. rr. :

El yàg té &àv0poxo do] At R. Elias Thisbi in Cz2"TN2 ^ D^^3N 712^ "235, coxrviir membra in homine sunt, Át Epiphanius ait esse ccoLxiv.. Nisi forte pro el legendum sit o0. Ut sensus sit, non esse 265 membra. Tum enim et tbé pro 1&9. substituendum erit.

N. vir. "Oqs 55 cv Qoxjv.] Hic locus e Deut. xxvii, 66. de Christo à nonnullis PP. accipi solet, ut ab Aug. lib. xvi. contra Faust. c. xxr, Tertulliano l. contra lud. c. x1.

AD HAERESIM XXV., QUAE EST NICOLAITARUM.

De sectae vel autore vel éxovip.o veteres & se invicem dissentiunt. Magi- strum erroris fuisse praeter Epiphanium censent Irenaeus lib. t. cap. xxvu., Igna- tius, Philastrius et alii. At Clem. lib. rit. Strom. Nicolaum cum ab aliis animi ornamentis, tum a temperantia commendat, eiusque virgines filias fuisse narrat; sed ex quadam sententia, quam is coram apostolis dixerat, óciv xapay pyjo«c0at tjj expxi, flagitiosi dogmatis occasionem esse natam. Sic enim ille lib. ir. Strom: Totodtot 5à xal ol g&axovttg éautouc NuxoA&o Éxeatat &xopvnpaóvtop.& vt závüpoc oi- povct; x mapatponije to O(iv napaygioüat tjj cxpx, "AXI Ó piv yevvaog xoAoUtty &tv doxjAoU tác 1c fj6ovàc, tác ts émiÜupías, xoi tij &axcstt taíty xavagapalvety tà TÉ capxóc 6pgke te xol éniü(oeu; oi b clc f6oviy tp&yuv Oixny exyvuüdvte olov dgu- Beitovtec tip aexatc xatnSunatioUatv.

N. n. Ot piv toi "lo22ofja0). A Q5 et N3N deductum videtur, quasi ma- iricem patrum ac propagatricem vim dixeris.

N. tv. IIgobvixov vào dày ctc.) IHposvixoc Hesychio baiulum ao mercenarium significat: Ot uws0oU xopü;ovte, tà dva &xo Tfjg &yopas, oUcttweo xadDapluvac xa- AoUct, 9popiti, , tay £ic, OEele, süxivtor, vopyol, uto0 oi. Idem fere apud Suidam. Vulgo à xpo et éveixo deducunt, aut a npo et v£ixoc. Nam et üfpwr)v interpretantur, itaque Phavorinus. Qui et addit xópilo; to al9oiov. Quod depravatum videtur. Sed nemo notionis eius quam Epiphanius ei voci tribuit mentionem facit, ut idem sit quod xopveUscUot vel oüsipetv.. Ac suspicari licet in ea significatione dici, quasi xopviuxtitty et xopvxóv. Vir quidam doctus apud Diogenem in Xenocrate vocem illam ausus est rescribere, pro eo quod vulgo legitur xopvuxoo,. Verba Diogenis haeo sunt: xol sizote (40: sl; áatu axifvat, quat touc ÜopoufkoBste xávcac xe xoovtxoue ÓrnocvéAAty aütoU tjj xapó0w. Verum sine veterum autoritate codi- cum nefas est aliquid immutare. Apud Hesychium vero, ut recte observat idem, in vocabulo ZxítaAot, àxo tiv aopobiaiov, xal tfj; zpobvaag vuxteptvris. Ubi xpoó- vOua pro re venerea usurpata videtur.

KavyAavxovy vào iv vj; 'Hoola.] Locus ille Isaiae xxvii, com. 10. et. 19. legi-

p. 43.

p. 4.

p. 45.

XL

tur: sed Hebraica a Lxx ,senioribus discrepant. "p «p^ "P $5 ("X x2"x : D ^33 QD "PT po, praeceptum ad praeceptum, spes ad spem, etc. Vel: Manda remanda , expecta, reexpecta; quod de sacrilega mimesi ac dicacitate Iu- daeorum interpretatur Hieronymus. Át nxx. OAije; 25d 0Xdpuv, Qno dr? 3An(8L, £t puxgov, &tt gatxpóv. Videntur ^3, pro ^35 legisse. Neo ideo accusandus est Epipha- nius, ut & nescio quo factum est, quasi Hebraice nescierit. Hebraica ut erant ex- scripsit ille, tum ad singula vocabula Graecam interpretationem adiunxit, cuius- modi in ecclesia passim exaudiri solebat; et &puvveietar, dixit, hoc est ita a Lxx. redditur. Quod autem idem ille censet, Nicolaitas impnrissimi dei sui nomen KauAauxaby e Psalm. xxrx. sumpsisse, ubi ita scriptum est r127* ^i, vox robusta, ac perperam Epiphanium ex Isaia transtulisse, mihi non probat. Nam illis ipsis Isaiae verbis abusos haereticos testis est Hieron., cuius haec verba eunt: Hisque verbis abuti solet immundissima haeresis apud simplices quosque atque deceptos, ut terrorem faciat novitate sermouum; quod. scilicet qui haec verba cognoverit, et in coitu eorum meminerit, absque ulla dubitatione transeat ad regna coelorum. Nicetas lib. r. Thesauri Nicolaitas scribit Prunicum mulierem et Caulaucam ve- neratos esse.

AD HAERESIM XXVI., QUAE EST GNOSTICORUM.

Gnosticorum appellatio, quam impurissimi haereticorum usurparunt, exi- mium quendam atque exquisitum animi statum ac sanctitatis significat, ut ex Alexandrino Clemente aliisque colligere licet, Nam apud illum :. Paedag. cap. vr. opponuntur oi l'uoctixot. toi; Vuyixote, et IIvcupatixo! vocantur. OÀx apa ol piv I'voctixol, ol 8& Wuytxoi £v abtà tà Aóqw, &X2' ol xávteg &xoféusvor vàc capxuxàe éziÜupia taot xat IIvtupattxot &apà tà xupie. Sed in aliis Ztpmpatéov libris, et imprimis vit. de Gnosticis et yvoatixjj Bov&pet pluribus disputat; cuius tpía esse dicit &xotcAésuata: nimirum t6 ytvogxsv tà xp&[pata, Osütepov to éxtcsAetv Ox dv 6 Aóvoc UnavopsUn, xal vpítov xo xapabibóvat Sdvac0at Ütonpezix và nao tfj GÀ»- Ocio. éxtxexpupqaéva. Quare Gnostici sunt homines perfecta ac singulari quadam virtute ac divinarum rerum scientia praediti, nec ea quidem vulgari, sed ab- strusa ac recondita. Unde qui a Nicolao, Basilide eaeterisque propagati arcanas quasdam nugas et execranda nescio quae figmenta, velut mysteria, traderent, l'voctxovc se ab exquisita illa rerum altissimarum notitia dici voluerunt. Augu- stinus: Gnostici propter excellentiam scientiae sic se appellatos esse cel appellari debuisse gloriantur. Apud Socratem lib. rv. cap. xvi. , alias xf, corrigendus in- terpres, qui quod Evagrius de insigni quodam monacho scripserat ad Mariam lacum habitante: xpocoux£t 5 a)tij uovay oc 17i; raptp.BoAzc 1àv l'uoctuxóv Ó Soxt- pootatoc , ita vertit: In ea monachus ez secta Gnosticorum vir spectatissimus ha- bitacit. Fallitur. Neque enim ex tam impura secta laudabilis ac probus existere | monachus potuit, neque de virtutibus tam exquisite disputare. Quare l'uvettxos eodem sensu, quo Clemens usus est, et Evagrius ipse, qui librum eo nomine in- scripserat, accipiendus est, nempe 6 xaxaftÜd tfi; yvoosoc, eximia divinarum rerum scientia praeditus. Redeo ad haeresin Gnosticorum, quae non una sim- plexque fuit, sed universi fere, quos fabulones Augustinus vocat, quique, ut idem ait, fabulas vanas, easque longas et perplezas contexuerunt, Gnosticorum appel- latione censentur. Epiphanius infra haer. xxxr., sub initium, decem Gnosticorum genera facit, a totidem illorum propagata ducibus, quos partim eodem illo loco, partim haeresi xxvtir. n. 1 percenset. Sunt autem hi: Simon Menander, Saturni- lus, Basilides, Nicolaus, Carpocrates, Valentinus, Colorbasus, Ptolomaeus, et

XLI

, Becundus. Clemens Alex. lib. ir. Strom. addit et Prodicum. Verum certa quae-

dam ac peculiaris secta fuit quae sibi Gnosticorum nomen prae caeteris vindi- carit, de quibus hoc in capite agit Epiphanius, et alii qui de haeresibus scripserunt, imprimisque Tertullianus , qui Scorpiacum eontra Gnosticos edidit; quam quidem haeresin Hieronymus contra Vigilantium seribens Caianam vocat.

N. 1. "Exeb)) xp vovpé.] M'1*"39 Áramaea lingua ignem significat. Quod autem Iudaeis post captivitatem familiaris ac popularis lingua Syriaca foret, ideo nota non BaÓia linguas, quae et c""25 dicitur, sed communi ac vulgari idem esse quod ignem asserit: Bariav autem linguam alludens ad Ezechielis locum dixit, qui est cap. rr, 15: Non enim ad populum profundi sermonis, et ignotae linguae tu mitteris. Hebraiea lingua tK ignem significat, Áramaea NIYiON. Qua voce ignem a Noémo vocatum Berosus prodidit. Atque inde fortassis Graeci "Eatias originem deduxerunt.

Oxo: xà voU dOuclovos.] Hieron. Apol.2. c. Ruf: Et quaei mimum Philistio- nia, rel Lentuli ac Marulli stropham eleganti sermone confictam etc.

Kaffa vào Épgumveieva.] Tam Hebraice quam Syriace tabernaculum et forni- cem significat, nec non et prostibulum ac lupanar. Numer. quoque xxv., com. S, LXX. t5j-pav reddiderunt. Unde et, xopvetas stuprique notio: «Povoxtovlav vero, sive parricidium, nusquam legere memini. Suspicor Epiphanium N2p tanquam a 2p? derivatum accepisse, quod est perforare.

"Aqovtgóv tt tolnga.]. Cornarius sliciens poéma. "Aq&ywov est quod adve- hitur aut importatur. Nos adscititius ex communi potestate interpretari malui- mus. Quanquam n. xvn. pag. 100, &yoyuiov uütov in priori illa Corner. notione usurpatur.

N. iti. [Iapà 8 tot qUott Bopfloptavol.] Theoderetus Barbeliotas, sive Borbo- rianos, certos haereticos separatim memorat, quos et Naasinos et Stratioticos et Phebionitas appellat, quae sunt Gnosticorum vocabula. Quod ad vocem attinet xo056à, notant N'1*2*2 esse scutellam, vel craterem testaceum.

N. vit. Tovtéctt xà qpóvo.] Locum ex Vaticano codice suae integritati re- stituimus. Quod ad Evangelici illius loci sensum attinet, eodem modo quo Chry- sost. et Theophylactus exponunt, quo Epipbanius.

N. mx.. Kat &rsp fits doülousv.] Idem Manichaei iactitare solebant, ut ex Aug. libris adversus Faustum apparet.

N. xi. OÀx "jveqxe Aóvov BAaconuíac.] Aliter haec in Canonica Iudae leguntur: V. 9. "0 à Mya 6 Goy&pqeXoc, xe và DusBóXo Ouxxpwópevos OuAEvETO ztpl toU Meoücto oopuatoc, oàx étóAumos xpi xtvevx£tv Aaagnulac: Non ausus est iu- dicium inferre, et accusare blasphemiae. Àt Epiphanius aliam fortasse leotionem secutus , non tulit, inquit, blasphemiam.

"Ds xo ó uax&ptoz IHaUXoc.] Clemens Alex. lib. 11. Strom. eundem apostoli locum eitans ad eiusmodi genus haereticorum pertinere putat: Kol uj tt mpoc toUtou; Ó &xóctoÀog dv tjj npoc "Popaloue 2xt010À;j &xotttvóuevog Yp&gst, xol ui, xaÜoe BAaconuoóptsÜn, xoi xa8oc aol tveg fiac Advew, Dv xoujaopav tà xaxà, va £105 tà aa05.

N. xir... Ko3 of pàv dvorviatóusvo.] Vox haec évonviatóusvot in Vulgata in- terpretatione deest, quam ad turpe libidinis profluvium refert Oecum. aliique nonnulli. Álii ad errorum nugarumque somnia. Clemens Alex. rr. Strom. adver- sus Carpocratem disputans: 'Erzi toítov oluat xoi tàv ópolcov alpfatov npogn- 1xi)e "loóóav iv 1j énxw10Af] elpnxévat. 'Ouoto udvcot xoi oütot. évercvuxttópsvor. o0 1p Uxap tjj &Anfela éxiféJAovety. Sequitur Isaiae locus c. Lvr. com. 10., ubi quod

XLII

in Hebraeo est t^35*t5 D'iPI, visa contuentes, iacentes, nxx. vertunt ivozvia- V 6pavot xolenv, somniantes cubile. Quae tamen in Canonica Iudae non reperiuntur, contra quam asserere videtur Epiphanius.

N. xv. Mj pov &xxov.] Chrysost. in Ioann. eum sensum affert: Quod Maria cum Christo eadem qua antea familiaritate sese gereret, nec de eo maius quiddam et augustius post resurrectionem sentiret, ab illo iisce verbis admonitam fnisse.

N. xvi. IIapesotooust yàp oi xomto] Putidissimae fabulae autor Hesiodus in Theog. Ubi primam Iovis uxorem Metin ab eo devoratam cecinit , indidemque propagstam Paliadem. Apollodorus vero lib. r. Biblioth. Metin ait Oceani filiam Iovi auxiliatam esse, eandemque Saturno potionem quandam propinasse, qua is exhausta filios, quos devorarat, omnes evomuit. Athenagoras in Legat. pro Chri- etíanis Orphei versus citat, quibus de Phanete mentio est, quem indicat deinde & Iove similiter absorptum. 3| xavazo0fvat 0x0 toU Ato, Ümec Ó Ztuc &yepntoc qévotvo. Quod Gesnerus interpres ad Metin transtulit. Verum de Phanete loqui videtur Áthenagoras, non de Meti.

N. xix. OUto qàp, act, cv &xtpobwov.] Fabulam narrat et Plin. 1. x. cap. Lxit. Cui fidem derogant Philostratus, Maximus Tyrius, aliique complures.

AD HAERESIM XXVIL, QUAE EST CARPOCRATIS.

N. it. "Occ jv 2v t5 rtptpopa.] Comitatum reddidimus, ut pro auy.rtotpop usur- petur, cum quis facilem se alteri et obsequentem praebet. Sane Theod. $i1o- Y'is vocabulo usus est. Nisi quis ad nttpopàv illam. deorum et cireumactionem Platonicam respexisse Carpoctatem existimet, de qua in Phaedro.

N. im. "Exuyetpooot 01.]. Euseb. lib. 1v. c. vr. scribit Carpocratem palam ac

. Sine tergiversatione maleficas artes prae se tulisse. Oi xai toU Xigcovog oóy ex

éxftvoc xpi8nv, 2227 7j0r, xai elg pavspov tàc paytlac xapabibóvat TE(ouv, &x; x que- q&Xow 53) povovovyl atuvuvópsvor tl xax xtpupylav zpos adtov PxttsAoudvou, eAtpot;, óvetporop.xole v& xai zapfbpot, twi baluost, xal aAAat ópototpóxot Gvw- (4c. Eadem habet Irenaeus.

Elosi àà éx toU Zatova.] Perditissimi haereticorum Gnostici; Gnosticorum Carpocratiani fuerunt, ut qui turpissima quaeque flagitia committentes adeo non erubescerent, ut etiam gloriasnda ac prae se habenda putarent. Ideo de Carpo- cratianis nominatim et Irenaeus et Clem. ir. Strom. et Eusebius et Epiphanius aliique scribunt , summam ad Christiani nominis infamiam ac dedecus eos a dia- bolo esse productos, ut gentiles cum Christianos homines tam impuros ac ne- farios viderent, a Christiana professione penitus abhorrerent. Idem et Tert. in Apol. et Iustinus scripserunt.

N. v. Kal xo916 dott, qact.] Vide Tert. 1. de Anima c. xxxv. Sed etdrenaeum loco citato. Ex quo nonnulla Theoderetus transtulit; in quibus leve quoddam in- est mendum, quod obiter à nobis corrigendum est. Scribit igitur Irenaeus: xol sl dv xp&aaetat rap! aütol và alea, xoi ixütopa, xal &xtpnpdva, évo oüx dv xiattd- cau. Irenaei vetus interpres haec posteriora ita uti apud Theodor. extant le- gisse videtur. Nam vertit ego nequaquam credo. Scribendum vero oàx 2v xtoro- caut, affrmare non ausim.

N. vr. 'Ev'Pop» yap veyóvaa:.). Romanorum pontificum, qui a Petro proximi fuerunt, perobscura series est, varieque scriptorum opinione iactata. De qua cum tam insignis Epiphanii locus iste sit, pauca ad eum ipsum illustrandum ex- plicanda videntur. Ac praecipua quidem de Lini ac Cleti pontificatu controversia nascitur. Quos plerique non Petri suocessores nec ordinarios pontifices, sed cho-

; XLUI

repiscopos extitisse putant, ab eoque vice sua, quo praesertim tempore abesset, Urbi praefectos. Alii legitimos et ordinarios faciunt. Utriusque sententiae men- tionem facit Epiphanius, et utra verior sit, incertum relinquit. Priorem ex Pseu- dodamaso amplectitur Onufrius in Chronico: qui.a Petro adhuc superstite chore- piscopos duos constitutos ait, Linum atque Cletum, anno pontificatus sui xrv.

Paulo vero ante quam moreretur eundem Petrum successorem ordinasse Cle- -

mentem anno Christi rxviu. Linus porro eodem anno quo Petrus, paucis men- sibus interiectis, nempe 1x. Kal. Oct. passus est. Clemens primus post Petrum Romanus pontifex annos sedit 1x , menses iv, dies xxvi. Qui cum Vespasiano vr., et Tito v. Coss., anno Christi Lxxvrr., mortuus esset, successorem habuit Cletum, .qui Clementis hactenus non collega, sed administer fuerat. Atque is pontificatum sex annis tenuit mensibus v, diebus tribus, cum episcopus ac pontificum minister annis antea xx , mensibus v, diebus xm extitisset. Ut in totum annis xxvi, men- sibus x, diebus xv episcopatum gesserit. Moritur autem anno Christi ,xxxrv. Domitiano rx. À. Virginio Coss. Hunc Anacletus excepit. Haec Onufrius. À qui- bus veteres plerique praestantissimi scriptores ac recentiores dissentiunt, qua- tenus Linum et Cletum, sive ÀÁnacletum, post Petrum legitimos et ordinarios Pon- tifices numerant, ut Irenaeus lib. ix. cap. x1, Eusebius in Chron. et Historía., TertulL, Epiphanius et alii innumeri. Quibus libenter accedimus. Sed illorum plerique Cletum eundem cum Anacleto faciunt. Quae omnia recte in Annalibus ac diligenter exposita sunt. Sed vitiosa est ibidem annorum ratio, et biennii &vay povtapóc ubique commissus, de quo ad haer. Lr. disputamus. Quocirca c&- stigatam pontificum Rom. seriem et ad veros annos redactam hoc loco subiiciam, eorum duntaxat, quos Epiphanius recenset.

Primus igitur Romae pontificatum tenuit Petrus, qui amno Neronis xm. psssus est, Capitone et Rufo Coss., qui est Iulianus cxir., aerse Dionysianae LXVI. , DOD LXIX., ut est in Ánnalibus, aut, ut Onufrio placet, .xvnz. Hic enim uno duntaxat anno, illi biennio verum tempus antevertunt. Cuius cansam ad haeresin Lr. aperiemus.

Eodem anno Linum successit. Cui annos imputant xr, menses rr, dies xxn. Idemque mortuus est anno Dionysiano rxxvin. , Sept. xxmy., non, ut illi censent, LXXX.

Tertius Linum Cletus excepit, seditque annos xir, menses vn, dies 1r. Obiit anno Dionysiano xcr. Aprilis xxvi. Traiano et Glabrione Coss.

Quartus est Clemens, cui anni tribuuntur 1x, menses vr, dies vi. Moritur anno Dionys. centesimo 1x. Kal. Dec.

Quintus Romae praefuit Anacletus, annis 1x, mensibus n, diebus x. Obüt anDO CX. .

Sextus Euaristus, qui et ipse annos sedit rx, menses ur. Mortuus est anno cxx, , Octobr. xxvi.

vit. est Alexander, qui x annos ecclesiae praefuit, aut etiam aliquot eo am- plius menses. Vixit &d annum usque cxxx. Quo eodem anno

vir. Romanorum pontificum creatus est Xistus. Is annis decem expletis mortuus est anno Christi circiter cxr.

1x. Telesphorus annos sedit xr, menses 1x, dies 11. Martyrium fecit anno crm.

x. Hyginus, annis 1v. Qui obiit anno cLvx.

xi. Pius. Cui annos imputant Annales rx, menses vr. Obiit anno crxv.

xir Ánicetus, annis vin minus mensibus n, ac diebus vm. Moritur anno CLXXI.

p. 48.

p. 49.

XLIV

Hactenus Romanorum pontificum series ex Annalibus deprompta, sed ad veros annos redacta. Quorum quidem singillatim tempora perscrutari plus mole- stíae quam utilitatis habet.

In Epiphanii Catalogo post Telesphorum perperam Evarestus repetitur.

*O uàv yàp ITajAoc xoi ixl tiv 'lanaviav.] Quod facturum se Romanis denuncis- verat, Rom. xv, 28.

"Extexontócavtas xb Bexabio £.] Singuli nimirum. Nam ex Eusebii Chro- nico haec mutuatus est Epiphanius. Ubi Lino xt, Cleto xir anni tribuuntur. |

T3» éxi v6 5obtx&to ite) Passi sunt apostoli L. Fonteio Capitone et Iulio Rufo Coss., quibus anno Neronis xm. finito coepit xrv. ex ante diem rr. Eid. Octobr. Hic est annus Iulianus cxir, aerae Dionysianae Lxvi. Quamobrem non anno xir Neronis, ut scripsit Epiphanius, sed xim. labente mortui sunt apostoli. Quem dum Eusebius et Hieronymus xiv. appellant, frustra in Anna- libus reprehenduntur. Etenim plerique Christianorum scriptorum solent anno- rum initia & verno paschalique mense, quod ecclesiastici anni eaput est, arces- sere, id quod a viris eruditis observatum est. Cum igitur annus Neronis xrv. coeperit Octobris xr. anni Iuliani cxi, Eusebius ac reliqui eius initium à mense verno xatà xpóAnjw usurparunt. Quare nihil ab illis commissum, uti nec ab Iosepho, qui, quod Iudaeorum historici consueverant, imperatorum ac principum annos & Nisan saepius inchoasse creditur, tametsi aliquot ab illo mensibus in- ilesent. Quo illa Talmudistarum regula pertinet, qui in tractatu 712071 "ON", cap. r, fol. nr. docent Israélitarum quidem regum annos ab antecedente Nisan or- diri, exterorum vero principum a Tisri. Quod et R. Issachar ben Mordechai in Computo tradidit. Quamobrem si quis exempli causa ultimo die mensis Adar regnum capessat, sequenti Nisan secundus imperii illius annus nnmerabitur. $120 Fho2 n0 2"5n "TN OQ" j'v2ax 5, Dies unus in fine anni pro anno reputatur. Quod si quis primo die Nisan coeperit, non ante vertentem an- num primus eius annus censebitur. :

"Ev xpóvot; toivov, voe £onusv.). Ex Irenaeo tam haec quam sequentia mu- tnatus est. Vide cap. xxrv., lib.r.

N. vr. O2 yàg 5ívata:, à éxéivoc.) Deesse nonnihil huius loci integritati suspicor. Aut haec, aut his similia scripsit Epiphanius: O9 yàp 8ívatat zoutv k éxélvoc irtxoU(t clvac aàtG. — O0 Bóvatas Ob vo xav elvat xaxov, odbk Ónoó xaxóv vt- jovévat, Duo erant Carpocratianorum dogmata: alterum, mundum creatasque res omnes non à bono illo supremoque deo, sed ab inferioribus angelis fuisse conditas: alterum, in malorum genere censeri mundum quaeque mundo conti- nentur universa. Utrumque dogma Epiphanius impugnat. Primum quidem, quod ex eo consequens est imbecilliorem angelis esse deum. Alterum vero, quod cum pars aliqua totius universitatis salutem obtineat, non possit a bono-

. rum genere penitus excludi.

AD HAERESIM XXVIII., QUAE EST CERINTHIANORUM.

N. n. Obto; &£ iov, &yanztol) Idipsum Philastrius scribit.

N. vi. Kal toítou Évcxa. f, xapáboou.) Tertull. lib. de Resurr. et V. cont. Marc. &d eum modum apostoli locum illum explicat, de quo interpretes consule.

N. vir. 'Ez&à oàx àv ust& otaupóv.) Idem argumentum urget adversus Hel- vidium Hieronymus: O furor caecus, et in proprium exitium mens vesana! Dicis ad crucem domini matrem eius fuisse praesentem. — Dicis Ioanné discipulo ob vi- duitatem et solitudinem commendatam , quasi iuxta se non haberet quatuor filios,

XLV

et innumeras. liae, quarum consortio fruerctur, Vid. August. lib, r. de Nupt. et Concup. cap. xr. "Yit; o$at o9 "Iucxo.) Vide haer. nxxvmr.

AD HAERESIM XXIX., QUAE EST NAZARAEORUM,

De Nazaraeis, vel Nazarenis, vide quae ad Iudaicas haereses tomo priore diximus. Nam istos & prioribus diversos fuisse non admodum persuadet Epi- phanius. Erant enim Nazarsei, qui cum dei fiium confiterentur esse. Christum, omnia tamen veteris legis observabant, ait Augustinus. Qui et Matthaei Hebrai- cum evangelium habere sese iactitabant, uti postea dicetur. De iis Hieronymus epist, ad August: Usque hodie per totas orientis eynagogas inter. Iudaeos haere- sis est quae dicitur Minaeorum , et a Pharisaeis nunc usque damnatur, quos vulgo Nazaraeos nuncupant, qui credunt in. Christum filium dei etc, Sed dum volunt et ludaei esse. et Christiani, nec Iudaei sunt nec Christian. Ergo Nazaraei Christiano se nomine venditabant. Fuisse vero qui in mero Iudaismo praeci- puam quandam eodem nomine sectam constituerent, ab uno Epiphanio didici- mus. De iisdem agit Augustinus lib. r. cont. Cresconium cap. xxxi. Et sunc sunt quidam haeretici , qui se Nazarenos vocant, a nonnullis autem Symmachians appellantur, et circumcisionem habent Iudaeorum et baptismum Christianorum.

N. ni. "Exéíoc qàp xaxvà 5xboy/jv.] Tritam ac vulgarem de oraculi Iacobaei interpretatione sententiam sequitur Epiphanius. Quae est eiusmodi: Nunquam e tribu Iuda principes defuturos, donec Christus adveniret, hoc est sub ipsum Messiae adventum desituros principes, qui hactenus e tribu Iuda extiterant. Quod in Alexandro contigisse putat, qui postremus e regia illa Iudae familia fuit. Cui Herodes successit, homo neque Iudae tribulis nec omnino Iudaeus, sed Idu- maeus et alienigena; ante quem qui de tribu Iuda legitimi principes fuerant, ii- dem et ad Leviticam pertinebant, veluti Macchabaei, ac deincepe alii. Haeo quidem Epiphanius veteres secutus. Sed in hac opinione multa sunt a viris do- ctis olim animadversa, partim falsa, partim dubia et incerta. Falsum est ad Christura usque dominum imperasse natos e tribu Iudae principes; cum tot an- nis antea, imo saeculis, stirps illa regia defecerit. Quod vero in Maochabaeis continuatam huius seriem affirmant eosdemque materno saltem genere ex illa Iudae tribu oriundos fuisse, neque verum est, neque ad rem pertinet, Id quod erudite Perrerius noster ad illum Genes. locum demonstrat. Multo igitur verior et Iacobi verbis aptior est ista sententia, ut, cum dixit: Non auferetur sceptrum de Iuda neque dux de femore eius, donec veniat qui mittendus est, hoc unum ve- lit: Non auferetur, vel ut Hebraice legitur: Non recedet sceptrum, sive impe- rium &c potestas, de Juda, hoc est a tribu Iud& regioneque illa quam in promissa terra occuparit, cuique nomen dederit. Ut per Iudam tam populus ipsa ab Iuda oriundus aut nominatus, quam regio illi attributa significetur. Nam tametsi ante Christum translato in captivitatem oppressoque Iudae populo imperii series illa interrupta videatur, non tamen penitus recessit aut extinctum est ante Iudai- eum excidium, secundum quod tempus templo, urbe, imperio ac xoA«csía exuti alienis legibus ac dominationi subiacent. Praeviderat Spiritus sanctus divortium illud regni ac populi, cum sub Roboamo alii Israélitsae, alii Iudae populus ac regnum nominari coeperunt. Noverat ab Assyriis profligandum alterum illud; adeo ut imperium ab eo prorsus auferretur ac recederet nec unquam in integrum restitueretur. Quare ad huius discrimen, de altera illa regni populique portione, quae ab Iuda magna ex parte nata et ab eo cognominata est et in eius ditione

p. 51.

XLVI

sgroque collocat&, pronunciavit, non ante recessuram ab ea potestatem atque imperium ac reipubl. formam quam Christus advenisset. Haec ipsa utriusque regni comparatio non mediocriter ad illustrandum oraculum illud pertinere vide- tur. Ex quo consequens est in Álexandro minime fatalem illam imperii digni- tatem ac potestatem desiisse, sed post Christi nativitatem et Herodis obitum ex- tingui coepisse, in ipso:&utem urbis excidio funditus deletam. Caetera apud Perrerium nostrum legito.

Adntot vàp $j cá£.) Quae hic ab Epiphanio narrantur, neque secum co- haerent, nec cum historiae fide consentiunt. Legitimorum principum, qui de tribu Iudae prodierant, seriem intercidisse putat, quo tempore, imo dtót£, hoc est posteaquam Christus Bethleemi natus est, idque sub Alexandro contigisse, qui postremus ex illustri ac regia illa familia fuit, Herodis et Augusti tempori- bus. Quae omnia perturbata sunt et àcjyxXocta. Placet itaque liquidam íllo- rum teniporum rationem ex Iosepho aliisque colligere.

Simon Ionathae ac Iudae Macchabaei frater Ptolemaei generi insidiis mo- ritur anno Graecorum 177. I Macch. eap. xvr, 14., qui et sabbaticus erat, quan- quam Iosephus anno priore id accidisse significet, dum post Simonis obitum an- num sabbaticum, et quidem haud mediocri intervallo, coepisse scribit lib. xim. cap. xv. Ergo anno periodi Iulianae 4579., mense xr., hoc est Sebath, exeunte scilicet hieme, necatus est. Eodem anno successit Ioannes Hyrcanus eius filius. Qui quidem cum annos xxxr imperasset, moritur relictis v liberis. Succedit Ari- stobulus natu maximus, qui primus regium sibi diadema sumpsit et ànno uno regnavit. Quo mortuo Salome coniux, quam Graeci Alexandram vocant, Ari- stobuli fratres, quos ille in vinculis habuerat, solvit, et Iannaeum Alexandrum, qui et aetate et moderatione praestabat caeteris, regem constituit. Regnavit hic annos xxvri, moriturque aetatis anno xr., relictis cum uxore Alexandra H- beris duobus Hyrcano et Aristobulo. At Alexandra annos m regnum admini- stravit. Post cuius obitum ambo fratres ita inter se convenerunt, ut Hyrcanus pontificatum teneret, ÁristobuTus regnum. Hyrcanus summum sacerdotium iniit Coss. Hortensio et Metello, qui est annus Urbis pcxxcv. In quem anni illi ex Iosepho singillatim enumerati incidunt, si unum duntaxat ex iis inchoatum acci- pias. Est hic annus per. lulianae 4645., ante vulgarem Christi natalem 68., Augusti annus primus, si a Iulii Caesaris nece inchoetur, accidit anno U. pnccx, periodi Iulianae 4670. Herodis vero primus, quo scilicet regnum a Romanis consecutus est, incurrit in Consulatum Domitii Calvini et Asinii Pollionis, qui est ab U. C. 714., period. Iulian. 4674., sive ut alii, Agrippa et Caninio Coss., quo anno pacifice regnare coepit, estque U. C. 717., period. Iulian. 4677., ante vulgarem Christi natalem 37. Quamobrem Alexandri illius obitus tot annis Christi ortum, imo et Augusti atque Herodis imperium antecessit, contra quam Epiphanius scripsit. Nam immanis &vaypovtopoe resarciri utcunque poterit, si luxata haec et alieno loco posita dixeris, 3&ór: abtbe etc. Ut ita omnino legen- dum sit: Atéxtas vàp f) válie dEóte abt evvatat v BrüAchp. vic "lovBalaz 2xt toic y póvot; *Hpo8ou toU Baaufos xà Abvodatou toU 'Pouaiov aótoxgktopoc — xol Zaty iri 'AXeE&v8pou toU &xb vévoug lepatixoU xol BactuxoU áp! od "AXsE&vbpou Otfreosv oUtoc 0 xAf[poc, &xo ypÓvcov abro) te xal ZaaAvac , tfj xot " AAcE&v8pac xaAovpévry. $e xoi Qié8nua, ete. Hac quidem ratione labem illam priorem cvitabimus, neque Alexandri exitum cum Christi ortu copulabimus. "Verum huic coniecturae no- strae non admodum confidimus. Quippe in haeresi Lr. eadem pene historiae cóvyvct ab Epiphanio repetita. Quae ut postremo castiganda videatur, illud ta-

XLVII

men unum supereris contra veritatem historiae dictum, in Alexandro sacerdots- lem illam regiamque desiisse stirpem. Nam ex Iosepho constat post Alexandrum Hyrcanum et Aristobulum ex eadem progenie aliquandiu pontificatum atque im- perium obtinuisse. Postremo Iosephus in calce lib. xsv. scribit Antigono Alexan- dri fratre Aristobuli filio securi ab Ántonio percusso Ássamonaeorum stirpem de- siisse, quod contigit Agrippa et Canidio Coss. A, U.'11'1. , longo post Alexandrum illum priorem et Alexandram tempore.

"Ev BuüAdyg ci; 'louóa(a;) Ita in quibusdam Matthaei exemplaribus pro '"loóóa, ut animadvertit Hieronymus; quod etsi vitiosum in Comm. ad cap. m. Matthaei putet eese, tamen non aliter ipsemet in Eusebii Chronico scripsit; neque vero improbanda est ista lectio, ut ad Eusebium Pontacus observat,

AbtoU ts xdb Zaaivas.) Iosephus lib. xim. Alexandri uxorem, Hyrcsni et Aristobuli matrem, Alexandram appellat, quam et mortuo coniuge rx annís prae- fuisse scribit. Quo eodem Alexandrae nomine Aristobuli Hyrcani maioris F, uxorem vocat. Teocvjouvto; 9b "ÁpiatofoUAov, inquit, Z«Xopgm 5) vovi) ao1fjc, As- vouévn 9b óxb 'EXujvov 'AAs£&vBpa, Adcaca touc &6sAoobe abtoU, etc. Nusquam Saalinae nomen apud Iosephum legere memini. Quanquam non aliter illam Christizni scriptores quam Salinam nominant. Eusebius in Chronic., Hieronym. in eap. rx Dan., aliique, de quibus Scaliger Animsdvers. ad Euseb. Num. MDCOCOXLI. Unus Marianus Scotus anno mundi 4120. Alexandram Salomam recte nuncupat. Eadem porro, nisi fallor, Alexandra, sive Salome, utriusque fratris uxor, Aristobuli et Alexandri, fuit; qui post Aristobuli mortem Iannaeum Alexandrum vinculis ideo solutum ad regnum evexit, quod cum eo nuptias co-

N. 1v. "Hv yàp 6 "láxo loc oüroc.) Frustra sibi persuasit Epiphanius Iacobum minorem Iosephi B. Mariae coniugis filium fuisse, ideoque domini fratrem nomi- nsri. De qua re dictum est alio in loco.

"Ett 8$ xal Íspatedoavta aücóv.) Illud vero non modo falsum, sed et contra hypothesin est. Si Iosephi filius est Iacobus, Iosephus autem de stirpe Davíd non Levitica ac sacerdotali fuit; qui tandem sacerdos esse Iacobus potuit? Diees maternum illi genus ab sacerdotali tribu propagatum. Bed ut illud demus, quis neseit quod iampridem ab eruditis hominibus proditum est maternum genus nullo numero fuisse, nedum ut propter illud ius ullum ad sacerdotium habere quisquam potuerit ? Sed de tota hao Iacobi historia dicetur ad haer. vxxvim., ubi de Iacobo uberiorem narrationem instituit.

AP 3 alza "Isoaatot dixaXoUvco.] Christianos olim Iessaeos appellatos fuisse censet Epiphanius a Iesse Davidis progenitore, aut ab Iesu, quod Hebraice 0tpa- stu) sonat, aut owt/jpa. In quo a nonnullis vehementius agitari solet, sod hae- reticis ferme, quorum, sive non immerito reprehendant, intolerabilis superbia, sire perperam aceusent, vanissima ae ridicula impudentia est, Ex hoc igitur grege quidam, Profecto, inquit, cum sllum Epiphanii locum lego, satis mirari nequeo hominis énscientiam, et in linguae interpretatione et 4n. veritate historiae. Adeo mullis adversus utrumque modis peccat in illo uno de Nazsaraeis capite. Sed de historia mox videro. De nominis to? "IncoU interpretatione hoe vulgo criminari solent, quod 'I»coU nomen Graecae originis esse crediderit, &xb coU (&caaÜat, sive ljoactax Ionice concepto, quod est Ospezsóttv , cum ab Hebraica voce petenda no- minis illius notio sit, quae Salvatorem significat. Verum haeo cuvovópoxc, et quidem haud; absurde, usurpavit Epiphanius. Etenim y€ ^, » quo yYO^PT, vel 3t, idem est ac odXetv, quod in corporis animique morbis idem est ae 0spa-

p. 53.

XLVIHI

zsósty et. l&cac0a.. Quamobrem non secundum xxpifjoAovtav et xuptoAstav Hobraiea YOX Üspansdev sonat, sed jutoAzztuxó, utet Iesum, qui proprie eairator eet, medicum &c curatorem non incommode interpretari liceat. Ipse enim saicum fa- ctet populum a peccatis eorum , ait angelus Luc. 2. Quod quemadmodum praesti- terit declarat Petrus Act. x: Qui pertransit benefaciendo et liberando omnes op- preseos diabolo. Adde iam Graecum ex propinquo vocabulum, quod ab Hebraeo et pronunciatione et vero potestate non admodum adhorrebat; unde nominis ista notatio prodiit. Eadem porro leguntur apud Cyrillum Catech. vr. "'Inso;, in- quit, to(vuv dott xaxà uiv "Efpalouc Zoo, xatvà 56 viv 'EXAa0a vA6ooav vo "Iops- voc Axsi8i) l«xpóc dact duy àv xal aep tov , xal Ospantur))c xvtuuétov. Quae omnia comiter accipienda sunt, non ut ab lácacÓa: deductum toU "Inooü vocabulum dixerint Patres, sed ut notione ac significatione Graecum nomen cum Hebraeo convenire demonstrent.

N. v. Efe 9 àv, d qUioAóqr.] Hinc illae lacrymae. Scripsit Philo Iu- daeus de Essaeis, vel Essenis, libros aliquot, quorum unus inscribitur IIept coU xé&vta oxovOatov slvat ZAsUOspov. Alius IIept lou GeopnttxoU, 3| (xetóv ápstov. In iis dao Essenorum genera constituit. Unum t&v zpaxtxóov, qui in oppidis so- cialem vit&m instituunt, nuptiarum expertes: alterum t&v 6ccprtxóv, qui con- templationi totos sese tradiderant, ac procul ab urbano strepitu in agris &c prae- sertim ad Mareotidem, in csuvsou; et povactnpiot; degerent. Postremos istos Eusebius Christianos fuisse credidit l. Hist. rr. c. 40., eademque Hieronymi cae- terorumque Patrum opinio fuit, quam Epiphanius secutus est. Sed hoc unum addit ex coniectura, lessaeos illos ab Iesse Davidis patre nominatos. Quod po- stremum minus verisimile puto. Neque enim, opinor, usquam legitur lessaeo- rum nomen Christianis attributum, et Essaeos illos, non Iessaeos a Philone ap- pellatos esse constat. Sane silessaei unquam Christiani vocati sunt, multum id ad receptam illam ac veterem opinionem asseverandam faciet, quae Essaeo- rum nomine Christianos & Philone comprehensos statuit. Ac profecto fieri istud potuit, ut cum ante Christianae religionis ortum Esseni his moribus eoque vitae instituto, quod in priore libro Philo praedicat, in Aegypto florerent, atque inter Iudaeos et essent et haberentur sanctissimi, posteaquam auctore Marco Christianorum genus extitit, quorum vitae ratio primis illis temporibus cum Eesenorum disciplina magnopere congruebat, ab Alexandrinis gentilibus Esseni sint vocati. Quos enim et Iudaeos, tunc quidem , omnes viderent, et Essenorum communem illam vitae rationem atque ab omni luxu et ambitione remotam complectentes cernerent, cum et alioqui ex Essenorum ludaica factione pleri- que se ad Christianos aggregassent, quodnam iis aliud nomen quam Essaeorum afüngerent? Nam et diu postea Christisni omnes a Graecis ac Romanis Iudaei nominati et pro Iudaeis habiti sunt; ut non absurdum sit Philonianos illos Es- 88608 Ütoprttxou; Christianos fuisse. Quae autem adversus ea magno cum strepitu &c stomacho disputantur, cum aut levia sint aut facile dissolvi possint, nihil erit quod nos vetustissimae illius opinionis ac tantorum Patrum autoritatis et con- sensionis poeniteat. "Vide quae de his eruditissime Serrarius noster l. rm. Tri- haeresii adversus Scaligerum ac Iunium. disserit.

Toíto yàp toic to xaAaóv.] Si de primogenitis omnibus intelligat, falsum erit. Neque enim primogeniti omnes Nazaraei fnerunt, sed xoplotox, et de quibusdam accipe, ut de Sampsone, et siqui alii eiusdemmodi fuerint.

N. vr. "AJ3ot 8$ Nacapalou;.] De his egimus ad haeresin Nazaraeorum , quae est in lib. x ordine xix.

XLIX

N. viz. Ka) yoxofía 1k xao "lovüalou.] Quae &yióyoaoa dicuntur. Atque hic triplicem sacrorum librorum partitionem complectitur, quae est j^^ hoc est lez, 33 prophetae, et 25, &póvoago, sive vpapfix. De quo videHieron. Prologo Galesto, Eliam in Thisbi, verbo 355.

N. 1x. "AA &votáguvor dfactv.]. Non dubito quin scribendum sit Éw6ev. Quod autem Iudaicas illas imprecationes in Nazaraeos haereticos conferri scribit Epiphanius, Hieronymus ad Christianos transfert. Ita enim ille ad Esa. rrr: Et sub womine, ut saepe dixi, Nazarenorum ter $n die $n. Christianos congerunt maledicta.

"Ex ovct 9t xaxà Maxüatov.] Quod et Hieronymus Graece reddidit et citat ipse saepius. Neque vero purum putum Matthaei evangelium fuit, ut existimasse vi- detur Epiphanius; sed ab illis depravatum, quod et evangelium xatà 'Efjpaíouv; appellat Eusebius lib. rr. Histor. cap. xix, Hieron. in cap. xir. Matth. cap. 13: In evangelio, quo utuntur Nazareni Ebionitae, quod nuper «n Graecum de Hebraeo sermone iranstulimus et quod vocatur a plerisque Matthaei authenticum, homo iste, qus aridam habet manum, caementarius scribitur. Idem in Script. Eccles. de Matthaeo agens huius Hebraicum ipsum in Caesariensi bibliotheca asservatum aetate sua narrat, cuius sibi a Nazaraeis exscribendi facultas fuerit. Sed Naza- raeorum evangelium nequaquam Matthaei germanum fuit. Postremo num He- braica veteri puraque lingua, an Syriaca, sive Hierosolymitana vulgarique Mat- thaeus evangelium scripserit, nonnisi ex coniecturis pronunciari potest. Nihil enim certi exploratique ab autoribus discas.

AD HAERESIM XXX., QUAE EST EBIONITARUM.

N. m. l'éfovc 84 $ doy) *o010v.] At Chron. Alexand. p. 597. refert anno Tra- isni vim. , Candido et Quadrato Coss. , Ebionitarum emersisse sectam.

N. m. Kel rb giv zpótov) Duplex Ebionitarum factio fuit. Nam alii merum ac simplicem hominem asserebant esse lesum atque a Iosepho Mariaque geni- twm. Alii e sancto spiritu à virgine susceptum ita fatebantur, uti deum ac ver- bum esse aut extitisse antea negarent. Eusebius L rr. c. xxr. Origenes contra Celsum tom. 2: "'Eflwv ce yàp Ó ztwybc xapa "lovGaiou xaJficat, xoi "Eguovatot Xgnptü;ouaty ol &xo "lovSaltv xov "Inooóv ox Xpttov rapabsbáusvo. Quorum ge- nera illa duo tom. 3. commemorat: OSto: d slot ol Gcttol "Eftovaitot, jxot x xao- Ocvou óp.oAovoUvtec ópoleos fjuiv vov "InsoUv, 7| oUy, oUto vevevijo0nt, &ÀX' coc touc Aecrobe &vÜpoxmouw;. Verum Ebionaeorum nomen latius extendisse videri potest Origenes , ut Ebionaeos illos appellet qui cum alioqui de Christi divinitate recte sentirent, cum Christiana religione Iudaicas cerimonias amplectendas crederent. Quod quidem tomo 2. sub initium significare videtur. Theodoretus de Ebionaeis: Tov 8& xóptov "Incoóv Xpuscov d£ "loc xoi tij; Maolas ionoc veysovijaat, xv0peyxov plv óvva, doetjj bb xal xaiapóvztt t&v QUÀ wv Ótagépovra xata bà vov Moaaixbóv xo- Arctóovta vóuov. Lego xoAttsdovrat, neque ad Christum referri puto.

N. ry. Eloi 8t obrot ust&k Tov xatpikoynv.] Tam patriarcharum quam aposto- lorum dignitates ac vocabula apud Iudaeos nonnisi post urbis excidium usurpata videntur. De patriarchis in Theod. Cod. lib. xvr. tit. vr. frequens est mentio. Et quidem apostoli patriarchae velut aesessores ex communi et usitata vocis no- tione dicti sunt, quod ad exigendas a synagogis pecunias ab illo mitterentur, ut ex Cod. Theod. patet 1. xiv. de Iudaeis; qui loeus quod ad Epipbanium illu- sirandum imprimis confert, hic adscribendus est; Superstitionte, inquit, $ndignae est, ut archisynagogi, sive presbyteri, ludaeorwn, vel quos ipet apostolos vocant,

Corp. Haereeeol. UL D

P. 55.

p. 56.

L

qui ad exigendum aurum atque argentum a. pairiarcha certo tempore diriguntur, a singulis synagogis exactam summam atque susceptam. ad. eundem. reportent. Qua de re omne quidquid considerata temporis ratione confidimus esse collectum, fideliter ad nostrum dirigatur aerarium. — De caetero autem nihil praedicto decer- nemus esse mittendum. — De iisdem patriarchis quod Epiphanius indicat, non de- lectu, sed generis successione dignitatem adeptos ac plerumque luxu ac delitiis corruptos, Hieronymi autoritate confirmari potest, qui in Comm. in cap. srr. Eea. ad haec verba: — Et effeminati dominabuntur eis, ita scribit: Consideremus patri- archas ludaeorum, et iuvenes. sive pueros effeminatosque ac delitéis affluentes, et impletam prophetiam esse cernemus.

Toütov tlvat vévoc ixsívou toU xpeov.] Qui Christianus fuit, ut ex Actis in- ventionis S. Stephani constat. Nec recte Iudaicae religionis tenacissimus ae Christiani nominis osor acerrimus a quibusdam fuisse proditur, quod ab eo Sau- lus utrunque, hoc est Iudaicam legem et Christianorum odium, didicerit; quae coniectura levis est. Quid enim necesse est, a praeceptore postremum hoc hau- sisse Saulum, ac non potius suapte sponte et aliorum hortatu exemploque sus- cepisse.

K. v. "Exicxoro; BpryyéAos.] Corn. Fregellae perperam reddidit.

I'é;a 9i tous vsUttoc].— Quae vulgo Persica vox dicitur, eadem et ab Hebraeis usurpata Ezech. xxvir, 24. J 1274 sunt ^w.

To xatà Matüetov 'Efpaixov outóv.] Nisi vitii aliqnid ei loco subsit, vtov appellari puto Christi domini genealogiam, quae arboris instar conformari vul- go solet.

N. vir. [Íaga(vovtat voüv el; l'áóapa.) Meminit Gadarenarum thermarum Eunspius in Iamblicho: Metà 3k y póvov ttvà 8ótav abtot; 0m và l'ébapa Ospu 5d dott Aoutp& tiic Zuplac, v&v ve psvà cv) 'Poyatx)y dv Balau, 5sócipa , éxsivou, 8b oüx atv Étipa. rapafiá)Jes0ar xoptovtat bb xatà viv &pav d tà l'ábapa toU ftou; etc. Ubi et fontes duos in eo loco fuisse meminit, quorum alteri "Epex, alteri 'Avtépus nomen fuit, ex quibus puerulos duos cuiusmodi videlicet Amores finguntur Iam- blichus magus excivit. Ut intelligas quantopere ille locus amatoriis illecebris ac libidinibus opportunus fuerit.

"Ev0a. 1àp tà tapà toO 0100.) Eodem daemonis artificio factum est quod nar- rat Hieron. ep. xii: 46 Hadriani temporibus usque ad imperium. Constantini, per annos circiter CLXXX , 4n loco resurrectionis simulacrum Iovis, 4n crucis rupe statua ex marmore Veneris a gentibus posita colebatur, existimantibus persecutionis autoribus, quod tollerent nobis fidem resurrectionis et crucis, &i loca sancta per idola polluissent. Nam et Gadarenus ager Christi domini praesentia ac miraculis celebratus est Luc. vri, quae sunt illa t& xapà coU 8:08 9aduata. Quanquam et &d medicam aquarum vim morborumque rtemedía possit referri.

"Avüpóvova yàp ixfict.) Mira vocis usurpatio, qua promiscuas utriusque se- xus balneas fuisse significat. Est enim &vópóvuvov AoótaÜex idem &c promiscue. Sic in Const. Apost. l. 1. c. 1x: 'Avópóruvov vuvi) xtot)) ijj Aoué28u. Quod impu- rissimi perditissimique genus exempli Romae etiam aliquando fuit. Adrianus &autem , autore Spartiano, lavacra pro sexibus separavit: quod idem ab Alexandro postea revocatum. Lampridius: Bainea mista Romae exhiberé prohibuit; quod quidem «am ante prohibitum Heliogabalus fieri permiserat. Quanto prudentius moderatiusque Romani illi veteres? À quibus hoc manavit institutum , ut fis$ cum parentibus puberes vel. generi non lavarentur, ne paternae recerentiae autoritas menueretur, ait Ambros. 1l. Off. c. xvii, et Cic. z. de Off. At vero non Christiani

LI

modo quilibet, sed etiam , quod mirandum ac detestandum magis est, clerici ipsi eum mulieribus plerumque lavare consueverant. Quae flagitiosa licentia eum in Christianis omnibus, tum in posterioribus istis Canonum severitate coérceri opus habuit. In Laod. Can.xxx. "Ott oó B& ispattxoug 3| xAmpuxoug 3) &oxntàs dv BoX.xveleo pex ovouxóv &xoXodto0at, unbk závta. Xpwrtuxvby 7?) Aoixóv. Idem et in Trullano vetitum est Can. xxvii. Quod sequitur xatà cuyxvpiav, imposuit Cornario , qui Sycyriam locum esse credidit. Nam cvxupiav antea legebatur, non tamen Zuxupíav maiusculo Z, ut quidam asserit.

Adov dv t àfp.) Corn. deambulans in aere. Sed 5 &3o balnei pars est, ut ex Galeno ad Glauc. pridem observatum ab eruditis hominibus; etsi non satis liquet quae pars illa sit. Nos interim solium reddidimus.

*H 8& Eau) dogpayícato.) Hic illustrissimum Annalium conditorem inse- cetatur Casaubonus, quod salutarisillius signi virtute Christianam mulierem e tanto castitatis periculo liberatam ab Epiphanio dici putet. Quod Epiphanium voluisse negat. Sed nec ullam in signo crucis ad efficienda miracula propriam inesse virtutem , neque vero aliter quam ut piam ceremoniam adhibitam in ecclesia ve- teri, quae orationi adiuncta animos fidelium ad Christi crucem eveheret. Tum ita subiicit: Quis negare audebit aliud hoc esse quam quod scribit Baromus, dicere Epiphanium signi crucis virtute illam mulerculam fuisse periculo ereptam? Haec ille. Sed quam iniqua sit, ut in plerisque aliis, Casauboni illa castigatio, quamque oscitanter hanc Epiphanii historiam legerit, ex eo satis apparet quod Num. vr. scripsit Epiphanius : o o0v xaxioyvcav ol vóntts.. Bi vàp cffc copa ytbog toU XoutoU xal zlotte donOr8n f, vov. Mox rotto zpltov cà loerruw xatqydotoxs lpyov éylvexo,, Srt oàx lay uotv, évBa. Óvopa: Xptatol xal appels ataupoU, gappaxelas bóvapug. Quid aliud Epiphanius narrat quam crucis praecipue signum et invoca- tionem nominis Christi mulieri praesidium attulisse? Infinita sunt antiquorum PP. testimonia , quibus illud quod Casaubonus negat efficitur: veterem ecclesiam vim quandam salutari crucis signo tribuisse. Caetera ut omittam, unus omni- um instar erit Nazianzeni loeus ex Orat. mr. cont. Iulianum. Ubi perfidum illum transfugam narrat summo 8uo in metu ao discrimine ad crucis confugisse si- pnum eoque daemones fugasse: ixi rov oraupbv xatagedyet xal tb zaAa(ov p&o- paxov , xal tolto anpstoUrat xat tv qópov, xoi Bonübv xoultat tov Buoxópsvov, xal xà ÉEr« opu dacspa, loy vosv $j oppavie Srcóvtrat of Baluovec, AJovtat ol. oóflor. Nec absimile eo quod de sancta Tustina proditum est, quae cum a iuvene quodam ad libidinem Cypriani magi artibus pelliceretur, immissum sibi daemonem eodem erucis signo repulit; quod ex Eudociae Augustae Orat. de 8. Cypriano refert Photius N. ccccLxxxiv: roUe ve fuuotároug xol yaAXemwt&tóug tv Bauióvov xépdac éxl vj napüdvoy, xai coy opqufvoug xot vevixnpévous toU ataupoU t&) circ dE eUtév dxslvev &vapatov. Tgitur toU axavpoU t& tix perinde ut altera illa, Tustina, daemonem fugavit. Neque crucis duntaxat expressa figura, sed etiam B. Mariae virginis invocatione, ut Nazianzenus Orat. xvnr. scriptum reliquit: Kal t3,» xap0c- voy Maolav txstedouca. Bonjour rapÜÉvo xtvBwvevoíon: — Et virginem Mariam ro- gans, ut perichtanti virgini opem ferret. Quae tanti Patris autoritas hodiernae sectae imperitiam impietatemque condemnat.

N. 1x. 'YxoAnp0n4 8b teÀevtüv.) Antea legebatur ÓxoAXtupüsí,. Vertit enim Corn. relictusque velut moriturus. Nos ex Regio codice óxoAno8ti; restituimus. Qnod et narrationis series postulat Neque enim moribundum Iudaeorum co- gnati deseruerant, quos mysticum illud insusurasse dicit. Hic Epiphanium otiosus quidam nugator nimiae credulitatis accusat, quod falsa Iudaei unius aut alterius

Dp*

p. 57,

p. 08

p. 59.

LH

narratione inductus existimaverit, morituris omnibus mysterium illud in aurem immurmurari. Scribit enim t5» xag! aütóv d& puotgptoó0g ywópsvov. — Verum ut haec mera fabula sit, nullam omnino sanctissimus Pater culpam hac in re sus- tinet; qui quod a fide dignis hominibus acceperat, simpliciter, uti narratum sibi erat, nullo suo interposito iudicio retulit. Quid est autem cur de Christo pleros- que id sibi Iudaeorum persuasisse non putemus? Neque enim mentitum fuisse Iosephum comitem vel Calvinianns iste nisi impudenter finxerit.

N. xt. Obt1o4 dziteActv npofoQAópuvoc.] Variis modis explicari verba ista pos- sunt: sive eo sensu quem reddidimus, sive quem Cornarius expressit: Sic enim se facere praetendebat.

Koi 'Atavetóy tv rap' adtot.] Iudaei Jt vocant synagogae ministrum vel &edituum. Vide Eliam in Thisbi.

Kópnta Y&p abtov xatéatnos.] Comitum dignitas nudus sine magistratu ac functione plerumque titulus fuit; ut ex Theodosiano Codice constat. Hanc Con- stantinus plerisque, ut refert Eusebius, concessit, Eadem per honorarios codi- cillos a principe conferebatur, Qua de re ad Themistii Orat. tv. pluribus dispu- tavimus. Ubi eiusmodi codicilli 5£Atot 3gupsAatot appellantur à Themistio. In quo ridicula est anonymi coniectoris, qui de Suburbicariis nuper scripsit, oscitantia cum pari impudentia coniuncta. Scripserat Themistius Oratione illa iv. pag. edit. nostrae 117., se, cum posset omnibus illis ex imperatoris liberalitate commodis &c voluptatibus delitiisque perfrui, 6xóca tai B£Atot, &xoAovOct vai apupnA&tou hoc est, quae tabulas illas consequuntur malleo ductsles, communibus illis fructibus fuisse contentum quos cives caeteri publicis tesseris atque imperatoris largitione consequerentur. Hoc in loco 5:fAtouv apvprA&tow coniector nihil aliud quam tes- seras esse contendit. Verum quid esse potest absurdius quam ex tesseris illis fru- mentariis credere gaxpov illum xatáAoyov ti; tpugii; xol t7; cümaütia; redundare posse? Praesertim cum, uti dixi, tesserarum illa commoda, quae cum caeteris communia caperet illis opponat, quae tai O£Atot; &xoAouU i tai, opupnA&tot. Age vero, cum Orat. vi. pag. 166, negat éx' éxsivy 1j] 5dAttp, qua xoAuxpg(av, hoc est Urbis praefecturam obtinuerat, gloriari sese, sed de alia potius, 9v oüx éxol- 13av ZAtgavtoupyot o99t ypucoyóot, hoc est imperatoris filio, quem parens fidei suae commiserat, estne ut frumentariam tesseram coniector hic somniet? Ut ad Iosephum redeam, confer cum hoc loco quae Eusebius ir. et iri. de Vita Constan- tini refert, quanto hic constituendarum ubique ecclesiarum studio flagraverit, ut- que easdem publicis sumptibus exaedificari voluerit.

N. xir. Kaxojftov 83 toUto.) Forte Kouxoóptov. Habes hic aquae benedictione consecratae usum insignem atque frnotum. Cui, cum haec acriberem, affine quiddam ac geminum occurrit apud Photium n. xcvi, ex Georgio Alexandrino in Actis S. Chrysostomi. Ubi inter caetera Eucliae cuiusdam filium refert a B. Chry- sostomo aquae, cui signum crucis impresserat, aspersione desperatissimo ab morbo liberatum.

N. xiv, 03 5$ edat; jv voU u&vva.] Qui tam absurda interpretatione fucum huic loco faciebant haeretici, ad ea respiciebant qu&e Exod. xvr. et Num. xr. de manna leguntur; cuius gustus fuisse dicitur «x 2?vxpl; ev ZAalt. Sed nec minus ri- dicule nostri temporis haeretici quidam vocem àxp(óac depravare conati sunt.

N. xv. Xpóvtat b xa aQÀas vof] De libro qui IIcgíoSot IIézpov inscriptus . erat meminit Athan. in Syn. et inter apocrypha cum aliis recenset. Veluti sunt IlcpioSo: Ilécpov, IIepíoàot "Io&vvov, IsploBot Gp, EóavyOuov xz1à up, A-

$a) 'AnoqtóA ov, KAngdvtus ete.

LIII

N. xvitt. "Ázóé te Noflacfaoc.]. Corrupta vox est Nafatéac. Neque enim iis in locis Nabatea ulla, nisi fallor. Nabathaea quidem, sive Nabataea,, Arabiao felicis regio est, aut ei certe proxima, hoc est Petraeae pars. Quare non dubito quin Batanea hoc loco legendum sit. Quae est Syriae regio Palmyrenae vicina et Paneadi; Ptolem., Steph. Batavéar. dvvotxla Zuplac, f, xà Bacavéa Évixox.. Adde et in Og regno fuisse. Hinc pro eo quod Hebraei Graecique Og regem Basan ap- pellant, Chaldaeus Ja habet, quod ad Bataneae vocabulum accedit, ut ad xir. Ios. Masius observat. In eodem Basanitico tractu fuit et Edrai ^P", Graece "A8paf. Quam Adram Ptolem. putat idem Masius. Quae in Coelesyria a Ptolom. numeratur.

N. xvii. Tov; 8t xpoortac Aéyovst avvéatex.]. Intelligentiae prophetas, non veritatis appellatos ideo crediderim, quod tametsi rerum altissimarum intelli- gentia essent sapientiaque praediti, non tamen mendacio omni caruerint. '

N. xix. "HA0ev "lokvvnc àv $96.] Haec verba, iv $86» Stxatoodvnc, vel ab Epiphanio inserta, vel librariorum vitio intrusa sunt.

N. xx. llapüfvo; 5$ o0 xaXfíta.] Vide omnino quae erudite ad illum Esaiae locum disserit Hieron. de voce 715222, in qua calumniari Iudaei solent. Sed et Basilius ad vir. Esa. eodem argumento adversns Iudaeos utitur quo Epiphanius Ebionitas redarguit. Quod, nisi parituram virginem propheta significasset, frustra tanquam signum illud ipsum regi denunciasset.

"Ds xo aotoc; "Hooíac.] Hunc Esaiae locum, quem de Christi domini gene- ratione ac sacrosanctae Virginis partu intelligit Epiphanius, Patres omnes ad spiritalem ecclesiae partum referunt, quae sine ullo dolore pene momento infini- tos Christo filios peperit paritque quotidie. Ita D. Hieron., Theodoretus , Cyrillus, Euseb. lib. t. Eccles. Hist. cap. iv., aliique complures.

'Dc xai "Ieptpiag ntpt abtoo.] Neque hie locus &d Christum proprie pertinet: tametsi plerique PP. ad eum sensum traxerint, quos reprehendit Hieronymus. Cuius quidem interpretationis causam attulit Lxxir. lectio: qui ab Hebraeo et Vulgata discrepant. Nam Hebraica vox (9^9N inscrutabile, sive desperabile si- gnificat. At illi v5*9N, hoc est homo legerunt.

NK. xxr. Kai t6» BoyAoudvo 1àc yéipas.] Leg. 1G y3; BovAopgdvo.

N. xxiv. [Id 9$ 6 ab16,.) Hanc Ioannis historiam, quam a Polycarpo ac- ceperat, refert lren. lib. 11. cap. rtr., et Euseb. lib. rr. Hist. cap. xx. Sed Cerin- thum, non Ebionem, haereticum illum fuisse consentiunt omnes. Quare uvopo- vxóv est op&Apua Epiphanii nostri.

*O $6 'OXcdotos.] Ergo olearius appellatus est vestimentorum custos , tjacto- qUÀ«t. An idem et oleum praebebat et vestimenta servabat? An axoX:ptov ]e- gendum? Nam et &roóvtjgov Latine epoliarium. In Veteri Lex: Spoliaria exte- riores balneorum cellulae.

N. xxv. Baováfav 0 uevaxAnüfvta.] Barnabas prophetae vel prophetiae filium sonare videtur. Sed a Syriaca voce M2 deducitur quae est consolari. ltaque Syrus Paraphr. «N33 N12 reddidit.

Bavà béto 5716s dox.) Cittim, vel Cetim, nomine Cyprios propemodum omnes intelligunt. Sed et Macedones eadem voce comprehendi putant. Sane qui- dem Citium oppidum Macedoniae fuit, apud Liv. 1. 42. Quin et Cilicia, Quod ve- rius nonnulli suspicantur. Postremo Romam atque Italiam eodem illo vocabulo complectuntur. Mihi probabile videtur Cetim, aut Citiaeos proprie Cilicas esse, et ab iis propagatos Cyprios. Nam Cetis et Citia Ciliciae regiones duse sunt apud Ptol. Quod autem per Cyprum aut Ciliciam Graeci Romanique in Syriam ac Pa-

p. 60.

p. 6L

LIV

laestinam tenderent, ideo de terra Cetim egressum dici in I. Maec. Alexandrum, quod e Cilicia, ubi et Darium vicit, in Syriam exercitum duxisset. Ád haec cum Citiaei illi proprie dicti ac vicini occidentalium essent omnium Syris notiseimi, fieri potest ut hoo ipsum Cittiaeorum nomen plerisque aliis Graeciae populis ae- commodaverint. Quemadmodum Indorum appellatio a maioribus nostris ad re- motos omnes ab orbe nostro populos est translata.

Tí étoyivats ovjpspov.] Exod. rt. comm. 18: Ti $xt écay ivats coU xapavtivéstia: TíMspov; Apud Epiphanium voculae istae éx' «ótov commodum nullum sens reddunt nisi i; aótov éoaaav substituas. "-

N. xxvi. Ka0&zep yoÀtvos etc.) Leviter depravatus hic locus est. Fortasse leg. est «plc.

N. xxvn. "Oztp éoo f, Zexqopa.) Mirifica est loci istius interpretatio, quam Epiphanius affert, quae ex Lxxr. lectione petitur. Nam Hebraei et Latini codices Sponsus sanguinum tu mihi es, ob circumcisionem, habent. Lxx. vero longe alia. reddiderunt.

*Qxt 00:/a0vatv sl 2yfvovto.] Neque hic cum Hebraeo rxx. consentiunt. Vul- gata nostra: Et vestimentum mistum sangwne erit in combustionem , et cibus ignis. Pro quo Graeci xa 6£1:]o0uctv elvat zupixauatot.

N. xxviu. "Enttxo (va. 8s(£n , oóx 3v óuoosctov.] Apollinaris carnem Christi &b aeterno fuisse, neo ex virgine natam asseruit Gregor. Nazianz. Orat. xLvi: Atof«QatoUtat vào u3) éxixvnxov. slvac t3» a&oxa xaz' olxovopilav Órb toU uovortvoüe vloU npocAngÜcisav xl pataotaysuosst v, qiosoe fiv, d dE aoyfie dv 1d vli 13v capxeór dxsivnv eiatv elvat etc,

Aáfs aot tój.ov x &pxou.] Vox y&prov abest à vulgata Lxx. interpretum edi- tione; sed in aliis olim, ut apparet, lecta. Basilius autem tópsov xatvoU p.epáXov.

N. xxxi. To àxatfoyastov yàp YoAp:yj.]) Mirum unde hanc Hebraicae vocis no- tionem acceperit. 5*3 magistris est *1235 N53 vmm. 55 33. qw62 E. ut ait Kimchius. ltem vas nondum perfectum. Unde et per translationem ONT I-A" Tw pn. Homo sapientiae $nanis ac fatuus. Radix ipsa glemerare et in massam redigere significat, Quo sensu [22"*3 pro maseu incondita, unde latina vox glomus. Sed pro y6vópo atque alicae similaeve grano nunquam legi.

Tà 5i 'Hoafa xpo £xraxosiov.] Quam chronologiam adhibuerit Epiphanius, equidem nescio. Eusebius vero ab anno Achaz zx., in quem vaticinium illud coniicit Noster, a&d natalem Christi annos colligit ioccxrvir. Nam nonus Achas adscribitur anno croccr. xvin. Natalis Christi cro cio xv. Intervallum anni IOCCKL VIII.

*]va 8e£n t3» Magíav.] Hebraei quidam , utputa Aben Ezra et David Kim. in hune locum, prophetissam illam Esaiae uxorem interpretantur, quae quod pro- phetam virum habuerit, prophetissa nuncupetur. Hieron. partim per prophetissam Spiritum sanctum, partim B. Virginem intelligit, quod et Basilius aliique se- quuntur.

Tó y&p iv&to) £t.) Multa hoc loco adversus et rationem temporum et Scri- pturam commissa sunt, sive librariorum vitio, sive autore ipso aliud agente. Isaiae vaticinium illud anno tix. Achaz editum fuisse putat. Eundem porro annos regnasse xiv, &o tum Ezechiam, cum Isaias vaticinatus est, annos x1 habuisse. Quod si verum est, bimulum fuisse oportet Ezechiam, cum pater ipsius regnum coepit. Atqui ut is xiv duntaxat annos regnaverit, non plus xvi annis haboit Ezechias, quem tamen xx annos natum, cum regnare coepit, fuisse paulo post scribit. Revera autem xxv habuit; rv. Reg. xvni, et mr. Par. xxix. Quare po-

LV

siremum illud manifeste cum Scriptura pugnat. Ut et illud quod asserit Achaz annos regnasse 'xiv, cui xv Scriptura tribuit 1v. Reg. cap. xvr, 2. Neque vero minns caetera falsa sunt. Hoo enim oraculum, quod Isaiae vir legitur: Ecce virgo conciptet etc., sub illud tempus pronunciatum est quo Rasin rex Syriae et Phacee filius Romeliae rex Israél adversus Achaz exercitum duxerunt. Iam vero Áchas anno Phaecee xvir regnare coepit, rv. Reg. xvi, 2. Igitur mortuus est Phacee anno Achaz rv., qui loatham xx. cap. xv. dicitur, hoc est ab exordio regni Iosthan; qui annis xvt regnavit, eod. cap. comm. 33. Paulo vero post vaticinium illud Teglathphalasar Assyriorum rex, cuins opem Achaz imploraverat, vastata Syria Rasin interfecit, cap. xvi. Diu itaque ante 1x. Achaz illud ab Isaia prae- dictum est, atque, uti credibile est, sub illius exordium aut saltem uno alterove post anno.

"Hv 5i a&flatov ótutepónpotov.] Vetus illa quaestio est, quid sit cáffj«xov xutspóxowtov: de qua sanctorum PP. variae sunt ac discrepantes sententiae, sed imprimis Isidori Pelusiotae epist. cx. lib. ur., Chrysostomi homil. xxxix. in Matth. et Epiphanii cum hoc loco, tum haeresi Lr, num. xxxi. Quorum quidem opinio- nes utcumque cum rei veritate consentaneae sunt, ab recentioribus quibusdam parum fideliter expressae sunt. Nam ut ab Isidoro exordiar, in Ànnalibus Ec- elesiast. anno Christi xxxm., num. m., Isidori haec refertur approbaturque sen- tentia: Zafg&tov Btuvtpónpotov illam fuisse diem quae post primam Azymorum moz sequitur ; sicque dictum sabbatum secundo-primum , seu sabbatum ex sabbato; adÁuc insuper, quod eadem dies incidisset $n sabbatum hebdomadarium, duorum festorum coniunctione dictum esse sabbatum sabbatorum. Subiicit deinde, eandem ease et Epiphanii sententiam, imo et Suidae, dum ait fuisse eam diem secundam Paschatis, quam tamen nominat primam Asymorum. Sed in iis verbis duo sunt ex Isidoro contra Isidori mentem et orationem allata. Alterum, sabbatum secundo- primum diem illam appellari quae post primam Ázymorum mox sequitur. Isidorus enim perspicue primam ipsam Ázymorum diem sabbatum ait esse Osutspórputov; quod sabbatum ideo vocatur, quia Iudaei festa omnia sabbati nomine complecti solent. Asvtspózpotov vero propterea dicitur, quod secunda sit a Paschate et Ásymorum prima. Isidori verba sunt: ÀevcepónQuxov cipntat, ànei9ij cívepo uiv jv to) IIácy a , xpéxcov 0& àv 'AtUpov: Éoxdpac yàp 0Uovre; vo IIàaya vij £e v1» tàv "Atópuov dxavnvépt;ov Éopciy, 3v xal Gsuttpónputov éxdAovv Oti t5, cx gn, Otutfpav piv efvec xo II&hoy &, xpotnv 56 tv 'AQUpov. Manifeste primam ipsam Azymorum diem 9suttpóxputov nominat, eam videlicet sub cuius priorem vesperam immola- tum est Pascha, non ab illa secundam ao proximam. Isidori verba suo more Suidas exscripsit. Alterum quod ab Isidori sententia abhorrere dixi illud est, quod in eandem diem sabbatum legitimum et hebdomadarium incidisset, ob id sabbatum sabbatorum appellatum fuisse. Sed eiusmodi nihil ab Isidoro dicitur. Hoc unum, ut rationem redderet cur sabbatum prima illa dies ÀAzymorum nun- cupetur, subiunxit, sabbatum a Iudaeis festum omnem diem vocari, indeque loquendi genus illud manasse, cáfgata caff&rov, quoniam accidebat interdum, ut alicuius festi principium aut finis in hebdomadarium sabbatum incideret; quemadmodum apud Christianos natalis Christi, hoc est Epiphania, in domini- cum incurrit: OUtc xai nap" aücois 5) xoi 1) xavi|yupte v aapBáto auvértrte, a&QQata caf twv éxaA£ivo. Corrigendum cl xai $j xav. Quare non eo anno, quem Lucas commemorat, concursum illum incidisse scribit Isidorus, sed alias potuisse, cum sabbata sabbatorum vocarentur. Isidori locus necessario adscribendus est: Ei 6i

caffáte epntat, pi) 9avp&apne. Záff«rov yàp nàcav topt)s xaAXoUOt, xol Gt tout!

p. 63.

p. 63.

LVI

etprtac aáf Bata caBf&tov, 2x53, £a0* Ote 7j n agg) tiic xavnqipsex , 7| t9 téAoc aov- éntxce t6) tij; Eoou&óoc aaffáto. Nec minus hallucinatus est Scal., qui l. ru Isag. Can. Isidorum refert sabbatum 9tvtepónpotov opinari tertiam esse Azymorum diem. Nam diserte primam Azymorum definit Isidorus, secundam vero offerendo novarum frugum manipulo constituit, quam tertiam & Paschate vocat, uti pri- mam Ázymorum, quam et ócuxepónootov nominat, secundam. 8i quidem Pascha- tis primam diem totum ipsam Parasceuen appellat, cuius ad vesperam agnus im- molabatur. Proxima est Chrysostomi sententia. Hic homil. xxxix. in Matth., T( &£ dott, inquit, 8eutepónpo tov; tav BuxAr] fj &ápyla 7j xoà toU oaf&vou toU xuolou xai &xdpas Eopviic Otabey ouévne. Záfffavov yap ix&ectnv apylav xaXovat. Maldonatus ad Matth. xit. Chrysostomum existimasse scribit sabbstum secundo- primum esse, quod proxime sequeretur festum aliquod, quod in feriam vr. incidisset. Verum e contrario sabbatum illud esse censet Chrysostomus quod festum aliud ante- cedit, id quod Graeca illa demonstrant, xo éxépac foptij; Btabeyogévnc. Quan- quam Theoph. ad Luc. cap. vi. Chrysostomi sententiam eodem quo Maldonatus modo intellexisse videtur, si, uti solet, Chrysostomum secutus est. Tertius est Epiphanius noster; quem eodem loco Maldonatus asserit sabbatum 8suvipóxpo ov statuisse vr. diem Azymorum. Sed hoc quidem loco longe aliud docet Epi- phanius. Etenim sabbatum illud, quod ab Azymorum prima die proximum est, 6cutspónporoy sabbatum dici putat. At haeresi Lr. Num. xxxi. aliter statuit, tametsi perobscure loquitur. Ibi enim cum duplex sabbati genus esse dixisset, alterum hebdomadarium et antiquum, quod zpórtov vocat, alterum legitimum sive festivum, quod ócuctpov putat, cuiusmodi Azymorum dies fuit, paulo post addit ócUvepov illud in septem revolutum appellari xpótov. Ubi nescias utrum Azymorum vir. diem sabbatum ótutepónpttov esse definiat, an festum ipsum Pentecostes, quod et Maldonatus caeteris omnibus praefert; de quo suo loco di- cemus, Iam vero nullus proprie Azymorum dies vir. fuit, cum celebris ipsa intra septenos dies steterit, ut ex Levit. xxur., et Exod. xm. constat. Nisi forte, uti Paschatis octo dies interdum numerari solent, eo quod Parasceue ipsa, cuius sub vesperam agnus immolatur, primus Paschatis dies habetur, quod ex Isidoro supra monuimus, sic etiam Azymorum prima dies eadem illa Parasceue censea- tur. Qua ratione Ioseph. lib. ir. Orig. cap. v. Ázymorum festum diebus vr. ce- lebrari dixit. lllud Maldonati satis mirari non possum, quod de eadem quaestione ex sua opinione illo in loco disserit. Refellit enim Epiphanii aliorumque senten- tiam, qui sabbatum secundo-primum diem aliquem AZymorum snterpretantur. Nec enim die xv. aut xx. Martii spicae maturae esse potuerunt. Quod enin quidam adnotaverunt, in Palaestina eo tempore propter vehementem calorem segetes so- litas maturescere, fictum esse arbitror. .Nam festum. primitivorum celebratur quinquagesimo die post Pascha, celebratur autem simul atque prima falz 4n messem mittebatur. Non ergo poterant iA festo Azymorum , id est quinquaginta ante diebus, segeles esse maturae. Haec ille. Negat itaque ipsis Azymorum diebus maturas fuisse segetes, cum quinquagesimo primum postea die falcem immiserint. Quae quidem non falso tantum dicta, sed et Scripturae manifeste contraria sunt. Quis nescit secunda Ázymorum die novarum frugum manipulum oblatum fuisse? quemadmodum Levit. xxii, 2. praecipitur, 212971 rY^r1)252, hoc est sequenti post sabbatum (sive festum, id est Azymorum primam) die, c7j éxeiptov tfj; xpo tns, ut recte Lxx. reddiderunt. Ab hoc vero die, hoc est a rt. Azymorum, vm. he- bdomadas numerabant; quibus evolutis quinquagesimo demum die non spicas aut manipulos, sed primitivos panes offerebant, eumque Z^, hoc est clan-

LVII

sulsza , appellabant, sive postremam celebritatis diem, In quo Iosephus errat qui lib. rr. "Apy. eap. x. ita scribit: vij IIeveyxoacz, 9v 'Efpatot 'AoaapÜà xeAXoüct, 9- p&lvet 6à xoUto xevtyxootjv. Ássartha, hoc est NIE, xevenxooc)v interpretatur, haud recte. De segetum maturitate, quod obiicitur, refellit Isidorus his verbis: "Ev dxs(ve yàp tip xaipó uóvo xaonBapobot ol &atáy usc, xa xéxwtat Üxb toU xap- xoj xal t5c xpoc dyxstov pac, olov c)v Bpexá&vny dq íautou; xaXoUvtts. Quan- quam non desunt qui de hordei messe duntaxat illud accipiant. Utcunque sit, tjj 9totépa tiv "AtUjuov 2*3, hoc est manipulus, oblatus est. In quo corrigen- dus est Isidorus, qui tij tpíty t&v 'Atupuov, hoc est tertia, manipulum oblatum fuisse narrat. Scripsit enim, aut scribere certe debuit, tj tpirr, toU II&oya, hoo est tertio a Paschate die, quod xiv. die celebrabatar. Hae sunt praecipuae vete- rum PP. de sabbato Seuttpoxoóto sententiae. Ex quibus verisimillima est Epi- phenii prior illa, quam hoc loco tradit: sabbatum illud quod post primam Azy- morum incidit Ssurecózpetov, dici. Vera autem procul dubio illa est, quae in vr. de Emend. Temp. et in Isag. Can. explicatur: ótutepónpwtov aáffatov primum esse sabbatum, quod axo tij; Otvtfpac t&v 'AtUpov. Nam secunda die Ázymorum »ovarum frugum manipulum offerebant. A quo die deinceps vii hebdomadas computare iussi sunt, quarum sabbata &xo vij; 0sutépac tàv "AtUpov, id est ab Omer cognominata sunt. Veluti primum sabbatum, quod proxime tiv 8Sevtépav 1v "Atup.eov sequitur, vocatur ósutepónoc tov: secundum ósutepoótdtepov: tertium bevttpótpitov, atque ita deinceps. Quod uberius explicatum habes in Isag. Canon. pag. 281. Hao enim interpretatione melior afferri nulla potest.

To 8t 8i và óroxtxtoóaas tjs xarà atixjvnv.] Iudaeorum festa sabbata et ab lis et ab ethnicis appellata nemini dubium est. De iis luculentus est apud Clem. Alex. locus Strom. vr, ex Petri concione quadam: Mei xatà toue "louSalouc ctpesÓs. Ka! yàp ix£tvot póvot olópsvot tov Osov viveaxttv o)x éniatavtat, Vaspedovsts &yrÜ o, xai ápyay éXot : unt xal gsX5|vn xoi dàv p ot)vjvn gavil : cáfBacov 00x &yougt to Asyópevov npitov, ott veoumviav ayougtw, ots a,Uupa, oütt Éoptiv, oUtt psvéÀnv fjdoav. Quaerit Casaubonus Exercit. xiv. n. iv. quid sit sabbatum pri- mum idque obscurum videri sibi fatetur. In quo Scaligeri interpretationem ta- eite refellit, qui lib. ri. Isag. Canon. pag. 223. sublatis his vocibus, vo Aeyóuevov xpotov, sabbatum hoc loco pro veoyxvía, iv, xai véa, adeoque festis omnibus wsurpari scripserat. Quod est absurdum. Nam sabbatum illud to Jeyópavov xà tov aliud esse debet ab ordinariis sabbatis ac neomeniis. Equidem sabbatum illud primum esse suspicor, neomeniam Tisri, quae maiori quam caeterae omnes neomeniae cultu ac religione celebrabatur. Erant quidem neomeniae mensium omnes asolennes ac festae, sed eatenus, ut in iis praecipua quaedam sacra ac ceremonias obirent, non ut ab opere feriati essent. Sola Tisri neomenia, quod et festum tubarum clangorisque vocatum est, j"3""1, ab servili opere nomi- natim excipitur Levit. xxiu, 24.: Mense septimo, prima die mensas, erit vobis Subbatwm , femoriale clangentibus tubis, et vocabitur sanctum. Omne opus servile fton facietis in eo, et offeretis holocaustum domino. Quare eadem fuit illius díei Tatio quae primae ac secundae Azymorum, Pentecostes, Sceuopegiae, quibus quidem nullum opus servile fieri licebat, tametsi quae ad victum necessaria fo- rent praeparare fas fuit. Quod de ÁAzymorum festo diserte cautum est Exod. xr, 16: Dies prima erit sancta atque solennis, et dies septima eadem festivitate ve- werabilis. | Nihil operis facietis in eis, exceptis sis quae ad vescendum pertinent, Sabbatis vero ne ea quidem parare fas erat quae ad victum pertinerent, ut ex cap. xxi. Exodi comm. 29, et xxxv, 9. colligitur. Vide Tract. 3*2 Q^ nmave,

p. &4.

p. 63.

LVIII

in r. Per. Iad. Rambam. Mirum est igitur quod Tertull. lib. con. Iudaeos cap. rv. praeceptum de observando sabbato, quod Exod. xx. et Deuter. v. sciscitur, ita concipit: Memento diem sabbatorum sanctificari eum. Omne opus servile non fa- cietis in eo, praeterquam quod ad animam pertinet, Sed primum illud de primae diei Asymorum observatione cum altero de sabbato imprudens permiscuit.

"En 5b cv píav vnottíxv.] Ieiunis in Hebraeorum calendario notantur xxvi, Sed neque festa neque ab opere vacua ac sabbata fuerunt, praeter x. Tisri, quo die festum cnbp, sive expiationis , cum jejunio celebratum est, Levit. xvi, 31. Atque haec est puo vnattia, quam inter sabbata refert Epiphanius. Tum enim operis nihil faciebant, com. 29. De minore ieiunio nondum certam rationem ex- pedire potui. In kalendario Hebraeorum, quod Sigonius ac Torniellus ediderunt, die Adar xiv. ieiunium Esther cum Mardochaei festo, quod erat PAurim , hoc est Sortium minus, incidit. Quod proinde ieiunium minus existimari possit. Verum summovendum hoc ieiunium in xnr. Adar, ut a Munstero et Genebrardo factum est, quod et scripturae autoritate constat, Nam Esther cap. 1x, 22, xiv. et xv. mensis Ádar inter Iudaeorum festa sanciuntur, uti sint dies iili epularum ac lae- titiae,. Non igitur xiv. die ieiunabant. Quare de minore illo ieiunio, quod una et festum sive sabbatum sit, &mplius quaerendum videtur.

"Hzot dv bsutípa caffátev.] Tres duntaxat hebdomadis ferias commemoravit, Jm.,m.etiv. Sed una etiam caeteras cvvexboy uxéx; complexus est. Neque enim est ulla ratio cur a caeteris eae solennitates arceantur. Nam certorum dierum superstitio illa quam Iudaei observant, et in Iad Ramban exposuit, nihil ad hunc locum facit. De qua alias disseremus.

N. xxx. 'Onóts xal ol sib AoA&vpa.] Hieron. ad cap. Hieron. x: Muitarum, inquit, ex quadam parte gentium, et mazime quae Iudaeae Palaestinaeque con- fines suut, usque hodie populi circumciduntur, et praecipue Aegyptii et Idumaei, Ammonitae et Moabitae, et omnis regio Sarracenorum, De Aegyptiis id testatur Herodotus. Meminit et Origen. r. contra Cels.

Teuyóvac 54 quc xal ópaxatvas.] Plin. lib. xx. cap. x,vin: Aeque mm animal araneus, spinae in. dorso aculeo noxius. Sed nullum usquam execrabilius quam radius super caudam eminens trygonis, quam nostri Pastinacam appellant, quincunciali magnitudine, Aelianus 1. ri. de Ánim, cap. 1. venenatos pisces com- memorat, gobium, draconem, hirundinem, quorum tamen virus minime lethale sit. At pastinacae praesentissimum esse docet. De muraenis Plin. lib. xxx, oap. 1v: Muraenae morsus ipsarum capitis cinere sanantur.

AD HAERESIM XXXI., QUAE EST VALENTINIANORUM.

De Valentinianorum nugis praeter Irenaeum aliosque veteres ex recentioribus diligentissime disputavit Pamelius ad Tertull.

N. 1x. "Egaaav yàp aótóv vwt;.] Phreboniten nomum aut praefecturam neque apud Ptolomaeum neque apud diligentem earum rerum Ortelium reperio, sed, qui vocabulo proximus , Pharbaetiten, haud procul mari.

"AudoU, Ajpa&v.] Barbara haec sunt Aeonum nomina, haud scio an ex Aegyptiorum lingua profecta, an temere atque ad terrorem conficta. Duplex horum series est. In priore paria ae cvtvyias copulasse videtur, in posteriore sine ulla copula singillatim percensuisse. Cumque nonnulla sit utrobique cer- torum nominum differentia, posteriorem ideo veriorem arbitror quod xxx dun- taxat vocabula, quot videlicet Aeones sunt, contineat, altera xxxur.

LIX

Bue; Ze.) Legendum omnino Bu0oc xo Zcy?;, ut in eaeteris paribus. Ac eum tota illa series apud Irenaeum et Tertullianum legatur, quid apud singulos diversum sit suo loco docebitur.

N. m. OUzo y&o qaat xai of nep! cov 'Hoío3ov.] Cum vocabula ipsa, tum ordo illorum ac series plurimum ab Hesiodeo illo catalogo discrepant. Sed in nugis puxpoAovttv putidum est.

N. 1v. Tà bà xap& gpovíipou.) Obscura et intricata Valentini haeo est oratio. Priora quidem illa inscriptionis formulam praeferunt. Caeterum hoc ipsum frag- mentum neque a Valentino scriptum, neque purum ac putum illius dogma com- plectitur, sed ab eius discipulis interpolatum, ut ex Tertull. colligitur.

Ovx vào 3pyii; 6 Aótorátop.] Legendum arbitror: 9: yàp ?£ &pyfic.

Met& rojo 5k f Ze.) Quantum in tenebricosis implicatisque fabulis dispici potest , hoc ipsum significare videtur: Sigen e Bytho Patrem genuisse Veritatis, tum vero cum eodem illo quem genuerat copulatam Veritatem edidisse. Quod aliter apud Iren. et Tertull. legitur. Nam ex Bytho et Sige ambos illos Aeonas, Patrem sive Nun, et Veritatem susceptos asserunt.

*H agOaptos alovía.) Leg. alàv pro alovía. Nam et feminas Aeones Valentinus nominabat, Tertull. contra Valent. cap. 1x : Noeissima natu Aeon: viderit soloe- ciemus , Sophia enim nomen est. sumpsit, ut uztpuo) àx t7; uxjrpac deductum sit. Origenes in Celsum tom. vi: Ilgoüvochy 9d ttv& cogiav ol &no OSaAsvtivou Óvop&touat xatà viv renAavnadvry íav- 1&v coglav: fc adpBoAov elvat BodXovtat xol $d8txa Éttatv ali.offooUcav. Sed unam quandam ac singularem Ilpojvwov a Valentinianis appellatam non puto, cum IIpoovixou; Àeones omnes nuncuparverit, hoc quidem in libro.

N. v. "Hr; f$vo0e toi; owci.] Quid si Alóet pro qoo! legendum sit? Sed quae sequuntur perplexa sunt admodum et obscura.

N. 1x. "Ex x&v 109 «viov]. Plurimum vel hoc uno nomine de omni posteritate » meritus est Epiphanius, quod eius studio factum est, ut Irenaei fragmenta quae- dam ex tanto illius operum naufragio superessent. Nos ea cum Latina veteri interpretatione, quod olim Billius fecerat, diligenter contulimus, et nostras Bil- liique coniecturas ad marginem adscripsimus, neque quicquam nisi ex veterum manu exaratorum fide in contextu ipso mutavimus.

N. x. Oox éxitovjots 5b xap! gov] Quod perperam antea Ac)oor pro KeA- tei; legebatur, ex Reg. Cod. autoritate sustulimus.

N. xi. Koi xaüéc0at c dy ujtpa.) Expung. xol.

Elvat yàp a91&v Éxactov.] Utrum Aeonum quemlibet hermaphroditum esse voluerit Valentinus, an paria ipsa potius intelligat ex mari feminaque constantia, dubitari haud immerito sane potest. Par quidem ipsum ág$evótnAu hoc loco no- minari docent ea quae subiiciuntur. Cum enim dixisset slvat yàp abtàv Éxactov &ppevóOnAuv oÜtwc, quomodo id fiat ostendit in sequentibus; quod et Pater cum Ennoesa, et mare caeteris cum suis comparibus coniuncti sint. Itaque agbevó8nAuv iecireo nominat quia coniuges sunt. Atqui Valentiniani ipsi &dpevóOnAuv BuÜov Aeonum principem et originem in libro suo vocant N. V. Et cum Tetradem po- steriorem , Decadem ac Dodecadem numerant, a$svóünAuv utramque appellant, non quod singuli Aeones hermaphroditi essent, sed quod paria dv tjj ó.&5t marium feminarumque continerentur. Quocirca nihil ad hunc Irenaei locum, ut opinor, pertinet quod e Tertull. affertur, libro c. Valent, cap. xxxiv: A/si contra magis et masculum et feminam dicunt, ne apud solos Lunenses hermaphroditum existimet

p. 67.

LX

Annalium commentator Fenestella. Haec enim non ex Valentini, sed eius disci- pulorum sententia a Tertulliano commemorantur.

Tov pàv Aóyov xal ty Zwiv.] Confer haec cum Valentinianorum narratione N. V. Animadrertes, aliter haec ab Irenaeo, Tertull. caeterisque quam a Valen- tinianis exposita. Piget enim nugas istas ineptissimaque deliria scrupulosius persequi.

OrÀntbe xaX Eopia.] Theletum, non Teletum, scribendum esse Graeca ipsa eum veteri Irenaei interprete persuadent. Nec audiendus Pamelius, qui Teletus mavult, quasi perfectum dicas, quod nulla grammaticae ratio patitur. Telestus enim non Teletus dicendum fuerat.

N. xir. Ofav qiatv elye OAeuxv vexetv.]. Assensus sum R. P. Frontoni Ducaeo, qui in Notis ad hunc Irenaei locum hanc quam expressimus sententiam probat. Sed nec poenitenda vulgata altera lectio.

N. xin. To zpótov xatanztov ónápyttv.] Ita in edit. Basil. et in Regio. Sed &xatéAnrtov ex Irenaei interprete et Tertull. legendum.

N. xiv. "E£&vovos aUpma55.] Vetus Iren. interpres xat Alovov legisse videtur. Forte i£» tàv Alovov adpzt. Nam de Aeonibus paulo ante dictum est.

Avjvoze t)» uxjtpav trj; dvÜvusjoee,.) Enthymesis, nisi fallor, inter Áeonas minime recensetur, sed fetus quispiam est Áeonis, hoc est Sophiae. Quare post "Ev6upsjotox; sublata distinctione et particula xe ante éCoptc0síonc, ita locus ille interpretandus est: Cogitationis affecti Aeonis, quae a Pleromate proscripta fu- erat, matricem operuit. Non enim Sophia ipsa extra Pleroma penitus amandata, sed eius dvOUumot; et. r&Ooc.

N. xv. "Apas xbv otaupóv.] Leg. &xoAoU8ct uot. Sequere me, ut est apud Iren. Sed nos Graeca ipsa immutare noluimus.

N. xvi. "O6cv 1o "lao óvoga.]. Quem Liberum patrem et Solem ethnici scri- ptores appellarunt. Macrob. lib. 1. cap. xvi.

N, xix. Tov Anpaoopyov 6$ el; tov ürspoupáviov.] Corr. dxovp&viov.

N. xxx. 'Excióij vij oxnvj tadtn.]. "AnoAítpuoty hic redemptionem esse credit Billius, de qua Irenaeus cap. xvi. Nos autem aliud esse hoc quidem loco su- spicabamur, nempe exordium fabulae. Non enim dé &xoAvtpocti illa haereticorum aliorum verba facit Irenaeus.

N. xxxi. Otro é£npogópnotv.] Corrupta vox, in qua divinationem experiri non vacat.

N. xxxiv. "Ort GÀvolv vtwva ol axopzío.] Aelianus lib. vr. Hist. Àn. eap. xxnr.

AD HAERESIM QUAE EST SECUNDIAN., ORDINE XXXII.

N. x. "Azo tàv oto npottongévov.] Corr. zponpng£vov.

N. n. O&oxs bà uet to Óotépnya.] Leg. omnino cPácxst t vo 0ottonpa pat tobe 1ptax, Alivag. Hanc enim Secundi fuisse sententiam docuit n. r.

N. m. Oito; qàp 5 "Extgé&vee.]. Ex Clement. Alex. m. Strom. haec descripta sunt, tametsi ab autore ipso diversa quaedam tradiderit. Clementis verba neces- sario hic adtexenda sunt: 'Eztg&vr; odtoc, oo xoi tX avrypáppuata xopitetat, viae Tv Kapzoxp&rous xai urtpoc " AXt£avOolae voüvopa, và piv pos zatpoc 'AXstavbosus, &xb 0à (mtpoc KepaAA vts. " Etnac 0$ tà x&vra Et) Excaxatbexa, xol 0eoq 2v Zum cii KeooQ vias vexigmtac vUa abtó lepov Dutiv AlUwv, Bupsol, vsjfvr, povattov dxo- Gópral te xol xaÜupotat, xo guvióveec el; xo lspov ol KepoQAjves xatà voupmviav [tv£Xcov &xo0£oaty Ojoucty "Extpávet, axfvBGoval tt , süey oUvtas , xai Üjsvot Advovcar

LXI

ixadDtiUn pulv xap ci) zatpl vv ve dvxóxXutov sadblav, xal vk IDAEtovoc ete, Haec ille. At Epiphanius a patre Cephallenium fuisse, non Alexandrinum docet.

"Ev Záp.) yàp cx 0565.) Quae et Same dicitur.

Dulychiumque Sameque et Neritos ardua saxis.

N. 1v. "Iaiówpov 0k o&axovow.] De Isidoro meminit idem Clemens Alexand. lib. vt. Strom.

NK. v. "Avayxalo Sk vadtac.) Apud Clem. Alex. haec cum praecedentibus co- pulata ita leguntur: quatxov 56 vo tàv ágpobuov, o0x &vavxalov óc. Tum subiieit: taítac rGotÜfuwv tàg quvás sl; Cueyyov càv ui) Biodvtov ópfóx Baaüiburvóv etc. Neque tamen mutare quicquam in Epiphanio nostro volui. Fieri quippe potest ut aliquid de suo sciens ac volens inseruerit.

Qao 9à xal oíto.] Tertull 1. c. Valent. cap. xxxvii: Accipe alia ingenia cicuria Euniana, $insignoris apud eos magisiri; qui ex pontificali eua auctoritate $n Àunc svodum censuit etc.

N. vt. Kixjyxy t£, 8v 9aal ttveg 'AXcbavópéa.) Qui Clementem patria Atheni- ensem esse diceret praeter Epiphanium ex veteribus vidi neminem. Quanquam ne is quidem affirmat, sed contrarias duntaxat opiniones affert. Mirum igitur est, quo fretus autore vir eruditus Clementem Athenis oriundum, sed quod Ale- xandriae perdiu docuerit, Alexandrinum fuisse tam asseveranter scripserit. Qui ob eam causam addit a maioribus (ut antor est Epiphanius) tum Alexandrinum, tum etiam Atheniensem esse nominatum. Atqui nusquam id, quod ille putat, Epiphanius tum Alexandrinum, tum etiam Atheniensem & maioribus nominatum esse Clementem asserit, quod Athenis ortus Alexandriae docuisset. Sed de patria duntaxat varie quosdam sensisse narrat.

N. vi. 'loo, loü. xoi qs), qe9.] Ad haec Irenaei verba respexit Tertull.: In scholis Curthaginiensibus fuit quidam rigidissimus rhetor Latinus, Phosphorus nomine, Cum virum fortem peroraret: Venio, inquit, ad vos, optimi cives, de praelio cum victoria mea, cum felicitate vestra, ampliatus , gloriosus, fortunatua, marimus, triumphalis: et scholastici statim familiae Phosphori «0 acclamant, Audisti Fortunatam et Hedonen et Acinetum et Teletum: acclama familiae Pto- lemaei «bró. Quanquam cb apud Iren. eyetvAucotuxov, apud Tertull. 9aupact- xbv est.

N. vi. ?Ex 8$ tc apy?c.] Leg. àx ob cfc "Avsvor/tou Gtotépu etc., adeo ut voces illae, t7j; àpyjs, parenthesi inclusae, adscititiae videantur. Cuius contrarium ab operis est factum tam in contextu ipso quam in paginae limite. Si quidem Ire- naeus 6x $t vij; àvvorjxov legit.

Tà ónoótyuatt coU c)ayyeMov.] Coniiciebam Oxobrjuat: substituendum esse. Quod si cui recepta iam lectio magis arriserit, óxóóstyua hoc loco pro mandato et praecepto accipiendum est.

AD HAERESIM XXXIII., QUAE EST PTOLEMAEI.

N. 1. OÀxos xolvuv ó IIcolapattoc.] Haec ex Irenaeo ad verbum descripta sunt, lib. r. cap. vr.

N. ru. KoX voU agetépou xÀzpo04va.] Utcunque sensus iis ex verbis erui possit, quod nonnisi violenter fleri potest. Longe mihi aptius videtur xoà toU. óg' ítépou xÀnpu0rva. Nec dubito quin hoc Epiphanius scripserit.

*O &xóctoAos xpoamootcproas.] Apostoli nomine Ioannem intelligere videtur, ut ad A£ys paulo ante positum referatur, hoe sensu: Praeterea mundum ab ipeo

LxtI fabricatum , omniaque per ipsum facta et sine ipso nihil esse factum testatur apo- stolus, ac mendacissimorum hominum etc.

N. iv. "Oxt Moo; apos tjv oxXnpoxapótav.] Quonam pacto Moses id Iudaeis permiserit et quatenus Christianis divortium facere liceat, pluribus catholici interpretes ad Matth. xix. disputare solent, quorum commentarios consulere quisque potest.

Aópov ti 0G] Hic est difficillimus ille ex Matthaei ac Marci evangelio lo- cus, quem pro diversa interpunctione varie interpretes acceperunt. Nam aut verbum «oocÀ»07c cum antecedentibus copulatur hoc modo: Aópov, 9 dàv dE iuo eeàn87c, apud Marcum vero, Kopfiv (5 £att 5ípov) 9 dàv 36 dpoU cprAzOrc: aut inter Jo et o gcAzÜ0r distinctionis nota ponitur. Posteriorem hanc lectionem vulgo Graeci codices habent eamque Latinus interpres sequitur. Nam ita vertit: Munus quodcunque est ex me, tibi proderit; perinde ac si ita scriptum esset: 9 dkv

- & dpo) 5, óorAn07. Existimabant enim ac prae se ferebant ex Pharisaeorum

disciplina filii se, cum deo aliquid pro se ac parentibus suis offerrent, abunde of- ficio suo satisfecisse, neque quicquam dependere amplius debere. Sed priorem lectionem , quae oeAr68fic superioribus annectit, Epiphanius , Chrysostomus, alii- que Graeci, nec non et Syrus paraphrastes exprimunt: Epiphanius quidem im- primis, cum verbum ogtAr07c inserit: 8ópov t4 0e, 9 dàv cpsir07c d£ époU. Ita Chrysost. lib. 1. in Matth. homil. declarat: dxaíbeuaav touc véou; cócefelac ay spam xat&opovéty tà) natfouv. TIóc xo civt tpózto ; Elit; vovíuv, eie, 16) xoti, Aóc uot to xpófatov 1oUto 9 Pyetc, 3) vov i ócy ov, 7| aÀXo tt totoütov, DAeyov, A&póv dett toUro tà) 0s, 0 Odi 2C Pp oU ciprAnOTvat, xai o) SUvacat Aaftiv. Verum solennis illa votorum formula, quam ex magistrorum commentariis ad vr. losuse cap. Maeius profert, mihi certissima videtur. 2t cum aliquis apud alterum ex hac formula votum edidisset, ^3933 N37 1*2 os RB Anathema et res devota esto, quicquid illud sit, quo ego tibi prosum, nefas arbitrabantur illum beneficii genere ullo prosequi, ne parentem quidem ipsum , ne quod deo scilicet devotum est, id humanis commodis serviat. Haec Masius. Sane quidem paraphrastes Syrus iis- dem verbis locum illum reddidit, quae apud Rabbinos leguntur. At Scaliger in virulento illo Trihaeresii Elencho ellipticam loquendi rationem ita supplet: A&pov, 9 dày d£ dp.oU cien Ogie ráonc pe poc cb tuis CAsu0epot. Sed hoc ex opinione sus confictum, non ex autore ullo depromptum, divinationi ac coniecturae potius est quam certae ac liquidae veritati tribuendum. Postremo in hoc eodem evangelii loco ellipsis alia manifesta est. Nimirum , quicunque hoc dixerit patri suo, nulla adversus illum obligatione constringetur, vel nulla re ei commodabit; quod num. rx, Epiphanius insinuat,

N. v. Tà yslgovw xa cy ábuxlav.] Fort. ci; &ó:xía.

"Ev tc toig a22 ot; xa1apiüp£iva.] Haec minus expedita ac liquida mihi viden- tur; tametsi utcunque sententiam expressimus.

"Qc cptsuévoe touto $u£ox.] Leg.:tl; toüto. Caeterum videant huius tem- poris haeretici, quemnam sibi pervicacissimi ac vanissimi erroris magistrum ac patronum asciverint, dum ieiunia statis temporibus indicta ac certorum dierum religionem damnant.

N. vr. A8 ÓAtov clenyéva obx sjtóvnaa.) Fort. 2906vnoa.

N. vm. Koi Zrgoíyopov.] Stesichorus fabulosas deorum proNapias descri- paserat, ut alibi indicat Epiphanius.

N. 1x. Elei &b aüvo: téogapec.] Quatuor apud Hebraeos Acvtepoctov sive Traditionum genera percenset. Primum est quod Mosi inscribitur, alterum Rabbi

LXIII

Akiba, tertium R. Adda sive Iuda, quartum Assamonaeorum. PFingunt autem Moysen xr illis diebus quibus in monte constitit praeter Legem Legis interpre- tationem accepisse eamque Lxx senioribus, hos prophetis, hos synagogae tra- didisse. Hanc Legis corruptelam potius quam interpretationem appellant jr "D by20, legem quae ore tradita sit, tantique faciunt ut ipsi dei verbo prae- ferendam censeant,

K. xt. Nopotcvjoac yàp ó vóuoc.] August. contra Adam. cap. vr.

N. xn. 'D; &xo 0aA&ttne &veÀÓov.] Kapyapla; Hesych. est 8aX&tttoq xcov. Canem vero marinum viperas evocare sibilis, aut cum iis consuescere, nunquam legi. Sane muraenas a serpentibus ad coitum evocari sibilo scribit Plin. lib. xxxn. eap. n: Ob id sibilo a piscatoribus, tanquam serpentibus, evocari et capi. Kapy aptav aliud esse quam canem hoc quidem loco necesse est.

AD HAERESIM XXXIV., QUAE EST MARCOSIORUM.

N. t. T& 4&àp 'Avaf kou naivvta.] Quaenam ista ludicra sint sparsim indicat Plinius, ut lib. xxxv. cap. xv: Lust et Anazilaus eo (de sulphure loquitur) can- dens 4n calice novo prunaque subiecta. circumferens exardescentis repercussu pal- lorem dirum, velut defunctorum, offundente conviviis, Scripsit iste, nisi fallor, de arcanis quibusdam naturae ac miris operibus, ut ex eodem Plinio licet colligere, lib. xrx. cap. r., lib. xxvi. cap. xr., et lib. xxxii. cap. x... Quin et saepius libro primo in autorum indiculo citatur.

N. it. ITotjeia otv. xexpapéva.] Veterem Irenaei interpretem secutus cóya- puozétv gratias agere, non consecrare, Latine reddidi. Quanquam ille ipse Inter- pres parum commode: Pro calice enim vino mixto fingens se gratias agere. No- stro autem sensu post xexpapévo. apponenda distinctio est. Neque vero Billii ratio minus placet, qui coyaptatéty consecrandi significationem habere hoc loco putat. Nam et ea notione apud Iustinum in Apol. sumitur insigni illo in loeo, qui hae- resis hodiernae iugulum petit: Eoyaptavsavtoc 5 voU xpotatáótos, xal ixsugnyd- eavtoe Ravtoe toU AxoU, ol xeXoópsvot rap! ftv Ot&xovot 8i06aotv Exácto) tv xap- óvttov. ustaAafeiv &mo toU cüy xotatuÜ£vtoc &pvou xal otvou xal Übatoc, xol toig xa- poUctv &xogéopoucr xat 3] 1pog)) atr, xaX£izat xop! furtv cüyapiotia. Et paulo post: OÀ yàp ro& xotvov aptov, o98& xotvov tóp.a xaüta Aag Bávopav, aX" 9v xpónov Bux A6- (ov 0to9 aapxoxomts "InooU; Xputoc, ó owcip fjv, xa a&pxa xal ala óxko oc- Trelac fjv day ev, oto xot viv 50 exiis Aóvou toU rap! x9toU cy aptatoütlaav tpo- gà, 2E Jc alpa xol aápxec xatà pevafloAdv vpdoovrat fjv, dxsivou coU oapxorouOtvcoe "Insoó xai aágxa: xai otja. 05056 Onuev elvat. Sic paulo post sy aptatéty vb xotijptov, benedicere poculo , quod idem est consecrare. Nam idem est apud evangelii scri- ptores s9Aoyétv quod soyapioxéiv. De quo erudite Maldon. noster ad xxvr. Matth.

N. ar. "Azavta tov 4 póvov dEop.oAovoupévo.] Vetus Interpres: Omne tempus $n exhomologesi consummavit. Est autem exhomologesis hoc quidem loco non ipsa tantum peccati confessio, quae est poenitentiae pars, sed poenitentia ipsa, qua- tenus et confessionem et luctuosas poenitentium sordes et caetera moeroris ac tanetvogto indicia complectitur, de quibus dicetur ad Novatian. haeresin.

*Ev t6ig xa0' $a xApaat tfj; 'Poóavoucia;.] Rhodani tractum Rhodanusiam vocat, Ut et in Vet. Inscript. RAodanici Rhodani accolae nominantur. Quanquam Stephanus 'Po?avovclav urbem esse dicat v Macacia. Huc vero Hieron. locus pertinet ad Lxrv. Esai. caput, quem et Fronto Ducaeus noster ad hunc locum ob- servat, ubi Gnosticos ait per Marcum Aegyptium Galliarum primum circa Rho-

p. 71.

LXIV

danum, deinde Hispaniarum , nobiles feminas decepisse , miscentes fabulis volu- ptatem et imperitiae suae nomen scientiae venditantes.

*Havyii 9d €x favtov; àxnAnuxvia.) Plana et integra lectio, neque quicquam addendum; tametsi quidam verbum pit ouat desiderari putet.

N. 1v. Obtex Mápxoc uxj1pav.) De Colorbaso Tertull. meminit l. de Praeecript. c. L.. Quae sequuntur Marci somnia, quod non minus perplexa et intricata quam stolida inaniaque sint, in iis excutiendis tempus operamque consumere super- vacaneum duxi.

N. vr. Ilag' abtjj xa! awmv.] Lego cum Billio ex Vet. Interprete zapeutixa auno. |

'Ezub) toU óccpácavro;.)] Interpres Iren.: Ez minori autem computatione qui erat apud Patrem descendit emissus slluc unde fuerat separatus etc, Ex quibus recte coniiciebat Billius leg. ix 5 toU baceprjoavto;; cum, inquit, ratio non satis constaret, hoc est cum par in tribus non inesset literarum numerus, propterea quod Aóyos et 'ExxXncia viri literis constarent, "Avüguzo;, 'ExxXnoia vrt, Pater et Veritas rx ; tum demum, uti paria facerent, de novem Patris et Veritatis literis una &d Hominis et Ecclesiae septem illas accessit.

"Ex£tvoy tov patà vac 86 $ufoac.] Christum dominum, qui post vi dies in eum montem, ubi transfiguratus est, cum tribus discipulis quartus ascendit, ibique adiunctis Elis ac Moyse sextus est factus, Matth. xvii.

N.vr. Tov xpavoüévta xal xatafávta dv c5 £gàop.aór.] Videtur ad vr. diem al- ludere, quo Christus in sepulchro iacuit et apud inferos mansit.

'Ev tjj Exc 1àv fipegóv, Jj t4 doct xapaaxsvil.] Coenam puram vertit Interpres Iren. Id quod eruditi viri pridem observarunt.

El; anp£tov alvéacox.] Legeram &véosox pro alvfocox , sed laudationis pro re- laxatiosis malo cum Vet. Interprete.

N. vin. 'H 5€ Zcp)) xévxe.) Falsum est, nisi Xtcyij legas.

"Oxto xai ófxa yoaupátov.] Scripserat Iren. aj. pro 'Igooe. Librarii nume- rum esse rati locum depravarunt. Scribe igitur 'IncoUc, quod nomen senas habet literas. Sic et eà quae sequuntur ex Irenaei Interprete pro eo atque ad marginem adscripsimus emendanda sunt.

To ài Xpioros óxvo.] Proinde Xpetocos leg. Nam et Chrestum quidam Chri- stum appellarunt.

N. 1x. 5 xod z xol e, 8 atc 8exaoxto..] Leg. 8 otv "'Inoosc.. Nam numerus ipse pcccrxxxvrir literis illis tribus expressus est 5 z «. Qui et in nominis 'In- GoU; literis continetur.

Ac xal vov 'AApáfimtov.] Ita ex Vet. restituimus, Caeterum quod Alphabeti literis ita distribuit, uti var sint Monades , Decades viu et Hecatontades vri, sic accipe : 1

Monades Decades Hecatontades À I |

"o

QpDnuNampuà1u Bomnzz»- Dex 9x

LXY

Quae R. P. Fronto Ducaeus olim observabat; ut et lllud de Iesu nomine e Pseudo- sibyllinis.

"Oxtó vào uováBas, 16acac DtxáBac dri toUtots,

"H9? ixatovrábas óxto, &xtotoxópot, ávüpdxog

OSvoua $71A.oatt.

*H :« tip Béxa ovp xAaxé(ca.] Perperam hic legi rov 'Inaobv &xcxóvos Billius adnotat, et pro ,xxxvrr, quod Vetus Interpres habebat, legit xvi, quia x et YIH non Lxxxvii, sed xvni procreant. Sed castigatiora Irenaei exemplaria et a Feuardentio restituta pcccrxxxviu habent. Qui numerus ab viri gignitur bis per decadas ducto, ac tertio repetito; hunc in modum: vir per x multiplicatus rxxx producit. Duc x in ,xxx, fiunt nccc: adde postremo ipsum vin, collectis omni- bus nascitur pcccLxxxvmr, qui numerus in literis IHZOYZ comprehenditur. Quare idem est &xexinos tov 'Inaoov atque &zcxónot xbv H IQ, neque mutandum in Graeco quicquam arbitrarer, nisi Vetus Interpres aliter legisset.

Kat vfoc Xpiotoc, tout£attv fj 5obéxa;.] Quod 'Yio, quaternis literis constet, expedita ratio est. Xotcro; autem, nisi Xpttotoc scribas, vit omnino continet, Sane Christum plerique e gentilibus appellavere Chrestum.

MN. xi. Newctt zpoe t0 àxapyfc.] Vet. Interpres legisse videtur «x to &x. Sed ne sic quidem satis explicata sententia est, quam utcunque perpolivimus.

*À cv yopnytíis.] Iambicos istos ex Vet. fide restituimus. Sed hi duo, & ab Xoenfis etc. , et 5 &vyeluxi etc. mendosi sunt. Fortasse ita concipi possunt.

* À aot yopn vtt aoc xatip Xatavxós, (Scaliger Zaxàv àd)

AP &ppeXoxie Buv&áueos "Atal3. routv. De Azazele meminit e Cabala Reuchlinus lib. 3. Atqui illos ipsos Iambicos esse versus diu ante Scaligerum Irenaei editores agnoverant: quos ille Pyriphlegeton- tas et Cercopas appellat, editionem vero ipsam Coloniensem coneitiorum et syco- phantiarum cloacam , ad Eusebii à. wucLvi. Sed merae sunt hominis sycophantiae, quas in autores Colon. illius editionis coniicit, et mendatis crassissima. Quod enim cerebrum habuit, eum in eadem editione &pstpos pro lyuétpux seriptum esse dixit, et dupstpov xzpuxa praeconem? Sane falso in illos ista iactavit. Nam et dup. étpox illic editum est, et Billius recte ita vertit: Veritutis praeco versibus ta in te exclamavit. Oum autem corrupti plerique versus essent, non male idem ille eruditissimus Billius pedum rationem non haberi dixit. Porro virulenta illa Scaligeri reprehensio non in Colonienses editores , sed in Cornarium et Galasium, Scaligeri symmistas, cadit, quorum uterque xjpv£ spetpos legit.

N. xir. To qàp ocory£tov 1o 7.] Insignis, hoc est éxianuoc; numerus, est vi, sive C. Sic apud. Hieron. comment, ad Ps. rxxvir., quem locum Fronto Ducaeus ad Iren. attulit: Scriptum est, inquit, 4n Matthaeo et Ioanne quod dominus noster hora sexta crucifixus sit, Rursum scriptum est in Marco quia hora tertia cruci: * Árus sit. Hoc videtur esse diversum, sed non est diversum. Error scriptorum fuit. Et in Marco hora sexta fiit. Sed multi episemum Graecum c putaverunt esse Y, sicut et 4b error fuit scriptorum, ut pro Asaph Esaiam scriberent. lam si literas omnes ordine percenseas, eae ad 7, usque xxx conficiunt, excluso videlicet c, quae est senarii neta, 5 porro in literarum serie octavum locum obtinet, si c adieceris, dempto eo septimum. Sed ut ad episemum redeam: proprie ixlanpov insigne est, sive nota senarii numeri, hoc est figura ipsa c; de quo vide quae Scaliger ob- servat in Euseb. p. 105. At Irenaeus ixiczpov numerum appellat ipsum; quod episemon vetus Interpres reddidit. Nos $nsignem nominare possumus. Nam in-

Corp. HaereseoL III. E

p. 718.*

p. 14.

pe 15.

LXVI

signe notam ac figuram signifieat, Unde insignis namerus, qui insigni, hoc est episemo, sive nota exprimi solet.

Tovtéíatt 10 0ctéonaa.] Haec ex Beda lb. de Loquels pot Gestum intelliges. Ubi Veteres docet ad xcix usque sinistrae manus digitis pumerasse, centum vero reliquosque deinceps centenarios dextra computasse.

N, xiv. Kad éxà &vetzettóy 0n.) Quo sincerior hic locus existat, scribo xpi tov TOY OÀov.

Tà; 5i fhpdpac 5éxa báo epóv.] Hora spud Epiphanium duas sequinoctiales continet, ut et alio loco evidentius indicat. Iam quod horse xxx uolpa; tribuit, sic intelligi potest. Sol diebus singulis hoc est xtr horis, vel xxiv, ciroulwm de- scribit, qui in xrt partes tricenarias divisus gradibus constat cco,.x. Quamebrem singulis horis aequinoctialibus xv gradus, duabus horis, sive xrr. diei parte, xxx gradus conficit.

Ek 5$65cx« xMpata;] Nam totidem vemtorum regiomes. Vide Gell. lib. ir. Cap. XXII.

N. xvm... "Ev tói; tgi&xovta xÀntotg.] Tricenos ad convivium adhibitos Hebr. ac Vulg. codices habent. Graeci vxx.

Ko ài Aaa, Ove ànl xpi&xovta fj dpat;.] Ubi seriptum illud extet 'mfhi non occurrit. Sed in nugis ac somniis frustra constantiam ec rationem exiguus.

N. xvm. Kot of Aeuxol Aeuxev0G0t] In Graeco est xeà àuvxav6oo.

TloAA&xi ixeüóp,00.] Nusquam haec sententia in sacris literis reperitur.

N. xx. Bactpá Xapocc!.] Paulo aliter haec verborum formula apud Irenaei Interpretem concepta legitur ]. t. càp. xvi: Basyma eacabasa cttsaa , irraurista dyarbada caeotaba fobor camelanthi. Apud Nicetam vero: Camoti,, bae, anoora mystada rhuda custaba, phogor calathi. Quae sic intenpretetur: O qui es super omnem virtutem Patris, te invocamus, qui lumen et spiritus bowus et óíta moméinaris, quoniam in corpore regnasti. Hebraica porro ille esse verba Irenaeus narrat, sive eiusmodi revera sint, sive pro Hebraicis & circunfor&neis istis apud imperitos iactata. Sane quidem tametsi depravata ea sint, Hebraistus tamen hn plerisque haud obscure pellucet. Ut mirum sit Irenaei scholiasten pium et eruditttm ho- minem tam confidenter id asseverare, ea vocabula nec a Graeca nec ab Hobraea, Chaldaica , Syra, aut Arabica lingua petita esse; proindeque magica et barbara magis portenta este quam nomina. Àt enim Epiphanium et Irenaeum weperrime sectarius quidam redarguit, quod haec ipsa verba perper&m aceoperint, cum ita scribenda sint: Basem haceados, Ab, Ben, Arruach, j2 2M ep 2r 1 rw. Hoc est: In nomine sancto Paris et Filii et Spiritus s&ncti. À quo qui- dem sensu longe illi Patres abhorrent. Verum ut carminis huius inKio solemnis illa formula, In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, praescripta sit, c&etera tamen ad eam sententiam, quam Irenaeus expressit, revocari peterunt, si le- viter emendentur. Ác fortassis hunc aut similem ad modum conformari possunt: *5 MIT NZD AIT RNOZOID TUA OS NZN Nox "55 ete was nox Np^i2. Quae quidem Hebraice et Aramaes inflexione eundem plane sensum reddunt quem Irenaei Graeca praeferunt. Sunt e& vero purtim e Graeco, partim e Veteris interpretis Latino concinnata. Quod utcunque Yentsre, multo prudentius ac modestius est quam temere veteres patres inscitiso atque erroris arguere. Quis nescit Hebraica vocabula Graece oltm scripta, quee ex Origenis Hexaplis Octaplisque apud Chrysostomum aliosque Patres leguntur, tam ab He- braeis absona esse, ut illa, nisi hsec haberemus, nulla assequi divinatio potuerit. Caussa huius varietatis est Hebraicarum vocum diversa, nec ad aliarum lin-

LXVII

guarum usum satis modnlsts prolatio. Quo minus admirari convenit in paucis illis Mareosianae formulae vocibns pene omne illarum originis vestigium ex- tinctum.

Mitcola oógapév.] Nova iterum vocum prodigia. In quibus conflictari neque otium neque operae pretium est, Apud Iren. Interpretem non eodem atque hic modo leguntur. Ex quo supplenda apud Epiphanium vocula est in Graeca ver- bormm interpretatione. Scribe igitur Oo 5wupó tb zvtópa XowtoU.

Mop(Covot à xai &ütot 6 Ba aápo.) Ex ecclesiae catholicae ritu, quea simii isti retimebant. Nam post baptismum inungi solebant neophyti.

AD HAERESIM XXXVI., HERACLEONITARUM.

N. m. Avtpoduevoc 570sv.] Adtpoou illa babtismus erat si; Adtpwot ay&ottov.

N. rv. "Evez&yny el; 02x.) Vitioso codice usus est Epiph. Nam 925v haud dabie corruptum pro Dv.

N. wx. Xàp qép obtoc &v AMyorto.] Sops alius serpens, alius lacerta. Posterior chaleis, vel chadcidioa, quod qnibusdem lineis aeris speciem gerentibus distin- £gwsüxr. De hoo genere loquitur Epiphanius. Unde XoAxéa vox ant ab erudito quodam ad oram codicis adnotata, aut suo loco mota. Seriem quidem ipsam orationis interrumpit. Iam quod Epiphanius asserit, morsum haud adeo exitia- lem esse, sed sputo conficere, cum iis pugnare videtur quae Aristot. scribit, moren sme vel interímere sepas, vel acerrimum dolorem infligere. De sputo nihil apud alium legi.

AD HAERESIM XXXVII., OPHITARUM.

N. rv... "Hv ípxecov 6 &v0pezoc.] Quae de hominum origine commenti sunt et hi et Gnosticorum plerique ex veterum philosophorum opinionibus manarunt, de quibus Diodorus , Eusebius 1. de Praep.

dioi faxappyuxv viomeov.] Corr. xatà xav.

N. vix. "Extpov nde £j tt qpovqiozatov.] Ambr. Serm. in Fer. rt. post Dom. 1. Quadr.: Serpens cum vonerst ad bibendum aquam, priusquam bibat, extra fontem Svomst venenum auum, et postea bibit. Ita et nos quando ad altare dei commum- oatusi eccedimus , deponamue venenum pesaimum etc.

AD HAERESIM XXXVIII., CAIANORUM.

N. wi. Keüex jv x&p! ajtoó vrypapudvov.] Tametsi haec ex Matth, xxvi. capite sumpserit, ubi Hieremias nominatim landatur, caute tamen dv toi; zoogs- ta; dixit, quod hic locus apud Hieremiam non extat. Suspicatur Euseb. lib. x. tÁ "Anxobe. haec quae evangelista commemorat apud Ieremiam olim lecta, sed 3 ludeeis de&racta fnisse, aunt pro Zacbarise nomine Ieremiam librariorum irre- psisee cnips. In quod postremum magis inclinat Hieron. ad Matth. xxv, etsi in Heremiae &pocrypho quodam haec a Matthaeo citata sae legisse referat. Quare videndum an in codice suo iv xoi; rpopíjtat; habuerit Epiphanius, non Hieremiae vocabulum. Sed nonnulla aliter protulit quam apud Matthaeum aut Zachariam seperiuntur. Velut «l b(xaióv davw Ógiv, pro quo Lxx. &l xaAóv dovtv dvoxiov üpóv.

Kot zdJ«v dv G2QX«p &ooeíitn) Frustra alium hic prophetam esse dicit, cum sit idem ille.qni proxime citatus est, Zaeharias. Quod ad posteriora verba spectat. Nam qioss. illa, xci (&oxev co ápyíptov tjv tiv toU cecuumpévos, ex Matth. de-

apud Zachariam non extant. Postremo pro Óno vàv vlàv Lxx. ónip, Hebr. Dro». Vulg. a filis.

E*

p. ?€6.

LXVIII

N. vr. To6 Bovxpxfotou xav0&oov.] Aelianus L vr. c. xxxv. Plin. l. xxx. c. rv: Buprestis animal est rarum in. Italia, sémillmum scarabaeo longipedé. — Fallét inter herbas bovem maxime, unde et nomen invenit, devoratumque tacto felle sta

inflammat, «t rumpat,

AD HAERESIM XXXIX., SETHIANORUM.

N. vi. IDAatuvéivtov 8$ t&v àav0péxov.] Haec quidem Epiphanii sententia est, quam et Augustinus lib. xxr. c. Faust. cap. xxxv., et Hieron. c. Helvid. tuen- tur, Abraami tempore nefas foisse sorores ex altero parente ducere. Sed recla- mant plerique, si Saram Abraami sororem fuisse non dubitant, quod et Abraa- mus ipse Gen. xr. diserte profitetur. Imo vero et Davidis tempore fortasse licuit. Alioqui Thamar, Àmnon fratri suo non diceret, ut se coniugem a parente postu- laret, 2. Reg. 13. Quanquam scio haec aliter accipi.

N. vir. "Eoxt à? iBéiv xoi 0xup.&ácac.]. Haec de daemonibus sententia & Iustino primum manavit, eamque postea Irenaeus amplexus est lib. v. cap. xxvr. Vide Euseb. Histor. lib. 1v. cap. xvii. Quae tamen vulgo non probatur.

N. ix. Tà 9 viv ovvtópox.] Deesse quippiam ad huius loci integritatem suspicor.

AD HAERBSIM XL., ARCHONTICORUM.

N.. 1. 'Ex£xswa tz; XeBeov.] Chebron Eleutheropolis vulgo esse creditur.

N. rz. Elbévat à xa0 Exactov.] For. clvax.

N. nr 'Qg tv xav0&pov yévos.] Non displicet Cornarii lectio, qui Pilu- larium legit. Nam BóAapov illud non expedio.

N. v. Toó x« 'láfe.] Pro Iehova.

AD HAERESIM XLI., CERDONIANORUM. N.L Zwpfffn«s yàp toírow,.] Irenaeus ]. rr. c. xir. eundem apologum Va-

-Jentinianis àccommodat.

Toi fva tov xAfjpov.] Certissima est emendatio nostra tvavov pro Eva xóv. No- nus enim pontificum Romanorum ordine fuit Hyginus, si Cletum numeres. At Irenaeus Hyginum octavum Romae episcopum nominat lib. nj. cap. rv. Sed haec alibi discussa,

N. mn. Tóvàs 9:14 Moioéo,.] Leg. 9wfhjxny tv 51x ete.

*Qce pépoxoc xal ztg.opnóóvoc.] Quod insecti genus sit u.£uv£ viderint eruditi. Suspicor leg. 8éyBuoc, quod vocabulum cum pemphredone coniungit Nicander Alexiph. v, 183. pfAuogat

IIspopnóov, ogiixés ve xat ix Gfuuus; opstac. Vide Scholiasten. Qui Béyfxa anxocióic quiddam esse dicit, u£Aav xatà c)v y potu, xévtpto y pextvov, ex; ol afjxts. Sed et «ij vivÜpr[vav, sive ttv0pz3óva, & nonnullis Béufrxa vocari. Haec Stephanus in Thes.

AD HAERESIM XLII., MARCIONISTARUM.

N. r. Ovto; xo yévo;.) Ponticus genere fuit Marcion; quem ideo IIovraxov AU- xov vocat Eusebius 1. v. Hist. c. xir, hoc est Ponticum lupum. Male enim Inter- pres Ponticum lycum. Scripsit autem adversus nefandum hunc haereticum v. li- bros Tertullianus. Vide quae de eius tempore ad haer. xrvir. n. x. disputsmus.

'Qc oóx &xtÜses t3v Tposbpiav te] IIpotbpiav ad communionem clericorum refero, quae laicae opponitur, quae, ut ait Balsamo ad Can. rxx. Basilii, dabs-

LXIX

tur laicis 2xveq xoU f(hjuatoc, illa vero évróc. Oredibile est enim Marcionem eleri- cum fuisse.

Nuottiav 5à xo 1o aáfacov.] Leg. xatà to oap. Nam sabbato ieiunari contra orientali ecclesiae morem iubebat Marcio.

N. v... 0) xaxvexalopev duy &;.] Quod ethnici certis ritibus faciebant. Hino

xu. Aeneid. Animamque sepulcro Condimus.

AD SCHOLION EX EVANGELIO.

"EXeyy. a^. x&v» vt àxoxóQjnc.] Aliud egit Epiphanius, eum vocem 9&pov mala fide & Marcione sublatam credidit. Neque enim apud Lucam aut Marcum repe- ritur. Atque, ut opinor, loci alterius similitudine deceptus, qui est Matth. 5, 23. Si offers munus tuum ad altare etc., üopou, sive muneris, Yocem alteri quoque illi tribuit.

ZyoX. »'/] Postrema verba, cbrs yàp &x; npoc "Iodvvnv. Supra in locorum In- diculo cum Scholio 1x. copulantur. Seripserat, nisi fallor, Marcio $5 oà axavba- Atofhjocxat dv adtép.

ZyoX. (8. *O0cv Advet, 0 8 uxpótatoc.] Quod minorem se Christus appellat in regno coelorum, ad aetatem refert cum Epiphanio Chrys. pexpóttpos xatà tiv fvxlav xoà xavà tis tóv x0AAGv bótav etc. Neo non et Beda aliique complures.

MéXtzoo xoà Kpiünfóoc.] Ut se habent haec duo nomina, locorum oppidorumve propria esse videntur. Sed desunt imprifnis aliqua; tum MéAsto; legendum, ut Homeri parens uterque commemoretur Meles et Critheis. Meles fluvius est, qui Smyrnam aluit, Homeri patriam. Strabo L xrv. Stephanus Merov xóAxov me- minit, àc Zuvpvatoc éxc)tvo, &xo MeAltou zotapoU. Quare MéAste etiam pro M)». Herod. in Homeri vita Critheidem ait Homerum ex furtivo concubitu ad Meletem fluvium peperisse, ac propterea Melesigenem appellasse. Philostr. rr. leonum in Melete Critheidem Meletis amore captam introducit, ab eoque Ho- merum genitum. Ubi Critheis non fontis ullius, ut Ortelius existimat, sed ipsiusmet Homeri matris nomen est. Vide Suidam.

" AXXot 6b Kózptov xporobisboc.] Haud scio an proprium sit oppidi nomen, an eum agrum eignificet qui est xpo xoSo; montis alieuius.

"EMry. ic , ci 6k vo évspüzjvac) Corr. 2vepükv.

Xy0X.xc'. npo tfjg toU Xptstod dvOngda,.) Non parva hic hallucinatio est: Ássamonaei filii, hoo est Macchabaei, post Antiochum Epiphanem prodierunt. Qui coepit anno Graecorum cxxxvmr. r. Macc. r., hoc est per. Iul. 4538, annis ante vulgarem Christi natalem crxxv. Nisi forte Antiochum tov u£vav intelligat, qui coepit per. Iul. 4490. Sed Assamonaeorum traditio à Macchabaeis initium habuit. Quare infra Epiphanis initium coeperit necesse est.

ZyoA. À£'. o9 vào fysprva yivovvac]. Apud Xenoph. tamen $92909xó5o« est.

ZyoX. Xn. &àxo tàw Gpyaiow tà àvtivpaoa.] Corr. vv ágytiov, ex Archivis. Ignatius Epist. vr. ad Philad.: 7xovca v&p ttvov Aeqóvcov, Utt d&v qi) dv vois apy slow tüpe toU süayTtAlou, oà rtatcin.,

Zy 0X. vc . spi tfje B&tou.] Apud Lucam leg. exi tjj; B&tov.

"EAsyy. Ea. 00x aBocie coc fj ev tà vópe.] Antequam Epiphanii locum hunc attingam, pauca de vi ac potestate vocabuli t7; xa0ocuoct; dicenda sunt. Est igitur xawowosat idem ao consecrare, dicare. Hinc xa0ootoot; devotio, et xaÜw- Gwuop.£vos devotus, consecraneus. Quare qui se principi devovent ac religione ali- qua consecrant, xaüwouopévo: dicebantur, ut milites. Capitolinus in Maximino:

p. 18.

p. 453.

LXX

Commilétenes sacrati; imo vero consecranei, Biusmodi fuere Gallorum veterom devoti , quos tlli Soldurios appellabant, ait Caesar lib. 1. Comment. , hoo est »afe- cwou£vor; quod aptius mihi videtur quam quod Graecus interpres reddidi, avve- póta. Tametsi idem fere est, quia iusiurandum adigi solebant. Egregium ck

. xaÜoctocte exemplum refert Dio lib. tz. ad annum urbis 725. Ubi Sextum

quendam Pacuvium, sive Apudium, trib. plebis narrat semetipsum Augusto in senatu devovisse, idemque ut. alii senatores facerent autorem fuisse: dv yàp tà guvtbplu Éavutóv xs oi tov tiv "Ippwv tpóxov xa&moaluot, xai voi; XAXots cuvsfodAsue ToUto zodjsa. Sed Augusto reclamante trib. pl. prosiliens ad populum obvios quosque ao caeteros deinde cives coégit xa8upàsat aoác vip Abyodotw. "Ae! obxtp xai V6v ttpotpexóp.svor tov xpavoüvca JA£ruv eleSausv, Stt toc xalootbpustie. Hine »e- Gectopudve appellatio éxstuxéx; ex formula plerisque imperalibus officiis ac mi- nistris attributa, maxime, uti dietum est, militeribus. Augustinus lib. 1. contra Epist. Parmen: Neque ullo modo per devotum militem, quod a privatis usurpatum est, signum regale violabitur. Protectores item domestid in Cod. Theod. de do- mesticis et Protect., devotissimi nominantur. In concilio Ephesino Parte m. Ac. t. Candidianus vocatur Kóuzc táv xa8eatoudvov Boptatixov, ut et in Chalced, Act. 1. et alibi saepe. Quin etiam in eodem ooncilio Chalced. Act. rtt. 5, ay 0X3 tàv xa- 6wateopdvov Maywtpuxviv. Item Veronicianus ibidem à xaSwcwgudvoc anxorcdotoc toU Oslov xovatateplou. . At vero e contrario xaSwoteguivos in concilio Sardic, cam. xvrt. idem est &e condemnatus, exautoratws, ut Zonaras et Balsamo interpretan- tur. Quemadmodum sacer apud Latinbs mediae significationis est. Quem ad Sardicensem Canonem fortasse Suidas respexit, dum xa0oc(eoctv ait esse Guai- egt, xaté&xpigté, X«&pà to xatà to) Óoclou v(wec0at, jjto« toU jacUudec. Sed in ee valde est hallucinatus. Nam et exempla duo profert quae non intelligit. Quorum alterum ex Socrate depromptum est lib. v. c. :': "Ez! OeoSociov Bac dox, 'Pox- palov Zópquan os &xo Ux&toy el; tov típavvov Mábusov Baauuxov Aóvov üuEAUE, xoà Ssbwog 10 t7, xaÜocwostu« tol; tiv PxxÀnauDv axxdi; xpocxataoróre. — Alterum ne- scio cuius scriptoris de Christo: tet; vào ytvouévot, (corr. vóuou) «itbv xaosbeixa- pev. xal elg xa8osicctv o9y fjiotopgtv. Verum utrobique xafjocivmw, maiestatis eri- men significat. Gloss. Vetus: Kaüosiegu, devoko, dicaWo, maestas. Bic in Chalced. con. Act. ir. in libello Theodori Alexandrini adversus Dioscorum: T&à (o tl; abt)v tijv xa0ociectw xap! aütoU xavaaxtuacÜÉtvta, v& ntxpaviudva ixi biagó- pe» &py óvttov bibat viv óuetépav óctóvara. Idem et in libello Ischyrionis diaconi: Oxt yàp xa sl; aóvly càv xalilooieatv &ánaotijsat rà usy(ota od rrapgnijoato. Interpres, devotionem. Melius omnino smatestatem. "Theodoretus in comment. in Danielem c9P- VI- 2d haeo verba comm. 4: Quaerebant occasionem oic.: Tovvíatt xávta ixpavpatsiovto sl; touc tz; aguas vópouc rXnpgpaAoUvra otov süptiv doulusvo, a&Utol toU tjv vüv xaAougdvnv xaocimctw nta: abté BouAóusvot, GAXà Sujpaotov toU cxozoU. Ita in Graecis nondum editis, quae sunt penes E. P. Frontonem Du- caeum. Nam Latinus Interpres haec omisit. Usus est in eadem significatione et xaÜocuoctoe vocabulo Isidorus Pelusiota in Epist. cuxxvir. nondum edita, quam cum aliis plerisque habet Andreas Schottus noster. Ubi de Christianis loquitur, qui, cum divinam legem profiteantur, huic tamen in perferendis inieriis nequa- quam obtemperant: Káv tw eUtobc Dry Exo tipos, Aotboptlatat o&axousty, xol e dx xafocubóas. GA óvta Oixas ro&trous.. Glossae Basilicon: To xsp! xa8ogwictex: To xepl xpobociae, xal imiBouAz; BacUuex. Ambrosius commode per devotionis nomen exprimit lib. de Elia et Ieiunio cap. xvi:: Quid autem obtestationes potan- tium loquar? Quid memorem sacramenta , quae violare nefas arbitrantur? Biba-

LXXI

mus, inguiunt, pro salute Imperatorum, et qui non biberit, st reus $n devolione, Videtur enim non amare imperatorem, qui pro eius salute non biberit. Ergo xa- Üogiwate est maiestas, vel crimen maiestatis, ex eo scilicet quod milites aliique sacramento se principi obstringant ao devoveant. In quo alius Suidae error oc- currit, qui apud Herodianum xa$ostodpsvo; interpretatur zXnpogopóv; Herodiani verba sunt; 'O Sb áyavaxcíens imi jj tílc ápyiic tapaAUctt t s Mo£ulvo xafio- cwóptvoc, &Opolaac atpatov Tirv Ux) Ti» KapynBóva. Quo in loco xafostodusvos est devotus, obairectus. Praeterea xafoaiwax, wi opinor, in legibus idem est ac san- ctio, hoe est poenae constitutio. Iustinianus lib. i. Instit. eap. 1: Ideo autem muros sanctos dicimus, quia poena capitis consiituta ait n eos qui aliquid in muros deliquerint. Ideo et legum eas partes, quibus poenae constituimus adversus eos, qui contra leges fecerint, sanctiones vocamus. Ex iis Epiphanius noster illustrari potest, apud quem pro oàx &$ocuorou suspicamur legendura «óxa0ocwotou. Erit autem cóxafloci toc vóp.oc , ouiuws integra sanctio manet, quaeque poena etiamnum sancitur. Nisi forte aptius sit oóx &àxafocuotov, quod eundem sensum habet. Tam- etsi àxaGocloto; aliter usurpatur ab eodem Epiphanio in Catharorum haer. rix. num. aJ, ubi distringi gladium & magistratibus ait xat vo)tov, xai BAaapruv, xel àxafoctotov. Nam óxaflocto tov; appellat maiestatis reos, et imperatoris ob- sequio minime devotos. Ut in Actis Conciliabuli Ephesini in relatione ad Theo- doaium Imp. de Cyrillo Alexendrino: xpóov piv sl; to l'aAqvov, xol sjot(c fjv xapnvóunot Üfozigpa Oux mávtwv 10 dxaÜociwtoy aütoU BcxvU,. Tanti fuit raram illam vocabuli huius notionem extricare, ut in eo pluribus immorandum fuerit. Nam xa0ocíwctv ifto sensu nullus, quod sciam, lexicon et vocabulariorum con- cinnator expoavit.

Koi stt teücó iot: tá, xol vábs.] Badem cautione sacramenti eucharistici formam dissimulat, qua et huius et caeterorum vulgare plerique Patrum veriti sunt. Innocentius Epist. i. &d Decent. de Confirmatione disputans: Verba vero dicere non possum , ne magis prodere videar quam ad consultationem respondere.

Toutdott uexà 1b Gevzoac.) Nam slzvov vevoucvov, hoc est peracta coena, ut ait Ioan. c. xux. novae legis mysterium institutum est, non in ipsa coena. Ex quo illud apparet, frustra hoc ex capite coenae appellatione sacramentum illud dominici corporis et sanguinis censeri. Nam Matthaeus et Marcus io0tóvcov abtó dixerunt praesenti usi pro preeterito; nisi, ut olim Scaliger arbitratus est, o9 óvtov aoristus sit secundus.

Zx. t8'. (va 3s(£n Iláoy a.) Subobseurus hic loous est. Sed, ut mihi videtur, Paseha illud legitimum zoorunodpavov fuisse dicit, hoc est el; vüxov ac figuram alterius adhibitum, cui suceessit vo BéBatov a9toU xáÓeuc, hoo est perenne ac per- petuum, quod passionis suae figuram et sacramentum continet; sive malis, quod eandem ipsam pessionem afármaret, eiusque fructum, usum ac recordationem ratam facere, et ad sempiternam mémoriam propagaret.

"EAeyy. 0'. Gto? Ecfpae xiotioe.]. Corr. exar

9

EX EPISTOLA AD CORINTHIOS.

"EXevx. €'. xoa t^. votévcoc 56 dw à2:50.] Deesse nonnihil ad integritatem huius loci videtur.

"EAery. 2. xoi. elg 5& vo p3) knot] Vitium huius loci nemo non videt. Quod ego ex traiectione vocum irrepsisse suspicor. Vide igitur num ita eonfor- mai debeat: si; 5b to q3) &xa& jy oenox géotv, Ox viv auvilütuav , touto xouiv lax,

p. 79.

p. 80.

p. 91.

LXXII

xatpoü elc óvop.a aüroU 70 (Anat, toU &xoatpiat &xo vijs roAvüfou qavraalac, xol Tk x&t' &coc adtolc yvóusva sl; Áautov uetaAA Eat.

Ko) tovt xoAAv Üucuov tótt mpocrvty Oso v.] Toto illo spatio, quo in de- serto Israélitae versati sunt, sacra quidem obtulisse deo putat Epiphanius; sed quod ea per sese minime ipsi placerent, quodque ut ab idololatria eos averteret potius, quam quod illis afficeretur, offerri sibi passus esset, ideo negare sibi haeo oblata fuisse per prophetam existimat. At Hieron. comm. ad Amos acribit Israé- litas toto illo quo in deserto fuerunt tempore non deo, sed idolis immolasse. Ei quod postea, inquit, quaedam domino eos legimus obtulisse, nou voluntate, sed poenarum fecerunt metu et eorum interfectione qui propter idola corruerunt. Do- minus autem non ea quae offeruntur, sed voluntatem respicit offerentium. Cyrillus vero ad v. cap. Àmos ita statuit, demum in illud duntaxat tempus celebranda praescripsisse sacrificia, quo promissam terram occuparent, sed illos nec postu- lante nec curante deo in deserto nihilominus obtulisse.

"Ews paxtaAAsóon.] Hor. ustaAAEn.

"EXeyy. tc(^ xoi xe'. tva cov 'Ezxuevióny üe£n.] Mithrae sacerdotem huno fuisse scribit Epiphanins, quod apud Cretenses idolum fuerit. Quod apud alium non memini legere, neque verum arbitror. De proverbii illius origene Kprjcec && dcU- atat, vide Photium n. cxc., pag: 249.

Pag. 974. A. npogfücro 5b dv xà lo(o.] "De eid ad Laodicenses accurate disputat Baron a. Lx.

AD HAERESIM XLIV., QUAE EST APPELLEIANORUM.

De Apelle meminit inter alios Pacianus Epist. t. Cuius et corrigendus locus, in quo Marcionitas Apollinariaeos, Cataphrygas et Novatiasnos recenset. Leg. Appelleianos pro Apollinariacos.

N. 1. tva xavxa ó0cv áavtó.] Leg. &auciv.

AD HAERESIM XLV., SEVERIANORUM,. N. n. 'AJA& xa ol &nógxoAot.] Locus extat in c. 1, l. 1. Constit.

AD HAERESIM XLVI., TATIANORUM.

N. 1. Tó &xo Zapapettóv sl; Xotatov xentoteuxóvt.] Scaliger ad Eusebii Chron. &. MMCLYII: Errat, inquit, Epiphanius, qui a Samaritis ad Christianos Iustinum transiisse acribit, Certe enim Samarites non erat, sed Samariensis: quanquam et Samarites domo, non religione, dici potest. Caussam affert, quod Samaritanorum religionem minime sit secutus, sed Graecorum superstitioni inhaeserit. Ideo non vere de eo dici potuit, &xo Xagaoettáv slg Xpuscov xertoveuxévat, sed àg* "EJ2x[vovv, Sed si Z«papeitz; domo, non religione, dici potuit Iustinus, cur non &xoó Zaua- pertóv credidisse dici potuerit non video, hoc est e Samaritsnorum populo ao civitate.

"Ent 'Poctxob fjyegóvos, xai 'A9pixvov.] Manifesta est hallucinatio et quidem duplex. Nam neque Adriano imperante mortuus est Iustinus, sed M. Aurelio et L. Vero, ut Eusebius asserit 1. rv. Eccles. Hist. c. xv., et tricenario maior fuerit oportet, ut ex temporis ratione, quo Apologias pro Christianis edidit, constare potest. Quanquam difficile est statuere quandonam illae, aut quo demum ordipe,

. Scriptae sint. Eusebius libro Hist. rv. duas omnino scripsisse Iustinum refert.

Quarum priorem Antonino Pio obtulit, ut cap. vr. et x. testatur. Ubi etiam Iu- stini verba quaedam ex ea, quae secunda numeratur, Ápologia citat, in quibus

LXXIIT

de Ántinoo, Marcione ac Iudaico bello mentionem fecit, et, quod caput est, huius etiam initium subiicit capite xr. At vero cap. xv., sive «c', alteram Ápologiam sub M. Aurelio et L. Vero scriptam affirmat: xat toícbe xol à uxpó) xpóo0tv fiutv SnXo0d; "lousttvoc Siótspov Órko tv xa0' fuae Soyy&tov BigAlov. Gvabouc tois ótbnAepévot; apyoust, Oslo) xavaxocu£ttat paptupie. Sub Aurelío igitur et Vero, quos cap. xrm, sive i$, Ántonino Pío successisse significaverat, secundam Apo- logiam obtulit, et passus est Iustinus. Eusebio assentitur Hieron. in Script. Ec- cles. et Photius. Hodie Iustini duae extant Apologiae. Harum prior ad Senatum inscribitur. Posterior eundem praefert titulum, quem primae Apologiae Eusebius attribuit, nempe Aótoxo&topt Tito Ao "ABpiavo "Avtovlvo Eüotfict, XeBaató Kaíaaot , xà Obnpetaoíue vé) DU.osóp, xa Aovxlo DUocóp Kalsapos pics vli, xat EderfoU; tlexocntóó. Neutra harum soli Antonino est inscripta. Porro quae posteriore loco censetur, ea prima ex duabus oblatis a Iustino videri non imme- rito potest. Primum quia priorem, ex Eusebii, Hieronymi et Photii autoritate Antonino Pio, posteriorem post eius mortem Aurelio ac Vero Impp. exhibuit. Deinde quoniam Eusebius cap. xv. verba quaedam ex posteriore Apologia com- memorat, quibus mortem sibi a Crescente cynico impendere dixit, quae quidem in es leguntur, quae hodie primo loco ponitur. Praeterea quae secunda vulgo nominatur, ineunte Antonini imperio scripta videtur, ac subinde post Adriani mortem. Quippe Antinoi velut recens consecrati in illa meminit, toU viv veyevn- pívou. Item ludaici belli, quod perinde vüv yeyevnpévov appellat; cuius belli ae defectionis autor fuit Barchochebas. Ad haec inscriptio ipsa, quam paulo ante protulimue, idipsum suadere potest. Nam Aurelium, quem Verissimum appellat, nondum Caesarem vocat. Cum tamen Lucii Veri patrem, qui ab Adriano primum adoptatus fuerat, eo nomine insigniat. Atqui post Adriani mortem Aurelius Cae- saris nomen obtinuit. Quocirca statim post Adriani necem paulo antequam Cae- sar appellaretur Aurelius, priorem Apologiam (quae perperam secundo loco po- nitur) habuisse videtur. Apparet insuper Verissiwi nomen etiam post virilem togam penes Marcum Aurelium resedisse; tametsi Capitolinus antequam virilem togam sumeret, Verissimum, ea usurpata, Ànnium Verum deinceps nominatum eese scripserit. Virilem autem togam sumpsit quintodecimo aetatis anno, ut idem testatur. Quod superstite adhuc Adriano factum. Siquidem mortuus est Adrianus Camerino et Nigro Coss. vi. Eid. Iul., anno Urbis roccexcr. Marcus vero natus est Vero et Augure Coss., anno rocccLxxiv. Igitur annum agebat xvimr. cum Adrianus excessit. Quae de Apologiae utriusque tempore atque ordine diximus, dubia non erant, nisi quaedam ex Eusebio et aliis intervenirent, quae negotii aliqusntum facerent. Ac primum Eusebius cap. xvr., sive i/, Christianae mu- lieris historiam quandam ex priore Iustini Apologia recenset, quae in prima ho- dierna continetur. Deinde idem ipse Iustinus Apol. rt. annos cr, ab eo anno, quo defensionem istam scribebat, Christum esse natum memorat, Cum ergo cxxxviri. Christi anno Ántoninus Pius inierit, coss. Camerino ac Nigro, consequens est anno Antonini xir. hanc quae secunda numeratur, quaeque a nobis prior constituitur, Apologiam esse scriptam. Praeterea Marcionis haeretici duobus in locis memi- nit. Hunc antem sub Antonino Pio post annos ab obitu Christi cxvi fere emer- sisse Tertullianus confirmat lib. r. contra Marc. c. xix. Non potuit igitur primo Antonini Imperat. anno defensio illa ab Iustino esse scripta. Sed ut ex iis tricis utcunque se veritas explicet, mihi admodum probabile videtur, nisi plures duabus pro Christianis Apologias Iustinus ediderit, omnino primam eese quae vulgo se- cunda numeratur; adeoque sub initium Antonini Imperat. scriptam fuisse; quod

p. 9.

LXXIV

ex iis argumentis conjiicimus quae sunt antea proposits. Átqui cz anni & Christi ortu &d illud tempus elapsi numerantur. lta quidem lustinus: sed cum paulo fortasse plus cxr annis fluxissent, rotundo, ut assolet, numero ante annos CL dixit. De Eusebio expedita res erit, si aut ipsius, ant librarii, culpa tjj Seucép« pro tjj zpotípa irrepsisse dicamus. Nam perspicue t» 5cvtrépav illam eese sigpl- fica£ quam nos primam facimus: primam autem quae nobis est secunda, Postre- mum átque omnium difficillimum est quod de Mareione nobis obiicitur. Quem, ut consentanea loquamur, affirmandum est non Antonino demum imperante, sed sub Adriano coepisse. Atque haud scio am duo illius distinguenda sint tempora, ut in plerisque haeresibus accidit, its ut sub Adriano primum eruperit, postea vero sub Antonino longe lateque propagatis erroribus celebre sibi nomen pe- pererit. Ac Tertullianus profecto etsi sub Antonino Marcionem errorem exhalasse scribat, negat tamen scire se quoto eius anno coeperit. Quoto quidem anno, in- quit, Antonini maioris de Ponto suo exhalaverit aura canicularis, non curavi in- vestigare. Epiphanius in Marcionitarum haeresi scribit Marcionem cum a patre suo pulsus pacem ac veniam eblandiri nullis precibus posset, Romam se post Hygini obitum contulisse. Cumque nihilo magis quod cupiebat illic obtineret, tum demum publicata haeresi sua ecclesiam oppugnasse. Hygini obitus confer- tur in anaum Autonini xvin, ante quod tempus Marcionem haeresim suam disse- minasse necesse est, cum Iustinus, qui Ántonino, et quidem imperii eius initio, Apologíam obtulit, Marcionis meminerit. Quare duplex , uti coniiciebamus, Mar- cienistarum ortus esse debet. Nam primum in Ponto Asia duntaxat nefarium dogma praedicavit, idque Adriano impezante: postea sub Antonino maiores tra- hens spiritus vehementius in eosdem illos errores coepit incumbere. Hygino vero demum mortuo primitus dogma Cerdonis interpolasse Marcionem nullo modo censeo. Haeo de lustini &c Marciomis temporibus habui quae dicerem. Dicent alii fortasse meliora. Naz nostris illis non adeo confidimus, ut non afferri cer- tiora posse speremus.

'Qx spl to Bw Odxatoy £vog.] Consentaneus error est ei quem paulo antea re- futsvimus, sub Adriane passum esse Iustinum. Quod cum falsum sit, perinde falsum est sub Antonino Pio, videlicet post lustini obitum, scholam erroris aperuisse Tatianum , quod sub Marco Aurelio facere potuit.

N. 1v. "Evexty 0 ogoAu&toy dv G0.) Notanda Epiphanii sententia, veteres Patres ante Christum, qui salva fide peccaverant, propterea apud inferos deten- tos esse, donec a Christo liberarentur.

N. v. Ac xal Gauge dott xov clóóta,] Tritam de Golgothae sive Calvarise appellatione sententiam sequitur, ut ab Adami sepulto cadavere ac cranio deducta sit. At Cyrillus Catech. xri. prophetice sic a Christo nominatum existimat hunc locum , quod, nt ait apostolus, caput viri sit Christus , Christi autem deus.

AD LIBRUM II. AD HAERESIM XLVII., QUAE EST ENCRATITARUM.

N. 1. "Ev xjj Oeuría 1f, xexaupdvy.) Ea. est apud Strabonem L1 xr. Lydorum Mysorumque regio ad Maeandrum. At Stephanus Karoxexauaévny yo)pav ait esee tij; "Eotolac ex xir. Strabonis libro. Caeteri Phrygiam esse censent. Imvenio et Laodiceam cognomento Kataxexaupévny in Lycaonia, sive Galatia, haud procul ab Danria.

LXXV

N. 1L A! idduatoc xvpoU.] Mirum est quid sibi voluerit Epiphanius, aut quid in animo habuerit, cum haec scriberet, Édfjatog rupoU idem esse ac ferventis, sat recociae sorbitionis. Nam quod xupei frumentaceam primo loco interpretatur, esi illa quidem tolerabilior, sed contra Hebraeorum Graecerumque codicum fidem usurpata lectio. Etenim xxx. oum Hebraeo consentientes zuQpoU, hoc est ruffa, scripserunt, non zupoü. Quaenam vero grammatica raíio xupeU pro zvpe vto; dici patiatur, quasi genitivus sit a nomine rvpóue xupoU,? Quod minime pocedit.

AD HAERESIM XLVIII., QUAE EST PHRYGUM SIVE MONTANL

Katà épvyactov.] Phryges sive Phrygastae proprie dieti, quod e Phrygia primüm prodierint lidem tamem nonmunquam Cataphryges et Cataphrygae, quasi evangelium esset vel dogma xarà Dove.

N. x. OÓxot qào yey6vaot xspt 1b dvveuxaibéxatvov.] Consentanea sunt quae de huius haeresis exitu ac tempore disserit, cum iis, quae supra docuit, nimirum lustinum Adriani tempore mortuum esse, secundum quem paulo post Tatianus prodierit, à quo Encratitae originem acceperint sub Antonino Pio, quo eodem imperante, atque anno illius xix., Montanus extiterit. Sed cum ex iis, quae psulo ante disputata sunt, constet Iustinum nonnisi sub Marco Aurelio passum esse, Tatianum vero aliquanto etiam postea haeresim suam condidisse, mani- festa. hic est temporum perturbatio. Quod ad Cataphrygas spectat, Kusebius iu Chron. anno M. Aurelio xi. scribit Cataphrygum haeresim, autore Montano e& Priscilla ac Maximillia exordium habuisse, tum anno sequente Eneratitas Tatisno duce prodiisse. Quae si vera sunt, Tatiani et Encratitarum haeresi priorem oportet eese Cataphrygum haeresim, contra institutum ab Epiphanio ordinem, ac sub Aurelio duntaxat Imperatore extitisse.

"Ext 4&p siatv Exzove.]. Vitium in numeris est. Annus Antonini xix. congruit anno Christi cLvr., annus vero Valentiniani xr. convenit Christi cco1xxv. Di- serimen est annorum cexx. Itaque pro 9uxxóota dvvevixote. scribendum fuit 9u- xócut sixogt,

N. 1m. l'axe» vào cy» 9c &zesjv.]. De hoo divinitus edito prophetae man- dato consule quae a sacrorum librorum interpretibus uberrime disputantur.

N. vi. c 6 Mova?; exctv.] Quod tanquam & Mose dictum Paulus ad Hebr. c. Xit. commemorat; neque tamen in vetere instrumento legitur. Pleraque enim, ut observat Hieronymus, in haoc epistola quasi de vetere testamento proferuntur, quae in illo minime reperiuntur.

N. m... 'H 5i &yía 'ExxAnoia.] Totum hoc caput insignem habet usum ad ea- tholieum dogma ab haereticorum invidia ac calumnia vindicandum: qui ut mo- dum nullum ao moderationem retinent, cum ab Ecclesia commendari quidem nuptias, sed virginitatem continentiamque praeferri vident, exclamant illico et in eonventieulis suis apud imperitos perfidiose ac stolide vociferantur damnari & catholicis nuptias, ac ciborum usu penitus interdici.

N. xiv. "lva àà yn8tv xavooalbopasv.] Theodoretus Ascodrutas, vel Ascodru- pitas, sive Tascodrupitas appellat; qui illorum dogmata pluribus exequitur. Phi- lastrius vero Áscodrogitas a Passalorynchitis secernit.

Taaxo; nap. abtoi; x&coalo,] Drungus vox est a recentioribus Graecis per- inde &e Latinis usurpata, quam a Graeca $óyyoc detortam innuit Epiphanius. Veget. lib. rrr. cap. xvi. et xix. gíobos appellat, quemadmodum et cuneos caput porcinum.

p. 85.

p. 453.

p. 494.

LXXVI

AD HAERESTIM L., QUAE EST TESSARESCAEDECATITARUM.

Quartadecimanorum sive T:ocaptoxadisexativéóv haeresis ea proprie dicitur quae Iudaico more pascha luna xiv. celebrandum asserit, quamcumque demum in feriam incidat: quae fuit Asiaticorum opinio, qui Ioannis autoritate freti per- tinaciter ritum illum consuetudinemque tenuerunt. De quo Eusebius lib. v. Hist. Addit Augustinus lib. de Haeres. eosdam illos xrv. luna Martii mensis pascha fixisse. Ubi Martium non Iulianum, sed lunarem intelligi necesse est, cum pleri- que paschales menses etiam Iudaici in Aprilem inciderent. Nisi forte in es qui- dam opinione fuerint ut Martio mense perpetuo celebrandum putarent. Scribit enim Philastrius Quartadecimanos pascha mense Martio celebrandum asserere. Atque haec tàv Ttccaptoxatóexatttóv vera est et germana notio. Sed et alia fuit eodem vocabulo comprehensa depravatorum istorum factio, quae mira quadam abusione Quartadecimanorum nomen meruit. Nonnulli quippe celebrando pa- schati certum in anno Iuliano diem statuerunt: velut vir. Kal. aut xv. aut x., de quibus paulo post agendum erit, quos omnes Epiphanius ad Quartadecimanos aggregavit. Tertia t7; toU IIácy a 5wotpogii; ratio atque haeresis, ut & prioribus diversa, sic Quartadecimanorum appellationem iustius quam posterior haec ob- tinebit; quae cum universam olim ecclesiam , tum praecipue occidentalem exer- cuit. Hanc qui secuti sunt, pascha illi quidem dominico die celebrabant; sed si xiv. luna in eum diem incideret, non ex praescripto Nicaenae Synodi in xxr. diem differebant, sed in termino ipso festum obibant, Quod in Gallia quondam, Hi- spania, ac praesertim Britannia plerosque tenuisse testantur Bedae, Sigeberti 86 caeterorum scripta. Vide imprimis Bedam 1. rr. Eccl. Hist. c. ur., et l. v. c. xvi. Tum quae ad Nicephorum ante paucos annos adnotavimus. Postremus de celebri- tate paschatis error Latinorum fuit, qui cum in caeteris Nicaenum canonem et catholicam regulam observarent, ludaico tamen ritu citimum terminum antever- tentes primi mensis neomeniam v. Martii constituebant, ac duos annos com- munes habebant, quos reliqui embolismicos; nimirum cyclo vim. ao xix. Ad- versus quos eorumque signiferum Victorinum disputat Beda non uno in loco. Atque etsi luna xiv. nonnunquam isti pascha dominico die celebrarent, nunquam tamen ante aequinoctium: quod ludaei factitabant, ut alibi dicetur. Sed haec quae de Latinis obiter iniecta sunt: nimirum eos nonnunquam pascha decima quarta luna peregisse, cautione ac distinctione opus habent. Duplex enim La- tinorum vel eorum secta fuit qui cum dominico diu pascha conficerent, a catho- licis nihilominus discrepabant. Nam alii xrv. luna, si in dominicum incideret, celebritati vacabant. Alii nonnisi decima sexta luna; quos proprie Latjnos Beda et Victorius appellant. Quorum doctrina breviter hoc loco declaranda videtur. Latinorum igitur ritus in quibusdam cum Alexandrinis conveniebat, in aliis vero differebat. Congruebat, quatenus non alio die quam dominico pascha celebra- bant, tum quod nunquam luna xrv., quantumvis dominicus in eam dies incurreret. Differebat vero prinum, quoniam illorum paschales neomeniae ac decimae quartae Nicaenas antevertebant, in cyclis duobus, nempe xix. et vir. , qui Ale- xandrinis embolimaei fuerunt, Latinis communes. Respondebant enim cyclis Latinorum xvr. et v. Latinorum Nisan cyclo Nic&eno xrx. quinto Martii mensis initium habuit. Cyclo autem octavo Nicaeno, Latinorum quinto, Nisan Martii vr. congruebat, qui dies extra paschalem Alexandrinorum terminum consistunt. Propterea in anis illis Latini uno mense pascha Nicaenum anticipabant. Igitur neomeniae paschales Latinorum a v. Martii ad p. Aprilis novem et viginti diebus

.-

LXxvil

extendebantur. Decimae quartae paschales & xvrr. Martii die coeptae ad xv.

Aprilis perductae sunt, diebus totidem, hoc est xxix. Dominicae denique p&- schales à xxr. Martii ad xxrv. Aprilis, diebus xxxv. decurrerunt. Atque hoo im- primis Latini cavebant, ne ante lunam xvr., pascha, ante xrv. passionem domi- nicam indicerent. Quare si xiv. luna in sabbatum caderet, non postridie luna xv., sed octavo post die luna xxn. celebrabant. Quae omnia ex Victorii Prologo con- stant, cuius fragmenta apud Bedam exstant lib, de Temp. Rat. cap. xrrx. In- tegrum &utem cum eiusdem Fastis habet manuscriptus codex qui est penes R. P. Sirmondum. Sed est alia praeterea cautio, cuius admonet Victorius (Victorius enim, non Victorinus, in vetustissimo illo codice nominatur, quemadmodum et apud Bedam). Nimirum quoties cyclo xix. Nicaeno luna decima quarta in Martii xvnr. incidit, feria v, quod accidit in anno non bisextili, quando luna xxvir. sabbato in Kalend. Ian. incurrit, ut Victorius observat. Tum enim pascha non, ut postulabat methodus, Martii vicesimo, luna xvr. celebratum, sed in sequem- tem mensem dilatum; cuius neomenia in Aprilis rr. competit; pascha vero in xxiv., luna xum., quae Alexandrinorum erat xxi. Nam aureus numerus Ni- caenus xix. quarto Apr. affixus fuit; Latinorum vero xvi. ei respondens Aprilis tertio. Haec sola diffundendi paschatis et in secundum mensem traiiciendi caussa eommemoratur a Victorio, quando decima quarta contingit Martii xvrtr., feria v1. Cum autem Nicaeno cyclo vri., Latinorum v., decima quarta in diem Martii xrx. caderet, feria vr., domínica vero Martii xxr., ipso civilis aequinoctii die pascha suum Latini peregisse videntur. Nam legitimi mensis nullam tum &vttatafoXiy factam indicat Victorius. Alioqui si in Áprilem reiicerent, cum cyclus Latinorum v. Április quarto sit adscriptus, decima quarta concurreret cum decimo septimo die, feria vir. Ideo transferendum foret pascha in lunam xxm., hoc est Apr. xxv. Quod quidem devitasse Latinos Victorii verba demonstrant. Nam remotissimum illorum pascha constituit Aprilis xxrv., cyclo Nicaeno xzx., quando litera dominic. est B. De octavo vero cyclo Nicaeno penitus tacuit. Unde colligas Latinos non- nanquam aequinoctio ipso pascha peregisse. Cum haeo ita sese habuerint, ut ex Victorii Prologo manifestum est, Paulus tàmen Forosemproniensis lib. v. partis 1. Letinos affrmat paschales dominicas diebus triginta circumscripsisse, nempe & xxir. Martii ad xx. Aprilis, qui limites in Concilio Caesariensi definiti leguntur apud Bedam in Appendice ad libellum de Aequinoctio, quae in Sirmondiano co- dice Philippum, uti diximus, autorem praeferebat. Quare nonnunquam Latinos idem Paulus existimat, ne praescriptos illos terminos exciderent, pascha luna xrv. celebrasse. Quod cum ad eosdem illos Latinos referat, quorum e grege Victorius extitit (hos enim ipsos refert paschalem dominicam a luna xvr. ad xxu. extendisso) perspicua est hallucinatio. Falsum est enim paschalem Victorii mensem diebus XXi. comprehensum fuisse. Imprimis quod, ut paulo ante demonstratum est, citimum illorum pascha in ipsum aequinoctii diem inciderit, cyclo vm. Nicaeno, quoties luna xrv. Martii xix., feria vr. contigerat. Rursus cyclo Latinorum vr, Nicaeno x1., neomenia paschalis Alexandrinorum pariter sc Latinorum convenit Aprilis zt. Fingamus ergo literam dominic. eodem anno fuisse À, decima quarta paschalis incidet in Apr. xv., feria vr. Quocirca Nicaenum pascha celebratum est Apr. xvi., luna decima quinta: Latini vero ex Victorii regula in lunam xxrm., hoc est xxur. Aprilis distulerunt. Igitur a xxr. Martii ad xxmr. Aprilis legitimum atque ordinarium Latinis pascha xxxrv. diebus extenditur. Praeter ordinem vero, praeterque legem in xxv. Aprilis summovetur, cum eyclo xix. decima quarta pa- schalis in Martii xvrm. incurrit, feria vr., ut antea declaratum est, Ita tricesimus

p. 455.

p. 456.

LXXVIII

quintus dies peschalibus Latinorum terminis arrogater. Nec minus redarguitur, quod idem Paulus asseverat, Letinorum factionem istam lnna xrv. pascha pet- egisse; veluti anno Christi occtxxxvm., quo insignis de paschate controversia imter ontholioes agitata; quam Ambrosims in luculenta illa epistola disceptat, quam super es re scripsit ad episcopos Aemiliae. In illo igitur anno Latinos Paulus Foresempron. existimat pascha Apr. xvm. celebrasse in ipso termino, «wo snum pascha inira preestitutos a Caesariensi Concilio limites continerent. In quo, ut opinor, aberrat, ac tam ex ipsomet Ambrosio quam ex Victoriama re- gula castigandus est. Ámbrosius enim scribit Iudaeos anno illo pescha duodecimo meuse, xim. Kalend. April, hoc est Martii xx., oelebrasse. Quippe tam Iudaeis quam Letinis communis annus ille foit, cyclo Nicaeno vur., illorum vere v. CJ- elus erat solis rv., litera C. Neomenia Letinorum iniit Martii vr., decima quarta proinde Martü xsyx., feria vi. Igitur pascha ex Victorii praeseripto incidit in Martii xxr., juna xvi. Uno die Le&inorum neomenia Indaicam anteveetit; si qui- dem paschatis Iudaici nomine decimam quartam lunam Ambrosius intellexit, nen primam agymorum. Nam pascha celebratum eese narrat Martii xx., cum Latine- rum decima quarta decimo nono convenerit. Idem et de reliquis exemplis, quae Paulus commemorat, debet esse iudicium. Nunquam enim Latimi illi, qmerum

e secta Victorius fait, pascha suum in iopmimum coniecerunt. Proinde segme-

gandi sb aliis erunt. Uti.duo Latinorum genere, vel eorumdem due ac direrea fuerint instiata , variis usurpata temporibus. Nam alii pascha ex Caesariensiam formula a die Martii xxn. ad April. xxx. celebrabant, diebus xxxz., qui est pri- mus movorum mensis, sive Kpwv. lidem saepenumero in ipso termino, queties cum dominica:concurrebat, pascha suum agitaba&nt. OCeius rei nonnmiis cum apud scriptores alios, tum vero Gregorium Turonensemn et Gigebertum exempla leguntur. Aliud Latinorum genus extitit, quod non Christiani solnm paschatis €t &vactagiuov , verum etiam Fudaici et ataopociuoo rationem haberet. Nunquam enim ante xrv. lunam passionem domaüicsam celebrare consueserxnt, elgentes pot9us (ait Victorius) *n luna xxrt. diem festi paschakis extendere, quam domisscam paseionem luna xiv. ullatenus 4nchoari. Unde illi Tscoaosqxexbexo tiva: nova. qua- dam ratione appellari possunt; non quod Christianus pascha luna xsv. peregerent unquam, sed quod in eadem octaupgectutov, quod et Iudaicum fuit, obeundum pu- tarent. Haec de Latinorum cyclo rituque paschali, quod et Qnartadecimanorum appendix quaedam esset, et non satis explorata illorum mysteria fuisse viris etiam eruditis animadverterim. Qua de re uberior alias instituenda disputatio. Eiusdem porro Victorii regulae ac methodi insigne occurrit exemplum apud Gze- gor. Turon. lib. x. Hist. cap. xxmr., ubi anno xv. Childeberti paschalem contro- versiam exortam esse refert ob hoc quod Victor (Victorium Aquitanum intelligit) cum luna xv. pascha fieri (ab Alexandrinis videlicet) scripsisset, ne Christiani eedem , qua Iudaei luna pascha peragerent, addidit, Latini autem lune xxm.: Ob hoc, inquit, multi iu Gallsis xv. luna pascha celebrarunt. Nos autem xxxi. De hoc Gregorii loco vide omnino quae ad Nioephori Breviarinm adnotavimus. Eet emim illustris. Ubi nos annum ostendimus non esse Christi p.xxxwni., ut Sca- liger putabat. Hoc enim anno Latini ex Victorii regula pascha celebtarunt Martii xxr., luna xvi non xxnm., cum luna xiv. in feriam v. inciderit Martii vi. Quare alius annus quaerendus est: qui quidem videtur esse Christi pxc., cyclo Ni- caeno m., solis xr. liter& domin. A. Neomenia paschalis Latinorum et Alexan- drinorum Martii xi., decima quarta, Martii xxv., feria vr. Ob id Alexandrini Martii xxvi. , lung xv. pascha Nicaenum obierunt: Latini, ne xi. luna passionis

LXXIX

domiwieas solenwe celebrarent, in funzm xxrr., hoc est Aprilis secundum diem diffaderunt. Consentit et character ille, quem Gregorius adiungit: nempe terrae motun aeckliese xvii. Kalend, mensis quinti, hoo est Iunii xrv., feria rv. Hoc omnino anno Chrisüi pxc. convenit. Quotirea Childeberti primus iniit &nno Christi p.xxv. , natali Christi die. Quod et R.P.Sirmondus certis rationibus com- pertum sibi esse com&rmat. Qnanqnam solis eclipsim eodem illo anno ac mense quinto mediante contigisse narret Gregorius. Quae Iunio u«sotvtt &nno isto com- petere non potuit, eyclo Nicaeno 1r., qui funii vrm. est adscriptus. Sed haec suo loco accuratius vidermaus. Fuerunt et ahi Quartadecimznorum errores, Nam inter alia cum Novatianis lapsos repudiarunt, ut refert Theodoretus: quod de so- lis Asisticis asserit Socrates 1. v. c. xxx., ubi de ritu celebrandi paschatis, deque Asiaticorum ac Romanorum dissidio pluribus disserit.

N. 1. "Ovt éxexatáputo, 6c o0 xonjoe.] Haud seio an locus iste sic expressus

legatur.

"Exegot 9b d£ aócóv.] Quantum 'ex iis verbis colligitur, non solum fixo ac constanti die, hoe est vr. Kal. Mart. pascha peragebant, verum etixm eo ipso die ielunabant, contra veterem ecclesiee ritum, quae in ipso festo ieiunium dis- solvebat, ut ex epistola Diomysii Alexandrini constat. Sed obscura surit quae deinceps Kpiphanius disserit, neque Tesssrescaedecatitarum opinionem satis as- sequi possumus. Cum enim sctibit: Kov àxelvn tif fjfpa BodAovtat Xretv xo Ti&- cya, bxole 8 &v dyxéan f, veocaprgxoaibex&tr, tij; otArvnc, hoc afürmare videtur, haeretieos illos oerto ac fixo die, nimirum vrrr. Kal. Apr. solenne paschatis ad- strinxisse, securos lunae xrv. Cai tamen quae sequuntur nonnihil repugnant. Subiicit enim Cappadoces eandem diem vtr. Kal. Apr. celebrare ; quod a priorum instituto nihil discrepat, et tamen posterius hoc tanquam diversum ae dispar at- tulit. Quamobrem videndum ecquid prieres illi, qui ex Actis Pilati certum se diem exlorasse dicerent, xrv. lunam observaverint, adeo quidem ut haec de vr. Kal. interposita mentio nihil in xrv. lunae ratione mutatum significet, sed super- vacaneam &xodgoAoyi&v contineat. Fieri etiam potest, ut xiv. lunzm eam ad pa- schatis celebritatem delegerint, quae vtri. Kal. Apr. vicinior esset: st Ogppsdoces illam ipsam in Iuliano anno defixam diem vim. Kal. Apr. Sed de Tessarescae- decatitarum ex Actis Pilati opinione illa disserens Scaliger ri. de Emendat. Temp. Perperam, inquit, scribit Epiphanius Teaoapsexadibex&tas gloriari solitos se com- pertum habere ex Actis Pila, Christum passum fuisse viu. Kal. April. Quibus ista postremo subiicit: Eiusmodi plura extant apud illum eruditum Patrem et alios veteres, praesertón Eusebium; quae sane cum delectu sunt legenda. Quid est ists Epiphanii reprehensione vel iniquius vel ineptius? Itane quotquot haereticorum falsa dogmata, opinionesque commemorantur, eorum omnium veritas ab illo praestanda fuerit, qui nihil nisi retulerit? Sed cuiusmodi illa sit de passione do- mini in vr. Kal. conveniente Tessarescaedecatitarum ratio postea disputabitur. Quae vero adversus illam affert Scaliger levi& sunt, imo nulla. Neomenia, in- quit, Nisan incidit in xu. Martii, quoties 25. Martii est 14. Nisan. Aliqui aevo silo hoc non potutt contingere , nési cyclo 13. Idque in anno Hagareno, in annis 19. 98. 57. periodi. Atqui tunc Iudaeorwm neomeniae «no die tardiores erant propter proemptosin. Non ígitur potuit accidere. 1n quo illud sumit, Iudaeos Calippicam anni formam, hoc est Syromazcedomum sive Álexandream, tunc temporis usur- paese, quae cun coc fere annis Hagarenam periodum entecedat, xpo ryotv Hip- parcheam habet unius diei, Unde tardior est neomenia Iudaica quam Hagarena. Nam huius periodus sub initium Iulianae formae contexta est, cum novilunium

p. 96.

p. 87.

LXXX

in Martii 12. incideret, quod in Calippica Iudaicaque periodo in 13. eonveniebet. Qua ratione cyclo 13. Martii 25. luna fuit 13., Hagarenis vero 14. Verum Iudaeos Calippica anni descriptione usos esse, quo Scaligeriana omnis illa doctrina niti- tur, si quis negaverit, progredi ultra non poterit. Ac nos ad sequentem haeresim cyclum alium Iudaicum explicabimus, in quo biduo nonnunquam et eo amplius anticipatae sint neomeniae ; ut nihil hac quidem ratione Scaligeri argumenta pro- moveant Sed ea res suo loco tractabitur. Neque vero minor Calviniani alterius est vanitas , qui Epiph. credulitatis insimulat ex eo quod variis in locis Pilati Acta laudet, neque tamen in falsi suspicionem adducat. Quod ne refutationem quidem meretur.

Koi dv a9toi; bb otáaw.) Haec verba t&v piv Asyóvtov etc. aliena ab hoc loco videri possunt. Nam priorum illorum sententiam continent, qui xrv. luna cele- brandum pascha sciverant. Quanquam saepe otiosa eiusmodi repetitio apud hune scriptorem animadvertitur. Sed quid ea tandem sibi volunt? Statuisse illos pa- scha xiv. luna, quae in vr. Kal. Apr. incurrat? Est illud quidem nimis abeur- dum, quasi ad eum diem lunae xiv. dies poesit adhaereseere. Quid si xpo rà» óxt& Kal. legas non t&v zpo óxvo? Nam al xpo óxté) Kal. idem suat atque ai éxrà Kal. Quae loquendi formula a Latinis manavit, quibus ante diem vri. Kal. idem est atque vu. Kal At si xpo tàv óxto legas, hunc habet sensum, lunam illos 14. constituisse, qua ante vri. Kal. incideret. Nisi forte xiv. lunam cv xpo óxto) xaA. vocet eam, quae huic termino propinquior est, quod verum puto. Si quidem et haec loquendi formula, quam pro recepta excusaque substitui posse diximus xpo zàv óxto pro eodem interdum solet usurpari atque altera t&v po óxtoà.

N. n... "Exv xpoc foxépav.] Vide Animad. nostras ad haer. Lxx. n. xr.

N. mr. Havtayó0cv 8$ $ av(.] Quae ad hunc locum adnotanda erant, ea ad haer. Lxx., quae est Audian. differemus, ubi plura ad hoc institutum Epiphan. disputat,

to dg jonga toU Béuvoc.] Vox ista Béíov nusquam a me lecta. Atque haud scio an Boóouvos Latino vocabulo scripserit Epiph.

AD HAERESIM LI., QUAE EST ALOGORUM..

N. nr. "Iva 9c(£ 10 elbog t7; a[íac.] Eandem arcae similitudinem declarat Ang. l. xr. c. Faust. c. xrv.

N.r 'H ob AioU l'ay&tou.] Eadem fere serpentum dXc£ntYerx. cecinit Ni- cander. De Gagate porro.

"AAXote $^ ala ény xalov évr&pya nfécpny,

"Hv oàók xpatsooto Tupoc xeptxalvucat ópyaj. Ubi Scbol. cà» yeyytv Adlov: dv l'éyyau; Y&p viis Auxlac sóplaxevat, tà à l'évyac xóAw oógav tjs Auxlac xai l'ayy(ba gaclv.. Plin. ]. xxxvi, c. 19. Gagates lapis no- men habet loci et amnis Gangis Lyciae. Diosc. l. v. c. xcix.

N. n. "Iva 8sity, xo elbog vc &y(ac.] Vide August. 1. xm. c. Faust. c. xrv.

N. ur. Kai el piv ébéyovto to tüaryéAtov.] Nam de Apocalypsi nonnihil a qui- busdam dubitatum , de quo accurate in Ann. Baron. À. c. 97.

N. 1v. Ot 8& àQX ot süavysXuotal.] Vide Aug. l. zi. de Cons. Evang. c. xvr.

N. v. "Ee (àp tov àxo xoJÀóv.] Malim tà éziwtpfjovoe et &vaat&ve. Vi- cissim vero cov &A0óvza etc. Ut dandi casus apostolo, &ceusandi Christo tribuatur: quod nos interpretando sequimur.

"An! ato) toU £pyou xnpóta.] Aut xnpót leg. aut toU xnpitat.

hj

LXXXI

Kat KXsófiov, elcouv KAsóflouXov.] Tgnatius &d Trallianos: Cbedvece xo tà toU &ovnpoU Éryova, OxsóBotov xa KXeóflouAov tà vevvovta xapmbv Oavatnpópov. Ubi non Nicolaitarum propagines istos fuisse docet, ut est in Annal., sed toU xovrooU iv- [ov«, hoc est daemonis foetus. Imposuit Annalium scriptori Latinus Interpres, qui ita reddit: Fugite perversi lius nepotes.

Anpgáv xol 'Epuoévny.] Theodoretus ad rr. Tim. c. 4. eundem illum Demam esse putat qui Ep. ad Philem. et Coloss. 4. laudatur, quique saeculum diligens relicto Paulo discessit. Sed mutato consilio &d Paulum revertisse quidam existi- mant. Chrysost.grero post honorificam illam de eo mentionem a Paulo seiunctum esse putat: ut illa ad Philem. ante ri. ad Timoth. scripta sit. Fieri potest, uti duo eiusdem nominis Demae fuerint. Apud Ignat. Ep. ad Magnesios nominatur Damas Magneeiorum episcopus.

E003, 5t uetà rov Matóatov.] Ex prava Cornarii interpretatione aut falsa aut dubia ex his verbis historia colligitur, iussum a Petro Marcum historiam ascri- psisse. Sic enim Cornarius: Post Matthaeum secutus est Marcus, iussus a S. Petro Romae evangelium edere. Neutrum horum dicit Epiph. aut Petri iussu, aut Romae

scripsisse Marcum. Sed hoc tantum, comitem illum Romae fuisse Petri et àxi--

tpéxsaÜ0at vb ebay yétov ix0do0ai. A quonam? A spiritu sancto. Inscio enim Petro ad scribendum aggressus est, Romanis id ab ipso postulantibus, ut autor est Hieron. lib. de Script. Eccles. et Euseb. 1. rr. c. xiv. Quod cum audisset Petrus, quod factum erat approbavit. Romae porro scripsisse verisimile est: de quo in Ann. plura Baron. À. xrv. n. 29.

Oto; 5i cl; écóyyavev.] Dissentit Papias apud Euseb. et Christum a Marco negat auditum. Hieron in Praef. ad evang. Marci eundem ait Leviticum genere et sacerdotem fuisse. Sed falso hic liber Hieron, tribuitur. Quod autem asserunt nonnulli, Marcum non vidisse dominum, viderit necne nihil affirmo: videre qui- dem potuisse temporum ipsa ratio persuadet. Neque vero damnanda est Epi- phanii sententia, dum illum e Lxxm. discipulorum numero fuisse narrat, etsi con- trarium alii Patres sentiant.

N. vr. "Qs slvat cov z&vta ypóvov.] Tempus ipsum, quo Ioannes conceptus ac natus est, et incarnatus atque in lucem editus Christus, Lucas complectitur; quod tempus mensium est fere xv.

N. vir. Koi diAocaff&tt.] De hoe nihil hactenus legi.

N. 1x. "Ev6ev x(vt o0 gavettat). Tametsi nihil ex evangelio de Magorum ad- ventus tempore liquido possit exprimi, probabilior tamen est communis ac re- cepta sententia, quam illa ex Epiphanii ac Eusebii Chronicis hausta, biennio post Christum in lucem editum Magos advenisse. Quod ex illis Matthaei verbis col- ligi put&bant, quibus Herodem narrat a bimatu et infra pueros occidisse, secun- dum tempus quod exquisierat a Magis. Sed hunc nodum iampridem dissolverunt eruditi sacrarum literarum interpretes.

Kat &v&yxnv éay ov ol &ucoxopztopévo.] Quantum verba ipsa prae se ferunt, indicare videtur Iudaeos quolibet terrarum dispersos in Palaestinam coactos esse.

Sed commode haec accipienda sunt, ut de iis loquatur qui in Palaestina ipsa vel

Syria degerent. Neque enim pato in Italia vel Graecia aut Aegypto etiam ha- bitarent, alibi quam ibi, ubi erant, fuisse censos.

"Epy ópsvot 8t, cx; sixétv.] Nollem erudito Maldonato id in mentem venisset Epiphanio tribuere quod et absurdissimum est, nec ab eo vel levissime cogita- tum. Scribit enim mjrari se quod Epiphanius existimet Iosephum et Mariam sin- gulis annis eo die ex Aegypto in Bethleem venire consuevisse, cumque post duos

Corp. Haereseol, III. F .

-

p. 99.

LXXXII

annos rediissent, Magos eos invenisse. Hoc vero nunquam scripsit Epiphanius. Quare hallucinatus est eruditissimus ille evangeliorum interpres. Nec ideo tamen tantum commeruit, ut & Casaubono tam inclementer ac putide notaretur et vi- rulentissimus ac maledicentissimus scriptor appellaretur in illo opere quod ipsum ex virulentis calumniis et haereticis opinionibus contextum adversus Baronianos Annales effudit.

*Qk sl; cv xavíjvupr :aítnv.] Quam tandem hic zavárvpr intelligat nescio. Videtur loci illius, in quo natus erat dominus, celebratam memoriam xa«vírvptv - appellare. .

N. x. Tà yàg tpiaxoató totttp.] De his accuratius paulo post agemus.

Ak 1o uapvnactU0a. xpsofótns.] Quod Iosephus decrepita i&m aetate Mariam duxerit vetus est opinio. Quod autem liberos ex priore aliqua coniuge susce- perit, etsi id Epiphanii aliique veteres memoriae prodiderint, reclamant tamen merito caeteri omnes. De qua re Baronius in Appar.

N. xr. 'EvttUÓey volvov.) Haec igitur verba toU 0:00 ad Iesum pertinere cre- didit Epiph., non ad Adamum.

Tó Aouxd óvtt xal aóvG. Quod Lucas e discipulorum numero fuerit, asserit et Dorotheus in Synopsi, quamvis id ipsum ab eo negari Maldonatus scripserit. Sed contra sentiunt plerique, et id ex ipsis Lucae verbis colligunt, cum ait f&ot« xdp.oi zapnxoAou8nxótt avuev xàatv xpi xatsiEze oot vo&jar. Sed tantum abest, ut haec discipulum Christi fuisse, ac non pleraque, cum ab eo gererentur, oculis usurpasse negent, ut contrarium potius hinc elici possit. Verbum enim x«pa- xoAov0fiv nonnunquam ad eam notitiam refertur quae oculis ipsis ac propria in- telligentis comparatur, non aliorum sermonibus. Ut cum Demosthenes iv 1& xsg Ilapaxosofeia; de Aeschine, cuius in legatione comes fuerat, sic loquitur: xoi 6

. toUtou mzovmptdpata tlóo xe xaprxolouUnxé« Exact xatnyopó. Bic igitur Lucas

&vwO0ev xapnxoAounxévat xàatv &xpriBos dicitur, hoe est comperta explorataque aec spectata etiam habuisse. Ac videri potest et nonnulla hic antithesis esse, ut cum superiore versu dixerit, quandoquidem multi res a Christo gestas seribere aggreesi sunt, xaQex xaofóocav fuitv ol &x' &oy f , statim subiiciat, (ots xduot zapnxoAou0n- xótt, hoc est qui non, ut illi, ix xapabóstoc, sed ex propria id scientia compere- rim. Caeterum tametsi ad eum sensum accommodari Lucae verba nihil prohibet, non iccirco tamen Christi discipulum fuisse certo pronunciare ausim, cum huic adversari sententiae longe plures PP. intelligam. Sed ista commemoravi, ut ne Lucae ipsi de se testanti refragari quisquam Epiphanium arbitretur.

Ko xnpurtet zp&tov.] Lucam in Gallia praedicasse, nullus, quod sciam, pro- didit. Atque haud scio an Galliam Cisalpinam intelligat, per quam in Dalmatiam Graeciamque contenderit.

Kpíaaze, qnotv, dv tj l'oXda.] Imo el; l'a)À(av. Nam vulgo el; l'aXat(av. Quae est vetustissima et certissima lectio, quicquid affirmet Epiphanius. Quam et Rusebius 1. rir. Hist. c. iv., Chrysost, Ambrosius, Theodoretus ac Graeci et La- tini omnes agnoscunt. Quanquam non desunt qui per l'aAatíev apud Paulum Galliam intelligant, ut Theodoretus. Crescentem vero Gallisrum et Galatiae pariter apostolum fuisse, Ado in Martyr. v. Kal. Iul. et in Chronico testatur, u$ et Rom. Martyr. novum. Vetus enim Galatiae duntaxat meminit. Et certe dubitari potest, utrum non modo Crescens, sed vel alius quisquam, per illa tempora Gal- liis evangelii lucem importarit.

N. xir. Mex tij» aàtxo8 &xb 1f [Iácuou.] Non igitar in Patmo scripsit evan-

LXXXIII

gelium, sed Ephesi. Neque vero sub Claudio, sed sub Nerva Cocceio ab exilio reversus est: quamvis iterum postea sub Claudio revocatum asserit.

N. xrv. Ta?ta ?v Bn0cofapa.] Utraque vox et Bethabara et Bethania apud antiquos reperitur. Vide quae de hoc loco scripsere Masius et Serrarius in Iosue, Maldon. et Toletus in Evang.

"]va ÓcE uet& tà t:goapáxovta.] Epiphanii sententia haec est, Christum post xL dierum ieiunium et tentationem in Galilaeam esse profectum , indidem- que ad Ioannem et Iordanem revertisse ; quo tempore Ioannes illum intuitus rur- sum de ipso testatus est, Ioann. 1, 96. Tum enim ambulantem vidisse Iesum seribit Ioannes. At Epiphanius 29. et 30. commata cum 35. et 36. confudisse vi-

detur, cum ex evangelio profert c?j a), fju£oa cx slóv abtov ntprravoüvta , fen, '

o0tó; iov: ete. Quae diversis in commatibus leguntur. Porro pro eo quod vulgo scriptum est, t7; énadpuov, Epiphanius legit 1j 30: $4402; nisi ea potius inter- pretatio sit. Ut et noster Interpres: Altera díe. At prima testificatio paulo post baptismum facta videtur. Unde inter baptismum Christi ac primam illam testi- fiecationem et apostolorum vocationem profectionem in Galilaeam intercessisse putat Epiphanius. De qua profectione haud scio an interpretum doctorumve quisquam meminerit. Sed neque Ioannis verba vel minimam eius significationem dare mihi videntur. Vide num. xvr., ubi accuratius e& temporum intervalla di- geruntur. Post baptismum xr dierum ieiunium sequitur, tum hebdomades fere duse , quibus Nazareti in patria vixit. Hino ad Ioannem revertitur, a quo agnitus ac demonstratus est, ac tunc Andreas illum cum socio secutus est, inde Petrus; post Philippus ac Nathanael, secundum quae nuptiis interfuit. Quae omnia duo- rum & baptismo mensium intervallo gesta putat, hoc est usque ad vr. Ianuarii, quo die nuptiis interfuit, cum vr. Eid. Novemb., ut arbitratur Epiphanius, a Io- anne baptisatus esset. Colliguntur dies rx. Nimirum xr ieiunii, tum xiv, quibus in petria Galilaea constitit. Postea biduum quo ad Ioannem accessit. Item bi- daum aliud, cum Andreas, inde Petrus, sese ad eum applicarunt. Altera vero die Philippus ac Nathanael vocati. Denique tertio die post ultimum illud biduum nuptiae subsecutae. Ita rx dies explentur.

N. xv. Kal Xotzbv anpafa dxét.] Post nuptiarum officium Christus Capharnaum sese contulit, ubi prodigia multa patrata credit Epiphanius, velut cum socrum Petri febrientem curavit et aridam hominis manum restituit, Sed perperam haec duo miracula in idem tempus coniecta. Nam alterum, hoc est aridae manus re- stitatio, longe post prius illud contigit, nimirum post pascha; secundum quod per sata eum discipulis transiit. Sed de iis poste& ad num. xxvn. Imposuit Epi- pbanio multiplex ac diversus ad Capharnaum aditus Christi.

"Evotüüty vào xai inéxtva.] Ex iis quae disserit Epiphanius efficitur paulo post ultimo vocatos ac sibi adiunctos apostolos, Petrum, Andream et caeteros, sd praedicationem aggressum, etiam antequam Ioannes in vincula coniiceretur. De qua re postmodum agetur, ut et de natali Christi ac vero baptismi et passio- his anno.

N. xvr. Ilspi 0:00 t xvtpatve] Praeter coniecturam illam quam ad oram sdtexuimus occurrit scribi posse xep! o0 t) xv.

Ko d£eXd£ato xov IIívpov.] Egregius hic locus, ex quo liquet Petrum Andreae ae caeteris apostolis non aetatis aut vocationis ordine, sed principatus ac digni- tatis, anteponi.

aol vàp oUtc ol 3030.) Mirum est quod hoc loco asserit primum Herodem fugisse , postea Nazaretum , inde ad baptismum accessisse; quae neque cum evan-

F*

p. 91.

p. 92.

LXXXIV .

gelio, neque cum superioribus cobaerent. Nam Herodem fugit duntaxat post Ioannis necem, quae longe post baptismum accidit. Vide quae ad num. xxvm. observamus.

N. xix... 'O à '[oávvoe xal 13v xpóUsatw.]. For. xavà t3» xpó0sovv.

N. xxi. Katnyopoust 0b x&v.) Nullum est in bis libris argumentum, in quo tractando plus operae.ac studii navarit Epiphanius, quam in e& quaestione, qua dominici natalis et passionis annus inquiritur. Sed nec obscurior usquam locus est, aut in quo minus interpreti tergiversari ac dissimulare liceat. Tantum abest, ut in eo declarando ne sit longior vereri deheat, aut instituta se notarum et animadversionum brevitate defendere. Átque ea sane quaestio cum non minus bac tempestate , quam priscis illis temporibus, eruditos exerceat, eo denique ad- ducta res est ut qui inscitiam suam ingenue fassus fuerit, pudentiorem exitum quaerat, quam si certi aliquid et explorati tenere se posse confidat. Ut enim & vetustioribus initium repetam, quis antequam Dionysii vulgaris illa ratio percre- buisset, in certam ac constitutam sententiam includi se passus est? Longum eet et otiosum veterum Patrum opiniones omnes persequi; idque ab aliis diligenter est factum, praesertim a Dekerio nostro tà gaxaoí:y et loanne Keplero mathe- matico in erudita illa dissertatione de Ànno Natali et in Eclogis Chronologicis, ut et de Illustrissimi Baronii Annalibus &c caeteris chronographis taceam. Quo- rum omnium post tam exquisitam et exactam operam supervacaneum videri poterat, & nobis ea disputari vehementius, quae anxie ab illis sunt accurateque discussa, nisi nos ad id etiam invitos Epiphanius ipse ac suscepti muneris fides impelleret. Erit autem huic conatui laborique nostro facilis lector, si hoc & me spectatum agnoverit, ut infinitam prope controversiam omniumque iudicio dif- ficillimam neque brevius quam res tanta disputari possit, neque longius quam necesse sit, summa vero cum facilitate, complecterer, et ea, quae ab ingeniosis doctisque viris de ea re solerter excogitata sunt, accessione aliqua nostra cumu- lata proferrem. Quare duplex erit hoc loco disputanda quaestio: altera de anno ipso quo natus est Christus, altera de eo quo passus est.

DE ANNO NATALI CHRISTI DIATRIBA.

Qui natalem Christi salvatoris annum via ac ratione indagare conati sunt, triplicis maxime temporis rationem habuerunt, Romanorum coss., Augusti Im- perat. et Herodis annorum. Totidem notis ac velut insignibus positum & se annum illustravit Epiphanius, et in ordinanda potissimum serie coss. haud vul- garem diligentiam adhibuit. Cuius nos vestigia prementes, id quod architecti facere solent, ut antequam aedificent soli ipsius vel fundamenti soliditatem ex- plorent, ita nos consulatuum ipsorum ordinem seriemque perscrutabimur. Quae quidem historiae pars cum maxima in obscuritate et dissidentium inter se scri- ptorum varietate posita sit, nos consulatuum aliquot indiculum subiiciendum pa- tavimus, paucis ad illos adiunctis, qui in Epiphanii laterculo descripti sunt; pro- pterea quod non omnes iisdem quibus ille coss. natum esse Christum existimant. Et ut in coss. digerendis varietas quae sit lector intelligat, triplici filo latercnlum texuimus, Prima series coss. habet ex Capitolinis Fastis excerptos, cuiusmodi a Sigonio et Onufrio in Fastis exhibentur, altera ex Epiphanii, tertia ex Fastorum Siculorum , sive Alexandrini Chronici, autoritate.

p —Ó———————————M'Ó à MÀ €—À

LXXXV

p. 93.

INDICULUS COSS. ALIQUOT QUI AD CHRISTI NATALEM ET PASSIONIS TEMPUS ERUENDUM UTILES ESSE POSSUNT. Ad Num. XXIL

Primus annus est Urbis ex Varrone DCCXLVIII. Ex Fastis Capitolinis.

Ex Epiphanio. |Ex Festis Siculis.

B» C3 hO m

13

l4

16

Laelius Balbus ^ Antistius Vetus Augustus XII — Sylla C. Calvisius L. Passienus L. Lentulus M. Messalinus Augustus XIII. — M. Plautus Sil- vanus Cossus Cornelius L. Calpur. Piso Lentulus C. Caesar L. Aemilius Pau- lus P. Vinucius Alphinius Varus L. Aelius Lamia — M. Servilius Ge- minus Sex. Aelius Cato C. SentiusSatur- ninus L.Valerius Mes- Cn. Corn. Cinna sala Magnus M. Aemil. Lepi- L. Árruntius dus SUFFECTI C. Atteius Ca- C. Vibius Postu- pito mus À. Licinius Ner- Q. Caecilius Me- v& Silanus tellus Creticus SUFFECTI P. Lentulus Sci- T. Quint. Crispi- pio nusValerianus M. Furius Ca- Sextus Nonius millus Quintilianus SUFFECTI L. Apronius Ne- A. Vibius Habi- pos bitus | C. Poppaeus Sa- Q. Sulpicius Ca- binus. merinus SUFFECTI M. Papirius Mu- Q. Poppaeus Se- tilus cundinus

P. Cornel. Dola- C. Iulius Silanus bella

Aug. XIII. et Si- lanus Lentulus et Pisoll.

L. Caesar et Pau- lus

Vinucius et Varus

Lamia et Servilius Nommius

Magn. Pompeius et Valerius

Lepidus et Arun- tius

Caesar et Capito

Creticus et Nerva

Camillus et Quin- tilianus

Camillus et Sabi- nus

Dolabella et Sil- vanus

NerollI. et Pisoll.

Balbus et Vetus

Aug. XIII. et Sylla

Sabinus et Ru- finus

Aug. XIV. et Sil- vanus

Lentulus et Piso

Pub. Caes. et Pau- lus

Vinucius et Varius

Lamia etServilius

Magnus et Vale- rius Lepidus etPlancus

Tib. Caes. et Ca- pito

Cretius et Nerva

Camill. et Quinti- lianus

Camerinus et Sa- binus

Dolabella et Sila- nus

p. 94.

LXXXVI

Ex Fastis Capitolinis.

17! M. Aemil. Lepi- T.8Statilius Tau-

18

22

28

32

dus rus BUFFECTI L. Cassius Lon- ginus Tib. Germ. Caes. C. Fonteius Ca- pito SUFFECTI C.Visellius Varro C. Silius Nepos Lucius Munatius Plancus Sext. Pompeius Sextus Apnleius Nepos Nepos

Drusus Caesar — C. Norb. Flaccus Ti.Statilius Tau- L. Scribon. Libo rus C. Coelius Rufus L. Pomponius Flaccus Tib. Aug. III. GermanicusCae- sar II. SUFFECTI L. Seius Tubero Rubellius Blan- dus M.IuliusSilanus C. Norb. Flaccus M. Valerius Mes- M.Aurelius Cotta sala Tiberius IV. Drusus Iulius II. D. Haterius C. Sulpitius Agrippa Galba SUFFECTI C.Vibius Rufinus M. Cocceius Ner- va C. Asinius Pollio C. Antistius Ve- tus Ser. Cornel. Ce- L.ViselliusVarro thegus M. Asinius A- Cossus Cornel. grippa Lentulus C. Calvisius Cn.Getulicus Sa- binus SUFFECTI

Q.MarciusBarea T. Rustius Nu- mius Gallus

Ex Epiphanio.

Ex Fastis Siculis.

Lepidus et Taurus | Lepidus et Taurus

Flaccus et Silva- nus

Sexti duo

Pomp. Magnus et Apuleius Brutus et Flaccus Taurus et Libo Crassus et Rufus

Tiber. II. Drusus Germanicus II.

Silanus et Balbus Messala et Gratus

Tiber. III. Drusus Germanicus IlI. Agrippa et Balbus

Pollio et Vetus

Cethegus et Varus

Agrippall. etLen- tulus Galba

Getulicus et S&- binus .

Tib. Caes. II. et Scipio Flaccus etSilanus

Sextus et Sextus

Pomp. Mag. et Apul

Brutus et Flacc. II.

Taurus et Libo

Crassus et Rufus

Tib. Caes. IH. et Rufus

Silanus et Balbus

Messala et Gratus

Tib. Caes. IV. et Drusus

Agrippa et Galba Pullo et Vetus

Cethegus et Varus

Agrippall. et Len- tulus

Ex Fastis Capitolonis. Ex Epiphanio.

89 | L. Licinius L. Calpurnius |Crassuset Piso |Getulicus et Sa- binus

94|Ap. Iulius Sila- P. Silius Nerva |8ilvanus et Nerva | Crassus et Piso nus

95 | C. Rubellius Ge- C. Fufius et Ge- | Gemini duo Silanus et Nerva minus minus

96 | M. Vinucius C. Cassius Lon- | Rufus et Rubellio | Geminus et Ge- ginus. minus

31 | Tib. V. Seianus Vinicius et Longi- | Rufus et Rubelli-

nus Cassius nus NOTAE.

AD EXCERPTA CONSULATUUM COLLEGIA.

In his coss. paribus nonnulla sunt observatione digna.

In vi. Epiphanius Pisonem m. consulem adscribit, quod neque in Capitolinis neque in Biculis additum est; sed ad Cnaei duntaxat Pisonis consulatum, qui anno urbis pccxLvir. convenit. Ac videtur ex eo natus error quod alter eiusdem nominis L. Calpurnius Piso Caesoninus anno U. C. pccxxxix. fuerit. Sed ille L. filius, noster hic vero Cnaei dicitur.

In vn. consulatu perper&n apud Epiphanium L. Caesar pro Caio positum -

est. Nam Lucius eius frater cos. designatus, antequam magistratum iniret, ex- tinctus est.

In x. Fasti Siculi et Epiphanius Áelium Catum et Saturninum praeterierunt. Sed et frustra apud Epiphanium Magnus Pompeius cum Valerio componitur. Fuit enim is Cinna Magnus, non Pompeius.

In xn. vitium irrepsit partim ex suffecto cos. Átteio Capitone, partim ex consulatu xix. Cum enim anno Urbis pccrxvu. coss. fuerunt Tiberius n. et C. Fonteius Capito, anno vero pnccrix. suffectus fuerit Capito, qui Fastos Graecos condiderunt, Capitonem pro ordinario numerantes cum Tib. Caesare copularunt.

In xxx. consulatu Fasti Siculi Tiberium Caesarem rr. et Scipionem committunt, Epiphanius Flaccum et Silanum, qui esse debuit consulatus xxvi., anno Urbis DccLxxn. Idem Epiphanius Sextorum duorum collegium antevertens expuncto Silii et Planci consulatu decimum quintum a coss. Augusto xim. et Silano coss. ponit consulatum illum, cum xvi. esse debuerit. Tam xvi. facit Pompeium Ma- gnum et Ápuleium, qui cum superioribus iidem esse videntur. Nam e duobus Sextis alter Pompeius Nepos, alter Apuleius Nepos appellatus est. Quod idem vitium in Fastis Siculis cernitur.

In xxn. pro Brutus apud Epiph. et Siculos Fastos scribe Drusus.

Deinceps usque ad xxxvn. consulatum Fasti Siculi uno anno tardiores sunt quam Epiphanius et Capitolini. Puta Taurum et Libonem in nostra serie xxiv. collocant, quem ambo isti xxur., et ita deinceps. Cuius ea caussa est quod Epi- phanius cum extrito uno consulum pari, nimirum anni Urbis nccrxv., Tiberii Caes. et Fonteii Capitonis, Sextorum duorum consulatum anticipasset, anno Ur- bis pCcLxvi., qui sequenti competebat, huic ipsi npccLxvu. Pompeium et Apu-

p. 96.

p. 97.

LXXXVIII

leium accommodat, qui iidem sunt cum Sextiís duobus. Ita cum Capitolinis in gratiam rediit. At Siculi quia coss. anni pccLxv. non omittunt et ex umo col- legio anni nccrxvm. duo faciunt, supervacaneo illo Pompeii et Apuleii interposito consulatu tardiores exhibent reliquos.

In xxiv. apud Epiph. et in Fastis pro Crassus Flaccus leg. , nisi sit suffectus aliquis.

xxv. Tiberium cos. secundum habet pro nr.

In xxvi. pro Balbo F/accus adscribendus est, nisi suffectus aliquis locum hic habuerit, quod idem de xxvm. par est credere, ubi Gratus pro Cotta no- minatur.

In consulatu xxxvr., qui est in Epiphanii indiculo xxxmr., maior est labes. Nam Siculi Fasti cum Epiphanio post Geminos duos Rufum et Rubellionem (Si- culi Rubellinum) collocant. At Capitolini M. Vinucium et Cassium Longinum. Rufum porro et Rubellinum suffectos putat Scaliger et Keplerus in Eclogis. Ego idem his in coss. quod a. xvi. commissum fuisse suspicor. Nam ut illic ex uno collegio Sex. Pompeii Nepotis et Sex. Apuleii Nepotis duo coss. paria facta sunt, Sextorum videlicet duorum et Pompeii atque Apuleii, ita Rufum et Rubellinum duorum esse Geminorum nomina crediderim ; nisi quod pro Rufus, Fusius le- gendum est. Sic enim appellantur, C. Rubellius Geminus, C. Fusius Geminus. Quocirca merito tam hos quam illos praetermisit Onufrius, ac ne suffectorum quidem loco habuit; quod frustra miratus est Scaliger lib. vr. de Emend. pag. 521.

Ex hac eadem collegii distractione factum, ut Vinucii ac Longini consulatus apud Epiphanium sede sua luxatus xxxm. loco a consulibus Augusto xr. et Silvano poneretur, cum xxxrr. esse debuerit. Etenim anno U. C. pccrxxzur., Iu- liano rxxv., congruit Vinicii consulatus, idque ex Varroniana epocha. Nam Ca- pitolini Fasti anno pccrxxxr. collocant. In quo mirifice hallucinatus est Scaliger, dum Onufrium arguit quod consulatum Vinicii in pccrxxxm:. contulerit ex Varro- nis sententia, cum Catonianum et Capitolinum annorum numerum sequi se pro- fiteatur. Quo nihil falsius excidere Scaligero potuit. Onufrius enim Comment, in l. 1. Fast. in fine Diatribae de anno Urbis conditae disertissimis verbis Varro- nem secutum se esse testatur. Varronis, inquit, sententiam in his Fastis me se- qui fateor; non quod ei magis quam Fabio Pictori, vel Verrio Flacco aut Deonysio credam, sed quod eius sententiam passim ab omnibus susceptam fuisse animad- verterim, atque tanquam omnium cerissimam certissimamque observatam. Quod &b eo servatum esse, discrimen unius anni, quo illius Fasti a Capitolinis et Si- gonianis differunt, satis ostendit. Hic ille porro Vinicius est cui historicum suum breviarium Velleius inscripsit; cuius ad consulatum ab Urbis initio non annos praecise nccrxxxiu numerat, ut scribit Scaliger, sed pcctxxxr. Quanquam mendum inest in numeris, et pccrxxxir rtstituendum. Et sunt alioqui numeri apud Velleium omnes propemodum vitiosi, aut certe parum ille sibi constat, dum alios atque alios autores sequitur. Itaque utrum Varronianam, an Capito- linam, quam Catonianam vocat Scaliger, rationem tenuerit, certo pronunciari nequit. Scripsisse quidem vel anno ipso, quo Vinicius consul fuit, vel ineunte sequenti saltem absolvisse inde liquet, quod florentis adhuc Seiani operis in fine meminit, qui Tiberio v. cos., hoc est Urbis pccrxxxiv., profligatus est. Quod si ita est, locum habet nullum eruditi viri coniectura, qui dubitare visus est an trans- positi consulatus essent, ut Tiberius v. et Seianus anno pccrLxxxmr., luliano Lxxv., conveniant, Vinucius autem et Cassius pnccrxxxrv., Iuliano rxxvr. Ge- minorum certe consulatus incurrit in annum Tiberii xv. labentem et ab Augusto

LXXXIX

mense anni superioris inchoatum. Coepit enim Kal. Ianuar. anni Iuliani rxxiv. Át Vinucius et Cassius coss. incidunt in Iulianum rxxv., Tiberii xvr. iam in- choatum.

Ac de Vinucio et Cassio postrema superest difficillimaque quaestio, iidemne illi sint quos Tacitus scribit l. vr. Ann. progeneros a Tiberio ascitos, a. pCcrL.xxxvr., Ser. Galba et L. Sulla coss. Nam L. Cassio Drusillam, M. Vinicio Iuliam, Ger- manici filias, collocatas esse narrat. Vinicio, inquit, oppidanum genus. Calibus ortus, patre atque aro consularibus, caetera equestri familia erat, mitis sngenio et comptae facundiae, Cassius plebei Romae generis, verum antiqui honoratique, et severa patris disciplina eductus, facilitate saepius quam industría commenda- batur. Mox eosdem iuvenes appellat. Sane illos ipsos esse qui coss. tribus annis ante fuerant, suadent ipsa primum nomina; etsi Cassii pr&enomen apud Dionem sit Catus, non Luctus: quomodo etiam a Pomponio lib. de Orig. Iuris appellatur, qui et iurisconsultum illum C. Cassium Longinum cum hoc nostro confundit, probante Cuspiniano, reclamante vero Lipeio. Ad haec Suetonius in Caio Dru-

sillam L. Cassio Longino nupsisse prodidit. Quas ob caussas nemo hactenus du-.

bitavit quin ambo illi Germanici generi coss. fuerint anni pccnxxxm. Primus Keplerus in Eclogis addubitare coepit, et quidem iure. Nam quis putet praeter- missurum haee Tacitum, cum utriusque ornamenta recenseret? Átqui de Vinicio unum hoc retulit, patre atque avo consularibus oriundum fuisse. De Cassio vero, plebeii fuisse generis. Quamobrem certum mihi est diversos istos esse a coss. anni DCCLXXXIN., quàmvis idem nomen habuerint. Suetonio vero similitudo nominum imposuisse videtur, ut consularem vocaret Cassium, quod ójvupoc alter paulo ante consulatum gessisset. Haec de coss. ab Epiphanio recensitis diligentius per- sequi operae pretium fuit; quod ex illorum contextu apta suspensaque sit an- norum Christi series; proindeque substructione ista opus est iis qui verum Christi natalem investigare student: quam stabiliendam fuleiendamque merito sibi duxit Keplerus eius disputationis initio quam de Christi natali ante aliquot annos elu- cubravit. [n qua primum omnium Romanorum coss. perpetuam successionem, e qua nonnulli consulatus quinos detrahendos putabant firmissimis argumentis eommunitam reliquit. Sed est quiddam tamen, quod ab eo minus animadversum hic obiter adecribam, ut eadem opera Taciti locum, qui hactenus vitiose legitur, integritati restituam. Ut igitur Keplerus affirmet inter Tiberium et Neronem nulla toss. esse subtrahenda paria, Taciti inter alia testimonium affert. Qui in Agricolae soceri vita scribit decessisse illam Collega et Prisco coss. anno aetatis Lvr, natum vero Caio mr cos. Ex quo it& colligit: tertium Caii consulatum anno Dionysianae aerae xr. tribuendum videri, non, ut quidam epinabatur, x.r. Verum cum Caii consulatus irr. concurrat cum a.U. C. pcoxomr., Collegae autem ac Prisci cum anno pcccxrvr., qui anno pccxcmuni. sit natus, is anno DCCCXLvI. non plus quam Liv. annos natus esse potuit. Quare apud Taci- tum miror animadvertisse neminem pro rvr. legendum esse riv. Facillimum autem fuit ex notarum inversione vitium a librariis admitti.

QUIBUS COSS. VULGO CHRISTI NATALIS ASSIGNETUR. UBI ET DE BISEXTI CORRECTIONE ACCURATE DISSERITUR.

Christum Augusto xm. et Silvano coss. natum esse constanter affirmat Epi- phanius. Sed cam idem v1. Eid. Ian. natalem diem esse definiat, iure Annalium Eccleeiasticorum scriptor ad illorum gregem adiungendum esse potius Epiphanium

p. 98.

p. 99.

XC

putat qui &mmo superiori, hoc est Lentulo et Messalino coss. natum Christam existimant, quam eorum qui iis ipsis, quos Epiphanius nominat, coss. natalem consignant. Propterea quod si communem de mense natalis ac die sententiam esset amplexus, omnino superiores illos coss. praetulisset. Unde Cassiodori, quem Baronius sequitur, non Onufrii, decreto opinionique suffragari putandus est. Quod igitur Christus Lentulo et Messalino coss. ortus sit, anno Iuliano xrmr., studiose demonstratur in Ánnalibus, idque velut fundamenti loco ponitur, quo nutante, ut aiunt ipsi, annalium contextum omnem ruere collabique ait necosse. Proinde primus a natali Christi, sive Dionysianae aerae ac vulgaris annus, a Kal. Ianuariis anni Iuliani xriv. iisdem in Annalibus incipit, Urbis ex Varroniana r&- tione pccLm., cuius Palilia Aprili mense proxime secuta sunt; adeo ut in annum Urbis pccrr. vulgaris aerae primordium incurrat, Olympiadis cxorv. annum ar. Est ea quidem Cassiodori sententia, aliorumque tam veterum quam recentiorum, et, quod ad natalem ipsum attinet, sane probabilis. Quod'autem ille idem annus cum aera Dionysiana coniungitur, hoc est quod primus aerae Christianae Iulianus esae xL1v. asseritur, Olymp. cxciv. secundus, id vero nequaquam procedit. Biennío enim aberrat, ut quidem plerique hactenus animadverterunt; ut aatem existimo, etiam triennio & Dionysii mente atque aera distat, uti paulo post demonstrabitur. Nos interim quae in Apparatu ad Annales de hoc anno subtiliter et exquisite dis- putantur expendenda censuimus.

Cum igitur à nonnullis improbari suam de natali Christi sententiam videret, ob id unum maxime quod in Iulianum xri, qui coss. habet Lentulum et Mar- cellinum, bisextilis dies minime caderet, contra ille sic praescribit: tantum ab- esse, ut in annum illum bisextilis dies non incidat, ut in alium nullum, nisi ab eodem quartum, sive ante, sive postipsum, convenire possit. Etenim pro con- fesso minimeque dubio id in hac tota disputatione sumit, annum illum, quo na- tus est Christus, bisextilem fuisse, propterea quod qui deinceps ab eo propagati sunt per quaternos divisi bisextiles occurrunt. Iam vero annus & nato Domino oocLxiv., quo Valentinianus imperium adeptus est, bisextilem habuit diem, quemadmodum lib. xxvi. scribit Ammianus. Ergo cccrxv. ante illum peraeque bisextilis est. Atqui ille est ipse, qui Lentulum et Marcellinum coss. praefert, quibus Decembri mense natus est Christus. Recte igitur hic in Annalibus eon- stitutus videtur.

Pergit in eodem argumento uberius explicando, et de Iuliana bisextilis anni dispositione atque Augusti correctione disserit; ut appareat annum illum, qui est Iulianus xr:r., bisextum habuisse. Etenim Iulius Caesar anno ab U. C. Varro- miano pccvrr., quo ipse tertium cum Lepido cos. fuit, annum Romanum emen- dare sic est aggressus, ut deinceps 1v. quoque anno solidum diem intercalandum decreverit. Àc si anno illo emendationis, quem Macrobius confusionis appellat, nihil praeter menses ac dies intercalasset, ab eo ipso bisextilium annorum ducen- dum fuisset exordium, ita ut primus 1v. post anno Lepido rm. et Planco coss. congruere, qua ratione per quadriennia descendendo bisextilis undecimus non in xLmr. & correctione annum, sed in xrrv., hoc est, non in Lentulum et Messalinum, sed in Augustum xum. et Plautium coss. incurreret, quibus

Christi natalem assignabat Onufrius. At id secus se habuit. Nam praeter '

solidorum dierum intercalationem quadrans insuper diei, quod Solinus docet, & Caesare est adiectus. Quem ut intercalaret, quia solus addi non poterat, ne- cesse fuit ut in rv. annum differretur; donec videlicet ex quadrante illo et tribus Aliis totidem consequentium annorum dies exsurgeret. Itaque primum bisextum

XCI

non quinto a correctione anno, ut alioqui futurum dicebatur, sed rv. , qui ante- cedenti correetionis anno respondebat, seu post tertii anni circuitum, Pansa et Hirtio coss. , observari iussit, reliqua deinceps post iv. quemque annum ab hoc primo. Quanquam sacerdotes, penes quos intercalandi cura erat, eo fortasse, quod primum bisextum post irt. annum locatum viderent, errore ducti sequentia similia post tertium quemque usurparunt, annumque Romanum xxxvi. annorum spatio ita depravarunt, ut pro rx. diebus duodenos interponerent. Quod Augustus ut corrigeret, et tres eos dies superfluos resecaret, xm. sequentes sine bisextili intercalatione transigi iussit, C. Censorino et Asinio Gallo coss. Haec in Anna- libus. Quae ut oculis ipsis subiecta plane percipiantur, latereulum aliquot con- sulatuum adtexuit, initio ducto ab eo anno quo Iuliana coepit editio. Quod cum ad eorum, quae deinceps proponenda sunt, intelligentiam non mediocrem utili- tatem possit afferre, nos eundem illum indiculum exseribemus, ubi quae in rem fsciunt pauca praemonuerimus. Sciendum enim est non solum bisexti à Iulio Cae- sare ordinati rationem ac formam, sed eiusdem quoque depravationem, ac po- stremo Augustanam illam correctionem et instaurationem varie admodum expli- cari. Sunt enim quibus placet Iulium Caesarem anno Confusionis nihil praeter solidos menses ac dies intercalasse, ideoque primum annum Iulianum instar bi- sextilis fuisse, atque adeo legitimos et ordinarios bisextiles esse istos oportuisse: V. IX. XIII. etc. XXXvII. XLI. XLv. XLIX. Lir. Ita Scaliger lib. 1v. de Emend. Alii, qui quadrantem diei praeter solidos dies intercalatum putant, legitimum bi- sextilem, Iulianae editionis annum tertium, statuuut, ab eoque deinceps vr. xr. xv. etc. Tertia potest ad eas accedere forma, ut nimirum confusionis annus ipse bisextilis vicem praebuerit, ac subinde Iulianus rv. vim. xm. etc. tum xxxvr. xr. XLIV. XLVIHL. LII. bisextum sibi ex Iulii Caesaris constructione vendicent. Ex iis ordinandi formis quam Caesar tenuerit, affirmare difficile est, quemadmodum etiam quae fuerit depravandi ratio haud ita certo constat. Potuit enim anno Iu- liano tertio contra praescriptum Caesaris intercalari , potuit et quarto, cum quinto iussisset ; unde xxxvi. vel xxxvn. vitiosus extitit. Neque vero minus est obscurum quamnam castígandae labis illius viam Augustus inierit. Aut enim primum ex xn. ave óAon esse iussit Iulianum xxxvrr., quo ad emendationem animum ad- iecit, si postremus bisextilis vitiosus fuerit xxxvrr., ita ut duodecimus tàv áveu.- BóXov Iulianae editionis fuerit xr1x., ex quo deinceps anni in ordinem redacti, et anno Lir. legitimus bisextilis incidit: aut si xxxvr. postremus bisextilis fuit, duodecim bisexti prorsus expertes a xxxvr. ad xzvirmr. pertexendi sunt, adeo ut primus bisextilis ex ordine in Iulianum rm. ineurrerit. At Paulus Middelburgen- sis lib. xrr. cum vitiosum bisextum anno rr. vr. 1x. ac denique xxxvi. intercalatum esse dixisset, duodecimque communes illos in x1, vu. desiisse, ita ut Lir. bisextum exigeret, novum a sacerdotibus vitium oblatum asserit, ut xix. bisextilem fe- cerit, unde reliqui deinceps ad aetatem nostram bisextiles propagati sunt,

p. 100.

p. 101.

XCII .

INDICULUS ALIQUOT COB88.

Annus Confusionis.

Bisextiles et | Bisextiles Literae Lit. vitiosae | et Lit, Dom. | emendnti ex Middelb. | vitiosae ex Cycli ab

sententia, | Scaligero. Augusto.

Olympiades. Anni Iuliani,

Anni Urbis,

Q. Calenus P. Vatinius 708 | C. Iulius Caesar III. M. Aemilius Lepidus 1 |709|€C. Iulius Caesar IV. sine Collega 184, 2 |110| C. Iulius Caesar V. j j M, Antonius C. Vibius Pansa À. Hirtius 4 | 112| M. Aemilius Lepidus II. L. Munatius Plancus 9 | 718 | L. Antonius P. Servilius Isauricus 185| 6 |714|C. Domitius Calvinus C. Asinius Pollio 1 |115|L. Martinus Censorimus . |C. Calvisius Sabinus 8 | 716 | Ap. Claudius Pulcher C. Norbanus Flaccus 9 |717|M. Agrippa L. Caninius Gallus 186 | 10 | 718 | L. Gellius Poplicola M. Cocceius Nerva 11 |719| L. Cornificius Sex. Pompeius 12 |720 | M. Antonius II. L. Scribonius Libo 18 | 721 | C. Caesar Octavianus II. L. Volcatius Tullus 187| 14 | 722 | Cn. Domitius Ahenobarbus C. Sosius Nepos 15 | 723 | C. Caesar Octavianus III. F M. Valerius Messala 16 | 724 | €. Caesar Octavianus IV. M. Licinius Crassus 1? |'25 | Imp. Caesar Octavianus V. Sex. Apuleius Nepos 188| 18 | 726 | Imp. Caesar Octavianus VI. | B M. Agrippa II. 19 | 727 | Imp. Caesar Octavianus VII.

M. Agrippa III.

3 |'"1

$t

XCIII

p. 102. Annus Confusionis. i 3 — 3 E D Bisextiles et | Bisextiles Literae B mM Lit. vitiosae | et Lit, Dom. | emendati o E P ex Middelb. | vitiosae ex Cycli ab . sententia, Scaligero. Augusto, 20 | 728 | Imp. Caesar Augustus VIII. F E G T. Statilius Taurus IL 21 | 729 | Imp. Caesar Augustus IX. E D D F E M. [Iunius Silvanus 139| 22 | 730 | Imp. Caesar Augustus X. C € B D C. Norbanus Flaccus 23 | 131 | Imp. Caesar Augustus XI. B A C C. Calpurnius Piso 24 | 732 | M. Claudius Marcellus A G G B L. Arruntius 95 | 133 | M. Lollius F F E A G Q. Aemilius Lepidus 190| 26 | 734 | M. Apuleius E D F P. Silius Nerva 917 |135| C. Sentius Saturninus D € C E Q. Lucretius Vespillo 28 | 736 | P. Lentulus Marcellinus B B A D Cn. Cornelius Lentulus 29 | 731 | C. Furnius A G O B C. Iunius Silanus 191| 30 | 788 | L. Domitius G F F A P. Cornelius Scipio 81 |739 | M. Livius Drusus Libo E E D G L. Calpurnius Piso 82 | 140 | Cn. Lentulus D C F M. Licinius Crassus 83 | 741 | Tib. Claudius Nero € B B E D P. Qhinctilius Varus 199 | 34 | 742 | M. Valerius Messala À A G € P. Sulpitius Quirinus 85 |43 | Paulus Fabius G F B Q. Aelins Tubero ; 86 | 744 | Iulius Antonius F E E A Q. Fabius Maximus 87 | 145 | Nero Claudius Drusus D D O G F T. Quintius Crispinus 198 | 38 | 746 | C. Martius Censorinus C B E p. 103. C. Asinius Gallus 39 | 747 | Tib. Claudius Nero II. B A D Cn. Calpurnius Piso H. 40 |748 | D. Laelius Balbus A G C

C. Antistius Vetus

XCIV

Annus Confusionis.

2|3|3 i 3 s Bisextiles et | Bisextiles Literae & CE ES Lit. vitiosae | et Lit. Dom. | emendati $|3/|54 ex Middelb. | vitiosse ex | Cycli ab sententia. Bcaligero. Augusto. 41 | 749 | Imp. Caesar Augustus XII. Ga F B A L. Corn. Sulla. 194 | 42 | 150 | C. Calvisius Sabinus F E G L. Passienus Rufinus 49 | 151| L. LENTULUS E D F M. MESSALINUS 44 | 752 | Imp. Caesar Áugustus XIII. D C E M. Plautius Silvanus 45 | 153 | Cossus Corn. Lentulus C B D C L. Calpurnius Piso Augur 195 | 46 | 154 | Imp. Caesar Augustus XIV. B A B L. Aemilius Paulus 41 | 155 | P. Vinicius Nepos A G A P. Alfinius Varus 48 | 156 | L. Aelius Lamis a F G M. Servilius Geminus 49 |'151 | Sex. Aelius Catus F E E F E C. Sentius Saturninus 198 | 50 | 758 | L. Valerius Messala D D D C. Corn. Cinna 51 | 159 | M. Aemilius Lepidus C C C

L. Arruntius Nepos

Nunc illud, in quo negotii totius summa vertitur, observari eonvenit, annum quempiam in Iulianorum serie duplici ratione bisextilem nominari. Nam vel pro- pter antecedentium annorum successionem ex Caesaris ordinatione bisextilis est, vel respectu ad prinum Augusteum emendatum habito, cuius dispositio in su- periores quoque redundat ac regreditur. (Nos enim Iulisanam'formam ab Augusto recensitam ad anteriores annos, adeoque ad mundi ipsius ortum methodi gratia accommodare solemus.) Exempli caussa, annus Iulianus xLv., in quem Diony- sianus natalis incidit, si vera est Iuliana illa bisextilis anni descriptio, quam An- nales exhibent, bisextum nullum habuit, sed potius xprt. Át ex Augusti cor- rectione, sive quam Paulus Foresemproniensis asserit, sive quae in annum Lrit. bisextum legithimum coniicit, idem ille xv. annus Tulianus bisextilis erit. [ta enim primus annus Tulianus, tametsi ex autoris mente bisextilis non fuerit, ex Augusti tamen emendatione fuisse censetur, ut Forosemproniensis adnotat. Iam qui natalem Christi annum bisextilem velit fuisse eoque velut charactere tem- poris utatur, non ei satis est demonstrare bisextum ex Iuliana institutione in il- lum ipsum annum incidisse, quod, ut e superioribus intelligi potest, dubium est et incertum, sed habenda maxime consequentium bisextorum ratio, cuiusmodi hodierno usu post Augusti correctionem observantur. Quod in snnalibus minus animadversum eo tandem ratiocinia redegit, ut annum Iulianum Lr. bisextilem

XCV

eonstituerent; de quo paulo post. Interim quadrantem illum, quem cum solidis diebus intercalatum Solinus prodidit, attentius exploremus. Solini verba sunt: Et wt statum certwn praeteritus acciperet error, dies xxt. et quadrantem simul futercalavit etc. Ille ergo annus solus ccexurv. dies habuit, alii deinceps cocrxv. et quadrantem. Qui Solini locus aut inscitia librariorum, aut scriptoris halluci- natione male habitus est, Annus Confusionis praeter ordinarios cocrv., qui fuit anni Romani modus, dies habuit insititios ,xvrr., ut Dio testatur. His si inter- ealarium Merkedonium accenseas, qui commodum in eum annum inciderat, summa dierum additorum est xc., si Merkedonius xxmr., vel rxxxrx., si xxm duntaxat obtinuit, Quare et Confusionis annus dies postulat cccoxriv., vel CCCCXLv., ut Censorinus scribit pag. 46. Atque illi quidem dies ita dispensati sunt, ut cum intercalaris, sive Merkedonius, suum in Februario locum ex more sortitus esset, duo alii menses inter Novembrem ac Decembrem inserti sint, dierum ambo simul Lxvrr., ita ut peraequatio ipsa in anni finem incubuerit. Hinc illa verissima suspicio, Solinum cccexrirv. , non ccexrrv. scripsisse. Nam quod dies unum et viginti cum quadrante accessisse dicit, ad Merkedonium respicere potuit, qui xxrr., aut xxr. diebus consteabat. Quanquam de intercalato quadrante parum commode scripsisse videtur. Non enim appendices horae in civili &nno intercalari dicuntur. Quas ut eo sensu demus intercalatas fuisse, quod ultra menses diesque solidos excurrerent, cum in anni Confusionis exitum peraequatio ista conveniat, non potuit Caesar proximum bisextum in rr. Iulisznum, sed in Iv. ineuntem indicere; tum scilicet, cum dies ex quadrantibus collectis solidus existeret: etsi quadrans ille horarius non cum duobus reliquis mensibus, sed cum Merkedonio zgoAz tux, infissus dici potest, ut iustum ad colligendum quadran- tem alterum spatium anno primo Iuliano ineunte esse potuerit. Nihilominus de hoc Solini loco cogitandum amplius censeo.

His necessario constitutis negamus annum illum quo Lentulus et Messalinus coss. fuerunt bisextilem fuissse. Fuerit enim ex Iulii Caesarís ordinatione, quod valde incertum esse hactenus monstravimus: posteaquam quidem ab Augusto eorrectus est annus, si ab eorum aliquo, quos bisextiles tam ipse quam posteri- tas omnis habuit, retro numeres, negamus constanter, bisextilem eum esse quo Christum in lucem editum Annales ecclesiastici confirmant. Fuit hic Iulianus xim, qui Olympiadis cxcrv. anno primo labente coepit, ab Urbe Condita ex Varroniana putatione pccrr. In Iuliana porro periodo, qua nihil ad extricandam chronologiam expeditius, non alium annum occupat quam 4711. , cyclo solis vrr., lunae xvnn., indict. 1. à Ianuario, a Septembri vero r. Quod quidem non conie- etura, sed demonstratione nititur. Mortuus est Augustus Sextis duobus coss., ut omnium consensu exploratissimum est, anno Urbis 763. Ante consulatum Sex- torum, si retro numeres, paria sunt omnino consulum xvi, proindeque xvr. annum anteriorem occupant Lentulus et Marcellinus coss. Insignis porro annus ille mortis Augusti fuit lunae deliquio , quod xr. die ab eius obitu eontigisse inter chronologos constat, idque Dionysiasnae aerae anno xrv., cyclo solis xxr, lunae xv., Bept. xxvi. feria v., liters dom. G, Iulisnae periodi 4727. Quod si &nnos inde subtraxeris xvr., reliquus erit 4711., quo coss. fuere Lentulus et Marcellinus. Qui si bisextilis fuisset, annus ab eo xvr. perinde bisextum habuisset. Est autem aerae nostrae x1v., ac post bisextilem secundus; igitur et annus ille, quo Mar- cellus et Lentulus coss. erant, bisextilis non fuit. Idem ex Olympiadum et Iu- lianorum annorum serie deducitur. N&m cum Lentuli et Marcellini consulatus Iulisnus sit xrrr., Sextorum vero duorum sit lulianus rix., idemque aerae

p. 105.

XCVI

nostrae xiv., necesse est ut annus lulianus ccrxxxim. sit aerae Dionysianae coxxxviir, quo etiam Olympiadis ccriv. &nno primo desinente secundus, hoc est Iphiti uxiv. Si quidem, ut et Annales consentiunt, Iuliano xr mr. coepit an- nus rt. Olymp. cxciv., sive Iphiti 774. Atqui hic ipse Iulianus annus 283., Iphiti 1014., memorabilis est ille Censorini annus, quem Ulpio et Pontiano coss. notat, Urbis Conditae 991., qui cum aerae Dionysianae sit 238., bisextilis non est, sed & bisexto secundus. Igitur et ducentesimus octogesimus tertius ante illum, hoc est primus Iulianus, bisextilis fuit, et 24]1., sive Iulianus 43., Iphiti 774., Len- tulo et Marcellino coss., non bisextilis, sed ab eo secundus est. Quae omnia id quod modo propositum est certissime demonstrant, annum Iulianum primum per regressum in anteriora usuque nostro bisextilem esse, ut et Paulus Forosempro- niensis docuit. Est autem in constituendis bisextilibus habendae non editionis Iulianae, sed Áugustaeae ac nostrae ratio; id quod annalibus imposuisse videtur. In quibus cum ex lulii Caesaris institutione bisextilem eum esse monstrasset an- num, quo Lentulus et Marcellinus coss. fuerunt, confectam sibi rem putavit, quasi eandem quam a Iulio Caesare propositam affirmat bisextilium seriem Augu- stus retinuisset, Ex quo et illud manavit, ut v;j óxoüéatt bovAcóov annum lulia- num Lt. legitimum ex Augusti correctione bisextum habuisse diceret. Nam sive ab eo ad xui. recurras, eive a primo luliano ad eundem xim, descendas, in bi- sextilem incides. Sed falsum est annum Iulianum ex Augusti reformatione bi- sextilem fuisse: praesertim si vitiosum bisextum duodecimum anno Iuliano XXXVI., quod Annales faciunt, tribuerimus, adeo ut Augustus anno xxxvrL sta- tuerit duodecim illos sine bisexto transigendos esse. Ut enim ab anno Iuliano xxxvm. primus ex duodenis illis àveuóAot; coeperit, duodecimus erit Iulianus XLYHI., quo exacto peremptisque bisextis superfluis tribus annus in viam redu- ctus est. Hanc vero, ut ordine ac ratione deinceps insisteret, quarto post xr vr, anno bisextilis annus collocandus fuit, Iuliano scilicet ri1., ut. ex Paulo Middel- burg. superius ostendimus. Át vero si Lr. annum Lisextilem Augustus esse vo- luit, in idem vitium incurrit quod Iulianae editionis initio commissum fuerat, nempe ut tertio post bisextilem anno bisextilis aliter poneretur. Denique nemo hactenus inventus est qui Iulianum Lr. post Augusti emendationem bijsextilem faceret.

Atenim trecentesimus sexagesimus quartus post illum bisextilis est, aut do- cendum in recensendis coss. vitium irrepsisse. Haec enim Annalium verba sunt. Sed et illud non minus falsum, annum aerae Christianae 364. post Lentulum et Marcellinum coss. esse trecentesimum sexagesimum quartum, cum vere sit ab illorum consulatu 366. Sciendum enim est duo in Annalibus paria consulum exempta, quibus ex ordine sublatis, Christiana aera, quae biennio hactenus anü- cipata fuerat, cum vulgari demum in concordiam rediit; quod idem in Onufrianis Fastis, pari coss. uno suppresso, contigit, de qua re opportunius alibi dicetur.

Iam vero, quod aera illa communis, quam & Christi natali repetimus, eun- dem natalem in finem Iuliani xrv. coniiciat, ex disputatis hactenus ita colligitur. Augustus imperator excessit anno Iuliano rix. Est autem is aerae Dionysianae Xiv., ut ante demonstratum est. Igitur aerae huius initium ex a. d. Kal. Ian. in- cipit anni Iuliani xLvt., adeoque natalis Christi Dionysianus cum anno Iuliano XLv. exeunte congruit. Quinetiam cyclorum pervulgata receptaque methodus vel pueris cognita huius rei fidem ab invitis extorquet. Nam si hoc anno, quo haec scribimus, qui est aerae Dionysianse upcxxr, cyclus vulgo numeratur, solis vi., lunae vy., indict. rv., necesse est ut annus aerae primus cyclos habu-

XCVII

erit, solis x., lunae rr., indict. iv. Natalis vero Ohristi solis rx., lupae r. , indict. à Kal. Ian. m. Non potest autem triplex hic postremus character alteri quam XLv. laliano tribui, Olymp. cxciv. anno tv. labente, Urbis Romae a Palilibus Varronianis pccrm. , id quod, si recte superiora posita sunt, necessario sequitur. Praetermitto sideris utriusque defectiones ac reliquos annorum characteres ac notas, quibus velut firmissimis praesidiis temporum haec doctrina munitur; de quibns plerisque hac tempestate docte accuteque scripserunt.

Àe de cyclis et id genus aliis mentionem hoc loco ne litera quidem attigis- sem , nisi a nonnullis totum hoc negotium improbari cernerem, ac tanquam inane etque otiosum rideri. Vidi ego nuper qui huic methodo pondus ac fidem iis ra- tionibus detraheret. Primum cyclorum incertam aiebat esse dispositionem, ne- que quenquam unum cum altero convenire: quod alii alio solis ac lunae cyclo fabricatum velint universum. Sed huic facile à nobis occurritur. Nemo est enim, qui quidem duo ac tria numerare possit, qui in Dionysiana vulgarique forma cy- tlos aliter computet quam quivis e vulgo. Potest quidem in annorum, qui ab orbe condito flnxere, numero alter ab altero dissentire. Sed qui de aunis inter 8e convenerint, in cyclis, nisi pecudes sint, conveniant necesse est. Habet vero magnum ea res ad annos evolvendos usum et opportunitatem, ut a teipso non dissideas , ut annorum varietates, quae sunt pro nationum diversitate multiplices, cert&m ad regulam normamque dirigas, ut ab astronomicis observationibus in persequenda temporum descriptione non abhorreas. Etenim si anni Iuliani forma, quae post aliquot annorum millia recepta fuit, propter commoditatem ab omni- bus hodie chronologis ad anteriora etiam tempora revocatur ad eamque referun- tur iure caeterae, cur non in cyclis usurpare idem licebit? Quaeritur quo anno Cyrus in Perside regnare coeperit. Audies a ehronologis ànno primo Olymp. rv. imperium cepisse. Sed cum Olympiades ab aestivo solstitio ineant, utrum de prioribus vr. anni illius mensibus, an de posterioribus loquantur, hoe est de anno periodi Iulianae 4154., an 4155., nihilo magis agnosces. Quod si chronologus ille, quisquis est, cyclos addiderit, statim utro anno factum dixerit necessario docebimur

Atenim in anno aliquo primum cycli defixi esse debent, quo ex anno re- liquorum eycli pendeant. Is &utem neque ex scriptura neque aliunde potest celigi. Itane vero? De cyclis inter Christianos hodie non convenit, qui quidem communem matrieis ecolesiae, hoc est Romanae, usum retinent? Non omnes annum Christi natalem in cyclum solis rx., lunae r. conferunt? Quis est qui, si alios in ista methodo cyclos statuerit, non vel ab logistica refellatur? Habemus igitur in aera Dionysiana statos et fixos annorum cyclos, a quibus tam ad su- periora quam ad inferiora tempora progredi in infinitum licet: neque necesse est id ex ullius testimonio seriptoris vel eclipsi ex aliqua constare, cum consensu omaium stabilita sit ista methodus et in usum deducta. Postremo illud opponi- tar, quod ad cyclorum ae coelestium omnium getvopévov elevandam fidem per- tinet, Nem eum eclipsin aliquam Tacitus puta, vel Dio, certo anno contigisse Barrant, horum scriptorum testimonium fidem non facit humana maiorem. Quare quod indidem elicitur, tantam habet certitudinem, quanta historici illius esse potest, qui id afürmat, autoritas. Ex quibus non mediocriter aberrare contendit eos omnes qui ex istiusmodi rebus demonstrationes pollicentur et de diebus at- que boris sane fidenter pronunciant, tanquam nuper ex deorum concilio aut intermundiis Epicuri descenderint. Ita enim iocari voluit, quod necesse non fuit. Verum quid illud est, quaeso, quod istic audio? Non habent mathematicorum

Corp. Haereseol. IIL G

p. 107.

XCVIII

observationes maiorem humana fidem? Acciderit haec eclipsis hoc vel ilio im- peratoris anno, historiae fide nititur, quae tametsi humana sit, ab ea tamen re- cedere vix interdum esse videatur hominis. Sed cum ad Iulianos praesertim an- n08, quos omnes sibi chronologi praefigunt, deducta res fuerit, quoto &nno ec- lipsis illa contigerit, non humana iam fide, hoc est sola scriptoris autoritate, sed certissima demonstratione constat, de qua nisi prius imperitia numerandi vel tabularum vitio lapsus sit, dubitare nemo poterit. Ecce tibi in hoc, quod tra- ctamus , argumento quanta sit istorum characterum utilitas potes animadvertere. Quod paulo post Augusti mortem luna defecerit etsi ex historicorum testificatione credimus, est ea tamen constans opinio, de cuius veritate ne levissime quidene dubitatur. I&m quotus hic annus sit aerae Christianae quaeritur. Qui cyclorum et ecclipseon methodum damnant, anno Dionysiano xvr. tribuere solent. Atqui is est xiv., nec ulla unquam astronomia alium huic ecclipsi, quae paucis post Augusti mortem diebus, Septembri mense contigit, annum definiet. . Quis non igitur ex eo confici necessario putabit, Augustum aerae Christianae anno xiv. mortuum esse, non xvr.? Vides maiorem humana fidem, cum humana tamen implicatam et connexam: quae tametsi humanae, hoc est alterius, qua sola isti nituntur, esset similis, non ideo tamen aspernanda foret, quod humana, sed vel eo nomine commendanda, quod ad humanam humans fides adiuncta, ut non humana maiorem, ita simplici, eaque, qua contenti illi sunt, certiorem credulitatem pareret,

DE VULGARI METHODO QUA CHRISTI NATALIS ANNUS INVESTIGATUR. UBI ET DE AERA DIONYSIANA.

Nimis multa fecisse verba videor, nec dum tamen rei tpsius caput attigisse. Nondum enim quo anno quibusve coss. natus sit exposuimus. Hoc igitur qui- cunque certa ratione investigare conati sunt, licet non eadem inter se senserint, uno tamen eodemque Lucae testimonio freti diversas ín partes abierunt. Scri pserat evangelista baptizatum esse dominum anno xv. Tiberii, cum esset quas annorum triginta: Kol ajcos sv 5 "Inooüe ext éc&v tpiáxovta. &oy ópsvoc Gv, ex; évouitexo etc, Quae verba unum istud significant, non multum a tricesimo anno aetatis abfuisse. Sed utrum tricesimo absoluto et altero ac tricesimo ineunte, an post xxix. ineunte xxx. id acciderit, diserte non explicant. Imo vero licet ali- quis Christum anno xxvrrm., vel xxxim., baptizatum esse dicat, non tamen evan- gelicae autoritati meo iudicio repugnet, de quo postmodum videbitur. Sed qui Lucae verba angustioribus spatiis circumseripserunt, alii xxx tunc annos exple- tos fuisse, alii xxx duntaxat opinati sunt. Utrique vero baptizatum volunt Chri- stum Geminis duobus coss. anno Iuliano rxxrv., quod in eum incidat Tiberii an- nus xv. superiore anno ex À.D. xiv. Kal. Sept. inchoatus. Unde cum in baptismi anno conveniant, in natali ipso uno anno dissident. Priorem de expleto tricesimo anno sectam et opinionem Annales Ecclesiastici sequuntur, eandemque tuetar acerrime Scaliger vr. de Emend. Temp. Sed magno, ut solet, conatu levissime probat. Sic enim disserit: Christus Dominus xxx annos absolverat. Nam xxx annorum is eese dicitur qui tricesimum annum absolvit: ut anniculus est is qui ccoLxv. diem attigit, Leg. Annic. de Verb. sign. Quod autem scripsit Lucas, oe tpt&xovta , particula ista Caph est non &xopztuxov, sed dAz8tbv, ut illud Ioan. !. quasi unigeniti a patre. Sed esto, inquit, &noprtuxov: Pauci igitur dies complendo XXX. anno deerant, puta XX, vel mensis: quanquam ne mensis quidem defuturus videatur, si «xt &toprtuxéx accipiamus, Sed mensis desideretur, aut duo menses anno tricesimo absolvendo; et dies baptismi esto v1. Ian. Ergo eodem anno paulo

XCIX *

e

post baptismum, puta Februario, coeperit aunum xxxvi. Iam vero Lucae verba p.109.

perinde accipit ac si esset scriptum: xal aócoq 6 'Insoü; Tipysto àv dtàv tpi&xovca, Doc, $c évopitexo. Sed haec Scaligeriana loci illius expositio , ut hinc potissimum exordiar, absurda est et barbara. Quis enim ita Graece loquentem ferat: 'IncoU; 7» àv ápyópsvoc, pro eo quod est: 5pyszo &v. Satin' ridiculum ac putidum est, évo clit v ápy óptvos, pro dyà apjopo,. Atqui hanc ipsam interpretstionem ante- ponit alteri, quae minus habet absurditatis, tametsi ne ea quidem placet; quasi Lucas id voluerit, 7pysco àv tpt&xovta 2tóv, iv cg dvop'tsro. Quare multo est ille sensus aptior, ut àv ad posteriora referatur, &oyópsvoc ad superiora. "Hv 5 InooU; &py óp.evos exe dtáv À., &v «xe dvoulCeto, órog etc. Epiphanius certe haeresi nxxvrrr., num. vir. àv ad tc , non ad agy óusvoc pertinere docuit, com ita locum illum pro- tulit: $xt àv óc, ox dvoptexo "Ioovjo. Quinetiam haeresi xxx., num. xxix. 7v àà "hnooUc &gyópevoc clva.. Sed controversiae quaestionisque caput in oxc& particula positum est, quod ut plurimum &xopxttxov esse solet et de perfecto absolutoque reistatu nonnihil detrahit. Hoc vero loco non zxopnttxov, sed ààz8wov, ac prorsus

affirmativum esse Scaliger et cum eo plerique sentiunt. Qui mihi vim usumque

voculae istius non satis animadvertisse videntur. Nos triplicem illius potestatem apud Graecos observavimus. Prima est, cum évbotaatuxéx , vel &àxopntuxóx , sumi- tur, ut apud Lucam cap. xxi, 41.: xai aj10 àx£axágÓUr &àx^ aüxóv cett ABou oXxv; et cap. r, 56: Pystve 56 Mapiàxg. ovv abt] exei uijvas xp£ic. Secunda vis est cv xot- Tx), sive comparativa. Ita Luc. rr: xal xatafjvat xo xveüpa to &ytov atopatuxó elbet coget zeptattp&v. Quanquam haec posterior notio ad priorem potest referri. Quod enim alteri simile dicitur, non idem est omnino. Tertio demum alttoAoyixov est excel, sive causativum. Nam si quis diligenter attenderit, inveniet particulam ox vel ex;el, nisi ambobus illis modis usurpetur, caussam continere, propter quam id quod narratur acciderit. Sic apud Homerum 'O£vcc. t, 253. "ExAfopsv Bopér &vdj.o &xgadi, xa16, *Pajbioc , ceti c& xatà Dóov.

Cur facile navigaret, caussam continet vox ct, videlicet quod secundo mari ferretur, «x dv ÜBatt x&tu Déovtt, xal o0 atató) xat! loótnta ixiupaveiac, ait Eusta- thius. Similiter in illo/Ioannis loco, 5ó&av ox povoysvoUe: gloriam eius, quasi wnigensti, lugatuxbv et alttoAoyuxov est ox. Cur enim tanta sit gloria, con- ditionis eius ac dignitati debet adscribi. Quare idem est quod utpote. Sed ea significatio particulae ox; potius quam extet convenit. Imo, ut in Thesauro Ste- phanus monet, cx frequentius usurpatur pro circiter, fere, ac fortasse nunquam aliter, praesertim in prosa oratione sumitur. Unde colligas perperam loannis il- lum locum ad id afferri, ut tricesimus annus solidus ac completus baptismi tem- pore fuisse videatur. Primum ibi est 6, non ext, et apud interpretem nostrum quasi idem est ac tanquam. Deinde alttoXoyxé et dioavaxó usurpatur. At in altero illo Lueae loco ext alttoAoyíxy nullam aut ijuaotv habet, aut vero simili- tudinem. Non recte igitur cum superiore confertur.

De anniculs notione quod proponit Scaliger, nihil ad rem faeit. Aliud enim est anniculus, aliud quasi anniculus, de quo sermo nobis est. Reliqua Scaligeri collectio implicata et inanis est. Nam quis haeo intelligat? Si exe &xopotuxov sit, dies tantum xx, aut ad summum mensem ad rotundum defuisse numerum. Quare ut Ianuarii vr. baptizatus fuerit, Februario mense tricesimum implesse. Quasi vero qui xà apud Lucam &rogtxóx sumi voluerunt, Christum Febrmario mense natum esse crediderint; ut Onufrius, qui duodecimo prope mense post ba- ptismum vertente triginta demum annos evolutos existimat, Neque vero ed

G*

p. 110.

A

p. 111.

&xopztuxós sumptum paucorum tantum dierum, aut unius mensis, imo anni dis- crimen facit. Sed qui paucis annis infra aut supra numerum consistit, exe tpt&- xoyta. atv dici potest, ut Epiphanius alicubi disputat.

Quod ipsum Keplerus cap. x1tt. alterius loci comparatione erudite declarat. Nam cum Matth. xvr. scriptum sit, post institutum à domino sermonem, pa0' $i.épas EC transfiguratum esse, Lucas eandem historiam exponens cap. rx. id post dies éx;et óxxo ab illo ipso sermone factum esse narrat. Ubi eadem «xe vocula usus est, cum ad verum numerum biduum, hoc est tertiam partem addidisset. At instat Scaliger. Et Nullus, inquit, Graecismus patitur : éy6) àpy opt tpi&xovca éx&v, pro àpyopat toü tpiaxogtoU Étou;. lesus Jv tpukxovta étà)v toto anno XXXL, sed absoluto tricesimo statim dicebatur àpqsaÜüat Gw tpukxovta ÓrÀv. — Non enim intelligunt participium àv tacitum, quod omissum est ne repetatur, 7 &oy óusvoc, id est zjpyszo. Haec ille. Vis est igitur omnis in vocabulo isto, ae ópusvoc posita; quod ad initium aetatis tricenariae referunt omnes. Sed Onufrius xxix annos evolutos ac paucos dies tricesimo libatos existimat, quasi istud sit àpyscOat slvat extet itv X. Scaliger negat probam esse locutionem, nisi triginta iam anni com- pleti sint. Mihi vero, ut ingenue dicam quod sentio, alia vis esse videtur parti- cipii illius, quam ut inchoatum aut expletum tricenarium demonstret. Nam cum particula «xcd, ut supra declara&tum est, diminuendi vel dubitandi notionem ba- beat, quis est qui scripsisse Lucam putet: Incipiebat esse Iesus plus minus an- torum triginta? Hoc enim esset ad infinitam particulam infinitum verbum ad- licere, cum tam exi quam aeyóusvos infinitam minimeque determinatam signi- ficationem habeant. Placet igitur verbum apysotiat ad initium praedicationis, olxovop.lac vel tj; értpavslac referre; qui& post baptismum, qui hactenus delitu- erat, in apertum lucemque prodire coepit. Quam loci huius interpretationem postea apud Iansenium scriptorem eruditissimum reperi, qui eandem caeteris anteponit omnibus. Praesertim cum Act. 1. com. 22. eodem sensu verbum illud usurpatum fuerit: àv & eljA0e xo étA0ev. de! fag Ó xdptoc "InooUc àp£apsvoc &ro toU Barxticuatos "Io&vvov. Et cap. x, 31. &pt&yavov &xo tfj; l'aàAQualag pstà 15 Báx- "sua. Quae si vera sunt, apparet ex illis Lucae verbis certum aetatis Christi tempus definiri non posse. Nec est quod certorum Patrum opponatur autoritas, qui non aliud affirmare possunt quam quod ex Luca didicerunt, neque eet ulla ratio cur ex illorum verbis Lucam interpretemur potius quam ex Luca quae ab illis asseverari videntur. Quanquam tametsi non modo Patres, sed et Lucas ipse perfectos consummatosque tricenos annos diceret, nihil tamen obstaret, quin, si minus cum historia congrueret, eodem id acciperemus sensu quo cap. rt, 21. Lucas idem dixit: Post consummatos octo dies; cum octavo ipso circumcisus sit puer, ut Iansenius observat. Frustra igitur Ignatii locus ille ex Epist. ad Trall.

. velut peremptortus obiicitur: xoci tpfi; Oex&bag dvÀv xoAvttucápsvoc dfaxtistn óxo

"Iw&vvov ; adversus quem nemo vel mutire, nedum refragari iure debeat, An enim plus est dicere: éroXicedooro tpfi, 8exábac, quam, ixAXotnsav fjidoot Óxtó, aut quod alibi de transfiguratione legitur, u0' fju£pac ex; óxt) cum sex tantum a Matthaeo solidi numerentur. Miror tantum in illis Ignatii verbis aliquid momenti ad illam sententiam inesse nonnullos arbitrari. Àc si autoritate res agitur, habe- mus antiquissimos, gravissimosque Patres, qui non ut Ignatius obscure, sed aperte, quemadmodum Lucae verba a nobis interpretanda forent, opinione sus docuerunt. Iustinus Martyr Dial. cum Tryphone pag. 92. edit. Rob. Steph. xci tptáxovta. £tq, 3| mÀelova, 3 xol JAáccova usivac, uéypts o0. xposdAvdev "Ievvre xipvt aüroU. Dubitat utrum annos triginta Christus excesserit, an infra illos con-

CI

stiterit, cum ad Ioannem accessit. Cur its? Nonne quod Lucas àxopztixóx loqui visus est, cum exe itàv tpt&xovta scripsit? At Irenaeus tantum ab rigidis illis praefractisque vocularum interpretibus abhorret, ut lib. ir. cap. xxxix. Christum baptismi tempore nondum aetatis annum tricesimum explevisse censeat. Praeter- mitto recentiores apostolicis illis temporibus Patres, caeterosque graves et eru- ditos homines, qui Lucae testimonium áStopíoros aetatem Christi &o xA«tuxéx, significare non dubitant. Nec defuerunt qui pro aeyóp.tvoc, tpyópavoc legerint, ut Epiphanius et Euthymius; adeo participium &pyópsvoo ad officii et praedicationis exordium , non ad ineuntem aetatem illorum sententia revocatur.

Sed est aliud quiddam, quod veteres perinde ac recentiores omnes qui de natali anno Christi disputarunt tanquam certissimum vulgo sumpserunt, nimi- rum Christum anno xv. Tiberii baptizatum fuisse. Unde cum Tiberii xv. coeperit anno Iuliano rxxin., Silano et Nerva coss. ex &. d. xiv. Kal. Sept. et baptismus Christi in Ianuarii vi. incurrerit, convenit anno Iuliano rnxxiv. Geminis duobus Cos5., quae est omnium fere communis opinio. Quod illorum firmamentum si quis extorserit, omnis illa Christi natalis investigandi ratio labefactata concidit, Atqui anno ipso Tiberi xv. baptizatum esse Christum unde tandem habuerunt? Lucas enim cap. mr., anno xv. Tiberii loannem sancti spiritus afflatu ad prae- dicandam poenitentiam prodiisse narrat, non vero Christum eodem illo Tiberi xv. anno a loanne baptizatum. Etenim fieri potest ut Iuliano rxxiv., Tiberii xv. exeunte, uffuta Augusto ineunte, Ioannes relicta solitudine in publicum emer- serit, et anno Lxxv. Iuliano baptizatus ab eodem sit Christus, Tiberii xvi. Quod à nemine, quantum sciam, hactenus observatum plurimum ad communis ac Dio- nysianae aerae patrocinium confert. Nemo est enim tam parum, non dicam ma- thematicis artibus, sed vulgari illa peritia subducendorum temporum instructus, qui non pugnare secum illos omnes animadvertat, qui natalem domini ex aera vulgari alio anno, quam Iuliano xrv., Lentulo et Pisone coss., collocandum scri- pserunt, ita ut prinus eorum , quos a natali Christi putamus, Iulianus sit xzvr., C. Caesare et Paulo coss. Quod quidem eclipseon ac coelestium motuum descri- ptío et cycli ipsi ex vulgari methodo satis evincunt, ut abunde hactenus osten- dimus. Quod si quis aeram vulgarem, quam Dionysianam vocant, cum iis omni- bus conciliare voluerit, imo consentire ipse secum, primum Iuliano anno ac coss. quos dixi natalem Christi tribuere debet, tum eundem Christum Iuliano LXXxv. baptizatum asserere, anno aetatis xxix. iam completo, et ineunte xxx. Alioqui cum Geminorum consulatus anno xxix. Dionysianae aerae congruat, cyclo solis x., lunae xr. Christus expletis duntaxat xxvii annis baptizatus fuerit. Imo vero si Dionysii illius aerae conditoris ac Bedae decretis insistimus, nonnisi xxvm; annos absolverat Christus , cum ad Ioannem venit.

QUOMODO VULGARIS AERA CHRISTI AB AUTORIS DIONYSII INSTITUTO DISSIDEAT.

Sciendum enim est annum illum, quem aerae vulgaris primum facimus et proxime a natali ipso Salvatoris auspicamur, & primo illius autore incarnationis &c natalis annum esse constitutum, id quod ex Dionysii ipsius ac Bedae testi- monio planum faciam. Nam Dionysius, ut autor est Beda lib. de Temp. Ratione cap. xLv. et alibi saepe, cyclum suum annorum pxxzxi àb eo inchoavit anno qui incarnationem et nativitateni antecessit. Itaque primum annum cycli sui vo- luit eum esse, qui est aerae communis DXXXII., secundum vero eum qui est pxxxul.

p. 112,

P. 113.

p. 456.

Cnm

Quo fit, ut si retro progredi volueris, annus primus cycli Dionysiani proxime incarnationis ac nativitatis annum praecedat. Idem in Computo cap. xvrr. repetit Beda, et ne qua dubitatio possit esse, certos characteres addit, quibus secundus ille annus cycli ab aliis discernitur. Veluti quod epactas habuerit xi, concurren- tes v, luna item xiv. in vir. Kal. Apr., dominica vero paschalis vr. Kal. Apr., luna xvi. Est enim hic annus aerae communis primus, cyclo solis x., lunae rm., epa- ctae xr., concurrentes v. Novilunium medium ex Frisicis Mulleri Tabulis Martii xir. hora 77, 59, 39, post med. noctem, luna xrv., Martii xxvi.: sed ob xporroaw Nicaenis temporibus , ad quae Dionysius cyclum suum dirigit, novilunium Martii xir. luna xtv., Martii xxv., sive vir. Kal. Apr., lit. dominic. B. Proinde Martii xxvit. dominica. Hinc est quod, ut scribit Beda, Dionysius ad methodum decem- novennalis annis domini unum adiici iubet, significans illo iucarnato unum cir- culí decemnovennalis annum iam fuisse completum, Quibus ex Bedae Dionysiique verbis vitiosam Dionysianorum cyclorum descriptionem esse patet, quae apud eundem Bedam tomo r. reperitur. Ibi enim anno primo litera E ponitur, anno secundo, D, C. Atqui primus annus cycli Dionysiani bisextilis est, non secun- dus, qui habet literam B, uti prior D, C. Ideo merito Beda correxit et bisextilem cycli primum annum esse voluit. Quanquam suspicari licet Dionysium primo annum natalem in tertium Olymp. cxciv. coniicientem recte adnotasse proximum illum ante bisextilem fuisse, eique propterea literam E tribuisse, postea tamen hallucinatum natalem summovisse in annum rv. Olymp. eiusdem, *el certe al- teram quempiam adscripsisse literam E, quam convenire nosset anno rri. Olymp. cxciv., cui Dionysius natalem assignaverat, nec advertisse minus hoc ad suum institatum quadrare. Utcunque vero ceciderit, nos aeram Dionysianam uno anti- cipamus anno, et quem ille incarnationis et nativitatis annum esse voluit, proxi- mum a nativitate constituimus quod. imprudentibus nobis obrepsit, Cum enim maiores nostri annos ab incarnatione numerarent, postea factum est, ut qui na- tivitate potius initium repetere vellent, cum rx menses detrahere deberent , tribus antevertere maluerint, et ab eo natali, qui incarnationis epocham antecedit, non ab eo qui sequitur, numerandi principium duxerint. Tametsi vetustissimus hic error est adeoque Dionysii ipsius ac Bedae. Hino illa velut ex tripode pronun- ciata sententia: Habet enim, nisi fallor, ecclesiae fides, dominum $n carne paulo plus quam xxxii annis usque ad sua tempora passionis vixisse, quia eidelicet xxx annorum fuerit baptizatus, sicut evangelista Lucas testatur, et tres semis annos post baptisma praedicacerit. Haec Beda cap. illo xvii. Quae si ex ecclesiae ut asserit fide decreta sint, nihil caussae est quin ipsa contra communem ecclesiae

: fidem sentiat. Etenim Christum passum esse tradit anno aerae nostrae xxxrv.

Unde quemadmodum annum aerae nostrae nxxxri., qui est secundi Dionysiani cycli secundus, respondere censet anno illi quo Christus incarnatus est, ita ad DXxxxii addi iubet xxxiv, ut fiant pLxvr, qui annus respondeat alteri illi quo passus est dominus, qui est aerae xxxiv. Apparet igitur apud Bedam et Dionysium eo anno, qui est aerae communis xxxrv., cycli Dionysiani xxxv., Christum esse pas- sum. Quare cum, ut illi statuunt, anno cycli secundo, aerae autem primo, in- carnatus natusque sit dominus, cum passus est, annos absolverat duntaxat xxxi cum aliquot mensibus. Nisi forte annum aetatis primum numeremus illum , quo in utero matris gestatus est; quod absurdissimum est. Et tamen Campanus in- signis computorum artifex in illud prolapsus est. Nam in Computo cap. xxiv. et xxxi. Christum dominum natum asseverat anno cycli decemnovennalis se- cundo, cycli vero epactarum tertio, ante it menses inchoato, die vicesima quarta

CIII

lunationis embelimaeae, quae secundo Decembris iniit, cyelo solis x., litera dom. B. Non alius hic annus est quam aerae Dionysianase primus, cycli Diony- siani secundus, quem nos primum a natali computare solemus; quo cyclus epaetarum tertius, qui idem est cum Alexandrino, ab Septembri mense coepit, currente aureo num. rr. Rursus passum esse Christum docet anno aetatis xxxrv., quo paecha in rv. Eid. Apr. incidit. Est is &nnus aerae Dionysianae xxxv., quo cyclo labente lunae xvri., neomenia Nisan Nicaeni cadit in Martii xxv, feria r., cyclo solis xvi., liters dom. B. Quare decima quarta paschalis incurrit in ix. Apr. fer. vir. Postridie itaque dominica paschalis. Atqui ut Christus natus sit exeunte anno Dionysiano secundo, anno xxxiv. exeunte, non amplius xxxr annos soli- dos expleverit, ineunte vero xxxv. tricesimum tertium inchoabat. Ergo primum aetatis annum Campanus eum numerat quo in materno utero gestatus est.

DE SIGEBERTI, MARIANI, ALIORUMQUE CHRONOLOGORUM HALLUCINATIONE, QUOD AD AERAE ANTICIPATIONEM PERTINET.

Quod est a nobis proxime disputatum, Dionysianam aeram, cum ab anno incarnationis incehoanda sit ab eo qui nativitatem sequitur, hodierno usu repeti, prima fronte Sigebertus animadvertisse videri potest. Nam ad annum pxazrir. haec adnotat: 45 Àoc etiam anno Dionysius abbas orditur cyclum suum, cyclo- rum v decemnovennalium. Et quia secundus annus lurius operis concordare debet $n ratione computi primo anno nativitatis Christi , debet xxxv. annus cycli Diony- &iani concordare in ratione computi tricesimo tertio anno naticitatis Christi, sci- licet ut xrv. luna Aprilis occurrat 1x. Kal. Apr. in v. feria, passio Christi vri. Kal. Apr. in vi. feria, resurrectio vt. Kal. Apr. in dominica die. Sed quia non sta occurrit, sed luna xiv. Aprilis occurrit eo anno xit. Kal. Apr. in prima feria, dominica vero dies paschae in v. Kal. Apr. ideo improbatur, quia repugnat evan- gelicae veritati. Haec Sigebertus. Quae cum obscurissima sunt; tum vero cum ait annum cycdi Dionysiani xxxv. respondere xxxrmmr. nativitatis, istud ipsum, quod a nobis observatum est, affirmare videtur. Nam si Dionysianus cyclus uno anno incarnationem antecedit, necesse est ut eiusdem cycli tertius primus sit post nativitatem , adeoque cycli xxxv. sit & nativitate xxxim. Ita annos nativitatis post nativitatem ipsam cuipiam inchoare videbitur. Verum character ille, quem subiicit, aliud nos existimare cogit. Etenim Dionysianam aeram damnat, quod cum annus cycli xaxv. cum anno nativitatis xxxmr. convenire debeat, quia se- eundus cyeli primus est nativitatis, nequaquam tamen consentiat ; propterea quod xxxv. cycli lunam habet xrv. in xn. Kal. Apr., feria 1., hoc est Martii xxr., pa- scha vero v. Kal. Apr., annus autem nativitatis xxxim. lunam xrv. habuerit rx. Kal. Apr., feria v., pascha vr. Kal. Apr. Igitur xxxv. cum xxxmnr. non, ut de- bebat, congruit. Ita Sigebertus. Idem ad annum wrxxvr. ista scribit: Hoc anno, qui est xri. annus primi decemnovennalis cycli 4n repetito magno anno Dionyni, duobus magnis annis a passione domini revolutis, omua, quae ad cursum solis et lunae spectant, anno dominicae passionis concordant. Unde apparet quod Diony- sius non recte annos domini cyclo suo annexust. Quia enim ab anno domini nxxxm. cyclum. suum orditus est, nimirum intendit Christum fuisse natum. anno secundo prioris magni anni, ac per hoc héc annus anno dominicae passionis concordans debuisset esse magni cycli annus non XII, sed xxxi, quia ts fuit annus passionis domini, et per hanc consequentiam solaris et lunaris cursus concordant evange- licae ceritati. Dionysius posuit nativitatem Christi xx1. annis tardius quam de-

p. 114.

p. 115.

p. 116.

CIV

buit. Haec ille. Cum in superiore loco definiisset , annum xxxv. cydli debere oese nativitatis xxxi, quo passus eet dominus, nunc ut idem passionis annus cum eo, qui xiu. numeratur, omni ex parte consentiat, ait ipsum debere eese cych tricesimum tertium. Atqui xxxmr. cycli nativitatis, sive potius incarnationis, est xxxiL Quis hallucinationem non videt? Ex He apparet mihil de biennio, quod ante annum natalis Díonysiani numerapdum esse docuimus, in mentem Sige- berto venisse , e& nativitatis annum ab eo cum incarnationis anno confundi; quo- niam quidem secundum annum cyci, qui hand dubie incarnationis spud illos primus est, primum aeque nativitatis ease definit. Sed in illis duobus Sigeberti locis multa sunt pertim scriptoris culpa, partim librarii incuria depravata, Ac priore quidem in loco nullum in numeralibus notis mendum esse, cum xxxv. cycli annum nominat, character ipse satis ostendit. Ait enim hoc anno decimam quartam lunam Aprilis (Aprilis lunam identidem appellat, non quae Aprili mense initium habeat, sed quae in Aprilem desinat, quod scholiastes quidam minus animadvertens vitiosum esse credidit) xri. Kal Apr., feria i. convenire, pascha vero v. Kal. Apr., quod omnino magni cycli anno xxxv. congruit, aerae Diony- sianae xxxiv. , Cyclo solis xv., litera dom. C., cyclo lunae xvi. Novilunium pa- schale Nicaenum (nam zpoxyzow nullam saeculum illud agnovit) Martii vti. ; proinde luna xiv. Martii xxt. Hunc annum cum xxxmm. nativitatis anno consen- tire debere Sigebertus asserit, uti lunam xrv. habeat rx. Kal. April, feria v.', pa- Scha vr. Kal. Apr., quandoquidem annus ille nativitatis eosdem illos characteres obtinet. Fungum, non hominem, oportet esse cui istud persuadeat, Annus na- tivitatis, sive aerae Dionysianae xxxiur., respondet cycli Dionysiani non xxxv., sed xxxiv. , si quidem annus primus nativitatis est cycli secundus. Habet porro cyclum lunae xv., lunam vero xrv. in Kal. ipsis Apr. cyclus solis est xrv., pascha Apr. v., litera D. Quocirca apud Sigebertum in priore loco legendum: trigesimo quarto anno nativitatis Christi , pro trigesimo tertio. At in posteriore ita corrigen- dnm videatur: non tertius decimus, sed tricesimus quartus, pro tricesimus tertius. Quod et sequentia docent , cum ait Dionysium naticitatis Christi posuisse xx1 am- nis tardius quam debuerat. Adde xx1 ad xin, fient xxxiv anni magni cycli Dio- nysiani; qui quidem annus incarnationis erit xxinr Verum cum superioribus pugnabit istud, ubi xxxv. cycli passionis annum esse voluit. Igitur hunc in mo- dum potius posteriore loco legendum: debuisset esse magni cycli annus, mon xun., sed xxxv. , et mox: Dionysius posuit nativitatem Christi XX11 anmis tardius, quam debuit , non autem xxr.

Etenim vulgo persuasum illis omnibus erat, Christum passum eese xzrv. Martii, feria vr., resurrexisse vero Martii xxvir, feria 1. Quo velut postulato et axiomate freti historiam ac temporum annorumque seriem ad suam illam xpó- Anjtv accomodare maluerunt, quam illud ipsum cuiusmodi esset diligenter in- quirere. [taque cum anni in toto Dionysiano cyclo tres omnino characterem hunc habere possint, nimirum xir. , qui est aerae xir. , cui cyclus lunae congruit X1II., solis xxr., litera domin. CB: Item annus ccrx., aerae ccrux., cyclo solis xvi., litera B, lunae xix., ac postremo CCCCL., aerae CCCCXLIX., cyclo solis x., li- tera B, lunae xui., pro eo quod caeteri remotiores essent, primum arripuerunt annum, qui est cycli Dionysiani xir., aerae xit, et à Dionysio pasta povtouó peccatum esse dixerunt annorum xxii, adeo ut qui numeratur incarnationis XH., cycli xiu., debuerit incarnationis esse xxx1v., cycli xxxv. Testatur id praeter Sigebertum Marianus Scotus, qui ad annum pxxxur. notat hunc ipsum annum primum esse magni cycli Dionysiani, cuius anno xui. resurrexit dominus vy.

CY

Kal. Àpr., luna xvrr. (sed pro vr. Kal. emendandum est vi. Kal. ; alioqui cyclus esset lunae v., non xin.) hoc est anno xir. incarnatianis, iuxta Dionysium. Cum &utem ad annum pxxzxiv. Bedae locum citat, quasi sit annus Diocletiani coxrvir., scito librariorum errore factum, ut haec nota, quae &àd annum pxxxm. adscribi debuit, in nxxxrv. coniiceretur; ne quis forte Marianum discrimen illud biennii, quod ante annos aliquot urgeri coepit, agnovisse cum Soaligero censeat. Hic enim lib. vt. p. 513. ed. 2. de Emend, Temp. Dionysianam aeram biennio quam par sit breviorem a Mariano dici confirmat, et haec ipsius verba commemorat: Anno ad veritaten Evangelii uyxxvt., secundum vero Dionysii cyclum uLXxiIv., Hitlibrandus, qui et Gregorius etc. Quae quidem verba in editione Francoford. Pistoriana, quae mihi cum haec scriberem ad manum erat, nusquam reperi. Sed ut alicubi legantur, quis non emendandas esse numerales notas videat? Etenim Dionysii cyclus vulgarem aeram uno praecedit anno, estque cycli secundus aerae primus. Unde si quis aeram biennio promoveat, incidet in decemnovennalis cycli annum xix., magni cycli Dionysiani nxxxir.; hoc est alterius cyclí postulatitii ac proleptici ultimum. Ideoque annus verioris aerae uuxxvi. erit Dionysiani cycli MLXXV., Don MLXXIv. Debuisset Marianus non cyclum Dionysii, sed aeram di- cere. Cyclum enim Dionysianum neque Marianus neque Sigebertus improbant: sed incarnationis annis perverse duntaxat illigatum existimant; in quo non bi- ennio, sed annis solidis duobus et viginti aberratum esse statuunt. Et cum er- rorem istum vulgari annorum rationi tam constanter adscribant, mirum est illos in Chronologiis suis ad eam ipsam adhaesisse quam damnaverant, neque aliter quam ex Dionysiano praescripto tempora digessisse. Marianus enim ad eum annum qui incarnationem et natalem domini &p£ccs antecedit, haec observat: Cyclus magnus paschalis incipit hinc : in cuius anno secundo iuzta Dionysium in- dictione tertia natus est Dominus. Idem etiam anno sequenti, Urbis nccun., Len- tulo et Messalino eoss. Olymp. cxcrv., anno rn. indict. rv. die dominico natum esse Christum asseverat. Itaque Christianam aeram a cyclo Dionysiano m. ex- orsus est, cyclo solis x., litera dom. B., tam in emendata bisexti ratione quami in vitiosa illa, qualem ex Paulo Middelburgensi supra proposuimus. Sed cum idem Marianus Christum ait secundum Dionysium natum indict. nr., librarii culpa 1m. pro rv. irrepsit. Nam subinde indict. rv. natus dicitur. Tametsi ne hoc quidem verum est, indictione 1v. natum esse, sed v., si quidem indictiones a Se- ptembri, ut Beda docet, exordiri velimus. Cum enim primus annus Dionysiani cycli indict. i1. coeperit, cuius à Septembri quarta coepit indictio, consequens est annum eiusdem cycli ir., qui indict. 1v. coepit, in fine, hoc est a Septembri, indictionem quintam habuisse; et quoniam Christus, ut toties Marianus occinit, anno cycli secundo natus est, indictione haud dubie quinta natum esse.

Ut autem nulla Scaligerianae suspitioni latebra supersit, qua biennii xpo- 4poviopov illum, quem Dionysianae aerae tribuit, Mariano suboluisse coniicit, admonendus lector est apud Marianum, quae ad annos adscripta sunt scholia saepenumero luxata suo loco et alieno posita videri, nec raro numerorum notas esse endosas. Exempli caussa annum primum cycli Dionysiani componit cum anno Urbis pccxurmx., Sabino et Passieno coss. Tum anno sequenti Lentulo et Messalino coss. anno primo Christi, numerat Urbis pccrm. Olympiadis vero cxciv. annum mni. Átqui annus esse debuit Urbis pccr., ut est in Fastis Cassiodori et Cuspiniani. Erratum igitur a librario est, qui 752. pro 790. exscripsit. Proinde- que non tres anni desunt, ut is qui editioni praefuit adnotavit, neque, ut deessent aliqui, plures duobus inserendi forent. Non enim animadvertit aeram Christianam

p. 117.

p. 118.

CVI

non post nativitstem, ut hedie fit, à Mariano et mediae vetustatis chronologis, sed ab ipso incarnationis anno repeti, Nec minus in reliquorum notis annorum sive Marianus ipse, sive librarius peccat; etsi saepius rectam viam insistit. Verbi caussa anno Christi Lvrr. cycli quarti decemnovennalis initium collocat indict. xv. Recte. Coepit enim cyolus 1. hoc anno sive & Kal. Ian. sive à paschali mense, indict. xv.; at in Septembri indictio xvi. Ex quo sequitur primum annum coe- pisse indict. rv. Est autem hic cycli Dionysiani n., quo exeunte natus est Chri- stus. Ergo indict. v. natus est secundum Dionysium. Ita anno cccrv. notat cycli decimiseptimi annum primum, indict. vi. Recte item anno cccxLi. notat cy- clum x., indict. xiv. Át anno cccurxr. cyclum r., indict. in., ubi indict. rv. legen- dum. Perperan quoque anno cccxcvar. cyclum posuit 1., indict. xr, quod &nno CCCXCIX. convenit. Ánno vero ccccxvir. recte cyclus primus, sed male indictio xv. adscribitur, pro 1., cum anno cccxcvnir, indictio fuerit xt. Caetera huius auctoris, aut aliorum persequi otiosum ac supervacuum est. Illud quidem evi- denter apparet, Marianum ab aera Dionysiana non recessisse, eundemque pri- mum Christi cycli secundum habuisse, quo incarnatus et ortus est Christus. Ve- rum hunc annum, ut et Dionysianam aeram, male cum annis Urbis et Olym- piadum componit, ut hactenus liquido constitit Quinetiam baptizatum esse Christum idem asserit anno aerae xxxr., aetatis ineunte xxx., hoc est absolutis xxix; ex quo colligas anno aerae Dionys. primo Christum ex istorum sententia esse natum. Eodemque modo cum anno aerae xxxrv. passus ponitnr, idipsum aetatis illius xxxur. ineunte, absoluto vero xxxrr. contigerit oportet; ut verum sit quod de aerae acticipatione paulo ante docuimus.

Quocirca falsum est Marianum Dionysianam aeram biennio antevertendam putasse. Quod autem ad xxm vel xxi annos attinet, quos & Dionysio praeter- missos tàm ipse quam Sigebertus existimat, agemus de iis in sequenti diatriba de passione domini. Hanc eandem xxm annorum summam deesse Paulus Foro- semproniensis ex quadam revelatione didicerat. Ridicule sane. Nam et ipse re- velationem suam negligit et in eo tandem acquiescit, ut Dionysianae aerae bi- ennii labem imputet, sed contra ac recentiores faciunt. Non enim getoy povtayb, sed xpoypovigué) peccatum statuit, ideoque biennio quam revera sit tardiorem esse oportere contendit. Norunt omnes qui autorem istum legerunt, qui quidem hodie inventu perrarus est, quam immanem ea de re commentarium scripserit eruditione haud vulgari illa quidem refertum et ad cyclorum annorumque me- thodum cum primis utilem. In huius igitur operis libro xrt. et xur., postquam in libro x. priorem illam de xxix annis revelationem, sane insulsam, exposuisset, velut mutata sententia biennio maturius inchoatam a Dionysio definit &eram, anno luliano xrvr., cum à xrvrri. auspicanda fuerit. Hoc vero ad hunc modum demonstrat: Eusebius in Chronicis anno Christi xv., Augusti Lvr., et ultimo, eclipsin solis accidisse notat, eodemque anno mortuum Augustum. At vero ec- lipsis nulla anno Christi xv. aut alio contigit quam xvrr., in qua Romae totus sol obscuratus est, Februarii xv., hora vere meridiana, sole in xxvi. Aquarii gradu posito; quo eodem anno xiv. Kal. Sept. Augustus obiit. Quare biennio toto. aera Dionysiana verum Christi natalem antecedit. Huius eclipsis solis praeter Eusebium meminit et Dio lib. nvr. et inter ea prodigia recenset quae Augusti mortem nunciarunt. Esm nos cum Mulleri tabulis, quae sunt expedi- tissimae, conferentes accidisse reperiebam ad meridianum Frisicum anno Christi xvit., Februarii 15. hor. 9. 5' 7. ante meridiem, secundum veros lunae motus. Me- dium novilunium Februarii xiv. , hor. 20., 1' 1. Atqui eolipsis ista nequaquam ad

CV

annum quo Augustus obiit convenire potest, sed ad Tiberii ur., ut Lueidus alii- que demonstrant; qui hoc praeterea confirmant, neque eo quo mortuus est Augustus anno, neque sequenti ullam solis eclipsin accidisse. Crediderim equi- dem Dionem solis defectum pro lunari per imprudentiam habuisse. Nam paulo post Augusti mortem luna defecit, Sept. xxvrr., cuius supra meminimus. Quam vero falsa sit Middelburgensis illa ratio patet ex eo quod supra constitutum est, kugustum anno vulgaris aerae xiv., non xv., mortuum esse. Át eclipsis illa so- lis tertio post eius obitum anno contigit. Augusti vero mortem in triennium summoveri nec Herodis annorum, nec ipsius Áugusti, accurata computatio nec historicorum consensio permittit. Ac si verum esset, quod Paulus contendit, non biennio, sed triennio, Dionysius hallucinatus foret. Quippe idem annus qui Dio- nysio xiv. est, xv. ab Eusebio numeratur, quod is natalem Christi coniiciat in annum tertium Olymp. cxciv., quo eodem anno ineunte aera Christi Eusebiana initium habet, Iuliano x,v., Dionysiana vero sequenti x,vi. Verum de Augusti et Herodis annis mox dicendum erit.

EXCUTIUNTUR EA QUAE ADVERSUS DIONYSIANAM AERAM EX IOSEPHO NUPER OBIICI COEPTA SUNT.

Omnium quae superiori capite disseruimus eo summa redit, ut si quis Dio- nysianam aeram ac communem tueri velit, necessario baec affirmare debeat, pri- mum eius initium anno Iuliano xrvr. coepisse, C. Caesare et Paulo coss., ac si proxime ante principium aerae natum esse Christum existimet, id anno Iuliano XLv. tribuendum, coss. Cornelio Lentulo et Calpurnio Pisone: deinde Christum annos natum novem et viginti ad baptismum accessisse, anno Tiberii xvr., Vi- nicio et Longino coss. ineunte tricesimo. Hac una ratione biennii ystay povtapoe ille devitari potest, quem Scaliger eiusque sectatores obiiciunt; qui quidem ne- cessario sequitur, si Lentulo ac Marcellino coss. Iuliano xLizm. natum esse Chri- stum asseras , et Tiberii xv., Iuliano Lxxrv., aetatis suae tricesimo iam absoluto, ineunte vero tricesimo primo, baptizatum fuisse.

Et hactenus quidem recte communis aera procedere potuit. Sed nova quae- dam ante hos viginti annos eidem moveri controversia coepit, Nam qui in Io- sephi gravissimi scriptoris historiam diligentius incubuerunt, eamque cum Ro- manis.historicis accuratissime contulerunt, eruditi solertesque chronologi, facile deprehenderunt non biennio solum, sed et quadriennio, vel quinquennio, verum Christi natalem anticipandum esse, si vera sunt quae ab illis historicis produn- tur. Disputavit ea de re primus omnium Dekerius noster; cuius sententiam am- plexus est et illustravit plurimum Keplerus insignis mathematicus libro de Anno Natali, et in Eclogis Chronologis. Quam illorum opinionem dignam arbitror quae etiam atque etiam consideretur, indignam certe quam cum eius autore De- kerio vir pius et eruditus pene hostilem in modum proscriberet, tanquam novam et ab usu totius ecclesiae remotam. Ego vero novam esse quidem illam nec ab antiquis usurpatam video, quod, ut dictum est, persuasum hactenus esset omni- bus Christum aetatis &nno tricesimo baptizatum esse, neque particulae exei ra- tionem admodum haberent, ecclesiae vero decreto ulli vel autoritati repugnare, id constanter nego. Non enim temporum annorumque tricas istas ac minutias, aut intervallorum atque epocharum &xeífeav curat ecclessia, sed recepta ac po- pulari computandorum temporum ratione contenta est. Quis enim putet veterem illam annorum ab orbe condito summam e Graecorum fontibus haustam, quam

P. 119.

p. 120.

p. 121.

CVIII

et antiquissima concilia saepius adhibuerunt, et hodieque in menologiis ecclesia retinet, aut illorum, aut huius autoritate fuisse constitutam ? adeo ut qui Lati- norum Hebraeotumque tam diversam ac dissidentem teneat, illius decreto re- pugnet. Quis est autem qui hoc saeculo chronologiam attingat, qui non Latinam et Hebraicam istam alteri, quam adscivit ecclesía, anteponendam existimet? Par est in aera Christi vulgari institutum ecclesiae, ut eam, quod apud Christianos omnes obtinuerit, ad usum transferat, utrum vero ab ipso natali Christi accurate repetita sit, nihil &deo perquirat, neque ad haec leviora gravitatem autoritatem- que suam, quae sacrosancta debet esse, interponi patiatur. Quam in rem valet imprimis, quod Paulus Míddelburgensis lib. xin. cap. vi. scriptum reliquit. Nam cum biennium illud, de quo supra diximus, Dionysii aerae deesse docuisset, subinde sibi istud obiicit, sequi ex eo videri ecclesiam in bullis ac rescriptis suis oberrare. Cui sic occurrit: Ecclesiam hac temporum subductione uti quidem, sed minime probare, verum a chronologia mutuatam suum ad usum accomodare, quicquid autem insit erroris, id illis esse, non ecclesiae tribuendum. Ad haeo non perpetuo hanc in ecclesia numerandi rationem extitisse, sed ante paucos annos, sub Eugenio tv., Blondi Foroliviensis hortatu, qui Pontificii Collegii a secretis notarius erat, admissam, Addit et Dionysium Exiguum istius aerae con- ditorem errorem agnovisse suum, et rerecundia confusum, ut scribit Sigebertus, Jrontem sibi pudoris cauterio exussisse. Haec Paulus de aera Dionysiana; in qua reprehendenda multo ille reprehendendus magis est, ut in superioribus planum cuivis esse factum confidimus. Neo est omnino quicquam a Scaligero , Calvisio, caeterisque contra hanc allatum quod momenti aliquid habeat, praeter ea quae ex Iosepho petuntur; quae ne ipsa quidem illorum biennio suffragantur, quoniam non duobus solum, sed rv., vel v. solidis annis Christi natalem antevertendum demonstrant. Quae res adversus nobilissimum historiae scriptorem viros quos- dam pios ac doctos maiorem in modum commovit; ut quem mendacii convictum putarent, nihil ei tribui autoritatis ac fidei paterentur, praesertim in iis quae ad Herodis annos attinent, in quibus absurda et portentosa mendacia inesse cum summa inconstantia et Romanorum Annalium inscitia Ecclesiastici Annales affir- mant. Non ii sumus, qui summorum virorum memoriae et existimationi ob- trectari velimus, praecipue catholicorum ; ut si quid ab illis titubatum commissum- que sit, severius persequamur; neque nos omnino canina illa facundia delectat, quae multorum occupavit ingenia. Sed illud tamen quod cuivis hoc in literarum genere concessum est, negatum nobis esse nolumus, ut si quid aliter atque illi senserint visum nobis fuerit, id ingenue profiteamur ac libere; ne quid veritati haec ipsa, quae servire illi debet, obsit hominum autoritas et commendatio. Quod ne praesenti in negotio contingat magnopere est verendum. Neque vero Iosephi patrocinium hoc loco suscipimus, nec errasse illum inficiamur, aut postremo vel minimum contra sacrarum fidem literarum scriptori ulli tribuimus. Verum nec quae ad illius minuendam existimationem afferuntur vera putamus omnia, et quod ad recentiora Iudaeorum tempora spectat, certiorem ao constantiorem ha- bemus autore isto neminem. Ac tantum abest, haec ut tam assidua, tam acerba cum Iosepho Annalium expostulatio de illius apud me fide vel tantillum detraxerit, ut hoc ipso primum nomine suspecta esse mihi accusatio illa coeperit, quod in eam tanto stomacho ac toties incurrerent. Tum ubi haec attentius excussi, quae ad Iosephum evertendum validissima credebantur, nihil atroci illa castigatione iniquius est visum. Quae tametsi olim à me animadversa, disputata postmodum ab aliis atque explicata comperi, licere mihi quidem arbitror quae perinde ut illi

CIX

inquirendo consecutus füeram, non ut ab illis accepta, sed ut à me etiam ex- cogitata proponere.

Ergo ad elevandam losephi fidem e multis eius erroribus hi velut insignes &c palmarii numerantur. Primum quod exacto Archelao Quirinus in Syriam In- daeamque missus esse dicitur, anno xxxvr. post Actiacam pugnam. Verum, in- quit, si Àaec ad exactam temporum rationem referas, falsa esse procul dubio in- vemes. Nam si numeres annos qué intercurrunt ab Áctiaca pugna, quae contigit Augusto m. et Messala coss., annos esse xy colliges. Bed haeo hallucinatio est. Nam Actiaca pugna incidit in annum Urbis ncoxxmr., Iulian. xv., Archelaus vero proscriptus est anno Urbis pcorix., Iuliano rr. Quippe Dio ad hune annum autor est Herodem Palaestinum a fratribus accusatum trans Alpes relegatum , eiusque ditionem in provinciam redactam. Annus porro lulianus rr. triceeimus septimus està xv. Recte itaque Iosephus tricesimum septimum adnotavit.

Secundo iisdem £n locis losephus de consulatu Quirini meminit, quas de re admodum recenti; ex quo fastos «lium consulares $gnorasse certum est. Nam Quirinum una cum Aemiliano collega ante annos xxi consulutum gessisse est ex-

lssimum. — Nihil eiusmodi Iosephus vel levissime significavit; consularem duntaxat illum, hoc est órattxov, extremo lib. xvri. nominat. Constat autem eos qui consulatum semel in vita gessissent consulares deinceps appellatos, uti Triumphales, qui aliquando triumphaseent.

Tertio Herodis obitum biennio ante Christum natum recenset, Itaque $i Io- sepho demus aures, quae a Luca et Matthaeo de Herode ecripta sunt fide careant necesse est. Non satis dixit. Neque enim biennio, sed quadriennio ferme, nata- lem Christi vulgarem, Dionysianum vero etiam quinquennio &ntevertit. Sed hunc ipsum verum esse natalem ex Matthaeo vel Luca colligi, id constanter negamus.

Quartum inconstantise specimen est quod anno xvr. Herodis regis Varum praesidem Syriae fuisse narrat lib. xv. cap. xir., post autem ait eundem succes- sisse Sentio Saturnino, anno ante Herodis obitum, cum inter utrunque viginti anni saltem interceeserint. Atqui non Varus a Iosepho praeses illo loco dicitur, sed Varro. Quare a6» fj uxjptvüo; oà8iv Caxac:. — Denique novem, inquit, Hero- dis annos praetermisit. Etenim cum xxxvn regnarit annos, horum initium ab eo ipso anno, quo navali praelio victus est Antonius, repetere debuit, Iuliano xv., non & vi., quo ex Senatus-Consulto regnum adeptus est. Ideo mortem Herodis Annales in annum octavum Christi coniiciunt, Lepido et Arruntio coss. Erat annus Urbis pccrm., lulianus tr., qui sextus aerae communis esse debuerat, nisi biennio peccatum foret.

At quantopere illum ratio fugerit paulo post constabit, ubi quae de Herodis annis et historia sparsim Iosephus inserit, paucis perstrinxerimus. Prima Hero- dis apud eximium hunc scriptorem mentio fit lib. xiv. Orig. cap. xu. Ibi Anti- pstrum Antipae F. Herodis parentem scribit e Cypro Arabissa principe femina quinque suscepisse liberos, Phasaelum , Herodem , Iosephum, Pheroram et Sa- lomen. Eundem, cum adversus Aristobulum bellum gereret, liberos suos apud Arabum principem deposuisse. Finitum est bellum istud Aristobuleum anno illo quo Hierosolyma Pompeius cepit, coss. Cicerone et Antonio, ut autor est Io- sephus lib. xiv. cap. v., nec non et Dio, Urbis ex Varrone pcxcr. Oportet igitur Herodem ante hunc annum fuisse natum, quem apud Arabem pater deposuerit.

Postea lib. xrv. c. xv., cum Antipater Iuliano Caesari strenuam in Aegypto Davasset operam, éxítpono; ab eo Iudaeae factus est, et Hyreano pontificatus

p. 122.

p. 123.

CX

decretus. Hiec est Urbis annus pccvir., quo Alexandrinum bellum petratum est, ut ex Iosepho colligitur.

Eodem anno, ut Iosephus cap. xvrr. scribit, Antipater Phasaelum Hierosoly- mis praeficit, Herodi Galilaeam committit, vé) ravt&nagtw ovtv u' yàp atio àve- [óv« póva &.. Manifestum in numero mendum est, quod eruditis viris suboluit, et xe' pro :' scribendum. Certe cum ante annum Urbis pcxcr. natum constet Herodem, anno illo pccvir. decimum octavum saltem attigerat. Át vero quae toto illo xvrr. capite ab Herode gesta memorantur, non puerum Herodem, sed iuvenem exhibent. Neque dubium est, quin vox vfou virilem etiam aetatem, multo magis iuventutem significet. Qua ratione Saulus Act. vit. vsxvíac vocatur; non quod vocabulum istud ferocem eo loco et audacem declaret. Friget enim haec interpretatio. Quippe licet veavía; interdum ea notione sumatur, nunquam tamen sine substantivo aliquo, puta &vBpoc vel Aóvou etc. Apud Luc&m autem, ubi absolute ponitur idipsum est quod interpres noster expreesit, adolescens. Apud Censorinum Varro quadrifariam hominis aetatem partitur, et pueritiam ad annum axv., inde ad xxx. adolescentiam definit.

Post haec & Sexto Caesare Coelesyriae praeficitur Herodes, eodem anno. Credo quindecim annorum puérum Romanus Imperator atpatvyov faceret: esto, id in priore exemplo paterno possit amori indulgentiaeque tribui. Iterum, ut re- fert cap. xix., a Bruto et Cassio eiusdem Coelesyriae otpatnyoc creatus est, cum mandatis, ut exercitum adversus Áugustum et Antonium conscriberet, facta po- tiundi regni spe post impetratam victoriam. Quo tempore Malchus Arabs Anti- patrum veneno necavit, ideoquo iubente Cassio Malchus ab Herode est inter- fectus. Congruunt haec anno Urbis pccxr., Iuliano quarto. Secundum Philip- pensem pugnam Antonius in Syriam profectus Phasaelum et Herodem tetrarchas constituit, xci tàv 'louBaleov adtroig értco£net np&ypava. Iosephus 1]. xrv. c. xxim. Accidit hoc anno Urbis nccxm., Iuliano v.

Post cum Parthi Antigonum Aristobuli F. in regnum restituissent, Herodes ab iis pulsus Romam ad Ántonium et Caesarem confugit, & quibus perhumaniter exceptus et senatui conciliatus regnum obtinuit ex S. C., Olympiade cr.xxxrv., Domitio Calvino rr. et Asinio Pollione coss., &nno Urbis pnccxiv., Iuliano vr., quo desiit Olympiadis cLxxxrv. annus rv. et Olympias crxxxv. coepit. Roma in Pa- laestinam reversus Herodes cum Antigono bellum gessit, donec adiuvante Sosio capta urbs est, et Ántigonus occisus, anno sabbatico, Agrippa et Canidio Gallo coss. Olympiad. crxxxv., mense tertio, t7j opti] t$jc vnotelac. Hic est annus Ur- bis nccxvri., Iulianus 1x., Olymp. crxxxv. annus rri. desinens et iniens rv., pe- riodi Iulianae 4677., quo currebat sabbaticus, cyclo lunae 3. Dio vero libro xrix. Hierosolyma eapta esse scribit anno antecedente, Claudio et Norbano coss., Iu- liano vru. Sed sabbatici anni character Iosepho suffragatur.

Deinceps aliquot Herodis anni nominatim a Iosepho concipiuntur. Veluti lib. xv. , cap. vir. annus Actiaci praelii, qui est Iulianus xv., Herodis regni septi- mus vocatur. Item lib. xv. cap. xri. mentío fit anni xrrr. Herodis, quem Keplerus annum fuisse probat Iulianum xxr., Urbis pccxxm.. At cap. xnr., decimiseptimi, vel decimioctavi, meminit, tz; ajtoU Baouu(ae d xaprA0óvtoc Érouc, id est in- choato xvrrt. Quo quidem Zenodori tetrarchiam nactus est. Apud Dionem id aecidit coss. Apuleio et Silio, Urbis pccxxxrv., Iuliano xxvr. Keplerus in Herodis annum xvit. confert, ideoque ante Nisan, unde Herodis annos Iosephum auspi- cari putat. Quod nihil est necesse. Nam zapeA0óvtoc toU Ztou; (7 scripsit Iose- phus; nimirum anno ipso xvi. Eodem anno xv. (ait Iosephus cap. xiv.) tem-

CXI

plum instaurare aggressus est; quem annum decimum quintum libro I. 'AAooc. appellat, errore librariorum, ut Keplerus existimat; quem tu consule. Praeterea lib. xvr. eap. 1x. Caesareae aedificationem &bsolutam scribit Herodis anno xxvim., Olymp. cxcn. 8i a Iuliano imx., Urbis pcoxvrr., initium Herodis deduxeris, annus xivin. lulianus erit xxxvr., Urbis pocxriv.; quo coepit Iphiti pccrxvrr., eive Olymp. cxcrt. annus tertius. Demum lib. xvir. cap. x. mortuus est Herodes, f«- aU.sócac ts0^ À uiv &véOcsv "Avttyovov, ét) 16a0apa xal tptáxovta: ps0 9 Bà Oro 'Po- palo &nobtBexco, Ext xal spt&xovta: Cum regnasset ab Antigoninece annos XxX1v., ex quo vero rez a Romanis creatus est xxxvri., paulo ante pascha, ut ex xr. ca- pite liquet, eum antea luna defecisset: xsoi ivo; í£gSoumxoatbv vitae suae, c. vri. Itaque si anno Iuliano vr. regnum ex 8. C. Herodes impetravit, anno Iuliano xr, coepit xxxvit. Sin ab anno Iuliano rx. inchoare mavis, eodem Iuliano xrm., regni xxxiv. initium sumpsit; quod paulo postea disceptabimus.

Iam cum Herodes annum attigerit septimum ac tricesimum, magnam inde losepho Annales invidiam faciunt, quod istorum annorum exordium perperam in Iulianum sextum contulerit, eoque maxime, quod anno Urbis pccrr. Caleno et Vatinio coss. quindecim annos natus dicatur Herodes, mortuusque anno aetatis prope nxx. Nam si ad pccvir. addas Liv., annus Herodis rxx. iniit anno Urbis DCCLX:. , Iuliano Lim., aerae Christianae vir... Aliunde ergo xxxvrr illi anni de- ducendi sunt, nimirum ab eo &nno quo Actiaca pugna profligatus est Antonius, Augusto rrr. et Messala coss., Olymp. cLxxxvrr. anno rr., quo ex tempore Herodis anni numerari coeperunt, propterea quod cum Augustus ex S. C. rescidisset. ir- ritaque reddidisset quae ab Antonio gesta erant, non licuit Herodi suos annos nu- merare ab eo tempore quo ab Antonio regnum accepit, sed ab eo potius quo ab Augusto et ex S. C. rursus idem illud regnum adeptus est. Haec Annales. Quae non minus secum quam cum historiae veritate pugnant. Non enim consentanea ist& sunt, Herodis initium ab eo tempore deducere, quo in gratiam ab Augusto receptus est, cum in Rhodum ad eum navigasset, et hunc annum esse ipsum as- serere quo victus est ad Áctium Antonius, Augusto rir. et Messala coss. Non, in- quam, eodem anno quo Áctiaca victoria contigit, Urbis pcoxxim., sed sequenti pnccxxiv. Herodes Augusto reconciliatus est. Nam post AÁctiacam cladem An- tonium minime destituit, sed in eius fide permansit; idque etiam apud Augustum gloriastus est: to i9 ftcrüdvta tov &v 'Axtlo pé xataAimnttv, yn8k cvppatafiivat veis SAxiat, gavspés 70 uevafatvodans tfe tUync, ait Iosephus 1. xv. c. x. Quare anno demum Urbis pccxxrv., Iuliano xvr., ab Augusto praeter spem regnum illi confirmatum et senatus decreto corroboratum est, non ita tamen ut novum inde regni Herodis initium repetitum fuerit; quod ei nunquam Augustus eripuit. Quod 'si anni illi xxxvii ab Actiacae cladis anno numerandi forent, postremus, hoc est tricesimus septimus, non ab anno vulgaris aerae octavo, sed nono inchoari de- buit, Iuliano Lr. Tametsi illud animo repetendum, annum illum, qui in Anna- libus octavus a natali Christi dicitur, aerae Christianae sextum esse, et nonum istum septimum; id quod ex biennii labe manavit, de qua supra disputavimus. Unde ex Annalium sententia Herodis obitus in annum conferendus est Iulianum Lit. , Vel Lir., si septuagesimum expleverit. Atqui longe ante hoc tempus Hero- des obiit. Etenim Archelaus, qui post parentis mortem ethnarcha ab Augusto factus est, anno regni sui nono inchoato, ut ex Iosepho lib. xvrr. Orig. cap. xv., et lib. ri. 'AAcc, cap. xr. patet, Viennam relegatus est; idque Dio evenisse scribit M. Lepido et L. Arruntio coss., Iuliano rr., qui annus morti Herodis in Annali- bus assignatur, cum ante x annos, nimirum Iuliano xLr., mortuum esse Hero-

p. 124

p. 125.

CXII

dem oportuerit, si Archelans rx ab illo annos impleverit. Idem et ex Philippi te- trarchae, Herodis filii, imperio colligi potest. Hic enim autore Iosepho lib. xvn. cap. vi. moritur anno Tiberii xx., imperavit autem annos xxxvr. Tiberii porro primus iniit anno Iuliano vrx., vicesimus autem, Iuliano rxxvrr.; quo quidem, vel sequenti, Philippus obiit. Coepit igitur Iuliano xLrr., quo etiam anno eclipsis illa contigit, paulo ante pascha, quae, ut scribit Iosephus , Herodis mortem ante- cessit, Quae omnia, ut et alia pleraque erudite & Dekerio nostro et Keplero de- monstrantur, nos privatim ac diligenter excussa delibare hic necesse habuimus.

Verum quod ad annos Philippi spectat, cum eum Iosephus decessisse scribit anno Tiberii xx., mendum esse videtur. Nam mortuus est Philippus post con- sulatum Vitellii, qui secundum hunc Syriam administravit, ut autor est Iosephus. At Vitellii consulatus, quem cum Fabio Persico gessit, convenit anno Urbis DCCLXXXvII., luliano rxxix., quo desiit Tiberii xx. et xxr. coepit. Ideo non ante sequentem Philippus obiit. Scaliger lib. v. pag. 433. de Emendat. legendum sine ullo dubio censet £ixoctá) xal ótutépw , ut est apud Ruffinum. Vitellium enim con- sulem fuisse anno Tiberii xx., Iuliano rxxx., missum vero in Palaestinam post consulatum, quo tempore Philippus abiit, Iuliano pxxxr. Deductis xxxvm annis tetrarchiae Philippi relinquuntur anni xiv absoluti, adeo ut xzv. Philippus ini- erit. Qua in ratiocinatione frustra est Scaliger. Si quidem consulatus Vitellii non anno Iuliano Lxxx., sed rxxrx. congruit, Urbis pccrxxxvm. Primus autem Iulianus coepit Urbis pccix. Quod si Tiberii anno xxm. mortuus est Philippus, is erit Iulianus Lxxx., vel uxxxr.; itaque Iuliano xruu., vel xyrv. regnum adierit. Sed ut perperam apud Iosephum annus xx. pro xxi. irrepsit, ita in annis Phi- lippi vitium inesse potest, ut Philippum scripserit xxxvi. annis regnasse. Nam apud Ruffinum depravati numeri sunt, et Philippi annus xxr. pro xxvn. legitur. Idem Scaliger Herodis annos Iosephum existimat non a Iuliano illo, in quem eius primordium incidit, sed ab liar Iuliani sequentis ordiri. Quod si verum esset, posset idem et ad Tiberii ac Philippi annos accommodari , proindeque Tiberii pri- mus ex mente Iosephi ab Iiar anni luliani Lx. ineundns esset, et vicesimus ab liar Iuliani Lxxix., &c denique primus et vicesimus ab liar Iuliani Lxxx., ante quem obitus Philippi coniiciendus esset, anno eiusdem xxxvm. iam expleto; cuius primus annus ab liar Iuliani xrzm. inchoandus fuerit, tametsi Herodes anno su- periore, hoc est xri, decesserit; propterea quod maxima iam affecta anni xzux. parte et post liar Philippus tetrarchiam adiit, ideoque ab liar sequente primus numerari coepit.

Sed ea computandi ratio, quam Iosepho Scaliger affingit, autoritate caret, multoque verisimilius est numerandi initium ab eo Nisan apud Iosephum deduci, qui Herodis exordium antecessit, quam ab eo mense qui secutus est. Et quan-' quam Scaligero concedamus omnia, peseime is tamen de Herodis annis hoc modo ratiocinatus est: Licet Herodes a senatu rez factus sit cyclo 19., hoc est Iuliano 6., periodi Iul. 4674,, tamen Iosephum non ordiri aunos Herodis, nisi a Nésan, vel liar sequentis anni, cyclo x. Cuts autem, Iosepho teste, annos solidus xxxvr ve- gnaverit, ez quo declaratus rex, xxxiv vero, eosque solidos, a captis a. Sosio Hierosolymis, decesserit vero ante pascha, nondum liar instante, qui fust prin- ceps mensium tempore Iosephi, manifesto colligitur proximo [iar annum. Herodia XXIVIL. initurum fuisse , qui revera erat XXXIX. a diebus aestivis. Itaque hoc modo Herodes decesserit anno cycli X1x. exacto, primo éneunte, Subiicit deinde: Omnsno igitur Herodes decessit anno Iuliano xyv. ante Nisan, cyclo lunae primo $neunte, solis nono, periodi Iulianae 4713. Quo etiam anno eclipsis lunae contigit Ia-

CXII

suarii vii. in cyclo emendato, lanuarii vt. n cyclo vitioso. Bed eclipsis ista Ia- nuarii x. convenit in cyclo emendato. Verum tota haec Scaligeri collectio im- plicata ac falsissima est. Etenim quamvis demus illud, quod nequaquam con- cedimus, anaum Herodis primum ab liar anni Iuliani vi. numerandum esse, eundemque regem xxxvii solidos annos explesse, quod neque losephus asserit, et gratis a Scaligero ponitur, sed ut ita esse credamus, nunquam tamen Herodis tricesimus septimus desinens et iniens tricesimus octavus in Iulianum xrv. in- cidet, sed in xriv., si nimirum ad vi adieceris xxxvur. Nam tricesimus octavus Iuliano incipiet xyiv. Quare est haec insignis &Aoywtía. Nec illa certe minor qua Archelaum Herodis F. anno Iuliano rn. exulasse scribit, cum 1x solidos regnasset annos. Archelaus enim regno exutus est Lepido et Arruntio coss., ut autor est Dio, anno Iuliano Lr. Coepit igitur Iuliano xv. Quod si anno Iuliano xrv., quo He- rodem Scaliger excessisse putat, regnum auspicatus esset, Archelaus, et ix soli- dos explesset annos, non is Iuliano rnr., sed riv. relegatus fuisset. Par est osci- tantia, cum addit annum illum, quo pulsus est Archelaus, esse ab Actiaca victoria xxxvi. Nam losephus lib. xvn. cap. rr. Quirinum Archelai bonorum censum instituisse narrat, anno xxxvrr post Antonii cladem ad Actium. Ex eo itaque consequens es non Lur. luliano, sed Lr., Archelaum exilio damnatum. Nam Actiaca pugna sd Iulianum xv. pertinet; ideo Iuliano r1. coepit xxxvi.

Atque haec perversa Herodis annorum subductio multo in Eusebio casti- ganda magis est, 4 quo profecta manavit in caeteros. Hic enim in Chronicis primum annum Augusti ponit eum qui post Iulii Caesaris necem proxime sequi- tur, quique Urbis est 711., Iulisnus 3., Olympiadis cuxxxiv. secundus. Tum Antigonum postremum ex Ásamonaeis regem mortuum esse dicit anno v. Augusti, Olymp. crxxxv. secundo; ut in quibusdam exemplaribus reperiri testatur Ponta- cus, idque ipsum in editione sua Scaliger &nplexus est. Est hic Urbis 715., Iu- lianus 7. At in aliis codicibus confertur id in annum Augusti 4., in aliis vero 1O., quod postremum tanquam Eusebio magis consentaneum secutus est Pontacus. Quippe mortuo Antigono Herodes pacifice regnavit, et eodem anno novum regni auspicium habuit. Erat Urbis annus 720., Iulianus 12. ; quamvis etiam in editione Pontaci cum Augusti xr. primus Herodis ineat, qui est Urbis 721., Iulianus 13. Ex hoc tempore xxxvn regni annos orditur Eusebius; eiusdem vero mortem aa- signat anno Áugusti xrvn., Olymp. cxciv anno quarto, ab Ábraamo 2021., Christi quinto. Quamobrem hallucinatur Scaliger, qui anno 2019. id ab Eusebio tribui censet, et metachronismum esse dicit annorum trium. Verum si hic annus quar-

tus est Olymp. cxcv., Augusti x,vn., cum Herodes paulo ante Pascha mortuus ,

sit, et Augusti xL.vir., anno luliani xrix. iam labente apud Eusebium coeperit, necesse est ut anno Iuliani L. ineunte perierit Heredes, cum annus quartus cxcv. Orympiadis adhuc decurreret, qui et Eusebio Abraami 2021. censetur. Certe qui- dem 2020. saltem esse debet. Unde metachronismus erit ex Scaligeriana ratione annorum solidorum quinque, non autem trium. Nam Iuliano xrv. mortuum cre- dit Herodem.

Iexn cum idem Scaliger lib. v. de Emend. Iosephum errasse pronunciat, quod annos Herodis xxxvr a Domitii et Asinii consulatu deducit, erroris potius ipse convincitur. Nam Iosephus, ut ex superioribus liquet, secum mirifice consentit, et Eusebianum illum metachronismum redarguit, cum perspicuum sit Herodem longe ante Iulianum r. occidisse. In Annalibus non r., ut apud Eusebium, sed LI. anno Iuliano Herodis obitus ponitur, aerae communis octavo, qui sextus nu- merari debuit,

Corp. Haereseol. IIL H

p. 126.

p. 127.

p. 128.

CXIV

Ex iis praeterea coniici potest quid sit quod Epiphanius in obscura ille He- rodis annorum declaratione post rv regni eius annos ludaeam in Romanorum ditionem penitus cessisse dicat, secutosque xxix annos, adeo ut xxxin. demum Herodis anno Christus natus sit. Caussa enim haec est, quod eum Eusebio He- rodis initium coniicit in annum Iulianum xrt., vel xif., à quo ad xvi., qui Actis- cam victoriam excepit, anni sunt quatuor.

Concludatur ex losephi et Dionis sententia mortuum Herodem videri anno Iuliano xrrr. Quod 8i verum est, natalis Christi in annum xrr. cum Dekerio, vel XL. cum Keplero, conferendus erit, non ut vulgo, in x,v. De quo attentius cogi- tandum censeo, nec illius opinionis fautores accusandos damnandosque antes quam eorum disceptatis ac labefactatis rationibus communis Dionysii aera cer- tius adstruatur; quod a nemine ad hanc usque diem video esse factum, nec 4 me praestari posse ingenue ac libenter profiteor.

EXPLICATUR EPIPHANII SENTENTIA.

Nune Epiphanii sententia, cuius intelligendae gratia haec & nobis est instituts disputatio, exponenda videtur. Hanc enim perobscure ille sane atque impedite declarat. Quippe num. xxt. haeresis huius Christum asserit anno Augusti xun. natum esse, Herodis xxxur. Igitur novem annis Augustus Herodem antecessit. Sed mirum quam haeo perplexe demonstret. Imperasse putat Augustum annis xi antequam ludaes penitus ad Romanos transisset, ac post initium Augusti quatuor plas minus amnis elapsis inter Iudaeos ac Romanos amicitiam et socie- tatem intercessisse, tum vero procuratorem impositum, ae tributorum nonnihil indictum, donec in Romanam ditionem Iudaea penitus redacta ao vectigalis est facta, cum iam principes illi de tribu Iuda desiissent, atque Herodes peregrinus et alienigena regnum occupasset. Quae omnia (paulo post inquit) perfecta sunt, cum àb ortu Christi coepissent, anno Augusti xLi., qui et nonus erat a procura- tione Antipatri, cum Iudaeos inter et Romanos pax et societas esset ac iam quartum annum regnaret Herodes. Postremo post quatuor Herodis annos et quinque procurationis Antipatri demum Iudaea penitus Romanis est subiecta, usque ad xxxim. Herodis &nnum, qui est Augusti xri, cum xxix annis vecti- galis omnino fuisset.

Hac Epiphanii oratione nullum Sphingis aenigma perplexius esse puto. Sed hoc tamen voluisse videtur: Augustum primo xin annis imperasse, quibus non- dum Iudaea prorsus Romanorum imperio cesserat, ac post quatuor priores annos. Augusti Ántipatrum quinquennio procuratorem fuisse, Herodem deinde, post- quam ab Augusto regnum obtinuit, quatuor annos tenuisse. Ita fiunt ab Augusti initio anni xir. Reliqui sunt xxix, quibus Romani Iudaeam penitus occuparunt,

, usque ad Augusti xLir., Herodis xxxrm., quo natus est dominus, Nam ad xim ad-

diti xxix conficiunt xun, itidemque si ad quatuor addas xxix fient xxx1m. Hos autem xxix annos ab eo deducit qui Actiacam victoriam secufus est, Iuliano sci- licet xvr., a quo vicesiinus nonus est lulianus xrrv., quo natus ab Epiphanío Christus ponitur, Augusto xi. et Silano coss. lta quidem Epiphanius miscens omnia, nec historiae satis consultus. Est enim falsum imprimis Antipatrum pro- curatorem ab Augusto esse factum, adeoque post quatuor imperii ipsius annos, ut ex iis patet quae supra e Iosepho perstrinximus. Nam Antipater Herodis ps- rens Iudaeam administrare coepit anno illo, quo Iulius Caesar bellum Alexan- drinum gessit, qui est Urbis 707; quo eodem anno Herodes Galilaese a patre praepositus est. Mortuus est autem Antipater anno Urbis 712., Iulisno quarte.

CXV

Ita quinque plus minua annis xy ixcporjv administravit; quod innuit Epipha- mius. Sed idem hallucinatus, opinor, pro Iulio Caesare Augustum scripsit, quod hunc ipsum meminisset etiam in Aegypto et Alexandriae bellum gessisse. De- inde neque illud verum est, Iudseam post Áctiacam demum victoriam ad Roma- nos pervenisse et üxópopov fuisse, cum hactenus societas intercessisset.ac tri- buta sive potius munera penderentur. Etenim longe ante pugn&m Actiacam Iu- daea Romanorum in potestatem venit et tributa persolvit. Primus, nisi fallor, Pompeius Cicerone et Antonio coss, Urbis 791. Hierosolymis expugnatis hane ipsam urbem vectigalem reddidit. losephus lib. x1v. cap. xv.: xoi tà uiv 'Icepooó- Àupx OxottAs] o6pov "Popgatot, éxoízotv. Mox: toUtou toU náou; tois "ItpocoAUp.otg atttot xatéotnaav "Yoxavos xat'AptotófouAo, xpoc GAXAoue atacti&gaviseg jv ti yàp Duroüsplav &xcféAousv xal Ümixoot 'Popaiov xatdovnusv. Igitur ab illo tempore Romanis Iudaea paruit nec suos reges habuit, etsi aliquandiu conflictati sunt. Hyrcano quidem pontificatus relictus est, a Gabinio praesertim qui, ut cap. x. lib. xiv. scribit, quinque synedriis in Iudaea collocatis aristocratiam constituit. Post haec adversus Hyrcanum Alexander et Antigonus Aristobuli filii aliquot an- nis certarunt, iisdemque pro Hyrcano strenue Antipater restitit, qui a Iulio Cae- sare postea t3yv éxitpor?v nactus est ac per idem tempus populi Rom. societatem et amicitiam impetravit. De quo complura Caesaris decreta apud Iosephum ex- tant lib. xiv. cap. xvii. Sed antecedenti capite Iosephi an librarii hallucinatione accidit, ut cum senatus decretum de muris Hierosolymorum refieiendis ab Hyr- cano iuniore impetratum vellet adscribere, aliud subiunxerit, quod in gratiam Hyrcani maioris factum fuerat, cui alterum Atheniensium psephisma, quod eo- dem pertinebat, adscripsit. Quod quidem Eusebio fraudi fuit qui ad annum ter- tium Iulii Caesaris, Olymp. crxxxviur. tertium, adnotat, decretum senatus et Atheniensium ad ludaeos esse missum, qui per legatos amicitiam postularant. Hoc vero diu ante gestum erat sub Hyrcano seniore, ut cuivis apparet.

Haec itaque societas est illa et amicitia quam sub Augusti initium inter Iu- daeos et Romanos instauratam docet Epiphanius, quae ad Iulii Caesaris tempora debet referri, cum Hyrcanus Iudaeorum pontifex et ethnarcha ab illo constitutus est. Ác tum quidem nonnihil tributi nomine Hierosolymitanos Iudaeosque cae- teros pensitasse Iosephus indicat capite illo xvrr., etsi perobscura sunt Iuliana illa decreta quae eo loco commemorantur. Posteaquam vero Iudaeorum regnum ad Herodem translatum est, non puto Romanos tributum ab illis exegisse, quod idem et Keplero videtur, cum Iudaea nondum esset in formam provinciae redacta. Quare nec in illa priore Quirini descriptione tributum ullum necesse est persolu- tum credere. Quo minus assentior Epiphanio qui tum vel maxime tributa a Ro- manis imperata scribit et xxix annis, qui ab Actiaca clade ad natalem domini fluxerunt, ónógopov tse xapaboücisav 'Popalor; Iudaeam fuisse. Atqui post Pompeianam victoriam ac priorem &Awctv nunquam Iudaea minus sub Roma- norum principum potestate vel administratione fuit quam Herodis illo tempore, praesertim post Áctiacam pugnam, cum apud Augustum imprimis ille gratia et autoritate floreret. Nulli itaque Romani magistratus, praesides nulli, Iudaeam obtinuerunt, nec alii, quam extraordinarii ?jysuóvec, hoc est praesides vel pro- curatores, vel universe cum potestate aliqua missi, ullam Herodis in regno fun- ctionem aut iurisdictionem exercuerunt.

At in Annalibus perperam Epiphanii mens accipitur, cum id eum scripsisse narrant: Viginti novem annis ludaeos Homanis tributa. dependisse, antequam Anhpater Herodis parens Iudaeae procurator a Romanis institueretur, nec postea

H*

p. 129.

CXVI

unquam cessasse. Quo nihil cum ab Epiphanii sensu, tum a veritate ipsa dici alienius potest. Anno Urbis 691., Cicerone et Antonio coss., prinum a Pompeio tributum Iudaeis impositum est, & quo tempore ad Antipatri procurationem, quae anno 107. coepit, anni sunt non plures xvri, nedum novem et viginti. He- rode quidem rerum potiente tributum ullum saltem ordinarium exactum fuisse neque verum arbitror, nec eius mentionem vel litera una Lucas attigit. Non enim &royp&otaOa: idem valet &c censum vel tributum solvere, aut, si istud ipsum signi- ficaret, statim de ordinaria pensitstione potius intelligendum videretur qu&m ad extraordinariam referendum. Sed nec illud probo, quod ibidem disputatur, pro- pterea primam illam a Quirino censionem institutam dici, quod Romano more quinto quoque anno census haberetur. Nam nec illud perpetuo tenuit, ut quinque annis vertentibus census ageretur, et aliam caussam esse manifestum est, ob quam prima haec sit appellata descriptio, videlicet quod altera post Archelai re- legationem eidem Quirino mandata fuerit. De qua re vide quae Dekerius noster et Keplerus erudite commentati sunt. Neque enim censionis huius Epiphanius meminit, ut eam nobis quaestionem explicare necesse sit.

Atque ut hanc de Herodis annis disputationem aliquando concludam, si, quod Epiphanio placet, vrm. Id. Ian., quo die natus est Christus, anno Iuliano xLiv., Herodes annum agebat imperii xxxmr., eius initium in Iulianum xr. con- venit, biennio tardius quam historia postulat, quae alterum Herodis initium Iu- liano rx. accidisse confirmat, à quo cum Iosephus xxxiv duntaxat annos Hero-

. dem vixisse narret, Epiphanius libro x. rr. septem et triginta deducit, quibus totis

regnasse post primum decretum dicitur, cum horum principium a Iuliano sexto repeti debeat. Quocirca mortem Herodis confert in annum Iulianum xrvn., cum dominus quartum iam annum aetatis attigisset. Sed si vera sunt, quae Iosephus de Herode perscripsit, necesse est ut Iuliano xrr. decesserit; unde et natalis, ut diximus, domini quatuor vel quinque annis antevertendus erit. Quae quidem nos nondum ex opinione nostra constituta, sed ex Iosephi mente atque historia col- lecta haberi a lectoribus expendique volumus. Superest ut de Augusti anno, qui est alius natalis dominici character ab Epiphanio allatus, perstringam.

QUOTO AUGUSTI ANNO NATUS SIT CHRISTUS.

Anno Imperatoris Augusti x,ri. natum esse Christum censet Epiphanius, quem annum ex quo [Iudaei Romano imperio subiuncti sunt xxix. fuisse dicit. Tria potissimum Augusti constituuntur initia. Primum ab ipso anno quo Tulius Caesar interfectus est, qui est Urbis 710., Iulianus 2. Alterum ab anno sequenti, Urbis 711. Tertium ab Actiaca victoria, sive a 2. Sept. anno Urbis 728., ut Dio testatur in exordio lib. vi. Hinc diversus ad Christi natalem annorum Augusti numerus statuitur. Sed vulgo xri. eius anno natum esse patres affirmant, Eu- sebium secuti, qui idipsum Eccles. Hist. lib. 1. cap. vr., et in Chronicis, scripsit. Quod autem annales ecclesiastici tradunt, eos qui in annum Augusti xrrr. na- talem Ohristi conferunt ab ipso anno quo Iulius Caesar interfectus est annos exordiri, simul quod librariorum culpa factum putant, nt cum Eusebius ipso anno Iulianae necis, qui est Olymp. crxxxrv. primus, Augusti posuisset initium, id in sequentem translatum fuerit, quemadmodum et natalis Christi in annum tertium Olymp. cxcrv., cum secundo ex mente Eusebii competat. Neutrum mihi quidem probatur. Imprimis enim apud Eusebium in edititione Pontaci Octaviani initium alligatur anno a Caesaris nece proximo, Olympiadis secundo, natalis vero Christi anno tertio Olymp. cxcrv., quod et Pontacus ipse vir eruditus argu-

CXVII

mentis approbat. Adde quod Eusebius Augustus anno imputat Lvr, menses vi, ' hoc est inchoatum rvn. Quare cum Augustus anno Urbis 767. duobus Sextis coss. mortuus sit, xrv. Kal. Sept. annus apud Eusebium quinquagesimus septi- mus & Martio debuit incipere, ideoque primus incidit in Urbis 711. Itaque annus Augusti xLn. coepit Urbis anno 752., Iuliano xr1v. Iosephus vero l. ri. de Excidio cap. vin, eum imperii annos numerat Lvrr, menses vr, diee ri, &b ipso anno Iu- lianae caedis orditur, et quidem postero die ab Idibus Martiis. Epiphanius autem, qui anno Iuliano xLtv. natum salvatorem credidit, vri. Id. Ian. anno Augusti xir. initium eius statuit Iuliano tertio, Urbis 711. Atqui nondum xr. Ianuario mense inchoatus fuerat. Ita est. Sed xatà xpóAv]w secundum et quadragesimum an- num a Kal. lan. incepit, quod plerisque scriptoribus aliis est familiare. Nam quod ab Urbis anno 711., Iuliano 3., Augusti annos computet, argumento est temporis, quo imperavit, illa partitio, qua primum annos tredecim imperasse seribit, xoti) tà "louBaiav auvagÜüjvat veAe(oe "Popolo, quod anno illi qui Actia- cam victoriam secutus est congruit. Iuliano scilicet xv. Quamobrem a Iuliano tertio ad decimum quintum anni tredecim existunt; quibus additi xxu summam xLmu conficiunt, quorum postremus xiv. Iuliano incipit et quidem ex a. d. Kal. Ian., ut dictum est. Quam ob caussam anno Augusti xLr. potius quam xir. na- talis Christi assignandus foit cum Irenaeo, Tertulliano, aliis compluribus. Cae- terum idem ille annus post Actiacam victoriam est xxvir. Actiacos enim annos Aepypti numerare coeperunt a Iuliano xvr., Urbis 724. Itaque vicesimus octavus eoepit Iuliano xLir., idemque et sequente Iuliano, quo natus est ex Epiphanii sententia Christus, Ianuarii vr. adhuc in cursu erat, quem ille tamen xxix. ap- pellat; quod, nisi fallor, contra atque Alexandrini consueverant a Kal. an. auspi- cetur. Neque vero caussae quicquam fuit cur in Annalibus Eccl. mirum videretur quod Clemens et Eusebius ab Actiaca pugna annos ad natalem domini computa- rent xxvir, &ut quod Eusebius in chronicis Antonium et Cleopatram debellatos seripserit anno tertio Olymp. crxxxvr., cum ea victoria anno Urbis accideret 123., Augusto rr. et Messala coss., Olympiadis anno tertio. Nam Actiaci anni, quibus Clemens atque Eusebius usi sunt, non ab ipso anno in queni pugna ac vietoria cecidit, sed à sequenti ineunt, Olympiadis cr.xxxvmr. tertio , post Antonii et Cleopatrae necem. Unde annos Augusti plerique sunt exorsi, qui propterea anno Augusti xxvi. natum dixere Christum. Quanquam in eo negotio diligen- ter habenda ratio est, quid scriptores in Áctiacae victoriae epocha commemoranda sibi voluerint. Nam cum A4ctiacos annos exprimunt, a Iuliano xvr., qui Áctiaca victoria posterior est, incipiunt. Sin ab Actiaca victoria tot annos elapsos esse dicant, ab ipsomet pugnae navalis anno ducunt initium. Quocirca immerito Scaligero notatur eruditissimus Onufrius, quod cum natum esse Christum as- seruisset Augusto xim. et Silvano coss. (est hic annus lulianus xuiv., Olymp. cxciv. tertius) eundem Urbis esse statuerit 752., Actiacum 30. Scaligeri verba sunt lib. vx. de Emend.: Nam verissimum est consulatum Augusti xin. concurrisse cum anno tertio Olymp. cxciv.. Sed eum annum. Palilium Varronianorum fuisse 752., et Actiacum 30., hoc vero falsum est. Uno enim anno plus dicit, Sed haec cum scriberet vigilans somniabat Scaliger. Nihil enim certius est quam ex Var- ronis ipsiusque adeo Scaligeri ratione consulatum Augusti xm. et Silvani ad annum Urbis 752. pertinere, Iulianum xriv., per. Iul. 4712., cyclo solis xix., lunae vir., indict. rz. Est etiam hic annus ab Actiaca pugna tricesimus, si an- num ipsum pugnae primum numeres. Neque vero 4ctiacum annum xxx. esso dixit Onufrius, sed post Actiacam victoriam, hoc est Actiacum xxrx.

p. 131.

p. 132.

p. 133.

CXVIII

Postremo in aera Dionysiana extra dubitationem est, Christum Augusti xurm., Actiaco vero xxx. natum esse. Quod si xr. , vel xr:. Iuliano ex aliorum sententia ortus esset, id ín xxxvznr., vel xxxix. Iulianum, Actiacum vero xxv., vel xxvr., conveniret. :

l'evvnücvcos 8k adtoU zipt cov 'Iavvouápiov.] Luculentissimus hic locus est, in quo natalem Christi diem accuratissime circumscribit. Et quidem a. d. vr. Id. Ian., hoc est Ianuarii vr., in quem Epiphaniorum festum incidit, natum asseverat, ex communi Aegyptiorum sententia, de qua subinde nonnihil disseremus. Sed primum singulae temporum notationes obiter percurrendae atque illustrandae sunt. Hunc igitur diem imprimis xr. Tybi esse scribit in anno videlicet Actiaeo, sive Aegyptio Iuliano, cuius Thoth fixus est xxix. Augusti, neomenia Tybi xxvn. Dec.

Kaxà& Zupouc, stvouv "EXAnvac.] Syromacedonas intelligit, sive Antiochenos, qui Iulianam anni formam receperunt, quanquam illorum aera triennio Iulianum annum antecedit; appellaturque y enpattauos tfc 'Avttoysíac, quod eo anno $ ajco- vopia Antiochenis permissa et Iulius Caesar dictator Antiochiae renunciatus est, Artemisii, sive Maii, xxm. Chron. Alex. p. 498. Est hic annus Urbis 706., quo Caesar victo Pompeio rerum potitus est, per. Iul. 4666., annis ante Dionysianam aeram xLvir, ante primum Iulianum tribus, ut ex Evagrio colligit Scaliger Isag. Can. 1. irr. p. 295.; rectius quam in lib. rv. de Emend. Temp. p. 226., ubi Antio- chensium aeram ab editione Juliana inchoari censet, annis ante Christi aeram xLv., ex Eusebii autoritate, qui annum Antiochensium 325. confert in annum Christi 280. Sed magna haec hallucinatio est. Nam Eusebius in Chron.: Secundo anno Probi, inquit, éuzta Antiochenos CCCXXv. annus fuit, Atqui Probi secundus competit anno aerae Christianae ccLxxvmr., quo anno coepit toU xpruatupuoU Antiochensium annus cccxxv. Sic enim Antiochensis &erae primus annus Dio- nysianam aeram xLvrrm. solidis annis antecessit. Necesse est igitur cum anno Probi n. et Dionysiano ccrxxvir. componi Ántiochensium aerae ccoxxrv. laben- tem, et ineuntem cccxxv., cyclo solis vr. lunae xr. De initio Probi dicetur ad lib. de Mens. et Ponderibus. Anni, ut dictum est, forma Iuliana fnit; mensium

eadem quae apud Romanos descriptio, quam in sequenti laterculo proponendam putavimus.

LATERCULUM MENSIUM ANTIOCHENORUM, SIVE ZYPOEAAHNQN.

Abuvalo Ianuarius Iltpittos Februarius Aóctpoe Martius EZavÜtx óc Aprilis "Aptep.iatoe Maius Aaíato Iunius Il&vep.oc Iulius Ado Augustus l'opztatog September "YxtpBsoetatog; — October Aio November " AxeA A atoc December

Quae mensium concordia ex Socrate, Evagrio, Suida, veterum Conciliorum inscriptionibus et infinitis aliis testimoniis fidem meretur. lllud vero constat,

CXIX.

Epiphamium meros menses lulianos intelligere. Nam Audynaei cv Éxtv (pet- peram fxcov scriptum est) cum vt. Jan. comparat. Rursus enim vitiosa lectio est xép.xc 'lavovapiov, pro Extr. Tametsi Cornarius quintam Ianuarii verterit, quod nonnullis imposuit, qui haeo Epiph. verba zpo óxto Elóv sic accepisse videntur, quasi esset prid. vr. Eidus, hoc est Nonis ipsis lanuarii. Sed xpo óxvà Elóóv et similes loquendi formulae Latinis iisce respondent a. d. vir. Id. ete., hoc est ipso die vxrr. Id., ut et alibi scripsimus. Quare ex priori nota diei, hoo est viu. Id. lan., corrigenda vox zfuxtz et in xt» mutanda. Quod et Tybi Actiaci, sive Dio- cletianei, dies ipsa demonstrat, cuius xr. in vr. Ian. convenit. Ac videtur in eo, quod quintam Ianuarii diem pro sexta sumpsit, mysterii aliquid esse. Siquidem et Constantinopolitani postea v. Ianuarii die baptismum Christi celebrabant, quod in vi. vulgo confertur, ut ex Manuelis Novella 1. de Feriis et Curopalate colligitur.

Kaxà Kuzolou;, ctvovv LaAsgtviou,.] Non est, ut quidam existimat, eorruptus hie Epiph. locus, in mensis appellatione. Nam Ian. ab illus Quintus nominatur, ut & Roman. Quintilis, Sextilis, September etc. Sed mendum in voce zép.t» subesse potius arbitror. Nisi a Ian. secundo Ilíyz:ov auspicati sint Salaminii. Bed verisimilius est Epiph. aut eius librarium, eum imprudens zf£j.ztr xov 'la- vouaoiou scripsisset pro Éxv», idem in Salaminiorum mense fecisse. Apparet autem *ex hoc loco Salaminios annum a Septemb. Iul. Kal. auspicatos esse, quod in- dictionis annique primordium Constantinopolitani postea praefixerunt.

Kexà Ilagíou; 'loUAou t19sapeoxatdexávz.] Igitur Iuli mensis initium a xxiv. Dec. Qui si Iulianus fuit, credibile est ab aequinoctio verno circiter angum in-

eepisse Paphios. Nam si Ilulus Ianuarius est, mensis ab illo tertius in eum diem |

propemodum desinit , qui aequinoctio quondam attributus est.

Karà "Apafac; 'AXétop.] In vulgaris Arabum mensibus neque Aleom, neque qui postea commemoratur Ángalthabaith locum ullum habet. Sed neque lunares menses isti sunt; si quidem in Ian. v Aleom xxr. incidat, quae tum dies erat lunae xn., cyclo i, Nam neomenia ex Ptolemaicis Mulleri Tabulis contigit Dec. 26. 8. 39'., cyclo 19., anno Iuliano xiv. De Angalthabaith idem postea demon-

strabitmr. Quocirca nondum lunarem annum ad civilem usum Arabes transtule- .

rant. Nam cum Arabes nominat Epiphanius, maiorem illius gentis potioremque partem intelligit. Àc Scal. l. rt. de Emend. Temp., et Isag. Can. 1. ir. ao inr. ve- teres Arabes Calippica anni forma usos esse decernit, ut et Chaldaeos ac Iudaeos, Árabum vero duplicem annum facit, alterum Damascenum, sive Hagarenum, cui desultorium intercalandi morem attribuit, cuius periodus ccxxvni annis Iulianis definit, in qua menses omnes singillatim annum inchoant vicissimque terminant: alteram anni rationem omissa intercalatione solutam ac retextam ex annis luna- ribus simplicibus constituit, quam ab Indis olim usurpatam, postea etiam ab Arabibus praesertimque Mahumedanis docet. Nam qui ab Hegira numerantur anni mullo interealationis fraeno coérciti per Iulianam seriem impune vagantur. Quod si quis requirat unde Scaligero constet vetustos Arabes desultoriam illam intercalandi formam civili praesertim usu tenuisse, aut eandem subinde retexu- isse, ac mere lunarem praetulisse, ne unum quidem scriptorem affert qui id vel levissime suadeat. Quare dum confictas illas Arabum periedos operosissime de- scribit, hoc est somnia sus prosequitur, et suo et lectoris otio intemperanter ab- utitur. Quo quidem in negotio est illud sane iucundum , quod eandem illam per. quae ex coxxvni Iulianis annis, Arabicis vero, vel solutis, ccxxxv constat, ali- cubi exeogitatam & se dicat, alibi vero ab Arabibus et Hagarenis ab initio Iuliani anni repertam et institutam imprudens asserat. Etepim 1. ri. de Emend. p. 134,

OXX

ubi de anno Hegirae disserit, Contumacissimus, inquit, hic annus est, neque fa- cile redit in gratiam cum anno Iul. etc. Quare nulla methodus hinc confici potest. Tutior magna periodus, QUAM EXCOGITAVIMUS, ansorum 228, enneade- caeleridum duodecim, | Àt l. v. p. 485., ubi de eodem anno loquitur, Arabes, in- quit, Hagareni periodum 228 annorum INSTITUERUNT ex a. d. ut. Iduum Martii aumi Confusionis, cyclo lunae xun., solis xx. Et paulo post: Tripiicem enim periodum habuerunt, minorem xxx annorum solutorum, maiorem 210 annorum, maximam 228 annorum solarium, 23ó autem Arabicorum, qua Muharram per totum contextum anni solaris vagatus redit ad eandem diem. Idem et in lib. m. Isag. Can. repetit. Quid hoc homine facias, aut quam ei demum habeas fidem, sua se ipse confessione tam aperte ac palam induit, ut cuius anni formae ac pe- riodi inventorem se dicit, eam ipsam vetustissimis temporibus in usu fuisse con- firmet? Sed ea mihi levia ac tolerabilia videntur, cum ad alia respicio, quae in utroque illo opere temere, inconstanter ac sine autore ullo passim eflutiit, quae nos brevi, si dominus dederit, in lucem apertumque proferemus, ut qui chronolo- gicis in rebus deum illum propemodum faciunt, nihil ipsum &d eam rem praeter fastum et arrogantiam attulisse discant. Postremo quam in Antiocheni anni epocha hominis inconstantiam vidimus, eandem in Hagarenis et Arabicis hisce periodis scito esse commissam. Nam l. r1. de Emend. p. 116. et 1. v. p. 485. pe- riodum llagarenam ab anno ipso Confusionis, qui proxime Iul. primum ante-

cessit, Arabes inchoasse tradit, per. Iul. 4668. In Isag. vero Canon. 1. m. e. 1x.

p. 235. periodi huius epocham eandem esse docet quam et Antiochensium aerae, hoc est ab anno primo monarchiae Iulii Caesaris, per. Iul. 4666., quae secum

' perspicue pugnant.

p. 135.

Sed his nugis omissis, verisimilius est Epiphanii saltem tempore civilem Arabum annum solarem fuisse, et aliis quam qui vulgo circumferuntur nomini- bus menses appellatos esse. Simplicius, uti Scaliger observat, & vere annum suum Arabes inchoasse acribit. Alexandrinum vero Chronicon p. 597. notat Can- dido et Quadrato coss. Petreos et Bostrenos, qui Árabiae populi sunt, ab hoc ipso anno tempora sua numerare, qui est aer&e Dionysianae cv., Traiani Imp. octavus.

Katà Kaznaóóxa; 'Atapta y.) Lunmaris igitur Cappadocum mensis extitit ; quandoquidem cum Tebeth Iudaico convenit. Imo vero neuter accurate lunaris fuit, cum novilunium medium Dec. 26. competat. Quare si Iudaei &xb tfj; avv- 665ou neomenias civiliter deduxissent, lan. vi. nonnisi xu mens. habuissent. Sin quod aliis placuit, uti glossa c. vir. par. 1. lad R. Maemonidae testatur, neom. nunquam eo die constituta, in quem Molad incideret, neomenia Tebeth xxvn. Dec. , Ianuarii autem vt. duntaxat undecima convenit. Scal. lib. vr. de Emendat. eum de anno natali Christi disputat, Epiphanium redarguit, quod Tebeth pro Sebath posuerit. Sed reprehendendus ipse potius, qui ad commentum suum de Calippica periodo a Iudaeis tunc temporis observata Epiphanium adstringere vo- luit; de qua re paulo post agetur in Disputatione de anno Dominicae Passionis. Fuit hic igitur mensis Tebeth, non Sebath; et est omnino ad Iudaicam illam pe- riodum , quam postea ex Epiphanii mente describemus, accommodatissimus hio locus. Etsi duorum alterum accidisse suspicor, ut vel ió' pro ty' scripserit Epi- phanius, vel quoniam Ianuarii v. pro vr. imprudens usurpaverat, ad eam respi- ciens xr. Tebeth adscripserit. Erat enim ex methodo nostra Tebeth 14. Quippe ogdoécontatessaraeteridis annus iste fuit r., cyclo solis rx. , lunae r., & Kal Ian. anni Iuliani sequentis neomenia Nisan Apr. n., fer. rv. Erat annus simplex or-

CXXI

dinarius. Igitur Tebeth, sivo x. mensis iniit Dec. xiv. Unde lanuarii v. Tebeth dies erat xmr., sexto vero Ian. xav. [n quo vides, id quod methodus nostra re- promittit, biduum fere iam anticipasse neomeniam civilem, cum dimidia perio- dus effüluxisset. Nam a xxvr Dec. ad xxiv. retrocessit. Quare vel hic unus locus ostendit nos per. illam sd Epiphanii rationes ciatoyocate digessisse. Vide infra in illa Diatriba de Passione Domini.

Katà "A0nvalov; Mataxtneuovoc.] lanuarium Athenienses Maemacterionem vocarunt. Quod ne quis errore librarii factum putet, affirmatur ex eo quod paulo post Novemb. Metagitnionem appellat. Est autem hic locus ad Attici anni, cuius- modi per illa tempora fuit, ac mensium dispositionem intelligendam observatione dignissimus. Primum enim solarem annum fuisse docet consensus Maemaoterio- nis cum Ianuario. Sed videndum quodnam anni caput fuerit. Primus Atticorum mensium Hecatómbaeon fuit; à quo, si Gazae credimus, quartus est Maema- eterion, Sealigero vero quintus. Utrius verior opinio sit hoc loco disquirendum, Duo in ordinatione mensium Gazae errata corrigit Scaliger: alterum quod Mae- mact. rv. loco posuerit eique Pyanepsionem subiecerit, alterum quod Àn- thesterionem post Pysnepsionem collocaverit, instante iam hieme. Contra quae Scaliger Anthesterionem vernum mensem esse et g4tà yeuuva sta- tuit, unde post l'aunA«ova constituit, Maemacterionem vero praecipitanti iam autumno tribuit, quintum ordine et a Pyanepsione proximum. Utriusque sen- tentiae, ut a lectore facilius percipiatur, laterculum subiecimus.

MENSES ATTICI.

Ex Theodoro Gaza. | Ex Scaligero.

Grpivot 8tptvol "Exatop.favov *Exatop atv Meza yertveov Mita veitviov Bor$pop.teov Boz?popuov "Oxwptvot "Onwptvot Mata tnptov ITuavejjuov ITuave piov Matg xx tnptov "Av0ca tnpu)v Iloscócov Xetieptvot Xetpreptvot Ilosttócev l'agnAteov l'auto "AvÜcatnptov "EXAaenfBoXuev "EAanfoAuov "Eagtvot ?Eaptvot Movvuy tv Mouvvvy tv Oap17Acov cornu Zxijpopoptov Zxipopoptav

In hac Atticorum mensium recensione quaedam recte Scaliger adversus Ga- p.156. zam defendit, alia perperam ac falso. Quod enim Anthesterionem verno tempori adscribit, non inclinativam autumno, praeclare facit. Sed de Maemacterione ac

p. 137.

CXXxH

Posideone partum commode sensisse mihi videtur. Primum Boédromioni Pye- nepsionem, non Maemacterionem adiungit, idque compluribus argumentis per- suadere nititur; quae omnis, si unius Harpocrationis testimonium excipias , irrita sant et inanía. Sic autem ratiocinatur: Pyanepsion, ut autor est Plut. Tract. de Isíde, congruit Athyr, hoc est Novembri. Posideon autem est Ianuarius, ut Plut.

, in Caesare scribit, oum semper post brumam incipiat. Atque idem Plnt. in De-

mosth. tres istos menses continuat, Metagitnionem, Boedromionem , Pyanepsio- nem. Cum igitur et Pyanepsion sit November et Posideon Ianuarius, nullus alins Decembri congruere potest praeter Maemacterionem. Ad haec Diodorus 1. m. continuat hos duos menses Maeraacterionem et Posideonem.

Sed eiusmodi est ratie Scaligeri, ut ad contrariam Gazae sententiam appro- bandam aptior excogitari nulla possit, Nam si Pyanepsion Novembri respondet, Heeatombaeon autem lulio, ut eidem Scaligero placet, Metagitnion Augusto, Boédromion Septembri, quis Octobrem alius praeter Maemacterionem sibi vin- dicebit? Peesime itaque quartam illi sedem attribuit, ac t&v ózwpowév primum facit, si Novembri congruit. Sane Pyanepsionem quintum potius quam rv. esse numerandum ex eo colligitur, quod hiemi quoque tribuatur. Nam Thesmophoria Pyanepsione mense fiebant, ut Plut. in Deinosth. significat. Thesmophoria porro in hiemem incurrere testatur Aristophanes Otsuopopiatojoau. Apud quem Aga- thonis servus de Thesmophoriorum tempore sic loquitur:

— — — — aito; vào Éettot &y a

Kal v&o psXoxoutv &pyttat, y euicvog obv "Qvtos xazaxápxtety tào atpoos oà BdOtov "Hv t3) xpotn 9jpats xpo xov fov.

Accedunt rationes aliae, quas & Theodoro propositas Scaliger dissimulat Ut inter alia, quod Arist. 1. vr. de Hist. Anim. c. xxix. Boédromioni Maemacte- rionem subiungit, ubi de cervorum initu loquitur: f) && óysía ylvsxvos pat "Apxtoü- pov xspi rov Bonboopidva xe Maiaxtnpuoya. Qui locus Scaligero silentium in- dicit, et Gazae opinionem astruit. Duo enim ex iis verbis recte concludit. Alterum, Maemacterionem paulo post Arcturi ortum incipere, alioqui frustra Maemacterio- nem Boédromioni subiiceret. Arcturus autem circa autumnale aequinoctium oritur. Nam Theophrastus xspovíav florere dicit xegi 'Apxtoüpóv vt xol lanuxolav. Galenus insuper, Zoxt uiv, inquit, epatóxatov tfj; JA&tne to ardpua ntpl vov éxi- toÀjw toU 'Apxtodpou, Ott; xaipoc dv "Pour Ó xaAoógevo, piv Zentépfpis dot. Quare modicum a Septembri distare Maemacterionem necesse est. Alterum, quod Gaza colligit, est, Maemacterionem Boédromioni proximum esse. Nam quoties duos menses ita copulat, ut aliquid praesertim circa tempus certum ac- cidere illis mensibus dicat, continuos esse menses ostendit, Ita cum de bobus agit: àpyovtat tc Óyslag al foüc xpi tov OapynAvova uijva xal Extdpopoptova. Multo magis, cum praeterea certum tempus et cardinem adiungit, ut x&pi tpo- Xàg et ztpl tov "Apxtoüpov, Tum enim zpocty £i; illi menses habendi sunt. Prae- terea l. vr. c. xir. scribit idem Aristoteles imbecilliora quaeque tam in piscium quam in avium genere appetente frigore prius in commodiora loca migrare, ut coturnices ante quam grues. Tà piv yàp uetagéX2et coo Bonbpopuówog, tà 5& toU Mawaxtnpuovo;. At vero grues mense proximo ab eo quo coturnices avolant migrare cernimus. Est igitur Maemacterion Boédromioni proximus. Postremo idem Aristoteles 1. vr. c. xr. scribit inter yaAso;, quos mustelas Gaza vocat, eum qui &ctcplac dicitur, apysotat Óysdectia. Mauaxtrpuóvog unvóc.. Quod statim post sequinoctium contingere piscatores testantur. lam quod ad Plutarchum spectat,

CXXIII

qui cum Boédromione Pyanepsionem continuat, errat profecto Scaliger. Plutar- chus enim pancis mensibus post reditum in patriam vixisse Demosthenem scrí- bit. Nam Metagitnione mense/praelium ad Cranonem contigit; Boédromione vero preesidium in Munichiam introductum, Pyanepsione demum obiit Demosthenes. Non dicit sequenti post Boédromionem mense mortuum esse. Potuit igitur me- dius intervenire Maemacterion. ldem et de Diodori loco iudicium esse debet, qui ita scribit: "Aro uavoc 9v xaXoUctv 'A0nvattot Mauioxvrptiva àv Ervà tiv xavà cov &pxtov àatéoov o08£va oaclv patat jy ot cis mocótne guAax7c, 1& 93 Iac uéyot &eutépac. Non enim continuo post Maemacterionem Posideonem sequi declarat, eum et verba ista, &xo Matiaxttptvoc, de mense non absoluto possint aceipi, cui sit proximus alter, hoc est Pyanepsio. Ita demum res eo redigitur, at praeter Harpocrationem sententiae suae vindicem habeat neminem. feribit enim in lexíco Maemacterionem z£uxtov elvat uva. Sed vel tíxaptoc pro xéxtoc rescribendum, vel si nihil hic a librario peccatum est, non dubium est quin pluris apud nos Aristotelis et Plutarchi quam grammatici unius autoritas esse debeat.

Sequitur immanis Sealigeri stupor, dum Posideonem ita cum Ianuario cem- parat, ut post brumam incipiat, quo nihil falsius. Aristoteles l. v. c. rx. de thyn- nide: £ctt ob à uiv npétoc róxoc mpi vov Iloottbesva xpo tporüv. "Theophrastus lib. vir. cap. 1. de diverso sementis tempore: ystpeptvoU. Yap. &pj?) uexk tpoxàs 8s- gà voU Mecavyeccvi voc, toU 8& Deutépou r&v uec $Aou xporàc y etpeprvàc toU ['e- pnto unvós. Incidit igitur Posideon ante solstitium hibernum, Gamelion post solstitium. Plutarchus autem in vita Caesaris Posideonem cum ineunte duntaxat Ianuario confert: Xeu.óvog dv sponda; óvtoc, loxapévou "lavouapíou tzvoc (obtos 9 &v cn IToceeov "A0nvaíos). Nam lunaris Posideon nonnunquam Ianuarii partem aufert. Idem et Suidas perspicue docet his verbis: IIooeibeov u3jv tap! "A0nvatose oUtw xaAÀoíutvog Aexépotos. Quod. vero l'eysÀA«ov proximum à solstitio locum habeat, declarat Aristot. t. Meteor. c. vi.: "Exi 5k agyovtos "AOvraw EoxAdouc tog MóXevoc évévexo xoux(tne &avhp npoóc àpxtov, uzvoc l'agmAtvog repli tpoxàác Ovtoc toU fj Aiou yetpspivc. Haec nobis paulo posu demónstranda fuerunt, quod et Epiphanii locus ita postularet, et quod ifidigne ferrem eruditos nonnullos a Sca- ligero in eundem errorem inductos. E quibus unus asserit imperite omnes ante illum Maemacterionem quartum mensem numerasse, Qui quidem tot convictus rationibus cedat necesse est, et quod a Scaligero didicerat, tandem aliquando de- discat. Caetera quae ad Atticorum mensium disputationem et multa et exquisita diei possent, suum locum habebunt in eo opere quo temporum doctrinam a BSca- ligeri somniis deo aspirante vindica&bimus.

Illud unum lectorem necesse est admoneri, eosdem illos Atticos menses alias lunares esse, alias non lunares, sed tricenarios, vel certe Iulianos. Si lunares, certam nullam in lulíano contextu sedem obtinent, sed ultro citroque vagantur. Quae varietas efficit üt non iisdem lulianis mensibus a scriptoribus imputentur. Epiphanius hic de tricenariis, aut utique Iulianis loquitur, de quo paulo poet agemus. Caput anni, si vera sunt quae pro Gazae sententia supra disseruimus, &b Octobri Iuliano deducitur. Nam Metagitnion in Novembrem convenit. Ergo Hecatombaeon Octobrem occupat, a quo mense Syromacedonicam periodam or- ditur Scaliger. Videntur post Constantinianas indictiones novum illud Iuliani anni primordium statuisse et Hecatombaeonem in Maemacterionis locum sub- rogasse. Alioquin nihil est certius quam Hecatombaeonis zsp! tà; tpóràc Üsptwas collocatum fuisse. Lunaris enim Hecatombaeonis neomenia fuit illa, quae sol- stitio propior esset, tam ante quam post solstitium; id quod adversus Scalige-

p. 138.

OXXIV

rianos alio loco probabitur. At in Iuliana, sive fixa stabilique anni forma, He- catombaeon haesit in Iulio, reliqui sequentes lulianos menses obtinuerunt. Plu- tarchus cum Atticorum mensium meminit, nonnunquam fixos illos ac Iulianos intelligit. Quod autem eorum seriem Athenienses retexuerint et Hecatomb. sta- tione dimoverint, haud scio an ex alio seriptore quam ex hoc Epiphanii loco con- stare possit.

IIpo $£ Elbàv Nosufpiov.] Neomenia Athyr Actiaci, vel Diocletianei, convenit v. KaL. Nov., hoc est Octobr. xxvi. Ergo duodecimus Athyr Novembris octavo, sive vr. Eid. Nov., quod et num. xvr. supra dixerat, Lx. die ante Epiphania. Per- peram itaque postea, n. xxvn, xpo óxcvo Elbov Nosufplov a librario scriptum.

Katà ZaAautw(ow.] Neomeni& Choiac incidit ri. Novemb., quem mensem tertium appellat, sive quod plures eiusdem nominis essent, ut apud recentiores Ar&bes duo Rabiu sunt, totidemque Giumediu, sive quod ordine tertius esset. Unde et quintus in Ianuarium incurrit. À. rm. Nov. ad Kal. Ian. comprehensis Kal. ipsis dies sunt solidi Lx, qui menses duos tricenarios efficiunt. Nam rt. Ia- nuarii rfizto; mensis iniit, Videntur Salaminii aequabilem et Aegyptiacam mensium ascivisse.

Kat& IIaoiow,.] Apogonici neomenia coepit Octob. xxiv. Iulus iniit Decemb. xxiv. À die xxiv. Octob. ad xxii. Dec. dies sunt Lx1, qui sunt duo Paphiorum menses. Quare Apogonicus Paphiorum fuit November, Iulus December.

Katà "Apafoc.] Neomenia Angalthabaith Octobris xvin. competit, & quo die ad xvr. Dec. dies sunt Lx, sive duo menses Aegyptiaci, quibus usi sunt Árabes illis temporibus. Nam neomenia Aleon paulo ante coepit Decembris xvn.

Ka:à Maxebóvag 'Ant))alovy.] Macedonici mensis, cum de tempore natalis ageret, mentionem omieit. Convenit porro Apellaei neomeni& cum Paphiorum Apogonico. Nam utraque iniit Octobris xxiv. Sed neutra lunaris extitit. Apud mediae vetustatis scriptores, praesertim Christianos, nonnunquam Macedonici menses cum Syromacedonicis, quos et Graecorum menses appellant, confundi

. videas; ut in insigni illo Anatolii loco, quem in sequenti Diatriba declarabimus,

alias vero discerni, ut hoc loco fecit Epiphanius. Et certe Syromacedonicorum mensium alius in anno Iuliano situs quam Macedonicorum fuit, non modo vete- rum, quos lunares fuisse suspicamur, sed etiam recentiorum ac fixorum. Àc po- steriorum quidem, hoc est Macedonicorum , apud antiquos series obscura est ac difficilis, quod de e& varie praestantissimi scriptores existimasse videantur. Sed omíssa modo quaestione, vel in aliud potius dilata, tempus sic omnino statuo: Principem mensium locum extitisse qui Hecatombaeoni responderit, quod in Alexandri vita testetur Plutarchus. Galenus quoque in lib. r. Epidem. aequino- etium autumnale xatà tjv &py3jv toU Àtou uxyvos fieri scripsit, ineunte vero Peritio solstitium hibernum, aequinoctium vernum Artemisio , &estivum solstitium Loo. Quod vel de Iulianis ac fixis mensibus accipi potest, vel de lunaribus, eo vide- licet sensu, ut sub quatuor illod anni cardines totidem illi menses ineant. Favet huie coniecturae Iosephus, qui persaepe Xanthicum Nisan esse dicit, ut Origen. lib. 1. cap. rrt. , et lib. iir. cap. mx. et x., libro vero vir. cap. rm. liar cum Artemisio componit, lib. vtri. cap. nr. Hyperberetaeum cum Tisri, Dium cum Marchesuvan lib. x. cap. rnr., Chasseu cum Apellaeo lib. xir. cap. vr. Adde iis astronomica quaedam exempla in Chaldaica periodo apud Ptolemseum. Quae omnia alibi di- ligentius explicantur. Inter Macedonicorum mensium ex iis omnibus ordo iste constituendus est.

Thebeth Schebath Adar

Àt in epistola Philippi Macedonum regis, quae est apud Demosth. xspi Xcsp&vov, Lous eum Attico Bo&drom. componitur, ut alius per illa tempora mensium apud Macedonas contextus fuisse videatur. De quo alias. Nunc illud, quod dixi, ex diagrammate constat, Macedonicos menses uno fere mense Syromacedonicis an- teriores esse. Nam Xanthicus exempli caussa Syromacedonum est Aprilis Iulia- nus, Macedonicus vero tametsi cum lunaris est Aprili nonnunquam respondeat, saepius tamen in Martium incurrit, maioremque illius partem occupat. Caeterum apud Epiphanium hoc in loco pro 'ArsiAalou ic", Scaliger lib. v. de Emendat. pag. 492. B. corrigit 'AxeXAalou -'. Qua ratione Apellaeus Macedonicus Novem- bris rr. coeperit. Quod verumne sit nescio.

Kat& "A8nvalot; Mezayeccviovog Ep3óus.] Constat ex iis quae paulo ante dis- putata sunt, Maemacterionem ab Hecatombaeone esse quartum, quod et hic lo- eus evidenter demonstrat. Nam Metagitnion proximus est ab Hecatombaeone. Igitur Epiphanii saeculo Hecatombaeon October erat, Maemacterion Ianuarius. Neomenia Maemacterionis congruit Kal. ipsis Ianuarii. Nam v. Maeniact. eadem est Ianuarii vt. Atqui neomenia Metagitnionis non convenit Kal. Nov. Quippe vri. Nov. vn. duntaxat est Metagitnionis; nisi mendum sit in Epiphanii codice. À seeunda Nov. ad ultimatam Dec. dies sunt Lx , menses Atheniensium duo. Pro- inde non Iulianis, sed aequabilibus et Aegyptiacis mensibus usi sunt Athenienses, cum primum fixum et stabilem annum adhibuerunt. Imo vero idipsum apud il- los antiquissimam fuisse non primus Scaliger, ut gloriatur, sed Gaza ante illum doeuit lib. de Mensíbus, ubi de anno disputat. Etenim annus, inquit, apud illos erat duplex; alter dierum cccrx, cuius in fine appendices v dies inserebantur, &d quos quarto quoque anno dies unus accedebat, alter lunaris fuit, In priore forma tricenarii menses erant, ad modum Aegryptiaci anni, ultimus mensis v vel vi diebus auctior erat. Haec Gaza. Quod utrum priscis illis temporibus usu po- pulari receptum fuerit, alibi disseritur. Post Inlianam quidem editionem, atque Epiphanii saeculo, eiusmodi annum observatum Athenis fuisse ex hoc Epiphanii loco coniici potest. Ut enim Aegyptiacus annus mensibus tricenariis constans, cum hactenus diei intercalaris omissione per Iulianum annum evagaretur, re- cepto anno Iuliani typo tricenarios menses nihilominus retinuit, cum éxayopévat v, et interdum vr, ita credibile est Athenienses in anno suo fecisse, ut tricenis duntaxat diebus singuli menses decurrerent, nec ad Iulianorum mensium descri-

Meneses Macedonici.

SavÜOtxoe "Aptsp.latos Aaílatos

lT'opriatos "Yvtpfepstattoc Atog

' AxtA Aaítoc Ab$vvatoq [Ioíxtos Adatpoc

Meneses Attici.

"EXAaenfoXwv Movvvy tov OapynAcov Zxtdpopopuov "Exacopgatv Meszavettvo)y BorBpop.tov Mawpaxtnpuby IIoavesbiov Iloseecov T'auniivy

" AvOeatnpuv

CXXY

Menses Iuliani, quibus fere eaeteri

respondent,

Martius

p. 140.

p. 141.

CXXYI

ptionem quadrarent. Scaliger quidem rv. de Emendat. pag. 227., ubi de anno Iuliano Athen. agit, hos ipsos putat non modo Iulianum annum, hoc est solarem et fixum, verum etiam Iulianos menses admisisse, et Hecatombaeonem neom. Kal. ipsis Iulii convenire. Sed in eo probando mirum quam inscite imperiteque versetur. Sic enim disputat: Lucianus in vita Peregrini statim post Olympiacaum ludum, cum adhuc frequens mercatus esset, circa mediam noctem Peregrinum se in rogum iniecisse narrat, commodum exoriente lana. Contigit Peregrini mors Eusebio teste Olymp. cexxxvr., cyclo xrv.. Igitur Iulii xvrr. luna erat xx., &ut xxr, et ideo circa mediam noctem oriebatur. Atqui Olympiacus agon cele- brari solebat xv. die mensis primo. Itaque cum eo saeculo Hecatombaeon idem esset qui Iulius, xv. Iulii celebratus est agon, et tertio die a certamine finito luna erat xx. En criticum hominis acumen. Demonstrandum erat, Hecatom- baeonem Atticum fixum fuisse in Kal. Iuliis. Ad id Luciani testimonium Heca- tombaeonem pertinet, profert, quod ad rem nihil omnino pertinet. Si quid enim ex eo de neomenia mensis efficitur, ad Elidensium, non ad Atheniensium annum ac mensem refertur. Nam in Elide, non Athenis gesta sunt, quae a Luciano nar- rantur. Deinde illum ipsum Luciani locum quam negligenter attigit! Non enim scribit circa mediam noctem exortam esse lunam, sed amicum illum, ad quem

' diverterat, circa mediam noctem ad id spectaculum profectum: ssp udaac vixvog

i£avaatàs &ryjst «000 vic" Apnivne: dva. jv fj xupàk, atáBvot xávtsg o0tor cixootv &ro iie "OAwzag xarà 3v ixxóbSpopuov. Mox vero subiicit: xoi dx) fj acidjvn avéter- Atv, — xpóttoty ixíivog. Accidere itaque potuit ut duabus, vel tribus, horis a media nocte i&m elapsis apparere luna coeperit. Sed neque tertio vel secundo potius, quam rv. vel v. a celebritate die istud evenisse debuit. Scribit enira Lu- cianus finitis iam Olympiacis ludis Peregrinum diem de die trahentem demum certam in noctem condixisse: 6 5t ale &vafaQ A 6pevos vóxta. to veAsotatov zpostpixet iribsi£aa0at v)v xaUaw. Ad haeo quis Scaligerum docuit, xv. Iuliani mensis, hoc est Iulii, non autem lunaris, Olympiacos illos agones de more oelebratos esse? Quam haec vana et avápp.octa sint nemo non videt. Certe Calvisius Olympiadem illam coxxxvi. Áugusti xrr., non Iulio peractam existimat, Qui et ipse tamen puerili prorsus errore in illa Peregrini bistoria sese traduxit, dum scribit Pere- grinum Christianum esse factum anno Christi rxxru., Olymp. ccxm. In quo centum propemodum annis &berrat. Nam Peregrini mors incidit in Olymp. CCXXIVL, annum Christi c.xv. Vixit autem Herodis Attici tempore sub M. Au- relio Antonino, ut ex Philostrato lib. zi. de Vit. Soph. in Herode colligitur, nec non et ex Luciano in illius vita.

Katà 'Efpatow, Maptcovkv.] Epiphanius Christi baptismum assignat ei anno qui coss, habuit Silvanum et Nervam, qui est Iulianus .xxim., Novembri mense, cum Xxix annos, menses x implesset. Novilunium medium hoc anno incidit in Nov. vi., horis aliquot post initium noctis, cyclo x. Quare si Novembris dies vin. Marchesuvan Iudaici dies est vrr., neomenia Iudaica iniit Novembr. m, et v solidis diebus novilunium antecessit. Nam Iudaice novilunium quadrabat in Novembris viI., feria 1. Sed non puto tantum ab illis dissimulatam fuisse lunarem zpodraow. Et erratum fortassis est, ut pro £góópn, tp(vr vel &evtépa, vel certe vezápcp, le- gendum sit, quo tolerabilis neomeniae labes intercesserit, Quin et alius error est in mensis appellatione. Non enim Marchesuvan, sed Chasseu esse debet, si modo lunaris ille mensis fuit. Quod quidem fieri non potest, si integer sit hic Epiphanii locus et Iudaici mensis sexta novilunium commissum fuerit, Quid si aut Iudaei tunc temporis , aut Epiphanius ipse Iudaicorum mensium vocabula Iu-

COXX VIE

lienis mensibus tribuerit? Ac tune October Tisri, November Marchesuvam fuerit. Sed huius rei praeter coniecturam nihil habemus.

N. xxv. Tov y&p xpótov dwautóv.] Priore t7 xnostsws; anno neminem ad- versatum esse Christo neque verum est, neque ex Epiphanii, vel eorum omnium qui tria duntaxat paschata numerant , opinione defendi potest, ut ad num. xxvin. demonstrabitur, ubi quae hoc loeo dicuntur diligentius excutiends sunt.

DE ANNO ET DIE DOMINICAE PASSIONIS AD HAERESIN LI. DIATRIBA ALTERA.

VARIAE PRISCORUM SENTENTIAE DE ANNO PASSIONIS.

Omnis quae de aliqua re instituitur disputatio certis ex rebus minimeque dubiis debet proficisci; quae aut per sese ipsae verae sint, aut inter eos qui dis- putant pro veris ac professis habeantur. Quamobrem qui verum passionis annum indagare student, imprimis ea quorum certa sit fides eligere debent, ac prin- cipiorum sive &f&wpátev loco ponere. Ac sunt nomnulla de quibus Christisao dubitare nefas omnino videatur, cuiusmodi ista sunt, sub Tiberio Caesare ac pro- curatore Pontio Pilato passum esse; tum vero parasceve sabbati, sive feria vr, aat si quid aliud est, quod sacrorum librorum auctoritas confirmat. Quibus si eontenti eruditi homines fuissent neque suis nos opinionibus ac coniecturis, tan- quam scripturae aut ecclesiae decretis, adstrinxissent, multo et veritati melius et posteritati consuluissent. Sed est genus hominum, qui ea quae consensu re- cepta vulgi et aliquot abhinc saeculis autoritatem nacta non nimis vetera ac di- ligenter excussa sunt, timide nimis deosculantur, ac propemodum serviliter, eorumque fidem et assensionem ab invitis exprimere ae pro ecclesiae dogmati- bus conantur obtrudere. Quorum est quidem hac in parte commendandum sta- dium , quod cum ín ea tempora inciderimus , quibus magna est novitatis homini- bus iniecta cupiditas, ne ad religionis fideique damnum publicae ille insaniae morbus erumperet, in eam partem peccare maluerunt quae est cautior. Verum uti pio homini ac catholico magna est vetustatis habenda ratio, in iis vero quae ab ecclesia sancita sunt, ne levissime quidem haesitare licet, its magnopere illud cavendum, ne pro veteribus et sacrosanetis habeantur illa quae paucis abhinc saeculis emerserint, neve ad falsitatis patrocinium speciosum illud ecclesiae ac publicae consensionis nomen transferatur. Quam quidem ecclesiasticae autori- tatis adscribendae licentiam cum in aliis impune versatam, tum in ea quam tra- ctamus natalis ac passionis dominicae quaestione grassatam animadvertimus. In qua plurima velut ex communi ecclesiae deprompta fide iactari solent quae aut falsa sunt aut falsorum simillima.

Ne longe exempla repetamus, occurret Bedae sanctissimi hominis et erudi- tissimi decretum illud, quod in hunc locum distulimus. Hic igitur cap. xx. libri de Temporum Ratione, de aetate ae passione domini in haec verba pronunciat: Habet encm nisi fallor, ecclesiae fides, dominum ín carne paulo plus minus quam XXXIH Ganis usque ad suae tempora passionis vixisse , quia eidelicet XXX annorum fuerit baptizatus, sicut evangelista Lucas testatur, et tres semis annos post ba. ptsma praedicaverit. Subiicit deinde: Sancta siquidem Romana et apostolica ecclesia hanc se fdem tenere et ipsis testatur indiculis , quae euis in cereis annua- fim inscribere solet, ubi tempus dominicae passionis 4n memoriam populis revocans

p. 142.

p. 143.

CXX VIII

numerum triginta semper et (ribus annis minorem quam ab eius incarnatione Dio- nysius ponat, adnotat. Denique anno ab eius incarnatione iuxta Dionyssum DOOL., fudictione Xtv., fratres nostri, qui tunc fuere Homae, hoc modo se 4n natali do- wins in cereis S. Mariae scriptum vidisse et inde descripsisse referebant: A pas- sione domini nostri IESU Christi anni sunt pLxvwitr ec." Addit postea: Nam quod dominus Xv. luna fer$a v1. crucem ascenderit et wna sabbatorum, id eet die dosmw- nica , resurrexerit a mortuis, nulli licet dubitare catholico. Haec ille. Duo hic, fidei atque ecclesiae decreta proponuntur: alterum, Christum dominum aetatis anno xxxmr. jam expleto, xxxiv. vero inchoato, passum esse, aerae videlicet Dionysianae xxxiv., quia cum xxx. aetatis anno baptizatus fuerit, tres deinde annos cum semisse vixit; unde xxxrv. anno mortem obierit oportet. Quare hinc etiam aliud ecclesiae dogma nascitur, Christum quatuor peregisse paschata, quorum in postremo mortuus est. Alterum ecclesiae decretum, de quo nulli fas est dubitare catholico, eiusmodi ponitur, Christum xv. luna passum esse. Hunc Bedae locum, velut firmissimum quoddam chronologiae munimentum usurpare identidem optimi viri ac doctissimi solent, eoque potissimum telo superior illa Dekerii nostri sententia in Annalibus oppugnatur. Verum illo ipso loco pugnantia secum ac contraria Beda profitetur. Etenim qui vixisse tot annis quempiam as- serit, eum, opinor, annum primum numerat quo in lucem editus est, non eum complectitur, quo in matris utero fuit. Hunc igitur si Beda velit excipere, oum ie sit aerae Dionysianae primus, ut supra declaravimus, tres ad triginta super- erunt anni, quorum in ultimo Chrístus passus est, aerae tricesimo quarto. [ta- que non amplius quam xxxr annis, mensibus tribus Christus vixerit, contra illud ecclesiasticae fidei decretum.

Sed manifestius implicat sese, dum ita concludit: Quoniam pxxxu asnis circulus paschale circumagitur, his adde xxxi, vel potius xxxiv, ut cllum ipsum quo passus est dominus attingere possis annum, funt DLXvI..— Ipse est ergo annus dominicae passionis et resurrectioms a sortuis, quia sicut DXXXIH. premo, stu DLXVI. tricesimo quarto per universos solis et lunae concordat discursus. Omnino statuit anno aerae Dionysianae pLxvri., qui ést cycli puxvir., easdem neomenias &c ferias recurrisse quae erant anno aerae xxuiv., cycli xxxv. Ex quo ita col- ligit: Et ideo circulis beati Dionysis apertis, si nuxvi. ab incarnatione domim contingens annum XIV. (unam 4n eo 1X. Kal. Apr. fería v. repereris, et déem pa- schae dominicum vi. Kal. Apr., luna xvi., age DEO gratias, quia quod quaere- bas, sicuti ipse promisit, te invenire docuit. Quis haec a Beda per ironiam dicta suspicetur? quod Bridefertus Ramesiensis in scholiis adnotavit. Jromice, inquit, décit hoc, dum nullo modo invenitur. Sed haec scholiastes ipse ridicule. Neque enim ridendi caussam ullam habuit Beda, cum ista scriberet. Quin ut ex toto illo capite liquet, quid sentiret ipse plane aperteque significavit. Atqui eiusmodi illa sunt, ut per ironiam esse dicta plurimum Bedae ipeius interfuerit. Sunt enim absurdissima. Quippe anno Christi xxxiv., cyclo solis xv., lunae'xvr., litera dom. C, novilunium Nicaenum (quod, ut saepe monui, olim etiam ad Christi saeculum accommodabant) contigit Martii vir., luna decimaquarta, xm. Kal. Aprilis, sive Martii xxr., pascha v. Kal. Apr., sive Martii xxvrr., ut ex Dionysii ac Bedae cyclis apparet. lidem characteres anno pLxvr.congruunt. Non igitur annis istis luna xtv. incidit in ix. Kal. Apr. , feria v., pascha vero in vr. Kal., quod ut eveniat, cyclus esse debet lunae xmm., solis xxr., hoc est Christianae aerae xit. Quamobrem ut vera sint quae a Beda traduntur, non xxxiv. aetatis anno, sed xr. mortuum esse Christum oportet. Sed uteunque adscripti a Beda Martii dies ha-

OXXIX

beant sese, si anno illo xxxrv. passus est Christus, non potest luna xv. id ac- eidiase. Nam Nicaena xrv., quae Ohristi tempore xim. erat, convenit Martii xxr., feria 1. Unde feria secunda passus erit dominus Martii xxr. (Non minorem cy- celorum annorumque perturbationem comperi apud Victorium Aquitanum. Cuius Fasti sunt penes R. P. Sirmondum cum praefatione, ex qua nonnulla citat re- fellitque Beda lib. de Temp. Rat. cap. xrix. In illa ergo praefatione Victorius (ita enim in vetustissimo illo codice nominatur, atque etiam Victor, non Victors-

p. 457.

ss) de anno dominicae passionis agens, Passum autem, inquit, dominum nostrum .

Jesum Christum peractis V M coxxviu annis ab ortu mundi eadem Chronicorum relatione monstratur (de Eusebii, Hieronymi et Prosperi Chronicis loquitur). Quod gestum inckoante xxvin. anno non potest dubitari. Siquidem vni. Kal. Apr. primo mense luna x1v. vespere praecedente, sicut ab initio creaturae quarta facta eat, coepisee doceatur : adiunctisque bissextis ad summam V M coxxvin annorum, seguenti IX. , XX. anno, v. feria docet se traditione praeventum. | Primo vero azy- sorum die dominus noster Iesus Christus coenans cum discipulis suis. postquam sui corporis et sangtiinis sacramenta patefecit, ad montem Oliveti, sicut evangelia sancta testantur, progressus , ibique detentus est a Iudaeis tradente discipulo. De- inceps vi. feria subsequente, id est vir. Kalend. Apr., crucifizus est et sepultus. Terka die, hoe est v. Kal. Apr., dominico surrezit a moriws. Hactenns Victorius. Qui pessum asseverat Ohristum Martii xxvr., feria vi., resurrexisse vero Martii xxvm. [ta dominiealis litera fuerit C, qui character anno aerae Dionysianae xxxiv. congruit, cyclo solis xv. Sed cum dicat Junam Martii xxv., quo die epu- jum paechale celebravit, fuisse lunam xrv., hoc nonnisi cyclo Nicaeno secundo sonvenit, vel xur., si decimam quartam appellavit decimam quintam. Cyclus xn. competit anno Dionysiano xxxr. Quare in anno cycli lunaris cum Epiphanio ac vetesibus consentit, in solari eyelo cum Beda ac reliquis. In expansis Fasto- rum annis perturbatiora omnia sunt. Illic crucifixum esse dominum ait cose. duobus Geminis, quibus successerant Ruffus et Rubellius, anno post natalem XZXJ., quo anno pascha incidit ru. Id. Apr. luna xx. Qua ratione cyclus erit lunae 1., 1. domin. C; quae eadem et anno xxxiv. Dionysiano congruit. fed $yei decemnovennalis foedissima depravatio est.]

Iam quod ad Bedae locum spectat, in quo scribit anno Diomysiano pccr. ad- aotatum fuisse annum a passione domini pcrLxvrni., indictione xtv. , in Annalibus librariorum eulpa pcci, pro ncc. irrepsisse creditur; quod maxime miror. Nam BCcu. anno non xiv. indictio, sed xv. competit, quae ab antecedente Sept. coepit. Unde muito est verisimilius natalem illum, quo in cereis ista legerunt monachi, fnisse xxv. Decembris anni Diomysiani pcc., à quo die Christi anni numerari Suondsm solebant. Sed hoc pacto anno passionis ab antecedente natali, hoc est tribus feré ante diem ipsum passionis mensibus, inchoandi sunt. Nam si e noo absolutis triginta tres solidos deducas, restabunt poxrvi absoluti. ldeo noci. injens est poLxvi. perinde iniens, qui à natali septingentesimo Dionysiano in- diet. xrv. incipit. Quod si ipso anni noci. natali ipiret, esset non xrv. indictio, sed xv. Ac fieri quidem potest ut Romana ecclesia temporibus illis Christum aetatis anno xxxn. passum esse censuerit. Ita namque septipgentesimus exiens incidet in annum passionis DCLXvIH. ; 8i nimirum xxxm primus passionis habes- tur, qnod fortesse verius est. Quanquam de illo Bedae loco cogitandum amplius eet. Quod enim ipsum a natali annum a&uspicari volumus, id quod, nisi mendosa verba sunt, neceesarium videtur, cum Dionysiana epocha minus quadrat, quae » Martio mense inire consueverat. Atqui noct. annus in natali indictionem habet

Corp. Haereseo!. III. I

CXXX

xv. Quocirca vel indictiones Romanae iam tum a Ianuario inchosatae sunt et in ultimum Decembris diem desitae, vel pro pccr. apud Bedam pcc. legendum, quemadmodum legisse scholiastes videtur, vel denique indictio xv. pro xrv. sub- stituenda, Quod si pcc. annum Beds scripsit, tum utique xxxur. anno ab in- carnatione passus erit dominus, aetatis xxxtr. ineunte. Paulus Forosempron. lib. rv. Paulinae nccr. quidem annum hoc in Bedae loco posuit, sed a passione DCLXIX., Don DCLxvim. Ex quo idipsum quod modo significavimus colligit, Chri- stum ex illorum sententia passum esse aetatis anno xxx1. cum tribus mensibus. Etenim anni, inquit, a passione et incarnatione eodem die inchoantur, hoc est ab viti. Kal. Apr. Ergo necesse est secundum Bedam totum illum annum, qui erat

. DCCI. ab incarnatione, esse a passione pCOLXIX. Detruhe éam annos DCLXIX a DCCI,

restabunt anni XxXI1 ab incarnatione ad paesionem, Deductis mensibus novem pas- sus est Christus anno XXXI. cum tribus mensibus. Haec ille. Verum repugnat in- dictio, nisi aliter locus emendetur. Ex iis omnibus validissime Bedae illa sanctio refellitur, qua ex ecclesiae fide Christum putat mortuum anno xxxrv., vixisseque annos xxinr, menses nr. Quam quidem opinionem neminem se, qui quadraret, reperisse Paulus Middelburg. affirmat, quin et Bedam a se ipso dissentire, qui in Chronico , sive lib. de Sex Aetatibus, Augusto annos Lvr et sex menses assignat, tum Christum anno illius xu. in hanc mundum advenisse scribit, anno Urbis pccLir., Olymp. cxotv. anno tertio, passum vero Tiberii xvrr. Unde consequens est vixisse sub Augusto annos xiv, menses Ix ; sub Tiberio annos xvit, menses vi. Colliguntur anni xxxn, menses nir ab incarnatione; a nativitate anni xxxr, men- ses rg. Quocirca veteres Middelburgensis existimat Christo in carne tribuisse annos xxxni nondum absolutos, sed nom ad Bedae sensum qui hos annos extra uterum a natali computat, sed ita, ut ab incarnatione ipsa numerentur.

Nam quod ecclesiae autoritate qui cum Bedae sententiam illam adstruunt niti se profitentur, velim concilii alicuius decretum, hoc est communem ecclesiae vocem, aut antiquorum certe Patrum constantem in illa tuenda consensionem proferant, quod nunquam ommino perficient. Nec enim ignorare possumus, quantopere a se invicem PP. omnes cum in anno passionis, tum in die ipso dis- sideant. Irenaeus apostolorum propemodum aequalis inter quadragesimum et quinquagesimum annum aetatis suae passum esse salvatorem asserit, lib. n. cap. 99., idque se et ex evangelio et Ioannis evangelistae discipulis, quod & ma- gistro acceperant, didicisse confirmat. Quem Irenaei locum non recte in Ánnali- bus intellectum video. Negant enim penitus hoc ab Irenaeo esse scriptum. Ni- mirum aliena manu insertum videri. Cuius coniecturae caussam hanc potissimum afferunt, quod eodem capite paulo ante contrarium profitetur baptizatum esse Christum, cum propemodum xxx esset annorum, ac subinde tria paschata pere- gisse, quorum in tertio sit passus. Ideo quod subiungitur meram imposturam esse putat.

Sed hac coniectura nihil ab Irenaei mente et sententia fingi potest alienius. Tantum enim abest ut haec Irenaei propri& non sint, ut aliter quam si ita sen- tiret ac scriberet illius procedere disputatio nullo modo potuerit. Agit in illo loco contra Gnosticos tricenarii numeri ac pleromatis patronos, qui xxx. anno ineunte baptizatum Christum, eodem vero anno, mense xxr. passum esse dice- bant. Quos ex Ioannis evangelio refellit; in quo tria distincte paschata numeran- tur. Non igitur uno anno praedicatione functus est. Neque vero tria ista paschata sic attulit Irenaeus, ut non plura Christum obivisse crederet, sed quod apud Io- annem liquida illa et expressa leguntur, ex iis saltem ad tertiun usque annum

CXXXI

praedicasse, non tantum uno, validissime demonstrat, cum interim tamen ipse longe plura post baptismum praeteriisse velit. Quod adeo rationes illae quibus contra Gnosticos utitur manifeste probant. Christum enim ea aetate docuisse, qua magister appellari merito posset, hoc est perfecta et virili, statuit, quam a XL Ad L annos extendit, quo intervallo praedicasse ac demum passum esse do- mimum existimat, idque sequenti capite Iudaeorum ex illis verbis ostendit: Quinquaginta annos nondum habes. Quamobrem licet anno xxx. ineunte bapti- satum & Ioanne Christum ex Luca colligat, non tamen statim ad docendum ac- cessisse sentit Irenaeus. Alioqui constare ipse sibi non potest. Tertullianus ad- versus Iudaeos cap. vir. Ohristum decimoquinto Tiberii anno passum arbitratur. Quanquam Hieronymus ad cap.ix. Danielis xxxim annos, non xxx, ex Tertul- liani sententia Christo tribuit. Eusebius in Chronico eum natalem Christi in an- num Augusti xrr., ab Abraamo wnxv., reiiciat, passionem vero in xv. Tiberii, &b Abrasamo MMXLYIL, annos post natalem xxx: cum mensibus aliquot vixisse statuit; si qnidem natalem ipsum in Decembrem conferat, sin ex Aegyptiorum, quos sequitur Epiphanius, decreto, Ianuarii vr. diem Christi nativitati praefiniat, uno amplius, id est xxxrr, annos cum mensibus tribus eidem post ortum impu- tabit. Longum est enumerare caeteros, qui xxxr, aut xxxz, aut ad summum XXXII arrogant. Qui autem triginta quatuor aesignaret, ante Bedam fuisse puto meminem. Qui ne ipse quidem xxxiv vixisse statuit, sed xxxmr duntaxat cum tribus mensibus. Nam ex isto numero primus ille vitae aetatique detrahendus est, quo in virginis utero fuit, ut saepius admonuimus. Quo magis admirari soleo persuasisse sibi nonnullos vetustissimorum Patrum, imo totius ecolesiae hanc esse fidem, Christum aetatis annum quartum et tricesimum attigisse. Cedo vel unum ex omni antiquitatis memorias, qui sut ita senserit, aut, si id verbo tenus iniecisse visus est, non eum annum quo in matris utero geatatus est inter annos illos numerarit. Tsntum igitur best ut haec communis sit de xxxiv. aeta- tis anno opinio, ut antiquitati omni prorsus inaudits fuerit, vixque paucis ab- hinc saeculis, eo ipeo quidem quo vulgo traditur sensu et interpretatione, ob- tinere coeperit.

EXPENDITUR CHRONOLOGORUM QUORUNDAM OPINIO QUI XXII ANNOS AERAE DIONYSIANAE DEESSE SUSPICATI SUNT.

Quemadmodum anno passionis, sic in die ac mense quaedam velut certa communi fide consütuta sunt: sed illud imprimis, Christum luna xv. in ipso p&- schate, sive primo die azymorum, esse paesum et quidem Martio mense. Quae duo cum multorum animis insedissent, quod consentaneum erat accidit, ut de passionis tempore infinita quaedam opinionum divortia nascerentur. Inter quas ad stuporem usque ridicula est illa quam ex Sigeberto, Mariano, ac caeteris antea retulimus. Quibns cum persuasissimum foret Christum Martii xxv. passum esse, feria vr., hoc est viu. Kal. Apr., resurrexiese vero vr. Kal. Apr., Martii xxvm., cum in Dionysiano cyclo aeraque communi certam nullam rationem ex- tricare possent, ee tandem difficultate ipsa quaestionis redacti sunt, ut anno serae Christianae xz. passum dominum asseverantes, ab incarnatione tricesimo quarto, xxr, sive potius xxu, annis aberrasse Dionysium crederent: ut qui duo- decimum annum illum constituerit quem xxxrv. numerare debuisset. Etenim uni &nno duodecimo quadrant illa quae diximus ; uti feria vr. in xxv. Martii conveniat, cyclo solis xxx., litera CB, lunae xux. Vide quae ex Mariano ac Sigeberto in.

I*

p. 146.

p. 141.

CX XXII

superiore diatriba produximus. Eandem illam coniecturam et opinionem de xxm annorum labe divinitus sibi patefactam Paulus Forosemproniensis narrat lib. x. partis 1t. Paulinae suae. Cum enim minime dubitaret quin Christus Martii xxv., feria v1., crucem pertulisset, neque certum annum satis explicaret, post longam vigiliam affuisse sibi Paulum apostolum narrat, et chronologorum omnium er- rorem indicasse, qui xxi; annos praeteriissent; adeo ut qui xir. in aerae com- muni censetur, is xxxiv. haberi debuerit. Idem temen non xv. luna, sed xrv., passum esse Christum existimat; propterea quod plenilunium xxvr. Martii con- tigit feria vrr.; quo die Iudaei pascha celebrabant. — Unde celligas ex Bedae, Si- geberti, Mariani aliorumque sententia consequens eese Ohristum non xv. lune, 8ed xrv., in crucem sublatum fuisse. Tametsi hanc illi xv. lnpam arbitrati sunt, quoniam Nicaenum cyclum ad Christi passionisque tempora sine ulla xpozrjcsex, quam ignorabant, suspitione transtulerunt. Paulus vero, ut erat astronomiae peritus, medios lunae motus et tabulas in consilium adhibuit. Caeterum illam ipsam annorum duorum ac viginti labem inde conflatam existimat, quod trium pontificum anni, Cleti, Marci et Marcelli &b Eusebio praetermissi sunt, qui an- nos xxiI ecclesiae praefuerunt. Quae cum omnia Paulus accurate illo in libro dis- seruisset ac divinitus id se accipisse confirmasset, in sequentibus tamen libris, maximeque xri. , caussam prodidit, et contempta Pauli apostoli ac divinee signi- ficationis autoritate ad suum illud zpoypovtsuo) biennium, quod & nobis supra validissime refutatum est, revertitur, &c duobus annis Dionysium verum Christi natalem antevertisse definit. Quocirca imprudentissime sane Cassubonus Exer- cit. xvr. ad a. xxxrv. num. xxxrv. Paulinum istud commentum adversus obliquam Baronii castigationem tuetur, cum praeter etiosi hominis et aegreti veteris som- nium atque d)Jóxetov p&vtaciav habeat nihil. Nam ut omittam ab ipsomet, qui id sibi revelatum osse dixerat, tacite damnatum íllud ac reiectum , quam absurda ista fabula sit, hunc in modum demonstrari potest. Si xxtz anmorum vitium in aeram irrepeit, ita ut qui xr. dicitur is xxxiv. numerandus fuerit, non aliter ac- cidisse hoc potest quam u$ aliquot anni de numero ao serie ipsa detracti sint , ant certe natalem Christi Dionysius xxt annis infra legitimum tempus summowverit; utputa cum incarnationis et natalis annus ex usu Dionysii sit Iulianus xrvr. , de- buerit esse xx1v., quibus si xxxiv addas, Iulianus septimus et quinquagesimus existat, qui est aerae Dionysianae xir., quo passum esse Christum illi omnes opinati sunt. Át vero utrumque illud perabsurdum ac longe falsissimum est. Sunt enim certissimi temporum characteres, sunt fastorum libri quibus consula- tus singuli diligenter adnotantur, sunt Romanorum Imperatorum anni atque hi-

- Storiae summa fide conscriptae, in quibus hiatus tanti ne tenuissimum quidem

vestigium apparet. Constat anno aerae Christianae xiv. mortuum Augustum; quod memorabilis illa lunae eclipsis ostendit. Sequuntur et aliae duse; quarum wna anno Christi x,v., M. Vinicio et Statilio Corvino coss. Kal. Ang. contigit, quam et Claudius Caesar edicto denunciarat, anno imperii sui quinto, ut autor est Dio: altera Vipsanio et Fonteio coss. pridie Kal. Maias accidit, ut testatur Plinius l. n. c. xx. Ea convenit anno vulgari Lrx., Aprilis xxx., anno quinto Ne- ronis labente. Quibus si eclipses alias addideris, quae partim ante, partim post Christi natalem acciderunt, cum iisque Bomanorum cose. seriem compares, .ne unum quidem &nnum deesse infelliges, nedum ut xxm solidi praetermitti potu- erint. Ac Sigeberti, Mariani reliquorumque id genus chromologorum mentem ae consilium capere nequeo; qui cum Dionysianam aer&m tanto vitio foedatam pes sim occinant, ab eadem tamen non recedunt, Itaque Marianus anno Urbis eon-

OxXXII

ditae npccrm., ÀÁugusti xyx., Olymp. oxcrv. anno tertio natum esse salvatorem scribit, indict, 1v. Ubi licet indictio perperam adscripta sit, quae tertio cxcrv. Olymp. anno, et Urbis nccrn., tertia esse debuit, tamen a vulgari Christi aerae uno duntaxat anno revera dissidet, ex Mariani vero instituto cum eadem illa connectitur. Falsum est itaque xxtrr annos in Dionysiano cyclo desiderari, cum praeter ea quae diximns multa alia sint quae ex evangelica historia cum domini ortu implicata et coniuncta constat esse. Velut Augusti, Herodis, Pilati Tiberii- que tempora; quae omnia cohaerere nequeunt, si tam immanis hiatus admissus fuerit, atque in anteriora xxr annis promovenda Christi nativitas videatur. Nam ut in aera Christiana nihil, in cyclorum vero dispositu mutandum aliquid isti censuerint, nihil ad rem pertinet. Manent enim noviluniorum rati ac constituti nihilominus dies, quoscunque tandem cyoclos accomodaris. Ut anno, verbi caussa, Christi xr, sive cyclum lunae xur., solis xxr., applices, sive alium quemlibet, neomenia Martii xir., plenilunium xxvr. committitur. Anno vero xxxir. novi- Iunium xrx. vel xx. Martii, plenilunium Apr. rr. vel m. Unde qu&ntumlibet. cy- celorum ordinem commutent, nunquam tamen perficient ut anno illo, quem pas- sioni dominicae praefigunt, luna xv. in Martii xxv. incidat, feriam vr. Accedit quod etsi eoncedamus illis omnia, hoc ipsum tamen, quod maxime cupiunt, nihilo magis assequentur uti luna xv. Christus sit passus. Quippe anno Chri- stianae aerae xr novilunium apud Iudaeos et in Hierosolymitano meridiano Martii xrr. congruit, feria vr. Passus est autem Christus feria vr. Igitur luna x1v. , et Martii xxv., non luna xv., neque plenilunio. Qua in re Beda castigandus est, ut aliquoties dixi, qui lib. de Rat. Temp. cap. xv. passum esse Christum refert vrrr. Kal. Apr. luna xv., anno aerae Dionysianae xxxrv. Nec minus hal- lucinati sunt qui eodem anno, luna xv. nono Kal. Ápr. passum affirmant, con- cilii Caesariensis fide; de quo paulo post agetur. Nam omnino plenilunium anno Christi xxxrv. decimo Kal. contigit.

Quapropter duo sunt, quae mediae aetatis chronologis crucem in illa quae- stione fixerunt: primum quod non dubitarent Iudaeos pascha luna xv. celebrare, ac lunares motus et quidem accuratissimos observasse, alterum, quod id Martio mense eiusque die xxv. aecidisse vellent, feria vt. Sed recentiores iidemque ab omnibus doctrinarum omnium, praesertim mathematicarum, praesidiis pa- ratiores chronologi, cum haec parum esse consentanea viderent, prius illud qui- dem de lunari motu tenuerunt, posterius vero de mense ac die nequaquam secuti sunt. Ex quo factum est ut in anno passionis indagando plenilunii cum vir. feria convenientis rationem habendam eese düxerint. Paulus vero Forosempron. lib. vit. partis rr. annorum xm, hoo ost à xxx. Ohristi ad xr., novilunia pleniluniaqne proposuit, tam media quam vera. Ex quibus sex duntaxat hic adscribemus, ut quaestionis controversiaeque status lectorum oculis subiiciatur, ab anno aerae XXXI, ad Xx1vr., quod in horum annorum aliquo Christi passio collocanda sit.

p. 149.

e p. 150.

OXXXIV

LATERCULUM NOVILUNIUM

AC PLENILUNIORUM TAM MEDIORUM QUAM VERORUM MARTII MENSIS AD MERIDIANUM HIEROSOLYMITANUM AD VI ANNOS.

Ex Paulo Middelburgensi episcopo Forosemproniensi.

Horae et horarum fragmenta a meridie computantur. Feriae a med. nocte ad med.

Anno Christi xxxi. Cyclo solis xrr. Litera G. Cyclo lunae xm. Fersae. Novil. med. Martii x1, 19, 51', 19" Feria m. Novil. verum Martii x1, 14 , 23' Feria mm. Plenilunium Martii xxvr, 14, 13', 14" Feria n. Plenil. verum Martii xxvi, 13, 5' Feria m. Anno Christi xxxn. Cyclo solis xur. Lunae xiv. Lit F E. Novil. med. Martii xxix , 17, 23 ', 51" Feria r. Novil. verum Martii xxix, 12, 0' Feria r. Plenil. med. Apr. xni, 11, 45', 53' Feria r. Plenil. verum Apr. xiv, 0,5', 1" Feria n. Anno Christi xxxur.. Cyclo solis xiv. Lunae xv. Lit. D. Novil. med. Martii xix , 2, 12', 28" Feria v. Novil. verum Martii xix , 2, 31' Feria v. Plenil. med. Apr. x1, 20, 34', 30" Feria vr. Plenil. verum Apr. i1, 6, 8' Feris v1. Anno Christi xxxiv. Cyclo solis xv. Lunae xvr. Lit. C. Novil. med. Martii vin, 11,1',5" Feris n. Novil. verum Martii vni, 19, 21' Feria m. Plenil. med. Martii xxin, 5, 28', 0" Feria m. Plenil. verum Martii xxm, 6, 59' Feria mmn. Anno Christi xxxv. Cyclo solis xv. Lunae xvn. Lit. B. Novil. med. Martii xxvn, S, 33', 44" Feria 1. Novil. verum Martii xxvn, 19, 57' Feria r1. Plenil. med. Apr. x1, 2, 55', 46" Feria n. Plenil. verum Apr. xr, O, 11' Feria n. Anno Christi xxxvi. Cyclo solis xvri. Lunae xvi. Lit. A G. Novil. med. Martii xv, 17, 29', 21" Feria v1. Novil. verum Martii xvi, 7, 9' Feria vr. Plenil. med. Martii xxx , 11, 44', 93" Feria vi. Plenil. verum Martii xxx , 5, 51' Feria vr.

Ex hac tabella manifestum est anno Christi xxxrv. plenilunium feriae vr. minime convenire quod tantopere pugnatum est, ac si id ad passionis tempus omnino requiritur, duos duntaxat annos esse, quibus obtineri possit, annum videlicet aerae sive incarnationis xxxii. et xxxvi. Priorem loannes Lucidus, Rogerius Bachon et Perrerius noster amplexi sunt, posteriorem Paulus Forosempron. Qui quidem non xxxvi. aetatis anno passum esse salvatorem existimat, ut frustra credidit Onufrius , sed anno xxxiv. , quandoquidem Christi natalem biennio infra

CXXXV

Dionysianam epocham snimovit. Sed qui xzxur. anno pessum esse volunt Christum Aprilis r., hi luna xv. id accidisse censent. Paulus vero luna riv., nec in ipso paschate, sive primo die azymorum,, sed pridie, videlicet Martii xxx. At Lucas Gauricus, eumque secutus Onufrius, anno xxxiv. passum affirmant, non quidem lnna xv., sed xvin. Martii; quoniam Iudaeos arbitrantur non a novi- lunio, sed à corniculata effigie neomenias auspicatos esse. Quam nos opinionem pesimodum excutiemus.

Nam illud primo videndum nobis est quae fuerit temporibus illis apud Iu- daeos anni ratio. Quod illi ne inquirendum quidem opinati sunt quibus explora- tissimum erat Iudaeos ad usum festorum ac solennium medios lunae motus ad- hibuisse; ita ut pascha luna xrv. ad vesperam perageretur, neo alio id tempore celebrari fas esset, ut in Ánnalibus Ecclesiasticis &. xxxiv. num. xxxiv. legimus. Verum eum ex hoc uno fonte innumerae illae et inextricabiles controversiae opi- nionesque propagatae sint, in arcem ipsam quaestionis invadendum nobis est, et illud ipsum quod a£«pato; apud nonnullos locum obtinet sub inquisitionem vocandum.

DE ANNI IUDAICI FORMA QUAM SUB CHRISTI TEMPORA TENUERUNT.

Duplex in Hebraeorum commentariis civilis anni ratio traditur, utraque lu- naris, de qua Moses Maimonis F. accurate disserit parte prima Iad, tractat. de Kiddusch hakkodesch et ad eundem tractatum glossa. Prima stante adhuc tem- plo usitata fuit, qua neomenias &ro tfj; p&aso« indicebant. Quod in hunc modum fiebat. Erat apud [udaeos 3*1 P*2 sive avvébptov, penes quod constituendarum neomepiarum potestas residebat, quam n2. determinationem vocant. Huius- modi cvvéópia plura in Palaestina cum essent, praecipuum erat Hierosolymis, a quo caetera penderent. taque glossa cap. tractat. Kiddusch $.3. "3M "N^

T2 Wu Deum 822 q35 42 T—wvupn 5» abW peo "pm em m»bo 5i yao yon n2 55 ^00 oNoomT2c Neque vero nos innitimur alteri, quam definitioni sacri consessus; quoniam haec columna est decisionis. Atqui hic ipse consessus Hierosolymitanua est. Quando- quidem consistoriu omnta, quae in Jeraélitica terra sunt, velut accessiones quaedam sunt, Hierosolymiítanum vero fundamentum est. Quare Hierosolymis potissimum responsa petebantur. Sed eversa urbe, quamdiu Iudaei in Palaestina remanserunt &c cuvéóptov ibidem habuerunt, penes illud ius omne fuit, quousque Gemarae Sapientes desierunt, uti cap. v. $. rr. Moses scribit. Proinde qui vixerunt nj"zp 5» wa20^ "2N "2 wax "um "a2 q^ muta "asm "3 E533^O "m "mW: I» diebus Sapientum Misne et Sapientum Gemarae, usque ad Rabbi Abaie et Rabba , determinatione Israélsticae terrae nitebantur. Postremi Sapientum Misne vixere circa tempora Antonini, Christi cL.: at Gemaraei ad annum fere p., ut Germen David fidem facit. Toto igitur illo tempore &zo tZ; q&- ote; atque ex Israélitici consessus praescripto neomenias ordinabant. Quarum quidem constituendarum ea disciplina fuit. Veros et accuratos lunae motus, at- que, ut loquntur, p*ó'To^2 ex astronomicis tabulis consessus ille diligentissime scrutabatur explorabstque num luna suo tempore videndam se praeberet, ni- mirum tricesima nocte, ut in eam q&c; incideret, sive prima accensio, quam fw" vocant. Aoc si intuendae illius copiam fore cognoscerent, speculatores apponebant , qui statim ae nascentem lunam prospexerant , Concilio renuntiabant, Bed in testium delectu morosa aoc superstitiosa diligentia opus erat, quam aliquot capitibus Talmudici autores explicant. Ubi de visione convenerat, tum legati

p. 151.

p. 152.

CXXXVI

pessim dimittebantar qui futuram neomeniam et ni"2ap denuntiarent. Quod si xxx. die testis nullus ac speculator affüisset, tricesimo primo neomeniam definie- bant. Ita fiebat ut plenorum cavorumque mensium successio nequaquam con-

staret, sed ut civiles menses ad sideris aspectum dirigerentur, ut cap. vr. glossa

docet. Deinde qui procul ab eo ubi consessus, sive ]7" m3 erat, habitabant, ot eo legati, quos ymo nominant, tam cito aspirare non possent, biduo festas neomenias agebant, quod incerti essent quisnam dies a concilio definitus esset. Atque hoc hodieque Iudaei illi facimnt, qui extra Iudaeae finos iv $uoxopat degunt. De quo vide cap. v. tract. Kiddusch.

Iam intercalationes mensium non eerta deecriptione constabaat. Qussavis enim tertio quoque auno, vel interdum secuado, mensem , quoad licebat, insote- rent, tamen persaepe aliter fiebat, et nonnunquam intercalares anmi duo con- tinuabantur. Et quidem triplicem caussam intercalandi cap. rv. Maimonides ex- ponit. Prima est Tekupha, sive cardo aequinoctii verni, qui cum in xvi. Nisan, aut post eam, incideret, tum Adar intercalatus est. Altera caussa eet, si non- dum Abib appeteret, hoc est necdum fruges novae maturae essent, nimiram -^3:1 nn jp" ap n ] m mw7, hordea, ex quibus Omer, sive sam- pulus offerretur; quod AS die DBisic fiebat. Tertia caussa est, cum ar- borum fructus nondum maturuissent. Aliae insuper caussae leviores accedebant et fortuitae quae cap. rv. traduntur: ut si viis pontibusque fractis interclusus ad Urbem esset aditus, si furni nondum refecti, si longius deportatus esset populus et alia id genus. Sed primaria intercalandi caussa Tekupha fuit, ut intra cortos solaris anni terminos luna coérceretur, ne nimium evagaretur ac festorum ce- lebritates in alias atque alias tempestates transferret; quod in Árabico anno ac lunari simplici et soluto usuvenit. Sed quae tum solaris anno descriptio a Iudaeis observata sit, postes disseremus. Porro hanc ipsam anni formam stante adhue templo necdum dispersis penitus Iudaeis usurpatam esse inter Thalmudieos constat. Post templi vastitatem profligatosque e Palaestina Iudaeos, cum iem nulla auvéópta superessent, altera temporum ordinandorum servata ratio est, ut ex scripto ac mediorum motuum tabulis constantes et certae neomeniae pro- ponerentur, ex cycli decemnovennalis methodo, quem "137122 vocant et ^25. Hic est annus ille Iudaeorum novissimus, ad medios lunae motus accommodatus, de quo Moses cap. vi. et sequentibus, tum accurate Paulus Forosempron., Mun- sterus et Scaliger aliique disputarunt. Cum hoc Iudaico anno coniunctae sunt feriarum noviluniorumque translationes et sexcentae aliae nugae, morosae illae quidem ac perplexae, sed quae nihil ad institutum pertinent; nisi si quid de trans- lationibus postmodum erit agendum.

Hae sunt anni apud Thalmudicos scriptores formae descriptionesque duae, quarum prior Christi temporibus ex illorum opinione congruit, posterior longe postea est recepta. Quocirca non mediocriter aberrant qui ex recentiori hac me- thodo mediisque lunae motibus vetera Iudaeorum festa , praecipue paschatis , in- dagare student; quod Paulus Forosempron. anxie nimis et scrupulose facit, lib. vni. partis n. Neque minus errant qui Phase Iudaicum luna xrv. ex mediorum motuum accuratis rationibus adstringunt, quandoquidem biduo nennunquam post mediam coniunctionem o&ot accidere in politico anno potuit, De quo postea.

Nunc enim aliorum post Hebraeos magistros expendenda sententia est, Gea- ligeri cumprimis , qui lib. de Emend. Temp. ur. et in Isag. Can. copiose de Iudaiea tam vetere quam recenti anni forma disputavit ex Hebraeorum commentariis.

p.153. Sed, ut solet, permulta ex ingenio suo conficta ac falsa permiscet; quae alibi,

CXXXVII

si dominus dederit, ex instituto refellentur. Hoc vero loeo quantum ad susceptam de dominicae passionis anno quaestionem necesse erit, e multis pauca libabimus.

DE IUDAEORUM ANNO VETEBE SCALIGERI SENTENTIA.

Nihil hic de antiquissimorum Hebraeorum ac patriarcharum anno dicam, quod ad rem praesentem nihil attinet, sed de recentiori duntaxat aetate, quae Christi natalem aliquot saeculis antecessit. Quo tempore Alexandream, sive Grae- cam anni formam a Iudaeis admissam et usu civili receptam Scaliger arbitratus. est idque chronogra&phis admiratoribus suis omnibus persuasit. Imprimis enim lib. de Emend. rr. p. 99. ed. alt. scribit, Iudaeos, cum neomenias dxo tij; qgáctex deducerent, accepto Seleucidarum iugo eorum annum et epocham ad politicos usus transtulisse ac Syromacedonicam periodum usurpasse. Erat baec Calippica meta, cyclis Metonicis 1v constans, annis uxxvr, ut Censorinus auctor est, diebus 21199. Cyelus porro decemnovennalis Calippicus idem prorsus erat cum Iuliano, dierum 6939, hor. 18. Sed cum periodum suam Calippus eo inchoasset anne quo Darium Alexander ad Arbela vicit, Olymp. cxi. anno secundo, sive Iphiti OCOCELwWI., per. Iul. 4383., cyclo lunae xrm., solis xv., ab autumno, tam Graeci in Macedonia quam Syromacedones in Asia eandem illam decimo nono, quam a Calippo excogitata fuerat, anno instaurarunt, duodecim annis post Alexandri mortem , periodi Iul, 4402., cyclo lunae xrm., solis vi., eámque a Syromacedonibus Chaldaei, ludaei, Hagareni, Arabes traditam acceperunt. ludaei vero aeram con- tractuum Pr"ow 3252 vulgo nuncupant. In Maecabaeorum libris anni Grae- corum appellantur, iidemque Seleucidarum dicti, quod eodem anno quo periodus illa iniit Seleucus Babylone recuperata emergere atque imperium stabilire coepit.

Lunaris anni modus est dierum 354, 8, 5'3, 6" 15/,,, mensis 29. 12. 44*. 25" 35/,. Anni principium ab autumno et quidem Octobris vr. Nam Tekupha Tisri incidit in Octobris vrr.: qui dies primus erat anni solaris. Nam et solarem praeterea annum observabant, ut in lib. rv. de Emend. scribit, cuius bisextus ante primum Tisri vrr. Octobris infindebatur. Sed postea translato in vernum tempus initio inter prim&m et secundam Aprilis insertus est. Postes Iuliana &nni forma recepta, inter xxv. et xxvr. Martii intercalatus est dies. lgitur lunaris apni dispositio apud Iudaeos Syromacedonica, sive Calippica, fuit, cuius initium ab Octobris vn.

Verum cum cyolus Calippicus lunaris idem est cum Iuliano, lunarem Iudai- cum, quem verissimum putat Scaliger, excedat horis 5., scrup. ludaicis 760., quoniam cycli decemnovennalis excessus est hor. 1. 495, post cyelos vero Calip- picos tv., qui Hipparcheum unum faciunt, &d horas 22. 880, hoe est fere diem

solidum excessus ille perveniat, Iudaei paulatim labem anni sui deprehenderunt, p.154.

Etenim Calippicam istam formam ad annum Christi 344. retinuerunt, ut lib. 1I. de Emend. scriptum est. Circa hunc annum vero bidui vitium animadverterunt, cam iam ab initio Seleucidarum annus 656. laberetur, qui est xrvirr. post Hip- parcheas periodos duas. Itaque cum Tisri ludaeorum Alexandreus eeset in xxvi. Sept. feria rv., ex epilogismo hodierno, sive lunari &xpigtt, character erat 2. 4, 240. Sept. xxiv. En labes bidw. Nondum emm rationem Calippicam de sede sua solicitaverant Iudae: , sed eam adhuc incolumem servaverant. Sero igitur tandem errore cognito, adhibita in auxilium astrologia, eum annum instituerunt quo utuntur hodie. Quamobrem ex opinione Scaligeri annus ille Syromacedonicus et Alexandreus Calippicus non solum sub ipeum passionis tempus, verum etiam diu poetea apud Iudaeos obtinuit. Sed eodem in opere de Emendatione senten-

p. 155.

CX XX VIII

tiam mutat ac contrarium docet lib. v. p. 389. Iudaeos enim asserit Calippica perodo ad tempora usque Diocletiani plus minus usos esse. Sed cum Calippicae neomeniae biduo ceras neomenias sworarentur, Synedrium Tiberiadense contocatis peritis astronomiae magistris, inter quos, ut existimo, Rabbi Adda fuit, usu Ca- lippicae periodi cum computo annorum Alexandri simul abrogato noram anm ra- tionem instituit, ut neomeniae non per periodos, sed per «psum motum medium la- narem putarentur. Cum igitur diem, uli erat locus diei intercalandi, koc est vn. Oct. , putarent fuisse primam diem, in qua mundus conditus, hinc computum suum fnire decreverunt. Et quia dies aequinoct&i et ideo Tekuphae autumnalis erat 4 XXIv. Sept., considerarunt in quot anris Tisri a centro Macedonico, id est a vm. Oct. ad xxiv. Sept. in anteriora progressus fecerit; quod non potuerunt depreken- dere sine doctrina aum HR, Adda. Igitur a vut. Oct. ad xxiv. Sept. dies sunt xus praecise; quibus competunt anmi 4104 ex doctrina R. Adda. Totidem enim anm dant xporpíiatox« otÀnvaxiic dies xin, horam 1. Idem et lib. rv. p. 261. repetitur. Verum nihil hae Scaligeri doctrina vanius atque inconstantius est. Primum enim retractat id quod dixerat, Calippicam formam post Constantini tempora nondum repudiatam fuisse, et anno primum 344. alteram illam eius loco subetitutam. Deinde R. Addam ei concilio interfuisse putat et repudiandae Calippicae periodi ac recentioris instituendae autorem fuisse. Ad haec eiusdem Tiberiadensis Syn- edrii et R. Addae decreto translatam esse anni epocham a vri. Oct. ad xxiv. Sept., cum tot anni constituti essent, quot ad xim dierum xpo/ (29v requiruntur, ni- mirum 4104. Quae omnia parum est inania et commentitia esse nec ullius scri- ptoris autoritate , &ut ullo antiquitatis testimonio fulciri, nisi contraria etiam sibi ac nullo modo consentanes dicantur. Nihil enim apud Scaligerum cum in libris de Emend. tum in Isag. Canonibus tam crebro decantatum est quam novitium illum, ut vocat, ludaeorum annum, quo uti hodieque solent, a R. Hillele longe post R. Samuelis Addae tempora excogitatum fuisse. Ac ne calumniari sciens videar, cum iis quae in opere illo de Emendatione scripsit conferam, quae in postremo quem ea de re edidit libro penitus & se diversa ac pugnantia leguntur. Nam Isa- gog. Can. lib. ni. p. 215. Templo, inquit, adhuc stante, mensis mere lunaris Hip- parchi in usum a Iudaeis receptus erat. Post excidium templi, ut esset formula quaedam perpetua anni civilis, quo pleraque omnis Iudaeorum bwakopà uteretur, primo typum publicavit R. Samuel cognomento larchinai, circiter annum Christi CCxul. pius minus: quando ludaeis praecepit, ut relicta veteri Tekupha in vit. Oct. Tekupham Sosigenis Iulianam in xxiv. Sept. amplecterentur. Ipse etiam primus Iudacorum ez definitione mensis lunaris Hipparchea deprehendit discrimen ennea- decaéteridos Iulianae et lunaris esse hor. 1. 485. Postea R, Adda Bar Ahaba, vir saeculo suo Iudaeorum doctiseimus, pensitatis Hipparchi rationibus, ex quibus enneadecaéteris lunae minor est una enneadecaeéteride Calippica hor. 1. 485, hoc excesau in 19 distributo collegit hor. 0. 82!/,, de quadrante Iuliano, sice Calippsco,

- deducendum esse; ut modus anni sit dierum 365, 5. 997131/ 4. Quare R. Adda Iu-

liawuum annum. et Samuelis Tekuphas reiecit, quod eidem Iuliano die perpetuo haererent, épee cero cum annum tropicum Hipparcheum suis obtrusisset, in quo post JÓ4 annos solis ac lunae rationes ad amussim quadrant, nec est ulla npo- épntoocig, aut ustéizx tots, Tekuphas alias instituit, quae cum nociluniis pari prorsus ratione a Iuliani aum epocha retrocederent.

Orsus est autem a Tekupha Nisan, non ut Samuel, a Tekupha Tisri , primum- que Nisan in ea nocte collocavit quae secuta est Kal. Apr. feria v., cuius character 9. 1. 1/0 anno hodierni computi 4017., et ab eo deducto charactere vui annorum,

i CXXXIX

videlicet 5, 15. 158., deprehendit Nisan anni hodierni computi 4010., nempe 6. 10. 620., de quo si deducatur character vi mensium, remanebit Tisri eiusdem anni 2. 17. 469. Cycli ccxr iam elapsi erant, quorum character T. 12. 265. de 2. 7. 469. deductus relinquit primum Tisri 2. 5. 204.

Postremo R. Hillel princeps anno Christi 344., annis xcu ab obitu Samuelis utramque factionem conciliare studens, ut veterem Mosis epocham, quae est vr. Octobr., et novam Sosigenis, quae est xxiv.Sept., complecteretur, quot anni con- gruunt diebus xim xporríáotoc ecinviaxfs, qui inter xxiv. Sept. et vir. Oct. inter- iecti sunt, tot annos ab initio computi sui ad illud tempus numeravit, nempe 4104. , ut in lib. rt. de Emend. fusius exponitur, ubi ita proditum est: Institutam circa annum 344. periodum annorum 6916. ductis 13 in cyclos solis ac lunae. Cuius periodi annus 4105. init anno Christi 344., cyclo lunae Iudaico r., Romano 1., solis xvir., quo quidem annorum spatio zposy79o:; lunaris facta est dierum 18 hor. 1., quae de 37 diebus, qui a Kalend. Sept. fluxerunt, detracta, relinquunt dies 24. Eodem anno character Tisri a meridie 29. Sept. contigit hor. 10. 204., sive Iudaice ab initio noctis hor. 4. 204., feria 2. Primus antem cycli annus neo- meniam Tisri habuit a meridie vr. Oct. hor. 11. 204., sive ludaice 5. 204., feria 2., anno periodi Iul. 953., adeo ut character Tisri sit 2. 5. 204., quae radix est neo- meniarum omnium [udaicarum, Tekupha vero hor. 9. nocturna fuit, hoc est 77. 9. 0.

REFELLITUR SCALIGERIANA DOCTRINA DE ANNO IUDAICO.

Haec est Scaligerianae doctrinae summa, quae meris coniecturis ac somniis referta secum ipsa conciliari non potest. Átque ut primo loco illud expendamus, quod ex Isag. Canon. allatum est, si templo adhuc stante Hipparchea anni forma a ludaeis admissa est, supra quam Calippica periodus annis xxvi excessum col- ligit hor. 5. 760., id est singulis enneadecaéteridibus hor. 1. 485. e£ post cccrv annos unum fere diem , profecto neque Calippica et Alexandrea periodus ad an- num usque Christi plus minus 344. retenta est, neque biduum illud xpozr1otex intervenit, inducendaque omnia ista sunt quae in libris de Emend. passim incul- cantur, imprimisque scrupulosa illa et anxia v paschatum ac postremi atavpc- eígoo inquisitio, quae in vi. libro proponitur, otiosa et inutilis efficitur.

Iam illud de inventa a R. Hillele periodo conciliatisque factionibus dusbus

quo tandem autore defenditur? Hebraei ab orbe condito ad Christi natalem Dio-

nysianum annos putant fere 3761. Ideo anno Christi 344. coepit Iudaicus 4105. Intervalla porro temporum accurate pro illorum captu descripta sunt in libro Se- der holam. De commentitia ista periodo ad xporynstv ocÀzvtaxiv adipiscendam, ne verbum quidem. Viderit ergo Scaliger unde illam exprompserit; neque enim fundum eius et autorem profert ullum, quasi divinare ac fingere id demum sit emendare atque ordinare tempora. Quanquam quae est tandem ista conciliatio ? Tekupha Samuelis autumnalis anno Christi 344. incidit in Sept. xxu, hor. 15. & meridie, sive 9 nocturnis, politice vero Sept. xxiv. Cycli praeterierant decem- novennales ccxvr, quibus zpo5ynsu facta dierum 13, hor. 1l. Igitur Tekupha anno primo computi cadit in Octobr. vir. , hor. 10. ab initio noctis. Sed hora una negligatur. Quid hoc ad Samuelis Tekupham? | Nam ad noviluniorum quidem xpoór2ow investigandam, quoniam ludaicam hodiernam et, ut putat Scaliger, Hipparcheam anni formam Samuel adhibuit, pertinere ista possunt, ad Tekuphas vero Samuelis indagandas nihil omnino conferunt, cum is Iulianum annum Ia- lianasque Tekuphas amplexus sit, quae nullam habent xpo(ynsw. Non potest itaque ulli alteri Tekuphae convenire periodus ac methodus illa, quam R. Addae,

p. 156.

p: 157.

CXL j

sive eius anni formae, quae parem sideris utriusque xpofjrnavw agnoscit, ad Iuls- mom í&xsmque Tekupham plane eet inutilis. Sed neque ad R. Addae Tekuphas eadem illa periodus utilior est. Tekupha prima R. Addae vernalis cadit in eam noctem quae secuta est Kalend. Apr. anno primo periodi Iudaicae, lulianae vero 954., cyclo solis 2., Iunae 4. Tekupha solstitialis lulii 2., autumnalis Kal. Oct., brumalis 31. Decem. Porro Tekuphae autumaalis character fuit, ut Scaligero placet, 3. 9. 41, 14. ipsis Kal. Octobr., hoc est horis 9 nocturnis post xxx. Sept. diem, feria 3., cyclo solis 1, lit. F. Vernalis Tekuphae character est 4. O. O. initio noctis, quae secuta est post meridiem primi Aprilis diei. Ab hec anno ad Christi OCCXLIY., sive ludaiceum 4105., cyclis ccxvi1 elapsis, xpor; yao: facta est dierum xmi, horae 1. Quare autumnalis Tekupha R. Addae incidet in xvn Sept. , ver- malis in xrx. vel xx. Martii. Quid igitur ad Tekupham R. Addae periodus ista confert, quae ab Octobr. vrr. ad Sept. xxiv. praecessionem habet? Ut enim Te- kuphis R. Addae servire possit, períodi initium non ab Octobris vi, sed ab eins Kalendis arcessendum fuerit. Praeterea veteris anni Iudaici principium gratis à Scaligero constitutum est Octobris vr. Neque enim argumento ullo necessario, sed inani ac falsa coniectura fretus hoc asseverat.

Nam si quis forte quaerat, cur ille ludaeorum Tekupham primam, sive in- itium anni, in Oct. vir. eoniiciat, niti hoc totam negotium reperiet emontita illa Graeci anni et Olympicae periodi modulatione, quam omnibus Graecis, adeoque Macedonibus, tum in Asia Syromacedonibus et Seleueidis communem eese vo- ]uit Quippe Graecos existimat annum habuisse duplicem, popularem unum, sive tetraetericum, quo vulgus utebatur, cuius menses tricenarii, praeter ultimum, cui biduum velut appendicis instar adiungit , unde 362 diebus constabat: lunarem alterum, a quo velut stamen à subtemine ita popularis annus implicatur ao per- eurritur. Utrumque certos in orbes ac periodos includit, primum tetraéterides et octaéterides, tum maiores, utpote xrx &c Lxxvr annorum. Sed postrema haec omnium in anno populari usitatissima fuit, quam cum tacite per tetraéterides suas observarent Graecorum antiquissimi , Calippus eam certis finibus annorum- que curriculo definiit et periodum illam instituit annorum rxxvr, in qua tetra- éterides sunt xix, singulae dierum 1447, quorum ordinarii sunt 1440, appen- dices 7. In iis mensis duntaxat primus lunaris est, caeteri cum tricenarii sint omnes, a lunari modo paulatim a&bscedunt. Ex tetraéteridibus ac periodis anti- quissimam facit Olympiacam, ad cuius excemplum propagatas credit reliquas.

Rinsdem initium Iulii rx. definit; eo quod Olympiaci agones post aestivum sol- '

stitium plenilunio celebrabantur. Solstitium autem non accuratum neque tro- picum intelligit, sed octavam signorum partem. Quocirca cum eo anno, quo primi agones ab Iphito instaurati sunt, hoc est per. Iul. 3938., Tekupha, sive se- cundi quadrantis finis, et octava pars Cancri zAacuxox in vir. Iulii diem incurre- ret, ideo rx. Iulii primus solaris anni dies ac quadrantis initium deinceps fuit, in quem etíam novilunium commodum incidit lta primus tetraeteridis mensis lu- naris extitit, quod perpetuo servatum est. Unde et quartus mensis, quem apud Athenienses Pyanepsionem fuisse credit, coepit Octobris vr, post novilunium. Atque in hunc modum reliqui menses et anni necessario contextu, velut catena quadam Chrysippei fati devincti sequuntur, quod in primo de Emend. uberius exponitur. Eadem serie constabat Attica et Macedonic& periodus. Nam huius "Y sppspstotoc , illius 'Exavoufoiov & solstitio inibat. Iam vero anno Iphiti 465., periodi Iulianae 4402, periodi Olympicse ao Macedonicae nono, neomenia primi mensis accidit Iulii x. Proinde quartus mensis coepit Octobris vig. Sed cum

OXLI

noomeniae lunares in ix. lulii et vr. Oetobr. incidissent, quae est Olympiese pe- riodi vetus epocha, ex Calippi praescripto periodum retexuerunt novamque con- diderunt ab anno illo periodi Iul. 4402., cuius epocham vrr. Octbr. die defixerunt. Quare Macedones Hyperberetaei tam popularis quam Lunaris neomeniam vr. Oet. inehoarunt. Jdeo solaris anm Syromacedonici finis 4n Octobris v1. incidit; eorum- que annus popularis nunquam. kos fines antevertebat. Haec Scaliger (de Emend. Temp. ri. , p. 91. cf. v, p. 339.), qui antiquum illud suum obtinens l. v. hoc ipsum evertit. Scribit enim ultimum solaris anni Syromacedonici diem fuisse Octobris vi., 60 quod Hyperberetaeus Macedonicus in x. Iulii incidisset. Itaque primum novilunium Octobris vir. congruit. Sed imperite facere Iudaeos, qui anno illo a Macedonibus accepto primum novilunium atque anni sui aequabilis initium ipso die vrrr. Octobris constituant. Vides quam perplexe in hac doctrina versetur Scaliger, utque in eodem opere quae paulo ante definierat contrariis decretis re- fellat. Nam modo neomenisas aequabilis et popularis anni veterem in situm con- eiliatas, hoe est & x. Iulii ad 1x., et ab vir. ad vri, Oct. traductas asserit, modo iisdem in diebus retinet, ac secum disconvenit ordine toto. Quod quidem toto hoc in opere, et in Isag. Canon., solenne homini ac perpetuum eet; idque prope- diem, si dominus dederit, suo ac proprio libro demonstrabimus, quem iam du- dum in manibus habemus. tque hic, uti spero, lectori fidem faciet, quae de doctrina temporum a Scaligero excogitata tantoque ambitu ac pompa eum ab ipso commendata, tum fautorum et admiratorum eius plausu excepta sunt, ea falsa, inepta, d&Aoylacws et &vazobtixtuc effusa esse, neque quicquam praeter speciem et ostentationem habere. Argumento sit Áttica illa periodus, quam adeo gloriose et insolenter venditat; cuius nos ineptiam et zagaAoyupov deteximus in notis ad Themistium. Reliqua operi illi reservamus in quo et de Iudaico anno pluribus disputabitur, et illa Graeci anni forma ac periodi Olympiscae descriptio refelletur. Atqui fieto illo utriusque contextu velut fundamento omnis de vetere anno Iudaico doctrina stabilitur. Non, inquam, aliunde Scaligero constat, Iudaeos aliquot ante Christum saeculis epocham anni sui, sive Tekupham, Oct. vri. defixam habuisse, quam quod ex periodi Graecae popularis ac Macedonicae ratiocinie quartus mensis popularis in illum diem incideret eo à&no, quo Syromacedonica periodus est instituta. Sed cum multa sint in tota hac Scaligeri opinione com- futanda, eaque res longiorem ac praecipuam disputationem exigat et, ut dixi, brevi censecuturs sit, nos, quod in libro illo demonstrabitur, falsam esse anni ilias Graeci ac Macedonici structuram pertendimus. Negamus constare, utrum anno illo per. Iul. 4402. popularis et &equabilis Syromacedonum mensis in vri. aut virt. Oct. incurrerit. Nogamus praeterea Indaeos cardinem illum anni solarís agno- visse, aut in eo collocasse Tekupham. Negamus annum apud Graecos aut Syro- macedonas popularem eiusmodi fuisse, qualem ex officina sua proeudit Scaliger. Intro magis et in arcem ipsam quaestionis involo. Nego certum esse, num Iudaei Calippica illa lunari vel Syromacedonica forma unquam usi fuerint. Quo labefacto ae confulso caetera quae huic innituntur corruant necesse ost. Etenim undenam Bealigero compertum est ludaeos lunarem Calippi periodum in civilem usum asci- visse? Opinor unum ilind argumentum est, quod annis Graecorum tam Macca- baeorum libri, quam Iosephus ac reliqui Iudaicarum rerum scriptores usi sint. At quis ex eo necessario colligat anni dispositionem ipsam Iudaeos usurpasse? Licet enim aeram sive epocham ipsam ac titulum , unde Graeci annorum suorum prim- ordia repetebant, adhibuerint Iudaei, cnm Graecorum res gestas, vel suorum cum Graecis implicatas perscriberent, nihilo tamen certius colligi potest illorum

p. 158.

CXLII

P.159$. annum ipsum recepisse domi Iudaeos quam hoc tempore apud Itálos sut Gallos

lunares Arabum annos observari, quod illorum scriptor aliquis, cum Turcarum historias scriberet, per Hegirae annos numerare tempus instituerit. Fieri itaque potest ut Maccabaeorum autor Graecis in rebus Graecam temporum rationem usurpaverit, a patria domesticaque diversam , aut certe, ut popularium annorum numerum a Graecorum aera deduxerit, solumque uti dictum est, titulum Grae- corum ad suos annos accommodaverit. Quis ut aliud dicamus cogere nos scri- ptoris ullius autoritate potest? Magnam hominis confidentiam vel oscitantiam eportet fuisse, qui levissimis argumentis inductus affirmare tam obecuris de rebus sine haesitatione ulla potuerit.

QUO DEMUM ANNO USI SINT IUDAEI. UBI ET OBSCURISSIMUS EX EPIPHANIO ILLORUM CYCLUS EXPONITUR.

Atenim lunari anno Iudaeos usos esse propemodum mortales omnee existi- mant. Ecquam igitur formam potius quam Calippicam amplexi sunt? Si Hip- parcheam et quam accuratissimam putat Scaliger recentiorem Iudaicam dixero, dicam quod in Isag. Canon. lib. mr. p. 215. idem ille disertis verbis asseverat. Ia quo magno se ludibrio traducit, dum sua omnia decreta et oracula cenvellit, et quae tanto cum conatu de Christi passione saepius adstruxerat, nova illa sen- tentia convellit. Sed neutram periodum apud Iudaeos usu ac consuetudine re- ceptam facile dixerim. Lunarem quidem motum utcunque illos assequi voluisse suspicor. Nam id suadet Iosephus, qui lib. ur. Orig. cap. x. de paschate loquens, Tó 5i uxvi, inquit, 1 Zav0mi, 0c Nuo&v xao! fitv xaA£ttat, xa to9 (rou; dattv &pf3) , veoaapsaxaibtxát: xavà atÀfvnv, 5v xou vou $Alou xaüscta roc. Nec non et Philo, qui lib. de Vits Mosis haec scribit: Ti 53 vt toíto, xspt vsosaptaxadbexá- tx» fipdpav uf)X.ovtos toU atÀrvuxoU xixXou vivea0at xXAnctpaoUc, ayvstet và Dufla-

Típux 9npopav)e toprr. Nimirum id in animo illis erat, ut ad Iunse motus pro-

pius accederent; etsi propter cycli labem ao vitium interdum aberrarent. Quod et Christianorum exemplo declarari potest. Nam ut illi eum paschatis celebrita- tem ad lunae jnp«polc, quantum civilis usus patitur, exigere conarentur idque in Nicaeno concilio decretum esset, in tanta rerum astronomicarum luce ac pe- ritia, tamen effugere non potuerunt, quin collectam aliquot saeculis labem an- norum ad haec nostra temora propagarent; ot a solis motu decem totos dies, & lunari quatuor aberrarent. Quocirca idem ludaeis evenisse non dubito ut eorum meomeniae biduo ac triduo nonnunquam à mediis lunae motibus ac veris etiam deflecterent. De cyclo et annorum orbe, in quem neomenias incluserint, etai nihil admodum definio, verisimile tamen arbitror, quod in hac haeresi Epiphanius exponit, usos esse Christi tempore Iudaeos periodo quadam annorum xiv, sive LXXXIV potius.

Qui quidem Epiphanii locus plurimum debet eruditissimo Keplero, qui in eclogis chronologicis luculentissima disputatione id praestitit, ut ex his salebris emergere ac lucem aliquam his in tenebris intueri possemus. Neque enim eet ullus apud Epiphanium obscurior ac difficilior locus. Àc me, priusquam Kepleri commentaria nactus essem, vehementer torserat, et nonnihil tamen eram asse- cutus ; quod illius ope postmodum expoliisse me fateor, ac quaedam etiam paulo ac ille fecit aliter explicasse. Licet autem ne ipse quidem sibi Keplerus satis- faciat, neque ego extricari posse confidam omnia, quod nemo praeter Epiphanium cycli istius meminerit et verba ipsa mendosa sint, proponam tamen, quoad bre- vissime planissimeque potero, quae aut vera esse iudico, aut certe veris propiora.

CXLIII

Àc primum obscurissimus ille Iudaeorum cyclus exponendus videtur, quo cognito quae sit Epiphanii de passione Christi sententia facilius assequemur.

Iudaici cycli, quo Christi domini tempore usos esse putat Epiphanius, ex- plicandi finis ac scopus est, ut appareat Iudaeos anno ipso passionis biduo vel etiam triduo a lunae ratiociniis aberrasse. Cyclum porro ita fere describit. Iu- daeos asserit lunarem annum constituisse dierum 354, horarum 8, quae quidem horae tribus annis diem conficiunt. Ad haec in annis xtv quinque menses inter- calari, quoniam e solis cursu, qui est dierum 365. hor. 6, horam unam expun- gunt. Nam si horas adieceris , restabunt 365 dies zapà &pav piav. Unde illi sexies multiplicatis quatuordecim annis, mensem unum octuagesimo quarto intercalant anno; adeo ut in totam xxx1 menses in annos Lxxxv imputentur, cum recta ratio xxxi menses et dies xxiv, cum horis 3 requirat. Haec Epiphanius, e quibus non- nullis emendatis , quae singillatim excutientur, hanc cycli formam Keplerus eruit.

Duplex apud Iudaeos lunaris olim cyclus extitit, alter xiv. annorum, minor, alter Lxxxtv ; uterque septenarius, cuius numeri propter sabbaticos annos ratio- nem videntur habuisse. Tessaradecaéteris ex illorum instituto syzygias habet integras, sed infra solaris anni modum consistit Post vy demum tessaradeca- éteridas ambo in concordiam anni utcunque redeunt. Dixi lunarem annum de- finiri diebus 354, hor. 8. Quae si quater et decies multiplicentur, dies efficiunt 4956 , horas 112, sive dies 4, hor. 16, hoc est dies fere 9. Accedunt intercalares menses quinque, dierum singuli 29, hor. 12. Hi dies 147 cum horis 12 conficiunt. Ex quibus summa conflatur dierum 5103, hor. 12. Postremo $i 112 illas horas adiicias, sive dies 4, hor. 16, colliguntur dies 5108, hor. 4. E quibus 123 Iulianis annis deductis, qui sunt dies 4748, hor. 6, supererunt 359, hor. 22, sive 360 dies, una hora minus. Quod si praecise dies quinque in annis xiv intercalentur, pri- mum quod ait Epiphanius, tertio quoque anno diem adiici, id de primis xxx annis intelligendum erit, at decimo tertio et quarto annis dies unus competet; ita ut anni xiv dies auferant 5108, hor. 12. e quibus ablatis annis xrr restabunt 360, hor. 6. Verum quoniam ultimo illo anno horae duae subtrahi debent, tessara- decaeteris diebus constabit 5108, hor. 10, de quibus detracti anni xm relinquunt dies 360, hor. 4. Iam vero anni Iuliani xiv dies habent 5113, hor. 12. E quibus detractis 5108, 10, reliqui sunt dies 5, 2. Sed ablatis duabus illis horis discrimen tessaradecaéteridos lunaris et solaris est dierum quinque, qui e cyclis senis collecti post S4 annos dies relinqunt 30, qui initio anni 85 intercalantur. Quare tessara- decaéteris Iuliana diebus constat 5113, hor. 10, lunaris vero 5108, 10. Quae in civili usu ita dispensantur. Prima tessaradecaéteris dies habet 5109, et de poste- riori quatuordecim horas decerpit. Secunda dies obtinet 5108, reliquas vero 10 horas ad compensandss priores 14 erogat; restant horae 4, quae post 3. cyclum repensae 6 horas residuas faciunt. Quartus cyclus horas 16 reliquas habet. Cy- clus v. diem unum adiicit. Est enim dierum 5109, et horas relinquit duas. Cy- clus demum sextus horas 2 relinquit. Colliguntur dies in v1 cyclis 30650, hor. 12. Quibus si addas dies 30, qui ex 5 consurgunt, quos singulae tessaradecaéterides Bolares supra lunares colligunt, dies confient 30680, hor. 12. At anni Iuliani 84 dies postulant 30681. Differentia 12 horarum ; quae perimuntur in cyclis v1, hoc est binae in unaquaque tessaradecaéteride. Quare postrema syrzygia primae ogdoécontatessaradecaéteridis dies requirit tantummodo 29, hor. 12. Sed in usu civili tricenos aufert, et de sequenti 12 horas mutuatur; e quibus decem in primo cyclo restitutis compensandae sunt duae. His in secunda tessaradecaéteride per- inde redditis superfluse sunt 8. In tertia tessaradecaeteride reliquae fiunt hor. 18.

p. 16lI.

p. 162.

CXLIV

In quarta addito die solido restant hor. 4. Post quintam tessaradecaéteridnm 14 horae supersunt. In sexta dies unus eximitur. -Colliguntur dies 30650. Adiectis diebus 30. fiunt 30680. Quare annis 168 dies unus eximitur. Hoc enim spectasse Iudaeos Keplerus existimat, ut quod annum Iulianum scirent tropico maiorem esse, neque de tropici quantitate constaret, in annis 168 diem unum detraherent; qui sunt cycli minores xir, maiores rt. Nam 168 Iuliani dies postulant 61362. At cycli duo maiores, et 168 anni tropici, dies 31361. Ita quidem Iudaei post an- nos 84 lunam cum sole paría facere sibi persuaserant. Sed non ita est. Nam 84 anni lunares, hoc est cycli decemnovennales 4 cum octaeteride dies exigunt 30682, hor. 6. 51' fere. Discrimen a lulianis annis 84 est diei 1, hor. 6. 51'. Quare biduo propemodum neomeniae politicae anticipantur in cyclo Iudaico. Haec suminatim Keplerus; qui in Graeco contextu nonnulla commutat, quae paulo post adnotabimus. Atqui duo sunt in eius ratione quae mihi non satis pro- bantur. Primum enim cum Epiphanius dicat Iudaeos de solis cursu, hoc est 365!/, horam decedere, sive duodecima&m toU vuyO»juspou partem, quod ita Ke- plerus accipit, ut decimo quarto quoque anno horae illae duae subtrahantur, idem et in lunari anno imprudens facit; quod neque verum est, nec Epiphanius signi- ficat. Nam cum xrv anni lunares duodecim horas supra 5108 dies colligant, Ke- plerus decem tantum horas attribuit, propterea quod e 5108 diebus herisque 12 tredecim annis Iulianis detractis, cum residui sint dies 5, horae 2, has ipsas horas duas eximit. Quare tam in lunari tessaradecaóteride quam in Iuliana horas de- trahit duas, adeoque post 168 annos utrobique dies unus perimitur ; quod in &nno lunari prorsus est inauditum. Alterum, quod Epiphanium scripsisse putat, t£ $pdoa , napà dipac bóo, pro 16d $jdpat xao Gpav ulav, hoc est horas 4 supra dies 960 superesse. Nam in dierum numero recte quinariam notam inducendam cen suit, sed ut xap& idem sit ac praeter, assentiri non possum , quia defectum potius in eiusmodi constructione significat; estque xaox épav plav, uma hora simus. Quod et subinde Keplerus agnoscit et priorem illam rationem haud satis placere sibi fatetur. Igitur diligenter subductis &c tentatis omnibus, quibus difücillimum hunc cyclum tractare atque illustrare possemus, duplici id ratione perfecimus; quarum alterutram , nisi fallimur, aequo atque erudito lectori probabimus. Prima autem est eiusmodi. Iudaei cyclum usurpabant duplicem, maiorem ac minorem; hunc xiv, illum zxxxrv annorum. Lunarem annum iidem praecise dierum 354, horarum 8 constituebant. lta in tessaradecaéteride dies erant 5108, horse 4. Anni lunares xiv simplices dies colligunt 4956, syszygias 168, alternis plenas et cavas, hoc est 84 plenas totidemque cavas. Accedunt embolimaeae sy- sygiae plenae v, sive dies 150. Fiunt in tessaradecaóteride dies 5106, syzygiae plenae 89, cavae 84: supersunt dies 2, horae 4. Reservatis horis in finem cycli maioris reliquum biduum ad duas cavas syzygias adiunctum totidem e cavarum numero detrahit. Ita fiunt 91 plenae, cavae 82 in tot& tessaradecaéteride, dies 5108. Quod si quis embolimos menses v singulos dierum duntaxat 29, hor. 12 esse malit, addat ad 4956, dies 147, hor. 12. Colliguntur dies 5103, hor. 12 quae e 9108, hor. 4 detracta relinquunt dies 4, hor. 16. E quibus duodecim horae deductae et &d ultimam intercalarem syzygiam, quam dierum 29, hor. 12 statmi- mus, &ccedentes plenam illam efficiunt. Tum vero quatuor illi dies e cavis ay- sygiis totidem plenas constituunt. Unde plenae syzygiae conflantur 91, cavae 82, ut antes. Restant horse 4. Caeterum anni Iuliani xrv dies exigunt 5113, horas 12. Lunarem igitur tessaradecaéteridem solaris superat diebus 5, hor. 8. Sed tessaradecaéterides lunares vr, sive anni Lxxxiv dies colligunt 40679, solares

OXLY

vere totidem , dies 40681. Biduum ergo déest ogdoecontatessarasteridi lunari ad solis rationes adipiscendas.

Verum aliud est tsyvoxóc et ad methodum cyelum describere, aliud ad ei- vilem captum accomodare. "essaradecaéteris Iudaica ex methodo et quatxé&x dies habuit 5108, horas 4, Iuliana vero 5113, hor. 12. Maior haec est illa diebus 5, her. 8. At zolcxós soli dies numerantur, horae differuntur, donec solidum diem attigerint. Quocirca prior eyelus dies obtinet 5108, sysygias 173, quarum plenae sunt 91, cavae 82; quae alternis, quoad fieri potest, dispensantur, novem exceptis, quibus plenae cavas excedunt. Horae 4 in cycli maioris finem reser- vantur. Rursus Iuliana tessaradecaéteris civiliter diebus constat 5118. Nam ho- rae 12 relinquntur. Desunt itaque lunae ad solarem modum dies 5. Quos Epi- phanius in octuagesimum quartum annum, sive cycli maioris finem reservatos docet, ut tum demum solidus mensis extra ordinem intercalatus fuerit. Igitur in v prioribus cyelis, qui singuli dies habent 5108, eyzygiae sunt 173, plenae 91, cavae 82. Postremus, sive sextus, dies colligit 5109, addito uno, qui ex horis 4 sppendieibua conflatur. Accidit deinde plenus ex diebus 5 mensis, qui singulis tessaradecaéteridibus relicti sunt. ]ta syzygiis constat hic cyclus ultimus 174, plenis 93, cavis 81. Colliguntur syzygiae in 84 annis, 1039; quarum plenae sunt 048, cavae 491. Differentia plenarum et cavarum, 45. Dies perro sunt 40679. AÀd hanc modum ordinari poterunt minores isti cycli. Verum si alternis plenorum eavorumque mensium propagatam successionem velimus, bellissime id fieri po- tnit, quandoquidem dies 40679 per 59 divisi dant syzygias plenas 520, cavas 519 et 28 dies reliquos, qui ut ad iustam syzygiam perveniant, unus díes e plena quapiam detrahi potest; quo sint plenae 519, cavae 521. Hoc si Iudaei tum in- stituerint , tessaradeca&teridem ad methodum duntaxat usurparunt, cum civiliter menses alternis 30 et 29 dies obtinerent. Atenim orbis hic annorum rxxxiv ab- est a solari ratiocinio biduo integro, & lunari vero plus triduo. Nam Iuliani 34 anni dies confietunt 40681, lunares vero seeundum medios motus 40682, hor. 6. 51'. Desunt itaque ogdoecontatessaraéteridi Iudaicae dies 3, hor. 7. Sane Iudaeis in hoc annorum circuitu cum lunarium neomeniarum &xoxatástact fieri; tum solem cum luna paria facere persuasum esse oportuit. Alioqui nullam cycli huius instituendi caussam habuissent. Quare tam in solaris anni quam lunaris modo definiendo aberrasse necesse est ab utriusque rationibus, et lunarem quidem dierum 954, horarum 8, praecise constituisse; solarem vero 865, hor. 5 minus 49,, sive 5/5, nempe dierum 365, hor. 5, 24?/" vel 865. 24. 17!//. Quod fortasse verum est. Nam quod ad solem spectat, cum minus quam 6 horas appendices ad 365 dies addendum esse scirent, si lunarem annum praecise dierum 354, hor. 8 facerent, eam soli quantitatem tribuere potuerunt, quae anno septenario, id est 84, lunae rationes adaequaret. Ex quo illud etiam apparet, cuius caussa disputa- tionem hanc ingressi sumus; quemadmodum ludaicus cyclus neomenias coelestes triduo vel quatriduo, aequinoctia biduo paulatim antevertat. Etsi non plus bidui antecessione fleri credidit Epiphanius, hoc est annis rxxxiv lunaribus totidem a Iudaeis assignatos dies, quot in annis lulianis insunt, nempe 40681 ; ut tum iusta neomeniarum &zoxetá&atagw esse potuerit. Nam ex illius hoc verbis potest col- ligi quibus aequinoetium ac plenilunium die martii xxir. contigisse docuit feris r., eum in vitioso ludaeorum cyclo id acciderit die xx. Nam xiv. lunam ait incurrisse in feriam v. quae conveniebat Martii xix. Biduum igitur ad Indaicum annum tam solarem quam lunarem defuit Epiphanii sententia; quod ut ostenderet, totam Biam de Iudaico cycle dissertationem aggressus est, ididemque id quod modo

Corp. Haereseol. ILL K

p. 163.

CXLVI

dictum est conficitur, Iudaeos utriusque anni &noxackctuaw diebus 40679 peráei credidisse, Epiphanium vero biduum solum amborum siderum pariandis rationi- bus deesse velle.

Haec est prior huius cycli Iudaici descriptio, quae Epiphanii verbis innititur,

P.164 dum ait [udaici anni quantitatem dierum esse 354, hor. 8. praecise. Ita enim in annis xiv horae confiunt 112, sine dies 4, hor. t6. Ex quo summa dierum toto cyclo consurgit 53108, hor. 4. Addit deinde v esse menses embolimos. Tum ho- ras detrabi duas de solis cursu. Quae subobscura sunt, sed utcunque sic expli- cari possunt. Caussam affert, cur ex annis xiv cyclum conflaverint: quod ni- mirum lunam hoc in minore cyclo nondum cum sole conciliare voluerint, sed dies superfluos quinque cum boris 8 reservarint. Ita enim fit, ut si ex anno Iu- liano decimoquarto dies auferas v, hor. 8, supersint 360, minus horis duabus. Nam si ex diebus 5108, hor. 4. lulianos xnru eximas, sive dies 4748, hor. 6, resta- bunt dies 359, horae 22. Unde corrigenda Epiphanii verba et ita dirigenda sunt: bix vo &getpíioÜat &r0 toU $AuxoU Üpónou t&v tbe $pspov xévte fjdpac xol plav d)pav: rpoctiUt£vov vàp. t&v cp&v Aouxov Tivovtat x£ 3u£oat xao pev uiv. At in fine numeri ita leg. ot tweg &otAov alvat xat. vv &xplfeiay tptáxovta pijvec xal £ixoct óxvo) oar. Vult enim Iudaeos in annos $4 menses intercalaseo 91, cum 90 duntaxat cum 28 diebus computari debeant, hoc est syzygiae 1039 et dies 28. ]ta biduum abest Iudaicus cyclus a solaribus annis 84; quem et cyolum lunarem &xorBf; putat Epiphanius.

Sequitur interpretandi cycli ratio altera, ut et tessaradecséteris dies habeat 51068, hor. 12, et ogdoecontatessaraéteris dies praecise 40681, quibus vertentibus luna Iudaica cum sole redeat in concordiam, sed à mediis lunae motibus biduo civiliter aberret. Quod tam in minore quam maiore cyclo cty vxéx aut civiliter fieri hoc modo potest. Tessaradecaéteris habet, ut dictum est, dies 5108, hor. 19. Anni lunares simplices dies 354, hor. 8. 34?/,', syzygia vero 29. 12. 41197/,,". Iam in tessaradecaéteride syzygise sunt totidem, quot in priori methodo; nisi una forsitan plenis accrescere debeat, anticipatis ex sequente cyclo xi horis, quae ad xiz superfluas prioris additae diem faciant, ut sit prior oyclus dierum 9109. Tunc enim plenae syzygiae 92, cavae 81 numerandae sunt. Secundus cy- clus dies habebit 5108. Tertius duodecim horis anticipatis de quarto cyclo, 5109. Quartus 5108. Quintus 5109. Sextus 5108, additoque tricenario mense ex epa- ctis solaribus siagularum tessaradecaéteridum colliguntur dies 40681, menses pleni 550, cavi 489 et in totum 1089. Porro tsy vxo dies 5108, hor. 12. ex 5118, hor. 12, qui est Iulianorum quatuordecim modus, detraeti epactas relinquunt praecise dies v, qui in ultimum cyclum differuntur.

Praeter civilem hanc singularum tessaradecaéteridum dispositionem, in que pleni menses cavos superant 61, alia, ut in priore methodo administrari potuit, eleganti cavorum plenorumque mensium atque aequabili successione, Nam dies 90681 syzygias complent alternis plenas, et cavas 1040 et unum praeterea diem. Ita plenae sunt 521, cavae 519. Ita tota vero periodo embolimi menses pleni sunt 91. Sed cum 1040 syzygiae lunares postulent dies 30632, horas 6. 51', deerumt ad ultinam complendam dies 1, hor. 7. Ideo perperam illi iustam syzygiam con- flabant, cum non amplius quam 28 dies, horae 6 superessent. Si enim ex 929. 52. 44", quae est media syzygia, deducas 1. 6. 51, supererunt 28, 5. 59', hoc est «ixooct óxtà fjdpat, xol dipat zpfi; , ut apud Epiphanium emendandum fuerit, Sio biduo fere civiles neomeniae tà àxprft anticipabunt. Et quoniam Keplerus coniicit Iu-

p.165, daeos, ut annum tropicum cum Iuliano conciliarent, unum diem post cyclos ma-

CXLVII lores duos, sive &nnos 168, exemisse, atque horas in unaquaque teesaradecaéte- ride daas, hoc si verum est, tessaradecaéteris Iuliana dies habebit 5113, hor. 10. À quibns quinque diebus ablatis, qui in cyolum postremum reservantur, super- sunt 9108, 10. De quibus detracta quantitate tredecim annorum Iulianorum de- cimus quartus dies auferet 860!/,. Ut apud Epiphanium legi oporteat: Aotmov yfvovtas xE' fidoat, xa tpi; Dpat xapà Doav uíev. Dies autem in cyclo maiori confient 30630, 12, qui a lunari motu absunt diebus fere duobus, hoc est 1, hor. 18. Quocirca Iudaeos Epiphanius scribit medias neomenias anticipantes biduo ultimam tricenariam imputasse, cum dies duntaxat forent 28, hor. 6. Atque baec posterior eycli conformatio aliter intellectis Epiphanii verbis approbari videtur. Nimirum cum scribit tertio quoque anno diem accrescere ex horis 8, quae sin- gulis annis accedunt. Nam haec ita possunt accipi ut anno xir. hor. 12, totidem- que anno xrv. additae, biennio diem colligant; quod in hunc annorum orbem lu- nares neomeniae cogantur. ita cyclus integer dies praecise quinque superfluos sibi vendicat, non ut in priore methodo 4, hor. 16. Reliqua e superioribus facil- lima sunt.

Negare profecto nemo potest quin utravis illa ratio cum Epiphanii verbis eongruat. Caeterum Iudaeos vel hac vel simili annorum dispositione sub Christi, adeoque sub Nicaeni Concilii tempóra usos esse, quae a solis motibus aberraret, multa sunt quae pereuadent. Sed illud imprimis, quod postea demonstrabimus, pascha in postremo mense, id est ante aequinoctium a Iudaeis saepius peractum. Necesse est itaque labem aliquam ad solarem illorum annum accidisse, propter quam & priore epocha luxatus in anteriora recesserit; cniusmedi vitium alias tridui , bidui alias extitit, in aureis numeris xix et vitz Alexandrinis, quos Iudaei simplices habuerunt, In his enim decimaquarta lunaris et quidem paschalis Iu- daiea in xvm. ac xix. Martii convenit, biduo, uti dixi, triduoque ante vernum aequinoctitm. Quae quidem labes in hoc Epiphanii cyclo paulatim existit. Si- quidem in priori methodo, si neomenia primi mensis ogdoecontatessaraéteridos in aequinoctium incidat, utputa 22. Martii post 84 annos ad 20. perveniet, at- que ita deinceps xa:& p.stáfaotv el; tà nponyoUptsva, nisi castigatione et dierum adiectione coerceatur; quod identidem fecisse temporum apud Iudaeos n.odera- tores verisimile est, &c neomenias aliquando tardius indixisse. At in posteriore methodo post 84 annos neomeniae Iudaicae ad eosdem lIuli&nos dies redeunt, sed coelestes neomenias uno die, horis? anticipant. Quare prima illa ratio ad Epi- phanii mentem plusculum videtur accedere, cum ab aequinoctio praesertim re- cessisse ludaieas neomenias existimari velit. Sed ut ipsis propemodum sensibus res tota subiiciatur, cycli Iudaici maioris, sive tessaradecaéteridum vi typum hie adtexam ea civili forma ac dispositione, quae ex Epiphanii disputatione pro- babiliter institui potest; ex qua nianifestum erit, quemadmodum neomeniae bi- duo ab epocha solari paulatim in anteriora discedant. Sumatur igitur, ut in prima methodo dictum est, cycli maioris quantitas dierum 30679. — Cuius initium du- catur ab anno per. Iul. 4663, cyclo lunae 8., solis 15., litera C, anno ante Christi natalem 51. Ita cum Christi passio ex Epiphanii sententia cadat in annum Iu- lianum 76., aerae Christianae communis 31., erit is annus cycli maioris 82., tes- saradecaeteridis vero sextae annus 18., cyclo Nicaeno 13., solis 12., lit. G.

Hie animadversis constituatur neomenia Nisan cyclo Nicaeno 8. in anno primo tessaradecaét. primae Aprilis vr. Etenim anno periodi Iulianae 4668., cy- clo 8., novilunium medium ex Mülleri Tabulis aecidit Apr. vr. circá mediam no- eem, hoc est Apr. 6. 0. 58'. Reliquae neomeniae necessario contextu sese toto

K*

p. 166.

CxLvill

in eyclo consequentaer, ut ex hoc diagrseumate liquet, in quo ordines sunt 8. Primus annorum numerum continet, secundus cyclum elis, tertíus lanae cy. clum, utrumque Nicaenum: quartus dierum numerum, qui singulis annis com- petunt: quintus neomeniam Nisan in mense Iuliano: sextus literam dominie., septimus characterem neomeniae, octavus dies tessaradecasteridis collectos, Adiecimus et anni qualitatem, hoc est $xspruépoo; et inBoliqaaiouc annos ad- notavimus.

TABULA NEOMENIARUM NISAN

ANNIS TESSARADECAETERIDON ET OGDOECONTATESSARAETERIDOS IUDAICARUM

iniens sb anno periodi lulianae 4663.

Annal Cycli Nicaeai Dies an- | Neomeania cd Qualiup | Dies periodi. solis lanae | merum. | Nisan. : feria, aun. colleeti. 1: XV VII |j 35460VLAp. CC 3| 354 2 XVI IX. | 34;XXVLMw.. B 7 T08 B 3 XVI X — é359):XIV.M.— AG 4|'Epf. ple- | 1093 4, XVII. XI $54 IIL. Ap. F 4^5 nus | 1447 5| XIX XH , 34 XXHLM E b: 1801 6. XX XI .i5394 XILM. D 5! Emb. ca- | 2185 B 3 IXI XIV ' S4.XXLM CBA4| ves 2589 $. XXII. XV. | 38 XILM. — A 1| Emb.P. '2935 9 XXII XVI :ix355 VIL Ap. G 7 ! 838 10 XXIV .XVl i. 3M4.XXVIILM. F 5 3682 B Hh. XXV. .XVHI , 3S3: XVLM.— ED 2. Emi. C. |4015 12 XXVI XIX i35 Ill Ap. € 31 149320 l5 XXVI I $34 YXIV.M. B 5 | 4734 14 XXVI .U — '" S5 AXHULAM. A 9. Emb. P. :5106 TESSARADECAETERIS IL B i15 I tl i2 355 XXXL Mar GF 1]: ! 355 l6 H IV $34 XXL M. ER 6 " 9 lI: ul LI 383 X. M. |! D 3 —Emb.C. |1092 I IV vi $2 3390 XXVIL M. C 1 ! M4T B 19 v vil 334 XVILM. BA 6 Emb.P. i1891 30 VI vi 354 V. Ap. G 5 : 23185 ài Vil IX — i35 IXV.M. F3 : 9540 33 VII X 323 XV. M. E : Emb.C. :32923 B 3 IX Xi 354 L Ap. DC3 3271 X XU i35 XXLM B 3 3632 3»: XI x S4 XLM. A :- Emb P. '4016 3* XII XIV S4 XXX.M G 6: 4970 B x Xll XV i3) XM FES . 4795 3s XIV XV 3SS3.VIL M. | D à Emb C. 5108

H

&htbBEWEBEuÓESDSEM

$& 5 k5

41

Seg2g58585z28

TESSARADECAETERIS III.

CXLIX

Cyeli. Nicaeni Dies an- | Neomenía Neom. Qualitas Des solis | lumae | Dorum. lean. feria. anni. collecti. XV XVII 354 | XXVI. M. C 6 354 XVI XVIII |05. 385 | XV. M. B 6| Emb.P. | 739 XVH — XIX 354 III. Ap. AGS 1093 XVIII I 9854 | XXIII. M. F 7 1447 XIX II ox. 884 | XII. M. E 4| Emb.C. |1831 XX III 834 | XXXI. M D 3 2185 XXI IV 854 | XIX. M. CB 2539 XXII V x. 355 | VIII. M. ÀA 4| Emb.P. |2921 XXII |VI 894| XXVIII. M.| G 4 9278 XXIV VII 883 | XVII. M. F 1, Emb.C. |8661 XXV VIII |6x. 355 | III. Ap. ED 6 4016 XXVI IX 3994 | XXIV. M O 4 4310 XXVI |X 8384 | XIII. M. B 1| Emb.P. |4754 XXVII |XI ox. 855 | L Áp. A 1" 5109 Colliguntur dies in III cyclis 15325. TESSARADECAETERIS IV. I XII 354 | XXI. M. GF35 | 354 II XIII 383 | X. M. E 2| Emb.C. | 737 III XIV [ór.3959| XXVIIIL. M. | D 7 1082 IV XV 384 | XVIII. M. C 5|, Emb.P. |1476 V XVI 354 | V. Ap. BAA4 1830 VI XVII |0nz.355| XXV. M. G 1| Emb.C. |2185 VII XVIII 983, XV. M. F 6 2568 VIII XIX 354 | II. Ap. E 4 9999 IX I 0x. 990 | XXI. M DC1 3211 X II 984 | XI. M. B 6| Emb.P. |3661 XI III 3954 | XXX. M. A 9 4015 XII IV 01. 999 | XIX. M G 2 4310 XIII V 383 | VIII. M. F E ?| Emb. C. |4153 XIV VI 354|XXVLM. | D 5 5107 Colliguntnr dies in IV cyclis 20432, TESSARADECAETEBIS V. XV VII !$2.385| XV. M. CO 2| Emb.P. | 385 XVI VIII 354 | IV. Ap. B 2 739 XVII IX 854| XXIII. M. J|AG 6 1093 XVIII X Ur. 984 | XII. M. F 3| Emb.OC. |1477 XIX XI 854| XXXI. M. E 2 13831 XX XII 3904 | XX. M D 6 2185 XXI XII |2x.885| VIII. M CB 3| Emb. P. |2570 XXII XIV 854| XXVIII. M.| A 3 2924 XXIII XV 983 | XVII. M G "| Emb.C. |3307 XXIV XVI |6x.9355|IV. Ap. F 5 3662 XXV XVII 8M4| XXIV. M. |ED 3 4016 XXVI |XVIII 834 | XIII. M. C "| Emb.P. |4400 XXVH XIX |ix.855 L Ap. B 6 4755 XXVIII |I 454 | XXII. M A 4j 5109

Colliguntur dies in V oyclis 25541.

B"iI II 383| X. M. G F 1! Emb. C. 72; II Iu 0x.35b5| XXVIII. M.| RB 6 73, IIl IV 384 ' XVIII. M. D 4| Emb.P. 74| IV V 854 | VL Ap. Cc 8 B 175| V VI 6x.355|XXV.M. |BAT 16| VI VII 383 XV. M. G 5| Emb. C. Ti| VII VIII 354 | IL. Ap. F 3 78| VIII IX 6x. 355 | XXIL M. E 7 B 79| IX X 384 | XI. M. D C 5| Emb. P. 80! X XI 854| XXX. M. B 4 81| XI XI |óx.355| XIX. M. A 1 82| XII XIII 883 | IX. M. G 6| Emb.C. B 838| XIII XIV 3854| XXVI. M. |FE 4 8S4| XIV XV [l6ó2.355| XV. M. D 1

5108

Colliguntar dies in VI cyclis 30649.

In hoc cyclo embolimi sunt xxx. At cyclus desinit in rv. Martii; ita ut ogdoecontat. ir. incipat a v. Martii. Ascendit igitur neomenia 32 diebus ab epocha

p.169. Juliana primi cycli, quae est vr. Aprilis. Quare debet intercalari mensis tricena- rius, quo neomenia summovebitur in rv. Ápr. et biduo & prisca epocha recedet.

Quod erat demonstrandum. Sed Epiphanius ait mensem illam embol. tricesimum primum coniici in annum 85. Itaque annus primus cycli secundi inibit x. Martii.

Ubi et Iudaei cyclum figebant, quia citimus illorum terminus triduo Nicaenum

p.457. antecedit. (Caeterum Victorius Aquitanus in eadem illa praefatione cycli uxxxrv annorum meminit, tanquam a nonnullis ad paschale negotium accommodati. Ut appareat non Iudaeos solum, sed et Christianos eiusmodi annorum orbe usos ali- quando fuisse. Et ante Victorium Cyrillus in Praefatione quam ad cyclum suum

edidit , quae in eodem codice extabat, reprehendit illos qui xxxrv annorum pa- schalem cyclum instituerunt, sive septem Quatuordecennitatum. Ita enim Lati-

nus Interpres convertit.)

p.169. .— DECLARATUR IUDAICUS ILLE CYCLUS EIUSQUE OPPORTUNITAS

APERITUB.

Fuit haec, vel esse potuit, civilis utríusque cycli dispositio; in qua ad &mus-

! sim observata vides omnia quae paulo ante disputata sunt. Nam et dierum in unaquaque tessaradecaeteride ille numerus est, quem constituimus 5108, vel 9109, semel vero 5107, civili id ratione postulante. Tum ztptrxo! fjufoot tertio quoque anno, embolimi vero menses éva2AàE pleni cavique, et in singulis eyclis v, in tessaradecaéteribus embolimi xxx. Imo vero xxxr. Nam totidem imputari debent, ut sint dies in ogdoecontatessaraét. 30679. At Epiphanius uKimum em- bolimorum ad initium cycli sequentis, sive annum 85 relicit. Unde prior eyclus diebus constat 20649, secundus 30709, habebitque embolimos 32: alioqui nimium

8) Annus baptismi ex Epíphanio in VIII Novemb. b) Hic est annus baptismi secundum Latinos VI Ian. c) Hic est annus passionis ex Epipbanio,

CLI

ab epocha neomeniae recederent. Quarum quidem neomeniarum zpofuntootv et peráfaoty el; cà xponyojutva in eodem diagrammate potes intueri. Nam post quamlibet tessaradecaéteridem v diebus et horis 8 neomenia Nisan primam epo- cham antevertit. Ut si primo anno cycli neomenia Nisan Apr. vr. contigerit hora merid. exactis xiv annis ad Kal. Apr. regredietur, et in horam rv. post mediam noctem incidet in A. D. Kal. Apr., atque ita deinceps neomenia Iudaica ab epocha primi mensis et solari longius abscedet; donec volvente maiore cyclo, cum iam xxxi diebus retroacta fuerit, intercalatione pleni mensis ad pristinam epocham revocata biduo duntaxat anticipabit.

Epocha neomeniae Nissn in cyclo Nicaeno vir. est Aprilis vr., cyclo vero xm. est Martii xir, eo quod Christi saeculo cyclo xr. neomenis in illum diem incurrebat, a quo sub Nicaeni Concilii tempus ad xr. traneiit. Sed in Iudaico cy- clo prima tessaradecaét. neomeniam exhibet in xir., secunda in xr., et ita dein- ceps usque ad rx., et propter incidentem bisextilem diem ad vir. etiam recurrit. Ànno quidem Iuliano rxxvr. Nisan Martii ix. feria vr. conveniebat; quod ad Epi- phanii sententiam totamque illam de passionis anno ac die quaestionem expli- candam opportunissime cecidit. Quin et alterum laterculi ac Iudaici illius cyeli fructum atque usum paucis aperiam. Scito igitur probabilem ex eo caussam elici, cur Iudaeorum Nisan ab epocha veteri, hoc est aequinoctio, itidemque Latinorum primus mensis aberraverit. Quod enim xiv. Nisan in aequinoctii diem ipsum olim inciderit, docent vetustissimi Iudaeorum magistri, imprimis Agathobuli duo et Aristobulus horum discipulus, qui unus e Lxx senioribus fuit, apud Anatolium in fragmento, quod Euseb. citat lib. vr. Hist. cap. xxvii. Ásserunt enim xà 9tx- Barrow. dew Brlv uet lanpsoiav dapi psaobvtos voU xpotou pnvó.. Idem et Mu- saeus vetus Iudaeorum scriptor docuit. Sed et Philo lib. de Vita Mosis: tv ap- yov tsjc dapriie lonpsolas xpátov &vavp&ott uijva Mowio?s. Adstipulatur et Iosephus lib. rrr. Orig. eap. x. 1à 8t unt t Zav8xip, 5; Nacoab xap' fitv xoXuficat, xal toU Étoo« daxlv àpy3, vtocapsexodiexáto xatà os)óvnv dv Kpun toU fA(ou xoütatóo;. Igitur Iudaeorum xrv. Nisan in aequinoctium incurrebat priscis illis temporibus et ex Mosis instituto. At postea praescriptos limites transgrediens aequinoctium diebus aliquot antecessit. Testantur hoc vetustissima Christianorum monimenta, quae Iudaeorum pascha aequinoctium praevertere, et in xr. mense celebrari non- nunquam admonent. Canone vr. Ápost. lib. r. E( c4 éxioxoxo« 7| nptopórspos ?| àus- xovos 1Jjv &víav toU rácy a fjudpav npo tjs dapwi)s lonpeplas usta "louBalwv ércciA dap, xaBatosiaÓe. Quem ad locum nugatur Balsamon, cum negat éapvijv lonpapiav certo die committi, aJ) 6$:s tíyrn ex solis lunseque revolutionibus, quod est puerile. Ad haec Constantinus in Epistola, quam ad Ecclesias post Nicaenum concilium scripsit, apud Euseb. lib. rr. de Vita Const. Iudaeos eodem anno du- plex pascha celebrare. Quod videlicet cyclo xrx. et viri. Nicaenis ante aequi- noctium pascha illorum incideret. Quod et alii plerique tam occidentales quam orientales imitati citimam neomeniam Martii v. fixerunt, xiv. vero Martii xvitr., ut postea dicetur. Equidem Iudaeis non arbitror certo consilio aequinoctii diem, quem ex astronomicis tabulis investigare possent, tam insigniter antevertisse, sed imprudentibus ex corrupti alicuius cycli methodo paulatim vitium istud obla- . tum. Cuiusmodi methodus in superiore laterculo satis apparet. Nam exactis 84 annis neomenia Nisan, quae ab Aprilis vr. coeperat, in Martii v. reperitur. Quam- obrem accidere illud potuit, ut cum post annos aliquot neomenia Nisan ad v. Martii redacta foret deprehensa, cycli Jabe &nimum ad emendationem adiecerint et alio cycli genere constituto huius initium in eodem illo anno fixerint, qui cum

p. 170.

p. 171.

CLII

ogdoecontatessarabteridis sequentis primus ac proinde embolimaeus esse deberet, hunc ipsum, utpote cycli recentis initium, communem fecerint. Ita contigit ut deinceps citima neomenia Martii v., xtv. luna Martii xvn. constiterit.

EPIPHANIUS AB INEPTA S8CALIGERI REPREHENSIONE VINDICATUR.

Postremo de hoc ludaeorum cyclo disputans Scaliger l. rt. de Emend. p. 146. Epiphantum nostrum , ut et omnes veteres scriptores hac in parte (haec enim illius verba sunt) negligentiae culpa liberare se negat posse. Sed non melior, inqnit, tessaracaedecaéteris, quum non solum ut probam et legitimam adducit idem Eps- phaniue, sed ludaeos non aliam rationem $n anno lunari sequi vult, quam slius methodum. Tum Epiphanii verbis allatis primum illud reprehendit, quod dixerat, in tres annos diem unum ex horis 8 residuis impatari. t falsum erit, inqui, unam tantum diem post trienmium accrescere, cum relinquantur post triennium dies duo, horae 18, quantarum 24 est totum, aut9 quantarum 12. Deinde quod annis xiv cyclum definierat, hoc modo redarguit. Negat enim praecisam ullam rationem fieri posse. Num Iuliani anni dies colligunt 5113, horas 12: anmi lunares totidem nimplices 4956. Differentia dies 157, 12. De quibus intercalantur pleni menees v. Remanent dies 7, 12. Iam 8 horae quaterdecies constituunt. dies 4, 16. Quae summa de diebus 7, 12. detracta relinquit diferentiam verae tessaradecaeét. et falsae dies 2, 12. Haec Scaliger. In qua quidem Epipbanii reprehensione sum- mam praefert obtrectandi libidinem cum pari vel inscitia vel &xpocctia coniun- ctam. Nam et immerito Epiphanium accusat, qui quam a Iudaeis noverat obser- vari temporum rationem, eam commentariis snis exposuit. In quo nihil ipee peccat. Neque vero cyclum hunc, ut probum ac legitimum, obtrusit, quod c&- lumniatur Scaliger. Imo e contrario vitiosum fuisse non obscure significat, cum biduo a coelestibus neomeniis aberrasse docet, ut abunde declaratum est.

Iam illud inscitiae et quidem minime vulgaris, quod Epiphanium ne intel- lexit quidem. Quae est enim ista reprehensio, non posse ex horis octo, quae supra 354 dies singulis annis accensentur, in tres annos diem confici, cam re- linquantur post triennium dies 2, hor. 18? An octo ter multiplicata 24 non ef- ficiunt? Atqui hoc solum voluit Epiphanius, tribus annis luparibus diem com- petere. Sed mira haec ballucinatio Scaligeri, quod triennium lunare cum Iuliano comparari credidit. Nam trieteris Iuliana dies habet 1095, 18, lunares anni tres simplices 1062, additis ter octo horis et intercalari pleno mense fiunt 1093, qui de Iuliano triennio detracti relinquunt dies 2, 18. Sed hoc ad Epiphanii mentem et institutum nihil pertinet. Non enim duas inter se trieterides comparat, sed de lunari duntaxat triennio loquitur. Caetera quae de solis óxt00y?j quinque fere dierum obiicit, quae praecisam rationem et &xoxatáctacwv neomeniarum pro- hibeant, facile ex iis quae antea disseruimus possunt refelli. Non enim cyclum duntaxat annorum 14 usurpasse Iudaeos censet Epiphanius, aut in eo praecisam utriusque sideris conciliationem fieri, sed id 84 demum annis evolutis obtineri ex Iudaeorum opinione docuit. At in tessaradecaéteride lunarium duntaxat sy- zygiarum àxoxatáotactv repraesentari, reservatis diebus v, quae sunt epactae lunares, in annum 84 exeuntem, vel ineuntem 85. Quae omnia perpendere eius intererat qui aut alterius errorem arguere vellet, aut existimationi suae consulere.

CLIII

EXPLICATUR E SUPERIORIBUS EPIPHANII DOCTRINA.

Hactenus Iudaeorum reconditus ille eyclus ex Epiphanii sententia declaratus est, sed nondum opera omni defuncti sumus. Plurimum enim iis in verbis quae eycli enarrationem antecedunt obscuritatis ac molestiae superest, quse diligen- tiam a nobis, patientiam a lectore mereantur. Sed ea quoque eiusdem doctissimi mathematici beneficio illustrata explicataque sunt. Cuius quidem de hoc loco coniecturam nonnulla nostra accessione locupletatam paucis aperiam.

Aequinoctium vernum medium Iulii Caesaris aevo in 25. Martii conveniebat, quo die Christum resurrexisse concilium Caesariense sub Victore pontifice cele- bratum a. Christi 198. decreverat; cuius fragmentum apud Bedam lib. de Àequin. verno sie se habet: Passus namque dominus ab x1. Kul. Apr., qua nocte a [u- daeis traditus est et a vri. (sed vnr. rescribendum (quomodo in antiquissimo P. Sirmondi codice reperimus. In quo praeterea illud observavimus, fragmentum illud, quod ad Bedae libellum de aequinoctio attextum est, cum hac inscriptione: De Ordinatione Feriarum Paschalium per Theophilum, alterius autoris titnlo notaium esse, nimirum isto: Incipit epestola Philippi de pascha)) Kal. *esurreast. Quomodo ergo tres dies excluduntur? lgitur ex concilii sententia Christus passus est Martii 22., et 25. resurrexit. Qui dies cum Caesaris tempore aequinoctii me- dii ac politici sedes fnisset, vulgo persuasum erat Christum in aequinoctio resur- rexisse. Necessario hic annus esse debet lulianus Lxxvr., aerae Dionysianae XXX& , Cyclo lunae xrr, solis xrr., liters dom. G. Constat enim Christum feria v. ad vesperam comprehensum, passum vr., et dominica resurrexisse. At annus ile, quem dixi, ferias istas praefinitis a concilio diebus exhibet. Est igitur Iu- lianus Lxxvi., Tiberio v. et Seiano coss., cyclo lunae xiu. Caeterum cum eyclus Nicaenus xit. novilunium paschale constitueret Martii xr, plenilunium xxv., ex concilii autoritate plerisque persuasum fuit Christum plenilunio ipso resurrexisae. Atqui neomeniae Christi tempore tardius contingebant, puta novilunium cyclo Xm. accidebat Martii x1. , plenil. xxv. Nam Iuliano ipso rxxvr., ut Paulus Foro- sempron. observat, commissum est in meridiano Hieroeolymitano Martii xt., 19, 91', 12", hoc est Martii xi, plenilunium Martii xxvr., 14, 13', 14", hoo eet Martii xxvr.. Sed politice Martii xxvi., quia neomenia Martii xu. Verum npon- Tístoc lunaris nulla tum mentio; quare non dubitabant quin Christi tempore eundem illum situm habuissent qui à Nicaeno concilio constitutus fuerat. Hoc igitur Epiphanium fefellit, quod et plenilunii et aequinoctii die Christi resurre- etionem accidisse crederet. Qua xpoXyjje: iam imbutus animum adiecit ad aequi- noctii diem, quod cum veteres omnes, qui Diocletiani aeram paulum antecesse- rant et Ánatolius imprimis in xxr. Martii deprebendissent, tametsi Nicaenum postea xxi. diem praefixisset, nihilominus existimavit Christum Martii xxr. re- surrexisse, et quidem plenilunio, quod ipsemet diserte significat cum in xi. Kal. Apr. plenilunium cum aequinoctio confert. Neque vero mirum est de aequinoctii anticipatione nihil Epiphanio tum in mentem venisse, cum neque aliquot postea saeculis Computorum Ecclesiasticorum non ignobiles scriptores quicquam eius- modi suspicari potuerint. Ut imprimis Beda; cuius aestum ac sollicitudinem cum aliis in locis, tum in cap. xrunr. libri de Natura Rerum intelligimus. Quin et no- stra etiam aetate chronologi quidam non animadversa aequinoctiorum zpozrrjaet, eum aequinoctii verni die conditum universum censeant, Martii xxr. definiunt. Simillimus igitur Epiphanii fuisse videtur error, ut cum aequinoctio ipso ac pleni- lunio resurrexisse dominum putaret, xxm. id Martii contigisse scripserit, Et

p. 453.

p. 171.

p. 172.

CLIV

quoniam Iudaicum cyclum biduo coelestes neomeniss nonnunquam antevertere videbat, idque ipso passionis anno factum, vitium illud ac popularis neomeniae retrocessionem cum illo ipso die Martii xxir. contulit. Cum igitur luna xv. in aequinoctium , hoc est, ut falso credidit, Martii xxrr. incurrerit, eoque die Chri- stus resurrexerit, passum oportet Martii xx., luna xri. Nicaena, legali autem coena defunctum ac comprehensum xix. Martii ad vesperam, exeunte luna Ni- caena xir., ineunte xr. Átqui coena paschalis luna xrv. ad vesperam legitime fit, Christus vero legitimo utique tempore celebravit, Proinde xi. Nicaena Iu- daeis in illo vítioso cyclo xrv. esse debuit, et sequenti, hoc est xx. Martii, luna xv., adeoque neomenia Iudaica Martii vr. convenit, Nicaena vero vri. Unde con- sequens est à coelestibus ac Nicaenis Iudaicas neomenias biduo deerrasse. Per idem tempus Iudaei certam ob caussam, de qua paulo post agetur, pascha in se- quentem & legitimo diem, hoc est in sabbatum, sive xxr. Martii, transtulerunt, nec eodem quo Christus die celebrarunt. Hic enim iv fj &àe OUetv fpdon, hoo est xrv. luna civili ac politica, celebravit, non utique coelesti atque ex medio et astronomico siderum ratiocinio deprompta, de qua nihil a legislatore praescti- ptem. At Iudaei xv. luna sequente xvr. pascha peregerunt. Neque vero solus id Christus fecisse videtur, ut legitimum tempus et & deo constitutum inventis hominum snteferret, sed alii plerique patrii instituti tenaciores ac ritus. Unde 66pufoc et perturbatio in celebritate ipsa pascbhatis exorta. Non aliam Epiphanii, eum haec scriberet, mentem esse debuisse facile ipsius verba demonstrant. At enim multis modis ballucinatur Epiphanius. Primum enim neomenias Nicaenas fixas ac perpetuas esse credit. Deinde aequinoctium, quod ex Ánatolio et vetu- stioribus Aegyptiis in xxir. Martii collocabat, eodem die Christi etiam tempore commissum arbitratur. Quo ex errore factum est ut quae in xxrm. Martii, hoc est tertium ante aequinoctium diem, competerent, ea ad Martii xx. transtulerit. Proinde lunam illam vocat decimam quintam in Nicaeno cyclo, quae erat Nicaena x1t., Christi vero saeculo xr., Martii xxir., et characteres dierum , sive ferias, con- turbat. Quippe Martii xx., quo passum salvatorem asserit, feria tum erat tertia, at xxt. feria v. Sed haec minus tunc animadvertit Epiphanius , id unum cogitane, quemadmodum bidui labem illam explicaret. Sane lunae istae Nicaenae, -ques ad annum passionis Epiphanius accommodat, cyclo xvr. conveniunt, non xm, hoc est anno Christi xxxrv. Feriae vero cyclo Nicaeno solari xv., hoe est anno Christi xxxur. Quos cyclos atque annos invicem confusos alienum in annum in- trusit. Quod enim xxxr. annum aerae Dionysianae passioni dicaverit, ex cose. serie paulo ante declarstum est. Atque ut Epiphanii mens et haec nostra. dispu- tatio inagis perspicua sit, oyclorum feriarumque perturbationem hoc in diagram- mate proponam. .

CLV

LATERCULUM LUNARUM AC FERIARUM TAM VERARUM QUAM VITIOSARUM AUT FALSARUM ANNO DOMINICAE PASSIONIS.

16 |XVII 1 10 6 9 12 T 8 15 |XVIII 8 11 T 10 13 1 4 14 |XIX 9 12 8 11 14 2 D) 138 |XX 10 13 9 12 15 8 6 12 |XXI 11 14 10 13 4 7 11 jXXII 12 1$ 11 14 D) l 10 |XXIII 13 12 15 6

9 |XXIV 14 18 16 7

8 |XXV 15 14 1

7 |XXVI 15

Habes in hac tabula lunarum ac feriarum dispositum , cuiusmodi anno illo Iu- liano 1xxvr. tam revera fuit quam et ox Nicaeni concilii instituto et ex vitioso Iudaeorum cyclo, et postremo ex Epiphanii sensu esse potait.

COLLLIGITUR E SUPERIORIBUS EPIPHANII DE VERO ANNO PASSIONIS AC DIE SENTENTIA.

Superest ut ad eum usum finemque, cuius gratia disputata sunt, superiora emnia revocentur. Est autem is potissimum, ut verum ex Epiphanii autoritate passionis tempus aliquando statuatur. Si quis igitur aberrantem sanctissimi pa- tris opinionem in víam reducere velit et his tenebris obduetam veritatem in lu- eem extrahere, hoc e superiore nostra de [udaieo cyclo dissertatione ita con- sequetur. Qaoniam apud veteres Indaeos xiv. Nisan in aequinoctium cadebat, quod Christi saeculo xxv. Martii soXttxóg quadrabat, citima neomenía Nisan convenit Martii xri., quem in diem sub initium ogdoecontatessaraéteridos in- currit. Verum ob cyclí pravitatem neomenia sensim ad rx. Martii pervenit, de- cima quatta vero luna ad Martii xxr., id quod anno cycli rxxxm. contigisse la- tereulus docet. Erat antem ís annus ex hypothesi Iulianus rxxvt., idemque pas- sionis annus. Quocirca passus erit Christus Martii xxr. , feria vr., luna Iudaica X1v., Niesena xr. , quae eadem media, seu coelestis, erat xr. Celebravit porro Christus typicam pascha Martii xxt. ad vesperam, exeunte xrv. Iudaica, et in- eunte xv., iv f, Disc Ojev: Pharisaei eorumque sectatores pascha peregerunt Martii xnr., luna xv. exeunte, ineunte xvi. Non aliud scripturus erat Epiphanius, si aut aequinoctii zpor/rnew agnovisset, &ut de solari cyclo ac feriis vel tantillum eogitaseet, Bed ille qualiscunque tandem est error, praeclaro &c singulari eius doctrinae fruetu compensatur, qua nos anni Iudaici perturbationem unus docuit. Qua re longo intervallo animadversa, summis molestiis et inextricabilibus dif- ficuKatum laqueis expediti sumus, atque hoc demum didicimus, verum dominicae pessionis annum hactenus frustra per astronomicos abacos et coelestes siderum motus indagatum fuisse; quod tum denique verum foret, si Iudaei lunaris et so- laris anni ratam ac constantem rationem tenuissent. Sed cum ab ea maiorem in

p. 174.

p. 115.

CLVI

modum defexerint, ut paulo post copiose declarsbitur, alia, si sapimus, in- sistenda vie est, ut autoritate magis scriptorum veterum ac consensu quam ac- curata coelestium motuum descriptione nitamur.

At vero fuit illa maxime communis antiquiorum opinio, Christum Tiberii anno xvrr., Iuliano rxxvr. passum esse; quod Epiphanius amplexus est, cum annum illum designavit quo Tiberius vr. et Seianus coss. fuerunt, cyclo lunae xim, solis xrr.; etsi Vinicium et Longinum perperam adscribat, quod par unum coss. in duo distraxerit, Est autem is annus Olymp. ccr. secundus exiens, per. Iulianae 4744. Cuiusmodi annorum nexum certissimum esse rationum omnium momenta persuadent. Quod autem Tiberii xvirr. exeunte, Iuliano rxxvr., hoc est cyclo xru. passus sit, demonstratum est a plerisque. Nos, quoniam ita ne- cesse est, summa probationum capita libsbimus.

Omnium primo vetus illa traditio est, quam in Caesariensi concilio secutos esse patres fragmentum illud indicat, quod Beda descripsit, ubi Christus ea nocte traditus dicitur quae sequitur xr. Kal. Apr., passus vero x. Kal. Apr. atque vri Kal. resurrexisse. Igitur literam dominicae fuisse G necesse est, cyclo solis xrt., quem annus Iulianus ,xxvr. exhibet. Sed quod Dekerius noster hanc patrum opinionem sedis apqstolicae declarationem ac velut ecclesiae definitionem appellat, nihilo id verius est quam quod eadem in synodo dictum est, aequinoctium xxv. Martii committi, anno Christi cxcvrr., et, quod longe absurdius est, eodem illo die initio conditi orbis haesisse. Notum enim est rationes ipsas, quae in conciliis afferuntur, neque veras esse perpetuo, neque inter fidei decreta censeri. Habet tamen autoritas illa communem de passionis resurrectionisque die fidem vetustis- simorum temporum; ad quam et illa adiungenda testimonia sunt quibus passio domini a. d. x. Kal. Apr., hoc est xxim. Martii, resurrectio vero in vm. Kal. con- iicitur; quam Graecis tribuit Paulus Forosempron. , et Lactantins secutus est lib. Iv., Cap. x. Ubi asserit anno xv. Tiberii, Geminis duobus coss., ante diem x. Kal. Apr. Christum cruci afüxum. Sed pro x. Kal, quidam codices vit. habent.

Paulus vero Forosempron. ante diem decimam Kalendarum idem esse putat quod xr. Kal., et Pauli Iuriscons. verbis utitur, qui ait: 4nte diem x. Kalendarum et post diem x. Kal. aeque utroque sermone xx. dies significari. Verum mendose lectio Paulum Forosemproniensem in errorem induxit. Nam lib. cxxxnz. $. 1. de Verb. Signif. Iurisconsultus ita pronunciat. 4. d. x. Kal. post diem x. Kal. nowtro sermone X1. dies significantur. Certe a. d. x. Kal. idem est quod x. Kal, quem- admodum ante Kal proximas idem est quod Kal. proximis lib. 56. $. Qui sta etipulatur. D. de Verb. Obl. Subauditur enim aliquid, ut sit integra locutio: aate diem absolutum. Hinc est quod Gallicanae ecclesiae resurrectionis festum in xxv. Mertii defixerint, ut autor est Beda; qui et ipse lib. de Temp. Rat. cap. rxvn. decimo Kal. passum existimat Christum; etsi cap. xrvit. id vi. Kal. factum as- severet, Plura apud Dekerium videri possunt. Quibus testimoniis efficitur, Iu- liano Lxxvr. passum esse dominum, Martii xxur. Átque haec insuper Africani vetustissimi theologi sententia fuit, qui passum voluit Christum anno r. Olymp. CCir., ut refert Eusebius. Cui et Patres illi suffragati sunt, qui xvin. Tiberii snno contigisse narrant. Nam Tiberii annos ludaico vel ecclesiastico more ab ante- cedente Nisan numerant. Atqui anno Iuliano txxvr. desinente decimo septimo Tiberii xvi. iniit. Quin etiam Apollinaris Laodicenus apud Hieronymum com- ment. ad eap. 1x. Dan, cum post annum passionis dominieae sex Tiberii annos enumerat, omnino passum arbitratur exeunte xvii. Áccedunt et certorum inter- valla teyporum , quae a passione computantur, Ut cum Iacobus minor xxx. annos

CLVII

Hierosolymis praefuisse, et Neronis anno septimo sub paschalem celebritatem interfectus esse dicitur ab Hieronymo lib. de Script. Eccles., quod Iuliano cvr. congruit. Igitur anno rxxvr. Iuliano praeesse coepit. Item Paulus apostolus apud eundem Hieronymum anno xxv. post passionem domini, Neronis rr., vinctus Ro- mam mittitur ; ubi et Neronis anno xiv., post passionem xxxvrr., eapite truncatus est , Capitone et Ruffo coss., Iuliano cxrr. Neronis initium contigit post mortem Claudii, Iuliano xcrx., post rr. Eid. Octobr. Ergo annus xtv. coepit ab Octobri anni Iuliani cxr. Sed Hieronymus manifeste annos exorditur ab antecedenti pa- schate. Adeoque ex eius ratiocinio passioni domini annus adstruitur rxxvr. Ita Petrus, eodem Hieronymo teste, anno n. Claudii Romam advenit, ubi xxv annos eeclesiae praefuit, et xxxvir. post passionem anno, Neronis xiv., cum Paulo ne- eatus est. Denique Hierosolymitana clades accidit anno xr. post passionem, ut veteres plerique testantur, Hieronymus , Eusebius lib. ri. Hist. cap. vrm., et lib. vr. de Demonstr. cap. xvr., Chrysostomus ac reliqui. Eversa sunt autem Hieroso- lyma anno secundo Vespasiani, Iuliano anno cxv. Proinde anno rxxvr. Christi passio congruit. Caeterea ex Dekerii et Kepleri commentariis repetenda sunt. At urgemur Phlegontis imprimis et Thalli testimonio, qui anno rv. Olymp. on. horribilem solis eclipsin accidisse memorant, hoc est Iuliano rxxvm., quam illam ipsam esse qua&e sub domini necem contigit, antiqui patres interpretantur, Africanus, Hieronymus, Eusebius et alii. Hoc argumento instant illi praecipue qui plur& quam tria paschata dominum exegisse contendunt, neque satis pu- dentis esse hominis existimant tantae autoritatis praeiudicio ac tot scriptorum eonsensioni refragari. Sed illud imprimis volo mihi respondeant, eosne putent, à quibus Phlegontis testimonium didicerunt, Phlegontem ipsum legisse. Quod ubi confessi fuerint, tum quid caussae sit expliceent, cur iidem qui solare de- liquium, quod a Phlegonte commemoratur, illud esse statuunt quod sub Christi passionem contigit, passioni tamen ipsi non quartum Olympiadis annum sed se- eundum tertiumve praefiniant. Africanus enim apud Hieronymum in caput rx. Dan., et in Eusebii fragmentis pag. 68., Christum passum asseruit anno secundo Olymp. ccit., Eusebius et Hieronymus anno tertio. Quid autem absurdius est quam Phlegontis adversus gentiles autoritate atque eclipsi illa solis ntentem, quam is quarto anno contigisse dixerat, non eidem anno passionem tribuere? Quamobrem ne tanti staporis atque inscitiae, imo praevaricationis, gravissimi illi patres arguantur, eo demum necessario redigimur ut Phlegontis testimonium illud vitiose ab librariis, aut Hieronymo ipso dicamus in Chronicis expressum. Sane in Graeco Eusebii Chronico pag. 118. ita scriptum est: c6 5i état c3 o" "OXvp.zi&bos; ut appareat extritam fuisse numeralem notam, pro qua anagnostes Hieronymo 9', id est quartum annum legerit, cum esset coniuncto 94. At Keple- rus in Eclogis Phlegontem suspicatur de alia solis eclipsi locutum, quae anno primo Olymp. ccr. contigit, Nov. xxiv., anno Iuliano rxxrv., quaeque in Asía vel Syria totalis fuit, hora una atque altera ante meridiem. Quod cum Africanus et alii &d eam Olympiadem qua passus est dominus convenire cernerent, idem illud deliquium solis esse sibi persnaserunt quod Christo patiente praeter naturam evenerat. Postremo cum obductio illa lucis naturalis non fuerit, neque ex ma- thematicis tabulis indagari potuerit, non aliunde Phlegon, si elus mentionem at- tigit, quam ex aliorum testificatione illam competit; in quo facile locus errori foit, ut alter pro altero annus ab eo substitueretur. Aliud ex Dionysii Areopa- gitae historia solet obiici. Hic enim Epist. vir. ad Polycarpum exponens quae ipso passionis tempore cum Apollophane Heliopoli videret, plenilunium tunc

p. 116.

p. 117.

-

CL VIII

fuisse significat. Nam post eeclipsin, xe càv éxtzpóoUnaty dl; vo vou flou Duittooy ávtvuxatagtijva: lunam asserit, hoc est in eum coeli locum pervenisse qui e dia- metro solem respiceret. Sed ex illis Dionysii verbis nihil de plenilunio colligitur. Ut enim lunam tunc a4olxouprov fuisse demus, cum ea post éxtxpósUnetv priati- num ad locum regrederetur, per eam coeli plagam quae soli ex adverso erat op- posita transiisse solum dicitur, non in ea constitisse. Plus enim dimidiato orbe percurrit. Quocirca nihil est quod Epiphanii, adeoque communi aatiquorum pa-

trum sententiae de vero passionis anno negotium facessat. Nunc autoris verba

singillatim expendemus, si prius, quod propemodum exciderat, Onufrii ex Gau- rico sententiam de Christi passione refellamus. Hic eaim cum anno aerae Diony- sianae xxxiv. illam accidisse confirmet, Martii xxvr., luna xvur, quae snte- cedente vespera iam inchoata fuerat, Iudaeos asserit neomeniam non a coitu lu- minarium , sed à corniculata effigie coepisse, hoc est tertio die post novilunium, quod rx. die Martii circa solis occasum commissum est. Unde civilis eorum neo- menia axo tfj pacto iniit Martii xri. Igitur decima quinta incurrit in xxvr. Martii, Haec Onufrius. Quae cum ex Iudaica doctrina hausisse se profiteatur, multum tamen &b ea discrepant. Neque enim neomenia cum &xo 17; qáctwc constituere- tur, triduo ab vero coitu unquam abfuit, sed uno ad summam die post illum ci- vilis neomenia denunciari solebat, ut ex E. Mose constat, de quo vide glossam cap. r. Kiddusch. Atqui anno illo xxxiv. cyclo lunae xvr., solis xv., noviluniem yerum incidit in Martii 1x., horis v cum triente fere a media nocte, octo circiter horis post mediam coniunctionem quae veram antecessit in meridiano Hieroso- lymitano, Quare falsum est tertio demum die, hoc est xr. Martii, neomeniam esse defixam.

N. xxv... II&áaysc ob dv 3j xb 5éxa touov.] Nulla Sibyllae folia neque Sphin- gis aenigmata cum eorum quae sequuntur obscuritate conferri possunt, quae ne ille quidem eruditissimus mathematicus assecutus est qui hunc cyclum soleetis- sime declaravit. Imprimis enim Iudaeos ait óxtpfács, hoe est translatione, pe- scha submovisse, Christum vero passum luna xrv. voxteptv uon. Optime Ke- plerus lunam hic Nicsenam intelligit. Passus est autem, ut credit Epiphanius, xur Kal. Apr., id est Martii xx. Atqui luna tum Nieaena, eodem Epiphanio autore, fuit xu, sub vesperam autem coepit xrv., cum in cyclo Iudaico vitieso esset xv., sequente xvi. Sed xa0' óxéofaow ab iisdem xiv. facta ost, cum in eam pascha traiecissent. Verum de hac posteriore accipi non potest, quia vuxtspivi illam vocat. Iudaeis vero post uexáQaatv xiv. desiit in xv., ideoque fuit fsprvij xv. Fieri potest ut emendationem hic locus potius quam interpretationem requi- rat legendumque sit: vgrxaidtxáTy tuspr) udan, hoc est luna xir. , quae ab orta solis incipit, labente, imo psoatoUcn, sub meridiem videlicet diei, quo civiliter xim. luna numeratur. Quod nisi ita est, nihil occurrit aptius quam quod Keplero placuit, decimam quartam Nicaenam vocari xiur., quod in eam noctem desinat & qua xiv. initium accepit, quemadmodum dies azymorum ab evangelistis para- sceve ipsa paschatis, sive decima quarta mensis appellatur xarà xpóAnjw. Sed tum puéoy, vox, si meridiem significet, param apte cobaerebit. Nom enim est vv- xttptvjj udo, quae nonnisi post vesperam coepit. Sed neque medios ad motus astronomicos mea sententia respexit Epiphanius. Quamobrem 15 uéer abesse per me quidem potest.

IlpoAafov vàp, xoi éoayov.] Hic ille nodus est propemodum inextricabilis, quem acutissimus ille mathematicus non dissolvit. Sic enim interpretatur: Chri- stus cum Iudaeis quibusdam pascha obiit luna Iudaica vitiosa xiv. exeunte, Ni-

CLIX

€36BA Xr., hoc est xiv. Kal, Apr. pridie eius diei, quo passus est, biduo igitur Nicsenam lunam anticipavit. Iccirco xoofAafov, inquit Epiphanius, xoi égavov t5 Ilásya biduo ante legitimum tempus, quod erat xrv. Nicaena cadens in xrr. Kal. Quasi haec verba, xpotAafov etc. , non de Iudaeis omnibus accipienda sint, sed de Christo et apostolis, ac si qui sunt alii, qui maiorum ritus observaverint. Nam quod ad Iudaeos reliquos attinet, pascha suum in posterum diem, hoc est xur. Kalend. quo passus est Christus, xa0^ ox£pfactv traiecerunt. Unde non biduo, ut alii, sed uno tantum die Nicaenam xiv. anticipaverunt, quia Iudaica vitiosa xv., Nicaena xim. celebrarunt. Quare scripsit Epiphanius, óxtpBsfuxótov aütóv piov huépav; quod et repetit num. xxvi. Verum quod sequitur, feria tertia pascha comedisse, quod feria v. factum oportuit, in quam xiv. luna (Iudaica, et vitiosa) convenerat, parum sibi constare censet Epiphanium, qui quidem feria tertia Chri- stum pascha peregisse velit, cum luna in xiv. praestiterit. Est enim contra evan- gelii fidem, Christum feria 1u. pascha celebrasse. Propterea ita corrigendum ex- istimat, Christum id egisse feria v., quod oportuerit v. Ego vero cum nondum suspicarer Epiphanium alio die Christum velle quam feria v. pascha suum obiisse, haec quae de ii., 1v. caeterisque feriis iniicit, similitudinis caussa usurpata cre- dideram. Nam quia luna lIudaica x1v., Nicaena vero xr. celebraverat, ut eam eycli pravitatem oculis subiiceret, hunc in modum declarare voluisse, perinde istud esse ac si fingamus lIudaicum cyclum vitii nihil habuisse, reveraque lunam xiv. Nicaenam in Martii xix. incidisse, &c tum cogitemus Christum biduo illam antevertentem xvi. Kalend., sive Martii xvir., pascha comedisse, feria 3., quod feria 9., hoc est Martii xrx., fieri decebat, Tam ergo vitiose cyclus ille Iudaicus decimonono Martii lunam xiv. exhibuit, tamque abnormis a vero lumae ratio- cinio fuit ills v. feria Martii xix., quam tertia cum quinta comparata, si haee ipsa Nicaena fuisset. Denique tota haec Epiphanii disputatio ónotecux) et Aóvou y&pw assumpta mihi videbatur. Sane negari non potest, quam si feria v. cele- brasso Christum existimaverit, probabiliter ista dicantur.

Verum dum haec attentius perscrutor, comperi aliam sanctissimi patris opi- nionem fuisse, et falsam illam quidem, sed ab eo tamen aliquoties inculcatam, nimirum ludaeos plerosque cum Christo pascha suum obiisse non feria v., sive pridie eius diei, quo passus est, sed feria tertia. Quod ipsum disertissimis verbis docet in calce Panarii huius, in Expositione Fidei num. xxr. Ubi de ecclesiae ritibus agens meminit inter caetera ieiunii quartae ac sextae feriae, cuius insti- tuti caussam aperit: éxeb| zip intpooxodor te1pábt auvtsio8r 6 xdptoc, xat 16 xpogafBáto éctavpó0n: Quonium ineunte quarta feria comprehensus est dominus et feria v. crucifixus, Quo posito consequens est Christum ea nocte, quae fe- riam 3. sequitur, et Iudaice feriae 4. tribuitur, captum esse, cum paulo ante pa- scha celebrasset. Andierat itaque et a maioribus acceperat Epiphanius duas illas ferias dominicae passioni recolendae praestitutas fuisse ac ieiunio consecratas. Cum autem certo constaret feria vr. in cruce suffixum esse, nulla passionis eius restare visa est alia pars quam comprehensio et alligatio. Proinde feria iv. ap- petente captum atque vinctum esse dominum credidit. Neque vero alio tempore ' quam quo ludaei plerique celebrare voluit. Igitar etiam ludaei feria tertia per- egergnt. Vitiose, quis negat? Sed quod maxima pars eo die pascha comederet, biduo cum illis anticipavit. Erat enim feria v. Martii xix. celebrandum, cum in hunc diem xrv. Iudaica vitiosa concurreret. Cur autem adeo praepropere Iudaei isti pascha comederent, caussam attulit nullam, Sed hoc tamen significare vide- tur, Iudaeos nonnullos, videlicet Pharisaeos ac Scribas, communem hunc errorem

p. 179.

CLX

emendare cupientes pascha suum in xx. Martii diem distulisse, quo passus est Christus, quo nimirum propius ad aequinoctium accederent, vel etiam coeleste plenilunium. Nam hoe verba ipsa tacite demonstrant: xol langspía xoo Éviexa KoAav5óv 'AnpüAtov, 90 9» nAavnBfvti, órdoflacov uiav fudpav ixolnoav. Ergo 5 t3» loxuspiav, et fortasse propter lunam etiam, ne tantopere ab utroque reeede- rent, diem diffuderant. Poterat enim vel ipse sideris aspectus vitii illos admonere; quod saltem minuendum esse decreverunt.

Cum haec Epiphanius manifeste sentiat, caetera quae ab eo dicuntur eodem dirigenda sunt atque hoc modo constituenda: Christus legale pascha celebravit cum plerisque Iudaeis xvr. Kal. Apr., feria im., luna Iudaica vitiosa xi, cum feria v. luna xiv. vitíosa perfici debuerit. Biduo igitur antevertit, At Phariseei, Iudaeique alii luna Iudaica xv., Martii xx., quo die passus est Christus, xa0' 6xo- Bac:v diei unius a luna xiv. ad xv. Ex iis falsos eos esse constat qui Epiphanio Graecorum sententiam adscribunt; quod Christus pascha luna xim. celebrarit, ante Iudaeos, qui id postridie peregerint. Non enim xrrr. luna, sed xrt. Christum id egisse censet, quatenus feria m. contigisse putat. Quod si ex communi cer- tissimaque sententia feria v. celebrasse Christum arbitratus esset, non alia luna quam quae ex vitioso cyclo xrv. foret factum assereret. Unde ex castigatiori Epi- phanii iudicio definiendum est Christum feria v., luna xv. cum nonnullis Iadseis, eaeteros vero cum Pharisaeis feria vr. pascha comedisse. Qua ex Epiphanii opi- niene duo colliguntur, quae cum de passionis anno quaeritur acerrime disputari solent: alterum Iudaeorum principes non eodem cum Christo die legitimo agni epulo perfunctos, alterum cum sine commutatione aliqua temporum ac festorum id accidere non potuerit, translationem aliquam illis temporibus extitisse. Quare ad hanc Epiphanii disputationem illustrandam totidem illae quaestiones paucis hoc loco disceptandae sunt.

UTRUM IUDAEI TRANSLATIONE FESTORUM OLIM USI FUERINT.

In recentiori Iudaeorum computo scrupulosus et anxius quidam est dierum delectus ad neomenias figendas. De quo multa in Thalmudicis Commentariis, Tractatu de Anni Capite, et in tomo primo lad R. Mose, Tract. Kiddusch hacho- desch, nec non et in Q^3*9 ""2» R. Isachar ben Mordechai aliisque libris; in quibus infinitae regulae ac cautiones praescriptae sunt. Duorum vero mensium, Tisri ac Nisan imprimis, neomeniae ab illis observantur, quarum transferendarum caussa duplex ibidem affertur, naturalis aut civilis. Etenim cum supra ferias ex- currentes minutiae ad horas 18 perveniunt, et lunaris Jzvtouoc meridiem diei in- sequentis attingit (nam Iudaei diem ab initio noctis auspicantur, a quo 18 horae computatae diei civilis sequentis meridiem assequuntur): tum in alteram feriam naturalis neomeniae translatio fieri dicitur. Sed cum opportunitatis alicuius gratia dies diffunditur civile hoc totum est, et ab hominum voluntate et institutione dependet. Ex hoc fonte feriarum apud Iudaeos sunt nata divortia. Nam aliae reiiculae sunt, aliae probae ac legitimae. Reiicula, quae »I-- ab illis dicitur, est triplex quae in Tisri ctyvx& hoc vocabulo continetur IR Adv. Itaque Tisri neomenia nunquam incipit a feria 1., 1v., vel vr. In Nisan vero est h33, Bade, significatque neomeniam Nisan nunquam in feriam cadere rr., rv., vel vx. Re- liquae quatuor feriae TAy"2jp Kebihhoth dicuntur, quod in iis figantur retinean- turque neomeniae. Negligendarum porro feriarum cautio inde profluxisse pu- tatur, quod duo sabbata, sive festa, in Tisri praecipue continua esse nollent,

CLXI

quod is mensis totus fere solennitatibus occupatur. Nam si Tisri in feriam 1. in- cidat, decima quinta die erit scenopegia, proxime post sabbatum. 8i in 1v., de- cima dies, quae festum est Kippurim, in vr. feriam incurret. BSiin vr. denique eeciderit, scenepegia vi. feria proxime ante sabbatum continget. In Nisan alia eaussa est quam duorum sabbatorum continuatio. Nam et ea devitarl nihilo ma- gis poterit. Ut cum neomenia Nisan incipit a feria r., quae legitima est, decima quarta die sabbatum est, et sequenti solenne azymorum. Caetera cum apud He- braeos, tum ex Latinis apad Paulum Forosempron. lib. vin. part. r., Munsterum in Kalend., nec non et Scalig. lib. rt. et vri. de Emend. Ten. legi poterunt, qui- bus merito supersedemus.

Nune illud in disquisitionem vocatur, fueritne priscis usurpata temporibus dierum ac feriarum illa distinctio; àdeo ut quo aumo passus est Christus Iudaei ex praescripta formula pascha transtulerint. Antiquissimum hunc morem fuisse et ante Selencidarum tempora receptum defendit Scaliger, et cur id in Tisri prae- sertim observatum sit, caussam esse putat, quoniam aegre coctos cibos biduo servare possent in illis regionibns, quae autumno ferventiseimae esse solent. Quae ratio tacite id sumit quod alio loco refutatum est, nullis omnino festis die- bus cibaira coquere Iudaeis fas fuisse. Hoc vero de solis sabbatis aut, si forte, Kippurim etiam die praeceptum in lege veteri demonstravimus, in teliquis solen- nibus servilem operam duntaxst exceptam, at quae ad vietum attinent licite prae- perasse. fed nihilominus translationem characterismi Tisri sub Seleucidis ob- servatané probat lib. r., ubi de período Iudaeorum Alexandrea disserit, idque aliquot exemplis confirmat. Velut qued anno dominicae passionis Tisri, cum in xx1v. Sept. feria 4. incidisset, in quintam translatum est, propterea quod Nisan in sabbatum, hoc est a vr. feria in vu. transierit. Nam erat annus Alexandreus 944., et proinde xr. periodi v. Sic anno Christi Lxx. neomenia Nisan cum ex Alexandreo cyelo in feriam vir. conveniret, in x. translata est. Krgo et Tisri a feria rv. in v. anno embolimaeo defectivo. Quod autem Nisan feria prinra coe- perit ex eo colligit quod Iosephus decimam quartam Nisan convenisse dicat cum xiv. meneis Iuliani. Erat annus primus vr. periodi contractuum, Tisri vr. Sept. feria rv. , cyclo solis xxr. Translata itaque neomenia in v. feriam, et propterea Nisan a vir. in r. , quae Kal. Apr. convenit, cyclo solis xxu. traductus est.

Verum in utraque demonstratione sui similis est Scaliger, et ad id quod du- bium est approbandum dubia magis affert et incerta. Quis enim hoc primum illi concesserit, annum esse passionis illum, quem ipse statuit, luliaaum rxxvmn., aerae Dionysianàe xxxi? Quid si praeterea ne Alexandream quidem istam pe- riodum Iudaei unquam amplexi sint? id quod antea discussimus. Quare vel le- vissima inficiatione demonstratio Scaligeriana convellitur neque proficit hilum. Neque vero solidior ac firmior est alter&, nec minus falsis et obscuris postulatis inmititur. Nam quod Iosephum ait xiv. Nisan cum Aprilis xrv. anno excidii Iudaici coniungere , nunquam jd Iosephus dixit, sed $13ymorum diem xix. Xanthici men- sis accidisse docet lib. v. de Exc. cap. xr.: xai t/j; t&v 'Atépev dvatáon; fydopac tsgsaptoxaibexét ZavüuxoU pvo , ev fj SoxoUotv "louGatot tbv npótov ánaXAayfvat xaupov Alroxtiov. Xanthicum hoc loco Iulíianum Aprilem esse divinat Scaliger, quasi perpetuo Macedonicas illas mensium appellationes Iulianis mensibus in- diderit; quod est falsissimum. Nam Xanthicus saepenumero idem est ac Nisan; u£ lib. rrr. Orig. cap. x.: t 5 go 78 Eav0mxj, 9c Nwokv xao! ftv xaMitat, xal To dtous doxtv &gy?, teacapeqxadbexétn xatà osAo]vnv, dv xpt&) voU fj Aou xaBtatórtoc etc. pascha celebrari scribit; quod et cap. 1x. de mense dixerat.

Corp. Haereseol. IIL L

p. 181.

p. 182.

CLXII

Translationum vetustatem asserit et Paulus Middelburgensis lib. vrm. part. r., ex eaque passionis domini tempus explorat. Sed in Annalibus ad a. xxxiv., n. 94. acerrime cum iis expostulatur qui novam de translato paschate in eccle- siam dei invexerunt opinionem, cum id deus gravissime praeceperit, ne alia die quam xiv. luna ad vesperam sacrum pascha celebraretur. Unde qui propterea quod immundi essent xrv. die primi mensis peragere nequissent, non in sequen- tem, aut tertium quartumve diem, sed in xiv. lunam mensis secundi reieeti sunt, quod et Ezechiae regis exemplo demonstrat iz Paral, cap. xxx. Atqui hoc argumentum contra festorum translationem leve admodum videtur. Primum, quia nusquam in sacris literis praeceptum est, ut luna xrv. pascha celebretur, neque lunae mentio fit, sed decimaequartse diei primi mensis. An vero lunam XIv. 8ic observatam esse putabit aliquis, ut veri, vel medii saltem sideris huius motus explorandi fuerint? Non enim hoe in civili et &equabili usu praestari po- tuit Hoc autem remoto nihil superior ista ratiocinatio colligit. Nam qui trans- latas esse ferias defendunt, non id asserunt, alio die quam xrv. ad vesperam ps- scha celebratum, sed neomeniam ipsam, a qua xrv. dies numeratur, alterum ia diem traiectam existimant. Hoc vero negant necesse fuisse, ut instante ipso coe- lestis plenilunii die festivitas iniretur; cum vel ex cycli lunaris vitio, vel ex 9&- ctc observatione, xrv. dies mensis luna xv. aut xvt. esse potuerit.

Haec dixerim non ut illico politicam illam recentioris computi translationem apud Iudaeos veteres, adeoque Christi tempore usurpatam esse definiam. Hoc enim vel Iudaei ipsi negant. Siquidem R. Mose ben Maimon cap. vtt Kiddusch hahodesch $. vit. et vir. reiectionem feriarum natam ex eo tempore esse putat, quo ad medios motus, veris praetermissis, computum suum dirigere coeperunt;

Éervs oma qpuonmmo p5 S om paiemi yrmp yROmacopx vas "mawz pua wb "yu cm»onma cue menm qup p2v2 r»upb oU mms cw omnip cv wey eB» uw» "PoaNum T3p: Quam ob caussam in hoc computo neomeniam non collocant in

feria 1. 1v. et v1. ? (nempe in Tisri) Ob «d eidelicet, quod computus iste accommo- datus est ad coniunctiones solis ac lunae, secundum medium motum dllorum si- derum, non habita ratione veri eorundem loci, quod iam ostendimus. | Propterea dies certos praefinierunt, quibus neomentas defigerent, et alíos resiculos, ut ea ra- tione veram coniunctionem assequi possent, Quamobrem cum ex observatione cfc edssoc et veri motus ratiociniis ante et post Christi passionem aliquot annis neomenias indixerint, ut idem autor est Moses, consequens est diu postea super- stitionem illam introductam.

Verum quia ex Epiphanii aliorumque gravissimorum theologorum sententia Christus pridie eius diei, quo Scribae et Pharisaei pascha celebrarunt, ultimo paschate &c solennibus cerimoniis functus est, ineunda probabilis aliqua ratio est, propter quam Iudaei pascha a legitimo die in sequentem contulerint. Est ea vero , nisi fallor, haud absurda, cuius ex Rabbinorum commentariis coniecturam cepimus.

Scribunt illi, interque caeteros R. Moses in illo Tractatu quem saepe memo- ravi, differendi primi mensis &c paschatis caussas olim extitisse complures; quas antea perstrinximus. Ut cum fruges arborumve fructus nondum maturi videren- tur, si interrupti pontes essent, fornacesve dirutae, ac reliqua id genus, quae so- lennitatem impedirent. De quibus consessus illius, quem J" 7^"2 nominant, decretum erat expectandum. Ita fiebat nt incerta res admodum esset primi mensis

CLXII

ac pasehatis tempus, et it illorum arbitratu posita, quemadmodum apud Roma- aos ex pontifieum libidine contrahi sut intercalatione proferri annorum spatia solebant. Quare ut iidem isti pontifices mensibus singulis kalare, hoc est Kalen- das denunciare solebant, sio apud Iudaeos synedrium, quod ordinandis tempori- bus preeerat, certerum mensium neomeniás per nuncios, quos cmo YO- cabant, indicere consueverat, eorum videlicet mensium quibus solennia quaedam festa peragebantur, quorum tempora difficile coniici possent. Erant ii Nisan, Ab, Elul, Tisri, Chasseu, Adar: de quibus cap. rr. Moses disserit. His stante templo propter paselia minus liar accesserat. Igitur posteaquam auditis approbatisque testibus, qui se nascentem lunam vidisse confirmabant, neomenia sanctificata fuerat, in Tisri ac Nisan, primo ipso die post solis ortum egressi nuncii et Pa- laestinam obeuntes longius exeurrebant ac neomeniam indicebant. In vicinio- ribus oppidis, quo nuncii citius aspirabant, uno tantum die, in longinquioribus biduo neomenias agebant, quod incerti essent, quem diem synedrium prae- fixisset. De quo vide cap. v. Tractatus R. Maimonidae. Atque hoc hodieque Iu- daei iv vij Bcxopz retinent, et té; itpouzvíae biduo celebrant, hoc est t3 xpta- z&Ba, sive ivny xoi víav, ac voupsviav. Unde ab Horatio dictum, Hodke tricesima sabbata.

Ut autem evidentius constet quam inconstans et mutabilis esset neomenía- ram definitio, luculentus quidam locus est in cap. rr. Tractatus eiusdem $. xv. et xvi., quem hic tetidem verbis adecribam. Nihil enim ad coniecturam nostram dici potest aptius: "nans" tr» "x2 Nos B pm 55 «aene yo ms twn p M Om DWopPZ uNí0 725 0mm DN 8225 2952

5 wo nazione nk cwevo UryDS Dum tus cwi "n bv Ear5» qyoaciea omm peo wo pi censo TpUpn rmpuii mueeby prets mowes nma mp vao 3^ een cu ocomn sop bo ds pnm mms pz; "Q^ Ds)""252 N22" cm "2*2 DN" "2770 ET UN q"o"pa Wwy*"2 Pm"u»m pne Eeo*22^ EnyUP DU"DN ba nv s menm emen cana emn ms pon Postquam syuedrium toto die tricesimo consedit, neque testis ullus advenit, summo diluoulo surgunt et mensem intercalant; quemadmodum in hoc capite declaravimus. Quod si post quartum quintumve diem longinqui testes accedant ac &e lunam suo tempore prosperisse confirment, hoc est tricesima nocte, (no vero etiamsi sub finem mensis adcentant, primum quidem magnum illis terrorem obisciunt et interrogatio- uibus lacessunt ac morosius interrogando fatigant, et illorum testimonium scrupu- losius examinant atque in omnes se partes versant, quo novam llam sanctificatio- nem declinent, postquam semel iutercalatum est. — Verum ei testes illi in testimonio suo constantes fuerint, idque verum omnino deprehensum fuerit; sed et spei testes noli ac prudentes sint, ac denique rite, et ut par est, exploratum illorum testimo- oium fuerit, de integro neomeniam definiunt, ac mensem éllum retexentes a tricesimo die superioris computare dies éllius incipiunt; quandoquidem eua $n nocte luna con- specia est. Manifestum est ex hoo loco Christi domini tempore neomenias non tam certo constitutas fuisse, ut non vel affecto iam mense retexere ac retractare licitum esset, adeoque solennitates ipsas, quae à mensis capite penderent, in alios dies incidisse. Quare eum totum hoc negotium perperam a stolidissimis magistratibus ot contra maiorum ritus administraretur, grassante superstitione

L*

p. 185.

CLXIV

corruptissimisque temporibus, verisimile eet aliquos repertos qui hane ceremo- niarum rituumque perturbationem, quatenus in ipsis erat, emendare studerent, et quae privatim obire poterant sacra legitimis temporibws perficerent. Caias- modi paschalis agni coena fuit, quam anno suae peesionis Christus cum apostolis atque aliis etiam fortasse Iudaeis pridie quam caeteri praepostere id facerent usurpare maluit Neqae hoe unius alteriusye diei discrimen admirabilius otee debet quam quod Christianis ipsis non modo ante Victoris papae decretum, sat Nicaenum concilium, veram etiam aliquot postea saeculis accidit, ut in religio- sissima paschatis celebritate uno pleramque mense, nonnunquam diebus vir, à se invicem differrent. De quo nonnulla ad Nicephori Breviarium in IIgo9copla olim adnotaevimus. Ubi non solum inter haereticos, sivo Quartadecimanos , et catheli- cos, sed inter orthodoxos ipsos flagraese istiusmodi dissidia planum fecimus.

UTRUM CHRISTUS EODEM QUO IUDAEI CAETERI DIB PASCHA CELEBRARIT.

Celebrem per sese quaestionem insigniorem reddidit Graecorum Latinorum- que controversia. Nam illi, ut suae de fermentato pane sententiae patrocinentur, Christum dominum non luna xiv. , sed x1u., pascha egisse pertinacissime defen- dunt, oum Reldus fadael na yes nteredtur. Centra Latini, we hes sibi de do- mini exemplo praesidium extorqueri sinerent, negarumt alio quam quo Iudaei caeteri die legitimum agnum comedisse, hoc est xrv. lupa eub vesperam. Sed ista Graecnlae faecis opinio, quatenns Christum sine asymis colebrasse pascha docet, inscitiae et absurditatis habet plurimum. Etenim quocumque tandem die pascha Christus obierit, cum una et azymorum solennitas delibanda fuerit, noh magis sine azymis potuit quam sine agno solenni huic religioni satisfacere. Pro- inde non ferment&àto usus est, ne legem, cuius &utor erat, infringetet. Sed neque verum est quod Graeci, e$ inter caeteros Cedrenus ae Nicephorus affirmant, Ohri- stum die mensis xii, non xv. , paschalem obiisse coenam ; neque id Epiphapius sentit, ut magni quidam viri crediderunt. Imo vero etiam ante xir. lunam egisse pascha statuit, hoc est exeunte Tudaica luna xi., Nicaena vero xr, ut suo loco declaratum est. Sed obscuritas loei facit ut iis concedenda venia sit qui falso Epiphanii sententiam interpret&ti sunt. Verum omissa Gt&eculorum controversia, quae difficultatis habet nihil, in reliqua omni quaestione tractanda eo brevioresa erimus, quod plerique suis illam soriptis diligenter expliearunt. Quamobrem utriusque partis rationes paucis aestimandae sunt.

Qui eadem die, qua Iudaei ceteri, pascha celebrasse Christum volunt, evan- gelistarum trium autoritate nituntur, Matthaei, Marci &c Lucae. Quorum primua cap. xxvr, 5. tjj 6b spon, inquit, t&v atdpuv xpocrAUov ol paUntal: Prima die azymorum accesserunt discipuli. Marcus vero cap. xiv., xoà 1j peser, hudoe t» aljpuov, 6rt vo mágya ÜOvov: Prima die azymorum , quando pascha sacrifcabant. Denique Lucas cap. xx., 7. 7A0s b dpa 16v atépeov, dv fj Det 8eoa: co xácya: Vemt dies azymorum, in qua oportebat immolare pascha. Manifeste primam azy- morum appellant, quae a vespera feriae v. coepit, qua die pascha de more ab apostolis praeparatum et patrifamilias denunciatum videtur.

Alii vero, qui cum Epiphanio caeterisque gravissimis scriptoribus negaat eodem die pascha celebratum, Ioannis testimonium proferunt, qui id aperte ac citra ambages aignificat, primum cap. xuy., 1: xgo t opti toU *ácya seribit Christum paschate suo defunctum, id est ante festum paschae. Item c. xvun, 28. Iudaeos ait ipso die parasceves ingredi noluisse praetorium, ne contaminareniur,

CLXY

aed wt comedereut pascha. — Àd haec oap. xix. , 1d. erat autem paraeceve paschae &ora quasi sexta. — Caetera vel testimonia vel argumenta praetereo. Sunt enim iat praecipua.

Ismintante opinionumautoritatumque conflictu in eo potissimum acquiescen- dem indicio, quod iis testimeniis approbatur quae in alteram trahi sententiam nequeant, eum caetera, quae contraria videntur, conciliari explicarique possint. $t eiasmodi est pesterior llla, qnam Epiphanius secutus est, sententia, cui non psaci, iidemque autoritate et eruditione principes suffragati sunt, maximeque Paulus Burgensis, Paulus Forosenmsproniensis episcopus, Ioannes Lucidus, Onu- frins, Iansenius, Maldonatus noster et alii. Quanquam et ii, et omnes fere qui

hactenus hane opinionem amplexi sunt, ad vulgatam illam festorum translatio-

nem et feriarum delectum confugere solent, existimantque primum azymorum diem nunquam a Iudaeis feria vr. celebratam. Verum nondum istud Christi tem- pore constitetum fuisse, docent ipsimet Hebraei. Ac profecto si reiiciendarum asciscendarumque feriarum ordinaria fuisset illa ratio atque ab universis recepta, meque Christus dominus, nec ulli omnino Iudaei neomenise festosque dies aliter quam ex legis istius praescripto celebrassent. Non enim pr&eceps nec abrupta fait ferisrum illa mutatio, sed iam tum in ipso anni capite provideri ac designari consueverat. Velut &nno passionis faetum esse ex opinione Scaligeri supra dixi- mas ; in quo cum Tieri a fería iv. in v. transiisset, consequens fuit ut et Nisan & vt. summorveretor in vit. Hoc igitur si vulgare ac perpetuum esset, nemo a com- mnni consuetudine recederet. Quocirca extraordinariam quandam et singularem perturbationem extitisse verisimile e&t, quae eo duntaxat mense contigerit quo Christus passus est; adeo ut non ipse solum cum apostolis, sed et alii diverso a &astería die celebrarint. Nam et illud Bpiphanii verba ipsa declarant, cum 0ópv- fo» ac dissensionem in obeunda celebritate incidisse significant.

Hnnc in modum explicata a nobis &c defensa communis illa sententia multo quam altera probabilior mibi videtur, cum tam diserta expressaque loannis testi- monia sint, nulla ut cavillatio possit eludere. Quod enim diem festum paschae pro eivili ipso die ac toU vox Onp£pou posteriori parte sumi quidam exietimant, quae a sequenti ortu solis inciperet, id alii merito repudiant. Neque enim com- medus hie sensus videtur: Ante festum paschatis Christus pascha celebravit; quod ex ista responsione sequitur. Falsum et illud est quod de secundo Ioannis testi- monio diekur: Manducare pascha, de quocumque victimarum usurpari genere, quae per septenos dies immolantur. Quod ex Deuteron. xvi., 2. et Paral. 11. cap. 30. ac 35. comprobare nititur. Nullus est enim scripturae locus, ubi paschatis, sive Phase vocabulo helocausta &c sacrificia caetera significentur, ut sit idem sacri- flesre vel manducare Phase, quod eas immolare ac manducare victimas, quae per septenos azymorum dies in templo mactabantur. Ac Deuteronomii quidem locus it& concipiendus est: Imsolabisque Phase domino deo tuo oves et boves. Lxx. Kai 0doug tb xásya xvplo ti 0&6 cou xpófata xci Bóa;. Iubet nimirum praeter pascha etiam aliss immolari victimas; non autem eas victimas appellat Phsso. iam illud, quod m. Paral. cap. 35. scriptum affirmant, quod vit diebus agebatur Phase, et comedebatur Phase, unde acceperint nescio. Nusquam enim id legitmr. Quin potius pascha caeteris ab sacrificiis manifeste discernitur, cap. 30. com. 15., et eap. 35. com. 16. et 17.

Postremo parascevem paschae inaudita quadam loquendi ratione dictam vo- lunt parascevem sabbati, quae eadem et pascha, sive prima dies azymorum esset. Neque enim psschatis ullam parasoevem fuisse consent; queniam nulla pridie

p. 158.

p. 187.

CLXVI

illius diei cibaria parabentur, cum id ipso festo liceret agere. Verum quis est qui tolerabilem hanc loquendi formam putet eese , ut parasceve paschatis sit parasceve sabbati, in quam incideret pascha? Nimium hoc absurdum est. Sed et illud fal. sissimum, primae diei azymorum cseterorumque festorum parascevem nullam fuisse, quod ex Hebraeorum scriptis ab aliis refutatum est, ut in eo commorari nihil sit necesse. Est illud quidem recte in Annalibus observatum, nulla parascerve ad cibos in festum diem apparandos opus fuisse, quod in solis sabbatis coquere cibos interdictum esset, liceret in caeteris, in quo plerosque viros eruditos halie- cinatos esse monuimus. fed praeter cibaria constst alia quaedam praeparari oportuisse, quae aut absque servili opere praestari non possent, aut ad ipeius festi celebritatem ineundam anteverti deberent. Quocirca nihil est quod adversus tam evidentem Ioannis autoritatem possit excipi. At vero quae ex aliis tribus evangelistis contra hane opinionem adducuntur, nullo negotio conciliantur. Pri- mam enim illi diem azymorum vocant ean scilicet, euius in vesperem paschae celebritas et azymorum initium incurreret, utique ex lege maiorumque prse- scripto; quod animadvertens Lucas prudenter adiecit, iv Jj Bev 95e50o:, quasi Scribas ao Pharisaeos oblique notaret, qui àv fj oàx dec sacrificaverant. Adiuvet communem hanc interpretationem coniectura illa nostrá, quam antea proposui- mus, eiusmodi tunc fuisse celebritatem paschatis, ut cum praepostere ae pertur- bate a concilio denuntiatum esset, atque etiam illi fortasse praestitutum neome- niam paschatisque diem retexuissent, plerique cum Christo et apoetolis diem illum observandum putaverint, quo prius et quidem legitimo tempore fuerat in- dictum, neque vanam illam magistrorum retractationem curaverint. Ex qno fe- ctum sit ut apostoli parata apud illum hospitem omnia repererint.

XoXapf&vecat 86 cfj vpltvn.) Iam haec facilia sunt, intellecta semel Epiphanii sententia. Quanquam librariorum culpa quaedam sunt concepta perperam ; quae ex diagrammate corrigenda sunt. Caeterum fjuspvv eam lunam voeat, quae ci- viliter &b ortu solis &d occasum perducitur ; vuxttorvv vero quae noctem occupet. Qua ex observatione corruptae lectionis vitium per sese proditur. Scribe igitur, autore Keplero, zéjixt7 tpuxaibexátr voxttpwi), fuaptvi 66 Bubtxátn. Quod utique necessarium est, si texpke fuerit 5eex&ty, vuxttpv. — Nam hae sibi invicem sne- cedunt, ut quae vuxttprvi) fuerit fiat $uspwv/. — Notum enim est Iudaeos & nocte diem auspicari. Deinde, rpocáffarov teoaaptoxaibexAtr, vuxttprv) xpo Bexatpeiv KaX. Nam superior dies xpo 9exactocáoov iam habuit. Item oáfgatov xtvtixa:- 6ex&ty voxtepivrj. Nam de Nicaena luna loquitur, non de Iudaica. Quae otnie ex superiori laterculo repetenda sunt.

"Extposaxovsa xuptax).] Qui hunc Epiphanii locum percurrit, diligenter id animadvertere debet quod superiori dissertatione copiose traditum est, falsa haec esse quae de luns& dicuntur omnia et ex Epiphanii hallucinatione profecta; qui aequinoctium a xxv. Martii ad xxrr., plenilunium vero ab eadem xxv. die ex Ni- caena formula, vel potius a xxvr. perinde ad xxrr. transtulerit. Quo posito cy- clorum omnium ae ferisrum rationem permiscuit. Quae quonam pacto corrigi possent, et in viam ab errore deduci, supra declaravimus. Igitur ex tot errorum argumentis nata est vitiosa illa feri& anno Iuliano rxxvr., hoc est dominica Martii XXII, Cum revera esset feria v. "Extpooxouca ergo xvpuo lunam habuit xv. di- urnam. Hic éxtipdoxovce proprie sumitur. Quippe xxm. die ab ortu solis coepit xv. diurna. Unde fjuprv)) pro voxteptv) subetituimus. Alioquin 5j xuptaxi) xv. vu- xttgtvij dici potest, si eius initium ab antecedente nocte reputatur. Neque vox ixtgooxovco. quicquam obstat; quae persaepe de illucescente die, nonnunquam et

CLXVII

de diei Iudaico principio, sive nocte antecedente, solet usurpari. Non quod lux aliqua sive lunae, sive stellarum saltem oriens utcunque diem auspicetur, quod Casaubonus in Exercit. xvt., num. xv. verum existimat; ut cum Lucas ait cap. xxni., 94: xe cáffacov dnéguoxs, sic accipiendum sit ut si dixisset, xol ézépu- exsv 3j asix,vn $ avovaa 1o cáffatov. Haec enim sententia subabsurda et super- vacanea videtur. Verum simpliciter et nullo alio subaudito éxtpooxstv est appetere, vel inire, adventare. Hoe autem ex eo natum arbitror quod cum prima ac na- turae maxime consentanea diei appellatio lucem significet, tempusve ab ortu so- lis ad occasum, pleraeque postea nationes variis temporum initiis constitutis diem nihilominus appellarunt spatium illud temporis, quod ab eo puncto quod sibi statuerant ad idem punctum revolvitur. Quare ut in primaria illa ac naturali diei notione éripooxtty proprie dies dicitur, quod eius initio sol oritur, ut et fjudpa, &xo vij *j0Uc, ita translatis ad reliquas formas diei appellationibus idem hoc usur- pstum initii vocabulum est; etsi minus quam illic proprie. Sive igitur a media p.188. nocte, sive a meridie, sive ab initio noctis, diei repetatur exordium , éxtpoaxety ubique dies, hoc est inchoari et inire simpliciter dicetur. Quemadmodum vovupn- vía, vox cum nascentem lunam proprie significet, ad omnia mensium initia, etiam minime lunarium transfertur, puta tricenariorum et Agyptiacorum. Unde alia est vouprvix xaxà atixjvnv, alia o9 xatX aeAsvnv. Hoc ego sensu t6 2xtgooxtv evapgelistas simpliciter usos arbitror. Ut cum Matth. cap. xxvrr., 1. ita loquitur: "0d 5à x&v aafiBxtev tij ixtpoaxojon cl; lav vov aafB&rov. Ubi nulla argutatione opus est ut vel dies ipsa a nocte incipiens tum demum , cum sol oritur éxtgooxetv dicatur, vel ut luns aut sidera subaudiasntur. Nam hic meo iudicio sensus est: Confectis sabbatis, sive hebdomada peracta, die sequenti, quae inibat cum feria prima; quod apertius Lucae cap. xxri., 54. declaratur: Koi $j£pa fjv napaaxevd xai aaBácov ixípwaxs. Ubi verbum én£oocxs nullam lucem significat, sed initium. At spud Epiphaniam in Expositione Fidei num. xxrr. circa gallicinium *7$ xupta- xij; éxtptoaxodavs solvi paschale ieiunium dicitur, hoc est post mediam noctem, & qua diem Christiani inchoant. Item paulo post scribit nonnullos hebdomada sancta vigilare tj tà viv nét intgdoxoucav sl; 1o xpoodgfatov. Ubi ex: qooxstv videtur proprie sumpsisse, quasi nox postridie lucescat, hoc est in lucem desinat. Noctem enim intelligit quae parascevem praecedit.

Kai tt àv&ataou xal lonusola.] En erroris argamentum. Christum enim, quem aequinoctio ipso resurrexisse didicerat, hoc est xxv. Martii, eo die resurrexisse credidit, quo Diocletiani tempore aequinoctium incidit. Nam ex Anatolio, ut opinor, et Alexandrinis veteribus aequinoctium Martii xxm. statuit, cum Nicae- num aliquet annis postea in vicesimum primum intulerit, Unde qui successerunt Alexandrini scriptores xr. Kal., hoc est xxr. Martii, aequinoctium fixerunt; ut inter alios Proterius Alexandrinus apud Bedam lib. de Aequinoct. Vernali, qui est tomo nr. 1s inquam xxv. Phamenoth, qui est xri. Kal. Apr., aequinoctium col- locavit, Leonis papae temporibus. ltaque pvnpsovtxov est &p.&otnpa eruditissimi Kepleri, dum in Eclogis pag. 193. Proterium ait circa initium Diocletiani aequi- noctium xr. Kal. definiisse; sed Anatolio id convenit, cuius illustre fragmentum describit Eusebius lib. vir. cap. xxvr. ex eiusdem Paschalibus Canonibus, quod et Beda commemorat lib. de Aequinoctio, ubi et Anatolii verba ex depravatissima Ruffini interpretatione perperam accepta alienam in sententiam detorquet. Quare eum ex eo Anatolii decreto tanquam ex fonte Epiphanii doctrina profluxerit, nobis integrum non est, tam illustrem disputationem silentio praetermittere,

P. 189.

p. 190.

CLX VIII

ANATOLII INSIGNIS LOCUS EXPENDITUR.

Vixit Anatolius Diocletiani fere tempore, genere Alexandrinus, qui cum ad Synodum Antiochiae contra Paulum Samosatenum habitam Laodicea iter haberet, episcopus a Laodicenis electus est. Floruit igitur sub Aureliani &c Diocletiani tempora, vir imprimis eruditus et mathematicis artibus excultus. Quae inter caetera Canones Paschales condidit, ex quibus haec Eusebius exscripsit: "Eye toivuy £y ti) rpeytu Écet c3jv vouumvtav ToU xpoxtou unvóc f; ttg axáane doti tijc dv- veaxaibexastnoiBoe, Tfj; xav' Alyuztiouc uiv Dapavo0 Extr, xoi slx&Dt, xarà ob touc Maxtóóvov uijvas Adatpou Bsutépq xal sixdüt, e 5' dv sixouv "Popnotot, xpo Évbtxe KoAav5ov "AnpiAicv. | Eüpiaxeta: 66 0 ftoc dv vij npoxsusévy d'apsvo0 Éxty xoi ci- xáBt o9 uóvov ézifac toU xportou tgyjuatog, à" Tn xoi tetágtnv fjpdpav iv abt óuxmoptuópsvoc. Toüto ób to tyi xpGtov Owbsxatnaóptov, xai lanpsptvov, xat uz- vày &py3v, xal xspaddv toU xJxAov, xai aptat toU t&v zÀAavr tav Opóuou xaAsiy elo- Üncr to 5b xpo toótou, um vàv Say atov, xol vuijux OmBfxatov, xa) veAcutaiov Gmót- xatnuóptov, xal téÀoe tijg tOw zÀavntav ixi00U. — Ao xal touc iv abtip tiÜsuévou, tov zpGtov uijv«, xai tiv tecgaoegxaubexátnv toU X&gya xat' naQ) AepB&vovtas ob puxpéx , o08' ex; Étuytv &paprá&veiy oapév. Haec nos Latine ita reddimus: Habet porro $n anno primo mensis primi neomeniam, quae totius euneadecasteridos initium est, Phamenoth secundum Aegyptios xxvi., secundum Macedones Dystri xxn., ut autem Romano more loquar, xi. Kal. Apr. Quo quidem die xxvi. Phamenoth sol non tkodo primum signiferi segmentum ingressus reperitur, aed etiamquartum iam in tllo diem percurrisse. Atque hoc primum segmentum dodecatemorion et aequinoctiale et meneium primordium, ac cycli caput, et quosdam velut planetarum circuitus carceres appellare solent. Quamobrem qué in eo primum mensem constituunt, et $n eo decimam quartam paschalem usurpant, eos non mediocriter aberrare sta- iuimus. Cum igitur aequinoctinm Martii xxm. fixisset, permirum hoc plerisque visum est, qui et recentiores Álexandrinos scriptores et, quod caput est, Nicaenam Synodum vicesimo primo Martii constituisse meminerant. Qna de re Beda con- sultus magnopere aestuat, et a Ruffino corrupta, uti dixi, Anatoli verba proferens, alienum iis sensum accommodat. Ruffinus enim ita priora reddidit: Est ergo in primo anno initium primi mensis, quando est decem et novem annorum initium , se- cundum Aegyptios quidem Phamenoth xxvi., secundum Romanos vero x1. Kal. Apr. In qua die invenitur sol non solum conscendisae primam partem, verum etiam quar- tam «am in eadem die habere, id est £n prima ez xit. partibus eto, Quae Beda sic ac- cipit, aequinoctium ob bisextum interdum in xxr. Kal., interdum in xr. incurrit. Nam cum Iulianus annus Aegyptiacum et simplicem horis vr. superet, aequinoctii u«- tép.toat fit in anno communi. Quare sit aequinoctium anno ipso bisexitili xxi. Martii mgne, anno primo post bisextum incídet in meridiem, anno ir. post bisextum in occasum diei xxr., anno irt. in mediam noctem, anno rv. per intercalationem a XXII. iterum in xxx. et matutinum tempus recedet. Cum igitur in vesperam, vel mediam noctem incidit, ad xt. Kal. pertinet; eo quod nox ipsa Christianorum ritu sequenti feriae tribuitur. Cum autem ad meridiem vel matutinum tempus per- venit, Martii xx1., sive xit. Kal. Apr. arrogatur. Unde, inquit, consulte Anatolius non tetat in x1., sed ante X1. Kal. Apr. pascha celebrari. Non enim prima sedis aequinoctialis tempora, sed ultima signavit, hoc est ea a quibus paschae celebra- tionem incipere posse noverat. Cum emm 11. vel ni. anno. post biseztum paechae dies dominicus in X1. Kal. Apr. occurrerit, constat nimirum, quod cum aequinoctio paschae dies inchoatur. Cuius caeremoniae partes celebrantur prima nocte, cum

eudem mediante, vel inchoante porKeiaiur aequinociiua. Tum vere rite pascha per- aypitur; quia resurrectionis, quae délucwlo facia est, praecipua pars post aequi- noctium celebratur. Haec fere Beda lib. de Aequin. Qui sie Anatoli verba declarat: Cum duo sin$ aequinoetio attributi dies, Anstolium de posteriore loqui; in quo sci- Best nocte ille, quae xxr. Martii diem sequitur, aequinoctium contingit. Imo vere de vespertino potissimum aequinoctio intelligit; quod Anatolins dicat celebrandnm pascha quando luna soli oppesita e regione deprehenditur, sic ut vernalis aequi- zectii partem sol obtinest, lunas vero aotummalis. Qwid ergo, inquit, mirandum, 8&6 49 XI. Kal aequinoct. feri dicat, cum de slja logwi se hora declaret, quando oc- esideute ad vesperam sole luna « contrario suum attollit exortum? — Pergit deinde, ei quod Ánstolius scripserat, i» xr. Kal. Apr. solem no» tantum primam partem 16$ bodsxzcenopiou conacendisse, verum etiam quadram iam in eadom die habere, eic exponit: Quia quoties aoqunoctiale tempus iuzta rationem praefatam in XL Kal. incidit, toes én ipso temporis momento illa quarta pars dioi , quae anmuatim accrescere solet, secundum naturam perfecta esse dignoscstur. Quare sol cum aequinoctium attigit, iam diei quadrantem absolvit. Quasi dicat, ab aequinoctio who verno ad alterum, dies itereedunt solidi cccuxv., et horae vr. Verum ut quantum eb Anatolii sensu deerrarit intelligas, insignis primum illo Jocus & nobis sxplanandus est.

Censet igitur Ánatolius mensem primum anni primi totius cyoli decem- sovennalis vouunvixv habere in xxwr. Phameneth, sive Martii xxr, vel xr. Kal. Apr., qus die sol primum zodiaci segmentum percurrit. Quod segmentum pri- mum Oebexatapópouv , et ianpapivov, et priacipium merisium adeoque eycli totius appellat, et àesatv 100 1àv nÀavntiw 9póuov, hoc est velut carceres ex quibus emittuntur. Nam absolutionem Ruffinus non recte interpretatus eet; misi absolvi stellas sit idem quod emitti. Quanquam epocha illa, sive punctum aequinoctiale idem sequentis cursus initium est, et antecedentis terminus. Unde vehementer s0s ballucimari docet qui in anmteriere postremoque segmento mensem primum, €&& xiv. pasehalem constituunt. Graeca enim ad hunc sensum accommodanda ease series ipsa orstionis indicat: 5io xol touc dv adco ti0squévope tbv npátov ufjva. Pro- momen aótà ad t&iraiov buÓOrxatnaóptov, et t(Aog Tfjg t&v rÀavntOv x&pi60oo pertinet. Nec recte quidam emendant xpo ajtov. Nam de postremo segmento loquitur. Pergit deinde: xoi c&)v (9' coU xácy a xav' abt» AapBávovtac o0 uixpéx, o8" &x; Écvysv Gpaptáviy qapív.— Pro x&v aór)v omnino xaz' ajto legendum af- fgmo. Nihil enim est quo commode pronomen illud referatur. Àt proxime dixe- I8L, tobe dv aóv tiüsívouc, videlicet viitvraip tuxjpatt. Quod si quis ad es quae remotiora sunt, puta invo dpy3v, et xcpaJ3v, et apto pertinere centendat, con- trarium quidem eius quod pugnamms quodque Ánatolium sensisse volumus ex e& oratione seqnetur. Nimirum non licere x1v. peschalem primo illo die quo aequinoctium conficitur, sed in superiori tmemate defigere, ideoque pascha xxr. die celebrari posse. Si enim nefas est xat' aüciv vv fudpav aequinoctii xrv. pa- schalem ponere, licet igitur proximo ante illam die, ut eitimum pascha xxm. Martii constituatur, quod et verum est post Nieseni concilii tempora licitum ease, Yerum hoc Anatolium existimasse, aut ad eam mentem illius referri verba posse, id vero constanter nego. Imprimis enim absurdum est, pronomen aj» cum iis coniungere quae tanto ante orationis intervallo posita sunt. Deinde refellit eos Anatolius, qui ante primum segmentum et aequinoctii diem primum mensem eelebrabant; quod non facerent si xrv. paschalem in ipso aequinoctiali die col- jocarent; hoc enim primi memasis initium est. Ad haec quae ex Iudaeorum pla-

Pp. 191.

p. 457.

p. 458.

p. 191.

CLXX

citis ad suam illam probandem sententium affert, nullum dubitandi locum relin- quunt. Gtstuebant enim senieres illi post commissum aequinoctium ad vesperam, quo tempore luna in altero aequinoctio e regione solem respicit, cv 16v bwfle- tngiov Éopciv, hoc est pascha Iudeicum agi debere. Hoc autem xiv. luna ad ve- speram celebratum est. Ergo xiv. in ipsum aequinoctium cadere debet, non prsecedere; quia jutà c)v lonuspiav, ut saepius repetit, Iudaice pascha peragen- dum est. Cum igitur id quod dixerat ex ludaeorum doctorum sententia profectum asserat, Iudaei porro xiv. negent aate aequinoctium indici poseo, manifestum est Anatolium nolle xiv. ante ipsom aequinectii diem statuere. Praesertim cum Chri- stiena xrv. ex vetustissima traditione in aequinoctium ipsum, non ante hunc diem incidere debeat. Quocirca vitiosa eet vulgata illa lectio xac' eüti», et xev abtà rescribendum. Hunc Anatolii locum noviseimus interpres (nam de Ruffno poet- modum agemus) maguopere depravavit. Bic enim vertit: Quapropter qus prin- oiptum primi mensis in illo xxvi. die Phamenoih esse putant, ad xtv. diem proxime secundum dllum festum paschatis celebrandum statuunt, eos vehementer errare di- cimus, Putavit aóvà ad xxvi. diem pertinere, cum de postremo signiferi segmestte sit accipiendum. Quamobrem ex disputatis hactenus apperet primum mensem Tropicom, sive Kpva hic ab Anatolio intelligi. Neque enim lunaris esse potest, cum in Álexandrino cyclo neomenia primi mensis cyclo primo sit Martii xxm. Nam Alexandrini cycli annus primus paschalem neomeniam ab hoc die incipit, Latinorum vero post Alexandrinum receptum primus cyelus iniit Apr. 1v., qui est Alexandrinus cyclus ultimus, ut alibi, deo dante, fusius docebimus. (Sic et Ambrosius in epistola ad Aemiliae opiscopos: Incidit autem mensis non secundum culgarem usum, sed secundum consuetudinem peritorum ab aequinoctio, qui dios est duodecimo Kal. Apr. et finitur undecimo Kal. Mas. Inde mazime intra hos triginta et unum diea saepe celebrati paschae dies.) Cum igitur neomenia primi mensis lunaris ea sit, quae post aequinoctium proxime sequitur, apparet eur Alexandrini et eos secuti Nicaeni patres cyclum r. Mertii xxm. statuerint, quod videlicet Ànatolii caeterorumque paschalis oycli conditorum vel tempere vel de- creto aequinoctii sedes esset Martii xxi. Unde licet aequinoctium in xxr. postea transierit, nec citims neomenia xxir. Martii contigerit, nihilominus cyclum pri- mum veteri statione non dimoverunt. Qaare neomenia Kriomos, sive mensis primi eolaris est citimus terminus paschalis, sive xiv., quae ex Ánatolii scito convenit cyclo v. Nam cyclus decemnovennalis , sive paschalis, autore Beda, ad terminos sive decimas quartas lunares investigandas accommodatus est, uti cy- clus lunaris ad novilunja. Ideoque merito primus paschalis mensis & prima xiv. coepit, hoc est ab aequinoctii die, quod Anatolius in Martii xxi. constituerat, Indeque constat non in omnibus paschalis mensis diebus pascha celebrari posse, sed neomeniam eius excipi, quae est, utí dixi, xrv. cyeli v. Quod ipsum et Anato- lius indicat, cum eos reprehendit qui in superiori segmento, quod ultimum eet, primum mensem et xiv. lunarem collocant. Consequens enim est decimas quar- tas lunares omnes intra primi mensis epocham coérceri, Quod cum Beda minus animadvertisset, falso credidit Anatolium eam primi mensis neomeniam consti- tuisse, in quam citimum pascha conveniret, Nam qui negat xrv. paschalem ante initium primi mensis incidere, idque ipsum mensis initium xr. Kal. figit, mani- feste probibet ipso mensis initio pascha celebrari; quod si fiat, iam xrv. extra prioris mensis fines egredi et in uKimum reiici necesse sit,

Nam quod aequinoctio biduum tribui oportere narrat, eoque qui posterior est die pascha celebrari, de quo et Anatolium loqui putat, verum id quidem eat

CLXXI

aequinoctium urttuntoen in sequentem diem exeurrere, eed ex ambobus pe- ltice ad a&equinoctii sedem, annique cardinem ille deligitur in quo praecipue et maxima temporis parte retineri ereditur, non is in quem evegandi licentia peu latim effunditur, nec in eo tamen diutius consistit, verum intercalatiope subinde velut quodam fraeno revocatur. Cuiusmodi ex Anatolii opinione xxr. Mastii ex- titisse Beda narrat. Quod secus se habet. Aloqui si plerumque in xxr. Martii aequinoctium contineretur, ae nonnisi secundo vel tertio post bisextum agno ad xir. accederet , imo vero ne utroque illo anno quidem civilis diei metas attingeret, hoe eet non ultra mediam noctem a. d. xr. Kal. Apr. nunquam Anatolius xxx. po- tius qeam xxr. anni cardinem ac paschalem terminum assignasset. Quemadmo- dum boc tempore post Gregorianam recensionem , licet aequinoctium xack ustén- xtectv in aequsbili anno ad mediam fere noctem , quae xxn. antecedit , perveniat, nihilominus in xxr. defxum est, quod eum diem toto fere Iulisno quadriennie pereurrit. Nom eet igitur dubitandum quin Anatolius xr. Kal. Àpr. aequinoctium civile statuerit ad eum modum, quo post Nicaenum concilium in xm. Kalend. translatum est; adeo ut nullis xiv. luna, quae ante xr. Kal. accideret, paschalis haberetur. Id enim Anstolii verba disertiseime testantur.

Sane si mediam anni tropici formam sequimur, cuiusmodi est Alpbonsina, quae caeteris anteponitur, Ánatolii tempore aequinoctium utriusque diei partem ex aequo sibi vendicabat. Vixit enim medio fere tertio post ortum Christi sae- culo. Cumque anno Christi cc. aequinoctium vernum contigerit Marti xxr., ho- ris 7, 16, 18." post meridiem, anno vero cco. Martii xx., horis 19, 22', 59." : si excessum Alphonsinum ex aequo partieris, invenies a meridie ferme xxr. Martii ad meridiem xxrt. aequinoctium ultro citroque comrheaese. Sed Apatolius aequi- noctium ilwd, quod a maioribus acceperat, in xxr. retinuit, cum Ptolomaeus toto ante saeculo vernum aequinoctium xxr. Martii in meridie observasset, anne Christi cx1., bisextili. Ut hac rstione inter meridiem xxrr. et xxm. progredere- tut. Quod sí Ptolemaici et Hipparchei anni formam, quae coc. annis diem unum perhmit, Anatolius amplexus sit, eum stposkr0w« plus minus annorum centum ho- ras vim. postulet, invenies Anateli aevo aequinoctium in &nno bisextili con- tigisse octo circiter horis ante meridiem diei xxir. proindeque bellissime hunc ipsuns diem civilem aequinoctio praestitutum. Tametsi fieri potest ut tropicam illam xpofuxteotw penitus dissimulaverit, ut post Nicaenum concilium aliquot saeculis ignoratam esse constat, et ab ipso Beda praecipue, qui propterea multis modis hallucinatus est. Nam ex eadem hypothesi Bedae saeculo aequinoctium longius a xxr. recesserat et ad xvrm. pervenerst, Et tamen ad horologiorum gnomonumque fidem provocat, ut aequinoctium Nicaenis ipsis cardinibus ad- seribat.

INSIGNIS ERROR, IMO HAERESIS, SCOTORUM MAXIME, EX FALSA RUFFINI INTERPRETATIONE NATA DECLARATUR, ET ANATOLIUS A CALUMNIA LIBERATUR.

Verum ut tam abesurdae interpretationis errorisque fontem aperiemus , scito non tam eam Bedae hominis eruditissimi et in eo genere exercitatissimi eulpem eese, qui Anatolii Graeca non viderat, quam Ruffini scriptoris, ut omnes norunt, ineptissimi, qui in mutilandis depravandisque veterum scriptis potius quam imter- pretandis stilum suum exercuit. Hic enim ex Anetolii verbis nonnulla sustulit, «use tam Bedae quam aliis quibusdam turpiseimi erroris occasionem doderumt.

p. 193.

p. 194.

CLX XII

Oum enim Anatolihs ecripserit: 5o xel cobc iv «ito cifieuudivouc tot xpctov worm, nal tiv ctoceptcxerbexátny toU xácya xav abtiv Aauf&vortac o0 gixpéx; , ob8' ric Coryte eqapvivev qauév. — Hoc est: Cum postremis mensis ultómumque sodéacé segenentum pronum mensem ot x1v. paschatis in illo utique postremo segenente coliocant. Nam pre xax aóvii, xav ajxe legendum esse, nemo, ut opinor, negaverit, cum haec, inquam, huius leci sententis s. Ruffinus ita vertit: E41 ideo non parum dicimus delinquere eos, qui ante initium hoc neci anui pascha putant esse celebrandum. Ubi haec verba xai vij» ttasapscx. voU tásyo, ac x1v. paschalis mentíonem omnem flagitiosiasjme sustulit. Atqui expunetis paucis ilis voculis falsa ct absusda sententía, a6 non modo Anstolii deoreto, sed et catholico dogmati contraria se- quime, nimirem pascha in civili aequinectii die atque in ipso termiao celebrari posse. Quid est luna xtv. paschalis? Ea nimirum, quae ant in aequimoctii diem ipsum incidit, aut proxime post ipsum. Quod enim post aequineetíum, non in ipee aequinoctio peragendum esse pasehs putet Ànatolins, aperte eodem in loco profitetur, emm hoc ipsam, quod de paschatis observatione scripserat, Iudaeos tanto ante pronunciasse dieit; videlicet: 5«tv «k 5ufacloux Oder (xiong kravcaz uátà ionuspiav dapwiy, q1000vtoc toU Kpwtov unvóc. igitur pest lawtpixv, non in lenpspia pascha tam Iudaois quam Christianis incurrit; quod et subimde rursus imemlat, rjv t00 xá&cya xe tov abuovw Éopri)v Óftv r&vtox; pav lonuegix» &rtatac Átqui vv lenuasplav Anatolius Phamenoth xxvr., sive x1. Kal. Apr. eonstituit, fbi- demque primi mensis exordium. Negst igitur illo ipso die pascha rite celebrari. Àt veto ex Latina Ruffini vereione celebrari potest. Scriptum eet enim: A4berrare vehementer eos qui ante koc initium. primi meneis pascha celebrant. Quare ipso maensis initio licet, hoc autem est xrv. juna ex superiori definitione, quam Nicae- num conciliom et catholica omnis ecclesia seivit. Tanti nimiram est cum caeteris ia rebus et officiis, tum in scriptoribus interpretandis praestare fidem ; quod saepe interpres iste neglexit. Proinde vel eo nomine pessime de Anatole deque catho- lieo dogmate atque omni posteriate meruit, dam sanctiesimum eruditissimumque petrom abeurdiesimi fautorem dogmatis atque haereseos autorem constituit. Quod ne quis a me iracandius quam verius affirmari putet, consulat quae de ficotorum et Tsogapsebtxaticóv altercationibus a Beda in Eccl. Hist. narrantur. Ex quibus intelliget, qui huic errori patrocinarentur unius potissimum autoritate fretos Ana- tolii Christiano dogmati restitisse. Quam quidem autoritatem non ex ipsis Ana- telti fontibus , sed ex lacunis Ruffinianae interpretationis hauserant.

Luculenta sane de paschate controversia illa fuit, quam ingenti animorum contentione toties agitatam apud Ángles ao Scotos autor est Beda. Sed imprimis lib. rr. cap. xxv. nobilissima Wilphridi presbyteri catholici et Colmani episcopi Scoti coram rege habita collatio describitur. In qua cum hoc Scotis Wilphridus obiiceret, quod contra Nicaenum Canonem et Romanae ecclesiae decretum pa- scha a luna xiv. ad xx. celebrarent, Colmanus ita demum occurrit: Nunquid AÁnatolius vir sanctus et in praefata historia ecclesiastica multum laudutus legi vel evangelio contraria sapuit, qui a X1v. usque ad xx. pascha celebrandum ecri- pex! Sed et antea cap. rr. einsdem libri de Aiduno episcopo ab Oswaldo rege in Angliam e Heotia aroessito scribeas, ait illum pascha more suae gentia a xrv. luna ad xx. celebrasse, quod idem Scotorum ac Pictorun natio faceret, existimans ee in hac obsercanfia sancti ac laude dig&i patris Anatolii scripta secutum, Vides, opinor, schismaticos illes omnes praecipuum pervicaciae opinienisque suao prae- sidium in Anstolii auteritate peruisse, non illa quidem, ut dixi, ex ilius scriptis

OLXXII

quae nunquam viderant, sed ex ecclesiasticae historiae, hoc est & Rufáüno Inter- polatae, fide ae testimonio deprompta. Eedeo ad Wilphridum, qui Anatolium ita purgat, ut in e&ussa potius praevarioari videatur. Certe banc illi opinionem tzi- bui, quam ne somniavit quidem unquam: imo vero, quae ipsum, quod Scoti pogasbent, oppugmabat antem Wilfridus, efficiat, quod est profecto ridiculum. Constat, inquit, Anatolium virum sancekisetmum, doetissimum ao la&de esse di- gnissémum etc. Mox: lile eic in paschae dominicum xtv. lunam computacit, ut hanc eadem ipea die more Aegyptiorum xv. lunam ad vesperam eese fatereter. Sic «dem xx. diem dominico pasckae annotavit , ut hano, declinata eadem die , esse XXI. crederet. Cuius regulam distinotionmis vos ignorasse probat, quod aliquotiens pascha rmonifestissime ante plenslunium, éd est i» xu. luna facstis, Ergo id Ana- tolius sanxi$, luna xrv. $jspif, ut loquitar Epiphanius, voxtsotvij zxevtexotbexáts pascha rite peráci, quod merum est Scotorum et Quartadecimanorum degma, herum , inquam. duntaxat, qui etsi dominicum diez celebritati praefinirent , non dubitabans tamen, quoties dominica in xrv. incideret, eo die festum incidete, Non aliud sensisse vel Scotos vel caeteros eiusdem haeresis ac factionis honsines notius est quam u& rés probatione egeat, Certe icotos ipsos a xiv. luna ad xx. celebrasse Beda scripsit, cum catholici a xv. ad xxr. id egerint, ut unius diei dia- crimen fuerit. Ut igitur catholicis xv. paschalis ea est, quae in xvr. desinit, est- que xsvcexadbexéátn fip, ita TeacapscBexaxitan xtv. perinde fiespià, voxcepwi vero xv. esse debuit. Nam ai xi. bysow]i pascha anteverterent, non utio die, sed biduo & catholieis differrent. Verum ex iis quae sistim idem Wilfridus obiicit coniici potest, quid ant ipso senserit, aut sensissé Anatolium existimet, cum ait Scotos plerumque pascha luna xz. aate plenilunium celebrasse. Fuit enim haee Theophili , Cyrilli «e Bedae ipsius adeo eententia, lunam novam nullam diei , quae no& ante occasum solis accandatur; adeo ut si post occasum duntaxat selis &c« censa sit, hoo est cum sole ooniüncta, tanietsi.28 horis postea lwxerit, ilem, quam occidente sole habuit, appellationem retineat. Ut si sabbato poat occasum solis coniunctio fiat, non sequente domirica, sed feris 2. neomenis statnenda sit, quod lib. de Temp. R&t, cap. xe1. a Boda traditum est ex recentiorum Alexae- érinorum placitis. Ex eo porro, quod neomenia nonnumquam integro dié sem- maovetur, necesse est ceteros lunae dies tardius succedere, atque ita si & c. s&b- bato statim post solis occasum plenilunium tommissüm sit, appellabitur nihilo- minas tots illa dies xiv. luna, nom plemiluninm; unde ot anterior dies xu. noa xiv. €éomputabitur. Haec fuit, uti diotum est, Alexandrinorum sententia, quam e«t Hebraei quidam amplexi sunt, Nam in Glossa cap. vri. Tract. Kiddusch Haho- desch tomo r lad Maimonidae vatiae doctorum sententiae de e& re commemo- rantur. Eandem a Bede ptopugsatam et a Forosempr. refutatum lib. ur. par. zm, pluribus astruit explicatquo Petrus Pitatus Veron. cap. rv. et xv. Can. Pasch. Eo- elesis vero catholica minime sequitur, quae peechalis, festi ratieeinia ad civilem usum et aequabilem cyclum, non ad mediorum motuum observationes adstriagit. Caeterum ex hae ipsa opinione sequitur lunam xrv. nonnunquam in plenilunium incidere, ob idque plenilunium apud quosdam scriptores appellari xiv. Quod et propter lunarem pore post Nicaenum concilium accidit, post tria circiter saecula, Tum enim aureis numeris iisdem diebus haerentibus, xrv. Nicaena pleni- lunium est facta, idque xevà cvufefnxoc ob àvepaA(ay sideris ; cum alioqui neque plemilunium ex idstituto eeclesiae terminus unquam paschalis fuerit, nec in xxu. lunam dilatum pascha ; quae est hallueinatio Scaligeri à Clavio nostro, et novis- sime 2 Guldino eipsdem societatis, validissime refutata. Sed ad priorem sensum

p. 195.

CLXXIV

ille Wilfridi dispatatie pertinet. Nam Beotis exprobrat, quod eum in xiv. pascha eelobrarent, non eam tamen xrv. paschalis rationem haberent, quam Anatolius

praescripserat. Hio emim xrv. illam paschalem duntaxat esse volgerat, quam ad vesperam plenilmnium exciperet, hoc est ante solis ocossam,; aliequi xz&., non xwv. diceretur. At Scoti nullo istiusmodi delectu, xrv. illam paschali celebritati

p.196. eonsecerabant, quae in eum diem incideret, post cuius ortum subsequente dun- taxat nocte plenilanium committeretur, proptereaque non xv. luna, sed xrv. vo- caretur, e& vero, qua pascha peractum faerat, xz. Haec est omnino difficillimi illius loci sententia ; secundum quam Anatolius Tcocaptoxetbuxetteoy errori patro- cinatur, dum illud statuitur, paschalem ex eius instituto xrv. illam eese quae in plenilunium desinit. Quae nova estistorum hallucinatio et in Anatolium con- lecta calumnia, Cuius occasionem inde oblatam suspicor, qued cum ex Iudaeo- rum magistris vov &afetnpiov, hoc est typici paschatis canonem illum ad il- Instrandam Christiani doctrinam paschatis attulisset, quo praecipitur, ut xrv. luna ad vesperam pascha celebretur, sub ipsum oppositionis ac plenilanii tempus, hoo illi ad Christianmm pascha transtulerunt, rati ex Anatolii decreto xiv. die cele- brari posse, et quidem maturius quam Iudaeis liceat, quod est inauditum et Ane- tolio prorsus indignum.

PERGITUR IN EXPLICANDIS ANATOLUI VERBIS.

Bed illud in Anstolii loeo illo dif&eilius est, quod addit die Martii xx. solem men tantum segmentum zodiaci primum ingressum eese: 5). 8» x«i utáptav fpdoev dv abt DwxopsiscQa. Rufünus: in qua die sol inveniretur non solum con- scendisse primam partem, cerum etiam quartam iam in eu dis habevez id. ost in prima ex xu partibus. Ita apud Bedam legitur, ut et in vulgaris Ruffini codici- bus. Porro Beda per quartam, sive, ut subinde vocat, per quadram, Iulianum quadrantem intelligit. Nam cum sol primum Arietis segmentum ingreditur, iam in ea die quadrantem confecit. Sed haec interpretatio iocularis est. Neque enim Graeco ipsi.eonvenit. BSeribit Anatolius vscéotny $:doav dv abcip Urexopteóu.eve, hec est quartam ias diem; quemadmodum spud Ruffinum restituendum osse emendatiora quaedam exemplaris persuadent. Tum illud iv aótà ad tysjuarzc re- fertur, non ad $udpav; ut Latine concipiendum ait, quartum sam in ea diem. Hoc igitur censet Ánatolius, solem xr. Kal Ápr. quartum iam in primo cgspatt cob boixawmpuopíov diem agere. Quod mirum mihi videtur. Nam hac ratione solem existimavit primum punctum Arietis ingredi xrv. Kal. Apr. hoo eet xix. Martii. Kx quo illud suspicari possumus, aequinoetialem cardinem non in primo Arietis puncto, sed in zv. ab eo constitutum. Quemadmodum veteres olim in vnt. signo- rum perte solstitia et aequinootia fieri putabant; ut testatur Plinius lib. xvm. cap. xxv., et Columella lib. 1x. cap. xix., ex Eudoxi et Metonís Fastis; quod et Sosigenes persuasisse Caesari videtur. Nam initia mensium quatuor, quae caz- dinibus proxima sunt, ab vim. fere parte signorum incipiebant aetate Caesaris. Apud Geminum oí :porai 4s:4ptvot ex Eudoxo quarto die contingunt, ex quo sol Capricornum ingressus est. Át seuundum Euctemonem primo ipso die. Ver- num autem aequinoctium sexto ab ingressu Arietis die secundum Eudoxum,

p.197. €um ex Calippi parapegmate primo ipso die committatur. Utrum vero idem de Iv. signorum parte sibi persusserit Anatolius, cogitandum amplius est. Nam illa Bedae ratio nullo modo probabilis est, Anatolium cum xz. Kal. Apr. aequinoctium figit, de vespertino duntaxatloqui, hoc est de eo qued accidit cum luna sub ooc- casum soli opposita est; propterea qaod ex antiquorum sententia patrum statuit

CLXXV

| 3d paschalem celebsitatem non medo solem in aequinoctio verno, sed et lunam

in autumnali sitam esse debere; quod tum fit quando aequinooctiale punctum sub occasum solis incidit, Primum enim non de Christiano pascbate ex antiquorum patrum scriptis, sed Iudaico ex Aristobuli &utoritate istud attulit: ex ct» d£ av&y- xx tfj t6v Buatnplev éoptf] u3j uóvov xov fov to lenuaptvov Svanopsótota. Deinde ne nd quidem voluit, in aeqninoctialibus punctis opposita sibi invieem sidera illa esse oportere, sed iv 14:jnaot, quae latitudinem habent: ut videlicet in primo zodiaci segmento, et in eius aliqua parte sol, luna vero in septimo versetur. De- nique quoties aequinoctium in xxr. diem incidit, non est necesse xrv. lunam, aut Xv. cum eo concurrere. Id enim toto in cyclo tantum semel accidere potest. Quid autem absurdius quam Ánatolium arbitrari de eo tantum aequinoctiali die loqui, qui non amplius quam semel toto decemnovennali eyclo possit contingere? Fru- stra igitur alius eius loci, si quidem minime mendosus est, sensus quaeritur ab eo quem ipsa prae se verba ferunt, ut ingressum in Arietem Ansatolins in Martii xix. comtulerit. Qua ex opinione aliud quoddam zóp:cux sequi videtur, quod hie peucis explieare operae pretium arbitror. Quod enim ex Anatolii verbis efficitur, punetum ipsum c xapóbou in Arietis segmentum convenire Martii xix., suspicari licet occidentales plerosque ac Latinos epocham anni, sive primi mensis neome- niam in xrx. Martii contulisse, itaque citimum terminum in eo die fixisse, uti Ansatolius in xxu. Nam Latini diu Alexandrino cyclo reiecto Iudaicum retinue- runt; qui lunaris a Beda et aliis dicitur, et triennio differt &b Alexandrino. Nam Alexandrinorum primus est xvrr. Latinorum, xix. autem Alexandrinorum La- tinorum eet xvr., et virt. eorumdem Alexandrinorum Latinorum est v. Qui duo posteriores, hoc est Alexandrini xix. et vim., cum apud ipsos embolimaei forent, apud Latinos, ut et apud Iudaeos, erant simplices. Erant enim xvr. et v. Ita La- tini pascha in Nisan Iudaico , Alexandrini in liar celebrabant. Propterea pascha- lie neomenia Latinorum erat a. ur. Non. Martias, sive Martii v. ad Aprilis i1, eum Nieaena ab vr, duntaxat Martii ad Nonas Apr. extendatur. Unde et xiv. peschalis citima Latinorum erst Martii xvur., remotissima xvi. Aprilis, cum Ale- xandrinae et Nicaenae decimae quartae a xxr. Martii ad xiv. Kalend. Maias, sive Apr. xvixr. pertineant. Quod ex Beda discimus, qui cap. xrrx. de Temp. Rat. La- tinorum refellit errorem eorumque signiferi Victorini, quem Victorium nominat; euius etiam fragmentum extat in eodem Bedae capite. Undenam igitar manasse putandum est, quod Latini primi mensis neomeniam in xrx. Martii collocaverint, nisi ex Anatolii decreto, ut quidem vulgo conceptum est, quo primum Arietis in- gressum in xix. Martii coniicere visus est? Hinc enim paschalem terminum quae fuit apud Latinos xv., non xvr., in Martii xix. contulerunt. Nam, ut initio fassi sumus, obscurus admodum et implicatus est Anatolii locus. Siquidem illo ipso die, quo aequinoctium statuit, Martii videlicet xxn. , quartum iam primi segmenti gradum attigisse solem indicat. Hoc autem segmentum primum $u6t1xatsuéptov xal uxvév dg Yoeat, 10 à xpo todtou urvov day «cov xai tpi Bo8éxavov. Ergo et tres illi gradus, quos Martii xrx. xx. xxr. sol conficit, cum in primo segmento sint et extra postremum, ad mensem primum pertinent. Quocirca proroganda erunt mensis primi spatia, ut xrx. diem etiam amplectantur. Et cum subiicit, non mediocriter hallucinari eos omnes qui prinum mensem et xtv. paschalem in ul- timo illo segmento collocant, intra primum 8eobtxatnpóptov, hoc est a xzx. Martii tite xrv. inchoari posse significat. Itaque parum haec cohaerere videntur. Sed ut obscurior appendix illa.sit, caput ipsum opinionis propemodum constat; ni- mirum cardinem et epocham anni xzr. esse Martii, quam et xe9a23yv évveaütxasta-

p. 199.

p. 199.

CLXXVI

pí&oc voeat. Igitur dvvemvabexestnel: neque ab Eusebio reperta, ut Beds lib, de Temp. Rat. eap. xrn., neque a Nicaeno cencilio, ut quidam asserant; cum Ans tolius ejus meminerit, ac diu ante & Metone et Euctemone primum excogitata fuerit, ut Diodorus Siculus, Geminus et Censorinus afürmant. Quanquam alia lunaris anni ac mensium dispositio tum fuit. Quapropter verisimile est Latinis hunc Anateli loeum fraudi fuisse. Atqui ridicule admodum paechalem illum saum canonem condidit Victorinus. Nen selum , quod pascha xvr. luna duntaxst celebrari iubeat, quod canoni repugnat, verum etiam quod inutiles aliquot $er- fainos et otiosos habuerit. Prima illorum xiv. fuit, ut dictum est, Martii xvm; decima quinta vero prima omnium Martii xix. quem et terminum fixerunt. FX tamen muaBquam ante xxi. páseha celebrabant; cum citimum pascha dobuerit ease xx. Martii. Quare aut in xxr. lunam prorogab&nt, aut in secundum men- sem. Osaussam huius stolidissimae ratiomis Beda putat esse, quod ante sequi- noctium celebrare religioni ducerent, Ego vero cum Anstolii, tum Caeseriensis ac Nicaeni coneilii deoreto paruisse illos arbitror, neque praesctiptos ab illis ae communi consensu receptos paschatis limites transgredi ausos esse; atque ita Paulus Foresempron., euius tu lib. v. consule, ubi aliquot exempla paschalium Giadtpopé» ac dissensionam proponit.

Postremo etiam atque etiam videndum, an Iudaei, qui Bpiphanai tempore vixerunt, in xx. vel xx. Martii epoeham anni sequinoctiumve statuerint; quód Epi- phenius ad Ohristi tempora transferens anno illo quo passue est erediderit aequi- nectium in eodem haesisse die quo ab illis suo tempore statutum videbat, Cum enim Iudaoi, ut ex Iosepho, Philone et iis antiquioribus, Aristobulis et Agathebulo constat, non ante aequinoctium pascha suum celebrare voluotint, certum sit autem annum xix. et vur. eycli, qui Alexandrinis embolimaeus orat, Iudaeis communem eatitisse, coniecturae leeus est, a Iudaeis aequinoctii diem paulo ante Nicaens tempora, et secundum.-ea , xix. Marti tributum faisse. Quam ab illis opiniencm Letini una cum lunari eyclo traditam acceperint, AnateMi praesertim autorisée freti, qui prhnum Aríetis ingressum eodem illo die coliecare visus est. Same nen alia prebebillot iuvestigari caussa potest, cur vel Iudaei vel Latini tum praefracte decimas quartas in Martii xvm. retinuerint, nisi qued aequinoctium citius com- mitti, quam Alexandrinis placuerat , falso sibi persuasissont. Quippe cum et Iu- d&eorum pescha in ipsum aequinoctii punctum, aut proxime saltem ex deeseto seniorum incidere oporteat, Latini vero post Nieseni concilii sanctionem pasche- lem terminum tandiu ante aequinoctium definire nefas esse didicissent.

ALTERA ET PROBABILIOR DE ANATOLII LOCO CONIECTURA PROPONITUR.

Sed haec nostra coniectura si minus eruditorum hominum assensionem ob- tinuerit, invidiam certe ac reprehensionem non meretar. Quo lectoris candore et humanitete confisus aliam de hoc Anatolii loco suspicionem proferam; quae mihi, cum hsec soriberem, veniobat in mentem. Crodiderim equidom in iis , quae locum illum anteeesserant, disputasse adversus illos &natolium, qui vetus aequi- noctium , hoc est Iulianum, die Martii xxv. retinebá&nt, nec ante vim. Kal. cele- brari festum sinebant, quae est xxix. Phamenoth, praesertim quod eodem die Christum resurrexisse persussum haberent, ex concilii Caesariensis fide, de quo postea. Quorum ut errorem corrigeret mathematieis astronomicisque doctrinis perpolitus Anatolius, aequinoctium in xxr. Martii committi docuit. Quo posito, . xxv. Martii, sive Pbamenoth xxix. quartum iam in Arietis segmento. diem agit.

CLXXVII

Quamobrem si pro xt, xot abxébt, dv&tr xoi elx&bt scripseris, bellissime hunc lo- eum restitueris. Invenimus, inquit, iv tfj xpoxeuévr, Dapavo0 dvátr, xa elx&àt (dv *i] Rpoxttuévn , quam ad oppugnandum sibi proposuerat cuiusque in superioribus meminerat) solem rv. iam diem in segmento Arietis processisse. Firmat hanc eoniecturam nostram, quod Ánatolium certum est de aequinoctiali tempore Ca- nones illos instituisse. Hinc Nicephorus lib. vr. cap. xxxvr., xay egt tj, lonusplac toU xácya &xpifeat&tou, Bpouc Ónfbcite:. De aequinoctio paschali accuratissimos canones sanzit, Videlicet cum id, quod in Caesariensi synodo & Theophilo habita propositam fuerat, vulgo omnes opinarentur, aequinoctium xxv. Martii committi, hoe ipsum corrigens Anatolius aequinoctium ex Ptolomaicis astronomicisque fontibus in xxr. Martii transtulit. Vides levi voculae unius commutatione quanta impeditissimo huic loco lux oborta sit. Ut merito posterius hoc verissimum et ad Anatelii mentem aptissimum esse indicem. Duae quippe paschatis 5:xetpoool tetidem ex aequinoctialibus terminis in usum ecclesiasticum irrepserant. Nam alii cum xpo» ríetwc tporixfc ignari cardinem vernum ibi, ubi a Sosigene semel positus fuerat, retinerent, pascha ante xxv. Martii celebrandum minime puta- bant, quibus obviam itum est Caesariensis concilii decreto. Alii, ut Iudaei re- eentiores et qui ludaeos sequebantur, cum haud dubie aequinoctium, vel ingres- sum solis in arietem aliquot ante diebus accidere putarent, pascha suum anti- cpabant. Utresque in hisce canonibus refellit Anatolius. Priores quidem ea, quam diximus, aequinoctii epocha stabilita, posteriores vero, cum disputat pri- mum mensem primo signiferi dodecatemorio definiri; supra quem postremum sit segmentum mensisque postremus, in quo paschalem xrv. sumere canonica sanctio prohibet; quia, ut hactenus probatum est, citimus terminus in aequíi- noctium incurrit. Et ut posterior cautio ad Iudaeos et Christianos "lovBattovras, quales occidentales et Latini fuerunt, proprie pertinet, ita prior adversus illa pu- gnat quae in Actis Caesariensis Synodi leguntur, quorum fragmentum apud Be- dam reperitur post libellum de Aequinoctio. ln quibus primum aequinoctium Martii xxv. constitwitur, tum vero quoniam Christus eodem illo resurrexisse die, et ab xr. Kal. passus credebatur, ideo triduum ad paschales terminos arrogatur, ea lege praescripta, ut ab xr. Kal. Apr. ad xr. Kal. Maias paschalis celebritas ebiri possit, ne tantum passionis sacramentum ertra limitem excludatur. Bed ut de Synodalibus illis Aetis dicam quod sentio, fuit istud quidem provinciale con- ceitium Vietoris papae iassu à Theophilo Caesariensi coactum, quo tempore con- troversia illa de paschate Christianum orbem vehementer exagitabat. Sed non emaia quae in Actis illis comprehenduntur pro fidei decretis habenda sunt, verum rationes privatim a patribus allatae sunt pleraeque, quibus sententiam suam il- jestraront, quae non ipsae inter fidei dogmata censentur. Tum quod Eusebius lib. v. cap. xxn. narrat per idem tempus cum alibi passim, tum Romae a Victore de eadem quaestione synodalia decreta edita fuisse, quae in eandem de paschate eslebrando conspirarent sententiam, non sic intelligendum est ut quae in Actis ilie allegarentur omnia a pontifice Romano probata sint et pro catholicis do- gumatibus recepta, sed ea duntaxat, quae ex falsis illis principiis utcunque de- dueta,, vera solidaque reperta sunt. Cuiusmodi sanctiones illae fnerunt, ut neque im xrv. luna pascha fieret, nec alio quam dominico die; quod erat propositum. Reliqua, quae incidenti dici possunt, cum partim perspleue falsa, partim dubia et ecclesiasticis canonibus contraria sint, nullius autoritatis ne Caesarienses qui- dem ipsi patres esse voluerunt, neque Victor unquam approbavit. De qua re su- pr», cum de dominicae tempore passionis actum est, adversus quorumdam super- Corp. Haereseol. I1L M

p. 200.

p. 201.

OLXXVUI

stitiosam nimis credulitatem disseruimus, Nunc aliud, quod institutae dispute- tionis magis proprium est, in iisdem Actis notabimus. Censent enim illa aequi- noctium xxv. Martii fieri, quo haec pronunciabantur tempore, hoc est anno Christi ccxcvri.. Quod quam falso creditum sit, vel observationes ipsae Ptole- maei ac mathematicae tabulae demonstrant, ex quibus notum est aequinoctium tunc in xxir., imo etiam xxr. incidisse. Sed hoc non urgeo. Esto xxv. Martii dies aequinoctii, lam quis absurdissimum esse et ecclesiasticae disciplinae re- pugnare non videt, quod illi sciscunt, pascha triduo ante aequinoctium indicl? Vetus est canon, qui inter apostolicos refertur: Et c rosofétspoc, 7j ótxovoo, vài &iav toU x&gy a fjfpav noo tfe elagwiris lorusotac usta "lovGaieov éxitsAéokt, xaÜou- ptíaüw. Quare deponendi patres omnes illi fuerunt, si vere pronunciarunt aequi- noctium in xxv. Martii fieri.

Ac ne satis quidem accurate mihi paschalis terminus per illud tempus in xxr. Martii positus videtur. Etenim anno Christi ccc. ex Alphonsina methodo aequinoctium in noctis initium cadit, hoc est horam vr. & meridie xxr., ita ut spatium, per quod excurreret, fuerit xxr. Martii dies. Rectius igitur pascha ci- timum in xxm. Martii haerere potuit, ubi et Anatolius aliique constituerunt; quos Nicaenum concilium postea secutum usurpandae vetustatis gratia non qui- dem citimum pascha, sed anni primi t7 ivveaxaibtxastnoibos initium eodem in illo die xxm. reliquit. Non male igitur hactenus operam posuimus, qui et no- bilissimum Anatolii fragmentum idemque perobscurum diligenter exposuimus, et ab egregio sanctissimoque patre tam insignem calumniam atque iniuriam de- pulimus. Qua in quaestione controversiaque disceptanda longiores nos fuisse, neque nos ipsos, qui id necessario fecimus, poenitere convenit, neque lectori, eui consultum voluimus displicere.

"H tt; épxigttt 8i dtóv tpubv.]. Keplerus fj zw: legit.

Ko àaÀAag xat! éroq tíacapas dpac.] Cuiusmodi xir constat 15 vy rjpapov. Nam hora apud Epiphanium duae sunt aequinoctiales horae.

"Ds elvat el; à tpix it».] Vide quae superius adnotavimus.

Àio xap' «ütois xéves ujvec.] Caussativa ista particula aegre cum superiori- bus cohaeret. Forte idem est quod àiótt vel 9:t, nec inferendi vim habet, sed no- vam sententiam inchoat, qua xrv. annorum cyclus exponitur. Quod si illativam esse mavis, &d antecedentia pertinebit. Nam quia lunaris annus dies habet cccrrv, fit ut tertio et sexto anno singuli menses, et in totum xiv annis quinque menses intercalentur, quod xi diebus solaris annus lunarem superet. Utcunque sit, x1v &nnorum cyclum indicare videtur, in quo quini menses inseruntur. Sed utrum in usu politico observatus ille cyclus fuerit, an penes synedrium retentus et ad methodum conformatus, cum plenorum cavorumque mensium perpetua sucees- sione communis annus evolveretur, antea dubitavimus.

Aix tb &patpfigÜat &xo coU fAixxoU.] Cur xiv annorum orbe neomeniae eon- clusae sint, caussam ista reddunt, sed pro veria cycli dispositione diversa fingi potest. Nos duplici ratione cyclum explicari posse diximus. Prima est, ut annis lunaribus praecise trecenti et quinquaginta quatuor dies, horae octo tribuantur, xiv autem annis dies 5108, borae 4. Hoc temporis spatio cyclum constituebant, in quo solius lunaris &roxactácto« rationem habebant, nec illius ratioeinia cum sole comparabant. Quare de ultimo, hoc est xrv. anno solari, et quidem politico, qui est cccLxv dierum, dies quinque et horam unam detrahebant ; propterea quod si ex 2104. 4. Iulianos xir eximas, decimus quartus dies habebit Ccctx, uma hora minus; quo intervallo lunares neomenias restitui credebant. Sed haec vsy-

COLXXIX

vaox duntaxat, non politico usu; secundum quem, si minor hic cyclus usurpatus fuerit, horae illae 1v. appendices in finem cycli reiectae sunt. Itaque cum post cyclum lunarem xiv annorum, de solis rationibus quinque dies, horae octo re- liquae forent, quinque dies duntaxat superesse sibi persuaserant; quibus reser- vatis post cyclos minores sextum mensem solidum intercalabant. Ita dies fiebant 30679. Quorum olxovopuíav typus ille antea propositus ostendit.

Altera ratio: si quinque dies solidi ex horis octo aonflati xiv annis arrogen- tur. Quae omnia diligenter babes explicata superius. Ubi et ex utraque methodo Epiphanii verba correximus.

Toü óy5ornxocto) :etáptou $tov,.] Mensem illum embolimum xxxi. cum in fine Lxxxiv. anni intercalari debuerit, in sequentis cycli primum annum coniici docet Epiphanius. Atqui tessaracaedecaét. postremus annus proprio iam embo- limo praeditus est. Duo igitur embolimaei sese proxime sequentur. Quod olim factum esse Hebraeorum doctores asserunt. Imo vero menses ipsi embolimi duo simul inculcabuntur, eruntque tria Adarim. Sed tertius anni Lxxxv. initium erit; ne si Nisan pro Adar substituatur, epocha relicta neomenia in anteriora laxius evagetur. De duobus embolimaeis proxime consequentibus fatetur Keplerus; posterius, de tribus Adarim obiici potest. Sed utrumque ex laterculo et superiori disputatione commodissime dissolvitur. Nam aliud est tessaresdecaéteridas seor- sim ao separatas intueri, aliud in maiore cyclo aptas invicem et consertas. Mi- nores cycli singuli per sese v menses embolimos in ri[1. vr. vur. xi, xiv. annis po- stulant; sed in continua serie et in maiore cyclo non semper xiv. embolimaeus est. Unde neque duos Adarim exigit. Postremus vero ultimi cycli annus, qui est Lxxxrv. Ádar quidem alterum sibi vendicat; eo quod mensis ei xxxr. ex epactis cyclorum accrescit, proindeque vr embolimaeos habere debet, ut cum so- lari anno utcunque lunaris adaequetur. Verum autor est Epiphanius in rxxxv. annum mensem illum esse dilatum ; qui cum revera sit Adar, Nisan a Iudaeis, ut

opinor, est factus. Inde accedit, ut epocham anni sui anteverterint, et in eodem -

anno bis pascha celebraverint. Quod uberrime antea declaratum est.

Ot vtveg Opsov tva]. Mendum hic esse et quidem duplex superiora satis ostendunt. Primum tgt&xovza uiv; legendum, non t9uxxovtaslg uyjv. Deinde fal- sum est supra xxx menses reliquos esse dies xxrv. horas vr. Alioqui ex tessara- decaét. Iuliana dierum 5113. 12, relinqui tantummodo dies oporteret quatuor, horam unam, essetque lunaris tessaradecaét. dierum 5109. 11., syzygiae singulae 29. 12. 49'. 35125/,,". Aut si de xiv. Iulianis annis eximantur horae duae, ut sint dies 5113. 10., tesearadecaét., lunares singulae dies habebunt 5109. 9., sy- zygiae 29. 12. 48'. 5410/..,". Quod ego verum non arbitror. Corrigendus itaque Epiphanii sut librarii ipsius error, et vel cixoot óxvo» fpépat, vel clxost óxto) xod &pat tpft; hoc loco scribendum. Vide quae antea diximus.

N. xxvn. "Evexev xolvuv voítov.] Non illud significat, quod arbitratur Ke- plerus et quod prima specie velle videtur, ex huius cycli pravitate biduo Iudaeo- rum pascha legitimum tempus antecessisse; quasi bidui tantum zporjyno: a vera xiv. facta sit, Pharisaeos vero diei unius Ózspfácet constituta uno die duntaxat anticipasse , cum biduo solido Christus Nicaenam xiv. anteverterit. Nam eodem sensu hoc loco dixit Iudaeos xooAaftv &udpac 5Uo, quo superiore numero, "Eoa- (9v 10 xácya xob bdo fjuspiv toU oaysiv. At illic bidui anticipatio nequaquam ad Nicaenam xrv., sed ad Iudaicam vitiosamque comparatur, quae cum in feriam v. Martii xix. incideret, Christus cum Iudaeorum vulgo feria rr. Martii xvzr. pascha celebravit. Quare neque hoc loco $jo fjudpac xpoUAcf«v. Nic&enam xrv., sed ex

M*

p. 202.

p. 203.

p. 304.

CLXXX

cyclo communi Iudaicam. Propterea sic Epiphanii mens interpretanda videtur: Évexsv toutov, hoc est cum depravata illa methodo ac cycli dispositione uterentur, secundum quam xiv.luna biduo coelestem, hoc est Nicaenam antevenitet, animad- versa labe Pharisaeos, quoad plenilunium propius accederent, pascha in xv. lu- nam distulisse. Itaque dupliciter vitiosa paschatis celebritas fuit: prhnum apud eos, qui feria nr. luna xir. Iudaica pascha comederunt, quod feria v. luna xiv. faciendum erat, tum apud Pharisaseos, qui óxsof&ot: recepta xrv. cyeli sui praeter- gressi sunt. Christus porro cum maiori populi parte feria tertia celebravit. Ita quidem Epiphanius , nec aliter interpretari licet, aut ab errore vindicare. Neque enim feria tertia, hoc est quarto ante passionem die, Christus paschate functus est, neque biduo in vinculis habitus; quod frustra credidit Epiphanius. Nam de etaupooctos tempore nobiscum sentit. Emendandus igitur est ad eum modum, quem supra demonstravimus pag. 172. (crimi. sq.)

"Y xépfatov xpolfvtt;.] Forte zpoc0fvt.

Kai 2x(t o xáoya.] Quid hic &udio? àx«i, id est in horto pascha manducasse? Minime id quidem. Sed vel ixct ad superiora pertinet, vel traiectione peccat hie locus. Quod subiicit, oàx ààAex; zoofcac;, Christum excusat, eur non legitimo tempore pascha peregerit, quod ad publicum et communem usum aecommodare se maluerit.

N. xxvi. Ebüu, xpó og ObaAsvtivoc.) Haec ex Irenaeo expressa sunt, qui lib. 1r. cap. xxxvii. Valentinianos refotat, qui xxx Aeonum collegium hoc an- norum Christi numero fulciebant. Quippe Christum asserebant anno aetatis xxx. passum esse, mense xrr. Contra quos cap. xxxix. demonstrat biennio et aliquot mensibus praedicasse. Posteaquam igitur de utroque anno, tam quo natus quam quo passus est dominus, accuratissime disputavimus, consentaneum est ut de paschatum quae post baptismum Christus obiit numero difficillimam quaestio- nem explicemus. Quam nos hunc ipsum in locum merito distulimus; quod cum superiori de passione Christi disputatione connexa atque implieata videretur.

QUOT SECUNDUM BAPTISMUM PASCHATA CHRISTUS OBIERIT.

Mitto veteres illos, non haereticos solum, ut Valentinianos, sed etiam patres, qui anno aetatis xxx. passum dominum memoriae prodiderunt, quique unum ei duntaxat praedicationis annum assignarunt, ut inter alios Tertull. lib. e. Iud. eap. viu. Item Lactantius lib. rv. cap. x. Clem. Alex. lib. r. et vx. Strom. Africa- nus apud Hier. in Dan. cap. mx.

His, inquam, praetermissis, quorum opinio manifeste cum Ioannis ac cae- terorum evangelio pugnat, tres sunt praecipuae de paschatum numero sententise. Nam vel tria, vel quatuor, vel quinque statuuntur, quorum postremum illud est in quo, vel sub quod Christus in cruce suffixus est, quod proinde ecaupdau.ov dicitur. Ex iis secunda mediae vetustatis, tertia infimi saeculi, prima veterum propemodum omnium est, Ut igitur plura tribus paschata post beptismum elapase credantur, evangeliorum testimonio ratum fieri videtur, imprimisque Ioannis, qui distinctius ea caeteris tribus nominatimque perscripsit. Apud quem primum ps- scha paulo post baptismum et miraculum in Cana factum cap. zr. com. 13. re- censetur. Secundum cap. v. com. 1. ubi festum diem a Iudaeis celebratum ait; quod de paschate Irenaeus accipit lib. rr. cap. xxxrx. Tertium est cap. v. com. 4. post saturata quinque millia panibus quinque ac duobus piscibus. Quartum est illud in quo passus est. Ad hanc Ioannis historiam et intervalla temporum reli- quorum narrationes, quae minus distinctam habent descriptionem temporum,

OLXXXI

velnt ad regulam accommodare nituntur. Nam primum quidem pascha solum loannem commemorasse putant; secundum quod Ioannes adhuc baptizasse legi- tur, Ioann. ni, 28, Quo in vincula coniecto praedicare Christus coepit, Matth. 1v, 1l. et Marci 1, 14.; a quo tempore tres caeteri res a Christo gestas velut ab initio deducunt. Sequitur ergo pascha secundum, quod cum loann. v., tam Matth. xir., Marc. 1t, Luc. vr, tacite significatur, eo quod sabbato deuteroproto per sata transisse dicuntur apostoli et spicas vellicasse; quod tempus in ipsas azymorum ferias incurrit. Iam tertium praeter Ioannem cap. vr. etiam Matth. xiv., Marc. vr. Luc. rx. prodiderunt. Quippe miraculum illud multiplicatorum panum exponunt quod Ioannes sub ipsum pascha contigisse scribit. Hunc in modum vere vulgo paschata digerunt, qui harmonias evangelicas contexunt, nisi quid paulo ab aliis aliter explicatur, quod scrupulosius perscrutari otiosum arbitror.

At Scaliger in lib. vr. de Emend. quinque reperiri paschata vehementius pu- gnat. Nam praeter primum loann. u.. alterum illud esse statuit de quo Ioann. v. Cui tertinm adiungit illad a quo per sata iter habuisse feruntur apostoli. Quar- tum est loann. vi. Quintum 1:6 otaupégtov. Additque singulorum characteres ac delineationes ; cuius àxeifoAoyiac vanitatem copiose ante redarguimus.

Veteres autem, uti dictum est, ad unum omnes, nisi qui trigesimo aetatis anno passum putant dominum, tria duntaxat paschata numerant. Imprimis Ire- naeus loco citato. Tum Apollinaris Laod. apud Hieron. in cap. 1x. Dan., Origenes lib. 1i. c. Cels. ubi Iudam non solidum triennium egisse cum Christo scribit, Eusebius in Chronico. Ubi post xv. Tiberii ac domini baptismum ptetij 4 póvov tie ótbaaxaA(uas Owxrtvéc0a. ex Ioannis evangelio confirmat. Quibus accedit Epi- phanius.

Sed eorum aliqui haud satis firma ratione inducti videntur ut biennio prae- dicasse Christum asseverarent. Nimirum quod apud Esaiam cap. xr. com. 2. le- gitur, ubi Christus missum se a patre profitetur, xaA£aa: évtxutov xupíou Osx.tov, xal $u£pav avvanoóóatos , suspicati sunt évtavcov illum ócexcov, unnum acceptabiem, priorem e duobus esse; in quo contradicente nemine evangelium praedicarit. Ex quo ratiocinati sunt alterum ei respondere tov àvcüeyóusvov. Ita enim Epiphanius praesertim n. xxv. Át longe tolerabilius meo quidem iudicio Clem. Alex. aliique, qui ex Esaiae verbis ac singularis anni mentione Christi praedicationem annuo spatio definierunt. Nam hoc pacto dviavtos 5exzoc non Iudaeorum comparatione, sed ipsiusmet dei vocabitur; quo sensu Esaias —mr5 x^ P35t9 dixit. Quae recte D. Hieron. vertit, annum acceptabilem domino. Idemque in Comm. annum acceptabilem et diem retributionis omne praedicationis eius, quo in carne ver- satus est , tempus significare docuit. Quo et apostolus Paulus respexit, cum rr. ad Cor. vr. dixit, ecce nuuc tempus acceptabile. Haec Hieron. Quod et ante ipsum Iren. lib. 11. cap. xxxvri. docuerat, annum videlicet, quem propheta vocat ac- ceptabilem , omne ab adventu Christi tempus ad consummationem usque signi- ficare. Nec aliud Esaias voluit Quare qnod ex eo PP. quidam argumentantur de uno vel altero praedicationis anno, quod non sine veniae praefatione dictum sit, ab Eeasiae mente prorsus alienum videtur. Ac profecto si duo duntaxat ante postremum illud et oxaupociuov paschata transegerit Christus, fieri non potest ut priorem annum sine ullius offensione ac contradictione consumpserit. Multas enim et hostiles vexationes, insidias, contumelias in eum annum coniici necesse est, ut postea declarabitur. Quanquam ne commoda quidem ab illis paschatum ac temporum instituta distributio. Irenaeus primum pascha statuit illud cuius meminit Ioann. cap. u. com, 12. Secundum vero ex Ioann. v. com. 1. deducit,

p. 205.

p. 206.

CLXXXI

ubi diem festum Iudaeorum nominat; quocum alterum capitis vx. com. 4. con- fundit, ante quod multiplicatorum panum prodigium accidit. His duobus subiicit To oxavpotov. Miror hunc Irenaei locum non satis expendisse, qui secundum pascha ex illius autoritate constituunt istad ipsum, de quo Ioann. cap. v. Ita ut tertium sit cuius Ioann. vr. mentio fit, Etenim si duo haec festa distincta esse. credidisset Irenaeus, cum triplex duntaxat pascha praedicationi tribueret, nun- quam prius illud festum Ioann. v. pascha esse dixisset. Sed largius peccat Epi- phanius , qui num. xxv. primum pascha festum illud facit, in quo vocifératus est Christus, si quts sitit veniat ad me et bibat, Ioann. viz, 97. Alterum vero, de quo

jn eodem cap. dixit, non ascendo ad diem festum istum. In quo etiam cum Pha-

risaei comprehendere illum cuperent, metu repressi sunt, com. 44. Multa sunt a sanctissimis patribus nonnunquam parum vere attenteque scripta; quae qui- dem praestare velle, religiosi fortasse, sed parum prudentis esse arbitror, vehe- mentius autem accusare, neque religiosi neque prudentis. Nos ea, qua par est, moderatione in divinorum hominum, sed hominum, errores ac lapsus non tam inquirimus, quam oblatos ultro ac vel invitis occurrentes, ne cui fraudi sint, patefacimus, tueri autem ac defendere nihilo magis quam eorum vitia, si quae fuerint, imitari debemus. Eiusmodi sunt in hoc scriptore nostro fortasse nimium multa. Sed inter ea nihil minus dissimulandum est quam illa paschatum distinctio. Primum enim duo illa, quae cap. vri. à Christo pronunciata dicuntur, ad idem festum attinent. Deinde non illud pascha fuisse, sed scenopegiae festum docet com. 2. Tertio praepostere haec Epiphanius accepit. Nam quae primo loco dicta memorat, exeunte festo, quae posteriora ponit, ante festum usurpata leguntur. Omitto caetera; nec enim falsitatem illam accuratius libet persequi.

Quocirca nobis alia duorum paschatum ordinandorum ineunda ratio est. Sed prius caput ipsum quaestionis intuendum, unde quarti paschatis firmamentum petitur. Cum, ut ante diximus, Ioannes exactius caeteris tribus paschata distin- xerit ex eius potissimum autoritate digerenda sunt tempora. Quare si is cap. v. festi nomine pascha significarit, de rv ut minimum paschatibus confecta res erit; siquidem cum paschate cap. vr. com. 3. minime confundatur. Ad haec quo- niam prodigium illud, quo v hominum millia panibus v et duobus piscibus sa- turavit, idem omnino est, quod et Matth. cap. xiv. et Marc. vr. et Lucae tix. de- scribitur, necesse est pascha illud, ante quod miraculum, Ioanne teste, contigit, diversum ab eo esse quod tacite a tribus illis evangelistis exprimitur, cum sci- licet Christus per sata cum discipulis ambulavit; quod utique post pascha factum est, hoc est sabbato deuteroproto. Igitur si iter illud per segetes susceptum post aliud pascha, quam quod a baptismo proximum est, incidit, procul dubio plura tribus paschata constituenda sunt. Sin conciliari ista possunt, ut neque festus ille dies Ioann. v. pascha sit, et sabbatum deuteroproton, de quo Lucas cap. vr., statim post primum pascha successerit, nihil omnino de 1v paschatum intervallo confici potest. Nam quod ad festum diem v. Toann. cap. spectat, multi et gravis- simi patres negant de paschate locutum Ioannem, sed alii pentecosten , alii aliud festum intelligunt. Quod autem Irenaei testimonium affertur, iam a nobis contra illius autoritatem praescriptum est, quod is nullum aliud pascha secundum agno- verit quam quod vr. capite commemoratur; quocum festum illum diem Ioann. v. confuderit. Quare hoc ipsum illis pascha, quod Ioann. v. legitur, facile remiserim, dum ex Irenaei sententia nequaquam a posteriore discernant; neque plura quam illa paschata Christo tribuant. Atenim tria tantum erant festa quibus sistere se Hierosolymis oportuit, pascha, pentecoste et scenopegia. Cum ergo unum ex

CLXXXII

illis tribus festum illud extiterit, cuius caussa Christus ascendit, neque posteriora duo locum istic habeant, necesse est de primo, hoc est paschate, Ioannem locu- tum. Quod enim neque pentecoste, neque scenopegia fuerit, argumento est, quod superiori capite Christus dixerat com. 35. quatuor menses ad messem reli- quos fuisse. Át haec meo iudicio levissima sunt. Nam ut omittam quod Maldo- natus existimat, proverbium quoddam inter Iudaeos eiusmodi versatum, adhuc menses Iv ad messem supersunt; cum nihil quod urgeret esse significare vellent, cur fateri cogimur unum illud festum e tribus fuisse maioribus? Nonne et ad encaenia venisse Christum testantur evangelia et reliquos ab eodem verisimile est dies esse celebratos? Quare nisi ad pentecosten cum Chrysostomo, Cyrillo atque ex recentioribus Maldonato aliisque pertinere velimus, at Phurim, sive Sortium festum, quod Adar 15. celebratum est, nihil vetat intelligi. De quo erudite Keplerus in Eclogis. Iam sabbatum illud deuteroproton post primum a baptismo pascha collocari potest, ut et Keplerus ibidem et nos ipsi subinde mon- strabimus. Unum superest quod ex Kemnitio proponit dissolvitque Keplerus. Etenim Christus praedicationem exorsus est postquam Ioannes in carcerem est missus , Matth. iv, 12., Marc. 1, 14. Coniectus autem est in vincula Ioannes post pascha primum. Nam eo celebrato Ioannes baptizare pergit, Ioann. r1, 23. Quare sabbatum Lucae deuteroproton et ille per segetes incessus non potest primo pa- schati subiici; quia iamdudum, cum haec agerentur, praedicare Christus coepe- rat. Ex quo sequitür 1v saltem elici paschata, ut paulo ante disputavimus. Verum non ante Ioannis carcerem praedicandi munus attigisse Christum, ac tanto tempore otiosum ac desidem fuisse, perabsurdum videtur. Et si verum fateri volumus Nicodemi illa cum Christo congressio eiusque verba ista: Scimus quia a deo venisti magister; nemo enim potest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit deus cum eo, tum quae superiori capite narrantur de multis in ipsum cre- dentibus, praedicasse iam Christum et ad populum fecisse verba demonstrant. Adde his omnia quae ante vinctum Ioannem a Christo dicta factaque caeteri tres aliquot capitibus complexi sunt. Quin et Petrus Act. r. à baptismo Christum eoepisse testatur. Idem Euseb. lib. r. cap. x. et hoc loco docet Epiphanius. ]re- naeus enim xxx. anno baptizatum putat, et post aliquot annos cum iam idoneam ad docendum aetatem esset adeptus, triennem praedicationem inchoasse. Nam quod ad Epiphan. attinet, supra num. xxiv. postridie eius diei quo baptizatus est praedicationem illam occoepisse dicit quae ad dviautov àexzov refertur. Quid igi- tur evangelistis illis faciemus, qui coniecto demum in carcerem Ioanne Christum narrant praedicare coepisse? Keplero visum est traiectione versiculi unius ne- gotium posse confici. Nam si Matth. 1v. vers. 12., cum autem audisset Iesus quod Joannes traditus esset, secessit in Galilaeam, item Marc. 1. si comma 14. alio tra- iicias, narrationis ordinem aptissime contexes. Mihi vero haec unius versiculi traiectio violenta sane videtur. Nihil enim clarius est quam quae subiiciuntur cum illis ipsis versiculis esse connexa. Satius est igitur commoda aliqua inter- pretatione loci illius difficultati consulere. Hoc vero perfacile est. Nam Matthaeus et Marcus nequaquam illud docent, Christum tunc solum, cum Ioannes in vin- cula missus est, praedicare in populum, hoc est publice verba facere coepisse; quod ex illis ipsis evangelistis falsum esse monstratur. Sed liic sensus est, post captum Ioannem novum velut initium praedicandi fecisse, ac cum accuratius in illud negotium incubuisse, tum vero speciatim illud inculcasse, poenitentiam agite, appropinquat enim regnum coelorum. Cuiusmodi cohortationem vel nondum antea,

vel minus crebro ac vehementer usurparat, quod eam sibi Ioannes praedicandae »

p. 201.

CLXXXIV

poenitentiae provinciam velut propriam ac peculiarem sumpsisset. Nihil, opinor, hac nostra coniectura fingi probabilius potest. Nunc ut Epiphanii veterumque de tribus paschatibus opinio magis illustretur, brevem evangelicae narrationis seriem ad illorum intervalla dirigam.

EVANGELISTARUM NARRATIO AD EPIPHANII SENTENTIAM DE TRIBUS PASCHATIBUS ACCOMMODATUR.

Post baptismum et xr dierum ieiunium ea contigerunt quae Ioann. 1. capite narrantur de apostolorum vocatione. Inde nuptiae in Cana Galilaeae Ioanm. u. usque ad comma 13. quando Capharnaum cum suis profectus est. Ubi cum paucis diebus haesisset Galilaeam obiit, ibique praedicavit evangelium Luc. 1v. com. 14. Nazarethum petiit, ubi propemodum a civibus occisus est, Post haec apostolos denuo vocavit Marc.:, 16. lIterumque conscensa navi Petrum ac cae-

- teros ad sese pertraxit. Tum Capharnaum venit Marc. 1, 21. Luc. 1v, 31. Ubi in

synagoga daemoniacum curat. Inde Petri socrum ac leprosum. Sequitur Mat- thaei vocatio Matth. 1x., Marc. i., Luc. v. Sub haec accedentes Ioannis discipuli cum Pharisaeis expostulant cum eo quod ipsius discipuli minime ieiunarent. Inde primum pascha post baptismum Ioann.zm. Necesse est enim multis antea mira- culis editis ac praedicatione coepta claruisse dominum, ut ex Nicodemi oratione colligitur. Per eosdem paschatis dies Christus negotiatores & templo summovit. Postea vero per sata transiit Matth. xir., Marc. ir, 23., Luc. vi, 1. Sequuntur gesta Matth. xii. ad 21. comma. Et Marc.nir. usque ad 123. com., Luc. vi. ad 12. comma. Apostoli deinceps eliguntur Marc. irm. a comma 13. ad 19., Luc. vi. a 12. ad 16., Matth. x. toto capite. Postea partim in monte, partim in loco campestri varios sermones instituit; quos magna ex parte Matthaeus anticipavit cap. vr. et Luc. vi. Centurionis deinde servum a morbo liberat Luc. vn. a 1. conma ad 10., Matth. vi. à 9. ad 10. Tum viduae filium ad oppidum Naim Luc. vri. comma 12. ad 18. Inter haec Ioannes iam in carcerem missus discipulos ad Christum allegat Luc. vir. à comma 18, ad 35., Matth. xi. Sequitur peccatricis mulieris officium Ohristo praestitum Luc. vri. comma 37. Inde domum venit Marc. m;, 20. Dae- monium mutum eiicit. Luc. xr, 14., Matth. xr, 22. Ideo Pharisaei in Beelzebub haec illum facere criminantur. Venit mater cum fratribus Marc. nr, 31., Matth, xn, 46. Tum egrediens domo ad mare pervenit. Ubi parabolam sementis et alia quaedam edisserit. Marc, 1v., Matth. xir., ac forte etiam quae Luc. x1, 33. legun- tur. Interim nonnulli ad Christum accedunt ae sequi se velle profitentur Matth. vir, 18. Post in altum evectus procellam sedat Marc. rv. Traiecto freto in Ge- rasenorum agro daemoniacum liberat. Matth. vr. Marc. v. Rediens archisyna- gogi filiam curat. Tum sanguinis profluvio laborantem Matth. rx., Marc. v., Luc. vni. Egressus inde in patriam abiit Marc. vr., Matth. xim... Apostolos binos cum amplissima potestate mittit. Marc. vr, Luc. ix. Interim Herodes cum multa de Christi prodigiis aecepisset, Ioannem a mortuis excitatum putat, et illum videri gestit, at is sese subducit. Quare sub haec tempora Ioannem interfectum esse credibile est. Ad eandem Christi fugam refero caput rv. Ioannis; cum relicta Iu- daea in Galilaeam secessit, quo in itinere cum Samaritana muliere collocutus est. Quare hiatus ingens est historiae inter cap. nr. et rv. Ioann., quod prioris anni res gestas evangelistae reliqui accuratissime scripsissent. Caput vero vi. cum iv. connexum est. Nam post illa omnia ad festum quoddam Christus accessit, quod a paschate haud longe aberat, nimirum Phurim, aut aliud quodpiam. Sequitur

CLXXXV

mireeulum ingens, cum quinque millia hominum psnibus quinque et piscibus duobus saturavit, Ioann. vi., Matth. xrv., Marc. vi., Luc. 1x. ; quando veritus, ne rex a plebe fieret, secessit in montem et inde in Capharnaum transmisit, quo etiam tempore super aquas ambulavit. Sub idem tempus habita est ad populum illa disputatio, quae Ioann. vt. describitur. Inde in terram Genezareth profectus.

Sequitur pascha secundum loann. va, 4. Hinc ills cum Pharieaeis altercatio Matth. xv., Marc. vi. Post in Tyriorum Sidoniorumque fines profectus Chana- ».209. maeae filiam curat, nec non et daemoniacum mutum ac surdum ad mare Gali- laeae, quando Pharisaei calumniantes in Beelzebub fieri ista dixerunt. Quod quidem bis omnino contigit: primum Matth. ix., Marc. i11., deinde Matth. xax. et Marc. vir, Luc. xi. Subiiciendum his omnibus est aliud prodigium , cum quatuor hominum millia septem panibus satiavit Matth. xv., Marc. vus. Inde in partes Dalmanutha proficiscitur Marc. viit., ubi Pharisaei signum quaerunt, Matth. xv1., Luc. x1., quod et ante petierant , Matth. xui. Invitatur a Pharisaeo, et in pluribus disserit Luc. xr., Matth. xxii... Abit trans fretum Marc. vur., 183. Luc. xix., Matth. xvi. De cavendo Pharisaeorum fermento praecipit, Bethsaidae caecum curat Mare. virt, 22. Petrus confessionem edit Marc. viit, 27. Matth. xvi, Luc. ix, 18. Post dies vin vel vi. transfiguratar Matth. xvii, Marc. ix, Luc. ix. Postridie lu- naticum sanat. Orta inter Apostolos de principatu contentio Marc.1x, 32. Luc. ix. Ad scenopegiae festum e Galilaea profectus Hierosolymam Ioann. vri. Unde ite- rum reversus in Galilaeam cum complerentur dies assumptionis eius Hierosoly- mam rediit Luc. ix, 51., Marc. x, 32., quo in itinere & Samaritanis urbis aditu pro- hibetur. Pharisaei cum eo de uxore dimittenda disputant Matth. xix. Marc. x. parvulis benedicit Designat nxx. discipulos Luc. x. Im encaeniis tantum non lapidatur Ioann. x, 22. Tum Zebedaei filiorum postulatio, cum ante de passione diaseruisset Matth. xx., Marc. x., Luc. xvi. Caecus ad Hierichuntem sanatur, Inde à Zacchaeo publicano domo et convivio excipitur Luc. xix. Ad Mariae et Marthae hospitium divertit. Caetera ad passionem) domini gesta ex evangeliis, ac potiesimum Ioannis aperta sunt, hoe est ad tertium, sive avavpoctyov pascha.

Ad hunc modum ordinari evangelica narratio potest; aut ut alia singularum rerum dispositio sit ac descriptio. Neque enim accurate modo in ordinem ipsum inquirimus. Apparet tamen commodissime res a Christo gestas triplici paschate concludi. Primum accidit anno luliano rxxiv., Tiberii xv., neomenia Nisan ex Iudaico cyclo vitioso Martii xxx., feria 1v., cyclo lunae xr., solis x. Prima diee azymorum Aprilis xax. Secundum pascha Iuliano rxxv., Tiberii xvi., neomenia Nisan, Martii xix., feria , prima dies azymorum Apr. i. Tertium pascha anno Iuliano rxxvr, Nissan Martii 1x., feria vx, prima dies azymorum Martii xxu, feria vr., anno Tiberii exeunte xvi. secundum Romafhos, vel Iudaice xvux. a Ni- san inchoato.

N. xxrx.. Eópioxopev yàp xoi éppepóuevóv xov.] Quibus in libris reperisse di- cat, non satis declarat. Àn de hoc suo opere loquitur Epiphanius, in quo libra- riorum oscitantiam accuset? "Verum ex iis quae sequntur videtur xa06Aov chro- nologicos, sive historicos commentarios intelligere. In quibus si xv. Augusti anno natum salvatorem esse proditum fuit, non adeo recens est illa Dekerii assertio quae eum ipsum annum tuetur.

Q&oxt qàp Ütt npo 0fxa bjo.] Mendosus procul dubio iste locus est. Neque enim, opinor, asserebant illi apud quos quadragesimo Augusti auno natum sal- vatorem reperit, natalem eius xrt. Kal. lunias, vel Iulias, aocidisse, sed ut se- quentia demonstrant, de conceptionis die locuti sunt. Quare restituendum verbum p. 319.

p. 211.

CLXXXVI

est cuvti:r o0, quod culpa librariorum effugit. Utinam caetera tam facile extri- care possem ! quae sunt impeditissima. Imprimis enim par illud coss. XovyAztxíoo Kappaplvou et Brttéo IouzriavoU ór&tov nullis in Fastis reperio (quos fuisse suf- fectos oportet per illa tempora). Cum igitur autores illi, quos citat Epiphanius, natum dixerint Christum anno Augusti xr., conceptum vero Iunio vel Iulio mense, ac vir duntaxat menses in utero gestatum, si natalis eundem cum Aegyptiis et Epiphanio diem statuerint, convenient hi coss. in annum Augusti xxxix. Sed Augusti Imper. annorum diversa sunt initia, de quibus copiose dictum est. Nam aut ab ipsa Iulii Caesaris nece, Iuliano rt. numerantur, aut à sequente, Iul. m. Unde xr. Augusti Iulianus est vel xrr. vel xp. ; in quorum alterutrum natalem Christi scriptores illi coniecerant; conceptum autem asserebant Iul. xz. vel xtr, quorum aliquis suffectos illos coss. habuit. Verum quoniam Augusti annos ab Epiphanio usta xoóAnptv numerari docuimus a Kal. Ian., ut annus illius xzu. sit Iulianus ille, cuius ab Augusto mense xrr. Augusti inierit, unde ex eiusdem sensu xLir. Áugusti coss. sibi vendicat Aug. xii. et Silvanum, hac ratione xr. Augusti cadit in consulatum C. Calvisii et L. Passieni, xxxix. vero Aug. xm. et L. Sullam coss. habet, quibus suffecti sunt Sulpicius Camerinus et Pompeianus ille Buteo; de quibus circa hos annos nulla in Fastis mentio. Sed anno demum Iuliano Liv. Q. Sulpicius Camerinus et Poppaeus Sabinus coss. adscribuntur. De Batt:fo IIoyxyavi nihil reperio. Quod nomen mendose in dandi casu scri- ptum est. Corrig. itaque Brttéo llouzqiavoU, quod orationis series postulat. Alioqui non sum nescius, quin Latino more coss. nomina per dativum interdum expressa legantur. Ut in Vet. Inscript. Alexand. Chronicon pag. 497. anno Augusti xL. natum esse Christum memorat, monarchiae xxvi. Sed mendosum esse lo- cum necesse est, Quia pag. 453. annos Augusto tribuit Lvr, menses vt, ex qui- bus xiv post Christi natalem vixit. Unde xrt. agere debuit quo tempore natus est Christus. Caeterum Cornarius pro Bz:réo lIoyziavoU Cn. Pompeiano reddidit. Nos Buteonem utcunque maluimus, quod Fabiorum cognomen fuit.

Eópr|xaptv yàp &zó tojtov toU Ilporóaovog.] Foedissimum hic mendum est, de quo capillum non promittam, neque occipiam hariolarier. Quanquam ex con- sequentibus quid scribendum fuerit elici potest. Etenim ab eo die, quem isti na- tali praefixerant, ad a. d. vir. Eid. lan. menses ait interesse vir lunares, minus diebus 1v. Átqui vt lunares menses dies colligunt 177, quibus additi 26 efficiant dies 208, qui de 371 detracti relinquunt dies 168. Itaque 169. die à Kal. Ian., hoc est xrv. Kal. Iulias, conceptum esse Christum, et 208. postea die, sive vr. Ian. natum asseverarunt illi de quibus Epiphanius loquitur. Adeoque sic concipiendus hic locus fuit: &àxo t&v po 0£xa jo KaXavbov 'loyAev. Vel quia dies est Epiphi XXIV. &Xo t5, toU "Emto! x9. At Cornarius zpo llicwvoc; legisse videtar. Quod non est improbandum. Ut ita fortassis interpretandum sit: ab anno consulatus Aug. xri. et Plautii, atque à xiv. Kal.Tul. eius anni ad xr. Tybi, quo Lentulus et Piso coss. faerunt, vir lunares menses intercessisse.

Ttv& 8€ gaatv cc 8 $xa uijvac.] Si natalem domini xr. Tybi, sive Tan. vr. con- stituerint opinionis illius vindices, conceptum eius ipsis Kalend. Aprilis posuerint oportet. A quo die ad vr. lan. menses numerantur rx , dies xv, qui sunt dies in totum 281. Quod si ex communi sententia in xxv. Dec. natalem contulerint, con- ceptus Christi cadit in Martii xx. Epiphanius vero pro comperto habuit Christum natum esse vr. [an., quae fuit Aegyptiorum opinio. Quamquam utrum ea die sit natus dubitasse videntur; nt Cassianus x. Coll. cap. rr. significat. Clemens Ale-

xandrinus 1. Strom. varias ea de re sententias refert. Ut eorum, qui xxv. Pachon LÀ

CLXXXVII

natum dicerent, hoc est Maii xx., Basilidianorum , qui xv. Tybi, sive Ian. x., alio- rum denique qui, ut Epiphanius, xr. Tybi. Ipse vero Clemens a natali domini ad obitum Commodi annos numerat cxcrv, mensem r, dies xix. Quod si verum easet , natalis Christi conveniret Athyr xxrr., qui est Nov. xvrr. Commodus enim obiit anno aerae Dionysianae cxcir. prid. Kal. Ian. Natus igitur erit Christus Iuliano xrrm. Nov. xvin. Sed vetus et ab omni ecclesia recepta traditio est, Ohristum Dec. xxv. natum esse, quam nemo prudens temere sollicitaverit. Quare . ridicula et explodenda est Scaligeri divinatio, qui in append. operis de Emend. Temp. et Isag. Can. ur. ex ephemeriarum et sacerdotalium functionum orbe na- talem Christi coniiciendum asserit in Sept. exeuntem. Quod merum somnium est neque ulla demonstratione aut certo aliquo firmamento nititur. Primum quia nondum satis exploratum est quae fuerit apud Iudaeos anni ac mensium dispo- sitio. Deinde nec illud certum est, utrum Iudas Maccabaeus cum sacrificia et sacerdotum functiones instauraret, avo Qty xal àxapy?i; ephemeriarum orbem re- petierit, an post interruptum lybeAcy topo ignyspiav illam substituerit, quae priori, sub qua templum ab Antiocho violatum est, successura fuerat. Ad haec Maccab. 1. cap. rv. com. 42, sacerdotum delectum habuisse dicitur, eorum'scilicet qui integri immaculatique forent, quales nondum fortassis erant primae vicis sacerdotes. Postremo baptizatum esse Christum Iuliano xxiv., vel aetatis absoluto xxx., sum- ptum a Scaligero, non demonstratum est, ut suo loco probavimus. Quod si quod in illo vicium, et ephemeriarum circuitu momenti ad eruendum Christi annum esse videtur, potest quilibet nonnullis eodem, quo Scaliger, iure usurpatis ae positis, quocunque libuerit orbem illum ac circuitum deducere. Nam et Keplerus ex eadem illa serie natalem domini xxv. die Decembris retinuit.

Sed ut ad illam revertar, quam Epiphanius adduxit, nonnullorum rationem, qui ex x. mense dies aliquot libasse Christum in utero matris existimarunt, quod Sap. vir, 2. scriptum sit, decem mensibus concretus in sanguine, eodem argu- mento catholicus Ármeniae usus est in epistola quam citat Scalig. in Isag. Can. pag. 301.

Ka xept aót)v tijv ívBex&tuv.] Quoniam natum esse Christum vr. Ian. arbi- tratus est, baptizatum vero vir. Nov., facile fuit Epiphanio primum illud mutatae aquae miraculum eodem, quo natus erat, die factum asserere. Verum cum ve- teri ecclesiae consensione, non Ian. vr., sed Decembr. xxv. Christi natalis attri- butus sit, baptismus vero Ian. vr., fieri non potest, ut aut eodem quo natus est, aut etiam quo baptizatus est, die aquam in vinum verterit. Alioqui perabsurdum est anno demum post baptismum elapso, cum iam, ut ante docuimus, praedica- tionem orsus esset, primum ab eo miraculum editum velle. Hoc enim evange- licae historiae manifeste repugnat; multo vero magis, si tria duntaxat paschata cum veteribus assignemus. Quamobrem alio die quam vr. Ian. miraculum istud accidit, tametsi eodem quo baptismus die ab ecclesia celebretur. De quo vide Perrerium lib. xi. Comm. in Dan. et Baron. in Ànn.

N. xxx. Ado xal dv xoAAGi; tónot;.] Quod horum fontium historiam et Epi- phanii fidem in dubium revocavit Calvinista quidam nuperus in Casauboni De- fensione, facit impudentissime. Sed hunc Epiphanii locum pluribus illustravit Heribertus Rosweydus noster in Talione contra Casaubonum, a quo iniuria no- tatus erat illustrissimus Annalium conditor.

Kav& yàp Éppsvedezur] Vocabuli huius originem a verbo 7127 deducit, quod possidere significat.

N. xxxi. Ddoxet 24v 6 Aovxas.] Quomodo cum caeteris evangelistis Ioannes

p. 212.

p. 213.

CLXXXVIII

consentiat, ex eo deducit quod pascha primum, Ioann. m. diserte nominatum ab aliis expressum sit, cum sabbati deuteroproti mentionem faciunt. Hoc enim post primam azymorum incidit Historiam vulsarum spicarum ad primum pascha merito refert Epiphanius, ex fine num. huius intelligere potes, quod est har- mioniase supra & nobis propositae consentaneum. [lam vero ex hac caeterorum suffragatione Alogorum, Valentinianorum ae caeterorum mendacium convincit, qui unicum duntaxat Christo pascha tribuerint. Cum enim eum post primum pascha vixisse ot per sata transiisee constet, falsum est uno paschate res ab eo gestas circumscribi debere.

"]va 8si&r, ox8Batov xpotov.] De sabbato deuteroproto vide quae ad haer, XXX. Dum. Xxxit. disputavimus. Nam illo loco priorem Epiphanii sententiam , et quidem probabiliorem , exposuimus. Quae autem hoc in numero traditur, ob- scurior est et a vera vocabuli illius origine ac notione remotior. Duplex apud Iudaeos sabbati genus constituit, Unum antiquius et naturale, quod ab rerum initio conditum est, alterum secundum et posterioris ordinis, quia ludaei festa omnia sabbata vocabant; quod e Scriptura demonstrat. Mox vero subiicit: cl; ài Ex1à fjpdpac xot &vaxuxAodptvov Gtóttpov xaAcitat zpotov, Ex quibus, ut et ex sequentibus illa Epiphanii sententia posterior elicitur, sabbatum deuteroproton esse pentecosten , in qua ósutspov illud sabbatum zpórov appelletur. Cur autem üsutépóxpw tov dicitur, nihil apertum ac liquidum ex Epiphanii verbis extricare possum , sed illa Maldonati opinioni huic aptissima videtur, quoniam ex primariis tribus festis, sive sabbatis, azymorum, primitivorum et scenopegiae, proximum & priore et óc/tspov sit pentecostes solenne, ideo Otutepóxpotov appellari. Haec igitur altera est Epiphanii sententia ac vocis illius interpretatio, a superiore longe disersa et, si verum fateri volumus, minus quam illa probabilis.

Touatz «yix toU xpocaf&rov.] Prosabbatum nihil aliud est quam parasceve; quod ad hunc locum pertinet nihil Non enim azymorum vr. in parasceven ne- cessario convenit, quam subinde in r., aut rr, aut ri. feriam cadere posse de- clarat. Aut igitur expungenda ista vox est, aut xpoo3oparov pro v1 hebdomadae disbus usurpavit, quas "1, hoc est profanas, nominant, quaeque sabbatum antecedunt.

Àix v0 pj sl; zÀAat0s.] Scribe Ótx 5$ to pij elg xAatoc oépttv tov Aóyov, &xt tiv &xoJ.ouUav.

N. xxxix... Elcá cwvez 26 adv z&Xv.] Obiiciebant haeretici mendaceun fuisse loannem, qui ad eam ecclesiam edita sibi a domino mandata scriberet, quae nulla tum esset. Respondet Epiphanius hoc ipso constare propheticum hunc esse librum, cum ad ecclesiam scripserit, quam olim futuram cognosceret, tametsi quibus scribebat temporibus nondum extaret ulla. Sed haec Epiphanii responsio misi XvtsxtxGx et ad hominem, et vulgo loquuntur, accipiamus, haud satis probabilis videtur. Ac longe melius est negare Ioannis tempore nullam Thyatiris ecclesiam extitisse ; quod impudenter haeretici mentiti sunt.

Niv 6& Bt& tov xópiov ev tà ypóvo toste.] Duae illae quae sequntur notae temporum vel librariorum vitio, vel autoris ipsius hallncinatione, depravatae sunt. Hieron. in Script. Eccles. Ioannem asserit Apocalypsin scripsisse Domi- tiani xiv., qui iniit Iuliano cxxxrx., Christi xciv., Nonio Asprenate et Arricino coss. Quare vel hoc ipso anno, vel sequenti saltem, Ioannes Apocalypsin scri- peit. À quo tempere ad annum Christi cccrxxv., quo Epiphanius hoc opus ela- borabat, anni sunt ccLxxxr, non cxir, ut babent Epiphanii verba. Deinde fal-

&um ost, quo tempore scripta est Apocalypsis, Thyatiris Cataphrygas haereticos

CLXXXIX

faisse, qui nondum emerserant. Nam ut eos quam antíquissimos faciamus, non ante tempus Antonini esse potuerunt, cuius anno xix. Montanus prodiit, ut hae- resi xLvnr. scripsit Epiphanius; qui annus congruit Christi cLvr. Atqui nos ibi- dem Epiphanium aberrasse docuimus, nee ante Aurelii tempus exortos Cata- phrygss, eiusque anno xi. ut scribit Eusebius. Quare longe infra illud tempus amandandi sunt.

"0X 3jv y póvoc prt c) toU cotfjpo; av&Xndiv.] Aliud agens Epiphanius haec scripsit. Non enim post &véAvyv, hoc est ascensum domini, sed post eius yév- viov et natalem xoirm. elapsis annis Apocalypsin Ioannes attigit. Verum per plexe admodum loquitur Epiphanius, et cum antea fateri visus sit, Ioannis tem- pore nullum Thyatiris vestigium ecclesiae superfuisse, mox idipsum post apo- stolorum ac loannis aetatem contigisse dicit: 9t xai daxodóact to aytov xveüpa &xoxaAdQat fuv, xí $ae)Àe xXavacQat $ ixxXnola paxà tov y póvov tàv &xoatóAov, toj tt '"lo&vvou xai t&v xaücEc; quod tempus annis xcii pstà cà toU awtijoos &vàÀn|jw definit. Si Cataphrygum haeresis anno Christi crvr., hoc est Antonini Xix., initium habuit, ut censet Epiphanius, Christus autem passus est et in coe- lum subvectus anno xaxxrv., vel xxxmr., additis cx fiunt anni circiter cxxvr, qui- bus elapsis Thyatirorum ecclesiam intercidisse putat; quod ne ipsum quidem tempus ad Cataphrygum originem convenit. Quare nisi librariorum culpa vitium in numerorum notas incurrerit, Epiphanium errare necesse est.

Kat" éxsivou xatpoo.] Seribe xat' dxétvo.

"Ev xpóvou, KXavblou.] Perperam, ut supra monuimus. Nam sub Domitiano relegatus est.

N. xxxiv. Ot cé, slow "Acoópto.] Persae ad Euphratem minime siti aunt, Sed xAatuxéx pro Persarum imperio Persas usurpavit. Quatuor monarchiae, quae Dan. vri. capite describuntur, neque recte ab Epiphanio numeratae sunt, et ad Apoeal. locum illum nibil omnino faciunt. Nam haec Ioannis visa ad extrema mundi tempora referuntur, quibus iv, hoc est universi daemones, vel eorum prae- cipui, qui hactenus alligati fuerant, soluti vinculis in humani generis perniciem grassabuntur. Haec simpliciseima loci huius expositio quatuor Hlas veteres mon- archias excludit, quae ne ipsae quidem ab Epiphanio ex historiae veritate pro- ponuntur. Nam ut omittam Assyriorum imperii, quod iampridem interciderat, mentionem apud Damielem fieri nullam, certe proximi ab Assyriis Medi sunt, inde Babylonii. Quanquam Assyrios, nisi fallor, non veteres illos intelligit quo- rum ultimus Sardanapalus ab Arbace imperio exutus est, sed posteriores, qui extincto vetere illo amplissimoque regno ex eius ruinis excitati sunt, ut et Ba- byloniorum imperium. Sed utroque videntur antiquiora Medorum initia, si quid Diodoro ao caeteris ommibus historicis creditur. Qua de re ita paucis accipe. Cum ex omnium ferme scriptorum autoritate constet ante Cyrum et Persas maxima duo imperia floruisse, Assyriorum a Nino et Medorum, Cyrum autem Olymp. rv. &nno primo, sive ineunte, sive potius labente, eoepisse, demus, id quod alibi demonstrabitur, exeunte anno primo Olymp. rv. Cyram Astyagen vi- cisse, annus hic erit in Iuliana periodo 4155., ante Dionysianam aera&m 560. Ante hunc igitar annum Assyriorum Medor&umque tempora collocanda sunt ; quae ob vetustatem scriptorumque dissensionem parum certa sic ordinanda putamus. Medorum imperium Ctesia et Diodoro testibus ccc ferme ac xvr1 annos obtinuit. Coepit igitur &nno per. Iul. 3838. Assyriorum regno mille ac trecentos circiter & Belo tribuimus, praeeunte in Chronicis Eusebio. Quamobrem initium Beli convenit anno per. Iulianae 2589. Ex iis consequens est Medorum primordia

p. 214.

p. 215.

CxO

centum annis Olympiadas antecessisee , quarum initium annus est in per. Iulian. 3938. Constituto Medorum imperio duo quaedam alia paulatim effloruerunt, As-

'syriorum ac Babyloniorum, quae Assyrii illius maximi ac diuturni velut naufragio

disiectas ubique tabulas arripuerunt. Quorum apud exteros scriptores pertenuis est et obscura memoria, in sacris vero literis cum amborum, tum Babyloniorum praesertim luculenta est ac frequens mentio. Sed priores memorantur Assyrii, quorum primus rv. Reg. xv, 19. occurrit Phul, qui et Belochus dicitur. Hunca Medis defecisse probabile est. Successit Teglath Phalassar ibid. com. 29. Inde Salmanassar rv. Reg. xvu, 3. Tum Sennacherib eius filius 1v. Reg. xvi, 13. Postremus fuit Assaraddon cap. xix , 97. Iam vero primus Assyriorum principum Phul sub Manahen Israélis et Azaria Iudae rege collocatur. Azarias iniit anno per. Iul, ut arbitramur, 3905. Quare Assyriorum regnum, quod sub Azaria fun- datum est, longe posterius est Medorum initio videlicet annis fere xx. Ad baec Ezechias coepit ex chronologiae nostrse ratiociniis per. Iul. 3987. Ergo annus eius xrv., quo Sennacherib interfectus videtur, est per. Iul. 4000. circiter.

At Babyloniorum regnum, si a Nabonassaro repetas, aliquot annis post Às- syriorum initium extitit. Coepit enim Nabonassari aera Babylone per. Iul. 3967. Primus autem e Babyloniis regibus in scripturis nominatur Merodach filius Ba- ladan 1v. Reg. xx, 12. circa ànnum Ezechiae 14., circa per. Iul. 4000., eodem tem- pore quo Sennacherib et Assaraddon in Assyria regnabant. Quare Merodach iste vel idem est cum Nabonassaro, vel potius Baladan Merodachi pater, à quo Ba- bylonicum imperium ad Nabuchodonosorem et posteros usque propagatum est, donec a Cyro et Persis extinctum est. De posterioribus Assyriis suspicor locutum Epiphanium, potius quam de antiquis illis. Quem nos ut ab errore utcunque vin- dicemus, quatenus Medos Babyloniis posteriores posuit, ad Darium illum Medum respexisse credimus, qui ex multorum sententia Medorum postremus rex fuit et cum Cyro, Babylone capta, eandem solus obtinuit. Quod etsi nequaquam pro- bamus (neque enim Dariue ille Danielis Medorum rex fuit), nihilominus ex eo manavit praepostera ills regnorum apud Epipbanium distributio. Alioquin cer- tissima est et ad Danielis visionem &ccommodatissima Hieronymi sententia, quatuor animalia totidem imperia significare, Babyloniorum, Persarum, Mace- donum , Romanorum.

"Exttpézaw toic iüveatv elg xóXsuov.] 'O vo«: Angeli nationum praesides vincti detinentur prohibenturque ne subiectos sibi populos &d bella provocent.

AD HAERESIM LIL, QUAE EST ADAMITARUM.

Bpurcissimae huius haeresis autorem Theodoretus facit Prodicum, cuius me- minit Clem. rir. Strom.

N. 1t. Ad co elvat Pp]. Hes. "E0p3) àtpoo , xaxvos Atzvoc , &vyaj.

Alxnv Kapdapiv.] Idem Hes. x&p.ja., 65x», vAoocoxopatov.. Et xapdla, xavà, xaviox:a, Suidas: K&pja, xiatn, 3) 61x». Igitur capsarii sunt luattopiAaxtc, hoc est, ut glossae reddunt, cestiarii. Supra in Hebion. olearíos vocabat. Paulus lib. 3. $. ultim. D. de Offic. Praet. Vig. eadem voce capeariorum appellat.

AD HAERESIM LIII., QUAE EST SAMPSAEORUM. De ee iam in superioribus diximus, ut et de Elxaeo, sive Elxai.

AD HAERESIM LIV., QUAE EST THEODOTIANORUM.

Theodoti Coriarii Byzantini meminit Eusebius lib. v. histor. cap. xxvir., et alii citati a Baronio a. 196. Augustinus Theodotionem nominat. Extant col- lectanea e Thodoti cuiusdam scriptis apud Clem. quae non sapiunt catholicum.

N. 1. OÀx ota slneiv dv xi xotoíto.] Correximus 6zolc. Sub M. Aurelii per- secutione istud contigit, ut Baron. ibidem asserit.

N. 1. Kad &(voct ó Quttvós.] Vide interpretes, imprimisque Maldon.

N. mr. Efta,, qnot, xal to edo yé)i0v.] Vis ista ratiocinationis huius fuisse vi- detur. Theodotus ut probaret Christum merum ac simplicem hominem esse Lucae verbis utebatur, quibus angelus Mariae dixit, superventurum in eam spiritum sanctum, non autem in ea futurum, vel, ut paulo post loquitur, in eam ingres- surum. Nam illa verba, dxeAejacta:t ix o£, adventitium aliquid et extrinsecus ac- cedens indicare videntur.

N. 1v. IIgogaottzezat x&)uv 0 8cóboxoc.] Hieremiae locus ille, quem Theodotus afferebat, ex Lxx seniorum editione depromptus est: "Avüpoxós dott, xal ti; qvo- sczat a)tóv; Hebraica vox X9"*3NM ambigua significatione occasionem interpreta- tionis illius dedit, ut animadvertit Hieron. Nam «i legamus —N ; homo dicitur, si autem v*2N , n&crutabile, sive desperabile; eo quod nullus cor hominum taleat

fntenire. Àt sancti PP. contrarium eius, quod Theodotus pugnabat, ex eodem loco deducunt Christum non simplicem hominem esse, sed una etiam deum ; quod Hieronymus non probat. Solent, inquit, quidam nostri, bono quidem voto, sed non secundum. scientiam, uti hoc loco contra Iudaeos, quod homo sit dominus aeque atque salcator, secundum dispensationem carnis aseumptae, nullusque possit nats- vitatis eius acire mysterium , secundum illud quod scriptum est: Generationem eius quis enarrabit? nisi solus deus, qui arcana rimatur, et reddit unicuique secundum opera sua. Melius autem est, ut simpliciter accipiamus , quod nullus cogitationum secreta cognoscat, nisi solus deus. Haec ille. Ad eundem sensum refert etiam Theodoretus. Tertull. vero contra Iud. cap. xiv., Cyprianus c. Iud. cap. x., La- etant. lib. rv. cap. xir, et alii, quos tacito nomine notat Hieron. ad Christi di- vinitatem.

N. v. 'EXéyy 5 9$ x&v, 0só80tc.]. Ex eo quod ad patris dexteram collocatus sit filius, pari et eadem cum illo dignitate ac potestate esse dicendus est. Am- bros. Serm. ur. de Pentecoste: Ne miremini , inquit, quod ad dexteram patris re- tidere dizi fiium: ad dexteram residet, non quía maior patre, sed ne minor patre esse credatur, sicut haeretici blasphemare consueverunt, Idem colligit ad Psalm. xvin. ex illo Psalm. 109. loco: Sede a dextris weis. Quibus et similibus ex locis apparet falsam eorum esse sententiam, qui sinistram apud veteres honora- tiorem dextra fuisse contendunt. Cuius opinionis autor. Nebriss. cap. xxxix. Quinquagenae.

AD HAERESIM LV., QUAE EST MELCHISEDECIANORUM.

N. 1. 'Axoanzac0évte; v&ya.] A Theodotianis ortos esse Melchisedecianos cen- set Epiphanius. Tertull. vero lib. de Praescript. cap. Lrrr. etiam Theodotum 8e- ctae huius autorem constituit, non priorem illum et Byzantium, sed alterum, quem ápropap.otgbv Theodoretus fuisse narrat. Eusebius lib. v. cap. xxvrr. Theo- doti coriarii discipulum quendam commemorat Theodotum Trapezitam, a quo deceptus Natalis confessor insigni miraculo resipuit, cuius et Theodoretus me- minit. Hic igitur Theodotus ad magistri sui impietatem hoc adiecit, ut Christo

p. 316.

p. 217.

p. 318.

CX ]

Domino Melchisedeeum sateponeret, ut scribit Tertull, Theodoretus vero Melchi- aedec ex illius sententia SUvayuiv tva xol üsíav xal psyiotuv extitisse xat' sixóva 5b aótoU tov Xpistov yeysvijoün. — At Augustinus et Philastrius nullum Melchisede- cianis errorem alium tribuunt, nisi quod hominem esse negaverint, sed virtutem dei esse statuerint. Vide Epistolam Hieron. cxxvr. ad Evagrium.

To 5k ànátop, apto.) Perperam Erasmus ignoti patris ac matris; qua stolida interpretatione mysterium omne sustulit, quod in harum notione verum apostolus constituit.

"Ext vadtnv teAet)y xat! itog.] TeAct?) hoc loco vel solenne festum ac celebri- tatem significat, vel sacrificium. Hesych. TeAita!, £oprot, Qumat, poctrpta. Orus Thebanus apud Etymol. autotem t:Àeràg appellat tà ueüjouc xal pet ttvo quu- gtux5; rapabógte, fopt&;. — Recte igitur cum Cornario festum hic interpretati su- mus. Tametsi de sacrificio potuimus accipere, quod Serrario nostro placuit; praesertim cum haer. rxxvrr. eandem historiam narrans 6voíag vocet. 'Ev Zuxi- pots , toot" &atty àv tf, NeanóAn, Üuaias ol Pnty dptot teAoUatv slc óvop.a xópnc.. Quod vero tadtov ttAev)y &youat hoc loco dixit, simpliciter usurpatum puto pro eo quod est ritus illos instaurant, vel sacri illius memoriam celebrant. Potest et xaítn pro taótnv legi. Nam de humanis hostiis, quod suspicatur Serrarius, verum non ar- bitror, praesertim Epiphanii aevo, sub Christianis principibus, qui execrandas Blas ac detestabiles ceremonias ubique prohibuerunt.

N. m. Kol qàp xal xap& ttat xo MeXyiocéx.] Quae de Melchisedeci parenti- bus narrat Epiphanius, redolent apocryphorum somnia; cwiusmodi multa sunt hoc in opere bona fide a sanctissimo patre deecripta , quae discutere aut refellere otiosi, temere fidem adhibere parum prudentis fuerit.

'Ev 35j ciis Zefric z:5ix5.] Ubinam Sabe illa sita sit, divinare uteunque licet. Iosue xrx. cap. tt. in tribu Simeonis recensentur Bersabee et Sabee, quae oius- dem oppidi nomine R. Isaias et Masius eese putant. Quod si verum eet, in Ber- sabeensi agro Melchisedeci parentes habitaverint.

Zo) 9b $ nów.] Antiquissima est illa quaestio, utrum Hierosolyma, an Bicimorum oppidum fuerit Selem Melchisedeei domicilium; de qua vide qua» Perrerius aliique ad Gen. disputant, et novissime Salianus noster in Annalibus. A. M. 2118. Communis et vera sententia est Hierolyma potius quam Sieimorum urbem fuisse Melchisedeci regiam. Quod isti pluribus affirmant.

Mast y1vsàs bexabio tijg coU Atu.] A Levi ad Sadok filium Achitob, qui sub Davide summum Sacerdotium tenuit, ri. Reg. cap. vir, 17. yeveo) sunt xr non xm. Áb Aarome non vir, sed x numerantar 1 par. cap. vr. Quarum laterculum pre- posuiveue.

l1 Levi 8 Bocei

2 Kaath 9 Osi

3 Hamram 10 Zarajas

4 Aaron 11 Merajoth

9 Eleazar — 12 Amarias

6 Phmees — 18 Achitob

4 Abisue 14 Sadok Sadok x. est post Aaronem , post Levi xr. Sed in priori numero usc yeveae &c- xaBóo infinite dictum ab erroris culpa scriptorem vindicat. Haec autem, ig&ó- pac 9b xo tf; 'Aapov Duboyfi;, excusari non possunt, cum sint x. Ad haec pro íg&óuzc crediderim áztà scribendum esse, mt ad età referatur. Nem in arithmetiea note deceptus est librarius.

CXCIII

N. m. Ke $n uiv 6 Müytotbéx.] Quod sit seumen in illa Epiphanii ratio- einstione, vix assequi possum, | Ut hominem fuisse Melchisedecum ex apostolo demonstret, haec illius verba proponit: ó 8& ui) yeveaAovodpevos i£ aütóv BeBexé- wx£ tbv zatptáoyxv. Ex quibus ita colligit: 85Aov oív $t 2E aüv&v o0 eva ovétca:. Quae nihil ad institutam probationem attinent, nec illis omnino verbis hominem extitisse docet apostolus. Quare mendosus hic locus videtur, et ita corrigendus: sov o5» Etc 2E Etpe veveaXoréiva, Nam ex eo, quod apostolus dicat, Melchi- sedecum o2 vsveol.oyfía0ot ix x00 'Afpaàu , aut ix 1Àv Aturtóv, utcunque sequitur i£ &tdpeov vsveaXoytíatat, hoc est externae, diversaeque ab illis stirpis fuisse.

"HAiag ó Otofítrc.] Eliam e sacerdotali fuisse stirpe Hebraeorum fert opinio, qui eundem illum faciunt cum Phineez Eleazari filio. Hanc opinionem refert p.319. Kimchius ad lib. rr. Reg. cap. xvrr., nec in ea tamen acquiescit; amplectitur smtem Elias in voce Thisbi. Neque vero id Hebraei veteres omnes arbitrati sunt, Biquidem ex eodem Davide constat nonnullos e tribu Gad, alios e tribu Beniamin Eliam oriundum putasse. Ipse autem certi nibil affirmat. E Christianis praeter

i ; Alexandrinum Chronicon pag. 376. saeerdotalem Eliae originem adscribit additque Thisbiten dictum & Thisbi sacerdotsli urbe in Arabia, Quod ex libro de Vita Prophetarum, qui Epiphanii nomine inscribitur, mutuatum vi- detur. 'HAlac, inquit, à xgoqi(tne obtos 7|» àx Otaflóv, ix vic " Apáfuov, dx ouXI "A«pov, Atultne, olxàv dv l'aAaàb , $xtf) dofus Bépa Tv xoc lepeuat Bebop.év. Quem ad locum superintendens nescio quis e Lutheranis qui novissime librum illum de prophetis interpolavit, mirifice aestuat, ut illas voces, ix y5j; 'Apáfev, expungat. Quas quidem parenthesi inclusit, ut alienas esse significet. Sí enim, inquit, Thisben in Arabia collocabimus, non amplius ad cives Gileadéticos, vel ad re- guum Joraéliticum pertinebit. Hic coniecturam suam adtexit; et videlicet quae- renda occasio fuit adversus monachos declamandi, quorum inscitia intrusas illas voculas suspicatur. Cum enim ix qusc "Aapov legeretur, aliaque ad marginem sdnotata foret lectio, ix 1? 'Ap&fwv, ea crescente, inquit, monachorum barbarie in épsum autoris contextum recepta fiit. Sed in o& coniectura summam iste pastor imperitiam suam ac levitatem detexit, Neque enim scivit Arabiam olim latissime pstuisse, ut non modo Transamnanae, seu Peraeae, optimam partem, sed etiam Coelesiriam ac Damascum complexa sit. Siquidem regio ipsa Basan et Galaadi- tis Arabia continebatur, sutore Hieronymo in n. Esa. et in Abdiam; ubi quae prius vocabatur Galaad, eam postea nominatam Arabiam, et postremo suo tem- pore Gerasam, observat. De Damasco Tertull. lib. m. c. Marc. cap. xur,, Da- maecus, inquit, Arabiae retro deputabatur, antequam transcripta esset n Syro- phoenicen, Arabiae itaque nomine liber ille de Prophetarum Vita Galaaditidem intellexit. At Kimchius ita nominatum putat: "7*5 20^n T2000 "»2 43233 zt q5 "e rib hoc est, ab urbe, in qua primum habitavit; unde postea in Galaad migravit. Quae quidem Davidis verba Elias Levita He- braeus doctissimus nequaquam intellexit. Nam illius sententiam sic exponit: 2v j2 "re 2cn rv2U Cyl 215 PISN*USD vub pm «253 "athEa Nopo rr5 ovp Nb D2x 5532. Hoc est: R. D. Kin- chi tic interpretatur: Quod initio habitaverit in urbe, cuius nomen erat Toschab, postea vero in Galaad migraverit. Verum non explicat, quare dictus sit ex ha- bitatoribus Galaad. Atqui aliter, nisi fallor, Kimchius accipiendus est. Non enim censet nomen urbis fuisse 2't5^P, quod absurdum est, sed ibi , in ea scilicet urbe, hoc eet Thisbi, principio consedisse. Quare legendum est 71322 non "neu.

Corp. Haereseol. IIL N

p. 230.

p. 331.

CXCIV

Neque verum est quod Elias subiicit, causam a Davide nullam afferri eur Eliam scriptura dicat esse ex habitatoribus Galaad, cum expressis verbis hano ipssm significet: quoniam Thisbi profectus in Galaaditidem migraverit. Klias vero Le- vita urbem in Galaad Thisbi fuisse docet; quae cum ab Israélitis post illam Ga- bionitarum cladem, qua Galaaditae pariter involuti sunt, Iud. xxr, solo eeset aequata, plerique, qui caedem illam effügerant, reversi postes oppidum instaura- runt, ab eoque casu 1»53 *w*n nominati sunt. Quorum unus Elias fuit. Nam illis vixisse temporibus argumento est, quod tum superstes erat Phinees, quem eundem esse cum Elia magistris placet. Haec Levita. Quae sunt insulsissima. Fingamus enim Eliam esse Phinees, quomodo is ad necem quaesitus ab Israelitis ac fuga lapsus credi potest, qui ab illorum partibus steterit , iisdemque praefuerit? Atqui hanc eadem de Phinees fabulam, quod idem sit cum Elia, habet Hieron. Jib. Quaest. Hebr. in Paralip., cuius autoritate fretus Petrus Damianus Epist. rv. &d Nicol. Pontificem eandem pluribus exponit. Quod ne refutationem quidem meretur. Abulensis sacerdotem fuisse negat omnino, sed levissima coniectura, quod Galaaditidis incola nominetur. Imo vero saltem ex eo contrariae suspéícioni locus; quoniam D'3'GnrYa ex inquilinss fuit, hoc est non indigena , neque ex illa tribu, sed peregrinus et in alieno solo degens. Verum in re dubia utrinque larga divinandi ac somniandi copia est. Nos otiosi non sumus. Quod ad oppidum vero Thisbi pertinet, de eius situ nemo certi aliquid prodidit, nisi quod Tobiae x. ex Lxx. translatione Thisbi, e quo oriundus fuisse Tobias asseritur, in Galilaea po- nitur, supra Aser; quae in Latina minime reperiuntur. Sed et Mazius ad xr. Iosue Off pro tof; scribendum existimat. losephus lib. vir. eap. vrr. Thesbonem Galaaditidos urbem Eliae patriam esse dicit.

'AotA gos Tévovev "Io8a£.] Hic est Ioiadas pontifex, qui sub Athalia et Ioas sacerdotio functus est, sub hoc vero mortuus, cum vixisset annos oxxx. Torniel- Jas anno mundi 3191. mortem illius , Ioas tricesimo quinto fere, consignat. Coepit autem Ioas, ex chronologia nostra, per. Iul. 3836.; proinde 35. eiusdem convenit in a. per. Iul. 3870., e quibus detractis 130 reliqui sunt 2740. Itaque anno per. Iul. 3741. praeter propter natus est Ioiadas, Roboami 2., annis post templi con- ditam plus minus xxxr. Quod si Ioiadae frater Elias fuit, et Achimaaz filius, con- sequens est Azariam eundem esse cum Ioiada. Quippe libri r. Par. cap. vr. a Sa- dok usque &d templi excidium sacerdotum series ista proponitur:

1 Sadoc 8 Sadoc 2 Achimaas 9 Sellum 9 Azarias 10 Helcias

4 [ohanan 1l Azarias 5 Azarias 19 Saraias 6 Amarias 18 Iosedec 1 Achitob

Fuerit igitur Àzarias idem ac Ioiadas, quod nogpullos arbitratos esse testatur Abu). in hunc locum lib. r. Paralip. Sane pertricosa res est Iudaeorum pontificum successio; quorum nomina apud fosephum ab lis quae in lib. Paralip. traduntur diversissima sunt. Expeditissima conciliandi ratio est, ut plerosque multiplici nomine praeditos affrmemus. Caeterum in sacerdotali Eliae ac Ioiadae stirpe duos praetermisit Epiphanius. Nam Aziam, qui est in Scriptura Ozi, filium faisse Phinees tradit, cum eius pronepos faerit. Omisit enim Abisne et Bocci.

"H nóvov iv vate IlagoAsttopévas.] De Elíao stirpe in Paralipom. libris quod

CXCV

s«iam verbum nullum. Alioquin sublata omnis esset illa de Eliae quaestio, si de qua tribu natus esset vel levissime significaret.

. Zayapfirat piv yàp toUtov.] Ita sensisse Iudaeos declarat Hieron. ad Evagrium Epist. coxxvi. et ex Midrasch Agada docet R. Selomoh in xrv. Gen. nec non et Aben Hezra. Neo dubium est, quin ex Hebraeorum et Latinorum rationibus eongruant tempora. Nam Abrahamo supervixit Sem annos xxxv. At ex Lxx seniorum editione nequaquam conveniunt, ut recte colligit Epiphanius. Verum de hac Iudaeorum aut Samaritanorum opinione, ac caeteris de Melchisedeco ve- terum erroribus, pluribus agit Hieron. loco citato, copiosissime vero recentiores sacrarum literarum interpretes et chronologi; ut eo minus in hac quaestione commorari necesse sit.

*Ots vàp 'Agoaàp. ónzjpysv.) Falsus est aliquot annis numerus iste. Nam ut ex Genes. xvi. cap. constat, Lxxxv duntaxat annorum erat Abraamus cum Agar ancillam duxit, quod posterius est expeditione illa contra reges rv.

Kai ét(BoQurv aà1ó aptov.] Egregius hic locus ad tuendam ab haereticorum calumniis communem PP. omnium autoritatem ac sententiam, qui ex illis Ge- neseos verbis deducere solent, Melchisedecum &d usum sacrificii panem et vinum protulisse, et eo ipso scacrificio incruentum Christi corporis ac sanguinis adum- brasse saerificium. Quod et Hieron. docet Epistola ad Evagr. et veteres, uti di- etum est, propemodum omnes; quorum testimonia a catholicis scriptoribus iam- dudum studiose collecta sunt. Sed eximius atque imprimis disertus est, qui mihi forte nunc occurrit Clementis Alexand. locus lib. iv. Strom. MeAytot?ix fa- GU sie Zoldp., 6 ispsüc toU OcoU toU Odiatou, 6 cov olvov xal cov aptov tjv f yoptvnv Bibouc tpopiv sl; tíxov tóyapiotias. Vide August. Epist. xcv.

"O $à 109 'Afoaàu. xavjo.] Quod Abraamum anno aetatis suae Lxx. genuerit Thare diserte scriptura docet, ac tergiversationem omnem excludit. Nec aliter vetustissimi quique patres eum locum interpretati sunt, ut vel contrariae opinio- mis patroni fateri coguntur, qui contra Mosis autoritatem , non Lxx., sed cxxx. Thare anno natum patriarcham videntur asserere. Viderint illi quam recte tot saeculorum, adeoque PP. omnium consensum repudient. Nos quae ab illis op- ponuntur tanti esse non credimus, ut propterea lucere meridie negandum sit.

Iam vero hac in generationum descriptione non ab Hebraicis modo fontibus, sed etíam & Lxx seniorum numeris, cuiusmodi hodie extant, aberrat Epiphanius. Debo hic Hebraeorum ac Graecorum seriem, ut quae observanda sunt facilius

quisque percipiat.

Vixerunt post generationem.

Ex editione vulgata

rum series LXX seniorum. Ex Hebr. et Latinis. | 26815. Sem post diluvium genuit anno 2 | Sem anno 2 500 600 aussen 99 | Arphaxad 185 309 | 3938 80 | Cainan 1390 Eber Sala 190 403 433 Pbhaleg 90 | Eber 184 430 464 Reu 82 | Phaleg 130 209 239 Seruch 30 u 182 207 299 or Seruch 180 200 230 Thare *0 | Nachor 179 119 148 Abraham Thare 10 135 205 Colliguntur ad Abraami Colliguntur ad Abraami

ortum anni 9 ortum anni 1172 N*

p. 233.

OXCVI

Atqui ex Epiphanii ratione colliguntur anni duntaxat poccexrm a diluvio ad Abraami ortum. Differentia est annorum coxxx, qui in Lxx seniorum editione ex cxxx Cainan, et centenis Nachoris consurgunt. Vulgo enim Na&chor crxxix tribuuntur, ab Epiphanio vero rxxrx. t vero in praefatione huius operis et ia Ancorato num. cxvi. easdem illas yevsàc pertexens Cainan inserit. Ut illud ap- pareat, .xx seniorum editionem hae in parte variam et interpolatam fuisse. Nem alii codices Cainan asciscebant, alii expungebant, Siquidem apud Eusehium edit. Graecae pag.9. ex Africano et Lxx interpretibus , neo non ex Samaritanorum Hebraicis exemplaribus, in huius genealogiae contextu Cainan omissus est, nec annorum summa pCOCOXLII excedit à diluvio ad natalem Abrsami, quot vide- licet annos Epiphanius hoc loco numerat Quare Eusebium hic quidem se- cutus est.

De Cainano vetus est quaestio, quae a recentioribus varie disceptari selet. Mihi praetermittendus omnino videtur, cum nec in Hebraica veritate, neo in La- tinorum editione extet uspiam. Quod enim vitium in Hebraeos eodices irrepsisse nonnulli statuupt, nimis hoc otiose fingitur, Lucae sutoritas graviorem facit controversiam. Sed et huic & piis et eruditis viris iampridem satiafsetum est, Cum enim Graecorum codices vulgo Cainanum exhiberent, Lucas, qui (iraecis scribebat, non aliunde genealogiam istam, quam ex illorum libria seripsit, ideo- que et Cainanum inseruit, quem si alioqui praetermitteret, Graecos ipsos offen- deret. Quare nihil alterutram in partem affirmans, quas in Graeca editione ge- nerationes repererat, simpliciter reddidit. Quemadmodum si quis Aethiopas ca» tholicam ad fidem perducere volens regum illorum suecessionem ex vulgatis eorum annalibus excerperet , tametsi quispiam intrueus in numerum fuisset, non haec catholici scriptoris, sed historiarum et annalium eese culpa crederetur. Hoc ego cum Perrerio nostro , Iansenio, Genebrardo aliisque doctis et piis scriptoribus probabile censeo.

"Esp 9à vsvv& tov oXdx.) Mendum est non Epiphanii, sed librarii in mu- merorum nota. Leg. itaque pÀÓ' ut ex sequenti collectione perspieue constat.

Kara 5b qjeov d12ov &vttypápov.] Quaenam illa sint exemplaria, quae ab ortu Sem ad rxxx., vel xc. Abraami annos putent poxxvun, hoo est a diluvio ad Abrasami ortum ccoxLvnui, comperire non potai, Neque enim Hebraica ant Sa- maritana, &ut postremo Lxx seniorum editiones ita numerant. Quocirca vereor ut integrae sint pumerales Epiphanii notae. Secundum Samaritanog et nonaulla LXX interpretum exemplaria, quae a diluvio &d ortum Abraami annos numersat DOCCOXLIL, additis cLxxx. fiunt ab ortu Sem ad Lxxx. Abreami anni ucxxu.

N. zx. To yàp uvovaAibtov.] Nicander Ther.

TugXjv 1t, cuspbviv ts fpotou, ixi Aotyov xyovaav

MuqaXny 100yofjots évt 9vijoxoucav ap&Eau. Scholia docent in rotarum orbitis deprehensum murem araneum, quod caecus sit, illic interfici. At Plinius lib. rx. cap. xvin. Iidem ubicumque sint, orbitam s transiere, moriuntur; quasi non obtritu rotarum, sed vi quadam orbitis ipsis in- dita conficiantur.

El; Aonatv xeAeolac.] Diu quid esset x&soac Aófino« ignoravimus: tametsi doctissimos plerosque viros, ac praesertim medicos de es voce'consuluissemns, Quare Graecum ipsum nomen in Latina interpretatione exprimendum putavimus, et ad marginem haesitationem nostram ingenue professi sumus. Inter omnes, quos adhibui, constabat depravatum hoc esse vocabnlum. Quibus ne assentirer obstabat, quod aliis in locis sine ulla varietate vox eadem repetita legeretur.

CXCYIHI

Velut haesesi Lxvt. n.1x. et xxvuri., ubi Mapnichaeorum hoo esse decretum asserit, ut qui hominem occiderit ci; xsi1p0U apa. 1 «lc pv, 7) sl; 0pw tranairet post obi- tmm. Tandem vero a Graecis ipsis didici vulgari Graecorum idiotismo xs1sgbv appellari tov Asxpov et xsspiav lepram. Qua in significatione vocis acquiescenduim arbitror. Neque enim apud scriptorem ullum vox haec a me lecta, nec uspiam repert&, Caeterum qui à mure araneo icti fuerint, haec ipsa, quae narrantur ab Bpiphanio, experiri eos autor est Aétius lib. xni. cap. xiv. Qui igitur ab eo morei sunt, ait, Ais vulnera manifesta fiunt. Quadrifido enim ordine eulnera conspicien- tw. Etsanguis quidem primum purus promanat, paulo post vero saniosus. — Áni- mal enim ipeum putrefac&one occidit. Consueverunt enim bullae exsurgere, quas 55 quia dirumpat, carnem subiacentem faeculentam videbit per fiesuras disparatam, Inflatio autem sequitur demorsos. :

To ótxalop.a Óx&pyt.] Hebraicum est t31pU392, sos, consuetudo, proprium quiddam. Ius in scripturis plerumque redditur, quod tamen ad iustitiam et aequi- tatem referre non perpetuo licet. Ut cum 1. Reg. cap. vri, 11. Samuel Israélitis regem postulantibus regni ius exponit: Hoo erit $us regis, qui imperaturus est vobis. ToUto icta: to Galea to) fagtéos vo Bacuuiovtog ép! ügac. Ubi vox ipsa iuris non sic interpretanda videtur, quasi quae sequuntur regibus facere at- que usurpare licuerit, quae magna ex parte iniqua ac nefaria sunt, sed ius pro prava consuetudine et xapay orío« sumitur r., quemadmodum R. Levi et R. David explicant: 45r £n22»7 DmN2. "nva "527 TN (ait Levi) 25m «om ros" rna rum cm5R25s cwvb ian mS 55a nyeyb "DDN "NO "22 eub »Wop"D2 n2» o» pmo» raum ObUO2 "x. Exstimo regi nequaquam ea licuisse omnia , quae com- memoratit, Verum Samuel perterrefacere illos ac metum incutere voluit, et in- dicavit quaenam rex facturus esset, ubi semel regnum suum constituisset, quando durius illis ouus imponet quam ex legis praescripto facere possit. |

AD HAERESIM LVL, QUAE EST BARDESANISTARUM.

N.r De Bardesane meminit Eusebius lib. v. cap. ultimo, August, Phi- lastrins, Theodoretus et alii. Vide Ánn. Bar. a. cpxxv.

"Aso evo Ó& té) toU "Avtovivov.] Hic est Apollonius Chalcidensis, dé quo Eusebius in Chron.

Oóprov &suvelxacrov.] Hoc est quod nulla coniectura prae copia ac pretio potest a5s5equi. Quod simplicius mihi videtur quam quod Casaub. placebat avel- xagto», sic enim legit idem esse atque minime congruentem.

AD HAERESIM LVIL, QUAE EST NOETIANORUM.

N.r T7 'Eoécos nóAsox.] Theodoretus Smyrnensem facit.

Ai t unbfva ngo abtoU etc.] Imo diu antequam Noétus emergeret, idem ille error patronos habuerat, ut ex Tertull., Cypriano Ep. rxxur, Ignatio Epist. ad Philipp. colligit Pamelius et Baronius. Hos vero Patripassianos appellat Cy- prianus et Marius Victorinus r. c. Árium.

N. m. "Ibob cvvijotc 6 Óióc pov 6 dyarqtóc.] Isa. xrm. ita legitur: "laxo 6 Sets jou, ávcüaiyopat adtoU: "Iopa3 6 dxXextós uou, xpoctbétato abtov f duy1j iov ÜsBuxa vo tvUpé pou 1x aütbv. Ubi priori illa, (2o) cvvjoit, nusquam comparent; quae ab Epiphanio constanter praefixa sunt, quoties Isaiae locum illam citavit, quod saepius fecit. Nam haec vocabula 'laxof, "Iopo3. apud 1xx. obelo notata

p. 224.

p. 325.

p. 336.

CXCVIII

sunt, et a caeteris interpretibus omissa, cum in Hebraeo minime reperiantur, ut testatur Eusebius lib. rx. de Demonstr. Evang. l&m vero pro his, xpocsbéteto a0tbv etc., quaedam edit, habebant olim $v fpétuasv fj duy] pov, Al. $v fip£cwsa, tl; 8v 7?ju8óxnotv etc.

N. vi. "Qoxepye xax& xvvt ovoua Adov.] Insignis ad eandem sententiam locus est ex Helladii Chrestomathiis apud Photium: "Ott to 13) Aéyetv Dóconpa xàat cóis xaÀatote plv opovtig 7v, gu&Xtota Ob toic "A0nvalot. Ac xal co Beaputiprov olxmua ix&Xouv, xal tov Orcov xotvov, tàc 5b "Eprvvóac Eóyasvibac, 9| Zepvàc 0sxc , co 94 pü- coc &yoc, to Ob O£oc uut, xod civ y 0X3 vAoxtlav, cov Sk BópBopov Gystov etc. Ka apud Hebraeos *"*3'05 est caecus, cum et radium significet a splendore. Quod vero mel acetum apud Atticos dictum sit, id ex Plinio confirmari posse videtur, qui lib. xr. cap.xv., in omni melle quod per se fluit, acetum dici memorat. Quan- quam nos acerum legendum esse disputavimus ad Themistium.

AD HAERESIM LVIII., QUAE EST VALESIORUM.

N. r. Kal xo uv óvoua "Apafixov.] Imo Latinum Valens.

Ko! adroi 8$ z:pl ápyóv.] Videtur nonnihil deesse, quod suspensa sit horum verborum sententia, oUtwc óoE&zovuct.

Ka imi cuu. peMot; Soavtec.] Aut depravata, aut ignota mihi vox est ovp- QtÀiou. In qua divinationibus ac coniecturis ludere facile est.

N. m. "Ocot Bb el; vo npóyeipov.] | Exscripsit hunc Epiphanii locum Anseta- sius episcopus Nicenus Qu. rxxix. tom. 1. Bibl. PP. ubi Matth. locum illum ex cap. xix. plurimorum patrum collectis sententiis illustrat.

AD HAERESIM LIX., QUAE EST NOVATIANORUM.

De poenitentiae vetere in ecclesia ratione diatriba.

Quae fuerit Novatianorum Haeresis.

Ecclesiasticae rei functionisque praecipua pars poenitentia eiusque usu et administratione continetur. TTestantur id imprimis vetera omnia concilia et 88. PP. decreta, quae hac in una re gubernanda et constituenda potissimum laborant, &c de poenitentium variis ordinibus et gradibus, deque singulorum tempore, modo ac ratione studiose praescribunt. Quam quídem christianae disciplinae partem, unaque et ecclesiae potestatem oppugnare, ut olim Novatiani, sic nostra- tes haeretici omni ope ac ratione conantur. Quae mihi caussa satis idonea viss est, cur de poenitentia ipsa ad hanc Novatianorum haeresim plenius aliquid vel- lem uberiusque disserere. Neque vero quae ad eam attinent, universa complectar, sed ea scilicet attingam quae ad Catharorum haeresim atque Epiphanii disputa- tionem illustrandam necessaria videntur. Àc primum de illius sectae ac schisma- tis autore, deque eius dogmate pauca quaedam e multis libanda sunt.

In quo plerosque veterum patrum, ac potissimum Graecorum, aberrasse con- stat, qui duos sectae huius architectos in unum miscent, similitudine nominum decepti, Novatum et Novatianum. Quorum ille Africanus episcopus fuit, cuius turpissimam ac flagitiosissimam vitam, avaritiae sordes, credulitatem, nefanda parricidia describit Cyprianus Epist. xurx. Idem vero, cum in lapsorum gratiam, quos Cyprianus diuturniore severioreque disciplina coércendos decreverat, Feli- cissimus presbyter schisma conflasset, ad huius factionem adhaerescens Africa. nam imprimis ecclesiam permiscuit. Inde Romam navigans Novatianum illic

CIC

presbyterum reperit, quem ob praelatum sibi Cornelium papam odio invidiaque fagrentem animadvertens, communicstis cum eo consiliis, aliud et a priore longe diversum schisma condidit. Non enim lapsorum ut caussam susciperet eosque quamprimum paci et ecclesiae restitueret, a Cornelii communione disces- sit, sed e contrario quod nimiam eius in illis reconciliandis facilitatem lenitatem- que damnaret. Sic igitur Novatianorum secta ab ambobus illis autoribus profecta, & posteriore praesertim, hoc est Novatiano, magnum incrementum accepit. Sed Graeci, uti dixi, patres unum duntaxat sectae conditorem nominant, Novatum, sive Navatov, Romanum presbyterum , quemadmodum Euseb. 1l. vr. Hist. c. xxxv., Theodoretus, Epiph. hoc loco, Gregorius Nazianz., adeoque Socrates, Novatianus et ipse, et complures alii. Imo etiam e Latinis August. lib. de Haer., Philastrius, Ambr. in LL. de Poen. Distinguit autem Cyprianus passim in Epist. et Pacianus, ac Latini omnes, qui de hac haeresi subtilius disputarunt.

Iam Novatiani dogma quale fuerit Epiphanius statim initio haeresis aperit, nimirum pronunciasse ipsum nullam salutis spem superesse lapsis, quod unum duntaxat esset poenitentiae genus in baptismo. Quod ita Theodoretus concipit: p3 4 pfjvet tovc &ovnÜtvrac aw tapas tvyétv. Verum non ea Novatiani opinio fuit, eos qui gravioris peccati noxam contraherent, ab omni spe conseqnendae salutis excludi. Nam et illos ad capessendam poenitentiam hortari solebant, et ut divi- nam clementiam lacrymis ac sordibus elicerent identidem admonebant. Sed hoc unum negabant, ad ecclesiae ac fidelium communionem recipi amplius oportere, neque penes ecclesiam reconciliandi ius ullum ac potestatem esse. Quippe uni- cam illam peccatorum indulgentiam in illius arbitrio versari, quae per baptismum obtinetur. Declarat haec Socrates lib. rv. cap. xix. Scripsisse videlicet Novatum tag xavtay oU xx) nales; , u3) SéyeaÜat vouc inttsÜuxótas sl; xà puotrpix, dAAX npo- tpéxeiw pàv abtouc elc uet&votav, tj» Ob oor pnaty Exctpénet. Oe vip Duvapévo) xol iEovaixv Éyovct avryopttv &papvijpata. Sed et Ambrosius 1. 1. de Poenitentia c. m. cum ita illos redarguit: Quid autem durius, quam ut indicant poenstentiam , quam non relazent, cum utique ventam negando incentibum auferant poenitentiae ?* Nemo enim potest bene agere poenstentiam, nisi qui speracerit indulgentiam. Haec Àm- brosius. Qui paulo post Novatianorum doctores ait, omnia peccata Stoicorum quodam more paribus aestimasse mensuris, hoc est, ut sequenti capite docet, nullo criminum delectu habito omnibus ex aequo veniam negasse, itaque sensisse No- vatum. Perperam enim, ut monuimus, Novatum pro Novatiano solet usurpare, eum hoe, quod ipse narrat, Novatiano potius congruat, qui Stoicae sectae ac philosophiae sese dediderat. At Novatiani magistri sui acerbum nimis austerum- que decretum ea moderatione temperarunt, ut gravioribus duntaxat criminibus veniam negarent, levioribus tribuerent. Sic enim Ambrosius: Sed atunt se ex- ceptis gravioribus criminibus relaxare veniam levioribus. Non hoc quidem autor vestri erroris Novatus, qui nemim poenitentiam dundam putavit, ea scilicet con- templatione, ut quod ipse non posset solvere, non ligaret; ne ligando sperari a se faceret solutionem. | In eo igitur patrem vestrum propria damnatis sententia , qui distinctionem peccatorum facitis, quae solvenda a vobis esse putetis, et quae siue remedio esse arbitremini. Atque ut propius ad ea disputanda veniamus, quorum caussa longius in hac diatriba procedere statuimus, sciendum est non pro eo, quod lapsos ad communionem et ecclesiasticam pacem admittendos negarent, Novatum et Novatianum haereticos habitos atque ab ecclesia catholica proscri- ptos fuisse, sed quod nullum ad eos reconciliandos condonandaque delicta ius in eoclesia esso perfidiose &c crudeliter asseverarent. Quod, inquam, clavium, ut

p. 221.

p. 228.

CC

vocant, potestatem ecclesiae ae sacerdotibus detraherent, ut reliquos eorundem errores omittam, Novatiani tanquam haeretici damnati sunt. Alioqui lapsos, hoe est idololatriae contagione pollutos, in perpetuum ab eoeclesia summovere non- dum pro haeretico decreto cognitum fuerat. Quinetiam priscis illis florentis ec- clesiae temporibus certis peccatorum generibus communione interdictum , et qui- dem perpetuo fuisse, quamplurima concilia ac SS. PP. testimonia declarant. Quod cum ad antiquam ecclesiae disciplinam cognoscendam pernecessarium sit, et ad varios usus opportunum, nos quae de ea re longo studio ac diligenti le- ctione conquisivimus, in theologorum potissimum gratiam paulo accuratius ex- plicabimus.

QUIBUSNAM PECCATORUM GENERIBUS ET QUATENUS NEGATA COMMUNIO SIT IN ECCLESIA VETERI.

Nullum esee delicti flagitiique genus, quod non eadem illa, quae ligare ac retinere potest, solvere ac remittere possit eeclesiae potestas, neque probandum hoc loco est, neque ab aliis quam ab evangelii atque ecclesiae desertoribus in controversiam adducitur. Huius vero potestatis usum, cum in eiusdem ecclesiae arbitrio positus sit, varie temperatum et administratum esse non dubium est, e& ad continendam sanciendamque disciplinam severioribus interdum legibus et in- stitutis adstrictum. Quocirca sub ipsum Christianae religionis exordium , fls- grante peraeque studio pietatis et improbitatis odio , multo et graviores in delicta poenae et diuturniores constitutae sunt. Quae res eo usque progressum habuit, ut atrocioribus quibusdam sceleribus venia indulgentisque fumditus denegata fuerit, nunquam ut cum ecclesia reconciliari possent. Quod ut ab hodiernis mo- ribus et institutis abhorrens ne quis incredibile forsitan arbitretnr, autorem dabo Tertullianum , qui in libro de Pudicitia clare id ac diserte testatur. Seripsit autem hunc librum cum iam ex catholico Montani factus esset assecla, adversus Ze- phyrini papae decretum, quo is adulteros post poenitentiam admittendos edixerat: Ponüifez scilicet mazimus (Tertulliani verba sunt), episcopus episcoporum décst, ego et moechiae et fornicationis delicta poenitentia functis dimitio. Quod summi pontificis edictum Tertullianus oppugnans ex eo redarguit quod cum tris sint gravissima scelera, idololatria, homicidium et adulterium, exclusis e& in per- petuum reiectis duobus reliquis solum adulterii crimen &d veniam exceperit. Quid agis, inquit, mollissima et humanissima disciplina? | Aut omnibus eis hoc esse debebis (beati enim pacifici), aut e non omnibus, nostra esse. Idololatram quidem et homicidam semel damnas, moechum vero de medio excipis, «dololatriae successorem, homicidii antecessorem, utriusque collegam? Personae accepiatio est, miserabiliores poenitentias reliquisti. Plane ei ostendas de quibus patrociniis exemplorun, praeceptorum coelestium, soli moechiae et 4n ea fornicationi quoque :anuam poenitentiae expandas. Haec cap. v. At postea cap. 1rx.: Hinc est quod neque idololatriae, neque sanguini pax ab ecclesiis redditur. Quae quanquam Montani iam imbutus errore scripserit, ex ipsa tamen argumentandi ratione col- ligitur, certis criminibus pacis ac veniae spem per illa tempora subtractam fuisse. Ut enim ex eo, quod in libro de Ieiunio contra Psychicos catholicos reprehendit, quod unico Quadragesimae ieiunio contenti caetera a Montanistis inventa re- pudiarent, quadragesimalis ieiunii vetustas hoc ipao Tertulliani testimonio contra haereticos hodiernos adstruitur, ita profecto duobus illis saltem , vel tribus initio peccatis pacem nullam ab ecclesia conceseam , ex eiusdem autoritate ac ratio-

Cel

disstiene concludi non immerito potest. Ac nescio an et idem Pacisnus Barcilo- nensis episcopus docuerit in Paraenesi ad Poenit, quae est tomo rr. Bibl. PP. In qua peceatorum genera duo distinguit: alia quae capitalia vocat, quaeque Io- annes Epist. r. cap. v. ad mortem esse dixit. Ea vero non alia sunt quam tria illa quorum Tertullianus meminit, idololatria , fornicatio et homicidium , quae Aet. xv. in synodies illa spostolorum epistolas nominstim prohiberi patat. Deepectue, in- quit, én multis epsritus sanctus haec nobis capitalis periculi conditione legavit. Reliqua peccata seliorum operum compensatione curantur. — Haec vero tria cri- mina, wt basiliscs alicuius afflgtus, ut veneni caliz , ut lethalis arundo, metuenda sunt, Ào nonnullis interiectis: Haeo qwicunque post fidem fecerit, dei faciem nos videbit. Desperavere tantorum criminum rei. Quid vobis ego fecit Nunquid non fett in potestate ne fieret? Nullusne admonuit! Nemo praedizit!? Tacwit ecclesia? Nihil evangelia dixerunt? | Nisl apostali comminati sunt? Nil rogavit sacer- dos? Quid quaeritis sera solatia? Tunc decuit, cum licebat. Dura ista vox est, sed qui vos felices dicunt in errorem voe mittunt etc. Haec igitur persuadere pos- sunt in Hispanis saltem pristinam illam disciplinae servitatem Paciani tempore viguisse. Tametsi ne id penitus affirmem, prohibent illa quae proxime subiunxit. Accipite remedium, & desperare coepistie, s miseros vos agnoscitis, si timetis. Nisi hoo fortasse remedium ad solam poenitentiam pertineat, quae in eo genere pecesti relaxanda nunquam fuerit.

Ex iisdem , nisi fallor, fontibus Eliberitani concilii decreta illa profecta sunt, quorum severitas paulo nonnullis acerbior visas eo demum illos impulit, ut ei concilio eulpam et errorem affingerent. Contra quos alii Innocentii decreto pu- gasnt, qui in Epist. nr. cep. ur. tacito nomine illius autoritatem tuetur et excusat, Ego tam hos, quam illos aberrare censeo. Sed concilii Canonee imprimis animad- vertendi sunt. In his multa adversus superiora illa et atrocissima crimina san- eiuntur, ao plerumque ne in vit&e quidem exitu communio conceditur. Nam in Primo Canone it& PP. constituunt: Piacwt ut quicunque post fidem baptismi salutaris adulta. aetate ad tempiwn idol sdololatraturus accesserit, et fecerit quod est crimen capitale (al. lectio quod est crimen principale, quía est summum scelus), nec ín fine eum communionem suscipere. Rursus Can. n. Flamines, qui poet Édem lavacri et regenerationis sacrificaverint, eo quod geminaverint scelera, accedente homicidio, vel triplicaverint facinus, cohaerente moechía, placust eoe 260 i5 fine accipere communionem. Àt Can. m. Si non mmolaverunt, sed munus tantum dederunt, placuit in fine eis praestare communionem , acta tamen legstima poenitentia. — Item ipei, si post poenitentiam fuerint moechati, placuit ulterius hie non esse dandam communtonem, ne lusisse de dominici communione videantur. Rursus Osn. vn. Sí quis forte fidelis post lapsum snoechiae, post tempora con^ stituta acta poenitentia, denuo fuerit fornicatus, placuit eum nec in fine habere communionem. Tu caeteros consule, quorum plerique ad eandem severitatem im- phícati sunt. In his communionis nomime sunt qui eucharistiam duntaxat intelli gant; quasi a peccatis exsoluti fuerint illi quidem , sed dominici eorporis minime facti participes. Quibus nullo modo ab eruditis conceditur. Neque enim veteris eeclesiae ritu ambo ista seiuncta fnisee putant, neque quisquam paoem ao recon- ciliationem cum ecclesia quam nos absolutionem dicimus, obtinuisse videtur, quin wBRa participandorum mysteriorum ius potestatemque sit adeptus. Nam pest oóctast», qui quartus ordo poenitentiae fuit, in quo solam ad orationis commu- nionem admittebantur, subinde nullo interiecto gradu «lg vo t£Attov, quod uld- mum erat ac perfectissimum, pervenire solebant, De quo sub finem disputationis

CCII

huius nonnulla disserentur. Videamus nunc quodnam de iis Innocentii iudicium extiterit, imo utrum de illis locutus omnino sit, quod plerique omnes existimant, Hic enim epistola nr. ad Exuperium cap. rr. it& scribit: Et hoc quaesitum est, quid de his observári debeat qui post baptismum omm tempore inconNncatiae et vo- luptatibus dediti «n extremo fine vitae suae poenitentiam simul et reconciliationem communionis exposcunt, — De his observatio prior durior, posterior interveniente misericordia inclinatior est. Nam consuetudo prior. tenuit, ut concederetur. eis poenitentia , sed communio negaretur. Nam cum slls temporibus crebrae pereecu- tiones essent, ne communtonia concessa facilitas hogynes de reconciliatione securos fion revocaret a lapsu, negata merito communto est, concessa poenitentia, ne to- tum penitus negaretur, et duriorem remissionem fecit temporis ratio. Sed postquam dominus noster pacei ecclesiis suis reddidit, iam depulso terrore communionem dari abeuntibus placuit, et propter domini misericordiam, quasi viaticum pro- fecturis , ne Novatiani haeretici negantis veniam asperitatem et duritiam subsequi videamur. Tribuetur ergo cum poenitentia extrema communto etc. Hune Innocentii locum, quod iB eo genere luculentissimus sit, totum adscripsimus. Cum autem ad Eliberitani concilii decreta nominatim respexisse, cum haec scriberet, Inno- centium putent homines eruditi, mihi quidem non probant. Nam Eliberitanum concilium xa8óAou de iis loquitur qui graviora et capitalia delicta commiserant, quae ad tria genera Tertullianus et Pacianus revocant; quos quidem , quocunque demum tempore admitti sese postulaverint, repudiandos decernit. At Exuperii sciscitatio ad eos tantum pertinebat qui post atrocia scelera poenitentiam in ex- tremum vitae tempus distulissent. Alioqui cum infiniti canones de lapsorum ac quorumcumque peccatorum poenitentia et reconciliatione conditi fuissent, tam ante quam post Nicaenum concilium, cumque Nicaenum ipsum de lapeis re- cipiendis tam diserte sanxisset, inepta sane fuisset Exuperii illa quaestio, si uni- verse atque infinite percontatus esset. Sed nimirum alia, et a lapsis ac peocato- ribus reliquis illorum separata caussa fuit, qui poenitentiam ad instantis obitus periculum usque distulissent, quibus eGam moribundis olim interclus& com- munio est. Quod Cyprianus Epistola r1. ad Antonianum evidenter significat. Nam cum adversus Novatianos ita scripsisset: Miror autem quosdam eic obstinatos esse, ut dandam lapsis nou putent poenitentiam, aut poenitentibus existiment veniam denegandam ; postea ista subiicit: Et idcirco, frater carissime, poenitentiam non agentes, nec dolorem delictorum suorum toto corde et manifesta lamentationis suae professione testantes, prohibendos omnino censuimus a ape commurmicationis et pa- cia, ei in infirmitate atque in periculo coeperint deprecari, quia rogare siloe non delicti poenitentia, sed mortis urgentis admonitio compellit, nec dignus est accipere solatium qui ae non cogitaeit esse moriturum. De iis et Exuperius interrogaverat, et respondet Innocentius, quibus negatam esse communionem mirum videri non debet, cum vel catechumenos, qui, quod nondum ecclesiae potestati subditi ee- sent, hamanius tractandi fuerant, eadem illa canonum severitas perstrinxerit. Nam qui baptismum in obitum usque prorogassent, non illis quidem quod pete- bant denegatum fuit, sed iidem velut infamiae notis inusti a sacerdotio penitus arcebantur; quos etiam clinicos nominabant; quod in caussa Novatiani testantur SS. PP. et conc. Neocaesariense decrevit Can. xir. De clinicis igitur, ut ita di- cam, poenitentibus accipiendum est rescriptum illud Innocentii, Vel potius, cnm et de illis agat praecipue, et eo narratio tota referatur, altius tamen negotium repetens, quid de omni peccatorum genere ecclesiae consuetudo tenuerit, in me- moriam revocat; quod ad clinicos istos suspicamur postea fuisse restrictam.

OCIII

Primum enim de libidinosis et incontinentibus rogatus de lapsis, hoc est idolo» p.331.

latris nominatim decreta profert. Deinde cum poenitentiam sine communione concessam asserit, non tam istud ad clinicos qu&m ad quoscumque peccatores attinet. Atqui de moribundis duntaxat interrogabat Exuperius, et aliter dubitare, hominis erat parum in ecclesiae ritibus eruditi. Quamobrem verisimile est Inno- centium hypothesin ad thesim, hoc est generalem disputationem controversiam- que revocasse et caussam attulisse, cur aliquando tardis illis poenitentibus, olim vero etiam quibuslibet graviorum criminum reis communionis spes praecisa fu- erit. Nimirum, quo poenarum metu in officio Christiani continerentur, principio communione prohibitos capitalium, uti dixi, scelerum conscios, nec unquam sive incolumes, sive moribundos, ecclesiae restitutos. Postea vero nondum pe- nitus constituta pace poenitentiam quidem illis ac communionem indultam, qui mature &d eam petendam accessissent, caeteris in perpetuum reieetis. Ac po- stremo pacatis ecclesiae rebus etiam tardiores illos instante iam morte communio- nem impetrasse. Tria haeo necessario distinguenda sunt ecclesiae tempora, ut dissidentes a se invicem gravissimorum patrum autoritates concilientur. Et qui- dem prima illa severissimaque disciplina sub apostolorum tempora et ad Tertul-

liani fere saeculum obtinuit, quae à Zephyrino pontifice, quod ad moechiam speetat, paululum relaxata Cypriani temporibus nraiores ad lenitatem progressus habuit. Fuit enim secundum illud maxime tempus quo nullum peccati genus a fructu communionis exceptum est, sed ita tamen, si temporius se ad poeniten- tiam applicarent. Nam tum eos, qui in obitum usque proferrent, penitus inter- elusos fuisse censeo. Tandem vero ne istis quidem negari communionem placuit, cum instaurata ecclesiae libertate plurimum de antiquorum rituum severitate ae duritia decessisset. Per haec incrementa paulatim, quantum arbitror, disciplina processit. Neque tamen ubivis terrarum et in omnibus ecclesiis moribus haec subinde recepta videntur, et cum aliae aliis citius adscivissent, veteris instituti ac severitatis reliquiae penes aliquas diu admodum resederunt. Nondum enim generali aliqua sanctione, qua omnes ecclesiae tenerentur, ea res constituta fue- rat, aut illam cerfe tardius regionis alicuius consuetudo atque usus admisit. Quam in rem facit Cypriani dictum illud Epist. ad Anton. Et quidem apud ante- ceesores nostros quidam de episcopis istíe in provincia nostra dandam pacem moc- Chis non putaverunt, et in totum poenitentiae locum contra adulteria clauserunt, *on tamen ab episcoporum suorum collegio recesserunt. Haec ille Novatianum per- stringens, quod ad intempestivam in lapsos crudelitatem, quod minime necesss- rium erat, dissidium adiunxisset, cum alioqui de lapsis quod vellet privatim sen- tire potuerit, nec ab ecclesiae societate divelli. Quod de Tertulliano perinde usurpandom erat, si tam iste quam Novatianus hactenus procederent, ut lapsos reconeilíari non oportere dicerent, nou autem veniae tribuendae ins ab ecclesia prorsus abiudicassent ; qu&m ob caussam merito tanquam haeretici damnati sunt, Jam vero ex illorum numero, quod spissius ac tardius in eam lenitatem infractos esse diximus, Hispanienses ecclesiae atque antistites recenseri debent, quos non megis quam caeteros omnes, adeoque ecclesiam initio totam tuetur excusastque pentifex. Volo enim Innocentii verba prudens lector animadvertat, observationem, eive consuetudinem priorem tenuisse, quod de provincialis synodi canone ac de- creto nequaquam dieeret, sed de eo utique ritu qui totius ecclesiae sit, aut ma- ioris saltem partis consuetudine receptus. Quocirca praeclare id, quod superius positum est, hoc Innocentii testimonium confirmat, negatam maximis sceleribus olim communionem fuisse; qua postea permissa soli illi excepti videntur qui ad

p. 232.

p. 233.

CCIV

exiremum usque vitae periculum in delicto perseverassemt. Unde in concilio Arelat. r. Can. xxmr.: De his, qui apostatant, et tunquam se ad eoclesaem reprao- sentant, nec quidem poenitentiam agere quaerunt, et postea infrmitate correph petunt communionem, plaawst eis t0» dandam communionem , nisi revaluerint et egerint dignos fructus

Eet aliud insuper in illo Innocentii loco minime praetereundem, cum ait ne- qgatam fuisse communionem, concessam poenitentiam, ne totum penitus nogareber. Ex quo its colligere licet: nisi poenitentiae nomine absolutionem Innocentius in- telligat, quae a dominici corporis usurpandi iure distincta sit, de quo postea di- cemus, quibusdam peccatoribus poenitentiam ita permissam esee, ut ea nunquam relaxaretur. Bic enim sese res habuit. Non temere quivis ad poenitentiam ad- missus est, ut, quamvis nunquam in gratiam cum ecclesia rediturus esset, tamen cem aliquo delectu publicam ad satisfactionem poenitentiamque reciperetar. Nam et in publiea poenitentiae functione, vel citra absolutionis spem, suus quidam erat fructus, quod imprimis fidelium precibus commendatiores essent. Quod si praeterea perpetua illa poenitentia damnatis gradatim, ut caeteris, ad quartum ultimumque ordinem liceret evehi, quam cóotaotv vocabant, non contemnendum operae pretium extitit, si minus ad pacem et eucharistise participationem, ad interiorem tamen orationis caeterarumque rerum societatem transferri. Quan- quam vix est ut credam perpetuis illis poenitentibus postremum illum gradum patuisse, quin potius tribus prioribus definitos illos esse suspicor. Ita apud Bea- silium Can. Lxxmr. ad Amphil. qui Christum negaverit, inter xpoexAaiovtag in perpetuum relegatur. *O rov Xoutov ápvnoópuvoc, xol xapafàs vo tf owtnplas poccjptov, dv xavx tà ypóve tijc Ceiije aütoU-zpocxAalstv ÓgsÜu, xat CopoAovtiata: yptocttt, dv ci xa à éxfaivit co lou t&v &ytaouktov &ttodusvoc, xiatst tfc Xspà (eo qUavOpexia:. Ancyranum vero Can. xxu. eos qui volustarium homi- cidium perpetraverint toto vitae tempore óxoztdest subiicit: xspi ixovciev qóvov, Ókoruxtétucay ulv, toU Db cosloo dv 16 t£) coU Blou xatattodoÓmcav. Atqni Bal- samo ad Basilii Canonem non putat illos t&v xooqxAatóvcuv gradu perpetuo fuisse damnstos, sed reliquos ommes ex Áncyranae synodi praeberipto percurrisse; quod haud scio an verum sit, quoniam Áncyranus Canon satis commode ad eum sensum revocari videtur. Hoc vero, quod ex Innocentii epistola colligitur, etiam Cyprieni autoritas comprobat, qui in Epist. ad Anton. duo illa sio distinguit: Miror, inquit, quosdam sic obstinatos esse, ut dandam lapsis non putent poemiten- tiam, aut poemtentibus existiment veniam denegandam. — Aliud itaque fuerit, pee- nitentiam concedere, aliud poenitentes ad spem reconciliationis admittere. Quod in Novatianis nibilominus reprehendit Ambrosius lib. x. de Poen. cap. t. Qwe autem durius, inquit, quam ut indicant poenitentiam, quam non relazent? | Sed alius Ambrosii saeculo iam usus percrebuerat, nullum ut peccatorum genus am- plius exeluderetur. Nisi forte adhuc in Hispania quibusdam in locis antiqui mo- ris vestigium extaret, eoque sensu Pacianus accipiendus sit, cum tria illa capi- talia crimina nullam impetrare pacem veniamque pronunciat. Quorum eonscios cum ad procurandum nihilominus remedium hortatur, Seri potest ut ad capes- sendam sine ulla spe reconciliationis poenitentiam impellat. Certe negari non potest quin obscure ac perplexe de hac re Pacianus desputet, adeo ut ex Eliberi- tano consessu asperiorem illam disciplinam expressisse videri possit.

Ex iis omnibus liquet procul à Novatianorum errore ac perfidia Eliberitanos petres abfuisse, nec aliud omnino nisi ant priscam ecclesiae disciplinam, sed usu iam obliteratam, denuo revocasse, aut haerentem adhuc in Hispaniis novis legi-

cov

bus adetrinxisse , cum capitalinm scelerum rei, praesertimque trium, idololatriae, homicidii et adulterii olim , ut Innocentius docet, communi consuetudine veniam nullam et absolutionem obtinerent; non quod absolvi ab ecclesia non possent, utTertullianus asserebat, sed quod eius, quam amplissimam & Christo susceperat, potestas usum certis finibus circunscripsisset.

Huic tam compertae explorataeque doctrinae nullos acrius repugnataros in- telligo quam qui antiquitatis ecclesiasticae minus periti veteris eeclesiae formam hodiernis ritibus institutisque metiuntur; quibus asperum et inhumanum videtur, homini ulli, qui commissi criminis dolorem ac poenitentiam prae se ferat, paeem et sbsolutionem denegari. Quod ipsum tamen olim certo in hominum criminum- que genere servatum fuisse tot illa hactenus allata testimonia demonstrant. Qui- bas unum alterumve ad cumulum accedat, ut vel ab invitis assensum ree ista mereatur. ÀÁc primum idem non obscure Cyprianus indicat Epistola xr. Cum enim lapsi quidam libellos à martyribus impetrassent, quibus freti recipi se im ecclesiae communionem impatienter peterent, consultus ea de re Cyprianus ita constituit: Ut qui libellos a martyribus acceperunt, et praerogativis eorum apud deum adiuvari possunt, si incommodo aliquo et snfirimitatia peréculo oceupati fue- fí&t, hon expectata praesentia nostra apud presbyterum quemcumque praesentem, vel, 5 presbyter repertus non fuerit, et urgere exitus coeperit, apud. díaconum quoque facere exhomologesin delicti sui possint, «t manu ei& $n. poenitentiam. 4m- posita, veniant ad doininum cum pace, Hoc illis duntaxat Cyprianus indulsit, qui libellos & martyribus accepissent, caeteros, qui iisce libellis carerent, expectare tandiu iussit, donec ecclesise pax esset reddita. Quamobrem ne in praesenti qui- dem mortis discrimine posterioribus illis pacem tribuit. Alioqui nihil inter istos et priores interesset, quos tamen meliori aliqua conditione uti oportuit. At enim exhomolegesis apud Cyprianum sacramentalem, ut vocant, confessionem non significat, neque pax &bsolutioque illa perinde sacramenti pars fuit, cum etiam & diaceno manus imponi iubeat, nisi presbyteri copia suppeteret. De exhomolo- gesi dicam postea pluribus. Quod ad pacem reconciliationemque pertinet, scien- dum eet duplicem in ea partem ac velut fructum extitisse. Nam et.& peccatis, boc eet culpa ipsa, quam dinturna poenitentia diluerant, absolvebantnur, et in in- tegrum restituti ad perfectum cum ecclesia fidelibusque commercium ac divino- rum mysteriorum communionem adhibebantur.

Cum igitur ab antistite vel sacerdote pacem acciperent, utrumque mereban- tur. Sin aulla sacerdotum esset potestas, tum ecclesiae tantummodo conciliati pacem a diaconis impetrabant, cnius cuygulum & sacerdote postmodum obtinerent, Quare Cyprianus libellis martyrum praeditos , si minus utrumque, alterum certe beneficium consequi voluit, quo eucharistiae saltem compotes fieri possent. Ne- que enim existimare licet, id quod hodie fit, prius illos & peccatis absolutos quam poenitentia, hoc est corporum poenis ac luctuosis sordibus ecclesiae satisfecis- sent, Huic affines, sed mitioree tamen reliquae illae canonum sanctiones &c p&- trum decreta sunt, quae peccatoribus nonnullis perpetuam poenitentiam ita prae- sezribunt , nunquam ut communionem reconciliationemque , nisi in fine vitae per- ciperent. Cuiusmodi sunt Basilii ad Amphilochium Can. rxxim., Ancyranus xxt. iam & nobis citati. Accedit et Arelat. 1. Canon xiv. De kie qui falso accusant . fratres suos placuit, eos usque ad exitum communicare. Toletanum quoque r. Can. .XIx. sanxit, Ut episcops vel déacons filia, ei devota fuerit, et peccaverit, et mari- tum duzerit eto, e$ tXvente marito seceseerit, et poenituerit, nullo modo ssi vita deficiens , accipiat commumionem. — Sed et Valentinum Can. ny. de iis qui ee pest

p. 334.

p. 235.

CCVI

unum et sanctum lavacrum vel profanis sacrificiis daemonum, vel incesta laeatsone polluerint, statuit: Ut his suxta synodum Nicaenam satisfactionis quédes aditus non negetur, ne infelicibus lacrymis, cel solatii ianua. desperatione. claudatur, acturi vero poenitentiam usque in diem mortis, non sine spe tamen remissionis etc. In quo mirum est, cum Nicaenus Canon xr. eorumdem reos scelerum duodecim annis duntaxat satisfacere iubeat, atque ita reconciliari, Valentinos illos patres, qui se Nicaenam synodum sequi profitentur, tanto rigidiores &c severioros fuisse. Ad haec in synodo quae Side in Pamphylia contra Massalianos habita legitur apud Photium p. xvrm. decretum est, ut quisquis post damnatam hanc haereein seu verbis seu factis contagione illius infectum se esse prodiderit, nunquam in posterum admittatur, quamvis millies se poenitentium gradus omnes expleturum promittat: umxétt Aotxóv ydpav Pyetv, po. àv populote éxay réXqtac, o vhEtv &va- xÀ»poUv t&v p.tavoodvtov. Sic apud Eusebium 1. vr. Hist. Eccl. c. u', vel xxxvr, Serapion senex vir egregius, quod in persecutione lapsus esset, tametsi com- munionem persaepe postulasset, nunquam est admissus. Olroc xoAMons distro, xal oj5slg Tpocttysv adt), xat vào dtsÜUxe: ut ad Fabium scribit Dionysius Alex., qui Novatiani, adeoque Cypriani aetate floruit. Addit nihilominus Dionysius moribundum iam Serapionem a se in communionem receptum. Haec et alia su- perius ex antiquiorum autoritate libata planum istud faciunt, nonnunquam ab- solutionem postulantibus ex usu veteris ecclesiae denegatam fuisse, imo vero ne in ipso quidem mortis periculo plerisque concessam. Hic iustis de caussis am- bigitur, utrum austeriore illo Tertulliani saeculo, quo peccatis quibusdam spem omnem reconciliandae gratiae praereptam docuimus, ne in vitae quidem exitu repraesentata communio sit, idque vulgo ac passim observatum fuerit. Sunt qui ante Cypriani tempora morem hunc in ecclesia viguisse censent; quo quidem, ut ingenue profitear, Tertulliani ac reliquorum qui disciplinae istius meminerunt propensiora testímonia sunt. Sed et Cyprianus, quoties instante obitu commu- nionem lapsis impartiri praecipit, tacite significat recens illud eese decretum, et y 0 xai zpdnv ab ecclesia constitutum , quo vetus et contraria sit abrogata san- ctio. Primum enim quid attinebat lapsis iis, qui libellorum praesidio niterentur, in mortis tantummodo discrimine communionem concedere, negare caeteris, si nemini sub mortem neganda pax esset? Deinde cum Romanus clerus de eodem negotio scribit ad Cyprianum, Epist. xxxr., ex ipsa loquendi ratione non obsoure idem demonstrat. Cursus, inquit, temperamenti twoderationem nos hic tenere quae- rentes, diu, et quidem multi et quidem cum quibusdam episcopis vicims nobis et appropinquantibus, et quos ex aliis provinciis longe positis persecutionis istius ar- dor eiecerat, ante constitutionem episcopi nihil innovandum putamus (de lapsis videlicet recipiendis), sed lapsorum curam mediocriter temperandam esse creds- mus; ut snterim dum episcopus dari a deo nobis sustinetur, 4n suspenso eorum , qui moras possunt dilationis sustinere, caussa teneatur, eorum autem, quorum vitae suae finem urgens exitus dilationem non potest ferre, acta poenitentia et professa frequenter suorum detestaNone factorum, ei lacrymis, ei gemitibus, ei fletibus do- lentis ac vere poenitentis animi signe prodiderint, cum spes vivendi secundum ho- minem nulla substiterit, ita demum caute et sollicite subveniri. Vides quam anxie quamque solicite ac post longam exactamque consultationem eo demum ineli- narint ut periclitantibus, ac desperatis potius, communionem conferrent. De quo utique deliberandum non erat, si tum legitimum et usitatum esset, neminem in exitu vitae à communione prohiberi, Eadem ex Dionysii Alexandrini verbis con- lectura potest elici, qui apud Euseb. lib. vy. cap. p5', vel xxxvr., in illa Serapienis

CCVII

historia, de qu superius mentionem egimus, seribit optimum illum senem ap- propinquante iam obitu puerum ad presbyterum misisse. 'Evroli; 5b ám dio &ebopdvos, tou &naAAavtousvov, toU iov, cl Béowto, xol pudduota el xo) npóvtpov ixsztvavrec vU ottv, do(soUat, tva. eüf A mibts &xo) &ttovta: Mandato a me, inquit, edito, ut qui ez hac vita discederent (poenitentes scilicet ac lapsi), si sd postula- rent, adeoque aute suppliciter rogassent, absolverentur, quo meliori cum spe migra- rent. Postremo cum in Ancyrana synodo can. ante citato praeceptum sit, ut ho- micidae non nisi sub mortem reconcilientur, argumento est olim ne in morte quidem pacem illis fuisse concessam.

Sed huic assertioni nonnihil refragari videtur, quod in magna Nicaena synodo Can. xin. sancitum legitur: IIept 8à t&v d£obtuóvtuv ó xaAatoe xai xavovtxoe vópoc quAay jaerat xal vOv, Qext et tig Ecobsiot, vo teAsutalou xa) àvavyxatot&cou dooblou t3 &xocttpéia0a. — Appellat zaAatov xal xavovixov vópov, quo moribundis dandam pacem esse praescribitur; quod utrum ad aevum Cypriani restringi debeat, am- plius cogitandum. Caeterum ad eius, quam hucusque demonstravimus severita- p.336. tis ac negata communionis fidem pertinet, quod deinceps uberius disputandum nobis est, publica semel poenitentia defunctis, si eadem in crimina relaberentur, omnem ad poenitentiam ac pacem aditum maiores nostros interclusisse , &ut aegre admodum ac raro tribuisse.

POENITENTIAM AC PACEM SEMEL, AN SAEPIUS ECCLESIA VETUS INDULSERIT.

Non ad antiquissima solum ac severiora tempora dubitatio ista pertinet, sed etiam posteriora eademque commodiora complectitur. Nec de poenitentiae ge- nere omni, sed de illa sola quaeritur quae ob atrociora delicta publice suseipere- tur; cui proprie pax et reconciliatio respondere dicitur. Eam vero semel in omni vita permissam iampridem eruditi viri docuerunt. Nam et istud ipsum ex vetu- stissimis patribus Tertullianus, ex posterioribus Augustinus et Ambrosius diser- tiasime testati sunt. Tertulliani ex lib. de Poenit. verba sunt: Collocavit in vesti- bulo poenitentiam secundum, quae pulsantibus patefaciat, sed iam semel, quia fam secundo, sed amplius nunquam, quia prozime frustra. Scripsit autem hunc librum Tertullisnus antequam ad Montani dogma descisceret, ne quis in eo c&- villationi locus esse possit, idque satis ipse per sese declarat; quanquam utrum Tertulliani sit Erasmus ac Rhenanus ambigunt. Nec diffitendum est dissimili & caeteris stylo esse conscriptum, ac paulo diffasiore quam autor ille soleat. Sed sive Tertulliani sit, quod verisimilius cum Pamelio eese suspicor, sive alterius, ve- tustissimi plane scriptoris est et eruditi. Multo id apertius tradit Augustinus Epist. 11v. à quo eum Macedonius quidain vir primarius quaesisset, utrum pieta- tis putaret esse, episcopis reorum poenas deprecantibus annuere, itaque dubi- tasset: Nam ei a domino peccata adeo prohibentur, ut ne poenitendi quidem copia post primam poenitentiam tribuatur, quemadmodum nos possumus ex religione con- tendere , ut nobis qualecunque illud crimen fuerit, dimittatur . Augustinus ita re- spondet: In tantum autem hominum aliquando $mquitas progreditur, ut etiam post actam poenitentiam, post altaris reconciliationem, vel similia vel gratiora committant eic. Et quamvis eis in ecclesia locus humillimae poenitentiae non con- cedatur, deus tamen super eos suae patientiae non obliviscitur. Ex quorum nu- sero $i quis nobis dicat, aut date mihi eundem iterum. poenitendi locum, aut de- speratum me permittite, ut faciam quidquid libuerit, quantum meis opibus adiwsor

p. 331.

OCVIII

et humanis legsbus non probébeor, 4n soortis omnique luxuria, 'damnabili quidem apud dominum, sed apud. homines pleroeque etiam laudalil. — Aut si me ab hac nequitia revocalia, dicite utrum miAi aliquid prosit ad vitam futuram, ei in ista viia. Vllecebrosissimae voluptatis blandimenta contempsero, si libidinum incita- menta fraenavero, 8 ad castigandum corpus meum multa mihi eham licita et concessa negatero, si me poenitendo quam prius vehementius exoruciavero, e$ mi- serabilius ingemuero, ei flevero uberius, n vixero mokus, si pauperes sustentavero largius, &i caritate, quae operit multitudinem peccatorum, flagravero ardentius: quis nostrum sta desipit, ut uic homini dicat, nihil tibi ista proderunt 4n posterum; vade saltem Àuius vitae suavitate perfruere! — Ávertat deus tam immanem sacri- legamque dementiam. | Quamvis ergo caute salubriterque provisum «it, ut locus d- lius humdllimae poenitentiae semel in ecclesia concedatur, ne medicina vilis esset aegrots, quae tanto magis salubris est, quanto minus contemptibilis fuerit, quss tamen audeat dicere, quare huic homini, qui poet primam poenitentiam rursus se laqueis iniquitatis obstringst, adkuc iterum. parcis! etc. Augustino suffragatar Ambroaius lib. rr. de Poenit. cap.x. Merito reprekenduntur, qui saepius agendam poenitentiam putant, quia luxuriantur in Christo. Nam &i vere agerent poeniton- tiam, steraadam non putarent; quia sicut unum baptisma, sa una. poenitentia, quae tamen publice agitur. Nam quotidiani nos debet poeuitere peccat, sed haec delictorum leviorum , «lla graviorum. Demum Origenes Hom. xv. in xxv. cap. Le- vit. In gravioribus enim criminibus semel tantum , vel raro poenitentiae conceds- tur locus: $3s8ta. vero communia, quae frequenter incurrimus, semper poemtentiam recipiunt, et fine intermissione redimuntur. Quam caeteri nunquam iterari con- tendunt , Origenes interdum, sed raro, plus semel adhiberi significat, Quare hic lecus insignis est. Verum Alexandriae, atque in aliis, si forte, provinciis diver- sum atque in caeteris usum fuisse probabile est. Neque enim opinor, posterioris aetatis rigidior disciplina fuit, ut, cum antes poenitentiae &c reconciliationis ite- randae potestas fieret, e& post primam deinceps negari coeperit. Ita quidem pro- nuneiandum videtur, niei aliter Origenis Graeca se habeant, aut hic eius locus interpolatus fuerit. Nam in eo doctorum consentanea iudicia sunt, poenitentiam publicam non amplius quam semel impetratam fuisse.

Ex quo perdifficilis existit quaestio, quid illis tandem hominibus factum sit qui post priorem poenitentiam in eadem scelers rursus incurrerent, verumme sit ab ecclesia reiectos illos penitus, nec ad privatam saltem aliquam receptum ha- buisse, cuius beneficio in integrum restituti ad divinorum mysteriorum comsan- nionem redirent. Qui antiquioris ecclesise formam ac consuetudinem ex hodier- Dis institutis et moribus aestimare voluerit, facile mitiorem in partem inclinabit, meo &b omni ecclesiae sacramentorumque consortio repudiatos illos persuadere sibi poterit. Quam in sententiam copiose quidam nuper ita disseruit. Triplicem ait apud antiquos fuisse poenitentiam: publicam unam ob publica peccata, aite- ram privatam ac secretam propter occulta, tertiam ob eadem occulta crimina publice susceptam. Hanc vero postremam non eum tantum habuisse fructum, ut pecestorum culpam ao sempiterni supplicii noxam abstergeret; sed ut tempora- rias insuper poenas dilueret, ac peccatores in integrum cumulatissime restitueret. Proinde non eius copiam promiscue esse factam, neque quoties quisque peteret, facile permissam , sed in omni vita semel duntaxat. Haec ille. Ex quibus et ex lis quae consequenter disputat, velle istud videtur, istiusmodi criminum reos post priorem poenitentiam ad privatam confugisse, eiusque beneficio nihilominus communionem assecutos esse.

CCix.

Sed ad veterum pattum testimonia ac priscae illius ecclosine normam et p.239. communem adeo sensum animum adiicienti mihi parum commode pleraque ex- plicata videntur. FAenim si graviorum delictorum conacii citra publicam illam, quam antea suscepissent, poenitentiam emergere et ad communionem pacem- que reverti alterius ac privatae beneficio potuerint, nonne melior illorum quam eaeterorum conditio fuit, quibus sine publica poenitentia reditus in ecclesiam mon patuit? Atqui nemo tam vecors erit, qui humanius cum illis actum putet qui in eadem saepius incurrissent, et quidem horrenda flagitia, quam cum eis qui semel ea commisissent; quod ex illa opinione consequitur. Cuiusmodi vero istud est, velut gratiae &c beneficii loco publicam illam poenitentiam spisse ac difficiliter indultum ? Nam si privata et occulta defungi possent et in eodem ac caeteri loco esse, quis non tanto molestiarum ac temporis compendio mallet uti oupidissimeque se, publica illa contempta, ad commodiorem alteram breviorem- que transferret? Volo enim illud mihi respondeat: Qui atrocioris culpae conscius tum primum ad poenitentiam accederet, utrum absque publica per privatam re- stitui potuerit, an necessario usurpands illa fuerit. Si prius dixerint, si, inquam, necessariam illis publicam poenitentiam negaverint, antiquitatis totius memoria teste refellentur. Siquidem vetera emnia concilia omnesque canonum conditores ita publicam lapsis poenitentiam praescribunt ac tempus rationemque definiunt, iis porro Tertullianus, Cyprianus, Paeianus, amtiqui ad unum omnee eosdem illos hortando, consminando, obiurgando vel invitos urgent et impellunt, ut mi- nime hoc illis integrum fuisse significent. Restat igitur, nullo ut alio, &c ne pri- vatae quidem poenitentiae subeidio recipi in communionem ecclesiae potuisse concedant. Quod cum dederint, tum de illis quid sentiant requiram, qui secundo in graviora peccata lapsi publica uti poenitentia non poterant, ecquid eos cen- seant per privatam poenitentiam reconciliari potuisse? Nam si istud asserant, necesse erit una fateantur feliciorem multo conditionem eorum extitisse qui sae- pius quam eorum qui semel in vita deliquissent. Qued quibus tandem persuadere peterunt?

Cum bic sit quaestionis controversiaeque status, exponam breviter quem- admodum res tanta dissolvi meo iudicio expliearique possit. Prineipio peccato- rura apud antiquos invenio genera faisse duo, alia mortalia, sive capitalia dice- bantar; non ut nos intelligere vulgo solemus quaecunque dei nos gratia ac spiri- talibus caritatis ornamentis spoliant, sed huius generis certa duptaxat, quae cum graviora caeteris essent, tum canonibus ac synodorum decretis nominatim expressa. Haec inquam, capitalia nominabant, quibus poenae a canonibus sin- gillatim propositae. Neque enim vetustissima illa tempora persequor, quibus ea duntaxat capitalia vocabantur quae ab omni spe communionis arcerentur, de quibus ex Paciano aliisque supra diximus. Alia vero leviora et quotidiana dice- bentur, sive quae nos venialia nuncupamus, sive alioqui mortalia, sed de quibus nelle nominatim extaret in conciliorum decretis mentio. Quale verbi gratia esse potest asperius in quenquam maledictum, aut convicium, periurium, aliaque sexcenta, quae quanquam letalia sint, nullae tamen iis a canonibus erant poenae constitutae. Deeclarat hoe Origenes loco ante citato verbis istis. Sé vos, inquit, p.340. aliqua culpa mortalis invenerit, quae non in crimine mortali, non in blasphemia fidei, quae muro ecclesiastici et apostolici dogmahis cincta est, sed vel in sermoni- bua, vel in morum cilio consistat, hoc est vendidisse domum, quae in agro est, vel $n 9ico, owi murus non est, Haec ergo venditio huiusmodi culpa semper reparari potest, nec aliquando tibi interdicitur de commissis huiuscemodi poenitentiam ge-

Corp. Haereseol, III 0

p. 2340.

COX

vere, In gravioribus esém criminébus semel tantum, vel raro poenitentiae concedi- tur locus. Quisquis igitur prioris generis crimen aliquod perpetrasset, hic ad an- tistitem ac sacerdotem accedens publicae ab eo poenitentiae ius capiebat, prae- stituto ex canonibus modo &c tempore, quo demum expleto a peceatis absolutus eommunioni restituebatur, neque alia ratione, quam publiee obita poenitentia, reeonciliari poterat; quod infinitis locis cum PP. caeteri, tum Cypcianus evidee- tissime declarat, Aliorum caussa ers expliceatior, quorum lotalis alioqui culpa nulla canonum definitione comprebenderetur, ideoque privata poeniteotia satis- faciebant, quam sacerdotis prudentia moderabatwr. Ac priores illi poenitentes proprie dicebantur. Concilium Toletanum r. Can. 1r. poenitentes. in clerum eo- optari prohibet. "Tum ista subiicit: Eum vero poenitentem dicimus, qui post be- phismum aut pro homicidio, aut pro divcereis oriminibus qraeissiméegue peccatis publicam poenitentiam gerens sub cilicio, divino fuerit reconcilintue altario. Cao- terum post publicam illam poenitentiam, si iisdem se criminibus obetrinxissent, &b ecclesiae aditu et a mysteriorum communione penitus exclusi receaciliari am- plius non poterant; quod imprimis Augustinus affirmat. Quanquam fori potest ut in quibusdam ecclesiis poeniteitiam iterare licuerit; cum id raso, adeeque nonnunquam fieri scribat Origenes. Neque vero id aut incredibile, aut adeo mi- rabile videri par est, si quis animo repetat quanta in plerosque peccatores eano- num austeritas et constantia feerit, ut qui semel duntaxat greviors flagitia com- misisset , inexpiabhilem noxam contraheret, sut inter poenitentes assidue degens instante demum ohit& pacem perciperet. Ut homicidse in Ancyrano Can. xxr, Christi negatores in Basilisnis Canonibus Caa. rxx:., aliaque id genus, aut iis etiam severiora quae ex superiori disputatione huc transferri possunt. Accedit quod extremo vitae tempore communione douati sunt, praesortim post Nicaenum eanonem editum, quo moribundis negari vieticum prohibuit, quod abique terpe- rum deinceps obtinuit.

Quoniam Novatienae haeresis cognoscendae studium et argunsenti duleedp quaedam eo nos provexit, ut de poenitentia tam multa verba faceremus, peq- ducenda paululum oratio est, ac de celeberrimo illo Nectarii faeto, quo confessio- nem ac poenitentiam abrogasse ijactatur ab haereticis, postromse disputandum. Cuius historise tractatio ad ea quae superius exposuimus iliustranda magwam adiumentum afferet, ne cai nrmium haec aliena ac longinqua ferte videantur,

DE MEMORABILI NECTARIT CONSTANTINOPOLITANI PRAESULIS HISTORIA; ET UTRUM ILLE CONFESSIONEM SUSTULERIT.

Nihil ad elevandam confessionis autoritatem urgeri ab haereticis acrius solet, quam Nectarii facinus illud quod &pud Socratem et Sopomenum memoriae peo- dítum est, quo ille propter vulgatum diaconi flagitium comfessionis ac poeai- tenti&e usum abrogasse fertur. Cui quidem plerique dum eccurrere &c veritati patrocinari student, in abeurdas et inextricabiles fabulas aestu quodam diepota- tionis abrepti sumt. Nonnullis etiam Cassiodori atque Historise Tripartitee de- pravatus locus erroris occasionem dedit, dum ex Latinis interpretibus potius quam ex Graecis fontibus narrationem istam repetunt. Utrisque vero, sed nostris potissimum, consulere hoc capite decrevimus. Nam quod ad haereticos spectat, id me, deo iuvsnte, perfectorum confido, ut inscitiae euae monimentun in hac obiicienda nobis historia defixisse potius quam momentum ullum ad cansssm suam attulisse aequi omnes et iniqui statuant,

OOXI

Sed u£ a capite ipeo disputationem arcesstmnus, proponam aate omnia quae de hac historia Socrates ac Sozomenus scriptis commendarunt. Nam ab istis in teliquornm scriptorum commentarios facti illius est derivata memoria. Scribit igitur imprimis Socrates lib. v. cap. xix. ex eo tempore, quo Novatiani primum emerserunt, episcopos poenitentiarium presbyterum adiunxisse, ut qui post ba- ptismuin deliquissent sua apud illum peccata confiterentur. Eundem porro Con- stantinopoli his de caussis abrogatum fuisse. Femina quaedam primaria ad eum eenfitendi caussa sese contulerat. Cui cum peccata, quae post baptismum ad- miserat, omnia singillatim exposuisset, obire poenitentiam iubetur, ac ieiuniis et orationibus assiduis insistere. In quo longius progressa (hoc est, ut declarat Besomenus, diutius in ecelessia perseverans) aliud quoddam scelus suum aperuit, steprum videlicet, quod cum discono commieerat. Toü)to Aty0tv, hoc est, cus hee dicium essct, diaconus in ordinem redactus est, Fremente voro ac tumultu- ante plebe et flagrantibus invidia clericis Nectarius Eudaemonis cuiusdam pres- byteri genere Alexandrini consilio poenitentiarium presbyterum sustulit et unumquemque suae conscientiae permisit, ut ex eius arbitrio de mysteriis usur- pendis apud se statueret. Haec ad verbum Socrates, eademque Sozomenus lib. vir. Cap. xvi.

Ex quibus antiquatum Constantinopoli confitendi ritum ac poenitentiae sa- eramentem ease sublatum post Calvinium haeretici omnes colligunt. Nostri par- tim conficiam bane a Novatianis historicis fabulam opponunt, in eaque, ut in aliis plurimis, mentites illos esse defendunt, partim non sacramentalem, ut vo- cant, confeseionem, ac tacitam, sed publicam putant esse sublatam. Bic enim existimant, eos qui publice poenitentiam susciperent sna quaedam crimina, quae sacerdos deaignasset, propalam et in frequenti ecclesiae coetu confiteri so- lios, et eum ipsam publicam confessionem antiquasse Nectarium , quae non tam ad «enipae promerandam veniam quam &d poenam satisfsctionemque spectaret. Etenim matronam illam a diacono constupratam aiunt, cum ad publicam de maere confessionem venisset, praescriptos sibi & poenitentiario sacerdote termi- nos egresaam, imprndenter incestum una illum patefecisse. Alii conscio et autore sacerdote divulgasse malunt, quod ob egin rem ab officio remotus fuerit.

Sod de publica confessione mox. Illud interim considerandum unde tandem acceperint, mandatum mulieri, uti sua pro concione peccata omnibus ediceret. Duo sunt in Graeca narratione verba, ex quibus utcunque deduci potest, Nam apud Socratem: 5$) 6à xpoflaivosca , xai QU. xraioga bavtz, xavnyóps: Quia zpo- galvouca dixit, et xavqvópe, interpree ita vertit: Mulier longtus in confitendo pro- greasa , alterius culpae seipsam sneimulat. Non recte, si quid in his video. Ne- que enim xpoBaivousa ad confessionem pertinet, multo minus ad publicam, quod de suo viri quidam boni solent adtextere. Sed nimirum, ut ex Sozomeno col- ligitur, onm in obeunda poenitentia, in oratione, ieiunio, frequentanda ecclesia, lengins procederet, alterum nefas interim commisit, et subinde declaravit (xat»- Tépnasv vol xamsjvecty, ut habet Sozomenus), non utique propalam, nec in pu- beo comventn, sed privatim, et coram poenitentiario sacerdote, apud quem identidem peccata deponeret, ant etiam citra sacramentum cum eo aut alio cel- legens. Quidwis denique potius, quam ut publicam ad confessionem adactam dixerimus aut mulierem istam, aut ullum omnino mortalium. Hoc igitur a sa- cerdote, &b antistite, à paucis denique flagitio comperto, depositus est ille dia- conns, ex quo paulatiin percrebescente fama rem subodoratus est populus. Hinc illae lacrymae. Mentiar, nisi manifeste is ipse, cuius autoritate nituntur, Sozo-

Q*

p. 341.

p. 242.

bCXII

menus falsam illorum coniecturam redarguat. Qoi instituendi poenitentiarii ss- cerdotis caussas disputans: €Popruxbv, ait, à áoy is vot; tpsumw IBobtv, ec dv Oe- &tpo Óró páptupt ti) mÀrOtt ciis OxxAvatac vàc apaptias d&xvy£ ev. Tosofóttpov 8d t&v &ptata. xoAtttup£vey Py fu 6v xe xal Fu ppova éxi 1oUto tstá&y aatv, & 83] xpocóv- tts cb $papenxóteo vk BeBropuva epoAóvouv- 6. Bk xpbc cv ixkavov apaptiav, $, « y gli odia: 3) xciaat Pnccipaov Orig axfAus, xapà aov adtÀv viv bixnv!) slckpata- pévous. Durum, inquit, et intolerandum initio sacerdotes esee iudicarunt, eic tan- quam in theatro, pro ecclesiae coetu ac concione peccata pronunciare, — Quare presbyterum quendam secretorum tenacem ac prudentem ei muneri praeposuerunt, ad quem peccatores adeuntes eitae suae noxas ezponerent: at slle pro. cuiusque peccato meritas poenas énfligens dimittebat, cum a seipsis illas exegissent. Quae Sozomeni verba publicum illud confitendi genus alienum & maiorum institute et a poenitentiarii illius officio perspicue significant. Sed mirum quam haec ab- strde Latini autores interpretati sint, qui e Sozomeno hanc historiam expresse- runt. Nam in Histor. Tripartita lib. rx. cap. xxxv. ita scriptum est: Quvomom omnino ncn peccare divinum et ultra humanam naturam esse cognoscstur, peccan- tibus autem et poenitenam agentibus reniam deus dari praecepit; qui vero con- fiteri refugiunt, maius peccatorum onus acquirunt, propterea cisum est antigwis pontificibus, ut velut «n theatro sub testimonio ecclesiastici populi delicta pandan- tur etc. Quae sunt veri sensus inanissima, ac non solum a Graecis Gozomeni verbis abhorrent, sed et pugnant ipsa secum. Quare haud vana suspitio est li- brariorum culpa vocem aliquam excidisse, atque ita restituendum esse: Propterea visum est molestum antiquis pontificibus etc. Nam alioqui quid opus erat dy£uuBoy sacerdotem deligere, si velut in theatro traducendus esset poenitens et ab ipso- met aut a sacerdote illius peccata publicanda?

Quae cum absurdissima sint, et iis haud multo mellora, quae à nonnuuHis afferuntur, nos in ea controversia duo quaedam excutienda duximus. Alteram quorsum ille sacerdos institutus, alterum quatenus illius sit abrogata functio. Ac de Socratis fide, etsi quod &d ipsum narrationis caput attinet, nihil hoe loco du- bitemus, permulta tamen ad historiam ab eodem adtexta tredimus, ut Novatia- norum sectam , cui erat addictus, commentis ac mendaciis sublevaret, quod ple- rumque usurpare consuevit. Exemplo sit e multis illud, quod sub stylum modo subiit. Scribit ille lib. v. cap. 22. Caesareae in Cappadocia eos qui post baptismum peccaverint à communione reiici, quemadmodum Novatiani institaunt. Quod est mendacissimum, ut ex Basilio eiusque poenitentialibus canonibus liquet. Lo- quitur vero Socrates de veteribus ecclesiarum torztx&v ritibus, ne quis post Ba- silii obitum aliter obtinuisse coniiciat. Eiusmodi igitur, hoc est confictum esse, vehementer suspicor, quod sub Novatianorum duntaxat ortum poenitentialem presbyterum constitutum esse dixit, quem cum ait t6 xavów xposts0ctoÓe: ab episcopis, tecte admodum et callide Novatianae crudelitatis virus instillat, quasi tum demum totum hoc poenitentiae negotium excogitatum fuerit ac novo ca- none sancitum. Neque enim recte t6) xavóvt zpocttOctoat accipiunt vulgo cum interprete, ut sit Canoni adiicere, Nam canonis decreto vult eum presbyterum adiunctum. Quare mox sequitur hunc canonem ab omnibus aliis receptum, a Novatianis duntaxat repudiatum fuisse. Verum ut de institutionis tempore nihil pugnemus, quod ad summam haud multum interest, sic, opinior, explicare ista - possumus. Cum duo apud veteres essent, ut antea docuimus, peecatorum ge-

1) Fort. el; xeatouévouc.

CCXIII

nera, alia graviora et capitalia, quae nominatim canones complectebantur, qui- busque publics poenitentia opus erat, leviora altera, hoc est a canonibus praeter- Ks, primis ecclesiae temporibus, qui se prioris generis peccatis obstrinxissent, ad episcopos utplurimum adeuntes praescriptam ab iis poenitentiam explebant. Ác si quie vetustissima monimenta diligentius exploret, inveniet ab episcopis ipsis administrata ferme omnia, quae ad poenitentes attinebant, cum et pauciores sdhuc Christiani forent, et rariora delicta, quae publicam poenitentiam exigerent. Posteaquam vero pariter et fidelium numerus, et maioris illa poenitentiae seges excrevit, graviora scilicet capitaliaque crimina, cum unus par omnibus esse non poseet episcopus, viearium sibi presbyterum substituit, quo cuin laborem parti- retur, quique iis potissimum audiendis vacaret qui publica poenitentia ex cano- aum sanctione tenerentur. Nam eos, qui privatam tantummodo desiderarent, & minutioribus presbyteris absolutos esse credibile fit. Et quidem olim absente episcopo nonnunquam 3 presbyteris reconciliari poenitentes solebant; sed extra- ordinarium ius illud erat, et identidem ab episcopo mandatum, non ordinarium ac certis homipibus in perpetuum attributum. Quare ut apud Romanos capitalium egussarum coguitio primum a senatu, quoties opus erat, consulum alteri, ambo- busve, aut aliis magistratibus committebatur, postea quaestione publica consti. tata singulis criminibus, quae quidem atrociora essent, snus est iudex ao prae- tor appositus: sic in ecclesia quondam poenitentium caussas quibus vellet disce- ptandas mandabat episcopus, postea certus ac perpetuus graviorum criminum iudex , hoc est publicae poenitentiae administrator institutus est. Eiusmodi poe- nientiarius ille presbyter fuit, orientibus Novatianis, si Novatiano historico cre- dimus, a catholicis adscitus. Idem postea stupri illius occasione Constantinopoli sublatus , unaque cum eo poenitentiae publicae usus interruptus est. Poenitentiae, inquam , non confessionis publicae, quae nulla unquam in rerum natura fuit. Quod enim publica duntaxat poenitentia supressa sit, vel autor ipse post Socra- tem narrationis illius Sozomenus ostendit, qui idem, quod Constautinopoli ab- rogatum dixerat, alibi terrarum, et in occidente ac Romae potissimum per- severasse docet; quod cuiusmodi esset exponens nullum alium nisi publicae poenitentiae ritum significat, luctum videlicet, lacrymas cum poenitentium ipso- rum, tum episcopi ipsius ac totius populi, &d haec ieiunia, crebras orationes ae stationes, sexcenta id genus, quorum in veteribus conciliis ac sanctorum patrui monumentis frequens est et accurata mentio. Nuspiam autem publicae confes- sionis usum ne litera quidem attigere Socrates ac Sozomenus; neque porro pri- vatae, vel confessionis, vel poenitentiae meminerunt; quam utramque salvam atque incolumem etiam Constantinopoli mansisse nemini dubium esse debet. Neque quenquam moveat, quod Socrates subiicit, Eudaemonem istum, qui Ne- etario abrogandi poenitentiarii presbyteri consillum dedit, hortstum esse, ut anumquemque suae conscientiae relinqueret: avyy worjsat 9& Exaatov tà lble cuv- ebótt tv pogtnplv ustéyttv:. Ut suapte conscientia fretus eiusque secutus arbi- trium mysteria capesseret. Nam illud inter antiquitatis ecclesiasticae peritos con- venit, publicam olim poenitentiam, hoo est poenas ipsas, quibus satisfaciebant, earumque tempus ac rationem tam constanter ac severe et ad unguem obser- vasse priscam ecclesiam, ut ante iustam ac legitimam illius functionem nefas esse putaret ad pacem et communionem accedere. Hinc acres ac vehementes illae Cypriani praesertim querelae, quas in libro de Lapsis, et in Epistolis in- euleat. Ante expiuta delicta (ait libro de Lapsis), ante exhomologesin factam cri-

p. 2943.

mnis, ante purgatam conscientiam sacrificio et manu sacerdotis, ante offensam — p. 344.

p. 345.

COXIV

placatam indignantis domimi et minantis, pacem putant esse , quam quidem verbis fallacibus venditant. Hane poenitentiae formam cum episcopi diligenter exigeret, neo nisi absoluta illa perfeetaque quenquam adimitterent, ablata Constantiopeli publiea poenitentia, privatim unicuique moderandae illius sc terminandae po-

. testas est facta, cum ea tamen cautione, ut nisi rite et pro delictorum modo a se-

ipso poenas repeteret, apud deum nequaquam culpa careret. Aliquanto diffioilins est quod Sozomenus disserit. Queritur enim hoc velut fraeno detracto maiorem &d omne scelus impunitatem ac licentiam extitisse: éx& xpótsoov cx frroÜuex uale tk &gaptijpaxa 7v, ónó ts alboUg Tv dfey TUA Óvtov tàc aei axtàv xAngquAsiac, xal xo axoifjtiag tÀv ixi Tojto teta[ufvow xprtv: Quandoquidem minora, ut opinor, erant ante peccata, cum propter eorum verecundiam, qui illa cosifiteban- tur, tum ob eorum , qui ei wegotio praeeraat, diligentiam ac solicitudinem. Verum etsi Novatiani verba praestare nihil necesse sit, possunt oa tamen sic accipi uti leviora fuisse crimina doceat, quod et ill& confiteri, uni videlicet alicui sacerdoti, oportuerit, utputa poenitentiario, et ab eodem inflictas poenas excipere. Sub- lata vero poenitentia, tametsi nihilo secius confiterentur, tamen publice nullam peceati sui significationem dabant; quod unum poeniteatibus molestissimum erat et acerbissimum. — Quare ai5cx illa et verecundia non tam ad dfe Ts) re- ferenda quam ad publicam infamiam et poenam, quae graviorum crimium cen- fessionem necessario sequeretur. Nam aut nulla aut leviori verecundia deinceps affecti sunt, quod scirent publica se ignominia ac tam diuturno cruciatu caritu- ros. Ád eam mentem ac sententiam dirigi possunt, quae & Chrysostomo ctum aliis in locis, tum Hoin. v. de Incompr. Dei Natura, perum commode dicta vi- dentur, ubi peccatores ea se lege negat obstringere, ut hominibus, sed ut uni duntaxat deo peceata fateantur. Aià ceüto xupexaAG, xol Bfopat, xai &vtiBolis é£otsoAoyita0at vé 056) cuvsy ke. — O093 vüp cl; vo Béatpóv ae &vo x&v adv, o008 ix- xaÀddet coi; &vÜpiot; &voyzáLe tk auagviuaca: vo auvuboc &vántutev daxpectto teü ÜsoU, xol «Ord Orttov tà tpaUpata, xal Kao. abteU tà 9ouaxa avtov. — Noa te, inquit, $n scenam ac conaervorum tuorum consessum prodire $ubeo; neque ho- minibus peccutu tua patefacere: émo vero oonsceentiam twam coram dee aperi eic. Ktenim quod tum poenitentiae publicae usus intercidisset, peccata coram homi- nibus publicari desierant, hoc est externo illo squallore ac sordibus, cilicio, vo- lutatione, reliqua omni moeroris ae luctus signmificatione detegi. Quwanqmam multa sunt a sanctissimis patribus, praesertimque a Chrysostomo in Hotiliis &spersa, quae si ad exactae veritatis regulam accommodare volueris, boni sen- sus inania videbuntur. Quippe declamatorio illo more ad imperitam fere multi- tudinem exaggerandi caussa et subito quodam impetu dicendi ac calore profusa feruntur plerumque licentius. Unde ex aliorum comparatione locorum, vel con- ciliorum potius ac patrum , temperanda et in gyrum veritatis revocanda sunt. Átqui innumera sunt antiquitatis testimonia quae peccatorum confessieni, et quidem secretae ac tacitae, luculentiesime suffragantur; quae cum hac unas vel altera peulo obscuriore Chrysostomi sententía compensari possunt. Nam wt ego psucis absolvam, neque enim id modo agitur, quotcumque veterum PP. scripta sunt, vel conciliorum decreta, quibus poenitentiwe modus indiciter, toti- dem confessionis arcanae firmamenta ac monimenta retinemus. Iubent antiquie- sima PP. atque ecclesiae consulta lapsos pro peccatorum gravitate plecti, et ab antistitibus aut sacerdotibus poenitendi leges ac conditiones accipere, ut eoram caussa cognita ac pruden£er aestimata levioribus illos gravioribusve poenis ce- érceant. Quis nisi insanus aliter id adminietrazi posse putet quam si peccata sua

OCXV

ie ipse qui admisit exponat? Confessione igitar ac declaratione aliqua opus est. Ea vero privata ao tacita, ut hodie est, ita perpetuo fuit; nec ulla unquam pablica usu ao moribus ecclesiae recepta; quod postremo loco demonstrandum suscepimus.

FUERITNE QUONDAM PUBLICA PECCATORUM CONFESSIO ECCLESIAE MORIBUS RECEPTA.

Inveteravi haec apad quamplurimos aetatis nostrae scriptores opinio, publi- e&m peccatorum confessionem poenitentiae partem fuisse, eandemque perinde ut caetera illius officia communi usu ac consuetudine receptam, Sed cuiusmodi demum ea fuerit, quibusque definita peccatorum generibus, non eodem modo pronanciant omnes , verum alii tolerabilem , alii prorsus absurdum hunc errorem interpretatione sua faciunt.

Fuere qui nullum peccatorum genus a publicae lege confessionis exciperent, ne occulta quidem , quos prudentiores caeteri merito reiiciendos putant. Alii pu- blica duntaxat crimina vulgoque cognita publicae illi professioni subiiciunt. Alii deaiqne certa duntaxat ex omnibus a poenitentiae praesidibus delecta conten- dunt. Rursus aliqui poenitentes ipsos asserunt in concionem productos sua pro- palam peccata confessos, alii, quo illorum pudori consuleretur, eas partes sacer- dotibus demnandas putarunt, qui aut memoriter, aut ex scripto poenitentium crimina in populum efferrent,

À quibus omnibus vebementer ego dissentio. Neque enim adduci poseum at existixmem legem ullam in ecclesia fuisse unquam eiusmodi, quae peccata proferri publiee decreverit. Fuerit enim interdum aliquis, qui abundantia quadam doloris ac pietatis delicta sua coram omnibus exposuerit, nequaquam tamen id in exemplum censuetudipemque iure potest transferri, Sed ut magis in arcem quaestionis iliius involezmus, utriusque momenta partis et pondera diligenter p.246. aestimanda sunt, negantis, inquam, meae et affirmantis alterius.

Haec igitur ex Nectariana illa historie nat& potissimum videtur. Quam cum nostri acerrime &b haereticis opponi cernerent, neque alium exitum difficultatis expedire posseat, ingeniose istud ac solerter excogitarunt. Videbant enim id omnino eublatnm a Nectario, unde tanta se invidiae flemma concitasset. Hoc antem quid aliud esse, quam id ex quo matronae stuprum ae diaconi flagitium manara&t in populum? Eam vero procul dubio confessionem fuisse, quod ita la- tine apud Socratem legeretur: Mulier longius $n confitendo progressa. Nefas autem est arbitrari privatem et & Nectario confessionem extortam, et quod ca- put est, ab illius successore Chrysostomo minime revocatam. Ob eas caussas dubium nemini fuit quin praeter privatam illam ac legitimam, et vero necessa- riam , quaerenda esset altera, constituendaque publica. Cui stabiliendae asseren- daeque varia postmodum praesidia conquisierunt , ex quorumdam PP. autoritati- bus, tum vero exhomologesin illam eo traxerunt, cuius antiquitas omnis Chri- &tiana persaepe memipit. Haec ilorum ratio fnit. Nostra vero est eiusmodi. Cnm de priscis ecclesiae ritibus agitur, nihil temere nee absque veterum scri- ptorum expressis testimoniis afferendum. Neque enim id unum intueri satis esse, quam te probabiliter e laqueis quaestionis alicuius explices, quod in scholasticis controwersiis usu venit, sed quodcunque demum antiquioris ecclesiae moribus adscripgeris, buius ex historia tibi veritatem esse praestandam. Iam vero hic ille £enfessionis publicae mos, quo de agitur, non modo solidum habet nihil, aut ex- pressum ex omni vetustatis memoria, quo tueri sese possit, sed multis validis-

p.

CCXVI

sSimisque rationibus evertitur. Sed repognat prae caeteris graviseima 8. Leonis sanctissimi pontificis auctoritas, qui hanc profitendorum publice scelerum con- suetudinem tanquam apostolicae regulae contrariam improbat Epistola rxxx. cap.2. Cuius verba hic omnino describenda sunt. Iam, inquit, etíam contra apostolicam regulam praesumptionem, quam nuper agnovi a quibusdam sllicita usurpatione committi, modis omnibus constituo submoveri (de poenitentia videlicet, quae ita a fidelibus postulatur), ne de singulorum peccatorum genere libellis scri- pta professio publice recitetur, cum reatus conscientiarum. sufficiat solis eacerdo- dotibus indicari confessione secreta. Quamvis enim plenitudo fides videatur «ses laudanda, quae propter dei timorem apud homines erubescere non veretur, tamen quia non omnium huiusmodi sunt peccata, ut ea, quae poenitentiam poscunt, mon timeant publicare, removeatur tam mprobabilis consuetudo , ne mulN a poenitentiae remediis arceantur, dum aut erubescunt, aut. metuunt inimicis eua facta reserari, quibus possint legum constitutione percelli, Sufficit enis illa. confessio, quae pri- mum deo offertur, tum etiam sacerdoti, qui pro delictis poenitentum precator ac- cedit. His verborum sententiarumque fulminibus commentum illud publicae confessionis percellitur. Si enim ne volentibus quidem atque ultro flagitantibus criminum reis publice ista pronunciari passus est, eamque contra traditionem apostolicam praesumptionem esse definit, estne ut reiectum ae damnatum tanti pontificis iudicio morem legitimum aliquando fuisse putemus et communi ab. omnibus ecclesiae iure servatum? — Átenim plerique sic respondent: Leonem de occultis duntaxat criminibus loqui, quae publice confiteri nemo debuerit, non sutem de publicis, quae unica publicae confessionis seges extitit. Commodius isti sane, qui ab hac publici lege dedecoris occulta saltem excipiwnt: quod ne alii quidem remittunt. Quorum nonnulla temeritas Tridentini concilii voce ac decreto notatur. Etenim Sess. xiv. cap. v. cum docuisset publicam confessionem nullo ditino praecepto mandatam fuisse , statim adiicit, nec satis consulte humana aliqua lege praeciperetur, ut delicta , praesertim secreta , publica essent confessione aperienda. Divinum prorsus ac tanto consessu dignum oraculum, ex quo non modo de secretorum criminum, sed etiam publicorum publica professione colligi potest nulla unquam humana, hoc est ecclesiastica lege, quam divino praecepto Tridentini patres opponunt, poenitentibus impositam fuisse, ac ne imponi qui- dem prudenter potuisse. Siquidem vox illa praesertim hanc habet vim, ut cae- ter& quoque parum consulte pronunciari censeantur, adeoque quae de illis publice confitendis lata fuerit lex inconsulta sit minimeque prudens, etsi altera quae de secretis idem statueret, prudentiae minus babeat. Apparet igitur ex Tridentino- rum PP. sensu nullam unquam istiusmodi legem extitisse, quae ad publicam quoruncumque peccatorum confessionem poenitentes adstringeret. Quare Leonis etiam decretum ad omnia peccatorum genera pertinet. Atque vel ex eo, quod fateri isti coguntur, publica solum crimina confitenda faisse, non occulta, nal- lam omnino confessionem publicam lege constitutam esse validissime probabitur. Etenim cum ob graviora duntaxat et capitalia scelera poenitentia publica prae- seripta sit, qui haec publice omnibusque consciis admisisset, cum publice postea poeniteret, quid ea confiteri necesse habuit, aut qui tandem in illis publice pro- fitendis pudor &c verecundia, cui in abroganda confessione Nectarius consultum esse voluerat? Queritur Sozomenus sublato hoc ipso, quodcunque tandem Ne- ctarius antiquavit, velut fraeno quodam detracto, maiorem ad omne scelus licen- tiam homines habuisse, cum ante tfj; dtayytAlac metus illos ac verecundia coér- ceret. Nostri hoo ad publicam confessionem transferunt. Si, ut volunt, publi-

COXVII

eorum duntaxat, quis ille tantus pudor fuerit non video, ant quis praecipuus ex ea fructus, quodque ad deterrendos a flagitiis homines momentum , cam ignota quae profiterentur essent nemini. At seclusa confessione publicus ille poeniten- tium luctus, abiectio ipsa sui, sordes, lamentatio, supplicatio, caeteraque id ge- nus satis magnam verecundiam praeter sensum doloris attulerunt, quibus re- fraenari a vitiis et in officio contineri possent. Quam et ipsam fateor publicam quandam peccati professionem fuisse. Ad quam accesserit sane nonnunquam etiam expreses verbis altera et publica, sed quam non ulla ecclesiastica lex prae- scriberet, ac ne permitteret quidem fortasse, sed vehemens potius dolor ac pieta- tis sensus extunderet. Denique quod & paucis aliquando factum, idque per- obscure, colligitur, non id in consuetudinem, ac multo minus in legem, debet referri. Quod prudentissime ab eodem illo Tridentino concilio declaratur his ver- bis: Etei Christus non vetuerit, quin aliquis in eindictam euorum scelerum et sus humsliationem , cum ob aliorum exemplum et aus humiliutionem, tum ob ecclesiae ofensae aedificationem , delicta sua publice confteri possit, non est tamen hoc di- *ino praecepto mandatum , nec satis consulte humana aliqua lege praeciperetur etc. Addam et aliud denique, ut quam parum sibi opinio illa constet omnes intelligant. Qui poenitentiae publicae partem confessionem aeque publicam faciunt, iidem maiori ex parte occulta crimina palam declarari negant oportuisse. Atqui saepe- numero propter occulta solum, et ab ipso qui commiserat sponte prodita, publics est indicta poenitentia. Caruit tum igitur aliqua sui parte, et quidem necessaria, poblica illa poenitentia. Quod autem etiam arcanis sceleribus publice inflicta poenitentia sit, fidem faciunt antiquissimi canones, imprimis Basilii, qui Can. Lxt. ad Amphilochium, de fure sic praecipit Si quis sponte sua commissum fa- teatur, ut uno duntaxat anno poenitentiam obeat. Sin convictus ac deprehensus fuerit, biennio. In Conc. Carthag. itr. Can. xxxi. decretum est, ut presbyter in- consulto episcopd non reconcilet poemitentem, nisi absente episcopo, et necessitate cogente. Cwuscunque autem poenitentis publicum et vulgatiseimum crimen est, quod universa ecclesia noverit, ante apsidem manus ei imponatur. Haec ipsa con- cilii sanctio elarissime significat, alia praeter publica fuisse peccata, quae poe- nitentia coércerentur, cum a caeteris publica nominatim excipiat. Deinde nec illud obscure colligitur, si ulla, qualem isti fingunt, publica fuisset peccatorum confessio, perraro tamen usum illius incidisse. Nam si publice et in frequenti ec- elesise conventu iam ea prodidissent, cur in manifestissimis duntaxat certisque eríminibus manus iis ante absidem imponitur? Quippe omnium sine ullo discri- mine poenitentium peccata iam erant illorum confessione manifesta. Neque vero diei istud potest, illustri aliqua autoritate veterum ac patrum niti confessionem istam publicam. Nam praeter Nectarisnam, uti diximus, historiam nihil est ad- modum, ad quod coniectura illa possit adhaerescere. Sed hoc quam inane prae- sidium sit copiose demonstravimus. Intellectum est enim, non mulieris publica et ecclesiastica confessione, sed aliunde stuprum illud esse compertum, totam denique publicae confessionis tragoediam ab interpretis errore derivatam, qui ad id, quod Socrates scripserat, longius progressam esse mulierem, levi additione, sed magna veritatis fraude confitendi vocabulum adiunxit. Caetera denique ita composita explanataque sunt, nullum ut inde fucum coloremque sibi ementita illa confessio possit arcessere. Superest Origenis unus alterve locus, qui publicae confeseionis suspicionem aliquam possit iniicere. Bed si diligentius consideretur, adversus illos ipsos magnopere pugnat, qui eius se praesidio defendunt. Orige- nes itaque Hom. rr. in Ps. xxxvrr. ea Davidis verba declarans: Asuici mei et proveni

p. 248.

p. 249.

COX VIU

sei adversum me appropinquacerunt et steterunt, haec ad ponitentem refert, qui peecato suo medicinam facere volens amicorum contemptum irrisionemque ne- gligat. Si ergo, inquit, Àutusmodi homo memor delicti ewi confiteatur quee com- fnisit, et humana confusione parvipendat eos qui exprobrant eum confitentem et to- tant vel srrident, lle autem iutelligens per haeo sibi veniam dari etc. S ergo eit aliquis sta fidelís, ut si quid conscius sit eibi,. procedat in medium, et ipse sui ac- cvsator existat, l4 autem. qui futurum dei sudicium non metuunt, haec audientes cum iufrmantibus quidem non infrmeniur, cum scandalisantibus non urantur, cum lapsis nen iaceant, sed dicast, Longe te fac a me, neque accedas ad me, quoniam wundus ewm, et detestari «ucipiant eus quem ante admirabantur, et ab amicitia re- cedant eius qui delictum suum noluit occultare, super kis ergo consequenter dicít, qui exhomologesin, id est confessionem, facit eto, Bed postea clarius idem decla- rat, cum ad sui accusationem et confessionem adhortans, ita loquitur: Tantum- modo circumepice diligentius cui debeas confiteri peccatum tuum. Proba prius me- dicum, cw debeas caussam languorts ezponere etc., ut ita demum si quid slle di- zerit, qui se prius et eruditum medicum ostenderit, et misericordem, &$ quid consili dederit, facias et sequaris, si intellexerit et. praeviderit talem esse. langworesm feum, qui «n conventu totius ecclesiae exponi debeat et curari, ex quo fortassis et caeteri aedificari poterunt, et tu ipse facile sanari, multa hoc deliberatione et sa- tis perito medici dius consilio procurandum est. Hactenus Origenes. Nullus in omni vetustate locus est, ex quo validius id affirmari putent, quod de publica £onfessione sentiunt. Nam in posteriori maxime sententia delectum peccatorum & sacerdote faciendum insinuat, quae poenitens ad omnium utilitatem publiee profteatur. Atqui nihil istos Origenes adiuvat, imo vero obest vel plurimum; quandoquidem de areanis occultisque peccatis, non publicis loquitur, de iis , ia- quam, peccatis ista pronunciavit Origenes, quibus illa, quam suadet, confessione patefactis, qui confitentem amabant et admirabantur antes, deinceps velut ab impuro contaminatoque discedant, ut in priore loco narrat. Item eiusmodi pec- cata illa sunt, quae confiteri iubet, ut non temere in publico conventu debeant exponi, sed cum aceurata deliberatione et sacerdotis consilio, quod posterior locus &dmenet. Quamobrem occulta illa sunt, non publica atque manifesta, de quibus publice confitendis ne deliberandum quidem esset, si id publicae poeni- tentiae ratio et ecclesiae lex necessario postularet. Cum igitur publicae confee- sionis patroni nullam occultorum criminum, sed publicorum duntaxat , publicam confessionem legitimam fuisse velint, idque et Leonis Magni decretum, et Tri- dentimi concilii autoritas evincat (neque enim eiusdem opinionis alios quosdam moramur, qui ex arcanis ipsis criminibus quaedam etiam ad publicam professio- xem designata censent, quorum est minus tolerandus error) plurimum abest, ut ex illis Origenis testimoniis operae pretium ullum ad commenti sui patrocinium faciant. Quae cum ita sese habeant, aliter Origenis accipienda illa verba sunt, cum publice accusanda, confitenda, aut exponenda peccata dicit, vel exhomolo- gesin instituendam , quod apud caeteros patres, imprimisque Cyprianum frequen- ter occurrit, Neque enim perpetuo legitima aliqua peccatorum declaratio ac sin- gulorum expositio istiusmodi vocabulorum formulis intelligitur, sed ea plerum- que professio , quae factis ipsis ac ponitentium officiis editur, aut si ore fortassis ac verbis, non ea singulorum criminum condicto loco ao tempore confessio fuit, ut vel ex scripto, vel ex memoria pronunciarentur, sed generalis scelerum agpitio et improbitatis suae professio ac detestatio , cuiusmodi esse videtur generalis ills confessionis formula quam accuratae ac privatae peccatorum explicatiomi, aut

OCXIX

inesuonto missae sacrificio celebrando prasemittianus. Neque tamen infieor, qnin. p. 250. sexhemologesis interdum veram et sacramenti propriam adeoque privatam pec- estorum expositionem sigmificet, sed caute ac prudenter in huius vocis inter- pretatione versandum est, ut ex ipso narrationis contextu, quo sensu a patribus wsurpata sit, diiudieare possimus. Quam ad rem egregius est Tertulliani locus lib. de Poenit. cap. rx. Huius, inquit, igitur poenitentiae secundae, et unius, quanto ix arto segotium est, tanto operosior probatio est, ut mon sola conscientia prae- feratur, sed aliquo etiam actu administretur. Is actus, qui magis Graeco vocabulo exprimitur et frequentatur, exhomologesie est, qua delictum domino nostro confite- etr, non quidem ut ignaro, sed quatenus satisfactio confesmone diaponitur, con- feswione poemitentia nascitur, poenstentia deus svitigatur. Itaque exhomologeme prosternendi et humiliicandi hominis disciplina est, conversationem íniungene mi- sericordiae ilicem. — Sed de itousioyíote; notionibus variis iampridem multa sunt a viris eruditis observata, Nos spud Cyprianum animadvertimus oxhomo- logesin pro poenitentiae publicae certa functione sumi, quae uni ex quatuor poe- nitentium gradibus praecipue conveniret: nimirum Órortec:, quae tertio 1oce numeratur. Nam qui in eo gradu censebatur, ivtoc tZ; toU vao zxUXsc, intra templi portam admissus, cum catechumenis facossere iubebatur, ao certis diebus coram episcopo procidens impositione manuum ae solenni precatione impertitus dimiti solebat. Unde óxórtwe: est dicta, quod óxéntrttv, hoc est coram antistite procidebst, qui cum omni populo procidens et ipse primum, tum exsurgene ma- nus, uti dixi, poenitentibus imponebat. Quod lucalente cumptimis declaratur a Sozomeno lib. vrr. eap. xvr., ubi poenitentiae formulam exponit, quae Constan- tinopoli abrogata Romae perpetuo mansit. Qua in Sozomeni descriptione plurima sunt quae ad omnes poenitentiae gradus pertinent, non pauca ad óxónztuc re- feruntur. Cur &utem exhomologesin huic tertio poenitentiae gradui potissimum aseignem, Cypriani autoritas movet, qui post alias poenitentiae functiones ex- homologesin collocare solet, et reconciliationi ac communioni propiorem osten- dere. Sic i& Epistola x. ad Clerum, Nam cum (n minoribus peccatis, inquit, agant peccatores poertentiam iusto tempore, et secundum disciplinae ordinem ad exÁomologetin veniast, et per manus émpositionem episcopi et cleri ius commune- ogdtionss acotpiant, nunc crudo tempore persecutione adhuc perseverante, nondum restituta ecclesiae ipsius pace ad communicationem admittuntur, et ofertur nomen eorum, et nondum poenitentia acta, nondum exhomologesi facta , nondwn manu eis ab episcopo et clero imposita, eucharistia illis datur. Bác Epist. xz. post actam poenitentiam snbiicit exhomologesim. Et Epist. xu. Nam cwm in minoribus de- licfis, quae non in dominum committuntur, poenitentia agatur susto tempore, et ez- Aomolegens fat inspecta vita eus qui agst poenstentiam , nec ad communicationem venire quis poant, nisi prius &lli ab episcopo et clero manus fuerit imposita. Idem in Orat. de Lapsis, et alibi esepius eodem erdine commemorat. Quinetiam Ter- tullianus lib. de Poenit. enumeratis omnibus poeaitentium incommodis ac vexa- tionibns, haee infert: Miserum est séc ad exhomologesin pervenire. Malo enim ad musersam perveuster. Bed ubi poenitendum est, desinit miserum, quia factum est sulwtare, Ex quibus perspicuum redditur, aate exhomologesin multas poeniten- tium actiones alias antecessisso, illam autem óroxtwoto; peculiarem esse, quia gó3UKOK DOR iam mserea dici potest, cum status bic poenitentiae commodissimas p. 351. emsium extiterit. At óxóritwo:« multas acerbissimasque molestiss habuit et maiore cum verecundia coniuncta fuit, cum in media populi concione sistoms 5059 peccatorem profiteretnr, ao generalem exhomologesin concipiens lacrymis

p. 252.

CCXX

atque eiulatibus instaret ardentius. Propterea concilium Ancyranum, ut supre vidimus, Can. xrx. voluntarii parricidii reos toto vitae tempore óxornízcnv iahet,

Atque eandem esse caussam suspicor, cur poenitentium nomine. saepe illi soli comprehendantur a conciliis et patribus, qui in tribus primis gradibus hae- rerent. Nam in liturgiis ac sacrificiis post scripturarum lectionem et divini verbi praedicationem priusquam ad arcana eugustioraque mysteria progrederentur, catechumenos, energumenos cum poenitentibus facessere diaconus imperabat. Dionysius lib. de Eccles. Hierar. cap. 1t. xoi pstà tata (lectiones sacras) ite ivovsat cXje pae msptoy is ol xacny odusvot, xal npoc abtois ol évspyospavor, xel ot àv pstavoía 0vt&. Sic in Constit. Apost. lib.vr. cap.rx.. Kol ó Bixovog Aeyítes,' Axo- Adsats ol dv usxavola. Verbum toà &xoAety mrasam, sive méseionem, significat, ut in expositione Fidei Catholicae in fine operis huius videbimus. Poenitentium itaque discessio fiebat, duntaxat eorum qui in tribus primis gradibus censerentur, uti veteres canones nos docent, praesertim Gregorii Thaumaturgi undecimus , idque pluribus Zonaras et Balsamo interpretes observant. Nam qui in quarto gradu, hoc est x7j ovatdott, numerabantur, cum fidelibus perseverabant: f) cóetaow , ait Theumeaturgus, tva. auvigtatat toig xtotoic, xat u3) dEfpy tat gecà có»v xexnAoopd- vov. Hinemarus in Epistola ad Hincemarum Laudunensem episcopum, quam Ia- stellus citat: Quidam iubentur usque ad missam catechumenorum manere 4n ec- clesia. Quidam autem sola intra ecclesiam fidelium oratione tungi sacrue myste- riorum celebritati, a dominicae autem mensae convivio segregari. Quocirca oi dv cUctagst ovte, extra poenitentium ordinem ex illa canonum ac PP. loquendi ra- tione secreti sunt.

QUONAM IN POENITENTIAE GRADU SACRAMENTALIS ABSLUTIO CONCESSA FUERIT.

Ex quo illa s&ne non levis existit quaestio, quonam tempore, quove in gradu postremam illam a& peccatis absolutionem poenitentes obtinerent. Quod enim subinde post editam peccatorum confessionem absolvi non solerent, idque mon- nisi expleto poenitentiae tempore consequerentur, pluribus antea demonstratum est, Nunc illad merito dubitatur, utrumnam quarto insuper gradu, hoc est av- gt*&c«, prius defungendum illis fuerit quam sacramentalem, ut vocant, absolu- tionem impetrarent, an post óxóxtoct absolverentnr & peccatis illi quidem, sed nondum tamen ad dominici communiohem corporis admitterentur. Ác videri sane potest, post üxóztwotv peccatorum illis veniam, hoc est sacramentalem illam re- laxationem esse concessam. Nam cum tertio ex illo gradu ad ajotactv emerse- rant, poenitentes esse quodammodo desinebant, ut paulo ante declaravimus. Quod argumento esse potest, relaxata iam illis ac condonata esse crimina, pro- pter quae in illam obeundae poenitentiae necessitatem incurrerant. Adde omnia illis, uno excepto domini corpore, cum caeteris fidelibus fuisse communia, lo- cum imprimis ac tempus orationis. Neque enim cum poenitentibus exibant, nee alibi, quam ubi fideles caeteri, versabantur. Tum sacrificia ipsa et liturgias, quorum citra communionem erant participes. Deinde vero nemini dubium illud est, per impositionem manuum, caetera ut omittam, peccatorum illis temporibus tributam esse veniam. Docent hoc innumera Cypriani testimonia, quorum ha- ctenus pleraque produximus, in quibus per manus impositionem pax et recon- ciliatio communicatioque conceditur. Tum in Carthag. Conc. rv. Can. rxxvr. de eo qui poenitentiam in infirmitate postulat: Et si continuo, inquit, creditur mo- rituru&, reconcilietur per manus impositionem et infandatur ori eius eucharistia,

COXXI

Hom Can.rxxvim.. Poenitentes, qui ín infirmitate viaticum eucharistiae acceperint, son 8e credent abeolutos sine manus impositione, si supervsxerint. In Constit. Apost. lib. rr. eap. xL1. fj yetpolieoía poenitentibus avt! toU Aojaparoc esse dicitar. At vero manus impositio propria tij; óxoztocto« fuisse videtur. Quo in gradu poeniten- tes sub episcopi manus subibant; unde t7 Üxorztooctoc vocabulum deductum. Atque hoc ante postremam absolutionem ac reconciliationem saepius factitabant. In Laodic. Can. xtx. ubi liturgiarum celebrandarum forma praescribitur, xspt xoà &iv iBla xpàtov pstk tac Óópiag ty ÉniaxÓmoV xai tüv xatqyoupévov eby3v ini tsÀftoat, xol uevk vo desAU£iv tous xatyy ouufvouc, t&v iv pstavola vip eov vivestiat, xal todtev zpoceA0óvtov Óxo tipa, xai óxoyprna&vtov, obto tàc sb &c tiv xtv vi*ec0at tpftc. — Agathense Conc. Can. xv. Poenitentes tempore, quo poenitentiam petunt, impositionem manuum et cilicium super caput a sacerdote, tícut ubique con- stitutum est, consequantur. Item Carthag. 1v. Can. uxxx. Omni tempore ieiuniis manus poenitentibus a sacerdotibus imponatur. Itaque eum ab üxoxtoct ad quas- Vtum ordinem ac postremum migrarent, probabile est per impositionem manuum sacramentalem illis absolutionem impertitam fuisse. Neque enim, quod sciam, antiqui canones post odatactv poenitentibus impositam esse significant, sed eam impositionem cum óxoxztoctt coniungunt. Quae coniectura si cui forsitan pla- euerit, ad nonnulla patrum loca transferri accommodarique poterit, in quibus poenitentia sine communione certis peccatoribus concessa legitur. Ut cum In- nocentius papa scribit, olim iis, qui reconciliationem sub extremum tempus vitae postulabant, negata communione, concessam esse poenitentiam, Nam poeni- tentiae nomine sacramentalis absolutio potest intelligi quam citra dominici cor- poris paiticipstionem impetraverint. Cyprianus insuper Epist. xr, ante actam, inquit, poemtentiam, ante exhomologesin gravissimi atque extremi delicti factam, ante manum ab episcopo et clero in poenitentiam impositam. Ibi poenitentia pro absolutione usurpari videtur, ut et alibi passim, quoties de reconciliatione lo- quens iis verbis utitur, manu in poenitentiam tmposita. Quocirca in fine tij; óxo- xtoctoc fortean manus in poenitentiam imposita fuit, hoc est absolutio recon- ciliatioque data poenitentibus, sic ut tantisper a mysteriis abstinerent.

Verum ne huic coniecturae nimium confidam, unum illud facit quod vetu- stissimi patres, imprimisque Cyprianus post exomologesin extremamque ma&- nuum impositionem ststim ad mysteriorum communionem ius habuisse poeni- tentes non obscure demonstrant. Sic in Epist. x. ad Clerum: Num cum ín minori- bus peccatis (Cypriani verba sunt) agant peccatores poenitentiam tusto tempore, et secundum disciplinae ordinem ad exomologesin veniant, et per manus imposntio- nem eptscopi et cleri tus communicationis accipiant, nunc crudo tempore, per- secutione adhuc perseverante, nondum restituta ecclesiae ipsius pace, ad communi- cationem admittuntur, et offertur nomen eorum, et nondum poenitentia acia, non- dum exomologesi facta, nondum manu eis ab episcopo et clero imposita, eucharistia fis datur. Idem repetit Epist. xr. ac xri. et sexcentis aliis locis. Ex quibus ef- ficitur, nonnisi peracta poenitentia, et sub finem cuctáose« postremam illam manuum impositionem, qua sacramentalis absolutio continebatur, poenitentes obtinuisse. Nihil enim inter pacem et reconciliationem ac mysteriorum parti- cipandorum ius interponendum videtur, et utrumque communionis appellatione comprehenditur. Hic igitur éxéy«, deque ea re doctorum et antiquitatis ecclesia- sticae consultorum hominum iudicium expecto.

-— N. r. Obvoc 6 Nof£roc] De Novati et Novatiani discrimine actum est initio superioris diatribae. Quo tempore vero, quisquis ille est, haeresis autor extiterit,

p. 253.

p. 254.

COxAXI

dubitat Epiphanius, haesitationem hallacinatione cumulat; non einsmedi quem ei falso Scaliger affinxit ad Eusebii annum uwooLxm. Epiphanius, inquit, parum ceute hanc perseculionem (Maximi scilicet) Gwvyuov npétov vocacit, kaeresi LIE., hoc est Novatianorum. Sed multis eiusmodi naevis Epiphamium ineigmitum csec scsant, qui eum legerunt, Nos non negamus plures apud Epiphanium naevos esse. Sed illud primo constanter atque audacter aeserimus, illum ipsum Epiphanii es- stigatorem non naevis insignitum esse aliquot, sed ulceribus et cezcinematibus, quibus non cnrandis, neque enim l&cqa sunt, sed amputandis, iamdudum we vamus operam. Deinde naevum istum, quem notat, in Bpiphanie nulluws esse, sed in ipsummet redundare Scaligerum. Ques enim oculos habuit ille, qni scri- bere potuit, Bpiphanium Maximini persecutioneur primsm sppellare? Nam graece ita legitur: O)to; 6 Nafaros tic "Popaicw óxiüpysv iv xatoip toU 5mevpos teü xpo Ma&uivou vtvopdvou xpo cou. Quae ita Cornarius vertit: H«c Nevatws Re- mae fuit, tempore perseculionta quae ante Maximinum prima fuit. Cui et nostza imterpretatio consentanea est. Non igitur Maximini persecutionem primea, ap-- pellat, sed eam cuius tempore exertus est Nevatus illam antecossiese dicit. Ia que peecat dupliciter. Primum quod ante Maximini persecutienem Nowatiane- rmm haeresim a Novase conflatam esse significat. Nam aliqnot annis post Mazi- mini obitum emersit. Eusebius ad annum primum Galli et Volusiani, Novesus, inquit, presbyter Cypriani Romam vexiene Nooatienum cá caeteros confessores shi sociat, eo quod Coruelius poenitentes apostatas recepesset. Idem vero Hieter. lib. vs. cap. 43. ex Dionysio Alexandrino refert Novatiani schisma propter eoe co- ortum esse, qui in Decii persecutione lapsi ad poenitentiae rocepti fuesant. At post Maximinum successere Gordianus annis vi., Philippus annis vat. Quos ex- cepit Decius, qui uno alterove imperavit anno. Tum Gallus et Volusiamus. Al- terum Epiphanii y.vop.ovaxov aed pa , quod proxime ante Maximini pereecutiomem Decii aut Aureliani Quvyyuov collocandum ense non sine dubitatione putat, Nem Maximini persecutionem secuta est, ut vidimus, Deciana, Aurelianne vero xx. circiter anno post Decii mortem imperare eoepit. Ex quo in alterims hallueine- tionis suspitionem adducitur Epiphanius, ut Maximinos ambos, nempe superie- rem illum, qui Alexandrum Mammeae filium oceidit, et recentiorem slterum, qui Diocletiani et Maximiani persecutionem propagavit, sub Constantini impere- toris primordia, inter se confuderit. Nam Maximini posterioris, sive potius Dio- cletiani persecutionem Decius et Aurelianus &ntecedunt.

Atà AoutpoU xaAcyryevectag taívne.] Corr. taétny.

Kat patà c) pstkvouxv càyv ustap2siav.] Mex&vouxv intelligit baptiamum, quod Àoutpoóv tije a£xavolac appellatur, ut a lustino c. Tryph.

N.n. ZqíJ 9b aüroue v0 jnróv.] Hunc apostoli locum veteres omnes ad baptismum pertinere putant. Recentiores quidam de poenitentia, etiam quae post baptismum suscepta sit, acceperunt. Quod autem impossibile esse dixit aposto- lus eos qui, baptizati semel fuerint, instaurari ad poenitentiam, hie impossibile idem esse volunt, quod difficillimum. Quo sensu Tertull. lib. de Bapt. quod in evangelio scriptum est: Quae impossibilia sunt apud homines, poesibélia sunt apud deum, his verbis expressit, perdy/ficuia penes homines, facilia penes deum. — Re- centiorum interpretum opinionem adiuvant, quae de poenitentiae vetere in ee- clesia. difficultate supra disseruimus.

Ox d£ubaptuoydvn.] Casaubonus Exercitt. 1. n. vu. ridicule hane voeem inéer- pretatur. Nam dfobaoiósg0n vv yutávow. dictum putat pro eo quod est. vilem

COX XIII

reddere. Sed mirum quantum hallucinatur. Nam ipobapelsaÓn: ost $8203, boe est dilaotiotem ac molliorem fieri. Qua in significatione aliis locis utitur.

Ko 1Àv quiavBposxiav 3, avaxáagxtouga.] Fort. avaxórtouca.

N. nr. O$roi àà o0 BoUAovta: Óióavuots.] Corr. àty&gou. — Sed religione qua- dam inducti communem ac depravatam leetionem repraesentavimus, quod iam minime probamus. Caeterum Novatianos cum digamis communicare noluisse praeter amterss illos qui de haeresibus scripserunt docet etiam Canon vini. Ni- esenae synodi, qui de reconciliandis Novatianis editus est. Idem et Soerates te- statur lib. v. cap. xxit.

*O 5 u3; SuvaDrie tz pig apxto0zva.] Depravastus sine dubio iste locus est. Nam quae proxime sequuntur, evidenter demonstrant id Epiphanium velle, li- eere hon modo post coniugis mortem, sed eo quoque superstite, si eausa le- gitima quaepiam intercesserit, alteras inire nuptias. Nam si de secundis duntaxat pest mortem ageret, quorsum baec adiiceret , (vtxév ttvoc xooqácsec xopvtia ete., ob aliquam stupri , adulterii , vel alterius flagsti caussam? Tum id clarius sub- inde, cum dicit, &1J' àxo pua àxocysÜsl;, Brutdpa, «l iy ouv, vónu ouvagOrvat, Quocirca non dubito quim ita corrigendum sit: ctAeutnaaon , 3) lvexév two otc. Ut duo sint digainiae genera, primum uxore mortua, secundum post divortium , al- tera sibi copulata. lta quidem Epiphanius. Sed ut illis tempo:ibus nondum es zen ab ecelesia definita prorsus fuerit, hodie tamen, praesertimque post editum & sacrosancta Tridentina Synodo canonem, aliter sentire nefas quam superatite priori coniuge, etiam post legitimum divortium, alteris copulari nuptiis nunquam licere. Quae et Augustini, Hieronymi aliorumque PP. sententia fuit. A qua tam- etsi nonnullerum PP. autoritates ac decreta abhorrere videantur, quee apud Gra- tianum parte ii. Ceussa xxxix. Quaest. vi. commemorantur, et Caietanus cum aliquot recentioribus theologis contrariam in sententiam disceseerit , longe potior est ecclesiae totius vox et consensio, quae sess. xxiv. Can. vir. a Tridentino con- sessu proponitur. Porro inter veterum testimonia, quibus post legitimum illud divortium permissa innocentibus coniugibus matrimonia videntur, referri potest Arelatense primum concilium Can. x. qui hic obiter emendandus est. De Áis, in- quit, qué coniuges auas in adulterio deprehendunt, et iidem sunt adolescentes fide- les, et prohibentur nubere, placuit ut in quantum potest consilium eis detur, ne vi- ventibus uxoribus suis, licet adulteria, alias accipiant. Ubi negationem deesse, legendumque, et non prohibentur nubere contextus ipse orationis indicat. Nam si prohibentur nubere, non consilium ad illos coércendos, sed praecepti necessi- tas adhibenda fuerat.

N. vn. 'Q yàp qnotv, ó x&oooÀoc.] Mutatis, ut solet verbis locum istum pro- tulit, qui ita Eccles. xxvir. conceptus est: 'Avap£aov Xppv Atüiveov racyjotzat máa- GaÀO0; , xal &vajdoov T paatc xal &yopaop.oU auvtprfrjaetat ápaptia.

N. 1x, 'AXAk xal dv tfj zpetn.] Fort. 2i tjj xpor.. Nam ea coniectura, quae est ad marginem, ex typographi hallucinatione conflata est.

N. xi... 'Qx xepitiüfaot tà 0nobYuata.] Non haec a Catharis usurpata prae- postera vestitus ratio, ut quidam existimat, sed ad superioris dogmatis absurdi- tatem illustrandam ea similitudo refertur. (Verum ex Glossario voux, quod Labbaeus edidit, manavit haec hallucinatio, uti postmodum intelleximus. Ibi enim scriptum est: "Ofóov&pua (corr. 'Obov&pota) tà neptaxtóusva. roi, xoolv 0pá- cpata, & Aévexac nob&nava xatà xalüapov: và 8b aXXa mdbux, cos slxciv và dE lyatiov qeyurmptvec & &ap& xut ó8ovux n£xÀntat, 3) Boáxat, ysoct wprtiüdact, GaxtoMous Bk tol; xogív. Deest enim Epipbanii nomen, cuius verba Glossarimm exscripsit. Leg.

p.355. .

P. 458.

p. 255.

p. 256.

CCXXIV

itaque &x "Extávtoc xacà Katapów. Ridiculum est igitur absurdum illam vestiendi morem ex Epiphanio Novatianis tribui, de quo nunquam cogitavit. In Glossis? Sirmondi de óówvaple« illud amplius exiabat, 'Obováou: et óbówa, ógéopata ixi paíxn, & xoà óp&pia xap& twv Mystac cabra. Sk ol el; vo IIaA&ttov sleiovrse auyxAx- tuxot àzipspópavot, dv aütoig xal àmspitrovto xal &Xíxtvov.] Observandum vero xóbux (ita enim hoc loco leg. pro x£$ux) cum óBovíiotg et Bpáxau promiscue accipi; etsi proprie zó$i« pedum , Bp&xa: feminum tegumenta sint. Pollux lib. rr. cap.rv.: vobia scribit esse touc xspl ti; og xQ.ouc;, quae Aechylus xéAvtpa vocat. Gic Hesych. fp&xs; àva£upibss. Et alibi ava£upiose enuitváAta Bpexia Bapfapux,, ivBupa £obóv Üónobypata Babía 3) BacQuxà. — Ubi àvatvpiàac, quae femoralia sunt, calces- menta quoque facit, et quidem BaSé«, ut & soleis distinguat, quae plantis pedum suppositae. Porro quod ait Epiphanius tà d£ lyatiov yeytvnudva, nos dpiev vel Beppctieov aliquando leg. censuimus. Sed fortasse retineri satius est, ut lutis pro pannis sumantur, quae est impilium istorum udonumque materia. Non enim fe- scias pedules hic esse puto, sed Babéa 6xo$yuata, hoc est soccos laneos, quibus calceantur, non obvolvuntur pedes.

N. xim. "Ext 5k ol dv tij 'Agpuci.] De Donatistis levissime defangitur Epiphe- nius; quod illorum fortassis errores haud satis compererat. Atqui praeter schiema et pertinacem a reliquis secessionem nonnulla de iis peculiaria diei poseeat. Sed ex Optati, Augustini aliorumque scriptis tum ex Eccles. Annalibus peti omnia

possunt.

AD HAERESIM LX., ANGELICORUM.

De his August. haer. xxxix. Angelici, inquit, in angelorum cultum inclinati, quos Epiphanius iam omnino defecisse testatur. Cultum hic cà Aaxptlav intellige. Alia 1àv 'Ayyeuxóv notio ab loci cuiusdam nomíne prorsus reticienda,

AD HAERESIM LXI., APOSTOLICORUM.

N. m. Kai sk éyxvMopata.] Nos pleraque vocabulorum istorum explicavimus, quomodo potuimus. Felicius id praestabunt alii quibus ea notiora fuerint. Pro é*xuAlay.axa suspicabar leg. ycAUop.axa, quae sunt Polluci lib. x. cap. rx. statumina. At pro óxvàv, óAxóv, quae inter vavtix& ox£ur, ab eodem percensentur lib. x. cap. xxx. Et Suidas ait esse to tz; xpóni00c ixtapa. Postremo abyijv Polluci pars est quaedam clavi, sive gubernaculi. Eustathio vero aby3yv et aby vtov pro toto gu- bernaculo sumitur: quod huic loco non congruit.

N. vi. Act &à xai xapaóott xeyprjotac.) Insignis hic locus ad ecclesiasticarum traditionum autoritatem asserendam. Cui germanus est ille Basilii &d AmphiL de Spiritu Sancto: tàv àv xij &xXnaia neguAavufvov Soypy&tov xal xnpuygátov tà pulv ix tfc dy vp&gou Óibagxalia, Eyopusv, tà Ob x tfj; t&v anootÓlwv xapabóctoc Buxbo- fvza ftv dv puatnpío xapcbstáps0a: Krxep &p.górtpa. viv abciy layov yet npog ci süct[euav, xal todtou o9ótie dvtepel, Óctie Ye xdv xatà poxpov YoUv Üsapv PxxXrta- ctxüv zEexéipatat. Vide caetera. Ubi traditiones non illas tantum adsciscit et necessarias esse defendit, quae ad ritus caeremoniasque pertinent, sed etiam quae dogmata fidei ac decreta continent,

AD HAERESIM LXIL, SABELLIANORUM,

N. rv. 'Ex &atpoc xal ((09.] Aliquot locis Epiphanius spirKum sanciwm a petre et filio procedere perspicue testatur, praesertim in Ancorate.

OCXXV

AD HAERESIM LXIII.

N. r. KoAXoopívou toU Duvtáxtou.] Hieron. in Ruff. Apol, r. Pro eruditione qua polles et inclytus avvtáxtre én occidente laudaris.

AD HAERESIM LXIV., ORIGENIANORUM.

Proximum Origenianis toi; alaypomotoi; locum Origenistae sibi vendicant, &b Oxzigine illo dicti. Cuius errores copiosissime inseetatur Epiphanius. Horum enim prae caeteris acerrimum sese hostem perpetuo professus est, nec dubitavit vehementes ob id cum plerisque altereationes suscipere, adiutore usus Hiero- nymo ac Theophilo, ae praecipue Ioannem Hierosolymitanum et Ruffinum agita- vit. Bed et una illa caussa fuit, cur a Chrysostomo dissentiret, quod is ante generalis synodi decretum damnare nollet Origenem. Vide quae Hieron. contra Raffinum, loannem Hierosolymitanum scripeit, nec non et Socratem, Sozom.

N. x. 'Ev ypóvot; Aexiov toU jac dox.] Vixit quidem Origenes extrema iam aetate sub Decio, et ad Gallum ac Volusianum usque pervenit. Sed cur floruisse ant celebrem fuisse sub illo potius quam sub interiectis imperatoribus dixerit, satis mirarí non possum. Nam a Severi temporibus deinceps summa in omnium admiratione fait. Lege Eusebii Hietorise lib. vr, ubi Origenis res gestas accura- tissime perseripsit. Invenies non modo apud Christianos, sed et spud imperatores ipsos plurimum gratia et commendatione valuisse. Nam et a Mammaea Antio- chiam aecitns dicitur, et ad Philippum eiusque coniugem literas dedit. Quid igitur attinebat, nominatim Decii, et quidem unius mentionem facere? Quin et illud

' auget admirationem, quod lib. de Pond. et Mens. pag. 174. scripsit Epiphanius

Origenem ab imperatoris Decii tempore ad Gallum et Volusianum et ultra flo- ruiase. Anno Severi decimo Leonides Origenis pater martyrium obiit, cum Ori- genes xit. aetatis agebat annum, ut autor est Eusebius lib. vr. cap. i. Fuit is anRus Christ circiter cci. Nam Severus anno fere oxcimu. imperium exorsus est. Hoo si ita est, natus erit Orignes anno Christi ctxxxvi. Vixit autem annis LXIX,, ut idem lib. vrr. cap. x. testatur. Quare moritur anno ccLiv., vel sequenti, quo Gallus et Volusianus interempti sunt. Iam Decii primus annus incidit in Christi 0cLr., quo quidem Origenes Lxvr. annum attigerst, Non igitur ab illo demum tempore vvopltec 0a: vel àxu&zstv coepit. Equidem vereor ne hic quoque hellucinatus Epiphanius Decium pro Severo sumpserit. Nam in libro de Ponder. et Mena. postquam insignes aliquot martyres, qui sub Decio passi fuerant, per- consuit, veluti Babylam , Fabianum, Alexandrum, eubiicit, xai avcoq 9$ "pcrdvrc XoÀA& ntxov(os sl; tdXoc vov (.aptupiou oüx &oüactv. Tum reliquam narrationem subtexit de profectione in Palaestinam, deque xxvii annorum secessu in urbe Tyro, quae hoc loco uberius exequitur. Atqui haec diu ante Decium accidisse necesse est, Videtur ergo pro Severo imprudenti obrepsisse Decius.

T&ya 9 dv 'AUjvau.] Si id verum est, diversam hanc ab illa profectionem oportet fnisse cuius meminit Eusebius lib. vr. cap. xvir. qu& sub Alexandro im- perstore jam aetate et eruditione firmatus Origenes in Graeciam e Palaestina perrexit Quinetiam narrat idem cap. xxv. Athenis commentarios in Ezechielem ilium absolvisse.

Ko) yàp xoti) zot«.] Quando ista contigerint nonnisi coniectura consequi possumus. Quae nisi me fallit, sub Severo haec passus est Origenes adhuc ado- lescens. Vide Eusebii cap. zr. Atque icoizco quidem a gentilibus adrasum esse

Corp. HaereseoL III. P

p. 2357.

p. 2358.

COX XVI

suspicor, quod Aegyptiorum deorum ministri rasi essent, ut Synes. lib. de Ea- com. Calvitii, Plutarch. tract. de Iside, aliique complures significant.

N. n... "AX oàx (uatvev a010.]. Hanc Origenis historiam ac lapsum revocant in dubium Annales Ecclesiastici, anno cctmr. num. cxx., et deinceps, imo, quod amplius est, locum istum quo narratio illa continetur suspectum reddunt, quasi ab aliquo perperam sit insertus. Quorum hoc posterius perspicue falsum , alteram non satis probatum, utrumque levioribus coniecturis innixum est quam ut ve- tustissimo sanctissimoque patri fides hac in parte derogetur. Commentum est, in- quiunt, et affectata calumnia, quod de Origenis lapsu a nonnullis iacitur. "Cur ita tandem? Quoniam scriptorum veterum nemo, qui vel pro Origene apologiss ediderunt, vel ipsum e contrario scriptis suis oppugnarunmt, eius rei naseminit. Atqui nos Epiphanium opponimus, quo neque antiquiorem autorem, neque gra- viorem requirere debemus, qui de Origene velut compertam rem minimeque dubiam illud ipsum retulit. In quo magnopere ponderandum istud est, quoties eiusmodi aliquid proponit Epiphanius, quod ad alicuius etiam alioquin haeretiei ac nefarii hominis invidiam ignomíniamque pertinet, id si dubiae minimeque constantis famae sit, nonnulla cum excusatione ac titubanter ab illo significari, atque hoc imprimis caveri, ne incerta re commemoranda certam alicui infamiam ac dedecus imponat. Hoc vero loco nullam istiusmodi cautionem adhibuit, sed cum de lapsu et iniecto ture constaret, hoo unum excepit, quod si verum est, ad sublevandum Origenem valet, nonnullorum iactari sermonibus, nequaquam Ori- genem ipsum tus adolevisse, sed cum eius digitis esset impositum, in subiectum arae forum a gentilibus excussum fuisse. Quod igitur in sacrificium ae meiorem sceleris partem consenserit Origenes, minime dubitavit Epiphanius, utrum ex- pressum hoc ab invito facinus eiusdem manu administratum fuerit, id vero du- bitavit. Caeteri qui vel antiquiores Epiphanio, vel illius temporis suppares erant, partim Origenis amore dissimularunt, partim quod ad rem minime faceret, seri- bendo praetermiserunt. Atque Eusebius quidem, utpote Origenis admárator, con- sulto ut omitteret, fecisse videtur. Nam nihil eorum tacuit, quae ad illius com- mendationem, nihil attulit, quod ad minuendam existimationem valeret. Reliqui tam fautores, quam adversarii Origenis, cum de impiis eius dogmatibus atque erroribus in certamen disputationemque venissent, facile contempsere caetera. Ac profecto de eo crimine sileri à sanctissimis viris aequissimum fuit, euius tan- topere illum poenituisse scirent, ne hominis memoriae insultare obtrectarique velle potius quam errores d&mnare viderentur. De altis, quorum scripta non ex- tant, pronunciare nonnisi temere possumus. Altera in Annalibus coniectura non plus veritatis, minus etiam probabilitatis habet. Falsissimum enim est intextam hanc Epiphanio laciniam esse, cum neque de stylo ipso dubitari possit, et quibus id argumentis efficitur, levis sint, imo nulla. Epiphanius, inquit, libro de Men- suris ac Ponderibus plane contraria docuit. Scribit enim: Floruisse Origenem a temporibus Decii usque ad Gallum et Volusiauum. | Ubi vox foruit non idem est ac vizit, sed splendorem ex doctrina quaesitum significat. At si tum lapsus esset Origenes, non illum floruisse diceret Epiphanius. Verum &xp&tuv et florere apud chronologos nihil aliud est quam commendari vulgo, et in aliqua propter erudi- tionem aut virtutem nominis claritate versari. Hane vero doctrinae famam ac splendorem Origeni neque prior illa idololatriae culpa, quam poenitentia diluerat, eripere debuit, neque posterior tot &c tam multiplícium haereseum infamia potuit opprimere. Deinde falso Decium pro Severo hie usurpatum ab Epiphanio paule

p.259. &nte docuimus. Secundum haec Augustinus nobis obiicitur, qui cum de Origene

COX XVII

omnia sit ex Epiphanio mutuatus, de turpissino illo lapsu verbum nullum asper- sit. Sed utrum hoo Epiphanii adversus haereses luculentum opus ab Augustino lectum faerit, propter eas caussas dubiteri potest, quae in praefatione, quam eperi ipsi praefiximus, ad leetorem pluribus sunt a nobis expositae. Frustra igitur, ut quidem apparet, solicitata est in Annalibus narrationis illius istiusque loci fides, cum nulla ad eam labefactandam satis firma ratio ait allata.

N. ni. 'O && BouAópavos cic àxs(vov.] Vulgata est historia illa de secessu Tyrio, deque xxviti annis ibi transactis ab Origene, cum sacros codices interpretaretur. Quam ex hoo Epiphanii loco et ex lib. de Pond, et Mens. chronologi atque bi- storici transtulerunt. Sed haec vellem isti accuratius expendissent ac cum gestis Origenis et Eusebii lib. vr. contulissent. Non enim dubitamus quin mera fabula sit, idque certis atque evidentibus argumentis possit ostendi. Nam haec in Ty- rum profeetio contigit, ut testatur Epiphanius, post Origenis lapsum, cum iam presbyter ordinatus esset. Non illud iam repeto, Origenis calamitatem videri ex Rpiphanii mente sub Decio collocandam, paucis ante illius obitam annis, Fin- £9mus diu ante contigisse. Duo ex Eusebio certa sunt, Origenem eo tempore peeebyterum Caesareae esse factum, quo Zebinus Phileto mortuo Antiochenam sedem obtinuit, cum in Graeciam per Palaestinam iter faceret, quod lib. vi. cap. xvn. narrat. ltem post annum Alexandri decimum Caesaream profugientem ibi- dem diutins haesisse. Apud Eusebium in Chronico Zebenus post Philetum Antio- chenus episcopus factus est, anno Alexandri vrr., qui est Christi ccxxviu., cum Origenes anpum ageret xvur. Annus vero decimus Alexandri Christi est ccxxxr., Origenis xyvr., à quo ad eius obitum, qui anno Christi ccriv. accidit, anni sunt non plures xxr. Meminit huius secundae in Palaestinam profectionis idem Euse- bius in chrohico ad annum Antonini xi. Verum ante hoc tempus, hortante Am- brosio, commentarios in sacram scripturam elucubrasse, idque partim Caesareae, partim alibi fecisse, non obscure significat Eusebius cap. xvii. Ubi eodem tem- pore, quo autore Ambrosio in commentando erat occupatus, proficiscentem illum in Graeciam narrat Caesareae ordinatum esse presbyterum. Quocirca falsum est Origenem totos xxvir annos Tyri consedisse, ibique commentariorum ingentem illam molem edidisse. Hoc enim Alexandriae, Caesareae, Athenis diversis tem- poribus egit, uti cap. xvni. scribit Eusebius. De Tyrio secessu nulla est apud Eusebium quod sciam mentio. Hieron. duntaxat Epist. nv. de Erroribus Orig. ad Pamm. Centum, inquit, quadraginta anni prope sunt, ex quo Origenes mortuus est Tyri: quod idem in Catalogo Script. EccL commemorat. Verisimile est igitur Origenem, cum in Decii persecutione affecta iam aetate lapsus esset, in Palae- stinam recessisse ac Tyri mortuum esse.

N. m. "O0sv 1o xoótov adtoU érusAóx«.] Agit de his Origenis editionibus ac- curatissime libro de Pond. et Mens., ubi quae Exapla et Octapla fuerint exponit. Vide quae ad n. xix. ibidem observamus.

N. vr. 'Q y&o cwio fac BosAovta.] Quantum haec vocabula duo yevatbv e& Ttvvatov scribendi pronunciandique affinitate coniuncta sunt, tantum significa- tionis usu ac proprietate distant. Nec est ulla vox, in qua uberiorem cavillandi et calumniandi materiam nacti sint Áriani, ut ex Anomaeorum haeresi infra con- stabit. Nam vsvqtoc factum significat, quod creataram rerum proprium est, vev- vQtbv vero genttum est, quod filio catholica veritas tribuit.

N. xri. T&v 'Qoryrévow; 'Exttoy:.]. Hic est Methodius ille Olympi Lyciae, de- inde Tyri episcopus, qui inter caetera de Resurrectione contra Origenem opus scripsit eximium, e& ad extremum novissimae persecutionis, sive, ut alii affir-

P^

'

p. 2360.

p. 261.

COXXVIII

mant, sub Decio et Valeriano, in Chalcide Graeciae martyrio coronatus est. Haec Hieronymus Cat. Vir. Ilkustr. Socrates lib. vr. cap. 18. quatuor recenset, qui ad- versus Origenem praecipue stylum exercuerit; quam ipse xexoJóyev cttpaxrve impudenter appellat. Primus est Methodius, secundus Eustathius Antiochenas, tertius Apollinaris, quattus Theophilus. Addit, Methodium postes, veluti pa- linodia recantata, quem accusarat Origenem commendasse dialogo illo, quem in- scripsit Etvàva. Sed Socratis calumniam ac mendacium ex Hieronymo convincit Baronius a. 402. n. 5. Seribit enim ille Apol 1. in Reff. Ensebium Methodio ia vt. libro Apologíae istud exprobrasse. Quid modo ausus est Methodius nunc contra Origenem scribere, qui haec et haec de Origenis locutue est dogmatibue? Quod ab Ariano homine obiici dicit elarissimo et eloquentissimo martyri.

N. xvir.. HipóxAou to) aütoU.) Mendoss est haec inscriptio. Neque enim ex ullius Procli disputatione quae sequuntur exscripta sunt, sed ex eiusdem Me- thodii lacubratione, quam adversus Origenem dialogi more conscripserat. quo loquentes introduxerat Agiaophontem, Proclum, Auxentium et semetipsum.

. Vide infra numero xr. Fit et Theophili postes mentio, quod tamen appellstivum

puto esse non proprium. Quocirca post Origenis verba e Comment. in primum Psalmum adducta, hoc ipso numero deinceps Proclus pro Origene verba facit, unde titulus [IoóxXoc ei praefixus erat post toU «)te0. Nam toS «ücoU ad Metho- dium pertinet, librarius autem, quod IIgóxAou nomen legisset, auctoris alicuius esse credidit, cum interloquentis personae sit.

*Y e? o6 xà) ev[xpatfitac tb oyrisà.] Maior hic, ut opinor, hiatus est, quam vulgo codices praeferant. Nam si superiora Procli sunt, ut esse videntur, Origeni patrocinantis, cum sequentia adversus eundem Origenem aperte pugnent, haud pauca desiderari necesse est, quibus Proclus eaussam suam explicafít.

N. xvir.. "EAetov éxy (ota: xpocétatev.] Plinius lib. xv. cap. xvm. de oleo: Exristimatur et oleum vindicando a carie utile esse. — Certe simulacrum Saturm Romae $ntus oleo repletum est,

N. xrx. Kaü&ztp zai $ copia Stk ZoAogovto,.] Igitur Sapientiae liber 8ale- moni ab antiquissimo patre tribuitur. Vide et num. xxxv.

O31 vàp slve to aívoAov.] Patrum integer hic locus videtur. 8ed huius sen- tentiam reddidimus.

N.xxr. Kof&zep £40, d "Ativavópa.] Suspicor Methodium scripsisse c& "AUnvayópa. Ex Athenagorse, inquit, sententia diabolus spiritus est etc. Quod apud Paulum Leopardum lib. xix. Emend. cap. 1x. postea reperimus , qui et Athe- nagorae ex Orat. pro Christ. verba citat, quae Methodius deseripsorat: évavelov to xti tiv ÜAzv £yov xvtÜüpa, vevópavov plv óxo toU soU, xaÜk oi Aotxol 6x? avo q5y6vaow &vyeXot, xal thy dri tjj Or, xal céíe tic Une st9eot ztottuaágsvov Btolxnatv. Toto yàp $j t&v &vyl).cov adatact, tQ 0r& Exi xoovola vévovs volo x^ abtoo Saxs- xocumudvotg: (va. tjv uv rxoXuteAody xal vevucjv 6 soc tiv BÀev xoóvouv ete. Ex quibus leg. apud Epiphan. .yevux3jv pro fevstuc)v.. Caetera apud Leopard. vide.

^Doxcp xai ol ustà tata capxóv.] Fuit haec vetustissimorum patrum fere omnium sententia, filios illos dei, qui Gen. vr. filias hominum adamasso dicuntur, angelos fuisse. Vide Iustinum Apolog. x. qui daemones ab illis progemitos asserit. Sed et Clem. Alex. Strom. rit. ob intemperantiam ac libidinem excidisse coelo pu- tat. Item Tertull. de Virg., vel Lactant. ete. Nam corporeos esse plerique per- suasum habuerunt. Ut inter caeteros Augustinus, qui lib. rr. de Trin. cap. vi. angelos scribit corpus suum, cui non subdwatur, sed subditum rogunt, in varias mutare species.

COXXIX.

N. xxxi. "Ecopévz yàp xoi ustà voütov.] Hic perspicue post iudicium ho- mines terram habitaturos asserit, non ut Chiliastae ad aliquot duntaxat saecula, sie ut interim snprema illa felicitate, hoc est aspectu dei carerent, verum ut et perpetuo in terra degerent, et summa nihilominus illis ac perfecta beatitate frue- rentur.

N. xxxv. "Extac 6$ àxAáaaoa $ noünvfj.] Corr. zaünu.

N. xxxvi, Ko) (va 3) sixac 9:t odx a:(.] Desunt nonnulla. Ac forte ita re- scribendum $t: &d Ou ap évet axotttvoX.

N. x1. Aotmev toU Msüo3íou.] Hactenus Proclus. Deinceps Methodii partes sunt, qui adversus Origenem disserit, cuius patrocinium a Proclo susceptum paulo post indicat. Verum si Procli est ea disputatio, quae a num. xvrr. ad hunc usque pertexitur, non video quemadmodum Origenis caussam defendat, cum eins dogma validissime refellat et resurrectionem corporum affirmet. Sed neque Methodii consequens refutatio ad antecedentem Procli sermonem pertinet, et Aglaophontis orationem convincit, quae nulla hic extat. Hic igitur haereo. At- que aut transposita aut omissa pleraque istic fuisse verisimile est. Quae, si Me- thodii liber extaret, discerni emendarique possent.

N. x,v.. A£Avsat xod xo elvat] Expuncta vocula slvat utcunque sententia co- baerebit.

N. xyuvu, 'AXA' o0b& ó &nóatoAo, óxotíütta.] Methodius ita de apostoli ra- ptu sentit, ut in coelum primo, tum in paradisum terrenum sit evectus, quod uberius declarat.

MN. vr... O0 qàp ig' futv $Ao.] Praeclara et catholica apostolici illius dicti sententia, quam Methodius exponit, et adversus hodiernae haeresis inscitiam at- que improbitatem observanda diligenter, qui concupiscentiam, et quae ex illius contagione invitis nobis obrepunt, vere esse peccata definiunt, quo nomine non iam xaQapoUc, sed àxa0aotouc et impurissimos se esse merito profitentur.

N. rxur. 'Yxo zoU paxapívou Meüobiou.] Notabis Methodium alio nomine di- ctum Eubulium.

Tl&vtox xov xol éxrj 109a012.] "Ex sunt verba, non versus.

El 4&p iat) ài 0b, 9 xspl coU dBcta] | Hic ille locus est, ex quo Ruffinus Origenis adamator, et ab Hieronymo atque Epiphanio ob id alienus, asserebat Epiphanium iactasse vr librorum milia ab Origene conscripta se legisse. Quod nugacissimi ac vanissimi hominis commentum refellit Hieronymus Apol. rr. in eundem. Nusquam enim aut de librorum numero affirmavit Epiphanius, aut totidem a se lectos confirmavit. Addit Hieron. de Origenis scriptis Eusebii te- stimonium.

N. pxix.. Koi Otoupéty el; 560exo 0500,.] Cum rubrum mare traiecerunt Iudaei, totidem impressas vias, quot erant tribus, Hebraeorum traditio est, quam Orige- nes memorat, Homil. v. in Exodum, et Kimchius in Psal. cxxxvi.

N. nxx. "Qe xai 6 xaÀJMeov paxapitne.] Corr. ex; xo xéXYtov 6 paxapltn..

"Ecc loétv vx 2nlyeipo.] | Forte tà érd y£ipa, haec quae prae manibus habe- mus ac de quibus agimus.

N. rxxi. Kat ZoAoyo»v dv llapowlat;:] Longius arcessita haec loci huius inter- pretatio et ad Graecam editionem accommodata. Nam Hebraea nullam senten- tiae illius significationem praeferunt. Hortatur sapiens, ut rusticae rei et agri- cultarae diligens habeatur ratio.

Qao vàg ol guauA6voL] MuofoU meminit in Áncorato.

p. 262.

p. 268.

COXXX

AD HAERESIM LXV., PAULI SAMOBATENI.

N. 1. "Ev $p£oat; AbpnAuvoU.] Imo vero sub Gallieno post Demetriani obi- tum. Eusebius lib. vrr. Histor. cap. xxr. Imposuit Epiphanio quod sub Aureliano damnatus et episcopatu deiectus est; adeoque Aureliani decreto , quod Christiani antistites impetrarunt. Sed episcopatum aliquot annis ante ceperat.

Tv opes to) 'Aptfpuovos.] Meminit Eusebius lib. v. cap. xxv. Niceph. lib. rv. cap. xx. Vide Aug. in haeresi Paulianorum.

"Qcrxeo &psAet xol ó ZapOU«oc:] Novati nomen perperam irrepsit. Nam No- vatiani, quod trinitatem attinet, nihil à catholicis dissenserunt, ut in Annalibus docuit Baron. a. 265.

N. m. TóÀa07 8b, 0t oUve meprropsjv.] Frustra igitur in eius haeresi Phila- strius circumcisionem illum docuisse confirmat, quod neque Augustinus, neque synodica illa Antiocheni concilii, quod adversus eundem eelebratum est, nee alius quisquam prodidit.

N. 1v. 'Q« 52 ol a2Xot ix8óxat) Paululum diversa sunt veterum interpretum verba, quae in variis Bibliorum lectionibus circunferuntur. Nam ex Aquilse editione it& concipitur: &xo ux[tpas d&opÜptauévou aot bpócoc xaibtótntós couv. K Symmacho vero: &x xat' ogüpov aot 8pócos f, vtótnc cov. Ex quinta denique: àx paispac ixi oplpou cot 8pócos f, veótrc aov. Lxx ad sensum potius, quam ad verba respexerunt. Quam autem variae tam nostrorum quam Rabinorum sint de eo loco sententiae, ex illorum commentariis repetere licet. Hebraea ita bodie con- cipiuntur TA bt "- -""u"a om hoc est, ex utero, ante auroram, vel, ab aurora, tibi ros nativitatis tuae. Lxx legerunt n0 genui te. Hinc apud Epiphanium pro 0:Ae5cy «0 fortasse substituendum est le)cBf0ry ; ut in Hexa- plis Octaplisve colon illud repraesentabat, in quo Hebraica Graecis characteribus scripta legebantur. Iam illud AaxtàA Epiphanius vertit xai xpo vij; 5p6aou xaublov. Quae sunt duo ac diversa vocis eiusdem glossemata. t3 rorem significat. "ots vel "ow vel woo puerum et infantem, sed Chaldaice, non Hebraice. Quare nihil ad hunc locum posterior ista notio pertinet,

N. v. Aftte 8' àv vig Cetas] Angelos ante mundi procreationem a deo fa- ctos esse plerique veterum patrum, praesertim Graecorum, arbitrati sunt; et inter caeteros Gregorius Nazianzenus Orat. xxxvrr Quam sententiam theologi qui- dam temerariam, et hoc tempore etiam haereticam pronunciare non sunt veriti. In quibus prudentiam &c moderationem merito desiderat Vasquez in 1 Par. disp. 224.: ubi validissime demonstrat nec erroris damnandam illam esse, neque ab ecclesia reiectam; tametsi longe sit altera probabilior, quae angelos negat ante coeli creationem esse productos, quod Epiphanius amplectitur.

"AnxocttAZ, yàp, eno] Nimis otiose locum hunc e Psalmo 147. ad dei ver- bum retulit. In quo nequaquam audiendus est.

N. vur. O)8i tavtooíatog, &ÀAX' 6pioodatog.] Difficile est tautoosctov Latine sic exprimere, ut ab eo quod est ópooUctov distinguas. Significat autem essen- tiam ac substantiam ita peuitus eandem, ut ne personarum quidem discrimen admittat.

AD HAERSIM LXVI., MANICHAEORUM.

N. 1. Ai& ttva Ofspavov.]. Veteranum Ácuam appellat, hoc est qui militia defunctus legitimam missionem impetrasset.

COXXXI

"Exovopácas 9à faut vb toU Mávz.) Elias in Thisbi mirum esse scribit, quod eum Iudaei 1*9'*2 vocent haereticos, in Graecorum commentariis scriptum sit haereticum quendam extitisse, qui Manes diceretur, eiusque sectatores T?"2.

"O« xal abtoe Solo; ónijpgt Zxv0wxvoU.] Errat itaque Theodoretus, qui Ma- nen cum Scythiano confundit, ut et Suidas, cum tanto ante Scythianus extiterit.

*O pày el; dà 3» AD ev]. Lib. rr. Reg. cap. rx., 26. Classem quoque fecit Rex Salomon in Asion-gaber, quae est iuxta Aelath in litore maris rubri in terra Idumaeae. Lxx. AUx0, non ADov. Iosephus lib. vm. cap. vr. Asiongaber ait Be- renicen vocari, haud procul Elana urbe. Sed hallucinatus est, ut opinor, Io- sephus. Nam Asion-gaber in Idumaea ponitur. Berenice vero a Ptolemaeo in Africa ipsa, longe superior, ac Thebaidem ex adverso respiciens, quod Epiphanii descriptioni congruit, qui Berenicen tertium Rubri maris portum enumerat.

N. n. El; 'Y9O03y nóAw.] Stephanus "Y yii xor Alyóntov.

Kal gifAouc téocapae.] Apud Suidam rv librorum istorum autor fuisse dicitur p.»e4. Terebinthus, sive Buddas, quorum etiam ordo aliter instituitur. Nam primus mysteriorum, secundus evangelii, tertius thesauri, quartus capitum.

N. m.. IIepi toie y oóvou; tv &xootóAov.] Commode istud accipiendum est, ut apostolorum tempora vocet, quae illis proxima sunt. Nam ut apostolos viderit Scythianus nequaquam procedit, uti postea constabit, cum de Manichaei tem- pore disputabitur.

N. xr. 'Hefya xó v à favti.) Corr. Jpfya zóg 8v à ete.

N. xr... Àco aàxol of Mavrgato.] Verti potest: Ob id Manichaei super arun- dines cubant, Nam Mattarii propterea dicti, quod in mattis dormirent. Aug. v. con. Faustum Manich.

Oups 5b dri cv "lovBa/av.) Corrigendum ex Theodoreto videri possit 2x tij» 'lvbiav. Nam ut Christum imitaretur, cognominem illius apostolo discipulum in Indiam allegavit. Verum etiam infra n. xxxx. Thomam istum pseudoapostolum in Syriam destinatum scribit,

"EAcye 93j íavuvbv 6 Mávrc.] Imo et Christum seipsum esse dixit. Theodor.

N. xx. 'l&xoflos t£jAe zxÀnyt«.] Hierosolymitanorum antistitum cathalogus iste ex Eusebii Chronico et Historia descriptus est, quem et Alexandrinum Chro- nieon et Nicephori perinde Chronicon exhibet. Ex quibus omnibus, hoc est ex Eusebianis fontibus emendandus est Epiphanii laterculus, velut cum tertium numerat Iudam, qui ab Eusebio et caeteris Iustus appellatur. Item 1v. Zacharias ab Epiphanio ab aliis Zachaeus vocatur. Sunt et alia quaedam in nota tem- ' perum ab Epipbanio, vel potius a librario, commissa, quae ut accuratius disqui- rantur. Primum e Nicephoro eundem illum catalogum cum singulorum antisti- tum annis exscribemus, ut et Nicephorum eadem opera castigemus.

INDICULUS HIEROSOLYMITANORUM ANTISTITUM.

Eni . Anni, quibus piscopi. sederunt

I Iacobus Domini Frater XXVI II Symaeon Cleopbae F. XXIII Ill Iustus VI IV Zacharias IV V Tobias IV

VI Beniamin II

Iulianus Gaianus

Symmachus

Caius Iulianus Elias Capito Maximus Antoninus Valens

Dulichianus

Narcissus Dius Germanio Gordias

Narcissus secundus martyr Alexander martyr

Mazabanes

Hymenaeus

Zabdas Hermon Macarius

Maximianus Cyrillus, quo ab Arianis pulso, substituti sunt tres

Arsenius Heraclius Hilarius

Secundum quos iterum Cyrillus restitutus in ir. synodo sub Gratiano

Il II I IV IV II II II II VI

II

:4M icc iio! Lecce E CGDUN

m fori

COXXXIH

Haeo Nieephori Chronicon. At Eusebius lib. iv. eap. v. et in Chros. negat con- stare, quot annis Hierosolymis episcopus quisque sederit. Illud extra contro- versiam esse, brevi admodum tempore praefuisse , adeo ut &d postremam Iudaeo- num subsidionem, quae sub Adriano contigit, episcopi fuerint omnino xv. Itaque unde singulorum annos expiscatus sit Nicephorus, divinare non possum. Pes- sime tamen conceptos esse non dubium est. Imprimis Iacobo annos tribuit xxv, Symeoni xxi, quod utrunque falsum. Iacobum eodem anno, quo Christus ia coelum ascendit, ordinatum Hierosolymorum episcopum docet Eusebius in Chro- nico. Neque enim verum est, quod Alexandrinum asserit, tum a Petro ordinatum esse, cum is Romam proficisceretur. Occisus est autem anno Neronis vrr. testi- bus eodem Eusebio et Hieronymo in Script. Eccles. Longe enim aberrat Alexandr. Ohron. quod Vespesiani t. Indict. xi. Galba et Tito Ruffino coss. Iacobi necem eonsignat p. 581. Iam vero si, ut antea pluribus declaratum est, passio Domini ia annum Iulianum rxzvr. congruat, Neronis vero vn. Iulisno cv. Dionysiano rx. inierit, Iacobus xxx plus minus annis pontificatum tenuit. Symeon porro eum &b Busebio in Chronico Traiani x. in crucem actus dicatur, hoc est Ohristi cvu.,

" amnos solidos xLvn exegit in episcopatu. [Insequentes vero v. pontifices ad an-

num Traiani xix. non amplius x annis praefuerunt, si verum scripsit Epiphanius. Nam xvni annos illis attribuit in Chronico Nicephorus. Secundum quos octo e eircuneisione reliqui sunt episcopi ad extremam usque Iudaeorum cladem, quae Adriani xvi. ab Eusebio ponitur. Atqui xvnur. Adriani iniit anno Christi cxxxv. Ergo episcopi illi vm non ultrá xx annos sedem illam obtinuerunt. Sed mendo- sus est Epipbanii locus; in quo scriptum est uy pc ávàex&cov 'Avteviov. Ubi pri- mum pro 'Avcovíou 'Abptavoo substituendum. Tum édvrsaxadciex&too pro £vBex&coo. Eusebius enim, ex quo ista transtulit Epiphanius, anno Adriani xx. Marcum post xv Iudaicae stirpis antistites primum e gentibus Hierosolymitansm eccle- siam rexisse scribit. Sed illud Epiphanio caussam attulisse videtur erroris ; quod idem Eusebius lib. v. Hist. cap. v. cum Hierosolymitanos omnes episcopos re- censuisset, subinde Adriani xir. annum commemorat, quo Xysto defuncto Tele- sphorus successit. Unde collegit superiora &d annum xr. pertinere. Sequuntur episcopi v quos ad x. Antonini Pii pertexit Epiph. At Eusebii Chronicon solum Marcum ad annum usque Antonini xtrx. perducit, quo demum Cassianum sufficit. Qua ratione xxi annos Marcum oportet sedisse. Praeterea inter Iulianum et

p. 206.

Capitonem Eusebius et Nicephorus Eliam ponunt, quem praetermisit Epiphanius.

De Narcisso, eiusque admirabili sanctitate vide quae Eusebius lib. vi. prodidit. *Op.o? áxo àvalijeue Xeisvos.] Manichaeorum origo diligenter est in Fastis adnotata , velut insignis quaedam labes Christiani nominis ac calamitas. &ed de anno ac tempore scriptores mirifice dissentiunt. Epiphanius noster XAÀ«tuxéx Aureliani et Probi temporibus emersisse scribit. Quae enim ab ascensione Christi temporis ratio ponitur, mendosissima est et subinde castiganda. Supra num. r. in 1v. Aureliani imp. annum coniecerat. In lib. vero de Pond. et Mens. anno ix. Gallieni tribuit. Eusebius in Chron. anno m. Probi, Olymp. ccrxitv. aànno secundo, Antiochenorum cooxxv., prodiisse Manichaeorum haeresin notat, et aeras aliquot eivitatum adiicit; quibus Christi annus ccrxxvim. adscribitur. Leo Magnus Ho- mil. ix, de Pentecoste: Manichaeus ergo magister fulsitatis diabolicae et couditor superstitionis obscoenae, eo tempore damnandus innotuit, quo post resurrectvonem domini ducentesimus et sezagesimus annue impletus est, Probo imperatore Paulino- que consule, Obscariesima sunt Aureliani, Probi, iisque proximorum imperato- rem tempora, sumina Consularium Fastorum varietas, nec in annis ac consale-

p. 261.

COXX XIV

tibus digereadis quisquam unus eum altero consentit. Itaque perplexum et in- tricatum totum istud negotium est. Probum ac Paulinum coss. Caseiodorus Aurelio ac Marcellino coss, subiicit, Fasti Siculi post Aurelisaam ac Mazoelli- num Tacitum et Aemilianum collocant, quibus Probum Paulinumque subtexunt; quos posteriores Onufrius iniuria praetermisit suffectosque credidii. Nam pro erdinariis in omnibus Fastis agnoscuntur. Sed si ante Tacitum n. et Aemilianum ponantur, ad Aureliani imperium , non Probi, pertinebunt. Ideoque in Annalibus Ecclesiasticis cum Aureliani vn. componuntur, anno Christi 277. E£enim poet Aurelianum Tacitus sequitur, qui nonnisi mensibus vr. imperium tenuit. Secun- dum quem creatus est Probus. Quod si post Tacitum et Aemilianum Probus ac Panlinus substituantur, iam istis coss. Probus imperator anpum Imperii secun- dum inierit; quod Eusebii Chronologiae consentaneum est, qui &nno Probi ur. Manichaeerum originem aseignat. Quod fortasse verius est. Sed in Onufrii Fa- stis due in Probi imperatoris annis omissa sunt paria coss., quanquam in superio- ribus anpis upum compensaverat. lita uno duntaxat anno sublato, cum aera Dionysiana conciliatur, quod plerique Fasti expunctis duobus consulatibns ob- tinent. De quo alias opportunius. Quam absurde de initio Probi imperatecis Emendat. Temp. lib. v. disputet Scaliger, suo loco discutietur.

Ad Manichseum, sive Manetem, quod attinet, variae sub idem fere tempus ecuptiones monstri illius fuerunt, et insignibus alicuius facinoris notis celebratae. Quae caussa fuit, cur non iisdem imperatoribus atque coss. haeresis istius origo meandaretur. In annis Christi longius abhorrent Epiphanius et Leo M. Probus enim ac Paulinus coss. incidunt in annum fere Christi 277. in aera Dionysiana ; quo ex numero xxxi annis deductis 246 anni reliqui eunt ab ascensione domini, totident seilicet, quet ex«eliorum sententia posteriore in numero ponitEpiphanias. Prioris autem epocha non &so ti àvaAdjjeos , sed &xo tj; ovJXx qox , vel vsvíatee arceesenda videtur. Denique apud Leonem pro ocrx. legendum ccx,. Nam ro- tendos hic numerus est & Christi ascensione deductus. Caeterum ex hac Epi- phenii putatione non mediocriter id, quod supra plenius ostendimus, astruitur, Christi domini passionem et ascensionem in Iulianum rxxvi. incurrere.

Kai &nó tóte, xal Éu bsüpo.] In chronico Nicephori pro Bazas, Zabdas legi- tur. Item pro Maximo, Maximianus; perperam. Maximo Cyrillus successit , quo ab Arianis extraso (ait Nicephorus) tres eius loco ordine subrogati, Arsenins,

' Heraclius, Hilarius. Postea Cyrillus in sedem restitutus secundae aynodo inter-

p. 268.

fuit Gratiano imperante. Haec Nicephorus. lieron. in supplemento Cyrillos tv enumerat post Maximum. Aliis unum per ea tempora Cyrillum fuisse placuit, De quo consulendi Ànnales Baroniani &. cCcrr. Agitur et de Cyrillo haer. pxxr.

BasU«ü, 9i ol xa&409«.] Probum imperatorem praetermisit hic Epiphanius, an librarius, quem lib. de Pond. recenset, eique annos sex et menses duos attri- buit; Aureliano vero annos v menses vr, quot Eusebii chronicon numerat. De qua re suo loco videbimus. Ita Aureliani quarto, Probo et Paulino coss. Mani- chaeorum haeresis emersit.

*Qc elvat &xo x00 slpnudvou Mávo.] Annus hie, quo haec commentabatur Epi- phanius, Christi est ccctxxvr. Valente imper. v. et Valentiniano Iuniore rr. coss. «um superiore anno mortuus esset Valentinianus senior, post consulatum Gra- tiani rr. et Equitii. Mortuus est enim Noveinb. xvir. expletis in imperio &nnis xa minus C diebus. Quare castigandus Soerates, qui annos xr imperasse scribit, quod nequaquam procedit, Naim coepit anno ccoLxiv. post bisextum. Itaque aanus aerae Dionysianae cccrxxvr. Valentis est xur., Gratiani vero 1x. exiens,

OCOXXXV

qui imperator a patre renunciatus est anno CcOLzvr., ut initio mius operis ad- motavimus ex Soerate. At Valentinianus iunior vr. post patris obitum die im- perator a militibus est salutatus, eodem autore Socrate, nec non et Àmmiano Hb. xxx. Cum adversus hanc haeresin scriberet, tertium iam annum in hoc opere versabatur Epiphanius. Quippe anno cccr xxiv. scribere eet aggressus, ut in prae- fatione docuit. Sed ab ortu Manichaeorum ad hunc ipsum annum mendosissime numeranter anni Lxxvri, pro quibus annos cvir rescribendes in margine cen- suimus. Pendet ea numerandi ratio ex imperatorum annis, de quibus, maxime-

que superioribus , summa est, ut ante monuimus, ansalium diecrepantia; de qua.

alio in loco st&tuemus. Interim si Aureliano v duntaxat annos cum mensibus aliquot arrogemus, atque illius anno 1v. Manes prodierit, Probo et Pauline coss. esto annus iste Christi cctxv. Hino igitur ad cccrxxvi anni numerantur cn. Quos ita ex Epiphanii mente partim hoc ipso loco, partim lib. de Pond. dispen- sare possumus. Aurelianus post eum annum, quo primum Manes exstitit, vixit annum r, menses vi, Tacitus m. vr, Probus a. vr, m. 1v, Cerus eum filiis a. m, Diocletianus a. xx , Constantinus &. xxxi. Colliguntur ab anno rv. Aureliani ad Constantini obitum anni Lxmr. Obiit Constantinus ex omnium sententia anno ccoxxivn. Àquo ad annum CcCLXEVI. reliqui sunt xxxix , qui ad Lx adiuneti summam conficiunt annorum cr.

N. xxr. "Hày, 5à àvbpát pryáAor.] Theodoretus scriptores, qui adversus Ma- Bichaeorum sectam commentarios ediderunt, recenset istos, Titum Bostrenorun episcopum, Diodorum Tarsensem, Georgium Laodicenum Arianum, Eusebium Phoenieem (hoc est Emesenum). Quod ad Eusebium Caesariensem attinet, So- erates lib. r. cap. xvir. scribit ieiune admodum in Ecclesisstica Historia Mani- ehaeorum ab illo mentionem esse factam. Qua de causa totam eius histeriam ex Archelai seriptis uberius exponit. Quare praecipuo aliquo libro haeresin istam oppugnasse videtur Eusebius. Sed quod Origenem adversus Manichaeos elucu- brasse aliquid Epiphanius affirmat, temporis ratione ipss refellitur. Mortuus enim est Origenes annis fere xx antequam Manichsaeorum superstitio in lucem emergeret. Siquidem grassante Severi persecutione, anno eius imperii x., qui est aerae Dionysianae ccr, aetatis annum exegerat xvi, ut. Eusebius asserit lib. vi. csp. rr. Obiit vero anno aetatis rxrx. imperante Gallo, eedem autore lib. vr. cap. i. Additis igitur annis rir, ut Lxrx impleantur, mortuus est aerae communis anno ccLtv., diu ante Manichaeae factionis ortum.

N. xxi... El 8$ ix qíoto; , xad xat& cuvil0ttav.] Terrae motus naturalibus ex

p. 269.

esussis oriri nimis ibutxe« negare videtur. Quod et apud Philastrium legimus. :

N. xxn... 'Ev tfj dpyi] 9$ cc xospoxoda;.] Quo snno post orbem conditam Abelum Ádamus genuerit, Moyses tacuit, Hic anno centesimo necatus dicitur, cum aetatis ageret xxx. Unde rxx. circiter anno natum oportuit. Sed haec mera divinatio est. Porro Íxatoatov pro Éxactov emendandum esse nemo non videt.

MN. xxv. 'Agy)) tv toU M&vtvtog.] Primus portentosae illius haeresis ep- pugnator, ob idque singulari laude dignus, Archelaus extitit, qui habitam & se eum impostore disputationem in commentarium redegit omnisque nefariee superstitionis areasna patefecit. Ex hac Archelai collatione caeteri deinceps hause- runt omnes, qui haeretici illius historiam ae dogmata scriptis prodiderunt. Me- mínit Archelai in Scriptoribus Eccles. Hieronymus.

N. xxvn. 'Ouoü xai ó 8ipiapoe apyov.] Fort. 91pcovs.

N. xzvrm. E! vw Aoóttes el; cb 65cp.] Corr. et c; Aosstat, tlg t 0bop: Si quis laeat, 4n aquam euam constringit animam.

p. 370.

COXXXVI

N. xxx. 'Evetiheto 0b tol; ixixtot.] De Manichaeoruem Aamdientibus e Klectis agit pluribws in locis Augustinus, praesertim contra Faustum. ltem Epist. vxxrv.

'N. xxxi. Ecce. xóAuv dv al; tà uon.) Levicule hic hellucinatur. Etenim Marcus cap. v., 1. càv yépav tiv l'eébapnvov appellat, Matth. l'sovsonvóv. Locas eap. vitr., 26. l'abaprvóv. Latinus interpres ubique Gerasenorum. Gerasa et Ga- dara aliis oppida duo; aliis unum et idem fuisse videtur. Vide Iansenium cap. xxs. Concord. À quibus transaemnana quaedam regio nomen accepit.

N. xy. 'Exub vào à Mecücioc] Chrysost. Hom. xxix. in Matth, duos Evan- qgelietas ita concilist, ut Lueas eum tantummodo eommemorsaverit, qui ab mole- stiori esset daemone correptus.

N. xvvin.. Padiov 8b yopiov.] Depravata ista sunt; nisi forte ustdotaotw t&v y oplwv dixit pro clc tà y pia.

N. L. "Onep xacijvta cl; xtvtay O«ootóvw.). Si Christus anne aetatis xxx. bapti- setus est, isque a mundi conditu faerit vw pix annus, natus erit ex Epibanii sen- tentia anno mundi vw cpLxxx. Varias ex Lxx seniorum ratiociniis anmorum summas ab orbe condito collectas fnisse Graeci demonstrast. Nam praeter hane Epiphanii Martyrologium Romanum aliam instituit, secundum quam ad Christi natalem anni numerantur 5199. Praeter hanc tres alias in usu esse reperimus. Prima est quae Christum anno 54933. vel 5494. natum putat, quae à nonnullis Anmtiochena nominatur. Secunda, quae Christi nativitatem in anpam 5500. con- ilit, quam Aethiopicam appellant. Tertiae, quae et omnium celeberrima est et usitatissima , ab orbis initio ad Christi natalem annos putat 5509. De iis alias uberius disseremus.

N. vxxvr. $59 6b 6 e)to; Má&vre.] | Fort. fjióew tov; fuctépou;, nt. sequentie persuadent.

N. rxxxn. 'fxio to uécpov t&v 06 otvadiov.) Hieronymus Epist. xv. ad Alga- situm Qu. x. iter sabbati ex Hebraeorum traditione duobus pedum milibus de&nit. Hebraei vero magistri duo cubiterum milia constituunt, qued et certius videtur. Nam ita docet Elias in Thisbi vecabulo Dri. Cuius moduli definio ex cap. Exod. x1x., 12., et potiseimum ex Iosue ni. com. 4. petitur. Ut nimirum eo sab- bati die liceret accedere, ut interpretatur R. Selomoh. lam cubitus ex Vitruvie lib. rr. cap. 1. seequipede constat, sive palmis vr, hoo est digitis xxiv. Herodotus in Clio stadium v1 esse iugerum scribit, id est ópyutv centum, dpywàv pedum viz, sive cubitorum rv. Ex quo sequitur in stadio pedes esse pc. Unde um cubitorum, eive pedum un, stadiis v respondent, quaatum inter Hieroeolyma et Oliveti montem intervallum fuit, ut Iosephus lib. xx. eap. vi. testatur. Ideo Act. cap. x. com. 12. sabbati iter appellatur. Apud Columellam paulo niaior est mensura stadii. Nam lib. v. cap. vri. actum definit pedum esse cxx , iugerum vero duos actus contineze, et ense pedum cx. , semiiugerum autem a Gallis arepennem vocari, stadium deni- quo passus habere cxxv, hoc est pedespcxxv. Passus enim quinis pedibus constst. Unde mille passus pedes habent vu. Gregorius vere Turonensis lib. i. Hist. cap. vt. &repennes uni stadio tribuit v. Qua ratione in arepennem Lxxx imputandi sunt ca- biti, sive pedes cxx, quot a Colum. tribuuntur. Ita quinta parte maior erit arepen- nis Herodoti plethro, quod iugerum plerique vertunt. Sed de xA(0pou varietate totaque hac metiendi ratione pluribus agere, neque otii nostri est, nec instituti,

N. Lxxxirv.. N6t qàp ooffi; àno vo xatexXuouoU.) Historiam hano et orbis

ionem exponit iu Ancorato pluribus, a num. orv. Rhipocorura cur Hebraice

9 Neel appellari putet Epiphanius, Lxx Interpretes fecerunt, qui Esa. xxvn, 12.

OCXXXVII

quod seriptiun est. C^^p5o. SrT9. "I$ ad torrentem Aegypti, verterunt &e« 'Pwo- xeooóotv, ut Salianus noster observat tom. 1. Ann. Hieronymus ad hunc locum: Pro torrente Aegypti Lxx RAinocoruram transtulerunt, quod eet opidum in Aegy- pti Palaestinaeque eonfimo, non tam verba scripturarum, quam sensum verborum exprimentes. Unde sic illad accipiendum est apud Epiphanium: 'Ptvoxopoópa Tào bppyieevac Nel), ut idem sit, atque alio vocabulo nominatur. Neque enim tam imperitus Hebraismi, aut Hellenismi fuit, ut 'Pryoxopoupev idem ac OT signi- ficare crederet.

Ka Maptiavóivns.] Mariandinorum regio, quod sciam, in Bithynia est, non im Africa. Aut igitur alienum in locum irrepsit, aut aliter e& vox conformanda videtur. Nimirum &xb ti; Mapsla, Aluvnc, ut si Mapgtiavà), vel aliquid ad ewm modum inflexum. Nam Maris Stephano Máptta xóu et Xgvr est, quae et Ma- raeotis dicitur in Aegypto, de qua Strabo lib. xvrr. Adiuvat coniecturam nostran, quod Mapiuvbvvi) per t simplex, apud Epiphanium vero per diphthongum scríbi- tur, ut &xo t; Maotía; originem duxerit. Possumus et Maptwtuv legere, quod eodem recidit, Nam Mareotica Aegypto centribuitur, et cum Libya copulari solet.

Asxtqpuáva.] Leptis nomine duse censentur urbes in África apud Plinium, Melam etc.; altera cognomento magna, altera parva dieitur. À priore fermstur per. inflexionem Leptimagnensis spud Cyprianum in Episcop. Sententiis de Hae- reticis baptizandis sub fmem. Videter igitur apud Epiphanium Asxcwi&yvov sub- stituendum, aut certo A«cxtttá&vnv. j

Kd t? iow l'aBelpre.] Quasi Gadira regio quaepiam Africae sit, aut Mau- ritanise , quemadmodum et Tingitanae Hispaniae nomen impositum , ut Hispanis Transfretana, vel Tingitana diceretur, in Notitie. Fortasse sic interpretari com- zaodius licet , ut yópoc subaudiatur, yéypt y pas v lov l'absigne, quae citra Ga- des regio sit.

'Alefectoicny.) Leg.'AAafactotuv. Sod ubi terrarum ista provincia sit, mihi nondum setis explicatum. In Syris, vel finitimo aliquo ad Orientem tractu posi- tam esse demonstrant adiunctae regiones caeterae. Atqui Ptolemaeo 'Alefiástpa Aegypti urbs est, et Alabastrinus in eadem Aegypto mons. Plin. lib. v. cap. rx. Ab «is oppida Mercuri, Alabastron, Canum. Verum extra fines Aegypti, hoe est ultra Rhinocoruram Alabestritis Epiphanii debet esee, neque tamen in Phrygia, ubi eiusdem nominis oppidum collocat Stephanus, ibidemque A0ov 5t&cnyov re- periri scribit, hoc eet Alabastriten. Quare amplius de ea regione cogitandum. Apud eundem Stephanum invenio 'AXAafoóptov tóAw Zupiac ex Charaoe, vitz. Chro- nicon. Cuius ex affinitate vocis vide an ad hunc Epiphanii locum emendandum compendii aliquid poesit fieri.

Koi 'Oympttiy, xat "A£etvw.] Homeritarum regio in Aethiopia censetur apud Bteph. Piin, lib. vr. cap. xxvrn. inter Arabiae populos Homeritas recenset, ac na- merosissimos esee scribit. Ptolem. locum illis in Arabia Felice tribuit, et quidem in intimo recessu, haud procul ab Arabici freti faucibus, quibus cum Rubro mari comunittitur. Nec abhorret Procopius, qui lib. r. de Bello Persíeo pag. 82. in eodem tractu ponit Homeritas. Quibus oppositos esse narrat in altera continente trans fretam Aethiopsas, qui Auxomitae vocantur. 'Ounprców óà »atavtixoo páucte dv cil &vccxípas dxslpo Alfioxts olxoüox, ct Aderat xaAoUvvat, vt 83 adcets cà fa- ou das dv A0GOubi nóXt, Vides apud Procopium Auxomitas ab Homeritis longo intervallo distinctos, non pro iisdem usurpetos, ut nennulli scripserunt. 4c quod ad Homeritas attinet, de Arabicis istis accipiendus est Epiphanius. Sed in Axo- mitide vix eet ut ab errore possit excasari, Nam 'A£oytitu sive, Auxumitis, ut

p. 271.

p. 372.

COXXXVIII

vidimus, in Aethiopia, non in Asia situm habet, ut ve] Epiphanius ipse initio hmius operis et in Sethianis doeet, cum de propagatione gentiam agit. Quam- obrem Africae regiones, eot ad meridiem sitas cum Asisticis et. orientalibus per- miscmit. Nisi forte Auxumitas, quemadmodum et Homeritas, in Arabia quoque collocandos quispiam putet, unde in Aethiopiam trspsfretarint. Nam et Aethio- pes constat ab Arabibus propagatos, idque vel appellatio ipsa probat. Etenim "Apacnvol, quod nomen Aethiopes hodie sibi vendicant, in Arabia turifera apud Stephanum positi sunt. Vide quae Scaliger ad Computum Aethiop. observat lib. vrz. de Emend. Temp.

Ka Bouvs«v» xoi AiBav.] Bugeam nusquam alibi reperio. Nisi quod Estheris eap. xir., 6. Aman Bugaeus appellatur. Sed pro Bovyato;' Avaatoc quidam rescri- bunt, non recte. Potest enim ignoti cuiusdam loci nomen esse, et quidem in Syria. Nam quod Macedo eiusdem libri eap. xvi. com.8. Aman esse dicitur, hsud vana su- spitio est, interpretem Graecum, qui sub Ptolomaeo rege Graecam interpretatio- nem edidit, Macedonis nomen generalius usurpasse pro peregrino, et Europaeo, hoc est ab Europaeis oriundo, qui in Syria Ásiaque consedissent, cum ab Asiaticis Graeci tum omnes Macedones vocarentur, uti Christiani a Turcis vulgo Franci, Mahumotani a nostris Turcae nominantur. Quam coniecturam indicat Serrarius noster. lam Liba, quantum ex geographis colligi potest, nulla in orientis isto tractu reperitur. Nisi quod apud Polyb. lib. v. Mesopots&miae oppidum eius no- minis est. Sed regionis non oppidi hoc loco esse propria videtur appellatio.

Méyaobe,.] Quinam sint Magardes quaerant quibus otium est, et utrum Il- lyrici Pannoniaeque populi sint. Nam et Magares Turcae passim Hungaros vo- eant, et uavapisubc & Graecis vulgo Meetic; appellatut. Sed haec longe Epiphanii temporibus recentiora fortasse nom congreunt. Quaerendum igiter amplius.

T5 xc vàv Zxórtvov.] Non male, ut opinor, Zxótev pro Zxóxtwv reposuimus. Seoti sb Hispanis.ortum habuerunt. At Franci Epiphanii tempore prope Rhenum cirea Frisiam et Bataviam habitabant.

N.rxxav. Ko xa ix&ccn» fjpdpav.] lllud touc non &xopntaéx, sumi puto, sed idem esse aique aequaliter. Quod ait xa0' &x&ctnv fijudpav lucernas arsisse, de nocte, qu&e vuyxünufcou pars est, dubium est nullum. Sed utrum interdiu quoque luxerint non adeo constat. Lyranus et Abulensis ad lib. r. Reg. noctu diuque pariter arsisse scribunt, sed noctu plures, de die pauciores, hoc est, ut Iosephus aseerit lib. rri. cap. ix. quatuor. Quorum opinio autoritate Scripturae ni- titer. Si quidem Exodi xxx. com. 8. tam mane componi lucernae quam ad ve- sperum collocari dicuntur. Quando componet lucernas, £ncendet illud, et quando collocabit eas ad vesperum etc. quod intelligi non potest, si vespere duntaxat ac- cendi lucernas moris fuerit. Verum nootu duntaxat luxisse perspicue docetur Exodi xxvi. com. 21., ubi de lucerna ita praescribitur: Et collocabunt eam Aaron et flis eius, ut usque mane luceat coram domino: Lxx. áq' laxípac luc xoot, Id- ipsum et ex lib. r. Reg. cap. rir. com. 3. deducitur. Lucerna dei antequam extin- gueretur, inquit, Samuel dormiebat i templo domis, ubs erat arca dei. Qui lo- cus olim in Latinis codicibus mendose legebatur hoc modo: Xec poterat videre lucernam dei antequam extingueretur, adversus et Hebraicam fidem , et Graecorum interpretationem. Quod vitium olim iam subodoratus erat Lyranus et a Cle- mente pontifee novissima recensione sublatum est. Quare frustra Ribera noster Abac. n. it& obsoletae huic lectioni patrocinatur, quasi * copulativum in Hebraeo redundet: Et non poterat videre, et lucernam dei. Bed eos commentarios: ante

OCXXIIX

eogrectiemem scripsit Ribera, Hodie vero eum Hebraeis et Graecis Latini codices verbe illa, lucerna demim antequam extingueretar, alteri commati tribuunt. Hie- renymus in Tredit. Hebr. hunc ipeum loeum declarans, haec scribit: Quod vero aW: Et antequam iucerna dei extingueretur in templo domin, «ubi erat arca dei, Samuel dormiebat. Antequam lucerna dei exkngueretur, intelligé oportet, ante- quam iux diurna feret, quando eadem extinguenda erat lucerna, Sic enim a do-

wo per Moysen iussum erat: ut eadem lucerna luceret usque mane, lgitur noctu .

duntaxat ardebant lucernae, quae sub vesperam accendebantur, mane compone- bentur. Quae duo plurimum discrepant. Aliud, inquam, est collocare l«cerrae, aliud componere. Prius illud est candelabro lucernas imponere et accendere. Ideo cap. illo xxvn. Exodi com. 21., ubi Latine sic legitur: Et collocabunt eam Aaron et Klii eius, Hobraico scriptum est 30 ordinabit, in candelabro nimiram. At Graece xaJact a)15 (videlicet oleum) 'Aapov, xo 6t aütoU do' lorépac luc ngu. Sed in illo loco, quem Abulensis ex cap. xxx. com. 8. profert, pro Latino com- ponendé vocabulo, Hobraice 3*t3^571, quod est aptare ac repurgare, vel potius re- eondere , Graece iztotooot, hoc est in loco suo ac theca vel cella reponere. Sic componere mortuum in lecto, quod nos dicimus agencer. Ibidem vero pre eo quod Latinus interpres habet: quando collocat eas ad vesperum , Hebraice scriptum est mo» hoc est attollere, imponere candelabro: vxx. é£&xctv, accendere. Sio lib. r. Reg. eo loco, quem adduximus: Lucerna dei antequam extingueretur, im Reg. est xataofto05va: In Editione Sixti éxtxsuaoÜzva. Ex quibus apparet idem eese collocare lucernas, quod attollere super candelabrum et aecendere: eontra vero componere idem esse &tque extinctas detrahere et suo loco reponere. Erant entm exemptiles lucernae, quae candelabro sub noctem impositae, diluculo demerentur. Exod.xxv. comm. xxxvr. Facies et lucernae vr. et ponee eae super candelabrum. Lib. m. Par. cap. xur, 11.: Estque apud nos candelabrum aureum et lucernae eins, ut accendantur semper ad vesperam. Si ad vesperam accende- bantur, ergo interdiu erant extinctae, non modo tv. ut losephus credit, sed omnes

Q9 qíévovt vào to cáBfatov.] Huic affine est quod R. Mose ben Maimon parte t. lad, Tract. do Sabbato cap. ir. $. ur. seribit S9p'?a TN'D Tn25 wm pbs»3 pibvn vom Dam ub n5323 maps mmm. Ecce, inquit,

didicisti , legem nunquam omnino crudelem et inhumana esse, sed misericordiae, benignitatis ac pacis plenissimam. De sabbato vero loquitur, quod aegrotorum caussa ac propter pia quaedam ministeria solvi posse pluribus declarat.

AD HAERESIM LXVII., HIERACITARUM.

. Antoris huius sect&e nomen varie concipitur etiam hic ab Epiphanio. Nam aut Hierax aut Hieraecas vocatur. Qua posteriori appellatione censetur apud Hi- larium lib. vr. de Trinit. et Aug. lib. de Haeres. Sane si Hieracas appellandus sit, Graece fortasse scribendum erit 'lspaxac. Sed nihil in editione nostra mutandum censmimus. Neque vero satis recte ad eum modum inflecti putem posse 6 'Iéo«- xac toU "Ipaxa. Sed vel 'Iep&xac toU 'Isp&xa, vel "lepaxac coU 'lspaxa,

AD HAERESIM LXVIII, MELETIANORUM. De Meletianis actis ac tota schismatis historias, quam hic proponit Epipha- nius, quid sentiendum sit, in Baronianis Ánnalibus explicatur anno CCcCv1., qui-

p. 3274.

bus ego libentissime subscribo, Certissimum enim est, a Meletiano aliquo sori- p.274

p. 275.

OCOXL

ptore falsa Meletii acta conscripta fuisse, in quibus turpissimsm hominis in- femiam et execrabilia facinora dissimulare conatus est. In ea cum imprudens incidisset Epiphanius, veram ac sineoram illam esso narrationem frustra credidit. Quod utinam ei in mentem non venisset! Pessime quidem de humano genere merentur ilii, qui saerosznctam historiae veritatem mendaciis aepergunt sois. Sed multo detestandi magis ac publice coércendi videntur qui ad falsitatem im- pietatis ac sacrilegii erimen adiungunt, dum res haereticorum hominum eorun- demque caussas ac personas stilo euo non modo sublevant, eed etiam contra fidorn veritatis exornant. Cuiusmodi aetate nostra complures historiae prodeumt, a catholicis, ut videri volunt, et Romanae conununionis hominibus editse, sed quae Genevensi aliquo conventu meditatae dictataeque videantur. Quarum prae- dicandarum finem nullum haeretici ipsi faciunt catholici, non ut suspectas so- lum, sed ut impias ac damnatas execrantur. Eiusmodi Meletiana illa fuit hietoria, quae sanctissimum virum in errorem adduxit. Nam qualis revera Meletius fue- rit, quaeve concitandi schismatis occasio ac progressio, multo certius ex Athe- masii scriptis atque ex Niosemi concilii synodicis literis intelligi potest. Vide omnino quae illic & Baronio accuratisaime disputantur.

MN. 1. Toüto yàp i0oc éxi vov dv tjj Alstavbpsia.] Sic in magno Nicaeno con- eilio Can. vr. và apyata 30v xoatelco và dv Alvántu xoà Aion xoà IIsvcaxódat , 6ots 1àv dv " AQ«EavOps(a éniaxonov z&vtev tojtov Cs ci d5oveiav. Porro in iis pre- vinciis recensendis, quae Alexandriae contzibuuntur, animadvertendum est, di- stingwi 3b Epiphanio tv Maptoctey et cv Maprotiba. Ptolemaens lib. rv. Maree- tidem et Maraeotam ita discernit, ut Maraeotis oppidum sit Lybiae Nomidis, hand procul ab Ossite, at ó Mapsotr; provincia sit, sive Nomus ac praefectara ad Mariam, sive Mareotidem lacum, quae in Aegypto censetur. Plinius voto Mareotas velut populum quendam in Mareotide Libya collocat lib. v. eap. vr.

N. n. IDlegaxtcóvti; oüv xo) 0jcavt&.] Tametsi impetrandae poenitentiae €auses ad martyres iccirco confugisse videri possint, quod iidem illi episcopi fe- rent, & quibus id obtineri debuit; nihilominus veterem ad ritum fortassis istud pertinet, quo lapeos ad martyres adiisse scimus, ut ab iis libellos ac literas ad antistites peterent, quorum beneficio in integrum restituerentur. De quibus fre- quens est apud Cyprianum, Tertullianum ac caeteros mentio.

O3 y3,v tva Exao tos Be5u905.] Clerici post poenitentiam publicam ad conuna- nionem laicam nonnunquam redacti. Alias honore ac dignitate salva, ab omni functione duntaxat et administratione summoti sunt. Áncyranum conc. Can. r. Presbyteros sacrificatos , qui postea ad certamen redierint, iubet tij; uiv tuis tfc xatà xa0dbpav usc£yetv, xpocpfotv 5b abtoue, 7] ópOuiv, 9| Due Asutoupyttv tt t&v ispattxóv i3 ébéivat.. Quod idem Can. sequenti de Diaconis constituitur, cum eo, ut ei quos episcopus humilitatis, poenitentiae ac caeteris id genus officiis insignes animadverterit, cum eis mitius atque humanius possit agere. Àt Leo papa Ep. mx. clericos ab haereticis revertentes post poenitentiam sine ull& spe promotionis in eodem manere ordine decrevit, in quo fuerant. Àt olim clericis segre indulta poe- nitentia. Ideo in Árausicano 1. Can. 4. nominatim cavetur: Poenitentiam deeide- rantibus etiam clericis non negandam. Verum qui poenitentiam aliquando publi- cam obiissent, ordinari nefas erat. Conc. Tolet. r. Can. 2. Hinc Optatus Milevi- tanus lib. 1r. Znvenistis, inquit, pueros. De poenitentia eauciastis, ne aliqui erdinari pofwissent." Ita vel pueri, qui coacti poenitentiae speciezma adumbrarant, & sacris ordinibus reiecti. In Carth. v. Can. xx. deoretum est ne presbyteris vel disconis gravioris culpae convictis, ideoque deponendis, mamms tanquam pooni-

Coxri

tentibus , vel tanquam fidelibus laicis imponatur. Quo et Augustini locus ille per- tinet lib. x. de Bapt. c. Donat. cap. 1. Nam sícut redeuntes, qui priusquam recede- rent baptisaN sunt, non rebaptisantur, ita. redeuntes, qui priusquam recederent ordinati sunt, non utique rursus ordinantur, sed aut admimstrant quod administra- bant, si hoc ecclesiae utilitas postulat, aut ei non administrant, seacramentwn or- dinaWonts suae tamen gerunt, et tdeo eía mammis inter laicos non imponitur.

N. nr. Yovtéett JuoBouev, d'tovv xa21)lov.] Pallium enim pro quavis veste, etiam stragula sumitur.

T'évezac 0$ Tlétvpov gaptupsjont.] De Petri successore dicemus ad sequentem haeresim, n. xr. Nam et plurimum in ea narratione falsus est Epiphanius.

"Ev vol; Gatvgoio utvé)on.] Meminit in eadem persecutione declaranda Phaenesiorum metallorum Eusebius vri. libro in appendice, vel cap. xvrr.: x6; xatà Gatos tij; Tlakotstivoc y aÀxo0 utté)Aotg vob; zá&vtac napabiBwa:. Quam hor- renda hsec metalla fuerint, docet Athan. Epist. ad Solit. p. 658., ubi Eutychium hypodiaconum ab Arianis scribit &d metalla damnatum, xol ufzaAAXov od &nAóx, &AAX' slc t5 jc Dav dvOn xol qovtbc xatalixatóusvoc GA'vac fidoac uóvts Bóvatat Usa, Vide Ortelium.

N. v. "Hà 3 ó uaxapitn;.] Ex eadem officina consequens historia prodiit, Meletiani videlicet eutuspiam nebulonis. In qua primum illud falsissimum est, superstite Adhuc Alexandro Meletisanos cum Arianis conspirasse; quod Alexandro demum mortuo contigisse docet Athanasius Apol. rr. pag. 603. Nam Alexander nondum v mensibus post Nicaenum concilium expletie moritur. Post eius obitum, eum Meletius per idem fere tempus excessisset, Meletiani ab Eusebio Nicome- d:iensi solicitati cum Arianorum factione coierunt. Quae historica series Meletiani impostoris fabulam iugulat.

"Hy 5 llagvoótto;.] Alius hic esse debet à magno illo Paphnutio Thebaidis episcopo, qui Nicaenae synodo interfuit, quique et ipse confessor extitit, Con- stantino imp. carissimus. Hic enim in conciliabulo Tyrio pro Athanasio adversus Aríixnos restitit. Fortasse vero Meletianus iste, qui hanc fabulam concinnavit, ín Paphnutii nomine fucum posteris fecit, ut Paphnutium e Meletianorum grege quempism cum altero illo confessore et insigni viro confuderit. Sane Paphnutios aliquot episcopos recenset Athanasius in Apologia, sed qui ipsius caussae fave- rint. Unum vero monachum, qvi insidiarum calumniarumque contra se ab Aria- nis et Meletianis exeogitatarum particeps faerit; cuius epistolam in Apol. rr. pro- fert. Postremo Gallinici Meletiani in eadem Apol. meminit, eumque cum Isione et Eudaemone subornatum ab Eusebianis scribit, ut falsorum criminum reum sese ad imper. deferrent.

N. vr. Of xarà MeXttov] Meletisnos episcopos intellige, non Meletium, qui ixm e vivis excesserat. De huius historiae mendacio ad sequentem haeresin dicetur.

N. vrz.. Kace&£ot xavbflAov.] Quaenam ea vox sit nondum comperi. Certum est xotjptov guuotxov fuisse. Vide Athen. ipsum in Apol, Theodoretum et alios.

Kot gfévet àv cdi; pfpeot cf "IeaAioc.] Neque illud verum est, tot annos in Galliis haesisse. Non enim amplíus quam annos rr, menses tv exulavit, ut testa- tur Theodoretus. Vide Ann. Eecles. &. 238. Reliqua narrationis huius, quae in sequenti numero baud sincera sunt, ex historiis ecclesiasticis et Annalibus Baro- nianis luce clariora sunt. Quae tu illinc repetes. Sub Constantino imperatore ante relegationem Athanssii Arsenii drama contigit, non post illius obitum.

Corp. Haereseol. IH. Q

p. 216

p. 3117.

AD HAERESIM LXIX., QUAE EST ARIANORUM.

N. 1. "Oca vào àxxXnolat tí; xaloAodic.] Singularem tunc temporis Alexana- drise morem hunc fuisse, vel saltem peucis in ecclesiis usurpatum, ex eo con- iicias, quod tam expresse istiusmodi consuetudinis, tanquam Alexandrinae ec- clesiae peculiaris, meminit: uti nimirum plures in eadem urbe tituli forent , qui: bus singulis suus attributus esset presbyter, qui eeclesiaetioas fanctiones illic obiret. Sed alibi tamen iampridem institutum idem fuerat: velut Romae, ubi per titulos distributi presbyteri su0s quique popnlos regebant. Ad eos episcopi dominicis diebus fermentum, sive benedictum panem, in communionis symbolum mittere consueverant. Innocentius ad Decentium cap. v. De fermento cero, quod die dominico per titulos mittimus, superflue noa consulere volushi, eum omnea 9o- clesiae nostrae intra cicitatem sint constitutae; guarum presbyteri, quia die sato propter plebem sibi commissam nobiscum convenire non. poesunt, ideo fermentum a nobis confectum per acolythos accipiunt, ut se a nostra communione maeime 1/la die non sudicent separatos. Quod & Melchiade constitutum fuisse Liber Ponti- ficalis Damasi tradit. Laodic. Conc, Can. xiv. eulogiarum istarum meminit: zspi toU ui] tà &yux £l; Aóvov süAovuDv xatà th» bopc)v tou Ilácya slg $tígoc zapocias Quzéuzis0m. Sed de hoc ritu plaribus in Eccles. Ann. Beronmius a. 313. Noa dubito maioribus duntaxat in urbibus plures intra pomoeria titulos fuiese; cum intra eadem septa contineri unaque convenire non possent, adeoque presbyteros singulis ecclesiis impositos, in minoribus autem ae minus frequentibus oppidis unam duntaxat ecclesiam extitisse, in quam universi confiuerent, Caiusmodi Cypri urbes erant. Unde quod Alexandriae receptum erat, velut popularibus suis peregrinum et inusitatum, adnotavit Epiphanius. Hinc ozigo paroeciarum , quod vocabulum a rusticanis ecclesiis ad urbicas translatum. lagecia proprie jepav omnem regionemque significat, quae ab urbe distans ecelesiae certae contzibui- tur, quemadmodum olim Romae singulis viciniis z&ve, sive colles constituti fue- runt a Servio Tullio rege, tanquam xpqoeurtra, sive receptus ae perfugia, quo se ab ingruenti hoste tutarentur. In iis collibus arae collocatae: Oeów ixwxózwv 1$ xal quA&xav toU xáyou , os EzaEs Üualauc xotvofig vspaiptv ete, ait Halicarp. lib.rv. Imo vero et pagi singuli curatores suos habuerunt, quos ixuxóxoue et xepucéA.oug idem auctor appellat. Quibus Christianorum in agris paroecise quam aimillimae fuerunt. Nam et illic ixíaxozot, sive potius yegsriaxoxot, olim praefuerunt, quos episcoporum vicarios Latinae quaedam canonum interpretationes vocant; aliae regsonarios, 8eu vicanos , longe quam illae rectius. Fuit eorum dignitas et pote- stas presbyteris simplicibus, ut videtur, amplior et episcopali smppar. Nam et inferiores ordines ab iis collatos esse constat, Qua de re ebscurus est Ancyrani concilii Can. xut. Xepeztaxónou; pij é5ftvat zptofiutépou; 3] Oraxávouc yupovevétv, &)À& ubi xpeoputépous xóAsex , y wpls toU énttpazijvat Óno toU PrtaxÓxOU ustà vpape p&tov dv Écépa rapoixia. Vetat presbyteros ac diaconos & chorepiscopis consecrari. Sed obscurissima sunt quae subiunxit: àQ)Aa uzji zpiofutépou;, quorum duplex potest esse sensus. Aut enim eandem urbanis presbyteris potestatem adimit, quod otiosum et ineptum videtur. Quis enim presbyteros a presbyteris ordinates unquam audiit, aut eius rei potestatem illis ab episcopo per literas ease faetum? quod canon excipere videtur. Vel certe chorepiscopos prohibet urbicos preeby- teros ordinare sine episcopi consensione ao literis, idque in aliens paroecia: st- que ita Baleamo, quod ne ipsum quidem probatur. Nam si presbyteros ant dia- conos penitus ordinare vetitum est, quid attinet de urbanis presbyteris nominatim

OOXLUI

meminisse? Mendosum igitur esse Graecum canonem oportet: cuius sententiam ita Latina editio concipit: Vicarss episcoporum, quos Graeci chorepiscopos vo- cant, non licere vel presbyteros vel diaconos ordinare: sed nec preebyteris civita- tie, sine episcopi praecepto, amplius aliquid imperare: nec sine autoritate litera- rwn eius in wadquaque parocika aliquid agere. Quod si in Graeco canone verba ista expunxeris: dà ubt xptaButépou: róMex, , sensus erit aptissimus; quo inter- dictum chorepiscopis est presbyterorum ac diaconorum ordinatione, nisi id per episcopos licuerit. Quod cum Antiochenae synodi decreto geminum est, quae Oen. x. it& sanxit: Tob dv vo; xpo, 3) cei, yapais , 3) vov; xaXoupdvouc ywpsxt- exéóxous , cl xe 41:0006glav sUsv intaxónov slkagót, , Bote vij &yía auvóBo slbévat tà ievcióv aécpa, xal Buouuty càc Óxextqudvac «o1ol; Dooalas , xal tjj todtwv ápxtiotar epovtil xei xubutovia, natwrcáv Bb &vevvootac xat óxobiaxóvouc xal énopxistàc , xoà tjj voUtev dpgx£isÜat xpoavwy?, udrt Ob zpsaBUtipov, wíjts Btáxovov yttpotovsiv toA- pv &ya cob dv và rA éxuoxóxov, fj óxÓxstvtat abtóc vx xal fj dpa. El 8b roAudj- esu tt, napapivat và ópiaüdvra, naÓaipéloar adtbv xai 7 uetéyst tipsic, yuptziaxo- Xov 8b vivesüo: óxà tod vic xóAtes f| ónóxivat értoxóxov. Quem canonem sic La- tinas interpres reddidit: Chorepéscopi, tametsi manus impositionem ab episcopo susceperunt et ut epéscops eunt consecrati, iamen placuit sanctae synodo eos 1o- dum proprium retinere, et gubernare adiacentes bi cicitates, et esse contentos propria solicitudine et gubernatioue , quam susceperunt. Coustituere autem his per- suttitur lectores et seubdiaconos aique ezorcistas, quibus sufficiat «storum tantum graduum licentiam accepisse, Non autem presbyterum, non diaconum audeant ordinare praeter eonscientiam episcopi civitatis, vel ecclesiae, cui adiacens in- venitur ; eu ipae, seu regio, in qua praeesse dignoscstur etc. Chorepiscopus autem

€ ab episcopo cioitatis , vel loci, cwi idem adiacet, ordinandes est, Poterant itaque

sebdisconos ac minores clericos ordinare, et vero presbyteros ac diaconos, si ab episcopo fieret potestas. Quare amplius quiddam erant quam presbyteri , et, si verum quaerimus, episcopi erant, eum ab alio quam ab episcopo ordinari s&- eerdetes sc diaconi saltem nequeant. Sic enim argumentari licet. Cum in se- «unde Apostolicorum Canonum praescriptum sit, ut &b uno episcopo presbyter et diaconus ac reliqui eleriei ordinentur, ehorepiscopi autem subdiaconos inferiores- que caeteros per sese, presbyteros ac diseonos permittente episcopo consecrare potuerint, necesse est illos episcopos fuisse. Atque hoc perspicue Canon Antio- ehenus significat, oum ait c xa) yetpoUsalay lev ésvaxózoov s:npótts.. Quod Diony- sius Exiguus ita vertit: quameie sanus énpositionem episcoporum perceperint et vt episeops conseerats sint. — Bed et Neoeaesariense concilium Can. xir. cum pro- hibuisset , ne àxcy prot xosafióttoo (quos presbyteros ruris interpretatur Dionysius, alia Oanonum editio conregionales) iv xvptazó) tZ, nó)sex; eoram episcopo vel ur- bis presbytero oblationem facerent et sacris operarentur, eodem canone, secunm- dum Letinas oditiones, vel sequenti, ut Graeci codices habent, chorepiscopis id permittit, quod tol; ànoeplot; npseBvtéoox, negaverat: Oi Bk yepenioxoxol slat plv tl; vixov tóv iBourxovta, ox, 5& auJXartouoyos Dx cà aroub) slc tooc tex obe Xpecpépowx tuubusvo Non igitur presbyteri simplices erant; alioqui nihil aliud essent quam ixc aptot xpsaBóttpor; et cum auAAsrcovpyol nominantur, quae vox utplurimum episcoporum collegas significat, ad eam dignitatem pertinuisse vi- dentur. Bane in subscriptionibus coneiliorum nonnunquam epicopis accensentur cherepiecopi, ut ia Ephesina synodo p. 822. Osesarius chorepiscopus, et Neo- «aesasiensi Stephsnus chorepiscopus Cappadociae. In Antiocheno vero Can. viu. Ohorepiscople concessum, ut pacifieas literas tribuere possint. Postremo Leo

Q*

p. 278.

p. 179.

COXLIV

pepe Epist. xxxvi. de iisdem illis agens: Nem quamvis, inquit, cum episcopis plurima illis ministeriorum communis sit dispensatio, quaedam tamen autoritate veteris legis, quaedam novella et ecclesiasticis regulis sibi prohibita noverint: si- cut presbyterorum et diaconorum aut virginum consecratio, sicut constituhio altare ac benedictio, vel unctio etc. Quanquam hac eadem Epistola Leo chorepiscopes in presbyterorum ordinem redigit, cum ita loquitur: Chorepsscopos (qui suxta ca- nones Neocaesarienses , sive secundum aliorum decreta patrum sidem sunt qui et preebyteri) vel presbyteros destinarent, Nisi forte baec , quae parenthesi claudum tur, ab otioso aliquo &d marginem adscripta postea in contextum irzepserint, quod verum puto. Nam etsi canone Neocaesariensis syuodi xim. chorepiscopes ad exemplum septuaginta constitutos esse decretum sit, tamen differre plurimum à presbyteris iisque antecellere docuit Canon idem, quem supra commenmoraervi- mus. Exiat inter Pontificum Decretales Epistola Damasi v. de Ohorepiscopis , in qua vehementer ordinem illum exagitat, negatque funditus a presbyteris ulla ex parte discrepare. Sed multa sunt, quae suspectam illius epistolae fidem non obesae naris hominibus reddant. Nam ut de stylo ipso scribendique genere nibil hic dicam, nonne falsissimum est, quod ibidem refertur, chorepiscopos tama a Romans sede quam a totius orbis episcopis abrogatos ac ministerio prohibitos fuisse? Vel unius Leonis Epistola, quam proxime citavimus, argumento esse potest, non modo non antiquatos a Romano pontifice ehorepiscopos, sed aseitos e886, ac certa disciplina constrictos, cum suis se finibus continere iubentur, nec ea quae pontificum propria sunt usurpare muneta. Quamcis, inquit, cum episco- pis plurima illis ministeriorum commume est dispensatio, Quod ad reliquos spe- ctat totius orbis episcopos, & quibus prohibitos esse dicit, tantum abest, ut id verum sit, ut in Oecumenica synodo Chalcedonensi inter clericos recenseentur Can. 1g. Ei tt; ix(sxoxoc ixi ypépaot yeperovíav xoc[aarto etc., xol yttoocowjotuw éxà qorpasw érisxonov, 3?) ywotziaxonov, 3j xptofutípouc, 3j Ouxóvou; ete., et im Ephesins, uti diximus, inter episcopos subscripserit Oaessrius chorepiscopus. Quinetiam in Capitul. Caroli imper. eap. xx. de chorepiscopis ex Antiechena et Ancyrana synodo decretum inseritur, ut appareat etiam tum in Galliis fuisse cho- repiscopos. Nam et ad Gallicanos episcopos Leo papa de iisdem scripsesst. Noa minus falsum est, quod illic supposititius Damasus affirmat, non licuisse cbore- piscopis subdiaconos ordinare, contra Antiocheni concilii canonem et Leonis epi- stolam, qui presbyterorum duntaxat ae diaconorum consecrationem adimit. At- enim episcopos illos non fuisse etiam rationibus ibidem ostenditur. Primum qued ab uno episcopo ordinari solerent, cum a patribus edictum sit, ut qui ab uno vel & duobus sunt ordinati episcopis, nec nominentur episcopi. Deinde quod ecole- siasticae sanctiones prohibeant in villa; vel in castello, aut in exiguo aliquó op- pidulo episcopum consecrare. Át, inquit, chorepiscopus eet villanus episcopus. Igitur contra canonum auctorítatem est chorepiscoporum institutio. Sed quod ad chorepiscoporum ordinationem attinet, fuerintne ab uno duntaxat, cuius in diee- cesi erant, episcopi consecrati, an a pluribus, nihil in omni antiquitatis memoria satis expressum nobis occurrit. Quod si Damaso illi credimus, non solum epi- scopi tum erant, sed a pluribus etiam episcopis ordinabantur. Quod ex Antie- cheni canonis verbis affrmat, quoniam ita seriptum est: sl xol ystpotealov sltv éxv cxónov tÜayoóte,. Videtur, inquit, mii quod tunc non ab uno, sed a pisribue er- dinabantur ; quia nullatenus diceret episcoporum, si ab uno feret talium ordinadio, cum episcoporum pluraliter dictum sit. Bed genitivum illum éx3xóxov aliter La- tini interpretes acceperunt, ut nimirum js5000:0(x 2x10xóxcv non illa ananeum

COXLY

impositio sit, quam plures episcopi faciunt, sed qua fiunt episcopi. Quare si ve- yum est, quod epistola ist& narrat, non ab uno tantum consecrati fuerint chorepi- scopi. Verum perturbate admodum ac perplexe loquitur, cum eosdem quos epi- seopos fuisse tunc'asseruerat nescio quo pacto subinde neget episcopos fuisse. Bed Antiocheni canonis autoritas opponitur; cuius ea clausula est, yopexiaxoxoy Jb viveaÓm Óxo toU tile xÓXswe f] Ünóxertot émioxóxov: Chorepiscopus autem ab epi- scopo civitatis cel loci, cui $dem adiacet, ordinandus est. Hinc illae lacrymae. Atqni eum ab episcopo, eui subiectus est, ordinari iubet, non alios excludit, qui una manus imponant, sed hoc solum praecipit, ut ordinationis praeses ac mode- rator ille sit, cuius in ditione versatur, ut eius hortatu invitatuque adhibeantur alii, nt eodem inconsulto, ut iniussu denique chorepiscopus non fiat. Quam ha- ius canonis esse sententiam declarat Balsamo, cum ait, chorepiscoporum hac ap- pendioe refraenatam arrogantiam , qui propriis contemptis episcopis à metropoli- fano vel patriarcha ordinari sese vellent, quo minus in suorum potestate forent. ideo constitutum , ut ab episcopo suo consecrarentur. Etenim simillimum quid- "lam videtur ac cum dicitur, a metropolitano provinciales omnes episcopos ordi- mari, ex veteri canone, qui in Chalcedon. Concilio Actor. xri. pag. 889. ita con- «ipitur: dtt iv qud xácta tv Enapytv to xbpoc Eyetv vov tT untponóAeos, xal ajtov xa(utüv n&vrag touc óno cy «)riv inapylav Pxwexónouc: Ut in unaquaque provincia sus ac potestatem metropolitanus habeat, idemque cunctos, qui in eadem qrovinoia suat, episcopos ordinet, Sic eiusdem concilii Actor. xvi. cum ex rr. $y- modi decreto Constantinopolitano archiepiscopo concessum dicitur ut Ponticae, Asianae, Thraciae dioeceseos metropolitani duntaxat ab eo consecrentur: yttpo- 3owdlaÜet touc umtporoXitae t6 mzpottgngfvov Otouxjatov rapk toU &pytertaxónou ÁKtoyatavttvovzÓAcus, mon statim consequens est, solum archiepiscopum manus imponere, sed 10 xüpoc (ys, ut Nicaenus Canon rv. loquitur: vo ài xüpoc t&v vt- voisévtov G[6ectjat xa ix&áatnv inapyiav vi) pmtponoA ty. Ad eundem itaque modum chorepiscopus a pluribus ordinari potuit, praeeunte ac moderante scilicet epi- scopo. Alterum quod in illa Damasi epistola proponitur, cautum esse ne in vicis agrisve consitnerentur episcopi, sententiam nostram maiorem in modum con- Ármat. Est enim Laodiceni concilii Canon rvir.: "Oct o) 8e iv xai; xópaus , xoà év toii; epa; xaliiaracta: énoxómoUs, &AXà miptoBeutàg touc uévtot rpoxatactaÜftvras qun npdttety &veu. Yvoxene coU v vij móAet: Quod nion oporteat in villulis et $n agris episcopos constitui, sed visitatores. Verumtamen iampridem constituti nihil faciaut praeter conscientiam episcopi civitatis. De chorepiscopis praescribere videtur, quos episcopos agnoscit, sed usurpari id amplius vetat, neque deinceps iis in lo- eis episcopos eligi. Quam quidem sanctionem nequaquam observatam fuisse sa- &is ea demorstrant, quae ex Antiocheno concilio et aliorum patrum decretis at- tnlimus.

Ad summam chorepiscopi t7; ypac, quae olim proprie tapouxio dicebatur, episeopi, ac rusticanis ecclesiis praepositi fuerunt. De quorum institutione Bal- samo ad xiv. Can. Neocaes. concilii ita disputat: Episcopos in locum aposto- lorum xit. successisse, quibus ligandi solvendique potestas est data. Sed cum ad evangelii praedicationem caeterasque functiones obeundas apostoli minime sufficerent, adhibitos in consortium certos homines, qui discipuli domini vocaren- tur, qui quidem remittendorum peccatorum potestate carerent, Horum ad simili- tudinem cAorepiscopos fuisse suffectos, qui ecclesiasticas pecunias in pauperes Aividerent. Unde neque presbyteros ac diaconos ordinare possunt, neque peccata remittere, quemadmodum nec Lxx discipuli poterant. Haec fere Balsamo. Ubi

p. 381.

p. 392.

COXLVI

quod remittendorum potestaiem peccatorum ohorepiscopis adimit ac solis epi- scopis tribuit, quo sensu dictum sit paulo post declarat: "Oc: oi isgtíc oà Bóvevce 6éysaüat AovtauoUc, xoi dxpulvat Gpumptiae, sl uà) ixyepn de: vata xapk coU ie exóxov. Non possunt sacerdotes , ut nec choreptscopi , confeesiónes excipere neque peccata remittere, nisi ab episcopo potestatem prius impetraeerint. Atque hoc de publica poenitentium reconciliatione potissimum intelligendum est, quam ab epi- scopo tribui canones praescribunt: velut in Carthag. rr. Can. xsxm.. Ut proobyter $nconsulto episcopo non reconciliet poenitentem. Leo queque Pontifex Ep. rxxxvmm. inter e&, quae soli episcopo concessa, chorepiscopo negata dicit, hoo ipsum re- conset: Neque, inquit, publice quidem in missa quenquam poemtentem recom- eikare. Quod una cum caeteris im epistolam euam Damasus ex ill& Leonis transtulit.

Mihi vero chorepiscoporum origo iisdem ex caussis profluxisse videtur, ob quas Alexandriae Laurarum, sive ecclesiarum divisiones institutas Epiphanius scribit, itidemque Romae Christiana plebs in titulos dietributa fait, Cum enha episcopi urbana plebe regenda pascendaque districti, in &gros excurrere atque ecclesiastica munera et sacramenta rusticanis hominibus impendere minus pos- sent, vicarios eodem chorepiscopos allegabant, in ques magnam iurís potestatie- que suae partem transferrent, nonnullis scilicet exceptis ac sibi reservatis, quo- rum usus ac functio minus urgeret; quae ab Leone et illo Damaso commemoran- tur. Quamobrem antiquissime esee debet chorepiscoporum institetio, adeoque altera illa titulorum in urbibus divisione vetustior. Siquidem initio unus oppide- nis omnibus par esse poterat episcopus. Hinc est quod in Neocaes. Cen. xm. unum duntaxat urbis xoprxxov nominatur, in quo vicanis presbyteris, preesenti- bus urbicis, sacris operari non licet. Atque haec Epiphaaii tam aceurata de Ale- xandrinae ecclesiae pluribus ecclesiis observatio rem nec alibi passim, neo olim usurpatam ac receptam fuisse demonstrat. Atin agris paroeciarum ecclesiarum- que divortia primitus instituta nemo prudens negaverit. Quibus administrandis &c gubernandis chorepiscopi, t&nquam ruris episcopi, pr&epositi sunt, cum am- plissima quondam , ut vidimus, facultate optimaque lege. Quam deinde potesta- tem episcopi constringendam ac certis conditionibus temperandam putarunt, donec episcopali dignitate ac consecratione privati primum, deinde prorsus ab- rogati fuerunt. Pro iis enim xtptobeurác creari Laodicenum concilium decrevit, quos Latina interpretatio visitatores appellat. Circitores, aut lustratores vocare possis , ut est in Glossario Vet. Bajsamon ad Laodic, Can. illum rvrr. Vlepiolsucen 8d elatv of axjuspov xpofaXA ópvot &apk tólv dxtoxónwv laoyot, Obcor vào rsprobed- ouqt xat éxttnpoUot 1& duy tx& apáAuata, xal xavaptilouct toU; xistos,. In conciie Chalcedon. Act. iv. ó eüAafiéatavo; xpsoótepoc xai rsproBtuvic "AM Eavlpoc. Item Act. x. in libello contra Ibam a clericis Edessenis oblato: BaAXévtóv tva ditldbn- tov dvBpa, o0 rávtec ol auTxwps]tat xatefónsav (yvpipue xol &yp&pus poctlav xa &patvoxottlav, Dy etpotóvnat npeoflirepov xol msptobtuv)v. Ibi procuratorem Latinus interpres vertit, alibi circuitorem. Fuit igitur xtpto5tucic presbyter, et quidem dv xdàgate chorepiscopo substitutus, Caeterum eum ecclesiasticae opes ac pecuniae, quae magna ex parte in usus pauperum insumebantur, rusticis quoque praediis continerentur, inde factum arbitror ut earum rerum curatio chorepiscopis man- daretur. Quocirca peculiaris haec ipsorum functio fuit; ut Neocaes. Canon xm. admonet. Ad quem Balsamon tà xuptzxà xat xtoyix& ypfuata dispensari ab ills adnotet. Zonaras quoque: tk yàp vv ixxXmauóv, dv npolatavto, xpocóBouc cle Xy obe &vaA(axsty Qosov xol npovotiata: aótév. Tum vero Damasus: Sed quia,

OOXLYIÜI

deo gralas, medo necessarsé, nout i» primitiva ecclesia, propter studium, quod erga pauperes exégebant, non sunt etc. Corr. exhibebant ex Latina canonis Neo- caes. interpretatione, quam ex Dionysio Exiguo Damasus ille descripsit, ut vel ex hoc ipso vetustetem eias agnoscas, quemadmodum et ex illa loquendi ratione, &iout in primitiva ecclesie; &o postremo etiam ex eo quod sub epistolae finem de Panlo ita loquitur: Cum etlam egregius praedicator dicat, quomodo Paulum &v- twvopaetuo Gregorius ia Homilia xxxv. in Evang. vocat. Quae omnia, ut et alie sexcenta, recentiorem antoris aetatem detegunt. IIcoy txóv ypngátov et cor- torum homisum, qui pecunias illas administrabant, meminit Synesius in lucu- Jlenta illa epistola xvi. Utputa Lamponiani presbyteri et ante hunc Dioscori episcopi, de quo ista seribit: xoAA3v olt y 4ptv ÓpsDatv adtàp tous dv 'AXsEavOpela Ow COO 005 , v Tobe &ypol« ixzevi, Finem de chorepiseopis disputandi facerem ; nisi ad eorum functionem illgstrandam pauca quacdam superessent, quao praeter- mitti nefas arbitror. Imprimis Basilius epistola, quam Balsamon inter Docretalos posui, antiquissimum hunc in eccleaia ritum fuisse docet, ut qui ad ecclesiae ministerium adhiberentur, a presbyteris et diaconis ante omnia probati chorepi- ecepis commendarentur: ot tà xaoà vàv az wá paptuopodvrov Osbágavot drjgous, ze) Groyvicavtt, éxiaxonov, oUtoc dvnpiÜpouv tov Uxmpétnv xà v&yuatt xóv íspate- xéf. Cui eonsuetadini derogattm a chorepiscopis queritur, qui omner ad sese adsciscendorem ecclesiae ministrorum anteritatem transferrent, ao postremo pre- sbyteris et diaconis permitterent, ut qnos vellent etiam indignissimes cooptarent. De sabdiaconis caeterisque minoribus clericis duntaxat iis lequitur, qui in paga- Bis censecentur ecclesiis. Subdit enin: Ai xoXÀo| ulv Ónzp(xa: apiügoUveot xa íx&cvn» xoysv. Ad haec Gelasins Cysiceuns lib. nx. de Conc. Nicaeno Can. rtv. 5Y. et sequentibus multa de chorepiscojis scitu digna continet, quae tu consule.

Koi Gy. góbov, 7[tot AaBpgév.] Scribe «vp. Nam oscitantia librarii hunc er- rope peperit. In scriptis codicibus vetusforis notae, neo non et in antiquioribus quibusdam exoeusis litera v ad instar toU Diza caudata pingitur. Unde ab imperi- tis exscriptoribus importune prior in posterivrem commutata saepius, velut hoo joco contigisse imperitus et ipse sit qui duiitet. Quocirca vana et ridicula est Tremellii, aive Francisci Iunii coniectura , qui :n Londinensibus Bibliis d Genes. eap. viz. in notis marginalibus mendosa hac Ejyiphanii lectione freti de origine vocis, iabari, seu labori Constantiniani, et Abertinorum Actor. vx, nugas meras effatiust. Labra, inqniunt, Aegyptiis dicitur toy xapowia, quae unt aynagogae aubest, inquit Epsphanius xa1à 'Apsopavcóv, et Lubra synagoga loco editiore sita, atque exinde Lubratenu , vel Lubratenum ad sysagugam Aegyphiorum pertinentes, Actor. vx, qui hbertsus vulgo appellantur. Hino quaque nomen labarum, eignum penssle, quod praeferebatur regibus, ex Armeniorum et Persarum usu, quia ezem- ptsle erat, et de conto suo descendebat amovebaturque commode. En criticum acwmen. De labaro degme Lubsre monte quantum ballucinentur, diximus ad initium operis huius. Caetera non melioris iudicii sunt, quae vitiosa Epiphanii lectione nituntur. Quanquam ne ipsum quidem Epiphanium intellexerunt. Ne- 4ue enim ille dixit, totam mzpotxíav, quae uni synagogae subest, lubram ab Aegyptiis appellatam, nec d? synagoga mentionem ullam attigit, sed de catho- licorum ecolesia. Tum ut Aéfpcv non Aaspav legendum putemus, non eo voca- bulo £apouiav universam ses vicinam eidem titulo contributam significari docuit, sed ajieobov, hoc est vioum unum, quae est propria t5; Aa/pae notio. Hesych. Aajoa, ppz ottvi), Oc fj 66 Ano elefpyetat (f, oAoE) ol 6k córouc xpo Ozoy draw Avauuévovc oi Bb Xp.oba, JL Ob ottvexoU,, xoi Dlo0o.. — Bic Alexandriae Aajoa tàv

p. 283.

p. 394.

COXLVIIH

tó$au.óvov, in qua delicata omaia et ad luxum facta vendebaaíiar, apud Athen. lib. xr. Vide Suidam et Eustathium. Hoc vocabulum ad monachorum ukv$oec, sive povà;, translatum norunt vel pueri. d

T'evogdvoo 6t0ü OocOspuzvoU:] Falsum. Constentii Chlori genus Trebellius in Claudio ita describit: Ciawdiue, Quintillus e Crispus fratres fuerunt. Crispi Kha Claudía; ex ea et Eutropio nobilissimo gentis Dardanae viro Constantius Cassar est genitus. Itaque Claudii pro Valeriami scribere voluit Epiphanius. Quanquam eBim non ipsius Claudii, sed eius fratris nepos fuerit, a plerisque tamen, qui vel Constantio ipsi , vel Constantino , einsve posteris adulabentur, ad Clendium origo generis refertur. Ecce tibi vel Trebellius ipse penlo ante Constantium Claudii nepotem appellat et Augustae fuisse familiae scribit. Nam et Eutropius diserte Claudii per filiam nepotem Constantium facit, et Eusebius in Chronico, ac po- stremo Iulianus 6 xapafátr; in duobus Paneg. Constantii Constantini F., ad ques de Constantii genere disputavimus.

N. n. Xov ij vov xtt00sio5.) Huius ecclesiae meminit Athsnasius Apol Nam illius caussa calumniam ab Arianis paesus est, quod synaxibas illic habitis eneaenia praevertisset, idque imperatoris iniussu. "Exsb) 6 xoi xpi tie payálue ixxÀnoae xatttp)zagte, «x 03, cuvatteoc Gxft vavopuivis &ptv aot) vt)ate Oliva. Postes hunc eundem izowupov Constantii tóxov appel&t, nempe quod Caesarea dieta sit; Miequi Constantianam besilicam nominatam crederem, nisi primas illad ne- men indicaret Epiphanius. Sed hane basilicam olim 'Abpnavov appellatam fuisse testatur ; forte quod ab Adriano erecta. Cuissmodi templum illad fuit Tiberiade ab eodem imperatore conditum quod 'Aópsuvtiov vocabant, quodque lesephe Co- nite in ecclesiam mutatum scribit Haer. x«x. n. xs. Ex quo videri potest etiam hoc loco 'A8pt&veov legendum. Caeterum Adrianum titules in operibus nea amasse prodit in elus vita Spartianus.

l'envoplou toU MtAztwvov.) Gregorium Cappsdocem intelligit, qui ex Antie- chena synodo Alexandriam missus st Athanasio deposito successor detes est. Sed idem postea in Sardicensi conciko redactus in ordinem, Athanasius vero sedi suae restitutus. Quanquam Socrate et Sozomenus Gregorium, quod Arianorum caussam parum strenue promover*t, ab Arianis ipsis remotum asserunt.

"ÀXXat Oé clot zÀstow,.] Theonae dietam ecclesiam condidit Alexander, cui successit Athanasius, ut Apol. yrima testatur ipse. At praeter istas, quas Epi- phanius recenset, alia fuit f, xaXoupvr, xopiou , domini, pro quo Latinus interpres Quirini reddidit, quasi esset Kopivou. Locus est in Epist. ad Solitarios pag. 693.

"Exactos bb voutov o5Aow) Leg. forte 95jAov $xv. Porro in singulis iis eocle- siis quilibet presbyter privatis synaxes agebat. Sed cum Athanasii opera magsa indies ad ecclesiam accessic fieret, arctiora illa templa esse coeperunt, adeo qui- dem ut in synaxibus, quae quadragesimae tempore fiebant, plerique in conferta turba propemodum eliasi ao praefocati fuerint: iy tai; auváteat t? ttaoapaszegtik, ubi interpres aliud agens Pentecosten vertit. Ideo in paschali celebritate pervieit populus, ut in maiori illa ecclesia, quam Caesaream vocabant, tametsi dedicata nondum esset, synaxis fieret, ad eamque ex omnibus ecclesiis fideles concurre- rent. Narrat id Athanasius Apol. r.

"AXXot 6b Kaprovn.] Qui ab Alexandro ob AÁrienam perfidiam eiectus ab ee- clesia a Gregorio in Athanasii locum intruso ad Idium papam missms est, ot ipsemet Iulius in epistola testatur, quam in Apol. 1. descripsit Athanasius.

Kol vào 6 KóAXou8og tw&] Meminit huius epistoli synodalis ab Alexandrino concilio in caussa Athanasii scripta apud eundem Athanas. Apol u. Hio cum

COXLIX

peesbyies esset, pro episcopo sese geaeit.et ordinationes instituit. &od ab Hesio e& Alexandrigo concilio pristinum in ordinem eompuleus est. Idem et haeresin pecaliarem tonuit, ut deum malorum factorem non esse diceret, ut Augustinus et Philsstrius docent, Quod de iis malis accipiendum est quae per sese bona, ideo mais dicuntar, quod ad malorum poenas infliguatur.

N. xt, "Hysgógtov yàp à totostoc és.) 'Hyaepópiov idem est quod Hesychio ac Seidae huspágrov, hoo est juice lu«tiow. — Palladias in Historia Lausiaca, quem citat Meursius: xávta «)ti (de Melenia iuniore) tà onpuxà fptpópis xaX0pparns toic ÜvawoTaplos tbepáaoto. Utzaque voce dimidiata vestis exprimitur, Colobigm curiam iunicam interpretari possis. Proprie quidem quae manicis careat ac de- eurtata sit. De qua nomnihil ad Themistium diximus. Sed non minus apte sie appellari videtur, quid non ultra pectus atque humeres pateret, quasi dimidia- tum esset pallium. Siquidem xoAofwova latum clavum neminari censet Acro; cui respondere dicit indumentum illud ex purpura quod a cervice ad pectus exten- tum geetabant principes. Ergo propterea xoAófiov et $ptpápuv vocatum est, quia iustae vestis more nequaquam extendebatur. Aliud est op10góprov episcoporum, de quo Germanus Constantinopolitanus,

Xsxovvbew yap xov IlevcazoAi:av.] Fuit iste Ptolemaidis episcopus, qui cum Theona, quod Arium damnare nollet in Nieaeno concilio damnatus est, homo te- terzimus. Ouias sparsim Athanasins meminit.

N.«v. EUüs ttAsuzd 6 ópoAoyrc,.] Tanto ante Alexandri mortem et Nieae- num concilium decessisse Meletium putat. in quo vehementer errat, ut supra demonsiratum est in Meletianorum schismate.

N. v. "Apa Aowxavé dv Noopnóstía.] Luciamo sanctissimo martyre, quem nibilominus Ariani patronum autoremque suum iactabant. De quo paulo post.

N. vi. Koi rtàv xaxov xwel.) Leg. ex Theedoreto lib, . cap. v., ubi haec eadem epistola continetur, návta xáAev xtvéi: Omnem movet rudentem. — Notissimum est

Ke 8eobócto; xa ilavXivo,.] Leg. 81ó90to; non O€0969:10;, ex Theodoreto lib. 1. cap. v., et Nioeph. lib. viri. cap. ix. Fuit hic Laodiceae episcopus, Paulinus Tyri, Athanssius Anazarbi, Gregorius Beryti, Aetius Lyddae.

Zbv Aouxuxvtatd , &À» 06€ Eootfu.] Emendandum XZuowwavwcta. Nam Lu- dani martyris diecipulos se eese gloriabantur. Alexander episcopus Alexandri- nus in Epist. ad Alexandrum Constantinop. Lucianum perstringit, quasi Pauli Samosateni dogma secutus esset, ob idque a tribus deinceps Antiocbenis episco- pis ab ecclesia reiectum asserit. Hunc Ariani certatim asciscere sibi ac vendicare studebant, adeo quidem, ut in Antiochena synodo fidei formulam tanquam ab Mio conceptam ediderint. Sed Lueianum ab ea calumnias purgat Baron. in Notis ad Maztyrolog. et in Annal. Eccl. a. 811. et 818. Ubi Lucianum docet in con- fatanda Sabellianorum haeresi longius progreseum contrariam in partem paulo vehementius incubuisse, et ut personarum discrimen adstrueret, nonnulla iecisse, quae Ariani postmodum exorti suum in usum transtulerunt. Quod idem pleris- que veterum pstrum cum in hoo negotio, tum in aliis fidei Christianae capitibus usuvenit, ut ante errorum atque haereseon , quibus ea singillatim oppugnaban- tur, originem nondum satis illustrata ac patefacta rei veritate quaedam suis scriptis asperserint quae eum orthodoxae fidei regula minime consentiant. Ne ab hoc trinítetis mysterio ac quaestione discedam, observavimus iamdudum justi- num Martyrem Dialego cum Tryphone de filio dei idem propemodum cum Aria- nis sentire, Nam pag. edit. Paris. 119. verbum dei ac filium, etiam antequam

p. 285.

p. 296.

OCL

carnem susciperet, inferiorem esse patre censuit, quem et veteribus apparuiese dicit, et subinde commemoratis exemplis ita colligit: 3! d» áxobéleurzat 6x» vé sutpt xat xupíto vrtxyuévoc, xat óxngetów cj BovAT «9toS. Deinde quoties in scri- ptoralegitar, Ascendit deus ad 46raam, vel , Locutus est dominus ad Mogsen, vel, Descendit deus, ut videret turrim , vel, Claust dominus ercam deforés, ac seliqua id genus, negat de patre ipso debere accipi, qui neque moveatur loco neque lo- cutus cuiquam foerit, sed ad fülium pertinere. Nam si eins ipsius, quem miserat, álii splendorem ludaei ferre minime potaerunt, quomodo patris ipsius maiesta- tem gloriamque sustinerent? Proinde neque Abraam neque Isaac neque Iacob neque mortalium ullus patrem ipswm ac rerum omnium dominum vidit, 22" éxst- vov tbv xatà BouXv viv dxsivou xoà Osov Óvva tov adtoU, xal Ky[À0v ix toU Óxnpe- wv tfj vv aütoU, Bed ilm, qui ex ipsius voluntate deue ost, eiusque filins et angelus, quod illius voluntati morem gerat.

Quee Iustini verba Tertullianus imitetus est lib. ri. contra Maroc. eap. xxv. Mirum est Arianos, cum insaniam suam veterum patrum testimonio correborare eumprimis cuperent, Iustinum praeteriisse. Sed ab omni, sti dixi, culpa tam hic quam Lucianus aliique libersndi sunt, qui nondmm agitata explicataqee controversia parum de ea commode pronunciasse videntur. Simile quiddam de Dionysio Alexandrino tradit Basilius Epist. xxr. et alibi.

N. vx. O38' &; OboQevtivog npofoXv.] Hieron. Apol. rt. in Ruff: Habetur dialogus apud Graecos Origenis et Candidi Valentinianae haereseos defensoris; (in) quos duos andabatas digladiantos inter se spectasse moe fateor. — Dicit Candi- dus filium de patris esse substantia, errans n eo quod xpofioA3v aeserit. E rogione Origenes iuxta Arium et Eunomium repugnat, eum vel prolatum esse, vel natum, 1€ deus pater ditidatur ín partes. Marianus Hieronymi scholiastes nooBoA3v hie esse oredit excellentiam , et iCoys|v, et errare propterea Caadidum, quod patrem exoellentiorem filio diceret, Sed aliud est woofioÀÀ quam ercellen&a. Neque enim recte quispiam zpofoA?; dici potest, hoc est excellentia maiore praeditus. Itaque xeopoAjv Valentinus productionem eiusmodi vocabat, qua procreatum ab Aeonibus lesum asserebat. Nimirum composito &c constituto pleromate et Aeone restituto, de communi ompium voluptate, cum unusquisque quod habebat prae- stantissimum conferret, novum quendam prodiisse foetum, videlicet lesum , sive Christum et Salvatorem. Vide Haeres. xxzxr. n. xuzr., ubi Aeonas omnes ait £oe- BoX.doto: xeópAmua cle viadv xol Gótav to BuloU. Haec est Valentiniana xpofo. Alioqui xpofloAiv Verbi productionem appellare nihil prohibet. Et à Gregorio Na- zians. caeterisque patribus verbi xpofosbc pater aominatur.

N. viu. "Aptto; 'E0cAr.] Scribe 'AeéoA; et 'AyQAa. Apud Theodoretmm lib. x. eap. 1v. in fine Epistolae Alexandri ad ójovop.ov Constantinopolitanum sub- fioiuntur eorum nomina qui ob haeresin excommunicati sunt, atque ex presby- teris solus Árius nominatur, diaconi vero rx. 'Ay UJAds, Eótéioc, 'AscóaAa,, kodatoc, Zeopgéktn , los)uoc, Mnyac , "Apstog Étspoc , 'EAA&Stoc.

Ovwevés Aluc.] Fuit hic episcopus Marmaricae.. De Pisto mentio eet in epi- stola Iulii papae, quam Apologiae n. Athanasius inseruit. Ubi daumnatus esse di- etur ab Alexandro episcopo Alexandrino et Nicaena synodo atque a Secundo Pentapolitano restitutus, neque cuius ordinis fuerit exprimitar. Episcopum fuiase docet Epiphanius, quem etiam Alexandriae collocatum eese ab Arianis soribit. Veram nullus eo nomine Álexandrinam ecclesiam tenuit: Et quidem xd'tictosev simpliciter idem esse potest, atque ordim suo ac dignitas restituerunt. Ita Inlius

CCLI

pepa oó0Bk jpvoüvto tbv TIIurtov Oxo ZsxoívBou day nxévat t3» xavdavasw. | Sed quod inter episcopos ab Epiphanio referatur, excusari non potest.

N. rx. 'Qc oóv ob:e xapsuwtto.) Multum in bistoria Meltii T esge supra vidimus. Largius in Arianae haeresis descriptione peocavit vir alioqui di- ligestissimus. Nem quae deinceps exponit, ea post Nicaenum concilium accide- Tunt, anao undecimo; hoe est Christi cccxxxvr. At Epiphanius Arium ante Ni- eaenum concilium excessisse putat. In quo scriptorum omnium consensu refel- Mtur. Nimis illud notum est, viventem adhuc Arium a Synodo damnatum et post aliquot annos Eusebii opera restitutum Constantinopoli mortuum esse. De quo Soct&tes , Ruffimas , Theodoretus , Gozomenus et ante omnes Athanasius. Ex qei- bus eorrigendus Epiphanios, qui ex falsissimis quibusdam actis aut historiis iste destripsit. Sane cum primum Alexandrinos illos tumultus et Arii damnationem optimus imperator aecepit, literas ad Alexandrum et Árium acriores dedit et Hosium Cordubensem Alexandriam xaisit, qui orientem illam procellam eom- poneret. Quod ubi minime processit, tum demum Nicsenam synodum coóégit, ae pestremo anno, uti diximus, undecimo a peracta Synodo Arium Constantinopo- lim per literas evocavit. Haec temporibus discreta confadit ac permiscuit Epi-

Ouod 5$ [Ao ixapfe.) Edita est haeo (Constantini ad Arium et Arisnos Epistola a Federico Merello anno qpxcv. Ex qua emendandus hic Epiphanii lo- eus. Leg.itaque hunc in modam eius initium. Kevetavtivoc ZuBautoc wíreatos "Apkie xai "Apsxvoi; quae est inscriptio. Deinde Kexie topnvei aó1Óy pope eto.

"Ave 83) &b8e, "Apru.] Corr. ex eadem Epistola "Ape; "Apeu.

N. x. 'Axobeu; &)0toU tà t$)5.) Té) hic pro intestinis sumuntur.

N. xx. "Ev t6 adt) Érec xuítto.). Quinque mensibus post Nicaenam syno- dem, ait Athenas, Apol. n. et Theodoretus. Bed quae de Alexandro smocessore tem hoe loto quam in superiore haeresi num. vr. narrat Epiphanius, cum historia nullo modo consentiunt. Hoc enim constst mortuo Alexandro nullum alium $uccessisse praeter Athanasium, idque communi omnium ordinum voluntate ac suffragio; uti synodica Alexandrini consessus epistola testatur apud Athen. Apol. n. Frustra igitur Epiphanius Achillam Alexandro subrogatum dici. Nam post Petrum sedem illam tennit et successorem habuit Alexandrum, seditque amaum dentaxst unum, «wt Nicephorus in Chronico scripsit. Àt Epiphanies Achillae, qui post Alexandrum a oathelicis subetitutus est, menses tribuit tres, eodemque tempore Theonam a Meletianis ordinatum asserit, quod nemo alius

idit.

"Ext ob» D óvto; "A0avaclov.] Nimis impudenter et proterve Camerarius in Appendice ad Nieephori Chronicon de Athanasio suum interponit iudicium, et quamquam ingenti animo veritatis patroeinium suscepisse fateatur, plus ilum tamen quam oporteret suis indulsisse cupiditatibus et sacra profanis aliquando miscuisse docet. Quis Lutheranas istas faecos tantum sibi audaciae sumere mi- retur potius quam communi pietatis nomine succenseet?

N. xm. Ko «toi bi toU Kovetavtiov.] Simile huic ac longe etiam honori- fieentius et uberius eiusdem imperatoris elogium extat spud Naziansenum in priore otqAcsutuo; quod oratorio more ac dicendi impetu et calore profusum magis quam ex rei veritate profectum videtur.

MN. xm. Asícepov ivt évíayvss.] Non ab Eusebio, sed ab Eudoxio, qui Con- stantinopolitanam sedem occuparat, baptizatus est Valens. Quare pro Eóosfilou leg. Eóbotiov.

p. 281.

COLI

N. zviL Keà eóy $n &rpeXot óRá&pyoua.] Scrib. Gmsofyovat.

N. xxr. Mec itjxnevta Bio ytveic.]. Ab Adamo ad Abrshamaum veveaà sunt xx. àb Abrahamo ad Christum xum, hoc est ter quatuordecim.

N. xxm. Tob vodtse óopaectoU.] Leg. videntur &guootov. Nisi forte A«aon- pacáósc quoddam vocabmlum sit. Quippe haer. Lxavirr. num. xim. ópyuxatipyot eadem in sigmificatione dixit, et num. xvr. Theolae óguascov, hoc est poses appellat.

N. xxv. 'Ev à 1o 'EfpaixQ Afyu.) Letissime hio locus expenditur lids corato; Hebraiea vox 113p possidere signi&ecat, Ideo Aquila ixvceco vertit, At exemplaria Graees vulgo £xuss iam tum olim, ut hodieque praeferunt. Quam lectionem haud probat Hieron. ad xxvr. csp. Esa. com. xir, ubi ait quaedam exemplaria male in Proverbiie pro posaessione habere cresturam. Verum anti- quissima est Graecorum codicum illa lectio, quam plerique onmes patres agno- scunt , etiam illi qui ante Arianos extiterunt, uti Clem. Alexandr. in Protzeptico, ]guatius Epist. iv. ad Tarsenses, Tertullianus lib. contra Hermog. cap. 1x., Cy- prienus lib. 1. Testimon. adversus Iudaeos cap. r., ut Athanasium, Gregorium Nasians. ac caeteros omittam. Quorum alii de oreata sapientia locum illum ac- cipiunt, alii ad increatam referunt. Quae nos sacrarum literarum interpretibus eancleanda relinquimus. At Epiphanios nova&m quandam Hebraico verbo notio- nem affingit, ut idem esit *23p atque évóactogé s: quasi scriptum sit ^95» a du- plicante Aiin. Nam 335p eet nidificure, sive mdos construere. Quod non idem est ac fetue excludere, vel producere, ut arbitretur Epiphanius. ldeo nullus huic argutiae locus est.

N. xxvi, AAA xávtox dpti; uot.) Observanda haec Epiphanii ad Arianorum obiecta responsio, cum ait oUtt 0£Aovta, ojtt ui) 0dAovta patrem genuisse filium. Nam vetustissimos patres satis constat hac in parte non sine cautione legendos, qui nonnunquam patrem asserunt voluntate sua filium produxisse. Ita Iustinus, nt supra monuimus, xarà fouA3jv 0tov ovra tov aütoU dixit, Caeterum Augustinus sophisticae illi Arianorum cavillationi ingeniose ac subtiliter ocenrrit. "Traet. eontra Berm. Arian.

N. xxxm. A22! dpét pov xóx stxtv.) Vide concilii Aquileiensis Acts, ubi An brosii opera Palladius et Secundianus Áriani episcopi damnati sunt, qui inter caetera dei filium yerum deum fateri compulsi miris tergriversationibus oludunt.

N. xri, EL 9 v xóopoo )v.]. Nova quadam ratione Ioannis illa verba declarat: &« (j.npooliév uou vévovt , qui ante me factus est, ut interpres noster reddidit ; quaai [éyovsv idem significet ac fuisse, sive profectum aut alicubi versatum esse. Quo sensu prius Ioanne dei filius extitit, propterea quod saepiue, vel antequam huo- manam carnem indueret, veteribus patriarchis apparuit. Tertull. ix. contra Mere. eap. xxvit.: Nam et profitemur Christum semper egisse in de patrie nomine, ipeum ab imtio conversatum , ipsum congressum cum patriarchis et prophetis, et caetera, quae caute, uti dixi, legenda sunt; ut et Iustini locus ille, ex quo Tertullianus ista suinpsit. Idem porro, sed longe prudentius , docet Augustinus contra Adiman. cap. Ix. Quia tpse filius , inquit, qui est verbum dei, non solum novissimis tempori- bue, eum in carne apparere dignatus est, sed prius a conetitutione mundi, cti va- iuit de patre annunciavit, sive loquendo, site apparendo, vel per angelicam akt- quam potestatem , vel per quamlibet creaturam etc, Sed eam quaestionem uberius exponit lib. r. de Trinit. Redeo ad Epiphanium, qui 2yévero (sic enim legit pro

. yírovtv) idem esse putat atque accessit et adoemt. Quod mihi qnidem non pro-

bat. Àc si Graeci vocabuli vim consideres, yérovc idem esse potest ac productut,

CCLNI

vel genitus est quod dei filio convenit. Nam ante Ioannem genitus est, aut certe idem est atque extitit. At noster interpres alio sensu, factus est, vertit. Quasi id velit Ioannes, ante me factus est, id est maiori quadam in excellentia ac di- gnitate constitutus. Potest et ad divinam praedestinationem ae vpoopiapóv re- vocari, de qua Paulus Rom. r. com. 4.

N. xti. C€e0 yàp nu.) De hoec Marci testimonio disserit Athanasius Orat. iv. adversus Arianos, August. lib. r. de Trinit. cap. xrr., Hilar. rx. de Trink., et alii complures.

N. 1. To 5b a2 0l, xal áxapsppátox.] Leg. &Ax0ex. Porro áxepep&to« idem est ac simplici, non allegorico sensu, sed proprie et sine alterius rel signi- fcatione.

N, ux. Koi ust! oà zo)ÀÀà clzov.] Comma istad in Hebraeo nen reperitur, sed in Graecis duntaxat editionibus, Deut. xxxir., 49., aliter tamen expressum quam bic ab Epiphanio coneipitur, hoe scilicet modo: Eügp&v8sts oópevol &ga ejt, xoà x pogxuviszuoav a0tip x&vuxc ey 1510t tov, quod est comma 42. Tum 48, Eógp&vOnte i0v uetà coU AaoU «0toU, xal dvtayucátocay aüti) xávtto tol OcoU. Epiphanius vero sic invertit: NDodAUVIs cd ads abt xávteo Y Oeo) , dvtay ua&to- cuv adté x&vtte àvrvtot 6co0. Communem lectionem eonfrmat apostolus ad Hebr. c&p.1., 6. Augustinus inLoontionibus tam hanc quam Epiphanianam oommemorst. Nos hane ipsam, prout ab Epiphanio reddita est, in vetustissimo bibliorum Grae- cerum codice manu exarato reperimus ex bibliotheca Christianissimi regís, ut minime dubitandum sit, eam quorundam exemplarium lectionem fuisse. Nam et Theodoretus in Quaestionibus eam agnoscit, et Sixtianarum editionum schelíe in aliis codicibus illam ipsam inveniri testantur. Quorum tamen imsignis bal- lucinetio est, dum vulgstam alteram ab Epiphanio hac in heeresi comprobari di- eunt. Quod secus se habet.

Quod ad sententiam attinet, si ea verba interpretatur Epiphanius, ut évisyv- cávcweay abt sit idem ac roborent, vel confortent épsum. Sed nullus Hellenismus patitar évisy ev vvv transitive sumi, pro eo quod est roborare aliquem. Quare Sixtiana et Complutensia melius: Et eonfortentwur, cel roborentur in ipso. Quo- modo autem Epiphanius exponit, legendum videatur ivagucktogav abtóv. Sane Theodoretus Zwcyvcktwucav ajcob; In suis codicibus babuit; eiusque loci sensum sd Epiphanii mentem accommodat, cum de angelis exponit, quorum ea funstio eet uti sanctos viros, cuiusmodi erant apostoli ac patriarchae, ope ac praesidio suo tneantur. Quin et Christo domino nascenti ac morienti praesto fuerunt, xdv Té xpbc rbv Bifolov àGw. xapljeuv t&v dyyÜuov cl Bor xpogrlMévess vào, gudlv, &y'y£Xot Ócxóvouv abtG, xoà ví xá8«c 5b zagijsav, xe ustk vÀv dváaractw t6 cpm pocjbptuov.

N. 1xn. '0góoca 79» tijv 51óvq1a.] Prudenter hic locus explicandus est. Non enim soluta est post mortem corporis cum divinitate coniunctio, sed quod anima Wtaqne destitutum est, ab ipsa quodammodo divinitate corpus est relictum.

N. rxx. Oix ioagt à $t xoi ónóoraci.] De his vocibus óroctáctox et ojaíoq &ecurate disputatur in Annal. Eccles. 62. a n. 187.

M. vxxn. Afqouct (àp xev.) De hoc apostoli leco vide Hilarrem lib. x1. de Trinit.

M. rxxvr. lléAe Afvovot.] Vide eundem Hilar. lib. vir. de Trinit.

p. 290.

p. 291.

p. 458.

p. 291.

AD LIBRUM TERTIUM.

AD HAERESIM LXX., QUAE EST AUDIANORUM.

N. ix. Oáoxovts ànb Kovatavtiov.] Imo Kevocavrivou. Iactabant haeretici

&c Teocaotxexbexatite: Nieaenos petres in Constantini gratiam legitimam ps- sehatis celebritatem nova sanctione perturbasse. Quos refellit Soerates lib. v. cap. xxur. Ka) oóx &x vwe; éntüpUAAmoav f$ ix Kovacavtivou advolos vàv lopciy testo xapéxpejev. "Ow $cs và vaviOue.] Àn nativitetis diem , an imperii natalem intelligat, du- bitari potest. Incidit enim Nicaenum concilium in eum annum, quo Constantinus weennalia celebravit, adeoque natalem imperii diem exquisitiore pompa et ap- paratu coluit.

"Ev ts ypóvot; 'AJskóvépov.] Quaenam sub Alexandro Alexendríee episcopo paschales istae turbae fuerint, nusquam a me lectum vel auditum. Sed neque quis Crescentius ille fuerit. Quaerant amplius eruditi.

N. x. El toUto 5k ol aó:0) AóSuavoi.] Constitutiones Apostolieas ad erroris sui patrocinium adferebant Audiani. Quo in libro statutum erst, ati pascha eo- dem tempore celebraretur quo illud fratres obirent, qui e cireumcisione in Chri- stum crediderant. Caius dicti sententiam eiusmodi esse volebsat, ut Iudaice ritu, hoo est xrv. luna, Christiani pascha facerent. Coatra quos Epiphanius aliter decretum expeait, nimirum pacis et concordiae studio constitutam ab apestolis, ut quamdiu oi 4sxse(ropo: Christiani Hierosolymis praesiderent (qued ad Adriani usque tempora perseveravit) ab iis ne dissentirent reliqui, ac vol aberrantes se- querentur potius quam ecclesiae concordiam solverent. Addit et alia quaedam ex eodem constitutionum libro, quae paulo post viderimws. De Apestolieis iisee Constitationibus dubitatum a nonnullis preefatur Epiphanius. Quo eodem nomine eireunferuntur hodio in octo libros distinetae, quae a prioribus illis, ae nihilomi- nus dubiis, quarum meminit Epiphanius, diversae videntur. Etenim quinque ex illis sententiae hoc et sequenti numero citantur, quae in vulgatis nusquam re- periuntur, imo vero contraria quaedam in iis leguntur. Nam lib. v. eap. xvs. de paechatis celebritate catholicam dogma propalam edicitur, uti post aequinoctium imstauretur. Tum ne cum Iudaeis agatur: oóDeu(a ykp xomwvie fiiv vüv nob «brtobe: tizÀAkwavtat vào xol ejtàv t)v diipov, 3)» voul;ovets éxcut)utv; et alia quae- dam, quae &ut a superiori sanctione discrepant, aut si in antiquis illis constitutio- nibus legebantur, mirum est hoc tam praesenti ac diserto testimonio usum non esse contra Audianes Epiphanium, qui Iudaeorum more celebrandum pascha iis- dem ex constitutionibus affirmabant. Apparet igitur aliud fuisse constitutionum gexus, quam quibus hodie Clementis nomen inscribitur.

. "Iva Gelteset tovc ázxo tí xsorcopiic.] (Ex iis castiganda Scaligeri senteatie, qui lib. is. de Emend. Temporum non solum apostolos , sed etiam eos qui centum post illos annis vixerunt asserit Iudaico more pascha peregisse. Tum alia non- nulla subiicit, in quibus more suo pugnantia ac plane contraria loquitur, quod paucis hoc loco declarandam ; ut qui illius librum recudunt videant qus ratione tam foedam labem eluant, quod aliter quam toto illo quantum est deleto opere consequi non poterant. Bunt enim capitibus illius dogmata ex ipsius doctrinae visceribus deprompta et cum ea prorsus implicata. Sed iam paucis illius xapty- Xilpnpa perstringamus.] Falsum est decrevisse unquam apostolos, ut Iudsico ritu pascha celebraretur, aut cum iis etiam Christianis atque episcopis, qui Iudaice :

CoOLv

ae minime legitimo tempore fungerentur. Qaae enim est ista ratio, aut quid im mentem Epiphanio venit, ut ab apostolis constitatum istud assereret, oportere Christianos omnes ao tbv xávta xócyov eum recutitis pascha facere? Nimis hoe absurdum decretum fuisset. Non negamus aliquot saltem apostolos initio &d Iu- daeorum se tempus accommodasse, quod de loanne Polycarpus et Polyerates, Asisticique omnes contra Romanos pontifices excipere solebant, ut Eusebius aliique veteres testantur. Verum id ulla constitutione definitum ab apostolis ne- g&mus omnino. Quin petius contrarium ab iisdem illis constat fuisso traditum. Cuius xapabócse; meminit Eusebius lib. v. Histor. cap. xxi. Nam cum dixisset Asianos ix zapabósta; ápyeec xiv. lana Iudaico more pascha peregisse, 5xoiq V du fuíoa x dgbouADoc &tprtu vy &ver, subdit mox in caeteris omnibus per orbem ecalesiis i£ droatolux&c zapabósse« contrariam fuisse consnetudinem. Socrates vero lib. v. cap. xxr. scribit Tessaresdecatitas iactare se celebritatis suae formu- Jam 8 Ioanne didicisse, contra Romanos et occidentales omnes suam sibi ab apo- stolorum principibus traditam asserere. 'AJÀ' oó8s uiv vodtov P'rypaoov Cet xo- paa Cv và xspl toítuv &xóbutw. Quam eandem Petri ac Pauli traditionem ca- tholici in Britannia contra Scotos urgebant. Vide Bedam lib. m. Histor. Angl.

"Ott xdv tt zAavnéGoc) Si vel aberrantes illos, qui Iudaice celebrabant, imi- tari iubent apostoli, reete id ab Audianis allatam est ad sui ac Iudaici pasehatis praesidium. At Epiphanius xa:' olxovouíav, et ad tempus duntaxat institutum hoc fuisse censet.

"ES abiov 56k àv dxios elonudvov.] Quae sequuntur mirum in modum im- plicata supt et obscura, Suspicabar hactenus ávtiscty illam, de qua loquitur, de Audianis intelligendam, quibus constitutionum istarum decreta refragantur. Quid enim aliud facerem in tam abrupta inconditaque sententia? Verum attentius in enm locum incumbens ex consequentibus didici alium esae sensum, quem tibi paucis exponam. Cum Audiani ad Iudaicam paschatis consuetudinem adstrueadam locum quendam ex Apostolicis Constitutionibus proposuissent, qui hec ipsum disertis comceptisque verbis testificari videretur, Epiphanius adversus legis verba legis sententia pngnavit, et ad tempus duntaxat ac tuendae concordiae gratia, x«t' olxovopiay decretum illud extitisse docuit. Cuius defensionis illustrandae caussa alteram iisdem in constitutionibus &vttvopíav et conflictum inesse demonstret, quatenus diversae sanctiones sibi invicem repugbBare videntur, cum revers noa discrepent, si non tam verba quam sententiam spectes. — Noua: 8i xàoe f) d2s- Gti« dot» toU xnpívuatoc. Sic enim haec interpretanda credimus. Est autem le- gum ille conflictus eiusmodi. Iubent apestoli azymorum ipso die ieiunia et per- vigilia a Christianis obiri. Item , quo illi tempore conviviis et hilaritatibas vacant, lugere ac ieiunare Christianos, et contra lugentibus illis epulari ac laetitiae se dedere. Alia porro lex dominicie diebus ieiunare prohibet, Quamobrem si in dominicam primus apud Iudaeos azymorum dies inciderit, ex posteriori lege ie- innare nefas fuerit, quod prior tamen constitutio praescribit. Vides manifestam &vtoylav, Elusmodi est illa de paschate Iudaice celebrando sanctio, in qua, perinde ut in altera, legislatoris mentem ac sententiam considerare debemus. Ea vero sic interpretanda est. Quoties ante vernum aequinoctium quartadecima Iudaici Nisan incidit, atque illi pascha suum celebrant, Christiani solennia ieiunis& prosequi debent. Sin, ut saepe fit, post aequinoctium festum illum diem obeant, eodem die Christianis pascha suum agere ac laetari licet. De quo ad sequentem numerum plura dicemus.

GO &axova yàp viv &vpunviav ops] "Avpuxvia; interpretor vigilias et staxones,

p. 392.

p. 393.

UCOLVI

quae a ieiunis obiri selebent, de quibus alibi. Iam peeatóvtov t&v dLógev nibil aliud est quam ipeo die azymorum: sive, ut Hebraei dicunt. D" D'ezya. Sie enim usurpare solet Epiphanius. Ht& mum. xir. ié3ov &ystet v0 On. Et ucatoU- d" t&v 550 Opóuv vuxtóc 1e xal fjidpac , ut suo loco dicemus. Chronologi nostri labentem diem , aut annum appellant.

N. xr. "Ex tpiàv yàp avvéatnxev.] Atqui duo tantum hic aperte ac distincte commemorat , solis cursum propter dominicam diem, et lunarem ob xrv. lunam. Qaae et Ambrosius epistola ad episeopos Aemiliae complexus est: Duo sunt, inquit , observanda in eolennitafe paechae; quartadecima luna , et pránus menais, qui dicitur Novorum, Verum in solari cursu dno continentur, primus mensis sive aequinoctium et feria. Qusre tria haec celebritatis illius velut oàctubóv, discernit explicatque Haeresi t. num. rt. Quartamdecimam lunae diem, aequinoctium vernum, et dominicam.

"Onsp x&pk toi; "louóalot; oà quARsctta] De quo frequentes catholicorum partim querelae adversus Christianos Iudaizantes, partim in illos ipses Iudaeos insultationes. Vide Constantini Augusti Rescriptum ad Christianos ex Nicaena synodo. Extant et veteres eanones, quibus noininatim istud vetitam est. De qua re ad Haeresin rt. in diatribs de ludaeorum anno copiose diximus.

Kel uet& cóv dy 0pàv.) Fortasse leg. xoi el usta etc. Sententia vero ex Latina interpretatione perspicua est.

Kai $tav aütol xev0Gotv.] Non quod xiv. Nisan ieiunaverint (neque ením in- ter dies I2», sive angariarum refertur), sed quod exacto illo ipso die pa- schalem agnam cum azymis et lactucis agrestibus comederent, Exod. xm., 8. et 18. Erant enim asyma moeroris ac luctus indicium. Itaque Deateron. xvr., 8. vocatur "jJ? Qn», panis afflictione. Epiphanius autem xiv. Nisan zxévéiiov diem facere videtur, qui dies cvvtx5oy té; pascha dicebatur, quod sub eius vesperam agnum immolarent, eodemque, occaso iam sole, vescerentur, irte exodor;, id est in- eunte iam xv. Quem quidem diem azymorum primum nominabant, et htmc ipeum laetum ac genialem illos habuisse testatur Epiphaníus, ut postea videbi- mus. Atenim azymis septem totos dies vescebantar, Deuter. xr, 19. Ea vero moerorem ac tristitiam significant. Nihilominus tamen xrv. diem ad vesperam, aut ineuntem xv., huie doloris significationi eximit Epiphanius, reliquum dfei, adeoque caeteros omnes, azymorum usu consecratos hilaritatibus et conviviis attribuit. Cuius ea causa reddi potest, quod epulum paschale eum reliquo omni apparatu, cum lactucis agrestibus ad azymos panes adhibitis, luctnosum quid- dam et acerbum representabat. Quod a primo die azymorum et insequentibus aberat. Eodem et illa magistrorum observatio pertinet, septenos quidem totos dies fermentato vesci nefas fuisse, at ineunte duntaxat xv. et exacta xrv., hoc est in paschali convivio, azyma vi ac necessitate legis usurpasse. Extra hoc tem- pus neglectis azymis aliis seminibus aut fructibus vesci potuisse. R. Mose ben Maimón tomo r. Iad. Tractatu de Fermentato et Azymo cap. vr. $. r.: amit bow Cun muna 5a fu i r—n9 mupa nix 5498 «v3 72352 "es muxan 552 53s rep sw ne5p sw qur oc Ts n2". Veruntamen in reliquo celebritatis tenpore azymorum esus duntaxat per- mittitur, ut qui velit azymo vescatur, qui malit , oryzam vel milium edat, aut polen- tam aut fructus. At in nocte xv. duntuzat azymis uti oportet. Quod de vri. die azymorum, quam ^X, sive collectam vocabant, potissimum observant, eo freti scripturae testimonio, quod cum Exodi xn., 19. scriptum sit: Primo mense,

CCLVII

quartadecima die mensis, ad cesperam, comedetis azyma, usque ad diem vigesi- mam primam eiusdem mensis, ad vesperam. Septem diebus fermentum non invente- tur in domibus vestris, idque Deuteron. xvr., 3. repetatur, tamen eiusdem capitis eommate 8, sex tantum diebus azyma comedi iubeat, Unde R, Selomo ad eum locum leta scribit: M52 T2" 7 "I*M'D "y"205 rub nb"sw 5» 75 55H yo wi" rA 5553 03 no tUe movb 235 nnw wx* w292 b» mab5 wb mwen wx 32 mura nies yw 2 n"w^4 D55 p mc" "»"z20 ruo au 752 5555 5» 655 ra now "wap dro vows mob mrt Hoc est: Docet de manda- catione asymorum $n die vr., quemadmodum non debita ac necessaria sit. Inde ígitur déece, quod ad v1 dies attinet, quoniam ecce septimus dies cum in summa comprehenderetur, ab ea erceptus est, ut ostenderet azymorum in sllo de manda- cationem permissam duntarat fuisse. Neque vero ut de hoc solo die doceret istud, $deo exceptus est, sed ut idem de tota dierum summa intelligendum relinqueret, ni- swrum uti septimo die permissum est solum azymis vesct, sta reliquis omnibus per- swenn est (non imperatum) ercepta nocte prima, quam ecriptura azymorum usu obligari voltit. Haec ille. Quod ex eodem R. Salomone glossa cap. vrr. tracta- tus Kiddusch Haehodeech evidentius his verbis afürmat: "^" 40

c4 nb*sW tens "nMA CBv «42 nob bo poxsnm nv5n pun own xb 42521 iu^". Quoniam ecce a media nocte prima pa-

schali usque ad xxx. diem manducatio azymorum permissa, ea lege duntazat, ut fermentato non vescantur. Ex iis liquet cur paschalis coena luctus et solicitudinis argumentum habuisse, reliqui dies azymorum hilares ac laeti ab Epiphanio fuisse dicantur.

Metà vào Earéoav xapeA0óvtoc.] Negationem expungendam esse censueram, ut ita scripserit Epiphanius, z«psA0óvtog toU caff&tou OUvavtat ipyov éxtceActv. . Nam illud o3 ex superiori genitivo repetitum videtur. Et vero caussam eius, quod proxime dixerat, posteriore hoc membro reddi statueram, nimirum cur ap- petente dominicae vespera immolare pascha liceat, quoniam iam sabbatum prae- terierit; quo evoluto iam ad opus fas sit aggredi. Atqui haec sententia falsam et absurdam rationem continet, quasi sabbato sacrificare vetitum fuerit. Fateor. Sed eam tamen Epiphanii verba ipsa prae se ferunt. Cuius erroris suspicionem ab eo removere ita poterimus, si recepta negationis particula sensum hunc eli- ciamus, dominicae appetente vespera, pascha immolari licuisse. Nam post ve- speram, desito iam sabbato, opus istud, nempe mactationem agni, non licebat exequi, propterea quod immolandus agnus fuit ^2*551 ']2. inter duas vespe- ras, id est ab hora 1x. ad xr., ut Iosephus exponit, lib. vit. àÀcc. cap. xrv. vel xvn.

"Àpa yàp a3tàv Üucavtov.] Postridie scilicet, ac post epulum paschale.

Nofjpazt 86 x&oa avr 5; 2:)0:x.]. Iam horum verborum paulo ante declarata sententia est. Vult enim in apostolicis illis Constitutionibus legiglatoris mentem potius quam verba ipsa spectari, Quod ut ostenderet, évavtiogavi; quiddam at- tulit, quod in iisdem Constitut. praescribitur. Nimirum quod in una sanctione iubent, quo die Iudaei primum azymis vescuntur et lugent, epulari Christianos, cum autem epulantur illi, vicissim ieiunare istos ac lugere. Altera vero lege praecipitur, ut ne dominico die ieiunetur unquam. Quae duo invicem repugnant, si ad verba duntaxat respicias. Interpretatione igitur adiuvanda sunt. Eadem

Corp. Haereseo!, 111. R

p. 294.

p. 295

CCLVIII

itaque ratíone prius illud decretum de celebrando cum Tudaeis pascbate, si in verbis ipsis haereas , absurdum et ab ecclesiastico ritu prorsus abhorrens videtur. Ideo mens eius ac sententia magis quam voces attendendae sunt. Sententiam ergo deinceps explicat. Quam priusquam attingimus, observabis priorem illam &vttvopiiev et contrariarum legum conflictum, quem in exemplum allatum esse diximus, minime hoc loco dissolvi. Nón enim explicat quomodo ab generali illa de ieiunio constitutione dominica dies excipienda sit. Sed xasà atoxoptvov eximi Christiano more significavit. De quo nemo dubitabat. Quocirca quae sequuntur ad avtvvopuiav alteram ac quaestionis caput ipsum attinent, atque illud explanant, quo sensu apostolicum illud decretum accipiendum sit, cum Iudaeis pascha esse celebrandum. Non enim perpetuo cum illis peragendum est, sed tum videlicet cum post aequinoctium illi suum pascha celebrant, Alioqui si, uti saepenumero faciunt, aequinoctium antevertant, imitandi non erunt. Est igitur legis ista sen- tentia, ut sequinootio commisso cum Iudaeis pascha celebretur. His, quae hac- tenus dicta sunt, subductis omnibus ea de apostolico illo decreto Epiphanii sententia colligitur, primis ecclesiae temporibus, praesertim quamdiu episcopi ex circumcisione Hierosolymis praefuerunt, statutum esse uti pascha cum Iudaeis obiretur, hoc est luna xrv. quamcumque in diem inciderit, dummodo confecto i&m aequinoctio eontingat. Ita enim illud, quod eaedem Constitutiones iubent, accidet ut lugentibus Iudaeis, hoc est quo die azyma cum lactucis agrestibus comedunt, epulentur Christiani. Alterum autem, ut illis vicissim epulantibus lugeant isti, obtineri non potest, nisi postridie paschatis Christiani, sive primo die azymorum Iudaicorum, ieiunatum per illud tempus in ecclesia fuisse velimus. Quod est falsissimum. Certum enim est totis illis quinquaginta diebus, qui ad pentecosten intercedunt & paschate, ieiunium ab ecclesia esse sublatum. Tunc igitur solum evenire illud potuit, ut epulantibus Iudaeis Christiani ieiunarent, quoties ante vernum aequinoctium a Iudaeis pascha perageretur, quia nondum Christiani ieiunium solvebant. Verum nulla tam enucleata huius et superioris numeri declaratio potest excogitari, quin plurimum adhuc difficultatis supersit. Quis enim pseudodiataxes istas inter se conciliare possit, cum alias pascha Iu- daice celebrandum esse definiunt, quamvis aberrent Iudaei, alias Iudaeis azyma peragentibus ieiuniis ac vigiliis operari Christianos? ac reliqua ad eum modum, quae nulla interpretatio ab errore mutuaqye contentione vindicare potest.

N. xi. Hag! fgiv 5b o9 g(a.] Sex dies hebdomadem faciunt, adnumerata paschatis celebritate, quae hebdomadem terminat.

Tovtécti t, asAxjvne.) Haec est glossa, quam ex communi sententia ad scri- pturae locum adtexuit. Neque enim lunae scriptura hoc in negotio meminit, sed mensem duntaxat nominat. Nos de Iudaeorum anno supra disseruimus.

Ko é&v uiv Tv 1eo0apeoxatbexátn.] Non unius diei paschatis, sed totius he- bdomadis rationem habet ecclesia, quam zerophagiae, aut sanctam, aut pascha etiam appellarunt, ut &d finem huius operis adnotamus. Si igitur xiv. luna in feriam secundam inciderit, aut in reliquos hebdomadae dies ad sabbatum usque, hebdomas xeroffhagiae celebratur, et a feria secunda eius initium ducitur. Totam hanc hebdomadem 0p npofácou, mactationem agni nuncupat, quia in apparatu celebritatis et immolationis dies aliquot & Iudaeis olim positi. Nam p£cov aveza:, ut supra docuimus, nihil aliud est, quam celebratur, peragitur. Sic illud Ioan. vit., 14. 755 5i t5; foptfio psoodons accipi potest. Caeterum dominicae, sive feriae primae hoc loco non meminit, quod ab ea nunquam xerophagiae hebdomas inire possit, cum dominico die ieiunare non liceat. Et tamen si in eam xiv. lunae dies

CCLIX

inciderit, postridie xerophagiam inehosbant. In Tessarescaedecatitarum haeresi, quae est quinquagesima,, num. mr. de diebus agit quos ante paschatis solenne tam Indaei quam Christiani celebrabant. Reprebendit enim haereticos, qui ad unum diem respectum haberent, cum a decimo die agnum deligi asservarique lex prae- ceperit. Unde quinque ab illis dies observari debuerant. De Iudaeis enim ac Iu- daizantibus Quartadecimanis loquitur. Porro ludaei cum decima quarta die ad vesperam pascha peragerent et decima die agnum caperent, v solidos dies re- ligioni paschatis attribuebaent. Imo vero cum exeunte xiv. agnum immolarent, ineunte vespera xv. huius hoc est xv. partem libabant, adeoque vr dies observa- bent, non unam duntaxat. Quare nos eo loco, id est pag. 421. v, 2. fj aóc; nsvce- na10ex&TI értQaaxovca pro tsaaaoscxatDex&ts rescribendum putamus. Quam emen- dationem sententia ipsa postulat.

Ote yàp 3€ Exxeibex&trc.) Multum implicatus ac salebrosus hic locus est, quinetiam superiori doctrinae minime consentaneus videtur; qua definitum est, si in aliquam e sex hebdomadae feriis xiv. luna ceciderit, hebdomadem xero- phagise inire ab secunda feria. Fingamus itaque lunam xiv. in sabbatum in- currere, incipiet xerophagiae, sive paschatis hebdomas ab anteriore feria rr., ut dietum est. Atqui haec ipsa 1x. est luna, non x. Quod si, ut Scaligero, Calvisio aliisque visum est, diffundendum sit xerophagise initium in feriam ir. alterins

hebdomadis, itidemque pascha a luna xv. in xxm. transferendum, xerophagia a

xv1. luna inchoanda fuerit, quod legitimum esse negat Epiphanius. Qoare vix est ut expedire nos ex his laqueis possimus. Sive enim xerophagiae prima dies in illa hypothesi sit feria secunda, ab luna rx. hebdomadem sanctam auspicabi- mur, sive in sequentem feriam secundam differatur illius initium, in lunam xvr. ineidet. Haesimus hic aliquandiu, donec certam viam ac rationem invenimus, qua conciliari haec inter se explicarique possent. Hoc igitur ad eum nodum dis- solvendum occurrit. Epiphanius lunam $gu«sotvàv &xo voxtepvz; discerne solet, ut in haer. Lr. n. xxvi. Nam illic quae vuzttptvi) exempli caussa $vbsx&tr, fuerat, se- quenti luce *juspt)) bubsx&rr dicitur, et quae $yspi)) Bu3exáty dieitur post vespe- ram vuxttouv)) tptexai0exdty nominari incipit. Nam a vespera diem exorsi sunt Iudaei; ideo prius nocturna quam diurna luna censetur. Quamobrem etsi vuxce- pive atque fuse vocabula non expresserit, óp«ovóu.oe usus videtar osXxjvnc vocabulo. Nam cum negat a rx. lunge xerophagiae principium deduci, sed a de- cima, ne sibi contrarius ipse sit, de vuxciptvij interpretandus est. Nunquam enim paschatis hebdomas a feria secunda inohoari potest, quae sit dv&t vuxtepwi) et fusprj óy8ón. — Contra vero cum a xvr. luna eiusdem hebdomadis initium repeti negat posse, lunam $uspwviv intelligit, quae sit vuxcspwv? xv. Nam in superiore illa hypothesi, in qua luna xiv. in sabbatum convenit, xerophagiae hebdomas init a feria ri. anteriore, quae est fjueptvi) 2v&tr, vuxteptvd) 8eoex&tn. Quod si xrv. luna: dominicae conveniat , sequenti die, qua est luna xv. fj4spoij et vuxteptv?) xvi. initium erit hebdomadis sanctae. Vides igitur necessario in luna rx. vuztepuwijv, in xvi. 2usetv)v accipiendam esse. In quo illud animadvertendum, licet in haeresi L1. ita vuxtsorvzje et jsp? vocabula sumpserit, ut à vuxtspivi| semper ordiatur, ac tametsi luna fuspvvi) a seqnente vuxttpty?j nunquam appelletur, hoc in loco tamen Epiphanium sive errore, sive de industria ivá&tzv illam vocare, quae sit octava fuspcà) et in dy&tny vuxcepwy desinat. Àd summam hebdomadis sanctae prima dies & luna rx. diurna ad xv. diurnam inchoari potest, aut, quod idem est, a luna x. nocturna ad nocturnam xvi. Quse caussa fortasse fuit, cur ita conciperet, &mb Oex&tne Üwue ixtpuaxolane xsvetxotbsx&tne. — Ubi éxtgeraxovcay non iam simpliciter R*

p. 297.

OCLX

áecipio, pro ineunte, appetente, ant ut ad lunae lucem, quae sub vesperam ori- tur, pertineat, sed pro fuso. Nam cum dicit ano Sex&trc, nec ixtpecxodorc ad- iecit, significat non illam diurnam, sed nocturnam intelligendam. Ac merito vi- detur Epiphanius primam xerophagiae diem Sexé&tcnv vuxttow)v feciese, quod functio ipsa xerophagiae, id est aridorum esus, exeunte iem die ac sub vespe- ram usurparetur, commodum illucescente x. lunas.

Mtoatoósr; xàv 5óo 5póucv.) Mira est horum verborum obseuritas. Nem hoc prima specie sonant, quod ne intelligi quidem potest, xv. lunam, vel cum ea decimam, inter duo noctis ac diei curricula interceptam esse, &ut certe tb vuyÜruspov inter duos, solis videlicet ae lunae, eursus interiici. Quae nullus Oedipus divinare possit. Nos pro eo &c superiora interpretati sumus , usoalodcr hoc loco non interiectum quiddam, sed labentem noctem ad diem accipimus. Constitutum enim est ex Epiphanii sententia, hebdomadem xerophagiae a luna x. vuxtsotvi| ordiendam esse, ita ut citimus eius terminus sit dies illa, cuius in noete x. Junae principium est, remotissimus vero terminus sit luna xv. fjisoerj. Itaque spatium illud, quod hebdomadis capat percurrit, & nocte incipit, hoo est a luna x. nocturna, et die terminatur, nempe luna diurns xv. Proinde nox et dies impen- duntur, et uscázouct; quae quidem utriusque sideris propris sunt. Nox enim ae- Ànviaxé , dies $À«xxó Bpóut tribuitur.

N. xt. Kid suvavoAauevoudvou xo &dtàv.] Collectis superioribus numeris summa fit dierum xrv. Bed ad eam xv. dies aecensetur, ob caussarum concursum, quae sunt solennitatis illius cvotattxa; praesertim ob dominicam diem, qua Christianum pascha celebratur. Hic éxípauc: xsvtixadbex&tr, est xv. dies, sive diurna luna xv., quemadmodum peulo post dxiediaxouca bxasiexkt luna diurna XvL, ut ex superioribus necessario colligitur.

Toà) yàp éviavcoU.] Paschalis diei varietas et &vepia ex solis et lumae, ut ante dixit, inaequali cursu proficiscitur. Nuno utriusque modum ae dispositio- nem explicat et ad fontes ipsos digitum intendit, proposito annorum orbe, in quem dissimiles illi motus inclusi aequabili varietate temperantur. Ea est octa- éteris lunaris, syzygias complexa novem ac nonaginta, in quibus tres sunt em- bolimaeae in amnis vur., nimirum 3. 6. et 3. Numerus dierum 2932., qui est octaeéteridis Iulianae, sive duorum Iulianorum lustrorum modus. Annus lunaris communis 354. diebus praecise definitur. Itaque ab solari diebus xr. et quadrante superatur. Antiquissima est octaéterís ista, et & Graecis olim usurpata, quam eadem plane ratione, qua hic Epiphanius, exponit Geminus, vetus et eruditus scriptor, pag. 129. Cuius inventorem Cleostratum Tenedium Censorinus faeit. Sed eadem, utpote vitiosa, castigata saepius et interpolata fuit. Etenim octo anni lunares dies colligunt fere 2928!/4. Quare octa&teris illa abest a lunari modo solido die et horis fere 12. Nam syzygia lunaris dies habet 29., hor. 12. 44'. An- nus lunaris dies 354., hor. 8. 48'. 38". etc. Itaque octa&teris lunaris dierum est 2923., hor. 11. 51'. etc. Quam ob causam post heccaedecaóteridem, sivo duas octa- éterides, appendices dies tres intercalari solebant, quo sequentis octasteridis neomeniam attingerent. Sed cum totidem diebus 8 solis rationibus aberrarent, in vigesima octaéteride mensem unum tricenarium expungebant, ita ut oetaéte- ris illa nonnisi duos embolimaeos menses haberet. Haec Geminus, quae alibi fusius et opportunius tractabimus, ubi lunarem apud Graecos anni popularis formam contra Scaligeri coniecturas afürmabimus.

Comperta iam octaéteridum labe, Graeci ad enneedecaóteridas et longioris anni spatia confogerunt. Sic apud Christianos in negotio pasehsli primum usar-

COLXI

pari caeptae octaéterides tam simplices quam geminstae, sive heccaedecabterides. Etenim Dionysius Alexandrinus octaéteridis canonem instituit. Hippolytus vero heceaedecaéterida, quam in libris de Emendat. Temp. Scaliger exponit. Quas omnes zaethodos postremo enneadecaáteris exclusit, ab Alexandrinis et Anatolio non illa quidem excogitata, ut parum prudenter plerique scripsere, multo vero minus ab Eusebio Caesariensi reperta, sed ab iis omnibus ad usum paschatis translata. Ita octaéterides alisequecyclorum inutiles formae paulatim obsoleverunt. Quanquam moanullos adhuc Bedae temporibus octaéteridas retinuisse testatur ipse lib. de Temp. Ratione c&p. xurv. Sed pauci illi erant et obscuri, Quamobrem satia equidem mirari non possum, Epiphanium hoc loco ad paschalem methodum explicandam solis octaéteridis mentionem fecisse eanique tam diligenter ex- posnisee , quasi hac una paschalium neomeniarum disciplina contineretur. Nam eaneadecaeterjdem hoc loco né commemotavit quidem, tametsi Nicaenum illud dectetum de celebrando paschate tantopere praedicet et ab baereticorum inscitia impudentiaque vindicare studest. Atqui nihil ad festi illius ordinationem in- signius ab ille synodo profectum est, quam quod xrx annorum circulo constituto diesidium omne sustulit; quod his verbis testatar Ambrosius: Z»nter sio fidei , ut vera, ita admiranda decreia, eam super celebritate memorata, congregatis pe- rissémie calculandi, decem et novem annorwm collegere rationem et quasi quen- dam constituere circulum etc. — Nihil erat igitur quod inanem et absurdam octaóé- teridis periodum a situ revocaret Epiphanius, dum communem cycli paschalis methodum e£ a catholicis receptam adversus haereticos declarat. Nec accuratior est Sosom. lib. vir. eap. xvur, qui eandem octaéteridem ad pascbatis negotium sic accommodat, quasi utriusque sideris ratiociniis cumulate satisfaciat.

Ke cupfaivtt xatà vov óy8oov.] Deest octaéteridi secundum medios motus 3d solidum mensem complendum biduum fere. Nam epactae anni octavi sunt xxvm. Octaéteris lunaris accurata dierum est 29283., 11. 51'. hoc est horarum fere x15, ut ait Geminus. Itaque minor est octaéteris Epiphanii lunari octaéteride sesquidie. Bt tamen praecipitatur embolismus, quod minimum absit ab integra syzygia. Quod etiaun in enneadecaéteride servatur. Nam embolismus tertius ab Alexandrinis et Latinis, et in omni adeo cyclo, octavo anno collocatur. Octavo, inquam, non nono; etsi contrarium mathematici quidam eruditissimi à com- putorum scriptores asserant. Quod adversus illos breviter hoc loeo demonstran- dum est.

SCALIGERI HALLUCINATIO ET ANTIMACHIA DE TESSARESCAEDECATITARUM CYCLO REFELLITUR.

In primordiis ecclesiae (ait Scaliger) tum apostoli, tum qui eos centum an- nis postea secuti sunt, pascha semper Iudaice celebrarunt, ut testantur Eusebius et historia vetus ecclesiastica, et post omnes Nicephorus. Sed sub Commodo ii, qui Iudaice pascha celebrabant, damnati sunt haereseos a Victore Rom. pontifice. Haec ille. Quae quidem de solis Aeiaticis Christianis, vel de Ioanne solo dicta eese nequeunt, Nam non solum primis centum annis, sed et duobus, pluribusve, cum maxime apud Asiaticos, Iudaice pascha peractum esse, nemo, qui historiam legerit, ignorat. Quare ad apostolos omnes omnesque Christi&nos sententia illa pertinet, quos centum post mortem apostolorum annis tessarescaedecatitarum more paschate functos esse definit. Quod si verum est, si non maior pars saltem apostolicarum ecclesiarum aliter quam Iudaico more pascha celebrarit, celebran-

p. 339.

p. 458.

p. 459.

p. 460.

CCLXII

dumque praescripserit, ne nunc quidem celebrare aliter licebit. Quippe paschatis festi celebrandi rationem ecclesia catholica se ab apostolis accepisse perpetuo professa est, Petro imprimis ac Paulo apostolorum principibus. Atqui, si Sea- ligerum audimus, non solum apostoli Iudaieo more et decima quarta die lunae pascha constanter egerunt, non autem dominica, nisi in xrv. incideret, sed ne- que aliter celebrandum esse suís ecclesiis tradiderunt. Nam si id egissent, eoram sane posteri non ludaicum illum ritum consuetudinemque tenuissent, neque cen- tum totos annos Teocapscxadibexovitóv haeresin totus Christiamus orbis esset am- plexus. Neque condemnari illi ac pro haeretieis haberi potuerunt, qui in eius festi celebratione, cuius autoritatem ecclesia solis ab apostolis repetit, apostolo- rum exemplo atque imitatione niterentur. Atqui veteres omnes patres, omnes synodi, quae de communi et a Romanis praesertim atque occidentalibus asur- pato paschatis ritu meminerunt, aut decretum aliquod ediderunt, uno ore pro- fitentur, hanc ab apostolis consuetudinem ecclesiis fuisse traditam ; neque aliter ex illorum autoritate, quam dominica die, idque post lunam xrv., et ut uno verbo dicam, alio quam ab Iudaeis instituitur more &c tempore celebrandum esse, Ete- nim Nicaenus ille consessus, qui de paschate sanctionem edidit, quid de ritus illius vetustate senserit, ex Constantini M. epistola coniici potest, quam ex eodem concilio scripsit. Refert illam Eusebius lib. nr. de Vita Constantini, et ex eo So- erates, Theodoretus et alii. In qua cum in Iudaeos ac Iudaici paschatis morem acrius esset invectus, ista subiicit: "EEeoct yàp toU Éxsvov Züvouc &xofAnOfvtoc &Xn8catépa táEst, 9)v ix xpitne voU ralouc fudpas &ypt xa toU xapóvtos douAsEapev xoi ài vou; u.£AAovtag al&vag viv tf Émttnpfoto vastne aopxA[peatv Extelvestat. Mn9iv tolvov £ateo filv. xotvov psc xoG dyOlacou x&v "loubaiev 0x Xov. — EDojpapsv q&p *«pk toU Zwrüjpos 690v itépav. — Licet emi illorum gente repudiata , veriori ordine quem a primo die passionis ad hoc usque tempus tenuimus, ad futura. sae- eula observationis illius functionem perducere. Quamobrem nihil st nobis cum odiosiseima Iudaeorum turba commune. |. Nos enim aliam viam a Salvatore trads- tam accepimus, Cyrillus Alexandrinus insuper in Heortasticis omnibus, ubi quadragesimalis ieiunii et paschatis tempora praescribit, identidem xat& tà; &xo- ctoAuxàe xapabócti; se ea tradere significat, maxime in Orat. vrr. xv. xx., et aliis. Idem testatur et Leo papa in epistola ad Proterüm Alexandrinum praesulem, quam citat Beda lib. de Aequinoctio, et lib. de Temp. Rat. cap. xvi. Ubi Mar- cum scribit a Petro didicisse celebrandi paschatis ritum. Denique nemo est ex sanctis patribus, qui non catholicum solennis illius ritum vetustissimum esse et ab apostolis ipsis manasse fateatur.

Nam quod Eusebium et ecclesiasticae scriptores historiae, atque inter eos novissimum Nicephorum, subscriptores habere se dicit Scaliger, manifesti men- dacii tenetur. Eusebius enim contra catholicum obeundi paschatis morem, cuius- modi ab Occidentalibus et Romanis maxime servatus ost, apostolis adscribit. Nam cap. illo xxr. lib. v., ubi acerrimam de paschate dissensionem, quae inter Victorem papam et Asiaticos flapravit, pluribus commemorat, Asiaticos refert ex antiqua traditione xiv. lunam, quamcunque in diem incideret, dominico paschati peragendo praefinivisse: oüx &üouc Óvrog toUrov dxtteActv tov tpónov vat; dvi civ Aotrzjv Kxaoav olxoupévrv éxxXnalato 2E &nostoAuxfis zapab6otue co xal elc Oeüpo xoa- Tfjsav Koc quAatroUcats: Cum eo ritu celebrandi consuetudo nou esset reliquis ter- rarum orbis ecclesiis, quae ex apostolica traditione morem illum observabant qui ad hoc usque tempus obtinuit. 'Tum cap. xxvi. Irenaei ad Victorem epistolam ci- tat, in qua illum hortabatur, ut ne propter contrariam Asisnorum consuetudinem

CCLXIII

tot ecclesies a catholica communione discinderet, cum antecessores Romani pon- tifices cum illorum episcopis pacem coneordiamque tenuissent. Nam et Anicetus, Pius, Hyginus, Telesphorus et Xystus ojte adco ét1jonoav ( Asiaticam Iudaicamque consuetudinem ), ott js1' ajcobe ixétpszov. Et nihilominus aliter sentientibus com- munionem impertiebant. Haec Eusebius ex Irenaeo: quibus Scaligeriani commenti falsitas detegitur, quo centum post apostolos annis ecclesiam Iudaice pascha pere- gisse confinxit. Coepit enim Sixtus Traiani tempore, cirea annum Christi cxxx., non utique centum annis post apostolos, qui tamen neque ipse ludaice funetus est, neque successores suos fungi voluit. Addit quidem Irenaeus Polycarpum ea mutare noluisse quae a Ioanne et caeteris apostolis didicerat, quibuscum con- sueverat. Verum apostolorum nomine eos appellat, qui discipuli Christi faerant, aut ab apostolis erudit. Nam cum wno duntaxat apostolo loanne Polycarpus versari potuit. Petrum certe Paulumque neque videre potuit, neque quicquam &b illis traditum accipere. Quamobrem ut Iosnnem, aut paucos insuper ex do- mini discipulis Iudaice pascha peregisse concedatur in Ásia (quanquam de Io- anne negat istud in Tessarescaedecatitarum haeresi Theodoretus et haereticos istos perperam illius mentem accepisse docet): sed ut ita Ioannem egisse pascha non inficiemur, non dubium tamen est, quin aliter apostoli caeteri ac discipuli, eorumque principes Petrus ac Paulus cum celebraverint ipsi, tum celebrandum deinceps edixerint. Cuius rei argumento est quod, ut Constantinus in superiore epistola et Eusebius citato loco memorant, totus pene terrarum orbis, hoc est praeter Ásianos et paucos aliquot episcopoe, catholicae ac Romanae consuetudini serviret, Unde planum est ecclesias istas, quem a prima sui origine et ab apo- stolis iis à quibus erant fundatae ritum acceperant, eum perpetuo servasse. So- crates vero quid super ea re prodiderit, pag. 295. retulimus. Huic et Eusebio consentanea scribit Nicephorus lib. rv. cap. xxxvr. et lib. xri. cap. xxxmr. Neo aliud omnino, quam quod superiores isti, de Romanorum ab apostolis tradita consuetudine disputat. Quare manifesti sese mendacii alligat, qui Eusebium, Nicephorum et ecclesiasticam veterem historiam ad erroris sui patrocinium ausus est adducere.

OSTENDITUR EX SCALIGERIANAE DOCTRINAE PRINCIPIIS QUANTUM À SEIPSO IN TESSARESCAEDECATITARUM CYCLO DISSIDEAT.

Pergit Scaliger et Tessarescaedecatitas illos asserit, ut et apostolos, cyclo mere [udaico usos esse, et ex periodo Álexandrea, sive Calippica, desumpto. Ex quo contigit ut interdum toto mense & catholico paschate veterum illorum tam Tessarescaedecatitarum quam etiam apostolorum pascha differret, ut in cyclo vri. etxix. Nam cum anni illi in Iudaico cyclo communes sint, in Nicaeno autem et apud Alexandrinos ac catholicos embolimaei, Tessarescaedecatitae et qui ipso- rum ritum amplexi sunt in Nisan ludaico pascha celebrabant, reliqui in liar. Quae cum asserit Scaliger, iis ipsis consentanea loquitur quae passim et ubique praedicat, ludaeos tribus fere ante Christum saeculis, totidemque post ipsum, Calippicam anni formam et cyclum Álexandreum ad popularem usum adscivisse. Hoc vero plane esse confictum ao sine ulla ratione temere creditum, in superiori de ànno dominicae passionis diatriba demonstravimus, idemque copiosius alias, deo iuvante, confutare decrevimus. Sed ut illud modo Scaligero concedatur, ex eo profecto contrarium eius sequitur, quod et verum est et ab eodem affirmatur, Iudaeos ac Tessarescaedecatitas cyclo vit. ac xix. communem annum usurpantes pascha ante aequinoctium indixisse. Cur enim catholici cyelis illis, intercalato

p. 461.

p. 462.

OCXKLIV

mense, neomeniam paschalem ia Aprilem summoverint, nulla alis cexses extitit «usm quod decimaequartae lunares, quse tum in Martium incurrunt, aequi- noctium antevertant, ideoque ad duodecimum, non ad ptimum mensem, per- tinent, ut inter caeteros Proterius Alexandrinus in ea epistola docet quam de p&- sChate scribit ad S. Leopem papam. Quippe cyclo xx. luna decimaquarta Nicaens contigit Martii xvur., cyclo vero vur. Martii xxx. Quare cum ante neomeniam primi mensis, sive Kpuovoc, inenrrant, posteriori Adar, non Nisan, tribuendae swní, Proinde paschales neomeniae cyclorum ietorum in Aprilem coniiciuntur. Àt ex Scaligeriano dogmate, iisdem illis duobus cyclis, Judaeorum decimaquarta, quae in Martium incidit, revera est ultimi mensis, sive Ádar, non primi. Lioet enim sequinoctium terminum non antecedat, sed eum potius moretur, tamen po- litice Adar attributa fuit, adeo ut paschalis non esset. Hoo enim in diatribe illa de passione domini, cum de Iudaico anno vetere deseernimus, ex Philone, Io- sepbo, Aristobulo aliisque Judaeorum antiquissimis ostendimus, decimam quar- tam Nisan, sive paschalem Iudaicam, illorum aetate in ipso aequinoctii die, aut &b eo proximo collocatam fuisse, neque unquam antevertisse; quod apud Euse- bjum perspicue Anatolius indicat. Quamobrem si, ut Scaligero persuasissimum est, Calippicam periodum et ab eo praescriptam lunaris ae solaris anni formem amplexi sunt Iudaei; quoniam a Calippo solstitium aestivum, ut idem Scaliger docet, constitutum est Iunii xxvir, ex ea ratione vernum aequinoctium, si eola- ris anonjaliae rationem habeamus, convenit in Martii xxvr,, hoc est diebus ferme COLXXL., horis xrx post solstitium. Aut ut Iudaeos existimemus quadrantes Iu- lianos duntaxat observasse, ac per totidem Tekuphes quadrifariam Sosigenis annum esse partitos , post Iulianam editionem, in Martii xxviu. idem illud aequi- noctium quadrabit, diebus post aestivum solstitium corxxiur, horis xxr, 90. Quo quidem die Calippica forma defixum aequinoctii cardinem perpetuo retinet, ita ut nulla zpofuztoou atque in anteriora recessio contingat, tametsi revere aequi- Boctium coeleste paulatim Calippicam epocham relinquat eo annorum intervallo, quod ex tropici anni definitione pendet. Quare Anatolii saeculo, flagrante cum maxime paschatis controversia, medium aequinoctium affixum est xz. Kal. Apr., sive Martii xxu. Nicaenum vero concilium in xr. Kal., hoc est xxr. Martii, trans- tulit Quo ex tempore citima neomenia paschalis haesit in vr. Eid. Martias, qui est aeque mensis octavus, citima vero quartadecima in xxr., sive ipso aequi- noctii die. At Iudaeorum citima paschalis neomenia, si, ut Scaliger arbitratur, Celippicum anni modum tribus &nte Christum fere saeculis usurpaverint, im Martii xu. die constiterit oportet; culus decimaquarta in ipsum civilis aequinoctii Calippiei terminum c&deret, nempe in xxvr. Martii, Ex quo factum est ut cum eyelo Nicaeno xrx., qui erat Iudaicus xvr., peomenia Calippica civilis, Martii mx. competeret, decimaquarta vero vicesimo secundo, ante Calippicum aequinoctium, adeoque mensis iste Adar esset, Nisan Iudaicus neomeniam habuerit in vr. cir- citer Aprilis, certe in Martium convenire minime potuerit. Quod idem et de oy- clo virt. dici necesse est. Quo currente, ac Iudaico v., neomenia Calippica Martii mensis decimo die contigit. Ideoque Nisan in nonum Aprilis traducendus fuit. Apperet ergo si, quod Scaliger defendit, Calippicam periodum tribus fere ante Christum saeculis ascitam, totidem fere post eiusdem passionem retinuerint Iu- de&ei, nullam in illorum neomenia zpofp.ztoov incidisse, ac tantum abesse, ut illorum decimae quartae paschales aequinoctium anteverterint, ut ipsum potius sequinoctium xatà zpo"ynstv tpoxtxov ab illis recesserit, quae xacà petfp.xtesaty aequinoctium paulatim quatriduo moratae sint. Ita falsissimum est cyolo xrx. et

OOLXV

virt, Nieseno eatholieos in liar Iudaico pascha celebrasse; oum tam Iudaei quam eorum asseclae Quartadecimani ex Calippics periodo Nisan suum in Áprilem diffuderint, et eodem quo catholici mense celebritate sua functi siat. Quod sí civilis aequinoctii terminum & Sosigene ao Caesare constitutum veteri Calippico ludaeos praetulisse quis dicat, citima illorum neomenia et decima quarta pascha- lis uno tantum die promovebitur, neomenia quidem &d Martii xrr., decimaquarta vero ad Martii xxv., quo die civili ab Iulio Caesare aequinoctium defixum est. Unde nihilo minus cyclis vri. ac xix. Nicsenis Nisan in Aprilem, non in Martium, congruet. Atqui illud inter omnes convenit, Iudaeorum xiv. paschalem sub Ni- caeni concilii tempus cyclis illis aequinoctium triduo ac biduo circiter antevertiase, ut est & nobis in diatriba de domini passione declaratum. Quare falea est Gcali- geri eoniectura, quae ludaeis et Ttaoaosexosbsxatixau Calippicum annum et Ale- xapdream periodum affingit. Falsa itidem eiusdem Alexandreae periodi descri- ptio, quae lib. i1. de Emend. peg. 63. proponitur; quatenus Judaeos illaun ipsam ad civilem usum accommodasse putat, ex eaque Judaica paschata, praesertim quae Christus dominus obiit, lib. vi. de Emendstione Temporum certis chara- cteribus designat. Nam in illo laterculo, cyclo Nieaeno vut. currente, anno pe- riodi x1v., Nisan Martii ix. competit, cum sit annus communis óxaprjusooc ; culus Tisri iniit Sept. xir., cyclo vit. Nicaeno. Hoc vero ludaeorum vetustissimorum autoritati refragatur. Ex quibus constare illud demonstravimus, decimamquar- tam Nisan nunquam per illa tempora cívilis aequinoctii praevertisse diem. Quo- eirea cum aequinoctium civile Calippicum in xxvi. Martii constiterit, non potuit neomenia Nisan ante Martii xur. accidere, multoque minus ad nonum transire diem , ut xrv. in vicesimum secundum incurreret, Quod idem et de cycle xr. di- cendum est. Propterea paschalis illa óuxctpog?; Iudaeis ac T«acaptoxatbtxacivaug oblata est, ut eorum decimaquarta paschalis aequinoctium praeverteret, ex alio cyclo annove quam Calippico manare debuit; eiusmodi scilicet, in quo lunacis enneadecaéteris, Iuliana, hoo est Calippica, longe minor esset; uti supra fusis- sime disputatum in dissertatione illa de anno Iudaico. Neminem adeo pervica- cem ac Scaligeri studiosum confido fore, qnin ambo ista, quae in illo de Quarta- decimanis capite posuit, pugnantia et contraria esse fateatur: nimirum Iudaeos Calippicum anni modum eiusque periodum ab annis amplius trecentis ante nata- lem domini ad ànnum occxriv. post eundem usurpasse, et illos nihilominus cy- clis Nicaenis vir. ac xix. Nisan suum Martii v. atque vi. coepisse. Quod nonnisi ex neomeniarum antecessione ac lunari zoomy5cts: accidere potuit. Cuiuemodi nullam Calippicus annus agnoscit. Hoc opinionum divinationumque conflictu his crasissimi stuporis argumenta Sealigeriana omnis doctrina referta est. Quorum nos sparsim his in Animadversionibus, prout sose occasio dedit, specimen prae- buimus: reliqua suum ac praecipuum opus expectant.

DE DUPLICI CYCLO ET EMBOLISMORUM RATIONE.

Duplex apud veteres computi magistros olim cyclus extitit, cum aurei nu- meri fastis adscriberentur, alter decemnovennalis, alter lunaris. Decemnovenna- lis, ut Beda saepius inculat, ad methodum quartadecimarum paschalium inventus est, ut stato die quolibet anno per orbem redirent. Huius initium est, autore Beda, a paschali mense, hoc est a citimo termino, qui est xir. Kalend. Apr., Martii xxi. Cuius primus aunus aureum numerum babet xix. initque ex a. d. prid. Non. Apr., sive Aprilis iv., cui in vetere Kalendario adscriptus est aureus

4

p. 463.

p. 299.

p. 900.

CCLXVI

mumerus xrx. Quippe cyclum decemnovennalem non ab aureo numero 1 ac xxi. Martii, sed a xix. inchoatum fuisse et ab Aprilis rv. erudite probat Petrus Pitatus Veronensis Canonum Paschalium cap. vi., et ante illum docuit Paulus Fo- rosempron. primae partis libro vr. Nec aliter Beda cum aliis in locis, tum libre de Temp. Ratione cap. r1v., ubi cyclum lunarem cum decemnovennali proponens annum illius primum eum decemnovennalis cycli quarto coniungit, et a Kalend. Ianueriis inchoari dicit. Est autem Ianuariis Kalendis affixus aureus numerus nr. Igitur primus est xix., a quo quartus est tertius. Quod in sequentibus cyelorum numeris eonstanter tenet. Exempli caussa annus cycli lunaris xvr. Bedae est decemnovennalis xrx., qui a xvz. Kal. Ian. incipit, Dec. xvir.; à quo incipit annus cui numerus aureus convenit xvrr. Proinde aureus numerus xvii. est xix. cyeli decemnovennalis. Postremo eum decemnovennalis cycli primo anno lunaris xvi. componitur, eiusque initium statuitur Nonis Decembris (corrige vrm. Id. Decemb. Nam ex compendio notarum profectus est error, cum scriptum esset vir. ID. quod Nonas Dec. librarius esse credidit). At qui annus ab vnr. Id. Decbr. auspicatur, numerum aureum exigit xix. Satis igitur constat eyclum decemnovennalem ab aureo numero xix. initium capere. Cuius haec afferri causa potest. Romani sureorum numerorum ac cycli decemnovennalis methodum ab Alexandrinis ac- ceperunt. Qui cam Thoth suum, adeoque anni principium ab Augusti xxrx. du- cerent, aureos numeros indidem inchoabant. Hos imitati postea Latini, qui a paschali mense, hoc est Martio vel Aprili sacrum annum ordirentur, aureos nu- meros, quos cum Alexandrinis ad usque exeuntem Augustum communes habue- rant, toto anno pertexebant. Igitur &nno Dionysiano ccrxxxiv. cyclo decem- novennali xx. Álexandrini ab Augusti xxix. die cyclum primum numerare coe- perunt, Romani vero totum annum lulianum aureo numero xix. consignarunt. Post &nno ccuxxxv. cum Alexandrinis aureum numerum r. exorsi sunt. Ex quo factum apparet, ut cycli xix. primus annus fuerit aurei numeri xix. Nam quod doctissimi quidam aureum numerum 3 initium decemnovennalis cycli constituunt, propterea quod Kal. Ian. affixus est, contra Bedae aliorumque veterum id autori- tatem asserunt; neque illud animadvertunt, cycli xix. initium non a Ianuario, sed ab Aprili, hoc est ab ea luna quae in Áprilem desinit, ex illorum sententia deduci. Hinc &annum primum ex Dionysii instituto veteres illi dicunt & prid. Non, Apr. inchoari, et in Martii xxr. desinere , eique ccc. dies duntaxat competere, quod in eum lunae, sic enim vocant, saltus incurrat, quae est unius die superflai éEalpssu. Tum secundum annum inire Martii xxr. et dierum esse cccrrv, atque ita deinceps, ut Beda, Pitatus locis citatis aliique definiunt.

Alter cyclus lunaris appellatur qui &d lunam epactarum ac regularium bene- ficio indagandam accommodatus est, quod aurei numeri praestare non possunt. Qui cum ex Alexandrinorum Kalendario translati sint ac per contextum Latini anni diffusi, cuius aliud initium, alia mensium dispositio est, quae ex illis epa- ctae communi methodo consurgunt, eruendis noviluniis usui esse nequeunt. Quare tria de aureo numero detrahenda sunt, ut per epactas ac regulares novilunia con- sequamur. Átque in hunc modum diminuti numeri cyclum lunarem efficiunt. Veluti Kal. Ian. aureus numerus rr. adscriptus est, de quo subductis tribus re- spondent e cyclo lunari x1x., quae undecim additis xxx epactas conficiunt. Hae uno regulari addito xxx: complent, quae noviluntum indicant. Itaque nulla id inscitia faetum est, duplex ut apud Latinos cyclus esset, quod ridicule sibi per- suadet Scaliger v. de Emend. Temp., ubi de epocha lunari Constantinopol. disse- rit. Hoc enim necessario ab illis instituendum fuit, posteaquam semel Alexan-

CCLXVII

driorom aureos numeros in lulisnum Kalendarium transtulerunt, ubi epactae ex illis numeris erutae et ad dies appositae complementa eorundem esse non poterant regularibus adiectis, quod ut obtinerent, tria aureis numeris detrahenda fuerunt. Quam ob caussam lunaris iste cyclus est dictus, non ideo quod decem» novennalis, sive aureus numerus novilunia non ostenderet. Etenim iisdem illis diebus, quibus adiunctus erat, Nicaeni concilii tempore novilunia committeban- tur, sed quod indagandae ex methodo computandaeque lunae, ut vocant, aetati minime esset idoneus, nísi ternario minueretur, propter Romani et Alexandrini anni discrepantem formam initiaque diversa. De quibus uberior alias instituen- dus est sermo.

Caeterum lunaris iste cyclus a Ianuario mense ducit exordium , ut Beda non uno loco testatur. Qui lib. de Temp. Rat. cap. Lrv. illius omnes annos exponit. Quorum primus non decemnovernali quarto committitur, qui est aureus numerus rm. Kal.lan. afüxus. Secundus a xr. Kal, Ian. Dec. xxi. atque ita deinceps reli- qui ab ea syzygia fere omnes inchoantur, quae in Ianuario desinit. Constat igitur in cyclo lunari, perinde ut in decemnovennali, primum annum eese numerum, ut ita dicam, lunarem xrx., qui ad Kal. Ian. adnotatur.

His animadversis annum enneadecaéteridis octavum intercalarem fuisse de- fendimus, qui aureum numerum habuit vir., qui est à primo, sive xrx., uti dictum est, octavus; quod de cyclo decemnovennali, quo de agitur, potissimum asseri- mus. Fuere quippe enneadecaéteridis anni isti septem embolimaei 3. 6. 8. 11. 14. 17. 19., quibus aurei numeri in Kalendario respondent 2. 5. 7. 10. 13. 16. 18., quoniam , ut saepe docuimus , numerus xix cyclum ducebat, à quo secundus erat tertius. At insigni mathematico placuit hunc embolimaeorum ordinem esse 3. 6. 9. 11. 14. 17. 19., quibus aureos istos numeros attribuit 2. 5. 8. 11. 18. 16. 19., quoniam cycli decemnovennalis initium ab aureo numero 8. et Kal. Ian. arcessit. Atqui decemnovennalis ab Aprili, non à Ianuario, ex veterum praescripto re- petendus est, Et ille ipse embolimaeorum ordo mensium, quem proposuimus, Bedae, Pitati, Pauli Forosempr. aliorumque computi artificum autoritate nititur. Vide cap. xrrr. de Temp. Ratione apud Bedam tom. rr. Idem et certissima ratione ad hunc modum colligitur. Embolimaeum, opinor, annum in cyclo paschali eum omne$ intelligunt, qui, ut primus sequentis anni mensis intra paschales terminos eosrceatur, mense uno fit auctior. Eiusmodi autem anni illi sunt vrr., quos enu- meravimus , hoc est aurei in Kalendario numeri 2, 5. 7. 10. 13. 16. 18., non autem S. 11. 19. Etenim cum aureus numerus vr. in usu est, quem cycli decemnoven- nalis octavum esse volumus, primus mensis incipit Martii xvrr., ideoque emboli- maeus esse debet; alioqui sequens annus a Martii vr. inchoandus erit, cui aureus numerus vrrr. affixus est, anno decemnovennalis cycli nono. Hoc autem paschali eanoni &o Niesenis decretis repugnat, ac Latinorum, hoc est Iudsizantium, pe- cullaris error ille fuit; quem ut evitemus, deeimus tertius nempe mensis ad an- num viu. accedat oportet, uti nonus, cui numerus aureus viri. tribuitur, in Apri- lis v. summoveatur, a quo primus paschalis mensis incipiat. Eadem et undectmi ratio est, cui numerus aureus convenit x. Hic enim cum a xrv. Martii ineat, de- cimi tertii mensis neomeniam in Martii rr. conferet. Quare intercalandus hic erit, ut annus xtr. a rr. Aprilis incipiat. Denique xix. annus cum a quarto die Aprilis exordistur, embolimum mensem non continet, sed eundem sequitur. Si- quidem xvm. aureus numerus, quem cycli decemnovennalis decimum nonum statuimus, Martii xvr. competit, a quo annus incipiens necessario tertiumdeci- mum mensem sibi vendicat, cuius neomenia Martii v. minime paschalis est, ac

p. 901.

p. 309.

COLX VIII

preinde primi nensis et anni neomenia in Aprilis rv. diffandetur. Ita enim oxíisti- mandum est, embolimaeos menses in paschali oyclo eos esse, qui in finem anni coniecti neomeniam sequentis anni proxime praecedunt; ut et Pitatus ad idem negotium obgervat cap. vi. Quanquam aliter apud computorum artifices dispen- sari menses embolimaeos didicimus ex Beda cap. illo xrin. lib. de Ratione Tem- porum, ac per varios anni Iuliani menses disasipari, verum in paschali hoc insti- tuto embolimus ille mensis procul dubio censendus est, qui primum mensem cyoli à.éow antecedit. Quo quidem statute, nullum iam dubium est quin embo- limaeorum series eiusmodi sit, qualem a veteribus computistis aecepimius, in quà octavus annus, non nonus intercalaris mensis appendicem excipiat. Nam et propterea enneadecaéteridem in ogdoadem et hendecadem partiri solent, uti Beda facit lib. de Ratione Temp. cap. xurv., et ogdoadi tres embolimos menses, hen- decadi quaternos attribuunt. Hinc Africanus apud Hieron. in cap. rx. Dan. Graec, inquit, Iudaei per octo annos trium mensium dyfBoXipow, faciunt. Ào tametsi mensis integer non octavo auno, sed nono ex diebus residuis consurgat, nihilo- minus quod et proxime solidam ad syzygiam appendices illae dies accedant, et quod ex superiorum annorum ratiocinio semper aliquid supersit, quo defectus ille compensetur, octavo anno intercalaris adiungitur.

Quod autem nondum iusto dierum numero ex epactis collecto nonnunquam embolismos anteverti ac praecipitari diximus, illustrari potest ex ludaici cycli dispositione, qualem glossa primae partis Iad R. Mose Tractatu Kiddusch hacho- desch describit cap. r. $. 2. Nimirum epactas anni r. et 11. in cyclo Iudaico cum epactis v mensium anni tertii ad xxvir. dies accedere, ideoque &d complementum embolismi mensis triduum ex annis sequentibus mutuo accipi. Postea ex residuo anni mr. et ex quarto ao quinto una cum mensibus v anni sexti colligi dies fere XXXHI, ex quibus compensato triduo illo, quod anticipatum fuerat, secundus embolismus inseritur. Deinde ex epactis mensium vir anni sexti et anni septimi, nec non et v mensium anni octavi, xxi: fere dies confiunt. Neque t&men differ- tur embolismus, sed viti dies ex annis sequentibus repraesentantur, ut solidus mensis ipterealari possit. Tum vero ex residuo viz mensium et annorum duorum, videlicet 1x. ao x. itidemque mensium v priorum anni xr. dies colliguntur xxxm, quibus octo detractis, quos superior embolismus exhauserat, quinque et viginti restant, &d quos complendae syzygiae v alii dies anticipantur, et undecimo anno Adar inseritur. Eadem est anni xrv. ratio. Confiunt enim dies xxxm, ex quibus v diebus exemptis, qui in antecessum usurpati fuerant, relinquntur xxvm dies, et biduum &d embolismum cumulandum a sequentibus sumitur. Deinde anno xvii epactae ad dies xxxii perveniunt restitutoque biduo illo mutuatitio, ex xxxi reliquis intercalatur Adar, et unus dies superest. ltaque in fine cycli xxvu dies restant, et nihilominus vrr. intercalatur embolismus, anno xix. Haec glossa de cycli Iudaici contextu. In quo nondum expleta syzygia versuram fieri et anticipari dies aliquot vides, contra quam Scaliger lib. vir. de Emendat. in Comp. ]udsico cyclo embolismos pra&ecipitari nimis imprudenter negat. Quanquam glossa ista lunarem annum praecise dierum cccriv constituit, neque appendices horas ac minutias complectitur, quae toto cyclo collectae dies conficiunt vr cum horis xx1, et minutis 9l', quibus primi ac postremi embolismi defectus cempen- satur. Quamobrem rudis est et adumbrata cycli Iudaici ista descriptio, et ad fs- eiliorem methodum ac popularem captum apposita, cum interim alia sit apud Iudaeos epactarum annorumque conformatio. Quod idem de Epiphanii octaéte- ride pronunciare licet, quam vel nulli, vel, si forte, paucissimi, post Nicaenum

CCLXIX

eanonam conditum ad paschalen usnm adhibuerunt. Hanc nobis de embolismis disputationem peperit octaéteridis Epiphanianae dispositio. Quae tandiu hic ba- bere locum debuit, dum uberiore a nobis commentario, quem de temporum do- etrina meditamur, eadem illa pertractetur,

l'ivovzat ixaxta v] Corr. d.

"Ev taótou ti; tpuiv dpfoAlpo.] Ne hoc quidem verum aut satis accurate dietum; dissensionem omnem, quae Christianos inter ac Iudaeos et caeteros intercesserat, hoe est haereticos Tessarescaedecatitas, aut qui in primi mensis epocha a Nieaeno canone discedebant, quales Latini et Occidentales plerique, at- que imprimis Scoti fuerunt , in tribus octoéteridis embolimis consistere. Duplex apnd Ohristianos paschatis depravatio fuit. Altera plane Iudaica et Asiatieorum olim prepria, qui xiv. luna, quamcumque in feriam incurreret, pascha celebrs- bant. Altera, quae in primi mensis neomenia contra canonem committeret, dum illam citius antevertebat, adeo ut xiv. luna aequinoctium praecederet. Quam $wGtpoolv novo errore cumulabant, ut in termino ipso, si in dominieam incide. , ret, celebritate fungerentur. Posteriores isti cum decemnovennali cyclo, Iudaeo- rum instar, uterentur, in duobus duntaxat annis ab Alexandrinis et Nicaena san- ctione dissidebant, cyclo nimirum vin. ac xrx. Nam lunari cyclo, non aureis nu- meris utebantur. [taque tribus cyclis ab Alexandrinis disorepabant. Ut exempli caussa , Alexandrino numero r. respondebat aliorum xvir. Item Alexandrinorum vui. istorum v., decimonono Álexandrinorum Iudaicus xvi. Indeque cum Alexan- drini anno cycli decemnovennalis octavo, cui numerus aureus vir. ad Aprilem usque convenit, mensem intercalarem adtexerent, qui & vi. Martii exorsus in Aprilis rv. desineret, ac postridie, hoc est Aprilis v., annum nonum inchoarent, Iudaisantium factio pro embolimaeo communem usurpans annum, primum men- sem inchosbet Martii vi., cuius xrv. paschalis Martii xrx. competebat. Idem anno xrx. contingebat, quem Alexandrini pridie Non. Apr. inchoabant, alii m. Non. Martiss. Nam Alexandrini xix. annum, cui numerus aureus xvin. respondet, embolimaeum constituebant eique mensem illum arrogabant, a quo Iudaei an- num suum ac primum mensem auspicabantur. De qua re et antea disseruimus, et agetur alibi copiosius. Quocirca non in tribus octaeéteridis embolimaeis annis, sed in, uno solum Iudaei et haeretici & catholicis discrepabant, hoc est in octavo.

N. xv. "Ec* yàp «ip ovr] Haec Epiphanii fortasse temporibus. At aetate Theodoreti Andianorum ista disciplina in licentiam ao libidinem desciverat.

AD HAERESIM LXXI., PHOTINIANORUM.

N.r. Obr 9à ópuzto.] 'OppácÜat saepissime apud Epiphanium et alios idem valet atque oriri, quod et nos hoo loco verum existimavimus. Bed cum Photinus non Sirmio, sed ex Gallograeeia oriundus fuerit, ut in lib. de Soriptt. Eccles. seribit Hieronymus, consultius arbitror prodeundi vocabulo uti quam oriend. Quare it& potius interpretandum fuit. Hic Sirmio prodiens etc. Sic enim Hieronymus: Photinus de Gallograecia Marcelli discipulus, Sirmi episco- puse ordinatus eic.

p. 303,

'Axb vie iv Zapbud.] Bis condemnatum esse Photinum tradit Epiphanius, -

in Bardieensi synodo, tum in Sirmiensi, cum imperatori Constantio li- bellum obtulisset. Utrunque sub Constantio celebratum. Ideo corrigendus Hiero- nymms, qui a Valentiniano imper. pulsum ab ecclesia Photinum affirmat. Nisi pest Birmiensem synodum oceultos conventus habuisse dixerimus, et a Valen- tinisao proscriptum faisse. Quod ex eo deduci potest, quod ia epistola eynodics

p. 304.

p. 305.

CCLXX

Concilii Aquileiensis ad Gratianum, Valentin. et Theodosium imp. Ambrosius ac caeteri episcopi ita sub finem scripserunt: Photintianos quoque, quos et euperior lege censwistis nullos facere debere conventus, prout sam et sacerdotum concihto sententia in eos lata est. Petimus insuper, wt quoniam in Sirmiensi oppido adhuc conventus tentare eos cognovimus, clementia vestra etc.

"Avvalo Sumóvo to Basdex.] Videtur BaaQstov leg. Sed nonnihil suspen- 808 nos tenet, quod hic Basilii diaconus appelletur, nimirum Ancyrani, qui acto- ris partes sustinebat, ac proinde suspectus esse Photino diaconus illius poterat.

KaXXuxpátit dxoxénvop.] "Exaoyoc praefectum praetorio significat, Coraariws vero praesidem reddit. Crediderim praefectum praeterio lllyrici fuisse.

Ko Bacuuíe uspopabiox.] Fortasse pspopsplor quasi memorarios vocet, qui sunt memoriales, quorum proprium munus erat leges et rescripta excipere ac per- scribere. Aliud est usuopopUAaE et pepepitre in concilio Chalced. Act. 1v., hoc est 6 iv uspoplou, xatouxóv, qui ad memorias martyrum et in eeclesiis ibidem col- locatis habitat.

Notaplot; toó Baeusíov.] Corr. Bacudes. Habuerunt tamen in conciliis et episcopi notarios suos atque exceptores ac ferme diaconos, ut ex Chalced. Conc. constat. Sed et apud August. lib. nt. contra Crescent. cap. xxix. in actis con- sularibus sub Zenophilo, Nundinarius Silvani Cirthensis Donatistae diaconus ex- ceptor dicitur.

AD HAERESIM LXXII., MARCELLIANORUM.

N, rt. "Avtiypagov éztotoYr«.] Edidit hanc fidei professionem Marcellus, post- quam ab Arianis sede sua pulsus Romam ad Iulium papam confugit, ab eoque uns eum Athanasio reetitutus est. Vide Annales Baron. a. cccxur. Qui de hoo ipso libello dubitat, isne sit quem Iulio tum obtulit, cum in eo nulla sit to$ ópo- ouGciou mentio. Verum non semper in catholicae fidei profeesionibus , aut ia con- vincendis haereticis, recenti adhuc in Nicaeno concilio, tessera illa fidei, ac toi 6poovolou clara et diserta confessio solebat exigi. Exemplo sit Ursacii et Valen- tis Arianae factienis principum libellus, quem Iulio papae obtulerunt, quo et er- roris sui veniam deprecati sunt, et Ario damnato catholicam fidem professi. Extat apud Athanasium Apol. :. In eo vero de óp.oovcio verbum nullum. Nam et in eoncilio Aquileiensi, in quo adnitente Ambrosio Palladius et Secundianus episcopi damnati sunt, cum tam studiose id ageret Ambrosius, ut ab iis indicium aliquod Arianae professionis eliceret, ideoque variis interrogationibus lacesseret, nullam consubstantialis mentionem attigit, sed haec tantum communia, ecquid filius im- mortalis, bonus ac verus esset, ac reliqua generis eiusdem, Quinetiam Athanasii symbolum cum sit quaedam fidei expositio ab eo edita, qui t ópoodctov acerrime propugnaret, eiusdem vocabuli mentionem omisit.

N. v. 'Yzb 9b wv n&Xv.] | Uteunque licuit ex corruptissimo loco senten- tiam extudimus. De his autem , quos nominat, Ácacio, Basilio, Georgio ac reli- quis, agetur in sequenti haeresi pluribus.

N.vr. TaUta uiv oóv xol tà totaüta.] Asterius sophista Christianam fidem

| amplexus nonnulla scripserat Árianae perfidiae consentanea, Quae cum refutas-

set Marcellus, longius progredi et in Sabelliansm haeresim desciscere visus est. Quae omnis copiosissime habes in Annal. Ecclesiast. exposita.

N. x. Ka zpoct&te,.] Defensorem reddidimus. Nem praesidem cum Oor- nario Interpretari non placet. Fuit autem defensor non ordinis, sed efficii nontea, quod Lsici gerebant, qui ecclesiae iura in civili foro propugnabant. Concilium

COLXXI

Milevitanum Can. xvr.: Placuit etiam, ut petatur a gloriosesimis énperatoribus, wf subeant iudicibus dare petitos eibi. defensores scholasticos, qui in actu sint, vel 18 officio defeumonum caussarum ecclemasticarum, more sacerdotum provinciae, ut idem pes etc, habeant facultatem ingredi tudicum secretaría. Meminit et Car- thagin. v. Canone 1x. et Africanum tomo r. Conciliorum Can. xri, et alibi pas- sim. Zosimus Epist. r. Sane ut defensores ecclesiae, qui ex laicis funt, supra di- cta obsercatione teneantur, si meruerint esse in ordine clericatus. " Exbixoq a Graecis vocatur. In Concilio Chalcedon. Can. rr. recensentur olxovópoc, (xótxoq, xapa- pov&owc. Quamobrem xpoctátav eundem esse suspicamur atque ixóxov. Tametsi Balsamo ad Africanarum synodorum canones, qui in unum misti sunt, ad Ca- nonem LIXVYLI., qui est inter Africana concilia, quae sub Coelestino et Bonifacio celebrata sunt, quadragesimus secundus, dubitat utrum defensores et &x5ixot ante hoe concilii tempus illi fuerint. Zu 8$ y(voaxs 8x fj 56au tàv dxB(xov, 3) xoi 5spev- 96ptv Atvopfvov, site Xxo toU tapóvtoc xavóvos &Aa(ie tjv &oy3v ; titt xal toutou ?xe- qtvaxsto, 50 Ex ovy tüv xatotxolvttov Éxáatre nÓAtus Pv(vexo. Sed diu ante defen- sores extitisse verisimile est, eosdemque xpooctáta; in illa subscriptione nominari.

AD HAERESIM LXXIIL, QUAE EST SEMIARIANORUM.

N. x. Ka T'eopytoc 6 Aao8uxslas 1j; npoc "Avtióysv.]. Hunc locum integrum non esse suspicari aliquis possit. Nam Laodicea Syriae nihil ad Daphnen per- tinet. Antiochiae porro Syriae caput cognomento éz1 Aágvnc, &b amoenisissimo suburbio, a Latinis etiam EpidapAnes, ut apud Plin. lib. v. cap. xxv. Tacitua lib. n. Ann. ait Germanico sepulcrum Antiochiae constitutum, ubi crematus, triby- nal Epédaphnae, quo $n loco vitam finierat. Nimirum quod ixi Aágvn, vel dri A&evre crebro nominaretur, vulgi consuetudine factum, ut una voce 'Exibágvs Daphne ipsa diceretur; quemadmodum ex duabus istis Homericis vocibus siv "Apliots , Inarimen conflasse Virgilium grammatici suspicantur. Quare non as- sentior Ortelio, qui apud Tacitum et Plinium pro Epidapáne, vel EpsdapAnes re- scribendum credit Latinis vocibus, apud Daphnen. Ex iis merito coniici potest apud Epiphanium inverso verborum ordine ita legi potius oportere, tfj; &poc Aáevn "Avtorsías, quam tfe zpoo 'Avttoy. Àap. Neque tamen propterea explicatior hie ipse locus fuerit, Quaerendum enim praeterea cur Laodicea t7 'Avttoy lac appel- letur? An hoc existimandum est, Antiochiam vel Daphnen pro regione ipse et Coelesyria nonnunquam usurpari? quod sequentia docent, cum addit 7jyouv tije KoUgs Zuplac. Daphnensium quidem Comitatensium inter legiones notitia memi- nit. Dicerem Antiocheni alicuius episcopi nomen hic desiderari, si quis occurreret Semiarianorum fautor et signifer, cuiusmodi nullum reperio. Imo vero Eudoxius, qui Antiochenam sedem post Leontii obitum occupavit, Basilii ac Georgii Lao- diceni per illa tempora hostis acerrimus fuit. Vide Sozom. lib. iv. cap. xm. et se- quentibus. Credat igitur aliquis a&b Epiphanio tjv ént 'Avtvoysia Aáovnv pro Coele Syria hoc loco sumi, quod novum mihi et inauditum esse fateor. Qued nisi cui coniectura ista placeat, simplicissima et fortasse vera ratio est, ut Laodicea cognomento Daphnes appellata videatur, quod ei loco longe nobilissimo ac ce- leberrimo propinqua foret, xaxà 9iaotoX3v Laodiceae alterius, imo plurium alia- rum cognominum. Inter hanc vero, cui et Cabiosae nomen inditum, et Antio- chiam ad Orontem, interiecta fuit Daphne. Quod ut expressus declararet Epi- pbanius, adiecit 7youv KoO7 Zupi, ne quis Phrygiam putaret, aut aliam quamlibet.

N. u. 'H &yía cóvobo,.) Magna nobis non solum de Epiphanio nostro, sed

p. 306.

p. 907.

CCLXXII

de omni etiam antiquitate et historia bene merendi opportunitas hoc in loeo prae- betur, ubi de Ancyrana ac Sirmiensi pseudosynodis, aliisque Bemiarianorum con- venticulis agitur. Quorum acta et tempora sic apud veteres perinde ac recentio- res confusa perturbstaque sunt, nulla ut historiae pars impedita magis ac dif- ficilis sppareat. Dicam non iactantiae caussa, sed ut eruditi lectoris studium excitem , fortassis audacius, ab hinc mille ac ducentis propemodum annis liqui- dam ac sinceram illorum rationem ignoratam fuissse. Quod nisi certissimis ar- gumentis indiciisque monstra&vero, nihil ego deprecabor, quin id vanissime & me dictum omnes arbitrentur. Proponam igitur imprimis quemadmodum ab antiquis historicis ea referantur, tum quid & recentioribus memoriae proditum sit, ut am- borum falsitate convicta veritas ipsa a situ et obscuritate vindicetur.

DE SIRMIENSI ET ANCYRANA PSEUDOSYNODO ALIISQUE SEMIARIA- NORUM ACTIS, SOCRATIS, SOZOMENI CAETERORUMQUE NARRATIO.

Ubi se Ariana perfidis in orbem Christianum effudit, scissa est varias in per- tes, ac multiplicium sectarum et factionum sunt nata divortia. Ut de caeteris modo taceam, insignis potissimum fuit Photini Sirmiensis impietas, qui Sabellii et Samosateni dogmata iam olim damnata longo intervallo renovavit. Cuius haeresin ordine Lx. posuit ao refatavit Epiphanius. Hunc ut opprimerent Arisni ae tantam a se invidiam ignominiamque depellerent, utique se tandem catholicos esse pro- fiterentur, Constantii imper. iussu Sirmium, quae urbs est Pannoniae, orientales convocantur episcopi, quemadmodum Socrates lib. ir. cap. xxr, Sosomenus lib. rv. cap. v. aliique narrant. Quod iidem eontigisse volunt post consulatum Sergii et Nigriani, qui est annus Christi cocur. Affpere synodo imprimis orien- tales episcopi Marcus Arethusius, Georgius Alexandriae, Basilius Anocyrae epi- scopi, Pancratius Pelusii, Hypatianus Heracleae. Ex occidentalibus vero eadem infectis labe Valens Mursorum episcopus, nec non et Osius Cordubensis ecelesiae eatholicae per illa tempora columen, qui eo licet invitus accessit. In hoe concilio condemnato Photino triplex edita est ab Arianis fidei formula: prima Graece a Mareo Arethusio concepta, quam Socrates cap. xxv., et ante eum Athanasius libro de Synodis Graece referunt, Latine vero Hilarius libro de Synodis. Deae aliae Latinae sunt, quarum prima a Socrate et Áthanasío iisdem locis descripta eontinetur, postremam, quae in Áriminensi synodo a Valenter eeitata postmodum est et a catholieis reiecta, habet Socrates cap. xxix., meminit et Athanasius lib. de Synodis. Duae itaque tum formulae Sirmii promulgatae sunt. Nam tertiam Arimini postea publicarunt. In eadem synodo Basilius Ancyranus cum Photio coram imperatore congressus est, cuius disputationis mentionem in Photiniana haeresi facit Epiphanius. Hosius vero diu cum Arianorum perfidia et imperatoris erudelitate luetatus ac dirissimis tormentis excarnifioatus, postremo eidem im- pietati subscripsit. Secundum haec Constantius occiso Magnentio, euius eaedes Constantio vi. et Gallo rr. coss., qui est annus ccorirrm., accidit, ac reliquis tyraa- nis felicissime compressis aut extinctis, Gallo insuper necato, Constantio wir. et Gallo rr. coss. anno cccrrv., demum Arbetione et Lelliano coss. anno coocrv. Romam ut triumpharet profectas Mediolani synodum cogit adversus Athanasitm. Cui cum acerrime refragarentur cathólici episcopi, praesertim Eusebius Vercel- lensis, Dionysius Mediolanensis, Paulinus Treverensis, Lucifer Celaritanus, exa- lare iussi sunt. Eodem anno et Liberius Romanus Pontifex , qui Iulio suceesse- rat, quod Athanssium condemnare nollet, relegatus est, ut iidem historici cum

COLX XII

Theoodoreto et Athanasio testantur. De Liborio vero etium Aminianus lib. xv. His its confectis insperator anno sequenti tertio Kalend. Maias Romam sese contulit, ut jdem Ammianus autor est lib. xv. Qui cum illie diutius commorari vellet, suditis barbseorum incursionibus rv. Kal. Iun. in Illyricum profectus est. Cum auteni Romae adhuc imperatot degeret, hoc est ante 1v. Kal. Iunías, Eudoxius Germsmniciae in Byris episcopus, cum de Leontii Antiochiae episcopi morte re- manciatum esset, missione a Constantio impetrata, in Syriam perveniens Antio- chenzm sedem occupat. Quam dignitatem adeptus totus ín id incumbit, utAétium cognewmente d6sov o$ Ànomoeorum principem pristinum ín gradum restitueret, Hc onim a Leontio disconus ordinstus, pro eo quod filínm dei ex nihilo creatum «& patris dissimilem assereret, damnatus et eiectus fuerat. Cuius impietatem eum fovetet Eudoxius, frustra illums restitoere ac revocare conatus, ut seribit p.306. Becrates, palam nefaris ciné dogmata praedicare coepit, eo sane confidentius, quod Osii Cordubeasis literas iactitaret, quibus eidem errori subscripserat.

Quae cum Georgius Laodicenus animadvertisset, literas Ancyram ad Basi- lam dedit, qui tum forte ad dedicandam, quam construxerat, ecclesiam com- plures ex finitimis episcopis convocarat, Habito itaque Ancyrano concilio lectis. que Georgii literis decretum illud fidei conditum est, quod Epiphanius et Hilarius céamnewiórant, in quo süppressa toU óuoouviou voee ópotosctoc, hoc est, similis patri substantiae filium esse professi sunt. A quo Bemiariani dicti. 'fum legati Birmjesa ad impoeraterem s synodo missi Besilius Anoyrse, Eusthatius Sebastae, Leoutius Cysici episcopi, Querum studio Constantius revocatis, quss Asphalio Kadoxii ptesbytere et Aétü fantori dederat, literis alizs adversus Eudoxium ad Aatiochenos soripsit. Sueblicit hls Socrztes Ariminensis concilii narrationem: in quo fidei ixéetk ill ab Ursscio et Valente proposita est, quae Simii ante con- cepta fuerat. Sozomenus autem Liberii ab exilio revocati ac Romam redeuntis

historiam! perténit,

QUA IN RE BODIERNI SCRIPTORES ANNALIUM AB ANTIQUIS ILLIS DISSENTIANT.

Quod de Sirmiensis adversus Photinum concilii tempore Socrates ac 8oso- menus tradiderunt, nimirtm Sergio ac Nigri&no coss. celeb?atum foisse, qui est amus 4ores Cliristianze cocrt, id in magnis Annalibus ad annum ccorvn. duo- Vas vel tribus praesertim argumentis tefellitur. Quorum auteritatem secuti re- liqui ecclesiaéticae historiae temporumque conditores eum erroris eosdem illos soriptores inaimulant, tum apno Christi cocrvit. Constantio 1x. et Iuliano cosa, deshnattum in Birmiensi conciliabulo Photinum asserunt. Argümenta porro sunt eiusmodi: imprimis Socrates ao Sosomemus testantur, Osium Cordubensem ad Sirmiensem synodum invitum accessisse, ibique vi ac tormentis extortam ab illo Athanssii demnatieaem. Atqui nonnisi relegato iam Liberio, postquam insuper agnam ian integrum Sirnii esset a Constantio detentus, cum Arianis communi- camit Osius, quod Athanasius docet epist, ad Solitariow: Kd avo izoptapo0 xat£yet voltov DAov dvixtcov dv vis Axgpio , Exilii loco annum integrum Sirm illum detinet, Libesius autehr, ut ex Socrate et Ammiano liquet, non ante Christi anmum ccotv. Aerbetione scilicet et Lolliano coss. in exilium abiit, cum Mediolanum, ubi tum Oenstadtius erst, Roma esset excitus. Athanasius vero eodem illo libro scribit Osium ex Hispania primum Constantii literis accitum Mediolanum venisse, in- didemque in patriam ab illo remissum, paulo post iterum evocatum anno toto

Corp. Haereseol. IIL S

p. 9309.

p. 310.

COLXXIV

Sirmii maceratum cruciatumque demum succubuisse. Quod si anno duntaxet CCCLv1. Constantius, ex quo Sirmio in Italiam profectus erat, Roma in Illyricum reversus est, uti supra disputatum est, apparet non ante CCCLYII. annum, con- fecta iam Osii annua Sirmii relegatione, Sirmiensem synodum obiri potuisse, cui Osius suffragator accesserit. His duabus rationibus, quod et post Libezii exilium et post annuum carcerem ad consentiendum adactus sit Osius, tertiam adiunxit ex Hilario, qui libro de Synodis Sirmiensem affirmat post triennium esse celebratam, ex quo Saturnino Arelatensi episcopo Ariano a catholicis est negata communio. Manifesta vero Saturnini defectio tum contigit, cum ex- pugnato Magnentio Constantius Arelatam sese contulit, Constat autem ex Am- miano lib. xxr. Constantio nonnisi anno Christi cccrmr. se vr. et Gallo rr. coss. Arelatam venisse ibidemque natalem suum vtr. Id. Oct. celebrasse. Unde per- spicuum est anno demum cccLvr. triennio iam absoluto Sirmiensem synodum peractam fuisse. Quae quidem omnia sic in Annalibus digeruntur.

Anno cccLrtir. Constantio vi. et Gallo rr. coss. victo Magnentio Constantius in Gallias profectus Arelate hiemem traduxit. Ubi concilio Arianorum co&cto damnatur Athanasius, Paulinus Treverensis una cum aliquot catholicis episcopis exilio multati.

Anno cccLiv. Constantio vit. et Gallo it. coss. Gallus Caesar Constantii iussu necatur. Athanasius Alexandriae vexatur.

ÁÀnno cccrv. Árbetione et Lollisno coss. Mediolanense eoncilium indieitur ac celebratur in caussa Athanasii, praesente Constantio. Qui catholicos ae san- ctissimos episcopos illius damnationi subscribere recusantes in exilium edicit, nimirum Vercellensem Eusebium, Dionysium Mediolanensem, &c postremo Li- berium papesm, quem Roma Mediolanum acciverat. Sub haec Osius ex Hispe- niis accersitus frustraque solicitatus in patriam rediit.

Anno cccrvr. Constantio vir. et Iuliano coss. Athanasius Syriano dueo gras- sante Alexandria pulsus eique substitntus Georgius. Constantius Mediolano Romam pervenit tertio Kal. Maias. Ibi à matronis interpellatus Liberium edicto revocat. Eudoxius Germaniciae episcopus audita Leontii morte Roma Antiochiam &advolans sedem occupat. Constantius 1v. Kal. Iun. urbe digrediens in Illyricum festinat.

Anno cccrvir. Constantio ix. et Iuliano xr. coss. Sirmiense concilium coram Constantio celebratum. In quo prinum damnatus Photinus et a Basilio Ancyrae episcopo confutatus. Tum fidei formulae tres conscriptae. Prima auctore Marco Arethusio Graeca. [n qua damnati inter caetera, qui ex alia substantia, et non ex deo filium extitisse dicerent. Habet hanc Athanasius lib. de Synodis, Hilgrius lib. de Synodis et Socrates. Secunda Latine primum edita et Graece postmodum conversa apud Athan. et Socratem extat. Quae t/j; odalac et óoousiov, nec non ópjsotouctou vocabula commemorari vetuit, patrem vero maiorem esse filio decre- vit. Hanc fidei professionem ab Osio et Potamone conscriptam prodit Hilarius. Ex quo facile colligitur hane esse fidei &xüsc:v, cuius approbatio vi &c tormentis &b Osio est expressa. Sed Osii lapsum compensavit Semiari&snorum propemodum catholicum decretum in Áncyrana synodo, cui Basilius praefuit. In quo adversus Sirmianam perfidiam Orientales professi sunt filium per omnia, adeoque secun- dum substantiam, esse patri similem. Quam professionem valde commendatam &c notis illustratam in Gallias misit Hilarius. At Basilius cum Semiarianis sociis Sirmium reversus et cum Valente, Ursacio caeterisque germanis Arianis con- gressus est. Qui ita demum inter se Constantio annitente consentiunt, ut sublato

CCLXXY

substantiae nomine filium per omnia patri similem esse profiterentur. Hinc tertia

illa fidei formula manavit, quam Valens ad Áriminense concilium detulit, ut Epi- phanius hac ipsa in haeresi testatur. Quam quidem apud Socratem habes, ad- scriptis coss. nominibus, qua de caussa catholicorum omnium, praesertim Atha- nasii, risu ac ludibrio est excepta. Eodem anno Liberius Beroea revocatus Sirmii primae illi formulae subscripsit, quae Graece a Marco contra Photinum scripta fuerat, non secundae. Quo impetrato Romam remittitur.

Anno cccrvnr. absoluta Sirmiana pseudosynodo, Constantius Nicomediam alteram indicit. Sed ea terrae motu prostrata, mox etiam Nicaea, quo conventum transferri placuerat, eadem ruina subversa.

Ànno demum cccrix. bifariam distributis episcopis eodem tempore Arimini ac Seleuciae in Isauria synodi celebrantur. Hanc illorum temporum historiam, cuiusmodi in Annalibus traditur, cum in caeteris Nicolaus Faber vir eruditissimus ^on improbet, in hoc dissentit uno, quod tertiam fidei professionem, cui coss. additi sunt, negat in Sirmiensi synodo fuisse conflatam. ltaque duas duntaxat priores editas tum esse censet, cum adversus Photinum Ariani convenerunt. Po- stremam vero Sirmii illam quidem editam, sed in fortuito episcoporum concursu, non legitimo indictoque concilio. Sic enim existimat in illa praefatione, quam Hilarii fragmentis praefixit, Constantium literis ad Àncyranum Basilium scriptis maandasse ut de loco cogendae synodi cum Orientalibus deliberaret. Sed cum inter illos convenire non posset, Basilium ad imperat. venisse Sirmium, ibique Marcum Arethusium, Valentem aliosque reperisse. Tunc collatis capitibus et eonspirantibus ad Nicaenam fidem evertendam animis statuisse ut Nicaeae sy- nodus haberetur. Post cum eandem urbem terrae motus afflixisset, statuisse ut episcoporum pars Áriminum, pars Seleuciam sese conferret. Ac per idem tem- pus Sirmii novam ac tertiam fidei formulam a Marco Arethusio fuisse con- scriptam, ut ex Germinii epistola, quae in fragmentis legitur, Nicolaus Faber observat.

REFELLITUR HISTORICA SUPERIORUM OMNIUM NARRATIO.

Fuit hoc igitur hactenus persuasum omnibus, &b una eademque Sirmiensi synodo condemnatum esse Photinum, et sive tres, sive duas saltem fidei for- mulas esse profectas. Quarum adversus Photini dogmata prior edita est, in qua deo nomen oóc:a; attributum est, quam neque collatari, neque contrahi posse decreverunt. Quam etiam Graece à Marco Arethusio scriptam testatur Socrates lib. rr. eap. xxv. Altera Latino sermone tradita, Valente, Ursacio, Germinio ac caeteris episcopis praesentibus, ut inscriptio ipsa fert. In qua oócí(a; nomen nec non et óuoouclou atque óp.otouciou vocabula, quod in sacris literis non extarent, obliterata sunt et in perpetuum proscripta. Nam de tertia merito, ut postea vide- bimus, Nicolaus Faber repugnat, quam alii eadem illa in synodo putant esse con- scriptam. Hanc Socratis, Sozomeni, aliorumque, ut mox constabit, hallucinatio- nem novis erroribus recentiores historici cumularunt. Quorum non minimus ille est, quod Áncyranam Semiarianorum synodum, quae adversus secundam Sir- miensem formulam habita est, in eundem annum coniiciunt, quo a Sirmiensi eohcilio damnatus est Photinus, nempe Christi cccrvrt. Verum nos ex antiquis patribus primum illud odorati sumus, tres omnino conventus episcoporum eodem in Sirmiensi oppido, non iisdem temporibus celebratos fuisse. Quorum primus synodicus et indictus fuit, cum adversus Photinum imperatoris literis acciti sunt episcopi, reliqui duo fortuiti minimeque conciliorum loco ac nomine censendi,

S*

p. 311,

p. 312.

CCLX XVI

in quibus pauci duntaxat episcopi, qui forte &d imperstorem acoessora&nt, come municatis consilis nov& fidei decreta condiderunt. Quocirca primum omnium contra Photinum Sirmii concilium generale Constantii iuesu celebratum, de caius anno postea constituemus. Ibi formula illa fidei edita, de qua proxime diximus. Deinde diversis temporibus aliae duae ab Ursacio et Valente aliisque Arianis epi- scopis conscio imperatore prodierunt. Hoc ne temere contra communem tot seri- ptorum consensionem attulisse videar, proponam breviter quibus id argumentis fretus affirmare non dubitem.

Horum itaque primum est quod istud ipsum Baailius Áncyranus ac oseteri Semiarianorum principes, qui Áncyranae synodo subscripserunt, diserte teatati sunt in Epistola Synodica, quam Epiphanius descripsit. Quam quidem in hanc fere sententiam exorsi sunt: Optasse id sese quidem, ut post expositionem illam fidei, quae Antiochiae in encaeniis edita est, xo) ustà vata xatà Zaphix)v, xd tà xt adüi, àvrjaacav xiativ, xaàà (ct gati xà dv Zipplo dxà Duttee vayevapdva: post Sardicensem fidei professionem , eaque quae Sirmái contra Photinum decrete sunt, ecclesia conquiesceret. Tum aliquot interiectis ea se perpolire atque expli- care voluisse demonstrant, quae in superioribus synodis constituta erant, ut Ántio- chena et Sardicensi, 3j» &veÜ.mosv $j dv Zipuie advoboc: quam, inquiunt, Sardioen- ia concilii Kdem Sirmiensis synodus amplexa est, vel repotsit. Quare Sirmienaem synodum Ancyranae illa synodus approbavit. Eadem vero e contrario formulam fidei alteram, quam in Sirmiensi concilio omnes editam opimantur, non mode non recepit, sed ad eam evertendam ac profligandam est potissimum eoaeta. Quod in libro de 8ynodis docet Hilarius, ubi Áncyranam synodum eiusque decre- tum, cuiusmodi hic apud Epiphanium exprimitur, accuratius explicans ac vehe- menter commendans, eidem Sirmiensem illam fidei professionem praefixit, cum hoc titulo: Exemplum blasphemiae apud Sirmium per Osium et Potamium con- scriptae, et adversus hanc fidei ix0satv Orientales Ancyrae convenisse confirmat. Quare fieri nullo modo potest ut haec, quam Semiariani tantopere impugparunt, fidei formula in eo concilio sit edita, cui non interfuerunt modo ipsi, verum etiam praefuerunt, quodque recipere ac sartum tectum tueri velle sese profitentus. Audi ipsosmet apud Sozomenum lib. 1v. cap. xu. enixe ab imperatore postulantes , 3t: xpatéiv tà dv Lapüujj, xal dv Lupo, xol dv vag alan Guvóbow xsxpuuéva Ut ea rata manerent, quae in Sardicenm ac Sirmiensi, aliisque conciliis constituta Juerant,

Praeterea Basilius Áncyranus in eadem Synodica Ancyrani concilii, longs post Sirmiensem syrodum intervallo, alteram illam Sirmiensem formulam ex titisse demonstrat. Etenim post Sirmiense concilium, quod, uti dictum est, ob- servare ac tueri velle significat, acquievisse se scribit, donec novorum baereti- corum importunitate et Georgii Laodiceni literis commotus ad propugnandam fidem se cum suis episcopis erexit. Oportet igitur inter Sirmieasem synodum et AÁncyranum concilium intercessisse Georgii Laodiceni literas, quae recitat Sezom. lib. rv. cap. xiu. Superiori autem capite scribit Eudoxium, simulatque in Antio- chenae sedis possessionem pedem posuit, totum se ad Aetii promovendam per- fidiam cum Acacio Caesariensi et Uranio Tyri episcopo contulisse esmque pree se tulisse speciem, quod Occidentis episcopi eidem suffragati fuissent, nimirum Osius, qui cum Ursacio et Valente invitus consenserat, ut to ópoojatov et $uo:- oUctov expungeretur. Quas cum Osii literas accepissent, Valenti et Ursacie gra- tias egerunt, quod illorum opera Occidentis episcopi rectam fidem essent amplexi. Quibus rebus excitatus Georgius Laodicenus Semiarianorum patronus, cum sub

COLX XVII

idem tempus ad novam dedicandam basilicam Ancyrae vicini à Basilio convocati essent episcopi, epistolam ad eos seripsit hortatusque est at Eudoxii atque Aétii grassanterm impietatem autoritate sua compescerent, Ea fuit Ancyrani conventus ecoasio, a quo legati ad imperatorem missi, Basilius ipse, Eustathius Sebastiae, Leontius Cyszici episcopi , qui nominatim hoo peterent, ut Sardicensis ac Sirmiani eoncilii decrets servarentur. Iam illud ex superioribus didicimus, Eudoxium &ARO OCOLvI. cum Romae una cum imperatore esset, audita Leontii morte Antio- chiam rv. Kal. Iun. eese profectum. Qua in urbe Ursacii et Valentis literas ac- cepit cum fidei formula, quae toà ópoouciou atque óuotoveiov voces obliterari iu- bebat. Est autem, ut ex Hilario monstravimus, eadem illa formula, quam in Bir- miensi synodo secundo loco dictatam arbitrantur omnes. Quod si &nno sequenti, hoc est ccorLvn. Sirmiense comeilium habitum est, ut iisdem autoribus placet, neque Eudoxius, Ácacius et Uranius, neque Basilius ipse ac Georgius Laodicenus Sirmiensi synodo ac Photini damnationi interfuerunt. Quod de Basilio sane fal- sissimum est, qui magna pars Sirmiensis concilii fuit, utputa cuius opera con- victus est ac superatus Photinus. Quin ut omni ex parte veritas elucescat, alte- rum aeoipe. Áncyrana synodus, quemadmodum synodica illius epistola docet, ante pascha celebrata est, ci &yiac fufpac toU xácya ixtxeuufvrc; ad quam pro- pterea episcopi plerique, qui eonvocati fuerant, adesse ob hiemis inclementiam minime potuerunt, Quid igitur fingi potest abeurdius quam quod ex illorum nar- ratione sequitur, Ancyranam synodum ante Sirmiensem esse celebratam? Etenim si &nno CoOLvI. Eudoxius Antiochenam sedem nactus est, Ancyranum vero con- eilium anno sequenti, ut eodem anno Sirmiense concilium indictum fuerit, non- nisi post hiemem et pascha, adeoque post Aneyranum celebrari potnit. Atqui iam peractum esee oportuit; si quidem edita ab Osio Sirmiensis concilii formula iam emanarat in publicum. Quare et absente Basilio ac reliquis episcopis damna- tus Photinus ac Sirmiense concilium absolutum est, et propter alias caussas non- dum inchoari potuit, quoniam Ancyranum BSirmiensi debet esse posterius. Ap- peret autem tum, cum Sirmiensis illa posterior est emissa formula, neque Eudo- xium, neque Basilium aut Georgium fuisse Birmii; quandoquidem Eudoxius et alii ob acceptam illam Birmioque missam, et a solis videlicet Occidentalibus , id- eoque Latine conceptam, gratias egerunt per literas: IIpógactv, inquit, xotoópavos, ex; xai ol &vk 5Uaw iklaxonoc taUta iynyloavto: Hoc ipsum ad impietatis suae pa- trocinium allegaus, quod eandem fidem Occidentales professi fuissent. Mox: 'Eni- 91oÀ3v xpóc «otou, burdpdavro, Oüóievet xoà Odpaaxio xoi l'apuavic y &ptv 0j0A0- Yowvts, xal toU ópÜG« DGobáLsw touc dv tjj óUce tà, &poppàe a)toig avatiütvtu. Haec omnia, quod et &b occidente et ab oceidentalibus episcopis Osio, Valente aique Ursacio missa et in Occidentalium gratiam conscripta fidei expositio dica- tur, satis indicant alio quam Sirmiensis synodi tempore fuisse contextam. Fuit enim non solum generalis ista synodus, sed ab Orientalibus praesertim Graecis- que colebrsta; a quibus prae caeteris, ut dictum est, Photini error disputando convictus est. Ac si inter acta Sirmiensis Concilii secunda illa formula censere- tur, nanquam Semiariani aut illud laudassent, aut ratum haberi sine ulla ex- eeptione postulassent, sed nominatim repudiatis posterioribus de prioribus eius actis cavissent. Verum quid hic tergiversamur? Est enim evidens et sane lueu- lentum Hilarii ea de re testimonium, qui in libro de Synodis dubitationem omnem eximit Scripsit hunc librum ad episcopos Gallicanos Hilarius paulo ante Ari- minensem synodum, cum ab illis interpellatus esset, ut de actis Ancyrani Orien- talium consessus deque Sirmianae blasphemiae damnatione perscriberet. Qui-

p. 318.

p. 314.

CCLX XVIII

bus morem ille gerens principio Sirmiensem éx0sctv proponit, eandem plane eum ea, quam Socrates et Athanasius referunt, cuius autores Osium ac Potamium facit. Subiicit deinde Orientalium decretum, quod adversus istam formulam in Ancyrano concilio statutum est, idque cum mirifice praedieat, tum singulas eius sententias et anathematismos uberrime declarat. Postremo reliquas ab Orientalibus editas professiones, quae cum catholica fide consentaneae sunt, exponit. Quibus its praefatur: Dignum autem est conscientia communi etiam caeteras eorundem episco- porum orientalium diversis et locia et temporibus conscriptas Ádes nosoere, ut per plures confessiones sinceritas conscientiae posnt intelligi. Bubdit postes Sardicensis Orientalium synodi formulam. Tum its pergit: Consegueus autem est, ut eam nunc fidem retractemus, quae non olim tunc, cum Photinus episcopatu deiectus est, conscripta est. Mox Sirmiensis concilii professionem describit. Satin' aperte Latinam illam posterioremque formnlam ab Osio, nt scribit, editam, a Sirmiensi concilio separat, quod diverso tempore celebratum affirmat? Sed et cum ita loquitur, tunc cum Photinus episcopatu deiectus est, itemque cum ex- positionem fidei contra Photinum scriptam explicans, his verbis orditur: Necessi- tas et lempus admonuit eos qui tum convenerant per multiplices quaestiones latius ac diffutius expositionem fidei ordinare etc., non obscure aliud illius tempus esse significat. Hoc enim attente considerari volumus, quod cum deinceps caeteras eorundem orientalium episcoporum diversis et locis et temporibus conscriptas fides expositurum se esse denunciasset, nullam praeter Sardicensem et Sirmiensem contra Photinum editam subiecerit. Ex quo neceseario sequitur, non minus istam quam Sardicensem, si non locis ab Osiana et Latina posteriore diversis, tempori- bus certe non iisdem esse conscriptam. Postremo Sulpitius Severus lib. rr. Hi- storiae Sacrae liquida apertaque narratione multo id validius confirmat. Scribit enim post Sardicensem synodum et Ursacii ac Valentis poenitentiam, interiecto deinde tempore, cum Athanasius Marcellum, qui in Sardicensi concilio a catho- licis erat absolutus, parum sanae fidei compertum à communione suspendisset, Arianos ea occasione libenter us:s, quo Sardicensis synodi decreta subverterent. Igitur astuto consilio Photini, Marcelli et Athanasii damnationem miscuisse. Cum enim propalam Ariani erroris sni dogmata praedicare non auderent ac c&- tholicos se gererent, nihil prius sibi agendum ratos esse quam ut Athanasium ab ecclesia submoverent. Sed cum literas de illa Photini, Marcelli et Athanasii da- mnatione dedissent, restitisse catholicos scribit, atque inter caeteros Paulinum Treverensem ita subscripsisse, se in Photini atque Marcelli damnationem prae- bere consensum, de Athanasio non probare. Quare cum illorum de Athanasio sententia repudiaretur, plerique a Constantio relegati, &c tum Arelatensis et Bi- terrensis synodi celebrantur, inde Mediolanensis; in qua insignes quidam epi- scopi in exilium pulsi, Dionysius Mediolanensis, Eusebius Vercellensis, Lucifer Calaritanus, Liberius quoque et Hilarius. Quae omnia Arbetione et Lolliano coss. facta esse scribit. Haec summatim Sulpitius. Quibus superior ille agnitus & no- bis et patefactus error convincitur. Vides enim post Sardicensem synodum et receptos in communionem Ursacium ac Valentem, aliquanto tempore interiecto, Sirmiensem adversus Photinum celebratam synodum, ante Arelatensem et Medio- lanensem , nec non antequam Liberius papa, Eusebius, aliique proscriberentur. Atqui conciliabulum Arelatense, quod a Saturnino celebratum est, anno Christi cccLmr. contigit, cum Sirmio in Gallias profectus esset Constantius, ut in An- nalibus legitur, Mediolanense vero anno cccLv. Arbetione et Lolliano coss. Tanto igitur ante tempore damnatus Photinus ac Sirmiensis peracta synodus est, quam

COLXXIX

secunda fidei formula in eodem Sirmiensi oppido ab Ursacio, Valente Osioque prodiret, quae post relegstum Hilarium, nee longe ante synodum Ariminensem , edita est, ut ex eodem Hilario constat; neque potest anno cccrvir. Sirmiense con- eilium ullo modo congruere.

Neminem vetustissimi erroris adeo tenacem fore confido, qui non tot argu- mentis comvietus nostrae illi non opinioni aut coniecturae, sed certissimae veri- tati suffragetur, adeoque vehementer obstupescat, nemini hactenus mortalium tam immanem historiae labem in tanta doctrinarum omnium luce tantaque an- nabum et chronicorum copia vel levissime suboluisse. Ac nostris quidem ac- curatis atque eruditis hominibus danda venia est, qui Socratis, Sozomeni atque antiquorum vestigia secuti sunt, illos ipsos erroris autores ac duces excusare non possum, qui ut illorum temporum viciniores erant, sic &d eorum exploran- dam historiam instructiores esse debuerunt.

Posteaquam firmamentum ipsum falsae narrationis et caput evertimus, re- liqua, quae huie innixa minus habent momenti, erroris non minus suapte sponte fracte infirmataque eoncident. Eiusmodi est quod de Ancyranae synodi tempore definiter, in eumdem annum incidisse quo Photinus in Sirmiensi concilio damna- tus est, nempe anno occLvr. Quod non modo falsum est, quia longe ante huno annum Sirmiensem illam synodum celebratam paulo ante docuimus, sed etiam quod etei hoo ipso anno peracta sit, non potest in eundem Ancyranus conventus incurrere. Hic enim ante pascha celebratus est; unde et plerique ob hiemem inter- elusi in 8Synodiea Epistola dicuntur. Non potuit igitur eodem anno Birmiensis sy- nodus fieri, nisi posteriorem hanc fuisse velis, quod longe est absurdissimum; quonism ad oppugnandam Sirmiensem illam formulam, quam in concilio conscri- ptam existimant, Áncyrana est synodus collecta. Quinetiam postquam haec fidei professio allata Sirmio est, nonnihil ante concilium Ancyranum temporis inter- cessit. Nam Hilarius lib. de Synodis pag. 329. occidentales episcopos collaudat, quod missam ad sese ex Sirmienni oppido infidelis fidei impietatem non modo non suscepissent, sed nunciatam etiam significatamque damnassent, Quo cum exemplo seribit exeitatos orientales episcopos in Ancyrano concilio irreiigiosorum audaciae qihibusdam sententiarum suarum decretis contradixisse. Necesse est itaque ali- quanto post publicatam Sirmiensem ?x0sotv spatio Ancyranam a Basilio synodum esse conflatam. Quid quod sius ipse, & quo eandem illam profectam formulam autor est Hilarius, &nnum integrum Sirmii retentus est, priusquam ad consensum adigeretur? Quare cum non nisi post Iunium mensem anni cccrvr. Constantius Strmii esse potuerit, censequens est anno sequente, eodem circiter tempore, istam &b Osio professionem Arianos extorsisse. Atqui diu ante, nimirum sub paschale tempus, Áncyrae convenere Semiariani. Vides quantus sit apud illos rationum inter sese sermonisque conflictus. Sed ex iis, quae supra constituimus, quae- que paulo post tractanda sunt, spparet aliud Áncyranae synodo tempus esse tribuendum.

Neo minus quod illi tam aeriter pagnant indidem refellitur, Liberium papam priori illi fidei professioni subscripsisse, quae in Sirmiensi synodo contra Photi- ntum eet emissa. Quippe aliquot annis non Liberii modo restitutionem, sed exi- lium ipeum Photiniana damnatio praecessit. Fecerit Liberius, necne, quod fecisse plerique veterum patrum, ut Athanasius, Hieronymus aliique consentiunt, nihil ad institutam disputationem attinet. Etenim fieri potest, ut cum Ursacio, Valente ac reliquis Arianis communicaverit quidem et Athanasium damnaverit, sed hae- retieae pravitati nequaquam sabecripserit, haeretici vero etiam comprobatam ab

p. 315.

p. 316.

p. 317.

CCLXXY

illo haeresin falso iactsverint. Hoe vero certíssimem est, neque priori llli eontea Photinum editae subscripsisse, et, si ex tribus Sirmiensibus aliquam admiserit, non aliam quam secundam, eui et Osius assensus est, comprobasse,. Ae mibi quidem purgandi ab omni haeresis suspicione Liberii expedite quaedam ratio e$ facilis occurrit, si oblatam quidem illi seeummdam Sirmiensem Ix9«ev dixerimus, non integram tamen, aat cuiusmodi apod Becratem et Athenssiam eique Hije- rinm legitnr, sed priorem eius partem, in qna te ópoevatov et óuowoslos vonrt- bula reticenda esse decernitur, quod psois ac quistis studio complexns eat. Verum Ariani eidem formulae reliqua postmodum intexnerunt ao apeciose Bomani pen- tifiois nomine et autoritate suum dogma venditarunt. Dioem emplias, ne isti qmi- dem professioni subsoripsisse Liberium, sed alteri ouidam, quo id anum cavere- tur, ne quis consubstantialis vecabulo in posterum uteretur. Quod cwm de catholica severitate Liberius remisisset et Athanesii iasnper damnaatieni een- sensisset, visus est in haeresin prolapsus, eaque postmodum opinio Arianerum fraudibus et calnmniis percrebuit, cum Birmiensem fidei formulem eodem tem- pore publicantes o&m ipsam en] assensus erst Liberios illam esee mentiti sent. Cuius rei coniecturam ex £ozomeno licet capere, qui lib, m. oap. xrv. ocibit, cum a Liberio Valens et Ursacius consensionem expreseisset, vicissim ab oo pre- fessionem aocepisee alteram, qua illi damnsrentur omnes, qui non eubeteatia caeterisque similem patris esse filium assereront. Tum addit Endoxinm as reli- quos Ánomoeos, qui Antiochiae versabantur, cum Osii epistolam, hec est Bir- miemasem formulam accepissent, id in vulgns spessisee, Liborium t» ópoedewy repudiasae ac dissimilem patris asseverasae filium, Quociree perspicuum ost Li- berium professioni ili Sirmiensi, quam Osii et Potamii blespbemissa appeliek Hilarius , minime subscripsisse, in qua nominatim tb óovdcuv, quemadmodum et 1o óp.90ígiov reiectum est, imo vero et o9al«; nomen ipsum, ac praeterea pee- nunciatum, patrem honore, dignitate, claritate et maiestate maiorem 65e filio, qui patri cum ominibus ab eo sibi subiectis sit ipse subiectus. Quomode enim haec approbari à Liberio potuerunt, qui conceptis verbis patri per omnia, adeo. que tjj o9ola similem esse filium edixerit? Bed nimirum símplioem ab «o eentre- versi vocabuli suppressionem cum extorsissent, caetera ad illam adiunzerum, eaque res ob damnati praesertim Athanasii invidiam fidem apud Arisnes perinde 8o catholicos obtinuit.

Hioc mihi prae caeteris Hilarii autoritatem ebiijci posse video, qni in fragwea- tis & Nicolao Fabro editis epistolae Liberii, quam ad Orientales scripsit, quaque ge & Demophilo fidem catholicam, quse apud Sirmium prodita eet, didicisse nsr- rat, ista subiicit: Perfidiam autem apud Sirmium descriptam , quam dicit Lóbe- rius catholicam a. Demophilo sibi expositam, M eunt qui comsoripeerent: Nor- cissua, Theodorus, Basilius, Eudozius, Demophilus, Cecropius, Gyloanus, Ur- eacius, Valens, Macedonius etc. Sed quiequid de fragmentis illis sentiendum sit, haec profecto subscriptio ab Hilarii manu esse non videtur, sed imperiti eu- iusdam , qui Arianae sectae divortis non satis perspexerat. Etenim Basilius iste ao Bilvanus, neo non et Macedonius ab Epiphanio caeterisque Semisrisnorgm principes censentur, quorum adversus Sirmiensem illam professionem aeorrima studia ac contentiones extiterunt. Neque vero tum, cum ea est edita, Birmii eage Basilius potuit, imo neo Eudoxius ipse, qui hanc ab Ursaeio et Valente missam Antiochiae, ubi tum cum suis versabatur, accepit et a solis Occidentalibus eon- scriptam esse datis ad illos literis testatus est. Quae omnia aupra cepiose degla- ria sunt. De tertia fidei expositione quid statuesdum sit dicemus q4 pnm. Xxx.

COLXXXI

NOVA QUAEDAM EX VETERUM PATRUM TESTIMONIIS REI GESTAE SERIES EXPONITUR.

Pergam de historiis et annalibus ecclesiasticis bene mereri, ac quemadmodum dirigi vecitatia ad amussim debeant, proponam hee loco breviter, ut hac offen- siome sebleta rectum deimcepe vitm ommes insistant. Initinm & concilio 8ir- máensi espism , qued centra Photinianum dogma collectum a Constantio est. De qno verissimum eese statuo, quod Socrates ae Bosomennus scripserunt, celebratum ease Bergio ac Nigrieme coss. anno Ohristi ccoLr., quod sine dubio ex aetis con- cilii Bárméensis compertum habuerant. Hes enim e superioribus abstalimns, prae- sertim ox historia Sulpitii, synodum iliam ante Arelstense et Biterronse conciliuem indietam faisse, hoc est ante annum cocum. Igiter in annam illum convenit, quem historici veteres sdnotarunt. Sed in eo hallucinati sunt, qnod cum triplex Rirmli edita easet fidei professio, uno eodemque tempore et à synodo decretas emnes existimarunt. At id secus sese habet. Nam in concilio Birmiensi prima énntaxe ille dictata est, qua Photiniapi errores damnantur, quamque ut piam 34 catholicam descripsit atque explicavit Hilarius. Quanquam in eadem synodo sáàversus Athanasium aliquid praeterea decrotum ab Arianis testatur Sulpitina, Avfor voro Sirmiensis illius formulae non Marcus Arethusius, sed synodus ipsa, wt Hilerius iannit. Nam a Marto tertia, ut suo loce dicetnr, est conscripta. Post Birmiense concilium convictumque ab Ancyrano Basilio et ab omnibus damna- tem Photingm, cum iam Magnentius à Constantii legatis devictus esset, impere- ter eano occum. in Gallias profectus est. Ac tum Arelatense concilisbulum oce- lebraimr, i qno plerique catholici praesules exulare inssi, grassante Beturnini perfidia.

Inde sano coorv. Arbetione et Lolliano coss. eum iam Constantius Medio- lenam pervenisset, synodus ibidem est habita, caeteraque gesta, quae a Baronio diligenter explicantur. In reliquis nutant Annales.

Ánno ocorvm. Sirmii, quo imperator anno superiore sese contnlerat, neva fidel expositio paucis ab Arianis episcopis, praesertim oecidentalibus, procuditnr, quorum principes orant Ursacius et Valens. Cui mox invitus ae remitens licet subscríbit Osius, noa tamen Athanasium st damparet adduci potuit; quod in Epist. ad Solit. Athanasius ipee confirmat. Contigit haec Osii calamitas affecto iam anne COOLvII. Quippe pest annum integrum, quam Birmii a Constantio detentus erat, Arianae professioni sseentiri coactus est. At Constantius Iunio, vel Iulio duntexat mense anni superioris Birmii esse potuit, ut snpra probatum eet. Quare eres idem tempus anno sequente extorta videtur &b Osio perfidiosa illa confeeeie. Kot autem ea ix&eou Birmiana, quam secundam omnes numerant quseque ab Hilario blasephemis Osil ac Potamii nominatur. Huius cum Aríanos postea poeni- twisset, operam daderunt, ut ea ubique supprimeretur, interposita etiam imper. potestate, qui supplicium lis, qui illam penes se retinerent, interminatus est. Autor Becrates lib. ri. cap. xxv. Per idem tempus Liberius pontifex, qui in Me- diolanensi concilio ante biennium, hoc est anno cocrLv., Beroeam gloriosissime volegatus fnerat, Constantii imperat. et Arianorum freudibus ae terroribus infra- ctua, simul recnperandae sedis et patriae desiderio, Sirmium evocatus Athanasii damnationi sabscripsit unaque fidei prefessionem dedit, qua cou óp.oeueiou ve- cabolum concerdiae gretia reticeretur, licet filium patri substantias omnibusque in rebas sünileg esso defenderot, Quam ocoasionem Valens e& Ursaeiue nacti

p. 315.

p. 319.

CCLXXXII

secundam illam perfidiae plenam fidei professionem, tanquam a Roman. pontifice comprobatam, ubique disseminarunt et imprimis ad Eudoxium eiusque sodaleg Anomoeos Antiochiam miserunt. Qua re audaciores illi facti Aétianum dogma, quod timide hactenus diffidenterque praedicabant, palam divulgare coeperunt. Ex quo msgna per Orientem ac Syriam perturbatio consecuta. Cuius gratia Georgius Laodicenus epistolam scripsit ad Basilium Ancyramumm, qui ad ocele- siae, quam nuper a fundamentis excitarat, encaenia finitimos episcopos coneive- rat admonens, ut cum collegis suis grassantem Anomoeormn impietatem symo- dico decreto iugularet. Ex iis labi illos opinione constet, qui ex Theodoreto col- : ligunt, Liberium ab exilio revocatum esse eodem illo anno, quo Constantius Romae degens a matronis interpellatus est. Siquidem nonnisi post biennium, quam eiectus fuerat, restitutus est Liberius. At anno ccorLv. Mediolani, uti di- ctum est, imperator sententiam in illam dixit, et post Osii lapsum Sirmium ae- citus est. Quare ita Theodoretus interpretandus est, ut tam quidem Constantius matronis spem illius restituendi fecerit, sed id altero deinde anno praestiterit.

Ànno cccrvur. Basilius Ancyranus acceptis Georgii literis cognitisque, quae Birmii a Valente et Ursacio gesta fuerant, cum ad ecclesiae, uti dietum est, con- secrationem conventum haberet episcoporum , Áncyrenam synodum celebrat, in. qua Sirmieneis Osii ac Valentis et caeterorum condemnata fidei formula est, statutumque, patri filium substantia esse similem. Qua ex synodo literae seri- pt&e sunt ad Phoenices et Syros, ubi Eudoxii Antiocheni studio Anomoeorum perfidia flagrabat, quas Epiphanius recitat. Deinde legati ad imperatorem Bir- mium missi, Basilius ipse, Eustathius Sebastenus, Leontius Cyzicenus, qui Eudoxianorum illic disturbatis consiliis imperatorem perpulerunt, ut adversus Eundoxium et Anomoeos ad Antiochenos seriberet. Tum autem, nisi fallor, ao- cidit illud quod e Socrate supra retulimus, ut imperatoris mandato Osíana illa sive secunda Sirmiensis abrogaretur formula , cum Basilius Semiarianorum signi- fer plurimum apud imperatorem gratia et autoritate posset. Atque ad orientales illos tumultus novamque haeresim exterminandam Constantius synodum autore Basilio Nicomediam indixit. Quae cum terrae motu concidisset, &c subinde Ni- cseam, quo episcopos convocari placuerat, eadem calamitas afflixisset, tandem Besllius imperatoris literis cum episcopis aliis de idoneo loco deliberare iussus, eum inter illos minime conveniret, Sirmium ad imperatorem advolat. Ibi Aria- nos episcopos reperit, Marcum Arethusium, Georgium Alexandrinum, Valentem et caeteros. Quorum omnium consilio Constantius Seleuciam in Isauria ad sy- nodum delegit. Verum Eudoxii, Acaeii, Valentis, Ursacii Anomoeorum opera factum est ut divisis episcopis, occidentales quidem Arimini, orientales veto Se- leuciae congregarentur. In hoc Arianorum principum congressu accidit, quod Hilarius libro de Synodis narrat, ut orientales episcopi, qui Sirmiensi blasphe- miae restiterant; autores eius compellerent ut subscribende dámnarent, quod fe- cerant. Quinetiam ex eodem Hilario colligitur, posteaquam dividi synodum pla- cuit, principio Ancyram ad orientalium consessum delectam fuisse. Scribit enim his verbis: Sed maxime cum comperissem synodos 4n Ancyra atque Arimino con- gregandas et ex singulis provinciis Gallicanis binos vel singulos eo esse venturos.

Cur autem in annum cccLvrir. non superiorem, ut caeteri omnes, Ancyra- nam Bemiarianorum synodum contulerim, docebunt allatae à me ante rationes, ex quibus necessario haeo temporum partitio deducitur.

Ánno demum cccrxn. tertia illa Sirmiensis formula & Marco Arethusio, con- sentientibus Semiari&nis, edita est, uti pluribus postea declarabitur. Qua con-

OCLXXXIII

seripta Valens ad Ariminensem synodum eam detulit, quae hoc anno ab Occiden- talibus babita, cum Orientales Seleuciae in Isauria convenissent. :

"Ex 5tagópov éxapyióv.] Ancyrana ista synodus non a solis illis, qui ad en- caenia convenerant, episcopis habita est, sed alii praeterea adfuerunt aliarum provinciarum episcopi, velut Eustathius Sepastiae in Armenia; plerique autem hiemis difficultate interclusi sunt.

Kot tà dz tz KevotavttvounÓAtox.] Post concilia Tyri ae Hierosolymis ab Arianis celebrata, cum Athanasius Constantinum adiisset, huius literis Constan- tinopolim acciti sunt episcopi, quorum opera relegato in Gallias Athanasio Mar- cellus deponitur. Vide Socratem lib. t. cap. xxux. Quod anno cccxxxvi. con- tigisae scribit Baronius.

"Eni tois éqxaiwlow tij, £v 'Avttoysía.] De hac synodo legendi Baroniani An- nales anno cccxrr.

Ka! uexà taUta. xatà Zagbuc[y.) Sardicensem synodum non oecumenicam illam et catholicam intelligunt, in qua Athanasius restitutus, damnati vero Ariani epi- scopi, sed cencilisbulum eodem tempore ab Arianis Philippis in Thracia celebra- tum, quod Sardicensis nomine venditarunt. Cuius decretum extat in fragmentis Hilarii ad Africanos episcopos missum. Sozomenus lib. nr. cap. x. autor est, constitatum in ea synodo ab Arianis esse, uti consubstantialis vocabulum a nullo deinceps nsurparetur. Tum damnatos eos qui tres deos esse dicerent, vel Chri- stum negarent deum, aut eundem esse patrem, filium et spiritum sanctum asse- rerent, postremo qui fuisse tempus saeculumque crederent, quo nondum filius existeret. Socrates vero lib. 1r. cap. xx. de iisdem agens, Ke! qavepóx;, inquit, Aocxov 1o piv ópoodotov dvaOtaatitouct, 13v bb ToU avopolou Bófav ixiGtoAas cvT- Yp&javtss xavtayoó Ouxdpnovtat: Manifeste tum cousubstantialis vocem anathe- mote damnant, opinionem vero, quod filius patri dissimilis esset, per lMeras sori- pias ubique disseminare coeperunt. ltane verum est vel anathemate damnatam cousubstantialis vocem, vel Ánomoeorum dogma tum ab Arianis fuisse decretum ? Imo vero falsum est. Non enim, opinor, Semiariani toU &vopotou osores acerrimi fidem in illa synodo refloruisse dicerent, si in ea istud ipsum, cuius evertendi caussa convenerant, sacrilegium publicatum esset. Nam quod ad ópoouciou vo- cem attinet, certum est eam quidem in Sardicensi pseudosynodo suppressam, non tamen anathemate damnatam. Quandoquidem in caeteris Árianorum con- ventibus , qui postea subsecuti sunt, tametsi consubstantialis appellatio ipsa dis- simulata sit, non tamen ita repudiata, ut anathemati subiiceretur, sed tanquam simplicius ac praeter expressam sacrorum librorum autoritatem usurpata sup- primi iuberetur. Quo etiam illud spectat, quod supra ex Sulpitio commemoravi- mus, Arianos ad Sirmiensis usque concilii tempora nondum aperte Nicaeni con- cilii decreta oppugnare ausos esse, quod profecto facerent, si non solum to ópo- odgtoy anathemate damnarent, verum etiam dissimilem esse patris filium libere aperteque pronunciarent. Itaque Sozomeno potius assentiendum quam Socrati. Etsi apud hunc in editione novissima Graecolstina pro tv toü avopotou 5ótav re- seriptum est, tjv toU Xvopouciou üóEav. Quod si ex veterum codicum autoritate factum est, non improbo.

Et piv xci Aoqtogot,.] Corr. ét g3jv xoà Aoy. Ostendit Basilius se de Sardi- censi illo Orientalium et Occidentalium dissidio opus quoddam elucubrasse.

"EAxiLoutv &ià to toAanpóv.] Forte leg. ?Az(Lopav.

"Ex0éa0at cl; voUto vo sl6oc.] Hoc est in formula professioneque fidei nomi- natim eius, quod ab haereticis oppugnatur, mentionem adiicere.

p. 520.

p. 331.

p. 332.

OCLXYXXIV

N. xm. Kaüapek càv voU d£ àcepnktov.] Leg. tl; cv co8.

N. v. 'Q ó tstoxex; BóAov, $pócov.] Quaedam exemplaria pro féXou peram Boou; exhibent, hoo est glebas. Nam Hebraice scriptum est 2t3 "*23N stillas roris. Apud Nasansenum Orst. xxxiv. circa finem interpres glebas vestit, quasi fox exscripserit Nazansenus. Atqui non modo in excusis, sed etiam in vetustissimo Reg. fólou; apud Nazanz., non BoÀow, extat. Gregorius Magnus Hb. xxrx. Moral. cap. xv. stellas roris legisse videtur, quod mendosum est. Contra Esech. xvn., 10. 8óXoc apud rxx. scribitur, ubi BáAoc substituendum civ xà Bé tfc &vexvolsc abuti; Eneavjoetar. — Hieron. ex Lxx. cum gleba germinis eui areecet, quod et Theodoretus agnoscit. Rectius editio nostra: ia areis germinis vw arescet. Nam Hebraice est 5713413, id est area. Atqui articulus ipse masculini generis, qui etiam apud Theodoretum &o2.» praefigitur, Bóle scripsisse Lxx. interpretes demonstrat.

N. x. Kel few cj 009(a.) Sequuntur anathemstismi, paululum ab iis diversi quos ex eadem Semiarianorum synodo recitat Hilarius.

N. xi. Kol e(t: dfoucía xe) oücín.) Postremus hic anathematismus apud Hilarium non comparet, qui sine dubio haereticus est, quatenus consubstantialem ease patri filium negat, hoe est neque óp.ooíctov, neque tavtodctov 68se, definit. Sed ópoodctev propterea repudiari a se professi sunt Semiariani, quie per verbi Áuius. enunciationem substantia prior intelligeretur, quam duo iMer se partiti es- sent, ait Hilarius. Tum quod paires «li, qw. Paulum Samosatenum haereticum promunciarunt, etiam homousion reiecerunt, quia per hanc unius essentiae mun- cupationem , solitarium atque unicum sibi osse patrem et Klium praedicabat. | Po- stremo quia novum nec in scripturis usurpatum hoo vocabulum erat, Quibus omnibus erudite Hilarius occurrit. Verum cum de re ipsa cum catholicis consen- tire viderentur, de voce duntaxat dissidere, plurimum a sanctis patribus com- mendati ac pro orthodoxis propemodum agniti sunt, ut ex eodem Hilario con- stat. Quin et Athanasius lib. de Synodis Arim. et Seleuc. de illis its loquitur: xpo« 8à vebe dxobtyopdvou; tà pdv aXXa návta tv v Nuala vpapévtov, xspi Sà gióvov «à ópoodatov Gor BáXAovcac, uj ex xps £y poc Buxtiatas xol vào xed fuic ox éx npbc "Apttopavítac, o05 cx; paopdvous xpos tous xatígas dviacáuata, dXX ex, &Bt). ol npoc 33s) pouc GuduavóuaDa, civ abc)y ulv fjyiv Sucvowv Éyovtac, viso Bà to óvoua uóvov Otálovta, eto. Quanquam superior anathematismus Arianam perfidiam redolet, cum asserit, patrem non é£oucía solum, sed ojcía, filii patrem esse, quod omnino falsum est et haereticum. Neque enim pater in filium, qua- tenus deus est et ab eius oócía procedit, é£ovclev ullam, aut potestatem obtinet.

N.xm. Té t? oócía; óvoua.] Non mediocrem Epiphanio fraudem attulit omissa in hoc loco a librariis interpunctio. Nam post Synodicam Ancyrani oon- ciliabuli, quae ab hoc numero deinceps sequuntur, prout vulgo concepta lectio est, Epiphanii esse videntur; nec aliter ex Graecis codicibus, tam typis excusis quam scriptis, adeoque ex Cornarii interpretatione suspicari possis. Quod nos ipsi eum Latins dictaremus expressimus. Quid enim tum aliad possemus, cum ad Grae- cum contextum Latina, quoad fieri potest, &ccommodanda sint, et si quid illie paulo vehementius depravatum occurrerit, id in notas coniiciendum potius vides- tur quam sine veterum autoritate communis in contextu ipso solicitanda lectio. Cum hoc igitur in Latina nostra interpretione retinendum putaverimus, hic lecto- rem gravissimi et a nullo animadversi hactenus erroris admonebimus, simulque Epiphanium nostrum ab invidia omni ac culpae suspicione liberabimus. Neque enim profecto dubitandum est quin ai ista scripserit Epiphanius , Bemiarianorum,

CCLXXXV

quos hao in haeresi vel acerrime impugnat, fautor ac patronus extiterit , minime- que eatholieus. Etenim nihil aliud tota hac narratioue usque ad num. xxru. pu- gnat, quam Ópotov xatà tiv oüslav, id est substantia similem osse patris filium; de óp.oovclq vero altum ubique silentium. Praeterea hoc ipso numero sub finem ait, filium áxouttv toU x«tpoc, xal óxoupyétv tà nato, auscultare, hoc est obedére et mimstrore patri. Itemque num. xvni. pater dicitur ad0evtoxéX xoutv, filius o0x aüfevttxex , aAA. Ónoupytxdx. Quod nemo nisi Arianus dixerit. Tum ubique ad- versus Ànomoeos solos disputat, quam cv viv éxi9vopdvnv edpsaww vocat, nuper exortam haeresim; ut num. xm autores ipsos xetvouc alpstixoc. Item num. xv. Constantium magnopere collaudat, quod filium patri per omnia similem ease pro- numciaverit, vt nos, inquiunt, catAoléci credimus, — Itane aut catholicus ab Epi- phanio habitus est Constantius, aut catholicum illad est dogma, sine ulla eon- substantialis mentione filium patri duntaxat similem esse substantia? Nunquam id Epiphsmius scriberet. Quare frustra hactenus omnes arbitrati sunt haec Epi- phanii ease, quae sunt Basilii ac Semiarianorum. Quod quidem tam certo a nobis demonstrabitur, nemo ut refragari possit, nisi qui meridie lucere neget. lgitur num. :, sub finem duas se epistolas subiicere profitetur, unam Basilii, alteram Basili ac Georgii Laodiceni eseterorumque Semiarianorum. Harum prior a num. x. ad xm. usque subtexitur. Secunda nulla alia est, nisi quae ab hoc ipse num. xm. deinceps sequitur. Quod sane citra aanbagem omnem Epiphanius ipee significat, qui num. xxzz. post longam illam disputationem & xm. numero pro- pesitam ita lequitur: Aütrat al émistolol uatttáynsuv xpo 1o slBévat [uaacov tv qOoXóvav: Hae porro epistolae a nobia lic attextae suut eic. — Ergo plures ante- cesserunt epistolae. Quaenam autem altera est, nisi illa quam diximus, quae s num. xir, ad xy. exclusive continetur? lis profecto sese res habet. Librazio- rum es culpa fuit, qui priori epistolae synodieae subsoribemde haeo putarunt omnia: '"ExAapo0n vüv xspt BeoOstov, xai l'ebpycev 6 &xeuvapatupóc Quod esse felsum, unum illud argumento est quod nen à Georgie synodica illa scripts est, sed eo absente, eiusque literatum occasione & Beailio ac reliquis Ancyrae corr- gregatis est edita, ut initio testantur. Quamóbrem ita distinguendum est 'Exi»- go0n. Hoc est: Haoteuus epistola synodíea. "Husa. quod reliquum ost lemma est sequentia dissertationis: t&v z«ol BacOuatov xet l'tiovtov ó ótouvnpaatiopóct Ba- sil« ac Goorgis commentarius. Non eonim tam eet epistela, quam fidei uberior expositio, eum eorum narratione, quae in nova Birmii compenenda formula inter Ursacium, Valentem et Basilium, Georgium ac Semisrianos reliquos acciderunt. Quanquam potuit hic ipse commentariolas epistolae instar ab orientalibus Se- miarianis ad Ariminense cencilium et occidentales episcopos mitti. Nem sub idem tempus perscriptus videtur quo Valens ei formulae subscribere ab impera- tere coaetus ost, quae flium per omnis patris esse similem asserebat, ut ex num. xxi. constabit, ad quem nonoulla, quae huc pertinent, conferemus. Vides, lector, quanti momenti res tam levi ex observatione consecuta sit, ut haeretico- rum disputatio, quae perperam Epiphanii sese nomine et autoritate venditabat, tendem longo intervallo cognita ao suis autoribus reddita fueum leetoribus fa- oere taati nominis specie ao simulatione desierit.

MN. xxm. E* vv ixuéc(cav nictw.] Haee vel ab Epipbanio ad superietem Semiariznorum commentariolum addita, vel ipsius eommentarioli sunt, in quo praeter expositionem fidei acta nonnulla Basilius ac Georgius praescripserent; quod postezius magis arridet. Sciendum est autem xicttv illam, de qua loquitar, esse psofessionom illam tertiam quae Sirmii est odita, quam Soorates et Soze-

p. 233.

p. 324.

CCLXXXVI

menus falso in Sirmiensi synodo conscriptam asseverant. Nata est enim anno demum cccLrx. Eusebio et Hypatio coss. xr. Kal. Iunias, ut Athanasius lib. de Synodis docet. Qui dies prid. pentecostes fuit, quod Epiphanius hoc in loco te- statur. Vide quae Nicolaus Faber praef. ad Hilarii fragmenta disputat pag. 975. Igitur post Ancyr&num concilium Basilius aliique Semiarianorum legati Sir- mium ad imperatorem profecti literas ab eo contra Eudoxium et Anomoeos ex- presserunt. Tum de eorundem consilio imperator ad res Antiochenae ecclesiae componendas , quam Eudoxius praeter canones occuparat, simul ad Aetii et Ano- moeorum profligandam impietatem, novam synodum eongregare statuit, quod supra in annorum synopsi declaravimus. Postea cum de urbe, in qu& consessus haberi posset, nequaquam episcopi convenirent, Basilius anno cccxrrx. rursus ad imperatorem Sirmium advolat. Prior enim profectio in annum superiorem, quo et Ancyranum concilium celebratum est, incurrit. Ibi cum Ursacium, Valen- tem, Mareum Arethusium, Georgium Alexandrinum, Germinium aliosque fa- ctionis Arianae principes offendisset, cum illis congressus est, ac post longam altercationem demum allaborante Constantio in eam fidei professionem consen- sum ab omnibus eet, ut oócía; et 6pooucíou abolitis vocibus filium patri per omnia similem affirmarent. Cui Valens invitus subscripsit, Basilius vero, quod im- petrare minime potuisset, ut in formula ipsa substantia similis diceretur filius, in subscriptione sua quid sentiret testatum voluit, ut hoc loco narrat Epiphanius. Valens cum hae formula fidei statim ad ÁAriminense concilium perrexit. Inter Hilarii fragmenta exstat epistola Germinii, ex qua illud praeterea cognoscitur: cum praesente Constantio longius &d noctem usque prolata esset de fide dispu- tatio et ad certam regulam perducta, Marcum Arethusium ab utraque parte esse delectum, à quo Sirmiensis illa formula dictata, cui coss. praefixi sunt. Ex qui- bus apparet Germinium, cum hactenus Anomoeorum perfidiae cum Valente et Ursacio fuisset, quibuscum etiam Hosinm ad ópoouctou et óp.otousicu tollendas e medio voces adegerst, ut lib. rv. cap. xr. scribit Sozomenus, ab illis paululum dissensisse et suppressa tfj; oóc(a; mentione filii per omnia cum patre similitu- dinem agnovisse.

Tsgp.avoi, 'Yattavos.] Alii T'eppav(ov. Sed T'epuitviov leg.

N. xxm. AtmvéyOnsav obv oi aítol;] Basilius Ancyranus post Sirmiensem synodum, in qua strenuam adversus Photinum operam navaverat, apud impera- torem gratia plurimum et autoritate valuit. Nam ab Ancyremo concilio ad illum allegatus nihil non obtinuit, adeo ut Eudoxium eiusque suffragatores imperatoris edicto percelleret. Mox in Ariminensi et Seleuciensi synodo congregandis prae- cipuas partes egit. Verum paulo post Acacii factione deiectus non modo impera- toris gratia, sed episcopatu insuper excidit. Flagrabant per illa tempora non solum inter Arianos et catholicos, sed inter ipsos Árianos dissidia, Quorum duae potissimum factiones erant. Quidam enim ex illis meri dogmatis fautores nibil, quod ad obcíav et substantiam pertinet, commune esse filio cum patre sentiebant, ideoque tam óp.otojatov qu&m Óuoodctov repudiabant, nec ullam omnino 17 obciar mentionem admittebant; pro eo ac pluribus in illorum conciliabulis decretum fuerat maxime in secunda Sirmiensi formula, quam Osii ét Potamii blasphemiam Hilarius appellat. Horum principes erant Eudoxius, qui Ántiochenam sedem oc- cuparat Aétii patronus, Georgius Alexandrinus, Euzoins, qui Antiochise post exautoratum Meletium suffectus est, nec non Acacius Caesariensis, Uranius Tyri episcopi, in Occidente vero Ursacius et Valens, Germinius aliique innumeri. Quod enim Aétianam perfidiam cum Eudoxio Ácacíus caeterique propugnaverint,

COLXXXVII

testatnr Sozomenus lib. rv. cap. xi. Alii vero ex eodem Arianorum grege à ma- gistri sni impietate paululum desciscentes ojcíag vocabulum et filii in omnibus adeoque in substantia similitudinem agnoscebant. Quorum signiferi ac duces erant Basilius Áncyranus, Georgius Laodicenus, Silvanus Tarsensis, Sophronius Pompeiopolitanus, Eleusius Cyzicenus, Macedonius Constantinopolitanus, et , ut Socrates ac Sozomenus volunt, etiam Cyrillus Hierosolymitanus. Haec dao Árianae sectae capita fuerunt, quorum in dogmate ipso dissensio versabatur. Tertia deinde non tam ex errorie varietate, quam ex odiis et offensionibus exerta factio est, Acacianorum videlicet, Etenim Acacius Caesariensis cum Meletio et Uranio Tyrio, Eutychio Eleutheropoliteno et aliis quibusdam suas ipse partes comstituit, &c Semiarianorum ducibus acerrime restitit in Seleuciensi concilio. Qui in eo, ut opinor, ab Eudoxio aliisque praefractis Aétianis discrepabat quod filium creaturam esse, aut patris dissimilem etsi perinde atque illi sentiret, non tamen libere audacterque profiteretur. De his consule Socratem lib. rr. eap. xxxr, et sequentibus. Theodoret. lib. rr. cap. xxvrr., Soszom. lib. 1v. cap. xxr. ac de- inceps.

Tóv xspt BasDatov, enpl, xat l'aboytov, xà Zuov«vóv.] Hunc ipsum Silvanum refert Theodoretus lib. 1t. cap. xxvi. to ópooíctov coram imperatore defendisee. Quod valde miror. Nam in Seleuciemsi concillabulo hunc unum adversus Áce- cianos pertendit, ut Antiochena formula retineretur, ait Socrates lib. zr. cap. xxxn. Quid autem in animo habuerit is qui o2ctov apud Theodoretum pro óuoodctov re- ponendum censuit, docere ipse debuerat. Nam vox illa o3sto; non est nauei.

Ot zsp! Eb8óEtov.] Corrupta sine dubio neque satie integra ista sunt. Neque enim Eudoxius &c Georgius Alexandrinus a Dasilii aut Semisrianorum partibus sietere, quibus cum vehementissime contendebant. Nos quae desunt in Latino supplevimus.

Kei Obpavie t& Tuplo.) Apud Socratem saepius Ursacius pro Uraso per- peram substitutus est.

Tóts xataavatfvcv xat' aàtov.) Leg. ut est in margine, xatactaüévia, Nam deposito in Seleuciensi concilio & Basilio et Semiarianis Eudoxio suffectus est Anianus, qui ab Acacianis per Lauricium et Leonam in exilium eiectus est, 8e- erates lib. ri. cap. xxxri.

Aik cv xpbs vov Kógo.oy £y0cav.] Expungenda omnino negandi particula. Nam Eutychius pro suo in Cyrillum odio sese ad Aeacium aggregavit; quocum Cyrillum Hierosolymitanum de episcopatu dimovit.

N. xxv. Ol auvsA0óvte; inloxono.] De Seleuciensi conciliabulo, quod Ari- minensis &vtlu«uiov appellat Socrates, vide cum Socratem ipsum, tum reliquos omnes ecclesiasticarum rerum et annalium scriptores.

Celebrata est Seleuciensis synodus anno Christi coorix. Eusebio et Hypatio coss. coram Laurieio et Leona comitibus, quos ei moderandae Constantius prae- fecerat. Primus consessus celebratus est Sept. xxvrr. quo die altercationes exti- terunt, quod iubente Leona ut de fide sententiam ferrent, negarent absentibus Basilio, Macedonio, Patrophilo ac caeteris, qui male sibi conscii tum aberant, quicquam posse decerni. Sed instante nihilominus Leona, cum de quibusdam qui aceusati erant cognitionem habendam ante episcopi statuerent, quam de fidet dogmatibus ageretur (delati enim erant Cyrillus Hierosolymitanus, Eustathius Sebastenus et alii nonnulli), pervicit tandem comes, ut de fide quaerendum prius esse videretur. Ibi Acacio novam fidei formulam et Nicaenae penitus contrariam offerenti Silvanus caeterique Semiariani vehementissime restiterunt, Quare Áca-

p. 335.

p. 336.

COLXXXVII

eianis inde digvessis lecta est Antiochens, ixüsow. — Quam postridie in Seleutieani ecclesia occlusis foribus subscriptione sus comprobarunt. Sequenti luce, quae synodi tertia fuit, cum: ism Beailius et Macedonius interessent, Acacims cum Leona ingtossus primum ebtinuit, ut illi ipsí qui socusati erant ab eo coetu sum- movereatur. Deinde novam fidei formulam per Leonam proposuit, quam Epi- phanius tocitat, Sed reciamantibus caeteris cum nallus contentionum ac simal- tatum exitus esset, Leonas ad concilium redire noluit, ut nec Acacisni, qui ob comtemaciam a temiarianis depositi sunt. At illi Constantinopolim ad imperat, profeeti, hune adversus Basilium, Georgium Laodicenwm reliquazhque factio- nem maiorem ia modum concitárumt. Plura de his Socrates,

Hpo mévta KeQ.xvo6sv Óxvw.] Pest éxcà interpungendum, ut sit dimidisés vex pro "Oxtefelov.

Ke(ox xdi ó Azpspóta1es.] Apud Soorstem cáp. xxxi. Leonse dicitur sl; oin dv B«ocuxo, ixpavésv, Leuricius vero t&» xatà viv "loaupiew etpatuotóv iproópevoc, Theodoreto 6 sàv etpetiutóv toU düvouc &ysuov.. Quos cum Aapspotévew, myno- dus appellet, clarissimos interpretari malui quam, ut Cornarius, si/lustrissimos, Nam ut de Leona taceam, de quo nihil comperi, Lauricius certe i0voog hyeuov, hoc est Isauriae praeses fuit, quem ne clarissimum quidem fuisse, sed perfectis- simum potias Guida Pancirelas Notitiae eap. cx*. putat. |

N. xxvi. 'Txépeajav ol zepóves;.] Tam boc a vero alienum eet quans quod maxime. Nunquam Bsallius aut Marcus Acacianae isti formulae subscripsit, et nec Occidentis episcopi, qui Arimini, non Seleuciee convenerant, Deindo.quer- sum bis Georgii ac Pancratii repetita subscriptio? Atqui nom aliter Epiplsinium scripeisse aut sensisse necesse est quam ut professioni illi Basilius, Miscus. ali qme subecripsetint. Nam in fime subscriptienum episcopos numerat xar», quet revera sunt, si Basilium, Marcum reliquosque complectimur. BSoerates dutem cap. xxxr. &oR plures qnam xxx. cum Acacio, Georgio Alexandrino, Ursatio et Eudoxio conspirasse in eam formulam refert, ut in totum sin$ xxr. Sutio iggtur oepatat haec poetrema, óuoí ixicxoxo: yy', Epiphanii non esse, si huno ab etroris culpe liberare velimus, neque potro priores illes, Besilium, Mareum, Hypelis- num et occidentales episcopos Acacianam ixüserv apprebasso. — Quare aut eormh inducenda nomina, aut ita legendum est: yveplLouatv ol dvtuyy évovcio vi xiectm, fi Gndppedpav ol napóvtis , Baswc ete., xci ot x)tovot éniaxoxot tic bistux. Tum l'eépytos étiauonos eto. Affirmant enim Acaciani editam a se fidei cenfessicmest cum ea consentire formula, in quam Sirmii cum Valente, Ursscio et Oceidettadi- bus convenere Basilius, Marcus, Georgius aliique, quos Germinius in epistola, «uae inter Hilarii fragmenta reperitur, enumerat, nempe Georgium Alexandst num, Pancratium Pelusinum, Basilium Ancyranum, Valentem, Urseeimm et Mereum. Beetituenda enim Pancratii vox est in Germinii epistola, obi ita scri- ptum est: etf Georgéo episcopo Alexandrinorum ecclesiae * * Pelusinorwm. Imso vero fieri potest ut Hypatiani quoque nomen a Getminio commemoretum excide- rit. Nam Epiphanius in esce num. xxm. inter eos, qui Sirmiensi formulae sub: scripserunt, affuisse narrat cum caeteris Hypatianum, qui Heracleae fuit episec- pas, ut ait Sozom. lib. vr. cap. vr. Ubi obiter emendandus est, dum ait Macede- hianos, qui postes Lampsaci convenerunt, Valeritiniamo et Valente irupesentibus fuisse óuooucio. propugnateres. Legendum est enim Oeo &XXc buotdioww tÓ Xetei vov Giov Aévttv )Eouv. Est enim non Sotomeni ertor, sed librarii.

Eócvábi« éxioxoxo; 'Extvpavias.) Sorib. 'Erzwavela;; Quo nomine comuplures

OCLXXXIX

censentur. Est enim ad Orontem una, altera ad TPMaG; alia in Cilicia, ut de reliquis sileam.

E366Eto; 2nicxoro;.] Non alium opinor esse quam Antiochenum. Hic enim coniunctam cum Ácacio caussam habuit, cum eoque in Seleuciensi conventu a Semiarianis in ordinem redactus vicissim illos in Constantinopolitano concilio perculit, Sed si is est, mirum valde, quomodo non post Georgium saltem Ale- xandrinum subscripserit, qui utique ante orientales et Syros episcopos nominan- dus fuit.

Ileyxp&ctos ?xioxoros IlnAovctos.] Qui et Sirmiensi tertiae professioni cum Marco, Basilio ac caeteris subscripserat.

N. xxvi. Ol vovyvsy£i; vaótnv.] Variae sunt ab Arianis diversis temporibus editae professiones fidei, quarum novem omnino ad Constantinopolitanum usque conciliabulum, quod a Seleuciensi proxime est habitum, recenset Socrates, sed et Athanasius lib. de Synod., ex quo tamen decem colliguntur. Quas hoc loco attingam breviter.

Prima fidei Zx0cow Antiochiae encaeniorum tempore scripta Marcellino et Probino coss. a. cccxrt. ubi de oócía verbum nullum.

Secunda in eodem conciliabulo edita, paulo longior, ubi filium qovovtvij 0sov &c t7js o0cías tlxóva nominarunt.

Tertia ibidem a Theophronio conscripta, quae et oóciag vocabulum sup- primit.

Quarta paucos post menses per Narcissum, Marim, aliosqne in Gallias ad Constantem missa. In hac damnati qui dicerent 2& oüx vtov tov Otov, 7) ?E. Éx£- pae bxoctáctox, xal uj) àx toU OcoU yevícOat, aut fuisse aliquando tempus, cum non esset,

Quinta post triennium in Italiam missa paxpócttyoc, hoc est longior appel- lata, Quam quidem Antiochiae contextam in annalibus reperio. Sed hoc ne- que Socrates ac Sozomenus neque Athanasius referunt. In qua tij; oboía; mentio nulla.

Sezta in concilio Sirmiensi contra Photinum edita anno cccrLr, de qua in superioribus abunde dictum est.

Septima Sirmii anno cccrvrr. Latine scripta est, de qua, ut et de

Octava , quae Ariminum perlata est conscriptaque anno CCCLIX., satis antea disputavimus.

Nona est Ácaciana Seleuciae proposita, quam cum Sirmiensi tertia consen- tire autores illius asserunt.

Decima Constantinopoli ab Acacio, Eudoxio, aliisque conflata. Quae o3cía; et üxoctáczo; nomine commemorari vetat, similem tamen patri filium esse de- finit. His undecimam addit Athanasius Antiochiae ab iisdem istis publicatam, ubi superiorem emendarunt, ac dissimilem patris filium audacter pronunciarunt. Unde Anomoei et "E£ouxóvttot appellari coeperunt.

N. xxxiv... Kal vixtwop qoyabeócxa.]. Bis Antiochia pulsus est Meletius. Pri- mun a Constantio, quod Arianum dogma minime, uti spes erat, foveret. Inde & Valente, Nam sub Ioviano Antiochiae concilium habuit, in quo Macedoniani et Acaciani Nicaenam fidem amplexi sunt. Socrates lib. rr. cap. xxx. Post Io- viani obitum a Valente relegatur, ut idem lib. iv. cap. n. caeterique produnt. Quamobrem quod scribit Epiphanius, Éwc rojtov toU y póvov, non sic intelligen- dum est, ut perpetuum a Constantii tempore fuerit exilium. De Meletio vero ao

Corp. Haereseol III. T

v. 321.

p. 328.

p. 329.

00X0

triplici Antiochenae ecclesise divortio eosdem rerum ecclesiasticarum scriptores consules.

N. xxxv. ID3ys 2v i uépe.) | Non propterea damnandus est Meletius, quod locum illum ex Proverb. cap. viu. ó 0:0; éxvod ye etc., de increata sapientia ac dei verbo interpretatus fuerit. Hoc enim plerique patres fecerunt, ut Ignatius Martyr Epist. ad Trall., Athanas. de Decretis Nicaenae Synodi et alii complures.

N. xxxvi. "Et a2xív qào Eótoioe.] Caesariensis iste xac' àvctótaatoA3yv dici- tur, ut ab altero discernatur, qui cum diaconus Alexandrinae esset ecclesiae, cum Ario pulsus postea Antiochenam sedem obtinuit. AÀt Caesariensis Ácacio suc- cedens successorem ipse Gelasium habuit, ut Hieron. lib. de Script. Eccles. testa tur. Quo in libro Euzoii insuper istius meminit eumque scribit cum Gregorio Nazanzeno Thespesii rhetoris auditorem Caesareae fuisse. Cuius urbis episcopa- tum adeptus plurimo labore corruptam bibliothecam Origenis et Pamphili in membranis instaurare conatus est, ad extremum &ub Theodosio principe ecclesia pulsus est.

N. xxxviur,. ToU x0 l'eopytou to$ 'AXc£avópéex.] Socrates lib. rz. cap. xxvi, et Sozom. lib. 1v. cap. xi. Aétium scribunt a Leontio evirato Antiochiae diaco- num ordinatum, quod et Suidas ac Nicephorus sequitur.

AD HAERESIM LXXIV., PREUMATOMACHORUM.

De Pneumatomachis eorumque principe Macedonio agit Socrates lib. rr. eap. xxxv. Sozom. lib. rv. eap. xix.

AD HAERESIM LXXV., AERIANORUM.

N.r "Ox: dv tà Ilóvtoo xaActta.]. Vide Nazanzeni elegantem illam Orat. - x:g! (PO oxtoy iac et Nicetae ad eam scholion.

Ko touc AeAefinu.évouc xo &&uv&touc.] Proprie aGuv&toue appellant causserios. Vide Harpocrationem et Lysiam Orat. zeot toU 'A8uv&tov,

Nop.ícete 8 av t]. De Eustathio Sebasteno adi praeter ecclesiasticarum re- rum scriptores Basilium Epist. rxxiv., et aliis quibusdam sequentibus. Hunc ab altero eiusdem nominis Eustathio, qui in Gangrensi synodo condemnatus est, diversum, esse probat adversus Socratem, Sozomenum et caeteros, in Annal. Baronius ad a. 319.

"ESofs 85 xol xpoc Aidéptov.] Macedoniani sub Valente imperatore ab Arianis oppressi legatos ad Liberium papam destinant, Eustathium Sebastenum, Silva- num Tarsensem et alios, per quos ele to ópoatov consentientes recepti sunt. Sed ea consilia ab Eudoxio postea disturbata sunt. Vide Socratem lib. nz. cap. xr. Eustathius porro Liberii pontificis literis fretus in Tyranensi concilio restitutus est. Basilius in Epist. rxxrr. et rxxxrv.

N. nut. Kaí xat, tí éottv énioxoxog] Habes in Aérianis expressam huius temporis haereticorum imaginem. Quare cum illorum dogmata, quibus recen- tiores isti patrocinantur, damnat ac refellit Epiphanius, plenum gravitatis autori- tatisque iudicium in eosdem ipsos pronuntiat.

Ti,» olxovogíav tX; Aapetag.] Quid sit dicetur ad Expositionem Fidei.

N. 1v. Kad $xt piv áppoaívn; éoxiv.] Disputavit de ea quaestione copiosissime Baronius ad annum r viu, ubi difficillimum ex Hieronymi autoritate nodum dis- solvit, qui in Epistola Lxxxv. ad Evagriuim »ihil olim episcopos inter ac presby- teros fuisse discriminis affirmasse videtur.

COXCf N. v. Oto ec AxxAvolag AeBescn.] Qai ed Epiphanii mentem diligenter

animum adiecerit, non dubitabit quin ouze pro obte huic loco sit aptius.

N. v. Macpuapo)0 & ttv& doct OtuAtcovpus.] Nullum. eiusmodi vocabulum in scripturis reperio. Proxima vox huic est T11*4*531?2 inter templi vasa, quae a Babyloniis direpta commemorantur Hierem. zi., 19. Sed non SwAtrijpos signi- ficat, verum quxAac, apud Lxx. Hieron. Psaiteria. Alii emunctoria. Sane ('*2u5 faeces sunt, Sed ab ea voce haud scio an PY4*2u2 derivari possint pro colis, quibus vinum defaecetur. Ita puóuo0 idem eese ac xuáÜou; nondum comperi: quam vocem lib. de Mens. et Pond. repetit, pag. 182., ut et antecedentem. | Sed xu&Üoue vocat usbexo0. Verum T11333 à Lxx. xéa0ot redduntur.

N. vn. Luculentus est hic Epiphanii locus, ex quo variorum rituum, quos catholica ac Romana ecclesia hodieque retinet, vetustas asseritur. Cujusmodi sunt certorum dierum ieiunia, preces pro mortuis et sanctorum perinde ac caete- rorum fidelium comimemorationes. De quibus aliisque compluribus agit in calce huius operis, in Expositione Fidei Catholicae. Quamobrem in illum ipeum locum opportunius conferetur, si quid ad illustrandam catholicorum dogmatum anti- quitatem adnotandum videbitur.

AD HAERESIM LXXVI., QUAE EST ANOMOEORUM.

N. x. llpoay0fvta 8i vi» aívoU.] Constans est in ea opinione, quam supra proposmit, ut Aeétium, quem a Leontio Antiocheno caeteri diaconum ordinatum asserunt, a Georgio Alexandrino id dignitatis consecutum existimet.

IIó uv 13» vixpov &nacay étéAaQe.] Nitrariae egregiae Aegyptiis, ait Plinius lib. xxxr. cap. x. Hinc Nitria Aegypti praefectura, a nitri copia, ut refert Sozo- menus lib. vi. cap. xxx. Horum igitur ac reliquorum vectigalium redemptor fue- rat Georgius, quod exAafciv appellat Epiphanius: Neque enim aliter interpretari ista possumus.

*Dc xai xAlvag énsvónas.] Quod a catholicis imperatoribus proba ac laudabili lege constitutum , Constantinopoli quidem maxime a Constantino. Nam a deca- nis et lecticariis publice elata sunt corpora, quos et xoziatae et vespillones nomi- nant, de quibua in calce operis huius. At Georgius Arianus, mortalium omnium sordidiesimus, ex ea re lucrum ac compendium captabat.

Kol Gur) xà aa Aéyav.] Verbum xopitcc0at aliter fortassis interpretandum quam ut in Latinis nostris exprimitur, nimirum quaestum ex re qualibet fecisse Georgium, utputa ex lautitiis et cupediis, quae Alexandriae vendebantur, ma- xime in cóóaióvwov AaUpa. de qua ad Arian, haer. dictum est, tum caeteris ex re- bus. Quibus accedunt quae per summam crudelitatem exigebat. Nam Alexan- drinorum episcoporum magna Alexandriae potestas fuit. De Dioscori Alexan- drini itidem episcopi iniquis ac tyrannicis exactionibus multa sparsim extant in Chalced. Synodo.

N. ux. l'ayovóxze apa "Aaveplo vw(.] De quo Socrates lib. 1. cap. xxxvi. So- zom. lib. i. cap. xxxi. Meminit et Athanasius lib. de Synodis. Hic quod in per- secutione sacrificasset, ordinari, quod apprime cupiebat, non potuit.

"Yotsgov óz^ a9ràv vov 'Apstavov.] Ab iis videlicet episcopis, qui ex utroque concilio, Ariminensi ac Seleuciensi, Constantinopolim ad Constantium missi erant, quibuscum disputavit Aetius. Sozomenus lib. 1v. cap. xxir.

N. vnu. 'Axzo piv toU 'EffoaixoU oUtox.] Hebraice ita concipitur: "(mb bnbe me "xn quao "un DsoM wano px cà xu EOD

T*

p. 300.

p. 331.

COXCII

t2v2»"» "uà DmUPU DU3CO 473 o2 DmUUSCOUOWO2 42 5. Ex quibus Hebraica Graece scripta corrigenda sunt. Velut pro otia Bentv leg. odiaQo el. Mox pro Bero) leg. Bexov. — Pro 48600, à58t 69. Item pro ow$wAtusig leg. ao- poAsus(u. In Graeco vero Aquilae pro ADS elpíivnc, forte scribendum qvA&eu elprvnv.

N. x. "Exe iv xatpó) to éxtvcy0tvtoc.) Ex hoc A&tii opusculo verissimum esse senties quod de eodem Socrates, Sozom. et paulo ante Epiphanius noster asseverabat, nempe sophisticis argutiis et cavillationibus fretum Aétium fucum veritati fecisse. Sed cur Xpovitag vocat eos à quibus damnatus est, nimirum Arianos ipsos? Epiphanius quidem in Responsione, dum Xpovttóv vocabulum in ipsos retorquet Anomoeos, aitque catholicam ecclesiam temporalem dici non posse, quod ab aeterno fuerit, ita videtur accepisse, quasi Xpovírac adversarios suos Áétius appellaverit, quod illorum fides nova esset ac nupera. Hoc ntrum intellexerit Aétius non facile dictu est. Àn potius Xpovirac dixit, hoc est tempo- rarios minimeque stabiles neque in suscepta fide constantes, qui ad imperatoris nutum et gratiam sese ac credulitatem suam a&ccommodarent? Cuiusmodi Aca- cius, Eudoxius ac caeteri fuerunt qui Aétium, cui hactenus faverant, metu im- peratoris damnarunt. Sane zpógxatoc, temporalis, Matth. xi, 21. appellatus ille, qui suscepto dei verbo in persecutione desciscit.

Confut. v. "Ev tc tai; oopiat.] Ex hoc loco discant haeretici quod Epi- phanii de iis libris iudicium fuerit, quos illi a canone reiiciunt, quos quidem tam hic quam alii veteres patres inter scripturae libros et 0s[a; vp«qàc recipiunt.

Confutat. xvrr.. Káv ve xveupatixóx &vaxptvópsvo.] Quae parenthesi includi iussimus, ea loco suo dimota sunt et in tertio versu ad hunc modnm reponenda: xdv t& eixot ó tvtUjua àv, xol uovovevre.

AD HAERESIM LXXVII., DIMOERITARUM.

N. m. A& o8 av&vxn yfvove.]. Duplex illis temporibus habita synodus est, in qua error Apollinarii damnatus est. Prima Alexandriae ab Athanasio et Eusebio Vercellensi, postquam Iuliano imperante, Georgio ab Alexandrinis occiso, sedi suae restitutus est Athanasius, anno Christi ccctxr. Altera Romae sub Da- maso, anno Christi cccuxxim. Vide Annales Eccles. De hoc posteriori concilio, cuius recens cum haec scriberet Epiphanius memoria erat, eandem intelligendum existimo.

N. xv. OoxoUv ypelav days.) Fuit haec Valentini opinio, Christum tanta fru- galitate ac parsimonia usum esse, nihil ut egereret. Testatur idipsum Clemens Alexaudr. irr. Strom., qui ex haeretici illius ad Agathopodem epistola ista profert: "HoOuv xol Zxtwev lioc, obx &robibobe tà Bpopeta votadtr 7» a0tÓ Eyxpatslac Bó- vayas , Gecs oOapiivat eX tpogl;v àv abtó.

N. xx. "Ev ol; xoà BrtáAtog 6 éniaxozog.] Hic est Vitalis ille Meletii Antio- cheni preshyter, qui a Flaviano desciscens se ad Apollinarem aggregavit, et quod insigni pietate praeditus esset, plerosque eundem in errorem impulit. Postea vero sectae suae episcopus est factus. De quo Sozomenus lib. vi. Vide et Gre- gorium Nazanz. Orat. rr. ad Cledonium, ubi et huius et Apollinaristarum omnium versutiam detegit.

N. xxvii. "Ávüpoozivn óxoboys.] Scriptum erat &üpozivnc, pro quo &v0pew- xiv nescio quis substituit. Leg. est autem "Avvrc, ut est in Regio. Ex quo libra- rius &vüpcozlvnc verum esse credidit. Nam &vvoc pro &vüpoorivne scribi assolet.

COX CIII

AD HAERESIM LXXVIIL, ANTIDICOMARIANITARUM.

De Antidicomarianitarum dogmate, quod Iovinianus propugnabat, accurate disputat Hieronymus. Vide et Ambrosium cum aliis in locis, tum Epist. v. et vir. lib. 1.

N. vri. O9xo; uiv vào 6 "Ius/jo.] De hac Epiphanii sententia, et quinam do- mini fratres illi fuerint, copiosam habes disputationem in Apparatu ad Annales Ecclesiasticos num. Lx. ac deinceps.

"QpAtav Epyvroópevov tftyoc.] Melius quam Hegesippus apud Euseb. lib. rr. eap. xxiii. unde haec desumpta sunt, qui ofA/av interpretatur zsgioy3v ToU ÀaoQ xdi 8ixatoguvay. Sed est Hebraice $1* 353 arr, sive munitio det.

N. 1x. To? 3b 'HpoSou 5j» xax éxéivo xct900.] Falsum est Herodem illum, quo regnante passus est dominus , Archelai fuisse filium , multoque magis, quod et paulo post et initio operis huius, in calce Tomi prioris, afürmavit, Herodem Agrippam fuisse. Fuit enim Herodes Ántipas Herodis magni filius, ut ad illum locum observatum est.

N. x1. 'AJAa gj, 7oUxo atgaeii e; pAáQuv.]. Xuvttg&xzou;, hoc est contuberna- les clericorum feminas, quas eztraneas Latini vocant, damnarunt veteres PP. ac saepius veteres synodi, ut Nicaena Can. nr., Carthaginensis mr. Can. xvir., Are- latensis n. Can. r., Toletana 1v. Can. xzr., Basilius Epist. ad Greg., quae cano- nica & Balsamone censetur, pag. 1022., Antiochena synodus in epistola contra Paulum Samosat. apad Euseb. lib. vir. cap. xxiv. tà; 5$ ZuvetgXxtoug adtoU vuvai- xag, ex; Avttoyfi; óvog&touct etc. Easdem et insequitur Noster in Haer. rxrm, Düm. IL tàg GyamQtàg Aeyopívag cuvetgkxtoug Yovaixa,. Hieronymus passim tra- ducit, maxime ad Eustochium Epist. xxix: Unde in ecclesias agapitarum pestis satroiit!: Uude sine nuptiis aliud uomen uxorum? imo unde norum concubinarum genus? Cavenda vero Mariani Victorii ad hunc Hieronymi locum observatio, qui agapetas a Christianis conviviis, quas ày&rae nominant, derivatas censet, quod est ridiculum.

. Oaot cy Afavav.) Fabulam hanc plerique refellunt. Aristoteles ecce lib. vr. Histor. cap. xxxr.: 'O 5$ Ae üelc uiü0oc zxtpt toU éxpoXXsty và 0atfpas tíixzovta, An- po9nc davit. guverrÜr, Gb 2x toU axavious elvat tobe Afovtae , az opoüvtog tijv alvíav tou tov uU0ov cuvÜcvcoc. Sed et Philostratus et alii.

N. mr... Móvov xoito tà "laxófw.] Idem narrat Haer. xxix., num. iv., ubi et totam Iacobi historiam recenset, cuius autor Hegesippus apud Eusebium lib rr. cap. xxiL, qui id veteribus persuasit, ut Hieronymo lib. de Scriptt. Eccles. Sed multa sunt in bistoria illa, quae nonnullis displicent. Scaliger vero in Animad, ad annum uxLxxvi tanquam inanem fabulam respuit. Reprehensionis capita haec fere sunt. Quod Iacobo soli scribit Hegesippus in sancta sanctorum ingredi licuisse. Atqui uni summo pontifici, idque semel in anno, concessum erat. Ia- cobus &utem ne Levita quidem erat. Deinde quia caussa cur sl; tà &yux per- missus sit aditus, haec affertur, quod lineis vestibus, non laneis, uteretur. Hoc autem solis sacerdotibus, cum sacris operabantur, licitum fuit. Tertio gentes ait cum Iudaeis convenisse, quod absurdum est; neque enim gentiles ad ullum Iudaeorum festum confluebant. Quemadmodum et illud falsum quod xri tribus adfuisse dicit, cum per illud tempus duae tantum forent, reliquae x pridem in ca- ptivitatem abductae. Quarto Osanna refert a Iudaeis acclamatum, quod in sce- nopegia solum clamabant, cum ramos ex arboribus defringerent. Quinto Iaco-

p 333.

p. 333.

COXCIY

bum Nazaraeum extitisse dicit ideoque carnibus ac vino temperasse. Ergo ne- que paschalem agnum, neque poculum extrema illa coena sumpsit. Caetera nihil moror. Nec diffiteor nonnulla vel ab Hegesippo prodita, vel ab aliis inserta, quae parum probabilia videantur. Sed totam ipsam historiam nego propterea damnandam esse. Nam pleraque in illa vera sunt, aut veris certe simillima, quae- dam subabsurda, praesertim quae ab aliis addita fuerunt. Quae autem opponun- tur a Scaligero non magnum momentum ad illius infringendam autoritatem af- ferunt. Primum illud est de Sanctis Sanctorum, quae apud Hegesippum tantem- modo sunt &yta.. Toce póvo, inquit, 2v cl; xà &y:x elguvat./ Licebat, inquit, illi 8oli in sancta ingredi , non utique Sancta Sanctorum, sive arcana illa sanctiora- que penetralia, quae soli pontifici semel quotannis patebant, sed quae saneta simpliciter nominatur, in quibus mensa et panes propositi ac candelabrum et altare suffitus; quem in locum sacerdotes quotidie ingredi solebant. Hue igitur si Ia- cobus admissus est, qui nec Levita, nedum sacerdos esset, singularis honor est sanctitati illius habitus. Cum autem factam esse tam vetusti et graves autores asserant, cut factum sit mirandum, vel quaerendum magis est, quam de prae- stantissimorum virorum autoritate dubitandum. Ac cum Hegesippus ay:« sola commemorasset, caeteri càv ayiov addiderunt, ut Epiphanius hoc loco et doctis- simus Hieronymus in Catalogo. Sed tà &yta t&v àyíwv saepe pro ayiot; et ex- teriori domo, hoc est 2:5*?1 usurpantur, nec solum pro **2, sive intimis ady- tis. Sic apud Epiphanium lib. de xit. gemmis, cap. de Ad&mante: toUrov 5à loóptt 0 &pyteptug Ox elorjpysto el; và-&ytx tv ayiov: cpi 8$ toU dviautoU elofoytto, tij foptfj toU r&cya, tij; n:vtrxoste, xai tijg oxnvozryíu. Hoe loco tà &ytx tv &ylov primam illam templi interioris ac tecti partem significant. Quia neque ter quotannis penetrale illud sacrosanctum adibat, sed duntaxat semel, et eum in- grederetur, pectorale gemmatum ac reliquum omnem ponebat ornatum, et tunica linea lineisque femoralibus, zona, cidari lineis utebatur. Non aliter tà &yt« tiov &yov appellat Chrysostomus Orat. rxur. Tomo vt. edit. Savil. pag. 644.: 'Evebu- cato ó &pj tepebe elotv elg tX &yta tiv Giov moOrpn, toutéotty ipáttov àxo xeoaAT péypt xoÓÀv &xtoptopvov, Pnxegu(0n, Lovrv, nepiaoxeA], méxaÀov ypucoUv, ttápay, toutfact xupBaciav, vo Aóytov àzi xo oty|Üoue etc. Ita Fronto noster emendavit. Nam pro ttpav perperam legitur ci aoc, et pro xopfaaiav, xopuB&vttov. Ob eam, quam dixi, caussam tà &yux 1àv &ylov Chrysostomo non alia sunt quam t& &y:z, quomodo et apud Hegesippum et Hieronymum. Epiphanius vero hac excusatione uti non potest, quia de suo perperam adtexuit, &xa£ toU £tou;, quod summo sa- cerdoti peculiare fuit, ut semel in Sancta Sanctorum ingrederetur. lacobo vero ob excellentem vitae sanctimoniam concessum est, ut ad sancta perveniret, cum alioqui vulgo linea stola vestiretur. De gentilibus absurdum est negare illos cum aliis temporibus , ac Iudaeorum solennibus, tum azymorum diebus, quod festum longe apud Iudaeos celeberrimum fuit, Hierosolyma confluxisse. Ne longe exem- pla petamus, Ioann. xrr., 20. Gentiles illis ipsis solennibus adorandi caussa con- veniunt: Erant autem quidam gentiles ex iis, qui ascenderant, ut adorarent in die festo. Nam de xri tribubus quam inepte praescribit Scaliger! imo propemodum impie. Si enim vere colligit, eadem ratione hallucinatum Iacobum apostolum excipere potest, qui canonicae epistolae ita praefatus est: Jacobus dei et domim nostri lesu Christi servus, duodecim tribubus, quae sunt in dispersione, salutem. Item Act. xx., 6. Paulus ita loquitur: Ef nunc tn spe, quae ad patres nostros re- promissionis facta, est a deo, isto iudicio subiectus, in quam duodecim tribus no- strae nocte ac die deservientes sperant pervenire. Quamvis enim abductae decem

, 'COXOV

tribus essent, non pauci tamen ex illis vel duabus aliis tribubus immisti, vel ut- cunque liberati manserunt. Quod ad acclamatum Osanna pertinet, fieri potest uti ramos ad publicam testificandam laetitiam poposcerint et ad eos defringendos sese invicem hortati sint, Postremum de Nazaraeorum instituto levissimum est. Neque enim Nazaraei illi perpetui carnibus sic abstinnerunt, ut non paschali agno vescerentur, cam idipsum lex tam accurate praeciperet, sed in communi scilicet quotidianoque victu illis abstinebant, ut et vino ac sicera.

"Exetbyttp ol 860 evAa(.] Hoc alibi refntatum a nobís est.

[Ax ro9 ópg.actiiva: a9t)» a0tó.] Coniecer&m &oposQvat pro óppaotTvat le- gondum esse. Unde et &oposciv pro 6puaczov num. xvr. pag. 1048, rescribendum foret. Veram nihil omnino mutandum. Apparet enim vocem quandam fnisse Graecis illius temporis usitatam. Quam et in illa Oratione posteà reperi, quae jevBertyo&ooc Epiphanío tribuitur, de laudibus B. Virginis, tomo rr. editionis huius, pag. 292., c. 5. mop.&sacvo vij» rao8svov sl; vóv iovoyrv?] otov: despordit coe- lestis pater fio suo Virginem. Ygitur óop.5a002: idem erit ac despondere, boua- 0t0c , Sponsus: quod alibi non legeram.)

N. xrv.. O3to; 6 "láxefog xoà zícaAov.] Ita Haer. xxix. num. tv. &ÀA& xa xé- TeÀov: ixl tc «toas dCijv aüti espew. Quod de summi pontificis zet$Ao ac- cepisse videtur. Perperam id quidem: quod alioqui de Christianorum pontificum insigni credibile est, et de Ioanne evangelista testatum reliquit Polycrates apud Euseb. lib. v. cáp. xxrit. 9; éyevi9s iepsüc to téítaAov xepopexóc. De lacobo haud scio an quispiam prodiderit. Nam quos Haeresi xxix. citat Epiphanius de Ioanne, &on Iacobo ista scripserunt.

Bose pet càv toU aeos] Eusebius in Chronico Iacobuin scribit anno Neronis vr. lapidibus obrutum fuisse; quod et Hieron. in Catalogo sequitür, qui xxx annis iHum sedisse refert. Non igitur accuratus est annorum apud Epipha- nium numerus.

N. xv. TC 06 ootAnstv fac]. Leopardus lib. xix. Emendationum eap. 11. pto &epl toU Uatétv, ripterov legit.

N, xxur. T3» 8épgovtiv tjv Üvy«téos.] Amenophin regem illut Aegypti nominat, sub quo Moses natus est, in quo Eusebii Chtonicon secutus ést.

N. xxiv... 'O xAjpoc aótóv év paxapiótnte.]. Ex hoc loco manifestum est, san- ctorum, ubi ex bac vita discesserint, animas coelesti felicitate perfrui, neque su- premum Iudicii tempus expectare.

AD HAERESIM LXXIX., COLLYRIDIANORUM.

N. 1. "Ev fjpdpa tt gavepd.) GDavepoc idem est &c certus. Qua in significa- tione sáepe in Chalcedonensi concilio ustirpari solet.

N. tz. Kod $c piv Duxxoviogó)v.] De diaconissis in fine operis agetut.

N, vi. O0 tÀv acXowafvnv.] Huius Rufi matris meminit Panlus ad Kom. xvi, 13. Salutate Rufum electum in domino, et matrem eíus, et meam.

N. vir. Oióaat ol :óxot May6oUAov.] Cornatius inepte: Nocerunt loci ho- rum aedificiorum corpora suscipere ad putrefactionem. Loci enim proptium no- nomen est Méáyóoula, Atque hoc iatmpridem Leopardus animadvertit lib. xri. Emend. cap. n. Qui quidem nescio quid cogitans pro o7jjw mavult céjw, hoe eet adorationem et cultum. Quod ab huius loci sensu tam alienum est, nihil ut magis esse possit,

p. 463

p. 333.

p. 334.

p. 335.

COXCVI

AD HAERESIM LXXX., QUAE EST MASSALIANORUM.

N. 1. Maaca)iavot ob oo1ot xaAoUvtac] Theodoretus lib. rv. Histor. cap. x. et lib. 1v. contra Haereses, McosaAuavoo; Graece Ebytxa« appellari scribit, et 'Ev- Oovatagta,, quod afflatu daemonis correpti vim illam esse spiritus sancti menti- rentur. lidem et Adelp^iani ab Adelphio, quem Flavianus Antiochenus damna- vit, et Eógnuitam. Vide Theodoretum, et Photium num. Lu. Qui in concilio Side in Pamphylia celebrato condemnatos esse dicit, pluraque ad idem institutum refert. Origo vero appellationis illius ab Hebraica voce deducitur. Nam IM est orare, preces fundere. Unde 75x» ol soy ópcvoL — Àc proinde MtaaoJuavo; per s, quae est forma Benoni.

"Haav 55 npo y póvou twóc.] Duplex Massalianorum genus distinguitur. Nam alii erant antiquiores merique gentiles, alii ab istis propagati Christianum nomen usurpabant. De superiorum vetustate certo pronunciari non potest, Nam Epi- phanii locus iste ambiguitate non vacat, quae in interpunctione consistit. Etenim suspicari possumus ita haec esse continuanda: 7oav ob xpo ypóvou ttvog ex Go t&v xatpàv Kuovatavtiou, xal ósüpo aÀXot x&v Eóonuitat Atque hoc pacto prio- res, qui et gentiles, Constantii fere temporibus prodierint, alteri vero, tanquam istorum propagines, paulo ante quam haec Epiphanius commentaretur, emer- serant. Verum cum non modo Frobeniana editio, sed etiam calamo exarati co- dices atque ipsa Cornarii interpretatio ante vocem àAAot et post ó«üpo inter- punctionem adhibeant, existimandum est alteros istos, qui inter gentiles potius numerandi sunt, quorumque ad similitudinem posteriores expressi sunt, vetu- stiores extitisse, ac tum demum sub Constantii tempora Semichristianos illos exortos fuisse. "Theodoretus in Histor. Eccles. imperatoribus Valentiniano et Valente Messalianos prodiisse scribit. In quo ab Epiphanio non discrepat. Hic enim «x &zo tàv xatpiv Kwovotavtlou, xÀatuxóx xai &xopntuxox scribit, quod ad initia Valentiniani potest extendi. Quod si prior illa interpungendi ratio magis arrideat, tum ita conciliari ista poterunt, ut Messaliani superiores Constantii, po- steriores Valentiniani temporibus ortum habuerint.

Iosephus Scaliger Elenchi cap. xxvur. Massalianos Essaeos appellatos esse putat, et ab iis Massalianorum propagatam haeresin. Nam Esseni 'Ixéta« apud Philonem et Eusebium nominantur. At 1*232*2 Iudaice est íx£vzc , cy (tz, xpoc- tuy ópevoc. Coniecturam adstruunt pleraque Massalianorum instituta cum Esse- nis communia, ut praeter assiduitatem orandi, proseucharum usus et in eas stati conventus, tum &vtigwva et eóa/, Accedit quod Messaliani, nt et Essaei, suis se bonis abdicabant. Igitur partim Iudaeos fuisse statuit, quod ab Essenis oriundi, partim quod Pseudochristiani se illis admiscuissent, negat fuisse. Nam inter caetera mendici erant, quales veri ludaei non erant, propter to 9144AAnAov eorum, quod divites non patiuntur tenuiores mendicare aut esurire. Haec Scaliger; quae & Serzario nostro in Minervali merito confutantur. Est enim fallacissima nomi- nis coniectura, caetera vero leviora quam ut nos ab Epiphanii autoritate dimo- veant. Sed illud sane ridiculum, quod mendicos negat fuisse Iudaeos. Cum in evangeliis et actibus apostolorum exempla mendicotum sint plurima, interque caeteros mendici Lazari, quem verum ludaeum extitisse infieiari nemo potest. Sed de his copiose Serrarius.

Mzbt9t uai zpooxuvoüvte,.] Forte pzotv 8c.

Ttvà 9k oixouc Éautoig xataoxsudaavtee.)] Oópo; & recentioribus Graecis forum

COXCVII

appellatur, sive ampla et ingens area subdivalis et Uxai9poc. Cuiusmodi proe- euchas fuisse docet Epiphanius. Erant loca quaedam aperta ac sine tecto, in quae orandi caussa conveniebant. Tritus est Iuvenalis ille versus e Sat. nu.

Ede ubi conststas, in qua te quaero proseucha. Ad quem vetus scholiastes locum esse memorat ad quem convenire aojebant men- dici ad shipem petendam: als tabernam, in qua pauperes vivant. Addit: et pro- seucha locus Iudaeorum ubi erant. Extat ea vox multis in locis apud Philonem in Flaccum et Caium, Iosephum lib. de Vita sua. Romae quidem, ubi frequentes erant Iudaei et vero mendicantes, proseuchae complures fuerunt. Nam et eadem in Satyra Iuvenalis occupata illorum habitationibus, et, ut credibile ost, pros- euchis sacra quondam fuisse loca conqueritur.

Nunc sacri fontis nemus et delubra locantur

Iudaeis, quorum cophinus foenumque suppellez.

Omtis enim populo mercedem pendere iussa est

Arbor, et eiectis mendicat silva Camoenis. Mendicitatem ergo ludaeorum exagitat; utique verorum. Quod ne dubium sit, vel hic Martialis versus argumento esse potest.

À matre doctus nec rogare ludaeus. Adeo falsum est non mendicasse Iudaeos. Idem Iuvenalis Sat. vi.

Cum dedit illa locum , cophino foenoque relictis

Arconam Iudaea tremens inmurmurat aurem

Interpres legum Solymarum et magna sacerdos

Arboris. Quem locum enarraps vetus ille scholiastes multa suo more nugatur et nescio quid de hortis garrit, quod à cophino foenoque nimis alienum est. Nec melioris notae est quod adiicit, supellectilem hane esse, ubi pulmentaria sua et aquam calidam die sabbati servare consueverant. Est illad quidem verum, Iudaeos sab- bati religione prohibitos ne cibaria coquerent ea pridie sub vesperam praeparasse, unde parasceve dicta. Verum aquam ab illis calidam in sequentem diem in foeno potuisse servari, id vero ridiculum est. Quin et illud observavimus, Iudaeos sab- batis calidis potionibus abstinuisse. Indicat hoc Iustinus dialogo cum Tryphone quem ita compellat: j59' ott 8copov xivopcv 3v tuis aaffaot óttvov fjyttac: Neque quod aquam calidam sabbatis bibamus succensete. Irasci vetat Iudaeum, quod per sabbata calidam potionem adhiberent. Ergo Iudaei aliter instituerant. Verum reclamat Ignatius, qui Epist. 1n. ad Magn. contrarium indicat: 'A22' &xaatoq tuv caBBatitévo xveupatuxoe, usAdtn vópou Jaipev, o9 auwpatoc avdatt, Onp.toup- iav Oto Ünupatev, oy EuÀa doüiev, xol yAtxp& xivcov, xa papsvongéva fbi ov, xai ópyjaet xal xpótote voUv oóx £y ouct yaípov. Ergo Iudaeorum et Sabbatariorum erat yAuxpà. xivev, cum tamen ignei niei aegrorum caussa non liceret accen- dere; ut in Tract. de Sabbato Thalmudistae docent, et R. Maimon r. parte Iad de Sabbato.

"Ott, qnoi, 2óóxet tónoc npoctuy?is sva.) Apud D. Lucam, $9zov évopitexo xpottuy?) slvat. Ubi xpoctuy?;v pro loco ipso plerique accipiunt.

N. r.. Tgorágik two xataoxceu&cavtw.] Non aliam vocabulo huic notionem attribuere potuimus quam ut axo tij; tpóxtoc, quae carinam vox significat, de- rivaretur. Nisi forte toxápta pro angustis parvisque locis legendum fuerit.

KataAeypàtik vwa.] Cornar. xaraA»ypátta. Est enim xatáAmyua carmen, sive canticum aut celeuma. Hieron. in cap. xxv. Hieremiae, com. 30. celeuma scribit a Symmacho verti xavéAnyua, ab Aquila lzcuóv; nempe a pausa, unde

p. 336.

p. 397.

p. 338.

CCOXCVIII

pausarti dicti sunt of xsitucval, eymphoniaei pueri, Soneca Kypist. ,vr,. Sed iam tne sic ad omnia «eta duravi, ut audire ecl pausarium possim voce acerbissimea ro migibus modos dantem.

N. vi. Kai yàp e£ a9tv.] Imo nonnunquam id clericis veterum conciliorum canonibus praescriptum ; ut Carthag. rv. Can. tr. Clericus quantumlibet eerbo dei eruditus artifcio victum quaerat. De monachis vero multo idipsum magis af- firmat Áugustinus libro singulari de ea re scripto.

'AJÀa xeà 3À3Àe tixo.] Meminit in Ancorato,

N. vir. Koi zipl àv odv o9 vevetou.] Locus est lib. 1. Constitut. Apost. cap. rr. Notus est concilii Carthag. Canon. xvutv. Clericus nec comam mutriat, nec barbam radat. Vide quae in Annal. Eccles. ad &. rvir. fuse disseruntur.

AD FIDEI EXPOSITIONEM.

N. 1v. "Enti? vào 90 $6 ócx&óov.] De numeri senarii perfectione agit Vitru- vius lib. rr. cap. t. Idem numerus decies multiplicatus in Lx. reginarum numero comprehenditur, quod hoc loco vnlt Epiph. Sed nonnihil, ut ad orem adnotatum: est, desiderari videtur.

"Ev0ev yàp to £fayoviatov.] Boethius lib. de Arith. cap. xv. de Hexagomis eorumque generationibus agens scribit hunc in modum produci, si numetus naturali ordine disposueris:

1. 2. 3. 4. 5. 6 1. 8. 9. Tum intermissis tribus eos coniungas , qui se quaternario transeunt, et erunt quidem eorum radices et fundamenta. Ex quibus tunctis omnes hexagoni nascuntur, 1. 5. 9. 13. 17. 2L. Et ad eundem ordinem consequentes, atque ab his sex angulorum formae na- scuntur. 6. 15. 28. 45. 66. Àià 10 titparyri £ycv.] Haec ex sequente figura perspicua sunt.

Nam quadrangulus medius inter duas unitates interceptus est.

N. 1x. 'Avabisévac 0 100 Eüpguat&tou.] Corn. ex Laértio E9pvato&rov.

Xexpátn; ó toU '"EApAyAou.] Barbara vox.

Pag. 1090. vers. 2. Kot cy duy» ivósiéyetav.] Ita apud Aristotelem Cicero legerat, non ivceAfy cav.

Vers. i). "EXcye ob xol uetà gy epiapóv.] Mutila ac suspensa est oratio. Forte illud voluit: Animas ex opinione Stoicorum corporibus solutas aliquandiu per. severare ac paulatim evanescere.

KAe&vÜrnc vo àya0ov.) Itane Stoicae sectae columen veluti Cireaeo poculo re- pente factus est Epicuri de grege porcus? Non opinor. Quare aut falsus est Epi- phanius, aut horum verborum iste sensus est: Nullam nisi in honestate volupta- tem inesse dicebat, Eodem modo castigandum quod sequitur, Chrysippum fineta ev vé) $BuxaÜst posuisse.

Pag. 1091. vers. xpo. Iláv Zee p3j slvat 01000.) Imo esse deos quidem minime negabat, sed rerum humanarum securos ao feriatos esse imbebat, Lw- eretius lib. ;.

CCXOIX

Ownnis enim per se dier&m natura necesse est Immortali aevo summa cum pace fruatur Semota ab nostris rebus, seiunctaque longe. Nam privata dolore omm , privata periclis Ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri, Nec bene promeritis capitur, nec tangitur ira.

"Efbousxjxovta So ikv &nbfi; qosopia.] Mirum tot apud Indos philosopho- rum sectas extitisse; quod nescio an alius prodiderit. Btrabo lib. xv. de Indorum sectis agit accurate, quas ad dno capita revocat, Brachmanas et Germanas. Sciendum est autem Epiphanium aofpféoei; sive sectas appellare instituta vivendi 8c diversos gentium ritus, cuiusmodi innumerabiles confici potuerunt.

N. x. "H óxóaot dv toi; Aaóvio] | Quos hic Daunidas intelligat divinandum est. Non enim ad Daunos, opinor, Italiae populum par est referri. Iam Zinchi, sive Zicchi, &d Pontum Euxinum in Sarnmiatía Asiatica collocantur ab Arisno. Geli utrum Geloni sint non liquet. Gelli quidem in Mamertini Panegyr. ad Ma- ximianum populi quidam censentur, ut observat Ortelius.

"Oca te a)Àa, tà ve dv "EXcuciv.] Pauca ex infinitis Eleusiniorum ritibus ac ceremoniis expressit e Clemente in Protrept. quem tu consule, ut et Arnobium, aliosque tam veteres quam recentiores qui de Cereris mysteriis diligentissime scripserunt. Et nos in Themíistianis Notis haud pauca contulimus. Quae adeo nonnullis persuasimus, ut sine ulla cuiusquam mentione tanquam vulgata et in confesso apud omnes posita, quae sine dubio ex nostris illis hauserant, suis commentariis illigarint. Quod tantam abest ut moleste feramus , ut gratiam illis etiam ultro debeamus, quod quae primum a nobis comperta timide ac diffidenter proposita illic erant, ea pro veteribus ac receptis habuerint, observationique no- strae pondus et autoritatem adiecerint. Inter ea porro non minimum illud fuit, quod adversus Scaligerum validiesime probavimus, mysteria Cereris non quin- quennalia, sed annua fuisse. Cuius rei fidem a nuperis illis scriptoribus expree- s&m esse uon mediocriter gaudemus. Paulo ante quid sint Méyagiousat vuvatxts amplius quaerendum. Caelius Rhodig. lib. xv. cap. 1x. certaminis cuiusdam Me- garensis meminit, sed quod inter pueros, non mulieres, peragebatur, quinam suavius amantem esset osculatus. Cogitent eruditi.

*O«ca 1t &AÀ« iv IIu0ct.]. Pythia certamina, quemadmodum Olympica, quin- quennalia erant, ut Pindari scholiastes docet. Celebrabantur autem ineante vere, non praecipitante, ut falso Scaliger lib. r. de Emend. Temp. scripsit. Hoc est Elaphebolione mense, qui Martio fere respondet, non Thargelione, quod alio in opere confirmabitur; ut et illud, commissos eosdem esse ludos anno secundo tetraeteridis Olympicae, non, ut Scaliger putat, anno tertio.

Kat $oot ttv» oaXXov &vadtpfoovtee.] Quod ab Aegyptiis manavit et Osiridis sacris. Diodorus lib. t. Sed pro gaAapitousat forte oaAA(tovcat reponendum. Vide sis Euseb. lib. rr. de Praepar., qui cum de plerisque, quae hoe loco com- memorantur, superstitiosis veterum ritibus agit uberrime, tum quas plerique latere sub illis allegorias asseverabant, erudite refellit. Quae dum forte percurro, locus quidam incidit coniectura, ut opinor, nostra, luci &o verae sententiae re- stitutus. Is est pag. 53. vers. 9«tov, ubi ita loquitur. 'Qc apa xoi 7| Qavpacti) xel &xódbntos wuetoAoyia fic "EAXnvutiis 0soAoviac Üfiov uiv od3kv, 0084 vt fva xoi Oto- pers xai tic àvaotáosog attov dr[yeto. — Scribo xai cije &vaatásses &ttov, hoc eet promissione dignum, translatione & praeconibus ducta, aut iis omnibus qui verba (acturi elata manu silentium indieunt. Gic mythologi isti multa et praeclara

p. 339.

: 060

| minantes ineptissimi sunt, meque quicquam tanto dignum histu promissores

p. 940.

isti ferunt.

Kai tv xptovopiav puoüvtec.] In sacris et initiis Cereris multa certis ritibus adumbrari solebant, quae ad Bacchum pertinehant. Cuiusmodi erat illius laniatio. De qua Clemens Alex. agit in Protrept.

Eódtovtes vo, oa, o9à.) Acclamationes istae in laetitia et hilaritate frequen- ter usurpatae. Unde.Ovatio deducta. Xiphilinus in Nerone scribit Romae Olym- pionicae Neroni acclamatum esse: 'OAup.rtovixa obà , ITuOtovixa. oo&.

Eüa vào xatà thv qOvjv.] Mibi nulla vox occurrit eiusmodi quae mulierem Hebraice significet. At N*'^T1 idem est ac serpens, quod vocabulum per den- sissimam aspirationem effertur, nimirum fT: ut et Evae nomen P151. Verum rxx. E3av tenui spiritu reddiderunt. Quo nisi fallor respexit Epiphanius. Unde et xavà ti» dv àn68oot, id est tenui spiritu redditum dixit, nempe ad Lxx Senio- rum axóboctv et translationem alludens. Egregius est autem hic Epiphanii locus ad earum vocum explicandam originem quae in Bacchi sacris usurpabantur, Evan, Evoe, Euhye etc. Quarum interpretationes sane ridiculas critici ac my- thologi solent afferre. Vera autem haec est ratio, quam bic noster innuit, a ser- pentibus, qui illis in sacris colebantur, ea derivata vocabula. Quod quidem ex Eusebio transtulit, qui lib. u. de Praepar. pag. 39. Abtixa yov, inquit, xarà tàv &xpifij và 'Efpaiov owviyy to ovoua 1o Eüa Gacuvóusvov Épunveetat Ogg UrjAeto.

N. xi. Kod t&v xavaAdóvvov.] Cornarius zactaAdóvcvov in codice suo legisse videtur. Vertit enim perticas gestantius, quomodo in Regio invenimus. Sed quinam sunt ol zavceAitovtec? An iidem ac oaAAogópor?

N. xir. Ilapà à& Alyonciou npogritat.] De triplici sacerdotum apud Aegyptios genere vide quae ad Synesium in Encomio Calvitii et libris de Provid. olim ob- servavimus.

"Iepopávtat te, xai veeoxópov.] Distinguenda hoc modo ista sunt iepop&vco: rt, x&l veuxópot, Kuvixov c£ xÀ10o, etc.

N. xur.. "AJAot te zàÀtv dv cj EAA&Ó,) Non magis inter haereses ac sectas referri merentur Abii ac Mysi, quam omnes orbis totius populi, quorum vel ab- soni vel a caeteris discrepautes sunt ritus institutaque vivendi.

"Ettpot 0t Goxoüvteg veavicico0at.] De haereticis cum ecclesia reconciliandis varie a conciliis ac patribus pronunciatum accepimus. Nam qui baptismi for- mam , quam ab ecclesia catholica traditam acceperant, integram retinerent, ho- rum baptismus pro vero ab ecclesia receptus est; neque qui ab illorum grege ad communionem catholicae fidei reverterentur denuo baptizati sunt. Caeteri, qui usitatam ab ecclesia formam corruperant, pro ethnicis habiti sunt, nec sine ba- ptismo, qui ex illorum partibus transfugerant, inter catholicos admissi. Ita Pau- lianistas, hoc est Pauli Samosateni ataototas, rebaptizari Nicaena synodus iussit, Can. x1x., quod et Augustinus haer. xriv. decretum ideo refert, quod regulam ba- ptiematis non tenerent. At Catharos, id est Novatianos, eadem synodus rebapti- sari non jussit, Can. vr, sed illorum clericos yetpotcÜovp.évou; in clero manere. Constantinpopolitanum vero primum et Oecumenicum secundum Can. vir. Arianos, Macedonianos, Sabbatianos, Novatianos, Quartadecimanos, sive Tetraditas, et Apollinaristas rebaptizari vetat, Eunomianos iubet, voi; el; uiav xatábuotv Baru- Qogévous. lubet et Montanistas, sive Cataphrygas, et Sabellianos caeterosque omnes haereticos. De Cataphrygibus consentit et Laodicena synodus Can. vn. De Arianis vero concilium Arelat. r. ita sanxit, ut ez iis qué propria lege eua

wiutifur, denuo baptizentur; quod si in patre et Álio et spiritu sancto baptisats fue-

CCCI

rint, manus tantum eis imponantur, ut accipiant spiritum sanctum. At August. lib. rrr. de Bapt. contra Donatistas cap. xv.: Quamobrem si evangelicis, inquit, verbis in nomine patris et filii et spiritus sancti Marcion baptismum | consecrabat, integrum erat saeramentum , quamvis eius fides sub eisdem verbis aliud opénantis, quam catholica veritas docet, non esset integra, sed fabwlosis falsitatibus 4n- qvinata. Nam sub eisdem verbis, id est in nomine patris et filsi et spiritus sancti, non solum Marcion, aut Valentinus, aut Arius, aut Eunomius, sed ipsi carnales parvuli ecclesiae, de quibus dicebat apostolus: non potui loqui vobis, quam spiri- talibus, sed quasi carnalibus, si possent singuli diligenter interrogari , tot diversi- tates opinionum fortassis, quot homines numerarentur. Postremo Basilius in Epi- stola ad Amphilochium Can. xrvir. Encratitas, Saocophoros et Apotactitas denuo baptizandos esse censet ipse quidem. Bin est, ut Amphilochius , perinde ac Ro- mani, olxovouíag ttvoc Évexa, to toU &vafarttop.oU respuat, nihilominus rationem suam valere pronunciat. Qua de re synodi decretum expectandum. Idem autem Can. 1. eo propendere videtur ut haereticos omnes iterato baptizandos esse de- cernat. Nam aliud esse dicit haeresin, aliud schisma, aliud xapacvveqo rjv. Hae- resis est quae contrarium aliquem fidei tuetur errorem. Schisma vero dissidium est ob ecclesiasticas quasdam controversias exortum. Át xapacuvayoyà, cum contumaces presbyteri aut episcopi, aut etiam laici non legitimos conventus ha- bent. Iam qui ex schismate aut zapacuvayo vj ad ecclesiam revertuntur, ex ma- iorum traditione sine baptismo recipiendos esse definit. Haereticos antem denuo baptizandos. Quanquam, inquit, Cyprianus et Firmilianus omnes tam haereticos quam schismaticos rebaptizandos esse censuerant, quod, cum se ab ecclesiae communione seiunxerint, interrupta sit in illis spiritus sancti gratia, nec eam in caeteros amplius possint transfundere. Aio (4 xapà Aaixów Bartt;opdvouc touc *ap' aUtiv ixdAtuaav dpy opfvou; rl cy ÓxxAnolav t aÀn8wà Bantioguant t6 tfj ixxÀwnala, &vaxala(pecOnt:: — Propterea sic sllos tanquam a laicis baptizatos, denuo fusserunt, cum ad ecclesiam redirent, vero ecclesiae baptismo repurgari. Mox subiicit, 'Exctó?) 9$ Die £6o££ tot tv xatà t) 'Aaíav, olxovopíac Évexa tv moAXOv, Ucy sivc a0tÀv tb B&xttopa, Foto 5sxtóv: Quoniam autem Asianis quibusdam pla- cwit, pacis ac concordiae gratia id remitti oportere, ut eorum baptisma recipere- tur, esto receptum. Sed Encratitas rebaptizandos esse nominatim statuit: dv u.fv- tot i4 vif xa06Xou olxovopia dpmó8tov £ocoÜat voüto, x&v rà Sr yprnatéov xal tél; olxovouijoao: và xa0' jug matpkotw &xoAouÜntiov: Sin est ut tteratus ille ba- ptismus paci ecclemiae administrationique obnit, altera illa consuetudo omittendi baptismi retineatur. Haec uberius ex decreto illo Basilii commemorare visum est, quod multa in eo mirifica, et, si verum quaerimus, parum catholica con- tinentur. Nam quod rebaptizandos, si sine scandalo fieri possit, haereticos omnes afürmare videtur, quodque sine baptismo plerosque recipiendos ob eum unam caussam existimat, quia idipsum olxovop/ac Évexa fieri placuit, parum cum ec- clesiastico dogmate convenit. Quod quidem haereticorum baptismum ex catho- lico ritu ac praescripto susceptum approbat, nec iterari ullo modo patitur. Quod si aliter quam ut in ecclesia receptum est, hoc est ex legitima formula, baptismus non modo ab haereticis, sed vel ipsis catholicis tribuatur, nulla pacis concordiae- que specie potest adduci ut citra novum baptismum quempiam admittat. Quare de Encratitis parum consentanee sentit Basilius, ut et Cyprianus olim, qui, ut Augustinus adversus Donatistas saepius inculcat, praesertim libro rr. et rrr. de Baptismo, tametsi nullum esse baptismum haereticorum censeret, tamen qui rebaptizari nollent, ab ecclesiae communione nequaquam ideo repellendos cen-

p. M1

Cc6CI

sebat. Afqui eine vero baptismo Christianus esse nemo potest. Ut autem qui Christianus non sit, pacis ac concordiae gratia inter Christianos habeatur eique ad divina mysteria permittatur aditus, quod in Encratitis aliisque, quos alioqui rebaptizandos esse statuerat, sed ut non fieret pacis caussa remiserat, praestan- dum esse eodem in canone decernit. Hoc, inquam, ab ecclesiae usu ac moribus et à Nicaeni concilii aliorumque veterum sanctionibus abhorret. Quinetiam ba- ptismum a laicis collatum irritum &c nullum esse Baeilius idem arbitratus vide- tur, cum ex Cypriani, Firmiliani aliorumque sententia baptizatos ab haeriticie perinde dÀ0:wá baptismo expiandos esse dicit, ac si ab laicis id obtinuissent. Quasi laicorum baptismus aA20woc non esset. Quod secus se habet, ut inter cae- teros August. lib. x. contra Epist. Parm. cap. xiu. declarat. Tametsi eodem illo loco dubitat, utrum ab eo qui nunquam Christianus fuerit baptismus possit con- ferri: Et haec quidem alia quaestio est, $nquit, utrum et ab dis qui nunquam fue- rint Christians posnit baptismus dari, Nec. aliquid inde temere afKrmandum est, sine auforitale tanti concélis, quantum tantae rei sufficit Sed. mirum est quod in Kliberit. concilio Can. xxxvtim, sancitur: Ut peregre navigantes iugruente neces- ssiate a quocumque fideli, qui non sit bigamus , baptizari posesnt, — Ergone a biga- mis baptizari in tanta necessitate non licuit?

N. xvi. Ko) GvvquAiaÓy, uev! ajt6v.) Act. r, 4. xoà cvveJiCóusvos zaoijrridsv a)üTóQ etc. Pro quo legisse videtur Epiphanius, x«i cvvavAdLóusvos. Nam in Ána-

. cephalaeosi pag. 137. idem vocabulum usurpat: Kel evvauufópavoc o0 Sox,

à) a2250sia. Quanquam lib. r. Panarii pag. 50. unde locum illum in Anacepha- laeosin transtulit, communem lectionem expressit: xal auvaAitstat o) OoxiGet, &AÀ' ansia. Verbum avvaA(tsa0a: eandem fere potestatem habet, quam và cwa- AltscÜa: quidam attribuunt, nimirum conpsemire cum aliquo, congregari. Atque ità nonnullos legere Beda testatur. At interpres noster cuvaAd ónevos vertit con- vescens. Quo sensu Chrysostomus accepit, et Theophylactus, ut idem sit ao vàv &à xa) tpazéone usctysv. Sed et Hieronymus Epist. cz. ad Hedibiam, Quaest.vur. contescena legit.

N. xxr. IlIsgi 0sopa5v 9b t; abvik.] Egregia deinceps ac singularis disputatio sequitur de praecipuis ecclesiae ritibus, quem velut characterem ac notam ad- hibet, quo ab adulterinis conventicnlis catholica ecclesia dignoscitur. Quibus nos argumentis ac signis perinde hoc tempore veram ac Romanam ecclesiam a faece novissimarum haereseon secernimus. Nam plerique omnes illi veteris ec- clesiae mores in Romanae usu 2c consuetudine resederunt. Quocirca pauci illi, qui supersunt, numeri magno catholicis omnibus usui esse possunt, ut adversus novorum hominum insaniam atque inscitiam opponantur. Ác si de singulis illis ritibus paulo accaratius verba facere vellem, ingentibus commentariis opus esset. Ne nihil vero dicam, praecipua quaedam ex iis libare placuit quae in adversariis nostris, proinde ut autorem quemque in manus ceperam, promiscue adnotata Tepen.

DE VETERIBUS QUIBUSDAM ECCLESIAE RITIBUS.

Kol zpótov piv xenni.] Primum ecclesiae veteris institatum , quod hodieque in Romana retinetur, in graduum ordinumque discrimine poeitum est. Nam prin- ceps omnium ao praestantissimus est virginum ordo, qui in utroque sexu cer- nitur, quocum monasticum vitse genus coniungitur. Proximus huic continentiae gradus est, tum viduitas, ac postremo loco coniugium.

OOCHI

De vixginibus, praesertim feminis, nota res est, quam antiquus in ecclesia quamque copiosus ille ordo fuerit, Iustinus Apolog. 1t. : Kai toAol ttv&«, xal x0AÀol ÉEnxovcoUtat, xai KfGopaxovtoUtat, ot ix nal&wv duatntu/Unsav có Xpuwtü,, apÜopot &auívovcu Hinc Faustus ille Manichaeus apud Augustinum lib. xxx. cum ca- tholieos reprehenderet, quod matrimonium damnaret, vicissim infinitum apud illos virginum numerum opponebat: Ut pene iam maior, inquit, «n ecclesiis omsi- bus virginum apud vos, quam mulierum numerositas habeatur. Cui plane, ut nos haereticis hodiernis solemus, respondet Augustinus, ita virginitatem in ecclesia commendari, uti nuptiae nequaquam improbentur. Ammisnus Marcellinus autor ethnicus in calce lib. xvir. de Sapore: Znrentas tamen alias virgines Christiano ritu cultui divino sacratas, custodiri «ntactas et religion servire solito more, nullo vetante, praecipit. Pleni sunt Tertulliani, Cypriani, omnium denique vetustisei- morum patrum libri, ut Augustinum, Hieronymum , Àmbrosium aliosque praeter- eam, sacrarum mentione virginum, quas deo consecratas et voto etiam obstrictas, dei atque eeclesiae se obsequiis addixisse testantur. In Ancyrano concilio Can. xix.: "Ocot xapüsviav éxac[ e) Ópevoc aOécoUat tijv énayvtAlav, vov vv Orá- pev 6pov ixznAvngoítesav, Chalcedonense voro Can. xvr.: Iap0évov £avt)v &valét- cay ti) Oconótg 0t, cxadtog Dk xat govátovca, xal ui) ébétvat vápo poco tv: sl Bí vs «ÜpsÜsisy xoUto xotüvtsz;, datooav anowovnto. Epiphanius noster in angeli- cis haer. Lx. num. vi. docet virgines, a quibus virginitatis sponsio, quam ópo- Àoyíav nominat, violata sit, consultius facere si se legitimis nuptiis illigent, ut post diuturn&m poenitentiam ecclesiae communionem impetrent. Nondum sci- licet ea sponsio tantae religionis erat, ut irritum matrimonium faceret. Vide Cy- prianum Epist. ad Pomponium , cuius initium est, legimus literas tuas, Sio V&- lentinum concilium sub Damasa Can. 11. Virgines, quae se deo voverunt, si ad terrenas nuptias transierint, poenitentiam agere iubet. Eae porro a&b episcopo consecrabantur. Quod ne.sacerdotes usurparent, saepius interdictam, ut Car- thag. u. et rr. Basilius ad Amphil. Can. xvrr. illarum ópoAoyizv exeipi iubet anno aetatis xvr. vel xvix,. Severius Ágathense concil. Can. xix.: Sanctimoniales, quantumlibet vita earum et mores probati eint, ante annum aetatis suae XL. non velentur.

El56 tu cüavtqoácre.] In haeresi Liv. num. 1v. tolerari nihilominus illos in ecclesi& dixerat, qui post divortium alias uxores sibi copularent. De quo ad il- lum locum nonnulla scripsimus. Hic autem, cum legitimós scilicet et receptos &b ecclesia ordines et gradus percenseret, diligenter cautionem illam apposuit, nonnisi post prioris coniugis mortem secundas nuptias approbari, etsi, uti dixi- mus, alterius generis utcunque tolerentur. Quanquam adversus digamos, qui priore mortua alteram uxorem ducerent, severior apud antiquos disciplina fuit. Nam Conc. Laod. Can. 1. ita sanxit: IIegt 100, bey xacà vov dxxAnataotutbv xavóva, tob dsuÜdpus xol vopijuoe cuvagüdvcac Otutépou, Yógou, p) Aa0povaplav ronjoavtas éAiyou y póvou xapsA0óvtoc, xal ayoXaa&vtov vac tpoctuy dic, xal vnatsla xatà auvy- [vou axobióos0a. aótotc tiv xotwovlay eplaapsv: Ut secundum ecclesiae canonem qui libere ac legitime secundis nuptiss illigati eint, neque clandestinum matrimonium smierint, exiguo tempore interlapso, postquam precibus et ieiuniis vacacerint, com- munio 4llis induigeatur. Neocsesariense vero Can. vii.: IIpsofjótepov sl; Yáp.oug &- 1oposvtuv p3) éaviaa0at, ix1t uetávoiav alcoüvtos toU Oryágou, vic Eatat Ó zpsofuti- pos, 6 Dix ve Éotikatos auyxatatódusvo; toi, Yópou. Vetat presbyterum digs- morum nuptiis interesse, ne praesentia sua illis suffragari videatur. Ad haec Ancyrana synodus Can. xix. iubet, ut qui virginitatem, quam deo spoponderant,

p. 343,

CCCIV

p.344 violarint, eadem qua digami poena coérceantur. Apparet igitur digamos olim

ignominia notatos et ad publicam poenitentiam, sed eam perbrevem ac tolers- biliorem, adstrictos fuisse. Iam supra vidimus quam severa concilii Kliberitani sanctio fuerit, cum in praesenti naufragii mortisque periculo à quocumque ba- ptizari permittit, digamis duntaxat exceptis. Sed nihilominus in ecclesiam receptí sunt digami, et qui cum iis communicare nollent pro haereticis habiti. Hinc Ni- caenum Can. vim. cum Novatianis haereticis professionis formulam praescribit, secundum quam receptus illis &d ecclesiam pateat. [Ipo x&vtwv 5i toro, inquit, 6poAor/jaat abtoU; Prrokere npocíxet, Ott cuvÜjaovtat xal &xolout/soust tdis vij xaÜoAuciie xat àxogtoAaodie ixxXAnolac Bóvpaat, voutéort xai Srydjotg xotvovttv, xai tol; dv tà Bwovp xaparsntoxóct: nte omria scrépto profiteri sllos oportet, consen- suros se atque amplexuros catholicae et apostolicae ecclesiae dogmata , wimérum ut cum digamis communicent sisque, qui in persecutione lapri aunt. Sed quinam digami illi fuerint quaeritur. Nam iurisconsultus quidam, qui in canonum ec- clesiae codicem notas edidit, vulgo fere ignotum esse dicit. Ipse autem tres di- gamiae species explicat. Prima est cum eodem tempore binas uxores quispiam habet, quod olim Iudaeis licitum, Romanis legibus prohibitum fuit. Altera est cum quis morte prioris coniugis soluto matrimonio secundas nuptias contrahit. Tertia, quam vulgo ignotam esse statuit, est cum extra caussam adulterii re- pudiata coniuge altera superinducitur. Cum enim variae divortii caussae citra adukerium saeculi legibus olim receptae fuerint, nunquam ecclesia illas admisit. Qnocirea qui aliis de caussis quam propter adulterium uxore dimissa cum alia coniugium sociaret, hic, ait iurisconsultus ille, digamus censebatur eique c&- nonica illa mulcta, cuius Neocaesar. et Laodie. meminerunt, irrogabatur. Ex qua oratione sequitur digamos illos, qui mortua coniuge alteri se copularent, mulctae huius expertes fuisse. Sed haec digamiae genera tria neque ignota vulgo erant, neque ad rem pertinent, constatque ad postremos illos digamos tres illos totidem conciliorum citatos canones pertinere. Nam Laodicenum digamos eos, de quibus loquitur, appellat dAeuü£oec xai vopij.e« avvaoÜOtvtac Osutípot; Yágotc, legitime ac libere secundis nuptiis illigatos, hoc est, qui licentia et facultate sibi & Christo et ecclesia concessa usi forent quique id legitime fecissent. In quo ri- dicula est iurisconsulti expositio, vopijuc idem esse ae secundum legis humanae lécentiam. Neque enim ecclesiasticus ille patrum concessus vouíj.ox iniri nuptias illas ediceret, quas nullo modo licitas neque ratas esse cognosceret. Rtenim qui citra adulterium alias ob caussas, propter quas divortium facere imperatoris le- gibus fas est, uxorem dimiserit aliamque duxerit, in eadem cum adulteris caussa ecclesiae iudicio decretoque versatur, neque aut levi poenitentia defungi poterat, aut aliter quam dissuto posteriore illicitoque contubernio illam ipsam impetrare poenitentiam, Quemadmodum devotae, hoc est quae se deo consecraverant, vir- gines aut viduae, ei maritum accepissent, non admittebantur ad poenitentiam, nini adhuc ipso tivente marito caste vivere coepissent, aut postquam ipse decessisset, ait Toletanum r. Can. xvr. et xix, Átqui digamos istos Laodícenum concilium brevi tempore poenitentiam obire statuit, Nicaenum vero Novatianis, ut cum illis

. nominatim communicaturos se esse profiteantur, edicit. Quod profecto non fa-

ceret, si digamorum nomine flagitiosos illos ac iudicio ecclesiae adulterii dampa- tos intellexisset. Praeterea, ut quam absurda sit 1c. sententia evidentius appareat, si in illo Nicaeni concilii canone digami sunt, qui contra ecclesiasticas sanctiones, hoc est, ut ipse cum Calvinianis existimat, citra caussam adulterii ob eas caussas de quibus divortium saeculi leges indulgent repudiata priore alteram sibi con-

CCOCY

iugem asciseunt, non alia puto conditiene Novatianos ad iungendam cum illis communionem coégit quam ut dissoluto posteriore illo coniugio foedissimam il- lam maculsm poenitentia diluerent. Atqui non magis ut cum hoc peccatorum genere post poenitentiant quam ut cum caeterís communicarent omnibus lex ista cautioque ferri Novatianis debuit. Non enim eiusmodi solum digamos, sed quos- eumque delicti gravioris reos ab omni spe communionis exclüserant. Cur igitur de digamis illis utique nonnisi poenitentiam et illiciti coniugii diremptionem ad- mittendis diserte nominatimque Nicaena synodus exceptum voluit? Quid, in- quam, in illo criminis adulteriique genere inesse potest mysterii, ut cum iis, qui negandam peccatis omnibus atrocioribus poenitentiam communionemque cen- suerant, Nicaeni patres de uno illo stipulentur? Nam quod unum afferre potest, saeculi legibus adulterii genus illud fuisse concessum, ideo momentum habet nullum, quoniam, ut ipsemet asserit, nunquam id eeclesiae persuaderi potuit ut divortii caussas illas approbaret, aut aliter de digamis istis quam de adulteris statueret. Quare eadem horum, quae et adulterorum caeterorum, et, quod ad Novstianorum negotium spectat, quam peccatorum omnium, ratio haberi a pa- tribus debuit. Itaque dubium nullum est quin adversus digamorum genus tertium a veteribus eonciliis severitatis aculei illi districti fuerint. Nec aliter Balsamo ae Zonaras aliique interpretes canones illos explicant.

Zctp&vm 8à toítevy vtov, e sixfiv.] De clericorum continentia ae coelibe vita illustris hic Epiphanii loeus eet. Sed in Catharorum haeresi rix. num. rv. longe apertius atque ipsignius ecclesiasticam hao in re consuetudinem exposuit. Docet enim imprimis episcopum aut presbyterum aut diaconum ex digamíis or- dinari neminem. Tum neque hos neque subdiaconum aliter consecrari quam vel priore, eaque unica, coniuge mortua, vel ab eiusdem viventis consortio &c con- suetudine distractos, nisi virgines omnino sint, praesertim ubi ecclesiastiei cano- nes accurate eervantur. Nam quod in quibusdam locis presbyteri, díaconi et sub- diaconi liberos adhuc suscipiant, id abusione quadam ac disciplinae corruptela fieri, aut vero necessitate, ubi pro ingenti populorum mukitudine ministrorum copia non suppetit. Nam alioqui ecclesiae decreto clericorum ordinibus istís con- tinentia praescribitur. Qua Epiphanii autoritate nulla aut expressior aut san- etior haberi potest. Huic par est ae geminum Hieronymi testimonium illud ad- versus Vigilantium, qui, ut hoc tempore nostrates haeretici, clericorum casti- moniam oppugnabat. Quid facient, inquit, orientis ecclesiae? Quid Aegypti et sedis apostolicae, quae aut cirgines clericos accipiunt, aut continentes et, ti uxo- res habuerint, mariti esse desierunt? Atque hoc quidem vel recentiores Graeculi fatentur, post susceptos sacros illos ordines uxorem nemini ducere licuisse. Quod ad Can. Apost. xzvr. Balsamo et Zonaras agnoscunt. Canonis verba sunt: tóv tl; x)Xpov rpotAUóvtev &y&gov xsXsdoyusv BouXopdvouc vap.fiv &vavvoatas xat d&X1a« pévow.. Ad quae Balsamo istud observat, ante ordinationem presbyteros, diaco- nos et bypodiaeonos copulare muptias atque ita ordinari potuisse, post ordina- tionem solis hoc lectoribus et cantoribus indultum. Addit Zonaras ante ordina- tionem interrogari presbyteros, diaconos et hypodiaconos, an continenter et caste vellent vivere. Quod si negaverint, permitti ut ante consecrationem uxores ducant. Sane in Ancyrano Can. x. de diaconis ita sancitum legitur, ut qui ipso ordinatio- nis snae tempore contestati sint, se nuptiis carere non posse, ideoque post ordi- nationem uxores duxerint, de statu suo non dimoveantur, quod ab episcopo id ilis concessum faerit. Toüro 5k el wig ateorrjoaviio xal xavadebápnsvot dv Tjj y ttpo- tovia uévetv oUto, pevà tara 7À0ov 2x vágov, texatoÜ0at abtobs tic Otaxoviac: Hoc

Corp. Haereseol. III. U

p. 9346.

p. 947.

COCVI

tero, inquit, s$ qus forte tacuerint et in ordinatione permanere in ipso (continentiae scilicet) statu consenserint, cum deinde nuptias inierint, a diaconatu repellantur. Quo ex canone illud evinci potest, clericorum maiorum, ad diaconos saltem us- que, consecrationem implicitum , ut aiunt, votum iam tum habuisse continentiae. Nam cum eam conditionem apponit, si ttvsq aworzrsavtse xa xacabst&uevor dv tj jstpocovia u£verv oUtex; , procul dubio significat, cum ordinatione ipsa implicatam esse tacitam castimoniae legem, quae nonnisi concepta nominatim contestatione devitari posset. Cuiusmodi et in episcopatu suscipiendo fuisse ex Synesii causa- tione liquet, qui Epist. cv. cum & Ptolemaensibus in Episcopum posceretur, prae- dicere se ac testari istud asseverat, nolle a coniuge separari. Sed de episcopis ri- dicule & Graecis hodiernis excipitur, quibus solis nuptiis interdicunt. Nec minus inepte tr. Concilii Carthag. Canon ille ni. accipitur: Placustepiscoposet presbyteros et diaconos secundum propria (al. priora) statuta etiam ab uxoribus continere etc, In quo canone iampridem eruditi viri Graecorum atque baereticorum inscitiam refutarunt, et Balsamonis imprimis, qui ad Can. rv. Synodi Carthag., quae se- cunda vulgo censetur, nugas meras effatiit. Atqui canonum ir. et rv. Carthag. illius synodi, qui ab episcopis, presbyteris et diaconis continentiam exigunt, tam liquida expressaque autoritas est, ut ludificationem ac fucum omnem respuat. Placet, inquit Carthag. rr. canon rr, ut episcopi, presbyteri et diacom, vel qui sa- crameuta contrectant, pudicitiae custodes, etiam ab uxoribus ee abstineant. Ab omnibus dictum est, placet ut n omnibus et ab omnibus pudicitia custodiatur, qui altari deserviunt. Accedit et Chaloed. Canon. xtv.: 'Extói) & tta éxapy ias ovy- x&y topntat tois &vayvaogtate xal dáAtats vapufiv, dpusy f) avia advoBoc, ul, dEétvad vt &9t&v árspóDoLov vuvalxa Aaufávev: Cum in quibusdam. provincite conceseum st

"lectoribus et cantoribus uxores ducere. Non igitur caeteris licebat ordinibus, ma-

xime subdiaconis, ac ne lectoribus quidem et cantoribus ubique, sed in certis duntaxet provinciis. Quanquam de subdiaconis, non ex canonis ullius decreto, ut ait Epiphanius, sed ex quadam indulgentia et olxovopa remissum aliquando videtur. Nam et Carthaginensium conciliorum canones, quibus diserte continentia praecipitur, episcopos duntaxat et presbyteros ac diaconos complexi sunt. Quem- admodum et Arelatense r1. Can. ri.: S6 quis de clerícis a gradu diaconatus $n so- latio suo mulierem praeter aviam , s»atrem, sororem, filiam neptem, vel conversam secum uxorem habere praesumpserit, a communione alienus habeatur. Nam con- versam appellat, quae sponte se a viri consuetudine segregarit. Uti canone prae- cedenti : .Assums aliquem ad sacerdotium non posse in vinculo coniugsi constitutum, nisi promissa fuerit conversio, non oportet. Àt Concil. Tolet. 1. Can. rv. decrevit: Ut subdiaconus uxorem alteram ducens inter ostiarios vel lectores habeatur. Quod &i tertiam duxerit, quod nec dicendum est, abstentus bienuso postea inter laicos re- conciliatus post poenitentiam communicet, Àt haec Siricius papa in epistola, quae in Telensi concilio lecta est, Can. 1x., Innocentius Epist. rt. eap. rx., et Epist. ru. cap. t. presbyteros duntaxat et diaconos coire cum uxoribus prohibent. Querum decreta confirmat Agathense Conc. Can. rx. Quod ipsum tamen Can. xxxix. sub- diaconos etiam comprehendit: Presbyteri, díacones, subdiacones, vel deinceps, quibus ducendi uxores licentia non est, etiam alienarum nuptiarum evitent con- sortia. De tribus ordinibus accedit et Concil. Kliberit. Can. xxxmr., et Carthag. nr. cap. ir. apostolicam hanc institutionem esse significat: Ut quod apostoli docuerunt, inquit, et ipsa servacit antiquitas, nos quoque custodiamus. Haec nos ex infinitis panca, quae in adversariis extabant, de clericorum caelibstu selegimus. Caetera

CCCVII

in Annalibus Eccles. ad annum rvmr. tum ab aliis, qui adversus haereses scri« pserunt, ad idem argumentum disputata reperies.

Aevvspóap.ov 68 o9x (esatt Béycota.] Digamos non solum ab episcopali mu- nere, sed etiam & sacris omnibus ordinibus exclusos fuisse perpetuo, qui probare velit, is otio et charta intemperanter abutatur. De episcopis locus est apostoli r. Titn. mr.: Oportet episcopum esse unius uxoris virum; quod idem et ad Titum eap. r, 7. repetit. Quibus in locis Beza et haeretici omnes, praesertim Molinaeus

in Fidei Scuto, nec non et iurisconsultus ille supra refutatus a nobis, de digamis

illis apostolum interpretantur, qui citra legitimam caussam, hoc est praeter ad- ulterii culpam, repudiata coniuge alteram duxissent. Verum tametsi hoc ipsum digamorum genus eodem apostoli decreto comprehenditur, absurdissimum tamen est non eos quoque contineri credere, qui uxore mortua aliam sibi, et quidem legitimam, coniugem adsciverint. De quo luculentissimum hoc in loco testimo- nium habes Epiphanii, nec non et in Catharorum baer. rix. num. rv. Ubi diserte negat sacros ad ordines illum recipi, qui priore coniuge mortua alteram duxerit. Quod adeo verum est, ut ne Ariani quidem contra communem illam receptamque consuetudinem venire ausi fuerint. Nam in Ebionitarum haeresi xxx. num. v. Io- sephus Comes, cum Ariani, ut ad partes suas illum traherent, episcopatum ei pollicerentur, ne invitus ab illis ordinaretur, priore coniuge defuncta secundas nuptias iniit. Quaesitum olim fait, utrum qui ante baptismum coniugem habuis- set, digamus eiusmodi censeretur qui ab ecclesiasticis ordinibus arceretur. Qua de re parum probabilis Hieronymi sententia extat in Epist. ad Oceanum, quae est Lxxxnr.. Cui contraria est Augustini lib. de Bono Coniugil cap. xvrm., alio- rumque patrum opinio, cui ecclesiastica traditio ac consuetudo suffragatur. Qua de re Valentini concilii, quod sub Damaso celebratum est, Canon primus ita sta- tuit: UN digami ne ordinentur clerici, etiamsi gentiles adhuc hac se infelicis sor- tis necessitate macularerint. Vide Innoc. r. Epist. ri. cap. vr. Quin et Zosimus papa epist. . non modo episcopum, aut diaconum ac subdiaconum, sed ne lecto- rem quidem, aut exorcistam fieri patitur eum qui viduae sit maritus. Redeo ad apostoli locum illum x. ad Tim. mr. Quem, uti dixi, non negandum est ad illos pertinere quoque digamos qui repudiata utcunque coniuge novas nuptias copu- larint, quo sensu Chrysostomus interpretatus est. Qui et ipse tamen alterius di- gamorum generis, et quidem eorum qui post priorum obitum alias duxissent, meminit. Toi; 5i, inquit, (va. éx pii; vovatxoc T], qao! roto clpjo0oat: Quidam ideo dictum hoc ab apostolo censent, ut ab una uzore sit (mortua scilicet). Clarius in comment. ad Titum Hom. 1r, ubi caussam hanc apostolicae sanctionis affert. *O ko xpos t/jv ártA0090av unbtilav quA&Eac süvotav üc àv oütoc vévotto npootá- Tee xaÀÓq: Qui defunctae uxori benevolentiam nullam servasse deprehenditur, quonam pacto hic ecclesiae praeesse poterit* 'Ant0oUcav appellat mortuam, non eam quae repudiata discessit, ut imperite iurisconsultus vertit. Nam et apud Theophylactum eadem Chrysostomi verba ita redduntur: Qui enim nullam ser- vatit benevolentiam erga eam quae obiit etc, Quare posterius illud ac legitimum digasmorum genus ab apostolico illo decreto nunquam Chrysostomus exclusit. Unus Theodoretus, quod valde miror, solos digamos, qui plures simul uxores haberent, ab apostolo repudiatos sentire videtur. In quo audiendus non est, multoque minus haeretici, uti Beza caeterique qui in apostolicis verbis prae- ceptum contineri putant, quod nullum ad episcopatum, nisi uxore ducta, pro- moveri permittat. Quod iamdudum Theophylactus refellit.

U*

p. 348.

p. 949.

CCCYTHI

Ei $t «lev fxavol.]. Quemadmodum e monachis eligendi sint clerici, docet Augustinus epist. Lxxv1. ]

Ka Btxóviaoat 5b xaiatavtat] Diaconissarum usum et institutum uberius in Collyridianorum haeresi declarat, quae est xxix. num. rr. et iv... Ubi ad mau- lierum quae baptizantur obsequia aliasque id genus functiones deligi idque e viduarum potissimum ordine scribit, Unde et viduae et presbytides appellantur. Hoc vero loco non solum viduas, sed etiam perpetuas capi virgines significat. Zonaras et Balsamo comment. ad Can. xix. Nicaenae synodi virgines praecipue delectas esse docent: llap0fvot, inquit Zonaras, to maÀatov Rpocjyovro t 0s6 &veUetv Óp.oAoqoUgat, &c ol éxlaxonot xaÜudoouv xavà vov G' xavóva tij; £v KapÜarévm guvó5ou, xol tij; todtev dppóvtitov quAaxás xat& tov p. x&vóva tijc «ütije guvébov 8E v 83; xapüdvev xal Braxóviagat PyetporovoUvto xatk tbv xaupov tov mpoci[xovta, Siyovv Ote éxáv 2vévovto p, al Bà touxitat xal. tt ay] ivtBdovto rtapà vàv dxtaxó- zov dy tij xe' dviautóh tz; Aula abvov. Tertullianus vero lib. de Velandis Virgin. cap. 1x. viduas ad eiusmodi ministeria constitutas fuisse ex apostoli autoritate significat, et queritur &b episcopo quodam alicubi virginem 4n viduatu ab anms nondum viginti collocatam. Carthaginense tv. cap. xr. de harum officio ita loqui- tur: Viduae, vel sanctimoniales, quae ad ministerium baptisandarum mulierum eligantur, tam instructae sint ad officium, ut possint apto et sano sermone docere imperitas et rusticas mulieres tempore quo baptizandae sunt qualiter baptiatori tnterrogatae respondeant, et qualiter accepto baptismate vivant. Concilium Chal- cedonense Can. xv. Ataxóviaoav. 13) yttpotovétaat vuvdixa too itv cassuo&xovta, xal taUtv piítà &xoiBoUs Doxiuiacia. De xr. annis idem Agathense decrevit Can. xix. Ignatius Epist. 1x. "AozáLouat tàg opoupouc t&v &yüov xuAdawov, tàc 0v Xeiav) Owxóvow,. Epaunense porro Can. xxr. Diaconissas sustulit. Viduarwm, inquit, consecrationem , quas diaconas vocant, ab omni regione nostra penitus ab- rogamus; solam eis poenitentiae benedittionem , &i concerti ambiunt, smponendo. Imo et Laodicenum ex ea parte saltem, ut aliis mulieribus minime praeessent, nec earum docendarum munus usurparent, ut Zonaras et Balsamo declarant ad Can. xr. Cuius haec verba sunt: M), béiv tàc Aeyopfvae npsaflótióac, yjvot xpo- xaÜünu£vas dv ExxAnola xa8uvás0a: Quae ita vetus editio Latina concipit. Mtuleres, quae apud Graecos presbyterae appellantur, apud nos autem viduae eeniores, um- virae et matriculariae nominantur, 4n ecclesia tanguam ordinatas constitu non debere. De diaconissis nugatur pseudodiataxis Clem. lib. m. cap. xxvi. Ubi epi- scopum dei patris instar esse dicit, diaconum Christi domini, díaconissam vero

'spiritus sancti. Proinde uti spiritus sanctus nihil a seipso dicit facitve, aXX $o-

Eábuv tov Xptotov mepijk£vet to éxelvou OZApa, ita diaconissae nihil sine diacono debent suscipere. Quae sunt ypac0r et haeresim praeterea tàw vcupatop.ky eov redolent.

ET0' ipe voUtev ?zopxtcta(.] Horum omnium et praecedentium ordinum crebra est in veteribus synodis et apud antiquos patres mentio. Imprimis Car- thag. 1v. singulos gradus accuratissime describit, et quo quisque ritu ait initian- dus declarat. Apud Ignatium cum in aliis Epistolis, tum in postrema zx. praeter maiores illos commemorantur &vevvéatat, j&Arat, muAcpot, ol xoxi&ytec, )Kop- xia. De quibus omnibus Annales Eccles. consule.

N. xxu. Xov&tus 6t émcteloUpeva.] Synaxis proprie sacros conventus et, quod in. illis a fidelibus celebratur, divinum officium significat, quod sacrarum literarum lectionem, psalmodiam, tractatum, sive sermonem ad populum, ac demum, ubi opus est, divinorum mysteriorum celebrationem complectitur, uti

COCIX.

Fronto Dueaeus noster ad Chrysostomi Orat. 1. in Iudaeos adnotavit, Nonnun- quam tamen, ut apud Dionysium, praesertim libro de Eccles. Hierarch. eap. ur., pro ipsa communione vel missae sacrificio sumitur. Nam ibi caussam inquirit car xoc vie et cuváttox, appellatio divino illi augustissimoque s&cramento, quam vesti" t:Àscóv nominat, praecipue tribuatur, cum caeterorum es quoque vis sit, nt uspigtàs fisv Coàs sl; Évortb?] Got auv&yttv, hoc est consociare possint. Pro- prie tamen, ut nos diximus, caóvat« conventum sacrum et divinum quod in eo peragitur officium sonat. Sie Epiphanius in Haeres. Lxrx., quae est Ariomaanita- ram, de Ario caeterisque presbyteris per urbanas ecclesias Alexandriae distribu- tis: "Exactog bb toítev b4Àov xatà tij siütguévav aUvakt tov abt) níxtatsoudvov Àabv 5diáaxov iv tai; (£ny6otot etc. Hanc Latini collectam vel swissam, ut idem Fromto noster observat, appellare consueverunt. Át Casanbonus Exercit. xvi. num. xLir. dum Parisiensis editionis notas in Chrysestomum redarguit, castigan- dus et ipse venit, Nam pleraque oscitanter attigit. Imprimis Chrysostomus fide- les adhortans, ut pro se quisque captandis ac lucrifaciendis proximis incumbat, his verbis alloquitur: T! uéya alcà) xao! ójiv, &vaxn tol; ÉExactos Opi Eva qot ty &b&)oóv avageodte, nipipvagAc0n, zoXunpayuovnaácüw, (va ele 13v éxtoUoav av- ebv pstà KoÀÀÓe xmadjnciag àxavrücwpuav, ódpa t& Os xouiLovee;, Oüpa x&vrwy TipsoTSoQ Tàe dvyas TOv rtRÀAavniévov ixavarvayóvei. Hic Erasmus verba illa «i; tjv éxtoaav aiva£tv verterat: in crastina communione. Quod merito reprehensum & Frontone nostro, proque communtonie Yocabulo substituta vox collectae. Dis- plieuit haec emendatio Casaubono, qui cum Erasmo oóvat£tv illic communionem esse defendit, eo fretus argumento quod donorum oblatio, de quibus loquitur Chryaostomns, eucharistiam designet. Sed mira est critici illius ànpocezia. Nam 969a ista non sunt panis et vinum, quae ad eucharistiam adhibentur, ant eucha- ristia ipsa, sed nimirum fratrum et Christianorum animae, quibus ad synaxin &dducendis et conservandis ut studeant auditores suos admonebat.

Proximus est Epiphanii ille ipse locus quem prae manibus habemus, in que synaxes ait ex apostolica traditione in feriam quartam et parascevem ac domini- cam incidere. Hic potest dubitari (Casauboni verba sunt) an simpliciter conventus saeri satelligantur, ad verbum audiendum et orandum, an etiam de coenae domini celebratione senserit Epiphanius. Hatio dubitaud$ oritur ex observatione diverea veterum ecclesiarum. Nam, ut testatur Socrates, pleraeque omnes orbis terrarum ecclesiae , et his diebus, et sabbatis etiam ad synazes conveniebant, in quibus my- steria celebrabantur. Haec ille. Sed quod Socratem affirmare dicit in plerisque omnibus terrarum orbis ecclesiis synaxes et mysteria feria quarta, sexta et sab- bato celebrari, falsissimum est. De sabbatis id quidem toto orbe usitatissimum ease, si Romanam ecclesiam et Álexandrinam exceperis, docet libro illo, qnem Caesaubonns citat historiae v. cap. xxi. Quod autem feria quarta sextave synaxes et mysteria celebrata fuerint, nusquam prodidit. Quin potius de solis Alexandri- nis id refert, omnia apud illos, quae in synaxibus geri mos est, praeter mysteria a6 sacrificia, biduo illo perfici. Quare neque ex Epipbanio neque ex Soerate con- fiei potest, feria quarta et parasceve Christianos augustissima illa dominici cor- porie sacra eelebrasse. Quod utrum aliunde colligi possit, antequam disputo, prius error ille castigandus est, quem non solum Casaubonus, sed et alii pridem pii et eruditi homines imbibisse videntur, in omnibus synaxibus mysteriorum celebrationem ac participationem locum habuisse. Quod secus se habet. Nam a mysteriorum celebratione &c communione synaxis perinde differt, ut genus & forma; propterea quod non omnibus in synaxibus dominicum corpus ant offere-

p. 51.

CCOX.

batur, aut à fidelibus usurpabatur. Quod ex Socrate prinmum, looo illo quem paulo ante citavimus, intelligitur, ubi tfj v11pdP xal xapaaxsuij synaxes Alexan- drise fieri scribit, 8Ora tfj; tiv guatnplov vt)ettc.

Tum universe de Orientalibus ac Graecis ita potest confici. Etenim per so- lennes ieiuniorum dies mysteria nulla et sacrificia peragebantur, neque publice ac legitime communicabant fideles. Nam Laodicenum concilium canone xurx. vetat quadragesimali tempore panem offerre praeterquam in sabbato atque do- miniea, "Ot o) 5€ tjj teaaagaxoati| otov &pocyfottv, el uj iv oappáto xal xupvaxij póvov. Quem canonem plerique non recte de eulogiis , sive fermentato pane, inter- pretati sunt; de quo agit idem Laodic. Can. xiv., et Innocentius 1. Epist. r. eap. 5. Atque hunc iccirco putant offerri per illos dies minime licuisse, ne ea solvendi ieiunii esset occasio. Cuius falsissimae interpretationis autores vis ipea verbi Xpocpépttv ac potestas refellit, quae de sacrificio et oblatione solet accipi, ut in Nicaeno Can. xvin. Est igitur xpocpéípstv aptov panem ipsum repraesentare, ex quo Christi corpus consecratione fieret. Quod partim & sacerdotibus ipsis in sa- erorum functione ac t&)etjj geritur, partim ante mysteriorum celebrationem a fidelibus. Nemo enim citra notam aliquam acjpfoAoc, et sine oblatione propria communicabat, sed panem suum ac vinum offerebat. Hinc vehemens illa Cy- priani querela de matronis locupletibus lib. de Opere et Eleemos. .Locupdes et dives es, et dominicum celcbrare te credis, quae corbonam omnino non respicis, quae in dominicum sine sacrificio venis, quae in partem de sacrificio, quod pauper obtulit, eumis? Augustinus Serm. ccxv. de Tempore: Obíationes, quae $n altario consecrentur, offerte. Erubescere debet homo édoneus, si de aliena oblatione com- municat. Quod idem et sequenti sermone repetit. Quoniam igitur qui communio- nis iure praeditus erat, idem aut offerebat, aut offerre certe, unde communieata- rus esset, poterst, hinc vetusti canones eos qui in extremo gradu poenitentium haererent, quam ojcracw nominabant, qui cum fidelibus orationum duntaxat erant participes, nec dum dominicum corpus usurpabant, xotvovétv dicebant aveu *pocpopa,; ut est in Áncyrano Can. v. et xxiv. À quo demum ordine ad absolu- tum integrumque statum transferebantur, quam q.füefiv cv. &ylov et vo tÉUnov appellant; cum scilicet perinde ad oblationes faciendas atque ad participandam eucharistiam admitterentur. Neque enim quorumcunque oblationes receptae sunt, sed sceleratorum hominum ac poenitentium, et universe t&v aÓéxvev xai &xotwovrjtev relectae. De quo vide Constit. Apost. lib. i. cap. v. Et Vasense con- cilium Can. rr. iubet, uf poenitentium, qui eine communtone inopinato transitu in agris aut stineribus praeveniuntur, oblutiones recipiantur. Excutiebantur itaque primum oblationes à diaconis, atque utrum eiusmodi essent inquirebatur, quae repraesentari ad altare possent. Igitur in Laodiceno concilio 7, xeocpopà de utro- que genere oblationis potest intelligi, tam ea quae a fidelibus quam quae a sa- cerdotibus fiebat, Nec obstat quod xpocpdoswv &pcov scriptum est in Canone; quae fuisse caussa videtur ob quam catholici viri de eulogiis potius quam de eucha- ristia dictum illud interpretarentur. Nam vel apro, ad id refertur quod ante con- secrationem fuit, ant corpus ipsum domini panis usitata cum in scripturis, tum apud patres appellatione dicitur. Sic in Carthag. concilio apud Zonaram ad Bal- sam. Can. XL. zspl toU qi) dEftvat zxtpattépo) &ptou xal olvou 0Batt uspcypufvou ti xott dv tois &ylot; xpocpipsiy, tva. dv toto aio; ponbiv xA ov toU aujatos xat toU atpator toU xupiou xpoctvey Ütix cc xal aütog Ó xüpto, xapfOwxsv, toutégtt aptou x$à oivoo G5att utptypévou. Quod apud Latinos Can. xxrv. Concilii rr. Carthag. ita legitur: Ut in sacramentis corporia et eanguinis domini nisl amplius offeratur quam ipeo

!

CCOXI

dominus tradidit, hoc est panis et vinum aqua mixtum. Proinde nihil certius est quam in Laodiceno canone prohiberi ne per solenmes ieiunii dies obletiones et sacrificia celebrentur. Excipit sabbatum ac dominicam, quibus in Oriente ieiu- nare nefas arbitrabantur. Quod ex Trullanas synodo comprobari potest, quae C&n. Lir. it& sanxit: 'Ev xáoa cas tij; &yias vsscapaxogtíie tv vnatttv fudpats, xapextoc gag átou xal xupixxiis xal cfc vías coU sóayyeAtguoU Sudpas vrvdoteo $ tov zpoqyusou vov lspx Astovpyta. In omnibus quadragesimalis seiunis diebus, excepto sabbato ac dominica et sacro aununciationis die, celebretur sanctum ante con- secratorum sacrificium, Quem ad canonem Zonaras haec adnotat: ai vv vnaveuov fidpos xévÜou; slvat dt&y Ünaav, xai xavavdEtox sl; dO. aopa vov ixáatou apa) utov: to 5b v6 Os) npoc&y1w Ouotac xavrvupleety aci etc. Auk tolto dv pàv aQJaus tif, tso- capexoctfi; fudoat f) tiv nponyuxaydvov viverat Aettoupyiía, oü tóte vvonévne tiis &vauu&xvoo Üvalag, GAAà te ym xpocxyÜsione xol riÀecOtion, ad0ts xpocavopdvns. Katà 8k và aágata xol tàg xuptxxàg, im3i dv taítau vnottittw &xwyópsutat, dv- Béboxat xa) Üucíay zpocpéptie, xal csAslav Jattoupyéty Jstvoupylav. Quocirca sacri- ficium nequaquam per ieiunii dies oblatum est, sed ea retractabantur quae iam ante eonsecrata fuerant, uti sacro parasceves magnae die apud nos fieri con- suevit. Extant illae tàv xporyuaopdvov Asttoupriat tom. vr. Biblioth. cum Gene- brardi praefatione, in qua Graecorum ritum illam adversus catholicos quosdam doctores propugnat, negatque propterea damnmandum esse, quod nulla in iis li- turgiis neque conseeratio neque distributio ac communio contineretur. Apparet autem, quemadmodum in synaxibus, quae per illos dies fiebant, nullum est oblatum sacrificium, ita nullam fidelium communionem extitisse. Quod praeterea alio ex argumento colligitur. Etenim neque ieiunantes osculum pacis fratribus impartiebantur, neque mysteriorum celebratio ac participatio sine pace osculoque peragebatur. Horum primum Tertullianus lib. de Orat. sub finem indicat his verbis: Sic et die paschae, quo communis et quaei publica éeiunié religio est, me- rito deponimus osculum, nihil curantes de osculando, quod cum omnibus facimus. In publicis igitur solennibusque ieiuniis pacem, hoc est osculum, sibi mutuo fideles non dabant. Quod cum in privatis et voluntate susceptis perinde ab illis observaretur, paulo ante idem Tertull. improbat: .4iia iam, inquit, consuetudo invaluit. Ieiunantes habita oratione cum fratribus subtrahunt oculum pacis, quod est nignaculum orationis, Unde illos admonet, ut cum privatim ipsi ieiunant, dom: quidem , inter quos latere ieiunium $n totum non datur, pacem differant: && publice et in ecelesia dissimuleto ieiunio consuetudini serviant. Posterius vero, nempe cum mysteria celebrarentur, pacem atque osculum a fidelibus oblatum fuisse, vix est ut probari necesse sit. Res enim est perspicua. Sed aliquot nihilominus vete- rum testimonia producam. Primum Ladodicenum conc. Can. xix. in liturgiis et synaxibus hunc praescribit ordinem. Post habitos ab episcopo sermones ca- techumenorum succedebat oratio. Quibus digressis super poenitentes orabant. li sub manus subeuntes ubi recesserant, tum fidelium triplex oratio concipieba- tur: El" ooro cà eloávov Giboctac, iubet, xài aerà to nprofiut(pouc Goüvat và éxt- exóxe Tiv slprjvav, tótt touc Aatxoug civ elpvnv Oudóvat, xal obte vj &ylav xpoc- eopxv ixtt££(o0n. Tum pax, inquit, danda, quam ubi episcopo sacerdotes im- pertierint, laici sib invicem dabunt. — Secundum quae perficiatur oblatio. At Innocentius Epist. 1. ad Decent. cap. 1. pacem prohibet ante finita mysteria dari. Pacem ergo asseris , inquit, ante confecta mysteria quosdam populis énperare, vel sibi inter eacerdotes tradere; cum. post omnia, quae aperire non debeo, paz wt

p. 353.

CCOXII

neceseario indicenda, per quam constet popeium ad omma quae in mysterita agun- tur atque in ecolesia celebrantur praebere consensum.

Quibus subductis omnibus liquet vetustissimos etiam Christianos in synazxi- bus suis non perpetuo communicasse, publice saltem ac legitime. Nec interim negamus privatim domi, vel extra synaxin communicare aliquos potuisse, cum eucharistiam, quam a sacerdote semel acceperant, domi reservatam reliquos in dies dispensare solerent. De quo vide quae Basilius Epist. cc.zxxix. ad Oae- sariam Patriciam scribit. Tum annalium auctorem ad annum rvu. Redeo iam ad synaxes illas, quas Epiphanius ab apoetolis fuisse traditas affirmat, feriae quartae, parasceves et dominicae. Inter quas miretur quispiam sabbati mentio- nem nullam esse factam. Hoc enim die synaxes Oriente fere toto celebratas ac frequentata mysteria testatur Socrates lib. illo v. cap. xxr. Quanquam hie, ut et Sozom. lib. viz. cap. xix. Alexandrinos et Romanos excipit: Tàv vào xavtay o tfc olxoupdvng ixxAncuov iv fjydpa caff&ktov xatà nücav íoopaboc mfpiobow éixi- teAougóv tà uiugtrjota, ol v tij AXckavOpata xoi ol 2v 13, "Por ix rtvóc üpy aia &apa- Dógzex« toUto xouiv xapncojcavto: Cum enim omnes totius orbis ecclesiae sabbatis omnibus per unamquamque hebdomadam mysteria celebrent, Alezandrini et Ro- mani ez vetere quadam traditione id ugere detrectarunt. Ita non Orientis modo, sed et tetius orbis consuetudinem fuisse scribit; quod ego verum non arbitror. Fuit enim Orientis fere solius. In Responsis Canon. Timotbei Alexand. apud

^ Balsam. Interrog. xri. quaesitum est, quibus diebus coniuges continere debeant? Respondet Timotheus omnino sabbato ac dominica temperandum , oix xo dv aótaíq tjv &veujatuc)v Üuatay xvamdosaÜat cà xuple. Igitur sabbatis Alexandriae celebrata mysteria, contra quam Socratis aetate factum est. Atqui forte an Oyprii (apud quos ista scripsit Epiphanius) Romanos aut vicinos suos Alexandrinos imitati aynaxes nullas ssbbatis instituerunt: reliquis vero, hoc est quarta sextave feria, nulla in synaxibus mysteria celebrarunt. De mysteriis certe mentio nusquam bic habetur, contra quam Casaubonus aliique temere prodiderunt. In sequenti nu- p.354 mero Epiphanius de sabbati synaxibus ita loquitur, ut in ecoleeia sua institutas negare videatur. Scribit enim: &v two bà tórou xal év toic aáfipaat awvatsue éxi- ttÀoUctv. Non igitur in Cypro; ac proinde verissima est coniectura nostra, Cy- prios Alexandrinorum morem imitatos esse. Ác cum paulo ante demonstratum sit, quadragesimalis ieiunii tenrpore nulla in sacris conventibus celebrata fuisso mysteria, de quarta sextaque feria idem videri possit, cum in illis solenne perae- que ieiunium extitisse autor sit Epiphanius. Sed ne istud asseveremus , prohibet imprimis illad, quod 4 1àv xponvuopévovy Jtrovpria soli Quadragesimae ieiumio in veteribus conciliis et liturgicis adscribatur. Accedit et disertissimua Tertul- liani locus, qui in lib. de Orat. sub finem ostendit, ipsis stationum diebus, quae feria quarta sextaque cum ieiuniis obiri consueverant, ut paulo post dicetur, sacrificia celebrari ac dominicum corpus in fideles distribui solere. Sémi&ter, in- quit, de stationum diebus non putant plerique sacrificiorum orationibus intervensen- dum , quod statio solvenda sit accepto corpore domini, Ergo devotum deo obsequium eucharsstia resolvit, an magis deo obligat* Nonne soleunior erit statio tua , si el ad aram dei steteris? Accepto corpore domins et reservato, utrsngue salvum est, et participatso sacrifici et executio offcii. Qui locus paulo & nobis postes decla- rabitur. Ad haec Basilius in Epistola ad Caesariam, cuius supra meminimus, eum quotidianam communionem plurimum commendasset, ieta subiicit: tud pávtot ve técaptov xa éx&ctrnv iBooukba xotvwvoüpsv, ?v tjj xuptxrj, dv vij tezp&xx xal y tjj rapaoxevij xai tip o«fáto , xal dv vais aÀAat Sp£pat, dàv Tj uvrjum uáe-

OC6X1II tupóe «vog: JNos quater in quaque, hebdomada. communicamus, domimica, feria quarta , parasceve , sabbato, sed et diebus caeteris, in quos memoria martyris ali- cuius incidit, Unde quod de ieiunio dictam est, nullum in eo celebratum fuisse mysterium , neminemque communicasse fidelium, de solo quadragesimali par est accipi, si Alexandrinos eximas, quorum velut singulare istud a Socrate commemo- ratur, quod feria quarts atque sexta ommia praeter viAev)v synaxeon propria praestiterint. De quo proxime videbimus.

Denique quod Epiphanius admonet, triplicem illam eynazin dierum tokdem ab apostolis esse traditam , hand scio an satis certo constare queat. Nam primis ecclesiae temporibus unus duntaxat dominicus dies ad e&m rem observatus vide- tur, ut ex apostolo r &d Cor. cap. xvi. colligitur. Quinetiam Iustinus Martyr ApoL rr. cum de Ohristianortm conventibus agit, solius dominiose meminit: 7àv 0 voU flou fjdpav xoc] rávtic vv auvéAsooty xotoUucÜa. Quare magis id ex pri- vato ecclesiae cniusque ritu, quam ex communi apostolorum praeecripto deriva- tum existimo, ut quarta sextave feria, aut etiam sabbato synaxes conventusque fierent. Quam in rem egregius est Augustini locus Epist. oxvrm. qui mihi hic ad- seribendus videtur: 4a vero, inquit, quae per loca terrarum regionesque va- fianfur; sieuti est quod. alis ieiunant sabbato, alii cero non, ali quotidie com- municant corpori et sanguini dominico, alis certis diebus accipsunt, alibi-nullus dies internittitur, quo non offeratur, alibi sabbato tantum et dominico, alibi tan- tum. domisico, et si quid aliud huittemodi animadverti polest: totum hoc genus rerum liberas habet observationes. Innocentius porro Epist. 1. cap. tv. feria sexta et sabbato sacramenta minime celebrari scribit his verbis: Quod utique non du- bium est, in tantum eoe teiunasse (de apostolis loquitur) biduo memorato, ut ira- détio ecclesiae habeat, isto biduo sacramenta penitus non celebrari. In Medio- lanensi ecclesia quotidie sacrificium oblatum ex Ambrosio constat, qui Sermon. xxxiv. ita loquitur: Moneo etiam ut qui iuxta ecclesiam est, et siue gravi impedi- mento pofest, quotidie audiat missam, et qui potest, omni nocte ad matutinum ve- niat, Et paulo post: Zn quadragesima vero monec, ut die omni, aut sallem, ut dim, deminica, offeratis et communicoks, Varia igitur admodum per ecclesias eonsuetudo fuit. Non de vetustissimis temporibus, deque Orientalibus maxime, quae diximus intelligi volumus.

Ex illo vero postremo Ambrosii loco liquet, falsissimum esse, quod haereticis quibusdam nimium stelide persuasum esse video, nunquam in vetere ecelesia missam auditam a fidelibus eeso, quin una communicarent. Quo in errore sane stupidiseimo versatur Casaubonus Exereit. xvi. ad Ann. Baron. num. rvim. Et, quod mirum est, hunc ipeum Ambrosii locum citat, nec advertit eundem, eum quotidie missas audire, in quadragesima vero, si fieri potest, etiam communicare iubeat, satis innuere, nequaquam quotidie, caeteris saltem praeter quadragesimam diebus communicatum fuisse. Apud Eusebium lib. vr. Histor. cap. tx. in historia cuiusdam, qui ab haereticis baptismum acceperat, ita legitur: sbyapteciae vào ixaxoUgdavta, xal guvexipÜeytápevov to adv, xol vpaxétn napagtávta, xal yipas sl; $x050y 19 tij; &yiac tpoo?is npottivovta etc. Casaubonus ut audire missam idem esso quod communicare confirmet, hunc Eusebii locum affert, quo nihil est alie- mius. Nam er eodem ipso probatur diversum ac distinctum esse quiddam éxa- xoderv t7 tüy apiatias et participare dominico corpori; quamvis duo haec tum ab illo praestita fuerint. In Agathensi vero concilio, quod ex Gratiano citat Casau- bonus, tantum abest ut aliquid ad errorem illum sublevandum decretum fuerit, nt contrarium potius manifeste colligi possit. Etenim Can. xrvir. patres ita prae-

P. 355.

p. 256.

OCCXIV

cipiunt: Miseas die dominica saecularibus tenere apeciali ordine praecipimus, sta ut ante benedictionem sacerdotis regredi populus non praesumat. Qui si fecerint, ab episcopo publice confundantur, Atqui Oan. xvm. ita statuit: Saeculgree qui in natali domini, pascha, pentecoste non commwecaverint catholic non credantur nec inter catholicos habeantur. Hic tribus duntaxat diebus quotannis fideles ad communionem commpellit, illic dominicis singulis iubet audire missam. Non est igitur idem atdíre missam &ac communicare , neo ambo illa fidelium usu ecclesiae- que veteris perpetuo fuere coniuncta.

T:tp&Bt 8k xal v npocefBito.] Antiquisaima est utriusque ieimnii religio, cuius et in Aérianis supra mentionem egit. In Canon. Apost. Lxx. cum qnadra- gosimali, vexoádo; et zapacxtui; leianium eadem sanctione praecipitur. Ad quem Balsamo istud adnotat, perinde duabus illis feriis atque in quadragesima Epo- qgayiav praeseribi Tum ne praesenti quidem mortis in periculo carnibus vesci licere. Ignatius Epist. v. ad Philipp. eiusdem praecepti meminit. In Constit. Apost. lib. vir. eap. xxiv. caussa cur tstpGót ieiunandum sit haec affertur, quod et feria quarta deliberatum a Iudaeis est de interficiendo Christo et Iudas operam suam detulit. Cui adstipulatur et Petrus Alexandrinus Can. xv. Et quidem pro- babilis est ista ratio. Quam vero hic Epiphanius reddit, falsa est et evangelioae veritati contraria. Vult enim Christum dominum feria quarta comprehensum. Quod in diatriba de Passione domini supra discussum ac refutatum est, pag. 173. De iisdem ieiuniis mentionem facit non uno in loco Tertullianus et stationes illis ipsis diebus obiri consuevisse significat; ut in lib. de Ieiuniis contra Psychiocos: Cur stationibus quartam et sextam sabbati dicamus, et seins parascevem? Et cap. 1.: Sic et apostolos observasse, nullum aliud «mponeutes iugum certorum et $n commune omnibus obeundorum ieiuntorum, proinde nec slationum, quae et ipeae suos quidem dies habeant, quartae feriae et seztae. Cuiusmodi porro stationes illae fuerint et utrum ieiunia ipsa stationes appellatae sint, paulo est hoc loco diligentius inquirendum. Res enim est non minus studio digna quam propter antiquitatem obscura, neque vulgo satis cognita.

Stationes igitur statos ieiuniorum esse dies Pamelius ad lib. de Corona Mil cap. x1. scribit: metaphora a militibus orta, quod quandiu $n statione erant, setu- nare eos oportebat. Quod et alibi passim repetit. Ac ieiunium quidem stationem cum alii plerique vocant, tum Hermas lib. 1r. Simil. v. Quid est, inquit , statio? Et dizi, ieiunium. Rhabanus Maurus lib. rr. de Instit. Cleric. cap. xvrr. ex quo- rundam sententia inter ieiunium et stationem id interesse scribit, quod ieiunium indifferenter cuiuslibet diei sit abstinentia , non per legem, sed secundum propriam voluntatem: Statio, observatio statutorum dierum, ut quartae et sextae feriae, vel quadragesimae. Citantur et haec apud Pamelium Ambrosii verba Serm. xxxvi. Stationes vocantur ieiunia , quod stantes et commorantes in eis inimicos insidiantes repellimus. Verum neque ego stationem idem esse cum ieiunio arbitror, neque, ut intersit aliquid, discrimen illud probo quod apud Rhabanum legitur. Quod enim a ieiunio diserepet, ex Tertulliano liquet, qui lib. r1. ad Uxorem cap. 1v. its loquitur: Ut ei statio facienda est, maritus de die condicat ad balneas: si «eiunia observanda sunt, maritus eadem die convivium exerceat. Quinetiam loco illo ci- tato ex lib. contra Psych. cap. xiv. stationes & ieiuniis secernit, cum stationibus quartam et sextam sabbati dicatam esse dicit, parascevem ieiuniis. Contra lib. de Corona Mil. cap. xr. stationes pro ieiuniis usurpari Pamelius existimat his in verbis: Jam et stationes aut alii magie faciet, quam Christo? aut et dominico die,

CCOXY

quando nec Christo? Et multo manifestius lib. de Anima cap. xzvm.: Quia et Daniel trium hebdomadum statione aruit victum,

Sed ego stationem apud Tertullianum praesertim religiosum illud esse fidelium officium arbitror, quo certis diebus ad synaxin adeuntes, ibidem ad nonam usque perseverabant, ad quam insuper ieiunia producebant. Unde et pro multitudine ips& conventuque nonnunquam solet accipi. Non secus, opinor, ac militaris statio tam pro loco, quam pro standi et excubandi functione, imo et pro ipsa militari manu apud Latinos usurpatur. Livius lib. xxavin.: Paóbwlatores ligna- toresque Romani in eam partem, «n qua colloquium futurnm erat, ducti sunt, tutius id futurum tribunis ratis, quía coss. praesidium et ipsum pro statione habituri erant, suam tamen alteram sta&ionem propius castra DC equitum posuerunt, Erant milites, qui aliquanto a castris intervallo ad eorum tutelam excubabant. Eodem modo Christianorum stationes tam sacrae illae diebus certis exeubationes quam ipeimet fidelium conventus appellati. Tertull. in calce lib. de Orat.: Si statio de militari exemplo momen accipit (nam et militia dei sumus), utique nulla laetitia siec tristitia obventens castris stationes militum rescindit. Quibus verbis demon- strat, nequaquam, quod vulgo persuasum erat, stationes dominici corporis eom- munione dissolvi, quoniam quicquid in castris accidat, sive prosperum sive triste, militaris nihilominus statio perseverat. Perperam igitur Rbabanus haec posteriora, vtique nulla laetitia sive tristitia etc., velut caussam attulit cur Ohri- stisanorum statio a militari nomen accepisset. Quo eodem errore Pamelius ad lib. de Corona Mil. cap. xr. stationem dicit per metaphoram a militaribus stationibus usurpari, quod quandiu in statione mdlites erant, seiunare illos oportebat. Quod sane ridiculum est. Neque vero tandiu famelicos esse praesidiarios illos et ex- cubitores exercitus ipsius atque imperatoris interfuit. Sed nec a statis tempori- bus stationes nominatae videntur, sed ab ipsa assistendi, hoc est conveniendi commorandique functione, quod ultra legitimum synaxeon tempus, videlicet matutinum, divinum officium ad nonam usque producerent, et diuturniores in ecclessia moras agerent. Apud Cyprianum Epist. x11. ad Cornelium papam sta- tionis nomen tam de conventu ipso, quam de tempore ac die potest intelligi, cum de Novatiani legatis in Africam missis agens: Qui cum «n statione , inquit, £a- vidiosis quoque conviciis et clamoribus turbulentis proruerant etc.

Quamobrem stationes non ieiunia ipsa sunt, sed cum ieiuniis coniuncta. Quanquam duplex ieiuniorum genus apud antiquos fuit. Nam aliud exquisitius erat, quod longius, hoc est ad vesperam usque prorogabatur, uti quadragesimale ieiunium. Epiphanius enim infra, eodem isto numero, synaxes quadragesimales &b hora nona ad vesperam usque celebrari docet, ante quas synaxes ieiunia mi- nime solvebantur. Aliud erat paulo remissius ac brevius, quod ad nonam dun- taxat produceretur, cuiusmodi feriae quartae sextaeque ieiunium extitisse idem Epiphanius asserit: vtcod8t bb xol dv npocaffiato £v vrotsia Ec dpac iv&cn;.. Hino est quod, ut ex Tertulliano conspicuum est, stationes non ultra nonam extende- rentur. Quo nomine a catholicis, quos psychicos appellat, Montanistae reprehensi sunt, pro eo quod stationes suas ad vesperam proferrent. Tertulliani verba sunt lib. de Ieiuniis contra Psych.: Aeque stationes nostras , ut indignas , quasdam vero et in serum constitutas novitatis nomine iucusant, hoc quoque munus et ex arbitrio obeundwum esse dicentes, et non ultra nonam detinendum , de suo scilicet more, Ibi- dem praeterea: 4rgwunt nos quod ieiuna propria custodiamus, quod stationes plerumque in vesperum producamus. Quo in loco non leviter hallucinatus est Pa- melius, dum Tertullianum per calumniam baec in orthodoxos iacere scribit,

y 351.

p. 358.

OCOX YI

quod negarent stationes, hec est ieiunia uliza nonam propaganda, cum, ut ex infinitis veterum testimoniis constat, ad solem occasum usque ieiunia produxe- rint. Sed aliud videlicet statio est quam ieiuninm, et ieiunia stationum, uti nec stationes ipsae, minime ultra nonam observabantar. Quare merito & catholicis castigata Montanistarum illa novitas est, quod stationes et ieiunia aliis, quam quae ab ecclesia praescripta essent, temporibus ad vesperam extenderent. Nam feri& quarta sextaque a&d nonem duntaxat perseverasse in statione Montanistas eodem illo libro cap. x. Tertull. indicat: Non quasi respuamua nouat , inquit, cui et quarta sabbati et exta plurimum fungünur. Propterea vero stationum ieiunia illa semiieiunia ab eodem autore nominantur, cap. xiu.: Ecce emm (ait advereus eatholicos) convenio vos et praeter pascha ieiunantes citra illos dtes, quibus abla- lus est sponsue, et stationum semiteiunia snterponentes.

Sed obscurissimnus est iisdem de stationibus quartae sextaeque feriae Ter- talliani locus eap. xiv.: Cur stationibus, inquit, quartam et sextam sabbah dica- sus et ieiuniis parasceven?. Nam parasceve quid aliud est quam sexta sabbati? Praeterea ieiunium parasceve soli tribuit, quasi non et feria quarta ut statio, ita iejunium solenne fuerit. Huius in loci interpretatione mirum quid Pamelio in mentej venerit, oum parasceven a Tertulliano nove sabbatum appellari credidit. Stationes, inquit, appellat quartae et sextae feriae seiunia, quod statuta essent silse diebus ieiunia, non ilem die parasceces, quae erant voluntaria. Et numero se- quente parasceven ait esse sabbatum, quod dominicam praecederet. Quo die ie- iuntum pro cuiusque voluntate servatum est. Nihil aut absurdius aut quod & Ter- tulliani mente magis abhorreret afferri potuit, Tantum enim abest ut Tertullia- nms sabbatum ieiuniis dicatum esse pronunciaverit, ut de eo statim ista subiiciat: Quanquam vos etiam sabbatum, sí quando, continuatis, nunguam nisi in paacha ieivnandum, secundum rationem alibi redditam. Si nunquam sabbato ieiunandum, uno duntaxat excepte, quemodo dicatum a suis, perinde ac catholicie, ieiunio sabbatum Tertullianus dicere potuit? Aliunde igitur quaerenda est loci illius ex- plicatio. Quae an eiusmodi possit esset, considerandum est, Nimirum Tertulliani tempore, cum stationes feria quarta et sexta fierent, ambae quidem ad nonam duntaxat horam prorogatae sunt, sed feria quarta statim post stationis exitum horamque nonam ieiunium solvere licitum fuit, Gexta vero feria, expleto statio- nis tempore, non statim fas erat vesci, sed ad vesperam tantum. Unde feria quarta semiieiunium, ut Tertullianus vocat, observatum est, sexta ieiunium. [ta nonnullis in locis, ut paulo post testatur Epiphanius, feria quinta maioris hebdo- imadae cum stationes et synaxes ad horam nonam celebrarentur, non tamen sub- inde ieiunia solvebantur. Et vero arctiore ieiunio ac diuturmiore inedia celebrande dies ille fuerat, quae dominicae passioni praecipue consecratur. Equidem non video quid de Tertulliani loco illo dici probabilius possit, Iam vero per illos sta- tionum dies, quae cum ieiunio coniunctae erant, contra atque in maioribus ie- iuniis usurpari consueverat, divina mysteria et sacrificia peragebantur, distributa quoque in fideles eucharistia; quam tamen. non subinde in os traiici, sed reser- vari oportere Tertullianus admonet, in calce lib. de Orat. donec absoluta sit statio. Neque tum praetermissum videtur pacis osculum, quod uno paschae die communiter ab omnibus omissum idem auctor significat. Sed de variis ecclesia- rum ritibus consule quae in superiore nota ex Augustino et Innocentio declara- vimus. Plura de hoc stationum ritu antiquitatis ecclesiastieae studiosi pervesti- gsre poterunt, cum et nos pleraque.consulto praeterierimus, ut ea sola com- plecteremnr quorum obscnritas lucem aliquam. nostrae disputationis exigeret.

O000X Vll

Alya pévnc t Hevenxootf(c.] Vide Nicaenum eanonem uit. Cassisnum collat, p.359. XXL, CAD. XI.

Ot dv tjj fpa t&v "Exteaviov.] Multis igitnr modis admirabile est de- trefüum illud Theophili Alexasdrimi episcopi, quod apud Beleamonmem extat peg. 1067., in quo et Theophania v/ístuiov fufpav esse dicit, et, quoniem illo aano in deminicam inciderat, paucis tantummodo dactylis vesci iubet, quo ab haereticis seiunctos se esse profiterentur, qui dominicae resurrectionis diem non colerent, et hoc ipso, quod vespertinam synaxin praestolarentur, ieiunii religioni setisfacerent ac postremo synaxes ab hora nona celebrandes indicit. Atqui dg- minicis diebus synaxes matutinae omnes erant, et quod paucos dactylos sub ve- speram comederent, nihil obetabat quo minus ieiunium esset eiusmodi, quale deminicis diebus omnibus interdictum fuisse cum Epiphanius hoc loco, tum alii veteres omnes afüármant. Caeterum idem ille Theophili locus admonet, si theo- phania alium in diem quam dominicum incurrissent, xerophagiis, hoc est pane cum sale et aqua, transigenda fuisse, Nunc ob diei religionem paueos dactylos remissos, quos tamen, ut ieiunii ratio haberetur, ante vespertin&m synaxin de- gustare vetuit.

Té 55 xopuxxà, &nóca;.] De dominicis solis, non item sabbatis, prudenter hoc advertit, ut et Gangr. Synodus Can. xvin. de ieiunio dominicis duntaxat interdixit. Non enim ubique, nec ín tota ecclesia sabbatum ieiunii expers fuit, Nec ignor&bat Epiphanius aliter Romae et in plerisque Occidentis regionibus quam in Oriente usurpari consuevisse. Etenim Romani, quod Bocrates lib. v. cap. xxr. scribit, xàv cáffarov vnott/oucg:. De quo fusissime disputat August. Epist. Lxxxvt, et Epist. cxvtrir. et in. Annalibus Baronius ad an. vr. Qaare nulla est ab apostolis edita sanctio, qua ieiunium eo die prohiberetur, ut Augu- stinus asserit Epist. cxvri., ubi in rebus huiusmodi negat quicquam esso ve/ scrs- pturae sanctae autoritate, vel universalis ecclesiue traditione determinatum, sed eius, in qua verseris, ecclesiae consuetudini obtemperandum esse. Qua quidem praescriptione tanquam spurius et alienus canon ille reiicitur, qui inter apostoli- cos Lxvir. numeratur: Ei cv; xAnpuxoq sóps07 civ xupiuxxiv fpfoav vnattócv, 3) To cafp&cov (nÀ3v toU Évbe p óvou) xaOeipsiau , sl Bk Aotxbc, àpopi tía : Clericus qui domsnico die vel sabbato (uno duntazat excepto) ieiunare deprehensus sit, depona» tur, laicus ezcommunicetur. Non potest hoc ab apostolis communi esse deoreto constitutum, Aut si apostolicus iste canon est, haec verba, 3) xo aáfatov, xÀ3v toU Ívos puóvou, ab otiosis Graeculis intexta sunt. Neo melioris notae sunt quae in Apost. Coustit. leguntur lib. vr. cap. xx1v., ubi tà cáfffata xol tà xupiuxx&s toptátttv praecipit. Quod ab apostolis toti ecclesise nunquam esee praescriptum sanctissimorum patrum consensus approbavit. Alia est Ignatii ratio, qui ad Phi- lippenses scribens, non universali ecclesiae iura constituens, Epist. 1v. ista pro- nunciat: Ei t6 xopuaxijv 3] oáfgatov vnavsótt, 1A)» ávoc caftro, o9toc Xowtoxtó- vo, dativ. Graeculorum vero sane intolerabilis est fastug, qui in pseudosynodo Trullana Can. Lv. Romanam ecclesiam damnant, quod per quadragesimam sab- batis ieiunerent. Atqui Socrates lib. v., cap. xxrt. Romae scribit sabbatis in qua- p. 360. dragesima ieiunatum non esse. Sed nimirum hallueinatus est, aut ad vocem. "Peng adiiciendum est va, ut véav 'Pousv Constantinopolim appellet. Nam sub- inde refert x&v aáfatov iv 'Pou; veovsisc0n. De sabbati ieiunio extant occiden- talium synodorum canones, ut Rliberitani xxvt. et Agath. xri., nec nom et Inno- centii primí Epist. 1. cap. rv. Quem quidem ridicule admodum Scaliger lib. vr. de Emend. Temp. pag. 641. scribit primum omnium instituisse, ut sabbato ieiuna-

CCOX VIII

retur. Qussi vero t&nto ante Innecentium non illud Occidentales consuetudine, quae tacitae legis instar esset, observaverint. Neque vero Innocentius tam de sabbati ieiunio praecepit, quam caussas attulit cur sabbato ieiunandum videatur. Ad extremum de sabbati religionis inter Pseudodiataxes Apostolicas extat Petri ac Pauli nomine edita sanctio lib. virt. cap. xxxi. Ut eo die ac dominico serm ab opere feriati sint: àatéaiuaay ol 6oUA0t xévte udpac, aa arov Ob xal xupuxiy ey oAatévusay dv xi] ixxAnoia 6x cv BibaoxaAlav tij; sócc(eloc. Hoc vero nunquam &b apostolis manasse decretum apparet ex eo, quod Laodicense concil. Can. xxrx. djserte vetat sabbato otiosos esse Christianos. "Ott oà b«t Xorscixvou; "lovBottev, xal iv 16 cafB&to ayoA&tav, dà dpyáttaüat abtouc dv xj adtij fjudpa, vv 83) xo- puxxiv xpotuibvrae, et vt Dóvatvto ayoÀ&luv, ve Xpurtiavol, sl bà eópsÜcisv "Iou- baictol, éatecay dváÜspa xopà Xowrvé. Dominicis potius qu&m sabbatis vacare iubet, et addit tamen, si illorum commodo fieri potest. Ut nondum illis tempori- bus ab omni opere feriatos esse penitus constitutum faerit, uti Zonaras et Bal- samo ad illum canonem adnotant.

Tv» 9t t1sonoexostjv.] Ad quadragesimalis ieiunii consuetudinem ab haere- ticorum calumnia vindicandam insignis hic Epiphanii locus est. Quanquam ea res infinitis antiquorum patrum ac conciliorum testimoniis explorata adeo est, nihil ut impudentius ab hodiernis haereticis irrideri repudiarique soleat. Consule quae in magnis Ánnalibus atque ab aliis studiose collecta sunt, qui adversus hae- reticos scripserunt. Sed mira quaedam in quadragesimalis ieiunii religione va- rietas apud antiquos extitit, de qua Irenaeus apud Eusebium lib. v. cap. xxrv., et Socrates lib. v. cap. xxi. Qui quidem insigniter aberrat, dum Romae scribit tres duntaxat hebdomadas ante Pascha continuo ieiunari, excepto sabbsto ac domi- nica. Quod supra refutatum est. Subiicit deinde sex ab aliis hebdomadas ante pascha, ab aliis septem, ieiunio consecrari. Alios xv solos dies per vrr hebdoma- das dispensare. Qui omnes suum illum dierum numerum tsocagaxocciv appella- bant. Sane apud Photium num. cvir. Basilius Cilix Nestorisnus adversus Iosn- nem Scythopolitanum scribens obiick inter caetera: 5t c3jv &yiav tsgcapaxodtiy sl; vpfie EBBouábac aovxAciov, o98k dv carat tijg t&v ftrnvàv xpregarylac &xslyeto. Fuit enim non minor in ciborum delecta abstinentiaque diversitas, de qua idem Socrates. Vide et Cassianum collat. xxr., Ambrosium Serm. xxr. et sequentibus. Bozom. lib. vir. cap. xrx. Epiphanius porro per &xxà fjdpec toU xácy a, ante quas tiv ttocapaxoctiy celebrari dicit, non eam hebdomadem intelligit quae pascha praecedit, uti postea cum t&c 35 fjucpac toU xácya nominat, sed de paschalibus vir feriis loquitur, quas antecedit quadragesimale ieiunium. Utram vero apud Cyprios, ubi haec scribebat Epiphanius, sabbata quadragesimalibus ieiuniis ex- empta sint, non satis apparet. Ac videntur ex Romanorum aliorumque consue- tudine etiam diebus illis ieiunasse, cum solos dominicos dies excipiat. Profecto enim de sabbatis minime tacuisset. Quanquam sabbatorum ideo fortasse non meminit, quod non eandem apud omnes ecclesias formam esse consuetudinem- que cerneret, neque quicquam super ea re sciret ab apostolis esse praescriptum. Hie autem ritus eos solos complecti voluit, quos ab apostolis toti ecclesise tra- ditos, non certorum locorum peculiares esse crederet. Perperam vero Pamelius ad Tertull. librum adversus Psych. cap. xv. hunc ipsum Epiphanii locum inter- polat, et pro septem dies, haud dubie legendum, septem hebdomadas, affirmat. Frustra est, inquam. Etenim $up«; est in Graeco, non íifbopábo;. Et fjudoas in- telligit, quae a solenni paschatis ineunt, ante quas fj «cecapaxosti)) solida decurrit.

Tà; 5i 36 uépec toU xácy«.] Sex illis duntaxat diebus maioris, ut vocant,

CCCXIX

hebdomadae, xerophagia Christianis imperata fuit. Atqui Laodic. Can. r. 9«t xa- aav, inquit, 1)v 1t:0apaxoctiy vaattóetv Cnpogayobovrac. Et Balsamo ad Can. Lxix. Apost. non solum in quadragesima, sed etiam quarta sextaque feria Enpopavttv oportere docet. Adeo ut ne aegrotis quidem aliud ciborum genus quam piscium indulgeatur, nec unquam carnibus, vel extremo vitae periculo, vesciliceat. Apud Socratem tamen lib. v. cap. xxir, ubi diversae quadragesimalis ieiunii consuetu- dines explicantur, non omnes xerophagiam adhibebant. Sed alii piscibus tantum- modo, alii avibus insuper utebantur, quos ex aqua procreatos perinde ac pisces Moyses narrat. Alii fructibus ovisque contenti, alii pane solo, alii ne hunc qui- dem sibi permittebant. À carnibus quidem universos abstinuisse praeter caeteros Augustinus contra Faustum scribit lib. xxx. A earnibus et vino Chrysost. Hom. vri. de Poenit. De carnibus etiam Spyridionis apud Sozom. historia confirmat lib. r. cap. xr. ut caetera praetermittam, quae sunt innumera. Postremis itaque quadragesimae diebus sex xerophagia lege quadam omnibus indicts. Quae quid sit, declarat Tertull. libro contra Psych. cap. .: Arguunt nos, inquit, quod etiam rerophagias observemus, siccantes cibum ab omni carne et omni turulenka et ei- tidioribus quibusque pomis, ne quid vinositatis vel edamus vel potemus, lavacri quoque abstinenam congruentem arido victui. Passim vero toto illo libro xero- phagias a catholicis damnari significat, quasi novum affectati officii nomen, et prozimum ethnicae superstitioni, quales castinoniae Apin, Isidem et Magnam Matrem certorum eduliorum exceptione purificant. Verum non omnes, opinor, tum a catholicis damnatae xerophagiae sunt, sed illae solum quas certis tempo- ribus, praeterquam ab ecclesia copstitutis, ex Montani disciplina servabant, quas idem autor duabus hebdomadis definit cap. xv.: Quantula enim est apud nos interdictio ciborum? Duas in anno hebdomadas xerophagiarum, nec totas, exceptis scilicet sabbatis et dominicis, offerimus deo. Ubi non assentimur Pamelio, qui hebdomadas non pro septem diebus, sed pro totidem hebdomadibus accipi putat, et de Telesphori sanctione, qua Tertullianus clericus teneretur, nescio quid narrat, quod nullo modo persuadet. Nam si xrv. hebdomadas xerophagiis Montanus addixisset non illud usque adeo Tertull. elevans diceret: Quantula eat apud nos interdictio ciborum? Quocirca duas alias a quadragesima seiunctas ao diversas fuisse credibile est; in quibus sabbatum ac dominica dies eximeretur. Sozom. lib. vr. eap. xix. de diverso quadragesimalis ieiunii dierum namero agens , Montanistas ait duas ante pascha duntaxat hebdomadas ieiunare. Verum cum in secunda, hoc est proxima ante pascha hebdomade sabbatum a ieiunio exemptum apud Montanistas non fuerit, ut Tertull. iam Montanista lib. contra Psych. narrat, non videntur ad duas istas hebdomadas totidem illae xerophagia- rum accommodari posse. In Constit. Apost. lib. v. cap. xvrr. eadem xerophagia sex illis diebus observanda proponitur: "Ev tatc pda; oóv toU xácy a. vnavcóate, &py ópsvot &ro Beutépas uot vri; xapaaxsv?|o xoi gaffátou Bb fudpac, uóve ypox- pevot Gptc xal àÀX xol Aaydvotg, xoi moró) Übatt, olvou Ok xol xptóv &miycoUs dv tauta. Haec igitur xerophagia pane, sale, aqua et, si forte, etiam oleribus con- Stabat. Ad haec cap. xrr. eiusdem libri quadragesimale ieiunium a paschali di- stinguitur: 'Extcels(g0o 93b $ vaotsla aóti (nempe quadragesimalis) zpo cj; vn- e1&(ag toU xágy a, &pyopdvr uàv &xo Otutípac, zÀnpouuévn ób el xapaoxtu)v us0* ac &xovngtrUgavts, àpbagÓs ize &qíag toU z&cya EfBouábos, vnottUovts; aütiv: Ce- lebretur quadragesimale ieiunium ante paschale, et incipiens a secunda feria de- sinat in parasceven, post quam soluto $eiunto sanctam paschatis kebdomadem $n feiunio transigste. Quadragesimalis porro illius ieiunii , quatenus a paschali differt,

p. 363.

p. 363.

CCOX X.

initium kasd scio ar Constitutiones illae & domirica quinquagesimae, an sexa- geeimae repetant. Prius enim illud initium ii sumpeisse videntur, qui vr hebdo- madas et ieiunio dicabant, cum alii sex duntaxat tribuerent; ita tamon ut utro- bique sex duntaxat et triginta sese dies inedia macerarent. Hi enim (ait Cassia- nus Collat. xxr. cap. xxvir.) sibi eex kebdomadarum observantiam pracfizerunt, qui petant diei quoque sabbati ieiunandum. Sez ergo in hebdomada teiuma pereolvunt, quae eosdem sez et triginta dies sexies revoluta consummant. À sexagesima vero Graeci recentiores quadragesim&m auspicati sant, uti pluribus ad Nicephorum ante aliquot annos disseruimus. Quo nimirum xr solidos dies ieiunio tribuerent. Ambrosius Serm. xxxz. et xxxrt. sex hebdomadis, ac diebus xri. Quadragesimam definit, eosque qui quinquagesimam pro quadragesima ieiunarent redargait.

Caeterum tam de hoc paschatis ieiunio, quam de quadragesima Timotheus Alexandrinus episcopus intelligi potest in Canonicis Reeponsis Interrog. vrm. e£ x. Quarum in priore quaeritur, utram puerpera pascha ieiunare debeat, an ei vini usus indulgestur? In posterioti de aegroto dubitatur, an similiter paschatis ie- iunio teneatur, atque oleum et vinum adhibere possit. Qua ex posteriori quae- stione Balsamo colligit, 6v $ vnotsla tij v100apaxostíj; toU zácy a Enpopayia éau, &JX.& xel olvou &xoyY. Addit tamen, nonnullos in utroque canone hebdomadae sanctae ieiunium , non quadragesimae totius intellexisse. Epiphanius quoque in Aérianis haeres. Lxxv. num. ni. de hac hebdomada loquens: "Ev ts tai; )pípau toG xác a, inquit, 6vc rao! Suiv yausuvlat, ayvtiat, xaxoxkÜtun, Enpogaviat, coa, &ypuxvíat v& xai vootetat, xoà xàgat viv Quy 6v al owtupiet etc, Idem et haer. Lxx. num. xi hebdomadem iliam paschatis &npoeayíac i88ouábx xal toU xácya no- minat. Vide et num. xiv. Nec illud praetermittendum est, uti pascha pro tota quadragesima, aut pro ultima saltem illius hebdomada sumitur. Vetuti cum Ti- motheus vncttÜcet x&sya dixit, ità nonnunquam oertum eiusdem hebdomadis diem significare, ut apud Tertull. lib. de Orat. sub finem: Sic et die paschae, quae communia et quasi publica ieiunti religio est, merito deponimus osculum, Qai dies parasceve sancta, qua passionis memoria celebratur ac xác a ataupeiauuov esse videtur, idemque forte, quem unicum ieiunio diem a nonnullis diestum fuisse Irenaeus ad Victorem scribit, Eusebio teste lib. v. cap. xx1v.: Ot uiv yào olovta: iiav fipdoxv Sciv abtouc vnottóste, ol Sà So, ol 6b xol z)slova.

"AXXà xa ol axoubator ózAas.] Dionysius Alexandrinus epistola ad Basiliden: 'Ex& u25$ vào V5 t&v vroveu)v fjpdpag Tac, umnbk ópelec n&veto 6udvovoty, AX" ol piv xal xácac Oxtpriüdaatv, acrrot GuxtilvoUvtec, ol 8à blo, ol 8b vpfíc, ol 5k císsa- pac, ol Bb oddtplav. Epiphanius eodem, quo Dionysius, verbo utitur, nimirum óxtprÓes0a. Quod est cibum differre. Hinc ieiunium euperpositio , nisi fallor, a Letinis vocatur; ut in Eliberit. Cono. Cen. xxvi: Errorem placust corrigi, ut omni sabbati die ieiuniorum superpositiones celebrentur. In Constit. Apost. lib. v. Cap. XVII: tiv pv tot zapaGxtulw xal to gáfffatoy óloxXgpov vncttUcats, ok 8- vayue xoócsgtt toUit, uz5evog viuÓpsvor, ufy pi; GÀsxtopoouviae vuxtoc, sl Od vu &8uvatél tà; Ojo Gováxttty. Óp.o0, puAaccéto xdv to cáffarov. Caussam subiicit, quod his diebus ablatus sit sponsus. Quam et Tertull. attigit lib. contra Psych. cap. vil: Ecce enim convenio cos et praeter pascha seiunantes, citra silos dies quibus ablatus est sponsus.

Kal 6Xxv 13v tt00apaxost)yv &xo iv&tie.] Utrum omnibus quadragesimae die- bus synaxes celebrari dicat, dubitari potest, an illud potius velit, tam sex illas paschalis et maioris hebdomadae, quam caeteras quadragesimae synaxes, quibus- c&mque tandem diebus obeantur, à uona ad vesperam usque frequentari. Hoc

CCOXXI

vero certum est ex iis Epiphanii verbis, iunium in quadragesima non ante vesperam atque occasum solem a fidelibus solutum. Cui consentaneum est, quod cum de synaxibus ageremus, ex Tertulliano docuimus, stationes ob id semitesunia vocari quod ad horam nonam usque prorogarentur, cum majora, cujusmodi quadragesimalia fuere, non ante lucis exitum desinerent. At Constit. Apost. lib. v. cap. xvir. nona vel vespera pro cujusque viribus vesci jubet: dv 8b val, Aoutaig tag xpo vij; rapax, iv&vry ópav, 7] Éontpav Éxaatos éo0ifto, 3 Óxoc av tw Dívatto. Ambrosius Serm. xxvi: FHogo vos, fratres carissimi, ut in isto legitimo tempore, exceptis dominica et sabbato diebus, nullus ante nonam prandere praesumat, nisi forte quem jejunare $nfirmitas non permittit. Quia aliis diebus jejunare aut remedium, aut praemium est, in quadragesima tero non jejunare peccatum est, Qui quidem sermo totidem verbis apud Augu- stinum legitur, estque Sermo de Temp. xi. Sed de sabbato verbum nul- lum. Sed hoc solum ut ezceptis dominicis diebus nullus prandere praesumat. Quod idem est ac si &nte nonam vesci prohiberet. Quia prandium ante ho- ram sextam capiebatur. Vide August. Epist. nxxxvr. Ita Cassianus Collat. xxr. cap. xxim. vel Theonas apud illum admonet, ut in diebus festis cibus, qui hora diei nona fuerat capiendus, paulo citius, id est sexta hora pro festi- vitatis tempore capiatur. At priscis temporibus non ante vesperam cibuin capere consueverant, id quod insuper Theophili Alexandrini locus ille con- firmat, quem supra discussimus. Posteaquam vero ad horam nonam vescend; tempus a vespera translatum est, tum sublatum illud discrimen arbitror, quod hactenus inter stationes et jejunia fuisse vidimus. Indeque est quod Am- brosius Serm. xxxvr. jejunia quadragesimae stationes appellari dixit.

"Ev ttot 8b tóxotg Ts pietà v3 zfuxTrv.] "Axovasttopog est jejunsi solutio, et &rovnatiteotat jejunium solrere. Nec aliter in Graeco Hippolyti Canone verbum illud accipitur, cum ait: &xovnot(Ces0at Bb Bet o9 àv ?uxfor xopuxxy. Tametsi Scaliger in Notis ad illum Canonem &zovzo:lzcoüat putat esse transferre jeju- nium. Quod minime procedit. Tempus vero dissolvendi jejunii, sive hora toU &zovagotupoU multiplex fuit. Constit, Clem. lib. v. cap. xix: Tà à caBg&to péypu aAXextopoguv(ac xapatelvovteg axovnotites0e PxipeoxoUcze uix; t&v caffktwov, cu; dox xupiax] &xo foxfpag Buc G)rxtopopgoviag &Ypurvolvtes, xat àxl rà urb dv J| dxxXqola cuvafüpoitópevot yonopfite. Jubet quadragesimale jejuninm solvi ad gallicinium, ut et superiori capite. Dionysius Alexandrinus ad Basiliden, reprehendit eos qui paulo ante mediam noctem post sabbatum jejunium dissolvunt, cx óéAcepou; xo &xpatéig. Eos autem commendat qui usque ad quartam custodiam sustinent, nec eos magni faciendos ait qui ex illis majoris hebdomadae sex diebus, prioribus quatuor sine jejunio trans- &ctis, parasceuen et sabbatum sine ullo cibo traducunt, quod ozsptiÜévat no- minat. Fuit enim hoc veteribus Christianis familiare, biduum illud absque cibo perseverare, et in ecclesia precibus ac vigiliis insistere. Sexta Synodus in Trullo Can. xci.: :àg toü owtzplou xá0ouc fuéoad iv vaotcla xo xpocsvy T, xai xavavóEet xapOtas émtceAoUvrae y piytoue rtotoug xc(t uégas tii; xepl vb udya oá[- Batov vuxrog dpag &xovnatico0a, Ad quae Balsamo dubitat, an illud praeci- piatur, triduum, quod est pctà tAv tttp&0a, quodque passioni praecipue dica- tum est, adusque mediam noctem ante dominicam paschalem jejunos per- sistere, an de uno duntaxat sabbato caveatur, in quo rigidior ac severior esse jejunii disciplina debeat,

"Ev ttot 8à tómot, Àatpeta tc olxovouíag.] A«roslav tf olxovoplag, divinum

Corp. Haereseol. I1I. X

p. 363.

CCOXXII

et incruentum sacrificium appellat; ut et paulo post disjuncte Aatpslag xa olxovoglag, et in Aerianis haer. Lxxvr. tjv olxovouíav tfj; Aatpsiag, hoc est missam. Nam Aerptía divinus cultus atque officium est, quod sacrificio prae- statur; olxovouíz incarnationis passionisque dominicae mysterium significat, cui repraesentando institutum illud est a deo sacrificium. Etsi in Aerianis N. mi. simpliciter olxovopiav, hoc est mnysterium, vocat. Porro feria quinta do- minicae passionis in quibusdam ecclesiis àzovrstu;pos fuit, ac jejunii relaxatio, ut Aug. indicat Ep. cxvur. Cap.rv. Quod Laodicena Synodus usurpari vetuit Can. xLix: "Oct o) àct dv t10aapaxoct tj 0otfpa Ég6ou. 4D cv xéprtny Adetv, xài GXAnv tàv ts0capaxoct)v atqhálsv, aÀAXX Ol ngav rjv t:00apaxoctiv vrnottüstv Enpop«yoüvta., Ex quo notabis obiter passionis hebdomadem quadragesimae partem esse, non ab illa distinctam. Trullana quoque Synodus Can. xxix. quod in Carthaginiensi Concilio de feria illa quinta nominatim exceptum fuerat, Ut sacramenta. altaris nonnisi a jejunis hominibus celebrentur, excepto uno die anticersario, quo coena domini celebratur (qui est Carth. 11. Can. xxix.) abro- gavit, vetuitque illo die solvi jejunium. At Augustinus in Epistola proxime citata nonnullis in ecelesiis morem fuisse declarat, ut bis quinta sabbati heb- domadae ultimae quadragesimae, et mane, et ad vesperam offerretur, quod improbandum esse negat. Quod ipsum olim in vetere ecclesia ceteris diebus usitatum fuisse, indicat Cyprianus Epist. Lxrr. edit. Pam. Ubi nonnullos re- prehendit qui in matutinis sacrificiis aquam solam adhibebant, ne per sapo- rem vini redolerent sanguinem Christi. Quos ita castigat: 4n illa sibi aliquis contemplatione blundstur, quod etsi mane aqua sola offerri videtur, tamen cum ad coenandum venimus, mixtum calicem offerimus, sed cum coenamus, ad con- virium nostrum plebem contocare non possumus, ut sacramenti ceritatem fra- ternitate omni praesente celebremus, Bis igitur sacrificia celebrari solebant, mane, et quidem publice, tum privatim sub vesperam.

Koi obtwg axóAusL] "'AxóAucw est missa, sive missio, cum diaconus re s&cr& confecta populum dimittit. Quare subaudiendus est ó Stxxovog.

"Ev tij &vactacipc fp£pz.] Proprie peyaÀn f$j&sox pascha nominatnr. Ut in Ancyrano Can. vi: £bofe uéypt v7 usy&Ane fufpag sl; &xpóaotw DeyOzvat. — Et quoniam in illustrandis veteris ecclesiae ritibus navatur a nobis opera, de uno alterove lectorem admonebimus qui per solennes paschatis ferias usur- pari solebant. Qui etsi ad Epiphanium nostrum nihil admodum pertineant, alias tamen habent opportunitates, ob quas illorum nen praetermittenda mentio videtur. Primum igitur per illos dies a Christianis imperatoribus vincti ca- plivique e carcere mittebantur. Monachi Eutychis haeretici in libello supplici ad Pseudosynodum Ephesinam in Actis Chalcedon. Concilii de die paschatis loquentes, xa0' ?v, inquiunt, Adstat uiv oig «Asiotow tv fjpaptqxÓótov xb tÀw &yíov xatépov fv tx Émiigia, Adttat 0. zapà t&v Bacücvóvtev éx tüw ÉvxXAng&tov tà Dsgpà toig OntuüUvou. Extat eadem de re Impp. Valentiniani, Valentis et Gratiani resgriptam Lr. de indulg. Cod. Theodos.: Ob diem pa- schae quem intimo corde celebramus, omnibus, quos reatus astringit, carcer inclusit, claustra. dissoleimus, Huius nobis commemorandae consuetudinis oc- casionem dedit Themistiana quaedam oratio, eujus argumentum hactenus ignoratum, nec a nobis etiam in novissima nostra editione satis intellectum, plurimum huic observationi debebit. Ea est inter Themistianas ordine quinta, in qu& Theodosii senioris clementiam humanitatemque praedicat. Quam qui- dem orationem vulgo persuasum erat omnibus ad Antiochensem illam pro-

CCOXXIII

cellam calamitatemque referri, quando ob dejectas populari seditione Placillae statuas exulceratus imperatoris animus et ad vindicandam majestatem inflam- matus Flaviani praesulis legatione mitigatus est. Sed nos necessariis quibus- dam rationibus in Themistianis notis ostendimus, alio quam ad Theodosianum illud factum spectare Themistium, neque tamen cujusmodi facinus illud esset, extricare tum potuimus. Quare ita disputationem clausimus: Zabent igitur eruditi viri atque. historiae studiosi, in quo quaerendo atque enucleando $nge- uium suum ererceaut. Quod sane merito tum a nobis est factum. Postea vero dum Chrysostomi Hom. xx ad Populum Antiochenum percurrimus, in qua de Flaviani legatione et impetrata ab imper. venia gratulatur, veram Themistianae illius orationis historiam et argumenti summam non sine ingenti animi fructu ac voluptate didicimus. Cum enim habitam a Flaviano ad Theodosium orationem ac deprecationem explicat, sic eum inter caetera lo- quentem inducit: Ko z& 407] Aéqetv. Kevotavttvov, xal tà aÀÀÓótpta napaóslyuata, Ofov oixoÜüiw c& xoléx t&v oov napaxaléw xatepÜepatwev; ufuvncat xpo, Ótt tij; Éoptis tautrs xavaAa( odor; 2z:a10ATv Exepsas navtay oU tjs olxoup.évrs xs)edougav tou; to Otop.otrjgtov olxoüvtag azivat xat guy oprtv adtots tà EYxXjpata, xol, ee oüx &oxoUvtuv éxtiveov, Ocitat go9 tiv quavÜpuxiav, £Aeveg Otà tv Ypapp.&ttov, ótt, Eie [40t üuvatóv 7jv xxi tooq xncAÜGvtag xaÀcgat, xol avactüoat xol mpog thv zpotfpav avayayétv Lenjv. Quanquam. quid attinet Constantinum, aut aliorum ezempla memorare, cum te domesticis tuis rebus ac factis incitare oporteat! Meministi nuper, cum eodem illo appeteute festo literas toto terrarum orbe misisti, quibus eos omnes qui in carcere erant, dimitti, eisque condonari crimina jus- sisti, tum perinde ac si nondum haec testificadae humanitati tuae sufficerent, 4n haec verba scripseras: Utinam ego mortuos ad vitam revocare atque excitare possem! | Quod est ipsissimum benignitatis clementiaeque specimen, quod The- mistius in illa oratione praedicat, aliquanto ante Antiochenum illud editum, cum adhuc Placilla viveret, ut ex oratione ipsa constat. Non potui tam illustrem historiam, tamque luculentam ad Themistium nostrum accessionem tacitus praetermittere. Commodiorem autem, ubi hanc intexerem, locum, quam hunc ipsum habui nullum. Alter non tam ritus quam rituum ac disciplinae cor- ruptela fuit, ut iisdem diebus catechumenis extraordinaria quaedam saocra- menta permitterentur. Quae cujusmodi fuerint, nondum liquet. In Carthag. quidenr Conc. ur. Canc. v. mos ille abrogatur his verbis: Jtem placuit, ut per solennissimos paschales dies sacramentum catechumenis non detur, nisi solitum sal. Quia si fideles per illos dies sacramenta non mutant, nec catechumenis oportet mutare. Cum sal catechumenis praeberi consuetum esset, appeten- tibus paschatis feriis extraordinarium quiddam concessum illis est. Non utique eucharistia, nec enim tantum insaniisse quenquam arbitror. Neque vero per sacramentum intelligi puto symbolum, sed panem ipsum ac vinum, ex quo eucharistia consecrata fuerat. Nam reliquiae panis et vini, quae a fidelibus ad sacrificium celebrandum oblata fuerant, nonnunquam in catechumenos distribuebantur. Quod amplius usurpari vetat Theophilus Alex. Can. viri: t& xpoeoepópeva. elg Aóov Üuaiac usta vv àvalioxopévov. slg viv tàv uuotnpiov yosiav ol xXnptxol DuxvetgAoÜ t Gav, xol gute xateyoUutvog éx. voUtov dato 7| zwéto, &AXAà pXXXov oi xXnpixol, xoi ol GUv ato xuto0 GbsÀgol,. Ad quem Canonem Balsamo scribit: Oblationes illas panem et vinum esse, ex quibus partes illae sumptae sunt (usplóae vocat, uti Graeci ferme consueverunt) quae a sacerdote consecrantur. Ex quo fit ut reliquiae ipsae quodammodo sanctificate sint, : X*

P.

366.

CCOXXIV

p. 367.

nec in profanos dividendae. Has reliquias Carthag. Synodus sacramenta vocat, quod ex illis sacramenta fierent, uti nos Áostias vulgo tà; pspibas, sive par- ticulas, etiam ante consecrationem appellamus. Quanquam et sacramenta scio etiam absolute pro quibuslibet mysticis signis usurpari adeoque pro sale, ac caeteris, quae catechumenis dabantur. Aug. Lib. 1r. de Peccat. meritis cap. xxvi: Et quod accipiunt, quamris non sit corpus Christi (de catechumenis loquitur) sanctum est tamen, et sanctius, quam cibi quibus alimur, quoniam sacramentum est. Quae Augustini verba utrum ad panem vinumque, ex quo eucharistia confecta jam erat, referri debeant, cogitandum amplius est. Cum igitur fideles eadem diebus omnibus sacramenta, hoc est eucharistiam, quae fidelium pro- pria est, usurpent, non debent (aiunt Carthaginenses Patres) catechumeni propria ordinis sui ac status sacramenta mutare, neque aliquid praeter salem aeci

Tà 9à à)àa poctípu.] Caute ac cireumspecte de sacramentis et inferiori- bus mysteriis mentionem aspergit. Ita complures veterum cum de sacramentis eorumque formis disserunt, consulto rem obscurant, neque plena apertaque voce declarant. Pauca, quae ad manum modo sunt, exempla producam. August. Ep. vi. ad Dardanum: Nosti. autem in quo sacrificio dicatur, Gra- tías agasus domino deo nostro. Innocentius primus Ep. 1. ad Decentium de Sacramento Confirmationis: Verba vero dicere non possum, ne magis prodere videar, quem ad consultationem respondere. Sic Epiphanius aliquoties de eucharistia timide obscureque locutus est.

"Emi 5b tv tOuutaoávtov.)] De orationibus et sacrificiis, quae pro mor- tmis ab ecclesia celebrantur insignis ac memorabilis hic locus est. Sed multo copicaius atque expressius in Aérianorum haeresi ritum illum ecclesiae pertractat, quae est haer, Lxxv. n. vii. Nam Aérius eodem, quo haeretici nostri, furore amentisque percitus mortuorum ad altare commemorationem, fusaque pro illis preces et sacrificia deridebat, contra quem Epiphanius luculentissime disputat. "DocA(t 9k, inquit, xai f, óxào &vràv qtvopévn, cl xoà và 0A. vv altaptov pi &xoxó£tot: Quae pro mortui concipiuntur preces, is utiles sunt, tametsi non omnes culpas extinguant. Quod pluribus exequitur August. lib. de cura pro Mort. Agend. cap. r, ubi quaenam peccatorum genera in mortuis precibus illis et sacrificiis expiari possint, edisserit. Et paulo ante, 7n Macchabaeorwm, inquit, Abris legimus oblatum pro mortuis sacrificium. Sed etei nusquam in scripturis veteribus omnino legeretur, non parva est universae ecclesiae, quae iu hac consuetudine claret auctoritas, ubi in precibus sacerdotis, quae domino deo ad ejus altare funduntur, locum suum habet etiam commendatio mortuorum. Et cap. ult: Quae cum ita sint, non existimemus ad mortuos, pro quibus curam gerimus, pervenire, nisi quod pro eis sive altaris, sive orationum, eive eleemo- aynarum sacrificiis solenniter supplicamus, quamcis non pro quibus fiunt. omni- bus prosint, sed is tantum, quibus dum vivunt. comparatur ut promnt, Fre- quentissima est et illius consuetudinis apud Cyprianum mentio. Ut in Ep. LXYL, in qua decretum ait in Concilio: Ut si quis moriens clericum tutorem re- liquisset, non offerretur. pro eo, nec sacrificium pro dormitione ejus celebraretur. Vetatque mox deprecationem pro eo ullam ad altare fieri. Tertull. de Cor. Mil. cap. n1: Oblationes pro defunctis, pro natalitis, annua die facimus, et alibi saepe. Eusebius lib. rv. de Vita Constantini, cum de ejus funere scribit: t& t& tijc dvüfou Aatpslag bl eUy dv &vemATpouv. Aatptíav appellat altaris sacri- ficium. Mox civ xA«v0p4p 5b nAfovw tàg cóyà, Ünlp tz; BacU de duysic dnsBt-

CCOXXY

$oo«v 1( 0t. Athan. Quaest. ad Antiochum Quaest, xxxtv., cum quaesitum esset, utrum mortuorum peccatorum animae beneficia in se collata sentirent, ywopévov Üxip aÓtüv cuvábtcv xol tümodGv xol zpogpopüv, respondet, tà; t&v &papteAóv Voxàg petéjgetv süsoyeciag ttvog Éx tZ; Ünip aütóv (tvoufvng &vauiáxtou Üvalag xdi cómodo. Alioqui si nihil baec ipsis prodessent, oóx dv iv tfj mpooxojij &pvzpovedovto, hoc est in oblatione. Nam zpocxopiB3) est npocpooá, Male autem interpres, /n cura et exsequiis. Seripserat idem Athanasius Aórov sl; tovg xoumÜfvrac, cujus meminit Damascenus in ejusdem argumenti oratione, et Balsamo ad Can.1v. Apost. Citatur et Epiphanii locus ex opere quodam i Proverbia apud Anastasium Nicenum Quaest. xx. in Scripturam, in quo preces pro mortuis commendantur. Qui locus totidem fere verbis sparsim in hoc opere continetur. De mortuorum praeterea commemoratione in salutaribus sacris meminit Concilium Vasense Can. 1t, et Carthag. mr. Can. xxix, et rv. Can. ,xxrx, ut alia infinita praetermittam, maximeque Graecorum ac Latino- rum antiquissimas liturgias. Luculentissimus vero est alter ille Epiphanii locus haer. xxv. num. vrr, in quo mortuorum duplicis generis commemora- tionem in sacrificio fieri docet, justorum et peccatorum. Horum quidem, uti divinam pro illis misericordiam imploremus. Justorum autem ac sanctorum, ut singulare Christi domini privilegium agnoscatur, qui ab reliquorum mor- talium conditione segregatur. De martyrum commemoratione passim loquitur Cyprianus, ut in Ep. xxxiv: Sacríficia pro eis, inquit, semper, ut meministis, oferimus, quoties martyrum passiones et dies anniversaria commemoratione celebramus. Quod ad memoriam praedicationemque martyrum debet referri, quemadmodum et in eorum memorias altaria constituebantur. Augustin. lib. xx. contra Faustum cap. xxi. adversus Manichaeos disputans, qui similiter atque hodierni otactótat memorias martyrum in idola convertere catholicos impuden- tissime criminabantur, bis verbis utitur: Populus autem Christianus memorias martyrum religiosa solennitate concelebrat, et ad excitandam imitationem, ut meritis eorum consoctetur, atque orationibus adjuvetur. Ita tamen ut nulli mar- tyrum, sed ipsi deo martyrum sacrificemus, quamvis in. memorias martyrum constituamus altaria. Quis enim. antistitum in. locis sanctorum corporum ae- sistens altari aliquando dizit: Offerimus tibi, Petre, aut Paule, aut Cyprianet etc.

*Ew8tol t£. Spvot 2v a215.] De matutino ac caeterarum horarum officio diligenter in Annalibus et ab aliis disputatur. De lucernalibus psalmis hoc adscribimus: Socratem lib. v. cap. xxn. eas appellare tà& év vai Avyvadjiau tóy&;. Qui ibidem addit in Cypro ac Caesarea sabbato et dominica && ep! loxépav uexà vic Aug vadiac touc npsafutépous xol éxtoxózoug tà; Ypagàe Éppmvedetv. Concil. Tolet. 1. Can. 1x. /ucernarium appellat. Vetat enim professas aut vi- duas domi suae antiphonam cum confessore vel servo suo facere, absente epi- scopo vel presbytero. Lucernarium vero, inquit, nisi in ecclesia non legatur. De nonis et vesperis Laodic. meminit Can. xvni. Vide et Tertull. lib. contra Psych., Agathense Can. xxx.

Pp.

Digitized by Google

CCCXX VII

AUCTORUM QUI IN ANIMADVERSIO- NIBUS D. PETAVII RECENSENTUR, ILLUSTRANTUR VEL EMENDANTUR

CATALOGUS.

A.

Aben Ezra, p. 5. in c. s. Dan. p. 18. 19. 61. 370.

Aelianus lib. II. de Anim. c. 50. p. €). lib. VI. hist. Anim. c. 23. p. 68.

lib. VI. c. 35. p. 76. Aetius lib. XIII. c. 14. p. 223. Africanus. — p. 5. 8. 18. 14. 1776. 203. Alexander episc. Alex. p. 285. 286.

Ambrosius correctus ex probabili con- jectura in cap. X XIV. Lucae p. 42. lib. I. Offic. c. 18. p. 56. Sermone in Il. Fer. post dominic. I. quadrag. p. 76. lib. I. de Poenit. cap. 2. p. 226. 299. de Poenit. cap. 10. p. 237. Epist. ad episc. Aemil. p. 292.

Ammianus Marcellinus lib. X X VI. 99. lib. XIIX. p. 343.

Anastasius Sinaita p. 225. 228. 967.

Anatoliusillustratur p. 189. et deinceps.

Apollinarius Laodic. p. 204.

Apollodorus lib. I. Bibliothecae p. 46.

Aristophanes in Thesmophor. p. 136.

Aristophanis Scholiastes ad 2Zg5xa; P. 9.

Aristoteles lib. I. de Anima. c. 8. p. 17. lib. VI de hist. Anim. c. 29. p. 136. lib. V. c.9. p. 187. Meteor. c.6. p. 137. lib. VI, hist. Anim. c. 81. p.332.

Arnobius P. 7. Athanasius in Synopsi p. 59. Apolo- gia II. p. 287. Orat. IV. p. 289. lib. de Synod. Armen. et Seleuc. p. 321. Athenagoras in Legat. pro Christianis p. 64. Athenaeus lib. XII. p. 283. Augustinus lib. I. contra Cresconium cap. 3l. p. 50, lib. XII. contra Fau- stum c. 35. p. 76. lib. II. contra Parmen. p. 79. lib. de Haeresib. p. 85. lib. XII. contra Faustum c. 14. Epist. LIV. p.296. contr. Adim. c. 9. p 288. lib. 1I. de Trinit. ib. I. de Trinit. c. 12. p. 289. III de Bapt. Donat. p.840. Epist. LX XVII. p. 367. lib. de Cura pro mort. ag. c. 1. p. 867. lib. XX contra Faust. c. 21. p. 368. lib. XVI. de Civ. Dei c. 183. p. 5 Quaest. 152. in Gen. et lib. XVI. de Civit. c. 49. p. 14. lib. XVI. contra Faustum c. 38. p. 48. lib. I. de Nupt. c. 11.

—- B.

Balsamo ad canon. LXX. Basilii p. 77. ad XIV. canonem Neocaesariensis concilii, p. 280. 853. 358. 359. ad can. LXIX. Pp. 961.

Baronii Annales ad annum 120. p. 43.

CCOX X VIII

an. 60. p. 81. an. 45. p. S8. et passim, « anno253. p. 256. an 341. p. 304. 320. Basilius ad cap. VII. Esaia p. 59. Epist. ad Amphiloch. p. 340. Basilius Alex. p. 360. Beda lib. II. Eccles. hist. c. 3. et lib. V. c. 16. p.86. lib. de Temp. Rat. cap. 45. p. 112. et c. 47. p. 113. ejusd. lib c. 40. p. 142. Berosus p. 3. Beza reprehenditur in scribarum voce, p.91. Item in dictione zvypij ibid.

Biblia Genes XXXVI, XXV et XXVIII. P. 14. Exodi II, 18. p. 60.

Deuteron. X. p. 14. VI, p. 31. Regum lib. III. cap. 13. 16. p. 18. lib.

IV. c. 24. p. 90. lib. IV. c. 16. p. 61. Paralipom. lib. I. c. III. p. 18. c. XXIX.

p. 61.

Psalm. XIX. in verbo enarrant, ex Rabbi Mose et Dav. Kimhi p. 35. Liber Sapientiae c. XIV. p. 9.

Esaias c. XXIII. p. 7. c. 1I. p. 44. c. VII.

p. 61. Ezechiel cap. LXXII. p. 7. Matthaeus cap. XXII. p. 90.

Matthaei locus difficilis expositus c. XV.

cum Marci c. VII. p. ?0. Lucae c. XI. p. 30. Paulus Epist. ad Rom. c. I. p. 14. Ad

Colossenses c. II. p. 40.

Actor. VIL p. 14. c. L. et X. p. 110.

c. XIX. locus explicatus ^ p. 370. Billius p. ?O. 71. 72. 8. Boethius p. 337. Burgensis p. 185.

C. Calpurnius p. 424. Canones Apost. p. 170. 359. Capitolinus p. 290.

Capitular. Car. Magn. cap. IX. p. 279. Casauboni error in verbo ?£v8apsica0a:. Exerc. I. num. 2. p. 8. in voce col- lecta p. 350. Exerc. XVI. p. 856. impia reprehensio deregitur circa signum crucis p. 57. refellitur in Exerc. XIV. num. 4. p. 64. incle-

menter Maldonatum lacerat. p. 89. error Exerc. XVI. p. 147. refellitur. p. 187.

Cassianus Collat. XXI. c. 27. p. 862.

et eadem collat. c. 23. p. 963. Cassiodorus p. 98. Catholici Armeniae Epistola p. 211. Cedrenus p. 281. Censorinus p. 104. 158. 297.

Chaldaeus Paraphrastes Cordu I. l'op- ótatoc 5. et p. 31. Chrystomus homilia I. in Joannem p. 17. 46. homilia XXXIX. in Matth. p. 61. 62. homil. V. de Incompreh. Dei nat. Pp. 244. Chronicon Alexandrinum p. 597. 134, 210. Cicero lib. IV. de Finib. p. 17. fib. I. off. p. 96. Clemens Alexandrinus p.I. Strom. lib.I. p. 9. in Protreptico p. 10. lib. II. IIT. et VII. Strom. p. 39. 40. 47. lib. III. Strom. p. 43. lib. I. Paedagog. c. 6. et lib. VII. de Gnosticis p. 44. lib. VI. Strom. p. 64. lib. 11I. Strom. p. 68. lib. I. ibid. Cyrillus Catech, IV. p. 18. lib. VL p. 53. ad V. c. Amos p.81. Catech. XIII. 84. Cyprianus Epist. XLIX. p. 226. Epist. LI. ad Antonianum p. 230. Epist. XIII. p. 233. Epist. XXXI. p. 235. Epist. ad Clementem p. 250. et Epist. XI. et XII. Ibid. et Orat. de laps. Ib. lib. I. Testimon. ad Jud. c. I. p. 288. Epist. LXV. p. 865. Epist. LXVI. P. 367. Cod. Theodos. lib. III. de Indulg. p.365. l. 3. Quor. app. non rec. et 1. 3. de Suariis 1. 5. et 21 de Praetorib. de Judaeis p. 55. lib. 16. tit. 8. et lib. 14. Columella lib. XII. c. 50. p. 425. Concilium Agath. can. XV. — p. 252. Concilium Ancyranum can. XIX. p.251. can. XIII. p. 277. c. XIX. p. 348. can. VI. p. 365. Concilium Antiochenum can. X. p. 277.

can. IIX. p. 218. Concilium Aquileiense p. 288. Concilium Arelatense p. 255:

Concilium Caesariense — p. 171. 200. Concilium — Chaleedonense oecumen. p. 279. 280. 305 343.

Concilium Carthaginense IlI. c. 32. p. 248. Concil. IV. c. 76. et c. 78. p. 252. et can. 80. p. 252. Concil. III. can. 17. p. 38]. can. 44. p. 337. Concil. III. e. 8. p. 346. Concil. IV. c. 12. p. 348. Concil. III. c. 5. p. 366. Concilium Eliberitanum c. 38. p. 311. Concilium Laodicenum c. 19. p. 252. can. 91. p. 280. can. l. et 7. p. 348. can. 50. p. 361. can. 85. p. 40. can.30. p. 56.

Concilium Milevitan. can. 16. p. 305. Concilium Neocaesariense can. 13. p. 218.

Concilium Nicaenum can. 8. p. 23. can. 3. p. 991. can. 19. p. 340. can. 8. p. 944.

Coneilium Toletanum p. 944. Concilium Tridentinum sess. XIV. c. 5.

p. 247. Concilium in Trullo p. 57. can. 52. p. 352. Concilium Vasense can.2. . p.351. Constantinus Magnus . p.287. 292. Constantinus in Geoponicis p. 4.

Constitut. Apostol. lib. I. c. 9. p. 56. 290 et deinceps 340. 350. 362. lib. XII. c. 9, p.955. lib. VII. c. 24.

p. 959. et alibi.

Cornarius ad Epiphanium reprehen- ditur in voce Fregella. p. 56.51. et passim.

Curopalates p. 133.

D.

Damasi Liber Pontificalis p. 276. Epi- stola V. p. 2178. Damascenus lib. de haeresibus p. 25. Demosthenes : p. 89. 189. Diodorus lib. I. p. 17. lib. III. p. 136. lib. I. 338.

Dio lib. LIIL p. 79. lib. LVI. ejus error -

p. 118. Diogenes Laértius p. 3. in Zenone Dionysius lib. de Eccles. Hier. c. 8. p.251.

CCCXIX

Dienysius Alexandr. p. 96. 281. Dionysius Exiguus p. 112. Dioscorides in praefatione p. 4. lib. V.

c. 99. p. 88. Dorotheus p. 89. Drusius lib. II. de Tribus Sectis c. 18.

p. 29.

E.

Elias Thesbites p. 21. in Thisbi p. 27. 43. Érasmus reprebenditur in voce Com- muntonis p. 350. Etymologicon Magnum in verbo oxJ- (eoa P. 6. Eusebius lib. II. hist. Eccles. c. 11. p. 99. lib. III. c. 20. p. 41. lib. IV. c. 6. p. 42. et o. 7. p. 47. lib. II. c. ll. p. 93. lib. III. c. 21. p. 55. lib. III. c. 90. lib. X. tf &xoó« p. 76. lib. IV. c. 17. p. 76. lib. V. hist. c. 3. p. 17. lib. IV. c. 15. p. 81. lib. V. p. 85. lib. Il. c. 14. p. 88. lib. III. c. 4. p. 90. lib. V. hist. c. 23. p. 291. ejus locus emendatus lib. IT. de Praepar. Evang. p. 3239. lib. IV. de vita Constant. p. 367. emenda- tus lib. VI. c. 17. p. 405. Chrono- logia p. 5. 9. anno 484. p. 10. pro- pugnatur adversus Scaligerum in dynastiis Aegyptiorum p. 12. error initio sui operis p. 19. 15. lib. XX. p. 16. xpoxapácx. lib. I. p. 15. 17.

lib. VI. hist. c. 19. p. 18. Eunapius in Jamblicho | p.56. Eustathius lib. I. Iliad. — p. 445. 283. Eutropius p. 283.

Fasti Siculi. p. 93. 94. et deinceps, ci- tantur aut emendantur. Fasti Capitolini p. 16.

a.

Galenus lib. de Composit. Medicam. xatà tóroue xal vevir, p. 4. ad Glauco- nem p.97. lib. I. Epidem. p. 139.

Gaza p. 135. 186. 140.

CCOXXX

Gelasius Cysicenus lib. lll. de conc.

Nicaeno can. 54. et 55. p. 282. Geminus p. 207. 208. Gellius lib. II. c. 22. 9. u. 7. p. 14.

Germanus Constantinopolitanus p. 284.

Glossae veteres p. 281. Gratianus can. 232. p. 255. Gregorius Magnus Lib. XIX. Moral. c. 15. p. 321. Gregorius Nazianzen. Orat. III. contra Julianum p. 57. Orat. XIIX. Ib.

Orat. XXXIV. p. 521. Gregor Thaumaturgus p. 251. H.

Harpocratio p. 323. Hegesippus apud Eusebium lib. V.

c. 22. p. 22. 331. Helladius p. 225.

Herodotus lib. IV. emendatus p. 16. 65. Hermas lib. III. Similit. 5. ^ p. 356. Hesiodus initio "Epy«v p. 4. in Theo- gon. p. 46. Hieronymus in Epist. ad Augustinum p. 50. comment. in c. III. Esai. p. 55. Epist. XIII. p. 26. ad Esaiam p. 59. ad Psaslmum LXXVIIL p. 73. ad Matth. c. XXVII. p. 76. contra Elvid. p.76. Comment. ad Amos p. 981. lib. de Script. Eccles. p. 83. Apolog. II. contra Ruffin. p. 286. ad Esaias c. XXVI. comm. 13. p. I. 6. Apologia Il. contra Ruff. p. 8. lib. de Nominibus Hebraeis. Ib. Epist. ad Ageruch. p.9. in Tradit. p. 14. in Prologo Gal. p. 18. Apolog. Il. contrà Ruf. p. 49. adversus Helvi- dium p. 49. Hilarius lib. IX. de Trinit. p. 289: lib. XL p.290. lib. Vl. de Synod. p. 2912. in Psalm. CXXVIII. p. 446.

Hippolytus p. 964. Hincmarus Epist. ad Hincm. Episc.

Laud. p. 251. Horatius p. 188. Homerus p. 109.

I. Jansenius in Lucam oc. 1l. p. 110. Ill. c. XXX. Conoord. p. 269.

Ignatius Epist. ad Trallisnos p.88. Epist. ad Magnesios Ibid. Epist. IV. ad Tarsenses p. 238.

Innocentius Epist. I. &d Decent. p. 80. Epist. III. ad Exuperium c. 2. p 229.

Josephus lib. I. c. 4. p. 5. lib. IT. c. 5. p.17. lib. X. c. 7. p.18. lib. IX. c. 14. Antiquit. p.21. lip. IV. c. 8. et lib. XI. c. 8. p. 22. lib. IIT. Ori- gin. c. 18. lib. XVII. Orig. c. 2. et lib. II. *AXóoscc c. 12. p. 84. lib. XIII. c. 15. p. 51. in fin. lib. XIV. p. 52. lib. II. Antiqu. et lib. III. c. 10. p. 63. lib. XIV. c. 15. p. 223. passim in p. 189. lib. IIT. Orig. c. 10. p. 159.

Irenaeus p.I. c. 20. p. 39. et c. 27. p. 48. correctus in voce Purerga p. 40. c. 21. p. 41. lib. I. c. 28. p. 42. lib. IIT. c. 3. p. 48. lib. Ill. c. 8. p. 99. c. 18. p. 68. lib. I. c. 6. p. 69. ejus Interpres lib. I. c. 18. p. 74. lib. V. c. 26. p. 76. lib. II. c. 12 p. 77. lib. III. c. 4. Ib. lib. IT. c. 99.

p. III. lib. II. c. 39. p. 145. R. Issachar p. 49. R. Isaias 211.

P. Isidorus Pelusiota Epist. 110. lib. HI. p. 61. et deínceps. Isidorus Hispalensis Orig. lib. XVI. c. 24. Julius Pollux lib. IL. c. 4. p. 255. et 256

Franciscus Junius refellitur p. 5. Ge- minus p. 34. Justinianus lib. II. Instit. t. I. p. 79. Justinus Martyr 7. in dialogo cum Try- Boone p. 31. III. Apologia II. p. 39. 40. 41. 42. 71. Juvenalis p. 935. 836., ejus Scholiastes ibid.

K. Kalendarium Judaicum p. 32. Keplerus lib. de Ohristi natali p. 9T.

119. Kimchius Comm. ad Gen. X XII. v. 21. p. 6. 61. ad lib. III. Reg. c. 17. p.219.

L.

Lactantius lib. I. c. 14. p. 9. Lampridius in Alexandro Severo p. 56. 402.

Leo Magnus Epistola LXXX. c. 2. p.246. Epist. LXXXIIX. — p. 218. Leopardus lib XIX. Emendat. c. 2.

p. 334,

Liranus p. 28. 272. Livius lib. XLII. p. 60. lib. XXXIIX. . p. 956.

Lucianus in Toxari p. 10. in Vitas Peregrini 140.

Lucretius p. 998.

Lucidus p. 150. 185.

Lysias p. 928. M.

Macrobius lib. I. c. 16. p. 68.

Maldonatus ad c. lI. Matthaei p. 29. ad c. ejusdem XII. p. 62. 63. ad c. ejusdem XXVI. p. 11. 89.

Manuelis Novell. I. de Feriis p. 138.

Marius Victorinus p. 224.

Mariani Chronicon p. 114. et sequ.

Masius ad c. Xll. Josue p. 22. ad ejusdem c. XII. p. 59. ad ejusdem

c. VI. p. 70. Maximus Tyrius p. 46. Methodius p. 261. R. Moses Maimonides p. 65. 151. Modestinus IC. p. 40. Martialis p. 396. Mulleri Tabulae p. 118.

K. Nebrissensis p. 216. Nicander de Gagate p. 88. Nicephorus p. 39. 199 Nicephori Chronicon p. 265. 261. Nicetas lib. I. Thesauri p. 44. Nicolaus Damascenus p. 5. Notitia Imperii p. 306. 0. Optatus Milevitanus p. 25.

Origenes lib. IV. xspi àpy àv c. 2. p. 26. contra Celsum tomo II. p. 55. et I.

CCCXXXI

p. 65. in eundem tom. VI. p. 66. homil. XV. in 25. c. Levit. p. 237. homil. II. in Psal. 87. p. 278. Orosius p. 203.

P.

Pacianus Epistola Il. emendatus p. 81. Palladius p. 284. Pamelius ad Tertullianum p. 961. Paulus Forosemproniensis lih. XII. et XIII. p. 118. lib. IV. Paulinae p. 144. et alibi passim. Paulus Jurisc. p. 215. Pausanias p. 18. Corinthiaeis p. 15. Perrerius in Genesim p. 50. 150. lib. II.

comm. in Dan. p. 252. Phavorinus p. 41. Philastrius p. 1. 27. 49. Philo p. 159. 169. 385. Philostratus II. Icon. p. 78. Phlegon p. 176.

Photius p. 4. in orat. Eudociae Angu- stae n. 484, p. 157. num. 190. p. 81. p. 225.

Plato in Phaedone p. 17. Plinius lib. p. 4. lib. XIII. c. 4. p. 18. lib. X. c. 62. p. 46. lib. IX. c. 48. et lib. XXXI. c. 4. p. 65. eodem lib. c. 2. p. 71. lib. XXXV. c. 15. p. 71. lib. XIX. c. 1. lib. XXIIX. c. II. lib. XXXIII. c. 16. Ibid. lib. XXX. c. 4, p. 76. lib. XXXVI. c. 19. lib. XV. c. 17. p. 260. Plutarchus lib. de Iside p. 8. in Cice- rone p.206. in vita Caesar. p. 197.

Polybius p. 271. Pontacus ad Eusebium p. 52. Prateolus p. 1. Procopius in Esaiam. p. 20. Proverbia Graeca p. 40. Ptolemaeus p. 7. 39. R.

Rabi Levi ben Gerson ad lib. Iib. IV.

Regum c. 23. p. 13. Rabi Meir p. 26. R. Selomo p. 5.

Rhabanus Maurus lib. II. Inst. Cler. c. 18. p. 956.

CCOX XXII

Rogerius Bacon p. 150. Rhodiginus lib. XV. c. 9. P. - Ruffinus p.39. reprehenditur p. !

et deinceps P

Scaliger p.98. reprehenditur p. 10. et p. 21 in verbo 'Av&yvouw; male repre- hendit Epiphanium p. 23. 73. repre- henditur c. 20. Elenchi ubi arguit Serrarium p. 25. citatur in voce l'opüatyvoi p. 26. arguitur in voce xvsUpa p. 28. in Elencho c. XI. de scribis p. 29. in voce &cóAseuta su- per Matthaei 23. p. 31 in voce fel- axot et xp&oncba p.92. item in di- ctione vopixot p. 32. in voce &mbi; p. 93. citatur in opusculo posthumo de decimis Judaeorum p. 33. friget ejus conjectura circa Ossenos p. 38. lib. VI. de Emend. temp. et lib. III Isag. can. p. 64. in Elencho Tribae- resii p. ,/O. 78. 81. in celebratione Pascbatis lib. II. de Emend. Temp, p. 96. error circa fastos Capitolinos p. 96. in Lucae interpretatione re- prehenditur p. 109. ejus hallucina- tio p. 116. error circa Herodis an- nos p. 125. alii duo errores p. 126. male reprehendit Onufrium p. 131. lib. II. de Emend. Temp. p. 184. et lib. III. Isag. can. Ibid. et lib. IIT. c. 9. Ib. in mensibus Atticis argui- tur p. 195. 196. de Posidione error p. 137. p. 140. refellitur Judaici anni doctrina p. 156. 157. male repre- hendit Epiphanium p. 170. error in in natali Christi p. 211.

Serrarius defenditur contra Scalige- rum p. 21. 26. in Minervali lib. IV. c. 10. 11. 12. Ibid. in Trihaeresio. p. 27. 28. lib. IT. c. 3. p. 31. lib. I. de Trib. Sect, c. 2. p. 84. et Miner- vali lib. IV. e. 31. in Iosue. p. 90.

contra Scaligerum sentit — p. 335. Seder Holam p. 156. Sibyllina oracula p. 73.

Sigebertus in Chronico p. 114. et seq- Simplicius p. 194.

Sixtus Senensis p. 3. Socrates lib. IV. e. 10. p. 4. Ibid. c. 18. p. 44. lib. V. c. 21. p. 86. lib. IV. c. 18. p. 226. lib. 1. c. 28. p. 320. lib. II. c. 20. p. 320. lib. II. c. 3l.

p. 324.

Solinus lib. I. p. 104. Sozomenus 1. II. c. 8. p. 37., 1. III. c. 10. p. 320, LIV. c. 21. p. 824. 1 VII. c. 19. p. 362. Spartianus in Antonino Pio p.42. In Adriano p. 56. Stephanus de Urbibus p. 39. 71. 270. 211.

Stesichorus p. 70.

Stephanus in Thesauro p. 77. 78. S4. Strabo lib. IIX. p. 4. lib. X. p. 10. lib. XIV. p. 78. lib. XIII. p. 8&4. Suetonius in Cajo et eius hallucinatio p. 97. 384. et deinceps. Suidas p. 4. in vocabulo Seruch p.9.17. Folpiunt Severus lib. II. Histor. Sacr. p. 2714. 317. Byresind p. 251. Tacitus lib. VI. Annal. p. 97. locus ejus emendatus lib. II. ann. p. 305. Tertullianus p. 1. in Apologet. p. 9. de Praescript. c.33. p. 40. Ibid. c. 46. p. 41. lib. contra Judaeos h. 11. p.42. in Scorpiaco p. 45. lib. de Anim. c. 85. p. 47. lib. I. de Resurr. et V. contra Marc. p. 49. lib. contra Ju- daeos p. 64. contra Valent. c. 9. p. 66. lib. de Pudic. c. 5. et 9. p. 228. lib. de Poenit. p. 286. eod. lib. c. 9. p. 250. lib. de Bapt. p. 254. contra Hermogen. c. 9. p. 288. lib. I. con- tra Psych. c. 1. p. 861. de Coron. milit. c. 8. p. 367. lib. contra Va- lent. c. 34. p. 67. 69. lib. de Prae- scriptionibus c. 50. p. 72. contra Marcionem lib. V. p. 77. lib, de Ve- land. virg. p. 348. lib. de Orat. p. 354. lib. II. ad Uxorem c. 4. p. 356. ^lib. de Jejuu. contr. Psych. p. 851. Themistius oratione XV. p. 9. orat. IV. p. 58. et orat. VI. Ibid. orat. V. ubi insignis illustratur locus p. 865.

Theodoretus emendatus ex lrenaeo p. 47. de Ebionaeis p. 55. comment. in Dauiel. c. 6. p. 79. ad II. Timoth. c. 4. p. 88. lib. II. e. 2. — p. 824.

Theophrastus lib. VIL. c. 1. — p. 136.

Theophylactus in Lucam. c. XI. p. 29. et c. V. p. 63. 342.

Timotheus Alexand. p. 353. 362.

Tostatus in c. XXIII. Mattb. qu. 12.

p. 29.

CCOX X X IIT

Trebellius Pollio p. 283. Vegetius lib. IIL. c. 16. et 19.

Virgilius p. 71. Vitruvius lib. III. e. 1. p. 331.

X.

Xiphilinus p. 339. Zonaras. ^ p.951. 281. Zosimus papa p. 905. 348

CCCXXXIV

INDEX RERUM ET VERBORUM NOTABILIUM

QUAE

IN ANIMADVERSIONIBUS D. PETAVII REPERIUNTUR.

A.

Abraham genealogia a Sem post di- luvium 222. Abraami circumcisio quo aetatis anno facta 12. Ab Adamo ad Thare quot numeren- tur anni 9. Actiacae pugnae tempus ex Josepho 121.

Adamo quo anno post orbem con- ditum Abelum genuerit 269. "Abpi&vttov templum ab Adriano con- structum : 283. Aegyptiorum dynastiae quot fuerint et quo ordine 12. Aegialeus primus rex Bicyonorum cui successit Europa 12. Aelam urbs an sit eadem quae Bere- nice 263. Aeones an fuerint quilibet hermaphro- diti 61. Aeonum nomina unde fluxerint et quot eorum species 66. Aér pars balnei, et quaenam illa fue- rit 91. Aera vulgaris Dionysianam anticipat 113.

Aera vulgaris quomodo possit conci- liari 112. Aer& Dionysiana incipit anno 45 Ju- liano 106. Aera Dionysiana examinatur ex iis quae objiciuntur ex Josepho 119. Aériani similes haereticis nostri tem- poris 228. Aétius unde suos adversarios jypovi- 1a vocaverit 390.

Alabastritis provincia et urbs Alaba- stra 211. Alexander an fuerit rex ultimus de tribu Juda 25. Alexandra uxor utriusque fratris Ale- xaudri et Aristobuli 52. Alphabeti distributio in tres partes 79. Anatolii insignis locus expenditur de Paschali 14. Christianorum 188. Anatoli locus explicatur adversus Be-

dae sententiam p. 190. Anatolii verba explicantur 106. Anatolii de loco altera et probabilior

conjectura proponitur 199.

Angeli an fuerint creati ante coelo- rum creationem 263. Angeli qui adamaverunt filias homi- num quales fuerint ex sententia

veterum quorumdam 261. Angelorum invocationes qualiter & magis fieri dicantur 40.

Annalium scriptores hodierni qua in re ab antiquis discrepent disquisitio 301. 308.

Áunus à quo mense initium sumpserit tam apud Christianos quam apud Ju- daeos 49. Annus sabbaticus quando fuerit 51. Annus quo plerique veterum passum

dominum putant 14. Annus Aegyptiorum duplex quomodo accipiendus 140. Annus baptismi Christi ex Epi-

phanio in 8. Novemb. secundum Latinos in 6. Januar. 168, et pas- sionis annus ex eodem Epiphanio

ibid.

Annus primus Julianus non fuit Bi- sextilis 205. Ànni Judaici vera declaratio et ex Epiphanio cyclus Judaeorum expo-

nitur 189. Anni Judaici forma quam sub Chri- sti tempora tenuerunt 151.

de Anno passionis dominicae variae priscorum sententiae diatribe am- plissima 242. de Annis Adriani imperatoris quaestio implicata 991., de ejus peregrina- tionibus 193. Antiochia Syriae metropolis Epidaphne dietà et quam ob causam 305. "Axopacijptov 9. Apollinaris error duplici synodo dam- natus 230. Apollinaris opinio de carne Christi 60. Apostolorum principes quo anno passi

sunt 49. Aquae benedictae usus quam fuerit antiquus 58.

Árabes à vere annum suum incipie- bant 184. Archelai Judaeae regis relegatio 134. Arianorum fidei professionesvari&se quae usque ad undecim enumerantur 327. Aristoteles fabulam de leaena rejicit 9232.

Aspis a vipera venenum mutuatur proverb. 42. Assur de quo debeat intelligi variae sententiae 6. Assyriorum monarchiae intervalla 11. Assyriorum regum posteri 214. Astra a quibusdam animata cense- bantur quod de Judaeis creditum est 94. Athanasii exilium in Gallia quamdiu duraverit 216. Atthis Atheniensium regis filia à qua Attica dicta, quae Ácta dicebatur 16. Asymorum dies quos cibos quam so-

lemnitatem a&dmitterent 293. B.

Babyloniorum regnum quando coeperit

215.

COOXXXV

Balnea utriusque sexus promiscu& a

quibus Romae prohibita 96. Bano se Josephus tradiderat lotionibus erebris uti solito 34.

Baptisimus laicorum an sit verus 941. Barnabae nomen quid Graeca et Sy- riaca voce significet 60. Baronius Cassiodori sententiam se- quitur in Christi natali iuvestigando

98. . Basilides haereticus quot coelos con- stitnerit | 43.

Bedae decretum excutitur de passione Domini 142,, ejusdem difücillimus locus expenditur 144.

Beficxxe, id est vixit, pro eo quod est lnortuuu) esse

Bisextus quando primum fuit insti- tutus a Julio et ab Augusto emen- datus 99., ejus reformatio quando coeperit et quomodo fuerit facta 100.

C.

Calvisii error supinus 141. Carpocratiani Gnosticorum pessimi 47. Carpocratianorum duo dogmata ab

Epiphanio impugnata 49. Cassius collega Vinucii an fuerit idem cum Caio Cassio Longino 9T.

Caussarii proprie dicit &8óvarot — 328. Cecrops primus Jovi bovem immo-

lavit 10. Chebron vulgo esse creditur Eleuthe- ropolis 16.

Chorepiscopi qui dicantur, tum regio- narii et vicani. 2177., quae sit eorum dignitas et potestas in ecclesia ib. eidem sunt vicarii episcoporum. ibid., pares episcopis 278., utrum ab uno an à pluribus episcopis fuerint ordinati 270., origo chorepiscoporum

281.

Christus Februario mense natus quo- rundam opinione 110.

Christus quot Paschata post baptis- mum obierit 203., quomodo plura quam tria Paschata colligantur 204., Scaligeri opinio de quinque Pascba-

CCOX XXVI

tibus ibid., veterum consensus de tribus Paschatibus, de tribus Pa- schatibus falsa Epiphanii ratio 205., trium Paschatum certior ratio 206. Christus utrum eodem quo Judaei caeteri die Pascha celebrarit 185., quibus rationibus probatur eadem qua Judaei caeteri die Christum Pascha celebrasse ibid., alia senten- tia quae diverso tempore putat esse celebratum. ibid., praefertur poste- rior, sed nova quadam ratione de- clarata ibid., refelluntur pro priore allatae rationes 186. Quoto anno natus sit Christus secun- dum annos Augusti 130. Christus quo anno mundi creatione natus 269. Christus ante Joannis carcerem prae- dicare coepit 206. Christus quo tempore baptizatus a Joanne ac deinde discipulos elege- rit et miracula fecerit 91. Cbristus quo aetatis anno fuerit bapti- zatus 109. Christi annus natalis 'et passionis amplissima disputatione explicatus 91. 92. 93. 94. 95. et seqq.

Christi baptismus cui mensi tribuatur ab Epiphanio 141. Utrum annus natalis Christi fuerit bisextilis 104. de Christi passione ejusque anno vero sententia ex Epiphanii mente 174. Christi aetatem ex Lucae verbis non posse certo colligi 110., neque id ex Ignatio posse concludi 111. Christiani quomodo in pascbate dice- bantur laetari, et Judaej lugere 294. 298.

Christiani unde Jessaei dicti fuerunt 58.

Christiani omnes a Turcis Franci, ut Mahumetani a Francis Turcae vo- cantur 212. Chronologorum opinio circ& annos aerae Dionysianae expenditur 146. 147.

Chronicon Mariani emendatur 117.

Ohronologia de vaticinio Christi ex Esaia 61. Chrysostomi loeus explicatur de con- fitendi ritu 244. Chydaei daetyli qui a Judaeis appel- lentur 18. Cittim vel Cetim qui populi signifi centur 60. Clemens Alexandrinus ex qua patria fuerit oriundus variae opiniones 69. Clerici quidam reprehensi quod cum mulieribus lavarent 26. Clericorum caelibatus in veteri eecle- sia 345. 946., in quo Graecorum ri- dicula consuetudo hodierna 9346. Clinici poenitentes & poenitentia pri- mum arcebantur 230. 231. Coenae nomine an recte vocatur la- cramentnm corporis Christi 80. Comitum dignitas quae fuerit apud imperatores 58. Communio in ecclesia veteri propter quae peccata negata fuerit —— 227. Communio sive eucharistiae partici- patio non semper fiebat in missa 855. Communionem multis etiam in peri- culo mortis negatam 233 contra in mortis perieulo quibusdam conces- sam 9354., ex Nioaena synodo can. 18 moribundis dari solitam — 235. Concilium KEliberitanum a Novatianae haeresis suspicione vindicatur 333. Concilium Nicaenum quod in tempus Concilium Tolet, 4 can. 42 Concilium Arelatense secundum can. à Concilii Ancyrani et Sirmiensis pseu- dosynodorum acta fusius exposita et, illustrata 806. 307. Conciliium Eliberitani canones circa poenitentiam expenduntur 229. Sirmiensis Concili et Ancyrani acta exponuntur etiam accuratius 317. Confessio publica quibus probatur ra- tionibus 246., quibus etiam rationi- bus videatur repudianda 246., a con- cilio Tridentino improbator 247. Confessio peccatorum publica an fae- rit quondam ecclesiae moribus re- cepta 245.

de publica Confessione vulgaris opinio refellitur 241. pro Confessione publica Origenis te- stimonia expenduntur 248. ejus loca explicantur 249. Consulares qui, item qui triumphales 121. Constantinopolitani quo die Christi baptismum celebrarent 133. Constitutiones Apostolicae varie cir- cumferentur . 291. Copiatae sive vespillones atque decani qui 829. Cuthaei unde dicti, et an fuerint iidem qui Cadaei 21. Cycelus duplex et embolismorum ratio 299. Cyclus Judaicus et ejus opportunitas declaratur Cyclus lunaris et ejus initium — 300. Oyclus decemnovennalis primus om- nium est 299. Cyeli Judaici xpovnot tridui vel bi- dui 163., accommodatur ad Epipha- ni verba ibid. altera ejusdem cy- cli ratio 164., accommodate ad eun- dem Epiphanium 165., prima ratio alteri anteponenda videtur 163. Cycli deelarandi ex Judaeorum usu- ratio : 162. Cyolorum ac coelestium observatio-

num usus in chronologia 106. D.

Dceimarum tria genera apud Hebraeos

93.

Defensores ecclesiae qui dicantur, et nomen esse officii non ordinis, 806. Demetrius cognomento Ejxe(oc an pro Alexandro fuerit positus ab Epiphanio 89. Diaconissarum usus et institutum ve- tus 848. Digami & sacris ordinibus arcentur 941. Digami quomodo in eeclosia veteri to- lerabantur 343., digamia triplex 344. de digamis opinio iurisconsulti re- fellitur. ibid.

Corp. Haereseol. 1II.

CCOX XXVII

Diluvium quoto anno ab orbe con- dito extiterit 5. Diluvium quo tempore extiterit ex annorum vera suppatatione ll. Dionysii Areopagitae dictum 179. Dositheos complures extitisse ante

et post Christum 26.

Drungus vox a recentioribus Graecis

et Latinis usurpata 85. E.

Ebionitarum secta quando primum emerserit 55. quot eorum genera fuerint. Ibid.

Ecclesiae ritus veteres hodie retineren- tur, ut ex Epiphanio constat 842., ex his quidam adnmotantur ibid.

Eclipsis solis Romae ingens quo anno Augustus obiit 118.

Elias Thesbites et de ejus patria dis- quisitio 219.

annus octavus fuit Embolymaeus 300.

Embolismaeorum ratio apud Judaeos

152.

Embolismi praecipitatio 802.

Encratitae haeretici quando esse coe- perint 84.

Ephod summi sacerdotis quid fuerit 92., a quibus gestabatur ibid., quo- modo distinguebatur ab Ephod lai- corum ibid. |

Epiphanius tempora persecutionum non recto ordine prosequitur 254.

Epiphanius ab inepta Scaligeri reprae- hensione vindicatur 110.

Epiphanius quo tempore opus hoc suum aggressus est 4.

Epiphanii opinio de liberis Josiae 19., item de colonis in Samariam trans- misssis 20., item de Esdra a Nabu- chodonosore misso 21., in secta- rum Judaeorum ac Samaritanorum partitione, ibid., non recte Essenos conjungit cum Samaritanis 22., De- metrium accepit pro Alexandro 89., de serie principum de tribu Juda quomodo apte sentiat 51., de Jacobo minore 52., item de Jacobo Josephi filio ibid., lapsus memoriae 59., de

Y

CCCX X X VIII

sabbato Ssuteponpoto 61., de Assa- monaei filiis 78. S1. 84, ab inepta Scaligeri reprehensione vindicatur 170., ejus ratio de tribus Pascbati- bus 205., usus nomine Valeriani pro Claudii nomine 283., in Arii morte fallitur 286., in Paschate celebrando 291., vindicatur a suspicione Aria- nismi 824. Epiphanii sententia explicatur de die natali Christi 121. nodus ex '/Épiphanio valde difficilis 180. mira ejus sententia ibid. et 181. Epiphaniae dies quo ritu et quo je- junio celebraretur 259. Epiphaniae plures variis in locis sitae

urbes hoc nomine 826. "Exipooxsv quid sit 181. Episemon quam notam apud Graecos

significet 18. Esseni vel Essaei qui dicuntur a Phi-

lone Judaeo 04.

Kesenorum quod fuerit institatum di- versum a Gorthenis et Sebuaeis 26. Essenorum duo genera et qualiter distincta 53. Evam, Evae, Euhye vocum vera deri- vatio 83. Ejyapigtf(v quo sensu accipiatur et soy aputia 11. " Eusebii error in Herodis &nnis suppu- tandis 126. Exhomologesis quid sit et qualiter a partibus usurpata 250., ea convenit tertio poenitentiae gradui qui Ózóz- twcu dicitur ibid. Exhomologesis quid sit et quo & con- fessione differat 11.

EF.

Feminas clericorum contubernales pro- hibuerunt sacri conciliorum canones

931.

G. Gadarenae thermae qua re et a quo commendatae 56.

Gagates lapis unde nomen habuit et ejus vires 88.

Gaza vox Persica etiam a Judaeis usurpata 56. l'ivixov et l'evvycov quomodo differant 260.

Genealogiae a Matthaeo traditae ex- aminatio 20. Generationes ab Adamo ad Abraham, ab Abrahamo ad Christum quot

fuerint 281. Glomus a Latinis usurpatur voce Graeca 19^ 60.

Gnostici unde dicti et quae axiomata praecipue asserebant 44., eos Augu- stinus vocat fabulones 45., eorum decem genera a totidem duabus

propagata ibid. Golgothaesius Calvariae locus an ab Adami cadavere 8&4. H. Hebdomaditae unde dicti, et quae ra- tio istius nominis 23. Heber unde Phaleg nomen filio suo imposuerit 13. Haeresis nomen quo sensu sit acci- piendum in Epiphanio . 2.

Haeresis, schisma etparasynagoge quo- modo differant 940. Haereseon ac religionis progressio ab Epiphanio rectene fuerit exposita 14. Haereseon catalogum qui ex veteri- bus et recentioribus ex professo recensuerunt l. Haereseon octoginta dinumeratio quo pacto sit considerandain hoc opere 2. Haereseon vitiosa divisio quae ab Epi- phanio traditur 2. Haeretici nostri temporis improbe in- sectantur Catholicos ob nuptiarum et ciborum abstinentiam 85. Haeretici reconciliati an iterum bapti- zandi et inter varias haereticorum sectas qui re baptisandi 940. Herodis parentes qui fuerint variae

opiniones 89. sub quo Herode Christus est passus 8831.

Herodis historia accurate ex Josepho describitur 121. 122.

Herodiani haeretici à quo Herode fue- runt nominati 98. Historiarum superius expositarum re- futatio historica 810. Homeritarum regio ubi sita, item Auxomitarum 211. Homerus ex qua patria fuerit oriun-

dus 18. Hominis membra quot sint varie re- latum 43. Horae qualiter aequinoctiales dican- tur ab Epiphanio 14. Hyginus fueritne nonus an octavus Papa 14, I

lacobo apostolo an licuerit intrare in sancta sanctorum, ubi rationes Sca- ligeri examinantur 392, 333. Idololatriae origo quomodo ex simu- lacris et idolis 9. Jesus nomen qualem in se numerum continet secuudum litteras alpha-

beti 18. Jesus nomen et ab Hebraeo et a Graeco potest deduci 53.

Jejunium quadragesimale a paschali diflert secundum nonnullos 362. Jejunium quadragesimale ex v. p. testimoniis 360. Jejunii duplex forma apud antiquos 951.

Jejunii solvendi tempus 964. Jejunia. Judaeorum quae et quibus diebus celebrarentur 65. Jejunia plena et semijejunia quae di- cerentur 363. "Hptoóptov, xoAóftov et cogóptov quo- modo distinguantur 284. Inachi et Argivorum regni initia 195. Indiculus episcoporum Hierosolymita- norum 266. et an Nicephorus vere annos notaverit quibus singuli se- dem tenuerunt 266. Indieulus triplex ad Christi natalem et tempus passionis eruendum uti- lis secundum factos consulares 95. Indiculus aliquot consulum ad intelli- gendam rationem anni bisextilis 100. 101. 102. 108.

CCOXXXTIX

Indorum nomen ad orientales populos

remotiores extendi Indorum sectae quae fuerint praecipue 888.

Innocentii locus explicatur de poeni- tentia 290. Ioannes evangelista defenditur, et ostenditur quo tempore Apocalypsim scripsit 218. lob origo et quotus fuerit ab Abra-

amo 11. Io Inachi filia & qua fuit Bosphorus dictus 64. Io Inachi filia dicta Isis ab Aegyptiis 16.

Josephus sn liberos ex priore uxore habuerit 89. Josephus defenditur multis in locis 121.

Josiae liberorum suecessio quomodo concilietur ex mente scholiastae 18. lrenaei sententia de Christi passione

145.

Israelitae an in deserto idolis sacra fecerint 81. Israelitae an quinta generatione ex Aegypto migraverint 15. Israelitarum et Judaeorum appellatio quomodo differat WU.

Israelitarum peregrinatio in Aegypto

quot annorum fuerit Judaea quando tributa P. R. pendere coepit 128. 129. Judaeorum festa qui ex accuratis lu- nae motibus explorant errant 152. Judaei utrum olim translatione festo- rum sint usi 132. de eo Scaligeri sententia ibid., quae refellitar 182., cirea illud memorabilis locus ex Rabi Mose 184. Judaei cur ante aequinoctium Pascha celebrarent 169. Judaei ac Judaizantes Quartadecimani 296. Judaei rubrum mare trajicientes tot vias impressas habuerunt quot erant tribus 262. Jus imperii quod reges sibi vindicant 22A.

Y*

CCOXL

Justinus caute legendus, cum de tri- nitate idem prope cum Arianis sen- tiat 285.

Justinus quando vixerit et Apologias scripserit longa et aceurata disqui-

sitio 82. 83. K.

Kafa quid Hebraice et Syriace signi-

ficet 45.

Ka6ocieais quid sit amplissima disqui- sitio

Kepleri descriptio cycli quo Judaei utebantur 160. et quo in ejus de- scriptione minus placeant 161.

Kippurim festum expistionum quando

celebrabatur a Judaeis 20. Kobbà quid sít lingua Hebraica —45. L.

Labar et Labarum 5.

Laodicea Antiochiae cur appelletur 306. Laura pro labra legendum in Epipha- nio et quid sit Laura 282. 239. Laterculum noviluniorum, ac pleni- luniorum etc. 149. Laterculum descendentium a Levi 218. Latereulum mensium Atticorum ex Gaza et Scaligero 135. Laterculum mensium Antiochenorum sive Xopot)QXvwv 132. Legisperiti qui apud Judaeos diceren- tur 29. Leptes geminae in Africa et earum distinctio 211. Levitae decimarum decimas persolve- bant 33. Liberii purgatio qua ostenditur illum non subscripsisse Athanasii condem- nationi neque cum Photianis com- municasse 316. Librorum sacrorum partitio ex Epi-

phapio 24. Librorum numerus apud Judaeos quo- modo computetur 18.

Linguarum distinctio in septuaginta duas et unde 6. 1. Lini et Cleti Petri successorum histo- ria, et controversia circa eorum

successionem dirempta 47., acexinde dinumeratio pontificum Romanorum

& Petro 48. Lucas au evangelium in Gallia prae dicaverit 90. Lucae evangelium quot annorum hi- storiam scripserit 88. de Lucse loco nova quaedam conje- ctura proponitur Ill. Lucae locus expenditur de aetate Chri- sti 108.

Lucernae ardentes in temple die et nocte, de eo disquisitio 272. 273. Lunarum ac feriarum tam versrum quam vitiosarum anno dominicae

passionis 178. M.

Maccabaei an fuerint orti ex tribu

Juda 50.

Magorum adventus quoto anno exti- terit post Cbristum natum 89. Mambre quercus quam. celebris olim fuerit 81. Manichaeorum origo et quo tempore haeresisillorum emerserit 267. auto- res qui in eorum sectam seripse- runt recenset Theodoretus 268. Manna quem gustum habuerit — 59. Marcelli haeretici libellus de profes- sione suae fidei et de ea iudicium Baronii 904. Marcion cujas fuerit et an lycus vel

lupus vocatus T1. Mariae virginis invocato nomine dae- mones fugati 91.

Mariae virginis partus quam apte ad spiritalem Ecelesiae partum refera- tur 59.

Marcosianarum vocum quae barbarae videntur interpretatio 14. 15.

Marcus e septuaginta duorum disci-

pulorum numero foit R8. Marci evangelium ubi scriptam et an jussu Petri 88.

Mariandynorum regio ubi sit 10. Massaliani quibus vocarentur nomi-

nibus 334. duplex eorum genus ib. Methusalem quot annos vixerit — 45.

certamina quae 888. Melchisedec sacrificium typus eucha- ristiae 221. Melehisedecis domicilium ubi fuerit 218.

Meles et Critheis Homeri parentes 8. Meletius bis in exilium pulsus 327. Menander discipulus Simonis Magi & quo haeretici Menandriani 41. an fuerit major Simone suo magistro ib., ejus baptismus quo immortali- tatem promittebat ibid. Mensium Judsicorum, Macedonicorum Graecorum et Julianorum latercu- jum 139. Meneium Atticorum duplex genus 138. Mercurius lucrionibus et quaestus avi-

dis praest. 84. Metis uxor Jovis ex qua sustulit Pal- . ladem 46. Missae sacrificium divinum et incruen- tum B64. Mithrae sacerdos, quod fuit idolum Cretensium 81.

Monarchiae quatuor quo tempore coe- perint 214. Moyses et Inachus an fuerint cóyypo- vot 15. Mus araneus orbitis rotarum eneca- tur 228., ejus morsus quale vulnus

inferat ibid. NK.

Nabathaea regio quae fuerit et quod

& Batanea differat 59.

Nasaraei qui dicantur ab Epiphanio 36. Nazaraei qui fuerint et utrum Judaeis an Christinanis annumerandi — 50. Naszarsei an verum Matthaei evange- lium habuerint 55. Nazaraei qui fuerint et unde dicti 26. Neetarii praesulis Constantinopolitani memorabilis historia et utrum ille confessionem sustulerit 240. Nembroth idem et Belus Babylonis conditor T. Neomeniae mensium 3b Epiphanio propositae et diligenter distinctae 188.

CCOXLI

Neomeniarum eonstituendarum syn- edria plura in Palaestina 151., quo- modo neomenías sapienter indice- rent 151.

Tabula neomeniarum Nisan secundum Judaeos 166.

Nitrariae permultae in Aegypto et magna copia nitri 829.

Notarii atque exceptores ac ferme dia- coni episcoporum in conciliis 304.

Notae ad excerpta consulatuum colle- gia 95. 96.

Novpa lingua Aramaea quid significet

45.

Novati ac Novatiani in nominibus er- ror veterum 226., unde Novatiano- rum haeresis ibid. quod eorum fue- rit dogma ibid., Novatiani praece- ptoris sui dogma temperant 227.

Novatiani haeresis quo tempore eccle- siam sit persecuta 258.

0.

Oblationes quarum partes dicuntur pspióec quales sint ex concilio Car- thaginensi 860.

Oblationum usus et quorum oblationes recipiebantur 951., de oblatione panis et vini 252., quando fiebant oblationes

ibid.

Oraculum Jacobi de principibus e tribu Juda numquam de futuris quo sensu accipiendum 90.

Orationes et sacrificia quae in eecle- sia fiunt pro mortuis aecurate pro- bantur 961.

Ordo triplex graduum in ecclesia vic- ginum, viduarum, conjugum 842, virginum ordo ex patribus et con- ciliis defenditur adversus haereticos 843., ab episcopis [consecratae virgi-

nes ib.

Origenes apud imperatores gratia et

commendatione valebat 251.

alia multa de Origene ibid. de illius lapsu 258., de ejus in Tyrum pro- fectione 259.

Origenis insectatores quatuor qui ad- versus eum scripta ediderunt 260

CCOXLIT

Osculo abstinebant fideles tempore jejuniorum 852. "Dec quomodo apud Graecos usurpe- tur 109. Osseni utrum fuerint iidem qui Esseni 81 unde dicti ex opinione Scaligeri 91. et38.

Ovatio dicta ex Ouà voce laetitiae 839.

P.

Pamelii error apud Tertullianum in Parasceues interpretatione 858. Paphnatios plures ejus fuisse nominis 215.

Paradisus terrestris ubi fuerit consti- tatus 211. Pascha vetus fuit typus perpetui sa- cramenti 80. Pascha 14 mensis Martii à quibus ce- lebrari solitum, et omnino circa Paschatis celebrationem multa no- tatu dignissima 85. 86. et 87. in Paschate celebrando tria sunt obser- vanda 292. Paschalis diei varietas per octaeteri- des et syzygias exponitur 297 298 Paschatis contentio apud Scotos et Anglos gravissima 194. Paschatis depravatio apud Christianos duplex 903. Pascha dies magna dies dicta et tem- pore paschali vincti carcere solve- bantur 965. Paschata tria juxta narrationem evan- gelistarum ad Epiphanii mentem accommodata 207., primum Pascha ibid. secundum 209., tertium et atav- posqurov ibid. trium Paschatum cha- racter ibid. Pastinacae venenum dicitur esse prae-

sentissimum 65. Patres, apud inferos detentos et a Christo liberatos 84.

Patriarcharum et Apostolorum nomen et dignitas quando primum usur-

pari coeperit 95. Pauli Middelburgensis insignis locus 145.

Pauli Middelburgenmsis dictam memo- rabile 120. Pauli Middelburgensis somnium [117. Pauli Middelburgensis somnium refel- litur 141. Icta item et fp&xt; quae dicantur ex Polluce 225. Peregrini mors quoanno contigerit 141. Periodorum libri multi hoc nomine apocryphi 99. Petrus uon primus vocatus & Christo, quamvis primus fuerit dignitate 91. Pharissei quomodo fatum et librum

arbitrium admittebant 24. Pharisaei à voce Phares quod est se- paratus 8. Pharisaeorum traditiones contra prae- ceptum domini 10. Philippi tetrarchae obitus .124. Phosphorus rhetor latinus et ejus va- nitas ex Tertuliano 69.

Phryges a Thracibus oriundi 10. Phylacteria quae fuerint ex doctiorum sensu 32. Poenitentia fit aut propter peccata capitalia, aut propter venalia, quae

sint utraque Poenitentia qualis fuerit constituta concilio Arelatensi c. 28 Ancyrano c. 232 282. Poenitentia publica propter occulta peccata quibusdam imposita — 243. Poenitentia fuit apud antiquos triplex 281

Poenitentia publica aquibusdam pecca- toribus non sponte suscepta, sed necessario peracta

Poenitentia publica non confessio snb- lata Constantinopoli 249.

Poenitentiae quo in gradu absolutio sacramentalis fuerit concessa 2951., in tertio gradu probatur 252., contra non videri 253.

Poenitentiae capessendae ritus qualis fuerit in veteri ecclesia 239.

Poenitentiae vetus in ecclesia ratio quae fuerit 225. 236.

Poenitentiarii sacerdotis instituendi quae prima fuerit causa 241.

Poenitentiam ac pacem semel an sae- pius ecclesia vetus indulserit 2936. Poenitentium nomine vulgo tres gra- dus continentur 251. Iloiveuóusvo; qua voce Latine com- modius reddatur $69. IIpoBoA3, quid sit, item et &pogoAsoe 286. Prophetae intelligentiae cur dicti fue- rint 99. Prosabbatum quid sit 212. Proseueha quid et an Judaei mendi- carent 535. [ípoóvxo; quid significet, et quam varias interpretationes habeat 42. Nieolaitae Prunicum mulierem et

Caulauceam venerabantur 44. Prunicia quae fuerit ex Origene et Epiphanio 66.

Pythia certamina quando celebraban-

tur, contra Scaligerum 938. R.

Rhodanusis, quid, item qui sint Rho-

danici 11.

Ruffinus Origenis amator refellitur ab Hieronymo 262. Sabbatum 8ccttpónpotov, sive secundo, primum, quod fuerit 6l. Sabbati jejunium 359. Sabbati duplex genus apud Judaeos 212 quod sit Srutepónpwtov ib. Sabbati iter quot pedibus vel cubitis eonstaret 210. de Sabbato ótvtspompoto aocurata

disquisitio 62. 68. 64. Sabbata Judaei sua festa vocabant ut et ethnici 64.

Sabbatis Judaeorum utrum aliquid

operari licuerit 64. 65. Sabbato an synaxes apud orientales celebrarentur 953 et utrum feria 4 et 6 mysteria celebrarentur 854. Sacerdotum series usque ad excidium

templi 220. . Bacramentorum verba caute ac timide proferenda 861.

Saducaei textuales dicti quod scripto et textui tantum adhaererent 28.

COOXLIII

Itidem quomodo spiritum negaban- ib. an solum Pentateuchum admi- serint 28. 29. Saducaei a Dositheo propagati 27. Sadoci duo et quibus temporibus ambo vixerunt ibid. Salaminiorum annus & quo mense inceperit 138. Samaria varia significatione accipitur in sacris libris 18. Sampsaei et Osseni an iidem fuerint 21.

Sanctorum animae beatae fiunt illico, nec judicii diem extremum expe- etant 954. Saturninus, vel Saturnilus, auctor Sa- turnilianorum 42. Saulus quo sensu'dicatur veaviac 122. Scaligeri sententia de Judaeorum anno vetere 153., ejusdem inconstantis 154.,, de anno Graeco commentum 157., stupor 158. Sealigeri jocularis inconstantia de anno natali Christi 184. Scaligeri hallucinatio 115. Scaligerianae inconstantiae aliud spe- cimen 134. Scaligeri error de Posideone mense Attico 137. Schoenus quot miliaria item et stadia continet 33. Scotorum haeresisvel error ex falsa Ruf- fini interpretatione, pro Anatolio 192. Scribarum erant complures et distincti gradus in eodem ordine 33. Seribae et Pharisaei quomodo inter se differant 29., an fuerint iidem qui

et Jurisperiti ib. Scythae Martem colunt sub ferrei acinacis effigie 10.

Scytharum nominis origo varia " €. Seps cujus generis serpens et ejus natura 19. Seruch vocabuli Hebraei varia inter- pretatio 8. Seruchi temporibus idolatria grassata est 18. Severitatis triplex ecclesiasticae gradus 231.

CCCXLIV

Sicyoniorum regnum quando defecerit

et a quo fuit occupatum 13. Sige quem procrearit filium, quam- que varie id referatur 66.

Sigeberti, Mariani, aliorumque chrono- logorum hallucinatio quod ad aetae Christi anticipationem attinet 114.

Signum crucis quantas vires semper habuerit, contra Casaubonum 57.

Signorum zodiaci partitio quadripar- tita 94.

Simon Jonathae ac Judae Maccabaei frater quando mortuus 92.

Simon ex opinione Clementis poste- rior fuit Marcione, sed in eo refu- tatur 40.

Simoni Mago an fuerit statua Romae posita tanquam deo 41.

Simoniani omnes magi, ex lrenaeo probatum 40.

Solini opinio de anno confusionis 104.

Stationes quae dicantur et unde trans- latae 956.

Stoici qualem esse animam afferebant

16.

Synaxes sacrae quem in sensum acci- piantur 349., synaxis pro sacra com- munione ibid.

Synaxes frequentes fiebant in quadra- gesima Caesareae et in singulis ecclesiis 234.

Synaxis quid differat à sacra com- munione, contra Casaubonum 350.

Synodus Seleuciensis quo tempore fuit celebrata 929.

T.

Tertullianus errore Montani imbutus poenitentiam oppugnat 228.

Tertulliani opinio de tempore passio- nis Christi 146,, item Eusebii ibid.

À Tifare ad ortum Abraami quot anni fluxerint 13.

Themistii locus insignis illastratur 365.

Theruma de frugibus elaboratis quo- modo definita in lege 33. Thisbi oppidum Elise patria et To- biae ubi situm 220. Tituli ecclesiarum Alexandriae qui,

et unde paroeciae 216. Totaphoth quomodo reddantur a Septuaginta 81. Traditionum apud Hebraeos quatuor genera . TO. Troi&e excidium quo tempore conti- gerit 18.

Turris Babyloniea quo tempore ex- tructa ibid. Tylus Messeniae urbs, alias Oetylus 4.

V. Victorini et Latinorum error in festo Paschatis 197. Vinucius Consul cui Vellejus Patercu- lus suam historiam, sive breviarium

inscripsit 96. Vinucius et Cassius consules qui fue- rint 91.

Visitatores, vel xeptobeutel, vel cirei- tores et lustratores, an et procura- tores iidem 281.

"Yxépüsou et superpositio quid sit 968.

X-

Xerophagiae hebdomas accurate ex- plicatur 296. Xerophagiae usus in quadragesima, et quid fuerit 316. Xerophagiae ususin hebdomade sancta quis fuerit 295.

Zenones duo, unus Citieus, alter Eleates WU.

Zeuxippus postremus rex Sicyoniorum ibid.

Zoroaster unusne, an plures hoc no- mine faerint appellati 8.

TYPIS EXPRESSIT GUSTAYVUS LANGE.

27.

SY M BOLAE

IN

EMENDANDA ET ILLUSTRANDA

8 EPIPHANII PANARIA.

SCRIPSIT

ALBERTUS IAHNIUS,

* ACADEMIAE REGIAEB MONACENSIS$ SOCIUS OBRD.

Corpus HaeresceL 1Il. 1

Digitized by Google

CLARISSIMO OEHLERO SUO

S. P. D. ALBERTUS IAHNIUS.

Quod Tu, amicissime Oehlere, mihi nuper detulisti munus, ut symbolas darem in Epiphanii Panaria a Te edenda, id eo lubentius suscepi, quod Epi- phanio, uti reliquis ecclesiae Graecae scriptoribus, operam philologam inde a iuventute navessem. Qua in re illud maxime spectaveram, ut exploratum ha- berem, quid illi a atBela. EX)yocfj, praesertim philosopha et potissimum Pla- tonica, in doctrinae ratione inque oratione mutuati essent , utque, comparatis scriptoribus classicis et ecclesiasticis, quid illi aibi invicem lucis adferrent, patefacerem. Neque vero haec studia Patrum 009308660» operibus circumscripta esse volueram , sed etiam Haereticorum doctrinas perlustraveram, quum pleri- que illorum ex Platone et ex Platonicis plurima ita hauserint, ut placita Pla- tonica doctrinae Christianae per vim ac fraudem non accommodare solum, sed etiam substituere conarentur. [taque Epiphanium minime neglexeram; fre- quenti autem eius usu cognoveram, neminem facile scriptorum veterum illo corruptiorem esse.

Est eutem profecto Epiphanius £)xcot Qpócv, inque eo persanando hodie etiam criticis plurimum reliqui est factum. Nam Petavii in eum curae criticae . tanto viro haud prorsus dignae sunt. Cum enim criseos subsidia, de quibus mox dicemus, praeter illud, quod in divinatione est positum, vix adhibuit, tum in eo iustam reprehensionem incurrit, quod in expurgandis mendis, quibus editio princeps scatet, nova menda haud satis cavit et genuinas illius lectiones, sive sua, sive typothetarum negligentia, cum mendosis commutari passus est, Omnino Petavius in edendo Epiphanio magis theologum, chronologam et ar- chaeologum, quam criticum egit. lam vero codices manu scripti, ut sunt omnino perrari, ita, excepto Veneto, haud ita multum sabsidii ad emendan- dum Epiphanium conferunt. Ipse autem Venetus, ceterum mancus, etsi in ea operis parte, quam complectitor, tum trauspositionibus, tum lacunis egregie medetur et plurimis locis corruptis genuinam exhibet scripturam, haud raro ta- men nos destituit. Quo diligentius quaecunque in codicibus reliquis inque edi- tione principe ad crisin factitandam expediunt, excuti debent. Neque vero negligendi sunt scriptores tum ii, ex quibus Epiphenius hausit, tum qui ex Epiphauio vel ex auctoribus ab eo compilatis decerptas particulas sua in scri- pta transtulerunt. Haec autem subsidia ubi nos simul cum codicibus manu scriptis deficiunt, res ad coniecturam redit, qua haud scio an nemo scriptorum

1^"

4 ALB. TAHNI EPISTOLA

veterum magis quam Epiphanius egeat. Quo in genere quamvis, Cornario praeeunte, Petavius et post eum Gatakerus operae pretium fecerint, immensa tamen emendationum messis facienda est, priusquam Epiphanius sibi ipei re- stitutus videri possit. Sed emendandi negotium in Epiphanio eo est difficilius, quod ille dicendi genere squalido nec satis Graeco usus est, ut saepe dubites, quid illi, quid librariorum barbariei attribuendum sit. Huc accedit, quod scri- ptores, ex quibus ille hausit, dicendi genere inter se quam maxime discrepant et sententiarum obscuritate haud raro laborent. Inde factum, ut praeter Cor- narium, Petavium et Gatakerum nemo sit repertas, qui Epiphaniam integrum aut ex parte de industria tractaret, utque ex immensa philologorum grege, exce- ptis philologiae heroibus, Scaligero et Casaubono, horumque aemulis viris eru- ditis, nemo Epiphanium non dico accuratius iuspiceret, sed omnino legeret. Theologi autem (nam, rari exstitere Petavii et Gatakeri) plerumque satis habue- runt, haeresium et dogmatum testimonia, utcunque mendis vitiata et male iu- tellecta , ex eo afferre.

Quo magis Tua, mi Oehlere, laudanda est industria, qui, non reformida- tis iis, quae dixi, criseos Epiphanianae impedimentis, ad eam te accinxisti, subsidia naviter explorasti, explorata Tuos in usus convertisti. Nam primum quidem codicis Veneti ope folia transposita suas ad sedes revocasti, lacunas explevisti, plurimos locos corruptos persanasti ; neque vero neglexisti, quae alii codices manu scripti et editio princeps ad emendandum Epiphanium conferunt. Deinde, quae ille ex ]renaeo et aliis scriptoribus hausit, ad illorum exem- plaria exegisti; quae autem Photius et alii ex iisdem, quibus ille, fonti- bus derivarunt, cum excerptis Epiphanianis scite comparasti. Ac si minus haec omnia cum pulvisculo excussisti, at multis tamen partibus scriptori Tuo egregie profuisti. Porro, quae post Cornarium Petavius et praeter illos pauci quidam ingenio et doctrina excellentes viri coniectando periclitati sunt, Tuos in usus sedulo convertisti. Denique ipse illam emendandi rationem, quae coniectura continetur, expertus es. Atque etiamsi interdum fortasse calidior fuisti in coniecturis in contextam, qui dicitur, recipiendis, multo tamen saepius rem acu tetigisti.

Sed est omnino facilius, viam ab alio per loca aspera et dumetis repleta primum excisam corrigere et quod ad laborem consummandum deest adiicere, quam eundem suscipere. [niquus autem et impudens sit, qui diffücilem ope- ram laudabili studio susceptam ideo cavillari audeat, quod illi ad perfectionem multum adhuc desit. Neque vero ego haec adulandi causa Tibi dico, aut Tu, quid Tuo in labore mancum et imperfectum sit, alios celare cupis. Alioquin neque Tu me ad symbolas in Epiphanium dandas invitasses, aut ego ea, quae haec studia decet, ingenuitate in supplendis et corrigendis vigiliis Tuis usus essem.

Quid autem in symbolis meis maxime spectaverim et quibus instructus sob- sidiis eas scripserim, malo lectores ex iis quae dedi cognoscere, quam hic ambitiosius enarrare. Et istud quidem sponte apparet, me non solum emen- dandi, sed etiam illustrandi Epiphanii curam habuisse, quod pensum Tu a Tuo labore fere exclusisti. Illud vero hoc loco tacere nolo, plurimas emendationes, & me factas in Methodio, e cuius scripto zx£pl avactáocoe Epiphanius larga specimina tanquam pannum vere purpureum centoni suo assuit, propediem a me confrmetum et illustratum iri in Methodio Platonizante, ex quo quae ad Epi- phanium emendandum pertinent nonnisi summatim delibavi, ne mea ipsius scri-

AD FRANC. OEHLERUM. 9

nia compilare voluisse postmodum viderer*). Ceterum ab Epiphanii Tui lectori- bus eandem, quam Tu, veniam peto, nimirum meo in labore ut non tam spectent, quid non praestiterin, quam quid praestiterim, praesertim quum, quod Te minime latet, hanc quoque opellam philologam elaboraverim inter bonorum stadiorum impedimenta maxima, et quae haud scio an quemvis alium ab illis deterreant.

Faxit vero Deus Optimus Maximus, ut tandem aliquando hisce studiis ho- neste et ex professo vivere possim, utque ne in perpetuum inter hemanitatis

*) In gratiam eorum, qui minus norunt, quae ego in genere philologiae patrologicae elaboravi scripta, a me in his Symbolis identidem citata, visum est ea hoc loco enumerare, Sunt autem haec: 19. S. Basilius Magnus Plotini- zGans, supplementum editionis Plotini Creuzerianae, Basilii M. Garnerianae. Bernae, apud C. A. lennium filium. MDCCCXXXVIII. 4o. — 29. Animad- versiones in S. Basilii Magni opera, supplementum editionis Garnerianae secun- dae. Fasciculus |, continens animadversiones in tom. IJ. Accedunt emblemata Plutarchea ex Basilii Hom. in Psalm. XIV. Bernae et S. Galli Helvetiorum. Impensis Huberi et Soc. (l. Koerberi) MDCCCXLII. 89. — 39. et 4^. Cen- surae Speciminis novae edilionis cohortationis S. Basilii Magni ad adolescentes de ulilitate e libris gentilium capienda ed. P. C. Hess. Helmstadi. MDCCCXLII. (vid. Zeitschrift für die AWerthumswissenscha(t 1543. p. 1012 — 1020. et: Neue Jahrbücher für Philologie und Pádagogih. 1848. Vol. XLIX. Fasc. IV. p. 371— 425). — 59. Animadversiones in posteriorem partem Basiliani opusculi de legen- dis gentilium libris. (vid. Archiv für Philologie und Pádagogik. Vol. XIII. Fasc. III. p.455 — 473). — — 6". Lesefrüchte byzantinischer Theologie: I. Nikolaos Kabasi- las. (vid. Theologische Studien und Kritiken. 1833. p. 721 — 746). — 7^. Mar- cus Eugenicus über die moralische Schwüche des Menschen. | Aus der Münchner Hand- schrift 405 zum ersten Male und mit. Anmerkungen herausgegeben. (vid. Zeitschrift für die hislorische Theologie. 1815. Fasc. IV. p. 42 — 73). — 8$». Dissertatio theologica, qua disputatur, ad quosnam pertineat promissio Spiritas sancti se- cundum Novi Foederis doctrinam. [nest disquisitio philologica de Paracleto. Accedunt scholia mazimam pariem pairistica. Basileae. Typis et impensis biblio- polii Schweighaeuseriani. MDCCCXLI. 89». — 99. Elíae Metropolitae Crelae Com- mentarii ín. S. Gregorii Nazíanzeni Orationes XIX. E codice ms. Basileensi excerpsit et. anmnolalionem cum in Eliae Commentarios tum in S. Gregorii Orationes XIX adie- eit A. I. Accedunt. Basilii aliorumque Scholia in S. Gregorii Orationes, e codici- bus Monacensibus excerpta. (Patrol. Gr. ed. Migne T. XXXVI. 2 S. Gregorii Naz. Opp. omnia ed. Migne T. I|. Parisii. MDCCCLVIIL) — 109. Symbo- las contuli ad hunc librum, editum a viro amicissimo, cuius memoriam nulla unquam oblivio ex animo meo delebit: S. Gregorii Episcopi Nysseni de Anima et Resurrectione cum serore sua Macrina Dialogus. Gr. et Lat. Ad codd. mss. fidem rec. et illustr. To. Georg. Krabingerus, Ribliothecae Reg. Monac. Custos. Lipsiae. MDCCCXXXVII. In libraria C. Wuttigii. 59. — — 119. Variantes le- clíones et emendaliones in Eusebii Praeparationem Evang., a me suppeditatas Heinichenio, Viro Cl, exhibet Programma Gymnasii Zwiccav. MDCCCXLVII. — Neque vero SS. Patres Ecclesiae neglexi in reliquis scriptis philologis, a me editis, quae tamen hic enarrare longum sit,

6 ALB. IAHNI EPIST, AD FRANC. OEHLERUM.

et panis quaerendae stadia Tantali instar misere fluctuem, aut mihi occinam illud : Sedet aeternusnque sedebit Infeliz Theseus.

Quod votum ut ne irritum cadat, quantum quidem in me est, enitar, dum adhuc viret ingenium.

Vale, amicissime Oehlere, meque, quod cum Tui similibus facis, amici- tiae ac benevolentiae solatio erigere et recreare ne desinito.

Dabam Ursopoli Helvetiorum pridie Non. Aog. MDCCCLX.

'lT'om. E. P. 8 (cap. 2). €xc9] Vulgo: && "Ext scribi iussit Petavius et ante eum Aretius, celeber quondam apud Bernates theologiae professor, qui editionis Basileensis exemplari, io bibliotheca civitatis Bernensis asservato, no- tas adscripsit. |

Pag. 10. E£xacBexáton 'HpaxAeovitat] "Exxatbtxdtiy Noster p. 58 (19). Sed EE xotBexdtne cl. editor e codd. mss. et ex ed. Basil. bis re- posuit T. Ilf. p. 32 (923 et 825), ubi Petav. Ex xadSexdtre. Tu vide Lobeck. ad Phryn. p.413. Quam idem exemplis stabilivit formam &£xal8cxx, nunc tueor apud Eliam Cret. Comment. in Gregor. Nas. col. 758. ed. Paria.

P. 16. 8i& rot tfj « clBoXAolatplaq] Rescribe clBeAolatot(ag ex Anac. p. 544 (131) ed. Oehler. ubi vide a me annotata.

P.20. Acdptte Bk Gua cG áxO OeA ve xal cá &veo dS3ávata A£q0v] Legendum: rà dxà otijvns dvo, deletis verbis xol vd. Vid. annot. in T. !if. p. 496 (1087).

P.20. neravytouose t€ puyGv áxócouáctov clcospaca) Haec totidem verbis scripta exstant in Anac. T. Ill. p. 546 (132). Quemad- modum corpus dyyciov, id est vas sive vasculum , figurate dicitur (vid. Plethon. Schol. in Orac. Chald. p. 26. ed. Opsop. Ast. Annott. in Plat. Phaedr. p. 443), ita uerayyltec9at et uerayytopóq ad migrationem animarum in alia corpora transferri solent. Sic Noster post paulo de Platone: y.ecavytoyuóy 8t oqai- toc Uuy dv clo cópata Sutpopa [eq copatov Bupopác Anaceph. T. (1f. p. 546 (132)] .. . éSoypaztoe, et plenius p. 35 (13), ubi uecevoopatoote et. ueray- YXpÀe t6» Wvuydvw coniuncta. De Síoicis idem cap. 7 et in Anaceph. T. III. p. 946 (132) vjv doy» závtov pezavylteoSat dxó oíypavoc el, oópa, et plenius p. 45. sq. (12), ubi item coniuncta uerayycopol dvyov et percvoo- pavóote. Vide tamen illic annotata. Verbum purayyleecSat, transfundi , ha- bes in doctrina Símonis Magi p. 124 (56), ubi cod. Vatic. pro uerayyusopévoe male pecevyczopévnc, cuiusmodi mendum fraudi fuit Voemelio, qui ad Nicol. Methon. Refut. Procli p. 200. 256. nihili verbum peceyylteo3at Lexicis adiici iussit. Mecevcopatoote et uerayytopuóg animarum rursus copulata in. Carpo- cratis doctrina p. 208 (105). [dem p. 210 (106) verbum xaravylteev eadem iu re sic usurpavit: cl; 10 qépet và quy ndAw xal clc opara xatav y UCety &uigopa. De Marcione Epiphanius p. 553 (300) uecayv vto ode ópoloc vóv yvy xal uerevogpaxcooti axà cogudtov cl; oopata qaoxe.— Omniuo teuen- dum, quod idem ponit p. 602 (330) OvJaAevtivog xal Kolópgacoc, I'vwottxol tt ravte o xol Mavtyaiot xol p evcay vta ode slvat spuyv qaoxovot xal ue- Ttvgopatootu tfc vuyrie tdv é ayveol« av20Ànov. De Manichaeis singulutim

8 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

videndus Epipham. T. 1I. p. 448 (644. sq.) 450 (645) 452 (646) 490 (666), Formula Receptionis Manichaeorum apud Toll Insigo. ltio. Ital. p. 138. haec ha- bet: dvaSepatijo Toüe t)» pereupoymgu Bobdtovtae, Tjv xol autol xooUgt petay yto àv puyóv. ubi Toll. de pirepvydotoge placito recondita attulit, sed in voce patayytcpóe nihil vidit, Adde Bevereg. in Canon. Concil. Trull. p. 164, a, De Haereticis ustcvoepátooty professis deque gemino Platonis placito Kra- binger. ad Gregor. Nyss. De Anima et Resurrect. p. 295. docte wonet. Mccev- cepudtect Platonicam praeter alios tangit Gregor. Nas. Or. XXVII. p. 494. D. ubi vid. Elias Cre. Comment. col. 898. C. sq.

P.20. Ilàaceovtxol 9cóv xat Vin» xai cl8oc —) Eadem Epi- phasius de Platone ipso T. lI. p. 500 (1085) et in Anaceph. p. 516 (132). Cf. lustin. Mart. Cohort. ad Graec. cap. 6. p. 11 (p. 7. B. C.) toU yàp IDáte- vog tptig deyàe toU muvrüg elvat Myovtoo, 3€àv xal U1qv xa cl8oq cet. et cap. 7. p. 12 (p. &. A. B.) à. yoóv IDitov xott. uiv toti; doyde ToU ravtóe elvat Mytt, Seày xat ÜXAmnv xal ci8oq cet. quae, uti Semisch, in [Iustino Mart. T. I. p. 110. docet, in usum suum convertit Cyrill. Alez. Con- tra Iulian. Lib. II. Opp. T. VI. p. 48. B. C. De Oy singillatim vid. annot. ed p. 48 (155.

P. 20. duo 8t xal Scodq £x voU Evàe noAAoUgG £Boypa- tt0 6] In proclivi est ex Anaceph. T. IIl. p. 546 (132) reponere éSojuattuoa, ut IDhatowxol, quod praecedit, habeat, quo referatur. Neque enim verisi- mile est, Epiphanium, licet rudiore stylo usum , IAacovuxot . . . dBoyyatuot dixisse, subaudito ad IlÀ«cowxol ... émtSuymrtxóy verbo éSoyuatuoav vel si- mili, et subiecto IIatov ex IlAatovuxol ad tàc 8b yovaixag ... éBoypattoc co- gitatione repetito. , Respicitur autem hoc loco potissimum celeberrimum illud in Timaeo p. 41. A. O«co! 3tóv cet. ubi vid. Stallbaum. p. 176 sq. Scriptoribus ab eo laudatis, qui eius loci mentionem fecerunt, adiiciatur et simul ex Platone emendetur Origenes vel potius Hippolytus Philosophum. p. 116 sq. ed. Wolf. p. 21, 90. ed. Miller. (unde Cedren. p. 159. C. heusit) et p. 117. sq. ed. W. p. 22, 97. ed. M. qnorum locorum priore Platonis verba in. documentum cius sententiae , quam Epiphanius Platonicis tribuit, proferuntur.

P. 20. và» .. 3càv .. opltouct .. Qo uy rjv xavtó«q toU Üvtoc xótouc, ovupavo) xal vc5«e] Id est: deum definiunt. animam universi rerum complexus, coeli et terrae. Kuto«, quod xütoc male scribitur, pro- prie est quod aliquid conlinel et complectitur. Hinc Plato et alii vocem ad ho- minis corpus eiusque partes transtulerunt. Vid. Schultens. ad Proverb. p. 81. Jacobs. ad Achill. Tat. p. 692. — 4st. Animadv. in Plat. Leges (XII. p. 964. E.) p. 577. Stalibaum. ad 'Timae. (p.43. A.) p. 189. Ad mundi complexum et quasi corpus translata, vox apud Nostrum recurrit p. 44 (12) ubi idem expli- catius de Sloicis: XicoUxol .. qaoxovceq £lvat voUy tév Scóv, T] tavtóc toU Ópu- pévou x it ove, ovpavoU té qmpt xol yrs xol vcóàv QAovy, eq £v copatt qur. Ita enim pro vulg. yj (7| Pet.) ravcóc . . . dvyyj. cum cl. editore legendum esse, nostro ex loco intelligitur. Adde Irenaeum ap. Epiphan. p. 462 (219) xpóq avt to xót€t. et Epiphanium p. 510 (776) xoctrv x00 tavtóc toutov toU x Ut Ove, oUpawoU tt xal vrjc. ubi prius vov delendum: T.I. p. 300 (619) év ravi xà optzoguévo (leg. ópepévo) viec xtlotamge xütet, ubi vid. annot. , p. 436 (635) tàv rotntv . . tóv vó86 vÓ mv xU toc (xUtoc male vulgo) oUpavoU t€ xal yü«c - » Onjtovoyrjcavta: T. Iff. in Anaceph. p. 546 (132) ubi nostri loci verba re- petuntur, in quibus cod. Ven. to) Ovrog wavtÓq xuvQue praeter Epiphanii con-

,

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIÓ. 9

suetudinem. Ex aliis scriptoribus conf. Pseudo - Clem. Hom. VI, 6. Herm. Tris- meg. p. 92. ed. Turneb. tà mdv O8aroc xol yfjc xoi dépog x ó t oc (xUtoc male Turneb.). quae totidem verbis in dialogo Hermíppo ed. Bloch. p. 22. reperiun- tur. Synes. Hymn. I. 87. (vóoc) x ótoc ovpavov EAloot. IV. 156. sq. xóTtoq ptydÀov |Bptxpaig Sivate. IV. 167. sq. — | dpqe9éeov| xóroc ouptwow. Plura dabit Fronto Ducaeus ad Irenae. T. 11. p. 213. b. ed. Massuet. Apud posterioris aetatis scriptores xutog et TÀdtoc synonyma sunt. Vid. Boissonad. ad Herodian. Epimer. p. 73.

P.20. oda 8k autoU có n&y.. xal ógS3aXApoUe rode go- otfjpac] Eandem de sideribus sententiam, repetitam in Anaceph. T. III. p. 546 (132), Epiphan. p. 50 (14) Pythagoreís, incertum quo iure, tribuit. Indica hoc ex genere attoli Animadv. in S. Basil. M. [. p. 42. Interpositis ver- bis Qc Üpnyv respicitar nomen xvtoc, in proximis ea qua dixi vi positum.

P. 28 (2. Xyot rob qputté£pou ypódvov, toutéc tt GaotAclaq OsaXecvttcvtavoo xal OudAevtoeg Ev8exácou Évcovc xal I'oa- ttay00] OjaAcvttwuxvoU cod. Ven., edd. Basil. et Pet. OvaAcvrtvou. ed. Pet. Colon. Aretius in marg. ed. Bas. Ég8ójov post I'oartxvoj addidit. Conf. Epi- phan. ;T. II. p. 434 (635) £uc voU rapóvroc, vovtéotty OUdieyrog pkv Érovc cy", DoattavoU 8b Écouc; 9, OUalevttvtavos 8b veorépou Érouc a. Idem tamen T. II. p. 16 (403) £&oc co) vjuetfpou yoóvov, Sue8Exátov Érov; OveevtewavoU xol OvdAcvto, xal I'gattavoU Bacuela«.

P.28 (3). Níixav8poc .. ó GuyypaQotcuco) Notanda vox ovyypa- QtUe, de poéta usurpata. Conf. Epiphan. p.26 (2) o .. vàv 'EXXjvyev ovyyoa- Qtic, Torta vc xal Aoyoyoqou — Vid. A. Ernest. Opusc. Var. Argum. p. 9.

P. 43 (10). 4j xavcóg vo9 dpopuévou xitoug ... de £v cd- patct puyxv] Vid. annot. ad p. 20. tov . . 3cdv . . óplzovot cet.

P. 44 (12. Mepltovcot 86 ol avcvol t$)v ula» Sceótqta ele tolÀdg peptxác ovuc(ae] Vid. Animadv. in S. Basil. I. p. 127. et conf. Epiphan. T. III. p. 204 (920) à . . ueptovie vv dOupécov.

P. 44. 45 (12). uneravqtopobe t€ pjuyàv» xal uecevcopacto- cete dxó odpatoc clc odpa, xaSatpouéva, oopátov, 1 9'au ráAtv cl eBvovucaeq xal dvánralu yevvopuéva c.) Haec verba cum praegressis: jtpltougt . . . xal và &))a, non cohaerent, neque habent, quo referantur. Nimirum, sublato post Y£vyopévao, puncto, haec omnia ad xap- wpalvouct trahenda sunt, ita quidem, ut ista: ravtwny tY|v dofgeuav , tanquam per appositionem negligentius adiecta accipias. Ad illa autem: xaSoatpopévag . .. qervopévac, ex Vyuyóy repete juyác. Kel xaSatpopévac cl. editor probabiliter coniecit. [dem pro vulg. *j 8 av r&At recte ita scripsit: 3] 8 av md, sicuti dudum fecit Gatak. ad M. Anton. 1V, 21. De formula 3| 8 a0 ráXw praeter lo- cum ab Oehlero comparatum Haer. 15, 1. f. (p. 705. Oehl. p. 358. Pet.) conf. p. 50 (14. 15.) ubi bis 8" aJ xdAw ed. Bas., 48. ay ndAw Pet, 3| 8 au mát Oehl. Fortasse tamen erit, qui poéticam vocem :j8t Epiphanio condonet. Vid. annot. in T. Il. p. 652 (764). Ceterum petevoupato0t), sive, quod idem va- let, uttrayytGpóv animarum, de quo vid. annot. ad p. 20, Noster cum S. Hip- polyto Philosoph. p. 136. ed. Wolf. p. 26, 41. ed. Miller. Sioicis tribuit, haud sane optimo iure. Vid. Gatak. ]. c.

P. 46 (12). regt o9 xoAU0q 9pulcicat Ad 0c) Opuletcat cl. edi- tor secundum libros scriptos et ed. Bas.; SpvAeitat idem T. ![. p. 166 (189) ubi Petap, 2pul)sixat, — TloAv3puXwroe loco vulgati moXu2pUlAmvoq ex libris scri-

LI

10 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

ptie restitutum est T. Il. p. 398 (617). 638 (755). Et sunt sane formae 9001- Aeg, SpuJU , xolvSpUAMQtog in Atticis minime ferendae; sed eaedem a poste- riorie aetatis scriptoribus abiudicari non possunt. Vid. annot. in Eliam Cret. col 556, 10. Sic 3pUJÀoq, non SpUXe;, Noster p. 256 (134), SpvXltiv, non SpuAsiv , discipuli Marcelli Ancyrani ap. Epiphan. T. 1iI. p. 63 (213).

P. 48 (13). Ol8t «dp avucóe Sedv, cà Bk qecvóutva xávta (x vo0U0 Üvytoc 3coU0 veyvevijo3ac] Male vertit Pelavius: Elenim deum ille cognovit ab eoque cuncta producta . . . asseruit. Sant. autem haec sic ver- tenda: Profüeiur enim deum esse, quae autem generata sint cuncta, ex deo orta esse. Pelavio fraudi fuit oíBc, id est esse staluit, agnoscit, proflelur. Athenago- ras Legat. pro Christ. cap. VJ, 9. de Platone item loquens: £va tóv dyéwemtov xai d(Suvv voéry Scóv: «L.S. olBev xal QUXovG ... dà Qe yevqroUc ot&tv auToUE. Sic Noster p. 103 (43) 8tntp velo avtóv Acyovot "Itoupatoy, &3ot 8t 'Aoxa- A«vlrqy Üocaco. — T. Il. p. 150 (300. sq) p. 364 (598) 800 yàp xóxxouc otBev vj Yon) tignuévouc (ubi clpnpévouc salva sententia. abesse potest). p. 458 (650). T. H1, p. 120 (573). 256 (950) ubi Pelavius tricatur, 258 (952) et saepe alibi. Nonuunquem oijs verti potest appellat, ut p. 370 (199) Ov xal Xósov ol8c rou Stov. Verbum é£n(ctac23at similiter usurpatur, velut T. !|. p. 124 (165). 150 (490). al. Vid. mea ad Marc. Eugenic. p.68. et ad Eliam Cret. col. 813, 1. praeterea annot. in Epiphan. T. Il. p. 330 (580). — — Quae apud Epiphanium poet yeytvijo2a: vulgo adiiciuntur: twac Buy "pete, ex insequentibus huc temere ,Mllata esse, OeMero prorsus adsentior.

P. 48 (13). «tvac 8E npGcov atttov xal 8Beuttpov xal cpl- tov] Fontem habes in Platonís, qui fertur, Epist. II. p. 312. E. mepl cóv mdvtev Bacuéa mdvt! dati .. . xal éxcivo aftiov drávtov tÀv xoXOy. — BtuTtpoy 8b Tcpt và BeUtepa. xal tpltoy xepl tà. volta. quem locum, ab Astio Lex. Plat. T. 1M. p. 413. v. tp(voc neglectam, Platonici puriter et scriptores ecclesiae certatim celebrarunt varieque interpretando suos in usus converterunt. Coaof. Chalcid. Comment. in Plat. Tim. p. 277. ed. Meurs. originem quidem rerum ... esse summum el ineffabilem deum , post providentiam eius secundum deum ..., ter- tium esse porro substantiam , quae secunda mens dicitur. et p. 275. Ergo summus deus iubel, secundus ordinal, tertius intimat. — Socrat. Hist. Eccles. Vil. 6. ovSi vào lIlátov xó 8tuttpov xal và vpltov alttov, (« avuto ovonatets clo2ev , do- y9v» vrxapzeoe cDpévac rot. Plura dabunt Steuch. Eugubín. De Perenni Phi- los. Lib. I. p. 101—113. ed. Basil. (a. 1512). Quirin. Epist. p. 27. sq. (qui inter alios excitat Cyrill. Contra lulian. Lib. |l. ubi tameu Uocotv pro dgeotv legen- dum) Creuzer. Annot. in Plolin. p. 275, a. 397, b. sq. et p. 401, b. (a quo ta- men miror Annot. p. 67, b. sq. neglectum Plotinum p. 73 C.) Brandis. Hist. Phi- los. Graeco-Bom. T. il. P. I. p. 330. not. s. (qui laudat Mariinum in Etudes sur le Timée, p. 56. sq.) et Thomasium in Origene p. 66. Et Patres quidem Eccl. eo loco tanquam testimonio doctrinae de S. Trioitate abusi sunt. Quid? quod Origeni Christus à B«Uttpoc Seóq (vid. Thomas. Orig. p. 125) , sicuti ab eodem Comm. in loann. I. 3. Àóyot &eurepot et tplxot celebrantur. Sed operae pretium erit, Platonis personati locum a temerariis, quibus tentatus est, interpretandi et emendandi conatibus vindicare, "Velut Steuchus Eugubinus verba S&Urttpov Wtpi et tpitov mpl aic vertit: circa secundum et circa tertium, xà Btuttpa autem et tà tolta, subintellecto dox, subiecti, quod dicitur, locum tenere temere opinatus est. Deius etiam rem gessit Moshemius, qui Praef. Tom. II. Dissert. ad Hist, Eccl. p. XLVIII. sq., abusus Pjalonís contextu, lustino Mart. Apol. I.

SCRIPTAE AB ALB. fAHNIO. 11

60. p. 79. et Proclo lnstit. Theol. Plat. If. 4. p. 102. ed. Port., scribi iossit: &wrttpa Bb mpl xà Beítepoy xol td vplra mpl t tpltow Omnino quotquot Platonis loco usi sunt scriptores veteres, Epiphamio non excepto, in eo peccasse videntur, quod doctrinam de triplici rerum auctore eo contineri existimarunt, Verum enimvero illud éxeivo pro éxeivoc (scil. 6 tvtov acuti) ponitur, quod attractione , quae dicitur, ad att:ov refertur. Quae autem sequuntur, 5tittpoy et tolrov, intellecto altioy, non minus quam aftu dr&vtev cdy xa)dy, tan- quam praedicata ad subiectum: à z&vtov QacUcic, referuntur. Totum locom sic verto: ciroa regem omnium rerum omnia sunt ... estque ille causa omnium pulerorum. Secundaria vero ídem causa circa res secundarias, tertia cirea res terio gradu oonslilulas existi. Acuctpa sunt generata quidem, sed immortalia, tplra generata simul et mortalia, quibus in generibus rerum creatoris potentia nonnisi secando et tertio gradu se prodit, nimirum per deorum inferiorum mi- nisteria. Vid. Plat. Tim. p. 41. D. (quo ex loco Platonicus auctor Epistolae II. l c. profecit) Plotin. p. 5. A. B. ibique Creuser. Annot. p. 4,a. Verum in hao re partim vidit C. Gesnerus, qui Athenagorae, Legat. cap. XXI. 6. ad Plat. Epist. l. c. provocanti, Timaei locum scite adhibuit eumque explicare conatus est. Quo magis miror, quod idem non viderit, ap. Athenag. l. c. ista: xol v£&pi 8vo xal tpa, a sciolo profecta et expongenda esse.

P. 4A (14). «có 8b 8eutepov atcviov éx 3600 v6€vtst03al ttvae 6Bvvdpetc) Avsdpte istae apud Platonem re, non nomine, compa- rent, Tim. p. 41. A. sqq. Oto 2cóv cet. Vid. annot. ad p. 20. ópoí 8b xol $toue cet. Hoc sensu decantatae Philoni ludaeo et Gnosticis Buv&pttc, id est potestates sive mentes. divinae. — Conf. Saturnilus p. 131 (62), Basilides p. 146 (69) 152 (73), Valentinus p. 378 (204), Secundiani p. 394 (213) , Marcus p. 446 (231) 452 (243), et Selhiani p. 522 (284). sq. 532 (290). Vid. Mater. Hist. Doctr. Gnost. [. p. 63. Eadem vis vocis 80vapac in. Origenis doctrina, notata ab Epiph. T. If. p. 234 (527) cv duy)» ydp vv dv3ponlvqe Xéqt« xpoUndpyety &vyélov, Sk vasrac clas xol Buva pu etc. Eadem in doctrina vox intellectus posita ap. Philastr. De Haer. cap. 99. quemadmodum Supe alias vótg vo- cantur. Vid. Casaubon. Exerc. J. in Annal. Baron. p. 61, a.

P.48 (13). Gáoxcc yàpobUcec: Oupavóg Gua yoove veyt- vqtat, du oU ydp xal Av3:5,cevtat] Scripsit Epiphanius, aut saltem scribere debuit: djoU & pa xal AuSYjoerac. — Sententiae fons est apud Plat. Tim. p.35. B. Xoóvoc W ouv uet oUpawoU yéyovev, tva Gp. vevenSévee, xal Av3dot cet. ubi vid. Slallbaum. p. 162. Cum proximis: tUx& yxp mote xal cUyypovoy cyat v) St vv UAny, conf. S. Hippolyt. Philosophum. p. 111. ed. Wolf. (p. 21, T2 sq. ed. Miller.) c)» piv ovv. UXny doyr]v «lvat xal ovyypovos tq 36d tatu. ubi vid. Wolf. Gregor. Naz. Orat. XXIX. p. 529. B. et ad eum Elías Cret. Com- ment, col. 908. Epiphan. T. III. p. 312 (983).

P.66 (244. Autx&pa] Ojaixoa Aretius.

P. 70 (26). ptutacouévov) Mouaupévot ed. Basil. ex Epiphanii coa- suetudine. Vid annot. ad p. 431 (231).

P. 70 (26). ddv tic Gymtrac v&xpotU) To) vexoou diu est quod Aretius rescripsit.

P.84 (34. dq85 ... B$ctv odpatoo) 'Anbrj Dou onéoua- toc los. Scaliger speciosius, quam verius coniecit. Tu vide annot. ad p. 192 (95).

P. 86 (35). 'EAvA6xtat) Ita OcMer. cum cod. Ven. pro vulg. fjexcut:

12 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

mam év)Atxrat est typothetae peccatam. Pro fjexcat ferri poterat T] Aeyxtat, oeglecta reduplicatione. "Vid. annot. in T. II. p.385 (828). Sed scribendum Dxjeyxtat, coll. annot. in T. II. p. 436 (638).

P.94 (39). Aéy0ovteg Ott, qaot, cet.] De voce qnot in aot mu- tanda cl editor hoc loco, p. 104. 162. 164 et alibi sententiam recte retractat in Addendis et Corrigendis. Vid. annot. in T. I. p. 488 (265).

P.105 (47). ENAHMIA XPIZTOY xat Evcapxo« rapovca) "Evonpía hoc loco idem valet atque Syapxoc rapovcia, in qua declaranda éri- Bnpety et éribrula Theologis magis usitata. Sic Epiphanius post paulo: gueca t)» avvoU ér c8 m u(av, et statim post: &u30, 8b éreBju moe .. vj coU xuplou vuv 'Incoó XptoroU Fvcapxog vapoucía, quae tamen qoprtuxoittpov dicta sunt. Athanas. ap. Epiph. T. III. p. 344 (1001) cie érbnplag voU Aóyov. p. 350 (1004) xpó cvf5c ém wage. p. 354 (1006) éxl .. toU éx Maplac . . éribuj- cavto,. Vid. Animadv. in S. Basil. [. p. 118 sq. Neque tamen £vOvjueis et év- $nu(a in hoc argumento minus recte habent. Conf. é v6ónp ety p. 118 (53) év8vnprcavca 8b xóv Xourtóv éy cà 'A8dp. xpotoy cet. T. II. p. 610 (740). Iló, éveBxjpmoev el; odpxa —; p. 628 (750) év8pu cac xà tv dv Seóneow yéw: (v5 p(a, p. 702 (387) éx vc auvo0 dya3ijc noe "pag (v5 plac. p. 716 (395) cfc .. xuplou xjuov év8mpulag. T. II. p. 702 (791) 8i vv Éoapxow évraí3a dv8 p lav. Vid. Suicer. Observat. Sacr. p.88. Formula Évaapxoc xapovcía in eodem argumento ponitur p. 102 (44). T. III. p. 334 (996). 364 (1012). 366 (1013). 374 (1017. cap. 24 et 25. ubi tautologia triv év8nulav vfj« évoapxou mapovolaq). 376 (1018). et saepe alibi.

P. 108 (47). xai ràv et vcl éovi» Gv9pcroq] Speciosa est emen- datio Jos. Scaligeri, Ó tt pro et tx legi iubentis; sic enim optimi quique scri- ptores loquuntur. Statim Plato Phaedr. p. 216. E. cà 8b Stioy xoXóv, Gogóy, dyaS9óy xol xà» Ó vt votoütow. — Verumtamen e tt in Anaceph. T. !II. p. 552 (135) recurrit, et omnem dubitationem tollunt, quae Epiphanius in eodem ar- gwmento ponit T. II. p.666 (771) xai xdwvta eU cc otv dv3porow. T. Ill. p. 380 (1020) xal z&vra cU x( doxvty Gy3ponos. 396 (1029). 444 (1057). Parilis usus vocis c! cernitur in verbis xal €t tt Étepov aicypóv T. Ilf. p. 410 (1037).

P. 117 (52). 'E8(8a&c ... à8tagoplavy] Vid. annot. in T. III, p. 558 (319).

P.118 (53). ojtot tjv BapfeAQ xal Bapgepd avyobot] Legendum: t :5jv xal BapftoQ, subaudito xaXovypévnv. Cf. Epiphan. T. 1f. p. 404 (621) xà» Koófpuxov, tóv xol Mávnw. et: Tepf(v3ov, roU xo BovBd. et in Anacephal. T. !II. p. 538—512 (127—130) ubi omnia plena exemplorum. Ple- nius idem T. II. p. 228 (521) 'Opuyévnc, 6 xal 'ABapdvttog do T3el.. Vid. Schaef. ad Gregor. Cor. p.359. sq. Est autem Bapclà eadem ac Bapfipó, quae alias Bapgnod vel BapgnAd vocatur. Couf. p. 124 (56) Bagfmpod five BaofwAd. p.154 (92) xj uto tàv tóvtov vj Baognpod Trot BapgnAo. ubi verba Bapgoó Tto. cod. Ven. perperam omittit. Eam qui colebant Gnosici, BapgvAia. (vid. Epiphan. p. 173, 85) vel Bapnutat (vid. Theodoret. Haeret. Fab. i. 13), aut vero, nomine propter mysteriorum turpitudinem immutato, Bopfoptavol (vid. Epiph. Theodoret. ll. cc.) vel Bopflopitat vocati sunt (vid. Epi- phan. p. 118, 53), id quod Fabricium ad Philastr. cap. 73. latuisse videtur.

P.118 (53). oti Xpiotóv qaot xextlo3at éy tà oupavá) "Exno3a« cod, Ven. teste Oehlero in Addend. et Corrig., nisi forte éxcio3ot

SCRIPTAE AB ALB. JAHNIO. 18

ille cod. exhibet. Sed hoc praeter soloecam Epiphanii consuetudinem. Vid. annot. in T. II. p. 388 (611).

P. 124 (56). vuvatxa .. ótp Bd8a] Ed. Basil. óepupaBa, quod Are- lius ante Petavium correxit.

P.128 (5). và xartpl tQ» 610v] TO, quod à cod. Rhedig. et ed. Bas. abest, Peiavius ex cod. Vat, recte adiecit. Formula ó mato tóv OÀww, quae respondet Platonicae ó matvjp too8t to) ravtóc Tim. p. 2H. C., Haereticis perquam placuit. De Nicolaitis Noster p. 176 (96) sUyovrac 873ev - . t6 rap, qaol, tàv OAevw. [dem de Carpocrate p. 204 (102) oUtog Bk mot Gv pv plav doy» Méyet xal xatépa vov GAov. ln Valentinianorum haeresi Irenaeus ap. Epiphan. p. 346 (165) tà» xarépa xal Baca nxavtev. et p. 346 (186) ratépa ou» xal 9cóv Aévouctw aUvóv (nim. Demiurgum) vyeyovévu. tày éxtóq toU mÀm- pepatog, Tory óvra mdytov Wjuyuxev tt xal UÀuxGv. ubi nomina matryje et rotqt)c de deo coniuncte usurpata, ut ap. Plo. Tim. ]. c. tóv .. Xotntn» xol vurépa toUBe toU xavróc. Valeniini Bu3àc a Plolemaeo ap. Epiphan. p. 400 (215) à vatyo t6v OA» vocatur, qua dictione idem ap. Epiph. p. 402 (217) et 410 (222) utitor. Eandem habet Marcus apud Irenaeum Epiph. p. 432 (234). 422 (244). 454 (245). Colorbasiorum xpondropa vv 0À«v Epiphanius p. 450 (259) commemorat, Heracleonis xóv dvo t&v 0AqQv xxtépa p. 486 (263). De Sabellio et Eunomianis vid. Elias Cre. Comment. in S. Gregor. Nas. col. 803 (ubi cf. annot. 1) et col. 8669. Neque vero hac formula Platonica abstinuerunt Patres Eccl, in his Epiphanius p. 698 (383). T. III. p. 406 (1035) et alibi.

P. 128 (58) tlval cec xà» alàva voütov d£Ó dogyv xal ££ovatOv Quot tre xaxlag é» é£Yiactuatt xattoxtvao pu é- vov] Tóv alóva to)rov dicit mundum adspectabilem. Conf. Epiphan. in refu- tatione p. 128 (59) xà 8b BSüvxrat O0 xócpoe Sto py) dya3o0 Uxapyt ; Mundum autem a divinis potestatibus, sive bonis sive malis, esse procreatam, plurimorum Haereticorum , imprimis Gnosticorum , opinio fuit. Epiphan. p. 132 (61) de Menandro, Simonis discipulo: ópoloc 8t Dyt xal avutóq tÓv x3ouov veyovévac Ux! diyéov.. p. 134 (62) de Salurnilo: &xxd. 8€ cwac (dyyCAouc) vàv xócuow mexotxévac. xal tà éw avtd. et de Basilide p. 146 (63) éx 8k toU- tov tv Suvdpsóy vt xal dyy()ov vyeyovtvat avittpov xp rov ovpavóv cet. Nam quae alii de mundo ab angelis procreato docuerunt, Basilides ad coelos, quos commentus est, CCCLXV transtulit, quorum singulos ab angelis per- fectos esse tradidit. De Carpocrate Epiphanius p. 203 (102) cà» 8k xócyuov xol tà év tà xóojup Un dyyO wv vcytvíjoSat cet. Valentiniana ex hoc genere vi- deas ap. lrenaeum Epiphanii p. 336 (186). sq. Angelicos hac ex opinione nomen mactos esse suspicatar Epiphanius T.I[. p. 194 (505). Hominem quoque ab angelis formatum esse, Ophitae (vid. T. I. p. 900, 271) et Sethiani (vid. p. 522, 284) Gnxerunt. |n eadem opinione Seleuciani et Hermiani foerunt, teste. Phila- siro cap. 55. p. 57. ed. Oehler. ubi vid. annot. Horum omnium fons apud Platonem, qui in Timaeo p. 41. A. sqq. docet, deos inferiores mundi opifici operam praestitisse, resque mortales et interituras, iu his hominem, creasee. Inde factam , ut Patres Eccl. Platoni et Platonicis Haereticorum opinionem ad- scriberent, qui corpora ab angelis ficta esse volebant. "Vid. Corpus Haereseo- log. ed. Oehler. T. I. p. 2091. 326. sq. — . Quod autem Símen hunc nostram mundom éy éAaccto act xattoxsvaopévoy dicit: Basüidiani eidem jocé- (npa tribuunt p. 154 (73) xà Acyópavov xao! avroig toU xócMov tovtov Uocé- enp«. Eodem pertinet, quod Valentiniani ap. Epiph. p. 312 (166. aq.) 9o x €-

14 8YMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

epa vocant potestatem , quae hunc nostrum mundum procreavit. Adde lrenaeum , contra Valentinianos disputantem , ap. Epiph. p. 375 (204) ulav (8v- wapiv) dmoctüoa» xoi $ottpcacav tw Aon)» noaypatelay Tttroco2at. quibus significatur duodecimus aeon, de quo Epiph. p. 352 (206) ó BeBéxatx eldv o év Jo ctor ate vesópecvos. In Secundi doctrina, licet aliquantom diserepante a Valentiniana, tamen similia depreheaduntur. Conf. Epiph. p. 356 (208) vXjv 8b dzoctücdwv tt xol Jottgjcacav SBóvaygtv pi) elvat drà té tptixovra aievev, aG))à p&td tovc tpuixoyta alóvac. et ibid. pdox& . . tÓ jocéonpua ustd coUe tpuixovta aldvac veyevijo3a. — Quem. Epiphanius p. 348 (210) ita increpat: IlóSc» &pa v» toU. Vovepsxjpatoq quot xa- ttÜnpac, € oUtog;, T| droorücaw Buvagte , My. In eadem re sj V otépa Bóvapute xal vj dxoctacia ab Epiphanio post paulo commemorantur. Marco- $08, qui mandi opificem Jotéompa, et tertio quidem gradu, esse statue- runt, merito castigat Irenaeus ap. Epiph. p. 460 (245) et binis locis p. 468 (252). lidem animam d£ Jjoccpsypatoc profectam docuerunt, teste Irenaeo ap. Epiph. p. 476 (256). Similia Heracleonis placita Epiphanius notat p. 446 (263). 457 (261). 492 (266). Sunt aotem haec omnia repetenda ex Platonicorum placito de defectu et inopia rerum mortalium; id enim ipsum, defectum et ín- opiam, éàátteopa et Jovcéompa declarant. Vid. Scholia ad Dissert. Plat. p. 152 (ad p. 66 med.) et p. 153 (ad p. 68 med.)

P. 130 (60). ob prov] Aretius: ,, Forte ovptvov,'* indicato loco Esaiae 59, 5. Sed olptow idem quod oUptwov (vid. Schneider. Lex. h. v.), et oUpuov Nostet, eundem Esaiae locum respiciens, p. (68 (82) ol vouto tà Nuxoldo Gvvetcvyu£- we, TAY dX aurov Gc dró ou ptov do) Dota cxoprlot 7 é& doniBev yc- qcrropévo. — Adde Gregor. Naz. Or. XXIII. p. 433. E. yvaoópa9a. xol tà. xojipd jpdv ytvvjpata 7| oppAepota, Ére dv (leg. éreiSdv cam cod. Basil.) xà dà tdv doribuv Pütevtec T] ovrtpljavttc Ayo oxXnpd (add. c£ ex cod. Bas.) xai (p. 434 A.) dvttuneo, obpta xol dveptiaix vaüta. Oéveopey (vy eju cod. Bas.) x«l tàv év avroic tic dotfelac xourtópevow Baculoxow «lc; uéoov dydyope» (Kyoptv ood. Das. cum Beg. hu. Or. 1.). abi Elías Comment. cod. Basil. fol. 266 v. (orc 8k toU xpoprjtov v«üra oafov, Aévovtog* dà aoni- Bov EdónEav, xal d uÓé11YOv tÀÓv gv autÓv gQayctv, covv- voliacoUptov eÀpe xal év aucd Baatiloxov. xatd piv ouv xà [axóv ol tà. cv. doxiBuv (nyvívcec oid, oUbbv Ertpov cüpioxouaty 7] Bacüloxos. évcaíSa Bt d ÉKyvvoc oUtoc Gvopaoc và. Sóyuara ràv dypi tóv. cuvóptov ,. eX loBóAx xol S«vetnpópa. facüloxow 8b Aéyec t q3oporotv avtdv tporuxdic. Cocuc 8b xónpa ó Baculoxog mayyáienow, xal éE avtoU QXépgaroc Suvaro- Xotà», (e Aóyoc. dormit; uiv ouv ol mcpl tàv eovóptov, dà 8b và Bóyuatu avt , xprrovta (v kavtoic tjv. dotgeury xal BAaopnulav, Tj» 91) xat Qact- Aloxow Tpogayoptutt Oux àv UnspüdAAovra lov. Quae cum Gregorii verbis ad- posita sunt ad allegoricam interpretationem loci Esaiani apud Epiphanium,

P.132 (61. peltova .. xvfBectav.. épyacdpevoc rpóe drxa- vv t6» dv9od xov) De metaphora vocis xvft(a, usitata in declaranda omni arte fraudulenta, vid. Schleusner. Lex. in Nov. Test. ed. 1V. T. I. P. 1333. sq., et conf. Epiphan. p. 148 (70) ive» ciploxet (Basilides) ci avvuU xv- Bc(a« mocjoaosat vv vporroBlay. p. 151 (74) in refutatione Basilidis, qui 8i- monem Cyrenaeum a Christo in passione sui vicarium substitutum finxit: Fora Aexdy .. xaxovn9slac xai xv &(ac Foyov xà votoütov , Ott Ó xJptoz xvgela TOÀ levis xpóyae Gov dt aUtoo (leg. dv3' aUtoU coll. p. 156, 75) vapabé-

SCRIPTAE AB ALB. TAHNIO. 15

Bex. p. 156 (75) in. eadem re: ratvwov éxoltt xv Bclac d toU Sto0 AOvoc, xol Gio» dv3' «UtoU xaptBBou dxcSav&(s xal cravpotüan Idem de Marco p. 430 (232) payuee Uxdoyo?» xvf cla épnetpózaros. de Arianorum secta T. III. p. 124 (575) xv xà. xdv *vBclac Üyricov c5 Éoyov. et sic alibi saepe. Kv- Btutixóq trenslate est. freudulentus p. 476 (257) xvgevttxii ttc énlvoux.. p. 710 (392) xvgsuti(xQv FKoyc v)v dyoqüv. T. HH. p. 486 (665). T. IIf. p 208 (923) et alibi. Kucural Aóyov Gregorio Naz. Or. XXVII. p. 488. B. sunt, qui fraudolenta disputandi arte utuntur. Vide Eliam Cret. Comment. col. 759. sq. et annot. 5.

P. 134 (62. cà» xécpov 8k xatd pepitetas Exdoto dv- 46.0 xcx19pGo3at) Angelos mandum aut terram saltem et singulas gen- tes sortitos esse, etiam aliorum Haereticorum doctrina fuit. Conf. Basilides p. 148 (70) voítov; . .. pugitpuxévot. tàv. xóapov xarà. Buxlosow xXjou v6 TÀdj- $e vOv dyyÓov, tovto 8b Acloyyévat và. yévoz tóv 'IovBalov. ubi xard Suil- pcotw idem quod nostro loco xatd pptet(av. — Quid? quod scriptores sacri et ecclesiastici eadem in sententia fuerant. Gregor. Nas. Or. XXVII. p. 522. A. (votode Suvapuete) Gag XXX tt fic obxovjévne uépoc Suümovlac, 7) 00 T toU mavtóe Émtreraypévag. ubi Elias Cret. Comment. cod. Basil. f. 62. r. s. t ydo ol xpoqrjtat 8usdoxovct xal td lepóv BufEeioto cua r(tov , Exdotio ce Eva xai xMgart yysioc émoroartt — Epiphan. T. IW. p. 108 (156) xà . . 3v rà &yy(.ovc vtexypéva eloly. cuius rei testimonia profert Deuterou. 32, 7. et Apo- cal. 9, 14. quorum locorum priorem Peíavius Animadv. p. 40. Basilidis verbis p. 70 (l.c.) adhibuit. Vid. Gataker. De Natura et Usu Sortium (Lond. 1619) p.37. Coteler. ad Recogn. Clem. PP. Apost. T. f. p. 518. sq. ed. Amstelod. Matter. Hist. Doctr. Gnost. T.I. p. 68. Notum est autem, Graecorum eandem opinionem fuisse. Conf. Plat. Politico p. 271. D. E. Critia p. 109 B. C.

P. 134 (62). xatd t9» popodv tfc &voSev» xapgaxvddáane oovntuxto £ixóvoc)] Govatucic elxóvog cod. Vat. Vulgo qovijc, omieso tixóvoc. Sed versio Lat. irenaei I. 22. lucidam imaginem sponte nos perducit ad genwinam scripturam: avv; c tixóvoc. Epiphanius quidem forma atto utitur, velut T. 1j. p. 49 (121). 414 (626) ; sed scriptores Platonici, quibus- cum Gnostici plurima communia habent, «qavóg; dicere consueverunt. "Vid. Ani- madv. in S. Basil. 1. p. 48. sq. Nihil ad rem Suidas, qui qavdo temere inter- pretator éyupetc. — Petavi coniectura xo)lorfc a lectione vuly. nimium rece- dit, et eodem nomine repudianda est Fabriciana ad Philastr. [. 31. toU dva $c» xapaxóyavtos quróc. Nihil obstat, quod in seqq. &v9ty tà avtà ode Wfopaxoaw, ut ap. Philastr. 1. c., de lumine, non de lucida imagine eermo eet. Ceterum in illis ap. Philastr. de virtute enim superna lumen dicunt fuisse. dimis- sum, verbum dimilti, sive mavis demilli, Graeco tapaxurttty non respondet, quum rapaxürtttw sit tanquam per fenestram vel ostiolum prospicere. Conf. p. 138 (65) ubi Epiphaníus haec Saturnili figmenta salse ita ridet: Aéy« Tjplv, eJ ojUto;, ó Àu tà SuplBew rapaxójac —. . Vid. Casaubon. Exercit. ad An- nal. Eccl. Baron. XVI. p. 495, b. sq. Schleusner. Lexic. in Nov. Test. T. IL. p. 423.

P. 134 (62). 8tà xà xà 34Ecv dvanctjvatc td adv oé«] Recte OeMer. xó avtó Q& secundum Cornar. eadem lux. Conf. superiora: &ye- $t» tà avtà qo rapaxóqaw. Sed vel sic iste locus non persanatus eet ; Stt enim nihil ad rem, ac legendum: Jxà 3ü&w. Conf. p. 306 (163) Jrxà uíav S, temporis puncto, quae formula respondet praegreesae d» tX yoove. — Ea-

16 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

dem formula p. 552 (301) recurrit, quamquam male illic volgetur 9x3 plav SAEw, voce 3l in 355 rursus depravata. Simplex formula vxó Sig repe- ritur T. Il. p. 358 (596) xó9t« tàv. vepov x] ovoracuw, T vxà 9 oxé£mn& tów oUpavóv; ubi Pelavius recte vertit repenie, ut p. 366 (599) in istis: Batpa- yov Uró 2J(Etw cuvayayci» tocovtow. '"Yxó Sw pro mendoso UroSrtev Petavius T. If. p. 362 (1011) reposuit et Latina voce momento reddidit. '"Yxó cum accus. breve temporis spatium declarat. Conf. uxo t» T. IH. p. 374 (604) ux) $vvapévo xatapaytiy voUe OAouc unà Cv T.IIE. p.248 (945). Vid. Bernhardy. Syntax. Gr. p. 267. Nostro tamen loco Saturnilus vocem S£ in formula Urà SU&tv, id est inter apprehensionem , translate usurpavit, sicuti Platonici exemplo Arisiotelis 3tyciv ad perceptionem rerum divinarum transtulerunt. Conf. Plutarch. De Is. et Osir. cap. 7 (binis locis) et cap. 7&. Synes. Hymn. liL. 117. In ea- dem re supra: 7|» uj OvuynSévtec mapaxuiacay xataoy tiv. Quemadmodum autem Styciy in 2XjY&v saepe abiit (vid. annot. in Io. Glyc. De Vera Synt. Rat. P. 71. sq. et p. 123) , ita Sif; nostro loco et p. 552 (301) in 356; deprava- tum est. Eodem mendo Hesychius laborat v. 66 (leg. Gi) - om), oup) tdyoe. qua glossa Petavius Animadv. p. 40. abusus est, ut S5&£w nostro loco genuinum, Süv in similibus ap. Epiph. locis corruptum esse doceret. Eadem glossa abusum video Thilonem Cod. Apocr. T. I. p. 243. Denique Lexicis ex- pellendae sunt notiones momenti, puncti, celeritatis, quae voci 355 vulgo ad- scribuntur. Errorem pervagatum mendosa Hesychii glossa peperit. His ita iu chartam coniectis, video mecum sentire Boissonadium , qui ad Theophwlact. Si- tnoogit. Opusc. p.203. de voce 3l in 37$ corrupta docte monuit. Adde d. Oehlerum Addend. et Corrigend. p. 600.

P. 134 (63). x«ic3at 8b xal oxap(Gtcy yapal xcl(gevoy 8t- xv» oxeoinxoc Conovroc) Zxaplttw vulgare est verbum pro Attico doxapltetw. Vid. Moer. Attic. p 35. ed. Pierson. et ad eum Sollier. p. 35. sq. qui praeter hoc nostrum verbi exemplum Epiph. Haer. T. 1]. p. 128 (468) ex- citavit. Ad rem conf. Epiph. p. 900 (271) "Hy &omtcóv ó &v3puroe Ge OxM- Xn cet. Commenti ansam dedisse videtur metaphora, qua homo corpori ser- viens cxGw& vocatur (vid. Bak. ad Cleomed. p. 440) et Üvonác3a: dicitur. Vid. Animadv. in S. Basil. [. p. 121.

P. 131 (63). 4 &vo 80vapte...onAavyqvto9eCcoa 8tà vov 08Cav avtüctcixóva ce xaliBéav xat! olxcoy dxécocec)e oxivS oa tfe autfjc Buvápneoe xal 8c aucoí dvdp30oG3« tóv Gv3punov xal oUteoc étooyóvncos, 853«c» vàv on(tv9xjpga juyy)v tdv &àv2per&lav q&oxcoy: xat toutou Évexa rdvtoq 8CcC tÓv Om1iv- 390a co23q5va«t, tó Bb rà» roU dv3punrou dnoAÉoSac] Conf P. 136 (63) vods Éyovrag vóv oxwSjpa voU Xvo3tv nxatpóc. Gemina fuit Ophi- tarum sententia. Conf. p. 500 (271?. Scintillam tamen Salurnilus et Ophilae non tam animam, ut Epiphanio visum, quam mentem et quod est in homine di- vinum intellexerunt; nam hominem iam antea, licet reptebundum , tamen ani- matum fuisse iidem docuere. Eandem Heracleonis sententiam Epiphanius notat et recte ioterpretatur p. 492 (266) Suà tie toU marpóc dvo cuBoxlac xal toU &ve3c) xao avto0 xatareup3évto; onu35poe, d £ottv Ó xv cupuattxóq xatà ci xal éodtaroc dv2ou noc. Adde Sethianos p. 524 (285) qui cmy36pa et oxéopa in declaranda vi divina, homini insita, promiscue usur- parunt. Gnosticos sequitar Synes. Hymn. I1I. 59—61. odv ao xp p a qépo, |tUn- qe6Moc| 6 xcv 95jpa vóou Sententiae ortum dederunt Stoicorum ar3rote,

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 17

scintillae (cf. Seneca De Ot. Sep. cap. 32. scintillas quasdam —), id est semina boni in animo humano. Quam metaphoram Philo Iud. ab illis mutuatus est, non a Cabbalistis, ut Grossmanno Quaest. Philon. [. p. 61. visum. Quod autem Salurnilus dicit: omieygwtoStioa . .. xav olxvow dnéOttO« cet., alii ex Hae- reticis beneficia divina misericordiae divinae similiter tribuunt. Conf. Irenae. iu Valeniinianorum haeresi ap. Epiph. p. 340 (152) olxtélpavtd v& avtrjv tóv Xpt- Gtóv . . uoppooat póppoot cet. Turbo Manichaeus ap. Epiph. T. IJ. p. 446 (633) orc 8t cl8cv à. xacr)p à Qv SitBopévny vv vyrv € t6 odpatt, cvariay- yvoe ev xal O«cjpov, Cepit vóv vidv avtoo tàv Tjyasxmp£vos tl; owtnplxv tne Vuyrc Qua in re illi secuti sunt scriptorum sacroruni loquendi usum eum, de quo vid. ScAleusner. Lex. in N. Test. T. |. p. 779. sq. T. Il. p. 265.

P. 140 (66). Zuvtxditt yàp elo vv £avtoo Bnutovpylav tÓóv aUtoU AGyov xat povoyevi) Zuvbuputovpyóv post Suptovpylav addit cod. Ven. Optime; vid. annot. io T. If. p. 678 (775).

P. 136 (05). 'Ex toótov t poBéQAntat, qot, Nobg cet.) Conf. p. 192 (73) x] 8ívagtc tv. vov xrpoefaAseto cet. IlpogéAlets, procreare, Gnosticis in doctrina de generatione divina usitatum est. Couf. Epiphan. p. 160 (77) de Nicolailis : vautvqy (Barbelonem dicit) 8t dxó toU ratoóc xpodeQ2Ad- 03a qacu. p. 16$ (90) éx 8k crc wárpac rpocBAr 3n0«v tec xéocapto alévtg. — Uarepov 8b. perd. ndvrag toórov; mpofgegArosal vea. aloyoóv alàva. p. 320 (171) de Valentinianis: Toürov 8E (nim. Christum) Qaoxovot tpoBegAzio3at.. el; vó .. dvaadoac3at tà yévoz xó avt» rvtupatuxóv. In Valentini doctrina de procreatione divina (vid. Irenae. ap. Epiph. p. 326, 175. sq.) perfrequentia hoc sensu sunt activum mgoBa)XAttv, procreare, mediam mpo- BdAlcoSat, ex se procreare , et passivum mpofdXAco3at, procreari, prodire. Ne- que exempla desunt apud discipulos, Secundianos p. 396 (213), Ptolemailas p. 395 (215. ubi Pet. rpoga)aiv pro xpocclciv ex cod. Vat. reposuit) , Marcum et Marcosios p. 336 (236). 446 (241). 454 (245). 460 (248. 249) al., Colorbasum p. 400 (4239) et Ophitas p. 500 (270). Quid? quod Valentinus, apud Irenaeum Epiphanii, formulis utitur istis: p. 326 (175) rpogoXrv npofaAÉoSat, p.328 (175) £poBaAsiv xpodolae, p. 334 (179. Compositum GvpuxpoaAA ety habes p. 326 (175) OCvunpofecQadvo3ac 9b auto "Axj9eay, p. 3354 (179) dpoyevetg dryélouc cvpunpofegBAvo3at, et p. 3-0 (201). P. 334 (179) exetat nomen tpó- Qinpa, id est fetus. IIpofoAr procreationem declarat nonnullis ll. cc. et p. 336 (160) tv .. tfc 8o8cxa8oc t&v alivov rpoBoAXQv, p. 393 (213) in Secun- dianorum haeresi: tdq Aotrdg rpofgoAldg t&v alvov, p. 399 (215) in Pto- lemaitarum haeresi pluribus locis, apad Marcum p. 446 (241). 448 (232). 460 (235), apud Colorbasum p. 450 (259) saepe (quamquam hic mpofoAdg alio modo tradidit, teste Epiphanio Anaceph. T. [!I. p. 562, 131), apud Tatíanum, idco Gnosticismi accusatum, p. 710 (391), denique apud Bordesanem , eodem no- mine notatum, T. ll. p. 146 (177), ubi cl. editor xpogoXAàe pro vulg. mpo;- BoAde ex emendatione Petavii reposuit. Nomen rpofoXcUg , procreator, auclor, reperitur in Valentinianorum haeresi p. 322 (172) y«ptiv 8k Ex&orov ovolav poe ToU lBlow; autre xpofoAéac«. et ap. Irenae. io eadem p. 330 (177) xa ol pkv Aouxo! ópoleoc alóvec vjovyT] roe Cxtnxo2ov tóv ttpoBoA£a ro) oréppatos avt&v iBciv. — Epiphanius ipse, Valentinum irridens, p. 305 (163) ó avtoü x po- BoXsvq tfj; évwolac "HoloSoc. Universus iste loquendi usus apud. Manichaeos recurrit; conf. Epiph. T. i1. p. 434 (632), ubi vid. annot., 451 (647). 474 (658). Fuit autem Gnosticis et Manichaeis communis cum Platonicis ; neque vero Patres

Corpus Haereseol liL 9

18 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

Eccl. eo abstinuerunt. Vide Petav. Animadv. p. 286 (ad Haeres. LXTX. cap. 7.) Ullmann. in Theol. Stud. u. Krit. 1838. 2. p. 726, ubi de Nícolao Methon., Se- misch. in lustino Mart. T. ]f. p. 281. Daniel. in Tatiuno p. 172. Thomas. io Ori- gene p.116, meque Apimadv. in S. Basil. I. p. 25 et annot. in Eliam Cret. col. 800 (T). Apud Gregor. Naz. Orat. XXIX. p. 527. D. ubi sermo de Filio, ia verbis: 3eXljotoe .. xnpoBAnua, Elias Cret. f. 83. v. mpóBinua interpretatur Yévrnpa.

P. 146 (69). aàxó toU àdvocvdto Eee toutov vroU xa9' d pàc ovpavobo] Ojto; hoc loco dicitur, qui oculis subiectus est, ut iu seqq. éy route tà xa9' Xudg ovpavd. Poterat autem utroque loco pronomen ojroq aut xa9' WXpàc salva sententia abesse; est enim d xa9' vj ovpavóc hoo nostrum coelum, formulae xa9' que eo usu, de quo vid. annot. io. Eliam Cret. col. 835 (2). Conf. Tatian. Apol. cap. 8. p. 22. Worth. cxXjv xa9' xu&q rolg. (quae Worth. recte interpretatus est mundum hunc nostrum , comparatis, quae ap. Ta- tian. sequuntar: oi xa9' pc «lóvec, secula nostra) Epiphan. in Valentiniano- rum haeresi p. 310 (165) Eq tojtou toU xa9' pc cUpavoU. (in quibus ovrog et xa9' jus rursus copulata sunt) lrenae. ap. Epiph. p. 347 (187) év tà xa9' ipae xócue. Method. ap. eund. T. If. p. 816 (578) ex Origenis sententia: tdq puyde .. elg vóv xaS' quc qeooguévac xócpov. Ceterum haec nostra de Ba- silidianis verba, uti gemina illa de Valentinianis p. 3810 (165), posita sunt in sententia de processu generationum a summis ad haec citima. Quam quidem sententiam Basilides et Valentinus cum reliquis Gnosticis a Platonicis mutoati sunt. Vide Eliam Crel. Comment. in Gregor. Naz. col. 882. sq. cum annot. 3. et Schol. Monae. in Gregor. Naz. col. 904.

P. 162 (73). Oóce ydp rore xaxóv v, oUtc ólta véyovc xax(iac, oUte évuróotatov tó xaxóv éotiw Oux qv vdp rote tÓ xaxóy: éxclcaxtoy 8b 8tà rpopgáococ &xaoto tdv rot- oóvtov tó xaxóv ZEvcoctvy.] Conf. Epiphan. p. 492 (267) sq. vj dyagtix ovx Éyovca doyxv DUeme, oU8k clc véXoc pévovca, Év vjpiv Ob éreodxtoe vuo- pévr xol dq vjOw mA mavopévm. T. 1l. p. 494 (632) dvuxóctazow cupeSi]- Grat tà xaxóv cet. Method. in fragm. ex libris adv. Porphyr. ap. Io. Damasc. Parall. 88. Opp. T. I|. p. 785. E, tà év qpiv xol é vuv quópuswx, vaUtu YjMÉrepa tuyy&vouct, xaxoxourux Ova rovmpüae (leg. xovnpix). Malum non per se esse, sed in hominis natura pro eius vitiositate adveaticium existere, cum Platonicis non solum Origenes et Dionysius, qui fertur, Areopagita , sed Methodius etium , Basilius, Gregorius Nyssenus et Epiphanius, ex Patribus Latinis Asnbre- sius et. Augustinus docuerunt. Vide Gataher. De Natura et Usu Sortium p. 11. Thomas. in Origene p. 157. 117. 399. Ritter. Histor. Philos. T. V. p. 490. Strauss. Dogmat. T. II. p. 372. not. 18. meque Animadv. in S. Basil. I. p. 14.

P. 154 (74). cà Acyóuevov rap' autotc toU xóc uou toUutOU jctépmga) Vid. annot. ad p. 128 (58).

P. 156 (74). ravtl yap to 8520ov] To pro vulg. to Oeller. recte. Conf. p. 88 (86) ravt to 85Aóv £ctt. p. 168 (82). 320 (118) e mavil te biióv £ctt. p. 282 (150) xavtl 8€ to. S5Àóv £av —. T. lif. p. 168 (900). Et sic Noster saepe alias. Ceterum p. 283 (149) mavtl tt 8rAóv dovwv. £atu, quod nostro loco deest, deleatur, quippe omissum io cod. Vat.

P. 156 (16). 3avàv capxi 3avatoc 3aváto ytyévncat, tva tó xévtpov voU 3avátou xA40m, xavaBaáe tlc rd xacay36- vta, Uva todc aBapavt(ivovu, uoyAoUq cuvtpld s.) Apposite Epi-

d

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO., 19

phan. T.I. p. 584 (1022) dvagtoyAtUec tà xoS' Gov. in Ancorato Opp. T. II. p. 67. D. (Xptotóc) riAae yoAxàg cwwrpljag xol poyloóg oUyQpoüg cuv3)dcag. (ubi xUAag melius habet quam Supac T. |. p. 888. A.) et in Anacephalaeosi Opp. T. lj. p. 155. B. tf; Seótwto; ... xAacácewe xévtpov Sawirov, GtxdonEd- Oy; tà xÀci3pa xol touc poyloue rovg aBapavtivov,. quae totidem verbis in Panar. T. Ii]. p. 518. 520 (1099) scripta reperiuntur. De vectibus adamantinis, quibus inferorum fores clausae finguntur, vid. H. Stephan. ad Theocrit. Id. II, 84. Christ. Bach. Epist. Crit. ad Eichstad. p. 90. sq. et Thilo Cod. Apocryph. T. I. p. 717 sq

P. 162 (78). Ilposvixov é£àv ctxoct, và 030v é£Gtlv djov- ra9Ss(ac xaléxxap8lag é£ceóptotc] L'ap ante édv cod. Ven. apte infert. Idem é&éoeu&tc optime. Vid. annot. in (T, il. p. 596 (731). Praeterea éx xapBlac cod. Bhedig., recte, si xal deleatur. De voce xpoUvtxog praeter Petavium in Animadv. vid. Menag. ad Diog. Laért. 1V. 6.

P. 172 (83). xou ceóp att) Verbum medium movqcesec9at, de quo cl. editor monuit, exstat etiam haer. 24. cap. 2. p. 146 (69). et haer. 60. cap. 46. p. 478 (660). IlapamotQrteuso2at reperitur T. II. p. 20 (408).

P. 196 (8). ràq« E£avtóv pepolucuévae getpac Cyovrec) MspoXvppévas cod. Ven. ex Epiphanii consuetudine. "Vid. annot. in T.11. p. 660 (168). .

P. 190 (94). xà lvBaApattixóv vfjc popotje aUtoU rpócerov] "IvSaAtuxóv. cod. Ven. et Vat. deductum a verbo iv8d22eo9at (v. annot. in T. II. p. 118, 872), non a nomine ÜySo)pa. Conf. Lobeck. Parerg. ad Phryn. p. 520.

P. 192 (95). év xfj àxodóolq tí» copátov] Nollem receptum Oncputev pro copatov, quod omnes libri habent. Si quid mutandum, toU odjarog pro t» copdtey scribendum erit. 'Anxóójota cuparog est semen ex eorpore deslillans. Conf. p. 126 (58) ubi de Simone Mago: puotüpw 8b vné- Seco aloypórqto; Puce c te oopatov, avbpov piv 8i vr; d xoódpola«q oet. p. 186 (92) ol xuvec .. tjv a xódouctv t)v dnÓ go uátov a)- tàw éc9lovce T. III. p. 74 (848) xdg amodóolac vàv ceparuxdy Tucépev xal vidw. p. 76 (849). 80 (851). 82 (852). 88 (855) xa39 &wv dmogjolag xal md- Souc, xa3ó0 &wcv cmopác xol rj8ovie. 92 (858). 104 (864. 865) ubi &vev gmo- pic et Avv drofóolac ex aequo ponuntur. Idem sibi vult ójct; copaog T. J. p. 126 (58) l.c. et p. 84 (34) Bv óvttpitov dbi, Ye Quctw cepudtov drtoya- Copé£vov. ubi Scaliger temere offendit. — Mox coguátov recte habebit, modo dxó Ocuuíto» scribatur et oméguata ad yusvalapBdvety subaudiatur. Conf. praegresea: peralaQoüca d xXó coU td onfppaxa. et proxima: el 8b xal à xo copdrtov gueralauBdvtt. nim. tà. onépuara. Facile autem qró post dou- pBactov excidere potuit.

P. 192 (96). évvto0) "Evwtoi cod. Rhed. et ed. Basil. ; évcot Pet. melius. Quo magis mireris, eundem p. 1035. D. 1086. A. scripturas éyvcol et évvsode intactas reliquisse. Nam scriptura £vcóc melioris notae scriptoribus usitata est, nec non in verss. Vet. Test. reperitur, v. c. Esai. LVI, 10. quem ipsum locum Epiphanius hic et p.1035. D. laudat. Vid. Valckenar. Schol Sel. in N. T. Tom. I. p. 448. sq. (ad Act. Ap. 9, 7) Ruhnken. ad Tim. p. 102. Rhoer. Fer. Daventr. p. 172 sq. Matthaei. ad N. T. Tom. V. p. 98. Schleusner. Lex. in N. T. Tom. I. p. 838. Winer. Gramm. idiom. N. T. ed. Ill. p. 44.

P. 202 (102). d8puvSkv v vf] xotA(a] 'AvSpur2iy ed. Basil. men- dose; Petav. dópuy2ty melius, licet male posito leni pro aspero, quo modo

9 *

L]

20 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

peccatum p. 216 (110) puvà tà a8puvSrjvat tóv. "IncoUv. p. 2560 (180) dOpóve- tat Ó Kaig. et p. 250 (184) jecd. tà. dBpuv9rjvat "Ioí8av.— Recte vero sj8pUvSat et tà d8puvópevoy scribitur T. III. p. 878 (1019), recte item dBpuv3clc p. 516 (1097) pro dvBpu3el;, quod exstat gemino loco in Anaceph. p. 584 (158). Spiritus lenis perperam positus in verbis d8póveo3at et dBpoucSat, quorum ea- dem est significatio (vid. Bast. ad Greg. Cor. p. 821), in causa fuit, ut io dv- 6pUvco9at et dvBpoucSat saepe depravarentur. Prioris verbi patrocinium te- mere suscepit Passovius De Lexicis Graecis p. 42, secutus ille Coraén ad Hip- pocr. T. l. p. 184 Tu vide Casaubon. ad Athenae. XIV. 21. p. 935. et. Krabin- ger. ad Gregor. Nyss. De Anima et Resurrect. p. 860. 368, a. Itaque ap. Nostrum T. If. p. 170 (491) d8pwvSévrac legendum pro dvBpuvSévrac, quod habent edd. Basil. et Pet. Apud Plat. Rep. Vl. p. 498. B. vuly. lectio d8pourot, licet ab uno tantum cod. servata, reliquorum codd. lectioni dvBpcütat minime post- habenda est, id quod Schneidero secus visum miror. Nihil vero dubitationis habet dvBpoucSat com alibi, tum ap. A&ium Epiph. T. lil.. p. 212 (925) 9v- 8o99m. Ceterum etiam adiectivum d8pvwvttxüc in. dBpuvtuxóg et dvBpuvruxdq de- pravari solet. Conf. Epiph. T. 1l. p. 248 (945) et annot. crit. 4.)

P 202 (102). 49e v6 v] 'Adjoyóv cod. Rhed. et ed. Basil., litera p male duplicata. Quo de mendi geuere monui ad 1o. Glyc. p. 89. et ad Eliam Cret. col.867 (2). Eodem modo in ed. Basil. rursus peccatam est T. II. p. 872 (604). 896 (616). quorum locorum posteriore afeyóv reductum nollem. Petavius ubi- que recte dpoyóg.

P. 204 (102). cdàv 8t xócuov.. UxÓ dyy4£Yov veyveviio3at, TtÀY» toÀU tt UxÓ ToU ratpóc toU dyvOtou urofBcBmnxócoy] De prioribus: tóv 8b xócyow vró dyyÓuov yeyevijoSat, vid. annot. ad p. 138 (58) clvat. v&. tóv. alóva cet. Posteriora: tw moÀU tt UxÓ toU vatpóc toU. dywoctou UmxoQtQmxóctov, illutranda suot ex Platonicorum sententia de Urofacccot naturae divinae rerumque ab ea procreatarum. Vide Eliam Cret. Comment. in Greg. Nas. col. 883. sq. ibique annot. 2. et Schol. Monac. in Greg. Naz. col. 904. Epiphanius contra Secundum, qui cum reliquis Gnosticis hanc sententiam adoptavit, ita dispntat p. 888 (209): unum ens ovk dvejtatov ovdk (v dox, ovt€ UrofBe(mxóc, oUtc xatdrarov, cl pxj tà dx avtoU Éxtt- cpéva. et post paulo: in Deo uno oUce ditta Éttpos, ote tt Uo e n xóc« TÓ9)» tGv» vx autoU Éxttopé£vov. quibuscum conf. haec T. iIJ. p. 66 (899) 6 3666 .. d UnofBéQnxc rd xncorà xol momtá — Idem contra Colorbasum p. 480 (258) AXéye yàp vàv npotwy Oy8od8a oU xa9' Uxógactv XXXov vmó Giov aldwov mpofeQAvjcSat. quae Marcosiorum sententia fuit. Arium propter wrogact, iu S. Trinitate admissam , Epiphanius notat T. Il. p. 214 (516) 1 tpuXe Ouyyex cóv. "Apetov, UróBac(v va Ouxvooupevoy éy tjj tpuxbt. p. 216 (617) ov Btatpovpévre tis 3«órntoc, ovre Ux ope mxvulac vc tavrfjc SóEne p. 7323 (803) d vidc .. orc xavà ÜDOsuptv .. ovrt xavà ur óBaccyv .. vrto- T&oo6rat ti) xatpL p. 724 (804) el ydp rt el; xàv viov Joy UxoBegmxóeg (Uxofcfoxóc male codd. mss. et ed. Bas.) StxvosicSat, ouxouv xal é£xl vv vk- tépx ava(jalv&t cov vj Buivotx. Idem contra A&ium T. Ill. p. 236 (989) drpe- zi; Oleg vj» tó Ourvon?Qvat jpg .. UrxoBeQmxóca ro) qtvvijvopoe Yeyv- vrxévat xà vévinpa avtóv tÓv yrytermxora. "Ynógaow, in S. Trinitate adrmis- sam, eidem exprobrat p. $20 (988). Aríum hoc nomine tanquam Platonioerum sectatorem iure repreheudit Elias Cret. l. c.

P. 304 (108). có xvovoy Écye vx )v xapd vtode GAXove dv-

SCRIPTAE AD ALB. IAHNIO. 21

Sodnove, xal épvtynóveuc rd dpaSévta Ux' avutf o Gvo, Oct qv (9 tj rcptQopü vob dyveatou xatpóc) Eütove quy dicitur, cui virtutis vigor et contentio inest. Conf. Philo Opp. ed. Mangei. T. lI. p.878. &UxOvou xal ytvvalac xal oqó8pa vevtupeévre qUuyrs éctt xaragpovety Tkvtoy 6ca tüqoc tlo3t ccpvoroteiv. jrenae. ap. Epiph. p. 484 (285) cGv px) cUcovov t)» Tor .. qQuAacoóvtov. Basil. M. Opp. ed. Garn. T. |. p. 417. B. Vid. Animadv. in S. Basil. I. p. 176. Contrarium &rovoz, quod ibidem attigi, habet Irenaeus ap. Epiph. p. 548 (187) droveitepov avtóv vurdpyovra mode tÓ YuwjOx£t) red xvevygatodi. Proxima: xal éuvquóveue cd ópaSévta Ux. autc & vo, uti insequentia: zà 0pa3évva av tfj dvapuvmpoveucaga, ex Pla- ionis Phaedro hausta sunt. Conf. p.249. C. roíto 86 écvv dvdpvotg éxelvony, & vov cl8ev p.v v] ivy) cupmopsuScioa St .. xal dvaxoyaca slc tà àv Ovcox. et quae plura eandem in sententiam in illo dialogo disputantur. Indidem repete, quae Noster sabücit: àc& vv év tjj teptpopá coU dyvdotou ra- tpóoc«. et quae post paulo sequuntur p. 205. sq. (103) al và o vyal éx cfc aute xeptpop&c tloc — Conf. Phaedr. p. 247. C. otácaz 66 avtác nttoui- qct d mtptupopd. | ebid. D. — Etc dv xUxÀe vj r&pupopt elc tavutóv viputvéyxy. et p. 248. A. — cvupripuvéy2v) t)w mtoupoptw. Apud lrenae. Lib. [. cap. 34., cuius Graeca Epiphanius exscripsit, meptpopd in ed. Massuet. utroque loco ver- titur circumlatio. Priore loco ed. Erasm. et Gallas. circulaiione pro circumla- tione. | Massuelus Dissert. in. ]renae. cop. 5. $. 128. prolixa disputatione ne id quidem praestitit, ut fontem in Phaedro aperiret, ex quo quid sibi velit illa Xtotpopa , liquido apparet: rivulos ap. Iamblich, , qui fertor, De Mysteriis Aeg. Vill. 6., ex Phaedro item repetendos , sectatus est. Neque vero Matterus, li- cet de sententia Platonica universe monens Hist. Doctr. Gnost. T. il. p. 369. $73 , sedem eius indicavit. Veram subodoratus est Pelavius Animadv. p. 46. qui male quidem mtpupopdw comitatum reddidit et comparato Theodoreto , qui &aeyoyjs nomine in eadem re utitur, Gupeotpopdv Graece interpretatus est, sed tamen haec adiecit: ,,Nisi quis ad rtpupopdy illam deorum et circumactio- nem Platonicam respexisse Carpocratem existimet, de qua in Phaedro.** Poste- rior interpretatio una vera. Recouditam Plajonis sententiam multi laudarunt vel imitati sunt. Vide Werusdorf. ad Himer. p. 628. Ast. Annot. in Phaedr. p. 418. meque ad Gregor. Nyss. De Anima et Resurrect. ed Krabing. p. 299 sq. Adde Plotinum p. 877. A. 1à 8b cwwércoSa tjj toU mavtóg mtptpopá xal Jj9Y éxci9€v xoultcoSat xal mácyttw xap' ajroU, ouObv dv tr cnucioy toüto toU pépn tác vjuttépac wvyde elvat. Ceterum Carpocratem Platonicum Ííuisse, ex supra dictis intelligitur; de Epiphane filio idem expressis verbis testatur Epi- phanius p. 890 (311).

P. 204 (103). và c ópotlag avcdíj vuyde ... tàv avtov voó- xov ZNsuSepoSelcac &va ntfivuc rpàóq vóv Évvooccov» rta- tépa év và cde r&cac xpd&«co xpatdcag ópoloq vov xdv- tov dxallaqeloaq Aotcxóv éAeuSepoSdij vac] Haec respondent supra dictis de anima Christi: Gru Su xacóv tàv rodtcov Ccv3tooStioa .. dv9g Xodc tóv avutóv xarépa tv dywoctov, tÓv Owdgttg avvjj dmocteDavra dvo- , 9t, Ua Od xacóv và» npdzto» yopcaca xol ()hev3tpo3tioa Buf)3ot xpdc avtàv &wo. quo loco verba é)cuSepo3eton . .. Bul xacóv tv npdtcov, mo- lesta illa quidem propter otiosam repetitionem, in cod. Ven. omissa sunt, li- brario a priore 8t xaców tàw rpdtcov ad posterius aberrante — Multus est Carpocraies in commendauda ista libertate Christi eiusque asseclarum, — Conf,

22 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

p. 206 (104) Oruc dw vj» &we éAevSeplaw aarácuovrat xol v)w ve TxUüOU xvjGatyto. p. 208 (105) d)eu3epe Scion xol purxétt ypttoocoUoa tt tdv npàe roà- Ev tvàv dv và xócpo. et quae p. 310 (106) pluribus locis eandem in sententiam dicuntur. Est autem illud minime dubium, quin Carpocrates, quod nostrae ae- tatis sophistae celebrant placitum de carne, quam dicunt, emancipanda, du- dum protulerit et (pro scelus!) Christi exemplo commendare sit ausus. Qua quidem in nequitia exornanda ille nebulo flosculis Platonicis abusus es Nam illa: &wo mtijvat, tvjv &wG Tot», sumta sunt ex Phaedro p. 9249. C. $i 5 8ualeg guóévq xrepoUtat v toU quocóQou Btivota, et D. dvartéc3o. — Atqui Plato ipse Phaedr. 1. c. et p. 256. B. hominem nequam de vera animi libertate meliora edocere poterat. Ceterum similia nequitiae praecepta apud Marcum p. 4986 (236) et apud Ophilas p. 510 (276. sq.) reperiuntur.

P.206 (104). xpóc píAvcpa xal dye ytpa) Heraldus, ab. Oehlero laudatus, ad Arnob. Lib. |. p. 42. dy recte interpretatur amoris illecebras. Adde Epiphan. p. 252 (181) doi twa ÉmeloUvteeg.— ODÜxpa xo avo rursus coniuncta p. 486 (235). Adiectivum ayd usos, illecebrosus, exstat p. 198 (100) aàdyuiov püSov. et p. 173 (88) avo yuióv vt rola. ubi Pelavius male: adscítitium.

P. 208 (105). acl yàp Gcr« 00a voultetvac xapáà dvSpd- TOtG xaxd €Civat, ou xaxá umxdoytt, dÀÀd gócet xaX&. Os- 8bv vào dott QUOEL xaxóv, toic 86 dvySponrote voultecas &tvat qaUAa.] Conf. p. 210 (106) Ua xpd&eot td. Soxobvra €ivat xaxd, oUx 6vra. Bonum et malum natura ullum esse negabant Pyrrhonii. Vid. Diog. La£rt. IX. 101. ibique Menag. Sed qui eo perversitatis progrederetur, ut ma- lum natura bonam esse statueret (id quod Carpocrates fecit) , veterum philo- sophorum repertus est nemo.

P. 208 (105). rà» ci8oc av80pofactóv xal XAayvttotépuy ÓptÀtóvy rpóq Yuvatxacq] Aaywetéooy Basil, Aayvsotéoov Petav. Tu repone: Aayworépov. Eadem in voce peccatur T. liI. p. 438 (1055) ubi 1a- qw(oxepov pro vulg. Aaywta(tepow scribendum. — Attica forma )&yvee rite compa- ratur: Aayv(orepog , Acywlorarog. Vid. Lobech. ad Phrynich. p. 184. Buttmann. Gr. Gr. Ampl. $. 66. 5. annot. €. Apud Clem. Alex. Paedag. L. |[. p. 223. Potterus ex cod. Bodl. Aayvtotávotg loco vulgati Aayvtocotárotc reposuit, Recte; ibid. Aeyv(oxoroy tó (60v Y] Datya.

P. 208 (105). xal toutou Évexa uv à xoc tpéqQteoSat ey v dv- y9)* petd vv évceoüSev dxa)Aavrjv) Legendum: uy) éxcotoéoeo3at Tw VuyQv —. 'Ermwtpépto2at idem valet, quod xatactpéoeoSat el; ocpara vá p. 208 (106) Ua pj éieXS00cat xal voreprjoaoal vwvoc Éoyou toótou Évexa xaractpapootu elg cópata x&v ab uyal. In. eadem re értovpéper ponitur p. 902 (830) tautaq qaolw émtotpépety xol psrevoopatoUc3at tic Éxactov tv (qv. et p. 604 (831) &5ec« xóv Aatapos AuSévra tvoU copatoc uj Érorpépox X&Atw tl; t copa. Non multum differt otpépcoSa: xoóc tà dó& ap. Zachar. Milylen. p. 151. ed. Boissonad. dc àv prj vapaySctnaev Xvopévoy xjpiv. xàv. 5t- Op.Qv xal rvxvd ctotqupc9Sa Tode tà 08c, Oucyepalvovteg cjv Ousteultv.. "Er- OtpéQeoSat nostro loco eo est accommodatius, quod id verbum de amantibus usurpatur, qui sese a deliciis divelli aegre patiuutur. "Vid. Valchenar. ad Calli mach. Elegiar. Fragm. p. 288. Adde, quod érmorpépec3at omnino in usu est de cura rerum terrenarum et corporis. Vid. Animadv. in S. Basil. 1. p. 185. sq. Ceterum Carpoeraiis delirantis opinioni prorsus contraria est, quam Zacharias

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 29

Mityl. l. c. ante oculos habuit, sobria ac sana Plaionis sententia Phaed. p. 81 B. — E. 108, A.

P. 210 (106). acl 4o clvac t)» quXaxvjv tó copa] Quod Carpocrates QuXaxiv apud Matihae. 5, 25. corpus allegorice interpretatur, ea in re iterum abutitar Platonis doctrina, videlicet ea, de qua monui ad Eliam Cret. col. 820 (5). 896 (10). De Gnosticis et Manichaeis Epiphanius in Mar- cione p. 604 (330) auto! tó cópa QuAaxQys clvat Soypuat(tovc.. Ex Manichae- orum sententia idem T. IJ. p. 486 (665) Ei 8b OXeq tà elvat dv aya càv vvv quAax]v "jYoUvrat ol apyovteg cet. Eandem sententiam Origenistae expro- brat Methodius apud Epiphan. T. |l. p. 268 (567) cà 8b... 5Eogóv avtó. xal quAoxyv xal cYjua xal dy3oe xol méBag elvat Épmc. Conf annot. in T. Il. p. 234 (531).

P. 2310 (106). Ati yàp, pacivs, Qe rpotliropev, rávetm &£à- $oícay ...avtiSeEQv xpóq dvo &vo0r0oy] lIdyro recte Oehler, se- cundum cod. Rhedig.; quamquam scriptura rxayty magis placet. Vulgo mdvra. Petavio placuit &lg zxdvra. — Sed mdvry éX9etv idem, quod p. 204 (103) &ui TdvtQw yopnoxt tv £v TQ xócpo moaypatow xal npdtcov. Conf. Ana- ceph. T. iii. p. 560 (140) el pj tt, 8tà zavtov .. rapé)3y —. Lingua ver- nacula vertas: Alles durchmachen. Deiode xpdg tàv &vo &vvoctov legendum esse, Oehlero adsentior. Est enim o &vo &yvG0toc, qui p.216 (110) à &v &ywo0tog xxtro dicitar, nec multum differt à dvotáto axarovópactog ratyo in Valentinianorum haeresi p. 810 (165). Alias Gnostici summum deum racépa vel xoondropa G[wootow simpliciter vocant. Conf. Epiphan. in Saturnilo p. 184 (62), in Carpocrate p. 204 (103), in Marcosiis p. 468. sq. (252. sq.) 470 (254). 472 (254), in Cerdonianis p. 550 (300) , Synes. Hymn. IV, 227. xdcep dyv0tt- Fons apud Platonem Tim. p. 38. C. tàv .. . ratépa roü8t toU mavtüg &Uptiy .. Üoov.

P. 216 (110). cà v lióv xà xócpo oépov fxev) DOépey xc cod. Ven. 'Tu vide annot. in T. Ii. p. 262 (955).

P. 226 (116). cuvto cav) Id est: demonstrare, adstruere, Vid. Schleusner. Lex. iu N. T. T. !I p. 1030. «q. et conf. Epiphan. p. 482 (260) tva «j aXxj3eux xavtayó3ev cvota2y. Atxowwlotrps Methodio ap. Epiph. T. 1J. p. 800 (554) cl. editor restituit. Zíoccact, dAnsclac est veritatis demonstratio p. 108 (390). 'Ava- tpom), i. e. refutatio, et cuotaotg sibi opponuntur in Epist. Athanasii ap. Epiph. T. fif. p. 338 (997). 'Acvorarow dicitur quod demonstrari nequit, T. 1. p. 244 (126). T. Il. p. 474 (668). 498 (671) et alibi, unde dovorátog T. Il. p. 10 (400). Avroc/Ucrarog veritas vocatur p. 692 (880). T. If. p. 416 (627). Ce- terum de forma verborum in — pi, in — à9 commutata, monui ad Eliam Cret. col. 885 (1).

P. 236 (122). dexto ovv xal qcav) Haec in cod, Ven. omissa sunt. Tu vide annot. in T. IlJ. p. 100 (863).

P. 242 (195). éx xapatptQric xalonépuatoq dvbpóoc«) IIaga- totj*) nupta vox est in declaranda cvvoucig. — Methodius ap. Epiph. T. I1. p. 328 (579) ux) yoatvóp.evoy dSécpotc 0Aoc olotpov raparotBate. ubi olorpcov maparpt- Bal sunt adfrictus venerei, ad quos libidinibus incitamur. Epiphanius T. I. p. 622 (747) de Cerinthianis: éx xapatotQfjc autóv (uim. Christum) Acyovtag &vat iUóv &ySpozov Alii vocem xagatoupte pariter usurpant, ut Mareus Au- rel. VÍ. 18. cui cvvovGa est éyreplou rapgarpupus xal pieta vtvoc oraopo puota- eloy Dorpiotc , et To, Philepon. in Aristot. De Generat. Animal. fol. 27. r. Apud

94 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

eundem Philoponum fol. 18. vers. ante med. in interpretatione vocis Aristoteli- cae xvnouóe mendose scribitur mepicpupte pro mapdtptjie.

P. 253 (181). xatd cuvxvplav) Conf. T. Il. p. 68 (431) xard. tr)v vourórqy Gvyxuplay. Huc pertinent verba gvyxupto et Gvyxupd. — Conf. Plularch. ap Euseb. Praep. Evang. [. 8. ubi ovwexupnot. Plotin. p. 743. C. ubi avyxipe cum infio. Porphyr. Epist. ad Marcell. cap. 5. ]o. Glyc. De Synt. p. 58, 19. ed. Bern. ubi cvvéxvpot. Suspectae fidei est cvyxupow , quod Lexica habent. Vid. Has. ad Timarion. p. 188.

P. 268 (135). DiXAoUtat Bb c Éxcioc ÉEntoxónq] Becte Pelav. qUuoUtat: soloecum est QuoUrat , quod habent cod. Rhedig. et ed. Basil. Sic qU«oy in qUov depraveri solet. Vide Appendic. ad Bastii Epist. Crit. p. VIT. Noster p. 104 (45) Qorepoy 8b égüuo3v Anpnrole. et T. Ilf. p. 500 (1088) Vóv 8b ovvvotat, e Met, QUiuSÉévca aA)XjAote, sicuti legendum pro vulg. QuoSévta.

P. 282 (149). d tàv 8ttvGv &Eprecdvy cà B6euvà xoxópgaca] Cod. Vatic. Q, recte, quum O sit mirantis et irridentis, d sppellaptis. Sic p. 456 (648) d mole aloyóvne. scribendum: d moie aloyóvee. Eodem modo peccatum est T. |l. p. 474 (658) dq dyéprou pupoloylac, & yAtUnc dovwetxdotov. p. 476 (659) d vij; xoAAe cov qivaplac. p.496 (670) d xoXAo0 xapdtov. p. 696 (788) d moÀXie vAOGUtQtoe. T. Ill. p. 888 (1025) d mo Xj Ov dySog Qv docióotne. quo Joco, uti nostro, nominativus, non genitivus, ut fit vnlgo, post & sequitur. "Q recte scribitur T. III. p. 410 (1088) "OQ xat- vie pavac, d xawóv xpaypátaov. p.412 (1038) à tfc vw ctSolepévee qevcü e. Male rursus d. p. 466 (1069) d tíjc tàv dvSpóxav uaratoppoavvne. Vide Butlmann. Gramm. Gr.: Ampl. T. If. p. 808. Ast. Annot. in Plat. Prot. p. 18. et Thilon. ad Acta Thomae yp. 62.

P. 282 (149). Ac &ct391pobot rà elc Ea vc dv xatacotpogi] v] Acte et9*pobgt cod. Rhedig. et ed. Basil. pessime. Tu confer T. |J. p. 668 (771) Ac&tSpoUvre, tà xoÀóg xol óp3o« clompéva. et vid. Lobeck. Parerg. ad Phryn. p. 627. Idem V. D. p. 628. suspectae fidei nomen )cg3wp attigit, cuius tria exempla ap. Epiphan. exstant, primum p. 692 (785) oi eG joe, ubi Petav. melius AcEi9jpec , alterum p. 720 (801) coi; Ae&avjpeot , ubi Ac&l2:pot. scriben- dum, nisi forte Aeft3mpoUot hoc loco, priore Acbt2mpobvreG reponere mavis, tertium. T. IIl. p. 892 (1027) Jc£(30o àv tte, quo loco facillime scripseris: Jc&t- ?90pÓ tt4.

P. 808 (164). Tp«aàxovta yàp xaloutoq 3code xal alóvag... BovXAetat xapetqayetv] Verba xal alóvaq, omissa in cod. Rhedig. et in ed. Basil, Pelavíus ex cod. Vat. optimo iure reposuit. Conf. proxima: Teou- xovta yàp oUtc;, GG &Qnv, alovag Boulerat maptotàv, oue xal 9coUe Ovo- pot: et quae. plurima Epiphanius eandem iu sententium in. sequentibus, etiam ex lrenaeo, adfert. Frimaurius locus de Valentini aeonibus est apud Irenae. J. 1. 7. Divinitatis nomen alàv, veteribus Graecis inusitatum, sed in doctrina Valentini et Valentinianorum decantatum , ex philosophia Orientalium repetendum est, apud quos Indorum philosophi divinitatem eiusmodi nominibus declarare solent. Vid Mignol. in Hist. Acad. Reg luscript. T. XXXI. P. |f. p. 277. sq. Ex Valentini doctrina. quae in aeonibus multiplicandis tota versatur, Synesius etiam illud sumsit, quod in celebranda natura Patris et Filii mentiumque divinarum vocem aid usurpare solet, v. c. Hymn. 1l. 67. 111. 169. 249. 266. 1V 71. IX. 67. Vid. Mignot. libro laud. p. 277 —279. et Beausobr. Hist. Doctr, Munich, T. f.

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 25

p. 578.sq. qui comparat personatum Dionysium Areop. De Div. Nom. cap. V. 4. (3tóc) dpyy) xai jvpow alvo xal ypdvo» dvcótwe xol alày và Ovtuw ... ó aldw alewov, 0 Undoyov noó tdv alvus.

P. 808 (164). Xáo« 5t xal BuSàq tlvv osx dv cagke cto $e tó du Ovuvpov xé£xtqtat;] Dormitat hoc loco bonos Epiphanius, X&o Hesiodium docens idem valere sc Bu3óv Valentini. Tametsi enim illud satis probabile est, Valentinum ad exemplum Theogoniae Hesiodiae suam fioxisse, tantum tamen abest, ut Bv2àv suum Hesiodi Xdtt, mutato dumtaxat nomine, substituerit, ut infinitam nec ulli cogitationi accessam summae divinitatis na- toram BuSoU nomine in personam divinam animaverit. Conf. Irenae. ap. Epi- phan. p. 326 (175). Sic in Oraculís, quae feruntur, Chaldaicis summum numen xatpuxde Qu2óq vocatur; vid. Beausobr. Hist. Doctr. Munich. T. f. p. 551. not. 5. Sic Synesius, qui in Hymnis cum Valentino ampullatur, QvSoU nomine divini- tatis naturam declarat, v. c. Hymn. [. 116. II. 37. 1l[. 188. 189. Vid. Grab. ad Irenae. 1, 1. 1. p. 7, 1. not. 4. Beausobr. Hist. Doctr. Manich. T. I. p. 579. Neander Syst. Gnost. p. 94. 207. Eodem spectant Qu3ta pctrpux apud Va- lentinum Epiph. p. 818 (170) et Bu3tov xaJloc ap. Synes. Hymn. IV. 69. Quid? quod BiSty unum ex aeonibus nomine proprio Valentinus vocavit, - p. 810 (165) et p. 828 (176). Vim nominis Bu30c;, de summo aeone usnrpati, Valentinus, missa prosopopoeia, hisce verbis declaravit ap. Irenaeum Epiph. p. 880 (117) *tü péysS30oc toU BáSovuc xal tà dvc&tcyv(ac toy tob ratpóc. in quibus vocis GáSoc eadem vis ac Cor. 1l. 2, 10. xal tà 2v tob 3600. Vid. ScMeusner. Lex. in. Nov. est. T. I. p. 438. sq. qui de voce dv:ktyv(aoroc item consulendus T. [. p. 206. Adde Irenae. up. Epiph. p. 454 (245) cóv dvsbryvla- ctov éEtotope(. — Ceterum Valentini BuSày recoxerunt. Secundiani p. 896 (314), qui tamen potestates divinas vel Bu3d antiquiores commenti sunt, Píolemaeus p. 598 (215) et p. 400 (215), Marcus p. 448 (241) et Marcosii p. 468 (353). 410 (258). 472 (254), Heracleo p. 486 (263).

P. 308 (164). "Exaca vov 8t alóva àéosvo322vuv xal Ceo voc qnot —] Masculam et femineam. deorum naturam esse, doctrina fuit mi- nime inaudita tum apud Graecos (vid. lo. Croi. Specim. Coniectur. in Origen. Irenae. Fpiphan., in capite Irenaei Grabiani, p. 6. b), tam apud [ndos (vid. Mignot. in. Hist. Acad. Reg. Inscript. T. XXXI. P. IT. y. 886). Quam quidem doctrinam , a Platonicis adoptatam (vid. Casaubon. Exercit. in Annal. Baron. f. p. 59, a.), Valentinus eiusque discipuli exornandis aeonibus, a se fictis, adhi- buerunt. "Vid. Casaubon. l|. c. Wesseling. Observ. 1f, 10. p. 178. sq. Beausobr. Hist. Doctr. Manich. T. f. p. 584. sq. Souveraín. io Platonismo SS. Eccl. Pa- trum detecto P.]. cap. 8. p. 79. ed. Loeffler. Neander Syst. Gnost. p. 97. 209. sq. Eandem doctrinam Synesius laudibus veri Dei licentia poética accommodavit Hymn. I!. 90. Il. 186. Vid. Casaubon. l. c. Grab. ad Irenae. I. 5. 8. p. 58, 15. not. 7. Brucker. Hist. Philos. Doctr. de Ideis p. 185. sq. et VV. DD. ab eo lau- dati, praeterea Mignot., Beausobr., Souverain. 1]. cc. et Neander Syst. Guost. p. 207.

P. 808 (165). Bv3ó4, Xcy:xj) Post Bu$àc male volgo xal deest, quod adiici Petavius recte iussit, quum copulatis nominibus BuSóg et Ziyy) prima Valentini aviuyla contineatur. De BvSó supra vidimas. Ztyr, quam illi Va- lentinus uxorem adiapxit, ineffabilem tranquillitatem summae divinitatis tanqnam numen repraesentat. Conf. Valentinus ap. Epiphan. p. 314 (168) oi 8b aY3eó- cavttg Xy». xpocnyóptucaw (nim. "Evvotay summi aeonis) , Crc 8t év3v- puococ yople Aóyou tà raàvva td uéyt204 (id est: eummus aeon)

96 SYMBOLAE IN EPIPHAN, PAN.

ét&)eloctv..— Irenaeus ap. Epiphan. p. 826 (175) auróv (summum aeonem dicit) ... év qovyle xai cgospiq x02] ytyovévat & dxslpou; aldot Xeowovw. Platonici de divinitate similiter loquuntur. Sic Numenius ap. Euseb. Praep Evang. XI. 22. p. 548. C. loco divino et qui integer legatar, tdyoSÓv (id est Deum, Platonis sententia) tanquam t$ Tjpepov praedicat. Valentinianam Zeyr in scenam rursus produxerunt Secundiani ap. Epiphan. p. 396 (214), Marcus et. Marcosii, Colorbaso auctore, ap. Epiph. p. 486 (236). 438 (2836). 442 (288). 446 (240. 241). 448 (243). 452 (244) et Heracleo p. 486 (268). Eaudem Synesius, licet missa prosopopoeia, tamen respexit Hymn. II. 65. ubi Deum ita adloquitur: cà 8t qova, cà 8E ccya. Vid. Grab. ad Irenae. 1. 1. p. 9, 1. not. 3.

P 810 (166). à« Éyec sj anépavtoc toU BuSoí 1npolBne QeAvapla) Quod si Epiphanius hcc loco Tim. f. 1, 4. respexit (et respexisse sane videtur), in ea fuit sententia, uot doctrinam de aeonibus Apostoli verbis notari statueret, Certe frenaei haec fuit sententia, qui in refutanda haeresi Va- lentiniana ab Apostoli loco profectus est — Vid. Epiphan. p. 328 (173). sq.

P.313 (167). "Dcr«p '"Yocceomuate BoUAovcat ovvánceco utv duty viva alóva xalaSAvvctov] Scribendum: *Qucpo "Yovepipact cet. id est: cui quidem Hysteremati cet. Sunt haec sane nepligentius adnexa superio- ribus : 'Yorégnua —, orto "Yocéonua —, dq oUrtp cet. Sed dero nihil ad rem, et orationis negligentia in Epiphanio, id est scriptore pessimo, nullam offensionem habet. De voreprjpuatt sive "Yoreprjuact Valentinianorum monat ad. p. 128 (58). "A*jiuvroy (SumXuvtó» male cod. Veuet.) Peiav. perperam vertit deferioris sexus ezperiem ; nec melius rem gessit p. 818 (171) IIpovyvxey aSvAUvttov. et p. 883 (178) dcétuyov, dSqAwrow Ego vocem d«jAvvtog ita verto: mulla cupidine iactus. Est enim d2rjÀwvtog repetendum ex usu veibi SqAUvstv, Plalonicis et Gnosticis trito, in significandis cupiditatis illecebris. Ex Gnosticis conf. Valentin. ap. Epiphan. p.814 (168) «Xj &oSaproc BovAn3tica Bsopa intor £3xAvve có. Mé- q€9o« dr Bpcktv dvaxadotoG aUtoU. et p. 316 (169) xj 'Axj2um . . . juve tóv xatépa baut, &l; Lavrrv. — Clem. Alex. Strom. Lib. 10J. p. 553. ed. Potter. de lulio Cassiano: jycitak 85 ó yewwaiog oUrog Iliattwuxtózepow Stl«v ovcaw t)» vuydv &vo3cv Érizup(a Sywv2cicaw Btüpo Tx&tw elg yévcow xol q3opáv. Vid. Baur. in Gnosi Christ. p. 149. sq. De Platonicis conf. Porphyr. De Abst. IV. $0. p. 367. ed. Bhoer. roi aAóyou 3vvvopévov. ubi Rhoer. lrhofium De Palin- gen. IL. 5. 4. laudat. Omoino veteres cupiditati nescio quid femineum inesse volebant, Conf. Callicratid. ap. Stob. Floril. Tit. 70. p. 426. à 8 émSupla Sav xal vcapdw xal Uypów ma2oe vxapyotox Quyd, tG vYvvatxl xotupeprjg éovtw. Epi- phan. p. 498 (269) SwqAuxoig ydp ac Buvoraot mpocrcAktet, vjBov[j t& xoi érvpla cet. T. Vf. p. 452 (1061) $j xaxix ... vjgiv tó 3Yj1v tfe vrovolac toig qoovrgaot émuy£ovca, và copétepov TiOvra3clac épyatouévn.

P. 312 (167). 'Incoóbv -o0v 6$raà Maplac dq 814 oo Tj voc xap- t£A3óvto] Conf. p. 320 (171) qaol 8b (tóv xupiw mud» "Incoóv» Xptróv) &veStv» xattvmvoyévas xó cdpa xol d« Oui cov v5op Ou Maplac tí xapSévou BuXnAv9£vat. p. 856 (191? slvat 8E. voUcov vóv Oux Maplag Subtucuvta, xoSdrep vOup Out cuoio; Oótutt Emendandus est Epiphanius in. Anaceph. T. Ill. p. 562 (141) xal dc &ux auXrvos tX» Maplav xexepaxévat. — Scribendum enim: qq 5uX ooXfjvo; tc Maplac —. Similia de lesu Marcus p. 452 (244), ubi attende ista: BuA3óvta $ux pjtpae. Vid. Fabric. ad Philasir. De Haeres, cap. 38. Sirauss. Dogmat. T. il. p. 88.

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 27 P. 814 (168). rapa 8 có Mevp£93««) Méye3oz hoc loco et plus

semel in proximis per se declarat summum aeonem, de quo conf. p. 880 (1760) $5eo8v tóv tarépa xal tó uéycSoc tà dyétontov avro). p. 880 (177) xà u£ye- Soc avtoU. et post paulo: Sui t& tó uéyt9oc roU Qá9ouc xal tà dvtEtyvlactov toU Tmarpóc. lbidem in istis: éxràc toU ddbvtou puycSouc, summus aeon, ut nostro loco, per se intelligitur. Sic Marcus ap. Epiphan. p. 432 (254) summum deum tà uéyc3oc, p. 436 (236) potestates divinas tà peyé£9v vocat.

P. 814 (168). uxt&povpaviov pvt(av xrotoügj at puvotnpoloy] "Yw' oupavieov , id est Uxovpav(ov , cod. Rhedig. Sed optime babet vox Urtp- ovpdvto,, quae recurrit p. 848 (187) olxciv 8t trjv. untépa. elc tóv Untpoupá- wo» tózov. ubi velim attendas formulam Platonicam d iTpoupdwoc tÓToc, sum- tam ex Phaedr. p. 247. C. de qua vid. Asi. Aunot. p. 414. sqq. "Y tpovpátwov yévcow lesu tribuit Marcus ap. Irenae. Epiph. p. 450 (248), ubi cod. Rhedig. male Unoupávwtov. T3)» Urtpovpówtov Buvapay habes in. Marcosiorum formula p. 474 (256). Quae Valentinus hoc loco veuditat mysteria, ab eius discipulis celebrata tradunt Epiphan. p. 322 (172) et Irenaeus apud eundem p. 852 (188). Sed ea merito irridet Jrenaeus ap. Epiph. p. 824 (174) và ttpaxoj8v xoi BaSéa uvaváj- gux, G ov ndvrtc yopougty. p. 838 (116) cd peyáAa x&l Savpactd xal dródónra puocrpux. et p. 843 (188) dvaxtyopnxóra xol ctpatol8v, xat. Ba3éa. uvoroux.

P. 314 (168). i óvy 85b v $j toU atpí£ntou 'Evvolq rxtqoave- popétvov) Post paulo Valentinus: vj év aUtà "Evvotx , quam alio nomine Zt- Y)» melius appellari dicit. De yj; diximus annot. ad p. 808 (165). De "Evvola. conf. frenae. ap. Epiphan. p. 826 (175) Gvwurapyetv 8. auto (nim. By- tho) xal "Evwotay cet. Connubii "Evwolac cum BvSQ fingendi ansam. Valentino dedisse videntur, quae Pilato Hesiodi exemplo de Metide, lovis uxore, pulcre commentus est. Vid. Schol. ad Dissertat. Platonic. p. 108. sq.

P. 314 (168). 0» xaAojUcl tcvec Alva áyioatov, del ved- Covra) Usitata Valentino vox poética dyjpatoc. Conf. p. 816 (169) do9dpro pec xol avvpato ovyxpoaoet. p. 818 (170) pcd. vjoovijc dynpatou xal dp3dprov püEeoe. Quid? quod idem «uni ex aeonibus nomen proprium 'Avyvjgatoq tri- buit p. 810 (165). 328 (176). Adposite ad nostri loci senteatiam Synesius Hym 1X. 66. sq. — avtóc a q5paoc| aldv ó rolatytvic, | véoc & pa xal yéptv.

P. 814 (168). 5j dv aucóà "Evvota vS3£2motv £xclvnv cet.] De reponendo é£xelv cl. editori adsentior, Nam verba vjv twtG ... éreAeliotv per parenthesin interiecta snnt, et verba yj dqp9aprog oet. ad superiora per anaco- luthiam ita referuotur, ut pro vj3€2$oc Scop. ovitat xoi é3jAvve. cet. nunc ista ponantur: QouyAw3ttoa 8copa oia. é3v|wwt cet.

P. 818 (170). év dp3dprotcané8Becte pota Gáo3apra] Magno- pere fallor, aut legendum: avéStc.— Nam. dvaBe(xvupt solemne. verbum in declaranda generatione divina. Conf. exempla, quae in hac ipsa Valentini dispu- tatione reperiuntur: p. 314 (168) xol aUtv avtà piyttoa av £8 ecE e vv xa- tépa tfjg "AXnSelag. p. 316 (168) xal avaBelxvvat viv. 'AxjSeuy (avaBec- xvuouct Oehler. probabiliter coniicit: conf. duos locos seqq.). p. 818 (169) xal dva8ctxviouct (ita Oehler. cum cod. Ven. pro vulg. dvaBtxvuct). terodóa Twtupatuc]w. et post paulo: xal GuveA3óvtt; d ve8e(Eavto SexáBa IIpowt- xov. p. 318 (171) xoi dv éBetEe revtába. FHIpovuv(xov aS3vAUvrov. — Marcus ap. Prenae. Epiph. p. 444 (240) càv xà clxootteoodoov avé8st&av apiuóv. et p. 456 (246) *j Suàq dx' aute mpoti39oUga ... trjv GedtxáBa dvéO ette. lta

28 SYMBOLAE IN RPIPHAN. PAN.

enim corrigenda scriptura vulg. aré8e5e: éxéBczey peius etiam cod. Venet. et Pseudo - Origenes. 'Tu praeter locum modo allutum ex p. 444 (240) confer sa- periora: yevvd ct tyjv 8o08txd8a. et: tàv t&v. S(xa. alóvov d rtxóvmcav doi9uóv. Vid. Animadv. in S. Basil. |. p. 181. ubi simul illustravi simplex 8tt- xvóvat in eadem re positum, Sic Irenae. in Valentini haeresi ap. Epiph. p. 348 (186) ovpavóv Terocnxévat (xdv Byjuovpyóv) .. xol &vSpeov teroxuévat .. viv t€ 068 ecy é£va c.

P. 834 (173). xaSde uró tou xptl(tvovoec xjpgdv ctpnvatc énxi tv rotouto v] '"Ynxó vo). xptírrovog recte habet; conf. [renae. ap. Epiph. p. 494 (384) xoa3Àq Ó xpt(ocov vjuov Üpr rep! tà» totvstev. Similiter Epi- phan. T.i. p. 240 (581) dq xol O0 xptlttew vjpG» xav avro) &fpmxt. et. p. 860 (596) de xoi 5,9 Sux TxoXÀÓv éErAeyEés cov cv puSoroday Ó xcov Tuv TotoUtne xol uaxáptog aviip.

P. 326.sq. (175). xat clvac tau tv .. IDuSaqoptx sv c&voaxcUv, qv xal à(Cav tóv ràvrov xaAobcty] De translata voce ja conf. illa, qnae de ogdoade post paulo dicuntur: xal elvat rait dpyévovos óvBoá8a, Blzx» xol Uxóctacty ndvtow. Summus aeon &vapyoc Dita vocatur p. 380 (177) ux ]renae. Lib. J. cap. 3. 6. 2. p. 10, 10. ubi Grabius not. 4. Synesium Hymou. ]f. 25. sq. 1I[. 171. sq. 1V. 186. sq. et alios Patres Eccl. comparat, a quibus Deus Pater eadem radicis metaphora ornatur. Ex Gnosticis Simoniani ante Va- lentinianos summum oumen óltoga t&v CÀov, rerumque principia, ex illo ori- unda, ó(;ac vocarunt, teste Theodoreto Haeret. Fabul. Lib. |. p. 192. ed. Paris. Metaphoram vocis ó(fpa, veteribus philosophis usitatam, Karsten. Comment. in Empedocl. p. 180. sq. illustrat. Valentini exemplo Marcus ap. Epiphan. p. 440 (387) elementa rerum óitag vocat. Heracleo p. 488 (204) «l xj pjtnp Upv dyvott tjv tavcrjc Dituv. p. 490 (264) vc Bone xai toU yévove rfj untpóc. Epiphanius de Manetis haeresi T. Il. p. 402 (619) éx 850 &xtàv Y apyóv évo- véioSa, td mávca. p. 414 (626) doyóvrov vfjc dvruxetévie dpyrjs v€ xol Bzn«. Epiphanius ipse satis putide p. 493 (266) vj duapt(a osx Üyovoa dpy9lv Plc. Jdem melius p. 424 (683) dvvxóoratov &upe3vjo&tat tÓ xaxóv xol umStuílav ól- tav Éyov. Nicomach. Harm. Manual. Lib. Il. p. 41. ed. Meibom. qj .. xpo tt- tpaüxtüc, '"] xal vOv retpayóp8ty touto» jta. Ilwyv) et olio coniuncta sp. Gregor. Palam. Orat. ed. Matthaei, p. 77. rey) xol j(ta vj toU yévou; Av- Seplac. de S. Virgine, et p. 88. de eadem: avtv xarapyy) xal rwy) xoi óyjta (leg. óL5«) vjc arxoxeuévoc vjutv v ovoavot; &nlBoc. — De coniunctis xor et ólta vid. Animadv. in S. Basil. !. p. b.

P. 828 (176). ot vptáxovta alàvtq ... ol csotcympguévot xal Bu ytvocoxópnevor] Haec totidem verbis exstant apod [renae. I. 1. p. 9, 1. ed. Grab. qui annot. 3. comparat Synesium Hymn. I. 75. và 9 &vo otyd xa- Auxro. ct Hymn. 1l. 22. sq. tà xp60t€ uxatpa Gty& | votpóv t& xol vorcav | &ropov togitv xaAÀümzrtt. quorum locorum priore ad normam posterioris xa)jrt& pro xoAUxrot rescribendum. — Adde Synes. Hymu. !X. 59. sq. dyoSóv 63t nayd, | evyptvos ovoavós.

P. 880 (176). Tóv uiv oU» xporátopa aUtÓv ytvdoxtoSat póveo Aéyovot và é&£ astoU veyovóce Movoyevet, voucéoct t6 No] Hisce ct proximis apud jrenae. |l. 2. p. 10, 1. Grabius apte adhibuit Synesium. Hymn. V. 10. sq. (ubi pro olim vulgato eufAxora hodie recte legunt O&U BAdora) II. 128. sq.

P. 880 (177). éx vob éxnÀ)vXjxtou éx&lvov S3aspavo«] Alias Üx-

SCRIPTAE AB ALB. lIAHNIO. 29

WXA«xtow Nostro est quod in siuporem coniicib , v. c. p. 540 (295). TT. II. p. 66 (488). 556 (710). T. IT. p.286 (968). 388 (969). 450 (1059). 455 (1062). 456 (1063), unde éxr)xjxvoq est admirabililer T. 111. p. 25& (950) àx tob éx- Th(xtec ycwroavtoc. Hic vero, ut T. HI. p. 868 (1014), Éxr)nxtoc idem valet ac Lat. attonitus. Sed fortasse legendum: ép r)Yxtov, quum haec non sine temeritatis nota dicantur. Conf. superiora: xpóqaou uiv ayáxve, tóÓlpy &( (male vulgo: téàp n « 956), id est: praetextu quidem amoris, reapse conatu temerario. ;

P. 882 (177). c&x«iv ouc(av &popgpov, otav puotv &ly& 35- àttav vttxt£iv) Recte habet librorum omnium lectio: oiav ... ttxciv, ueque est, quod de voce 3YAcaxy in SYjA&a. commutanda cogites. Nihil in hisce vi- derunt Jrenaeí et. Epiphanii interpretes Latini. Tu verte: qualem consentaneum erat. feminam parere , nimirum absque coniugis copulatione. Conf. ista iu prae- gressis: p. 830 (177) &v&v. trjg értoxrc toU OvtUyow tou Ozkntoj. et in seqq. p. 332 (178) xapróv doSevij xal $3j4vv avtóv Myoucu et p. 840 (182) orto Extpepa. Interpretibus Latinis et Massueto, 9Xj1&a. coniicienti, fraudi fuit for- mule Quot Üg&v, quae nunc absolute ponitur et accusativum cum infinitivo secum habet, ut hoc loco, nunc ad subiectum refertur et infinitivum adsciscit. Videsis mea ad lo. Glyc. De Vera Synt. Rat. p. XXIX. Posterior structura obtinet ap. Plolemaeum Epiphanii p 412 (222) roó ayaSo0 Qüctw Üyovtog tà 8uoux kavroU xal ópoovcta yevvay xal mpopípsty. ubi interpres Lat. satis bene: cum id bono insilum si cet. Melius tamen vertas: quum bonum fiatura ila com- paraium sil, ut cet. — — Ceterum ovcía &puopoo« est UAn. Conf. p. 383 (178) évteu3ev. Aéqovot npóitwy doyyw écynxévat trjv ovolav tic UXne éx tüje dyvolag cet. ibid. pucue]v tta. alvog oppsw tuyydvoucav , Xpopoow Sb xol dvelBeov Sud tà ponBlv xatvalat. et ista, de Achamothá dicta p. 840 (182) Uo yàp qutàc érévevo xol rX)npeparoc &popqoe xal dvcl8eog, Gereo Exrpuga, &d tó pnSbv xartOmoévau Fons uon est quaerendus apud Síoicos (id quod miror visum Riltero Hist. Philos. T. V. p. 218), sed apud Platonem Tim. p. 50. D. &poppov 0v éxclvov draco vàv làcóv, 90a; pé. BéycoSal to3cv. et p. 51. A. dvópatov &iBóq tt xal Gpoppov, rav8tyle, pustolapavoy 8b dropoitatd Ty) toU wontou. JIndidem hausit auctor libri Sapicut. XI. 17, x] ravroBuvapóe oov ytlp xtíoaca tóv xócuov éE dpóppeu UXnc. Olympiodorus Comment. in Plat. Alcib. I. p. 283. ed. Creuz. tà BovAonpenie noérow» (npér&t Cod. Basil.) tfj 01$, X al- Oypee xai dwttbéee. Ex cod. Basil. rescribe: «d alcypd xol aweuBée. Vid. Animadv. in S. Basil. |. p. 9.

P. 882 (117). éy xacavtvopuév qu 8b voto xa 3eot Yafgetv émi- OtpgopQunv xal éxi tov racépa avaBpapety nretoa2ivat] Haec dicta sunt ex Plalonicorum sententia de émorpogij et dvó8o ad Deum, De ént- Gtpopjj rerum ad Deum Proclus et ante illum melius etiam Dionysius Areopagita exposuit , Psellum si audias Quaest. Phys. in Cram. Auecd. Paris. T. I. p. 847. Vid. Procl. instit. Theol. Plat. cap. 31. p. 56. sq. ed. Creuzer. cuius conferatur annotatio p. 62. sq. et in Plolin. p. 9, b. sq. Adde mea in Scholiis ad Dissert. Plat. p. 168. 194. Huc pertinent, quae de Achamotha, Sapientiae filia, di- cuntur p. 342 (183) éxicvpQt(nxévat 8. avtyj xat Erégav BuiStoUe , trjv tic ém- OtpopTjs cet. et in seqq. éx uiv yàp vfj, émtorpogie cet. De dvó8o ad Deum dixi in Basil. Plotiniz. p. 88. Cum proximis: xal ixéttv toU rartoóq q4«v£0Sa«, conf, Synes. Hymau. Ilf. 86. sq. "EXatoe, nátto, [ xov pav ixé- tty cet.

30 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

P. 884 (178). xat oux Fotiv obce l8tCv oU te dxoboacautóvy 3 8id pnóvov voto M ovoye&votüg qTtvoxetard D'udoxerat delendam, quippe profectum ex glossemate eius, qui praegressa sic interpretaretur: xal &ià uóvov toU Movoytvoüz vtveloxerat.

P. $86 (179). vote cuvtetv Svuvapgévotc] Ne quis cuvévyat. legen- dum coniiciat, conf. p. 876 (208) dX1à d&AAeg Got Guwulv. et vid. Winer. Grammat. jdiomat. Novi Test. p. 74.

P. 840 (182). c) v 'Ev»35p 0i» tc &vo Zoglac, fjv xal 'Aya- MÀ3 xaloígte,... AE youcty Óv GOxtalc xal xevdpatoc vrómote éxBeBopdo3atc xacd dvdvqx0v.] Istud éxgcipáoSac attigerunt Grabius ad Irenae. 1. 7. p. 19, 15. et Beausobr. Hist. Doctr. Manich. T. 1l. p. 161. not. 9. Grabius haec annotat: ,,Verbo éx(cBoao3a: vel simpliciter eiectam in loca um- brosa dicere voluerant Enthymesin sive explosam , ut. Teriullianus reddidit, vel potius significarunt eam ibi aestuasse, iuxta illud Juvenalis Sat. X. 169. Aestuat infeliz angusto limine mundi.* "Tu sic habeto, éxgpácott» proprium esse tum eorum, qui vanno vel cribro paleas excutiunt (vid. Ruhnken. ad Tim. p. 64. Matthaei. ad Nov. Test. Tom. X1. p. 287. Niclas. ad Geopon. T. I. p. 341. sq. Friedemann. ad Strabon. ed. Tzchuk. T. Viii. p. 377), tum maris aestuantis, quod eiectamenta salo exspoit, ut cum Apuleio loquar. Vid. Scip. Gentil. ad Aptlei. Apol. p. 182. ed. Hanov. Bynkershoek. Opp. P.I. p. 199, b. Matthaei. l c. Bernhardy. &d Dionys. Perieg. p. 895. Orell. ad Memnon. p. 251. Deinde verbum, uti nostro loco, usurpatur de omni motu vehementiore, quo aliquid expellitur. Hesych. éx8pacScin: — éxQXrnSctn, dropbrpe(n. abi vid. Albert. Ce- terum in ills, quae lrenaeus hoc loco et deinceps de Enthymesi sive Acha- motha, a rànpdpatt divino exclusa et in xévopa expulsa, indeque per érotpo- Q"v emergere conante, ex Valentiniana doctrina refert, haud obscura depre- henduntur vestigia fabulae Platonicae de Amore, Pori et Peniae filio. Vide Scholia ad Dissertat. Plat. p. 141.

P. 344 (185). ££ doopuátou ndSovc clc dodpatovy tv UA my peraBaXetv avucd] Iren. éooparow'* Pet. Recte; conf. p 846 (186) &uxplyayta ... tàe O00 ovclac cuyxcyvpévac xal é& doeuátev cop ato- rotc(jcavta. cet.

P. 846 (185). có v ratépa xat GactXéa nr ávt o v] Conf. quae peulo post sequuntar: gGupxavtow Ot Qacüéa. Dictio est Platonica. Conf. Cratyl. p. 899. A. ó Gpycv t€ xal BacOsóe tv navtov. — Epist. IT. p. 312. E. mpl tóy ráytov Baca cet. de quibus vid. annot. ad p. 48 (14). Apulei. Apolog. p. 69. T. 1I. Opp. ed. Bipont. quisnam sit ille ... a Platone nuncupatus & aa «A&U«, totius rerum nalurae causa, — Bacueuo vel uéqac Qa00Uc deus etiam a scri- ptoribus ecclesiasticis nuncupatur. Confer Asterium et Acacium ap. Epéphan. T. HII. p. 56 (838). 60 (841). De formula Platonica d xat:)p t&v mtdvtoy sive tày QÀgv monui ad p. 128 (58).

P. 848 (186). dijo Sat) Ita edd. Basil. et Petav., ut post paulo, pessime. M1) vevorjoSat hoc loco cod. Venet.; sed debebat saltem scribi uv vevoijo3on. Tu utroque loco pro dijo3at (ita enim scribendum erat) repone: oljcac5ot, qua de forma vid. Lobeck. Parerg. ad Phryn. p. 719.

P. 848 (186). Alt(a» 8' autà yeyovésat vr)v pautépaoa te olXjccoc taótnc ogáoxovcty] Haec, de Demiurgo puS9uxd dicta , ali- quem colorem duxisse videntur ex iis, quae Plato Symp. p. 204. B. in fabula de Amore dicit: airía 8b avt xal toUtev vj Yévcow. — — Quod ne cui auda-

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 91

cius a me pronuntiatum videstur, couferri velim, quae de fabula illa, a Va- lentiníanis ad partes vocata, annotavimus p. 340 (182).

P. 850 (187). "Yocepov 8E mxepiceSetioSav Aé£vovaty avt tóv Bcpuattvov yttsa. To)üto 8E t0 alo31nt10» capxiov £€lvat Aéyovoc] Secundum interpretationem allegoricam , u Philone ludaeo inveutam (vid. Paralipom. in Genes. , ab Auchero ex lingua Armenica in Lati- nam versa p. 35. ed. Vcnet.), Valentino Scpyuatwot yttóvec ap. LXX. Genes, 8, 21. mortalia corpora sunt. Conf. Galeard. ad Philastr. De Haeres. cap. 117. Grab. ad jrenae. ed. Massuet. T. If. p. 189. a. b. Maiter. Hist. Doctr. Gnost. T. 1. p. 321 (qui tamen demiror quodnam Plotini fragmentum, quod ad rem faciat, ante oculos habuerit) et Strauss. Dogmat. T. |. p. 699. not 81. |n quaestio- nibus ad Orthodoxos, quarum auctor lustinus Martyr fertur, eiusdem sententiae vestigia reperiuntur. "Vid. Gass. in llgenii Diario Theol. Hist. a. 1842. Fasc. !V. p. 107. Eadem Origenis fuit sententia, quidquid Galeardus 1. c. obloquitur. Vid. Orig. Opp. ed. Ruae. T. II. p. 29. Method. apud Epiphan. Opp. ed. Petav. T. I. p. 645. D. 546. A. sqq. 564. D. 566. D. sqq. et Bpiphan. Opp. T.1. p. 527. D. 591. C. 594. D. sqq., in Aucorato Opp. T. il. p. 65. et in Epist. ad loann. Hierosol. p. 814. D. sq. Conf. Hoeschel. ad Phot. Biblioth. p. 968, a. Grab. |. c. Ruae. ad. Orig. Opp. T. J. p. 534. D. Ang. Mai. Collect. Nov. Vet. Script. T. VII. p. 88. Strauss. Dogmat. l. c. et Thomas. in Origene p. 191. Quid ? quod vel ambo Gregorii, Nyssenus et Nazianzenus, hanc allegoriam suam fecerunt. De Nysseno vid. Krabinger. ad librum De Precat. p. 166. De Natian- geno conf. Orat. XXXVII. p. 670. E. T. I. Opp. ed. Maurin. (quem locum Cedrenus p. T. C. respexit) et Carm. p. 172, B. T. II. Opp. ed. Bill. Atque horum auctoritate freti, alii scriptores eccles. formula 8tpptwot yvcóvec in. de- clarando corpore mortali usi sunt, in hie Nicolaus Cabasilas, de quo videsis Theol. Stud. u. Kritik. a. 1848. p. 136. ibique aenot. Adde Offic. Quadragesim. ed. Quirin. p. 79. Grolyw SeoUpavrow é£eBU3v 0 tdiag .. . xal Gvxfj, QUXAR 8k xal roc Ocpuatlvou, vUv yrcóvas rtpréBinuat. quae idem sibi volunt atque ista p. 80. crjc vexpoiota t1)» 6opdv de 3vrtóc .. repupépo. Denique ne apud Platonicos quidem eius formulae exempla desunt. Conf. Porphyr. De Abstin. I. 81. p. 52. ibique Rhoer. — — De voce capxlov conf. Clem. Alex. Strom. VI. p. 764. ed. Potter. ubi locutio érixpoc3eio2at capxle. Epiphan. T. I1. p. 680 (118) tÓ vpgéctpov capxíow cÜvmoa. Cum aliis nominibus deminutis hoc quoque ex Stoi- corum loquendi usu ad Patres Eccl. transiit, quamquam Stoicis capx(Stoy magis quam caoxíoy placuit. Vid. Schweighaeuser. Indic. Graecit. Epict, v. capx:ov, et Animadv. in S. Basil. [. p. 81. De gemina voce Lat. caruncula conf. Varro in Andabata ap. Priscian. Gramm. VI. 8. p. 330. ed. Krehl. sed quidvis potius homo, quam caruncula nosira. Arnob. li. 76. in carunculae huius folliculo con- P. 850 (188). «à capxl(ov dnó cic 0Xm«) Quod loco vulgati cag- xixóy receptum est gapxlov, idem valet ac tà alo3wtóv Gapxlow p. 850 (187), ubi vid. annot. Sed có capxtxóv nuncupari videtur à cmpxuxóe &vSptmtoe, cui in proximis à xvtupaturó e &v3pomoc opponitur. Sic p. 823 (1 72) xà cagxtxóv id vocatur, quod carnis est in homiue,

P. 860 (198). "Ovr«o trpómov sÜ ttc .. petevé£qxov .. xal ke3appuócot xal rotcocc .., Execca Btopltotro cet] Erit for- tasse , qui morrOut vel moujoot scribi velit. "Te conf. T. Il. p. 191. sq. (508) éerto ydp tte. . tpérmtat .. énüdQotro, dyvooe 86... émto£yoc Sk cet.

32 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

ubi cl. editor legi iubet : ejerep ydp cl ttc cet. quae emendatio comparato nostro loco commendatur. De enallage modorum vid. Mailhiae. Gramm. Gr. Ampl. $. 5028. annot. 1.

P. 566 (197). oütoc vv év doyf xpó«c tóv S3cóv] Minus nota est jsta, quae paulo post recurrit, discrepantia lectionis iu loco ap. fo. Ev. 1. 2. ovrog 1 v év doyyj rode róv Stóv.

P. 878 (208). 'Exl vroíctov ... autoU'] Haec per se interposita, meque t&)tia , sed uéoy a prioribus dirimenda sunt, ita ut proxima: dA ovx (y x. xapentvotiy cet. ad praegressa p. 876 (202) d)Aà £v tà ... npocexe£tp- q&t£o9at cet. referantur.

P. 884 (207). £c£pav atpecotv clomydoato éyoué£vonv trj e xpo- tépa«] Vnlgo éyopévoc: £youévn Oehlerus. de Petavii coniectura, recte, si- quidem Zy«cSal twvoc est congruere cum aliqua re. Epiphan. T. IH. p. 674 (176) oUte xooxorrs Üytetat tO 3Jeiov. — Videsis mea ad Io. Glyc. De V. 8. R. p. 60. sq.

P. 886 (208). «à i5lov yoonyg loo] TG ante lo) recte deletum; neque est, quod de too reponendo cogites. Nam praecedens ió(ov articulum non admittit. Scribendum vero yopwyo pro vulg. yognyg. Sic yopryóc, quod recte scribitur T. 1l. p. 852 (593), yopnyla, yopnyciv et composita in yogrnyós, yoeenyla et yupnysiv cet. depravata persaepe reperiuntur. Velut T. |. p. 814 (168) énocsyopnyvxévac primum in. éxtxcyopnynxéva , deinde in. éxocyognxévat abiit, quod habet cod. Ven., et tv értyopnyóv tfj; érxubóctoc male vulgatur T. 1H. p. 248 (946), tametsi p. 250 (947) voces yopnyóc et yopryía recte scribantur. "Vid. Animadv. in S. Basil. T. p. 168. et quae ad Eliam Cret. col. 828 (9). 858 (2) annotavi. De vocibus illis, translate et plerumque in meliorem partem usurpatis, vide Creuzer. in Theol. Siud. u. Kritik. a. 1832. p. 86. sq. me- que Animadv. io S. Basi] l. c. et aunot. ad Eliam Cret. col. 822 (9). Adde Meletium in homilia ap. Epiphan. T. !!I. p. 126 (877) &à các... értyopnytoc toU mtvtUpatoe. Epiphanium locis cit. et T. 11J. p. 262 (954) jy 8Suvdp.tvoc ém- Xoenyetv tà Qovjpatu

P. 893 (211). cóv tà av to0 ratpl ve xal xpotootáty cic alpgé£ceo e Kaproxpdtetd Magnopere fullor, aut loco vulgati tpotoottg reponendum mpootaty. Epíiphan. T. H1J. p. 68 (845) cc '"Hyuapelov. tavtre tfe (trj« deleto) aipéccG wpootátat — Videsis mea ad Eliam Cret. col. 884 (8). Iloetoctatne, quod militare est vocabulum (vid. Goeller. ad Thucyd. VIiI. 89.), nonnunquam pro TpoOrátre perperam positum reperitur, velut apud Thucyd. l c., ubi Goellerus formulae o xpoccatne tou Oupov, ab ipso ad Thucyd. I. 56. ilustratae, immemor fuit, Verissima est Leunclavii emendatio, qui apud Eliam Cret. Comment. in Gregor. Nas. Cod. Basil. fol. 288. r. xpootátne pro npotocrá- tne in istis rescripsit: (0 Swroloc) xpotoot&ütne tt tíje Tveptyelou vdbco« xal tfe Yüe t*)v QuAcw Évyetpto3el; xapà Sco. Neque tamen mperoorítne nun- quam translate usurpatur. Conf. Act. Apost. XXIV. b. tootoctütuy . . tfe *tóy Natopalov atpéctos. et vid. Schleusner. Lexic. iu Nov. Test. T. 1I. p. 785.

P. 892 ($11). éx ... vo) IIAatovo« IIoAtcetdv rpógaocty Aa- 8 v) Scribendum puto: éx .. t&v IlAatovos IloXcetov. De plurali IHoXtceiot vid. Schneider. ad Civitat. T. I. p. 1. sq. Quid autem inter Corpocratem iutersit et Plalonem , qui coniuges communes esse voluit, pulcre vidit Clemens Ales. Strom. 1I. 3. p. 514. sq. ed. Potter. Platonis sententiam Noster ter inculcat, T. I. p. 20. T. Hif. p. 500 (1088) et Anaceph. p. 546 (182) ubi pro vulg.

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 893

«XX avto)c SOoytac ol. OsMerus recte d))d ro)c 9., sicat vulgatar T. I. p. 20. T. III. p. 500 (1088).

P. 899 (311). cv éxl Aoytopóv càv éxccnbtlov a0yoXlav 8c5tó ctc] Nollem xdv éxüoytouóv. in t5jv érb Aoytopgóv commutatum; scri- bendum saltem erat: cvv m£pi tà» Aoyuggóv tv émtrn8elov aoyoMov Btbtóce«. Recte vero Petavius locum corrigendum censuit ex Clem. Alez. Strom. III. 1. p. 509. ed. Potter. cóv érüoyugpóv toUtov AapivovOté , tyjv c6pl tÓv moptoóv t6y éxvtoSelov doyoMay Sebóvte. Scilicet librarius oscitans , gemina termina- tione -toygàv deceptus, a voce érOoytopóv ad. alteram. xoptapóv aberravit, in medio posita ueglexit.

P. 898 (315). évvoovup £v» acl vÀ c( zpofBaAéco3a Scriben- dum: tó tt npoflaAéo3ot, quum structura verborum interrogationi repuguet.

P. 400 (316). Tó» 8.1à Moicéoq ct3évva vópov .. Ote ps X0X1Àol rpoxattAdQgovro cet.] Daplici mendo haec verba laborant; re- scribendum: ótt plv xoXAol mpoxattdAovyro —. Ratiocinatio, hoc loco incho- ata, longioribus ambagibus adstruitur et p. 402 (217) ita absolvitur: Ovrot py ov» de Suwpagtnxaot te dÀn9elac 85Aóv col éotvs éx tv clonuévov. — Deinde Ptolemaeus ita pergit: Ilenóv3aot 8b touto (Bloc &x&tepoz; avUtOv cet. De verbo TopoxattdAoyro pro mpoxareAdQovro reponendo dubitare nos non sinunt, quae apud Ptolemaeum iusequantur: pote tÓv S «p (A cov avtóv évvoxéttg —. Ilpoxavafjd)AccSat proprie dicitur, qui fundamentum praestruit, translate , qui rem fundamenti loco praestruit, Vid. Fronto Ducaeus ad Io. Chrysost. Homil. ed. Paris. 1609. Not. p. 42. a. (ad p. 185. D.)

P. 410 (221). OUvoc 8t 8nptovpyóe xal rotnty))e vob8Be cot ravtóc dott xóco pov] Scribendum erat: xavcóc tob8t tob xóopov. Sed xócuov delendum, quippe interpretamentum verborum robs vo) ravró,. Conf. Plato Tim. p. 38. C. xóv .. rov» xol ratépa touSt toU mawtóg. lrenae. ap. Epiphan. p. 876 (302) &XXov S«dv mapemtvocty aod tóv Ünpuovpyóy xal xo:nci]y ToU8€ toU rnavréc, et p. 468 (352) dXXov xatavyODovta. xatépa taod xdv motn- t5 toU8t toU mavtoc,

P. 410 (222). JAtxóg yàp outoc xal rolucy eO vj c] Verissima est emendatio Grabii, qui xoXucyuy); pro vulg. xoXvoyeBoe scribi iussit. De voce WolvOytOsc, fere semper in molucycBy?; depravata, monui ad Eliam Cret. col. 812 (8). Vitiatae vocis haec exempla adiicio: Epiphan. T. IJI. p. 482 (1078) td .. molweuMi xal xolutpora xal moAvcycBü (leg. xoXvoyub) ... Busaypara. Theodoret. Hist. Eccl. 1V. 29. touc t€ roXvoysSei (leg. xoAvoyibeiq) tov "EXM- wo» OnjAcyte mÀdvou,. Rarior forma moAócyiBog exstat apud Epiphan. T. |f. p. 730 (807) cj» "Y6pav , viv Ertaxéqaioy xal roXvoyusov.

P. 410 sq. (332). poc autó ov, drioUv te xal povott8é£c] Auvó à» ex codd. Venet. et Vatic. loco vulgati avtoóv receptum nollem. Tu vide Creu- zer. ad Procl. Instit. Theol. Plat. p. 190 (4). Qui apud Euseb. Laud. Constant. cap. XII. avrà da9dy quam avtoxyaSóy scribi malebat Valesius, apud eundem cap. XIV. avtoto et aUropoc pro vulgatis qUtó tuv) et avtó qq scri- bendum esse censuit, idque fecit Heinichen. p. 480. qui c. XII. p. 462. L. c. scripturam Uq iv recte tuitus est, quamquam aurodyaSo» et avtóQue scri- bere eum oportebat. De vocabulis, cum avtó; more Platonicorum compositis, monui ad Eliam Cret. col. 814 (10). sq. 873 (5). Ex Epiphanio conf. T. II. p. 716 (799) «à autoBeBoEacp£vov xal avcoctAcoy. T. IIT. p. 66 (888) cl ovotag

(ocv &ixdv, ou SUvarat autoovcÜx «lvat* xol cl Boule (otw celxdy, oUxétt Corpus Haereseol. IlL 3

94 SYMBOLAR IN EPIPHAN. PAN.

«vroBoviy etwa. Bívatar. quae sunt Marcelli Ancyram. — Acacius contra. eundem voces avtoBuvaptc , avtoBóEa , avtofouiY, avtooUOtov et avtoouc(a cumulat ap. Epiphan. T. 1j. p. 68 (840). 60 (840. 841. ubi aucoboEUrv pro avroBétav male vulgo scribitur). 63 (841). "Voce avcoovola etiam Aétius utitar ap. Epiph. T. I1. p. 314 (927), ubi apte Oehlerum inale legebatur autó oucía, et p. 368 (958). Accedant ex Epiphanio avvóScoc T. III. p. 288 (989) ; autoaYaSoc (quod p. 374, 961. avrozyaSóc; male scribitur), avroxyaSótnc, avroovc(a, avroBota, auto- aot, a)roSaUga, avtoupvnyopla p. 270 (959) ; avtoaópyntoc, avcocy£vrntoc p. 274 (961); avroalc3qou et avro3Ómua p. 218 (963) ; avtocuvsot et avro- copla p. 886 (1024); autóvouc et avtóqua« p. 896 (1029) ubi supra allata avyto- tÉlt4 , avtó3tec et avroQuvapie recurrunt.

P. 484 (284). Gve Ux Ó xevoo vtt2eppapupévn xvevpacoc) Te- .Ssopapévr ed. Basil,, rc3tppacpéve Petav.. Tu cum scriptura codicis Vatic, vt9epyapquévr confer p. 70 (26) uepuogppévot, quae est scriptura editionis Bas., a Petavio in utpiacpévo temere mutata. p. 174 (85) coi; uspuapptvow. p. 636 (292) et T. II. p. 530 (695) é£npapgvo. p. 560 (713) r&ruxpapugvo. p. 574 (120) xcypapqévou Vid. Buitmahn. Gramm. Gr. Ampl. $.101. aunot. 14. et conf. annot. io T.[I. p. 660 (768).

P. 436 (236). 'Q xdot6oe S3tco0 xal pvotexfje xoà aldvoc Zioy e, qv xà ueyé£9« Btaxavtóq Biénovcea vró toóoqonov toU tatpóc 0ómyvQ coc xal xgocayeoyetyodueva avaonxG Ot &vo tde autéy popgpde, Ge d peyalovolpoc é£xtlvy qavtacta- cSecica 6rd vcü dqa9ó0v toU xgoracopoc rpgosQaA&co guáàg cde €ixóvac, vóte év3Uptov tGv dvo Qq Óvónvtov Éyovcoa, l8oU 6 xoptt)c éyyÀq cet.] Locus multifariam corruptas est. Ac primum quidem le- gendum : 'Q rp&3pc Sco xal puctuc] , npoausvu Xiyr. Quae enim hoc loco compellatur pyjtnp, est Ziyr, quae 2co0, id est Bu3o0, zxaptBpoc recte nuncu- patur. Conf. [renae. coutra Valentinianos ap. Epiphan. p. 826 (175) tfj aüvwn- apyovcQ tavtó yg. Epiphan. contra Secundianos p. 896 (314) Zy$w 8 TáÀty &AÀot Guvtuvétty avtQ xpocdrtovoty. — Similiter Graeci AUxny Iovis zdpcBpos finxerunt. Vid. Schol. ad Dissert. Plat. p. 103. Mvoatuxy) hoc loco ZX«yy) audit, quae p. 443 (239) owropévr vocatur. Conf. annot. ad p. 308 (165). Deinde pro vulgato npo alvo; Vet. [renaei Interpr.: pro aeonon, cod. Paris. xpoau- yog, quae scriptura, licet mendosa, tamen ad genuinam zpoatuw propius ac- cedit. Vocem npoatówtog habes in expositione fidei Marcelli asp. Epiphan. T. il. p. 66 (843). Porro in verbis: X» tà pay(Sw Bunavtóg BAénovra tÓ KoóquEoy ToU TatpÓc, postrema: tO TpócGmoy tou ratpóc, delenda sunt; nam structu- ram turbant et videntur a sciolo temere illata esse ex Matth. XVIII. 10. ol &y- Y€.o. &UtGy dy oupavoi, Std mavtóc (üÀÉxovot t xpóqumow toU zaütpóc pov toU £v oupavoi,. quibus verbis, ab Irenaeo p. 440 (237) ad partes vocatis, Marcosii ita abusi sunt, ut Deo ZyXv, augelis ucyé2v, id est polestates divinas (vid. annot. ad p. 314, 168), substituereot. Denique illa: cóce év3uytov tv vo Ge évórwov lyovca, sic sunt refingenda : (vjuàe tde exóvac) có Y& év3Ujuo» tàw àv ce dvorvov éyovc aq. Nam elxóvec, id est animae, simulacrorum in- star a Ziuyjj effictae, rerum coelestium aliquam saltem cogitationem velut so- mnium animo coucipere (id quod io Ztyyvj» minime cadit) recte dicuntur. De imperfecta rerum divinarum cogvitione Plato et Platonici similiter loquuntur.

P.486 (286). aUutoioe clo tóv vvnoava cle yvaye xal d aé£- 9woxt toic kavtdv vvpnglote) Haec detorta ex Math. XXIL 11. sqq.

,

SCRIPTAE AB ALB. fAHNIO. 35

Vid. quae ad Nicol. Cabasil, xot vic év Xouto Qufjc in Theol. Stud. wu. Kritik. a. 1843. p. 783 (123) annotavi.

P. 444 (289). daodóoluc.. và» vcptóv SBuvapcov eclixovixa q] Post paulo: tà» .. UrtoSty tuv dródpourv. et p. 462 (249) cj xacamtpmovoy tàv dxódjouy Supe sicuti Vet. Interpr. Jrenaei pro vulg. 8uvapuy legit. Ecce tibi rerum divinarum 'dxodóolac, Platonícis decantatas. Verbi causa conf. Procl. Comment. in Alcib. I. p. 69. 71. ed. Creuzer.

P. 444 (240). dv ctotytlov cixóveq cixóvov và nap dntv $ix1à Yvoáppata onxápyecy] Ut elxóvac pro eixóvsc rescribatur, stra- ctura flagitat, quae gemina est illis ep. Plat. Phaed. p. 110. B. àv xal td é&v- 3&5t clvat yoopata eexeo Oelypaca. et p. 110. D. dy xai cà év3á8e Xu elyax taUta td aYameueva opu.

P. 452 (348) 8Buvdp etc... dxodvuctcat Sermo est de divinis po- testatihus sive mentibus (vid. annot. ad p. 18, 14.), quae ad haec citeriora defluxerunt. Similiter, id est Platonice, Synesius loquitur Hymu. f. 69. sq. (ralBov) dxó xévtpou t« Sopóvtav, | t&pl xévtpov tc Pué£vc e v. "Anodoéo poste- rioris aetatis scriptoribus Platonicis usitatum est in declaranda animarum rttoo- bvíccc — Origenes De Princip. I. 8. 4. p. 76. a. A. ed. Ruae. xj sjuy?) drtodotovca TOU xaloU xal tjj xox(q xpoexÀtwajévw —. — Vid. Animadv. in S. Basil. I. p. 158. sq. ubi Lat. defluere comparavi.

P. 452 (944). voó 8t 'Av3oí rov vt) v Bóvaptv roO "Y locov] Haec verba, quippe ex praegressis suspensa, nonnisi Uroortypgy ab illis sepa- randa sunt. Mcr autem praefigenda proximis: tà» 8b tij; "E»onolac vónov 3j IldoStvoc éréBttcv. ubi loco vulgati éréBeizey repono éretyev. "ESeizev codd. Bhedig. et Parie., quae scriptura ad genuinam propius accedit. Formula córov tóc Éréjy&wv, quae ap. lustin. Mart. De Resurrect. $. 7. bis exstat, respondet praegressae: tomov tdg dvamtrinpoxévat. Gemiuae sunt locutiones Aóyov vel tuxoy» twde £méy&v..— Vid. Animadvers. in S. Basil. I. p. 54. 185. Posterior exstat in Aétianis ap. Epiphan. T.1!I. p. 312 (926) toU dvopiolov j£povc érl S&o0 BAacgnplac víxov ... én£yovroc. p. 350 (948). 253 (948. 949). Neque multum differunt tpórov — td&tw tóc éré£yety (vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 866) , quo- rum posterius exstat T. IlJ. p. 244 (944).

P. 460 (348). Ka3dàmep ol tic ooevicviba BiáSecty (yne- Góvttc cet.) Haec verba ab insequentibus: ópoloc 8b cet., quibus apodosis continetur, nonnisi uéoy cttypjj dirimenda sunt.

P. 462 (249) — 464 (250). Ilpàc 8&6 voutote 9e15jc0avtd aot Ttó» 8nptovpyóv cfjc &vo óy5od8oq tÓ dnéÉpavtoy xat alo- vtoy xal dóptatoy xal &ypovov uc«pvoaog3at, xal uy 8vvq- 3évyta xà pnóvip os adt c xal diBtov éxturdcoat 8tà tÓ xap- Xóvw* slvat voceprjpatoe, clo ypóvoue xal xatpoUe áptSpodeq tt KoÀuttt(, tÀ aldvytov aUstfjc xatateSeto3at, olópevoy é» xà x253t5c tÓv yoóvov ptpmoac3at aste t0 an£pav- tovy.] Tempus imaginem aeternitatis esse, Marcosii, Platone auctore, docuerunt. Vid. Tim. p. 87. D. ibique Stailbaum. p. 159. Adde Plutarch. De Def. Orac. cap. 22. Eodem illud pertinet, quod ap. Herm. Trisineg. ed. Turneb. p. 52. 57. hi rerum gradus ponuntur: 9cóe, alàv, xócpoc, ypóvoc.

P. 466 (351). dpcevó31n1vuv &v3peonov] Marcosiis, hominem dv8oó- Yv»o» antiquitus fuisse docentibus, fortasse obversatum est Plalenis figmentum Symp. p. 189. E.

3*

36 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

P. 470 (353). cU Guvtév ca] Ita edd. Basil. et Petav.; sed scribendum tJ Ouwévrac. In usu quidem est cUcUvtroc: sed inauditum est verbum «vovy- uva Sic cUppovoovrov T. II. p. 686 (782) melius scribetur tU Qpovouvtu, quum &£Ugpo» fere «it Aüaris, non prudens. ldem mendum in Didymo Ales. correxi Animadv. in S. Basil. p. 78. "Vid. Krabinger. ad Gregor. Nyss. De Pre- cat. p. 144. Evunxpacatw, quod Lobeck. Parerg. ad Phrymich. p. 638. respuit, corrigendum ap. Ignat. Epist. ad Smyrn. 11. Vid. Syiburg. Not. in Clenard. p. 455. 553. — Contra recte habet eUvotiv , mili ingenio esse, ab tUvouc forma- tum, ap. Epiph. T. IL. p. 170 (491). EvraSciv in ty ra9ciy male divisum ap: Plotin. p. 454. B. ed. Creuzer. notavi Basil. Plotiniz. p. 34. Videsis etiam Sup- plem. Annal. Philol. Vol. X. Fasc. II. p. 170.

P. 474. sq. (256). Tà yàp pvspov vtobüto tuTtov trj c Uxtpo cd 03a cuo8lac clvac Aéyovacv.] De officio uópov rectae fidei scriptores mystici similiter loquuntur. Vid. quae annotavi ad Nicol. Cabasil. wol vic & XowrvG (wc, in Theol. Siud. u. Kritik. a. 1848. p. 731. sq.

P. 478 (258). £tepa xdÀtv rapd vov touc évoy Ati» t xócpue xévvto ov 60xvv éncvónoc) IIapd tvovtouc; optime rescriptum pro vulgato Wapd toUtot;: Erépg tamen pro Erepa scribi nolim. Tu conf. p. 480 (382) Éttpa mod tovtov; tolpjgag. p. 486 (268) Ettpa UnstQpépov xupd vv tuv 8u5acxdioy cutoU puxratorow(av. p. 490 (264) £xacrog aute Ürcpa maod tà Éctpow vopuoSttcC al. Si quid praeterea nostro loco immutandum, évoylév pro évoyAciy scribi malim.

P. 484 (261). toti, tà... xoàópmpa éxtvoojícey] IoaMyupnyua Petavius docte coniecit. Conf. Method. ap. Epiphan. T. |. p. 883 (581) ém- vordg ... dvamieoUgae àv xol xáte xol ópguoucae, naAupnua Sed xoXi- Qna, opinor, idem valet, quod in praegressis toluxopra.

P. 486 (363). vj v 8tutcépoav pmcé£pa trjv év 2939 vtvopé- vv] Hisce de Achamotha dictis respicitur Platonica sententia de oblivione re- rum coelestium, quam animae in terram delopsae patiantur. Vide Phaedr. p 248. C. ibique Ast. Annot. p. 424. Adde Procl. Hymn. Il. 6. Iii. 8. Synes. Hymn. I. 96. 1il. 6569. qui ArjSnc apud inferos flumen in hanc sententiam in- terpretati sunt

P. 488 (264). oaclv) GOnoly iu qaot» commutatum nollem, quamquam évx&)evovcat praecedit. Adsolet enim Noster in enarrandis haereticorum plad- tis Qnolv et qao! promiscue ponere. Conf. v. c. p. 500. sq. (271) qao dp xal ovto* — —, Qnol, — —, ojtóc qmow. T. Ill. v. 24 (831) Et y« — 5«- xVv0vGt — QaOxoyte; — , nol, —. Tuoi; 8b — ópltovtat —, qnoi, —. p.388 (1025) GQépovct — , qol, —, qaoiv, —. Quocirca, libris invitis, non magis qvam nostro loco quidquam mutandum p. 94 (89). 104 (46). 163 (78). 164 (80). 502 (272). 512 (278). 523 (384). 540 (395). T. II. p. 158 (481). 514 (572). al.; imo vero qol ex libris mss. pro vulg. acl recipiendum T. Il. p. 608 (788). 643 (157. bis). al., id quod cl. editor nonnullis locis fecit, ut T. il. p. 666 (770). 686 (782). al. Vide Casaubon. Exerci. ad Aunal. Eccl. Baron. IJ. p. 136, a. Boissonad. ad Anecdot. Gr. T. IV. (4. 396. meque Animadv. iu S. Basil. I. p. 8. et Syfimbol. in Epiph. T. I. p. 94 (89).

P. 490 (265). x63«v 8L 0 6x ptovpqóe ... tfj vA páàAXNov q3€- nct» éyxaxabxaat trjv kavcoó Sívapcey;] Cont. illa in proximis: Tóttpoy uigOy tiv duyTw xavéónoty astrv xfj Uy —; In eadem re Plato verba év8siy et cuvBtiy usurpat Tim. p. 43. A. 78. B. unde scriptores Platonici Deum

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO: 347

tó» cvwPYcvyta nuncupant. Vid. Annal Philolog. et Paedag. Supplem. T. XI. Fasc. III, p. 362 (1).

P. 493 (265). 'Evcxdáqwmv elc 02v BuSov) Epiphanium suo in co- dice UAmv pro Dv mendose scriptum reperisse, Peftavius scite monuit. Potuit sutem D.)y eo facilius in ÜÀnv commutari, quod alies 0)v reapse (o vocatur. Vid. annot. in Eliam Cre. col. 761 (3).

P. 500 (270). Tautqv váp ogaot c$dv Ilposvetxov xattàm- AuSé£vat clc cà O8ata xal uecy9jvac autote xal p$) 96s8v- »j0o3atc &lc vd &vo yopstv Bid tÓ pueuly3ac có Baptst các Uànce, E£mtpeplySac 8k ausctdv tote v5acc xal vij 023m xal pnxéte 8uvySi vac dvayoptiv.] Horum verborum postrema: érius- plySar — dvayeptiv, censeo esse delenda, quippe quibus praegressa patide repetantar. Quod autem Q85ara et Ur apud Ophitus idem valent, in hac re illi Platonicum secuti sunt loquendi usum. Vid. Basil. Plotiniz. p. 20. sq. Ex Pla- tonica de (Ay doctrina item hausta sunt, quae p. 500 (371) exstant: mpóq tjv. UxoctaSuww tüg UXne. Vid. Plai. Phaed. p. 109. B. ibique Wytienbaoh. Annot, p. 290. sq. ed. Lips. praeterea Krabinger. ad Gregor. Nyss. Do Precat. p. 158. Adde Herm. Trismeg. ed. Turneb. p. 54. In eodem argumento roU$, tpuyla et tpu- ye8v usurpari solent. Vid. Valentin. in Grabii Spicil. PP. T. 1I. p. 57. Iulian. Orat. V. p. 170. D. Gregor. Nyss. De Precat. ed. Krabing. p. 76, 20. Synmes. Bymo. !Ii. 323. Quid? quod etiam illa apad Nostrum sunt Platonica: 8t có ptplySar và QBáptt cfc ÜXnc. et quae post paulo sequuntur: Sii rÓ BaptioSat é&x cfc ÜXac vc npog(haft. Corpori enim et rebus corporeis vim animas prae- gravantem inesse Plato vult, Phaedr. p. 247. B. (ubi vid. Ast. Aunot. p. 412) 348. C. Phaed. p. 81. C. Cuius sententiae plurima vestigia etiam apud Patres Eccl. reperiuntur. Verbi causa conf. Epíphan. T. IIl. p. 884 (1022) Ovxou xol Bdpouc t5je capxóc Urapyovcve, ov dpt cuwéyttar. p. 384 (1028) oux dró toU Üvxov rtetóp.evoc.

P. 500 (271). dvaxvigpettv] Ita edd. Basil. et Petav., quae forma no- tenda, non corrigenda est. "Vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 818. Alias in hoc argumento dvxxunttty Platonice usurpatur. Vid. Animadv. in S. Basil. I. p. 77.

P. 500 (371). Kai tóctt, oQnoliv, Cot óávS3ponroq éxVl vtoU«q xóbac xal uncpfBéfBmxe vij 86tavolq vrobq óxtdà ojípavovq] ]d quod in homine divinum insit, erectae eius staturae causam esse, Plato docet Tim. p. 90. A. B. Qua de maiestate corporis humani vid. Siallbaum. ad Tim. p. 860. meque annot. ad Elíam Cret. col. 787 (1). llla: vrispgénxe tjj &uxvolq. voUe Oxtid ovpavoUe , significant mentis pernicitatem in perscrutandis re- bus coelestibus. Quo de argumento, veteribus scriptoribus celebrato, conf. Plato Theaet. p. 174. E. Aristot. De Mundo cap. 1. $. 3. Cic. Tusc. V. 39. Ho- rat. Od. |. 28, 5. Epist. I. 12, 18. Mazim. Tyr. Dissert. XXIT. 6. XXXVII. 8. Themist. Orat. XXI1V. p. 807. D. Herm. Trismeg ap Stob. Eclog Lib. I. cap. 50. »r 8. Basil. M. Homil. |. De Struct. Hom. cap. 18. v. 828. F. Opp. ed. Garn. T. f. Theodore De Provid. Orat, V. p. 553. ed. Schulz. et quos Gataher. ad M. Anxon. XI. 1 laudavit. — Mox pessime vulgo el8£av pro l8éov.

P. 504 (378). dictesovre«) Hoc nollem receptum loco vulgati dànSev- ovttc.. Epiphanius enim Ophilas , quum rerum divinarum ignorantiam pro scientia habeant, in eo veraces es9€ concedit, quod scientiae nomine errorem suum et ignorantiam declarent.

38 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN,

P. 508 (375). xde dv Cy eptv ... uci 0a0Sac ..;) "Epyotgto veocri- bendum pro Éyeoptv, quod habent edd. Basil. et Petav.

P.510 (376). Kat 433a ttv&à Gv yodp. paca deaótoq nÀdt- vtoytat xarà te Yotépgae, 9» Yocépavy vcóv nountiv toU £tavróc ToU tou toU xutovuc, oUupavoU tt xal ye, xaAoU Gc] De priore to delendo monui annot. ad p.20. abi vocem xvtoc, ad mundum trans- letam , illustravi. "Yot(paw Pelavius in versione Latina Uferum interpretatur. Malim matricem, quema'modum alii materiam quasi matricem quandam omnium rerum esse volnerunt. "Vid. Fabric. ad Philastr. De Haeres. cap. 95. Fortasse tamen Ophitae vx '"Yorépav intellexerunt. tvjv votépay 8uvagty, quae vj doSc- wtotépa Ouvapi; supra vocatur. Certe alii tà Jotépmyua et vy vorépav Ouvapty in eadem re usurparunt. Vid. annot. ad p. 128 (58).

P. 512 (217). xal axuxot£vacádónta bip ata) Quae verba Apo- stolus || Corioth. 13. 4. de mysteriis diviois sibi audita commemorat, isti spurcitiarum magistri interpretati sunt tanquam prolata de praepostera ac ne- fanda Venere. Hanc enim Graeci ddjqra vocare solent. Vid. Courier. ad Lw- cian. Asin. p. 370. Est etiam, ubi vox dmóg)wroc; iu eedem re poaitur. Philostr. Vit. Apollon. V. p. 198. ed. Olear. td értóvjvouc (leg. &rodijtovce) 1j8ovàc dE dríowc olxiae éxXéyovrog toU Népuvoc. Ex illo, quem dixi, usu vocis &dóvroc facinus nefandae Veneris didjntoroda nuncupatur, et qui illud perpetrant, ad- (mxorowty dicuntar. Sic Noster paulo antea cvvraypudvtow ... dóiwtovpylac Eyre» libellum vocat, qui plenus est praeceptorum de flagitiis eiusmodi. Idem de Origenianis T. 1I. p. 6 (898) adjnrorotoüvreg xol tà bavtdv ovqara Q3opd xapabubóvrte. quae jn. Anaceph. T. 1II. p. 570 (146) totidem verbis scripta ex- stant. "Vid. Meric. Casaubon. ad Diog. Laért, p. 8, b. ed. Loudin. et Interpretea Tiwophili ad Autolyc. III. 8. p. 275. sq. ed. Wolf.

P. 588 (393). 'O «yàp ovvstóqc Ó&vSponroc osSapóStcv Cnpt- oütatc, dÀÀX d ravtayó3evy x&pb6alvst:] 'AJd pro dYX 9 repono; mam oppositionem, non exceptionem sententia flagitat,

P. 554 (802). é£cob tat trj « ÉxxXmoctas] Soloecom est é£eoütes, quod habent edd. Basil. et l'etav.; neque tamen quidquam mutagdum. Scili- cet Graeculi, decepti d£o3civ verbi aoristo act. loca et perfecto pass. Cucyuam — éóo3ac (cf. éEeGo3ac T. Hl. p. 114, 459. T. Ii]. p. 564, 143), monstrum verbi é&coo» commenti sunt. Soloeca forma é$tojtat recurrit T. Il. p. 574 (720). Fiusdem farinae sunt é&soi, pro éEo3et, T. II. p. 574 (720). 592 (739); (EsoU0t, pro é&e3oíct, T. !If. p. 10 (812). 134 (882); éEtoo0m,, pro 飣Goo, T. If. p. 586 (726); éEedi3n, pro 飫o2v), T. II. p. 586 (726). T. III. p. 13 (814).

P. 692 (880). xapd 9«ó9 tQ óvto«) Exspectaveris: xapd tà ovtee Seg. Conf. T. II. p. 64 (483) dxó tfc Óvte« auro) Yapatne xpetne. T. lil. p. 88 (856) érl cv ... ££ auto) ara3Óc vvnotótqra. p. 342 (1000) dx các TÜ«ow Guorüe. Sed scribendum: magd 3c t6 Ovtoq Ovi. Conf. p. 148 (70) tàv Ovtec Üvra Ssóv. T. III. p. 406 (1085) 3s0v .. . tv uàv Ovtoc Ovra. do- yoUp.evot.

P. 706 (888). 5tapopé«] Nihili vox exstat in edd. Basil. et Petav.; ta scribe : 8tappl..

P. 710 ($91). aldvác ttva c xactà tovc pó3ovc Ova2evcl- vov xal dpyá«q ttvae xal xpgofoAde xal avtóe elemysícato] Vid. Fabric. ad haec Philastri de Tatiano verba De Haeres. cap. 48: dicens aee-

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 39

vas quosdam de coelo fuisse prolatos. De aeonibus ad p. 808 (164), de npofo- Jate ad p. 146 (69) dixi.

P. 714. aq. (894). 'EE«19Àv yàp £x vo3 rapgabelcoov cet.] Conf. Nonn. Paraphr. Evang. loann. cap. XIX. vers. 98. 94. et Nans. Not. p. 318. Hanc fabulam, quae explicando Calvariae nomini a sciolo excogitata est, poste- rioris aetatis scriptores varie exornaront, in his auctor descriptionis Hierosoly- morum, quae, veteri lingua francogallica conscripta, inter codices manu scri- ptos Bibliothecae Bernensis exstat. Cuius rei notitiam debeo Conr. Hoffmanno, Monacensi, viro clarissimo mihique amicissimo.

Ceterem haud ab re fuerit hoc loco lectores monere, mihi has Symbolas elaboranti Oehleri Addenda et Corrigenda, id est pleniorem codicis Veneti collationem , nonnisi usque ad p. 608. « Tom. l]. p. 356, lin. 38. (p. 184. Pet.) ad manum fuisse.

"Tom. IL p. 18 (405). 'I85o), 4vy3penroc etl Aíps&, xavà (xcu pat deel xu xvpov:] Speciosa est emendatio Gatakeri, qui &rrop.ot loco vulgati Crcapuxt reponi iussit. Plat. Leg. VIII. p. 809. E. ipae .. GUacSat. Jdem Gatakerus post paulo, p.19 (406), ubi huc respicitur, éperropar pro éplixrapat scribendum esse vidit. Ac fortasse etiam nostro loco éparropat scribendum ; quo conducere videtur scriptura éplrxapat codicis Ven. , qui infra éplovapat pro éplxvapat habet. Montanus, qui Spiritas sanctus haberi vellet, se cum plectro comparavit, quod animos hominum tanquam lyram percautiat. Conf. p. 19 (406) ID3jcoc. Plectri autem et lyrae vel citharae similitudo apud Patres Eccles. solemnis est in argumento de inspiratione divina. Conf. Clem. Alez. Protrept. p. 5. ed. Potter. ubi à toU 3toU Aóyoc hominem ita alloquitur : c) yàp wl xi9ápa xal avAdg .. épol. Offic. Quadragesim. ed. Quirin. p. 121. inspiratus a Deo Aópa. Ovtoe ToU Ziotijpoe Twcvparoxlvmroe. Vid. Baumgarien- Crus. Hist. Dogm. T. II. p. 884. Alii, in qoibus Clem. Alex. l. c. , in eodem argumento tibise similitudine utuntnr. Vid. Riller. Hist. Philos. T. V. p. 309. qui cum Athenagora Plutarchum comparat. Idem Plutarchus (De Def. Orac. cap. 15. extr. 88. init. 48. med. 50. med.) cum omnino oracula et vaticinantes cum doydvotg musicis comparat, tum xrjxrpou mentionem in eadem re cap. 48. med. facit. Eodem pertinet, quod sapiens a Philone Iud. eiusque exemplo a Patri- bus Eccl. instrumentum Dei musicum vocatur. Vid. Semisch. in lustino Mart. T. If. p. 16. sq. 20. sq. |

P. 84 (414). El avv) ÜONevev 5$) áv3pu oc cet] Neque jj, quod libri exhibent, neque 5, quod Petavius coniecit, locom habet; scribendum 1i &vSporoc, femina, nimirum Meximilla. Vid. Loesner. Observat. ad N. T. e Philone lud. p. 184. sq.

P. 80 (441). qj xé£vat) Vid. Winer. Gramm. Idiom. N. T. p. 79. ed. Ili.

P. 80 (441). Aé£yovct 8b v*ó xacà 'Toávvnv cvavqyéAtov .. dStáSevovy tlvac] Suppositi libri sacri dBud9etot, canone qui continentur évOiá3etot nuncupantur. Conf. p. 180 (469) xatd tdg jmtàde yoapdg xal dv- Bux3écove.

P. 110 (457). cj reptoBuvlaq) Scribendum: r&puoBuv(g: nam e in verbo quidem meptoBuvto ferri potest, non item in vocibus moujOvvog et T£- guoBvuv(a. — Vid. Lobeck. Parerg. ad Phrynich. p. 718.

P. 110 (457). p axpot(xtAXov) A Lexicis abest uoxpot(xeVoc , longa spe- cie et figura, quam vocem Epiphanius ad exemplum illarum: Stoc(xs&oe, Bpoto- £ixcAoc , dvBpot(xeYoc (vid. annot. in T. Ill. p. 452, 1061), mwuvclxtlog et simi- lium finxit, ]n scriptura paxpos(x(ÀÀow, quam edd. Basil, et Petav. habent,

SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN. SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 41

motandus est froquens librariorum error, Mi xc EE Vid. annot. in. Eliam Cret, col. 880 (10).

P. 114 (459). ob c« dqbtotátg lusopdoki xajPcovoc éxqpo- tnupkévoc] Lego: étgptupévoc, id ect: neque ad. molestissimi ardoris esustio- *w9- comporalus.

P. 184 (470). àv .. tatc Bn tate BlgXotc) Conf. p. 180 (469) xevd dc Potde yoepde. p. 196 (506) caic jwvatc uóvov yoasaic xypnvtat. — "Putel Yeapal sunt, quae alias évBuíScrot vocantur. Vid. annot. in T. Jf. p. 80 (441).

P. 146 (477). tpogoAd«) Quod vulgo legebatur mpocfoldg, ita corrigi Petavius docte iussit. Vid. annot. i T. I. p. 146 (69).

P. 159 (481). 'Opge, pact, ráAty cet.) Nollem qnot, libris invitis, in qaci commutatum. Conf. proxima: 'Opge, qot, re —; et vid. annot. bm T. I. p. 488 (264). Ceterum veteris elegantiae est, vocem óodc reliquae orationi é)tyxroÓc praemittere. Vide Krabinger. meque ad Gregor. Nyss. Do Anima et Resurrect. p. 195. et conf. Epiphan. p. 714 (799) 'Opac Ott Ayst — ; T. IH. p. 888 (1025). 426 (1046).

P. 153 (483). Ilávt 8b cà xóv vov clo 3eà» xextuyuéve .. €d3Su(lteqxvtoc dautódv XAóvoc] Non est dubium, quin legendum ait: wmwti Bk cet. Conf. p. 430 (680) Kol yveotóv» (male vulgo yvw0réoy) tojto loxvas xav xà. oovtoty xcxtru£vo. ibique annot., p. 458 (649) IIavtl ydp cd voUv. Üyovrt 6v xvplio cà cfc din3elac vexripux coo OvixovSév £o d£ acie tfc dXn3uwfj; 8usacxaMag. p. 484 (603) marl yàp t cuveot) xtxripdvo Qa- w&póv écvw dx aUtüc vic Yyoapijs xal dxolou9(ac, Ott cet. p. 668 (773) xal 85ow 6 vt (repone vulg. 9vt) xol xxvii và cówcw xexrnpuévo capig c. T. JJ. p. 400 (1081) ravit caqpéc écxt tQ aUvtots xtxtévo. — Contrario mendo Xuytp in xavtt abiit T. II. p. 8 (899). 290 (530).

P. 152 (482). El yàp vtióq Uxdpytt, trávtoqs toU ttvoq vlógq €, dp' oU y&y£vntat-) Scribendum: xdytec toU toc vidc co. IIdv- t€; xov Nostro usitatum est. Conf. T. I. p. 38 (3). 186 (64). T. Il. p. 848 (591). 859 (598). 616 (748). T. MI. p. 414 (1040). 416 (1040). Ilov cum wde coniunctum T. I[. p. 456 (648) e ravtl xov Bijoy sl. Habent quidem toU toc edd, Basil. et Petav. ; sed articulus ante ttyóg per se offensionem ha- bet, neque in eiusmodi ratiocinationibus ponitur. Conf. Plat. Sympos. p. 199. D. E. Epiphan. T. IJ. p. 426 (688) «l Ecc q3opd , tóc dpa «lr o3opá. quae Cornarius et Petavius Latine verterunt, quasi legissent: civog dpa tl» q9opá; T. i1i. p. 108 (866) Ilat$o vdo vioo matr Xéyttat. Quae omnia referuntur ad genus tv xpóq tt, de quo vid. Animadv. in S. Basil. !. p. 156.

P. 154 (488). cuvaAtoQ))v £ivac npóq vàv vtày vd Gytov tveUp a] Pro cvwelupiys repono cvwloupiv. Mendosum Gvvadupy) rursus corrigendum est p. $88 (012). 892 (615). 894 (615). 706 (794). T. III. p. 188 (888. 884). 513 (1095). 518 (1098). 523 (1101) et alibi, Idem mendum cl. editor, licet libris invitis, tamen iure meritoque correxit T. If. p. 164 (488). 313 (6514. 515). $316 (517. 518) et alibi. Quo magis miror, quod idem ad mendosam librorum scripturam revolutus sit T. 111. p. 188. annot 8. p. 512. cap. 14. annot. 1. p. 518. annot. b. p. 523. annot. 4. Eadem Peltavii inconstantia fuit, qui p. 488. C. 514. D. 515. D. 834 B. et alibi mendosam editionis Basil. scripturam cvvalup:) intactam reliquit, eondem p. 888. D. 884. B. 900 D. 901. B. C. D. 918. C. 940. B. 964. A. 984. A. 1095. D 1098 C. 1101. C. et alibi in ewadotpi commetavit, Vernm enimvero gvyyalup?, est merus itacismus, et gvvaloupi) ana-

42 SYMBOLAR IN EPIPHAN. PAN.

logiae unice est accommodatum. Vid. Lobeck. Parerg. ad Phryméch. p. 571. sq. et infra annot. ad p. 312 (514) et ad T. IIT. p. 518 (1098).

P. 176 (494). tfj dyaSoepylaq] Vid. Lobeck. Parerg. ad. Phrynich. p. 675.

P. 176 (494). oux 飣vOBaptuop£vn] Pelavius recte: non quod mollior ac diluHor sit. Conf. T. I1. p. 198 (917) jSapóc. ibid. cfj; aurou dxoXaclag xai j8apótqtoc. Mox dwaxórrouca, quod Petavius coniecit, magis placet quam vulg. dvaxajurovuga. 'Avaxómté proprium est navem vel equum inhibentis; deinde ad inhibendum omoem cursam transfertar. Vid. Wyttenbach. Lexic. Pla- tarch. h. v. et conf. Epiphan. T. Ilf. p. 276 (962) dyaxóipas tó Übvv Gounys. Ibid. (968) adfine avaxpoutty exstat.

P. 186 (501). dgréXlovg 8b 8m xumottoucaq cà. cUoBpov "Agxéiov 8b 18v xvxptzoUove legendum esse (id quod visum cl. editori) , appa- ret ex praegreseis: t/j; wóae uxért Woatojov; póvos» cet. Rarioris usus ver- bum xvroltttv, germinare, obliteratum est apud Clem. Alex. Strom. lif. p. 514. ed. Potter. g.età 8v) tà xopto3ijvat év rOmouovi] tjj xaxplovy. Oportebat saltem scribi xaxpu$cy vel xaxputougy. Sed ed. Flor. xvmoioy, qua lectione, licet item mendosa, tamen commendatur emendatio Cresollii , qui Mystag. p. 2092. xvxotlougy scribi voluit. Notum est autem, verba germinandi, ut omapyd» et ópyàv, ad subantium affectum transferri ; qua potestate translata verbum xvrpl- Cty à Clemente usurpatum est. Nomen xunpto exstat ap. Epiphan. T. Hil. p.514 (1096) xj eUpoaola vj tv£ovca t1v xónpu tfjc duz(ov. ubi Cant. 1, 14. respici- tur. Küxpov Pelavius prave coniecit. Ceterum nostro loco tà tboBuov . . xvj- purum scribendum, sublata post rà cboBpuoy virgula.

P. 190. sq. (508). "Qenxeo v&o tte cet.] "Ocreo ydo «f c5 cet. legen- dum esse, cum cl. editore censeo. Vid. annot. in T. I. p. 860 (193). ubi de structura nostri loci simal dixi.

P. 192 (508). cüpé3q 8b aut j vetyoc apaykte v vc ayvotaeq x«i dyvoclae xdAcy xÀoxy] Libris invitis, xo)txAoxr| scribi nolim. LIA est contra ac licet longias traiectum, tamen ad cup£3v, refertur.

P. 203 (509). éxapvnot3«tav] Ita. edd. Basil. et Petav.; inauditum Lexicographis nomen eaedem exhibent p. 896 (616). 510 (678). 570 (717). T. I1f. p. 344 (944). 406 (1085) et alibi. Quid? quod érapvmol3soc exatat T. il. p. 882 (608). 894 (615). Praepositio érl in istis nominibus constanter negandi vim habet. Longe magis usitata sunt dovrocu3tta (T. III. p. 42, 880. al.) et dxapvnotSsla (T. I. p. 150, 71. al.).

P. 210 (513). xal civac uiv và 3áAnxov, clrovv 3sppuóv x«l Céov, vó rvtcUp a] Hanc Sabellii sententiam Noster plenius ita refert in proximis: tà 5k Gytov vyeüpa xépunto2ot &l; vóv xócyuov, xal xa3&L6e xol xaY &xacra cl, Exaccos tv xaraztoupívov: davateoyovtiy Ob cóv vovUtow xol dva- Ce», SáXxE c£ xol Seppalvtty ,. o elitti, Bux ve ToU TwtUpatoc Bvvdpesé tt xol cvudosoc;. Quamvis reprobata Sabellii una hypostesi, vis tamen Spi- ritus sancti similiter describitar in Anasiasii et Cyrilli Explicat. Orthod. Fidei p. 430. ed. H. Stephan. clxdv toü xatgóc o qÀwx, axtio vjAlov à vió, 3épu m te dxtivoe tó rapáxàimtov zrvcüp o. — Kal oUtec Toc 9 nario, dxtl; ó vióg, atyÀm rvupauy e ctÓ xavdqtovy rveüpa, xal d. uiv djAtoc oU8éroct xatéAee tàv oupavóv, vióv 8k dc tdq axrivac dré£oteOs , vó drxu- qacua émi vf ye, t)» 8b 3Sépumv vO. nvcópa vÓ Gqtov, mxspt- Sáintiy xal evutpyerttUy zóv Gv xal rÓv xdte xócuow Si-

SCRIPTAE AB ALB. IAUNIO. - 43

militer de Spirit sancto dicta etiam apod Basilhum M. reperitur et apud alios scriptores eccl. , qui tamen, Basilio auctore, ea in re Piotini verbis de anima mundi abusi sont. Vid. Basil. Plotinis. p. 11. col. 1, 10. col. 2, T. sq. (et annot. p. 18), p. 19. col. 1, 11 — 16. col. 3, 11 — 15 (et annot. p. 81. inf), p. 94. col 1, 9 — 11. col. 3, 11 — 18. (et annot. p. 80). Quo magis suspi- cor, Saebellium ipsum, auctorem huius doctrinae, Plotiniana placita suos in wsus conrvertisse.

P. 2310 (518). &« Unxó vjAlou repuoSticav dxtiva xal tdAtyv tiq tóv $Atov dvaSpapoUcav)] Ne rectae quidem fidei scriptores eccl. hac similitudine in eodem argumento abstinueruot. Sic lustin. Mart. Dial. c. Tryph. p. 138. Aóyov, instar radii solis, ex Deo emitti inque eum reflecti do- cet. Adde Anasias. et Cyrill. Explicat. Orthod. Fidei p. 480. ed. H. Stephan. dxric vjAou ó vidc, et in seqq. (d Ato) vlàv.. cq tdq dxtivac dréottOs, cà dxavyacpa éml vo yr. De Spiritu sancto Athenagor. Legat. cap. 10. similia decet. Sabellius in doctrina de Filio etiam facis, a rogo abstractae eique rursus adiunctae, abusus esse videtur; certe Gregorius Naz. hauc similitadinem ei obii- dt. "Vid. annot. in T. If. p. 598 (733).

P. 212 (514. sq.). 'AXA' o9 cu vaotpi) 9$ totdc, &c ZagétAAco«q évóy vo tv] ín notanda Sabellii haeresi solemnia sunt avvaMlgtty et ovvaoupt, cuius vocis scripturam stabilivi annot. in T. If. p. 154 (488). Conf. Epiphan. p. 2312 (515). 216 (517. 518). Gregor. Naz. Orat. XX. p. 878. E. oUtt clo iv tà tpa cuvaAC(ipogu tv, Ua yj tiv Zafr)Mou vogov voorjowputv. cet. ubi Elías Cret. Comment. Cod. Basil. f. 68. r. cag(«oc . . xot plv quote xol play érócracuw Toujvupow éSoypácuit, cv aUvi)v xarépa xal vidy xal dytov Tveüpux xaÀGw xal xaxGc cuvaltlpcw tc xol cvYvyéow. Orat. XX. p. 880. A. lc tv at- ve? xal vio) x«l mwcUparog dvaptpouévov, ou GuyttS9tuévyev , ov8k cvvatt- qgopévov. Ibid. ot 8b roti; Urootváctt;, unBtuuxe éxwoovuivg cv va- Aotg je, T) dvaXUOtUg, 3 Ovyys0toc. ubi cuvaAsuprj; male doo Reg. et duo Colb. cum Cod. Basil. et Elia, qui f. 70. r. haec annotat: fva .. 3sàv Quopev) viv d'ylav cou&Ba , clc Qv afrtov vioU xat d'ylou rueiptoc avaptpouí- v*&», oU Guyti9euévov , oU8L CuwAcupogévos xatd trjv GosiMou cwvalptotw. bvoovrat yàp . . ovy, Gert Ovyjgeio3Sot, dÀY Ott ÉyeoSot oQOm Av Slya tome cvyaAeuprjs (leg. cvvaAoupiic) xoi gupupupoecne. Éott 8b cvvaleupr) (leg. cvvaot- qj) - . 10 Gwatpsts và. tola. clc Ev rxpocoroy tov tatépa. Orat. XXXIX. p. 684. B. doro yàp xjuov é£ Üoov xal v, Zafecov avvalpsate, xax vj "Aptlou Stxlpt- C —* tl yàp SC 9e)» 3] cuvaAtUqety xaxóe, vj xavactpvety clc dwoó- twta; — Quae Epiphanius nostro loco subiicit: oí tte xAAotopévo tífje l8Lag atBtótntoc xal 8ótEnce, Gc O "Apecog xtvopgovóv 8o- Yu éttocv, comparabis cum istis, quae ap. Greg. Nas. Orat. XX. p. 878 E. verba supra allata subsequuntur: p. 379 A. oUtt Ounpoüpty clc vola. ExpuXa xal diXótpux, Ca ux) và "Aptlou pxvipty. ubi Elias Cret. Comment. f. 68. r. dptvog .. tptig UrocráGtus xai louplSpoug ravrat; quotus (éBoyuávite) , a3Ééac xara- Tépwev xal Buupew tc)v pay qiotw t& xol S«ótqta sic. avlooue twdo Ba3uoUe xai tdt. Porro conf. Orat. XX XIII: p. 614. D. "Aptíou .. xoà vày Ur Apsio ty)v t&v Quatov allotplecty. et Orat. XXXIX. p. 684. B. loco supra allato.

P. 914 (516). UxógBacl» rtvva 8Btavooupevov €£v tfj vcotáBi) Vid. annot. in T. I. p. 204 (102).

P.314 (517). à apyttéyvaq Aóvo«] Posterioris aetatis scriptores, Pin- dari, ut videtar, exemplo, Deum tanquam agyccéyvry interdum celebrant, De-

44 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

ricm formam aoycéyvec Epiphanius servavit, nomine in laudem Aóyoo usure pato. Vid. annot. in lo. Giyc. De V. S. R. p. 61. 118. et conf. annot. in Epi- phan. T.![. p.978 (549). Tóv Ovcec óvra ttyv(to Denm vocat. Epiphen. T. I p. 496 (268).

P. 984 (587). dy Y£AYovuc 8b taócaq clvac xal 8vvéáptt«e) Av- wipe intelligantur, qui alias vocantmr vótc, Lat. intellectus. Vid. aunot. ia T. J. p. 48 (14). Quod autem Origenes animas, priusquam propter delicta ex coelo in terras deturbarentar, ia ordine angelorem et mentium divinarum con- stitutas fuisse docuit, hac in re, Piatone auctore (vid. Phaedr. p. 246. E. coll p. 947. E), Empedoclem secutus est , ita quidem, ut angelos daemonibus sub- stitueret. Vid. Carmin. Reliq. va. 4. p. 84. ed. Karsten. Empedocleae doctrimae vestigium inest po&ico verbo aymàÀaxtly in proximis: éy duagtie; 85 du xàa- xv"cdcae, Nimirum nomen dyriaxí, in eadem re ponitur ap. Empedoclem v&. $. Porro animas hac vita mortali poenas antea peccatorum luere (conf. el; vuuplav in seqq.) , Empedocles pariter et Pythagorei docuere (vid. Karsten. p. 019), secuti illi Orphioos, quos significat Philolaus ap. Clem. Alez. Strom. liI. 8. p. 018. Potter. et laudat Plato Crat. p. 400. C. Subsequitur mystica vocis 8£- pac etymologia, de qua vid. Casaubon. ad Athenae. IV. p. 157. C. et Wytien-- bach. ad Fragm. Plotarch. post Piutarch. De 8. N. V. p. 185. qui confert pari- lem etymologiam vocis copa ap. Plat. Crat. p. 400. C. Abeque verboram lusu, sed pari sententia Plato et Platonici, praeeuntibus Orphicis et Pythagoreis , cor- pes animae custodiam, carcerem et vinculum nuncuparunt (vide Ast. Ánnot. iu Piai. Phaed. p. 519. meque ad Epiphan. T. |. p. 210. 106.), animasque cor- poribas illigari dixerunt (vid. Animadv. in S. Basil. I. p. 5. sq.). In Origeniana, quam Epiphanius subiungit, etymologia vocis wvys illud: Sui và. GvoS9tv x&- Qóy3at, Petavius male sic vertit: quod coelitus afflata sit. Tu audi Epiphantuwm Epist. ad Ioann. Hierosol. (ex vers. Hieronymi) Opp. ed. Petav. T. II. p. 814. C. ,Asserit (sc. Origenes) animas iuxta Graecam etymologiam dvy&c drà toU qQU- yto3a. idcirco vocitatas, quia de coelestibus ad inferiora venientes , calorem pri- Slíinum amiserint.* A verbo qóyety. etiam Stoici, licet alia usi ratione, vocem Vvyy) derivarant. Vid. Menag. ad Diog. Laert. VII. 157. qui Origenis rationem cum Stoica perperam confundit. Ceterum de soloeco reduy9ot conf. aunot. in T. Il. p. 888 (611).

P. 234 (528). 'EvccU9£v» oQvyoc xal toóe yit vag toU«e 8to- pativouc ércomp(vaoSat vvv voaoiiv] Vid. annot. in T. I. p. 850 (181).

P. 340 (581). távt y tobto BiA6v dote] Io promtu eet emendatio: vutyt| voUto O3Aóv dott. — Conf. p. 672 (774) mawtl toUto 850v (00, Ox —. Formula avt 85Xov Noster persaepe utitur, plerumque illata post zavtl vocula Tu, vel adiectis verbis: tà cóv«oty xtxtrp£vo, et similibus, Vid. annot. in T. f. p. 156 (74). et in T. IJ. p. 152 (482).

P. 342 (5892). xatd toU kEvóc xttovoU] Petavius male vertit: cum wníco ereatore, quasi scriptum esset jerdà. vou. bvóg xtlotov. Tu verte: cum de- trímento unius creati. Kaoxà cum genitivo detrimentum et noxam declarat. Conf. p. 676 (7176) sl xov! avtoO vj tfc dinStlac Bufvout. quae Pefavius Latine vertendo pervertit. p. 683 (780) Aóyoc d xa9' Lavtdw p. 696 (787) (ntoUvcte xatd toU cw tipog AEcte vtvde. p. 702 (791) xà xo3' qjuóv yetpoypapov (ex Col. 3. 14). T. til. p. 40 (829) kxatàv uaptuplac oéptv o. veviábac (xvryeDarro x&td té» de xoJdxu xode avtóv dvfnóvtew. quae Petavius, a se recte

8CRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 45

ésnendata, tamen perperam vertit. p. 98 (858) xatvopuviac xatd vfjc ouclac veo vieU toU StoU p3évyeco3at to)pov. ubi Pelavius male: de fllii dei essentia. p.186 (888) yj xart' autoU .. xlvQow. Sed satis exemplorum, quorum omnia plena sunt. Siguificatur autem nostro loco Christos, quem Origenes 3&0» xcvGtóv esse voluit. Vid. Epiphan. p. 340 (581).

P. 344 (534). càc uecaflaAMoUucag Gapxa« év vocoto clc t8pd- r&c) Elc, quod in ed. Besil deest, excidisse, Pelavius pulcre vidit.

P. 346 (534). x&v» àp SoxobGct cet.] Ex p. 244 (588) repone: xdv qdo Soxdou Conf. p. 250 (587) xdv ol yapaxcrjote Soxdot roXXvy Éyev apa- Mxpíw. et: x&v émi t0 £vhotórtpov vévervat avro) *j tpomi. Deinde ex p. 344 (638) rescribendum: d&v ojv xwvSavpcSa. Male vulgo xwSavópsSa. — Contra t& E£frc quod p. 386 (546) recurrit, melius habet, quam xó &£5« p. 344 (588), quum Origenes plures quaestiones deinceps moveat.

P. 250 (586). xàv ó«vots) vv sj quote toU coópatos] Pro vol- gato jw repone y] ex p. 346 (584).

P. 356 (540. 560). dvàyxvt, Quoi, v)v aàv&ctacty éÉnt uóvov tou ct9ovc od«o323at Bet» t pocBoxáv.] Ativ looo vulgati 8t ex cod. Ven. recte est repositam , neque obstat, quod Phot. cod. 384. p. 299. b. 5. 6. ed. Bekk. haec in brevius ita contraxit: dwiyxr 9: tvjv dvdoracty éml góvov e3ou; Éosc9au Tu conf. p. 804 (556) dv&yx-m 55 capxdv dquitoc éxct- voe Yupvoug Cosco2ac Bev.

P. 356 (540, 560). Kal tva py ctx qc 8s, Kal Aàav9dvet oxo- t&tvd ge. Exttvoc yàp roíco8céAlaBev: éqd 84 cotccagtoct- pow 8t tàv voUv toU toy é£myjcouac) Loco vulgati Ovx del uav- $áytt ex cod. Veneto receptum nollem Kal A«v3&wtt, quo genuina scriptura ma- gis etiam obliteratur, pariter atque eiusdem codicis variis lectionibus akon eic (vulg. oxotetw3,) et 8b DaScv (vulg. 8uaf«v). Videlicet locus mendosissimus ita est legendus: Kol (a ji) etc Ort Ov xarapav9dve * Oxotttvóq (xtivoc vdp touto Buagev* và 86 oot capéottpo 69€ tàv voüv vovtuv (Enyrjcopat. — Peta- vius parum profecit coniectando: Ott dct. Bunaugávtt Oxorce e, pro vulg. Ort oux dtl uavSave— Ceterum cum verbis cy voüv roítuv, dictorum sententiam, conf. p. 258 (561) Olca« (oUtoc recte coniicit Oehler.) ydp «à év xtpalalo tv "DOotyévovc Soyuattotóv Ó. voUc-

P. 358 (562). 8tc tà ÜOvtt xraxavpévoc ctv) Quod loco vulgati &'nv ex cod. Ven. receptum est t'y, Pelavius coniectura assecutus est, non mi- nus quam dvatpertuxot;, quod in seqq. pro vulg. Gp tptrtuxolc cod. Ven. sup- peditavit. "Avatpextuxdg Aóyoc est refulatio. Conf. avatpé£rtt,, evertere, refutare, p. 830 (575). 886 (584). 618 (748). 722 (803), ne plura cumulem. 'Ava- tpor, refulalio, exstat p. 656 (766). IT. IIl. p. 176 (904). 198 (917). 208 (924) et saepe alibi. Adiectivum dvacpertucdg occurrit T. Ilf. p. 223 (981) dvatpt- zruc)v avciBotov xaracxcoáoopsy. Adverbium dvatportxóq exstat T. IJI. p. 352 (948) XE AE dvatporuxee xaptvSt(; (f. 1. vapaSelc) , cuius loco dvarperr- x5 ponitur p. 262 (954). 810 (983). In proximis idem Pelavius saltem mo- muit de mendo in éxrécy, cuius loco éxrépay ex cod. Ven. repositum est.

P. 368 (662). óc xpóc upu&q clpvjo39) Scribendum: óq rpóc Upc t£lpro2ac

P. 360 (568). Gcrxcp lacpixiáe 8c dv volue xápvovcac Set odtsc3ac vt! v Aóvov Cpyotc xvpoupévov) Scribndum: xvpovygé- vec. Verba, per attractionem, quae dicitur, constructa, ita sunt explicanda:

46 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

dereo latponc loyowc xvpovu£vre vobc Aóvouc, OC dv to)c xpyoyrac Ot ouf- C£o3at.

P. 362 (588. 564). Eicl yàp, clolv ol Aóvev cgavtxé«o xs- xocunpué£vov xrpoBoActq, xaSanxep vuvaixec al CEoScv dpat- Cóptvat xpóc axratuy évtéyvao, £àv pij vto nepulayuévec avtaic, ty Ert veotépav npocQAÉdgg tfj xn(otet, xal voxtt- xG €] Locum mendosissimum ita refingendum esse puto: Elot yàp, «lolw ol Àóvo» tpayuxOe xcxocpmpévew xpofoÀaig xaSarto Yvuvaüxt o E5u3t&v cpattóusvoe Xoóe dmatwv Évté£jv0c, édv jo] ttc Ttpulaypévoc avtoic tiv (rt veurrépev Ttpoc- Q&py xal verte. — Oi recte Oehlerus pro vulgato ài, quo structura verbo- rom turbatur. llpogolat, optima est Petavii emendatio ; sunt enim mpofolal, Gmiculg, idem quod mpocyxpata in praegressis. "Vid. Animadvers. in S. Basil. |. p. 86, Male vulgo: mpocfoAaie. llpofolsi ab hoc loco alienum est; vid. annot. in T.I. p. 146 (69). Deinde post yuvaixt; vocem al, qua structura iterum turbatur, cum cod. Ven. omitto, et ejpattóuevot — avroi; pro eoattó- ptvat — aUraie scribo. Neque enim sermo est de mulieribus, sed de soplristis, qui orationis specie ac pompa, tanquam vestimento, mulierum instar extrinse- cus ornati, iüvenes iucautos decipere student. Aóyo tpayc«xG qe xtxooum- pévot dicuntur ex usu vocis zpayt:xóg eo, de quo dixi ad T. IJ. p. 816 (578). De verbo GpaítcoSat vid. Animadvers. in S. Basil. |. p. 37. sq. Ceterum de conduplicatione, quae verbis «lol yàp, c«lolv inest, vid. Ast. Annot. in Plat. Phaedr. p. 3925. Conf. Meihod. ap. Epiphan. p. 342 (586) My) dv8dpev, d Quy , px) év&xbdp.ey vo. xovnpd. Epiphan. p. 022 (747) oux Eo obtoc , oux lox dió Maplac uóvov d Scóc Aóvoc. T. IIl. p. 514 (1096) «x 582 (152) "H)9s yào, "A3ev 3 povoyevis.

P. 362 (564). "H xà, 9 Au&£vtte; Eon» éqÀ col cavcrd tíSco Sac] Vulgo: 3| xóc, & Autífvru, Épny éq0, ao vabca. t(3«o3at; quae , licet corrupta, propius tamen a genuina lectione absunt. Eam Gatokerus assecutus est ita legendo: 3j xà, € Autévtus, Upny éd , c) tavta ci3com ; id est: Quomodo , Auxenli, inquam , iu hac de re statuis? Confer responeum in- terrogati: OUcvoe xaSdwso xal cv, id est: Eodem, quo tw, modo , scil. statuo.

P.262 (564). OvuxoUv ràvtGq — Aé£q0ou&v — —.) Fortasse legen- dum: Ovxo)v rávtag — AéYops» — —; Confer proxima: OuUxouv — nxOe- pt» — —; quibus interrogationis nota, quae vulgo deerat, recte adiecta est.

P. 362 (564). Maxpóv t$ àxoücat xo3oUvtt tà rpoolptoy, dAàà éoé£Atuov, Egmnv, & &procte] [ta valgo distinguunt; sed inter- pengendum: Maxpóv — — à mpooljuow. 'AXÀ euo Üprny, e put. Nam illa: Maxoóv — — mpoolpiov, Auxenti sunt, qui longioris exordii impa- tiens et ad propositum festinat. Cui Methodius repouit: 'AJjdà docupo,, —, € &piote. Afqui ex re est, —, optime vir. " Eqyny recte. Pelavius pro £v, quod habet ed. Basil.

P. 362. 264 (564). Ilóttpov ouv, eo Au&évcte, 1v 80 £d, o BojXAet vraítne vycpuoveuecy te 0800, 4 (v8 qyrdcoopnat; Alxatov, Eon, col S veto2ac) Malim hoc looo, p. 264 (565) et p. 368 (567) qv S éyd. Deinde legendum: vjyGpot, et Alxatov — ck vj ysioSax, aut, quod magis placet, Alxato; — o vjytio3ut.

P. 264 (665). &y' clc; ónópuvnotv, édv clo cot palvopacyry petpuvauévoc] Quod Pelavius pro vulg. a1 ale Unópynoty reponi iussit Gy

SCRIPTAR AB ALB. [AHNIO. 41

tlc Vxóuvrot , non satis Graecum est, licet probatam Gatabero. Ego soriptu- rum vulgatam, deleto clc, ita refingo: aXX vmópvnoov. Deinde t( oc pro tíg Got cum Petavio scribo et, quod nondum factum miror, qalwepae loco mendosi qalvopat repono.

P. 264 (565). Tl 85, ov yV xat tobto dv roto E£m« &éXNéNceto KfoÀÀdxtq UxÓ coU, dcq— —— Gpua Àrvyto3ac)] Haec omnia, quamvis longius producta, tamen unius periodi ambitu iuclusa sunt et sic inter- pungi debent: Tí 84; ouyY — — dpaprijoat cvv suyxjv* xal 8i toUto — — Owvpyóv Yiv&xau- dveu. — — yvyxv: 036 — — copa XrpcoSat ;

P. 204 (565). T( 8à, xal xaAG e cot tobto xalooS6«, Epnv. Ynoac 3«eAé£g3at; Kal v( cot, Eom, xobto 89iagéptcv; dAXd oux QEeAéyEetqo vcóv Aóvov] Displicet, quod Gaiakerus coniecit: Tt $5, xal — ; Interpungo: Ti 86; xal — ; Proxima sic scribi velim: Ko! «( cot, Égn , toUto Buxpépec, d)Àd ovx (Esiéyyuexc róv Adyov; id est: Quid, inquit, hoc (scil. quod ex me quaesivisti) fua interest, nec vero ralionem exculis? Ad quae ita respondetur: OU8by, — aàAAà Sc à clpnxac, Grex éberát;nvac à Xóyoc. id est: Nihil (scil. interest) ; sed. (scil. ex te quaesivi) ob id, quod iu disisti, videlicet ratio ul examinetlur. Pro vulg. &aqgépttv , quod codd. Venet. et Rhedig. exhibent, Petavius et Gatakerus Suxpépst scribi recte voluerunt, neque tamen eius scripturae rationem reddiderunt. Atagpépet, refert, interest, quod hoc loco dativum secum habet, nude ponitur p. 298 (558) Suxpépetc yàp oU8ty oUtux« &ixeiv. Quod cod. Ven. habet éfcACytuc, ad verum propius accedit, quam vulg. O£vyne — Respondet autem verbo éz£vyev proximum é£ccatto.

P. 266 (566). xapgafàca yàp triv Évtol v, x&xpatupévone 489» 85ià vv xpóq z0v Dqguy nrec3d. tfc dpgaprlac, 8Beopóv avt] tó cópa 866602ac ttp o pó v.] Recte Ochlerus ragagdoy conie- cit; deinde idem xtxpatupévec pro vulg. xexpatnpévoe scripsit. Et est sane, ubi xpatóvttv , quod p. 826 (578) et p. 660 (768) recurrit, et xpacstv confun- duntur. A voce xgatuy3iy, in xgatvj3i» depravata, occasionem nactus, de verbo xoatuvo egi ad lo. Glyc, De V. S. R. p. 75. Sed, ut taceam illud, quod No- ster forma participii perfecti passivi x&xpatupquévoc utitur (vid. annot. ia T. II. p. 660 (768)), totus locus sic videtur legendus esse: roapap aov yào vv évro- AQ» xal xtxoar( (vq 70v Oui tv xpóg tÓv Óqu. r&t30. Ux à tic duapclac, 6copàv avtjj t9 oda 8:8002ot ttuuopów. ota adscriptum oum C saepissime permutatur (vid. annot. in Io. Glyc. De V. S. R. p. 86. et in Eliam Cret. col. 861 (7); xal autem propter frequentem confusionem literarum ac et '« (vid. annot. in p. 292, 550) aute x &xpatuuévyg et Uró post reg facillime excidere potuerunt.

P. 268 (567). 'A3A', à dya93l, py) duoxdpotes dv épocdput- voc) 'Avwpttopevo; Oehlerus optime coniecit, Praeterea scribendum: y) dro- x&ppe, quod est vetantis. Ceterum malim dya3i, quam & dyaSé.

P. 268 (567). cocos tov xaxd v] Ita Oehlerus. Pro vulgato tocoutav xaxew Pelavius xogoUto xaxóv legendum coniecit. Magis placet rogoUtov xaxóv.

P. 268 (567). xap' aAAXjÀove znapaBáAAovtéc to0e Aóyove ox&rtope3a —) Noli aAkjAot cum Petavio coniicere, Dicitur enim rapa- Bd) tt xapd tt, non mapd tot, comparare aliquid cum aliqua re. Ceterum hoc loco et p. 292 (549) malim oxejep3a.

P. 268 (567). xcptl àv el8é£vat té xdAAtov, py) clBévac ca

48 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

«lcyoóv] Si quis coniiciat xa)óv, is videat Metthies. Gramm. Graec. Ampl. $. 467.

P. 268 (567). IIávv utv oUv, Eo, —) Vulgo Épqvy: recte temen Petavii versio: inquit.

P. 268 (567). ép. o8 (tov) Scnbe éproB(te, aut saltem. éott ad éuxo- 9tov subaudito.

P. 368 (507). và» 6Ovtec Óvrov) Valgo tày pro tày: recte tamen Pelavius vertit: eorum quae re ipsa sunt.

P. 368 (568). "Apa ovv, tva Bx u& xal pu&AAov é£ratvéacte oet.) "Apa Peiav.; dpa recte ed. Basil. Eadem ématw(onc, id est ératvéoyy, quod repone.

P. 370 (568). 'OpoAXoytt] Hic quoque repone epsolóytt, quod Petavius in seqq. pro ópoXóyt bis rescripsit.

P. 370 (568). T( 8k, oU xatà dvaXoylav —;] Hic quoque inter- punge: T( 86; oJ cet.

P. 370 (568). OUxoiv ó pntv — — 8top otc] Interrogationis no- tam desidero, ut in illis, quae post paulo sequuntur: Ovxobw cloyttat — —

iy.

P. 370 (568). OU ce tolvv» —) Scribendum: OJ colyw —.

P. 272 (569). Kal évtaí3a É£ní£vcvucoc) Fortasse legendum: Kol évcaU9a. Ecc érévtvot.

P. 374 (570). AcXvupévou yàp xal éEelevy934vroc voU AG- ov —] Adcvpévo cod. Ven. male; nec melius lc)eyuévou Anonymus Mai. Att hoc loco est labefactare, refellere. — Conf. proxima et p. 616 (748) drj 4do tàv dAquw ai mÀttorat Av9Yjgovtat. ubi Petav. male vertit: ezplicabuntur. Quod ibi praecedit érxÜvorc, est confutatio, ut p. 654 (764). 684 (781). Eodem pertinent Gàety p. 682 (7152), 8Stuótty p. 6834 (158).

P. 37€ (570). 34éXutat xal t0, Cva pu 9j 6«cudtac 8v avutqv é» tfj Bacielq roo Qorde Sv» droxapuBavopev £oópe3a, 8.d roíto oux dvactdoetac] Pro volg. tà elvyot, quod. Petavius ex- pungi voluit , «à Üva. Oehlerus recte scripsit, secutus cod. Ven. , Anonymum Mai et Gallandium, seu potius Combefisium, qui in proximis Br avc)v nale omisit. Deinde idem loco vulgati 3jv droAapQavopt» ex cod. Rupif. recepit &l dxoAd- Bepuev avt), quod tamen sciolo debetur. Porro idem Combefisius pro vulg. &cópt3a cum cod. Rupif. écdpt9a, quod confirmat Anonymus Mai et ratio grammatica (Cx — — éodps9a) flagitat. Sed ne sic quidem locus mendosissi- mus persanatus est; acribendum videlicet: A£vtat xa tà, Üya — — oda, &ui tvoUto ovx dvacto co 3a c. Nam «0 infinitivum, non iudicativum adsciscit; quod sensit Galakerus, Or. pro xó scribi iubens. [llod 8ià to)to, quo inter- posita: (a — — éodps3a, colligantur, neminem , opinor, morabitur.

P. 374 (570. 540). IIotaxóv vào AXouxóv elo ret30 voto Buc- ytoaivovoty Evepov d 3«vpa ypy, 8euxvívat; Tov &lpn- pévov évapyéotepoy oux advíEovcac] Quo oratio, antea. mi- sere discerpta, nunc ope codicis Ven. feliciter resarta, prorsus sarta tectaque sit, oportet scribatur: Ilotemóy yàp — — yp*| S«xvóvat, «0 tàv clonpéven évapyéattoos oUx dwí(Eoytac; — Ceternm. dvéyouat cum genitivo hoc loco eset tolero, admitto aliquid. Conf. p. 384 (546) ou yàp 83) dwtopat qAnvaqoüvcen toy.

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 49

P. 274 (540). cloxtj] Hoc loco et p. 372 (569) scribe: elpxtyj. Vid. lacobs. ad Achill. Tat. p. 987.

P. 374 (540). £xactóv t« avtó cvuodvec nopócatogtot- yetov] Fallor, aut Methodius scripsit: (xactóv t€ au tó. aut à o. vj. ot.

P. 376 (641). "'Av3pgou xoc 8E dàmS3éacaca Aé£yecat xatá oi- gy oUt£ Quy yoplcodparoc, oU av cópa yople uy] Scripturae discrepantia apud Phot. cod. 234. p. 393. a. 80 — 88. ed. Bekk. haec est: Aéyerat aÀv3éorara xatà quoty (vulgo Aéyexrat. xatà qot» dÀn3éctaca), deinde obtc au ndAw. Priorem scripturam vulgatae apud Methodium non prae- tulerim ; placet vero oütt «Uu rA, modo cum Combefiio ap. Galland. Biblioth. Patr. T. Ilf. p. 783. A. scribatur: oUct' «v náiw. — Vid. Krabinger. ad Gregor. Nyss. De. Anima et Resurrect. p. 206. et conf. annot, ad p. 304 (556). Simplex oUt «v exstat p. 302 (555).

P. 376 (541). 829v xal ravtl cdv GAXAGv Otiagéípov) Citius rescribe, quod annot. in Eliam Cret. col. 887 (4) rescribi iussi: GA« xal rav) — Ougpépow.

P. 278 (542). Kal totq plv — — clixóva.] Scripturae discrepantia apud Pho. cod. 234. p. 293. a. 86 — 88. ed. Bekker. haec est: póct«v] qi- 0£9€, quod non praetulerim. — 8S(60vctat) 8éBotat, recte, modo 8é8ovtat scribatur. — x&Acvovtoq coU 3€o0 éyévvvoe] xeAtvovto; éévvoe 2600, quod minime displicet, quum Methodius amantissimus sit transpositio- num. — tà 6i 3coct8éq) và 8b có Deotibks, scil, oyfjua, recte.

P. 378 (542). y «tpocau ito v) Xeoxpjtov diu. est auod reponi iussi ad lo. Glyc. De V. S. B. p. 117. b. et Animadvers. ia. S. Basil. I. p. 8. Xe- goxpmroc, quod Krabinger. ad Gregor. Nyss. de Precat. p. 187. attigit, ex- quisite dicitur pro vulgari yetporolntoc, de quo vid. Schieusner. Lexic. in. Nov. Test. h. v.

P. 278 (542). aptarotéy vac) Noli dpgorotéy v e scribere. Vid. an- not. in lo. Glyc. De V. S. R. p. 61. 117. b. et Animadvers. in S. Basil. I. p. 8., collatis quae supra docui ad p. 214 (517).

P. 378 (542). 'Ar y €t]. Scribendum: dme(y, absit ut —, qui vocis usos satis frequens est. Cum genitivo dmv coniungit Gregorius Nax. Orat. XVII. p. 832. E. và yàp évavtlov amt xal vuv xal voU Aóyov. ubi Elias Cret. Com- ment. Cod. Basil. fol. 361. vers. à ydp dr&vjyopat, roUto ovk Aéy&tv. GoUAopat.

P. 278 (542). 'A12' toc uf) éxito cjoavtec &avutobe rpó«q cd àey3évta —] Vide, ne scribendum sit: 'AX)' too; p tv —.— 'Eolocqgt épavtóy tpóc tt hoc loco est occurro ad aliquid, quo sensu etiam dravtáv xpóe Tt dicitur.

P. 280 (548). 'A3A& toíto6veonpov Aé£opev) Malim A£opev.

P. 380 (548). éx«l xav «l avténpacoé tt có 5có0, é£xab- catod» toU clvac) Posterius dy omissum apud Alhenagor. Legat. pro Chri- stian. cap. 22. unde non solum, quae post paulo ad Athenagoram referuntur, sed etium haec, paucis immutatis, Meihodius mutuatus est. Sed post xàv cl, non minos, quam post drep àv el, repetitum dy optime habet. Videsis Mat- ihiat. Gramm. Graec. Ampl. $. 538.

P. 280. 282 (544). TL ouv à 8iágoAoc Aé£Eccat; — — — ola xal éxnV và» dv3pcnov:] Haec omnia Pholius adfert cod. 384. p. 998, b. b — 21. ed. Bekker. Initium loci in brevius ita contraxit: 'O &uoXóq dot vwtüpa v&pl vv ÜXwqv yevoptyov vró ToU Jcov. quibus quae adiiciuntur: xa3á-

Corpos Haereseol. Lii. 4

50 SYMBOLAE !N EPIPHAN. PAN.

vp xal 'AS9qvayópa OMy9v, confirmant emendationem scripturae olim vulgatae apud Epiphanium : xa3drtp éAéySv, d 'AS9mwayópa. Quae praeterea apud Pho- tium ad loci xplotw faciant, haec sunt. — dGcrepo 8:1j) Confirmat Photius Ga- takeri emendationem , qui 8v, pro vulg. 8k scribi iossit. — mxe&mxcoctupé- voc) xertoveupévoy Pholius, apud quem ante ó qreo vroouygfj, non pop, ut fit vulgo apud Épiphanium , interpungitor. Et lectionem et interpunctionem Photianam veram esse, ex Athenagora intelligitur. — Toto vàp qv» tóv dyvy£é£Nov oíctactc, TO 9CO £nl npovolg vtyovévat tote 0mX' aUtoU Btaxexocpmpué£vote) Photius: vootov yàp vj (xov dyyO.ev) cUctact, t6 Sed éni npovola Yeyovéyac cet. quae cum praegressis parum cohaerent. Pro toUtov cod. A. toüro, ut est apud Athenagoram et Epiphanium. Quod Behkerus legi vult yéyovc , habet Athenagoras, apud quem haec nullo sensu ita scripta sunt: Toüro yàp «| tdv dyy(À)ov cUctac:; t€ 9tQ éri moovolg yéyove cet. Methodii apud Epiphanium vera est scriptura, sic si vertatur: id enim sibi volebat angelorum ereatio , ut. Dei servilio rebus ab illo dispositis providentiae es- sent. — | Cva t9 giv ravteXlixysy xal yevexvv o0 3cóq Cqov tÀvy ÜAov npóvotav y, có xUüpoc cet.] Lectionem, a Pelavio et Gata- kero ex Athenagora in locom vulgatae veveruc]v restitutam, Photius. exhibet, apud quem ante Bekkerum vevétxyjv perperam legebatur. Demde Photius cou- firmat 3], quod Petavius pro vulg. 5] rescribi iussit et quod Galtakerus probavit. Mele tamen apud Photium virgula post y deest. Nam quominus Tpóvour, Y] tÓ xüpoc cet. cum Combefisio scribas, obstant insequentia: tyjv 9b Bud uépowc ol... &yyc)ot, ad quae ex superioribus: Fav . .. y), verbum Foot cogita- tione repetendum est, quum Üycov .. y] sit circumlocutio pro lyy. Conf. Epi- phan. T. Ii]. p. 86 (827) cl. xol érl tà dxpaupét; cv và ip xoi tdoy &e- xatocuyp t9 rdyuxa ctp vuvópcvow Laur. Lydus in Cram. Anecd. Paris. T. I. p. 882, 12. rpdroc yàp £a tt xófoc tr)v toU xavróc aloSmroo iBéav vt e- ptéyov. Vide Winer. Gramm. ]diom. Novi Foed. $. 46. 8. et me annot. in Io. Glyc. De V. S. R. p. 64. 121. a. b. Similem verbi ylyvco9at usum notamus ad p. 568 (717). Ceterum aJtóq dvnptwévoc, ut est apud Epiphanium , Pho- tíus legit, qui proxima: xol Gertp .. . Xyyc)ot, omisit; Combefisius pessime coniecit: avtoü dvnocruévos. — — 'AAA' ol piv Aotcxol cet] Omissum a Petavio 'A))' Photius exhibet. — £q' olq] dg dv male. — ó 8€] avtéq 9 Photius, inconcinne. — x&pl tw renxcotteupévov épvéveto vtov 8tolxnotv) vept tvjv» tv mxteruocevupévov £yévexo Stobxnotv, sublata traiectione et praeter Meihodii morem. — ol... tatq tàóv» dvSpdnxov tlc qt- Àoxotrlav ópiAvcavtec Suyatpdáctv) Photius pOornolxv habet pro quUoxottlay. | Sed voci Quiotrol« hic non magis locus est, qnam apud Piatonem Phaed. p. 81. E. ubi VV. DD. loco vulgati püotroiav ex codicibus et ex imi- tatoribus quoroclav reposaerunt. Apud Nostrum guoxottíay recte habet; re- spicitur enim Genes. VI. 3. De consuetudine filiorum Dei cum filiabus homi- num vid. Pelav. Animadvers. p. 261. qui filios Dei vetustissimis Patribus Eccl angelos esse docet. Sed vid. Hoeschel. ad Phot. Biblioth. p. 968. a.

P. 383 (644). To yàp S«tov vecp&ca toic Urcomodavote xal tà «52480 pgpovrjuata xoAvtt] Koloóc speciosa est Petavij emendatio. Vid. Ast. Animadvers. in Plat. Legg. p. 943. De verbo veuccá», uti de loci sententia, vid. Dorvill. ad Chariton. p. 517. ed. Lips. qui Herodotea, quae huc pertinent, minime neglexit.

P. 383 (644). 'Qc x&cty —) Optima est Ios. Scaligeri emendatio: 'Q

SORIPTAE AB ALB. IAHNIO. D1

xücw —. Confer proxima: up£tq ... é£rsloate .. wn .. éctxvao3e, in quibus jp; simul refertur ad nomina óqu et rÀdvr, quae, etsi ambo Dia- bolum declarant, tamen libertate poética, tanquam de duabus dicta personis, proferuntur. De Diabolo xidvee auctore conf. p. 284 (545) d dpyav oUtog ... xal warp tfe TXdvne. ibid. ó Stuigoloe mÀdwoe vv. Quod Scaliger pro oUtc coniecit jj t &, durius dictum neque necessarium est.

P. 282 (545. T( oUv; napalttog ó 3«0« Savátov; A£&ecte] llapa(tto; 0 S«óg Savátou MEctat; recte Leontius ap. Mai. Collect. Nov. Vet. Scriptor. T. III. p. 102. Sed idem male: c ovv xapaíttoc —.

P. 284 (545). év8ooq ax' aJuroU elq tó gaysiv 16 BtaQóAe, $6c8cicacuévy cogla moux(Aoq nxpóq rapaxorv xel2ovcti] Leontius: év8oüq tlg xà qaytiv ax auto), quod praestat. Neque enim in vulg. lectione ferri potest traiectio verborum «x' avrov. Quomings autem haec verba sliter atque in praegressis (conf. oU qáyto9« dx avtou —) dicta acci- pias, obstat ratio grammatica; nam d a«Utov, non dx qutoU, est per sese, et évBoUvat £l, tt reapse dicitur, qui spoate et per sese alicui rei se dedit. Reliqua multifariam corrupta sunt. |n verbis t SuxoAo Leontius et cod. Ven. cum vulg. lectione consentiunt. Sed dativus male habet, sive ad insequentia refertur, ut fit in vulg. lectione, sive ad praegressa trahitur; nam év8o)vat cl; tt, alicui rei se dedere, dativum respuit. Deinde pro vulgatis: 8b 85caoyuévq Y Gola, Leontius mendose 8el«aopdvy oopl«, paulo melius cod. Ven. 8e8«- Asacuévr copla, id est 8&8eAeacuévy copiq. Atqui diaboli calliditas non ine- scatur, sed homines eius calliditate inescantur, unde Patres Eccl, diabolo id quod est B&Aed Ceo tribuere solent. Verum partim vidit Galakerus, scribi iu- bens: OufóNp 8b ScAeatópevo«. Sed a scopo aberrant, quae idem in proximis coniecit: tjj copíac Tou otnt (xouxÜ«q edd. et codd.) et rc(savct (vulg. xt(covtt, Leont. et cod. Ven. r&(3oytt). Quid igitur? Locum sic emen- dandum esse censeo: — , toU Buólov S8c8eAeacpévog tyj copia moudD. 06 TtpOc Xapaxoww xt(Sovrog, prout vertit Pelavius: ad comedendum inducius ac diaboli calliditate, qui ad violandum imperium variis modis (verte: vafre) incilabat, ve- ,lut inescatus —. — Traiectio verborum: xouxAoe rpóg rapaxonv m&lSoytoc, quae ad toy OuagoÀov pertinent, librariis fraudi fuisse videtur. Ceterum de parti- ipiis absque copula cumulatis (ut hoc loco évy8ojq — Sc8eAcacuévoc) vid. an- not. in Eliam Cre. col. 795 (10).

P. 284 (545). Ov yàp £xolnotv o0 3c0« xaxóv, ov8Bt (ore cà GUvoloy G1o« dx ravvóq tÓ xapanav atrtoc xaxoi.] Pro oU vào apud Combefis. (Galland. Biblioth. PP. T. III.) p. 772. oux perperam scri- ptum. Deinde pro vulgatis: émolngev ó 23&0q xaxov, Leontius et. Combefisius: &xolncc xaxóv Ó Stóq, quae, traiectione sublata, languidius dicta sunt. Porro Leontius o98€ éotty, recte, modo oUBé éatt scribatur. Denique ante xà rt1oáraty voculam &ic excidisse suspiceris, collatis hisce p. 280 (548) ov8b yàp Üw tà oóv- oia» 0ÀG€G (x muüwtóe cl tà mapdámuxw Érepoc Bupiovpyóg mW» autoü. Ex eodem genere est elo t0 mavte)k, p. 286 (547). Formulam éx xayróq attigit Toupius .Emendat. T. IV. p. 172. 'Et£aravtoc una voce Noster T. lif. p. 488 (1082).

P. 284 (545). olovel v&xpótvrta neptQaAQv avutóv) Melim vc- xoótstt, collatis hisce p. 288 (547) à 3c0c avtóy Ouà ToUto 3vqtóv drtgnjvato v&xgótutt repijohov. Eodem pertinent ista p. 290 (549) mpó coi rtptQe- Biae3a. Savd vq róv Gv3ponov.

P. 288 (548). clc UExcacty xal níq&30o«q cvutpogrcaca]" Ex-

4*

52 ' SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

cracw mendose Combefisius. 'Tu conf. p. 294 (551) tà py) xoóc Éxcacw avràv £ácat vat. ubi Leontius item male Zxocactw. Praestat autem vulgato tvUtpo- q'jcaca scriptura eUtpaqrcaca, quam Combefisius exhibet. Vid. Lobeck. Parerg. ad Fhrynich. p. 571 sq.

P. 288 (548). 8téXvoc] Male Combefisius 8uxdvce , fruticatione. inhibuit. Atx)uety et BuxAvOU , ut lóetv et Ajot;, mortis sunt propria vocabula. Conf. p. 294 (550) 8uvcey el; OÀny rxdÀtw. p. 296 (551) xatd tyjv tov Owpatog .. 8idvan.

P. 288 (548). dp ov) Recurrit p. 310 (559). 534 (582) vox dr«- pov, quam Combefsius ex cod. Rupif. reposuit et quam Gatakerus coniectara est assecutus.

P. 288 (648). dxd tv caoppovrouov) Male avugpopov cod. Bupif. apud Combefisium. "Tu confer awqppovieety p. 270 (569).

P. 290 (548). "Dcce ovppéfg xe ovotéXYAecSac tv xal xa- Tt&£uvdteo Sat vij rlocec vv vv aGpgaprlas] Katcudtetv cod. Rupif. apud Combefisium, male. Est enim transitivum xacevvattty et tranelate valet sopire, sedare. "Vid. Animadvers. in S. Basil. I. p. 27. et adde Gregor. Palam. Orat. ed. Matthaei. p. 67. ubi attende insolitum transitivam dpyeitv in formula: tvo)c dpcS(tovrac npdq tà mdJog doysciy xal xavevvdGety AoptauoUe.

P. 290 (549). unxétc Bltav év3o0nxebovucav xcxptac Cy av) Scribendum: épquXcóovcaw. Amaritudinis enim radir, locutione ex Hebf XITI- 15. sumta, vitiositas intelligitur, et épooAtocty vitium latitans translate diei solet. Vid. Auimadvers. in S. Basil. [. p. 6. et p. 162. Sic Methodius apud Epiphanium p. $46 (589) cóv vóuov tf apaprlac xov .. dv piv éu poAsi- ovra, quae absque scripturae discrepantia apud Photium cod. 234. p. 296. b. 1. 8. ed. Bekker. exstant. Recurrit quidem éySortitty p. 344 (588) dxà cf ériSvyplag tfc év3uoxevojíomc év t copa. Sed confirmat Photius cod. 234. p. 296. a. 11. genuinum £umpoAcvovorc, quod ego Animadvers, in S. Ba- sil. 1. p. 6. coniectura sum assecutus. 'Ep.poAeucty et év3uortÜcty rursus con- fusa npud Methodium Conviv. X. Virgin. p. 77. ed. Allat. évrupopuevov Éct xo évS$9]xtiovta tov olotpov dvadux(zouot éEaxtovte, épeSuouoic. — Allatius évS3onévovta Latine vertit: intus blandieutem (oestrum). Sed éuooAevoyta eo certius scribendum, quod etiam ignis sub ciuere delitesceos, quocum libido hoc loco comparatur, égqoAcUct translate dicitur, Vid. Animadvers. in S. Basil. f. p. 162. et annot. in Eliam Cret. col. 7159 (2). Omnino éy3omtuct nauci ver- bum est, et sicubi pedem Graeciae intulerit, furca expellendum est. Proclive au'em librariis fuit, ENGQITEYEIN pro EMPOAEYEIN scribere, QuA1eó- €i És tot translate. ponitur. in Basilii et Georgii Confess. ap. Epiphan. T. Iff. p. 100 (862) Ga .. Aotxóv £v taig xapBlat; p o 1&Uu ov Ga vj afptot, véumrat. Verbo éumpoeiety utitur Epiphanius T. llf. p. 410 (1087) ubi suam aetatem, sectarum foecundissimam , cum serpente ita comparat: Bxn» xaxoü Gott xai 31np9s loffiou dw oxóto Éupeitvovrog. Similiter de haereticis ipsis Gre- gorius Naz. Orat. XXVIII. p. 496. D. «0 8€ tt; 3nolov. &oxl. (Snptós. dort Cle- mencet. pessime) xovnpóv xal avjpepo. — —, yw) égpeAsvtcto taic Dio xax2upyee xai xaxovn3o«. ubi Elias Cret. Comment. Cod. Basil. fol. 14. vers. B épooitvéro . . tai, éxxpUtptot, Tovtéott uy] éxuxpurtéo30. — xvuploc 8b Qucol al xaraBUcte tÀv Oprov xal Aorciv Eprezóv xal Splov. quae decerpta suut ex scholio Basilii Caes. ap. Boissonad. ad Nicet. p. 254. quem vide. Nudo quAcvcty translate utitar Synes, De Insomn. p. 188. A. loco vitiato et sic emen-

SCRIPTAE AB ALB, IAHNIO, 53

dando: roig yneapoic rác ye OvBUtrut Quito, Borg qucuqj d3oupcvoy cle tQ» xarayotov ydoav.

P. 282 (549). Galvyetac tolvvv donrepel ccc 8mptoupyóg cet] Repone: dexto «t ctc ónptovpyóc, ut est apud Combefisium. Deinde infra aute Ilooqoytc non tz)elav , sed pony vel interruptae orationis notam pone. Nam post orationis diversionem verbis &i goUlotto cet. ad superiora «Ü ttg Syutovp- Yé€ cet. recurritur, neque tamen ita, ut comparatio, verbis galvezat. Oexto e xi$ — incepta, absoleatur. Quod demum fit illis: Tavróv yàp qalvecac 8 pot xol ég' vuv 0 3t0c ovtae dxovoumnxévat, quae cum praegressis ita sunt connectenda: (Qaívevoat volvuy. Gene «C ct; Onpjtoupyó s — — , tastóv (jj xal ép Tw o 3t06 oUte Qxovoyrxéva. — Nunc comparetio instituta multis inter- positis in- longum trahitur. Ne tamen prorsus derelicta videatur, etiam ante ille: Au toUro — — TQ piv — — Toi atoy«o — et. Tavtó» yàp —, monnisi uécatc interpungi oportet, Est autem Melhodius amans longiorum dva- xolou3«w. Conf, annot. ad p. 264 (565).

P. 293 (550. natralav 50v v xapnoupevoc toU p3óvov) Kaproóc9at, percipere, etiam in peiorem partem dicitur. Quod cod. Rupif. apud Combefisium exhibet xapmotópvog, est corruptum xaprttcpuevog, quod vul- geto xaprovprvo; minime praetulerim. Vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 5361.

P. 292 (550). IIlpócoyee vào —) lta vulgatum npcoytq recte cor- rectum ést tum hoc loco, tum p. 294 (551). et 828 (579).

P. 392 (550). ato y v] Ita recte Combefisius pro vulgato &oyv. Literae at et € crebro confunduntur. o. Philopon. Comment. in Aristot. De Anima I. fol. 45. rect. 9. aUtóg 8b dv tà éQstrc Quis épct, Ott roU me(etdtou xal (oyárov poplov doti vic vy, ACqe Ob tác qutuee Suvapaee. Legendum Xil atcrátov, a x£ttÓc, quam superlativi formam notabis, Apud eundem PDhi- lopon. Comment. in Aristot. De Anima II. fol. 108. rect. supr. alo9rtóv legen- dum pro éoSvtów. Nilo ap. Procop. Comment. in Cant. Canticor. ed. Mai. p. 282. dxpaugwr pro dxpeqvij, et p. 298. dxpatgvie pro dxotprre restituen- dum. "Vide Boíssonad. ad Pianud. Metaphr. Ovid. Metamorph. p. 279. meque ad Io. Giyc. De V. 8. R. p. 68. 115. et ad Eliam Crel. col. 851 (4). sq.

P. 293 (550). tpéc tó cup petpovy xal cuSbq voo9 Buptovp- Yvovuévov.] EvSt; est forma Alexandrina pro &u90. Vid. Thom. Mag. p. 888. sq. et quae VV. DD, in eum annotaruut.

P. 294 (550). (va 8ià cc advaxAdogoqe ÉExcaxóotcxalé£aga- vto3dc0t xdvyva td £v avtó yuopn(guata.]) Pessime Combefisius éxxa- xcu Tu conf. p. 244 (588) ai éxtaxticat v vocot; Gdpxeq. p. 286 (547) éxtax&lomg vg dgaptlae. p. 834 (517) éxBlnSTjat ydp avtóv mpctepov xal éxtvoxiyvat Oei.

P.294(550). dva opqonotn31 vat) Avapoppurom9rvat. pessime Com- befisius.

P. 294 (551). clc vtixo«q] Loco vulgati elg vixoc, in perpetuum, lo vtixoc; ex Cornarií et Petavii coniectura receptum nollem. Conf. p. 672 (774) Ecc dEoydyoc cv xoloty cle vixoc. — Vid. ScMeusner. Lexic. in Nov. Test. ed. IV. T. If. p. 308.

P. 294 (551. có agavicactxv óltav tfe rovnplaeg veAelaq) Leontius: vrjv ó(Cav ceXéoq trj« rovnplac, quod minime displicet; nam et tra- iectum cti£oc maiorem vim habet, et forma vtiégq vulgari recla praeferenda est. Conf. p. 88 (548) v&Xée, éx Bd3puw drolopéyne trie duaptias. p. 8832 (647)

54 SYMBOLAE IN RPIPHAN. PAN.

€xoc ttéue éxtépye pay "Y8oav. — Miror, si codd, rhss. cousentiaut in volguto ttAtloc p. 274 (540). Vid. annot. in Eliam Cret. col. 778 (4).

P. 294 (551). H ... cate ditate avtf|o avalpcate) Toc óituc (non (tac) Leontius. Sed rais olet longe significantius dictum. — Conf. p. 388 (547) V .. *j dpapria xatu3tv aut ónpeuvog rion DagSopf.

P. 396 (5651). dAÀÀà pd tt otecocavca td 6009 £x avsce xalocvpunil(cavta] Mí tt recte repositum est pro vulg. uy, 6rc. Deinde *À ante 60ov Leontius omisit, et facile articulo caremas, quam 6cev £t «xó- TQ per se sit quantum ín ipso situm est. Quod autem Leoniius in seqq. ovp- Tijcayta pro cugrüjcevca habet: cupxüiy est compíngere.

P. 296 (551). c(àavto vtó BAdmxttovy toU cuuoépovtoc pndAàoy feotcpufioac) EOeco Leontius pro vulg. sto, quae forma post paulo p. 396 (052) recurrit. Adde «üparo p. 849 (587). Vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 189. Winer. Gramm. Idiom. N. Foed. $. 18. 1. «. 'EXéo3« tamen Methodius p. 386 (588) et op. Phot. cod. $36. p. 307. b. 89. ed. Rekker.; étecMéc3at idem ap. Epiphan. p. 398 (552). Ceterum Leontius: xoó toU Gvpefépovto; udow tt- pücac Sed mpottudv cum genit. tritum est. MàaAAXov mpotuidy recurrit p. $18 (574).

P. 396 (551). xaxlaq xal dopstíii o tà dporcgata] Pro xoi Leon- fius vj, quae scriptura scioli manum prodit.

P. 296 (552). Tote ptv vào B3) nerd onovt8ác, di1ddqtv»- vyàc éuxintougt vote Aóyotc —) '"Eyxóntovot loco vulgati &xizrouct reponi jubeo, colletis illis, quae paulo post sequantur: tóv pv) QaoAuQ toU- To éqvxUxtovta. Adde Epiphan. p. 470 (656) 8é&ux e; &lc xócov Ovxov BuSeb Btrvongdtey Cv x ónttcv ntpátot Ó vc vOv BoayUtrzoc uxpóc veuc-

P. 296 (553). 8tà cov» éi9eXloxaxovvtev tcu eopódvy Sixnv] Quo rationi grammaticae satisfiat, oportet scribatur: Sui t3)» càv &. c. 9.

P. 298 (552). a toxtévvutat xal Svjoxcet] Scribendum: axoxtiv- vota. Neque enim plebeinm droxtév)ttos, de quo vid. annot. ad p. 488 (640), Melhodio obtrudere ausim.

P. 398 (552), (va aute tov xÀiac9$f xal Uyté£c.) Dato pignore spoponderim, Methodium scripsisse: Gv .. xol oyàq, non tov .. xol Jy. Librarius imperitus, qui vocem cóv ignoraret, mendosum (tóov ex praegressis: (a auSi; dvaoraSy xoi (rcm, exsculpsit. Sic géq cum tdv confondi solet; vid. Schaefer. Not. ju Longi l'astoral. p. 846. sq.

P. 800 (654). 8tacvv(otnoty] Ita cl. editor optime pro vulg. &' à Cvvlotrde. — Àcaovvlotra, corroboro , est exaggeratum OGvilotu, de quo vid. annot. in T. I. p. 226 (116). Praepositio SiX, ut Lat. per, vim simplicium verborum in compositis auget, velut in Suxficfatoopat (T. IIT. p. 86, 860), &a- àoXG (T. lif. p. 122, 875), &apaptupopat (T. H1]. p. 72, 874), Sueyeloo (T. 1T. p. 166, 899), BuvxpeG (T. HIT. p. 98, 861), inque sexcentis aliis. Vid. Ab- resch. ad Cattier. p. 10. sqq.

P. 800 (555). uecaà tv)» Éxqgàóquoaty ... rávtcov xal tTóÓ» Boacpóv.] Bpacpóv aestum. Petavius interpretatur; sed fpaGcuódg est expur- galio, similitudine sumta ab iis, qui frumenta vanno expurgant. Vid. annot. in T. f. p. 840 (188). J

P. 802 (555). xacaà ty) v cl« t0 qat8póxtavov dxávcov d£al- leyváv:] Apud Combefisium «i; male omissum ; idem tamen recte patBoóottpov. Conf. supra dicta: cv elg t xptittow xal évBogóttoow .. pavafoldv, et pro-

SCRIPTAE AB ALB. [AHNIO, 55

xime: rw xpóg tà djutvow .. xal cüpopgóttoo» tporc]w ToU moóGStv ayyjpatoe, in quibus Combefisius cl; pro xpóc, recte, ut videtur. Conf. seqq.: tpexopu£- Ve £ie péyc30c xal xd)iog ty, vjÀuxlaq to) vwriov.

P. 804 (556. avayxoy B5 capxàvwv Qoautoc Éxclvoto vv- pvoUuc EocoSac 8etvo:] 'AyqOouc Combefisius ante FotcoSat perperam incul- cat. De pleonasmo: dwdyxr — Oi, vid. annot. ad p. 256 (540. 560).

P. 304 (556). ou te clc &cépov xdXAcv ol &yvyeA0c] Placet, quod pro oütt Combefisius exhibet oUt' av máw. Vid. annot. ad p.276 (541). Idem Combefisius &l; &xépa» , non magis recte, quam post paulo ci tvXjv d2À«v pro £l; vv E£)1ov.. Si quid nostro loco mutandum est, elg cx) v Exépov scribi ma- lim. Conf. praegressa: obót& .. el; tv) v. vv. dyy£XAov. lBéxv. uexaoxevatovcat, et quae mox sequuntur: ovre tlg t3jv tv dyy£Àov, ovte elc vx) v vov Exteov uopqv-

P.304 (556). xacacgta3ele) TaySel; Combefisius, quae scriptura glos- sema olet. Recurrit xavactaSel,, infinitivo tamen non adiecto , p. 886 (588) éy péoo toU xovnpou xal ayaSoU xatacta3elc.

P. 804 (556). Xov yàp iv tà l50(qo tüüc C6cocq £avtob t4- xQ9 tv» yt€vntGy» Exaccos uévevv] Avutóv tono pro &avtoü. tUrQ Combefisius, utrumque male. 'Eavroj tueor, collato Platone Tim. p. 42. E. Epceva dv 1 Env toU xarà tgómov v3et.— Polit. p. 272. E. cl; vv a 9109 m&puorijw dr£otn. "Efe: autem turoQ;, non tómoc convenit, estque ó cá; Ktsec xoxog idem, quod iBíx et popgr) in superioribus.

P. 304 (556). xà dxpatov tj gta tóàv Zcpaglp) Tà axp&tntra xai dxpaupwrj Combefis., qua in lectione dxpdátqra ex corrupto &xpata ortum esse , veri est simillimum. "Axparta autem librarius properans ante dxpatQvi] facile omisit. Certe vox &xgacog rei valde accommodata est. —Vid. aunot. io Eliam Crei. col. 827 (2). De voce dxgawpvüe vid. Prolegom. in lo. Glye. p. XXXVII et couf. Epiphan. p. 624 (747) xà &xpatpyle vic àv tdEetc. p. 642 (515) npóc £xslvov trjv play axpaupyi] xat ttXelav ovciav. T. IIT, p. 86 (827). 110 (868). 234 (938). 260 (953). 268 (958). 292 (971). 302 (978). ne plura cumulem.

P. 304 (557). à rapsot(áxact t$ ueyáÀm Bovig Sraxpa- tovcy vtÓ r&v] Auxparouvta Combefisius. — Atqui non angelorum est 8tx- xpattiy tó mdv, sed Dei, quem peyan(y ovv, id est summam providentiam, Melhodius nuncupat. Ataxpattiy in hoc argumento Stoicae est consuetudinis. Videsis mea ad Gregor. Nyss. De Anima et BResurrect. ed. Krabinger. p. 184.

P.306 (558). (v' d'erco] Iva Gerep Combefisius, molesto hiatu. Deinde cütQe idem iu illis: oüto xol Teig. Sed OUt(e ante consonam suam quan- dam vim habet ac frequens est tum apud alios scriptores, tum apud Metho- dium et Epiphanium. — Vid. annot. in Eliam Cret. col. 809 (1) et conf. Epiphan. T. HI. p. 22 (820). In seqq., quo structura sibi constet, cyoAáQopev pro oyo- j&towtte, et, quod Petavius coniecit, t9 QAéret pro cob QAXénew legi oportet.

P. 306. 308 (558. "Dexep xaltó uX Uxdpyov youcóc, évq06c 8b coU clvac yopucóq, xepuxóq OG ypugóq Aéqetatc —]) Elvoc ypecóc mequxóe, Ge ypuoóq Aévevat Combefisius, ut xtepuxóc praegresso vrdpyoy respondest et G4 ygucóe Aéverat per se ponatur. Quae ratio quum commen- detur proximis oux d» éAéytto de jpucóe, tum corroboratur repetitis iisdem verbis d€ yeuaóc Aéyetat.

54 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

8roc veMtoc. écépye pts "Y8ony. Miror, si codd, rase. cousentiant in volguto t&Atloe p. 274 (540). "Vid. annot. in Eliam Cret. col. 778 (4).

P. 294 (551). RH... cate ditate avtfje avalpeote) Toe oto (non óltac) Leontius. Sed vac oltotc longe significantius dictum. — Conf. p. 388 (547) C .. *j dyapria xdtue3ty au t ónpepu voc rica DagSapf.

P. 396 (6551). dAXG uv tt oTetpeaoavra vd 600v éx' aute xalovpunil(oavca] Mí tt recte repositum est pro vulg. ux orc. Deinde tà ante Coov Leontius omisit, et facile articulo caremas, quum $0«v £t aS- tQ per se sit quantum ín ipso situm est. Quod autem Leontius in seqq. cvp- TOcaycra pro cuprüjcavca habet: cuuxüy est compíngere.

P. 2986 (551). c(àaro tó BAámtov toU ovuo£povtoc udÀÀov npoccguifjoac) EOeco Leontius pro vulg. &aro, quae forma poet paulo p. 396 (0583) recurrit. Adde cüparo p. 849 (587). Vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 188. Winer. Gramm. Idiom. N. Foed. $. 18. 1. «. 'EXéo9ex tamen Methodius p. 386 (588) et ap. Phot. cod. 286. p. 807. b. 89. ed. Rekker.; étcéo3at idem ap. Epiphan. p. 298 (552). Ceterum Leontius: xoó toU Gvppéporro, paio tt- pd*cac Sed xpotdv cum genit. tritum est. M&A20ov mpottuudy recurrit p. 518 (574).

P. 296 (551). xaxtaq xal dpteti o và Gporgata] Pro xoi Leen- tius 5j, quae scriptura scioli manum prodit.

P. 296 (552). Totc piv vào u*) nerd onov8dj ce, ad231à aqe»- vàc éuxintougt voto Aóyorce —) "Epxinvovot loco vulgati éurxcovyo: reponi iubeo, collatis illis, quae paulo post sequantur: tóv uy) qabÀoq toU- rto éyxUnxtovta. Adde Epiphan. p. 470 (656) 8x. eX. elc xócov Oxov BuSoU Burvenuatov éyxónttty mepácat 0 cic vjudv Boayutan-oc utxode veuc-

P. 296 (552). 8tà tov» i9ecloxaxouvtev ttu upódv Sixnv] Quo rationi grammaticae satisfiat, oportet scribatur: 8i t:jv tv &. v. 8.

P. 298 (552). d toxcévvutat xat Svjoxet] Scribendum: axoxtiv- vurat Neque enim plebeiam droxtévwtas de quo vid. annot. ad p. 488 (640), Methodio obtrudere ausim.

P. 298 (552). tva autc tGov xXAac9$ xal Uvt£c.) Dato pignore spoponderim, Melhodium scripsisse: Gv .. xal vyàq, non toy .. xol )rvuq. Librarius imperitus, qui vocem ocówv ignoraret, mendosum (tóoy ex praegressis: Üx aU9t; dvaota9yj xol tvjoqj, exsculpsit. Sic céc cum tàv confondi solet; vid. Schaefer. Not. iu Longi Pastoral. p. 846. sq.

P. 800 (564). 8tacvvlotnoty] Ita cl. editor optime pro vulg. 8r Gà Cvvlovrdtey. — Àcaovvlocnp, corroboro, est exaggeratum avv(ornpa, de quo vid. annot. in T. [. p. 326 (116). Praepositio &«, ut Lat. per, vim simplicium verborum in compositis auget, velut in Suficfatoüpat (T. IIT. p. 96, 860), &u- iod (T. I!f. p. 122, 875), &apaptupopat (T. IH. p. 72, 874), 8reyeloo (T. III. p. 166, 899), Suvxpoo (T. III. p. 98, 861), iuque sexcentis aliis. Vid. A4b- resch. ad Cattier. p. 70. sqq.

P. 800 (555). pecà t$)v ÉxgAóOqe0ts ... rávtov xal cóv Bpeacpóv.] Boacuov aestum. Petavius interpretatur; sed Qpacuóc est expur- gatio, similitudine sumta ab iis, qui frumenta vanno expurgant. Vid. annot. in T. I. p. 840 (183). |

P. 802 (5655). xavà c)v cl« t0 qatBpócavovy dxdvtov d£ai- Aayv1|v:] Apud Combefisium «i; male omissum ; idem tamen recte gpatspóttoov. Conf. supra dicta: tjv elg tà xp&ütvov xol dvBotóttoov .. uerwBoX)v, et pro-

SCRIPTAE AB ALB. [AHNIO, o5

xima: t5» xp tÓ Xjuttvow .. xal tUpopgóttpov tporyv toU moóc3tv Gyxpuatoe, im quibus Combefisius cl, pro poc, recte, ut videtur. Conf. seqq.: rpexopé- vne clc péyt3oc xal xáXAiog te vjAuxlag toU vrmiov.

P. 304 (556). avayxv O5 capxàwv GOoautoq Éxclvotq vv- pvoUc FosoSac Betv-] 'AryQouc Combefisius ante FotoSat perperam incul- cat. De pleonasmo: dwayxv — Oi, vid. annot. ad p. 256 (540. 560).

P. 804 (556). ou te £le &£répeov naàAXtv ol Gyv«AX0c] Placet, quod pro oUtt Combefisius exhibet oUt' av mát. Vid. annot. ad p.276 (541). Idem Combefisius cl; &xépa» , non magis recte, quam post paulo cl; tjv d)Àqy pro £i; tjv G)Vov. Si quid nostro loco mutandum est, el; c3) v Erépov scribi ma- lim. Conf. praegressa: oUtt .. el tvjv tov. dyy£)ovy lBéav pevaoxtuatovtat, et quae mox sequuntur: oUte &lq t3) v tv dyyéAov, oUct elc vj v cv krégov uopqv-

P.804 (556). xavacta23ele] Tay3e, Combefisius, quae scriptura glos- sema olet. HRecurrit xaracta3é»,, infinitivo tamen non adiecto , p. 886 (588) éy péot toU xovnpoU xal dya300 xaracta3tls.

P. 804 (556). Xov yàp £v xà l86l(o tfc C6cocq £avcob t)- XQ tOvy y€vqtOv Exaccov pévery] AutÓv xóm pro &avto). tUxQ Combefisius, utrumque male. 'Ea«vroü tueor, collato Plaione Tim. p. 43. E. Kpcscs v x. Env toU xarà tgómoy f3ev.— Polit. p. 272. E. &l; cv aU t0 mepuoriw dméctm. "E&c. autem türoc;, non tómo, convenit, estque d có Ks; vóxog idem, quod iBía et popgr) in superioribus.

P. 304 (556). tà dxpatov f gota tóv Zecpgagly) Tà dxpátnea xai dxgatpvi Combefis., qua in lectione dxpátrta ex corrupto üxpata ortum esse, veri est simillimum. "Axpata autem librarius properans ante dxgatQvij facile omisit. Certe vox &xgazog rei valde accommodata est. Vid. annot. iu Eliam Crei. col. 827 (2). De voce dxgatpvü)c vid. Prolegom. in lo. Glyc. p. XXXVII. et couf. Epiphan. p. 624 (747) xà dxpatoyle tfjc Gv tdeo. p. 643 (515) xpóc éxclvov vvv play axpatpvf] xat teAelav ovciay. T. III. p. 86 (821). 110 (868). 234 (938). 260 (953). 268 (958). 292 (971). 803 (978). ne plura cumulem.

P. 304 (557). à xraptsotüxactc tjj utydhm Bovag Sraxpa- tovc vó ràv] Awxparobvra Combefisius. Atqui non angelorum est 8t- xpart&iy tà màv, sed Dei, quem queyaàny QouXv, id est summam providentiam, Methodius nuncupat. Ataxgattiv in hoc argumento Stoicae est consuetudinis. Videsis mea ad Gregor. Nyss. De Anima et Resurrect. ed. Krabinger. p. 184.

P. 306 (558. tv' d'exeg) Iva dexep Combefisius, molesto hiatu. Deinde oütge idem in illis: oüto xol jucig. Sed obtoQ ante consonam suam quan- dam vim habet ac frequens est tum apud alios scriptores, tum apud Metho- dium et Eptphanium. Vid. annot. in Eliam Cret. col. 809 (1) et conf. Epiphan. T. lif. p. 22 (820). In seqq., quo structura eibi constet, cyoAáio4ev pro gyo- MiLowtee, et, quod Pelíavius coniecit, t Qiézitw pro toU Aéreo» legi oportet.

P. 806. 808 (558. "Derep xal tà py) Uxdpyov ypucóc, éqv vv0«q 8b coU clivat qypgucÓq, x&pguxOqc Ge ypucóq Aé£vqextatc —] Elvat ypucóc mtquxóc, Ge ypucóe Aéyevat Combefisius, ut mequxóc praegresso Urdpyoy respondeat et dq ypucóc Aéyérat per se ponatur. Quae ratio quum commeu- detur proximis ovx dv éAéytto dg ypucóe, tum corroboratur repetitis iisdem verbis «4 ypucóe Aéyetat.

56 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

P. 808 (558). G313à é£yvv0«q toU clvac yopvcocq] Quod ex marg. Scholli repositum est éyy)c , Combefisius vidit supplendum esse.

P. 308 (559). El 86 tcc tjv dvdocacots énl efe uy $e xa! py éxl t « capxóc fitatevac Aéqetv ÉCoco3at, m02)3 ptv popía coute xal aXovloa.] A£qevy non in Aéyoy commutari, sed deleri velim ; glossema enim eius esse videtar, qui nesciret uxteoSat cum accus. et infnitivo esse summa contentione dispulare sive pugnare, aliquid esse. Conf. Epirhan. T. Itf. p. 252 (948) GG £x toítov QuiteoSat tà dwópotow ToU vloU Toe ratépa ovngalwst. ToUro in cod. Rhedig. omissum est; sed scribendum ToUto, deleta, quae post rojto vulgo ponitur, virgula.

P. 808 (559). Kat 6st 1 àp —) Haec a vulg. scriptura A£yt yap nimis recedunt. Satis erit scribere Aet yàp, quod Petavius suasit.

P. 810 (559). pj tot 3npo)Uvra& ve] Melius scripseris: jjtoc — Yt Proxime Sdrtpowv malim quam 9repov, uti p. 312 (571) et alibi.

P. 810 (559). dv«03t9pov xal dS3avatov ctvat] Hoc loco et post paolo in illis: aSdvatov .. &lyat xal dvoAt9pov .. vr)v duyr)v, ex ed. Basil. Atticam repone formam dwwc9oog, quae exstat p. 278 (542). Vid. Lobeck. Parerg. ad Phrynich p. 705.

P. 810 (560). c(c p qyavQ xal éx vobó. xXAtSévtoc py) ovuy! tpocBoxávy tÓ dvaotqoco Jac xal £x 3avóvtoq tà dvaoatij- ccc $ai;) Olffendor repetito dvactyjoto9at et posterius in dvaftuioxtoSa: commutari malim, collatis proximis: xol ydo -vjutic vaUüta ovx &faratoputvot ópoXloyoüptv, Qx vOv tt3vecitov copadtoy tà. "vafrdoxtoSat ovpgalvto. Ante Savóvrog articulum toj excidisse puto.

P. 819 (560. 570). 'O 3eó« vàp avt .. tdeo uy dc .. eq elc rayl8a t))v cápxa Bixqv Ugé&ovcayv tov jpaptupévov ép- Brgatec) Quo oratio, antea misere discerpte, nunc ope codicis Ven. resarta, prorsus sarta et tecta sit, pro udgéfovycaw scribendum est JUotboucac, quod ad t36 wyvyd« refertur.

P. 812 (570). é&nuaprocav) Ocius repone é&£nuáprnoay. — Recte post paulo 54jxprnoav, ubi ed. Basil. et Petav. male item vpaptocav.

P. 312 (571). y optic odpatoc xguáproguev Stayóvceq] Aur qayévrto rescribe.

P. 314 (571). coic out Ux' aUutóv rporntt Oc £&lompévorq) Obtw$ ante consonam ferri potest (vid. annot. ad p. 806, 556); neque vero vice versa oüto, ut hoc loco, ante vocalem ponitur. Quare oUtoq scribendum.

P. 814 (572). énxeiBvjnep év gàoyl vocaíty xal jóypaclq xataylyvecac) Ad. verba éy gioyt tocaíty confer. Alezandrum Aphrodis. Problem. Med. et Phys. I. 68. ubi causam reddit, cur recens nata plorent: dró ydp 3tpu à» cou dárov.. tie prtoae elc dyav vvypàv Éecuoo.

P. 816 (572). Teperiouóg ouv écttc xal tgaquxoloyla có xataBaAAeoSac Aéqety và q yuydg éx vàv oupava v) Hemsterhusius jn Addendis ad Thom. Mag. p. 908, 8. ubi de voce cepériopa praeclare dispu- tat, hunc locum minime neglexit, in eo tamen falsus, quod tanquam Epipha- niana excitat, quae sunt S. Melhodii apud Epiphanium. Nomen tpaytxoAoyla explicari potest translato vocis tpayutó, usu, de quo vide Menag. Dictionar. Etymolog. Linguae Francogall. T. li. p. 187. Uster. ad Plutarch. Consol. ad Apollon. p. 12. meque Symbol. ad Fhilostr. De Vit. Sophist. p. 63. sq. 106. a.

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 57

Aóyot tpa Y.x O q xtxooynpévor notantar a. Melhodio ap. Epiphan. p. 262 (565). Noetro tamen loco fortasse legendum est: cepatoloyla.

P. 316 (578). o8" autó cópga xnayle vroüto] Lego: o9 au tó copa xxyl; robore. Tó có tobto est corpus, quod digito demonstrari polest. Conf. p. 846 (589) «i xà cGpx Sávacoy toUto .. Feyev. (ubi Savacoy traiectione interpositum, ut xaylg nostro loco). ibid. ou tó op toto . . 3d- vato» .. Ati. p. 828 (579). Pluralem cum traiectione habes p. 808 (558) tà ovpxra Bud coUco tavta p3) &vloracSat. — Similiter 3j odpE abt» dicitur p. 286 (541) c ópitópsvoc tv oápxa qu) elvat vavtvy. dSavaclac Stxtuc)v —. quibus traiecljo item inest, pariter ac verbis infra enotatis p. 880 (580) 6 IIaj3os cet.

P.5316 (573. ctóv diq3d« 'OXlvpmztaxóv dYyOva vwixdjcat tpoc9elc] Scribendum: npo3el. Quemadmodum enim nxpoxsioSat et passi- vam moor(9cecS9at in usa sunt de certaminibus et certaminum praemiis (conf. Xenoph. Cyrop. f. 3. 12. «lol 8b xo 8npóotot tovtov dYGvec xo a33a xpot(3t- tat, et vid. Creuzer. ad Plotin. De Pulcrit. p. 824. sq.) , ita qui ea proponunt, xport9évat vel media forma xpot(SccS9at dicantur. Thucyd. 1T. 46. Xj nó ... Otépavow toicBÉ te vàv toudvOt dydvuay mpoti3ttoa. — Aclian. Var. Hist. II. 41. olvoxoolac yoüv dytvlay (leg. dydvx) rooUSTxt.

P. 818 (574). Elc 66 éxcetvo Siaoxenxttoy —) Scribendum: "Ert 8b dxcivo. Staoxextéoy —, quum in usu sit BuxoxérteoSal tt, non — «el; ct. Conf. p. 858 (561). 298 (558). Pari mendo par medela adhibenda est ap. Epiphan. T. !1I. p. 68 (844) rapeAtocouat xol toUtow xol cl; vde &Efjc Ouxoxo- trcogoau — El; uncis notavit Petavius; sed hic quoque (tc pro elg scribi oportet. |

P. 820 (576). Tà yàp 85 oduata xataoxtudtovctv avratq Uctepoy £rY vip op(a] Qui aliquid fieri docent, id facere argute et in- terdum , ut hoc loco, leni irrisione dicuntur. Quo ex genere sunt illa Platonis Phaed. p. 99. B. o péy t4 Slvqy nep ee T£, yj Uxó ToU ovpavoU pévety Bi] Tottt tijv Yrjv, 0 Ob derep xaplórq mÀatclg (5d2pov tóv aépa. vxtociBer. ubi vid. Ast. Annot. p. 743. Ex posterioris aetatis scriptoribus Gregorius Nyssenus eius- modi eleganter dictis impense delectatus est. — Conf. Dialog. de Anima et Re- surrect. p. 212. C. «i; dvalptoty xol dvyvraptlav vv duy9)v usta. t» Su£Avaty TÓY ocjutcov duty. p. 232. B. oi xpóc Btapópouc Quoets tr)» (vy) pacouxltov- ttc. p. 285. A. qüpovst tà djuxta xal bvoUct tà axotwovnra. — B. — 03tv Tv Uvuynv Sti xoxlag amebxumw, (xtiot Tdv autiv .. avotx(tovotw. p. 240. D. tàg dróxoug Éxtlvag Soyparonodac .. t&v» Bt& xaxiac vàc Vvyde cleouttóveov «oie oopaoty. Alia ex aliis scriptoribus consignavi Animadvers. io S. Basil. I. p. 62.

P. $30 (575). éxec8y) &Aomnxtocg ovca vj Quy) cet.] "Enet [5] Pe- favius; sed praestat éreiBv) , quod receptum est, quamquam ex particulis cau- sam indicantibus érel et émet) rarius. éxel Melhodio usitatum est et. nonnun- quam in érei?) abiit. Conf. annot. ad p. 840 (586) inf.

P. 832 (576). Kd» à v&vvatoc ovtoe latpóe cv óntàv... tüv »oUv £Qcdcato ueranidcat too drootÓAov, dvómtOv vt raSdy A(av xal ratBtxóv.] Primum, deleto ante Kdv puncto, vir- gulam pone et scribe: — yryiet, xdv —. Deinde pro vulg. dvlatów tt scri- bendum, quod Petavío visum, dvlaxpóv tt, id est: rem medico índignam. — Conf, quae in praegressis cam ironia dicuntur: à yewatog oUroc lat pó € t&v Óvtàv,

48 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

et que post verba: dvlatpóy tt xaSdy Ale xol xaudyuxdv, deiucops inferuntur: "Av yàp — — xaratéuve» tà. udin.

P. 823 (570). 'Eàv 8£ t1 — — Bia BdAAcety autóv tv o aexa voultec xal xrapavceta3at, xapgagéonte 00a cotaíca &ÀÀa €ton tatc — —. Acextéov avré cot] Rescribe: voultg — — rupompéon t&, et ante )«xtéoy virgula ioterpunge.

P. 824 (576). "ESo; yàp avtQ Oapxixde tóv oUteoc Covca Év3pm xov A£qtiv] Repone: capuxóv, collstis proximis: xaSdm&o xal V vy tcxóà v d3porov tóv drriynxóva tpóc vv QixjSeu dcevioat.

P, 3880 (580). o IlasXAoe xat ol rpogpüitat copa qvtvdaxovuct tyjv cdpxa dvouatto3ac cautny] 'OvoudttoSa salva sententia omitti poterat. Conf. illa ia seqq.: larool .. copa qtyveoxovat routo tÓ QAeróp.tvov. et illa: à dróorolo; .. Góp Yuwejoxtt» voUto O Tmepuxutlu«9a. culata. Non minus otiosa sunt verba óvopatttoSat et xaleiv, in seqq. vooi érlorazat sic ad- iecta: 'O yàp toc Mebcác.. ov cóya toto dvopdteoSat érloratat, Aévouty —. TC 8b xoà ó 'Idf; ou cGpa (£xloraroar xal avtég tÓ vexpouputvoy xaGaittv; Mihi haec verba de ioterpolatione suspecta sunt. Vid. annot. iu T. J. p. 48 (14). De traiectis verbis: tXjv odoxa .. taUtww, supra dixi ad P. 816 (513).

P. $80 (580). "Apa pg —;) Scribendum: 'Apa gj —; ut est apud Platonem Phaed. p. 64. C. Omisit Noster tyjv ante t7; Vuyric, TÓ ante t&t2wt- wx, et dà ante to) cejaroe, misi forte haec exciderunt.

P. 832 (581). "ISBeucev 8x, o9v — — P.848 (590) — Qactieóov- cav tc cecapxóc.] Haec omnia, multis tamen partibus in brevius contracta, Photius in excerpta sua retulit cod. 284. p. 294. a. 24. — p. 397. a. 4. quem Combefisius in Methodio suo (apud Gallandium Biblioth. Patrum T. Ilf. p. 785. A. — p. 789. D.) seoutus est. Ea, in quibus Pholius a lectione vulgata vel recens recepta discrepat, haec sunt:

"I8gptcv] Lectionem, ex cod. Ven. receptam, habet Photius, ex quo eam reponi iusserunt Combefisius ap. Galland. p. 786. et Gatekerus, ab OeNiero laudatus. Sed lectio olim vulgata ttputv recte habebit, si modo, quod Felavius suasit, éQ' ante & adiiciatur. Respiciuntur enim hoc loco supra dicta: ele tà xpoxtlutyoy TRÀ (mxavsievoopat, et lévac él. tt dicuntur, qui disputationem de aliqua re aggrediuntur. Cf. Epiphan. T. II. p. 702 (792). T. III. p. 188 (913). 828 (993). 463 (1067) éxà vw Ec plav nepeup3eioav lap naX. — — 53 ov») 8€ — & có] t v Grip — yoplevóuou rockt, AsyS3iv au ce áve, ci v) Acy9i avto yeplc vopou xott, vj» dvo Pholius cum cod. Ven., melios, ut Oehlero visum. — xaSanep) Ita Phot. cum cod. Ven. pro vulg. xaSarab. — éxtóc vc] éxtóq Ob, omissis praegressis éxeusy) ... dvSpaov. — dió vov] Omissum, male, quum éxSvpla GAoyoc Methodio usitata sit formula. — xpocBoAXda«q) Confrmat Photius lectionem, loco vulgatae pocfoAai ex cod. Ven. repositam, quam Peiavius coniectura assecutus est. — 'atouévc ... GxpaGc(av) Omissa, brevitatis gratia, ut plurima alia. — £y ov] dye, mele. — 2AovtOp oU] Xoyov, male. — Tolo ypro3atc alpsicat xo- Àtrevug art] volo 5t ypro3Sat xolceupatt, recte sublato aipcirat, quod sen- tentiam turbat. Conf. praegressa: xa9' 6» Oti moXtUso3a. — — (va 85i- xao Yj cun 3j) Ita Oehlerus cum Pholio pro vulg. tva. lloc 7) vens. — Aextéov] AÓhextat, quod opitulatur scriptarae Aextéov, ex cod. Ven. rece- ptae; male vulgo 8tuxtéoy. — — P. 333 (582) vo uve v (£mxi3vop oat] cov-

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 59

tw» rcc énSoyrfjom , recte; conf. illa in seqq.: IIée ydo o» uà xev vt€ — tojtos ém3vuj4t —; — ért3opYíoct) énSvyxjoy, qnod praestat. — o9 0) ox. — 4&1 éx) Ita Photius Bekheri; dY1À. érÀ Combefieius. — 5i £v) 8 d. — énxi9upet xal] Omisa. — Acà tabto] 03e (à. touto. Conf. p. 386 (588) 63tv é£vttiStv. — ' P. 834 (582). 'Axo$ cavtte] Ita Oelrus cum Photio pro valg. 'AxoU- cag. — év&xlaov3cav) édxloanoas Pholius p. 294. b. unde Combefisiue Pela- vii lectionem £vex(oovoa in évexlo0v)oav mutari recte iussit. Conf. Eptphan. T. Ilf. p. 302 (990) &aegeoAuc)v évépytay é Bavtotc éyvoovjgavtec. p. 480 (1048) éxtoée tà» L6qov t&v và Sd évxtoonodvcoy. Nova voce érxioowua dem utitur T. IH. p. 458 (1085) apaupoíc3u 4E óqSoMuéw tà Éyxlconua toU Lvlew. — Ov v4àp ... oux Ly cx Omiea. —.— có 87 xaAéc, T3» éxi9uplav eux fj8ttv, éAég 3:0] Ac 853 cv émSvplas xoAóc ovx Tt Ody2v, traiectione paulo audaciore — 3 8xvj £occv) oUB& doSice, cl px) cowro: recte, ut videtur. — OU gávto3«) My, qdyco3t Combefisius; sed o$ ed-— ye«03e Photius Bekkeri. — cóxov» xal dqoppuyjv] tónov xoi omissa; dein- cepe tl; pro &iq3eiv xpóc. — xai rapgatoédiaoSat] Omisss. — 8c tfe 6Évtol jc) Omisse. — mapoopuujcacput.. xetexodupuéveov) Omis- s*. — ov6t ovono ovOtnro) Omiss. — dué£unvoq roà tie £v- vtol$c] toO tre évtole dp£uztog. Combefaius: ,,4L &ueuxtov Btov," qeae est lectio codicis B. apud Bekkerum. — 8toptouóv xat 8iata vr v) égxtay)vw, omissis &opuouóv xal. — xoltttócaoSat] roxreuetoOau — qe xal óivoS:caqc dpapticouat Omissa. — xal cópéS39 uot 4 £vvol clo Cav atv clic Sávacov) po, apud Photium vulgo omie- sum, Bekkerus ex cod. A. adiecit. Deinde Photius 4j ante &iq Qu) infert. Aca, wt est apud Epiphamium , Bekkerus; vulgo ati. — Sia0telAa03at, 6] &ucttÜacSal pot d, recte, ut videtur. — ^'H ydp xapalveote too 9cov xal xapayvqeAXCLao) 'H ydp érayyela vou. S600, omisso xaC — xal xat' aot ... 8t aldyoc xal) Omiua. — del SáAXovyta) Ita Behherus; dacSa)Aorta. Combefisius p. 786. perperam. 'AeSo)d)c in usu est, nos item de3dJ)ty, quod est nihili verbum. — dSetfcavtc 8t xal adctqv) Bk xal omissa, ut mox xol xaraBGcq. — — Emcecó ij] ériib, antecedente virgula, recte. — xat £upetijv] Omissa. — P. 884 (588). é&£m rato pe xal dratfoac dxéxtecoty] dratoal ps, areavjoas dréxctot, proxima voce ur&u2uvov post longius dissitum xataxplpart transposita. — 8t- xala xaldyla)] dyla xal 8ixoxa. — — py ént 8 Bid qot, 423a éml tó ce6ocat) tQ utrobique Bekkerus cem cod. B. ; tà Combefisius. Prias érl, pro vulg. év, Oehler. ap. Epiph. ex. Photio reposuit. 'A)Y' érl Phot. , d))à érà Combefaius. — M3) yàp olóutSa 63Gq dvGoteAÉq tv totttv v] BAa-

Bepóv tà» Scóv.) OAuc omissum; deinde dveqptAéc vt 7] QiaQepóv vou tó» 3tàw, quod nom praetulerim. — T osv trà dqa30v —;) T( oov; tà, dya9d» —; recte. — polo) pot eq recte, ut videtur, — xaléva-

vropátaoSat xfjgac GA£Spov) Omissa, et deinceps altía pro alciac. Prius, quod Combefisio placuit, receptum nollem; nam «sl; xt y(vs02at attuov insolitum est, xfjpec autem recte dicuntur óié3gov altia. — 4AAà ó Bid- 89310«] 4I à Buigoloc, melius. —

P. 836 (583). -à xaxóàv épol xarao0xtváagas) £go. omisit Cem- befisius; habet Bekkerus, hac adiecta notula: got add. 4. — xaV céxctov) omissem, brevitatis gratis, Nam diabolus recte vocatur véxtuy t5jc dpaptiae

60 5YMBOLAE IN RPIPHAN. PAN.

"Apgttéxcova eundem eodem sensu nuncupat Gregerius Nas. Orat. XXVI. p. 473. C. ebi vid. Elias Cre, Comment. col. 885 (fol. 807. r. s.). Avuougyóy eundem wsorpet Methodius p. 334 (582) Buutovpyóv eutóv dpaotlac Uxdoytw xol cUpt- Uv — xal 8utopio354 ...énttcporkeUucae) Omiss, — xac' oUSév] xar omissum, salva sententia. — £oxxj vota) éoxrvqrac Combefisius , qua de Brtoyoapla vid. Schneider. ad Plat. Civit. X. p. 610. E. T. I(I. p. 257. a.; doxXvnvtar Behkerus, male. — toU tovwmpoU xal dya30o0] tov dya900 xol xowppoU. — v' ém' épol] tva éx' (pol, quod displicet. — ot, XxpÓó rpoco tou Gov) lta Bekkerus p. 295. a. 1.; mpó rpeeuimou coU, qot, Combefisius, perperam. — olov tfj c évtoA jc] Ita Bekkerus ; ola vij; é&v- toÀfj; Combefisius. — didxaxoucatSt voU JAtxob, olov cod Ogteoc, t)v Gvpuovi(av] érxaxoocat 8b roo DÀuxoU , olov (ola. Combefis.) coU óqsux tyYj6 OvugovMag. — xà dpuapct(av] ixó vqdv duaptav. — clcorxet- G$a(] lta vulgo apud Phot ; clgouxloSat Combefis , mendose; slcoxrjgav Bekk. ex corr. A. ; évoucjoav cod. B. ElcouucStv recte Scalig. ap. Hoesch. p.969, a. — xa3actp...flougóv] Omisa. — érxtte93clon«) Ita Bekk. ; évreStlonc. Combefisius. — ^(à xal] tó additum, omissis proximis Aoyuópevog ... vt- wó0xG. — éxi toU t&Àtctovpyioac rÓ oaov xat 8páca éà tou 8püca. t QaUÀo. — Aoytogudy ... recepta yopé£vme] Omisss. — €1c«] Omissum. — quy égxixctetv] nixctt. Sed xoicty px) cum infinit. recte habet, et Pholius brevitati studet. — xpóq Soxtu jv) npocBtyou£vers, quod Combefisius ex Epiphanio corrigi voluit, recte, ut opinor. Conf. p. 840 (686) Go yap £vxpi3ópev cet. et "Opgc yàp cet. p. 942 (586) 8st yàp (juae Boxpacco3at, dec pov. — i év vot) uévtot, recte. — av tole] omissum. — "Eme xe ... (p. 888, 584) ... quuonpavTuocUvuro dàóyov 6Ép- tixÀdvra) Omissa. Ceterum in hisce xepl ante. puoroayuodUvrc delendum esse pulcre vidit Pelavius, qui eam vocem uncis inclusit. —

P. 888 (584). có uiv SéActv aícaà unbk év3vpueto3at xapa- xtttat) ur évSuynSvvac Pholius pro urn8b év3upstio2auU Tu confer verba , a Petavio correcta, p. 386 (584) dà xj Sépic un. év3upsig2at, in quibus male item pu3) évSupetoSat scribi solebat. "EvSupmSrjvat et in seqq. xactoyvacaoSot, quam év3up.cto3at et xatcoyatso3ar, Pholius scribere maluit propter xttc?1jvos, quod apud eum praecedit. Pro zopaxtig3at, quod est apud Photium, rapa- xtttat recte Combefisius , idque Bekkerus coniectura assecutus est. — xalav- Scc] xol omissum. — Ort), oU, Ott, et est sane ou necessarium ad senten- tiam. Conf. p. 886 (584). — qaAXAd...ypmqoaaSar) Omisa. — coto dya9óàv xal &p. c gov] cvoüto vó dYaSÓv xol ravaputopov. Optime. — xatd TÀ ... texcpáq0vov) Omissa. — 3420) 3Óuv, et deinceps éwoouptvoc pro évwooügat, 00a —. — éxrtoxésao2t) Vulgo émoxépaoSat apud Photium, ut apud Epiphanium. "Ermxépac3at apud Photium Combefisius p. 781. coniecit et tacite reposuit Behkerus. — k&r:épc] ttépa Combefiius, adiecta nota: AL &cépo, et recte sic. Bekkerus. — — P. 838 (585). 0 putcoüpev] 0 male omissum; contra in seqq. xpatrouty recte adiectum poet 3Ó)outv. — x ott(» «9t6 xa(| Omissa, voce auxó post xatcoyttco3a, illata. — 8cd cov] &d té. — 2Ae£yS9ac.. xaxóvy] Omisa. — a&cócopé£y xov] Ita Combe- fisius et vulgata; sed recte Bekkerus d&u$coué» Xov. — dà33)] dÀnodk vulg. et Combefisius, adiecta nota: AL «2791. et recte sic Bekkerus. — ép loc] Photius p. 2965. b. épiott pkv, voce piv post doUXtro omissa. — dva23óv) xó dya3óv, recte. — o £BoóAeco) Ita volg. et Combefisius, bac

SCRIPTAE AB ALB. JAHNIO. 61

adiecta nota: Al. ó B«gosAXeco, quod soloecumn. — |. dA1Àà dvttotpé- eo «] dÀY dvrtovoópec melius, — 9 49c21cv] éxoltt additum, praeter ne- cessitatem. — "Apa yàp... (P. 840, 585) ... Kal tà xopugatóca- tov) Omissa; est autem a))d post xpauaay delendum.

P. 840 (585). clc; có xavramtaoctvy) Pholius ista, de suo adiecta, prae- mittit: IIoc 8b xoi vpáq, omissis proximis vjp&c éx x«vtóg aroBpavat xal. — tpotpétov] noortoenópevoc. — xaSártop) xaS9qQq — ov TG Cxottiv

.« dÀAà tO póvov XAovltec3ac) Pro có utrobique tà Bekkerus, priore loco ex margine, posteriore cum cod. A., recte; sunt enim haec breviter dicta et sic explicanda: oU tà moti» UméSero év volg mooctompuévot;, did tó povov AoylttcSat. — 7962€] 7j2thev , omissis verbis xai xodtete. — — P. 840 (586). X] 7», obliterato Atticismo. — uiumty9e dxptByie toU Xptoto?;] puente Xpuwro) axpipo; — Nvv 8b ..... tfe Vvyfic a0700;) Haec omnia Photius omieit. Sed absque eius ope nonnulla emendabimus. Pri- mum pro vulg. rtepoupyaclae rescribe mptepylac, collatis hisce p. 888 (584) popla ve rep) uvpleov reptepy(ace vpàc ... épgruavra. Deinde, quo ratio grammatica sibi constet, in verbis «ü uy) ucrogoMolus3a, ad ... oUx é&- otaàusSa Tc olxcelac dostre, oportet scribatur é&cra(us3a. — Ceterum iude a verbis: "OScey 83) yevvalioc — usque ad illa p. 842 (587) xaxd cfc ywóccux ToU 9£o0, partim per se, partim cum Photio aliquam emendaudi opem prae- stant Leontius et Joannes, qui haec Rer. SS. libro If. (in Mai Collect. Nov. Vett. Scriptt. T. Vif. p. 104) inseruerunt. — "OS3«ev 83j) Act Leontius de suo, omisso proximo Bt. — — dvtixapatácoeo3at) dvcxapatáresoSat Leon- lius, quod praestat. — o érxets5dv] Horum loco Leontius ista de suo de- dit: tot; dyS9potc: éxeivoc ydp érxel 8 Xv (leg. &xeibtv). — dmxó) )xó Leon- fius, recte. — toEclac) voblac Leontius, deteriore forma. — tevca« fta Leontius quoque ; tu rescribe: Wvca. — | Éoct' dv) Coe dv Leontius, quod est interpretamentum rarioris formulae lov dv, quam Methodius frequentavit. — (£o 9«v) Fuit, quum FooS9tev coniicerem propter adiecta verba 8t tyjv olxoi- cav duaptlay év -jptv. Sed (tec reliqua Methodii disputatione se tuetur. — xaSancpt() xa3dxeo y] Leontius; sed 3j ... vj excludendi vim habet, quae ab hoc loco aliena est. Quod autem Methodius pravas cogitationes, qnae a diabolo nobis immittuntur, canibus asstmilat: genii maligni cum canibus non- nwnquam comparaotur. Synes. Hymn. Ill. 90 — 94. Aalgov Ulac, | vela Vvyas , | elüoXoyaprc, | euyotc aoxvAaxac | ériS9o0coc0ov. Idem sibi vo- lunt y36vtoc xóveq Orac. Chald. ed. Opsop. p. 31. in quibus Psellus Schol. p. 90. plus vidit, quam Pletho p. 41. De diabolo ipso Synesius Hymn. IV. 945—348. ZeUc 8 dvi | xóva tóv y 36vitov, | 6aluova valac, | vyáac dx épàe. — Boxtpudtovtec] Soxdtovroc Leontius, optime; nam per pravas cogitationes 50s exagitat et examinat, qui eas, Deo admittente, nobis immittit diabolus. Conf. supra annotata ad p. 886 (583) mpóc Sox. — GdonracSjc, à yvy9) 9 ved, doxacSje Leontius, quod non praetalerim. — oix €£o- M6 vj ovy, Coucy scribendum cum Leontio. Mendum peperit oix (opt, quod habet ed. Basil. — Ka2Aó» putv ovv) vjv addit Leontius, qui omissis verbis € ui) c'youey ... xol payonuévouc; haec substituit: aurou dvrttapatacGovtae Sjpiv xal uoyonévove Ér£yeo3at. In. quibus quod pro vulg. dvrtxpáacoytas scribitur &vterapotácooytae: haec scriptura ferenda non est. Debebet saltem dvttrapa- vaccoufvovc scribi. Adde, quod avtetpdoGovtae Photius confirmat, qui hoc loco in excerpendo pergit. Ceterum post ov» virgula interpungendum cam

62 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

Photio. — Xv» &pa] Xv dv Photius; sed dv in imperfecto oonditiooali saepe omitti sotum est. Conf. p. 542 (586) 9» ydp dwBouti ooSwx. ubi Photius 4v» dwBoeri, praeter necessitatem, Ceterum delenda post dpa virgula, quae apud Photium recte deest. — yaopuóracov) yaputdtaroy Photius. Sed utra- que nihi vox est; scribendum: yagróravow. — 'Emat() érebi) Leontins; tu vid. annot. ad p. 820 (576).

P. 842 (586). O£Aopev 4p) 9 pro yap Leontius. — pac) Omis- sum Photie et Leonto, salva sententia. — dvt5put(] dv dwBSoutt Photius, voce dy a Bekhero ex cod. A. adiecta. 'Ta v. supra dicta. Leontius àv Wpditt, perverse. "Awttl optime Hoesch. Not. p. 969.a. — vlysecai) yiverac Phot. et Leomt., vulgari forma pro Attice. — 3 ov S£Aoptv) py) pro ov Leontius perperam. — &« (on) oc égpri» Photius; Cp» mendose Combefisius , qui tamen (ovv ex Epiphanio reponi recte iussit. Conf. p. 886 (588) rpóc Soxuiv)v, et quae ibi annotavimus. — ouv) Vocem, a Combefisio apud Photium uncis iacluexm , Bekherus delevit, verbis Sé)opav yàp yx) Üyetv .. . oc Cypri» paren- thesi ita seclusis, ut verba uv) év8usejuev cet. apodosin faciant illorom: "Exe 8t... oU BusdpsSa. Quem rationem illud confrmat, quod Leontius, qui ouv item omisit, ante gy, év5ioptc nonnisi virgula distinxit. Ceterum Leontius omissis verbis cq quy), pu évbubépsy puloram conduplicationem delevit. Vid. ennot. ad p. 362 (568). — t$ xovnpd] év xà rorpog Photius ex vulg. le- ctione; sed £y Bekkerus iuxta cod. A. recte omisit. — dAA1d dvalagóvte«] dÀ1Y dwafóvtc; Photius, melius. — xal xpoavevttouévnv] Omissa aped Photium. — unrobBvcdóput3o] uxoduoujt3a Photius et Leontius, ot est Ephes. Vl. 16.; ente Bekkerum apud Photium vroBucopt3a itom male legeba- tw. — te &lpmvna) Voces, quae exstant Ephes. VI. 15., a Photio et Leonlio absunt. — . £v r&cu àvalafóvtec) érà xàol. t€ dvüdBoptv Photius, £v voXol *& dwalaóvcec Leontius. ' Exi viotw dvalafóvctg exstat Ephes. VÍ.16. — P. 343 (587). év d] Sic Ephes. Vl. 16; éy 4j Phetius. — 53£- EagS«] Sic Ephes. Vl. 17.; sed non habeot Photius et Leontius, et fortasse Methodius $n Apostoli verbis memoriter pronunciatis trjv x&puxupalaloay ad dya- AaBóytto retulit. — 6 £o t0) Sic Ephes. VI. 17 ; fj éovt Leontius, ad sensum recte (conf. Hebr. IV. 12. Apocal. I. 16.), sed neglecta attractione, qua promo- men relativum non ad nomen juXyotpa, sed ad inseqnens opa 3600 refertur. Vid. Winer. Gramm. Idiom. Novi Test. $. 24. amnot. 1. et $. 68. 1. Ast. An- not. io Plat. Phaedr. p.489. sq. De Latinis vid. Ochsner. ad Cicer. Eclog. ed. Ii. p.987. — xpó«q rOÓ BovacSat otij vat] rpóc và Sívac3o: vulc ovijvex Ephes. Vf. 18.; ti; tó 8vvac2at ovvjvat Leontius. — xaSatpttv) xaScAi Photius, quod cam orijvac melius concinit. Reepicitur 11 Cor. 10, 5. — 39€039] Sic IJ Cor. l. c.; yptotoo. Pholius, ex quo uno in seqq. scripturae disorepantia .annotatur, Leoni excerptis hoc loco deficientibus. — T oíctovu 5i €£vexa e. Rpoypnpot vov.) Omissa suot haec omnia, in quibus legendum: Tày 4do vüxo» auTou Otitat uovow xal trj» QoUAqct. nxpoyonuat. Male vulgo: Tà ydo cet. — toüto xpáccu) touto omissum. Tu confer Rom. VII. 15. — EXíponpt] Ante hanc vocem ista adiiciuntur: &l 86 8 oJ $4), rovro roud, virgula pest rou) posita. Recte; conf. Rom. VII. 16. Librarius 4 priore ztouj ad posterius aberravit, in medio posita omisit. — oí 3toi] Omissa noa exstant Rom. VII. 16. — xa2Aóc«] Ita Photius, ad quem Combefisius: Al. xa- àv, eamque scripturam Bekherus ex cod. A. annotavit, Ac fortasse Methodius neutro ywuup uti, quam xa)óc, ut eet Rom. VII. 16., dicere maluit. —

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. . 063

oUxéti| Recte ita Behherus; oux Ü:t Combefsius. — | voucéatev] Recte ita Bekkerus; vovcéotu Combefisius. —— | 'OpS óc Aé£q0v] Haec verba apud Bekherum Apoetoli verbis, nulla adiecta interpenctione, annectuntur. Recte, siquidem ad subaudita verba à &xóctolóe qmow referuntar. — év tote Ep- rpocStv de Opttópe3a) & £v col; Funpoo3cy Ouopttopt3Sa , qua in le- ctione praemissum e; displicet; nam Methodius transpositionibus mirum in mo- dem indulget. Optime vero StopizójcSa, quod apud. Epiphanium repone. — Ei xal arcuBov ... érni vé£loc] Haec omnia omissa, Est autem ante el virgula, non puncto distinguendum. Pro Stavucat fortasse legendum Btaveucat. — Ovsxovv EAéyopev.) Haec, ut proxima tl pyrpovevete , Photius omisit, qui verba dq' oU cet. antegressis OUxoUy .. . GuspitópeSo. annexit. — Ol rteoc) oUte. Sed oUtac ante consonam apud Meihodium frequens est. Conf. annot. ad p. 806 (558). — mportov] Omissum. — ogaSatcopn v) ogabacyuey: cpaBaicuew cod. A. apud Bekkerum , mendose, ot apud Epiphanium, quem cor- rige, colleta aonotatione in Eliam Cret. col. 757 (4). — mXoAXlómrAioxo«] wo AUtpomo; Photius p. 296. a. 1. Tu vide Animadvers. in S. Basil. |. p. 122. — (vé£rxvevccv] évepiíoncts, quod non praetulerim. — Vid. annot. ad p. 344 (588). — QgBpayunropmoávtev ... tÓv xixiov) Omiesa, — «0pa- to) dwtUpato, quod praestat. — tà dyaSóv) tóv ayoa30v Combefisius p. 788. operae typographici errore, ut videtur. — 78$) omissum ; ac videtur sane haec vox magis ex mendose repetitis proximis yc 8v| orta, quam iisdem hauste esse. —

P. 844 (587). BAactcuocta] Ita Combefisius et. Bekkerus; QAdotuua vulg. — xai xÀdvecc] Omisa. — P. 844 (588). ó uiv — cvvtatá- pevoc —, o 8& —) tó nl — cvwotáptvoy — , 1ó Ob — speciosius, quam ve- rius, — dwvSonrtuovon«) éupoltvovOTe, optime; vid. annot. ad p. 290 (549). — énivolac] Ita Photius quoque; sed émtwolac; Scaliger perbene coniecit. Conf. p. 343 (587) rinpo3éyte, ... ExiSuplac JAnefic, Yjv o ToXU- TÓoxo; évérv&votu cl; vjuác ogie. quae verbis do (prn nostro loco respi- ciantur. Adde p. 844 (588) à ÉEe9cv clcxveóo utvoc dxó toU rovnpoU vó- poc. Notandus autem est iste loquendi usus, quo voces, alias afflatum divi- num declarantes (vid. Basil. Plotin. p. 30), de diaboli incentivis asurpentur, — évav3, 91] GwvéoT, putide, propter praegressum cvwotdputvoe. — xal éxavopgSoíptvov] Omissum; sed éxavopSoj02ot etiam de moribus corrigen- dis usurpari solet. — t$ vopgo3ecla toU 3600] tfj kv vopuo3tola tob SeoU, recte et congruenter proximis: tyj 8i vouo3t«c(q coU Bufólov. — dgap- Ttlav) ériSuplay. Tu confer, quae post paulo sequantur: Éttpov tóy xad Ti» duapt(av dx cijc éxSvplac dvoxidbéjonrta. éy cj oapxh, 6v d a ptlaq v6Ópn ov olxoüvra év voto j)koty éxaAcoty , nimirum Apostolus Rom. VII. 17. 23. Adde p. 846. supr. (589). — vój.o«] Omissum; atqui vide Rom. VIT. 28. — ó £y» vj éxiSvplq toi voócc] olov tfj modo và ayaSóv Opp toU vode, quae ad praegressa t vópo toU 3£oU referuntur, quum vulg. scriptura ó v Tjj éxvpla coU. voóc ad superiora à yàp vóp.oc cet. spectet. Sed émSupía toU Yodc secum ipsum pugnat, quoniam 6 vópog toU 3600, non émvula, est toU o6c. taque scriptura Photiana Methodio restituenda est. Vulgatam ab Antipe- lagiano genoinae substitutam fuisse suspicor. — oUtóq £Gtty) avtóe éatu. Verum ojUto;, Don «Utóg, cum éotly et participio post sabiectum (hoc loco ó vópoc) cum vi inferri solet. — mxavtdnxaot... EàUxtix óc) Omissa, bre- vitatis gratia. — dvaqoav8àsy o IIatAoc) à HaUAoc dvtpav8ov, traiectione

64 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

praeter necessitatem mutata. — — ó) Ov, recte ; couf. proxima: & 8E —, 0v — Üpn. — v»oó« éxáXcGOcv] £xáiscoc vod, traiectione neglecta. — £v«- or&pevov)] cvwatigtvos vopov. Atqui £wotáputvov , qui urge, cum praegres- sis £x rpocBoXrjc, ex appulsu , aptius coniungiar , et vopoy putide repetitur. — €ttpov] toplvov.- Atqui £ttpov idem quod tplrov post praegressa £vya piv —, («x 8& — . — évaxt«pdcavca) oxiocavra. Combefisius, Bekkerus et vulg. scriptura; oxtgodoaytra Combefisius in annotatione, paulo melius. Sed Epipha- nii lectio praestat, si modo évoxtéóeioavta scribatur. Xx(jóog quid sit medi- cis, te docebit Foesius Oeconom. Hippocrat. h. v. "Translate vox de invetera- tis vitiis usurpatur, velut e Galeno Opp. ed. Basil. T. [. p. 362. Idem valet de verbis gxibóo, dmooxióo, évoxipów. Mele. De Nat. Hom. ed. Cramer. p. 47. lox 6b duyic 3oc xotótne voiiBe dix co xcd op £v xal 8BugxxofAn- toc, tovtéctt xayla xal cic Cztv é13oí0a. — Corrige Hoeschel. ad Phot. p. 969. a. — énifalvov à xovnpóc xat] Omissa, brevitatis studio, sed cum detri- mento sententiae. — vj Gc] Omissum, salva sententia, ut supra p. 342 (586), et sublata molestia, quam repetitum pronomen hoc loco habet. — 'O ydg EEo36v ... xpatatoutat vópov] Omisa, brevitatis studio. — év qut» avtotc] tavroi; uiv, minus bene. — pkv ... v«vn31) pdX2q q4evn3 vivat, quod idem valere Combefisius temere statuit. Atqui 6tav pity ..., 6vav Sé — sibi invicem apte respondent. — GO dvttotpacestcoSat ... AoytapgoUe yec(povac] Haec Pholius in brevius ita contraxit: &yerat TXÀty

€

- dwttotpóque xpóc AoytguoUe yelpoug; ó dvSpcmog. Xelpoug Bekkerus pro vulg.

yeipovae , et sic apud Melhodium quoque scribi malim. Cum verbis qavracías vuytoBanae , a Pholio brevitatis causa omissis, conf. p. 344 (588) tl, ràe dy- xaS6ig éEÉAxovra molÀdxtg qavtaclag vüv vvyrv. Ceterum initio nostri loci 8 pro vulg. xó reponi Peiavius recte iussit. — &lvatj] Omissum, et facile hac voce caremus. |n seqq. apud Pholium ante Gqrto virgula, nom puncto, recte distinguitur. — — P. 844 (589). Aéyev, xaS3áptoóv pe] xaSdpuoóv pt, Aéyew, traiectione neglecta. — ydg] ouv. Fortasse: yov — taplatq- 9tv] ovwtotdot, male. —

P. 346 (589). Zav3po xov, Aéyovtoc] Aévovtoc, üv3oumow Pholius p. 399. 0.1. quod placet. — QA£ro 84] Aéro 8. Sed Q)éro 8l exstat Rom. VII. 28. — vóyov] toi; uAsol pov Pholius adiicit, recte, si ex Rom. VII. 23. rescribatur: 飻 toig g£Atol gov. Eodem respicitur in proximis: tóv vCuov tie dpuaptíac, tóv év toiQ uéleot Bul vc xapafXcco, £v vp (gpeltóovta, — dxopQnváptvoc) dxopatvójtvoc, quod praestat, — tóv tij € d8txlac] tóv, Bekkerus ex cod. A. adiecit; uncis temere inclusit Combefisius p. 789. — &uéAet] Virgalam, apud Epiphanium et vulgo upud Photium voci dpa praepositam , Bekkerus recte postposuit. Notandum autem est dj£Aet, quarto loco positam. — Voce duést enunciationem ordiuntur AMefhod. ap. Epiph. p. 286 (546) et Alhanas. ep. Epiph. T. II. p. 546 (1002) quibus locis Pelavius male vertit quocirca et quamobrem, quum agéAt sit utique, profecto. — StaAiv6- p (vos) Ita cum Photio cl. editor. Vulgatum Steyóptvos in idem redire Com- befisius temere opinatur. — Xapte tà 3có0] Xap 8t vo 3c. Sed par- ticula deest Rom. VII. 25. Evyapuaté tà 3«9. — O5id 'Imyco?] Sui to "Incos. Sed articulus deest Rom. VII. 25. — yap] 8€. Sed yàp praegresso qo» rite respondet. — Gt« €i) el. Quod Bekkerus coniecit Ott cl, ex Epé- phanio repone. — mapabBo&totepov) xapábotow, quod cum mÀéov minus eonyrut, — t€ toU Xptorou rapovuclac] to Xotorou tre rapovolag,

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 65

tralectione, quae vim verbis addit. — 3vuvdptvogc] SBvuvaposptvog. Atqui ab hoc loco alienum est 8Buvapoíc9at , quod in Novo Foedere est Grat Acyó- p&vov Coloss. 1. 11. — éx voà S3avátou) éx omissum. Sed éx verbo éAtv- 3epo2rjvat non minus recte adiicitur, quam amó p.846 extr. (589) in loco ex Rom. Vilf. 11. — Unró 5300) Unó toU 2:09, melius. Conf. p. 346 extr. (589) 4c d Scóg aUxóv ... édóucato. — UxcgSévq1eco] ép3éyysxo, vulgari verbo in locum rarioris substituto. — "'Eóóóovto... tfje puyra vme- ti2£tt0;] Omnia omissa. —. Aévet) Ita Bekkerus cum cod. B. pro vulgato AÉyté. — — t0)0 nrveopatog te Coe) cfe Lure toU mweupatog, tra- lectione, quae vim verbis addit et gemina est illi p. 346 (589) dmó XpucroU tc Tapouclac, ubi vulgo apud Epiphanium minus bene: dró xapouclxg voU Xptorov. Absque traiectione tamen Melhodius p. 348 (590) 3 . . vópoc voi TwtUuatog, tj; Lo7j4. — ImooUv Ééx vexpG v] Ita vulgo; sed éx vexpóv '"Incov» Combefisius et. Bekkerus. — | évotxo vv] lta Bekherus; évoxoovta Com- befisius pessime. — P. 846 (590) jp. v] omissum propter praegressa vjude — (pi — et vjuóv, recte, ut videtur. — agpseÀxouévov] Praestat éqe- xopévou apud Behherum; éQeAxouuévou Combefisius pessime. — é£ao3év] Ita Photius quoque, qui proxima tó do2evioav ... értyovvipevoy brevitatis studio omisit. Vocem étag3iw, a Petavio non iutellectam et ideo uncis temere in- clasam, Combefisius recte tuetur et sic interpretatur: (iustificatio) ceu recens accensa novoque aucia lumine. Idem tameu a se dissentiens au3u, pro éEaq9ty legendum coniicit. Verum enimvero optime habet é£zag3év. Conf. Irenae. I. 7. 1. tó £pgoicóos tQ xócpu nzU0Q xal étag3iw cet. Voci é£aq3tiy in seqq. oppo- nuntur do3evijaav (conf. Rom. VIII. 8. xà . . àBUvatov to) vópov, év à (o3£- v&t Gu tfjc gapxóc) et értuymoyvopevoy, quorum participiorum prius posteriore explicatur, unde copula recte deest. "Vid. annot. ad p. 284 (545) évBoU« cet. "Entyevvupévou prava est Pelavii coniectura. "Voci éryovvopeyov, id est obru- (um, simile ignis obroti subest, id quod miror Gataherum, ab Oehlero lauda- tum, non advertisse. Tu vide Animadvers. in S. Basil. I. p. 124.sq. — a ya- 300] Ita Pholius quoque. Ad quem quod Combefisius haec annotavit: ,,Lege, ut apud Epiphanium n. LXIl. vópov'*, respexit praegressa: to Suxatopux. ToU quouoU vópovw. Verumtamen qui supra dicitur à rpóc tó aya90v xjpdg €e- xóu&vo; Quouóe vógos, hoc loco brevius vocatur tà £v vjgiy quouódv d a90v, estque Methodio xà dBóvatow» toU éw vjuiw quoUxo0 dya3o0 idem, quod có a5U- watow too vópou Rom. VIII. 3.

P. 348 (590). Gà 3«óc] Ita Photius; male vulgo apud Epiphanium 3 ó Seóc, quod cl. editor ex Photio correxit. Conf. Rom. VIII. 8. — &tavrob] «vtob. Tu conf Rom. l. c. — cá capxíi] tic capxóq tre dpapr(ae, iuxta Bom. VIII.8. éy óuoujpatt oa oxóc duapx(iaq. — dàr3eta ... éoa- v] Haec omnia brevitatis causa omissa, nisi forte ab interpolatore profecta suntL — OS:xaí(o pa] iSlopa, quod Combefisius ex Epiphanio corrigi recte iussit; oam hoc loco, uti p. 346 (590) tva có Buxatopux toU .. vopou .. Qave- peS3$, Rom. VIII. 4. respicitur. — mpóc unaxovjv] cq vuxaxorvy, frequen- tata in N. F. dictione. — t54 capxóc] fta Bekkerus pro vulg. xat trj gapxóc. Combefisius xol uncis inclusit.

P. 348 (590). av5pa] AUpx melius scribitur. Vid. Schaef. ad Long. Pa- stor. p. 378. Vox in parili similitudine ap. Epiph. T. IJI. p. 482 (1078) exstat.

P. 352 (593). "ESct&£e yàp xcómov 1o» xal vcóxov Aóyy nce] To- xow Aó ne Pelavius, optime. Conf. p. 702 (791) Bcuxvuev v Óxov Aóyyms xal

Corpus Haereseol. ]IL 5

66 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

tóroy TjAew. Tro; (Acv in eadem re per se ponitur p. 653 (763) et in epi- stola Athanasii ap. Epiph. T. |||. p.346 (1003). 848 (1008). 854 (1005), nimi- rum auctore loanne Ev. XX. 25. abi codd. nonnulli male item tóxov pro tüxov scriptum exhibent. Vid. Schleusmer. Lexic. in Nov. Test. T. Hl. p.1172. Men- dose rursus tórov AÓyyne pro tóxow X. ap. Epiphan. T. l|. p. 520 (1100) ubi Anaceph. p. 588 (155) genuinam exhibet scripturam.

P.868 (601). 'Qc xal ó xaAACov gaxapglitqc MeSó68tog elx«e] "Qc xal xáAAtov Ó paxaoltnc Me3óBu« «ize scribi iussit Pelavius Animad- vers. p. 262. Ego vero rjv post xoXAlov excidisse suspicor, coll annot. in T. I. p. 324 (178).

P. 368(601). Zoccy 08ety cà £x(y «cpo] '"Erl ysipa Petavius Animad- vers. p. 262. coniecit; sed td ém(yetpa reapse sunt tà émi ycipa, id est quae ín promíu sunt, ut cl. editor bene monet.

P.388(611). tpàó oupavoU xal yijcouBktv "v tÓv xextcopué- vov] '"Exttogévov cod. ms, uterque, teste Oehlero, recte et grammatices prae- ceptis congruenter, sed praeter soloecam Epiphanii consuetudinem. — Cf. v. c. T. II. p.484 (664). 642 (757). 688 (783). T. I1. p. 44 (881) xéxctarat: T. Il. p. 672 (774). TT. I1I. p. 4 (809) xexciaSat: T. 1I. p. 474 (658) xextiay£vo: T. Ill. p. 192 (915) c& xeu, quod p. 280 (935) recurrit, et c& xexttopévo: p. 206 (922) tàv xexttopévov. p.242 (943. 943). 256 (951). 258 (952). 264 (965). quibus locis omnibus nihil discrepantiae ex oodd. mss. aunotatum est, nisi quod T. Ili. p. 342 (942) oodd. mss. et ed. Basil. mendosum xtxtijc3at pro xext(o3at exhibent, quae discrepantia subinde deprehenditur. Quo magis mireris, in cod. Ven. éxt(o3at pro xexcvio3ac T. I. p. 118 (53) scribi, et vulgari éxciopévay T. HII. p. 250 (947) , éxcíoSax T. Ill. p. 560 (140). 580 (151. inf.). Sed pari vitiositate Noster T. Ilf. p. 324 (991) rép3aprat, p. 836 (991) rtpSap- Mévog, et T. I]. p. 234 (528) med oy 3a.

P. $88 (612). àxocttActe Yàp, Quot ó rpogitue, tov AÓvoy, xalct(&ttautá: trveucec vó xrveüpa au toU, xalóvdjoecac 0Da- ta.) Pelavius Animadveirs. p. 268, Epiphanium reprehendit, quod locum ex Psalmo 147. 18. ad Dei Verbum retulerit. Atqui, eadem usi licentie, Patres Eccl. sup- parem locum e Psalmo 108. 39. 80., quem Epiphanius T. III. p. 152 (893) cum altero illo in eadem re affert, ad Spiritum sanctum retulerunt. Jn quibus est Eusebius, qui Praep. Evang. XI. 18. p. 587. D. eo cum loco ista Numenii com- parat: QAémovrog uiv ovv xol éxcorpaugévov moóe Tjji&v Éxacrow voU 3€00, Oupi- Balvet Cv te xoi Bujoxto2at tótt. tà cupata xnSs/ovtoc (ita hoc loco et p. 538. B. legendum pro vulg. xn5tóovta) toU S600 totg dxpofoltopoig, pera- otpépoytoc Sk clc tvjv ÉavtoU mspusTY|v, taüta pév aroofféwvoSat, tov Bb vov Cüv Blu émavpóprvoy cuBaluovoc. In doctrina de anima mundi similia profert Plotinus. Vid. Basil. Plotiniz. p. 19. Neque tamen audiendi sunt Pansa et Sieu- chus, qui locum e Psalmo 108. ad animam mundi, id est, si ipsos audias, ad gentilium Spiritum sanctum, pertraxerunt. Quam ob rem eos merito notavit Jacob. Thomasius Dissert. p. 855.

P. 400 (619). dveXAóuevóg t€ voüvodxó toU otéyovc] Zréyow, cujus loco los. Scaliger téovc scribi iussit, ferri posse, te docebit Casaubon. ad Suelon. Caesares YV. 57.

P. 400 (619). éy ravtl và 0opttopéveo tjo xrlotoq xiótet] Pro- fecto legendum: éy xav tà opo évo tí xtlotcoe xótet. Conf. T. I. p.44 (12) xavtüc toU Opt u£vov xótov,. T. IIT. p. 488 (1082) coU reytóc ópe-

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 07

pévow xütoug. Krt(ceue recte «dl. editor pro vulg. xrjotoc. Vid. aunot. in T. 1. p. 20.

P. 400 (619). à 8táQoXoc, éxl xÀ€tov ovcpareu cac xatd vc av2poxtlaq qUooco«q] Zrpayycocac legendum coniecit Jos. Scaliger. Tu confer | Petr. 1, 11. ar£yto2ot t€) gapxuxóv éxuptéy, alti o cpateiov- tat xatà tfo vuyme.

P. 420 (630). voti, ràcotv &xpec évavcla) Becte Petavius ibus (extreme Cornar.) pro vulg. &xpo«. — Conf. infra p.420 (630) toig ràoty &xpuc écri xaüca évavrla. et p.286 (547) (S&0c) xpo. dyaSó«.

P. 420 (630). Kai yvocotéov voco Corat ravxl có aíveaty xt&xt"QkÉvo) Legendum: Kal yve0c0v cet. L'vo0róv idem valet ac $ijAoy in similibus apud Nostrum dictionibus. Vid. annot. in T. l. p. 156 (74) et in T. IJ. p. 152 (482).

P. 420 (680). ou86 xav t ovópacc 6cXAXaxvac] Kav apud poste- rioris aetatis scriptores est vel, sallem. Sic Epiphan. p. 630 (761) xol £ovo« xdv pom*| yooóvov. p. 664 (770) xdv tó xatd cápxa dAr9tc xaréyovteg. T. iil. p. 204 (921) xd» £X AóyQ. p.240 (941) xdv Bui toU Ovóp.nrog. p. 254 (950) xàw Bui uj, Aégeec. p.322 (989) xà» év pa& A(Eet. et saepe alibi. Qui con- iunctionis usus ad recentiores Graecos transiit. Vid. David. in XivyortuxoQ IILoo- m)imnwpQ p. 128. Jtaque nostro loco oU8E xdv est ne — quidem. — Conf. T. I1I. p. 876 (1018) oubb xdv £v tà tuyóvtt, ne in levissima quidem re.

P. 426 (633). ci Zotc Q30opá, ttvóq &pa «Un o 30opd.] Noli legere: two; &pa ety qSepd; Vid. annot. in T. II. p. 152 (482).

P. 426 (683). dmxóXAouca, àxolAvpgéve £oxl| 'AróNovoa vul- gata est lectio; sed corrigo: dxolÀjovga, donec certis exemplis edocear, mon- strosam verbi àxóAÀupt formam Epiphanio placuisse. Nam quod T. ill. p. 442 (1056) anó)Xet vulgatur, cod. Paris. teste Petavio dro))uet exhibet.

P.428 (635). rücanzny"ayva2eocívnc)] AyaSocóvec mendosa est scriptura codicis utriusque et editionis Basil.; «Ya3ocUvrc, quod p. 728 (806) recurrit, Petavius optimo iure scripsi. |n N.T. et apud LXX. ayaSooUvr) ple- rumque cum var.lect. dya9qovyr exstat. Miror, Sylburgium Indice in Clem. Alex. v. dYa3«gvvr veram scripturam aya3ocUvr ex ed. Florent. annotasse, non re- vocasse. Alia enim ratio vocis aya3ocóvr, alia vocis i«poocuyr) et similium, quae a verbis, ut l«poocívr ab i&póc , formantur. ltaque T. lll. p. 154 (893) scripturam dyto0)0vne, quam habeut edd. Basil. et Petav., in dytooUvre muta- tam nollem, quamquam ita etiam in N.T. variatur. Recte vero Phavorinus: dycocUv] Tj x&AXAtovs dycooóve xaX ayórae tavtvov. — Fischer. ad Weller. P. If. p. 40. sq. haec non satis distinxit. Adde annot. in T. III. p. 516 (1097). 526 (1103).

P. 436 (6388). '"'E&£eA jAeyxcac) Mendose vulgo é&crjAextat, ut p. 484 (664). Sic 494 (669). 706 (794). T. III. p. 188 (912) Qujieyxrox pro vulg. ()xjAxxat reponi oportet. ldem mendum in lamblicho notavit Jacobs. ad Achill. Tat. p. 738. Adde annot. in T. I. p. 86 (84).

P. 438 (640). droxtévvetac Ae] De forma axoxcéwerat, ex codd. mss. loco vulgatae dmoxtelwtat reposita, vid. Winer. Grammat. ldiom. N.T. €. 15. p. 76. ed. III. Pro vulg. dxoxtelvovoa ap. Math. 23, 37. Noster dmo- xtévouca vel potius axoxréwwouca p. 468 (655) et 470 (655). Adde cl. edito- ris annot. crit. p. 526 (698).

P. 442. 444 (642). roU 6&6 axótvove tó Góp a xal tO v5 c VÀ e

5*

68 SYMBOLAE IN KPIPHAN. PAN.

6n45tovpynpua) Conf. Gregor. Naz. Orat. XXXIII. p. 614. C. Mávov (Mavos cod. Basil.) tv ÜAnv» puetà tob Oxóroug. ubi vide Eliam Cret. Comment. col. 902. Doctrinam tenebrarum, id est mali, Maneti exprobrat Basilius Magn. Opp. ed. Garn. T. I. p. 15. C. D. E. qui eodem nomine Marcionem et Valentinum notat. Vid. Animadvers. in S. Basil. 1. p. 10.sq. Gregorio Nysseno, De Anima et Re- surrect. p. 239. C. contra Manichaeos de materia disputanti, Krabingerus Annot. p. 818. hunc Nostri locum adhibuit. Similia apud Platomicos reperiri, Animad- vers. in Basil l. c. docui. Adde Proclum Comment. in Alcib. [. p. 84. ed. Creuzer. áplovavtat 8k toU Selou rxavtóg xal cel; tà &9cov Uropépovrat xal oxo- t&v tij; Ure. quibus verbis respicitur Alcib. I. p. 184. E. el; tó oxorttvóy xai &36o» BAénovte,.

P. 444 (642). vcóv a ya930v» racéoa...xpoBdaAAecy é& autc $5vapty Aeyogévr» puotéoa tc Conc] IlgogdXetv recte Petavius; ' Wpocld)Atty uterque cod. ms. ap. Oehler. et ed. Basil. Tu confer proxima: dréoreUe» Evépav Büvaputy mpofin3eioaw Um avtoU. et vide annot. in T. I. p. 146 (69).

P. 446 (648). "Occ 8E cl8tv à natio à Càív 2AtBopuévnv tqv y vy 1] v cet.] "Ort pro ócc legitar p. 482 (662). Atqui illis: eüorOayyvoc ev xat (epo, ratio subiicitur, cur Pater Filium coelo demiserit.

P. 448 (044). Tó yàp opa touto xooguoc xaXceitat tpoq tÓv péyav xóa uoc cet.] Nondum poenitet coniecturae, quam proposui ad Eliam Cret. col. 786 (10), ubi putixpó« xóopoc legi volui. Ibidem attigi proxima: xal ol àv9pomot mvtég Dita; Éyouct xdto cuvBt9eloag toig ve. quibuscum ante omuia comparandum illud Piatonis Tim. p. 90. A. B. éxsi9tv ydp 09v 1) Toon tüc Vuyiie Yéweot; Épu, tO Ztiov tr)» xtpa( xal Bjxw vjpuóv dvaxps- gavyiy épSot x&v t0 odpa. Ceterum etiam Orientales hominem tanquam mun- dum parvum celebrant. Vid. Tholuch. de Sufismo p. 231. qui Graeca haud neglexit.

P. 456 (648). Aloypóv piv ydo rapotvyctv» vó d»85pa S1)XAtcue- GSa:] Petavius vertit, quasi legisset: tapotety clc xà üy8pa SuAtUcoSat. Sed xapotytiy et dpzxapotweiv cl; vwa dicitur, qui alicui insultat (cf. v. c. T. Ilf. p. 432, 1044. é£pxapotvtiy el; tvjv dylav map3évov) , quod ab hoc loco alienum est. Ne multa, legendum xapavoctiv, id est perversa cogitatione sibi fingere. Ce- terum neque 3rqAtócc2Jat, quod uterque librorum mss. et ed. Basil. habent, neque 3oÀeUto2at, quod Pelavius coniecit, ferri potest. Scribendum videlicet Siuxeóto3at, cui in seqq. opponitur avBplzcc3er: ita enim vulgatum dv8pattt- 03at corrigi oportet. "Vid. [acobs. ad Achill Tat. p. 516. 689. [n 2«mAcósoSot abiit verbum 9wyAvxeico2at T. III. p. 5606 (1091) ubi legendum SqAvxtuópevot pro 31Aevop.evot.

P. 474 (658.sq.). Op o « à 6 toAXAA tcv éncyelov AéXAextat, rooG p dAÀXovy cà Uftepdvo vOv oupavGv tro3Ev BUvatat tote éxtyelote drxetxáteoSac —;) "Opto dq cl. editor loco vulgati pq recte reposuit ; sed xóoQ . . oUupaw)v; nóScy cet. in Xo0Q ... oUpxvGv ro3cy mutatum nollem, quum interrogandi formula xóco p3))ov; in apodosi, praesertim praegresso ti in protasi, Nostro usitata sit. Conf. p. 178 (496) sq. 562 (714). Ei vào ol xat avtoUg QacUeUct Éyovot, móco yc pow ol doyérumot t» xaT auto)Ue Uxapyóvty; p.490 (667) Kol el GÀegc copa Érepov dy3' Exépov dró cojacoc oV vivecat, móot€ yc pàXXoy vy dv3puirov clc Éttpov cGpia o9 perapijoeean ; p.910 (789). 672 (174). T. ll. p.23 (819). 28 (838), ubi cl. editor «i de Petavii coniectura recte adiecit, p.170 (901). 826 (992). 384 (1028) ubi male

SCRIPTAE AB ALB. TAHNIO. 69

foterpungitur, p.896 (1029) et suepe alibi. Nostro loco verbum A£iextat co- gitatione repetendum ad xd vJrtpíwo t&v ovpawGv. Iló3cy est negantis, ut T. I1I. p. 2310 (925) ubi vid. annot. Neque in integris tantum enunciationibus ró- 36€ — ; negandi vim habet, sed interdum etiam per se hac vi ponitur. Vid. annot. io Eliam Cret. col. 828 (15). sq. Si qua adhuc opus est emendatione, & ante mó3cv adiici velim.

P. 478 (660). Eic oetnpglay dnecotalué£voc éxivvbuvevos —. Ilóo o ye n àxXovy v uy v) xvv6vuvevoett — —;)]. BRescribo: Ei 8 celg cetnplaw £xwBuvtucE — —, mo00 Y&€ pà)ow vj Vvyr xw$ut/otu — —; Conf. quae modo annotavi ad p.474 (659).

P. 482 (662). ppevttdvctce] Legendum: qptwttóvtec. — Verbum ope- wt», quod p. 522 (691) recurrit, referendum in rarioribus verbis, in — uv exeuntibus, quorum nonnulla Casaubonus Exercit. J. ad Apparat. Annal. Baron. p.32. b. sq. consignavit, in his nostro ex loco mendosum goecvqtudy, quod T. III. p. 320 (988) recurrit. Jdem praeterea annotavit qavrtidy ex Africano, Baot- Aeuw ex losepho B. Iud. 1]. 6. et ériBtuxcuxy ex. Theodoreto H. E. 1. 4. Gave- tux» habet etiam. Procop. Comment. in Proverb. p. 98. ed. Mai. Eodem ex ge- nere est tpupmtuxv ap. Clem. Alex. Paedag. p.325. ed. Potter. Vide Lobeck. ad Phrynich. p. 79.sq. meque in Annal. Philol. Supplem. T. X. Fasc. If. p. 231.

P. 486 (664). zl pv v o&Xvjv éxXpobto xal ég30vec] Nollem loco vulgati Ép3tvyt receptum ég3iv«. In usu quidem sunt o3twrco et similia; inanditum vero gStyéo.

P. 486 (665). "'Extivot yàp xa3etopevot xnoiivec xal umbty épyatop&vot cet.) Vid. Ruhnken. ad Tim. Lex. Voc. Plat. p. 157. sq. et conf. Epiphan. T. IIl. p. 468 (1070) yx) dpyóv, ux)ce aepyóv xal dxatpopd yov, unb to xvi ty usAtooOy [supplendum clxatco3at]), épváteoSat 8k tatc ÜSlatg yepolv.

P. 494 (669). cd dxe«plorxaotov vob «vay yeACov] TO dreploxra-- oto» est iranquillilas anii, quam evangelium iis parat, qui anxia cura legis observandae liberati sunt. Conf. seqq. '"Exslvot; ptv ydp cet. De verbo mt- geox&v, deque vocabulis inde profectis vid. annot. in Eliam Crel. col. 761 (5). Adiectivum dxtploxacto; Noster etiam T. Ii. p.178 (496) habet.

P.564 (714). IIsgt 8t tác dvaAovje, nc qÀ3ev ó cecupo dva- A£&£acSac xapSev(avy cet.] Noli cogitare de voce *|; in 3j mutanda. Vid. Winer. Gramm. [diom. Novi Foed. $. 24. 1. annot. et conf. Epiphan. T. III. p. 22 (819) xaxd ydotw Svvípece, "jc évtBuvip.ooes à Buvatóq £v Gxacc— 48 (834) IIapaSvjcopat 8b auStg xoi t*]» ÉxSeoty toU Aóyov, oU «xexolntac "IovAMo .. 6 avtóc MdoxeJoc. quibus ex locis intelligitur, non solum dativum prono- minis relativi, ut nostro loco, sed etiam accusativum a genitivo nominis prae- gressi attrahi. Adde annot. in T. IIl. p. 96 (859). 352 (948).

P. 568 (717). Xylopka énolnocv, oo uv» uetnAAavpuévoc tv flot» yeyé£vntvac] Mecoayuévoc libri omues. Quae lectio optime ha- bebit, si post tv mort puncto distinxeris et yeyévitat ad insequentia: oJ- toe .. Ov))ng3elc, retuleris. Periphrasis in verbis: vyeyévrtat ovAAQgpSelc, id est Ovvc)vjg21,, nullam offensionem habet. Vid. Ast. Animadvers. in Plat. Leg. p. 130. coll. annot. in Epiphan. T.1f. p. 380 (544). Adverbium pernaypuévox, imtmulalione facla, cui adiicitur tvjv mot, ín fide, se tuetur analogia aliorum id genus adverbiorum, quae, licet io Lexicis vulgaribus fere neglecta, tamen cum apud alios scriptores, praesertim posterioris aetatis, tum apud Epiphanium haud raro occurrunt. Videsis mea ad Eliam Cret. col. 798 (11). sq. Ex Na-

70 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

stro suppetunt rappayuévoq T. I. p. 568 (311): éóaBtovoynpévee p. 570 (312): mepulayuévos T. fl. p. 262 (564): xXatctouévoe p. 610 (740). T. tI. p. 226 (932): 3ooaXopévoc T. 1T. p. 652 (763): rer)mpopnévoc, sicuti Oehle- rus de Cornarii et Pelavii coniectura pro vulg. rexXinpogpiévog scripsit p. 680 (179): ceteletop£voc, sicnti pro volg. ceXetou£voq scribendum p. 692 (786): écyvnpattopévos T. TIT. p. 10 (813): xapoxerotuévog p. 40 (829). 138 (884): cwnvopévyoe p. 230 (936): £vn)avpuévoc p. 299 (937): gsBraopévoc p. 252 (948): axoxexpuuuévoc p. 254 (949): Briaypévoc p. 282 (986): uecauspe- Anuévoe, prout valg. nerapcAnpévoc corrigendum p. 304 (979), collato pep«- Anuévae ap. Plat. Prot. p. 344. B.: yogaXtouévog p. 314 (984): avurepieimg- pévoe p. 818 (987). Apud Gregorium Palam. in Theophane (Lectt. Mosqq. T. Il. p. 10) cuvertoyu£vae, compendiose , exstat in. formula £xqijvat ovvtzttvy- pBévoc, compendiose declarare. Rariora sunt adverbia, a praesente derivata, ot opoAoyovpéwoc Epiph. T. Ilf. p. 310 (982), moonyoupévoc Athanas. ap. Epiph. T. III. p.356 (1007).

P. 570 (717). axpé£puovec] Constans fere est, quae hoc loco, p. 576 (720) et p. 580 (723) deprehenditar, confusio vocam dxpéuov et axpaljuov, diphthongo at literae & temere substitota. Idem mendum tollendum in Grege- rio Nyss. ap. Procop. Comment. in C. C. ed. Mai. p. 304 (ubi dxpatuówow pro dxpepówev) et p. 306. Quid? qnod ap. Epiphan. T. |l. p. 570 (1014) hodie quoque dxoaluooty pro dxpépooty mendose scribitur. Recte vero T. IIT. p. 683 (1107) rapa toi; dxpépoot.

P. 578 (722). 5 autóàv éxápat] "H avtév axàápat, ut ipse de vita de- oederel, speciosa est Ios. Scaligeri coniectura, quae haud parum confirmatur ver- bis Eliae Cretensis, haec ita narrantis. Comment. in Gregor. Naz. Cod. Basil. fol. 827. rect. 80 OXn« tW vuxtóg Éxelvmc dóctro toU 3«o9 uttd Sepuev Sa- xpóGv, T| tv» RpeEtov draAAaYTvat trjg xapovOT; QGjo 7| avtov cet. Est enim dràpat id ipsum, dzaXAayrvat rfc terc. Quo sensu alias plenius dicitur axot- pev évctU3ey , — cv xdto. — Procop. Comment. in Proverb. ed. Mai. p. 168. toU gl» .. tÓv dufottto» xal dqavf, (rÀoUrov) ÉXopévou vv évreUSev analpov- toc éfdyerat £x quAmxg vj wvyWá. Vide Krabínger. meque ad Gregor. Nyss. De Anima et Resurrect. p. 255. 864. a. Erit tamen fortasse, qui, collatis ver- bis p. 600 (785) 1j aUtoU trjv wuyrjv rapaAaQtiv, émalpewy tueatur et cum Pe lavio vertat: de vita tollere.

P. 578 (732). £v v&£vt& xal vevea) Id est: variis temporibus. Conf. T. III. p. 224 (932) xarà yewtaw xol vevsáv. — Quo ex genere etiam illud est p. 660 (768) Ol&e yàp wj ypaq?) «t9nou xol clünoty, id est: varia scientiae genera. — Vide cl. editorem ad T. 1f. p. 663. not. 14. Adde Epipham. 'T. III. p. 42 (830) "AvSporov ydp xol dySporoy Épv ó Gytog aüxóctolo;. p.104 (865) xa3à ukw càpE xol odpE tautóv, dqrep xa$9ó mtvcopax xol vveOpua xautóv. p.174 (904) év xao xal xao. — p. 206 (922) cfc xoi el; S9«0c 0 maro. p. 278 (960) xapà tà qct xai Qóctw vjpág dxoucty xal ovuc(ay xai ovata.

P.578 (722). éAáxmosc, xa9anep xat 'Ioí ag xoté.] Quod pro vulg. dAdxtoe ex cod. len. repositum est éA&xnse, confirmat Epiphanius p. 602 (735) Éy8oy év voi; dator; xaSctópevog cupéev Aaxvoaq xai Petvouc veyo- wjc. Respicitur illud Act. f. 18. xal renvrjc yevópevog éÀaxvmot pécocs. De verbo Aaxtiy vid. Schleusner. Lexic. in Nov. Test. T. IJ. p. 3. Apposite ad rem Gregorius Naz. Orat. XXI. p. 398. C. ("Apttoc) 8Gcqv ÜSexcv axoAdotou viejc- Ce, tv £v QeBrjAotg vómot; xataAugt, tuyre Éoyow, ou vócov yevoptvog xa

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 71

tX)v loóba (QE Umoctdc ém (toy npoBocia voU Aóvov. Orat. XXV. p.460. C. o9 Sttv piv vj éyyclonou , Stworépa Sb yj veuve] xal vüc "[ouSa xoosoolas dila, Tv é£x&ivoc xatd coU currpos "jov ÉxóAumocv. Alexandri preces et Arii mortem , inde consecutam , idem tangit Orat. XX XVI. p. 685. B. elxep Upkic "AXtEdvBpou paSmtol toU xdvu, toU ptydiouw rfj; tpuíOo, dyuvwcreU t& xol x*- puxoc, xal Aóye xol Épgyq t*)v dofQeuxw é£oploavtog. puépvnoSe ydo víjc dxo- cvolorfs éxelvpg &uyfje, v] tàv doymnyóv cfc dosQtlag xaté(lvoce £v vómote d&lo, t&v ve yAdcOQc dpaptupátow. ubi rem ita narrat Elias Crel. Comment. Cod. Basil. fol. 327. rect. «(c vj Éumpaxtoc xal drmoctolon) tuy), épobputv. do&toc OU OyAou vtyowa xcvotavtio t€ Bacosi xt(9e avtóv dpcopuoxde, wn- xétt tà mpóttpow Qoovti? , évre0.ao3ac alebáv8oo SéEacSat avutóv slc xowovlav. 0 8b xc)evc3el, Sé6a03at avtóv xol meptolyre Érà ToótQ Yeyowde, 3tEÀ tqv xplowv SU cuyje dvav(9mot xal Jxó trjv ipdv toU Suctactnplos tpárttav xecdvy &' GAmc (sequuntur, quae habes annot. ad p. 578, 722. 3| au tóv axüpat: deinde ita pergit Elias) C(ya px) (by tóv 8óXw» toUtow» tl, tv)» xa3oluxyv cle- &py6p.&voy éxxnolav. Épyov ovv vaítny cixcy, Go cle Épyov éxgeQrxuüav. üpttoc ydp £pyópevog tfj €maiptov érÀ tijv Goomolay, vvEXonc avtàv tfc Yaotpde xard vjv 080v, ti, 8nuóctw clcépyexvar dosBoGva, xal totg xórgotc vv Éfxdtow cuvexpuévtov, xa9vjutvog éxi xo dosBoovog drépuEe, v)» xapiégnios xal pu- capd» avtoig Bóyuaoct xol QAacqmplat, év xorpówt xol QefAotg tóxot amoó- (xjEae Cur) xoi alot; tv tfe ye TUQc CystGy: juxapà ydp xol tà ToUrtov $oypara. Quorum novissima, ut illa Gregorii: £v tono; d&lot; tv vfjc YAo0- c(c dpaptvuárov, comparauda sunt cum Epiphanii verbis proximis: Kal oU- te TÓ téloc avutoU Yéyovwcv év tomo Suec tc dxaJapolag. et cum hisce p. 603 (785) 'Qc 8b oUtw (leg. Gere ovrog) xartÜmrxrat éy và Suqd8&t tó- X« drodo)e aUuto0 td téÀm, xoSdmto xal étju&ceEv dxa3Saprow xaxomtot(ay.

P. 580 (722). 'EvveU3ev Gpyexvac 'A3avdotog Qtogopgetc3al t€ xal Àurxetco3at] Btogopeio2at, exagitari, recurrit p. 600 (734) Qogo- poupévou xal orévovpoc. Verbum, in Lexicis vulgo neglectum, interpreteris gla qf£oso3at ,, vi ferri (Plat. Phaedr. p. 254. B.), quemadmodum qvola qépto3at (p. 714, 798) et similia in usu sunt.

P. 580 (723). c&vvurxtio2a:) Vid. Schol. Aristoph. Plut. v. 21. Etymol. Magn. p.468, 56. Lobech. Addend. ad Phrynich. p. 784.

P. 582 (724). umxéGOgov ... có d3éptvovy roü&ac, v Enpat&a«) Quod los. Scaliger. verissime coniecit y) Éxpatac (id est indignissimum in mo- dum), ad antiquum pertinet euphemismi genus. Conf. Epiphan. p. 626 (748). Kai 9 vt ubv nénovyS€y à. Xptotvóc, mémoySev. .id est: indignissima passus est. lo. Chrysostom. Opp. ed. Eton. T. |f. p. 393. oi (apucatot oUSapóStv GX03cv dAX 4j dxó mavoupylug xal dmovolag Émpatrov, meo Énpavrow. — Basil. Magn. Opp. ed. Garn. T. I. p. 617. A. à Med ... qavracia uuo3ív. xal &nxlbt ol- xelac detielac, oUyi Bb vjj xpóe tà veyvoptvoy. DxSéoec Énpattey, à Enpar- v&w — Theodoret. Dissert. Therap. XII. p. 1015. ed. Schulz. £xoa3cv, amep Era- Sew. Sozom. Hist. Eccl. Lib. IV. cap. 18. p.156, 40. elxep tt 3dtepov yévnxat, Éorac roig (Spot; X8tta. xotiv, amp QoíAovra,. id est: pessima quaeque perpe- trandi facullas illis dabitur. Ex scriptoribus sacris conf. Io. Evang. XIII, 37. G Tot£(e, xolncow váytov. XIX, 23. 0 yéyoaqa, yéypaa. Apud Tragicos omnia plena exemplorum huius euphemismi. "Vid. Abresch. et Blomf. ad Aeschyl. Agam. v. 66 (67). Schaefer. et. Heller. ad Sophocl. Oed. Col. v. 266 (273). Reisig. Comm. Crit. in Oed, Col. v. 335. p. 235. Markland. ad Eurip. lphig. Aul. v. 649,

12 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

Hermann. ad Viger. p. 709. Solatae orationis exempla dederunt Abresch. ]. c. et Lect. Aristaen. p.200. Leimner. ad Herodian. ed. Irmisch. T. Ii. p. 801. Wake- field. Silv. Crit. IV. 180. p. 104. sq. lacobs. ad Aelien. Hist. Anim. p. 50. Frilzsch. Quaest. Lucian. p. 159. sq.

P. 586 (726). cuv«oxeudo31 ... xal é&co 91) Ne quis hoc loco £Eedio3v) pro é£cu3v) et in seqq. é£Goat pro ézeGcox legendum coniiciat, vid. annot. in T. IT. p. 554 (302).

P. 586 (726). cote xA mptxote vote uxà ASavactou ovoct) Scri- bendum: uünxó 'ASavdotow. Confer modo p. 588 (737) éxxXnolac 0xà. &a. do- yienloxonov ovca. Longius dissita sunt, attamen ex eadem vi praepositionis Vxó haec fluxerunt T. !1l. p. 418 (1042) dwerpdqm .. Urà trà» eowp. Vid. Winer. Gramm. Idiom. N. T. p. 344.

P. 588 (127). xal duoóbov Qntotc Aavpov] AogOv in ed. Petav. merum est vitium operae typographici; nam in Animadvers. p. 282. vulgatum Aanfjpóvw exstat. AavpQv autem scribi Petavius recte iussit tum in margine con- textus, tum Animadvers. |. c. De perpetua, quam idem in Animadvers. atti-

git, confusione literarum Q et v vid. annot. in Eliam Cret. col. 773 (9). Apud Epiphanium T. III. p. 482 (1078) Ggpac mendose scribi solebat ante Oehlerum, qui aopac Petavii suasu reposuit.

P. 594 (731). out éxivolq, ob v dtóp o tiv tpodvet ó Seóq toU vlod)) Ne quis fortasse de rpo£yet reponendo cogitet: mpoxyety hoc loco est tempore praecedere. Cf. p. 596 (781) x pgoümxdpytt Ó Seoq toU viov. [Td quod est ordine ac dignilale praecedere xpotystw valet T. 111. p. 476 (1075). Eadem vis verbi uxepd ec T. IIT. p. 218 (928).

P.596 (781). vóy vidv Aevóvtov otl uiv épuy13v, ot 65 xpo- BoXyv ds£vvv vov] Haec Arii verba ex Theodoreti Hist. Eccl. I. 4., quae autem p.598 (732) ab Ario de Valentino dicta exstant, ex Athanasio De Synod. cap. 16. attuli ad Marc. Eugenic. p.48. ubi illustravi theologicum vocis rpofoX usum, quem Aríus p. 598 (733) iterum notet. Adde annot. in T. f. p. 146 (69). De voce épvyr conf. Theophil. ad Autolyc. II. 14. Éyov .. 0 Sedg 10v Aóyov évbuxSerov dy toic (Slot; ord yyvotc, Éyévvoev avtóv, perd tij; avtoU cola (EcocuEd p evogc xp vàv OAÀov. Origen. in Ioann. I. 42. ubi de loco Ps. 44, 23. £&mnpevtkaco vj xapbla pov Aóyoy dya3óv. — Vid. Thomas. in Origene p.112. Teste Sozomeno, Alexander, Episcopus Alexandriae, in epistola de Arii haeresi verbis ex Ps. 44, 2. item abusus est, ut Filium divinum et aeternum esse demonstraret. Adde Marcellum Ancyranum. apud. Epiphan. T. Ill. p. 52 (836). Est autem épvyr) nostro loco sermo ore pronunciatus, sicut. éEcpeuyeoSat Psalm. l. c. idem valet ac pronunciare, loquendi usu ludaeis Alexandrinis fami- liari. Vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 63. sq. Effuliendi vim, de qua idem V. D. monuit, verbum habet ap. Epiph. T. II. p. 840 (998) binis locis in epistola Alhanasii. Adde annot. iu T. T. p. 162 (78). Non erat igitur, quod Daniel iu Tatiano p. 155. illud é&cpeuyto3ac apud Theophilum 1. c. pro gnostico vel cab- balistico maiore iure, quam mporj$av ap. Tatian. cap. 7., haberi posse statueret.

P. 598 (783). o98 dc Ié£paxaq AUyvov dxÓ AUyvov v Oc Àap.- ra65a tie 5v Similiter alii de Filio et vero etiam de Spiritu sancto locuti sunt. Conf. Iustin. Mart. Dial. c. Tryph. p.284. et 858. Tatían. Orat. c. Graec. cap. 8. et vid. Semisch. in lustino Mart. T. II. p. 288. sq. qui illustrat senten- tiam lustini, docentis, Spiritum a Deo non separari, sed, ut ignem ab igui, nullo eius detrimento proficisci. Quod autem idem V. D. T. 1I. p. 304. opina-

$CRIPTAE AB ALB. IAHNIÓ. 73

tur, Numenium ex Patribus Eccl. in eo profecisse, quod ap. Euseb. Praep. Ev. X1. 18. p. 538. D. processum secundae naturae ex primaria facis accensoe simili- tudine illustret: Numenius ea similitudine non processum secundae naturae, sed communionem scientiae divinae declarat. Facis ab rogo abstractae similitadi- nem Sabellio, de Filio docenti, exprobrat Gregor. Naz. Orat. XXX. p. 544. B. (ara. 8b 6 3eóg td mdvta dv nào —, ovy 0 matüp, návtoq elc autóv dva- AuSévtog ToU vioU, derto tlg mupáv peydn» AagmáBog noóe xatpóv dmoora- e3tlonc , cita. ovvagSclons (po8t yàp ZagOXot tà (qr roUte raptup3tiupt- c9e0av), dXX Glo; S3tóc. ad quae Elias Cret. Comment. Cod. Basil. fol. 127. rect. dy&Auo0ty 8b évrai3a Aéyet (conf. dvalvSévrog) trjv olov dvdyuoty xal dvyd- xpaGtv. 0 ric OatAhavüc £ort npe lac Boypa. xa! yàp éxcivot tv vlóv xal tó 2eiow xyeUpa 6l, tóv marépa Gvvfjpou», óvopara povow toU matpóg Ayovtte dvouctx tÓv vlóy xal tÓ Stiow rwcüga. elg xapaBtypa Bb vc map aUrolg dwvctGe Dae viv dxooxacSeicas Aapmdóa tg Tupxatüg xal máÀew Gcuwt- q3ttoav autp. xdxeüyot yàp mpovjyov piv éx toU matpÓq tÓv vióv xal TÓ mweUpat tó &ytov, avfÀvov Bb xdv avtóv cl; tó auto Móvov Ttpócurtov.

P. 598 (788). dypóvec rpó rávtov vevvn3elec póvog UO uó- vou ToU ratpóc unéotr.) Solemni apud Patres Eccl. formula Filius uni- genitus uóvoc éx póvov procreari dicitar. Vide Allat. Not. in Sympos. X. Vir- ginum S. Melhodii p. 411. ed. Rom. et confer Asteríum laudatum ab Acacio ap. Epiphan. T. IM. p. 56 (888) o xat(p 9 yevvjcac é& EavtoU tÓv povoyevr] Aó- Yo» -.. MÓóvog uóvow. Acacium ap. eund. ibid. dovnoágsvoc tóv Stóv éx StoU Aóqov Ovta tÓv vióv xal póvov £x puóvov. et p. 58 (889). Formula recurrit in Epistola Pseudo-Synodi Ancyranae T. |]. p. 80 (851). et ap. Epiphan. ipsum T. Mf. p. 164 (899). 200 (918). ó 8L Sede dvexBtQpütec póvoc uovoyevij ye- yévvmxe. 286 (938). 238 (940). 278 (968).

P. 600 (734). "Apte "Apete) Vulgatum &55tc; " Apeu Pelavius Animad- vers. p. 287 ex Conslaniini epistola, a F. Morello edita, correxit.

P. 602 (735). 'Qcó6t oüto xaccel)nrcat cet.] Non displicet, quod cl. editor coniecit: dore ovt —. Conf. quae in eadem re dicuntur p. 578 (722). Kol oUtec cet. Malim tamen: d«t& ovtog — , quum dtt oUto mo- lestius sit dictam.

P. 602 (785). popocts] Vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 116 et conf. Epi- phan. T. iif. p. 26 (821). 114 (870).

P. 608 (738). oUxoüv dyxd21, 7| vtounv £8££&aco, 9) é» 1:6 qt9và» £riatóv3m v aGvveoctáAn) OvyxoüoSat est ín molem surgere, quae verbi vis ab eo fluxit vocis Oyxog usu, quem illustravi ad Gregor. Nyss. De Anima et Resurrect. ed Krabinger. p. 204. sq. Adde Epiphan. p. 674 (716). xatà OTxoy; Verbum óyxoüv, incrementum adferre, habet auctor dialogi Her- eippi ed. Bloch. p. 22. à (Ag £v» t xóopo ndvta mtpuéyew óyxot mávtow td« ytvéottg xal loyuponottt. quae sumta ex Herm. Trismeg. ed. Turneb. p. 93. Tou in divinitate respuit Alexander in epistola ad Alexandr. ap. Theodoret. Hist. Eccl. [. 4. ov .. raig topaiQ .. dAX antec xol dvtxBeQyxtoc. Eam nonnulli ex Patribus Eccl. ita admiserunt, ut dtopov esse et Deum iun Trini- tate aj£plotos pep(teoSar docerent. Conf. Iustin. Mart. Dial. cum Tryph. 128. Apolog. |j. 6. Taiian. Orat. c. Graec. cap. 5b. et vid. annot. ad Eliam Cret. col. 880 (9). Cum verbis: éxAatóv9m cj cvvcotáA n, conf. Epiphan. p. 644 (159) T6 8b yevevruévos éx pióoco c 3| ovo tov épydterot, 3 xAactu- cuóv, T] utltocts, T] Toys, vj tt vOv totoítoy xa2Óy xpogíxttt tÓ Ycycv-

74 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

vnxott. T. Hii. p.200 (918). 308 (980). !n Homilia Clement. XV]. 12. mo- vadi divinae Üxtacw; et ovorci), per sapientiam se manifestans, tribuitur. Sed Sabellius potissimum, teste Athanasio De Synod. cap. 36., ad explicandum Tri- nitatis dogma verbo mAiaruv&cSat abusus est Deoque expansionem et comtra- ctionem inesse voluit. Qua in re Stoicos secntus videtar Bauro Doctr. de Trinit. T. 1. p. 268. qui excitat Afhanas. c. Ar. 1V. 14. coll. Diog. Laert. VII. 187.

P. 608 (789). v &ywpontoc éxclv quoto) Deum dicit; vid. annot. in Eliam Crel. col. 767 (3). lbi laudato Gregorii Palamae dicto de S. Virgine - geminum est hoc Nostri T. Ilf. p. 416 (1040) oxtvtt yoprjcavtt tóv dyoipntov. Est autem dyepnro; Deus, quippe omnium ydovpgua (vid. Baumgarten - Crus. Hiet. Dogm. T. ]l. p. 984. sq.) vel tóroc 16v oaov, ut ait Theophil. ad Auto- lyc. IM. 8. Sic Arnobio .C. G. 1. 81. Deus locus rerum «c spatium. — Appoeite Noster T. III. p. 158 (895) ou8k £v péroq 1| rtptoyf; 3cóq vouoxivat. "Eon Yàe actplypaqoc, dyejpntoc ... mdvta meputyóputvog t& moujpara.

P. 608 (739). xal vol ye 6vtov] Ita Petav.; ed. Basil. xaíxouye. . Sed scribendum: xaí(rot yc, quod exstat p. 624 (747). Mendosum xal rot yc tum ulibi saepe deprehenditar, tum p. 636 (754. ubi ed. Bae. rursus xaícotyc). 664 (170. ubi ed. Bas. xal toc y«). 724 (808. ubi ed. Bas. xal tovyc). T. Itf. p. 43 (881). 208 (933). 260 (954). 386 (968). 298 (975). 358 (1007). 860 (1009). 448 (1059 bis). 454 (1063).

P. 610 (740. xóc doydyvyecAot; rüc ocpattal;) Ad vocem orpa- ttal vid. Animadvers. in S. Basil I. p. 189.

P.612 (741). Gy eov Urepé£yovot cv opacó v] Yrep£youoc loco vulgati vmdpyovot reponi iussit Pelav. Animadvers. p. 287.

P. 613 (741). à3ávatot xatà yápty Ux' auto xvto3évre«) Confer Eliam Crel. Comment. in Gregor. Naz. col 825 (fol. 152. rect. med.) et quae ibi annotavi.

P. 616 (748). T( ovv éoti, Quoi, &2Ao0 tt 5 92eótye avutob £x c8 £«c0;] Fortasse legendum: TQ ovv éott, qnot, x AX v] Ott cet. Conf. p. 668 (772). Ti ouv, quot, dYX Gvt (leg. dàX 3] Ox) xpotuxdtepov &lontat; Frequens apud Epiphanium o3À' v), mísi, praeterquam, de quo vid. As. Annot. in Plat. Protag. p. 196. — Krabinger. ad Gregor. Nyss. De Auima et Resurrect. p. 332. coll. annot. in T. Il. p. 674 (775). T. Ill. p. 6 (810). 408 (1037).

P. 616 (7483). Nopí&io 8t... éàeyy3TY,00vca«] Notandum est vo- pito , absolute, ut olpat, positum, nisi forte Ott post 8t excidit.

P. 622 (747). dq xavóntv £329v] Katono, quod proprie de loco dicitur, ut iu seqq. Gq xatómw Qalvov, hic ad tempus transfertur, estque xavómt QA9ei» lempore alicui sucoedere. Vid. Praefat. in Eliam Cret. col. 145. c

P. 622 (747). Ilot qépcoS3c;) Attende veteris elegantiae dictionem, qua utuntur, qui alios a temeritate cohibent. Conf. Plat. Clitoph. p. 407. A. IIot gépco3c , ov3penrot —; Herm. Trismeg. Poémand. ed. Turneb. p. 33. et . Hierocl. ap. Euseb. Contra Hierocl. p. 544, B. Vid. Wytlenbach. Auimadvers. in Plut. Mor. p. 92.sq. et Boissonad. ad Aen. Gaz. p. 201. sq. 519. [mmutata for- mula, Meletius in homilia ap. Epiphan. T. !1I. p. 132 (880) rot pepopt3a — ; Similiter Latini: Quo ruilis? ut Horat, Epod. VII, 1. ubi vid. Parthen. p. 163.

P. 634 (747). mxe«pl te évodpxov olxovogulac] Conf. p. 654 (165). 656 (165. ubi Évoapxoc olxovoula et Üvoapxoc vxpovcla promiscne po- nuntur). 682(780). Eodem pertinent o«uctnplac olxovoula p. 688 (783). 700 (791) et nudum olxoyouía p. 690 (784. 785). 700 (790). T. Ill. p. $90 (1026).

SCRIPTA AB ALB. [AHNIO. 75

392 (1027). 588 (127). Miro pleonasmo Epiphanius T. Ilf. p. 412 (1089) xj tic €vodpxov napovotag olxovopla érsBrjpmotv. et p. 440 (1054) cry ... olxo- voulav xoU xuplou tXjq évodpxou avtoU Tupouc(ag. Vid. Animadvrers. in S. Basil. J. p. 118. sq. 140. sq. et Viris Doctis ibi laudatis adde Baumgart.-Crus. Hist. Dogm. T. IY. p. 829. et Baur. Doctr. de Trinit. p. 159. sq.

P. 684 (748). xo(o épyaXAlio £StpeXt3.)] Apage nihili formam épyaMt et citius rescribe épya)t(o. "Epyodetos recte scribitur T. Ilf. p. 828 (989). Simile mendum itacismus peperit T. IIl. p. 68 (845) ubi npoctorelotc pro vulgato moocumíotg scribendum. et p. 60 (840) ubi xperotox(ev pro mpt- totoxe(ov perperam scribitur. Iloiog hoc loco et in praegressis: mola téyvy éxtlosv vj copla, est ridentis rem parum probabilem. Vid. annot. in T. lI. p. 724 (809).

P. 626 (748). roí pur Aoy(Ceo3at elo 93eóv» tt dF)attópnacoc jroBtBnxvtav voguíCecy au tóv 9eóccra rapu vc3v vo ratpóc Ey etv ov c(av.] Haec verba sanequam obecura sunt. In ed. Basil. post £)ar- teparoe virgula interpungitar; sed 3| ante Urofenxuüxy excidisse videtar. Conf. p. 724 (804) cl váo vt tl; tàóv. vióv Aoylzn UroBe(mxdc v] £Adttopa. Cum ver- bis vo) px] AoyltcoSac clc Seóv tc éMattojparog conf. haec in seqq. Ojtt ydp toUro pi évoxYps tie vt dNttepato,. — Aoyltety et AoylteoSal tc el; vt est alicui attribuere aliquid. Conf. p. 626 (749) (a xó xd9oc cl; cvv S«ótwra Ao- vt033j. p.638 (750). T.1!f. p. 592 (1027). Cognatus est usus formulae dya- Aoytt» et dvaloystc9a( vt cfc xx, adnumerare alicui aliquid, p. 648 (761). 668 (112). 'T. HF. p. 40. sq. (830) cà piv tl; Xptoróv c)» Bualotow xpocártev, tà Bb el; vóv Xóyoy dwotáte dvaloyoópsvoc. ubi male vulgo dvaAoyoUp.eva. Avtóv Christum dicit Epiphanius; tangit autem hoc loco placitum de Jrofáctot in divina natura, ab Haereticis in Christologiam introductum. Vid. annot. in T. J. p. 204 (103).

P. 628 (749). àAAd, cel &pa, UntnS35oetat &130c vtóc] El &pa Petavius male vertit: nimirum; tu verte: si forie, quae formula, pariter ac Graeca &l &pa, cum ellipsi poni solet. Plene dixeris: cl dpa ToUto Buvatóv, si forte id locum habet. Conf. T. IIf. p. 12 (814) aà)Y', «t &ga, &yvtialoct tà xaT elxóvx. sicuti haec interpungenda. p. 228 (934) dX, cl &pa, xe«raypn- Gttxyj ttt ydptrt xal autó .. ToU mÀovclov yapttouévou t6 T[coow.

P. 628. (750). év vot, cea patixotc rÀAaoctlotc) BRescribo: màa- croig. Tà ceoparuxa xÀaota sunt animantia.

P. 682 (762). év xóa. o xoXAuBAvotogs xtxtvuuévo] Ilo)vgAv- Cte rarior vox est, quam in Lexicis vulgaribus frustra quaesiveris.

P. 632 (752). IIvcüga yàp Xptovou xvtsüpa xatpóge Éxno- pevópgevovy xal toU vio) Aag dvoy] Quod Voemelius coniecit rapd rarpóc, exstat ]o. Ev. XV. 26. et ap. Nostrum T. lil. p. 168 (900). Poterat eodem iure coniicere dx matpóc, qua formula Epiphanius p. 642 (757). 673 (174). 683 (780). 698 (788). T.III. p. 46 (888). 144 (887). 204 (921). 246 (945) et alibi hac in seutentia utitur. Idem T.11T. p*200 (918) dd ratpde éxmopevópevov. Sed praepositione in verbis ratpóc éxroptuvóptvoy aeque facile caremus, atque in seqq. To) vio) Adggavov, quibus respicitar Jo. Ev. XVI. 14. éx toU vloó Jjbtrat. — Eodem respiciens, Epiphanius praepositionem éx, p. 643 (157). 682 (780) et alibi servatam, p. 672 (774). 698 (788). T. II'. p. 46 (883). 168 (901). 200 (918). 204 (921). 246 (945) et alibi, ut nostro loco, omisit.

16 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

P. 634 (758). Qépc oU» Btd travutnc vtjc A£Ecac BiaAafe- bt» —] Male Pelavii versio Latina: Age igitur nos ilerum de his sermonem insti- fugmus. Nimirum aliud est 8uQapgdvety xol ttvoc (v. c. conf, p. 702. 793. T£pl raUtne tüc A£beee . . Suaovtec) , aliud. Suriapfavtty Six vtvoc. Tu verte: — huius effati ope disputemus. De verbo Stay aytoy, disceptare, disputare, vide eruditum Anglum ad Origen. De Orat. p. 206. B. not. p. 918. b. ed. Ruae.

P. 684 (758). pnécoq totcóq toU xoócopov, G« Eri Seátpov, a 9)nr100 S(xvv] Similiter Noster de Christo murti se devovente p.694 (787) tóv ÜXov Sconorwy Érl tà totíto oxdpgpatt .. kovóra. ubi vocis oxáppax is cbtinet usus, de quo monui ad Eliam Cret. col. 766 (11).

P. 634 (764). oux Evyt 93óvoc 3«óxtntoc.] Vide Krabinger. ad Gre-

| gor. Nyss. De Precat. p. 1836. meque in Basilio Plotiniz. p. 34. et ad Eliam Cret. col. 774. (12) ubi in contextus verbis: dya9d 8t ov8dc éyy(verat oóvoc, xaSd qnot xol IIAdtov, male oustg pro ov3élg typis exscriptum est. Adde Epi- phan. T. II. p. 270 (959) oubk yàp q3owst tyj (bia dyaSotQut cet. Contraria de Deo invido sententia (vid. annot. in T. 11. p. 382 (544]) idem in disputa- tione adversus Diabolum abutitur T. III. p. 334 (995. 996.).

P. 646 (760). tà» Ux avucóv .. Aevoué£vovy ve xal d6opuév oy] " Adsty est. decaniare, celebrare. Conf. Method. ap. Epiphan. p.390(591). Epi- phan. p. 692 (785). T. lll. p.862 (1010). 368 (1014). 374 (1017) et saepe alibi. Idem &8&v et XMéyetv, ut hoc loco, copulat p. 688 (784). 716 (791).

P. 6562 (164). ínxoS8t6óvyat qQuvrjv vyntcooav] Ecce tibi epicam vocem, ab Epiphanio adhibitam et p. 654 (764) repetitam, Conf. Homer. lliad. a, 167. 3alacoá te vy j&oca. Pari xaxotnAi Noster T. II. p. 254 (949) Boottlaov Buvonudtov. p. 508 (1098) appalvovrec YeAotputvol ve. — Sed est hic mos recentioris aetatis scriptorum, de quo dixi ad Eliam Crei. col. 758 (5). Quod sequitur dmopjxo3tv, anó püxo3ev mendose scribitur T. Tfl. p. 478 (1076). 580 (1106) quibus locis saltem dró pxo3tcv poui oportebat. Sed ferri potest dmousjxo9tv, quod Epiphanius finxit ad exemplum vocum epicarum drto- TiÀe, drotqAó3t, amorrAoo. Poterat etiam dicere dxó qjaxoó?ty (vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 46), quemadmodum éx ravtayó3tv dicere est ausus p. 676 (176). T. IIT. p.122 (875). 186 (910). 304 (979). 358 (1007). 410 (1037). 412 (1038). 414 (1040) eL saepe alibi.

P. 658 (164). «auto qàp taut tó óvntOv uvóst) Autd ex codd. mss. recte repositam est; sed restat, ut &avró pro kavtd rescribatur.

' P. 656 (766). "Evc 8b uxepQoopactó óqtóv lxavóàs Epyum- v€vópevov vog(Cov, xal éni và Evcepga xpóc autóv clo dvatpo- T)v tÓv dxovOvtO v Éxtivevonpgé£va toU Aé£yetv éniAaBotruc] Ad haec verba intelligenda Oedipo coniectore opus est. T*j; avtóv et émwevon- péwe» ed. Basil.: értwtvonudya. Pelavius, adiecta nota: Pro c$j« for. o x' vel toic autotc. llpoc autov cl. Oehlerus de coniectura. Sive autem vró, sive fodc scribitur, ista: xal émi tà Étepa ... toU Aéytt» éxüdouit, adeo barbare sunt dicta, ut mihi de vitio suspecta sint. jn transitionibus Epiphanius for- mulis etitur hujusmodi: p. 646 (760) ég' Écepa 8b ma kavtoU, éribepurv. p. 664 (170) éx' &ilag .. MEe Spe vàv vov. p. 674 (115) éx' Jac X- tec épcErjs Cticopau — p. 676 (776) érY tdà« ker avtov Aé&e, ÜCopsv.. p. 680 (118) éxi 8b xà. Ga. Votrdv éne)eUcouat. p. 6832 (780) cl; tàc G)laq avtv MEste Exuroüc émubopev. — p. 684 (781) auSt xdÀo tlc cde EErjc (leg. xà. EE) xapeAeócoat. Quorum tamen locorum nullus ad explicandum nostrum expe-

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. Tl

dit. Sed quum p. 686 (782) haec reperiantur: Kol (v Urspfrjcoua cl; xà (repa , eo adducor, ut credam, nostrum locum ita interpungendum esse: "Ec 8k vrtoBYjcopat, tÓ Qntóv lxavelg tpumvevópavoy vopltev, xal érl xd. Erepo, ... émvevovruéva. Quid vero faciamus istis: vou Aéytev éxaoua? — Exspectaveris : toU Àéyto» érxaolyv. Sed ne haec quidem cum reliqua oratione cohaerent. Quo accedit, quod érOapfáwto3ar p. 696 (787). 714 (798) et alibi de ho- stili dicitur aggressione, cuius notio in verba toU Aéyttv (rmüQolgmy minime cadit. Quid multa? Lector pius, sed Graecobarbarus, haec verba, postmodum vitiata et in contextum recepta, margini adscripsisse videtur: toU AÉytt» dmo- Aavouut, id est: lectio mihi prosit.

P. 658 (766). IlpoUxavti(ottat yàp autoto có Ux autoU ToU xvpiou tlompévov] Ilpoexav-(joctroat cod. Rhedig. male. llpoUravtáv est praevertere, in antecessum occurrere s. refutare, verbi Uzxamytày vi ea, de qua dixi Symbol ad Philostr. Vit. Soph. p. 59. 107. Adde Suid. v. IIpóxQoc et Cyrill. Alexandrin. ap. Mai. Collect. Nov. Vet. Script. T. VIf. p. 104. a.

P. 660 (768). xtxpoatuppéva) De verbis in vvà exeuntibus, quae ín perfecto passivo literas jii. adsciscant , conf. T. I. p. 176 (87) pe«poXupquéva ystpac cod. Veo. pro vulg. p«polvopévag y., T. IU. p.40 (829) dEuppévos tyv YAàtrtaw. p.176 (905). Geminam formam verborum in atw) exenntium attigi- mus annot. in T. I. p. 454 (234). Kpatwvoptvo, tumen Epiphanius quam xt- xpatupgu£voc dicere maluit T. IIT. p. 184 (909).

P. 664 (110). Ot v«evvd Sat... xat cl; ndvxa cO toAgu ot] l'evabas, generosus, cum ironia dicitur procax. Conf. p. 708 (794). TU ydp rtaAw qaot ol yeváBat; p. 724 (804) Aéyt pot, e ytvidta, cl Mec; T. MI. p. 40 (829) ixatóy paptuplac oépev 0 yewváBac érnyycOaro. p. 192 (914) cà yewdBq "Atti. p. 308 (981). 812 (983). 322 (989). Eadem ironia voci yevvatog inest p. 680 (779) 'Q v&vvaiot copiotal xol rv Aóyvov Buxorpoptic. et alibi.

P. 668 (171). 8ixnv rttoacóv avbpOv ogpuata Uqcifi axpo- tnotratóvto v] De Origene, sententias ex libris sacris membratim decerpente, similiter loquitur Methodius ap. Epiphan. T. Il. p. 322 (576) xa9drep ZxiSv« €y3poU tto; apetBoc npóc dyalgeoty xatarégyGy tà gn.

P. 668 (172). xal 855 Aov 0 tt xal ravtl t OvveGgty xext1- p6évo caglkc cUn) "O vw pro vulgato ott scriptum nollem. Quamquam $5$- Àov (scil. éox() Gtx (scil. roto) oampic cr molestus est pleonasmus, quem Epíi- phanius alias vitavit. Vid. annot. in T. II. p. 152 (482).

P. 668 (7723). Ovuxé£tc 8b cautóv napoli vóv vlov vd ymucéov.] Non est , quod oux Éort scribatur, Ouxétt, iam non, interdum, ut hoc loco, p. 676 (116) et alibi, avJAoytotuxóy, non ypovuxóv est. Vid. Ast. Animadvers. in Plat. Leg. p. 582. et Symbol. ad Philostr. Vit Soph. p. 60.

P. 670 (113). ouptóv EXaBec oco] GOuotóc vocabulum est eiusdem farinae, ac qupotc, de quo vid. annot. in T. 11. p. 602 (785). Est autem qup- tà» cda, corpus confusum , in quo singulae partes non distinctae sunt.

P. 670 (773). Elc 8t tà repl xap8laq rietópavocou 859vav- Tat &pyoacSai Adeerte verbum mt£zo, notione dialectica usurpatum de eo, qui aliquem disputando urget. Conf. Epiphan. T. IlI. p. 878 (1019) xaSo tot; Xo)dxi ... kdàoouy Ttelopevot. Verbum a palaestra translatum est. Vid. Krebs. Observat. in N. T. e Flavio fosepho p. 299. sq. Parem metapho- ram verbi xaváyyttv attigi ad Eliam Cret. col. 810 (7).

78 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

P. 672 (774). ou8b dà coU xexotuxévac có duapgcéc] Notanda est vox barbara dyagtyje.

P. 672 (174). xalatttoqo &avtg Exaacoc yl(vysvac áp aptíac.] Secundum illud Platonis Pol. X. p. 617. E. airi« LAouívov, cwi quod adiicitur: 3«àe avalttoc, Noster in seqq. ita exprimit: Au& tot touto dvatttoc Ó Ongitovg- Yóe Aóoyoc. Adde T. 1I. p. 424 (682) tva autóc piv avalttoc xàv gala ctr —. Sed haec ille non tam ex Platone hausisse videtur, quam ex Methodio, quem vide apud Epiphan. p.548. B. 545. C. 588. A.

P. 614 (775). tva ... xatagalptcov rocjos tv 93opav] Ad- lectivum verbale xatagaíoeroc in Lexicis vulgaribus frustra quaesiveris.

P. 674 (115). rà31 tfj 36óttt xpocganvovcec] Ioocsntto, attri- buere, plerumque, ut hoc loco, in peiorem partem dicitur. Conf. T. Il]. p. 4 (809) Bud .. có po) na3oq moocdUat t€ xarpl (e» Anaceph. T. II[. p. 574, 148) p.262 (954). p.378 (1018) uv) aápxa avtà npocdtttv QovAópuevot- ILooc- dxt&t» cl; — eodem sensu dicitur p. 40 (880) và piv sel; Xourvóv trj» Ouaípe- Guy npoqdrtGv. ubi Petavii versio claudicat.

P. 674 (715). Tiv« yàp xoénxec 6o&£dtetrs rxatépa, a3Àà vió din3tvQ —] Beacribe: QA v| vid dàm3oQ, praeterquam germano filio. Vid. annot. in T. II. p. 616 (743).

P. 674 (7175). clc ju v» Uno[pap.póv) Pelavius: ad nos ipsos infor- snandos, satis bene. Conf. Epiphan. T. !1l. p. 864 (1011) cóv Uroyoaupóv ti ' oe nplae vjuiv vroluuxawav. "Yrmoyoappóg est, quam melioris notae scripto- res vroyoaqr dicunt. Vid. Ast. Animadvers. in Plat. Leg. p. 349.

. P. 674 (175. 716). Mel(&tov 8t xaxd rotovy tpóxov ov tot Aoyl- £ovtatc;) Repone: Mitto.

P. 674 (7176). dÀÀÀà xatd ypóvov; dAAÀà xatà Üwyepa; aAA xatd jAtx(av; dAAd xacd d&(av;] Veteris eloquentiae est, plures inter- rogationes particula a&JÀà per anaphoram coniungere. Vid. Siwiter, Lect. An- docid. p. 187. sq. (p. 124. ed. Schiller.) et couf. Epiphan. T. III. p. 382 (1022) a)Àd xd 8dxpua; a)Àa uvrparoge ai 3éo&t,;

P. 674 (776). (va 0 p&v vlog rpoxóva«e py) q3ácot xpóq t)v toU nratpóe nu&qaAetócvo ta] Perfrequens apud Epiphanium abusus con- iunctionis (yx, cum optativo pro er& cum infmitivo positae. Verbi causa conf. p. 712 (797) Tic yàp vjAGtoc , tva. diuptid0Xo. vx&pl ToUtov;

P. 676 (116). xà» xavtov aya94Gv plav civac t)v xqY13v, tovtéctt rÓv ratépa.] IInys Deus vocari solet, quippe fons omoium bo- norum ac, sicuti Noster in seqq. docet, Filii et Spiritus sanc, — Vide Francisc. Scors. ad Theophan. Ceram. Homil. p. 598.b. meque Basil, Plotiniz. p. 17.

P. 678 (178). o rato cà vig [Iovjoopevy àv3ponov Aéyet, cvv6órnpgtoupyóy xaAGv tov viov) Haec Patrum Eccl. sententia, de qua conf. Basilii et Georgii Profess. ap. Epiphan. T. lI[. p. 96 (859. 860), in con- cilio Sirmiensi anathemate aliter sentientium corroborata est. Vid. Socrat. Hist. Eccles. I. 20. Philo quidem ludaeus, Platonem in Timaeo p. 69. C. secutus, verba ex Genes. [. 26. ita interpretatus est, ut Deum in formando homine angelos administros alloqui fingeret. Sed Patres Eccl. hanc sententiam valde exagitarunt. Vid. Rainold. Censura Libror. Apocryph. Vet. Test. P. lI. p.962. qui fontem Platonicum sententiae Philonianae iudicavit, Verum enimvere oon- fitendum est, Patrum Eccl. rationem a Philoniana longe minus dissidere, quam vulgarem et a Patribus Eccl. item spretam interpretationem; ex qua Deus pro

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. T9

maiestate sua plurali numero de se loquitur. Vid. Animadvers. in S. Basil. [. p. 96. Cum verbis: ovvBrptovpyóv xaÀàv tÓv viov, cont. Basilii et Georg& Profess. ap. Epéphan. T. !!f. p. 96 (880) Jrtovpyo aute éyprjoato elc trv cv Aoeoy Ovgiovpylav 6 Stóc. ibidem Filius Umovpyeiv tà narpi dicitur. De eo- dem Epiphanius p. 314 (984) Gcuvurovpyti .. tt *atpl. Adde annot. in T. I. p. 140 (66).

P. 680 (779). év tà Óvct ta Ovcoa rtenx)mpoué£voq dtt óuoàAo- Yosu€va] Haec nallo modo cohaerent cum praegressis verbis: " E8st yàp xai £y voóte TÀnpe3yjvat v*]v toU dy(ov "Icdvvou &xoXov/S(av. [unctura ita est re- stituenda, ut scribatar: ódpoXoyeuuévov. Ilerinoouéves pro vulgato reminpe- pévoc recte repositum est de Cornarii et Pelavii coniectura. Vid. anuot. ín T. iJ. p. 568 (717). Sed ne sic quidem omnia sarta tectaque sunt; nam ad sententiae integritatem «lyat post «ct deest.

P. 680. 681 (779). ot BovAóp&voc cÀv vote yeyovóotv aptSpetv tÓ Gytov rvtUüpa to) Sco] Spiritum sauctum rebus creatis Gvvapidpei- c9at sive Deo vrapiSusicSat. voluere Arius, Eunomius et Macedonius. Quae centra Epiphanius cum aliis Patribus orthodoxis in seqq. docet, Spiritum sau- etum Patri et Filio ovvapropsio2at. — Conf. T. Ill. p. 206 (932). 820 (988). Alii vero id quod est cvvapi3ueio2at in divinam naturam omnino non cadere statuerant. "Vide Eliam Cret, Comment. ia. Gregor. Nas. col. 883. et annot. 4.

P. 682 (780). d vic dyaSóttoc xpi cavic] Similiter Deus mandi et omnium bonoram zoótaw vocari solet. Vid. Heinichen. Ind. in Eusebii Vit. Constant. p. 588. b. Verbo mputavtuetw similiter translato utuntur Bardesanes ap. Euseb. P. E. Vi. 10. p. 280. B. et Caesarius Dialog. I. p. 599. C. (Bibl. PP. Paris. T. X1.) rtoctucv tv ovvextocv toU xavtóc Selav. uj . . touravtutty 1Tà cUpEKxvta. Christum beatis xoutavtuety dicit Method. up. Epiph. p. 588, A.

P. 682 (780). ó 88006 vpogp)v xdcot capx(] Legendum: xdcy cag- xl, quod Petavíus Latina versione sic expressit: Qui dat escam omni carni.

P. 684 (781). «lc; vcàc t&te rapeAeUucopnat) Bepone: celq xd irj Neque enim ex insequemtibus: &xaotv, Aétsuc, Aue retro subaudiri potest. Aliter se res habet p. 702 (793) ixawóg Ot rtpl tavtv tíjc Afctex, .. Buna- Bóvtec, él cde i£Xjc l'epev.. et T. [1l p. 68 (844) ubi Epiphanius, absolota Marcelli haeresi: — xai ... tàg &Evj« (nim. aigégto) Suxoxomoopau — cuius- modi formulis ille io transitionibus ad novas haereses uti solet. "Vid. annot. in T. Ili. p. 68 (844). Sed de locutione cà £6c vid. annot. in T. 1f. p. 246 (688). |

P. 686 (782). &Uppovouvtov) Malim «v gpovosvtoy. Vid. annot. in T. I. p. 470 (258).

P. 686 (782). 'O 8k éni65en3«4lc ... Bvvk pu eme] Verba à && éri- 8en3els ... wxpóv mihi de interpolatione suspecta sunt; mera enim iis con- tinetur circumscriptio illorum: o iyetpóp&vo; Bux tXjo ToU Duvatou Buvtputa. Rescribo igitur: "Apa £tcoóc éotcy 0. é£yclowv vfi Suvdptc, Érepoc 8t UrofcBn- xe o Éytipóp.tvoo cet.

P. 693 (785). ot AeEc3jpec] Acez(omocc Petavius; vid. annot. in T. I.

* p. 282 (149).

P. 693 (786). td x&»ta te)ecopuévoc Eyec] Te)etouévoe edd. Basil. et Petav.; sed scribendum: ttceetopévo;. Vid. annot. in T. 1f. p. 568 (111).

80 SYMBOLAR IN EPIPHAN,. PAN.

P. 694 (781). t&uognpgóv cóvy t8vov 8canótunv énl c cotoíte cxappuatc.. Eocd xa) Vid. annot. io T. Il. p. 684 (758).

P. 696 (787). un8iv Bé ci ij Aatrtopnévoy év auto BravonSéà- pev) "Hiattopévow dicit Urófacw, quam Arius Christo inesse voluit. Vid. annot. in T. l[. p. 626 (748).

P. 698 (789). p:idc ovoncdviact(acs] Suidas v. dyiacyua haec ha- bet: dytactla 3j dycocivo, avtovcla Sb vj VegorcAcoria. | Exemplum vocis dyta- ctía, sanctitas, ex Io. Chrysosiomo De Sacerd. !1I. 4. $. 178. afferunt. Sed male haec vox me habet. Quae quum a voce d'uxotQe, qui conseorat, repetenda sit, necesse est, declaret non sanciitatem , sed. consecrationem, quam Theologi vocant sanciificationem. — Atqui haec significatio ab Epiphani: et Chrysostomi locis aliena est. Apud Chrysostomum Hoeschelius ad vocem dyiwotlac: , Augustanus dyt- ctt(ac, recte utrumque.^ — Tu vero vide, ne dyuxotía sit corruptam dvuocla, qua voce posterioris aetatis scriptores pro veteri ayuteux ita usi sunt, ut, quum dytottca veteribus esset cullus divinus (vid. Ruhnken. ad Timaei Lex. Voc. Plat. p. 12), dyoclxv sanctimoniam nuncuparent. Anecd. Paris. ed. Cramer. T.IV. p. 88, 11. aytorla (leg. atotela) xal avtovía* vj xaSapótnc, duocuvn, vovnola Sb vj dxaSapo(a. Contra recte habet dytaoxía, sanctificatio, ap. Epi- pham. T. II. p.174 (904). 518 (1098) sew 584 (154), quibus locis dytaocelae pro dytxccíag male vulgatur. 'Aytuaxccuxóg exstat T. lI. p. 828 (992).

P. 708 (795). «cà p&vcéeo pa éugacttuouomeo xal cá &vo rxtpttp- yatopévn«) Vide, ne ista: tà &vo rtpupyatouévnc, ex margine irrepse- rint. Certe idem valent, quod praegressa: tà ptéopa £ufatcevovowe. De verbo éu(jattusty monui ad Eliam Cret.. col. 762 (6). Conf. Epiphan. T. III. p. 286 (989) xà dvo épBactutty retpopuvos.— p. 246 (945) xapà ool tà 'Ae- tio, và épgarcóovrc xal tdg xatd Seo Bótag &pewvGvti. ubi tà dv aute éy- Bate/ovrt excidisse videtur. p. 408 (1037) xà &w» épfattócavtt, xol moÀv- Rpaypovri oat &c.

P. 710 (796). xat é& uxnapyftie &yotc vou A6aGp. 8taAmntéov) 'E& Uropyrne est a priori sive omnino. Conf. p. 716 (799) ovx tcacty 26 urap- Yüc tà» voüv tYjc dAvn2t(ac. "T. ll[. p. 312 (984). Alias é£ Urapyíj; simplici- ter dicitur, quod est ab initio, velot T. III. p. 268 (958) é& Urapyüc &ypt téov..

P. 712 (797). uecà ocevor e tv Aov0v] Ocius rescribe: oceve- vfjc. Vid. Lobeck, ad Phrynich. p. 105. sq.

P. 712 (797). uxip vpg&q xal umtp viv qp Ov» Qquotv có xepl 9coU Otcalé£vt03a:) Conf. Epist. personati Xenophontis Y. 8. Gvc uiv ydp cà $tía Uxip vjp&e xavtt BüiAov. Hinc rd vmlo vndc sunt divina, quae captam nostrum fugiunt, velat apud personatum Dionys. Areopag. Hier. Eccl. cap. 3. ubi dictio voi; Uxip vac (yyepsiv. — Meletius in. homilia ap. Epiphan. T. 1l. p. 130 (879) ct xo SuynScinuev Bux tv xa$' xjude tà vntp xpác xataa- Beiv. ubi lego: tà Unip pc, coll seqq. t& dywooóp.tva et cd xexpupquéva. Adde eundem p.134 (881) dgívtec xepl càv dugptogutovuévov quovcoxety xal Ttg t&y Urio ve, xparoUpityv à maptOxjpautv. De Socratico sententiae fonte vid. Animadvers. in S. Basil. f. p. 71.

P. 714 (798). cl pv xal p) qv tó Opooóctovy vycypappévoy] Loco vulgatae lectionis &! p.v) xol pw) vjv reponi malim «i 53) xai ps3) 3v, quum &i py) inauditum, «i 5») tritum ait,

P. 718 (800). «( àv qaíncav ol tc Cotix c npaypuacetae

SCRIPTAE AB ALB. fAHNIO. 81

&vve0t0t;] Zuruc] xpaypetsía idem sibi vult, quod xà vj; cornolac vjjuy XpuroU (Qwrxdv uuctWupuy T. Ilf. p. 268 (958). 'H dvcapxog xapoucía et Y xàca npayuatc(a, totum incarnationis negotium, ex aequo ponuntur T. Ilf. p. 390 (1026). |

P. 718 (800). td x&vta Fy«ec tfj c euAd vou axoAovu2(oac] Td muüyta est omnino, ut paulo antea. Rescribo igitur Éyexat, scil. xj ypaqr), coll. aunot. in T. I. p. 384 (207). 'AxoXouy3iux tum de nexu naturali (vid. aunot. in Jo. Glyc. p. Xil. et p. 115. b.) , tum de orationis et sententiarum nexu dicitur. Vid. annot. in Eliam Crel. col. 800 (8) ubi habes hanc ipsam formulam F'yec3ot tü« dxoXouS(ae. Contrarium est d)Àmg Umo3Séccoe Üyto3ac, quo utitur Stepha- nus Philos, Schol. in Aristot. Rhet. Cram. Anecd. Paris. I. p. 256, 10.

P. 720 (801). tote AeScS Yjpseat) Scribendum: AcE(3npot, nisi forte Ae- B3wpovct magis placet. Vid. annot. in T. f. p. 282 (149).

P. 722 (803). d vlog .. ott xazdà uxófaoaoty, obUve xacaà dvdv- xq» y xatd An&tv ürovcdcoecat và racpl) 'Ynégaon capilis imminu- tionem vertit Petavius, recte, si dignilatis decrementum intellexit, Vide annot. in T. II. p. 696 (787). Amf£w (ed. Basil. male Ac&v) Cornarius vertit cessatio- nem, Pelavius potestatis abrogalionem, uterque perperam. ATj&tc est sors vel con- ditio, quae sorte obtigit. Vide Needham. ad Hierocl. Comment. in Aur. Carm. p. 881. sq. Koen. ad Gregor. Corinth. p. 584. ed, Schaef. meque Animadvers. in S. Basil. |. p. 4. sq. Emendationem, illic a me factam in Nonno, Needham. l. c. occupavit. Apud Suidam, qui Nonnum v. IDdtov exscripsit, Kusterus vocem Af&te recte statum, non sortitionem, uti Portus, vertit. Quod autem nostro loco . Cornarius et Petavius in voce J£ de verbo Xyetv cogitarunt, eundem erro- rem Mingarellius erravit ad Didym. Alexandrin. De Trinit. 1. 6. p. 151. *] . . &oearog Aoyoc) xtüot; tvjv xatd mooalptotw Éyct o3opav, ToU pkv S9toU pów- pow avtíj quote OtBuxótog .. auti), 8b avtorpoatpétoc pevaBaAlonévne xal clc ytleova éxmtrojorn; Att. ]dem tamen, a se dissentiens, 5t recte inter- pretatus est statum , quem quis sortilus est.

P. 723 (803). 4x oxActéo 3€cav] Malim: droxexAc(o300ay. Conf. Epi- phan. T. llf. p. 64 (842) Ei 8& ... ÉopoXral vw tà ovx 009a vnápyovra, vd- Aw GeuUtQs toig pUopaSéc tetóy 2o. Alius ap. Epiphan. T. Ilf. p. 330 (929) El Buapéstt dv qiott dyevviivov ó St0q, có £v yevéott xal devota kavróv ciBévat dp pij o3 o. quae Epiphanius ita perstringit p. 808 (981) Atà dQomnoco9o có toutou toU "Arrlou diopavcuxóy xélevopa.

P. 724 (808). IIotov Y&p oupavóv éxolnoe xa tavuctóv à xa- ty)p, iva axÓ toU turxov toU tpdtov oupavos AaBov tó óuolo- px Ó vióc oUtoc £peydontac;) Ilotoz hoc loco est eius, qui quod in- terrogatur absurdum esse cum ironia siguificat. Conf. p. 624 (748) Xeyécocay vjjiv ob pyavoxot, ol. cv wo xarortevtol, Tola téyvy éxvlo2v) vj oopla, volo épyolelo (vulg. épyoaMo) éSepeXus9r. — p. 712 (797) tc yàp :jAQtoc, fa dy- QtdAAot mtpl toutov; Tolo; Bk épgoóvtrog AoyloacSat ur) elvat Gxttotoy. vày 3«9y —; T. Ill. p. 464 (1062). Gregor. Naz. Orat. XX XII. p. 590. B. ed. Maur. c) 8b t(vac ÜSocijac dE oupayoD ; Tolo» vOíp £x métvpac BéBoxac; molav Kipn- Eae 34Aacoa» $aSo; Basil. M. Opp. ed. Garn. T. II. p. 58. B. xolovc; cvvnyó- pov gi0960y ; Tolou; páprupae mapaorTjoete; Tq xapart(ctt; vóv a xapaAó- qw0709 Buxactyv; Vide Reisig. Coniect. in Arisiophan. Lib. ]. p. 14. sq. meque Animadvers. in S. Basil. I. p. 102. sq. Ex Latinis conf. Cic. De Nat. Deor. I. 8.

Quibus enim oculís animi intueri poluit vester Plato fabricam illam tanti operis —? Corpus Haereseol. lil. 6

82 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

quae molitie? quae ferramenta? qui vectes? quae machinae ? qui ministri tanti mu- neris fuerunt? — Ex quibus illa: qui vectes? comparanda cum Plotinianis, quae Animadrers. in S. Basil. l. c. attuli: xoio; yàp e3uwpgde | tv goyAsla oydá- Mata mouit; — OUree, post Aagóy illatum, Pefavius vertendo neglexit; sed vim habet estque sic demum. Vid. Krabinger. ad Gregor. Nyss. De Precat. p. 138. 161. — Ad loci sententiam egregie faciunt, quae Gregorius Nas. Orat. XXX. p. 547. B. C. adversus Haereticos disputat: QAéret Bk tv murépa motoUvta tq xol orto Tout; dpx e« (dp dc cod. Basil melius) oi td poppe ypdqovcte xal td yoáppata, Bub tó uj ciat cric aÀm3elac G)Xee Éxttvy&iv, cl ur) toóq 1ó dgyéturov Biérovcac xdxci3e» ytpayoeyoupévouc; xal xà, vj copla Osltat vov SudEoytog, T] ou moujot. tt uy] Ouacxopnévo; mouit Sk xd. Ó mxav)o 7) v£xoinxew; doa d)iow mpoüméctrQOE xócuov dvtl toU xapóvroc xal UToOTtYjO&C tóv uéovyta, xal npóc Éxciva BAérov 6G vlog tóv pulv Uméotnoc, tà» Sk Uno- once; téocapec oUv xócpuot xatd vóv Aóyov voUtov, ol piv marpéc, ol 8b vioU rotipata. Ad quae Elias Cret. Comment, Cod. Basil. fol. 181. vers., indicato loco Joann. V. 19., quem Gregorius pariter atque Epiphanius respexit: doa (qup ol vd eixóvac dxó vuv dpycerónGw yodqovttc Y] xal ol ypdqety üptt. ptiSdvov- t£c,. (Xv px] ol piv npóc tà apyétvxa, ol Sb mpóc và mpoxeyapayuéva Ypáp- pata Gc xpóe Üteum)a rta adrofAépeco, étaxotBouv ov Buvavrat* oüto Dr) xal tw» tou 3«oU Goplav olto2€ px) 80vac3atc QQ)o« épyácac3Sal tt, «l ux) e xpóe doyétund tta mapaBelyuara d| xal Uu tà natu Surius $- peovpyjuata; «à €i toUto, WXoÀÀd twwa émaxolovuSvjctt và rona, «dv OA(ya xapaSYjcogau | (leg. 4) yàp oux &totow tà t*|v toU 9«oU Goplay xai Suvapuy, év ej (Christum dicit) rdvrec ol. $5oavpol tfj; Goplac xal vc ywóoteg ol dxó- xgupot, tüje xatà pépog émtotag(ac mpocbtio2at, tóv tpónov avtoU xal tÓ pné- tpov tÀv évepytudv óottoíoe (scrib.;) 4| xov (leg. v| tov) xal rauSayeytiov xa3' upàc avtou umavolicuev xol tó» piv mgoxaS7,03a0 d» OuBacxalos cát 5ucouev, vàv Bk mapcotávat év paSmtoU dmetplg. ravra plv ovv (x tv xol- Adw dA(ya, mpóc Sb toutotg dró tij, Ottorpagguévee vavtnc Bubaoxal(ae UpadY dvadyxv Suc» tva. (leg. Bucjv vta) éxeekyveoSat xvlov,. xol elvat uiv Ceya toU matpóc drprtouéva, clvac Ob voU vioü Érepa, Greco mpóc éxsiva Biéxwn xal avtóg xa2' vp xattoxeUaotw. Gere OUo pv Éoovtat uot, Ó piv coU xatpóc, d Bk toU vioU, xol ccl(jvat 800, 5j t€ xal SaAacca Bun] xai taUOa egaUtee, xal téccap&, xóOuot xatd tÓv Àóyov toUtov, ot piv matpóc, ol B vloU. et paucis interiectis: xal tà &£« 8b (nim. quae ap. Gregor. insequuntur) cl; xaracxevy|w cÜsmrat toU puo] Otio3at GAcg tóv vióv éEépiev twv 1] xa- paBstypkco v , Uva node tavta QBlémow épyatntat. — Haec, licet paulo uberiora, tamen integra dedi, quod non minus quam Gregorii verha ad Nostri disputa- tionem accommodata sunt. Ut autem dicam, quod sentio, videntur mihi Ariani in interpretando Joanne l|. c. haud immemores fuisse eius rationis, qua Plato fngit, rerum opificem ad aeternum xapabeuypa mundum formasse (Tim. p. 28. C. 29. A.), deos autem patris exemplum secutos esse (Tim. p. 41. A.sqq.). Certe quae Noster post paulo de loco Gen. I, 26. monet: xal oux eint: 'Emxolgot xat ÜBet cQ vió, Ttc Os mou» vOv dv3ponov, haec adversus Arianos ita pronuntiantur, quasi illi Christo id munus detulerint, quod Plato diis inferiori- bus attribuit Tim. p.42. D. sqq. ubi docet, eos summi dei iussu et exemplo mor- talia, in his hominem, creasse. Conf. annot. in T. II. p. 724 (803).

P. 734 (804). &l ydp tt «lq vov vlov Aoyltg UnxofeBnxà« 1 (éVdtvtopa 5cavosta3at cet.] Auvocio3Sat, quippe insiticium , expungen-

SCRIPTAE AB ALB. [AHNIO. 83

dum puto. Etenim Aoyi5eo3al tt el, tt per se est aliquid attribuere alicui. Vide, quae annotavi ad locum, etiam propter sententiam comparandum, 7T. IJ. p. 626 (748).

P. 726 (805). Kal vj oy6óm djpépa ...óy8óm abtm £xaAct- to] Haec ita interpungenda sunt: Kal vjj óy50y] "u£pa ... uera V5 vjuépa (oU cà» ceUayyeMotOy ... értpeAO e: Oui touto ... &ixev*. qv qdp .. Bexétiy) xal màÀt ... Éxodeito.

P. 726 (805). Kaltà ludtia avtoU Aceuxd Ge ycv, 8n1o- vótt x cáàp& dxó Maplac ovca] Allegorica, quam Epiphanius hic pro- fert, interpretatio loci ap. Marcum 1X, 3. ex Platonicorum ducta est placito, de quo confer Aeneam Gazae. p. 60. ed. Boissonad. xà» adu qqow ó Ocó- qeacro; dppgóBtov elvat duy] xaSdmnep ipdriow. — Caesarium et Palladium, locis a me allatis Animadvers. in S. Basil. I. p. 185.sq. Eodem pertinet dictio capxa év8uso3at, qua Noster utitur p. 724 (804) ó xuüptog "ju tv odoxa £veBu- gato xol dv9poroc éyévwexo — T. II]. p. 22 (820) Méóvoc 8t à povoyevc évebo- caro (13v cdpxa. p. 266 (957). 516 (1097) etsaepealibi. Athanas. ap. eund. T. !!j. p. 840 (998) vv oápxa T éveb00aro £x Maglag ó ocv. p. 854 (1006) cà cóyga ... ÉBuga .. yéyovc. toU. Aóyov* évbvodpevov Ob tóv. Unio &vSpuov AóYvow yéyovcw &qSaprow. Orac. Sibyll. VII. 70. adpx dvwbvodgevoc, TayU, Ütrato matpóc éc olxovg. Ex eodem geuere est, quod Christus tóv "A8àp. vel dy3otrov. év8ucc3at dicitur T. III. p. 560 (140).

e*

"Tom. IIL p.5 (808). ov ué£v vor) Rescribe: oU. puévco.. Prava, quae hoc loco comparet, scriptura uév tot cum alibi saepe deprehenditur, tum T. I. p. 16. inf. 446 (240). T. III. p. 4 (809) ov pév rol yc (scribe oU pévcot. yt). p.18 (817) 34 (826) 88 (855) uy) pé» tot (scribe ux) uévcot). p. 872 (960), ubi bis peccatum , 490 (1083) 544 (181) ubi ed. Basil. uévcotyt uua voce, ed. Petav. péy vol yc, uti solet.

P. 4 (809). 'Ex cvAAoytopuóv yàp xat 'AgtototeAtxaó» xal YtO ueEtotxQy vóv 20v rapgtotáv QBouXovrta«] Prius xal recte omis- sum in Anaceph. p. 576 (149). Eunomianos non tam Aristotelis, quam Plato- nicorum recentiorum doctrinam sectatos esse, pulcre vidit Rülterus Hist. Philos. T. VI. p. 65. sqq. p. 79. et diu ante illum Elias Cretensis Comment. in Gregor. Naz. Vide, quae in eum praefatus sum col. 750.

P. 6 (810). ouBlv yap Cmret 3cóc, a21d và clvacév cadit póvmg tjj xucóv vogttopgévg xloccc]) Scribndum: ovà8ty —, d 5 —. Pari mendo eadem Aáétii sententia laborat T. III. p. 196 (917), ubi leg. ov8t» Éxtpov —, aX T| (a —, et p. 576 (149). Vid. annot. in T. II. p. 616 (748).

P. 10 (813). outoc xal ot uev auto .. BoóAecar) Vid. Mathiae. Gramm. Graec. Ampl. $. 804. et conf. Epiph. p. 34 (836) Kal repütrevat dr ty éraxtóy vj£pat EE xal doat vj. (ubi tamen , collata reliqua oratione, mt- puelxovrat scribi malim). p. 36 (827) dq' ourtp xol povaotyoux év vj avtfj Tot3ix éyés&to xol moMtela xol rap9evia ve xol doxnotg ovy v| tvyobo0a. Ver- bum duplici numero ponitur p. 196 (916) oUte xol ovtog ó 'Aíttoc xal ot ét avtov "Avópotot ... Ogd)Aerat xal opáAXovrat.

P. 12 (814). év a8tagópote roáypaoi In argumento de moribus a6uxpopoy alias dicitur, quod neque virtus est, neque gravius peccatum. Elias Cret. Comment. in Gregor. Naz. cod. Basil. fol. 187. r. inf. &Adytora 8b. (rxal- opara) tà map ji» (fort. p.v) aBupópes reXoupteva, olov y£)oq Araxros, Aévog doyóc, tfjg tGv olxtlov qpovtiBoc dj£Aetx xol và vowxüta. qua in re idem ibid. dSupópeq dpapravety. — Sed ab hoc loquendi usu probe distinguen- dus est alter, quo dótágpopov, ut hoc loco, vocatur, cui negligentia morum et licentia cupiditatis insunt. Ratio patet ex Clem. Alex. Strom. Ilf. p. 529. Potter. «b .. érmDupig yaptotéow xal tóv ÉrovelBtoros lov aBuXoopoy vjyqtéov.— Hinc ditaqópue BuoUv dissolute vivere, a8uxpopla. dissolule vivendi ratio. Clem. Alex. Strom. llf. p. 580. oux Ett déixgópeg Buotéo) oU8b dvalBny SovAtutfov tolg dtuiotatotg ufpeot) vjpuv , Yaotpl xal albolow. ibid. oUx dOtapópe« Buréov, d))à xaSaptutéo» si; OUvapey Tov vjBovov xal tGv érivpusv. ldem p. 589. dBurpoplay castigat.

SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN. SCRIPTAE AB ALB. TAHNIO. 85

P. 16 (816). Ildvta vàp xd Ux' avutoU vevóueva oxoBéQmxe tav avtoU 86£av.] "YrogcBnxévac, gradu inferiore constitulum esse, accusa- tivum, ut hoc loco, p. 270 (959). 296 (974) et alibi, vel unró c. gen. (conf. T. I. p. 304, 102.), vel denique simplicem genitivum (couf. T. IT. p. 216, 517. T. IIT. p. 286, 989. 252, 948.) adsciscit. De re vid. annot. in T. I. p. 204 (102).

P.16 (816). Tàw 8t xdàity Aeyóvtrov tjv àpgetyv elvat xac tixóva, dpettT, 8b Gv«u QuXAaximo évraludatov ov 6Uvacat ci- v»&t —] 'Apecr yc cl. OeMerus suspicatur. Sed videntur nonnulla post cixóva excidisse. Conf. p. 16 (815) Kol tw xadÀw Aeyovtoy t0 OGpa elvat xat ci- xóvya Burxintet Ó )óyog. p.16 (816) TG» 8b xáXo Aeyóvtov t0 farttgpa elvat xat £tixóva moÀU tt Otxxirtet d Aóyog. Neque haec tantum : Surrlrtec 0. Aóyoc, sed plura etiam post eixova ad sententiae integritatem desunt.

P.16 (816). T( ouv stxopev;] Rescribe: TL ovy ctropev; quod cl. editor reposuit p. 20 (818) ubi male item legebatur: T0 ouv ctropev ;

P. 18 (817). xal clot xdv tosto dvttnintovteq.. xdv và "Qo3» cet.] Prius x£v habet ed. Basil; xdv peius etiam Petavius. Deinde vulgo xai t5, cl. Oehlerus xà» tà. Ego priore loco scribo xdv, id est xol £y, posteriore xal tà , quum é» ad tà cogitatione facile repetatur., '"Avttrixcto, adversari, hoc loco absolute ponitur, intellecto uiv: nam alias dativum ad- sciscit, ut p. 20 (818). 'Avyttrirtety Éy tovc est. adversari ín aliquo loco interpre- tando. De circumlocutione &igl ... avctrrcovrec vid. annot. in T. II. p. 280. sq. (544).

P. 32 (819). cU ,tc e Sedootvo.. tàvy ovpavóv xal etxot ..., xaloux dv j&£ucotto ó totoütoq.., E£ixot 8 tre auti .. xal oux dv dticotroó totoü toc] Malim Se&aacro et atrobique deo a t xo, quas formas librarius imperitus propter adiecta cÜrot in Ss&ac otto et wjeu- Gotto commutasse videtur.

P. 36 (827). povaotrpra évy tfj avtyg Lotc2liq éy£veto xal KoÀltrela xal rap2evla vec xal G0xmoteo ovy v 1uyotUca.] IIou- r&lav Petavius recte interpretatur religiosam vivendi rationem. — Conf. Epiphan. p. 4723 (1073) dylov vnoteudv ve xoà dyvclac xol moAttlac, ubi verba xal xo- Attlag in cod. Rhedig. male omissa sunt, p. 530 (1106, bis) 578 (150, bis). De ecclesiastico vocis usu vid. Krabinger. ad Gregor. Nyss. De Precat. p. 180. Sic ol voXAttevopevot. dicuntur religioni deservientes, sacerdotes et monachi, ut monui ad Schol. in Gregor. Naz. col. 906 (9). De verbi numero singulari cum pluribus nominibus copulato vide annot. in T. III. p. 10 (818).

P. 36 (827). si xal éni có axpatovsto ctn có fito, xal raoo $ixatocUuvg tÓ taàypa Ocuvvvóopevoy] Petavius vertit: quamvis alio- qui inlegerrimus sit hominum ille conventus , atque omni se probilate iustitiaque ven- ditei. Tu, sublata.post Glo virgula, ci cum otpvvvopevov. coniunge et locum sic verte: quamvis ille conventus vilae ratione et omni probitate ad morum integri- tatem ornaius sit. Xepvoveo3at hoc loco est passivum, ornari, non medium, gloriari; alioquin dicendum erat: érl và Qo xol érl máoy Suxatocovy Gspvo- vópevov. De circumlocutione efr oepvuvoptvov, pro Geuyvvotto, vid. annot. in T. Il. p. 280 (544).

P. 88 (828). cl 8oxoíot rdvtec dxmAao23at] 'Axnxo3ot, pro dmtXqAdo3Sat positum, adiiciatur exemplis neglectae reduplicationis, collectis a Lobeckio ad Phrynich. p. 33.

P. 40 (829). &ertp rapacecotupévneo qasAq4 Yuvatxoó«q có

86 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

yoo9p o] Pelavius vertit: nequissimae mulierculae more , quae fucis colorem adul- (erai, quasi scriptum esset: dqnep qauAr Yuwi rapatetpuuuévm tÓ yoepua. Sed legendum: órep xaparetpuu £v oe qauAne Yuvauxóc tÓ ypopua, lanquam per- fricatus fuco mulieris nequam, id est fucum faciens in disputando. Simili com- paratione utitur Melhodius ap. Epiphan. T. !I. p. 262 (563) loco a me emen- dato. Audacius etiam Epiphanius T. III. p. 460 (1065) xàoca ... atptot, oav- Àn Tovij.

P.40(839). naptuplae pépetv ó yevvdBaec éxmyycli aco xaca tQ) dcl roVÀdxtg rpócqautov dvttBaAXAOvtOv) Petavii emendatio- nem, qui xarà tov pro vulgato xal yàp 19v repoui iussit, confirmant annotata iu T. If. p. 242 (532).

P.40 (830) dGotàtrücauroU Urxovolac BegBepnXopévo] Bc- Begopéva. cl. editor de suo dedit pro vuly. GcBAvruévo. Exstant quidem apud Suidam v. BéQwXoc ista: Qe(mAoUvrat, ptalvovrac | Sed magnopere displicet in- auditum QeQeQrlopot. — Legere malim: à tà rjj avtoU unovolg Qt(Aagukéva, collatis supra dictis: óvca 8L autoU vij £vvol« mapartmounuéves vooupsva. Be- BAappéva enim idem valet ac raparenowmpévoc voouptva. De confusis t ad- scripto et & vid. annot. in T. II. p. 266 (566).

P. 40. sq. (830). cà piv clo Xptotóv t5v 8Btalpsoty xpoc- ártov, rà Bb clo cóv Adyov dvo cato a»aloyovugpeva] Legendum: dvaloyoup. € vo c, scil. cuv Stalpeotv. — De locutione dvaXoysto3al xt elc vt, ad- numerare cui quid, vid. annot. in T. If. p. 626 (748). Non multum ditlert iuxta poeitum mpocdrtety tt elc vt, atiribuere cui quid, de quo vid. anuot. in T. Il. p. 674 (715).

P. 42 (831). xal vcóv utv ro tov &v2ptnrov tóv AOdgu Ex q1jc €ivat yotxóy, rdv 85b 8euxepov dr oupavot. Kal vol ye àv3po- tov Àéyov, oux É£E ovpavotU 6t v odp& xatapéfmnxev —] Interpun- gendum: xal àv pubv — — dx ovpavob, xalzot ye &v3otoxov Acvov..— Oux 2E oupayoU 8b «x oàpE xataféünxe» —. Kaítot ye pro vulg. xal tol ye scribo, coll. annot. in T. If. p. 608 (789).

P. 44 (831). "Oc oct ast06 0 a yopte. Katavucóc eupgt tÜivac vcóv Ad vov dv dpyic —) Haec ita puto refingenda esse: "Oc qm- Ot ovtoc; Ó dy)ptnc, xal autóq Qmpt cet. "Qc —, xal breviter dictum pro Ge —, oUro xol —. 'Ax' doyfic hoo loco, p. 176 (905) et alibi, recte; ple- rumque una voce dxapyüc negligentius scribitur, etiam iis locis, quibus dm dpy9e unice verum est. Sic p.178 (906) dzapyf; £e rélovwg. p. 222 (931) drapyfjg &ypt réAoug: at recte p. 176 (905) dr doy àypt réAoug. Neque ferri potest p. 254 (949) dmapyrj, toU Aoyov. Adde annot. in T. IIL. p. 543 (129).

P. 44 (832). oU0to« 8tà toU l8lLov Aóv0v 0 ractrp 5tà toU Ovtoc év avucó Aóvqq éxolmos cà xávcvo.] Aóvo ed. Dasil., Aóyov ed. Petav. Sed Xóyo cum praegressis &uX to) lov Xoyov minime concinit, et Aó- ov otiose repetitur, quoniam verbis BuX toU Ovto; &v aUt( epexegesis priorum &u ToU lBlou Xóvovu continetur. Itaque Xóyo deleatur.

P. 46 (888). uettórepov] Vid. Winer. Gramm. idiom. N. T. $. 11. 2. b.

P. 46 (883). 'EXAévy«t oe 8E O aucoc Gqiog Aó voc, Oo p&oxtet xvupto, xepl too xz»eUpatoe toU üáylov: ópoloyGvaUtOÓ yvr- gtovy tfj4 aU t0U0 3t&OtTt6«q Qrot —] Orationi claudicanti ita succur-

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 87

rendum puto, ut virgula pro j£cw post dxylou ponatur et gro: deleatur, eX autem de ratione causaque (nt Lat. quia , quippe , utpote) dictum accipiatur.

P. 46. 1. (888). érxci89) 85b — — xacaXclq o.) Hsec multis modis corrüpta sunt et sic refiogenda esse videntur: 'Ext)) 8t — din9tlac, qupa- *5gcac 8b — dvatporüe: cudAgtow — xaxomut(a: Bu doxetee — elpnpva, 0» e; dxà yrj dvaquoay xwOaAloy irovov v& xal dOUvapoy — xacaAelqo. Lon- gior protasis ézctr 8b — xaxomoría voce Oi colligitur. Particula 8t, poet éxgtUy) repetita, nemincm Graece doctum male habebit. Vid. Stalibaum. ad Plat. Rempobl. Vi. p. 505. A. .Pro Fye male vulgo Fyety legunt. "Ov óX scriben- dum esse, cl. Oehlerus recte suspicatus est. — Nihil Epiphanio usitatius, quam in haeresium clausulis formulas tobtov xataAclpo , toUtov raptievoouat et simi- les ponere, similitudine plerumque adiecta, qua haereticus cum bestia compa- ratur. Verbi causa conf. p. 188 (913) Kal voUtov 8t xapclSóvtto Oque xav- Sapow, 4 xavSap(Sa, Y| tóv xoloUjtvoy Bovronotes xvdOoniov, xataSAdcavtto vé Óowvcuwouxo t8patopatt xal vy] ToU. 2€o0 Ouvagut , éri tdo Ere xd fo- ptv Quum vero verbis yj Gc BAutyya vj GG évttpuóvrv priora respiciuntur, necesse est, scribatur qq &xó Yüjc dvaqucav xwoOniow dtovóv vt xol aSUvaj.ov pro vulg. ec dz rj; dvaquoavto; xwadaÀou atóvou (ita Oehler. pro vulg. dtó- pov) t€ xai dBuvápou. Vel hoc uno exemplo, cuiusmodi sexcenta alia repe- riuntur, satis educemur, quam corruptum Epiphanii opus ad nos pervenerit.

P. 54 (887). llapaS3xcopac 86 — — tote tc xapgád tà d2:3c- vóv Ériy etpoU ot] [n loco corruptissimo ideoque obscurissimo illud saltem patet, verba lIopa?jcouat 8b — — (f dw xàow q(ueiq Tfjg dAn9elac wnBiy xapaleipavceo Bilbopuev Ott cet. unius periodi ambitu contineri, ista autem: oyto, Y&p vjw ó — — sixdvw, nonnisi per parenthesin poni. Jtaque totus locus sic est emendandus et interpungendus, ut iunctura periodi restituatur, Qua de re nondum satis liquet. Ne quem vero illud male habeat, quod post nume- rum singularem xapaS:couat pluralis in eodem subiecto ponitur: haec licentia Epiphanio cum optimae notae scriptoribus communis est. Vid. annot. in Io. Glyc. De V.S. R. p. 78. sq. 131, b. et conf. Epiphan. T. III. p. 68 (844) *Q« ov» t&v xpottonuévoy zdvrow vv vquüynouw Sutni3Soucey xepl toU aurou Mag- xí)Àov, maptAtócouat xal roUrov. p. 176 (904) Ai JncpBrjcopat xal tavtqy, 8tóptvo, Sto vjuiv guvij304 dvtaéo2at rpóq trjv toítov dvatporiy dixxdivtu, Org; £v tjj avtjj Ouvdpet xà. Erdyyehpa ve)ewioavtec xaxd mxdvra avvó cU- yapuavriot pue.

P. 56 (838). OSvucgcepalvov npóq tx))v cixóva t$v dxapd- Àaxtov,toutéGTtt tÓ Éxcuxov xal vcpavtéq éxpuavetov toU 3&0 tü« ovc(ac] Aserius Filium cixova Dei vocat, secutus Apostolum |l. Cor. IV, 4. Coloss. |, 15. Apposite Gregorius Nas. Orat. XXX. p. 554. C. Elixdv 8k (Soxct poc MyeoSat à vióc) , «c djoojOtov, xal Ott touto éxsiStv, GÀ oUx éx toutou muto cet. et ad eum Elias Crei. Comm. Cod. Basil. fol. 148. r. voUco tó Gvopa (nim. eixojv) £orl piv dnó vj, Aeyopévne coplac coXopdvtog. vj &i- xdv (áp qnot tj c a a3ó0tm 704. Éyprjcavo 8b roóto tà Óvóuatt xal ó £a dxóotolog érl yotovóv avtóv (f. l. yptave aito), évapyde £v vjj vpóc xoptwSlouc avrou Okutépa értotolf oUtoot Aéytv: — Oc dott cixéàv vo $S£&0). &lxóva Bk vov oU tiv japon], diÀd vdv qQucucy Aye. Quod au- tem Filium Aslerius hoc loco et p. 60 (840) Dei zlxóva à xapdAAaxtoy vocat: in eadem re vooe dzaxod)Aaxtog utitur Gregorius Naz. Orat. XXX. p. 554. C. évraí3a 8k QGvro; xai (ca. (cbuiv) xal tov. Üyovaa v3 drapá-

88 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

Aaxto» *| tov ÁBdgu Ó Z3)9 xal toU Y&wwevro; xavtócg tO Ytvwoutvov. Adver- bium dxapalAáxteq in eadem re ponit Acacius ap. Epiph. p. 58 (839). Fre- quens usus vocis draxpdAAaxtoe iu dispatatione de Deo ap. A&ium Epiph. T. III. p. 2316 (938). 318 (929). 330 (930) et ap. Epiphanium ipsum p. 288 (940). 388 (969). 812 (984). 314 (984) et saepe alibi. Praeivit lacobus Epist. J, 17. docens, Deo nullam xapo)laov iuesse. n reliquis, quae sunt Acacii contra Marcellum disputantis, adverte adiectivum £xrvxo;, de quo dixi ad Eliam Cret. eol. 768 (11). Adverbio éxrixog utitur Acacius p. 58 (889) Tó 8L axapaX- AdxtQc £y ovy olóvs vt xol dycvvijtec ,. aXX ott éxcurtc (male valgo éx- TuxOc) xol dxpigéc wpousuévm» (leg. epotouévr, scil. éorl) rpóc rarpuriv dyaSótnta. "Vocem gave attigi ad Eliam Cret. col. 774 (15). 'Exgayttov hoc loco et p. 60 (841). 62 (842) est ímago expressa. "Vid. Wytlenbach. ad Plutarch. De Is. et Os. p. 878. A. Consimilis est ecclesiasticus et a Joanne Ev. VI, 37. profectus loquendi usus, quo Filius Dei agpayt; vocatur. Conf. Gregor. Naz. loco cit. ibique Eliam Cret. Comm. ed. Paris. col. 832. A. B. Synes. Hymn. V, 61. Xalgo«, «4 ratpóg Ogpnyic.

P. 56 (838). ToU yàp BactACoq t0) ueyaAovu tX)v clxóva Xa- BÀvdtote xal a3cóctntt cet] Attende rari usus formulam Aaugávety «t cw, aliquid rei alicuius notione comprehendere. Verbo )apdvtty respondet me- ptypipte in sequentibus: T*jv yàp tlxóva toU ScoU aQw(a meptypdipag cet.

P. 60 (840). qye9pQv tfj apvvoet - de coU ootijpoc ruo v cl- xóvoc xalovucíac xal tj e uovoyevouc viótrtoc £x xatpó«q xal t&v xpotoroxiov ra0mo xvitbeoq xalti e éx uovoyevoUug po- vótnto«c) Pelavius yopuv Latine interpretatur longius progressus. Sed vide, ne xatd post tjj apvijott exciderit. Xoptiv xatá ttvog est invadere aliquid. Similis est locutio oépto3at xata twoc, quaé exstat p. 264 (955) cÜxtp xal avtol xarà tv autGv Évey Spy. p. 276 (968) xatd tv djgporépew oépt- c3au. p. 280 (964) xatà rà» autóv qéprtoSat. et saepe alibi. [sta vero: tie éx povoytvoüg uovotrntos, referuntur ad illa p. 56 (888) ó ratro 6 qevvrjoae 66 kavtoU tóv uovoyevi] Aóyoy ... p óvoc uo vov. et ibid. dpvaoa- psvoc tàv 3«dv £x 3eEoU )óyov Ovra tÓv viàv xal u.cvov àx pu óvov. de quibus dixi ad T. 1]. p. 598 (733). Quamquam nostro loco singulare est illud, quod citra consuetudinem Pater, non Filius, povoytvr; vocatur. Deinde verbis tàv rptototoxlov Tone xrlococ respiciuntur illa, ex Col. f, 15. sumta, p. 56 (888) tÓv povoytwi] Àóyow xol mpetótoxoy mdOwg xtloeoq. Sed xpororoxcio» quam feorotoxioy scribi malim. Tà rpororoxeia enim, id est (us vel dignitas primo- geniti, formatur ad normam vocabulorum xpurtío), aptorttiov, mptofeiov et si- milium, neque ad illud genus pertinet, ex quo est d&vróxtov cum similibus. Itacismo vero xpurotóxie pro rgutoroxcia scribitur, quemadmodum épyaAle pro épyaAslo , tpocolotg pro xpoctorelot; perperam scribi vidimus annot. in T. ll. p.034 (748). Eodem mendo in Epist. ad Hebr. XII, 16. tà xperoróxta vulgo scribitur. Et mendosa et geuuina vocis scriptura iu Alexandrina Versione Vet. Test. deprehenditur. Vid. Schleusner. Lexic. in Nov. Test. T. If. p. 785. sq. qui tamen Toototóxtux pro moororoxtia perperam scribit.

P. 60 (841). xat 5ó£q« aUcobSoElav] Legendum: avcoBcGmw, coll p. 68 (840) xol 8óta oux dOotlav ysvvd, dXX avtoBotav. De mendo monui ad T. J. p. 410 (222) ubi id genus vocabula attigi.

P. 62 (8431). ou8& tplvov tCoypáopovy clodyed] Totcos Coypdoos

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 89

eum, opinor, dicit, qui est xplvoz axó tfj; aÀn3elag, secundum Platonem Re- pub. X. p. 597. E.

P. 66 (843). xatd xrpócAmuytv» rdon«e tfj o av3oponetaq qi- cce s] Iipéohqpt loco vulgati xpóXQyptw reponendum esse, pulcre viderunt Cornarius et Pelavius. In declaranda Christi évaySpurrrjott vox rgóqAnpte so- lemnis est apud Patres Eccl., qui Christi corpus rpóc)npgua nuncupant, idque eum xpocAauQawttw docent. "Vid. Elias Cret.. Comment. in. Gregor. Naz. col. 818. B. C. In Vita Barlaami et loasaphi (Boissonad. Anecd. T. IV. p. 164) haec exstant: tà mTpogwjpgatt Yvocoxopcv autóv (sc. Christum) xa9óvra xol ta- qívta. dbi glossa ad tà xpogirupgatt recte: (tot ty] gapxt

P. 68 (844). elo; xac E& c 8raoxonijcopatr] De voce el; in Ex mutanda monui ad T. II. p. 818 (574). Ta ££ intellige tàq«. &&c alpé- G£te. Vid. annot. in T. 1I. p. 684 (781) et conf. p. 142 (886) érl các &£rc óppjoopev. p. 188 (912) érl vàg E£jc xot lopev. — p. 828 (993).

P. 68 (845). 8ta0xorvycopgtv xq vctvtq vputapt(itoucty] Quemadmodum Semiariani, "Hpuapetavol vulgo vocati, interdum etiam "Hyua- pet audiunt (conf. T. L. p. 12. T. IIl. p. 2, 808. 68, 845. 540, 188. 547, 148), ita iidem nou solum rjjtapturv(tecy ,' sed etiam vjpapeltec recte dicun- tur. Arii vero sectatores, qnippe "Apcuxyo! nuncupati, aoturv(cty dicantur, ut ap. Epiph. T. Il. p. 4 (809) — T. IIT. p. 576 (149).

P. 68 (845). dcce npoceon(ote tág t£avtÓv Odete émixps- xt&tvy) Pravam scripturam xpocorío« notavi ad T. II. p. 624 (748).

P. 68 (845). c c Hyptagetov vtasucue te aipéotoe rpootd- rat) De delendo repetito articulo tíjc obiter monui ad T. I. p. 392 (311) ubi tralatam vocem npoorarve illustravi.

P. 72 (847). épmxo8BóGv» yevéc3at] Apage mendosum dyrxoBóv: re- scribe éuxoBóv, de quo videsis Lobeck. ad Phrynich. p. 414. "ExroBov vlve- c9a., pro éxxoBOÓs vylwcSa. mendose scriptum, notavi ad Eliam Cret. col. 892 (9).

P. 80 (851). oucou8E Aóyov dEcot Ó p axaptoc IIaóQA0«. Ató- Tt cet.) Virgula pro puncto posita, Stoótt — scribe.

P. 88 (855). xacà vvv 3eótqra xal ácouatócmqta] Ocórve et &ocpatótne sunt ex eo nominum genere, quod, his quidem neglectis, Lobeck. ad Phrynich. p. 349. sqq. illustravit. Nominis doopatótne exemplum afferunt ex Origene Comm. in cap. I. loann. p. 39. Eiusdem notae sunt Theologorum vocabula, in Lexicis omissa, a'yyeAótne, advSpomócne, matpótne, viótne, 9jioov- ctotrc, quae Lobeck. item neglexit. Elias Cret. Comm. in Gregor. Naz. Cod. Basil. fol. 249. r. értvole .. póvov vooügey vr» a Y Y 63o t t tuyÓv xol tyjv &d*Sponórtmnta. lbid. oUte .. rpocomxr]w xepuypaQi» éworncat ToXpGpusv, oUte toruc)w Buforagt, oUtt tt vOv &AAey aqoptototóoy lBuotrcov, TY xa- tpótntoc xài viót toc xai éxropcóccoe. d. fol. 74. vs. anode . - évapyüe tic toU matpóg Op oovotótn tog vj toU vioU roocnyopla rtoreiecatn Praeter haec vocabula Lexicis addatur vcawótve ap. Epiphan. T. Ill, p. 578 (150).

P.94 (859). & uj ce€ Ex vtvvoe dv, xal tote ovucty attcoc Ó v] Mi tc male vulgo; scribendum pjte, siquidem pte — xal non minus recte dicitar, quam pXe — xe, dequo vid. S tallbaum ad Plat. Rempubl. VIT. p. 588. E. Simili mendo oUt& in oU te dividitur p. 172 (908) ubi vid. annot.

P. 94 (859). éxnl và totouto époriop. o) 'Epotouóg nihili vox

90 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

est; scribendum épwrruatupuQ aut épernop, quae nova quidem vox est, attamen analogia se tuetur. Vid. Lobeck. Parerg. ad Phrynich. p. 510. sq. ubi advertas Menandri vocem. dyarmoyuóe.

P. 96 (859). 'O 8t vtóc .. uscd cv 421 0v» cvosBé« xaAlei- rat Gproc xal Co xal aváotaote, Erc xal Aóvoc óvou&tecaen éxtc8y Egunva&uq éott tv voU 3coU Bovimudto v.) Oratio parum cohaeret. Nisi forte 8& post &rt excidit, scribendum: jutà và» G))ev, ov tuOtiOc xalcirat dprog xol Gu) xol dvwiotaou. Éc xal Aóvoc óvouáttta.. Qv post Gv facillime intercidit; de attractione pronominis relativi, qua e» pro of; ponitur, vid. annot. in T. [J. p. 564 (714). Nominis Aóyoc;, ad Christum translati, parem rationem reddit Elías Cret. Comment. in Gregor. Nas. Cod. Basil. fol. 143. r. (6 vics) Ayerat. Xéyoc .. xol Ou có éCayyt)vuxóv, tà mutpud Ygiv éfayysÜQac BovXruata. Fontis ap. loann. Ev. I, 1. idem Comment. col. 821. C. ed. Paris. nos commonefacit.

P. 98 (8601). Toutov Otcuxptvnpévov] Augmentum omissum est, ut in cudoxsiv, v. c. T. lf. p. 450 (1059) cuBóxqocv. Vid. Winer. Gramm. Idiom. N. T. p. 66. Alii &v in Buuxptveiy augere solent, iu quibus est Elías Cretensis , qui idem facit in dupliciter compoeito xpo8uvxpuyetv inque adverbio Sujuxptvouévoe. Vid. in eum annot. col. 782 (10) ubi typis perperam exscri- ptum rponuxotvmpuéva pro xpoBtquxgupva. Ibidem de verbi usu in re dia- lectica dixi. De praepositione in verbo Stvxotytiv vid. annot. in T. IJ. p. 800 (554).

P. 100 (862). tvjv xatd cfe éxxAmotaotixdfj o xloteeg pe- $o8(avy] MesoBlav codd. mss. et ed. Basil. tum hoc loco, tum p. 108 (867) exhibent. Me3208c(av Petavius hoc loco; p&3o8(xv tamen idem p. 108 (807). Verum enimvero scriptura ji&2o8la itacismum olet, cuius vestigia plurima in Epiphanii libris mss. reperiuntur. Conf. modo annot. in T. 1í. p. 624 (748).

P. 100 (862). Ei ydp xacà r&vra .. Foxev opotoc, eentpolUv Eotxiv d vlóq tà xacplOpuotoc]) Libri vulgo dortp ovv, quod in ecrse- oUv commutatam nollem. Nimirum voces dtp ovv, Gcnto ovv xalet Guo xaX inserviunt interponendis enuntiationibus iis, quibus praegressae hypotheses, particula ct introductae, confirmantur, sive enuntiato conditionali repetito, sive eius verbo tantum posito. Prior ratio hoc loco usu venit, ac satis erat dicere &ertp ouv avt. Adde Athanas. ap. Epiphan. T. III. p. 344 (1001). Posterior ratio obtinet ap. Epiph. T. I. p. 286 (123) ubi verba dto ovv xal vow in cod. Ven. male omissa sunt, et in Aii verbis ap. Epiphan. T. lll. p. 333 (980) —— 314 (985) Ei 8k ró mpó toU 3coU jon8b» sl, diertp ovx Üovt, tà Stóc xol ó dyévrymtoy taUtóy Oo. ubi ouv ante ovx excidisse suspicor. Adde Epiphan. p. 318 (987) El yàp ov StÓ t0 3:0c, cq xol Éovt, xal xo ay£vrn- to» xpoclerat tÓv y&vvqtóv viów. p. 320 (988). "Vide lacobs. Praefat. in Aelian. Hist. Animal. p. XXV. not. meque aonot. in Jo. Glyc. De V. S. R. p. 78. 185. ubi parem usum particularum wu! et sicut comparavi. Adde Cic. De Republ. III. 8. sint — isti — magni homines, ut suni: — sit haec quaedam sive — inventa, sive — traclata res, sicut est. Ceterum particulae Geop ouv p. 98 (861). 104 (865) non magis recte, quam nostro loco, in unum conflatae sunt. "Vid. Jacobs. Praef. in Aelian. H. A. p. XXIV. sqq.

P. 102 (868). 'Qc ó rapgdximgroc — — Eopaxe vcóv raté£pa.] Interpunctio ita refingenda est: 'Qqc d xapéxiwroc — — 6 viog: oU8tlc ydo — dy * oUte xol — tudpaxc vóv xavéoa.

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 91

P.104 (865) duaprtnqctxóg ovx éxtveitto] Adiectivam dpuaprme- xóc, quod occurrit p. 164 (898), in Lexicis consignatum est; abest vero ab fedem adverbium dyaptntuxó..

P. 106 (865) Ei vàp — — ravpl. "O«qte — — xpoxce«tco2ac] Virgulam pro puncto post marpl pone et dere scribe.

P. 108 (866. 867). 'Ernctós) votvvv — — ypncópe3a. Ilpótov piv» o9v — — vlóv. "Entvta — — dxojovteq aUtob Aé£yovtoq cet.) Orationis misere discerptae nexus ita restituendus est, ut interpungatur: "Ene tolvvv — — ypnoópt9a-: xpdtow uiv ov» — — viov, Étttta — — dxouoytee autoU AÉyovrog cet. Sic dxovoyrt;, quod non habet, quo referatur, ex verbo ypnoópe2a apte suspensum erit. Oratio longius excurrens postmodum colligitur verbis: Kal 8d toUto — —- tovto; xal &c y pn oóg.e2a cet.

P. 108 (867). xalàx&&Esc tfe xotvótm tog tjs xpóq tà rotc,- pata (toic) vóv vlóv coU ratpóOc] Parenthesis cum uncis comma- tanda, quibus Petavius toi; recte inclusit.

P. 316 (871). xai Fyovtac xpóce aXX Aovg £y 3plav] Lexicis adiiciatur nomen £y3pla, quod post paulo et p. 402 (1038) recurrit. Pluralem éy93plat habes p. 140 (885). "Vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 843. qui tamen hanc vocem, ut sexcentas alias apad Epiphanium, neglexit.

P. 118 (872). oux£tc oo ce alBot vtvt xaceyódptvot, oUte lv- 8aAXÓóuevot dt ó ttvoe rpoctcdypuaroc] TIv8dQ)eoSat alias idem valet ac qavratEOSau — Vid. Tim. Lex. Voc. Plat. p. 150. et Ruhnken. Hoc loco ver- bum insolita notione et structura ponitur. Pefavius vertit coércere, cumque ista verbi notione, ab ipso ficta, vulgarem infeliciter ita copulat: neque mandato ullo coércili simulationem quandum ac speciem prae se ferre coguntur. Tu vero mecum scribe: oUt& dv9ceXAxóguevot Umó ttvog xpoctaypatog. Translatum dySéAxevv Creuzer. ad Plotin. De Polcr. p. 254. illustravit. Ceterum Pelavius proxima: tlc 1ó ux) ... qépeoSat, quae ad illa: évtraü Sa xapa2fjoopat, pertinent, cum verbis: ovxétt... mpoctay|uatos , interpretando temere conflavit.

P. 120 (814). 'AxoAAGvytoc én(oxonoc 'O&vpelyvyov] Mendosa est scriptura "O£uplyyov editionis Basil. et librorum mss. Recte Petavius "Otv- eóvyov. Conf. Stephanus Bys. 'O£&upuyyoc, nó Alyumrov, tton tóv Opivu- pov lySUv. d moltng "O&vpuyylzne. — Aelian. Hist. Animal. X, 46. et Iacobsii ad eum annot. p. 366.

P. 122 (875). ÉFcrav autoi, a0 tm xj ExSeotc éxapugottol- tLovca rào xrpóe 8bo cy £oete] Adiecta verba cdc poo 80o oy£oet; salva sententia omitti poterant, quopiam érajuporctplíev per se dicitur, quod in utramque partem accipi potest. Vid. Ruhnken ad Tím. p. 108.

P. 124 (876). raósco3ac tjs reph có Aéyercv ay ov(a«q] 'Ayovla hoc loco est peroratio, in qua declaranda dydàv magis usitatum. — Vid. Ast. An- not. én Piat. Phaedr. p. 567. Voce a'yty(a pariter usus est Himerius, a Wylten- bachio Ind. Graecit. Plut. h. v. laudatus, Orat. IV, 3. p. 460. dgrs&p tt uéAoq Tpovopuov mpó Tfj dyGwlag auTfjc, 'Arttxóv Upiy drorelvo. Buy.

P. 128 (878). IIAarvuvSvat 8e t9)» xapbtav, y pé£XAot ttq Xptotóv éuxcguxatobovta yopeiv) 'Hie cl. editor cum Cornario pro vulg. vc. Magis placet £l, quod Pelavius scribi iussit; sed uet pro j£)3ot iusuper reponi velim. — Videsis mea in Nov. Annal. Philol. Vol. XLIX. Fasc. If. p. 391. sq.

P. 130 (879). «t ro« 85vvn3clnpev 8td cà» xa3' (npà« tà

02 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

(rip pde xavalaQetv xal 8:3 r8» vivuoxopgévov qavcta- o35vatctd dyvoovutva, jotua xal xatcáà ptxpóvamó tGv qa- v€pGv rpóc tà xexpuupuéva xpoBecBatópstvou)] Tà vro vds pro vulg. tà Unio v. legendum esse docui annot. in T. Il. p. 712 (797). Sic td xa3' YgJe, res humanae et sensibus subieclae , et tà unio vc, divina, sibi opponi soleat. "Vid. annot. in Eliam Crel. col. 885 (2). €PavratcoSat Petavius recte interpretatur informare noliliam. — Vid. Creuzer. ad Plotin. De Pulcr. p. 186. Illa: Yjpéua xal xatà paxpóv dmó tv QuytoOv TtpOóc tà x&txpuuquéva. xcpofitBaróiuevot, aliquem colorem traxerunt ex Plot. Reipubl. Lib. VII. p. 588. D. tà tre (vytc Oppa ... xjotpa Cour xal avdyec &yo..— Ceterum. pro vulg. xpofgatóuevot legi malim npocatgatóutvot , collata annotatione in Eliam Cret. col. 837 (6).

P.183 (880). Aéoc ydp £ott, p ro« éx cre rv áxataAd- rtTt6y QtÀovetxlag xal tjc 168v dvegixcov Entrjoco« slc Bv- $óv docQelac dy xéoopev.] Hisce verbis aperta inest imitatio Platonis Parm. p. 130. D. 8e(cac uj roce. et; va. Bu3óy qQivaplac éurcodv 5up3apo. Jta enim hunc locum olim lectum fuisse, tum ex Meletii, tum ex aliorum imi- tatione intelligitur. Videsis mea in edit. Turic. altera, p. VII. sq.

P. 188 (881). "Ocav ovv... reptepyatoueS3a, xal gtàovtt- x&v éxty evo pev cet.) Virgula delenda est, ut sexcenties alibi.

P. 194 (881). Tic yáp éoctv ó xoAuv Éncv»dotec Quoto31i- vat — ;]: Scribendum: érl yvàoti. Duotoso3Sat éxl. cot est aliqua re. superbire. De verbo quotóo vid. ScMeusner. Lexic. in Nov. Test. T. II. p. 1809. sq. Par vis et structura verbi gavtdttc9a: p. 323 (989) ouroc ydo épavcdo3m ... ovx érÀ và ciBévac cóv. Scóy xatà mot, d)Àià qot. xatd clOngo. — ubi gavrate- 03at fraudi fuit Petavio.

P. 186 (883). éxciA v ytgot 850 5| vtpetc Aóy oid) Enoxjptuo« est ad- jectivum ex eo genere, quod Lobeck. ad Phrynich. p. 237. tractavit.

P. 138 (888). xj Jp Ov» éxttecnbtupuévm xal ceropvycup.évm puv- Soràiaot(a] Teropveupévr est artificiose elaborata , non fraudulenter conficta, ut Pelavius vertit. Vid. Animadvers. iu S. Basil. |. p. 47.

P. 188 (884). rtiptty tode ... tapaSeyouévoug] Recurrit p. 246 (945). 868 (10183) et alibi usus activus verbi ttvpety, quod plerumque vi pas- siva ponitur. Vid. Schleusner. Lexic. io Nov. Test. T. II. p. 790. sq. Ex activo rtruptty. Epiphanius nomen xtuptne; formavit, de quo vid. annot ad p. 860 (1009).

P. 144 (887). xaltó vto AapQaxvov] ToU vioj legendum esse (id quod cl. editor vidit), te docebit annotatio in T. IT. p. 6323 (752).

P. 144 (888). Qpx&v £x uégovu xpocnAecacavtó t9 ocavpe] Sive rjpxcy retinetur, sive pag ... xol mpognAd Gag scribitor, ut est in An- corato, haec nonnisi virgula a praegressis seiungenda sunt. Moz poéticum xv- Axe, quod habet Ancoratus, magis placet quam vulgatum et vulgare Spa. Vid. Valchenar. ad Eurip. Hippol. vs. 1445. et quae ScMleusner. Lex. in Nov. Test. T. I. p. 798. io Matih. XVI, 18. annotavit. De sententia verborum: TUÀac yaÀxàe Ouvtpliac xai uoyAoUe ouPnpoUe Guv3Àdoae, vid. annot. in T. I. p. 156 (75).

P. 148 (890 Ka! Mapla uiv — — $vqcoU QUotv, oUtoq qv cet] Interpunge: Kal Mapía uiv — «o vUttóv v] yj: tavtóv 0k — 3vntoU QU- Gt. Oto; vv cet., collatis sequentibus verbis: Outoc à proc cet. et Outoc tà Ü8ep cet. Cum verbis xapgràw Gyww confer haec in seqq. ó tc dÀr30Uc éAxd-

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 93

8o; xaprdc, et ó ti, dAm3oUq (Alae xapmó«. Valentiniani Christum tanquam xapróv toU TÀnoeparog celebrarunt. Vid. Epiphan. T. [. p. 884 (179). 868 (197). 440 (287). Metaphora vocis xapróc Marcus item utitur p 446 (240) f tj; avtofovArou Bouiác qaveposy Ó xapxóg. Translato verbo dw, quod hoc loco bis occurrit, Manes atitur ap. Epiphan. T. |. p. 446 (648. 644). Vid. Creuzer. ad Plotin. De Pulcr. p. 255. et Ast. Annot. in Plat. Phaedr. p. 481.

P. 150 (891). cvvlo] Vid. Winer. Gramm. Idiom. N. T. $. 14. annot.

P. 154 (893). xatd nvcüua diqtocuvnc] 'Aytocóvoc edd. Basil. et Petav., quod repone, collata annotatione in T. Il. p. 428 (685).

P. 158 (894). rxavotxl] Conferatur zxopspnp! p. 938 (997). Aliis for- mae Tavouxel, xapipnor! magis placuerunt, quemadmodum adverbia in v exeun- tia in tt fere variari solent. "Vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 515. qui vocem map imp! neglexit. 'Axpmt, qnod nonnulli dxpamtel scribunt, exstat ap. Epiphan. T. IIT. p. 470 (1071). De reponendo dvtBtt! monui ad T. IJ, p. 342 (586).

P. 158 (895). dreplyoagpo«s] Melior est altera forma drtplyparoc, qua praeter alios Gregorius Naz. Orat. XXVI. p. 481. D. utitur. "Vid. annot. in Eliam Cret. col. 888 (14). Apud Epiphan. T. |l. pz 424 (682) éyxtcplyparcov Petavius, ubi ed. Basil. mendose épreplypag30ov: épreplypaqpoy tamen uterque cod. ms. — De proximis: dycprrog ... x&yta T&putyópevoe td motuara, vid. annot. in T. II. p. 608 (789). Ista: toU 3cov, putide adiecta sunt. Mox no- tabis adiectivum verbale Xatpeutéoc, quod a Lexicis abest.

P. 160 (896). pnevouUvyc] De hac voce, initio periodi posita, vid. Winer. Gramm. Idiom. N. T. $. 65. 5. p. 460. .

P. 160 (896). oorcetva, qorosSoca] Scribe: quróbBota, et vocem qQoróBoto; in Lexica refer.

P. 164 (898). xàv duaprntixd yv] Malim qj, collata annotatione in T. II. p. 246 (534).

P. 166 (899). &ra& drAG«) Praestat scribere dra&tamAd, at est in Ancorato et p. 412 (1038). 444 (1056). Vocem ex Hierocle ap. Stob. 463. an- notavit Wyttenbach. Ind. Graecit. Plutarch.

P. 166 (899). naprvpac tavt e Otevelpouca) Magis placet £av- tfj, quod habet Ancoratus. Est enim, ubi évyelpstwv accusativum et dativum simul secum habet. Confer locos, a Schleusnero Lex. in N. T. v. évt(pc, num. 6., annotatos.

P. 170 (901). tva pv) àxoAAputS2a] 'Ano)Aopuc9a, quod habent codd. mss. et ed. Basil., est merum mendum ex eo genere, quod notavi ad T. II. p. 110 (457). Recte Petavius droXdpS9a.

P. 172 (902). tva p) 4uáptupov ... xapsicócouat ty) v Ugm- 10:t») Ne quis fortasse xaps)tóoopat legendam coniiciat, vid. Winer. Gramm. Idiom. N. T. p.238. sq. qui citat Epiphan. Opp. T. II. p. 882. B.

P.173 (902) El 6t 6 povovevi«o cet.] Aut "Env 8b — scribendum, aut, immutata interpunctione, longior protasis hinc ordienda, quae colligitur illis: &i tolvyy vaóc 3to0. xaloUpt2o cet. et absolvitur verbis: vig toXpxjotte. xa- pattyjoac3ot — ;

P.172 (908) O0 :e 4p — OS cc váàp —] Oltre vào —.. Ott q&p — edd. Basil. et Petav. recte. Et simplex oütc yàp, de quo cf. p. 356 (951). 266 (957). 8370 (959). 288 (969), et repetitum frequentatur ab Epi- phanio, qui omnino cumulare solet enuntiationes particula yào expressas. Sic qdp ter deinceps ponitur p. 286 (989). 356 (951). 370 (959) itemque ovre

94 SYMBOLAE IN EPIPHAN, PAN.

Y&p p. 3996 (978). Mendosum oU t& ydp recurrit p. 262 (954), ubi oUts ydp —, ov8k — scribendum, et p. 266 (957).

P.174 (908). x&v r& iv (jpayet, x&v ve £v ro313d] KAv tt —, X&v t& — , quod est sive — sive —, hoc loco ad praegressum participium re- fertur. Sicubi autem hae voculae verbum finitum, sise simplex sive duplex, secum habent, indicativus vel coniunctivus ponitor. "Verbi causa indicativum habes p. 312 (9883), couiunctivos p.226 (932), indicativum cum coniunctivo p. 276 (932). Simplex xàw tt, iametsi, adsciscit indicativum , p. 200 (918). 284 (938). 266 (957) et saepe alibi, vel coniunctivum, p. 188 (911). 243 (942). 344 (943). 256 (950). 258 (952). 266 (956) et saepe al., vel opta- tivum, p. 174 (904). 194 (915). 384 (938). 258 (952). 266 (957). 274 (961). 296 (973) et saepe al., vel denique participium, p. 366 (957). 280 (964). al.

P.174 (904) dàAXótptot tj autoU Bopsác xaláyraocelaz«) Equidem lego: dytaor(ac. Vid. annot. in T.I. p. 698 (789).

P. 176 (904. 905). IIácav ydp atpt&otv» xaxofovAla c» v&- vopévov ax doyrc*aypt céAouq T xcvoBo&lag 9] £xdpocoe raütva clipyacaro) Ingenue fateor, me ista non intelligere, nisi raUta de- leatur. Fortasse etiam legendum: x£vobobia y, ÜFxapot, nisi genitivos xsvobo- Elag et érdposog ad rGv yevouévev referre mavis. Assolet enim Epiphanius genitivos cumulare.

P. 176 (905). "AXAocG ydp ov Qpovet, dÀX Gc Apttoc] Legen- dum: "AXAeg —, dÀA 1| Og Apctoc, aliter — atque Arius. Vid. annot. in T. II. p. 616 (743).

P. 178 (905). évcQptpustco)] Repone évegpuuato, collato Schieusnero Lexic. in N. Test. T. I. p. 794.

P. 178 (905) Tó yàp é£ àpy fie xaxagBAmnStv clc uéyqa xaxóv tó Epyov jAavve] Verba vó Épyoy tanquam insiticia delenda esse censeo.

P.178 (906). xalTj» xscS3avd tà Ux toU 'Aceplov Aeyóp.eva.) Falsas lectiones xe('9avOq et xec9avogG nollem reductas locis a cl. OeMero indi- catis, ubi Pelavius vi3avóg et viSavQe. Secundum Pelavium recte scribitur Tae p. 204 (920). 238 (939) et alibi, m3avótvrta T. |. p. 194 (68) ubi ed. Bas. rccGayóotrta, et rtiSayoloylat; p. 222 (118) pro xet2avoAoy(a«; ed. Basil.

P. 178 (906). 'AxAaUvetvo 6b avutóc pecd cre avro) Petavius verba u&tà tüjg aurov in versione neglexit. Verte: cum uxore sua. "Vid. Bos. Ellips. Graec. ed Schaef. p. 92. sq.

P. 178. 180 (906). Kal, omoi, tL éoxev énloxonoq xpóq rpt- cBótepov; OJU8Ev BtaAAÉttEC OU TOQ toU TOU'] Haec noster refutatum it p. 182 (908). Neque tamen apud rectae fidei scriptores ecclesiasticos cius- dem sententiae vestigia desunt. Elias Cret. ad Gregor. Naz. Orat. Vf. p. 184. B. Corament. .Cod. Basil. fol. 288. v. Z3oq tà peydAo tovto d Ér10xónouc moÀ- AmyoU t&v Aóycv aurou aBuxpopue tovc Tp&Outépou, éEupwetv. xol mnaptom- peuocdpsSa roUto xal vjuttg £v xolAoig. xa3' 0 O* xol ÉévraU3a xotuévaq ToUtouc ÉxáAectv. iol vdàp ol xpeoQurepot xaxà xÓv iepóv BtovuGtov tYjg potu- crue táEeoe , xol Aóyot; Bubaoxollae xal mpaYypact coUe Tpocióvcag porizov- tte. [dem ad Orat. IX. p.237. A. fol. 340. r. totg évag 8E (xoaXei) voie érioxónoug 7| xal mpco(jutépouc, émtuby xoi ovtot xdxtivot ... d8topópuee Tui- Aat Gvopui eovto.

P. 180 (907). Eli 8& óAeq cuyX) tv évtravSa todq £xc(oatc

SCRIPTAE AB ALB. TAHNIO. 05

óvqctv ..... ya pj tt éxet xd2g, un8t cd Ux aUcob vecvópsva tày dvnxéotovy duapgrcnpátov éxCntn25.) Quae Arius, ab Epipha- mío p.186. sq. (911) argumentis paulo infirmioribus exagitata, adversus preces, susceptas pro levandis mortuorum poenis, disputat, comparanda sunt cum egregio loco in Platonis Republ. Lib. Il. p. 364. B. — 865. A. ubi perstringun- tur sacrificuli, delicta et vivorum et mortuorum se expiare profitentes. De- precationem peccatorum, pro aliis susceptam, item notat Simplicius Comment. in Epict. Enchir. ed. Salmas. p. 346. ubi ol voy intelliguntur Christiani. Pleto- mis loco adversus sacrificulos catholicos utitur Calvinus Instit. Fidei Christ.

P. 180 (907). autol aàxé£o2ev Od ovolcgc xpé£a ce xat olvoy] Nihili vox est axéo9cv. Rescribe dqéo3ev vel dp £2ev, sicut T. 1ll. p. 528 (1105) vulgo scribitur. Conf. annot. in T. IT. p. 653 (764).

P. 182 (908). Kat 6tt putv dppoouvne éoti có xàv Éunicov, tot, OUvEOtv x&xthévotg touto 0j lov. Tà Aé£qetv aítóv ént- Gxortov xal rpecofuctepoy tcov «lvac] Virgula pro puncto post 5j- Àew» posita, insequentia praegreesis anuectenda sunt. T xáv enim est omnino, non folum illud, uti Petavius perperam vertit. Subiectum, quod vocant, (t0 Me) à praedicato (£oxl Fureov) diremtum est verbis toi; GUvtOty x&xvrjp£- vot; touto OüÀov, quae audacius traiecta sunt.

P. 198 (917). Zopattxy yào éo tes v] yosla ... xal eUCteo érc- t&À£Gettev, ovy àapaptdvytc] Haec Aérii sententia veterem xvviauóv olet. Confer dictum Diogenis, yttpovpylav excusantis, ap. Diog. Laert. VI, 46.

P. 300 (918). ou xatd tva óvoty) Pro vulg. ófjotw recte ita cl. edi- tor secundum versionem Cornarii (defluxionem) et Petavii (profluvio). "Vid. an- not. in T. I. p 192 (95) et conf. p. 260 (954) ví; xjusvépac Quotoe xal trc t$» GQ)AOv t€» yevvop£voy xal vtvvovrov tour)» Uro8cyou£vne xal 6 Uoc éne- yovon«.

P. 204 (920). ó óptqv dp ov zv» érovpav(ov) Vulgo: ogtyvjpov. Sed legendum: óptwyvóopov», quod a Lexicis abest, neque tamen idcirco re- spuatur, quum ad normam nominum óptoBtxrre, óptoxpatop et similium rite formatum sit. |n eadem re p. 254 (949) nomen opo3étns pouitur.

P. 310 (924). imxó tóv ypovttd v] Pelavio ypovitnc hoc loco et in seqq. est homo temperaríus, incertum, quo sensu. Nomen Lexicis deest.

P. 310 (9934). a31«qt1al xe xal a3) di cprat] 'ASXtpus quod p. 818 (987) recurrit, Lexicis adiiciatur. Alia huiusmodi nomina Lobeck. ad Phrym. p. 256. recensuit, quibus accedat xoouxjtpux p. 296 (978). lewwQtpta, quod Lobeck. annotavit, exstat ap. Epiph. T. IIT. p. 6526 (1108).

P. 310 (924). £x ànópvnct» dmopsxjotus) Recte infra éxanópnauv una voce legitur.

P. 310 (934). 8«à tó euxsp(8paxcovy xal cagte vv éniyct- enpát ov] Lexicis adiiciatur &uxeplBpoxtoc, facilis ad comprehendendum , quae vox in Befatat. p. 224 (931). 326 (938) recurrit.

P. 310 (925). móSevw X» TtG tjv Unrootácav tpdq tijv Umo- otcacaw quot tó axapgdAAaxtToy clo ovucí(av Eye ovvyq0- e"96te —.) Pro puncto interrogationis notam pone, sicut recte interpungi- tur p. 236 (938. sq.). IIó3«v» — ; est negantis. Vid. annot. in T. If. p. 474 (659).

P. 212 (925). «Xj tou ópgoovolou xal toU ópotovclou xaxoSo- €la xapeieg3apirjokccatr] Male infra zxapagavoSvjotvat. Tu. vide annot. in Eliam Cret. col. 817 (2) et Indic. v. clcp3tloto3at.

96 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

P. 319 (926). too àdvouolov uépovue énxi 3eob0 Q1aognptacq tinovy xal 0gpcv éxé£yovroc] Exspectaveris 0gptog pro Ugoty, coll. annot. in T. I. p. 452 (344) ubi formulam cuxov ttwóc éréycty attigi. Exstat tamen formula Uotv éréystw etiam in Refutatione p. 250 (948). 252 (948). Utram- que formulam Epiphanius p. 252 (948) insolenter ita commiscet: T6 yoüv dBv- witee xap autG tà Actio vay9Stv ét Uxapyije, xal elg vgptw Érxéyov tunxov ('Aa- cq"nuiae cet. nisi forte virgula post xal el; 98pwv, non post é& Uxapyfe po- nenda est. Cum locutione Vot» éxé£yew conferatur $iow £n£yce, in quo eadem verbi éréyety vis cernitar, p.260 (954) tfc vjp&tépag qUOtGOq$ ... Tog"v vmo- $tyopévns xol joctv éxeyovor..

P. 218 (928). Ei uxepávec xdomg quotoq ó xavtoxpacop, 61à có dyé£vvtov ümxepáyer) Pro jxepégew ponitur Uxepdyety, quod in Refut. p. 802 (977) recurrit. Conf. annot. in T. II. p. 594 (781).

P. 220 (930). IIóc ouv &v zt o alm vv uv pecadaAAeoS ac tv 6t pevagaAXety, oux éxctpexóvtov tà SQ Ugtoatüv éx uy) Unxoxctu£vne ovc(agc;) Ita etiam in Refut. p. 310 (982) scriptum est; sed liquido apparet, scribendum esse: oux éritpérov t Sto.

P. 222 (931). 'EvcaóSa 86 — — — ov xj doy) o0to) Locas subobscurus paulo facilior ad intelligendum erit, si vv ante xavyacat deleveris et sic interpunxeris: 'Evtaü2a 8E, dq — — twv, xavy&tat érifovvv rero

xéwx. cet. Manet tamen genitivi absoluti insolens usus in verbis: eG — dva- Ac&agévou — t& Got(a, quae Petavius ita interpretatur: perinde ac si quis emor- tui cuiusdam ac putrefacli serpentis peritus ac studiosus artifex reliquias atque ossa legerit. Ceterum respui oportet variam lectionem érióAov, a Petavio ad éxwóAov in margine anmotatam. Vid. Lobeck. Parerg. ad Phrynich. p. 699.

P. 224 (931). c5 8taXexttxi(o 00v xop.xla«q] Neque xopría, ne- que, quod malim, xopxeía iu Lexicis consignatum est.

P. 326 (933). ov6t é& av8póce nexiavnuévou óp2ó0c Gv vxto- Aetpg9eln Aóv0o«] Fortasse legendum: vxoÀno3tiy, quod praegresso cvà- Aéyovot respondet.

P. 226 (933). «pl 3eoU cuceB qe voüto voctv xal Aévqatcy dogapótos Eye] "Apapórac Éyet vertatur: ratum atque frmum est, id quod Petavium fefellit, Adverbium apapót«ee, constanler, firme, quod est Gxab Aeyó- p&vov apud. Platonem Phaedr. p. 240. D., posterioris aetatis scriptoribus impense placuit. Origenes Opp. T. f. p. 208. A. autó toUto t 3tG Évvoorat dpapotux, tó uy dpapóte tóv8s vod tÓv GvSpuerow xol fitBaloc BovAcoSat tà xpt(rvova. Caesar. Quaest. ed. Ehinger. p. 60. Gpqo 8b tà pov dc 1j5n npayStv éEt- Bónca (leg. éEeBoncav) doadbóroc, (leg. apapótoc, virgula praeposita) tvjv Éxdacu tfc opov rpodoYiocos értotápevot. Cyrillus Alex. Opp. T. Il. p. 561. A. Sadócis dpapóro;, de firma in Deum fide. Nilus Opp. ed. Soares. p. 52. Chri- sius apapótog Exicujty tv Ovuyyevixóv vxori3erat 85ouoy. — Theophanes Ceram. Homil..ed. Scors. p.15. A. uümkp tà nàv oUrtGe ys micttÓety a papótoc, Sto- Os(ée. p.101. A. toUg apapótug pelvavtag £v vato évcoAaig ToU 2eoU. p.137. A. dpapóteo«e tyj tuOt(cia Éépq£verv ériocdpevot. p. 422. C. Nicetas Laudat. Archang. ed. Possin. p. 18. de natura divina: vontéov .. rjv dpapotug xal apsva3étoq él ví olxtlac avtoó Bótnc Übpuctw xal pováv. dd. p. 58. à Xóyog .. ebeij Béov «lc; adpa xoi x0» év aut xopmdtovta xevóv doulc, ctye py) vyj rodtet B«gate3ele dpapótee évwBpuySelr. Theodorus Rhaet. De lucarn. Dom. p. 229. B. dpupótec xai &Spacpévee £Cyouévoe vc cuotBelac. — Theophylact. Instit. Reg.

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 97

cap. 15. p. 70. Ore dpapótec fte vjj Bacusia và moaypara. Vid. Ruhnken. ad Timae. Lex. Voc. Plat. v. dpapóc. ed. L, et Matthaei. ad Nov. Test. Tom. XI. p. 186. | P. 326 (983). tcc xp» Gpay vti; toc] [ta cl. Oehlerus cum codd. mss. et ed. Basil. Booyurnro; ed. Petav. Sed Qopayvtrc est oxytonum, ut BoaButre, tpayvrre et alia, de quibus vide Buttmann. Gr. Gr. Ampl. $. 119. 41. b. et Ast. Annot. in Plat. Phaed. p. 796.

P. 280 (986). tcoc é& toov vjpiv 0 GAac0tOq ... v fj xlotetc xa- t&lAmnxtat) Sic Methodius Verbum nuncupat tó npotóyovoy — toU StoU xal pto BXáotngua, Conviv. X. Virg. p. 38. ed. Possin. ubi vid. Vales. Not. p- 188.

P. 292 (986). tva pj ttc vogtog 8tagóopav elvac tv clixóva tTüc ravTrOtvrtoc)] ÁAugopay Petavius quoque. Suspiceris: 8utgpopov. Sed $uwpopay ed. Bosil., recte, si vertas: mne quis autumet, discrepantiam a personae congruentia imaginis nolione contineri.

P. 234 (987). xà 8tavon3rvat xepl 3600 tóv rocoltov Bv- 2ày crc 8tavolaq] Non erat, cur Petavius dvolaq pro Stwtvolac legendum coniiceret; ipse recte sic vertit: ín (am altas de deo cogitationes sese committere.

P. 284 (9871). év» 8Buclv Uxovolato xaxato ocavutóv reptémete- pac] 'Ev ex praegresso rapéayev repetitum videtur. Nam verbum rspuxelptty, et propria, et translata positum potestate, plerumque dativum secum habet. Vid. Matthaei. ad Chrysost. Homil. IV. Vol. |. p. 15. Exstat tamen meotretocty tl; ap. Epiphan. p. 304 (979) cl; cvAoytopoUe xoi Gvtmvrjoet, &avtde mepuret- povcat. — Ceterum in superioribus verbis malim TG yàp elrciv — 3] t —, quam To ydp elxtiy — 1) tà —.

P.238 (939). Bid tó autóScoq xat avotoatbtoy] Suspiceris, scri- bendum esse: OSià t avtóSeov, collatis eiusmodi adiectivis, de quibus dixi ad T. L. p.410 (222). Sed có 9cóc, id est notio Dei, bis reperitur p. 318 (987), et avtó3to; non minus recte habet, quam alia eius generis nomina, quae loco cit. consignavi.

P. 342 (942). d8Uvactóv éott tr)» d q£vonxoy xal Gxctiotov xtlocs x tio tiv xt oce yevécS3ar De voce xríow ex Petavii emendatione iu qct commutanda cl. editori adsentior. — Pneumatomachos, de divinitate aliter sentientes, ei attribuere, quod sit xttotoxxttozov , nova voce exprobrat Elias Crel. ad Gregor. Naz. Or. XXXI. p. 558. C. Comment. Cod. Basil. fol. 152. r. cupc3vjoerat .. xatd TOv Xjpow Up.v vj toU 9600 QUOtG XTtOtOdXTtOtOC.

P. 244 (944). 0 xatn)p .. dvoufBonttxóqo xveupacoc dvylov] Lexicis adiiciatur vox dvopgpmtuxóc, quae illustranda est ex metaphorico usu vocabulorum ópfpoc, ópfpéa et compositorum in declaranda vi spiritus divini in animos redundantis. "Vid. Basil. Plotiniz. p. 36. sq.

P. 246 (945). rapà col tà 'Aeclo, xà £ugactedovct xal xdg xatà 3eó0v 8Bó&aq épcevvó vri] Nolim scribi: tà év depleo dugacevovrt. Vid. annot. in T. If. p. 708 (795).

P. 248 (945). a8puvttxv|v ovctav] Cod. Rhedig. av8purvtuxjv.. Tu repone dópuvtuc]v, collata annotatione in T. I. p. 202 (102).

P. 250 (947). oU yàp dvé£oxnoxtov tj Bravola coU dv3pd rov €iq éxtdovuirv xal tUgovy xcevotoEtac] Petavius haec minus accurate ita vertit: Neque enim humanae mentes damni ex iis aliquid capere poterant, aut

ad arrogantiam excitari. Vertendum est: Neque enim mentem humanam adoriun- Corpus Haereseol. lit. "

98 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

iur, quo insidias parent el fastum inanis gloriae excilent. "Evoxáxttty to clc interdum, ut hoc loco, est alícui ingruere ad damnum parandum. — Conf. Epiph. T. Jl. p. 626 (748) Oíte yàp coUto (piv Évoxmpec et; vc dhatteuaroc. Alias £voxvjxt&ty vti vel el; va (10) vel xoóq rta (vt) per se est alicui ingruere vel vim ac damnum inferre. Rarior est usus gemini amooxrtew e, vwa. — Conf. Epiph. T.I. p. 380 (177) rxa90q .. 0 .. &réOxne tlc voUtov tóv xapatpax£vra. id est: affectionem .. quae .. in .. aberrantem incubuit , ut Pelavius poétice ver- tit. T. II. p. 680 (751) obe év tà xtl&e el; xov vióv ráZoz évoxvipet.. p. 640 (157) ouBby Sb £voxvjpovoty cl; xoUq viodq trjg aÀmS&lag. p. 642 (758) ovbby €i tiv 3eóvqta toU vio) évoxvjrrovta. T.l1li. p.382 (1032) TL 8E touto xoc Trjv toU xuplov vj» Suvapty cfe SEotnrog £voxvjpec; p. 892 (1027) tà nxdá3o; Tfj 9eóvqtt .. oux évéoxvqpev.— Est etiam, ubi évoxrxxew idem valet ac nocere, officere, velut T. III. p.304 (979), ubi Pelavius pihil vidit, p. 384 (1022). Raro évoxijttety vi transitiva est immittere, infigere. Conf. T. 1l. p. 410 (1037) xoi- pàv BAáopnuóv tva Unóvotuy Ex auTw Évoxvjxterv. p. 422 (1044). De trans- lato usu verborum évoxrjzteu et amooxyrtety vid. Valckenar. ad Eurip. Hippol. vs. 488.

P.252(948). Aé&uv Aé&cec avatpontxóq xrapevS&lq) Collatis prae- gressis dvópuotov dvopolo Gu Yxpoucac, fortasse legendum rapaSelc, id quod monui ad T. JI. p. 258 (562) ubi adverbium dvarporuxGg attigi.

P. 262 (948). 'E&£ autóv yàp, de é£6l8a&e vÓv xóOpov, covà- Aoytcp Oy xal autóc cvAAovtoS:50ecac] Legendum: 9 v éBüBaEc —, coll. annot. in T. II. p. 564 (714).

P. 2658 (952). 'Auelvevou8slo 3co0, npóq AéttÓv uot x] AÉ- £ce, TOv oU tq £Éxtvevonxóra. "Oc Eyec v aX j/34cao.] Haec ita sunt distinguenda: 'Aps(vQw ouBch, S&o00 (mpóq ... Émtwevonxora), Gq Üyet vj dà- 2e, prout Petavius vertit.

P. 260 (958) 'Avoráto 8b Ovtoc TOV totoütov, —, xard x&vra tpónxov Ó ÁAcc(ou Aóvoc a vacpanvjoerac] Soloecum óy, cu- ius loco Petavius ovtoc reponi iussit, Epiphanio fortasse condonandum est. Vid. Io. Glyc. De Vera Syntaxeos Ratione p.35, 15. sqq. editionis principis Bernen- sis, et annot. p. 84. Ceterum pro formula dworate &lval twoc infra p. 263 (954. 965) dvixarov clval vwog ponitur, nisi forte illic adwotato scribi oportet.

P. 262 (954). OU te vàp —. Ovs68t naAcv —.) Scribendum: Ove Xp —: oU8b x4Xy —. Vid. annot. in T. III. p. 172 (903).

P. 262 (955). "Eco xóte cj xec pépov upgivouvoo tó autó AE- y&tv xal un8bv vxepBalvecty tov Eyvxetgévov;] Aut pingui Minerva Epiphanius haec scripsit, aut eius oratio ita est refingenda, ut Aéyetv tanquam insiticium eiiciatur et jrcpga(we scribatur. Neque enim qjxtt qépoy có avutó A£y&v Graece dici potest. — Melius Noster p. 284 (967) cvXXoyup ose (xit oé- eov Tni "Aértoc perapotolexvo v. p. 298 (975) Kal robto xdÀt 'Aéttog fjxet eéoov v4. p. 304 (978) Ilo)JÀóv vào dopatov T)xtt pépov vjpiv vàe Gvopa- Gla;. Extra formulam jjxetv qoépovta verba Tjxtw et qépety esdem potestate ponuntur, prius p. 326 (991) xal ovrog fjxet vj&iv A€v«w xepl S&oU. posterius p. 324 (990) ojro; ó cv xatwyv Otüxroc]v vui Qépav. Adde annot. in T. I. p. ?16 (110).

P. 264 (965). axpocAmntiuxG«) Vocem, quae p. 304 (979) recurrit, Lexicis adiice, in quibus non magis comparet, quam npoc)nrtuxgdc, quod ex- stat p. 283. (906).

SCRIPTAE AB ALB. [AHNIO. 99

P. 864 (956). ol éx3apQeiv cv 8tídvotavy tov arxt(pov pe- pa9n0nxótcc) Verbi éx3apQeiv notio activa a Lexicis vulgo abest. Ex activo éx9apciv Epiphanius nomen éxSapQvtr), efformavit p. 860 (1009).

P. 266 (957). OUS rtt yàp xatà rpogopav Aóyov Ütoacc có vév- »qpa xaActv] De reponendo ote monui ad T. III. p. 172 (903). Kosiv salva sententia omitti poterat. Vid. annot in T. lI. p. 880 (580).

P.266 (957) Osce yàp —. Ilo yàp —; OUxe —.] Haec ita di- stingui debent: Olte yàp — (r&6 yàp —;), oUte —. Sic oUtt yàp —, oUte — inter se connexa suut p. 210 (924). 274 (961) et sexcenties alibi.

P. 370 (959). àQ« dv etrot tic peXAAmttxG gc) Adverbium uec xc Lexicis accedat, in quibus nounisi adiectivum pe)mruxóq exstat.

P.270(959). II£puxc yàp avutoáva30vcet.] AvutoáyaSoc vere conie- cit Petavius; neque enim sermo est de virtute Deo attributa, quae in superioribus vó avtodyaSov et autoayaSórne vocatur. Alioqui dicendum erat: xéQuxt yàp tà avtoíyaSo», quemadmodum Platoni Deus cdya36v audit.

P. 270 (959). oux drorot&noüvta racvpl] Verbo drorpersiv Lexica augeantur.

P. 272 (960). dq rpóq tÓv 'A£ttov aátotetvouévou voU AÓ ov xal éépotiuxóo égecattovroc] Loco vulgati épettxóc exspectaveris épu- ttu, coll. p. 812 (983) ubi haec vox bis occurrit. Verum enimvero tum illic, tum hoc loco épotvjatuxóe scribendum esse coniicio, praesertim quum p. 912. vox éputvjua post épotwtuxóe bis ponatur. Neque éperntuxóe, neque éptornpatuxoe, in Lexicis comparet; vocem épotrguatuxóc eadem habent, non item vocem épurrtue, quae non minus quam épotrruxGe suspectae fidei est. "EpetuxGc autem nemo unquam Graecorum pro épotraruxs dixit, non magis quam épottopóg, de quo ad p. 94 (859), pro épernuattoguó«.

P. 274 (9601). aJitoava2óv axó tob avtoavaSoU Ovtoc] Re- scribe: avrtodYa3ov et avtoaydSov, coll. annot. in T. I. p. 410 (222). Sed ne avtodYaZ2ov quidem satis placet. Christus enim, quippe tov avroayáSov sive Dei filius, melius ipse autodya9o;, quam nomen eius avroíyaJoy vocatur. [n voce avtodya3oc similiter peccatum vidimus p. 370 (959).

P. 276 (968). rotoótog 7| cotob toc] Habent Lexica formatum a to!o0tog adiectivum totovcolónc , non item adverbium totovtt.

P. 276 (963). "Oca àp àv éxavapmy vj xapB(a cov xpóc 3cóv atot(Sec2at cet.] Pelavius haec ita vertit: Elenim quaniavis se contentione animus luus ad deum erigat —. Atqui sese erigere inaudita est notio verbi dmo- t(3ec3at. Repone umxor(3co3at, quod respondet praegresso toratsw. llpóe S«óy est adversus deum.

P. 280 (965). Ato xal có vévvnua oux anó q0o0vov vocicSat £u OcQ vc yoopct Aóyoc) Notabis yopciv, pro Ovyyepciv positum. Solent autem recentioris aetatis scriptores verbis simplicibus pro compositis inter- dum uti.

P. 282 (966). én:cvuvetepopa) Hoc nomine Lexica augenda sunt.

P. 282 (966). dq xat Évvotav xal uexvaoAov] Meragoxv Corna- rius et Pelavius coniecere; sed scribendum petapeXov, collatis istis p. 270 (959) $ xatà pétáptÀo: vj Gupovicutuxóv Aóyov, et in eum locum annotatis a cl. editore.

P. 390 (970). xttoztxeo co] Istud adverbium in Lexicis frustra quae- siveris.

7*

100 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

P. 290 (970). axetpopuey£30o«)] Adiectivum dretpoueyéSre in Lexicis exstat, non item adverbium anttpopeyéSue.

P. 290 (971). xactà touc &voráto Uxó coU AcySévcaq AG- Yovc] 'Avoráta hoc loco et p. 318 (987). 320 (988) ex male intellecto com- pendio vocis awdtepov ortum puto. Recte vero habet dvotáto p. 480 (1077) ubi Epiphanius a principio dicta respicit. Neque dwetáto dubitationem habet p. 292 (971) uxcpfatvoucT; dcl xávra voUv tfjg dvGtdte ovclac;. Est enim 1 dvoráteo oucla sive quot; solemnis formula in declaranda divinitate. Vid. an- not. in Eliam Cret. col. 881 (3).

P. 298 (975). tva qgavyg S6taXextixmc égeupetig civat gv- Aoytoc(ac] Nomen cvoycotix in Lexica referatur.

P. 304 (979). uLecapeAmpuévos] De reponendo pexaptuc)npévoz mo- nui ad T. II. p. 668 (717).

P. 308 (981). Ilpov Anc yàp ó povoyevrne xapgaypásat c)v 8ixactuxyv aUutoU taut» Qovryv] Petavius vertit: Etenim illius de- creto iam pridem unici dei fii auctoritas praescripsit, optime, siquidem repaypá- qv, ut Lat. praescribere, proprie de xapaypaqy) sive exceptione in iudiciis dicitur (vid. Schoemann. Antiq. Iur. Publ. Graec. p. 277), deinde ad reiiciendum omne falsum transfertur. Vid. annot. in Elíam Cret. col. 823 (6).

P. 310 (982). aóvptospyntoc] Notanda rari usus vox dOnutojoya- toc, cuius hoc exemplum Lexicis adiiciatur.

P.312(983). ép tv tix] De reponendo éperouatuxóq vid. aunot. in T. III. p. 272 (960).

P. 313 (984). UA» vtvà cUyypovov tà 3«G £ripompultovee«q] Vid. annot. in T. I. p. 48 (14).

P. 314 (984). 'Enolqos yàp — — cup npocxvuycttat) [nterpun- ctio, male, ut alias saepissime, administrata, ita est refingenda: 'Eroíno& yàp .. tóy vióv* ou ydo Éott c)v xàot, Ovvvrovpyet yàp t rapi xal ovp pocxv- veitat* oUrc rÓ Gytov mveUpur* ov yàp dot3uetrat cet. De verbis: cvvvmovpyet Yàp tÓ marpi, vid. annot. in T. II. p. 678 (778).

P. 314 (984). Tdàv 56& xàvtcov unxó vv voU ivo o rpovoncíay ércrecay pu évov —] Malim vzocetayuévov, quam érvcecvayuévov. | Vocem xpovoncía, Lexicographis ignotam, neglexit Lobeck. Parerg. ad Phryn. p. 506. sq. ubi de parili nomine avoncix disputatur, quod exstat ap. Epiphan. p. 476 (1075).

P.820 (988). dc ol tjv trapanim&(av xextnpévot vouttovot piv E£autou c év gpovicet elvat, codo 8b a3À3ove gpevmttóv- tac] Scribendum: gpswttvra,. Vid. annot. in T. II. p. 482 (662).

P. 820 (988). Ta«óra 6b navta Stalafóvteg ... £v» xeqga- àAalote AC. Ole vovvegy óc vpgüc évtuyceiv rapaxaloUpev —] Epiphanium , licet iBtotuxà Aoyo usum (quod ipse p. 332, 989. ingenue fate- tur), nunquam tamen credam participio pro verbo fiuito abusum esse. Itaque, deleto of; et virgula pro puncto post AZ posita, ista: Otxafóvteg — mupa- xaÀo)pcw, coniungenda censeo. Ad évrtvyciv subaudiendum avroi;, quod quum sciolum falleret, ofc inculcavit.

P. 822 (989). 'OA(ya $6 — — cvvtópu ec AéEo.]: Orationi misere claudicanti ita succurrendum puto, ut é& dw pro éx tovtov olg insolentius dictum accipiatur (vid. annot. iu T. II. p. 564, 14.), Oca autem, xol ante év 3pdo« et alterum. tyjv Guivouxy deleantur. Quo facto, oratio ita procedet:

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO, 101

"OXya 8b dA (x voítov, olg ... étOXumoe tà .. otóum .. dpat . . xol BAaoqnusat, auS1; éxaópevos (nim. autv) cuvtóuuos Acto.

P. 322 (989). OUrteoc ot5a cóv Scóv, GOaorep dpavtóv, xal ov togcoUrtov olóa éÉuavutóv Qq tÀÓy 3eóv.] Ecce tibi ab Aétio iam prolatum, quod novitii sophistae celebrant decretum,

P. 324 (990). éxtoxoupgavtxoc xal xotiXos] Adverbium xox- Àe«, cum derisu, Lexicis addendum, in quibus nonnisi adiectivum x«ctÜoc, blan- dus, fallaz, comparet. K«orÜoc, derisor, exstat ap. Method. Conviv. X. Virg. p. 107. D. ed. Possin. Kt«otÜoc v4, c ocv, üySpuoc elvat Soxeig, «9. Ev- BooXte. quo loco ap. Allat. p. 294 ed. Rom. vox nihili oxerrÜos reperitur.

P. 326 (991). oU pv 856 vtvdoxet x( có et5oc] OU px» 8b, quod post paulo recurrit , melioris notae scriptoribus inusitatum est.

P. 326 (991). xoppipcóv te xoxxmpóy tc] Koxxnpoc, quod in Lexicis non exstat, idem est ac xóxxtvog.

P. 326 (991). oxonrxtnAdG«] Scribendum: oxerxóc, sublato monstro vocis OxGTtTQAO..

P. 326 (992). Octav éAevyyópevot uxó ttvov urxorci&tovcatr Recte habet lectio codicis len. et ed. Basil. UmoruíQuoytat, neque est, quod Uromutovcat (vel potius Uromtétovrtat) cum Pelavio coniicias, quum rto in xotwjj idem sit ac té5o. "Yrortatetw autem, sive uxomtttty, id est subigere, a re athletica ad dialecticam non minus recte transfertur, quam simplex mié- Cc, de quo dixi ad T. II. p. 670 (773). Scripturam Uromuitovrat, quam ha- bet ed. Petav., quispiam fortasse excusabit translato usu verbi vremtá(et ap. Apostolum I. Cor. IX, 27. ubi vrormtátcty est domare, obiundere.. Sed illic quo- que discrepans lectio JromtéQuo exstat. "Vide Schleusner. Lex. in. Nov. Test. T. II. p. 1229. meque ad Eliam Crel. col. 763 (4). 932.

P. 326 (992). d cv5ovug.o«] Ita mendose vulgo; tu rescribe sjtuSo- vYop.O e.

P. 326 (992). u£ya xaxóv tóAp go] Sive p£ya xol xaxóv toAunpga cum Cornario scribitur, sive p.£yo xaxov voip, quod Petavio placuit, praefertur, sive denique Epiphanius, ut mihi videtur, puéya xdxtorov Homerice scripsit: TtóAampa de homine eleganter dicitur eo loquendi usu, de quo vid. Bernhardy. Synt. Gr. p. 46.

P. 836 (996). uv) voouvtac và ffla3éoc uno voU totobtov Ào- y(ov 4v8pó«] Liquido apparet, clonuéva vel tale quidpiam post tà a9£o« excidisse. Conf. p.400 (1031) cobro QaSéne ctprra.. — Ba3ém est. sensu. recon- diio, quemadmodum Qa9ótee p. 398. sq. (1031) sensus reconditus vocatur.

P. 888 (997). ócot8nxotobv] Ocot Sryroroov separatim edd. Basil. et Petav. Sed scribendum ad normam antiquam ócot 8r rot ovv, aut ócoddn- XotoUs, quod magis placet in serioris aetatis scriptore. "Vid. Lobeck. ad Phryn. p. 973. sq.

P. 388 (998). dycvqy Qv vote rapa tc one 3eoosQelac xpa- y9etCotvy Unopvv p accv] IIpay3etotw codd. mss. et ed. Basil., quod Cornarius recte vertit: cum adeptus sim commentarios a pietate iua faclos. Conf. p. 336 (997) 'AXAà xci vxonwijpata mérpaxrtat. quinetiam commentarii quidam perscripti suni. ltaque neque cum Petavio rpoguySeiot scribendum, neque npdGotty est interpretandum ezigere.

P. 840 (998). rotoc GQ8n« é£Gepebtato, Opooóíctov clirnetv £x Mapíag opa tfj toU Aóyou 3&ótvtc;] E&ceoeózato edd. Basil. et

102 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

Petav., augmento neglecto. Recte post paulo: IIóSev 8b mdÀtw x)ptübawtó ttwEQ tow» docéQeuy volg npoctpnufvoc, dore elxtiv —; — Effutiendi vim, quae verbo £peovcc3at his locis inest, ad T. 1f. p. 596 (781) attigi.

P. 340 (998). 3écet, xal ou guoet aja x&gopoxev o vtóc] Oécec est specie ac ficlione, sicut Petavius recte vertit. Conf. p. 848 (1008) tà .. 3éc&t Acyópevos gavtacta écrly. — Dispari ratione in doctrina de sancti- ficatione 3écet, gratia et adoptione, et ouott, natura, sibi invicem opponi solent. Vid. annot. in Eliam Cret. col. 841 (2).

P. 358 (1007). éxxavtayó3ev] Scribendum: £x xavroyó3cv.. Vid. an- not. in T. II. p. 652 (764).

P.360(1009). ui ct ye xvpto Xptroctd] Scribndum: py yc. Vid. Asi, Lex. Plat. T. Il. p. 348.

P. 360 (1009). oi éx3apQmtal cO» rpoBatov xal rtvuprtat tQÓy t£procepd v] Neque éx2ap(trjc, neque rvóptve in Lexicis comparet. Conf. annot. in T. Ilf. p. 188 (884). 264 (956).

P. 862 (1010). Y apto ttx óc) Adiectivum yapiotuxó in Lexicis ex Sym- macho affertur; abest vero ab iisdem adverbium yaoptotuxd.

P. 862 (1011). uxo S(Ecv) Vid. annot. in T. I. p. 134 (62).

P. 3864 (1011). xtpl dv ov8ecyu(a yoela qvevévvntac x rote rpóc 6raAovoj v] Ex edd. Basil. et Petav. repone yeyévqxat.— Idem mendum recurrit p. 434, 3. Similiter peccatur p.422, 3. 4. p. 432, 9. ante fin. p. 484, 8. quibus locis pro vulg. yévmtac mendose vévyvrtoc scribitur. 'eyevyqpévog ed. Petav. p. 484, 9. ubi ed. Basil. recte veyevouévoc.

P. 364 (1012). dvvorepr toc) Istud adverbium nou magis, quam ad- iectivum dvvotépnroc, in Lexicis exstat.

P. 866 (1013). 5, xacdà l8teotlav, 7 xav dxapaxolovSmolay) Pro vulg. iSuoriay malim scribi iSuoctlxv, quod iotacismo in i&tt(xv abiit. Le- xicis accedat nomen amapaxolov3Tnclx, a Pelavio repositum. Vulgo: xarà rapa- xolov3molav. Exemplum rarioris nominis cl. editor ex Epiphanio T. IJ. p. 178 (495) attulit. Eiusdem notae nomina sunt dyvonoía, xpovonoia et alia, de qui- bus Lobeckius, ad p.314 (984) laudatus, disputavit.

P. 370 (1014). dxpalpoccv) Ocius rescribe: dxp£uocu,, coll. annot, in T. II. p. 570 (717).

P. 374 (1017). Tc oU» Qtiovetx(ae qQvacSclone — — xat Baotielag. Aotxóvavéotunuey cet.) Pro puncto, quod habet ed. Basil., semicolon cum Pelavio ponito. Ne quis autem in protasi exovouxxévat pro vulg. oixovojmxévot scribendum coniiciat, vid. Lobeck. ad Phryn. p. 158. et conf. olxobop:3v p. 428 (1047), ubi paulo ante xarexíc9r) rite scribitur. Ceterum ex verbis dy vfj évodpx« mapovoig ad vautvy cogitatione facile repetas tqv o&pxa, neque est, quod £y capxi scribatur, immutata formula Zygapxo; rapou- cia, quae in hoc argumento solemnis est. Vid. annot. in T. I. p. 105 (46).

P. 378 (1019). xata tv autüe OtaxuBepynttxsv cogtay] Adiectivo Suxvfepvntuxóc Lexica ditanda sunt.

P. 382 (1022). xL 6E yu aípmoe tjv avuvcoU Buvapty — — 4226 pyxdpsatogc al 3écoece;] Haec male ioterpunguntur. Primum distingaendum: t( 6b vjpaUpoce trjv aUro0 OUvapts; deinde, sicat in edd. Basil. et Petav. le- gitur: tfjc dylag vuvauxóg yaotvjp; pxjtoa TapSÉvou; roxttOv xópot; dyxaAat ZupcGvog; "Avg UroBoyr,; Maplac Baovayuoc; ve vópvne deal; tolyec vv- vatxde xoSov drtópevat; dU)AR td Báxpva; a&)Àd uvruatog at Sécetc; Toxsvov

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 103

tópot dicuntur, qui p.396 (1029) sunt roxttxol mopo. Non est autem, quod idcirco nostro loco toxttuxdv pro toxerov scribatur. Nam illic quidem Epi- phanius adiectivo uti, quam &id. và» xoxccóv xópov vel Bud. tàv nópov tàv to- xcrv» scribere, maluit. Nostro loco verba toxttov mopot nullam offensionem habent. Adiectivum coxettxóc Lexicographi neglexerunt. Novissima nostri loci: &4)àà —; dX)à — ; attigi annot. in T. II. p. 674 (776).

P. 384 (1022). xpoecxuvero(c te xal 8opugpopla] Rei unice ac- commodatum est Ó«wpopopía , quod Pelavius coniecit. Aopugopla hic eo minus ferendum est, quod angeli Christi natum 8opuqopeiy, id est satellitum instar tueri vel comitari, paulo ante ita dicuntur: IIapeugolal 8t émi tyj vo acute toU al&voc «lcó8t Sopupoptty aeoréAXovto. Translatum Sopugoptiy, de quo vid. annot. in Eliam Cret. col. 786 (9), eodem in argumento recurrit p. 426 (1047) avyé- Àoug trjv Yévvmotw toU vio) OopuqQopoUvtas.

P. 384 (1022). Kal xoXAÀAd poc Fote vob ÀAéyecv:] Nolim scribi: tov Aéyetv. — Vid. Winer. Gramm. fdiom. N. T. $.45. extr. p. 270. sq. ed. IIT.

P. 884 (1028). Elc0ó cguétepov ox&lpecvac £v o2opd, éyvelpe- tac év dog3apolq. XnxelpevavoG ua juytxàv, éyeclpecac oua tv6vupattxóv, C00 Q Y£ LGAXOovy ToU povoyevoUgc vio) coU 3200;] Apostoli verbis, praemisso cl, ex | Cor. XV, 42. 44. allatis, protasis contine- tur; apodosin faciuut insequentia: móc« ye pX)Aow — 39600; Vid. annot. in T. Il. p. 474 (659). Itaque ante alterum ore(perat pro rtelex péony pone. Verum vidit Petavius in versione Latina. Eadem Apostoli sententia Epiphanius utitur p. 520 (1100), quo ex loco nonnulla in Anaceph. p. 588 (156) emen- danda sunt.

P. 886 (1023). El 8b oUs6elq vocet repl autoU tà t6 oapxóq &Aova rexpayé£vat, oUce tá toU voU dAoya aU tÓV remotmxé£vat voYotttv.] Aut ovBE scripsit Epiphanius, aut outt pro ov8t per soloecismum usurpavit.

P. 888 (1005). D£povocót jutv xal é&etqo vtvdq, 8tc, 9mol, '"Hyete 85 voüv Xpriovou Éyopuev: xal, qaclv, 'Opáq Ort cet.] Tametei Qaotv subsequitur, noli cogitare de qmol in Qacl mutando. Vid. an- not. in T. l. p. 488 (264).

P. 890 (1026). éxl tà au vó t 5c xàome xpaypateloae elc utav olxovopgíav xal play televótmta jputv ovv» op év o] Becte hoc loco, ut T. IJ. p. 4 (397). T. III. p. 568 (144), gri xó avtó scribitur, quod apud Epiphanium vulgo una voce émttoavtÓ negligentius efferunt. Conf. v. c. T. Jl. p. 258(952). 440 (1054). 466 (1069, bis). 468 (1070), ubi tamen cod. Rhed. éri xà aJtó,, uti assolet, testante Oehlero. Vocem xpaygareia, qua in- carnalionis negotium declaratur, attigi ad T. [I. p. 718 (800). Voce olxovopio administratio divina, quae in incarnatione cernitur, et haec ipsa declarari so- let. Vid. annot. in T. IT. p. 624 (747).

P. 392 (1027). Ae&l2o Gv tte] Ac&30oóy tt; legendum conieci ad T. I. p. 282 (149).

P. 392 (1027). 8«à tó loyvpórepov toU Lov xal Bactitxo- tatovy] In promtu est rescribere ioyupóratov. Tametsi enim comparativus pro superlativo, superlativus pro comparativo interdum ponitur, uterque gradus in eadem re vix ac ne vix quidem copulatur. Proclive autem librario fuit, su- perlativi compendium pro comparativo habere.

P. 394 (1028). toU XptoxoU ép. popoupevox vovv] Repono vov.

104 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

Sic statim post: cóv piv ÜBuwv (voUv) clyc, toU tc (leg. 8é) XotvoU (nim. voi) £veqoptito. et p. 394 (1029) évemopoUvto tou Xptotou vov. Pariter post paulo peccatur: XptoroU éwegopeito voUv, ubi rursus voó scribendum. "Translatum éugoptio3at repleri aliqua re, genitivum, non accusativum adsciscit. Vid. Ani- madvers. m S. Basil. 1. p. 81. sq.

P. 396 (1029). 8tà tv toxttixGÓv xtópov] Vid. annot. in T. IIT. p. 982 (1022) et conf. T. lif. p. 516 (1097) — Anaceph. p. 584 (153). xvo- qopnSel; uk yevvQcuxv xópoy averatoy ovcos.

P. 400 (10831). xo) utxpoU xat Qpayé£oc Xoyov) Boay£ou; ed. Basil., gpay£o« ed. Petav., utrumque pessime. Rescribe payéoc.

P. 402(1033). énl xa gc Cop ev) Tas é£ro scribendum esse suspi- ceris, coll. annot. in T. III. p. 68 (844). Neque tamen rd í£5c stare non po- test. Vid. annot. in T. II. p. 246 (533).

P. 404 (1034). ro9voratote téxvotc] Scriptura toSmvyorators libra- rio Graecobarbaro debetur. Repone mo3ecotdtote.

P. 406 (1036). 8tà t0 voboUge azxortcAetoSait] Noto!g edentulos male interpretatur Petavius; vertendum erat: attonilos. "Voce vo$0c, hoc sigui- ficatu posita, Grammatici vocem évcóq, de qua vid. aunot. in T. [. p. 192 (96), reddere solent, "Vid. Ruhnken. ad Tim. Lex. Voc. Plat. p. 102.

P. 408 (1036). Auct(xa —) Avtixa in initio enuntiationis positum, pro- bendis sententiis inservit, ut Lat. statim. "Vid. Ruhnken. ad Tim. L. V. Pl. p. 56. Petavius insolenter interpretatur: ecce libi.

P. 408 (1036). Metà toutove 865 eGoasto« ot v£or 'IovSatot dilenalldjAog tfj aUt$ xteyonguévoc avovf ot putv Quctxol 'lov6aiot xat& cápxa piv vpvcavto, ol BE vov dpvoupevot |f) toU vioU .. Yvotótn ta, xclopua auctóv .. Gccoy vpltovcar] Post dyoyfj adde y. Verbis ot 8b vüv cet. priora oi véx "IovyBatot cet. per ana- coluthiam ita repetuntur, ut referantur ad interposita: y] oi pi» quotxol "Iov- $atot .. vjpvicavro — Coniunctionem uiv etiam optimae notae scriptores inter- dum repetunt in eodem enuntiato. Conf. v. c. Ast. Lex. Plat. T. II. p. 303.

P. 408 (1037). xa2óíc tlnxciv] Id est: ut iia dicam, quod Graece me- lius dicitur dg elxeiw. Sic Noster p.422 (1044). 454 (1062). 462 (1067, bis). 476 (1074, bis) et alibi.

P. 408. sq. (1037). TL 4ap dAÀX 4| — — (rep xeAevuecSat;) Noli quidquam mutare. 'AAX 1 est praeterquam , nisi (vid. annot. iu T. II. p. 616, 743.), et verba t( qàp dX T — foUAovtat — x£ÀeUctw uàov Steg T"muep xe- AeucoSat; hoc sibi volunt: Quid enim aliud faciunt, nisi — deo praescribere quam eius praeceptis obtemperare malunt? sicut Petavius recte vertit. Quamquam, el- lipsi servata, vertere poterat: Quid enim aliud nisi — malunt? — Vid. Ast. An- not. in Plat. Phaed. p. 527. '

P. 4232 (1044). Tà tóov £v» écotc vrpavqótatoy] Toaysxatos, id est asperrimo animo, legendum coniicio. Minus placet yopyótatoy. Petavius vertit voracissimum , quasi scriptum esset Bopetarov.

P. 426 (1046). Tà 6E vóvata aUtoU &ox)nxlacay 5Uíx vv xa- pA ov] Respuo nihili verbum £oxAvxlacav et repono éoxXnplaoew. — Nota sunt vocabula oxXnpute et oxÀvjplact;, quorum prius eo est ex verborum genere, de quo vid. Lobeck. ad Phryn. p. 79. sq. quem id verbum neglexisse miror.

P. 428 (1048). vexvoxvutoxtt] In Lexica refer verbum cexvoxvtoxet, pro t&xvoyovciy vel tExvorotety usurpatum,

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 105

P. 438 (1048). Zyolialcepov yàp tóv Blov Foya roóe v0v 8e- ecnótt)v.] Sublato monstro vocis oyoXaltepov , reponito ayoAaltepov.

P. 434 (1050). 'AXAG xal Ecepov xephl toutov SBtavoctco32al éotc S3avpacctóv] Ed. Basil. &«vottc9ac éovl, non magis recte. Corrige: &evoctoSat Fori. Conf. modo p. 434 (1051) 'AXAd xol dw aste vjc UroSé- cce Co xcv 08e. ibid. xol regt vrjc Goonnolac Éoc at pot voto Aven.

P. 434 (1050). cuavysAtoSelong trj c dx oupavoU xa3o000v évcdpxov xapovatae xal todjs alov(ov.] Suspicor, cfjc excidisse ante verba évodpxou mapovcía;, de quibus vid. annot. in T. I. p. 105 (46).

P. 436 (1052). tà toU 3eo9 oixovogur3tiv nuo vj pcov] Inoarna- lionis mysterium optime vertit Pelavius. Olxovopgciv explicandum est usu vocis olxovonla eo, de quo vid. annot. in T. II. p. 624 (747).

P. 486 (1052). aàpxovpevot ótc ovS. 6AQqG yey£vnxac —) Re- pone doxoupévotg et subaudi vuv.

P. 486 (1052). 8taà tó S3avuactóv tfe re€pl tvjv nap3é£voy YY9ct€oe rpóc 360v tettp mpé£vne] Legendum: rode Seo.

P. 438 (1053). éxl rà Aavvtaltepov vtpernóopevot) De reponendo Aywlocepov monui ad T. I. p. 208 (105).

P. 440 (1054). p«tà tv)v peylotmy» éxetivy xal dxpatovi olxovoplav toU xuplovu, cfjc évodpxov auto rapoucíac) Tolle virgulam , coll. annot. in T. 1l. p. 624 (747).

P. 440 (1054). ódotoc éncboUvac EavutoUe tfj apapriq) Le- xicis adiiciatur ógotoc, pro dota usurpatum.

P. 442 (1055). "Htot vàp dxé£Savty — —, év ttp fj auctis vj xoiumotc—. " Hrotc avgo£295 —: év uáptvucotv avuto tà xYéoc —.] Sive virgnla, sive semicolon ponitur (quod minus placet), non opus est ante €» tui) et £v pXpruoty copulam xal inseri, siquidem Epiphanius repetita con- iunctione 1jxot pro efte —, sfce vel pro &lte —, éd ce vitiose utitur. Conf. p. 462 supr. (1066), ubi post x&pra9ty nonuisi u£oy distinguendum, p. 466 inf. (1069). Proxima ita refingenda sunt: "H:rot 8£ Fete (xol yàp oUx dOBvwatet tQ 23tQ X&v-& Tott(y Ocameo QouAerat* TO tÉÀog ydp auti ouBel; Eywo), mépa toU &éovtog ov ypy) tty vods dylov; —.

P. 442 (1056). EavtoU yàp tv yvy)» ax 6XAec) Suspectam for- mam anóAlec notavi ad T. I1. p. 426 (638).

P. 444 (1056). Eli 86 BosXovtal ctveq auvé£y co3ac —] Cod. Ten. a prima mapu habet avtéyeo2at, quod Pelavius coniecit et verbo refragari La- tine reddidit. Recte; conf. Plato Rep. IX. p. 574. B. avttyopévvy ... xol pa- youévov.

P. 446 (1058). có rapd tvcot tà» ÉEo3ev qgi3ocóoov q660pt- yov... &xpócvmtee loóctmtes] Axpócntec pro vulg. paxoórntoc scriben- dum esse, Cornarius, qui Extremitates vertit, et Pelavius pulcre viderunt. [dem sibi vult proverbium Gallorum, a Nostretibus adoptatum: les extrémes se iou- chent. Sententiae fons est ap. Platonem, qui Rep. VIII. p. 563. E. docet, omnia nimia contrariis vicina esse inque ea facile converti, velut nimiam libertatem in servitutem. Eodem pertinet illud Romanorum argute dictum: summum íus

P. 452 (1060). tác Etc ypaocé£pae xpsofóociBac) Nisi forte ye- pottépag scripsit Epiphanius, inaudita forma ypaóq pro vulgari v&pauóq vel pro

106 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

poética yoatoc usus est. In proximis nomen i£oxoca , pro léptta positam, Hoe- schelius ad Phrynichum (ed. Lob. p. 456) notavit.

P. 463 (1061). IIóS3ev» vvvatxóàv tügo« xat paví(a yuvatx ovt- tt6;] Nemo a me impetrabit, ut cum Petavio credam, Epiphanium nomise yv- wxuty(tte pro adiectivo usum esse. Malim scribere yuvacxevícuSog.

P. 452 (1061). av8potixeXa aqáA pacta 8tà xouxillae cey voy 8tévpad t) Notanda est rarior forma dyBpotixtlog, pro vulgari dvBpeixeloo posita. "Vid. Lobeck. Parerg. ad Phrynich. p. 676. et conf. Method. Conviv. X. Virgin. ed. Allat. p. 47. vodc y&potéyvac roUtou; .. émi )opy vdv ay9peéruv tà dvBposixeAa xaraoxcuítovrag dyd)para. Ignat. Vita S. Nicephori Pa- triarchae in Act. 8S. Mart. T. Il. p. 714. B. C. cv &xrtoxóv tc xal &UXov toU Otonótou 8óEav xatayayóveto &«lg OXnv xol clBoc, dv65potixtXóv tt taUtuy xal dvS9pgmotS vcturrxage — Idem tamen, paucis interpositis: Uva py) dy9pu- roti, xal a» 8pelxeAov qyGvtat xà Selov.

P. 4564 (1062). Cvya uv] ttvec .. elq todo to Uxmónéo oat tfj al- péotoe tó YÀppolóoympa] Anpolórnua in Lexica referatur.

P. 466 (1063). cà totobtov ExSap ov xal ExnA«xtov pvoty- piov] "ExSaufoc alias dicitur attonitus; hoc loco est admirandus, quae vocis significatio in Lexicis haud comparet. Idem valet de voce Pxxàvxtoc, quam attigi ad T. I. p. 530 (171).

P. 458 (1064). Iló2«v tolvyvv xd2itv xjpiv xvuxAo8pdxQv —;] Inandita Lexicographis vox est xuxAoBpaxov, draoo volubilis, ut recte interpre- tatur Peiavius.

P. 458 (1065). auavposc3o é£ óg3aXAu Ov tà Éyxloonpga vob Ev10ov] De voce évxíocnua conf. annot. in T. II. p. 334 (582).

P. 464 (1068). xacaAtqp.dttd ttya ... xal euomyulaq ttváq 635,3cv clq tà» 360v rotovupuevor] Karaleyudtia hoc loco edd. Basil. et Petav.; xatoXeyuatu)y in seqq. ed. Basil. mendose, xataAcypatioy Pet. recte. Kearvoleyuatux lectiones interpretatur Cornaríus, hymnos Pelavius, qui in Animadr. xatalwmyp&vux scribi iubet eamque emendationem docte adstruit.

P. 468 (1070. Tite vàp tov qpecépov a8c29óy — —. Ti- vt 855 cóv rpotcompévov d6ce3ooy — —. Llexidysnxe qao tt- vov t9» olnow ó Aóyvoc — —. Nogltovoc 66 ctv axoXAXupé- vv £lvac tv xaATjv épyaclav cet.] Quo oratio misere discerpta resar- ciatnr, necesse est, ita legas et interpungas: Tuc yàp tO» vjuecépov d8ti- QGy — —- toic 8 y) 16v npoctpquévoy dbtÀpuy — —- r&TÀdynxe yàp ttYov tdv o now d Aóyog — —-: vonltovac 83] tvjv doX)upévoy ctvax trjv xoà]. do- vaolav cet. Per parentheain adiecta sunt verba: dGqxtp xal 6 Git drócto- Aog .... pk éo3uéto , et illa: oxoxeiv 8k uaXoy .... el; Cer]v aleweov. Sed ne sic quidem omnia plana sunt, ac nonnulla emendanda restant. Et id qui- dem liquido apparet, post ille: jt tà xvpnw tv pusitooGvy, de quibus vid. ansot. in T. I[. p. 486 (665), verbum excidisse. "Eooufvat Pelavius, opotoU- cS«t los. Soaliger suppleri voluit. Ego malim tixátto2at, quod librarius festi- nans propter similitudinem cum proximo épydteco2o: facillime omisit. Ceterum miror, quid discriminis Epiphanius inter dpyàc et atpydc interesse voluerit.

P. 468 (1071). i8latec yepol vràq Asentdqo «ucQv £épyaactag épyatovtac xatà vv íxáotou téyvnv] Conf. Epiph. p. 530. sq. (1106) xa( tw; dxevátavto t6 Quo, téyvaq Aexrde xol aroáyuovac &avutol émvoroavtee, Uva pf) apyóy Giov BurteAoot, umb tóv aprov GeBapnivos éoSUo-

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO. 107

ctv. Hsec anachoretarmm opificia tangit Synesius in Dione p. 46. C. tl avtoiq el x&AaSot QoUlovrat xal tà rÀtyudtux atta peroytolzeoSat —; p. 48. B. él Qémac xal XA oyou; £orpaq3at.

P. 472 (1072). otav 9 avaAó doc cuurxpé£rxovcav vo a£tdpatt xal vtfjc éxxAmotacocuxfáqe opovtí8oc £v8sXeyg ela eüpotev vé- yvnv] Ex ed. Basil. repone dv ante dvolóye«. Praeterea tjj ante tfjc exci- disse videtur. |. P. 474 (1072). p tépvety cplyace yevelov, py m8k Ecatptou o xataxoutio2at Placet xataxooptio3at, quod Petavius coniecit. Cornarius vertit, quasi scriptum esset xataxopgdv. Neque enim xataxopácSat in usu fuit. Comae tamen alendae studium verbis £xratpio xotoxoopueto3at sigaificari, in- telligitar ex praegressis verbis: ol piv TO yévetow, tvjv uopor)v toU dvBpóg, «ro- tÉjovct , *plyag 86 tfo xegaAmc rolAaRxto xoguóot.— Viro autem illad studium indignum esse, Epiphanius hoc loco ex Constitutionibus Aposto- lorum et paulo post ex Apostolo | Cor. 11, 14. sq. docet. Conf. Epiphan. p. 530 (1106) et quae Synesius Calvit. Encom. cap. 21. sqq. eandem in senten- tiam contra Dionem Chrysostomum disputat.

P.474 (1074). é£óxeiAav cj a2mS&(a] Scribendum: rfjg aAn3clac. Conf. Method. Conviv. X. Virg. ed. Allat. p. 161. t4 qpovjcsue éEoxsüev. p. 240. cjc &Axtdoc vv pueAóvvov éoxeuavy aYva3óy.. "E&oxé)ety tvtvóq dicun- tur, qui aliqua re excidunt. Alias éfoxéJ ty cf; tt vel vpóq tt est ín aliquid impingere, metaphora a navibus sumta. "Vide Segaar. ad Clem. Alex. Q. D. S. p. 366. sq. meque Animadv. in S. Basil. 1. p. 14.

P. 478 (1076). "Dc ouv rcepl ràv raAAaxdy toutov tov óv9o- xowra &£lonxótec drapyri e — —.) Haec quo pertineant, non dispicio, nisi dq scribatar et verba: mepüeupSYjcetar vp vj epi dAvn9elae dxó8tte p. 480 (1077), praegressis: GUjcc uv yáp claw — — póvov 8b rà Ovoyua érc- xexinuévov XputoU, parenthesi inclusis, dvaxoAov3u6 dicta accipiantur, quasi d« — — slpgqxóot praecedat. Io ed. Basil. ante quce virgula, in ed. Petav. semicolon ponitur. Posterior ratio ferri poterit, si semicolon post XotoroU re- petatur et parenthesin efficiat. Ceterum mendosam scripturam dX9 quxo3ev notavi ad T. II. p. 652 (764).

P. 480 (1077). "Ouov yàp £v xác 9eóy énixalospevot —] Corrige: 'Ogoü —. Mendosa scriptura Opov recurrit p. 520 (1100) ubi edd. Basil. et Petav. opoU recte.

P. 482 (1078). Tà piv roAvuctór] xal roAUtpona xal xoAvu- oyt6T ... OcaAaQóvteo rponevirj 8c8d yp aca —] De voce xolvoychr jin xolucyuhj mutanda monui ad T.I. p. 410 (222).

P. 482 (1078). cóv ve &metpov... BAacomptóv xal aloypo- AoYytày xat duOcotcátov autóv pvotnp(ov xAu8Bova 6tavm- Edu cvor] Eadem fgura Epiphanius p. 482 (1079). «có» totoUtow Oyxow tÓv zeottpnuévov puoySnpovy BtbaoxaAu)v Ourvnbaputvot. — Vid. Ruhnken. ad Tim. p. 79.

P. 482 (1078). uáAa uóAtce và» Cntuátov nd»vto éntivoa- p tvor)] Mendosum est Zxüvoáguevot, siquidem émxuüicoSat, dissolvere , extricare, genitivum respuit. Suspicor, Epiphanium émüeXrnopévot scripsisse. De copula- tis vocibus g&À« póXe conf. T. If. p. 728 (806) jdAa poA Oubpdoauev tà $vc3aXatttoy toUto yoplov.

P. 483 (1078). xvuudàtov xópracty üxoutpuevrxótto) Kupcaow mendose codd. mss. et ed. Basil.; xüprwGty recte ed. Petav. A verbo xvpróe

108 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

rite formantur xópteote et xjiptoux, quorum posterius exstat T. If. p. 7328 , (806) eo loco, quem cl. editor apte comparavit.

P. 482 (1078). xavcóc gófdlou xal SopóQov xal vavttaccoq UxologQOvtte] '"YroAopiv too est respirare ab aliqua re, sicut Aexp&v ttvoc p. 484 (1079) ta év co! yevouevot Aagioopty vv npobulSóvtoy Gruyepov .. xpaxyudtov. |n re positum A«oqàv valet iniermitlere. — Methodius ap. Epiphan. T. H. p. 258 (562) toU xüpato; Tj9n AeqoGvrog. Vid. Ast. Annot. in Plat. Phaedr. p. 453.

P. 482 (1078). càq ànxó tfjg Otepeáq abpaq Curnveóyuevord) De mendo iu lectione olim vulgata apa vid. annot. in T. IL. p. 588 (737). Voce avoa in suppari imagine utitur Methodius ap. Epiph. T. Il. p. 348 (590).

P. 484 (1079). vuv 8k xa vj xat AevuxavStoguévo] Ex Cant. Cant. 1, 5. si lectio genuina est. Supra Ac)tvxav2ucuévr) Epiphanius, de suo, ut vi- detur, certe melius.

P. 490 (1083). "Ocov ... xtv clc xcóv xóptov] Videsis mea ad Eliam Cret. col. 825 (1).

P. 496 (1086). apydq cv xávtov rác ópotopeplag Egmoecv £i vac] Merus est iotacismus ópotopeo (ac: repone óduotouepe (ac. Vid. Menag. ad Diog. Laért. II. 8. et Preller. Histor. Philos. Graeco-Hom. p. 33. Adfinis est Anaxagorae sententia, quae statuit, omnia omnibus immixta esse. Qua de sen- tentia docte exponit scholium in Gregor. Naz. col. 911. B. C. cui adhibeas annot. in Gregor. Nyss. De Anima et HResurr. p. 393. sq. et Animadvers. in S. Basil. I. p. 6.

P. 496 (1087) p«58i pv éo30(ccy t tà» épbuyg ov, pce xva&guove) De fabis non edendis Epiphanius T. I. p. 20. 50 (14) et in Ana- ceph. T. II]. p. 546 (132) tacet. Hoc Pythagorae praeceptum erudite illustrat Karsten. Comment. in Empedocl. p.384. sq. In scriptoribus, qui id praeceptum ab Orpheo sumtum tradiderunt, Karsten. laudat Gregor. Nas. Or. XXTII. p. 585. C. Sed locus exstat in Or. XXXIII. ed. Bill. — Or. XXVII. p. 494. D. ed. Cle- mencet. Elias Cret. Comm. col. 897. C. sq. id praeceptum Sartyoxóe dictum cum Epiphanio et aliis accipit. Vid. Karsten. p. 286.

P. 496 (1087). "EXeyc 86€ cà dxó ochvjv no xávo ra3118 cl- w&t távta, cà 6b Unxcpavo tfc OcÀvvme anxa2i civac) Eadem sententia verbis inversis ita exprimitur T. I. p. 20. Aujpizt 8b dpa 1d ax oc- Ave xai tà &vo a3ávatra Mov, rà 8b Uroxdto Svntd. et in Anaceph. T. III. p. 546 (132) A«jpuzov 8b Gp axó GeXjvnc xoi àvo a9dvaca. XMyovres, tà 8k Unox&to Svqtd. Sed utrobique legendum: tà dxó ocirvme Xw9, com- paratis nostri loci verbis: tà axo ocinvne xdtu. De sententia, post Pytha- goram a multis celebrata, conf. Diog. Laéri. VIIl. 26. abi Menagii eruditionem desidero. Sed videas VV. DD., a me laudatos Animadv. in S. Basil. I. p. 53. supr. Eandem sententiam, quippe pronuntiatam ab auctore libri De Mundo, Aristoteli adscripserunt Plutarchus De Placit. Philos. Il. 4. 2. Stob. Eclog. Phys. p. 416. ed. Heeren. et alii, unde fluxit vulgaris opinio de providentia divina, ab Aristotele ex loco sublunari proscripta. Vid. infra annot. ad p. 502 (1089).

P. 498 (1087). oU toc vró dtpexteo uiv 87 Xov, 8Bóxmote 5b (xl x&cc técuxcat, pnádltoto tóv ágavéov.] In medio posita: 8o- xnot; 86 Éri máoct títuxtat, expressa sunt e Xenophanis verbis: Soxóc 8 éml X&gct tétuxtat, in quibus Soxó, idem valet ac 8óxnow vel Bota, ut docet Sez- ius Empir. Adv. Matth. p. 880. ed. Fabric. ubi tamen Bóxoq perperam scribi-

SCRIPTAE AB ALB. TAHNIO. 109

tur. Vid. Preller. Hist. Philos. Graeco-Rom. p. 89. Pro tó drpexic ap. Xeno- phan. est tó cagéc, quod Sextus interpretatar tdÀv9éc. Voce atoexle in simili sententia utitur Democril. ap. Sext. Empir. Adv. Math. VIT. 136.

P. 498 (1087). xarà gavtactiav 86 xal Bóxvroto tà ravta yl- v£o9at xal u m8bv xac& aA vjSecav, 4ÀAX oto galvecSat xacd tjv éy cà U8atc xoxvv.] Exemplum remi quid sibi velit, te docebunt Davis. ad Cic. Acad. II, 7. et Bak. ad Cleomed. p. 891. Adde Animadv. in S. Basil. I. p. 183. supr. et quae in Supplem. Annal. Philol. Vol. X. Fasc. 1l. p. 169. ex Philone Iudaeo ad Pseudo-Herennium Philonem annotavi. Qui exemplam, a Sce- pticis frequentatum, Leucippo adscripserit, praeter Epiphanium novi neminem.

P. 498 (1088). "Eon 8b... cu3upg(av vÓ xpáciotov elvat) Vid. Menag. ad Diog. Laé&ri. YX.. 45. et 46. Quae Epiphanius subiicit: xai có 8o- xoüv 8Üxatov oux elvat Oüxatov , non Democriti sunt, sed potius Pyrrhonioram, quibus Archelaus in hac sententia praeivit. Vid. Menag. ad Diog. Laért. |. 16. IX. 101. et Preller. Hist. Philos. Graeco - Rom. p. 40. Nec magis Democriteae sunt sententiae, quae apud Epiphanium sequuntur: 'Enívotay yàp xoaxyv ... £Atv3Seploq Cv. Quas sententias ei affinxisse videntur, qui ad doctrinam de moribus perperam pertraherent verba Democriti docentis, qualitates rerum vóp.o tantum esse, id est opinione, non lege, ut illi opiabantur. Vid. Menag. ad Diog. Laért. 1X. 44.

P. 500 (1088). Key otoco yàp, qnot, có rpótepov, vov 8t cvvrivotat, doAÉTEG QuÀOSÉvca aAA qAotc ] Corrige: quuoSÉvra, coll. annot. in T. J. p. 258 (185). Mendum fugit Karstenium Empedocl. p. 527. Respondent autem verba qQuuo3évra. d))jAot; Empedocleis vs. 94. ap. Karsten. p. 98. — quótqtt cvvepyópav. el; Vy Gravca.

P. 500 (1089). —. "Q« xtvac éx tovtov Ilecoti3dvavov avtóv xaAécac] Edd. Basil. et Petav. —. à tdg —.. Sed scribendum —, d ct- wx, — , virgula pro puncto posita.

P.502 (1089). Kpatne ... Üevev éXevu3eplaq clvac cx] v dxcm- uoc vvv) Interpretari possis: Crates ... libertatis esse omnium rerum inopiam dizi; sed malim scribere &)cu3eplav. — Respicitur notissima de Cratete narratio, de qua videas Schol. Monac. in Gregor. Naz. col. 907. A. B. praeter alia testi- monia, excitata Menagio ad Diog. Laért. VI. 87.

P. 502 (1089). «d uiv vx&pavo cfc oc) vno 3elaq xpovolac tu YX&4vecv, tà Bb xáto3ev tje ce) ve dxpovómta ütdpytety xaloopd tcvt aAÓ € gépso3at, óc Etuy ev.) Conf. Euseb. Praep. Ev. XV, 5. p. 798, C. 'ApgiototéAne pf£got ctxvns ovoac to Setov, tà Aotrà coU xóOpov T5ptypdqet trjg to Jeo0 Tpovolag. et Allicus ap. eund. p. 798, C. sqq. Gre- gor. Naz. Orat. XXVII. p. 495. A. ibique El. Cret. col. 165. A. De fonte senten- tiae, Aristoteli vulgo affictae, vid. Animadv. in S. Basil. I. p. 149., annot. in Eliam Cret. 1. c. et quae supra dixi ad p. 496 (1087).

P. 502 (1090). "EXeve 85 xdvra Bvotxety có 2€tov.] Aunxety cod. Rhedig. recte, modo Su]xev scribatur et ante tavta adiiciatur érl, quod inter 8b et ravra. facillime excidit, Acjxew et Stouxcety saepe confunduntur; vid. an- not. in Gregor. Nyss. De Anima et Resurr. p. 177. et in Eliam Cret. col. 765 (4). Acujxey autem et similia Stoicis usitata fuere in declaranda natura divina omnia permeante. Chrysippus ap. Diog. Laért. Vil. 88. à 0p90q Aóyog 8tà xdàvtev (épyóptvoc, Ó autc Qv và Ad. De Cleanthe Hermias Irris. Philos. Gentil. cap. 14. — tà» 8& duysv 8uU 910v toU xócpov Bujxecy ubi Worth.

110 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

comparat Teriull. Apolog. cap. 31. ,,Haec Cleanthes in spiritum. congerit, quem permealtorem universitatis affirmat.'* A Stoicis hic loquendi usus ad alios scripto- res, etiam sacros et ecclesiasticos, transiit. Formula Sext xol yopsty Sui r&vtoy similiter atitur auctor libri Sap. VII. 234. quem ad locum vid. Grimm. in Theol. Stud. u. Krit. a. 1834. p. 900. Athenagoras De Resurrect. cap. 18. (éxl xàv ... Otjxovcav voooxey cj» xapd toU moujcavroc éruiéXeuxy. Apud Origen. in loann. |[. 29. verbum 8Sujxst io verbis: ünóotaocw — Biuüá- xovcav énl xrdvra tÓv xóoco ov, Stoicam doctrioam prodere, Ritlerus Hist. Philos. T. V. p. 495. recte docet. Idem valet de istis, a Rittero ex Orig. ia Ioann. VI. 123. ibidem allatis: oUto; ydp 6v GÀqc negoltqxe tfc xtlotoc, Ua dc tà yevéueva (x aucoU vivnra.— Stoae adversatur Tatian. Orat. ad Graec. cap. 6. tytüpa 6 9«0;, ov SBuxov 6td tcc 0Are. ubi Worth. p. 18. scholium eruditum ex cod. reg. 1. affert et praeter illod Virgilii : Spirilus intus alit cet. Clementem. Alex. Protr. cap. 6. p. 58. Pott. comparat. Vide Menag. ad. Diog. Laért. Vil. 138. meaque ad Gregor. Nyss. et ad Eliam Cret. M. citt.

P. 503 (1090). "EAev€ 8E xal pexà y eptopóv toU oópato«, xaléxaáAec tr) v pug rjv xtoAuypóvtovy xveU gu a.] Graviori vulneri, quod hic locus concepit, vehementior medicina adhibenda est. Censeo autem ita legendum eese: "EXeye 8t xal pexvà. tév. yopuopóv dró toU odparoc ériscauévety Tiv UVuyrüv cet. Mortem Stoici, praeeunte Platone Phaed. p. 67. D., yoptopóv Vvyne «xo cepto, definierunt (cf. Chrysipp. ap. Nemes. De Nat. Hom. cap. 2. p. 81. ed. Matth.) , cui animam superstitem fieri ita censebant, at eandem im- mortalem esse negarent, sicut Epiphanius in seqq. docet. Vid. Menag. ad Diog. Laert. VM. 157.

P. 504 (1090). xal tóv xócpuov» puvotae xal tou, xatóyous toy 9Sclov telÀeva«q Fievqe) Ad iutegritatem sententiae nonnulla deesec videntur. Quo autem comparatio, praegressis verbis instituta, absolvatur, locum ita redintegrandum et emendandum censeo: xol tóv xócpov (epóÀv (i. e. tem- plum) xal toU. avSpo ove pnócta, xal toUq xaróyoug tv 2tleov Ttàs- ctde Dye. Conf. Plularch. De Tranquill. Animi, cap. 20. et Dio Chrysost. Orat. XII. p. 887. sq. ed. Reisk. T. I. qui ex Cleanthe hausisse videntur, quam- quam nonnulla eorum propria sunt.

P. 504 (1090). IIavalrtog 0. '"PóBtoq tóv xóopoy ÜAeyev a3dá- vatovy xaldyqup0) Pro voce nihili axorjoe, quam codd. mss. uterque et ed. Basil exhibent, Petavius d'rXjpo de suo dedit, sicut etiam Ios. Scaliger emen- davit. Displicet &tpervov, quod Cornarius coniecisse videtur. Tu confer Pla- lonem Polit. p. 278. E. ubi sermo de Deo mundum restaurante: a3dvatov avtóv xol dqwjoew dmcpyáuerut. — Timae. p. 88. A. dyrjpov xal dvogov avtàv érexvy- vato (nim. Deus mundum). Scilicet Panaetius, spreto commento de muudi exu- stione, ad Pletonis sententiam de mundi aeternitate rediit. Vid. Preller. Hist. Philos. Graeco-Rom. p. 393. supr.

P. 504 (1091). "Enx(xovpo«q ... oux rpu23ola vvvat&! cvvdy &npgoclq dxoldotorc] Cum Leontio eum palam consuevisse, Athenaeus XIII. 6. p. 588. B. refert.

P. 506 (1091). pvpttógevol ce xal 3n3tvóp.evor) De reponendo Suuxtvóucvoc. monui ad T. I. p. 456 (648).

P. 506 (1092). xuxtdàvw éxndpatc xacceoxevuacpuévoc] Legen-

SCRIPTAE AB ALB. IAHNIO, 111

dum: £v éxxopatt vel éy xpart.— Bem quod attinet, vid. Ruhnken. ad Homer. Hymn. in Cer. v. 211.

P. 508 (1093). xarà tà évayetg vcro ravbóvjpou t v rexáa- vpévoyv GuveltuGEQG t£AETOqG, xal cy xavaAttóvtov xal doytsouvtov dupgaveio 852«v tepopavtlac oy npatcoovco v) IIa &üpovw GuvtAeUGEQe tcÀetdg intellige publici concubitus sacra, in honorem Sa- turni celebrata ab hominibus perditis, quos é£eAstc post paulo vocat. Deinde, virgula transposita post ópy., verba ty zx&riavnuévow — xal tv rata óv- Tev xal ópytoUvcQv copulanda et ita emendanda sunt: — xal tiv OxttaAtóv- t9v xai opyovrov — llatoit óvtov ex cod. len. recepit Oehlerus; ipse mavult mataydóvtev, quod pro xarayoóvtev positum autumat. llacco tóvtov codd. Rhedig. et Paris. KataAdfóvtov edd. Basil. et Petav., quae est depravata scri- ptura codicis len. Sed librariis fraudi fuit verbum rarissimum ax«aMtgetv, de quo vid. Toup. Emend. in Suid. et Hesych. T. I]. p. 172. sq. qui id verbum re- stituit Longo Pastor. Lib I|. p. 106. ed. [ungerm. (p. 88. Schaef) xpóc tc tà qUxjguata dipya xal moo tác T&pifoAae doxttaAce (vulg. éoxvtáAwt). —"Op- vtoUvtov pessime vulgo, quod Pelavius perperam vertit orgia celebrantes; neque ferri potest ópyusvzaov, quod Oeherus coniecit , quasi pro ópyuxtóvcov id pone- retur. Mea ex emendatione verbum ópyáv hoc loco non minus apte ponitur quam p.508 (1093) in istis: Tac ... Mepg(tcdsac "HAcvnioAGttBas opyuoag —, ubi neque ópydoae cum Pelavio orgia celebrantes interpretaberis, neque de re- soribendo ópywicag cogitabis. Tu vide Ruhnken. ad Tim. p. 198. sq. et confer Longum l c., ubi ópy&àw et oxttaMGQuv pariter ac nostro loco copulantur.

P. 508 (1098). éyu pavet e ce xal ídgpalvovtte Y&Aotóptvol tt] Verbis dgpalvo et yeAouio in pedestrem orationem translatis xaxot5nMa in- est, quam notavi ad T. II. p. 652 (764).

P. 514 (1096). vj €üUppaola v rvéovoa trjv» xünxgty trj e Gp xé- Aov] Ex Cant. Cant. 1,14. — Pelavii coniecturam xurpov, ex Anaceph. p. 582 (152) captam, merito respuit cl. editor, qui in Anaceph. nostro ex loco xUrpov reponi recte iubet. Vid. annot. in T. II. p. 186 (501).

P. 516 (1097). oxecevouc d YvtoOUvvuc xalótxatoguvome) 'Aqo- ovvne hoc loco et p. 520 (1100) Petavius male. ldem tamen dit0vva ge- minis locis in Anaceph. p. 582 (153). "Vid. annot. in T. II. p. 428 (636). Mox nonnisi uécy distinguendum ante verba: tà mavra Bb p*, yoav9évra cet., si- quidem haec ex praegressis: tà xáwta teAtiue Cyov cet. suspensa sunt. Recte interpungitur in Anaceph. p. 582 inf. (153).

P. 516 (1098). 'EvcaG3a 8t év Xprioro loyvponotouué£vov te Bvvápecq toU &prou xal vj tov U&6atoc loy voc] Haec verba referuntur ad priora: rXnpouuévou to) £v tà xpogrty óntoU. Itaque pécqv» pro t€)ela ante évra02a poné. Felavius, non contentus puncto, peius etiam rem gessit, quod intercapedinem orationis fecit. Haec de gemino loco in Anaceph. p. 584 (154) simul dicta accipito.

P. 518 (1098). 81a tj ... 0ovopuaclae tied raotelac] Scribo: dagria;, coll. annot. in T. Il. p. 698 (789). Mox ante verba: dv6)30y axó ToU 'lopBdvov cet. péoy), non t&Atlg distingue, siquidem baec ad supra dicta: (39v éri tóv 'IopBavmv», referuntur. [dem valet de gemino loco in Anaceph. p. 586 (154). Deinde cvvatpy) ed. Basil. et Oehl. iuxta codd. mss.; ovvalouy: Petavius recte, atque ita Oehlerus in Anac. p. 586 (1564) cum cod. Ien. et edd, Vid. annot. ad T.I. p. 154 (488) et infra ad p. 522 (1101).

112 SYMBOLAE IN EPIPHAN. PAN.

P. 618 (1098). Kal éxche£apuevoc gya301áq cet.] Haec non minus quam praegressa: dycÀ3Qv ... mapouclac, ad initium periodi: Kal uera vaUra

- OwwayveOrodqT , referuntur. Itaque jor) pro celela iterum ponatur. Ín Anaceph. p. 586 (154) recte distinguitur.

P. 520 (1099). AUtó tó cópa cet.] Intercapedinem orationis tolle et Méccv pro ccÀe(g ante autó pone; continuantur enim supra dicta: aUtà tà cdpa rweupatuxóy undptav. ldem valet de gemino loco in Anaceph. p. 588 (155).

P, 520 (1100). cíüxov XAov xal tórov Aóvymno) Repone: tjnov Aóyyne, ut est in Anaceph. p.588 (155). "Vid. annot. in T. II. p. 352 (593).

P. 520 (1100). Toütov ópgovu 32«óv F10vca] "Opob, ut est in Anac. p. 590 (156), recte Oehlerus ia annot. "Vid. annot. in T. III. p. 480 (1077).

P. 532 (1101). pj tte GvvaÀtQi] oUca xj 3eótn«e] Xuvalups ed. Basil. et Oehler. iuxta codd. mss.; guvaloupr) Petavius recte, atque ita Oehlerus in Anac. p. 590 (157) cum libris mss. et edd, Vid. annot. ad p. 518 (1098).

P.532 (1101). cob axó 103400 cv alpé£ccov lob áxovapxij- cavtoc xal a xoccyy dvovtoc) De reponendo droowyalvovyroc cl. editori adsentior. Vid. VV. DD. ad Phrynich. p. 226. ubi attende iocum in Gramma- tici verbis: Xuxyalvogat: tv vtt vavc(ac Gov vovvopa. Nauseantes enim ouyalvecSat dicuntur. Conf, quae ap. Epíphan. insequuntur: «dq dmorcuovtoe 8lcnv xol vavttGytog. Ceterum drocuxalvey. Lexicis adiiciatur.

P. 526 (1108). vy avla iepocóvv] Ita Petavius iuxta ed. Basil. Quo magis mireris, eundem in seqq. iepocuvry bis scripsisse pro genuino ltpoouvny, quod ed. Basil. exhibet. Tu vide annot. in T. !J. p. 428 (635).

P. 528 (1104). xontarat] Scribe: xomurat, voce xoxurtve a verbo xo- Tto repetita. Alioquin oportet scribatur xomxcral, a verbo xoxuxtw deducta voce xomuact)c, quae tamen non videtur in usu fuisse.

P. 580 (1106). dro pwxo3cv] Scribendum: aàxó unxó3c) vel drojij- xoStvy, quod magis placet. Vid. aunot. in T. Il. p. 652 (764).

P. 580 (1106). "AAXot 8E ov86 UnxobBé£vvuvrac) Barbarum jroBév- vuytac ne in. Epiphanio quidem ferendum; repone: UroB£Bevta:.

P. 532 (1107). uera xaome xuxvotntog xaléxcev(ac] 'Exce- vtlac ed. Petav. recte. "Vid. Lobeck. ad Phrynich. p. 811. 'Extevlac merus est iotacismus.

P. 542 (129). cerápro 8b Ovcc xacd cv dx apy fie t00 dpt3- uo) dxoAovS(av] 'Am doyrse pro vulg. drapyrjv recte Oehlerus. Brevius Epiphanius p. 572 (147) mxéuxrov 6b dm apyüjg tig dxolovSiag Ovroc. Alias apad eundem dmapyfj; negligentius vulgari solet. Vid. annot. in T. III. p.44 (881).

P. 544 (131). 8tà .. c fj o cl8oAoXartpla«] ElBoXoatpelac recte Petavius hoc loco et post paulo, ubi ed. Basil iterum «iBoAoAatplag. Idem iotacismus in ed. Basil. deprehenditur T. I. p. 44 (11). 64 (22). 68 (24. 25). 208 (105) et saepe alibi, ubi post Petavium ei8eAoAat:p c (a recte vulgatur. Idem tamen Peiavius iotacismum in hac voce cum alibi, tum T. I. p. 16. 18. ed. Ochl. intactum reliquit.

P. 546 (132). Atdpttov 8E Gpa anxó oci mvnce xal&vo a3á- vata Aéqoytec, tà 5b uxoxdto 2vrnta.] Legendum: Aujotzoy 86 Gpa td àxÓ Gc vjvne &vo cet. Vid. annot. in T. III. p.496 (1087).

P. 546 (1892). Zuenóv i 0 tovtov 8$t640xaXoc Ilv3ay6pa«

SCRIPTAR AB ALB. lIAHNIO. 113

iavtàv 3«óv dvó acc] Accuratius Noster T. J. p. 20. Z«orv 51 Gua doxctv éxl ypóvov nré£vve écóv éBlbaoxe: to televraioy Bb kautóv Scóy dvópaoce. et T. IIT. p. 498 (1087). 'Ex£A1evucce 80 xal vote pa27- tGÜ(; &autoU GiOxGRvy (xl xevvaetg ypóvovy cet. Conf. Gregor. Nas. Or. XXVII. p. 494. D. BáAAe uot IIu3Sayópou trjv otorrjv. et Eliam Cret. Com- ment. col. 897. C. Plura videas ap. Menag. ad Diog. Laért. VII. 10.

P. 546 (182). dAAd tobg SéAovtaq tatc Boviouévateo ovvci- vat) 'AX coc pro vulg. d3À' avtoUe cl. editor ex libris mss. reposuit. Vid. annot. in T. I. p. 392 (211).

P. 548 (134). oy jpata é3eAo93pmoxeutixa cfjo évbvpevelas] "ESsAo9pmoxotuxd codd. mss. et ed. Basil; éSc)o3pnoxnttxà ed. Petav. Quod cl. Oehlerus recepit éScAoSprox&utxd, exstat ap. Epiphan. T. ]. p. 22. Vox a Lexicis abest. Deinde év8upsvelac pro évBupevlac ap. Epiph. l. c., quod prae- stat. Vid. Phrynich. et Lobeck. p. 548.

P. 558 (189). "ESeti&£c 8t aloyporxotí(avy, tv pl£tv pol vopoU qvvatx&ày a5tagopov.] Hinc emendanda sunt ista T. |. p. 116 (52) "ESC- 8a&c 8E aloyporodav, uv uoXuouoU, yuvauxóy dotagoplxv. quo loco cod. Vat. tijv pity , cod. Ven. d8uipopov , nimirum virgula post uoXAvgMoU recte omissa.

P. 560 (140). tavuctae é9upla xal xpocexiver) Scribendum: tav- tü«. Nam S3vupady tt dicitur, qui aliqua re ad suffitionem utitur. Nihil autem

obstat, quomiuus xpocxvveiy cum tertio casu componatur. Vid. Schleusner. Lex. in N. Test. T. II. p. 750.

P. 562 (141). xal $6 6914 ooA voc viv Mapglavy renepaxévat] De verbis vj» Maglia in vj; Maple; mutandis monui ad T.]. p. 312 (167). Praepositio non repetita neminem Graece doctum morabitur. Videsis Matthiae. Gr. Gr. Ampl. $. 595. 4.

P. 582 (152). qj cuppacla c xvéouca tÓv xónxpov tjs apmé- Aov) De voce xingoy in xórptv mutanda vid. annot. in T. If. p. 514 (1096).

P.584 (158). av6poS3«le rj xj Acxlq) 'ABgus2el, p. 516 (1097). Vid. annot. in T. f. p. 202 (102).

P. 584 (154). —. 'Evxaí3a 8&6 loyvporotovu£vov cet.] De cor- rigenda interpunctione vidimus ad T. IIf. p. 516 (1098). Mox ante verba xal Becot cet. et xal ovy (va cet. nonnisi virgula interpungatur, uti fit p. 518. 518 (1098). Deinde ante verba dvc)9ov dxà toU "IopBávou cet. g£owy pro tc- Àela poni iussi ad p. 518 (1098).

P. 584 (164). 8tà vc .. 0vopuaolaq tfj c dyecaovelag) Scriptura dyuxox £ Lac hoc loco non magis recte habet, quam p. 518 (1098) ubi vid. annotata.

P. 586 (154). tva p) ovvaXotgy) v votàe vopgcoS m) De scriptura Gvva)oupr vid. annot. ad p. 518 (1098).

P. 586 (154). —. 'O vinxip qp 6v tó xáàSocuropelvas cet.] Pro Tt)t(g pone uécv, sicut recte distinguitur p. 518 (1099)

P. 588 (155). —. Auto tó có p.a cet.] Vid. annot. ad p. 520 (1099).

P. 588 (156). coàv.. dom vcfj av3peonxótnti Pro adv3porórqc Pe- tavius de suo dedit évav3porrjoet, respiciens, opinor, supra dicta p.586 (154) (v tjj te)eiq. évavSporjoec.— Tu. vide annot, in T. Ilf. p. 88 (155).

P. 588 (156). à 6 xal tà gypu v» odpata péXÀXet: —.] Pro vulg. .Mé] cl. Oehlerus j£)et ex. Panar. p. 520 (1100) optimo iure reposuit, Sed restat, ut indidem éyt(pto3at pro éyelpovrat ter deinceps rescribatur, joy post pO sublata.

Corpus Haereseol. IIl. SOT TUNES 8

Corrigenda.

Tom. Il. P. f, p. 653. in Addendis lin. 24. pro ferri non posset corr. pati non posset. Tom. 1f. P. 1, p. 771. lin. ult. ante verba P. 2. excideruut verba 7. I. P. Il.

Tom. If. "Tom. Il.

. II, p. 54, 1. 8. Scribe 600v pro 600v.

. I, p. 55, 1. 11. ante fin. Scribe oU t« pro priore oUt oq, et ote pro oUco. :

Tom. lI. P. If, p. 56, 1.28. Scibedvagidoxeoc3at pro vaftióoxea2ac

Tom. If. P. II, p. 70, 1]. 10. ante fia. Scribe xa36ó pro xa3a.

Tom. if. P. If, p. 10, lin. 21. Scribe Buva perc pro Svv'pet«. Tom. Il. P. II, p. 10, l. 10. aute fin. Scribe Thomasius pro Thomasium. Tom. 1l. P. i!, p. 18, l. 3. Scribe Daniel pro Daniel. Tom. 1I. P. IJ, p. 22, 1. 7. Scribe íste pro ilie. Tom. If. P. If, p. 43, l. 15. aute facis adde similitudine. Tom. Il. P. II, p. 46, 1. 10. ante fin. Dele et. Tom. If. P. Il, p. 47, 1. 1. Scribe Uxópuvmoty pro Uxépvmoty. Tom. If. P. II, p. 47, l. 30. 31. Post Noster adde non item Methodius. P P

Js

Digitized by Google

Digitized by Google

IM ! | |

2044 105 518 302