bibliotheca

CARCINOLOGIC

L.B. Holthuis

C PLINII

S E C v N D I

H15TORIAE

M v N D I

Tomus Secundus.

Quo libri decem , ab o&auo ad

decimumnonum vfque,
continentur.

Cum Indice Ime poTIremamamt
aitifimo faft0.

L V Cj D V N T, ’
z/fpud hxredes facvbi Iunt£.

M. D. L x.

SECVNDI na.

TVRALIS hi-
storia
lisex nonvs.

Ded<l^t,linm natura.

Cap. I.

i n i : m A l i v M,qiig terrertria ap~
| P^ilauimuS| hominum quadam
. ConEortione degentia , indicata
) n,pCura eft. Ex reliquis minimas
j ede/Volucres couenit. Quamob-

ftagS^fcdicen^“S S4U°l'Um * 3mll!Um

Sjfare i n mari maxima animalia.

SVnr Cap. II.

ren,^^^ *is>maloi'a etiam ter-
Aliafo U?: ^aula euidens , humoris luxuria,
ri autem? ,m 3uif>usvita pendentibus. In ma

«ement atc luPirio<mollique ac fertili ac-
ini r.n acciP‘ente caulas genitales e fubli-

Pariente natura.pletaque etiam
a'«erato airepedunT’peri>lexis & «nlemet
iutis fem'n LCcr nunc fiatu ’ nunc conup-
gi opinio ' • aTc pr,ncipiis;vt vela Sae vul-
laA i n °’,!UlC$U,a n?lcacur in parte natura: vi.
1411 efle.pr?terque multa, qua- nufquam
A i

4 C. Plinij Naturalis Hift.

alibi. Rerum quidem , non folum animalium fi'
mulacra elle, licet intclligerc intuetibus vuarfl»
gladiu ,ferra's , cucumim verfy & colore &: odo-
re fimilem : quo minus miremur equorum capi'
ta in tam paruis eminere cochleis.

T) e Indici marn btlhtis . Cap. III.

PLurima aure &c maxima in Indico mari ani'
malia.e quibus balan^ quaternum iugeiuifl»
priftes ducenum cubitorum : quippe vbi locud?
quaterna cubita impleant : anguilhc quoque i»1
Gange amne tricenos pedes. Sed in mari bcllu#
circa folfhtia maxime vifuntur.Tuc illic ruun1
turbines , tunc imbres , tunc deiedte montiun*
iugis procelle ab imo vertunt maria» pulfadfq»
ex profundo belluas' cu fludibus volinir,& alias
tanta thynnorum multitudine , vt Magni Ale-
xandri cladis haud alio modo , qudm hoftiuH»
acie obuia contrarium agme aduciTa fronte di-
rexerit : aliter fparfis non erat euaderemon vo'
cc,non fonitUj non ictu, icd fragore terrentur»
nec nili ruina turbantur . Cadara appellatur Ru-
bri maris peninfula ingens . Huius obie;tu va-.
ftus efficitur linus/xij. dierum &c nodium remi-
gio enauigatus Ptolcmao regi , quando nullius
aura: recipit affiatum. Huius loci quiete pr.rci-
pua ad immobilem magnitudinem bcllua ado-
lefcunt. Gedrofos,qui ‘U-bin amnem accolunt,
Alexandri Magni cladium prafecti prodidere»
in domibus fores maxillis bclluarum facere of-
dbus reda contignare,ex quibus multa quadra-
gentlm cubitorum longitudinis reperta. HxeuflC
Sc pecori fimiles bcllua ibi in terram, pafta-qiie
radices fruticum remeant: & quadam equo-
rum , almorum, taurorum capitibus, qua: de-
pafcunturfata.

Q»*it

Liber I X.

f

ea.no maxima.

T

,n Indico maris priftis
ingenuis colu * C“ ^ Ga^^co Oceano phylecer,
nauium v rm2f moc,° le attollens , aldorque
Gaditano q15 ”^uu*cm pandam eru&ans. In
la ramis vt C^anoai'bor in catum vafl is difpan-
fe credam ^ Ca cau^a ^rctum nunquam intraf-
Iirudinr f ' ^PParem & rotar appellata a fimi-
earum (ifl?aijln‘s difr inita: radiis , modiolos
ls duobus vtrinque Claudentibus.
non'*m dr A JerudtiTn, & elephantorum

'lWuTrin0rUm fe*r«- c*b v- .

lee . I rjricipi nuntiauit Olyifip.ponenfium
quodam f3 °” ^ mi Ha,. vi fum auditumque in
nolcim ?-CCU Coru-ba canetem Tti tonem,. qua
^ Ncreldum falfa non eft,
‘nunam 2-Q.a^Ppid° corpore, etiam qua hu-
^Pciiat v Slcm bubent. Nanquc li*c in codera
r4 -a °rc di ' cuius morientis etiam gan-
Aueunri| ' ein acco^x a^diuete longe. Et Diuo
par»r 0 icgatus Callix complures in litore ap-
bc0 in Xan^es Ncreidas fcripfit. Autores ha-
iu Cad ^Ue^Lr^ ‘or^i^ fplendcntes.vifum ab bis
cOrpor^?C— marinum hominem , toto
nauigia abi°JuCa bndbuudine : alcendere eum
Uari r r,nis temporibus, llatimqu e degra-

ticat'lr: * lnredcrit • Partcs : & fi d‘Utius perma-
duneng m meigi-T iberio principe, contra Lug-
tas atriol pt0.UlDei;E Ii™* in inlula limul trecen-
»us , rnir*S bc“uas reciprocans dedituit Ocea-
ci°res • * varie tatis & magnitudinis, necpau-
phant0s rMoaum ii[°re:incetque reliquas ele-
a<itmuhr av?tes ’ candote “ntiim cornibus
i > isereidas vero multas . Turaaius

A 3

6 C.PJfnij Naturalis Hift.

prodidit, expulfam belluam in Gaditana lito t>'
cuius inter duas pinnasvltim? caudj cubita fe*'
dccini fuifient, dentes eiufdem cxx. maximi d»'
orantium menfura minimi femipedum. Bcllu^’
cui dicebatur expolita fu i (Te Andromeda, o^
Roma, apportata ex oppido ludxe Ioppe oile»
dit inter reliqua miracula in Aedilitate fu a ^
Scaurus longitudine pedum xl. altitudine coi»
rum Indicos elephantos excedente , fpinx cta1
iitudine lefquipedali.

D e baUnis & *rcu. Cap. V I.

EAItcnac & in noflra maria penetrant . In &
ditano Oceano non ante brumam confpi^
cas tradunt, condi autem flatis teporibus in uii»
dam finu placido & capaci, mire gaudentes' ii>'
parere. Hoc Icire orcas , infertam his bellu.il*:
& cuius imago nulla reprxfenrarione exprif'1
poflic alis cjuani carnis immenfic dentibus
culent*. Irrumpunt ergo in fecreta,ac viculi
earum, & foetas , vel eriamnum grauidas lanci'
nant lnorfu , incuifa: que ceu Liburnicarum t°’

irris fodiunt, lllx ad ficxtim immobiles , ad
pugnadum inertes, pondere fuo onerat^, tufl^
quidem & vrero graues, pariendiue pccnisinua-
lidx/olum auxilium nouere in altum profuge
;xe,& fc toro defendere Oceano.Cotra, otex o«'
■currere laborant, lefeque opponere & cautiufl1
angurtiis trucidare, in vada vrgeie.faxis illi"
dere.Spefi an turea prxlia ceu mari ipfo fibi ira'
to , nullis in finu ventis, flutfibus vero ad anhe-
litus ifliifquc, quantos nulli turbines voluufl»
Orca & in portu Oftienfi vifa eft , oppugnata »
Claudio principe. Venerat tunc ex xdificante
co portum , inuitata naufragiis tergorum adue'
florum c Gallia : fatianfque fe per compl»'

s

t Liber IX- 7

lata^flS ka!ucum 'n vado fulcauerat , accumu-

modoBoiriUS8int,antum ’ vt circuma8' nu,1°

litus dllm faginam perfequitur , in

fupra ^ lt>Us Ptopulfa , emineret dorfo multum
Ctcfar nUas cat'in.Te vice inuerfx. Prstendi iuflit
^la?as multiplices inter ora portus : pro-
pulo T?UC *^e cum pretorianis cohortibus po-
gerent0m?no fpefiaculum pr?buit lanceas con-
Vnu e milite e nauigiisaflultantibus , quorum
vnda v'(limus) reflatu bellus oppletum

qUe °ra balans habent in frontibus: ideo-
cniantmma aqua natantes , in fublime nimbos

p fpirrnt pifits, an dormiant. Cap. VJ 1.
ant autem confcflione omnium, 8rpaucif-
nulm aa iain mari , qus internorum vifcetum
animal™ habent* quoniam fine eo nullum
Jiabenr ^lUarur ^“are :ncc P^c*um branchias
cjper es * ' anhelitum reddere , ac per vices re-
i^ulta e**ftimant , quorum harc opinio elt : nec
nii- r alia 6cn<*ta etiam branchiis carentia-: in
tj-s ^miafuifie Ari ftotclem video , &mul-
Prori * i . doclrina: indaginibus. Nec me
difiim1? ”U*C °P‘n^on> eorum accedere haud
u*°; quoniam Sc pulmonum vice aliis
1C11C lnt a^a Spirabilia inelTc vifcera, ira vo-
alius jnatUra : ^cur &pro languine eft mulris
]ern?. Inaquas quidem penetrare vita-

h.1Un5 calicum quis meretur, qui criam reddi
tem j* CLl cernat:& in terras quoq, tanto fpifsio-
liij Partem, penetrare,argumeto anima -

du^J ‘ cmper defotfa viuunt, ceu talpcc? Acce-
omnia* me certe efficacia , vt credam etiam
fape T a<^Uis ^Pirare natur? fu j forte -.primum
* aanotata pifeium afftiuo calore qutedaai
A 4

8 C. Plini j Naturalis Hifi-.

anhelatio, & alia rracjuillo velut ofcitatiofip1'0'
rii quoq; , qui funt in aduerfa opinione, de
no pifcium confefiio. Quis enim line refpirati0'
ne fomno locus ? Prarterca bullantium aquarii1'1
fufflatio, Lm-.xque effc&u concharum quoq'J*
corpora augcfcentia. Super omnia cfie auditu?1
Se odoratum pifeibus non erit dubium, cx aef>s
vtrunque materia. Odorem quidem non aliud'
quam infedtum aera , iniclligi poffe. Quamd1'
rem de his opinetur vt cuique libitum erit,BrUn'
chia: non funt balanis, nec delphinis. Hatc dt>?
genera fidulis fpirant , que ad pulmonem pet:j'
nent , balaenis a fronte, delphinis a dorfo.Et v1"
tuli marini, quos vocant phocas, fpirant ac do1'
miunt in terra : Item teliudines , dc quibus
plura.

De delphinis. Cap. VIII.

VElociflimum omnium animaliu, nonfolufl1
marinorum , eft delphinus, ocycr volucr6,
ocyor telo : ac nifi multum infra roftrum os
li foret medio pene in ventre, nullus pifcium ce'
leritarem eius euaderet.Sed affert moram protff
dentia natura , quia nifi refupini atque conuef'
fi non corripiunt: qua: caufa praecipue veloci:*'
tem eorupi ofiendit. Nam cum fame conciti, fi1'
gientem in vada ima perfecuti pifccm . diutius
Spiritum continuere , vtarcu emilfi.adtefpiraO'
dum emicant: tantique vi exiliunt,vt plerui1'
¥ veYtcen- que vela nauiumtranluolent. Agunt » ferecol>'
'“X1»- iugia: pariunt catulos decimo menfe .aeftiu*1
tempore, interim & binos : nutriunt vbcribiU’
ficut balarna : atque etiam gcftant foetus infai>'
tia infirmos . Quin & adultos diu comitantuf'
magna erga partum caritate . Adolefcunt ce'
leriter , decem annis putantur ad fummam m3;

gnitud*

Liber IX. 5>

^nundinem peruenire : viuunc&: tricenis quod
dun^UUm ^la:C^a caudam experimentum. Ab-
r tricenis diebus circa Canis ortum , oc-

mimmUpf?UrrnCOgni:o “odo : quod to magis
in ter a ’ 11 iPu'ai:e *n aqua nequeunt. Solent
udlur I1ierumPcre incerta de caufa : &. flatim
ia clau f • moriqniur > multoque ocyus fiftu-
lium U a;L!^ua e^t contra naturam aquati -
fuiU 11 is > breuis atque lata, haud differens
fum ■ r0jVcce gemi.us humano iimilis . dur-
n cPandum , roflrum fimum . Qua dc caufa
ma,;.e£ ««?** omnes miro modo agnufcunt,
ni tanr'^Ue lc^aPpellari . Delphinus non homi-
ti rmi}1111 arQ*CUl11 animal verum &: muficr’ ar-
ci .'auT ; r tlUX lyinphor.ix cantu , &pr.vcipue h.y-
num • nK11,0 ’ ^0lllinein non expauefcic.vt alie-
certat etuS? ^Siis venit > alludit exultans,
DiuoAusuftn !C‘JU;lmuis plena .prxterit vela.

£ais .• P,nucipe Lucrinum lacum inue- .

teolol • ri* cuiiifdam puerum, ex BaianoPu- * Fabiam,
ridian ^ U^Urn Ihcrarium itantem , cum Me- legendu vi
mine °flmrroi:aris appellatum eii Simonis no- detur, non
rer 5 Magmentis panis, quem ob id fe- Flauiani ,

lefcr ’ a . x*het,,miro amore dilexit. Figeret tu ex Indi
ui Alfi* IeS ^eccena*is» & * Flauiani, &Fla- ce autoru ,
j > multorumque ellct literis mandata, quorutejii
^.ocunque diei tempore inclamatus a puero, monio hoc
lalfm^1S 0^cuicus atque abditus , ex imo aduo- tn libro vt i
do ? : ^a^fque e manu prxbebat aicenfuro x*r Phit.
ree*'1 ’ i>inn‘E aculeos velut vagina condens: tu ex Soli -
ludum11?4116 Pute°i°s Per magnum a quor in n0 caP- 17-
ann'* jCre^at >fimili modo reuehens pluribus eadem hac
conf ' donecmorho extin&o puero ,fubinde ad tantum nS
£ CC^m ^ocum ventitans, triftis &c maerenti ad verbZ
muis, ipfe quoque (quod nemo dubitaret) defi- refirente*
A j

io C.PlinijNaturalisHift.

derio cxpirauit.Alius intra hos annos in Afritf*
'li tore Hipponis Diarrhyti fimil» modo ex ho-
minis manu vefcens.pr^benfque fe tractandutfl»
&: alludens natantibus , impoficofque portan5’
vngucnto perunitusa Flauiano Proconfule A-
fric£:& fopitus(vt apparuit) odoris nouitate,#11'
duatufq, nmilis exanimi caruit hominum cofl'
uerfatione.vt iniuria fugatus per aliquot mefcs5
mox rcucrfus in co d6 miraculo fuit. Jniuri£ p0'
teftatu inholpitales ad vifendum vcnietiiI,Hip'
ponenfes jn necem eius compulerunt. Ante ha*
fimiiia de puero inlaflo vrbc memorantur , cU'
ius amore fpeftatus longo tempore dum abcufl'
tem in li:us au i de iequitur , in harena inue^U*
expirauit. Puerum Alexander Magnus Babylo'
ne Neptuni facerdotio prxfecir , amorem illufl1
numinis propitij fuifle interpretatus. In eadeP1
Vrbe TafloF.gefidemusfcribit & alium pueruiP
Hermiamnomine , fimiliter maria perequitam
tem, cum repentinx procell? fluxibus exanima'
tus e flet, relatum: delphinumque caufam leti fa'
tentem non reijerfum in maria, atq; in /icco eX'
pirafle . Hoc idem ScNaupadti accidiflc Theo-
phraftus tradit. Nec modus exemplorum. EadctP
Amphilochi & Tarentini de pueris delphinlfq»
narrant.Qux faciunt, vt credatur Arionem quo-
que citharcedicx artis interficere nautis in m3'
ri parantibus, ad intercipiendos eius quxftus»
eblanditum, vt prius caneret cithara, congrega'
tis cantu delphinis , ctim fe ieciflet in mare, ex-
ceptum ab vno Txnarum in litus pcrue&um/Eft
prouincix Narbonenfis & in Nemaufienfi agi '0
itagnum Laterra appellatum , vbi cum homi-
ne delphini focietatc pifcantur. Innumera vis
mugilum itato tepore anguftis faucibus ftagni

te cgqU™ Pr°tinus tendunt , quod vicino gurgi-

]l3i ..C|tUri 'ocumque folum pandendis retibus

Metti Ctn e^U^ere ’ iMfiinant.Quodvbianimad- * fcBintU;

tc tc Ptfcantcs , (concurrit autem multitudo

>Ms au d' ^naxa ’ & niagis etiam voluptatis hu-

PtoU'r CX a^ucrf°rcfcrete.Sed tum quoque im-
acies'"0 aux‘'*um aduolant . Propere apparet
flus „;]u?Protil'Us difponitur in loco,vbi conie-
nUe ;n ^”,gna °Pponente fefe ab alto: trepidof-
tetia fu •" 'r VtSew- Tum pifcatores circundant
nus J.t1 . dUe fubleuant: * mugilum nihilomi- * at

ni &r o °Cdt:i(rrranf''it'Atl^os cxciP'untl*elp,:li'
y0r: CCj . !i*e ;ui prajfens contenti, cibos in vi-
d; am “‘nerunt. Opere pradium feruet, inclu-
di 5 “Ubus fefortiffime vigentes gaudent :ac
Ria' ^ueaitt hoftitim Itimulet, inter naui-

hi,„,...let'a ’ natanttfue homines ita fcnfim ela-

tiuriti'US diei ptsmium , confeij libi , oppe-

intrir 'r m P°^erum : ncc Probus tantdm , fed

„ 1 Pan'sn vino Patiantur. Qua de eodem

2*^ Pifcandi in Tafsio finu Mlltianuc r,",-

ii C.Plinij Naturalis Hid.

mati prscfto fint , partcfque e manibus a cfl'
piant , & fuum quaque cymba e delphinis f°'
cium habeat, quamuisno&u , Sc ad faces. Ip|l!
quoque inter fc publica elt focietas.Capto a rC
ge Caria:, aliigatoque in portu delphinoingeP*
reliquorum conuenit multitudo , modii da qua'
dam.quarpolTet intelligi , milerationem peted'
donec dimitti rea- eum iuflit.Quin & paruos ft1"
per aliquis grandior comitatur , vt cultos. Cd1'
fpe&lque funt iam defundum portantes, ne
ceraretur a belluis.

De turficnibuf. Cap. I X.

Dllphinorum fimilitudinem habent, qui vd
cantur rui-ftoncs.Diflant Sctriftitia quidefl'
afpedtus : abeft enim illa lafciuia , maximi lS'
mcnroitris caniculari! maleficentia: aflimila1*'
De tefliidinibtu & qieemodo capiantur.

Cap. X.

TEfludines tanta; magnitudinis Indicum wa'
re emittit, vt lingularum fuperheie habiti'
biles calas inregant : atque inter infulas Rubr1
praecipue maris his nauigant cymbis. Capiuntil*
inultis quidem modis , fed maxime euecla ir'
fumma pelagi antemeridiano tepore blanditC'
eminente toto dorlo per tranquilla fluitantef
quae voluptas libere fplrandi , intantum fall*1
oblitas lui, vt Solis vapore liccato cortice , no0
queant mergi, inuitatque fluitenr.oppornina: Vf
‘nantium praedic. Ferunt Sc paftum tgrelTas nO'
tau.auidsque laturatas lafTari : atque vt remeA'
rint matutino, fumma in aqua obdormifeere : i“
prodi ftertentiumfonitu, tumque leuiter cap*'
Adnatare enim lingulis ternos.a duobus in dert'
fum verti, i tertio laqueum iniici fupins.atql^
ita ad terram a pluribus trahi. In Phoenici0.

Liber 1 X. 15

veniunt V'la di®cuItate capiuntur , vitroque * Legenda
rum effiic 0 rernP°re anni in amnem Eleuthe- mutata di
dini fed Dentes nonfunc tcititu- jj inctionc:

fotorem i r jmargines acuti,ful>erna Parte in' In marici

conchv? - • nte Pyxidum modo. ♦ In mari vi-

conij nui115 ^iuunt>tanta oris duritia , vt Iapides ul(nt, tata
otia a • nt'In terram egrellx in herbis patiunt cru d»rr-
Jaquedrfn<rOUiS fimilia> ad centena numero. tia,vtlapi
Pauita n la extia aquas, & cooperta terra, ac d« commi
hustdu c ^“mpmuata, incubant nodti- nuant: in
A>eaa„jant*0E :usannuofpatio.Quidam oculis urr£ ,„Yef
minar, 0 1Uo<Iue°ua foueri ab iis putant. Fce- fc } iK'r
Suam im°ltUmfugerC'donecnl;!s fell:ucam ali~ Pariant,
habent /.otl:u auerlx. Troglodyti cornigeras frc .
hilibus' tItl.ra,annexis cornibus laus, fed mo fiip„lat»r
t ^Tmm in natando remigio fe adiuuit: ;„4;c Uiho-
rar „ henns id vocatur eximite teftudinis.fed n: fr^ri-
'errent Tro Uf jCoPuli priacuri chelonophagos fl otelis Hi

ras a ] • t.x autem.adquos adnatant.vt li0Mn!r,

Macras

: flo. animal.

operis,’,. ’ oranr.Suiu Se terreiires , qua ob id in hbr. 8 c.i
qi|j *, cherimx vocantur , in Africi de

qua patre vocantur, m Africi defertis, va p«ff

rofeido' 0,a*i,ni-‘ htientibus harenis fqualent,
aliud iK; Vt Crcditut , humore viuentes. Neque dinemari-
a u, m. * pr°u namcochi-

‘^‘‘enmmtcftudmesfccareinfUtaent. iy! & Upil
M,,j. CaP- x , Iu in mari

^ a .“umum putamina fecareinjaminas , le. vtfci do -
Pollio repofitoria his veftirc, Carbiiius cu,t , fla-

infitum?';1'1"' ’ prodigi «c fagacis ad luxuria: l:m fibij.
‘uincnca mecnij, ~

n 'J^efl‘°aqnatUiumfierlptcies. Cap.XlI.

jf\^~ai,1‘um.tegumenta plura funr. Alia corio ’ T“fl

mi Alia^* *S ‘““guntur.vt vituli, & hippopota- v%~

■ftudi^h/intantum.vt delphini: cortice, vt te- pttreu.
lcs : iilicum duritia , Ytollrei & conchi:

cruil

T,

r4 C. Plinij Naturalis HifL

Ctuftis , vc locuftx : eruitis & /pinis, vr echi»!
/quamis.vc pilees ; a/pera cuce,vt /quatina , ‘Ju’
lignum ebora poliuntur: molli , vernura**
alia nulla, vt polypi.

De vitulo marino. Cap. XIII.

QVx pilo veftiuntur, animal pariunt, vty'1

.flis,balarna,viculus.Hic parit in terra pj’

. . cuduni more: * /ecundo parcus reddi
. initu. Canum modo cohaeret : & parit nunqurf
M esc par geminis plurcs-.educat mammis fxtum.Non a"'
tu r scidit: te duodecimum diem deducit in mare.ex ‘‘
f B/fw cante fubinde alluetacicns. Interjiciuntur difficultfi
111,1 caPlt<= ttlifo. - Tplisin foiimo mugitus^
rtt-.adjhpu nomen vituli. Accipiunt tamen diiciplinam vir
f‘stin' ceJuc parirer &vifu populum ralutant.incond*’
Jto . Hijtor. to tremi tu : nomine vocati reipondent. Nulluii1

anima. lib. animal grauiorefomnopremitur.Pinnis,uuibHt

K.caU.J.. in mari vninnii- ki.».: • , *

v c Melius
fic: Secun-

S.cap.i. & in mari vnuuur, humi quoque vice pedum fef
les eorum etiam detra-Stas corpori 3 ieV

l>b.6.c. n. punt.Vellcs eorum etiam detra itas corpori , b«
4* , c,° 111111 atquorum retinere rradunt, lemperque a:1!1'
‘a Pl,n'!“ maris recedente inhorrelccrc : procrea dextrf
, Plnil*vnn ioporiferam ineffe , fomndfque alti

tur trajtu cere lubditam capiri. 1

hfe. .Alij De pifibtu pilo carentibus ,& quomodo pariant:

Jic legunt.

fecundas
partu red «

W quot eorum genera. Cap. Xt 1 1 [.

Pilo carentium duo omnino animal parianti
delphinus ac vipera. Pi/cium tpecies funt/t'
ait. abjecta ptuagiuta qua tuor : prxeer cruftis inteida, qU*
W»- funt triginta. De lingulis alias dicemus. NiV
»e- enim natura: tradtanturinfignium.

Vetuftcc Vc nominibus & naturis multorum P,rclum
‘PJ‘s"s Cap. XV.

di.

frnomup. pR*c lpua magnitudine tli pnni. I nucnimus t3'
1,'hZ’Z i . erlla quindecim pependille. Eiufdem calida
Hermo latitudinem duo cubita & palmum. Sunt& i»

lUifr

uib Liber IX. 17

a'^n^us baud minores', filurus in latu fubJH
8uefcens a!? ^ ■ ao*att^us *n Padq,inertiapiQ- tt*u> Ipfis
ptus hanio m*^e ?^CJU^° libras, catenato ca- in Jomno
rui ac mj .' net n‘l' boum iugis exrradtus. Atqui mugitui :
<JUantjamImus P^c‘s appellatus clupea, venam quam re-
tEtls>morrCIUS m- *-‘tUCIbus mira cupidine appe- Hi, videat
cft,oinne U e.**n“aic-Silurus g ra flatur, vhicunq; lUiti.^Iri-
demergen31111113^ aPPetcns 1 eHuos natantes fepe fiettla cer
prope LiiLS,^r'tC*P-U^ in ^*ocno Germania: amne i e.cmtute
porculo OUrn‘Pt ‘n Danubio matio extrahitur, fttmtmio ni
ineal0 : &■ in Boryithene titur , fic

fpinifac UrPr?c‘Pua magnitudo , nullis ollibus habet hir.
^‘Jcplatanmtlltis’CainePraE^ulci' In Gange In' 6-Hift.ani-
da.maar > aS vocaat> rollro delphini & cau- mal.c . ii.
A,r- — 1 udinc aurem x v, qubitoru. In eodem & finiri Ai

lu'.vermcs branel - miracuio ar. ^

tuieos a.,; anc,'us bimx l x. cubitorum, ci- , „

cfle vires c?1TlLa a facie traxerunt. His tantas f,v,U
orordiciice e eP^antos ad potum venientes, boccjr.uwe
Thynni mPrehenfa manueoni abftrahant, e/‘r
Intrant e tcslub ventre non habent pinnam.
greaarim maSno mari Pontum verno tempore PnrJ‘u
tur par,,, ‘11CC abbi feetificant. Cordyla appella- fimm J:i'
Couiit;i'!^-^Ul a -'as redeuntes in naire airumuo men~

piontvo ' ain,of.r vera a luto pelamides inci- biene,
thynni i?"’ ^ £om annuum excedere tempus,

HeCl-, ,H| ‘nembratim caifrccruice Stabdomi-
8c tunv^ndai'tut auluc ciidio.tccenti duntaxat,
pulpana °3Ur Sraui ™dlu : catcra parte plenis
<ut Pca,r mU laIt' aflcvuantur. Melandrya vocan
his’qu*c 1u,crnis alTuIis dmillima. Viliflima cx
bati(iirn3 aud* Pr0!tima <3uia pingui carentipro-
caudnm ' ‘3Us faucibus : at in alio pilee circa
Particel,?-XCCC't,a‘ma- Pelamides in apoledlos
uiatmirjue confecta , in genera cybiorum

difpar

i(f C. Plini) \Jtturaiis Hifh

¥

* his

aquis

difpartiuntur.Pifcium genus omne pr£cipua<>''
leritateadolefcit, maxime inPonto.Caufa,m^
titudo amnium dulces inferentiu aquas. Ami^
vocant , cuius incrementum lingulis diebus i11'
telligkur.Cum thynnis hx & pelamides inP^
tum ad dulciora pabula intrant gregarim ctf^
fuis quaque ducibus, & primi omnium lcumbf"
quibus elt in * aqua fulphureus color cxrrl
csteris.Hifpanis cetarias * hi replent, thynn1*
non commeantibus.Sed in Pontum nulla intf*'11
* Contra beflia pifcibus malefica, praeter vitulos &c paf'
- Ariftoteles uos delphinos.Thynni dextra lipa intrat,exeLi^J
Itb.X. Hifi. lxua.Id accidere exiftimatur,quia dextro oculf
animal . c. plus cernant,vtroque natura hebete. Ellin eiic,<
i?.c Ponto po Thracij Bofphori,quo Propontis Euxiflf
remeantes jungitur, in ipfis Europam Aliamque fcparaiif?
iifxta By - freti anguftiis,faxum miri candoris, a vado **
z^anttu ca fumma perlucens, iuxea Chalcedonem in latet*
f* tradit Afi^.Huius afpeftu repente territi, femperadud'
Pelamides, fum Byzantij promontorium, ex ea caufaapp^
peft auftri latum Auricornu,pra:cipiti petunt agmine. Ir.i^
nd quidem omnis captura Byzantij eft , magna Chalcecty*
hjemc a- nis penuria , r>. palf. medij interfluentis eurip1'
duitas, pofi Opperiuntur autem Aquilonis flatum vtfecu^
sAcjmlmis do fluilu exeant e Ponto: * nec nili intranti
vero flatus Pontum, Byzantij capiuntur.Bruma non vaga1*'
no ntfi exi tur:vbicunq; dcprehen/itvfque ad arquino&iutf
guas. (-luo ibi hybernant. Iidem fxpe nauigia velis eunt*}
fit , vt cr comicantes,mira quadam du'cedine per aliqti^1
hic locus horarum fpatia &: pafluum millia a gubernac1*'
medxfufpi ]js * fpe&antur , ne tridente ouidc in eosfxpi^
cionenova iadto territi.Qi idam eos, qui hoc e thynnis f1'
tet. ciant , pompilos vocant. Multi in Proponti^

* fiparan- acftiuant, Pontum non intrant. Ttem folex , cu**1
tnr rhombi intrent ; nec fepia cftjcum loligo rcpc'

t. Liber IX. 17

conchvpXalI^Um,tU1^US merula defunt, ficut
hy bcr na*a,t^Im °"te:E abundent-Omnia autem
non ren ^ *U AeSC0-, Intrantium Pontum foti
nomi:ni,eaHI: •*t Gr'TC»s enim in plerifque * Clarior

eofdem A\ ' r‘ Plr er't ■ quando aliis atque aliis eft,f)icUor-
lllrllm lue tli appeliauere.irattus. Sed hi foli qsteve tuf,
venjs j'1'?1;11: 'ubeunt ■. ex eo fubterraneiseius c odi.lcdio:
lilio jj.j- Acjl'4ticum mare defluunt : itaque & Quo Argu.
^.vifuntu ml^neC vniluam lubcuuces e nu- meto vates
tumexo * a ynrOI'Um calHul'ae^ i Vergilia- rejpondere
re hj be”U j Arftur* occatum: reliquo tempo- ( Neptunii
ahqtio eu' - -eut gurgitibus imis.uifi tepore patre aio-
'0'anttnB0f atl»*utplenspniis.Pinguefcunt 5c ptate tum
nio.AnimM deUl|cant.\'iti longillima his bien- fibi Sex.
nei rnao,, '1 y. paruum fcorpionis effigie , ara- ‘Topcio-ta.
gUdituv^. Pioc 'e & fbynno , & ci qui ta erat na-
Ut>ti excede atUr CIC')to delphini maguiuidi- ualisrei glo
rhfcll m d olor1*- pinna affigit aculeo : tantoqi ria)Jubpe-
Quod Sc ali tC’ft *nnauc's tepenumero exiliant. dilui c.- Ja.
niugiles niav'S , *Utlt aliorum vim timentes, rk fatu, et,
hanfuerfa “,OQU'.'tam pracipna: velocitatis , vc qui ma-in
auigiainterim luptriacient- tUo tepore

e “ugitnjs O' d i u crfitat cptfiium. teneret. Vel

CVnt&ti„i, CuP- dsVI. fIC , &re.

'Jpilcibuc , putte -natura auguria , Tum & ilwfinaf
litotc Aui-ufi^ CKa' SlCul° bello ambtflantc in fis, vates re
* nuo “°’t>llcis d mari pedes cius ex;- tbondere,
num uatrem1SUjPenC0 Vates > !Ponc4re Ncptu- Neptunii
(ta«ta erarn ' ar°prat0, tUm flb‘ Sex. Pompeio patri ado.
ris futuros am Us " 1 gl°™> pedibu s Cxfa- ptdti cum

fcium fanmi 1 rcmPOR: lUo tenerent. Pi- fibi , Sex.
genere onm ' lm,orcs-clUJm “««-Ia quodam Pomp.repu
liis & chank on°n Pttntnjares, ficut in erythi- diato-.tit.

*«■ Vagant„r°”ncs enlmf°“IS capiun- Ex vetufi.

bantur gregatim tere cuiufque generis sed. J
Tom.ij. B

I

* teratur

* l/dtu

8 C. Plini) Naturalis Hifh

fquamofi» Capiuntur ante Solis ortum : tum
xime pifeium fallitur vifus. No&ibus quid**!
illufiribus rrque , quam dic, cernunt. Aiunt & p
* iteretur gurges , interefie capturae : itaque W*
res fecundo * traciu capi , quam primo. GU'
olei maxime , dein modicis imbribus gaude1!'
alunturque. Quippe & harundines ,quamui$ 1
palude prognane , non tamen fine imbre ado^
icunt : &c alias vbicunquc pifces in eadem
ailidui>nifi appluat , exanimantur. Praegelida*
hyemem omnes fentiunt, fed maxime qui Ur
dem habere in capite exifiimantur,vt lupi. ch^
raes , feienae , pagri. Cum afpera: hyemes fuef
inulti carci capiuntur. Itaque his menfibus *
cent fpeluncis conditi,ficut in terrefiriura
xe ictulimus Maxime hippurus &: coracii^;
Jiyeme non capti, pr.xtcrquam fiatis diebus pa
cis , & iifdem femper : Item muraena & orph^
conger, percae, &: faxariles omnes.Terra quid^
hoc cft,vado maris excauaco condi per hyert^
torpedinem, pfittam,fole.imque tradunt. Quid3'
rurfus xfius imparientia,meaiis feruoribus feJj
genis diebus latent, vt glaucus, afelli,aurac$.rt
uiatilium filurus C anicula; exortu fideratur ■ '
alias fulgure fopitur. Hoc & In mari accid^
Cyprino putant. Et alioquin cotum mare fe*1'
«xorrum eius fideris:quod maxime in Bofph0!j
apparet. Algas enim & pifces fuperferunturr!
imoverfa omnia.

De mugiit, & alijs pifcibw quod non i\defl>

vbicjue placeant. Cap. XVII.

MVgilum natura ridetur , in metu capite ^
fcondiro , totos fe occultari credenti^
Jifdem tamen tanta falacitas 3 vt in Phoenix >

pjr

IX. 19

Pjouincia coitus tempore e viuariis

piicium n l mS. Parrus tempore. Apud antiquos
°tnniunii'° habitus acipenfer , vnus

nando me^/n ad 05 verfis , contra aquam
mirtnr1,U5lnrC in honore cll:quod
eum e[0 lror 5 cum fit rarus inuentu. Quidam
tatem hrfi’11iV0Canc* P°ftea praecipuam autori-
^aberius P - ° Cornelius Nepos , &

taudatifp - ?tta mimorum tradidere. Luporum
^oUiti-41'01 ’ ^U,.aPPc^antur lanati a candore
riae mjn^Ue L:irn's-Al^llorumduo genera. calla-
Pi^ntur ^acc^j «qui non nid in aleo ca-

amnc Canr-corPradati prioribus. At in lupis in ¥
^P^us.m,1- £rf Petuntur. Nunc fcaro datur prin-
hifquc Vefc, 0 US P*ic*um icitur ruminare, her-
ma.xinic t\‘,aon aIiis Pifcibus , mari Carpathio
Sponte ni.reciu,ens-^rornoittoriu Troadis Leclon
^audio nn^Uani tranfit* Inde aduedtos Tiberio
^llis clafli Optatus e libertis eius prarfe-

fparfos ^“ienlcm & Campania oram

^dhibif-,1 Cminauic. Quinquennio Fere cura eft

' %Vt f*?, »%f5 d d — _ .. — . * n \ r

20 C. Plinij Naturalis Hifh

pifcinlfq; crefcunt. Septentrionalis tantum ^
& proxima Occidenris parte non gignit O
nus. Caetero eorum genera plura. Nam Sc
Vefcuntur,&oftreiS:8c limo,& aliorum pifei^
carne : barba gemina infigniuntur inferiori ^
bro. Lutarium ex iis viliflimi generis appella^
Hunc femper comitatur fargus nomine aljj'

Ollcis./V rrrnnm fnHir»nrr> rn rvrii-ofnrr»

pifcis,& ccenum fodiente eo. excitatum deuofj
pabulum. Nec litoralibus gra'ia. Laudacifl'1?
conchylium fapiunt. Nomen his Fcneflell^
colore mulleorum calciamen totum datum fir
tat.Pariunt ter anno. His certe toties fcetura af
paret. Mullum expirantem verficolori quadi'*
& numerofa varietare foedari . nrnrprpc fU™

& numerofa varietate fpedtari , proceres
narrant, rubentium fquamarum multiplici
tatione pallefcentem , vtique il vitro fpedeflj

, vtique Ii vitro fpette*
inclufus. M. Apicius ad omne luxus ingenii
mirus , in fociorum garo (nam ea quoque *£:
cognomen inuenit) necari cos procellens fj
tauit,atque e iecore eorum alecem excogit^
prouocauit. Id enim cft facilius dixilTe , qui<*
quis vicerit, Afinius Celer e Confularibus , h*
CUudio pifce prodigus, * Caio principe vnum mercajj
odio millibus nummum : quar reputatio auf*
traJjftierfum animum ad contemplationem
rum , qui in conquehione luxus coquos emi fi*
gulos pluris, qudm equos, quiritabant. Atr.u^
coqui triumphorum pretiis parantur, & coq^
rum pifces. Nullufque prope iam mortalis irW
matur pluris , quam qui peritiflime cenfum «li-
mini mergit.

D e mullo, & coracinvyfalpat&falmone.

' Cap. XVI II.

rVlIum Ixxv. librarum in mari Rubro
Iptum Licinius Mutianus prodidit. Qpaf\

m;

merc L'ber IX. n

Uentutn'> F fl"?, ,^?xur*a‘ fuburbanis litoribus in-
Principatum t. • naIura ’ vc al»> alibi Pifces
«us,i<{em -.“obtineant : coracinus iu Aegypto:
funi faipa T1?1 appellatus, Gadibus: circa Ebu-

fai “rr appellatus, Gadibus: circa Ebu-
ii pu(ii?bl5°|nus alibi . & qui nufquam per-
otiuui ^eruia verberatus : in Aquitania
fcium i . lai*iIS marinis omnibus prtefertur. Pi-
finiplices li • 1 jncl’ias multiplices habent , alij
T>tm« ... cLuPlices.his aauamemittun faece

Mi

.. - niuuiyuGtJ **CIUCA1L , «tilj

Ptain ore’e v*!ccsJlis aquam emittunt acce
ritia.qug.’ Sene«utis indicium fquamatum du-
Italjj? in n<j° nc omnibus (irniles. Duo lacus
‘'PPellantu' ■ ^Pium, Lacius& Verbanus
Riliatii ortu'la,T'bus P‘^ces omnibus annis Ver
atque ptteaUe>-I^Unt ^Juarnis confpicui crebris
aniPlius c,utIS>olau°ru caligarium effigietneC
n 'm c‘tca tum menfcm.viliintur.

Itatur faP- XIX-

latum abftrCaiii.J fuum cxoc™in > appel-
exeat. Circa CV°' ‘n Hccum Ibmni caufa
Hnebranch" lt0[IUm vocalis hic traditur, &
Exeunt inte"S ' '“em aliquibus Adonis didus.
^■'Polybi R-tram qui marini mures vocatur,
bus certum InuranaE- Qsin & in Indiae flumini-
inllagn Senus pifcium.ac deinde relllittnam
ratio eit vr amnes tranteudi plcrifque euidens
qua deuorn, rUt° fcEtus edant: qui» nonfintibi
Has intelli»’1 Patens, fludiifquc minus fsuiant.
tum vices 1 * . " oaufas , feruadque tempo-
cuique hnlmagis mnettu', fi quis reputet quoto
tam Sole JUrnum nolci vbertimam effe captu-
D! tanfeunte Pifcium fignum.

‘Sefiic pfcittm in figuras certorum.

, Cap. X X.

■PaiTcre? aIiAfll?t Flani vt rhombi, folex ac
E tes,qut i rhobjs fitu tantum corporum

B 3

2.2 C.Plinij Naturalis Hid.

difTerunt.Dexter refupinatus eft illis , pafteri l#'
uus.Alij longi, vt murena, conger. Ideo pinna'
rum quoque fiunt diferimina , qua: pedum vicc
funtdat#pifcibus:nullis fupra quaternas-.quibul
dambinx, quibufdam trina;, aliquibus nuilaxli1
Fucino tantum iacupifeis eft; , qui octonis pin'
nis natat.Bina: omnino longis & lubi icis>vt a.n'
guillis&congris.NulliEjVtmutxnis, quibus n eC
branchix.Hxc omnia flexuofo corporum impul
fu ita mari vtuntur , vt ferpentes terra. In ficcO
quoque repunt; ideo etiam viuaciora talia. Et e
planis aliqua non habent pinnas, vtpaftinac£;
ipfa enim latitudine natant. Et qua: mollia ap'
pellantur, vr polypi , quoniam pcaes illis pinni'
rum vicem pr;eftant.

"Vc anguillis . Cap. XXI -

ANguilke odlonis viuunt annis. Durant &c fi'
ne aqua fenis diebus Aquilone lpirante, AU'
liro paucioribus. Athyemem eardem in exigu*
aqua non tolcrant:nec in turbida:idco circa Vc/
gilias maxime capiunturfluminibus tum pr;cci'
pue turbidis. Pafcuntur no&ibus. Exanimes pi'
fcium folse non fluitant.

De captura earum in lacu Henaco. Cap. XXII-

LAcus eft Italia: Benacus , in Veronenfi agr*7
Mincium amne tranf mittens, ad cuius emet'
fus annuo tempore O&obri fere menfe , autuifl'
nali fiderefvt palam eft) * hyemato Iacu,flu<fti'
* hyemate bus glomerat? voluutur intatu mirabili multi^
Imh* dine, vt in excipulis eius fluminis, ob hoc ipftu*1
fabricatis, Angulorum milliu globi reperiantuf*
Demur ana. Cap. XXI IT-

MVrama quocunque tempore parit,cum c*\
teripifees ftato pariant. Ouaeius citiffifl^
crcfcunn ‘In Accoli tore lapfas yulgus coitu Cei'

[ peutiufl1

Liber I X.

tat rtv-Tr ’ITiP^er' Putat. Ariftoteies myrum vo-
nuivana T ’ 5U‘ §enei'at. Difcrimenefle , quod
&robu(r„j,ri,a infirma fit, myrus vnicolor
lia sept' 'denrefque extra os habeat. In Gal-
nwxillarntr'0nali muKtQis omnibus dextra in
Uis attreo4^*!11* m.acul:e, ad formam Scptetrio-
Pariffi'raue n °te ®^8Bnt’ tfuntaxat v tuentibus,
kocarvim ,“aJanima extinguunrur. Inuenirin
eqUe,R„ al1 documenta fsuitite Vedius Pollio
riis can,,m-anUS ex amicis D«i Augufti , viua-
'dnquam “Uraer^em damnata mancipia, non
fed quia in |h°C teris tetrar“ 116 fufbcientibus,
diftrahf m'1 1? E5nere totum pariter hominem
ft«PttcSn,W nonPocel'at. Ferunt aceti gu-
tei'gUs'cn 'eJaS 'n tabiem agi.Tenuiifimum his
ri folitos Jl' j.anguillis craffius : eoque verbera-
dam his j • . Verrius pra:textatos,& ob id mul
dictt non inftitutam.

T) C-anoni’™ ' Kf’(C!but- C*P- XXI III.

1 pr0 rol m PlIcium alterum eft genus , quod
ca:>l<luarinna carcilaginem habet, vt raiaae.pltina
l*jtanT n ^ptpedot&quos bouis,lami®,aqui-

mero ii,,irT'niibus GrTC' aPPcllant. Quo in nu.
’ H*c (>, ■ 1 quoque: quamuis non plani.

Arift0te] fce .,n vniuerfum fclache appellauit
tios Hi : Primu<* > hoc nomine cis inipofito:
app^lar 1?.nercnonPofIumus> nifi cartilaginea
‘aliaTL Ii 'b.eac • °mnia autem carniuora funt
Rl«s Etcd^1nnaValtuntUr,VCin delphinis dixi-
f°lum , , ” oua patiant, hoc genus

H De echeneide. Cap . XVtr
B 4

* Ipcffare.
tArift.hbr.
j.Htfii ani-
mal. c. io-
fic habet :

oScvrceZ
>r W
i)C« Hj W*

HJ fc/cJ
(kfJ.vnde rt
hic nontilli
legendu pt§
tant : Den -
teffy intra
& extra os
habet.

* ‘Taufo
aliter ve~
tttft. codicm
eode tame
feritato fen
fi : Hac
Gracia in

24 C.Plinij Naturalis Hift.

vnimrfu.rn naues tardius ite creduntur , inde nomine im-
fi lache ap pofito: quam ob caufam amatoriis quoque ve-
prellat. %rlri neficiis infamis ell,d-: indiciorum ac litium mO'
fiotelespri - ratqua* crimina vna laude penfat , fluxus grani-
mus hoc no datum vtero fidens. partuique cotinens ad puer-
mm tisim perium. In cibos tamen non admictituv. Pede*
eum habete arbitratur Afiftoteles , ita pofi»
*~fimilitu- pinnarum * multitudine. Mucianus muricei*1
dtne efie latiorem purpura , neque afpero , neque ro-

tundo ore . neque in angulos prodeunte roftrO’
fed fimplice , concha viroque latere fefe coli''
gentetquibus inherentibus, plenam vents fteti*'
fe nauem,pottantem nuntios a Periandro, vt ci>"
flrarentur nobiles pueri conchifque qua: id prit'
ftiterint apud Gnidiorum Venerem coli.Trebiu?
Kigcr pedalem elTe, & craflitudine quinque di?1
torum: naues morati . pra-tered hanc eifetviif
eius aiTcruati infale , vt aurum , quod decidet'
in altifiimos puteos, admotus extrahat.

Z>£ varietate natura pifeium.

Cap. XXVI.

MVtant coi orem candida: hyeme manat , »
fiunt atftate nigriores. Mutat 8c phycis, t*
liquo tempore candida , vere varia. Eadem pr
fciumlbla nidificat ex alga , atque in nidup*
rit. Volat hirundo , fane perquam fimilis vol *
cri hiru ndini-.itemmiluus.

De lucerna pifce,& dracone marino. 0
Cap. XXVII. .

SVbit in fumma maria pileis ex argume*1'
appellatus lucerna , linguaque ignea per e
exetta, tranquillis no&ibus relucet. Attollit e
ri fefquipeaanea fere cornua , quae ab his :1 .
men rraxit.Rurfus draco marinus captus , auh
immiilus in hatenam, cauernam fibi rofivo

TDlrcium

-* «mus

Libc-r IX. .

ta celeritate excauat.

De pifcibtti fangmne carentibus.
m 93’ ■ XXVIll.

K tpndam fanguine carenr.de quibus di
qux mollia Unt autcrr> tria genera: In primis
ftis tcnuil ^P^Iantur : deinde conteda cru-
Mollia futJ!? P°^remb teflis conclnfa duris,
cius gener' ’t°- ° ’ foPia P°'yPus > & extera

Pediculi ,44' *4IJ caP“t inrer pedes & ventrem:
des duo ev t,011!1 °mnibm- Sepix &: loligini pe-
admouenr^-k onSi(Iimi afperi quibus ador»
ftabZ " Clbos &: in ^‘bus fe velut ancoris,
ceteri cirri quibus venantur.

C & feptU} & polypis, & 7! aut i lis,

T oi- p' xxix.

i-qu4d°vUai? vo!itat,extra aquam fe efferens,
piarum Pedunculi faciunr, faginae modo. Se-
ftantiaduf.”!1'-5 mares vanj & nigriores, con-
xilialltu‘r . "’aians-rerculfT tridente fceminx au
tcm.vhi r,' miaa ‘domare fugit. Ambo au- .

<3Uod n-„ *i-ere aPPrebendi,effufo atramento,

fcondunturfaT>gti“nchis eft’ |ufufcaca aqua ab-
maiores o.,' 1 °vP°rum multa genera : terreni
bus ac pelagij:omnes brachiis , vt pedi-

fulca & , lnibus>vuintur:cauda vero , qux eii bi-

r°. quaeram^1 ?" COitU-E 11 P0’^ * dor-

«eram *nfn,ltmnt nwe : eamque-modo in de-

Natant obf™ ’• m°db ‘n finiftlara transferunt,
datione prxdurum eft fuf-

tabuiis dij-n '(Jbus'C*'cl° Perbracbiavelutace
fcunt.tenen-w’’ hau?.“ ftu°dam adhaere. *« h»»fl
non apprehendum ''a auelIl,"on 9“<nwr, vada <]nodamo
ras. «Si «Sw & grandibus minot tenaci- do
rugii tum rn ficcum exeunt, duntaxat
B ,

itS C.Plinij Naturalis Hift.

afperum , I.Tuicatem odere. Vefcuntu r conchy-
liorum carne , quorum conchas complexu cri-
nium franguntfitaque praeiacentibus teftis cubi-
le eorum deprehenditur. Et cum alioqui brutum
habeatur animal , vt quod ad manum hominis
adnatar , in re quodammodo familiari callet.
Omnia in domum comportat , dein putamina
erofa carne egerit , adnatantcfquepifciculos ad
ea venatur. Colorem mutat ad wnilitudinem lo-
ci ,& maxime in mecu.Ipfum brachia fua roder?
falfa opinio eft.Id enim a congris euenitei ; Cei
* Vetui /e- rena£ci,licut * colotis 8c lacertis, caudam , haud
&io . Colu- falfum. Inter prarcipua autem miracula elt , qui
bru, non Co vocatur nautilos;ab aliis pompilos . Supinus in
lotfojtdfh- fumma aequorum peruenit.ita fe paulatini fubri-
pulateetta gens, vtcmiUa omni per fiflulam aqtia3velutex-
%striftotele oneratus femina > facile nauiget. Poftca prima
liifto. ani- duo brachia retorquens, membranam inter illa
mal.eap.vl mirae tenuitatis extendit. Qua velificante in au-
timo , vbi ra, c,xtcris fubremigans brachiis , media cauda
Jic habet : vt gubernaculo,fe regit.Ita vadit alto , Liburni-
HgLi IAqhm carum ludens imagine : &c fi quid pauoris inter-
'j X7tc]ifitf0 ueniat,haulla fc mergens aqua.

/U%Vdl 7$//

j (rccvfoofJ,
Hgu 7top
i<fw f/ <fv-
QVTCU •

De oz,*na , nauplio , & locustis.

Cap. X X X .

POlyporum generis elt ozsena , di&a a grau*
capitis odore , ob hoc maxime mur?nis eanJ
confectamibus. Polypi binis menfibus condun-
tur. Vitra bimatum non viuunc.Pereunt autem t3
be fempcr,fccminir celerius>& fere a partu. No11
funtpraaereunda &: L. Lucullo Proconfule Bteti-
cx comperta de polypis, quae T rebius N iger e co-
mitibus eius’ prodidit. AuidiiTimosefie concha-
rum : illas ad ta&um comprimi, procidente*

brachia

brachU <

Liber I x.

pere. Car n””1 ’ v*tl'“<lue efcam er praedante ca-
quan, Cihi' ^: con5ba- yiPu omnique fenili alio,
aPcrtis : in-n r' 'icu*i ' Inl'diantur ergo polypi
Pa*pttatu -•■?.' t0<lue lapillo extra coipus, ne
hitntquc 11Clatur , ita fecuri griffantur , extra-
difcnneat r2.CS : fe contrahunt , fed fruftra,

fimisquo, ' Tanta Polcrna animalium hebetif-
cius animat6 j "■Fraterea negat vllum eife atro-
Luctatu,. * ,a" coficiendum hominem in aqua,
ac nunlcl.C pimrc°mPlcs:u • & forbet acetabulis,
vrinanteib °- fua“ detrahit , cum in naufragos
tur,elan»e |l-mPec“m cepit. * Sed ii inucrca-
Pinati, nii 6lCit V,’S' ExP°rriguntenim fe refu-
tem nim reomnibus marinis expetentibus odo-
nutitur f!Il'ecorum:qua de caufa & naffis illi-
piora idem retulit, monftro , pro-

* exire e ucyideri. c ertei.x in cetariis afflictus
lalfanie „.,in ln lacus eorum apercos , atque ibi
indignar' P°Pulari , conuertit in fe cuitodum
eranr oK 3®duitate furti immodici. aepes

leni : iir. ii ' : lcd has tranfcendebatper arbo-
tate.fr i - iCP-te potuit , nifi canum fagaci-
qiie euntem circumuafere notftu, conciti-

nium n° es.exPauerenouitatetn. Primum om-
^Uria nkpni i ° inaudita erat, deinde color
$afllr a . °^0,:e diri. Quis ibi polypum expe-
care fii?Ut.ja,coSnofcctec- cum monftro dimi-
lican» !'debaJ1CUr- Nanque& afflatu terribi-
gellam asebat- nunc extremis crinibus fla-

^ods>incu!roCr°bU?i0rlbU^btachilsclauatum
fici pomk. oft :SCi-rcqUC mU, tIS tridentibus con

magnitud';n?ft , LucuIio caPut C)us dolij
atnue( vt nfi’a?Pc"arUK1 *,indecim capax.
Vix vr* V P. Treb,J verbis vtar ) barbas quas
* Vtt0¥* btachio complecti cflet , claudum

modo

*7

* kAIi£L Cjt
difltncfio
in vetuft ,
codi.Sed fi
inmrta -
tur,eldgttc
fi it . Vix
en im ex-
porri gut fie
resupinati,

* quida po
lypw exire

* abigebat ,

C.Plinij Naturalis Hifl.

modo torofas : longas pedum x x x. acetabulis
flue caliculis vinalibus peluium modo , dentes
magnitudini refpondentes. Reliquix afleruatte
miraculo , pependere pondo dcc. Sepias quoque
& loligines eiufdem magnitudinis expulfas in li
tus illud idem autor ed.In nodro mari loligines
quinum cubitorum capiuntur fepixbinum. Ne-
que his bimatu longior vita. Nauigeram fimili-
tudinem & aliam in Propontide vifam libi pro-
didit Mutianus:concham clTe acati j modo cari-
natam,inflexa puppe, prora roflrata : in hac con-
di nauplium , animal fepix flmile , ludendi fo-
cictate fola : duobus hoc fieri generibus. Tran-
quillo enim ve<dor em demiflis palmulis f ferire»
vt remis Si vero datus inuitent.eafdem in vfu gtf
bernaculi porrigi , pandique concharum finus
aurx.Huius voluptatem ede vtferatdllius, vt re-
gat: fimulque eam defeendere in duo icnfu ca-
rentia : nili forte trifti ( id enim condat ) omine
nauigantium humana calamitas in caula eft.Lfl
cudx cruda fragili muniutur in. eo genere, quoti
caret fanguine. Latent menlibus quinis.Similitet
cancri,qui eodem tempore occultantur , Se artt*
bo veris principio fenePtutcm anguium more
exuunt renouatione tergorum. Cxtera invadis
natant; locuda: reptantium modo fluitant:!! nul-
lus ingruat metus, re&o meatu cornibus. qu$ fufl*
propria rotunditate praepilata , ad latera porre'
<dis : iifdem eretflis in pauore oblique in latet21
procedunt. Cornibns inter le dimicant. Vnufl1
noc animalium, nifi viuum feruenti aqua incO'
quatur, fluida carne non habet callum.

D e cancris, cchinOs, & nhtnometris. Cap. 'XX XU
T 7 luunt pctfrolis locis, cancri mollious.Hyen^

V aprica litora fe&ancur: azftate in opaca

gitutf*

Librr I X.

duntur'!*-111'1'' 0rnniaeius generis hyeme la-
nio rnai; U:U!?mo Se vere pinguefcunt,& plenilu
^cat.Can5*^1'13 no®e 1^lls tepido fulgore miti-
gtiri he ^l,oruni Se«CM, carabi, aftaci maia.pa-
rabi cau )C1COtlcI’ je°nes,8: alia ignobiliora.Ca
a 3 ‘■iteris cancris diitanUn Phoenice

1 'P® vocantur, tanta: velocitatis, vt confequi

o°n5tr,, r ™i,.tmuuuu>, vu

in ^li;iui::";,SIKalon?a-'P^es oCtoni

f Seri Len ■

,llobliuunm a r- ^a‘tuuc' u tuni’ omnes /
marini im i*Cxi- Fasminn? primuspes duplex, d^vi^tnr

tis forcivcn Pmerea bina brachia denticula-
Woitctu,P rS-.SUPcri°l' Pai's in primoribus his /“ ^'P ~
oninihi, * n . oce immobili. Dextru brachium t’ees
gantur Jsn3'11'-' Vniucrl1 vb‘ aliquando congre HlPP tu ex
regreai . ont* cuinccrcnon valetajuamobrem ‘^r- '
notcres al^„U^euat’ apparctque trituin iter. Pin-

lib.

ntmal.

re'ideoonreni' voca.tui:’ramitnus ex omni gene-
nium oftr 0ramus iniuria.Huic folertia eit ina
Uerit, Inim 1Um te(Hs fe condere: & cum acere- *-

etiauiretrr,arem caPaciores. Cancri in pauote P-'0»-
Cant ;n. frlum Pai‘i velocitate redeunt. Dimi- tcn“
fanres,;- e»vt arietes aduerlis cornibus incur-
Cancri fio»13 PcrPentium ittus medentur. Sole
n'niati ,,T,Um tran<eunte>8c ipfotum, cum exa-
nurratur r COrp“s «anffigurati in fcorpiones
ouU„._ - !.nficc°- Ex eodem senere funt echini.

tente, na»

. r ‘I

m tlcc°. Ex eodem genere fune
bcni voX’?* Pr° Pudihus. Ingredi eiihis , in or-
tur j,|v • «aque detritis ftepe aculeis inueniun
'“ngiffiml LC Un°m,errx appellantur, quotum
i‘l",IPT'alKSm'”in'1' Nec omnibus
Icuntur l0r- ^,rca Toronen candidi na-
na numc rP '3parua- c,“ a omnium amara , qui-
fa-Tradunt f?, r'" mcd,0C01:P0/e in terram ver
Ptifque operfri lanTl manlP,ra'rag,re cos.corre-
hilieutes P N, 'i IaPlIIls-mobil,catem pondere !la
‘ Kolu™ volutatione fpinas attercrc;

quod

3°

* peEHna -
tim dtui-
Ja,imbrica
tim -unda-
ta .

* ddmnofif
ftmtt vetri

VMH*

C- Plinij NaruralisHitl.

quod vbi videre natnici.ftatim pluribus aneor»5
nauigia infraenant.

De cochleis. Cap. XXXII. 1

IN eodem genere cocMeae, aquatiles terreftref'
que,cxerentes fe domicilio , binaejue ceu cof'
nua protendentes comrahenteTque : oculis ca*
rent:itaque corniculis praetentant iter.

Do petbinibus, murie e,& concharum generibus.
Cap. XXXIII.

PEdiines in mari ex eodem genere habentur1
reconditi &c ipii in magnis frigoribus, ac ifl*
gnisaeftibus:vnguefquc velut igne lucentes in^
nebris, etiam in ore mandentium. Firmioris iatf
tefta: murices , & concharum genera : in quibU5
magna ludentis naturae varietas, tot * coloru»»*
diftcrentiaejrotfigurarjplanis.concauisJongis,!11
natis, in orbem circiiadtis,dimidio orbe exiisfi
dorfum elatis, laetiibus, rugatis, denticulatis,ftri*
tis, vertice muricatim intorto,margine inmuctf
nem emifTo, foris efFufo, intus replicato
ftinftione virgulata, crinita crifpa, canalicuU'
tim, * pe#inatim,imbricatim vndata , cance*'
latim reticulata, in obliquum , in reitum expaf
f-i,denfata,porreda, /innata, breui nodo ligat»5
roro latere connexis, ad plaufura apertis, ad buf'
cinam recilruis.Nauigant ex his vcnerix,pnrb^
tefque concauam lui partem, &: aurx oppone11'
tes,per fumma aequorum velificant.Saliuntpe$
nes, & extra volitant, feque &ipfi carinant.

D e dimtiis marinis. Cap. XX XI 1 1 1.

SEd quid hsc tam parua commemoro , c ujj
populatio morum atque luxuria non aliu»»^,
maior , quam e concharum genere , proucni^
Iam quiacm ex tota rerum natura * damno!»*1
mummare eft,tot modis, totmeniis , tot pile»1,;

- • r. ^QV

f Liber IX-

P fibus, quibus pretia capientiu periculo fiunt,

■Unimodo, & vln inveniantur margarita .

SEd C*P ■ XXXV-

ra$l P°rtio eft reputantibus purpu-

rat in’' , chyiia margaritasIParum fcilicetfue
capite tor*S C°ndi lnaria’nifi manibus, auribus,
6eftarenn,°^U^ t?!'Pore a feminis iuxtavirifque
dis fluftiVr mari cum veflribus ? Quid vn-
Wno, Uque cum vellere! Non red^ recipit
Ventri nudos- £<io, fit tanta

nifi Cui v >°. oc‘etas> quid tergori ? Parum eft
Adto Dcr,amut periculis, etiam veftiamur’
tna rim/nl0171 m corPus’ anima hominis qusfita'
tnnium ,Lf,Cent pFinciP*um erS° culmenque o-
"laximik Umfrctl; ' marganex tenent. Indicus
taies tar-V n71tC7t CTceanus. Inter illas belluas
nien>i , V*’ ql,as dicimus , per tot maria ve-

ardor,h,,‘7n' on?° terrarum rraftu e tantis Solis
tUr, &■ . , ’ ajltle *nd is quoque in infulas petun-
banc & T™?.dam Paucas. Fertiliffima eft Tapro-
itemPeri„OI| s’ vt diximus in circuitu mundi:
autem PronK>“torium Indis. Pracipue

maris £,k • Ii". Circa Arabiam in Perfico fir.u
daaud ,„?.*• C'r'i>0 atque genitura concha , eft
vbi ',Um oftrearum conchis differens. Has
fefe nuadJ™ a"nl ft!mulauerit hora, pandentes
cepti, triJ?1 oiettafone , impleri rofeido con-
que con',1 “nt’ gtauidas poftea eniti : partum-

r°risacceDt?lnirCirema,:SSrita! pro Spirate
c°nfpici. f : putus ‘duxerit , candorem
fete , eun/ er° ^tbi<luS \ U f®"m forde-
ptiim : J"„cm Paller' ’ catlo minante conce-

rorem focie„?U1PperrC° are,Cll^uc eisma-

biI«tn trah, co,o effi’ qUSm maris: mdenu-
tiahi colorem, aut pro claricate matu-

p

do inani
inflata

C- Plinij NaruralisHifh

tinaferenum. Si tempeftiue fatiencur , grande"
fccre &i partus. Si fulguret , comprimi conchasi
ac pro iciunij n.odo minui. Si vero &tonueritr|

. pauidas ac repente compiclfas quie vocant phy',

fpeciemo fenwa.<g;cerc> * fpeciem modo inani inflaijii#
line corpore: hos etfc concharum abortus. Satd<
quidem partus multiplici condant- cute,non iu>'|
proptieoalluna vt exiftimari corporis poflit : ita»
que, Se purgamur’ i peritis. Miror iplo tantiulH
* eos carlo gaudere , Sole tubefeere , candoretti'
que perdere, vt corpus huroarlum. Quare pEficiJ
puum cuftodiunt pelagis, alatis meris , quae'
vt penetrent radij . . Flauefcunt tamen & Ilis 1C"
necta, fugliquerorpeicunt-.ncc nili iuuencacotv
ilat ille, qui quatitur, vigoacrabelcunt etiam i®
fenecta, conchifque adhsrefeunt: nec iis auelU
queulrt.niii lima. Quibus, vna tantum, eit facie»
& ab ea rotunditas, auerfts planities, ob id tytiv
pania nominantur. Cohatrcutcs videmus in coO"
chis hac dote vnguentacircunfercntibus. c a
ro in aqua mollis vnio . exemptus protinus dn
reicit. Concha ipfa cum manum videt compri-
mit fele.operitque opes fuas, gtiara propter illa*
fe peti : mamimque ii pr.rueniat.acie iua abfcitt’
dic , nulla iuftiore poena &. aliis munita iuppli'
ciis:quippc inter ltopulos maior pars inueniob'
fed in alto quoque comitantur marinis canibu*'
nec tamen aures fceminarum arcentur. Qtndai®
tradunt, li cut apibus , ita concharum examiw
bus fmgulas magnitudine & vetuifctte prxeipua*
ede veluti duces, mir? ad caucndumfolertix:W
vrinantium cura peri: illis captis , facile cxref 1
palantes retibus includi. Multo deinde obruta

i _ : i . .. l . : 1 1 1 * L ■ , _

jaaiauics u.iuru,i meiuui. j

fale in vafis fidilibus , erofa carne omni, n®'
cleos quoldam corporum , hoc elt , vniones oe

cid£<

cid . Lif>er IX. 33

fenim,,1.1- 'j1?.' Vfu atter> non dubium eft colo-
dore in“ . i&entia mutari. Dos omnis in can-
PtonLagTdl™> 0l’beJa:uore,pondere,haud
tUl'indir rc. s> *n tantum nulli duo reperian-
fcilic ”cti :vncie nomen vnionum Romante
c «ere delicia; . Nam id apud Grx-
res eii »'1. !* aPad barbaros quidem inuento-
ipfo 1 j TJam margaritx . Et in candore
repertus j ajdllterentia- Clarior in Rubro mari
ai«mii ' n1.,cus Specularium lapiduin fquamas
Uus colo _.™ magnitudine pra:cellens. Summa
rioribh. (F1S en exaluminatos vocati. Et proce-
gata i0n,.Ua 5ratia efl. elenchos appellant fafti-
aiotem,, KUdi jC’ aIabadrorum ligata in ple-
re . &bi-,t1em nefinentes. Hos digitis fufpende-
tia eft. c.JJf ac terllos auribus, fceminarum glo-
exquifita euP.t . Iraaeuri * cius nomina & tadia
^ccetc,cror r *r*0te Porratu : fiquidem cum id
deant A- appellant, ceu 1'ono quoque gau-
ia & PamJ: 1 • ;Pfo margaritarum. AfFectintq;
netn ell^'^.’h-torE Imminx in publico vnto-
darumta ltantcs.Qrin Sc pedibus, nec crepi-
dut.Neo- . um obllragulisjfed totis focculis ad-
Cent,acnemmgeflare rammargaritas, nifical-
Jlolifo Jj r .Vtll011cs etiam ambulent, fatis eft. In
‘pborum mlrcpe r-iri f?Iebat‘ crebrids circa Bo-

1T>yas 3n r“taeiu,ruh ac patui in conchis, quas
P» ' At in Atarnania ’ 9«* vocatur
Here nafStS-52? aPParet non vno conchx ge-
*<&&** & IUba cra Jit’ trabicis concha
to°doapfS^'?i.i?fea0ll’itfutamcchinoru
Conche non tale?n^ *“ "!?' i gtandini fimile.

nania , lJ.“ afferutur.Nec in Acar-
colorifa- 22 da" “Periuntur, enormes fere,

1- marmoret. Meliores circa Aftidjfed &c

Toni, ij, c

34 C. Plinij NaturalisHift.

hi parui :&*in Mauritania: maritimis. Alexande*
Polyhiilor &Sudinesfenefcerceos putant. coltf'
remqs expirarc. Eorum corpus folidum ellc m*
nifeitum cft , quod nullo lapfu franguntur .Noj
autem femper in media carne rcpcriunmr , fc*'
*iam extre aliis atque aliis locis. Vidimuique * iam in e*
mu etiam tremis etia in marginibus velut concha excuO'
margini - tcs: &inquibufdam quaternos quino fque.Poi1'
btv velut e dus ad hoc xui femuncix pauci lingulis fcrupi*‘
tocha excis lis excedere. In Britannia paruos atque decolo’
tcs . res nafci certum efl : quoniam Diuus lulias zh°

racchij quem Veneri Genitrici in templo cius df
cauit, cx Britannicis margaritis fa&um volu?
ritintclligi. Lolliam Paulinam , qua: fuit Ca®
principis matrona , ne ferio quidem ac folen^1
ceremoniarum aliquo apparatu , fed medi^
crium etiam fponfalium caena , vidi fmarageii'
margaritrfque opertam , alterno textu fulge»1’
ip;r4 tibus , toto capite , crinibus , * fpiris , aurib^'
* jpA coie- .co^°» manibus digitffque: qu?’ fumma quadri»'*'
llim para- Senries h-s colligebat :* ipfam confeftimp1’
ia &c. racam nuncupationem tabulis probare. Ncc iK
na prodigi principis fuerant, fed auit.x op^
prouinciarum fcilicet fpeliis parcar.Hic cft va$
narum exitus: hoc fuit quare M. Lollius inijt
matus regum muneribus in toto Oriente, incef
*HocefttJi di&a amicitia a Caio Crfare AuguP.i filio Ve
ad Gallica nenum biberet , vt neptis eius * quadringenti1'5
pecunia a- h-s operta fpeflaretur ad lucernas . Comput*
fiimatione nunc aliquis ex altera parte, quantum Curius $
redigas wo Fabricius in triumphis tulerint , imaginetur^
ronatorum lorum fercula, &: ex altera parte Lolliam, vw$
decies cen- imperij mulierculam accubantem: no illos ctfE
tenU mil - rii aetfattos,quam ia hoc vicille malic?Nec h£*

futii*

fum Liber IX. 5S

mi vnionc?!? cxcmpla funt : Duo fuere maxi-
Cleopatra A * °mi?e : vcrunque pofTcdic
manus Ori. e£*’PCl leginarum nouiffima , per

'x<lUifiti,. ‘!bi “3diC°S- HXC’ Ci)m

fuPerb0 , ,dle Antonius faginaretur epulis.
ai*‘hm^rocacihl}u’ vc regina mere-
trc*ans ,’„,,mCIUS oranem apparatiimuue ob-
ri* pollit’ rr-r„renj. CO ^ui<1 afltui niagnificen-
*bfunipturam0od*-’knaj1'e cirna ce»uesH-s
j?cri polle nQn ' CL?Ieb,at diiccre Antonius , fcd
fat*is , poflem j^,ltra*>atur‘ ElS° Pponfionibus
Knificamaiia Qle quo judicium agebatur, ma-
'■dianam Anuw'”*01 ’ nc dies periret.fed quo-
fat>onemque irr'dcnci , compu-

,d L' 1 fe, c o n ib „ , n CI • At illa corollarium
Detl> confirm™ tUrcI?3ue fe ca *" CCCQa axatio-
Uaturatn ;,nc ' ■’ d°iamque fexcencies h-s cce-
Ptatccpto' „Sl ,menfam fecundam iufsit. Ex
Poliiere aceri • vrmn’ tantum vas ante eam

margaritas refolujlr*^111*5 V!f1Ue in tabcra

^ Angulare inia oGcrebat aunbus c““ maxl-
jtaque expe£ta„rf’^ vmi;'1lm uatura> °P«s.
ra > detradhim Hi An‘on>o quidnam ellet aflu-

abf«butt WcLTm-meC^> aC

dcx fPon(,oni • a!ceri manum L. Plaucius, iu-
modo abfUm. qi“S.;, ?Um 9uoque parenti fimili
“au>t > hom n v,aumque Antonium pronun-
'iUs Parem a"^ C°mitctur fama rationis

ce Kgina diBildm ta!rX- <jux! ionis *j<3ii-
uurihn.n _ mectum, vtefletin vtnfqUe veneris
theo Aimidia eorum ccena.

fpoliabuntur-

auribu.D mectum , vcclletin vtr
Nonfere m?m Pantheo dimidia

«iam banc palmam rpoliabunt^l

»n vnionihm giotia.Pnor id fecerat R orne

lbus masni taxationis Clodius Tragm!

3(5' C. Plinij Naturalis Hift.

di Aefopi filius , reli&us ab co in amplis opibus |
haeres , ne in Triumuiratu fuo nimis fuperbiat
Antonius pene lii fixioni comparatus, & quidem
nulla fponfione ad hoc produ&o t quo id magis
regium erat : fed vt experiretur in gloria palati»
quid fapcrermargaritx:atq; vtmirc placuere, nC
folus hoc fcire.fingulos vnioncs couiuis abfott
bendos dedit.Romaeinpromifcuum ac frequen*
rem vfum venillc, Alexadria in ditionem reda*1
Sta : primum autem coepi (Te circa Syllana tepo*
ra minutas & viles , Fcneftella tradit manifellu
errore, cum Aelius Stilo Iugurthino bello vnio*
num nomen impofitu maxime grandibus maf*
garitis prodat. Et hoc tamen xternx prope pof'
fcflionis elh Sequitur hxredem, in mancipatum
venit vt praedium aliquod. Conchylia & purpu'
ras omnis ora atterit,quibus eadem mater luxi*'
ria paria pene etiam margaritis pretia fecit.

De natura purpurx,& muricis .

Cap. XXXV

ix^A/islot. TjVrpurn: viutme annis plurimum * fepteni*
jHiftor.ani- * Latent, (icut murices , circa Canis ortum ni'
TKai lib. y. cenis diebus Congregantur verno tempore, m***
rap i? , tuoque attritu lentorem cuiufdam cer^falitiant'
fi fimili modo &: murices. Sed purpura: florem tf'

• , lum tingendis expetitum vcftibus, in mediis h9f

woppvjx bent faucibus. Liquoris hic minimi eftin candi'
*TK da vena, vndepretiofus ille bibitur nigrantis rO'

Vnde & fx colore fublucens. Reliquum corpus fterilf'
hic nonul- Viuas capere contendunt, quia cum vita fuccu^
ii, Senis Je- eum euomunt. Et maioribus quidem purput^l
gere ma - detracta concha aufer iit: minores trapetis fta^'
iut , quam gunt , ita demum rorem eum excipientes T ytV’
Septenu. Prxcipuus hic Afix, in Meninge Africx,&: G$'
tulo litore Oceani , in Laconica Europx.

faf &

f Liber IX. 37

R°man*viam faciunt: id em-

equite r maie Ute PueritiaE eft . Dilfinguit ab

rnnem ''Unai? : Djis uduocatur placandi:

_ Uernaup :n • .. . r. . .

mrieiTini n " “““«““Ui Jtiantuuu ; u-

‘Hue vcitem illuminat : in triumphali mi-

fCeUjr an ~ •»*v.m«u«c . IU UiUlIl^U.111 III

infania ^°j C^?propter cxcufata & purpurs fit
graue ; ’ c vnde c°nchyliis pretia , ciuis virus
icenti e ‘U,CO 1 co!or aufterus in glauco . & ira-
diirjnt, rail,s marf?Lingua purpurj longitudine
chyli-,. ! C*Ua Pafcitur perforando reliqua con-
cantur' dari2a ac«leo cft. Aqua dulci ne-
cant» ’ Ilcllbl numen immergitur : alioqui
ConcliT bUS <Jllin‘luagenis viuunc, faliuafua.

omne, celerrime ciefcunt, prscipue
Wfeni : anuomag'litu‘iinem implent. Qucd ii
ferfA 0. f tranfcurrat expolitio , fraudatam pro-
net Oi Uxll[’a crc^at»nofqt indiiigentix dam-
vt und7,amobfem;perre<Juemu,'eciam ofiicinas:
qui ifj-j ain vita fragii nofeitur ratio, fic omnes
Pra:mia vita lux calleant. -
dem eir „Um ad purpuras & conchylia eade qui-
f unt ’>!■ later*3 ■ fed diftat temperamento. Duo
litudh™' C‘a-: B“ccinum min°r concha, ad fimi-
&c c ‘ fcm eiU.s buccini , quo {onus editur: vnde
inctfa a nomini, rotunditate oris in margine
ploci,;;flI£eru™PurPura vocatur . cuniculatim

tubular™' ',oPtro > & Cuniculi latere introrfus
uatum °fi’ <!jafl,,,fcratui' lingua . Praterea cla-
feptenis Ul[b,aem vfque aculeis in orbem
que , . tere»q««non funt buccino ,/ed vtrif.
num non n°fldem’ <5“°thabeam annos. Bucci-
Icgitur -petriS adhsrct>cirCaquefcopulos

T,»- C*P- xxxvii.

Pium Keneram|me * ‘° ,PC 36“ Ea-

genera plura , pabulo & fclo difeteta,

> C 5

38 C. Plinij NaturalisHift.

iutcnfe putri limo, Scalgenfe enutritum alga;
vilifsimum ivcrifque melius Tenienfe, in Tent'
maris ora colleduin: hoc quoque tamen etiam'
numleuiusatquc dilutius : calculofa: appellat»'
tura calculo maris, mire apto conchyliis:&IoB'
ge optimum purpuris Dialutefc , id eft vario fo*
li genere padum. Capiuntur autc purpur? paruit'
lis rarifque textu veluti nafsis in alto iadis. Inef1
iis efca , clufiles mordaccfque concha;, ceu nii'
tulos videmus. has femincccs. fcd redditas msf
auido hiatu reuiuiiccntes,appctunt purpurc,pot'
reftifque linguis infcllant . ar illae aculeo evti<
mulata: claudunt fefe,comprimuntque mordet»'
*>/» vttujt. tia :ira pendentes auiditate fua purpurx rol'
and. Cerift- luntut-

MUtre.legi 0“° '*pi*ntitrltmpm. Cap. XXX Vir I.
tttr.niFa- f^d.pi eas poft Canis ortum, aut antevernuu1
iificauere , tempus vtilifsimum : quoniam cum e foeti'

•dfiipula- ncauere , Huxus habent fuccos . Sed id tinget»'
je etiam tium cfficinx ignorant, ctim fummavertatur id
• lAriBotde. eo. Eximitur poftei vena , quam diximus : cu»
Mftor.am- falcm ncceflarium , fexrarios fermein I»'
maUibr.i;. ^ras centenas : macerari triduo , iullimi.Quip'
•Ap. u. vli Pe ntaior vis tanto, quanto recentior. Ferucre »»»
fic habet : plumbo , fingulllque aquae amphoris centena*
'tTCtv Jli ar<luc quinquagenas medicaminis libras a-qti3'
/« ii, ac modico vapore torreri & ideo longinq^
fornacis cuniculo. Ira defpumatis fubinde ca<‘
•ili at -T.v nibus.quas h.elifle venis necelle eli.dcctmo fef'
fipeti, mddie liquata cortina , vellus elutriatum me('
eirtl' rx.tr, Sitl,r I1» experimentum : & donec fpei fatis fiaI:
n to icit- vricuc Rubens color nigrante deterion

, _ ” Quinis lana potat horis, ruriufque mergitur ca*"

minata , donec omnem ebibat laniem. Bu c&‘
Qjfin & num per fe damnatur, quoniam fucum remitt»1.

Liber I X. 39

er' j admodum alligatur, nimiseque cius ni-
«ux^ °3C au^cFitatcm iUam nitoremque , qui
alccr^CUt ’ pocc». Ita permiffis viribus alterum
cam- cxchatur,aut adfiringitur. Summatmedi-
Pelae^'Um ‘n'^las vellerum , bueeini ducenta
le c x *• ^ca amethyfti color eximius il-
tura ^ bvr'us pelagio primum fatiatur irama-
cin V!rid!lll!e c°ctina : mox permutatur in buc«
o. Laus ei fumma, color fanguinis concreti,
v°j'cans abpe£lu , idemque lufpeftu refulgens,
e & Homero purpureus dicitur fanguis.

X quando vfm purpura. Cap. XXXIX.

) Vr pura: vfum Rom^ feniper fuifie video, fcd
tin u'Ul° *a crabca. Nam toga prstexta, 8c la
vfumu110 T.ullura Hoflilifi e regibus primum
c .. etrufers deuictis, fatis confiat. Nepos
^ c ue ll,s_«<jui Diu i Augufti principatu obiit:
CUju’1|'.?Ult;iuueneviolacea purpura vigebat,
tbonn ‘f “enariis centumvanicbat: nccmul-
Tyri ru°la Tarentina .Huic fucceflit dibapha
rate'3 ’■? *‘bras denatiis mille non pote-
Prii™'1'- C benmius Spinter Aedilis curulis
pura 'S *-n l’r2etexIa vfiis improbabatunqua pur-
Spim U4S ?0n 'am linquit, triclinaria facit!
Eenr c' Ac ,*s fuitvrbis condit.-e anno fepiin-
ecb e lrn°J v 'Petone tonfnle. Dibapha tunc di-
i m arUj > quibis tinfla ciTet veluti magnifico
dio Cn°'° ’ clual‘'er nunc omnes pene commo-
res purpura: tinguntur. In conchyliata ve-,
c.xtera eadem fine buccino:ptxterque * ius
emperatur aqUa j,r° ;nujp0 humani potus ex.
s,Yr!^IK<i>!d*mid‘a & medicamina adduntur.
darFgn<m,r laudatus iHc pallor faturitate frau-
da cfuriun?.1" ,diIUCidi0r ’ <3“antb m3Sis vcl'

Plinius ipfe
paulo ante
cap.}6.pur
puras tra-
dit verne
tepore con-
gregatas le
torem ctr< a
cuiufdam

Jalmarc»

* Budam
libro i* de

'([c legen
dum ceptj
Vis tempe-
ratur a -
qua, &c.

* diluitor

C 4

40 C.Plinij Naturalis Hift. t

Depretio earum . Cap. X L. . '

pRetia medicamento funt quidem pro fertili
, ,rate lK°™m viliora : non tamen vfquam pe
iagrj libras quinquagenos nummos excedere,*
bucci ni centenos fciant, qui ifta mercantur iw
menio.Sed aha funre fine initia: iuuatque lude'
re impendio ,& iulus geminare mifcendo ite-
: rum. &ipfa adulterare adulteria natura: : fico1
teitudines tingere , argentum auro confunde-
re , vt eledtra fiant , addere his arra , vt Corifl'
thia.

De tingendo amethyifiiw,& cocco,i£r hyfgino.

Ctf. XLI.

NOn eft fatis abftulifTe gemmj nomen arae-
thyftum : rnrfum abfolutus inebriatur Tf-
rio, yt Ut ex vtroque nomen improbum, fimul-
qua: luxuria duplex : St cum confecereconchV-:
Jia,tranfire melius in Tyrium putant. PceniteU'
tia hoc primum debet inuenille, artifice mutan-
te quod damnabat : inde ratione nata.votuiH
quoque factum e virio portcntofis ingeniis,*
gemina demonflrata via luxuria:, vt color aliu*
operiretur alio , fuauior ita fieri leniorquc di-
ctus. Quin Sc rerrena mifcerc ,coccoque tin-
itum Tyrio tingere, vt fieret hyfgimim. Coc-
CLim Galatia: rubens granum, vtdicemus in tcr-
reitribus , aut circa Emeritam Lufitanix,inm»'
xima laude eft. Verum vc fimul peragantur no-
bilia pigmenta, anniculo grano languidus fuc-
cus : idem a quadrimo cuanidus . Ira nec recen-
ti vires , neque fenefeenci . Abunde traflara e<*
ratio, qua fc virorum iuxta fceminartimque fof'
ma credit ampliilimam fieri.

De pinna, &pinnttere,& «qnatilipmfenJU.

Liber IX.

4i

CCap . XLII.

Oncharum generis & pinna eft.Nafcitur in

c0nii-0^ fubre&a fempcr , nec vnquam line
Ph /Cc ’ llUern pinnoterem vocant, alij pinno-
Pis a(?!a *'S %u*^a Pattia : alibi cancer da-

bum e^at0.r* PaRdit fe pinna, luminibus or-
fuln C°m?Us *ntUs minutis pifcibus prabens. Af-
uir • m 1 1 Protbaus,&: vbi licentia audacia cre-
mn>1r 1 • Hoc tempus lpeculatus index

on;j U , ihgnificac.* Illaorccompreflbjquic-
q v lnclt|lit, exanimat, partemque focio tribuit. J etufi.c*
^L.o magis niiror , quofdam exi fti malle, aqua- dl- com
r. inelTe icnfum .Nouic torpedo vim prejju,qi*ic

c»lS;lp -r a°ri torPens>merfaque in limo fe oc- %“id lncl*
3^’P‘^jumquifeciiri fupernatantes obtor- flt' ***”'-
p pe> COrL^pieus- Huius iecori teneritas nulla
mYrnr CUr’Nec minor folertia ranx, qua: in mari
cula nV-K V°Ci^rui * ^^Inentia fub oculis corni -
attrah *" ‘imo excrit, a fluitantes pifciculos
Simt? •US,dJ°ncc tam Prope accedant, vt afliliat.
llas 1 mo<ao fquatina , &: rhombus abditi pin-
oup XCrtas ni0Uent fpecie vermiculorum: item-
q qua vocatur raia.Nam paftinaca latrocina-
C- Jx occulto,tranfeuntes radio(quod telum eft
lim •^CYS:^1SUmenca folertia huius,quod tardif-
u / P1 tcjumhi , mugilem velociflimu omnium
entes in ventre reperiuntur.

^ J vuJpibiUt& glanii. Cap. XLII 7.
V<j-olopendrae tetrelhibus fimiles,quas cetipe-
des vocant, hamo deuorato omnia interanea
cuoimmt, donec hamum egerant , deinde refor-
enc . Ac vulpes marina: , fimili in periculo glu-
. v nc amphus vique ad infirma linea:, qux faci-
m^rIr 1 ant,Cautius 4ui Slanis vocatur-.auerfos
mordet hamos, nec deuorat, fed efca fpoliat.

e f

41 C. Plinij Naturalis Hifh

D e ariete pifte. Cap.XL l III,

GRa flatur aries, vtlatro.Et nunc grandiorum
nauium in Talo flantium occultatus vmbra»
ii quem nandi voluptas inuitec , expediat : nun*
elato extra aquam capite, pifcantium cymba*
lpecularur, occultufque adnatans mergic.
■Delus qv,* tertiam naturam habent, ni anmtliurto
’iequefmtKn,& devrticu,& Ipmriis. Cap.XLV-

E Quidem & his inefle fenfum arbitror , qu*
nec animalium, nec fruticum , fed tertiam
ex raoqi naturam habenr.vrticis dico , & fpon-
giis Vrncx noftu vagantur , nochinue mutan-
tur. Carnofx frondis his natura:& carne vefcun-
Kir.Vis pruritu mordax eademque quxrerreftris
vrticar. Contrahit ergo Ce quam maxime rigens,
ac p, inarante pifciculo frondem fuamfpargir.
complecienfque deuorat. Aliis marcenti fimi-
Iis, & laftari fepafla fluctu algr vice, contactos
pitces, attrntnjue petrar fcalpentes pruritum, in-
uadit. Eadem noftu peftines & echinos perqui-
:,;lUlrdm°Ulr.1 Ilb' manU!n fcn'h , colorent

mu at & contrahitur. Tadta vredinem mittit,
paulumque fi fuit interualli , abiconditur Ora
ra -enelfc tr35^l,nturt excrementa per fum-
ma tenui fiftula i reddi. Spongiarum tria genera
accipimus tfpifltmi ac pndurum & alperum,
tragos id vocatur : minus fpiflum & mollius,

Achil h-iim ItqC * Cx ‘l110 Penicilli,

rr,n, h rN ^ntUi: oranes in PcCris : aluntur'
conchis, pilce , lrmo. Intelleflum inelfe his ap-

Xn&STjt .a^lf°rem fcnfcrc i «nrraa.it

* | V J-rr ... 1 auuuor«m ienfere , contrai
31rI0nf1?C,. ,USabftrahimtur* Hoc idemflurtU
ini nu uti nh 3,'

' • . “innato concfl*

minuoe m his reperti oftendunt.Circa Toronet»
vefci aliis auulfas etiam aiunt , &ex reliflis ra-
dici!»

Liber IX. 4$

dicibus recrefccre. In petris cruoris quoque in-
. *rcc ‘i?10** Africis pnecipue , qua: generantur
ynibiis, Maxima? fiunt manx , fedmolliffi-
* In profundo autem, nec
j P .» molliores . In Hellefponto afperx , 6c
id >' ^ ^^Maicam.Piurefcunt in apricis locis:

°Pl>mt in gurgitibus. Viucntibus idem,qui
3uentibus , nigricans color. Adhxrenc nec
?artc 5 nec rotae: interfiunt enim fiftula: quadam
nanes , quaternT fcr£ aut qUjnx } per quas pa~
ci exiitimantur . Sunt &c ali*, fied fuperne con-
cretre.Etfiubeiremembtana quaedam radicibus
catum intelligitur. Viucre confiat longo tem-
pore :pcflimumomniurn genus c{t earum, quae
* P yfi* vocantur, quia clui nonpofifunt, inqui-
fip?irnUgaa' ^unr nftulae , & reliqua denntas

CE* e caniculu marini*. Cap.XLVI.

Anicularum maxime multitudine circa eas
vtinantes graui periculo infeftantur. Ipfi
erunt nubem quandam crafieficere fuper ca-
pita, planorum pificium fimilem, prementem
f os * r,rcentemque a reciprocando , ob id fti-
os ptaacutos lineis annexos habere fiefic : quia
lil 1 pcrfofl* ita, non recedant , caliginis 8c
pauoris,v t arbitror , opere. Nubem enim Sc ne-
niam ( cuius nomine id malum appellant) in-
ter animalia haud vllam comperit quifquam.
Atcum caniculis atrox dimicatio. Inguina , &
calces , omnemque candorem corporum appe-
tUnt.Salus vnain aducrfiasfeundi, vltroq; terren-
di. Pauet enim hominem ?que ac terret. Et fors
?qua m gurgite , vt ad fumma aqu® ventum cfl,
JOi periculum anceps, adempta ratione contri
eundi , dum conetur emeigeie : Scfalus omni»

44 C. Plinij Naturalis Hift.

‘rnI“iriSlufunenVilU «ligatum ab humeris ciu*

ouarh dCe 1tm'CanS,';tfic Pe,dculi %nulrt’

cTl Ij i , ? aPPrehc"r° in pugn*

venmmeS ’ r,radiUS' VC ProPe «rinan.
fum fted^n fiAPrf en W rePcnt£ «Piant.ab-

auferuntur a n ffPV3m fubdu£ii'« «anibui
aureumtui , a non trahentium opennconeloba-

Wuidem m°dr^ adi“-re.rgroten-

aunt quidem tridentes alij : fed monitio foler-
1 andiOmf!UmfUbcUndi,at,lue ita « wtopr*-

tn“um?Xmiturg°CUra ad fpeCulandum Ll

Dchu,q^fiUceaufia Mudu.ntu.r , & ?a<6
vUcfi«fi,,v de rdiquufirdidj, amrJl, bj.

CaV. XL VII

/"^Ettiflima elt fecuritas vidilTe planos pifces:
V-> quia nunquam funt.vbi malefice beftie ,,ua

«SsSSS

thjiAdp.n Dt vencnatii marinu. Cap. XLVlir

crof />;//« tumdiflbluri^n' cua™ «#U Pellilcns , vomi-
ca ei nnoTonffl f ql'e ftofaehi Prorinus «eat:

/i» cogna. mifis-inrn^ 'Il 0rmiSjCoJ?re tantUm lepori fi-

nwWf Sn tr1S>&iytudiM' &Pi^ duriof

antum . ncc vmus ibi capitur.Aeque peltiferum

anima)

Quod hic
*Tlin. gene
taliter pia-

Liber IX.

<- i aJ araneus , fpintt in dorfo aculeo noxius.
f-UD_nU ur” vfquam execrabiltus , quam radius,
|i.r Caudam eminens trygonis, quam noftri
ne j^^PpPPellant.quincunciali magnitudi-
' r r 0res i.n“xus radici necat:arma, vt telum,
V orat vi ferri & veneni malo.

M-D f-morbu fidium. Cap. XLIX.

rpos vniuerfa genera pifeium , vt cattera
animalia, etiam fera, non accipimus fenti-
• Verum sgrotare fingulos , manifeftum facit
iquorum macies , cum in eodem genere prte-
Pmgues alij capiantur.

X)e generatione corummira. Cap. L.

M vonam modo generent , defiderium & ad-
'lorn*num differti non patitur.
Pdces attritu ventrium coeunt, tanta .ee-
c . r vt..v'^1I1u fallant: delphini , & reliqua
coire/™11' mo<f°>Faul6 diutius. Fotmina pifeis
rnn tmporc marem fequitur, ventrem cius
milito lans: fab partum mares fccminam fi-
r .■ r ou;i vefccnrcs earum.Nec fatis clt gene-
fand ™ ^C1' C C0'tus,hHi editis ouis,interfe ver-
j^j 0 mares 8c fceminse vitale afpcrferint virus
otnr>ibus id contingit ouis in tanta multi,
cum/' * a, °(lu' replerentur maria &c ii agna
mnu“ vteti innumerabilia concipiant.
tem “£gentratio»c,& qtiipiftes oKa pariant.

PCap. L T.

lictum oua in mari crefcut.qiurdam fumm;
celeritate.vt mursnarum,qucdam paulo tar
lus; Plani pifeium quibus cauda non eft , acu
eauque.vt teftudines in coitu fuperueniunt:po
& !oitU-eVnofoemin:E naiit,Us adnexo :fepi:
chia in 1Des lin?uis > componentes inter fc bra
m contrarium nantes:ore & pariunt.se

4S

46 C. Plinij Naturalis Hili.

•S.cUgen polypi in terram verfo capite coeunt. Reliqtl*
nm m°Uium tergis, vtcanes.Icemlocufte &fqu,Ii»
mque , vt cancri, ore.Rana: fupcruemum , prioribus pedi-
lmdam U bus alas fotmina: mare apprehendente, polterio'
S>Mt,app* nbus clunes. Pariunt minimas carnes nigras.
rct tttmex quas gyrinos vocant , oculis tantum & cludi
vjtujlo co- lnfigties : moxpedes figurantur, cauda findenti
‘f fc m pcftcnorcs.Mirumque, femeUti vitarefol-
^■.HonU uunturm limum nullo cernente, lierurfus rernif

acluls renafcuncur.qux fuere nata; , perinde oc-

mtl.hlr.y culta ratione, cum onihibus annis id eueniat ft

m,mh & pccHnes iponte natur* in harenofis
am'n,hoc prouemum. Qu* durioris tefefunt, vt murices,
'Jt apuam purpura:, laliuario lentore. Sicur acefcente hu-
tra- more culices, * apua: fpuma maris incalefcente,
dif. M Tg cumadmmus elt imbcr.Qu^ vero filiceo temni-
Kfos tS yi “e operiuntur, vt ollrea , putrefecnte 1 imo ° aut
vtpdUx jpuma circa nauigia diutius liante defixofq, pa-

in' ’ &;liSnumm“.mf. Nuper compertum in
, „ 5leau” ’ hu>norem iis fetificum laciis modo
Hr< vAx- tffluere.Anguill; atterut fe fcopulisiea ftrigmen
r©'. “ ',lu'leunt : nec alia e(t earii procreatio. Pifcju

11 ilignee “tueria genera non coeunt, pr.e er fquatinam S-'
maximi, ^'umrex quibus naicitur priori pane rai* fimi-
* Atilius, 1,s.& uotnen ex vtroque compohrum apud Gra:-
tepore an- cos traiut. Comedam tempore anni gignuntur,

nyurc an- . -- uunr gignuntur,

nt.Ccnfule mn umore, »■ & m terra. Vere peCtines, lima-
~infl. Hi. oes, tutudi nes * eodem tempore euanefeunt P i-

lArifi. Hi- ~ ituipuic cuaneicunt. Pi-

Jfo.animal. , ium lupus actrichias bis anno parit;& faxati-
lib.S. c.I?. omnes. Mulli ter.vt chalcis, cyprinus fexies,
vnde hiclo lco,'Flories bis ac fargi.vere & auiumno.Ex pla-
cat eft de- n,s iquacina fola bis, autumno & Vergiliarum
firttptw. occaiu.Plunmi pifeium tribus menfibus, Aprili,
* &,vt Maio,Iumo.SalPS autumno:fargi,corpedo,iqua-
*eedetem- “ CJrca >'E<lumOvUum : mollesvere : fepia omni'

bu*

-Liber IX. 47

menfibus. Oua cius glutino atramenti ad pore vim»
P^cjcinvu.i; cohxrentia mafculus profequicur fcunt.

atu.alias herile fcunt. Polypi hyerne coeunt,
fJc1Uni-Cre °Ua tort‘^ virata pampino, tanta
r CUn' , -^tc > vt multitudinem ouorum occiii
re ? lecipianc cauo capitis, quo prxgnantes tule-
' j*1 excltidunt quinquageiimo die, e quibus
i ta propter numerum iutercidunt.LocuibejS: * Legendu
eliqua tenuioris cruftx , ponunt oua {Itper oua, videtur ,
que ita incubant. Polypus fccmina modo in propter ma
. !s *cdet,modb cauernam cancellato bra- gnirudine*
iorum implexu claudit, lepia & in terreno videlicet o-
pant m.er harundines,aut ficubi enata alga:ex- uoru,adfii
u it quintodecimodie. Loligines in alto con- pulateJiri
er .a oua edunt.vt fepiac. Purpuramur ices , eiuf- ftotcle , qui
1 c/VSu.e generis, vere pariunt. fchini oua pleni- Ubr:.cap. 4.
t,_ 118 labent hyeme:&: cochleae hyberno tem- de Gener.

n! • cur}cur- Torpedo o&ogenos fcetus ha- animalbe-
inoiliinUeTr:fd<iUeintrafe pari t oua prx- loncrauia
ibi ^v/|inj 1U - 0CLUn vtcri transferens, atque quide oua
e in U,,?s' Simili modo omnia, qute cartila- parere afe

Ini^^Pi^^uimus. Ita fit,vt fola pifeium &: ntfedtam
f &oua concipiant. Silurus mas magna, vt

lS °niiyUTn edita cuftodit oua, f.rpe. 5: quin- vtcrui in
^gem. diebu.nc abfumanturab aliis. CtEtci:* partu de-
riUm}n* ‘u triduo excludunt, fi mas a:tigit.Acus> hifcat.
e. beloixe , vnus pifeium deliifccnte * propter * Emenda,
u titudinemvtcroparit.A partu coalefcit vul- Cacilv-s fer
us : quod &: in ♦ caecis ferpentibus tiadunt.Mus petibus , ex
K a.rinils cerra ferobe cffoilo parit oua, $c cede ^Ari~
obruit terra. Rurfws tricefimo die refolfa ape- fiotele , /»-
n,tcpcumque in aquam ducit. (,r0

E Devu Uupijcmm. Caji. L II. 'irrurfiu

•\yuuni & chana: vuluas habere traduntur: obruit ter -
<iLU tochos appellatur a Grjcis.ipfe fe inire, ra. Triccfi-

Aqua til

4§ C. Plinij Naturalis Hift.

wo jtie , in Aquatilium omnium foetus inccr initia viftl
<jna /effio- carent.

n em cojen- cDe longiflimavitapifciur?». Cap.LlII.

twnt Ma A F.ui pifcium memorandi! nuper exemplum
»««!«, fia -Tiaccepimus.PauGlypum villa eft Campani?,
JUiennJque haud procul Neapoli : in ea in Caefiirispiicinis
codex vita a Pollione Vedio comcdtumpifccm , lexageii-
Jti cod .fide mnm poli annum expirafie feribit Anneus Se-

jequuii. neca, duobus aliis arqualibus eius «eodem ge-
nere etiam tunc viuentibus Qn? mentio pilei na-
rum admonet , vt paulo plura dicamus hac de
re,priufquum digrediamur ab aquatilibus.
Devinariji oftrearxm,& quii eaprtmtu
itmenerit. ,Cup. L1III.

Ostrearum viuavia primus omnium Sergius
Orata inuenit in Baiano, artate L. Ctafli
Oratoris ante Marficum bellum :nec gular cau-
fa.fedauaritix, magna vectigalia tali ex inge-i
nio fuo percipies ,vt qui primus penliles inuenit
balineas, ita mangonizatas villas iubinde ven'
dendo.Is primus optimu faporem oiheis Lucri- ,
nis adiudicauit , quando eadem aquatilium ge-
nera aliubi atque aliubi meliora t ficui lupi pi-
fces in Tiberi amne inter duos pontes: rhombus
Rauenna-.mur.ens in Sicilia, elops Rhodi : X
alia genera (imiliter.ne culinarum Centura per-
agatur. Nondum Britannica feruiebant litora,
cum Orata Lucrina nobilitabat : podea vifuin
tanti in extremam Traliam petere Btundifuurt
oftreas : ac ac iis e/fc-t inter duos fapores, nupet
excogitatum, famem longa: adueilionis .i Bruti-,
difio compalcere in I.ucrino.Eadcm .rtate priof
Licinius Mur.cn a reliquorum pifeitim viuarii
inueniticuius deinde exemplum nobilitas fecu-
ta ell, Philippi, Hortenhj : Lucullus excifo eri5

mon*

Liber IX. 49

« nxta Hcapolim maiore impendio.quam
OuaT 1 .cauerar>euripum & mana admiiir.
tum p.,*" caula Magnus Pompeius Xerxen roga-
li,, ili m appellabat. * Tricies pifcina; a defun- * BaJ.au
U‘° veniere pifces. hoc m /„,

primus muranarum vinaria fecerit. x l-H. s. Ic

■x r Cap. £, y

v^uar'unt priuatim cxcogitauit
busCatf U“alio^ CCEnis trimphali-
‘ans Hictatotis fex millia numero muta: -
dem „r '”UtUO, aPPendir. Nam permutare qui-
intm^.1.'10110^ 1 aballe merce. Huius villam
nieninr a*n modicam quadragies pifcina: *vs-

amSPundUBauldeiu3e rlfcium

habuiru^ -rUlos ,n parte B.uana pifeinam

dUex t vr , C(1US °ratol>inqLia mursnam ade6

Villa Anr?'lllInatam^e^e credatur. In eadem
. iU‘l>n.ntoma Drnfi ,

taaures addidit r, ' ma,:xnx 1uam diligebat.
Ji Baulos videre rS PrQPtel' tamam nonnul-
n , , lC c°ticupiuerunt.

) eurum viuarijs , & quii primus

C“f- Ivi.

V^nus ilmllmVmaria mflicuitFuIuius Hirpi-

lum>ql,odcumqp‘ni'n-1 Pau16 atue ciuilc bel*
ftinftis S 1 omPe!° Magno gertum eft.di-
eHent<aii,dem Senerlbus earum, fepararim vt
feparacimm'vqU$ in *catitl° a§l'° nafcuntur:
Africa ,v lUri“^ibus magnitudo prateipua:

bilitas Qmn'tUrfaC idi:a5:S°Utln£'<IUibus no'
fapa ,Vf & faginam earum commentus eft,

quPoqu^ ’ alijf1ue SenTb“ . ^ cochlcx
gloria bi eam faneara implerent : cuius artis
oftogin?, , “agntiudmcm * perducite fint.vt
fingularum «-

Tom. i j.

gendu con-
tendit : alif
c c c c. ille
Jlfai fobij y
hi Cilumel
lx autori-
tat e nixi.

Y Altas, Ve
diderunt.
Qua lectio
neagnofeip
& Budxut
t. de yydje.

¥ Albula*
fkitdfiu: vt
apud Var-
rone libr, 5.
Rei rufi.

* p er dutfa
fit:vt refe-
rantur hxc

D

?o C. Plinij Naturalis Hid.

srrla ai £> e pifcibus terrenti. Can.LVII.

artu glo-
ria,in qua -pTfcium genera etiamnum a Thcophvafto to >
Stttione cc- 1 ra produntur : circa Babylonis rigua dece-
pntiunt dentibus fiuuiis , in caucrnis aquas habentibu*
Mentitius remanere. Quofdam inde exire ad pabula pin'
ir Gtrma- nulis gradientes, crebro caudsmotu, conttSquI
jii.bj ad. venanteis refugere in Tuas caucrnas.&iniisob-
--Antiqui . uerfos flare : capita eorum ede ranx marins ii'
tod,. fido» milia , reliquas partes gobiorum , branchias vl
ftqtimi. exteris pifcibus.Circa Heracleam EcCromnanv
* yldden- * & multifariam in Pomo vnum genus elTei
dii hic ex quod extremas fluminum aquas feftetur, cauet'
fcrip.ccdi. nafque faciat fibi in terra, atque in his viuaO
£t Lycttm etiam reciprocis amnibus ficcato litore. Effbd'
amnem. ergo : motu demum corporum viuere eos apptO*
Mitra] ut bant. Circa Heracleam eandem, eodemque I-V'
»5 erit, quo co amne decedente , ouis reliflis in limo ge'
referatur , nerari pifces , qui ad pafcula petenda palpitefl*
quod mox exiguis branchiis,quod fleri non indigo humO'
fiqttitur, ris: propter quod 8c anguillas diutius vitier*
Eodcmqne exemptas aquis. Cua autem in ficco maturari»
L^co amne vt tefludinum. Eadem in Ponti regione appre'
* Videntem hendi glacie pifeium maxime gobiones, nol*
reSIitu ve - nifi patinarum calore vitalem motum fatente*’
tuSUtodi. In his quidem, tametfi mirabilis, efl tamen ali'
guicquid qua ratio. Idem tradit in Paphlagonia effoti'
•Jf hoc, cer- pifces gratiflimos cibis terrenos alris fcrobibuS»
te minut in his locis vbi nullx reflagitent aqux : mirJ'
admirabi - tiirque & ipfe, gigni fine coitu.Humoris quidri”
Itm talpa- vim aliquam inelTe.quam puteis, arbitratur ctin1
rum fiat in nonnullis reperiantur pifces. * Quicquid ei*
vita ,fib- hoc,cerce minus admirabile talparum facit V&
t erran ti a- fubterranci animalis , ni fi forte vermium terre-
vimalii. norum & pifeibus natura inefl.

Liber IX. ji

muribus Nili. Cap. LVI1I.

Vaff” ornnihus his fidcin Nili inundatio
* fi». 'Crt>omn*lexcedentcmmiracula:quippe v ,

°Pcrc a» ^ C° mulculi teperiuntut inchoato <‘ei'trSln
Pori.|enitalisatlu* tciTxquc , iam parte cor- te
mia mentesn°uiifima effigie etiamnum ter-

Bc anthiapifie, & quomodo capiatur.

Ne , ,c*t- LIX.

c de anthia pifcc fijeri conuenit,qux ple-
fu!i.q-Ue aduerto «rdidifle. Chelidonias in-
Z maris, antepro-

ri-er ^tas ' ‘b‘ ftequens hic pifcis,&cele-
coiori 5,™,'jV110 gencre.Parti0 nauigio,& con-
!ia O y hoi a P« aliquot dies con-

proiicit*o?;°r ePf u,Sat «no fpatio, efcamqUe
pvsdx eft^caulW CX C° mi!ti"-Uf,fufpeiU fraus
fidium eft vn.-a fi^ac 1Uod timuit, cum id fape

tus anthias efcam“1Uand° confuetudine inl,ita'
ne dilieem . ttppecit.Notatur hic intentio-

Ees -qu paU latimque comitatior.poftremb gre-
),,,/• urit innumeros , iam vetuftiffimis qui-
cihnm a"uetis pifcatorem agnofcere,Sc e manu
cfca^ra?ere- ?um i,le paulum vltta digitos in
„„5 a .atus liamum , fingulos inuolat verius
5- caPIC > ab vmbta nauis breui conatu ra-
te een/U-ce C‘~tcri iendant.alio intus excipien-

nus ca:?eIl!l>USi!apmm ’ ne PalP‘caciq vlla aut fo-
Ptodeft ablSat-Concilia«orem nofli ad hoc
telicuum^ caPiatut.Parcit pileator fugituro in
i m Stegein.Fciut difcoidcm focium ducj

C. Plinij Naturalis Hid.

infidiatum pulchre noto cepifie malefica volud
tate : agnitum in macello a focio,cuius iniuri3
crat,& dati damni formulam editam , condeim
natumque : addidit Mucianus «ftimata lite dc'
cem libris.Iidcm anthi^cum vnum hamo tene*
ri viderint,fpinis,quas in dorfo ferratas habent
lineam fecare traduntur : eo qui tenetur, extetv
dente, vt pra:cidi pollit. At inter largos , ipfe qU*
tenetur, ad fcopulos lineam terit.

D e ftelljs marinis. Cap. L X.

PRaeter hxc claros fapientia autores vide^
mirari ftellam in mari. Ea figura eft partf*
admodum, caro intus, extra duriore callo. HuK
tam igneum feruorem elTe tradunt , vt omnia i*1
mari ccnta&a adurat, omnem cibum ftatim pef'
agat. Quibus fit hoc cognitum experimenti*’
^Muhvque haud facile dixerim: * multo memorabilius du'
xerim id, cuius experiendi quotidie occafio c#'
De dattylii , eorumque miraculis.

Cap. L XI.

COncharum e genere funt da&yli,ab hum^
norum vnguium fimilitudine appellati. H#
natura in tenebris remoto lumine , alio fulgof*
clareve,& quanto magis humorem habeant, ltf'
dere in ore mandentium, lucere in manibus
atque etiam in folo ac vefte , decidentibus gut'
tis : vt procul dubio pateat, fucci illam naturi#
efle,quam miremur etiam in corpore.

D e inimicitij$ & amicitijs inter fe aquatilium»
Cap. L X 1 1.

SVftt & inimicitiarum atque concordia: mir3'
cula. Mugil 8c lupus mufuo odio flagrat
conger & murona , caudas inter fe. praerode*1'

te-*'

Liber IX.

^.Polypum incantum locuftaPauct,vt fi iuxta
iu frIC'0!.rln'nt> moriatur. * Locuftam conger: y Legendi
en us P°yPum congri laccrant.Nigidius autor videtur L»
ftatis*t0 r e C3UC*arn muS‘*‘ lupum, cofdemq; cufta con-
viucr tncn. us concordes effe. Omnes autem grttm ex
trarin ’ caudx (ic amputentur. Ar e con- ^Arifiotele
Qun,-I am.lci!is exempla funt , prater illos, de lib.ii. iJifl.
1 >m diximus focietate , balxna & mufeu- animal , c.
j <lUa , o pragraui fuperciliorum pon- i.vbi ftc le

aere obrutis eius oculis , infeftantia

magnitudinem yada ptxnatans
demonftrat , oculorumque
vice fungitur. Hinc
voluerunt natu-
ra dicen-
tur.

O 5

* c Melius i
Quibufda
halita Pro
vafit.

f4

C P L I N n

SECVNDI NA-

TVRALIS HI-

stori^

LIS £ X T) E C 1 M V S.

De natum auium. Cap. I.

SR Rv itvii natura auium, qu»'
rumgrand illimi & pene befti*'
tum generis.flruthiocameli Atri'
ci vel Aethiopici , altitudinefl’
equitis inlidentis equo exccduflO
celeritatem vincunt :ad hoc dc'
mum datis pennis, vt currentem adiuuent : cite'
ro non funt volucres , nec d terra tolluntur. Vi>'
gulaiisceruinis iimiles, quibus dimicant,biful'
ci , comprehendendis lapidibus vtiles , quo*
in fuga contra fequentes ingerunt ped ibus.Con'
coquendi iinedelc&u deuorata mira natura, fd
non minus lboliditas , in tanta reliqui corpori*
altitudine, cum colla frutice occultauerinr , U'
tere fe exiftimanrium.Prarmia ex iis oua,prop«(
amplitudinem * pro quibufdam habita vafi*»
conofque bellicos & galeas adornantes penff*

Dephanice. Cap. II.

A Ethiopes atque Indi , difcolores maxime &
/l inenarrabiles ferunt aues,Sc ante omnes no-
' ' bile®

Liber X. ^

inlrllrab[a P^oenicinhaud fcio an fabulofe.vnu
ratur °t°e;nef_ vifumi-nagnopere.Aquilx nar-
ra Dum. 3nitudinevauri fulgore circa colla, c.Tte
ftinwi, r?Us .-caeruleam rofejs caudam pennis di

aPic8e cnl!bUSnCdftisfaciem «puujue plumeo
mus ro„ 3l'oneftaPtc • Primus atque diligentiffi-
t0r il! 8acorum de co prodidit Manilius , Sena-
lo'npm™aXlm's n°bilis dodrinis doelorenul-
crumTn,I\emLC.Xtitiire qui viderit vefcemem : fa-
lencfcenfl:at’larS0!iclI'e >v»uerc annis Dtu.
nidum . Car'f ^“tifque furculis conftruere
bus deinJ eie„odoi'bus , & fuperemori. Ex offi-
Vcrmin.l.f m,e<iuUis eius nafei primo ceu Y i
fia (ii.,,' m.unde ®ei< pullum : principioque iu.
proDep‘Pu0ri redder^ torum deferre nidum
depon«e r ,au in So'is vrbem , & in ara ibi

fionem anM forlnr*^- m S vitamaSni conuer-
que fiKnilicatinb/r°^lt ’dera Manilius, iterum-
aein reuerti H aestempellatum& fiderum eaf.
re.quo Hip {',<* C autcm circa meridiem incipe*
eius conuer/f nU-m Alietis So1 intrauerit.Etfuiile
^-Cornelio prodentc fe P-Licinio,

phccnicem A Con(o?1t>us- Cornelius Valerianus „

Plautio <; de,“o al t in Aegyptum tradit, (V Mdn»~
bem n j. PaPmio Coss. Allatus cft Sc in tnuvttujb
D[t' ??’) Principis Cenfura , anno vrbis ccdul1 fid*
tum ,/i r.iu comiri° propolitus.quod adtis cella

■ eu quem falfum elle nemo dubitaret. *eS<r C°f-

Evu-. Caji. IU, ccxxv.tjua

nos'm,lJUaS n?uimus > aquila maximus ho- ">»* 'Uiuf

• naitos i r K‘ma j Vls-5ex earum genera: Mela:- ‘°»'rf‘tni$
ma macnim diaa>ea<iemque Valeria, mini- d‘-

can^ftST l «m^nubus prateipua colore nigri- ‘‘aratur.

icemus fSarT^“tUS,fu0S ali!: ca;terxb,vt

‘uSitugant;fola fure .clangore, fine murmu.

D 4

j<r C.Plinij Naturalis Hift.

ratione. Conuerfatur autem inmontibus.Secund(
generis pygargus in oppidis maniitat &c in cani
pis, albicante cauda.Tertijmorphnos,quam HO
merus &percnon vocat, aliqui & plancum, H
anatariam , fecunda magnitudine Scvithuicque
"vita circa lacus. Phcemonoe Apollinis diida fi'
lia dentes ei eBe prodidit, mura: alias caremiqtie
linguaieandcm aquilarum nigerrimam , promi-
neutiore cauda. Confenrit & Boethus.Ingeuiuin
tft ei.tefludines raptas frangere efublimi iaciefl
doiqua fors interemit Poetam Aefchylum, prte-,
difiam fatis ( vt ferunt ) cius dici ruinam fecur*
Catii fide callentem. Quarti generis eftpcrcno*
pterus: eadem oripelargus.vulturina fpccie , alis
minimis reliqua magnituline antecellens , fed
imbellis &c degener , vt quam verberet cornus.
Eadem iriuni femper auidi tatis.Sc querulae muf
murationis. Sola aquilarum exanima fert cor-
porate rtera-jCum occidere, confidunt. Haec fa-
cit, vt quintum genus gnefion vocetur, velut ve-
rum folimque incorrupta: originis , media ma-
gnitudine,colore fubrutilo, rarum confpcefu.su-
percil haliteetos clarjflima oculorum acie, libri*
eft alto fefe : vifbque in mari pifce , praeceps in
tum ruens & difeu/iis pettore aquis rapies. Illa»
quam tertiam fecimus : circa llagiia aquatiqua*
anes appetitmergentes fe fubinde, donec fopira*
laliatafque rapiat. SpeSanda dimicatio, aue a*J
perfugia litorum tendente , maxime (i condenft :
harundo (it ; aquila inde i&u abigente ali, &
cum appetit, in lacus rade tire.vmbmmquc fua»1
nanti fub aqua a litorcoftcndente: rutius auc in
diuerfa.Scvbi minime fe credat expeifan, cnici' .
gente, Hac caufa gregarim anibus natandi, qui®
plures fimul non infcllantur, refperfu pinnarum

hoiU#!

Liber X. 57

to°l«1IIIr°J,CIC jWCS' * SacPe & aquils ;Pfa non * ffl mi
Haliter, po n,s apprehenium.vna merguntur. hic tertie
fuos Derr!,ftItltUr? ,imPlumes. etiamnum pullos aquilarZ
Solis ^ ‘,.Ieus> funindecogi' aduerfos intueri generi tri.
que an' l0j ' . c°nniuentcm humet! antem- huitur ,

linum j^P^oipirat i nido,velut adulte quem mer
eonrrS nVe «Sfnetemullum cuius acies firma phnd/upra
habent rt5Wt'eiluCi,t’ HaUEC!‘ fuum genus non 'Tlin.nemi
tur irl ’ ,ciex diuerfo aquilarum coitu nafcun- nauit.^lri
Renus <?Ul^em itluofi ex iis natum ell.in oilifragis ftotdes Ub.
■ninoteva!” ’ C <lU‘bLI! vuItures progenerantur 9 . Hittor,
rant Om 1 CX 1 *? lnagni>qui omnino non gene- animal . e.

bata' ^oc“fTh'rntr;C°USaAUU;E,‘JUambur" 31 1 ( W<

primi, t, ’ Thu!ci vero oflifragam. Tribus hac fere 0-
nidolaois^1-?'0 aHuilarum generi inxdihcatur mniafant
ad miilr, 1 quem aliqui dixere gagaten, drfumpta)

Eft autem lao^m Vtllis > nihl! ‘Sne deperdens, halietoafi
STrrrTT-i- . PJS uteprcgnas, intus, cum quatias, nat.eiHO
Sed vis illa medica fit, vt ver-
bnrih,,-. "‘^^Mcant in petris & at- ia hac alie
1 Vilflii Jt r,Tna : excludunt pullos br- no het 1 pofi
fn7u.’L,. j nt TV'i'i”i aliquando. Alterum expel- tavidean-
Eto n; IlUUumdp.Qiiippc co tempore iplis ci- tm& fr-
rarum natUra’ profpiciens ne omnium fe- prd repant
inucrtim, jra,perentur' Vngues quoque earum da pofi ea
™mSrnrd,CT li^albef™' inedia penna;, vJf, E,
C0Kuatufii^3rCUS oderint. Sed eietios ab his dtfiufu p t
cum fup,^,gcnus °f*a6» excipiunt , & educant St are aqua
rens i uml-T adu>c°s quoque perfequiturpa- rapient.
alioau 0nge fusa3, arau‘os folrcet rapinte. Et ‘
Jandiim",^1” pai aquilarum magno ad popu-
ergo fn ‘ ftu'vt fatIctU1'' >‘'d‘get. Determinant
non «..ori'1 ’ ?e£ w PrJoximo Piantur., Rapta
Wquepnn?’ ferum, kd primo deponunt, exper-

ll-e pondus tunc demum “ -L- - *

abeunt. Oppetunt '•aaehunt,
D p

f8 C.Plinij Naturalis Hift.

nonfenio , nec aigritudine , fed fame, in tancue1
faperiore accrefcente ro(lro,vt aduncitas aperi-
ri non queat. A meridiano autem tempore ope-
rantur, & volautiprioribus horis diei, donec im-
pleantur hominum conuentu lora, ignaux fe-
rient .Aquilarum penna; miffas reliquarum ali-
tum pennas deuorant. Negant vnquam folan'
hanc alitem tulmine exanimatam: ideo armige-
ram Iouisconfuetudo iudicauit.

Quando legionum Jigna effi caperint , &
eum quibus fit aquilis bellum.

Cap. Illi.

* Manu- TJ Omanis eam legionibus C. Marius * in fe-
tius nonlc- -t-V eundo Conlulatu fuo proprie dicauit. Erat K
git in antea prima cum quatuor aliis: lupi .minotaurii
equi, aptique Ungulos ordines anteibant. Pauci»
ante annis fola in aciem portari ctppta erat:reli-
qua in caftris relinquebantur. Marius in totum
ea abdicauit. Ex eo notatum , non fere legionis
vnquam hybernade callra , vbi aquilarum nob
i:t iugurn. Pritno & fecundo generi non mino-
rum tantum quadrupedum rapina , fed etiam
cum ceruis prplia . Multum puluerem volutari!
collcftum, infidens cornibus excutit in oculosi .
pennis ora verberans.donec prscinitet in rUpes.
Nec vnus hollis illi fatis ell : acrior eft y-um dr*
cone pugna , multoque magis anceps , etiam fi
in aere.Oua hic conferatur aquilj auiditate ro*
lcnca:at illa ob hoc rapit vbicunque vifum. 111«
multiplici nexu alas ligat, ita fc implicans , vt
iimul decidant.

nMirnm de aquila. Cap. V.

Est percelebris apud Seftpn vrbem aquili*
glaria:educatam a virgine ictulifle gratiam.

aue»

Liber X .

^j030 » mox deinde venatus aggerentem,
i rcftr *aP°firemosin rogum accenfum eius in-
1 .e confiagraflc. Quam ob cau-

ce inc°lx,quod vocant Hermum, i neo loco fe-
2W,a?^e . um *ou*s & virginis , quoniam illi

Ue° ales adferibitur.

DcVHlturibus. Cap. VI.
v turum p,.eualent nigri. Nidos nemo atti-

f*

Idco eI;iam fuere , qui putarent illos ex:

v:

- ruere , qui putarent
exr U°n°rbe ad^olare,,faHo.Nidificant enim m
nif c lv 1.mis riIpibus.Fcetus quidem faepe cernun
Arufpicum in noftro
relinn11' !“lmVs»Parerc tradit oua tria-.vno ex iis
Ti-irm OUa n^ddmque luflrare,mox abiicere.

dauera aUCbidU° V°late C0S,Vbi

Cap. VII.

ORoLj™ailcm>atque>mmuirulum, Augures
fulum al in!i!n nJa?aa clu;(ii°ne habent.Immuf-
fangualim tUtls Pull“m arbitrantur efle , &

® „ !e™ 1 offifragae. Maflirnus fangualera offi.
a immuflulum autem pullum

v/L . ‘ *Priufquam albicet cauda. Qitidampoft
m * 1 Augurem vifos nonefle Roma confir-
ren ere*e£°( *1U0<1 verifimilius cft) in deiidia
n mnnium non arbitror agnitos.

A Pj Accipitribus. Cap. VIII.

5'P‘trum genera * xvj. inuenimus. Ex iis
eurNUCOn c*aut*ura altero pede profpetrimi au-
Chem 'lptialibus ncSotiis pecuarite rci.Triot-
Ruriilp?Umero telUum’ Clli principatum inau-
lantR “^monoe dedit : buteonem hunc appel-
la cil™ ani ’ familia edam ex eo cognomina.
Aefal pr“rPero aufPicio in ducis naui fedilfet.
aioaaCrxcivocant.qui folus omni tempore

apparet

* Alias t
dece . quot
accipitri £
genera Ja-
cit & Ari
Jlot itbr.y*
Hijlor.ani -

maU.fr

60 C.PIinij Naturalis Hi(T.

apparet : c?teri hyeme abeunt. Diftin&io gene*
rumex auiditate.^ A lij non ni fi cx terra rapiuflf
auem:ali; non nifi circa arbores volitantemraii/
fedentem infublimi:aliqui volantem inaperto*
Itacjiie Sc columbe nouere cx iis pericula J vifo#
confidunt, vel fu bu olant, contra naturam eiu$
auxiliantes fibi.In infula fric<£ Cerne jn Oceano
accipitres totius Maffylir- humi fceti ficant : ne^
alibi nafcunrur , illis aflueei gentibus. InThra'
ci£ parte fuper Amphipolim homines atque ac-
cipitres focietate quadam aucupantur.Hi cx fyl-
uis & harundinetis excitant aues;ilii fuperuolan
tes deprimunt. Rurfus captas aucupes diuidutfi
cum iis. Traditum eft,mifias in fublime libi exci
pere eo's:& ciim tempus fit capturae, clangore ac
volatus genere inuitare adoccafionem. Simile
quiddam lupi apud Mxotin paludem faciunt
Nam ni fi partem £ pileantibus fuam accepere»
cxpenfa eorum retia lacerant. Accipitres auiurrt
non edunt corda.No&urnus accipiter cymindls
vocatur rarus etiam in fyluisdnterdiu minus c et
nens. Bellum internccinum gerit cum aquila, cfl
hxrentcfque %>e prehenduntur.

De coccyc c , c\u& a fm genere interimitur ,

Cap . IX ♦

COccyx ex accipitre videtur fieri , tempor*
anm figuram murans, quoniam tunc non ap
parent reliqufnifi perquam paucis diebus : ipf/-

qUnn^°ra° temP0l'e Sflatis vifus noncernW
poltea. E lt autem neque aduncis vnguibus folu*
accipitrum, nec capite ilmilis illis, neque alio
* ttJpeSftf Colore , * ac riitu columbi potiiis.Quia
tolumbipo ^ ab fu mi cur ab accipitre , fiquando vnaappa-
%m. 5uere : °ninium auis a fuo genere interemta.

Mutat autem & vocem:procedit vcre,occultarot

Caai

'Liber X. <Tr

Canicul^ ortu : fempttqueparitin alienis nidis,
palumbium, maiori ex parte fingula
cien^°°inU^a a^a au,s rai'o bina. Caufa fubii-
&is i ^F11 0S Pucatur»qu6d fciat fe inuifam cun

•ta non fore *LcS'*d’«,

ni fr.(Vu °re atJm generi fuo ftirpem opinatur,

tveiirl ^er,t!1uate nnUiim faci: nidum, alioquin . auoa„.

tacofea nido Ili EduUCfterS° fubditum adulte- in^ ti
bos ,„i ■ . 0-,I11<: auicius e.v natura praeripit ci- J ■' a

infe nmricanUcon,iUqUC,1i’in!;U^CiC ' &n-ilili.l's codtc. tum-
mi, .,7' ' lcem conuertiulla gaudet eius fpecie, . •«
wuaturque fete ipfam , qu6J [ale„i pepereriu
ru , ompatatione eius damnat, vt alienos , ab- , f ,

fumique etiam fe infante patitur, donec cor- Z ' ±li

tum auTum fuTuTt' V°landi Potens.\^ulla /JhLr.

" luauitate carnis comparatur illi. rl^rat

-- icr>C’*'/^‘’,• Cap. X- y&iziT

M dine<'d<ifi'«r,-!’LaCCipitrum genere.tnagnitu- -iinpvv q-
& familinm r Noc'1cum ‘n his.rapaciilimam /i-e.e , i(ou

S-SfcSKftntS:**

ciiKri ra C Ife. 25cntium quidem manibus, nifi lu rU*
dem . ]Un,Ciri°rum immolantium oftento. li-
fiexil 1 CnCUl aiCcm gubernandi docuiflc caudx
err -US ’ In ?^orn°uffrante natura , quid opus
bi .Jn Profundo. Milui &: ipfi hybernis menfi-
. T ^aiion tamen ante * hirundinem abeun- ktntndt»
1 Eduntor aute &: a folftitiis affici podagra. na
DigefHoattinin per genera. Cap. XI.

VPon(CitUmfrinla diftin£Ho pedibus maxime
aut ^ut enim aduncos vngues habent,

anfer ' aut Paiutip^dum in genere funt , vti
es>8c aquaticas tere aues. Aduncos vngues

haben

6 1

C.Plinij NaturaiisHifL

habetia, carne tantum vefcutur ex parte mago»,

V £ ina&Jpicatu aieibas, cornice, coruis,bubone,

Cap.

XI l.

* Vctuft.c»
dices , &

Ornices * & alio pabulo, Atque duritiem n»

cis roftro repugnantem .volantes in alcur»

dllrtt2? ^atK- Ab At&uri fidere ad ‘hirundinum aduc»'
s«, <t?c. tum nutatur eam in Minerux lucis tcmplifqitf
raro , alicubi omnino non afpici , ficuc Atheni5'
Pratrerei fola liare etiam volantes pullos aliqua»
diu pafeit: inauipicatiffima fccrus tempore , hoC
eft.poft folflitium. Cateta: omnes ex eodem ge'
nere pellunt nidis pullos.ac volare cogunt, (ici»
Atcorui : qui Scipfi non carne tantum aluntuti
lcd robuftos quoque fccrus fuos fugant longius
Itaque parilis in vicis nqnplusbina coniugi»
funtnjrca Cranonem quidem Thelialia; fingul»
perpetub-.gemtoresfoboliloco cedunt. Diuerf»
in fiac.Se iupra di Ia alite quntdam. Corui antf
folflitium generant iideni a'gtefcunt fexageni1
diebus, fiti maxime, antequam Hei coouanmr aU'

1 antequam fici coquantur a»'
tumno.Cornix ab eo tempore corripitur morbO'
Corui pariunt cum plurimum quinos.Ore eos p3

rete aut coire vulgus arbitratur tideoque grani"

das , li ederint coruinum ouum , per os partu»1
redderetarque in rotum.difhcultet parere, ft teifl»
inferantur. Ariftoteles negat, non hercule m»'
gis quam in Aegypto ibim :fed illam exofcul3'
tionem qua: farpe cernitur, qualem in columbi*)
efle.Corui in aufpiciis foli videntur intellectui»
Jiabere (ignilicationum fuarum , nam cum
di* liofpites occili funtjOnines e Pcloponncfo £

AtU*4

Liber X. <

ficatk>rCfi\m * ,',°!,uerunt’Pe®m =orum figni-

Vncos Angues8 &‘Una VOCCm veJ.ut ^rangulaci.

au® buh«,^ t noauro*ilues habent, vtno-
tcrdiu oculi -0111"';1™ horum hebetes in-
tus,publici„ Ut>? h|!'ebris,& maxime abomina
nec tantum 5T eC‘PUe aufpiciis , deferta incolit:
famodt is mtmfi0lata ’ led d,Ia eciam & inaccef-
fedeemim r“fttunV ncc cantu aliquo vocalis,
ce Wius rlin.m^n mvrbibus aut omnino in lu-
bus infidentem °fe”tura cft- Priuatorum domi-

Volat ntinnulmPl?“vi!.S fcio 11011 fuiire feralcm-
tur .Capiroj ii* ,nV.1Uo !|buit,fcd tranfuetfus aufer
lftro.1 Pedanti r>m lpfam intrauitSex.Papellio
his Vrbs lufirata eft e o^nno ' M

f Naufpj caa^eft4*!4 ■au e‘ , CaP' XIU-
iquam fscpe numero ndiai ia auis • ProPrct

hbusinuenimus G , ratam vrbem in Anna-
ouo annoTbubon L:rC»*° - C' Mario Coss.
auis ea, nec teneri-, °e Vlfo lu hiata eft. Qua: fit

i«erpretantu/incenV-ne-C traditur- Qilidam ita

paruerit carbonem pdlariam el!"e< quacunque ap
Alij fp nturnie « a™ . vel altaribus,

^et imer “u^nrr r:ftd h“ !pih ^

s °lui *e «-ire diceret, non inucru.
«&*** C“P ■ XIllU.

-natsm"1 ‘)U0lllIC aucm ab antiquis nomi-
matoria^j^nimaducl£° ignorari. Quidam da-
Nigidium tthUnr’Laue° Prchibitotiam.pt apud
PMfrangat ‘SapF U[ ^ a<luila™m

p„„, 'De “'■^incognitu. Cap. XV.
Otajf a complura genera depifta in He.

fciplina, feculis non vifa : qua: nunc
def»

C1

6 4 C. Plinij Naturalis Hidr.

defecifie mirum eft , ciim abundem etiam , qtl*
"Mia humana populatur.

Dc duibiu noSlurm . Cap. XVI.

Externorum de auguriis peritiflime ilripli' ",
Hylas nomine putatur.Is tradit notitiam, bt*
bonem, picum arbores cauantem,trogonem,cOJ
Bicem, a cauda de ouo exire : quoniam pondet*
capitum peruerfa oua , poileriorem partem cot'
porum fouendam matri applicent.

DenoSluif. Cap. XVII.

N Oditarum contra anes folers dimicatio. lda
tore circundatx multitudine, refupinte pedi'
bus repugnant. colledatque in arctum , roltro S
vnguibus totae teguntur. Auxiliatur accipiter cd
legio quodam natura, bellumque partitur. N cv
ttuas lexagenis diebus liyemis cubare , & n<>'
uemvoces habere, tradit Nigidius.

‘De pico Martio. Cap. XVJII.

C Vnt &parux aucs vncorum rnguium.vt pici'
Martio cognomine inlignes.&in aufpicii*
magni.Quo in genere arborum cauatores, Icafl'
dentes inlubre&um felium modo:ilh vero £c iil
pinijperculli corticis fono, pabulum fubefli jjr
telligunt.Puilos in cauis educant auiii foii.Ada
dos cauernis eorum a pallore chneos , admot»
quadam ab Ilis herba, elabi creditur vulgo. Trt’
bius autor eft,clauum cuneiimue adadlum, quan-
ta libeat vi, arbori in qua nidum habeat, llacin’
exilire cum crepitu arboris, ciim infederit clauC
aut cuneo. Ipli principales Latio funt in augH'
rns.a rege qui nomen huic aui dedit. Vnum £°'
rum prxfcitum tranfire non queo.In capite Pri'
toris vrbani L. Tuberonis, in toro iura pro tribu'
nait reddentis, fcdit ita placide, vtmanu preheb'

deretul*

d Lft>er X.

tend^ r^^°n^eie vaCes» exitium imperio por*
rj j,,1 “jmitterenir.at 11 exanimaretur, Praero-
VoftimM 'lllcm rutinus concerpfit : ncc multo
lioc fen- eUltptodigium.Vefcuntur 8: glande in
tum norft'’^°m^U! multx.fcd qux carne tan-
auguriis dirum eft.CCpC0 '' ^ ipfUm ia

-Dcvncosvngitcs habentibus & digitos.

VXJ _ Cdp . JC I JT'

nm^Fr? haberes omnino non congre-
o innes fera T*"** Pt-f dantur. Sunt autem
maiores o . Pra;tcr nofturnas :& magis,
Ambulant 7cu i al? grandes, corpus exiguum,
turnatu, ' llCUl'Cr' Tn P**1» ‘aro oonffftunt,
ordine di 16Ulura prohibentc.Niic de fecundo
oPcines & ahtes- in duas diuiditur fpccies,
magnitudo d; (T 1 . um Seneri cantus oiis,his
& ordine dlffetentiam dedit.Itaque pr?ccdcnt

ncader7t‘l'‘>!‘ ^ fW PnmM c,hi caKfa

t ’ Cap. Ji JC,

rcliquas in his pauonum genus,
Gem™^1: tum intelledtu eius & gloria,
maxime So? laudatlis cxpa.ndit colares, aduerfo
VrnbiT , °Vj ^Ula Puigtntius radiant. Simul
co rl ‘..‘luoldam repercuilus caceris qui in opa-
<iue in ii" micam odehata qu$rit cauda omnef-
ttari „ iUUm toutrahir pennarum , quos fpe-
amuracumf °cuI°t- Ide cauda annuis vicibus
tum cum fln^0lUSj u>°Cj ’ doDCC renafcatuf ice-
'tbram v C’i)Ud!bL'odLIS a,c nioct5s quarit la-
te in tiimar “ XXVeColoxes ^ipit funde,
tum 2 •,Ab autonbus non gloriofum tan-
anunal hoc traditur . fed 8c maleuolum»
Tom. ij. £

(Y

V/ C

66 C. Plinij Naturalis Hift.

ficut anfer verecundum : quoniam has quoqflj
quidam addiderunt notas in his , haud prob*'
tas mihi.Pauonem cibi gratia Rom~ primus o?
cidit Orator Iiortenfius , aditiali ccena facd'
dotij. Saginare primus infti tui t circa nouilliuA
piraticum bellum M. Aufidius Lurco ) cxque ^
qua: itu reditus leflerrium fexagena m. habuit*
Dc g(tUis>& quomodo caflrcntur , de gal-
linaceo locat o, Cap. XXL

PRoxime gloriam fentiunt&hi noftri vigili
no&urni , quos excitandis in opera mortali'
bus, rumpendoq; fomno natura genuit. Norufl1
lidera,& ternas diftinguunt horas inrcrdiu cafl'
tu. Cum Sole eunt cubitum , quartaque caftren^
vigilia ad curas laboremque rcuccant. Nec
lis ortum incautis patiuntur obrepere, diemqUff
venientem nuntiant cantu , ipfunr vero cantui*
plaufu laterum. Imperitant luo generi, & rc'
gnum , in quacunque funt domo , exercenc.pi'
micatione pari cur hoc quoque inter ipfos, vei^

* nec finU ideotela agnata cruribus fuisintelligentes: ,nC'
f&pe, nijito ^n*s fcpc commorientibus.Quod fi palma cort”
morietiim cingic > ftatim in Viitoria canunt , (eq; ipfi prifl'
cipes teilantur . Vidus occultatur filens , a*gr«'
que leruitium patitur. P.t plebs tamen teque fi1'
perba graditur ardua ceruice, crirtiscclla :c&'
luraque fola volucrum afpicir crebro , m fublb J
me caudam quoque falcatam erigens : itaqtf*
terrori funt etiam leonibus ferarum gcnetuiU^'
mis. Iam ex his quidam ad bella tantum & pr?'
lia afiidua nafcuntur , quibus etiam patrias nO'
bilitarunt , Rhudum,ac Tanagram. Secundi
efthonos habitus Melicis , ac Chalcidicis
plaiic digna: aliti tantum honoris pr.xbeatR^'
mana puipura. Horum funt tripudia foliilim3;

Liber X. c7

n,°fl5°s 1uotidie regunt, domof-
Ko imoeiif claudunt aut referant -.hi tafccs
hiUnTv ■““^recinent. iubencacics autpro-
mm *ufni™ ° u*CUm ,omnium toto °rbe parta-
Petanr ,s' ni maxime terrarum imperioira-
opimI V ,f rt.etIam bbrifque haud aliter quam
8c -* prTnnli ’ ^"s grati . Habent ollenta
Namu, 'r ' ; c°r,lun velpertinique cantus,
lem ijjan j nottibuj canendo , Boeotiis nobi-
re viftoriam U-etfUS Laccd-rmonios pra;lagiue-
niamv°&fn0nicaainKrptetati°ne,quo-
re caftrari . es i**1 non caneret.Definunt cane-
(lis candenr?f0d duobu5 bc modis, lumbis adu-
rere oblito hVr° ’ aUt imis eruribus, mox hul-
ftunt.Percami0 ma ,creta : faci,‘us itapingue-
iorum pullici Xur c anf ‘Pe^aculum gal-
tur in Annalibus ‘>«11 gladiatorum. Inueni-
d°. Qr Catulo C o s s A-rimi.?,enfl aSr° . M. Lepi-
galliMceum, Wl m ^llIa Galerij locutum
DcanCerthiu Cd ' 1l!°d equidem fciam.

demi TT‘nm «w*.

’ eatkpc anjerijto Comagcno .

T~^ o trtp. JCJCI I

Efenroantfpri-jlgilcUra> CaPicoIio teftata de-
tis rebus ri r ld ,tcmPUs canum filentlo prodi-
res inpri’f3a1m°btem cibaria anferum Cenlo-
gisd& locant. Qmn & fama amoris. Ar-
ces Ptoiein r°rma pueri nomine Oleni, & Clau-
demtem legI Cl'bara canentis , quam eo-
& fapi™Pt°" &arks. adamaire Ptoditur. Potell
mesL! ,vider‘ mtelleftus iis eife . Ita co-
c*turP peruoadhxblle Lacydi philofopho tfi-
ba|neis i'1’J„amaA C°,n0n in Publico, non i„
ftri fapknt^ ’ Q°n 11Uerdiu digreirus.No-

uprennores , qu, cos jecoris bonitate noue-

¥ Alendos}
hic quid a.
legunt vi-
ttoric
* praprojic
vi

68 C. Plinij Naturalis Hifh

re. Fartilibus in magnam amplitudinem crcfci!
exemptum quoque laTTe mulio augetur. Ne (in®
caufa inquatftione eft. quis primus tantum bo-
* 1 legitis, num“'ueoerit , Scipio Metellus vir ConfulariS’
M . Scitu, an ’ M-Seltius eadem trtate eques R.o.Sed(quo4
ex Varrone S°nUat ) Meflalinus Cotta , Me (Tai a- Oratori*
Mei ruf.lt. . . 5 ’ PalD1as Pc<ium * ex his torrere, atque pa-
3.M6.10. “““ cum galinaceorum criftis condire reperic.

hi t Tiibuetur enim a me culinis cuiufqi palma cum

hde . Mirum in hac alite , a Morinis vfque Ro-
mam pedibus venire . Felli proferuntur ad pri-
mos : ita exteri ftipatione naturali propellunt
eos. Candidorum alterum veftjgal in pluma.
Velluntur quibufdam locis bis anno.Rurfus plu-
migeri vcftiuntur : molliorque , qua: corpori
quAmF|:°xima:& e Germania laudatiffima Ca-
oidiibi verum minores, ganzs vocantur. Pre-
tium pluma: eorum,in libras denarij quini. Et in-
. 1’ltrunque auxiliorum pratfediis.a

vigili flatione ad hac aucupia dimiilis cohorti-
bus toris. Foqtic delicis proceffere, vt line ho C
inllrumento durare iam ne viroru quidem cer-
Uicc . poflint . Aliud reperic Syrite pars , qua: Co-
magenc vocatur • adipem eorum in vale a-reU
cum cinnamo niuc mulca obrutum, ac rigor®
gelido maceratum, ad vfum praelati medica-
minis , quod ab gente dicitur Comagenum. An-
ierini generis funt chenalopeces , & quibus lau-
uores epulas nonnouitBri anniachcnerotes/®'
ro anfere minores. Decet tetr.tonas fuus nitor,
abrolutaque nigritia, in fuperciliis cocci rubor,
-ftircium corun. genus vulturum magnitudinem
excedit.quotum & colore rtddit. Nec vllaale*
excepto iiruthiocamclo maius corpore impleo*
pondus, in tantum autta.vt in terra quoque im-
mobili®

Liber X.

ptentuonP/phendatUr' GiSnur>t cos Alpes , & Se-
Mo,u,‘ “ reS‘° ■ '« “i"™ %ore perdunt,
mte eis r„„ °muraaci? ‘P1"111 reuocaco. Proxi-

lat, Cr-cei?' ’ ^413S Hifpaniaauestardasappel-

e«inioff,hn ^ndaranatas in cibis- Emifla

Pluitur. medulla > °doris Pedium extemplo

^&tT«n,C/,t°n'TlThU<‘& P'r‘Srinis
1 Nducias r CaP ■ X X 1 11.

■a('tdivimn‘ >etge“ Pygmata abiceflii gruum
eft ttaciiK S CUm lls dimicantium. Immenlus
Eoo OiianA^UO V?niunI > fi ejuis reputet a mari
ad proficifcantur confentiunt: volant

efigu"‘ule^nUm a‘te: duccm- «3«“ fequantur,

»enc,d,tpoGtos hab|Te P-" ViCeS ^U' aCda"

lmeanr v y r„u • , . * ^ S01 gregem voce con-

lapillumpedefuiH abcntnoiaui'nistemPoribus'

decidens Vind,]> 'Ctltes ■ tIui iaxarus fomno &

•niunt capite ibh™ l?racoarSuacCa:tera: dor-

dibus inlilienres U alam^ondito > alternis pe-
pr.cdu.it i.j ' "lu- erectii prouidetcollo , ac
que quoTH * c.' r,r n a n fu e f a dt x laiciuiunt gyrof-
CUrfu velfingulxgpera-
muni omni, ’ eft ‘ Pontum tranfuolaturas , pri-
montotia r m an8uftlas petere , inter duo pro-
bnrra lbhu'1'1 m,e;o?on & carambin : mox fa.
pillos ^ wu1c,'Cl “ mcdltlm traiierint.abiici ia.
e gutture h US : CUm attiSerint contincntem,&

4S » nK“m-?r“cliUi ?eP°s- qu' Diui

paulo £C'laul obiic,cum fcriberet turdos

lllagi4lace Pt°S' IagU,arI ' ?ddidic > ciconias
inter cluam 8™« : ctlm h*c nunc ales

fe. Cicomt exPetamr; diam nemo velit actigif.

«fera, i^U°“iam ! lo“ vcnianc ■ aut &
' 1 ‘«compertum adhuc eft. E longinqu»

7° C.Plinij Naturalis Hift.

venire non dubium , eodem , quo grues, mod<>!
illas hyemis ,has arftatisaduenas. Abitura coH'
gregantur in loco certo:comitat£que fic.vt nui'
Ja fui generis relinquatur, nili captiua & fcru*'
ceu lege prxdifla die recedunt . Nemo vidit »■
gmendifcedentium.cum difcelfurum appare.i‘;
nec venire , fed venilTe cernimus : vtrunque no'
Cturnis iit temporibus. Et quamuis vitra citraU»
permolent , nunquam tamen adueniffi: vfciuai*
rttiinoflu.exifiimantur.Pythonoscomenvodl
in A i.a patentibus campis, vbi congregata: intet
. c°ramurmurant,eamque quj nouifiima adue-
nit,lacerant,atquc ita abeunt.Notatum.poftldu!
Augufti non temere vifas ibi. Suncqui ciconii*
non meile linguas confirmcr.Honos iisfcrpeB-
ttum exitio tantus, vt in ThelTalia capitale fuer*
legibus po-na, qua: in horni'
cida.Simtli anferes quoq; & olores ratione cotf
meat: fed horum volarus cernitunliburnicaru»1
more roiirato impetu fenitur, facili,',., jta findi-
te* acta quam fi refla fronte impelleret: a tcrg«
lenfim dilatate fe cuneo porrigitur agme, large'
que impellenti pr?betut aur?.C olla impomirerf.
cederibustfeiTos duces ad terga rccipiu t-Ciconif
n.dos cofdem repetunt : genitricum feneflarf
jnutcem educanr. Olorum morte narratur fle'
fcrlts cantus , fallo , vt arbitror , aliquot expefl'
jnentts . lidcm mutua carne vefcunrur inter U‘
Verum ha:c commeantium per maria terrafqU*
peregrinatio non patitur differri minores qio'
que quibus eft namra fintilis : vtcunque enin’
lupra diflas magnitudo & vires corporum inid'
rare videri poliunt. Coturnices

maguriuao oc vires corporum inii'
rare videri poffunt. Coturnices ante etiam fert
per adueniunt , quam grues parua auis,& cut>
Salios venie . teneftris nnr.Vic

> vjMciiii srues parua auisj&cun*
^dnos vciuc, teneflrispocius , quam fubliifl*5:

Liber ^

nauimfm' & !lX modo non Ci* periculo

J Tl,'T appiopmquauere terris,
ftu n, e!IS 1 i*Pe mlidunt , 6c hoc femper no-
tia cern1 naUlSia- hereft his per hofpi-

gwuiore v ftr°Aaotl volant * humi<l0 feilicet &
pter t «men vehi volunt .pro-

pter j Uln>el> VCM volunt , pro-
flantium MU°!-P„0^ Paruas- Hinc

riiiw» MI 1 , t-aiud!.. ruiu,

huiloni U con<lueft‘° labore expreto. A-
cc Pnma^0 maxime volant ortygometra du-

c'PiterrapheaiUmtCt^ aPProPinSua“tcm ac.
tumfnlirv ' Sc,nP,cl' hmc remeantes comita-
&otis a- ant: nhcimtquc vnaperfuafe glottis,
tit limma cycb';aiTms. Glottis prtclongam exe.
dfc' Vnde ei nomm- Hanc ‘“hio hian-
tia in vofatu cumT kUlda Prote<aam • poeniten-
incomitatam lcilicet fublt- Rcucrti

‘“comitatam pig “S lc!hcet f‘lblt- *«“«*
vno diepereir- ir. 1 ecle<lu' :nec vnquam.plus

n. \ prrivim^ l„r_

vno die pereir • in ' . 1UI ■ nec vnquam pj

Verum inuenitur alfa !t‘m° .hofPi,io d'1*™-

fimili modo in p a ia,a"teccden!e anno telifla:
“crantror fe&r °S dl«-cJ"*™mu» Perfc’
hbi terras i,™ peruenire ad expetitas

nctaue hm “ nott‘> « eas excitat . Jdmo-
maior aurihn ' <?t,! bllbonc n]inot eft, noRuis
nomen ;n . bus Plumi-'is eminentibus : vnde &
tatriv it'1' ll‘"dam Latine afionc vocant: imi.
faltatri. r ai?ls ac parafira . Sc quodam genere
tcnra • ■^.aPltur bauh difficulter. vtnodtue.rin-
a w alKluo > circunteuntc alio.Quod fi ven-
hnfculTla ad.llCrfo flatuca-perit inhibere, pon.
na repleto PJ?U^appr^enlls’ autSura“e hare-

aUuai Potiunt , praeter hominem.

* Scripti C9
dic .[ pattlb
aliter , feci
eode fenfitz
Intenta in
alique cir-
cttmeuntt
alio.

* veratri .

4

71 C. Plinij Naturalis Hi ft.

DchirundinibHS,merulis..tHrdii & fiuriui,turl» -
ribiu & (almnbis . Cap.XXIlll.

ABetint & hirundines hybernis mcnfibus, 0>'
U carne vefces auis ex iis quae aduncos v»'
gues nonhabent : fcd in vicina abeunt, aprico1
iecutnr montium receiliis : inuentatque lant fui*
ibi nuda atque deplumes. Thebarum tecta iub-
ire ntga ntur, quoniam vrbs illa fjpius capta ii6
nec Bizis in T hracia, propter icelera Terei. Ce
cina Volaterranus equeftris ordinis quadrigi'
rum -dominus , comprehenfas invrbe iecumaO'
terens, victoriae nuntias amicis mittebat, ineuO'
dem nidti remeantes illito victoria: coIore.TrS'
dit & Fabius Piclor in Annahbus fuis cum obii'
deretur pratfidium Romanum a Liguftinis hi'
tundinem a pullis ad fe allatam : vt lino adpC'
demeius alligato nodis lignificaret, quoto di‘
adueniente auxilio eruptio fieri de betet. AbcuD1
& meruli turdique, Pc iturni iimili modo in vi'
cina. ,ed hi plumam non amittunt , nec occul'
tantur.vifi fxpc ibi .quo h , bet num pabulum pe'
tunt : itaque in Germania hyeme maxime turd*
cernuatur . Verius turtur occultatur , pennalquc
amittit. Abeunt & palumbes , quonam & in ii*
incertum. Smruorum generi proprium catcruS'
tim volare, & quoda pil^ orbe circumagi .omni-
businmediura agmen tendentibus. Volucrii»1
foli hirundini flexuoii volatus , velox celeritas*
quibus ex caulis neque rapinx ceterarum alitui*1

obnox ia eft. Eadem demum fola aui um non nili

in volatu pafeitur.

Qus auium peram es, quit f imeHres , qux tri-
mefires. Cap. XXV.

TEmporum magna differentia auibus. Peren-
nes , vc columba * icir.eittcs^ vt hirundines*

trimeii

Liber X. 73

tnmeftrcs,vt turdi & turtures.Sc qu^cum foetum
eauxere , abeunt , vt galguli , vpupa-.

, De axibus mira. C^.XXVl.

,°*es funt omnibus annis aduolare Ilium
non|1', etl'i°pia aues , & confligere ad Metn-
Hoc jUn)U^.’ fluas °d *d Memnonidas vocant.
thioD' C™ flu'nt0. anno facere eas in Ae-
bi c. ci!'ca regiam Memnonis. exploratum fi-
lea^?ut!us tradit. Simili modo pugnantMe-
ecii. v! Bceotia.Africa: hoc eft gallinarum
Slhberum , -variis fparfum plumis :qua:
recenr'!11* ^Unt P.eregrinarum auium in menfas
arirnn ?roPte,1’ 'ngrstum virus. Verum Melea-

tumulus nobiles eas fecit.

Cap. XXVII.

Sab Ioue precibus^ntn'111' ’ aduentum
col^frugesenr„m i mP,etram Cafi) monas in-
de veniant qubue 3b£C,U‘*IS vaftantil>ns- Nec vn-

tm1T(V, I>cibi. Cap. X XVI II.
lrnim &:AcSyPtij ibes fuas contra ferpen-
fcariim*1 U^n.tU?.: & C*ci My*;*gi'on Deum.mu-
t)1. . rnulcitudincpclUicntiam adferente:qux
Q H IQUS intereLln£ > qua litatum ell illi die.

aHest *n quibus locis non funt , & qtu c mutant

Sorem vocem, & de Infimus. Ca. XXI X.

d in lecelfu auium 5c no Au a: paucis diebus

ful^etettnlduntul':<Iuatum Senus in Creta in-
^ non eft: etiam ii qua inuetia fit emoritur,
ali I c ^uo<lue mira natura: differentia : alia
ticfimf C,Srle83C ’ lanftuam genera frugum fru-
Uti, , u? * llc & animalium : non nafei , tranfla.
u™ Wneita emotijmicu.Quid eft illud vnius

£ 5

74 C. Plini j Naturalis Hili.

* filias,
\Ammnum
arbustato
agro. Et ne
cui verbu
illud video,
tur wfoli -
lum , /Hat
et id infra
I1b.17.cap.
tl.verbum
%. Arbujlare
vfirpaffe
*Thniu pro
eo quod e(l3
arbufto 'a-
grum con -
(crere.

generis faluci aciuerfuni? cjure^ue iffcr naturni
uidia? aut qui terrarum dicati auibus terra i n’’
Rhodus aquilam non habet. Tranfpada na Ii*
lia iuxta Alpes Larium lacum appellar , * am^‘

MJlt-VN t-kn O- -* n... - . J . .

uumatbufto, agro . ad quem ciconie non pd-
ineant dicuti nec Q Salium circa lapidem ab c»1
immenla alioqui finitimo Infubriu uaclu , eX*!
mina gracculorum monedularumque , cui fo*1
aui furacitas auri argentique prateipue mira e^'

- - furacitas auri argentique prxeipue mira t4
Picus Martius in Tarentino agro negatur eflij
Nuper, & adhuc tamen rata, ab Apcnnino^
vrbem verfus cerni coepere picarum genera.q115
longa infignes cauda varia: appellantur. Pl°'
prium his caluefeere omnibus annis ctim fera1!'
tur rapa. Perdices non tranfuoiant Boeoti* ti'
nes in Atticamecvlla auis in Ponto, infula qi';’
fepultus cft Achilles , facratam ei adem. In fi'
denate agro iuxta vrbem ciconia nec pullos t:0
. nidum faciunt. At in agrum Volaterranum f
lumbium vis e mari quotannis aduolat. Rom*
in fdem Herculis in toro Boario, nec mufce.nd
canes intrant Multa prarctca fimilia , qui pr11'
dens fubinde omitto in lingulis generibus falli'
dio parccsiquippc cum Theophraltus tradat \V
ueaitias cliein Alia etiam columbas , & pau«"
Ecs & coruos , & in Cyrenaica vocales rana*
Alia admiratio circa oicines: fere mutant cola'
rem vocemque tempore anni , ac repente fiu»:
ahi_: quod in grandiore alitum genere grU<*
tantum. Ea: enim feneftute nigrefeunt. Mettii*
cx nigra ruffefeit canit iftate, hyeme balbud1’
circa folftitium muta.Roftrum quoque annic11'
lis in cbur rraffigurarur.duntaxa: maribus. TUf'
ai, color .el.ate circa ceruicem varius hyd115

toacolor.I.ufciniis diebus ac noflibus cotinu**

xv. i*

^ Liber X. 7$

ftondfum“S fine intermiffu cantas , denfantc fe
miratu nn„frll|1“e 1 non in nouilfimum digna
pafculo umum tanta vox tamparuo in cor-
petfeiia n'11? Per'inax fphltus. Deinde in vna
nus ■ & ”lu lcx Aientia modulatus editur fo-
gum , n,7nU1C continuo rPiliru trahitur in lon-
concifn r v?riatut inflexo, nunc diftinguitur
iafufcnn, PU- r int°it°, promittitur rcuocato,
nuit™,.. . C * moPInato : interdum & fecum ipfe
tus vbi vir, P c*?us>Stauis,acutus creber , exten-
Bteuii 'T e^’v*^tanslfummus,medius,imus.
totexquhlr, tam Pan‘Ulis in faucibus , qua:
excogitauit-vr'tl,aiUrn 50l'mentis ai's hominum
ptaimonflratam dubiu,m hanc fluitarem
Stefichori ceciniMnf01 aufP,C10 > c,,m j“
artis elfe ulurt-t rC ,a"t,s- Ac ne quis dubitet
omnibus’,1 , nec iidem
limqucanimor-iV^111^' Ccrtanc inter fc , pa-
f-epe vitam fni, ;ri omc^i°eft.vi6ia morte finit
tu.Meditantur alieU,n-‘US deficientc,quam can-
antur accipiu,1tAudkdirr‘VCifUfC1Ue ‘1U°S imi'
gna & redd ir , • -L • L.oifcipula incentione ma-

tmendata: correpo ' jfctetieent- In“mSitut
Prehenfir. _ulrectio,S- m docente quaedam re-

demamnl'-Et^° fer!,ou' iflis pretia funt, &qui-
vabanr P"°ta,quaui quibus olim armigeri pa-
candidam alfoquin,
Jj, , prope mutuatum, vsniffe, quae Agrippi-
fum hm principis coniugi dono daretur. Vi-
am iatpe inflas canere ccepifle, & cu fvm
fc^teinafleificur homini

aqua,for, ' add!ta ‘n cvanluerfas harundines
qua oDlTCa 1QfP‘ta“C',imgua: ue parua ali-
Utudine fU^mora’ 'ttdifcrcta redderent hmi-
*Qe' sed es tanes «unque aitiflces argutis

iiy,

7S C-Plinij Naturalis Hift.

* JnBafi- a xv. diebus paulatim delinunt, * nec vt 0
lieji codice gatas poliis dicere aut fatiatas. Mox xltu aud
(aitlo ali- in totum alia vox Iit , nec modulata , aut va #
terfedecde Mutatur & coIor.Poftremo hyeme ipfanoncd
tamejenju nitur.Linguis carum tenuitas illa prima non e1*
legitur, vt qux «teris auibus.Pariunt vere primo curop1'
nec fatiga- rimum fena oua. Alia ratio ficedulis.Nam »
tas (ofu di mam fimul coloremq; mutant. Hoc nomen n0*
cerc.nec Ja nili autumno habent .-pofledradancoryphi v’-
tiatas. cantur.Src Sterirhacus hyeme , idem pheenid
y sunt qui tus x liate. Mutat & vpupa , vt tradit Aefchyl1»
hic, Sonum Poeta , obfccctia aliis pallu auis , crifra viferi1**
legere ma- plicatili, contrahens eam fubriginfque per lo11
lim, quam gitudinem capitis. Oenanthe quidem etiam P
firma, Un tos latebra dies habet , exoriente Sirio occuli?
flotdu au- ta ab occafu eiufdem proditiquod miremur, ip^f
toritateaa diebus Vtrunolie. Chlnrirm niiomm /nfl

jtottiu w- ao occaiueiuldem prodif.quod miremur, iPH;

toritatead diebus vtrunque. Chlorion quoque, qui totus e'
cuSli , qui luteus, hyeme non vifus, circa folftitia proced'1
lib.S.Hift- Demeruiu. Cap. XX X-

' I A A _V .

animal . c. AT Trilix circa Cyllenen Arcadi^-.nec vfqu.i’;!

l-rlaliubi.candidx nafcuntur.Ibis circa Pe!11'

4. de mu- ivx aliubi, candida nafcuntur.Ibis circa Peli1'
tua ficedu fium tantum nigra eft , exteris omnibus lot'1
Uirmela candida.

coryfhi mu Tempus aitium genitura. Cap. XXX T,
talione to- / cines.prxtct exceptas, non temere fcetus I*

quem , fic WciutantexquinoTiium vernum.autpofta11'

ait, Atxfi tumnaleiantc folflitium autem dubios , poli l"Ll'"
:. - ftitium vitales.

in Dehl‘h'>’1!fl‘U,&de. diebm earutn namgabilibld

«ATI» &gatii)s,&mergu: Cap. XXXII

fi' . . ^ ° . «6’"* w“i/* AAxii L.

TMIUJltp, p O maxime funt fniignes halcyones.Dies c*
I .rllm i- -»

tu XLriimpartusjmaria quique nauigant, noi

\ lofa. auis naulo amnl.Ve .

)UC(e‘

■ — ,\ '•juniUL, iwuiganc, nout^-

X?'0# > aUls ^ . 0 amplior pallere , colore cyafl^

* r--*'' «c, eoiore cyan*

tu <pmn. maiore , tantum purpureis Sc candi^5

adimitis pennis , collo gracili ac procero. Alte'

iiifl

Liber X. 77

«ri,rn\i“SeirU™,maB,litu‘Iijle diftinguitur &
nem viHrin°reS I? harun4inetis canunt.Halcyo-

occaiu J, t Tire 7T- Ci\nCC niC' VerSH““™
quando r?U'‘‘,a brunumue , naue ali-
tem. Freri 6,- n!1L10'lca' in latebras abeun-

cantur p]ar?dtblUma c|uidies halcyonides vo-
lo niavim ' r ° 1?.an.Per eos & nauigabili, :icu-
pelagUs ' I?re'ltlui' Partibus cft quide mitius
feptem ali i vt‘Wtraaabile.Faciut autem
feL™ q" “ bmmam «jiebus nidos , & totidem
habent «i S Pariunt-Ni di earum admir adonem
quim anguOo^ffrn * ?au^um eminenti ore per-
ditie : ferro •' ’ ^r.a.udlumlpongiarum fimilitu-
Valido vt r™,nterCldl>5 queunt, franguntur ietu

guntuUnuenhurPmal maris\Ncc vndc confin-
fciKiic «.»>: — ■ ltam* ex fpinis aculeacisrpi- * Legendu

fcibus

OL,a ciuina. r-anTxV

^-Subeunt 6c in amnes. Pariant videtur ,

H

inarbodbus.Pa7iunr>e|riS-nidit1cant‘ met®i & Ex ®inu

^^ate.menri inr;„- '’lurimum ternatfed gauij acus pijiu.

‘«■u» rZZTeJV'- a M* t*n

vatii; ■ 71 n‘dtfitando, hirundine sfiir- ^Arifl . Hi-

* ^tnnarnologU , perdicibus . Jto.animal.

t ^ J [ [ h b

IfoU-rdiaT nidl hguia< relicuarum quoque vbi ‘halcic-
Suium mairi- jOIlct : neque aiia parte ingenia n« nidum
Uruunr dm,ia,nda- hirundines luto con- cicere tra
luti.mad ef”™or^ranr.siquado inopia eft dar ix ?

ter <& ttxssazz

ne [inni!^0— CrnUQt tepefaciendis °uis,iimul rt:! i31"*'
rtquitat^alr lnt3mibf pullis. In fcetu fumma Mf.
egerunt evint Cibum’ NoIabili munditia

eumagi docem &?nPUH?rU™:ad'Ulri°t^i cir'
tUm eLui h* ^ ‘ ?\fatUnntaK emittere. Ute.
t,enus hirundinu cft mfticaru &: agreftium,

qux

'uAriftote

7$ C. Plinij Naturalis Hi/1.

raro in domibus.diuerfos figura ,fed ea de*
maceria confingur nidos, totos fupinos^aucib^
porredtisin anguftum,vtero capaci: mirum
pcricia & occultandis habiles pullis , & fubfa*'
nendis molles. In Aegypti Heracleotico o0
molem continuationenidoru euagantiNilo $
expugnabilem opponiit itadij fere vnius ipati^
quod humano opere perhei no pollet. In eade^1
Aegypto iuxta oppidii Copton infula e It fab1
lidftjuamne laceret amnis ide, muniunt opeff'
incipientibus vernis diebus palea &z liram ei*
roltrum eius firmantes, continuatis per triduui*!
noctibus tanto laborent mulcas in opere enio^
conflet. Ea militia i Ilis cum anno redit femp<*

1 / l TerClUm ear“ genus, qute ripas cxcauanaui^

}U ‘?telni<ii.5c:>nt.Harum pulli ad cinerem >

u-an '• 1 pum aa cinerem ai»‘

nyo. ni- bulli , mortifero faucium malo, multifque alii’
-w/Mj. morbis humani corporis medentur.Non faciu1*1
{vnae duc hx nidos, migrancq; multis diebus ante fi fu tuf1*
enV' aUaf an,nis atc>ng.it.In genere pairaruf
‘ eft, ciu nidus ex mulco arido ita abfoluta pet*1'
tutem hac citur pila.vt inueniri non pellit aditus. Ar-atil?
icytlmam, appellatur, eadem figura ex lino inrexens.W
ippm tl]c rum aliquis fufpendic in furculo primis in ranii*

cyathi modo, vtnuila quadrupes pofficS'

dtuno alta re. Gaigulos quidem iplos dependentes pedi!)"*.
•Udum*- fomnum capere confirmant .quia tutiores ira^
irntHclme. fpereiit.Iam publicu quidem omniti eii.rabuia'3
ramoru fijftjncndo nido.ptouide eligere canH
mmalli hu raque ab imbri , aut fronde protegere denfa. V
‘1 , Arabia cmnamologosauis appellatur cinniiH1
bcy ftirculis nidificat. Plumbatis eos faginis de«r'
aui, tiunt indigenar.mercis gratia. * In Scythis au>*

IS1’ JTafSnitUdinC 0tidis‘bi4s Parit|in prb

mmcow. le femper in cacuminibus ramorum lufpen#

'pie*

p;c • Liber X. 79

fenL^miatraiff ab bominc nidum
quarum dit “fcrrunt all°- Hoc in his auibus,

Ctendis tr= i, f accommodati comple-

do. Nana^f rend%. oui. , miro traditur mo-
fcrumin-irr, ,^rcu\° luPel b»na oua impolito, ac
*qua vtrin m g!ut,lno fubdita ceruice medio,
minor f0|/rre ’bradcPol tan,; alio. Nec vero iis
corporis er,,!-! ’ <1U* c,unabula in terra faciunt,

‘ops Vocatu,- ‘"at5 prohibit; fublime petere. Me,

Pallido fll0s reconditos pafcens.

Primori fubrutUo ' • fuPern^ cyaneo,
defoffa altitiidinp' ^jldjbcat in fpecu fex pedum
muniunt r(r,„, C' perdices fpina & triitice fic
vallentui nfr ^U Um ' vt con,ra f“ as abunde
mulant.nec in’S “ra8ulutn molli puluere contu-
cui frequenti,,?^ oco pepetete incubantmeue
rcmtalio.uij. ■ iit fufpe fla.transfc-

«iam intemperati 'j ?r.IC<is fuos fallunt, quo-
nc incubando der’inldlms frangunt earii oua,

canr mares defiderioaf^Ur' Tunc inter fedi,«i-

Venerem pati IH a'minarum:vi&um aiunt
115 feros & nouos Mt vial.—"* Vcro 1 d?mi'

piuntur aunni.fi « C v . os min promifcuc.Ca-
Cotta aucums * ?Uf.nacKate eiufdem libidinis,
ce totius Krevi« r. [d,Can cxeunt(; in praelium du- *S»nr,o*i
inde (ingulj r2’ ° ‘ ° Proccdit al«r , ac fub- Wc? , ma-
Piuiuurjcont^aaucl,n?Ca|COCC*3tUnl ‘a'min? ca' l'w-
rixando abiKant ?v CXCUntes ’ yc

opus libidir,- a? eam.Ncque in alio animali par

aura 4 ht, flant’ 0°“^ m““cfte,eri“t {^l

tem exetcTlTn P ^)antes fiuur' H’antes au.
piuntq- m b ;tl8“a Pcr ,d tcmP1'5 alluant, conci.

*4m can' * •**'*.

lamafculi. Adeoqivmcitlibido etiam clfailu-.ad-
fac

8o C. Plini) Naturalis Hi(h

jlijmUnt e fcetus caritatem , vt illa fttrtim & in occulto &
etia ^ 4ri - cubans,cum fenfitfoeminaaucupis acceden#1?
Jlotele de ad -marem, recanat reuocetq; Ik vitro prxbeat1*
Generat. a- libidini.P abie quidem tanta ferutur,vc in cap*;
nimal. lib. aucupantium fxpe carex metu ledeant. Si ad n*'
l.cap.i.vbi dum is cceperit accedere, procurrit ad pedes
fic habet : ta.pr^grauem aut delumbem fefe firaulans,fu^
icrfctivcfi n toque inprocurfu aurbreui aliquo volatu ca<^
veu txixp- fra^a aut ala autpedibusrprocurrit iterum, ia*1*
•r * iam prehenfurum effugiens, fpemq, Fruftras,^
f. 9 H nec indiuerfum abducat a nidis.Eadem pauofl
aKSXtrcU libera, ac materna vacas cura, in fulco refupt^
rus fcot/ri!' gleba fe terrxpcdibus apprcbenfa operit. Peru*'
hoc efi, aut cumvita ad fexdccim annos durare exiff imatu*'
mare olfit- De columbis. Cap X X X l lll.

ciet es , aut /\ B his columbarum maxime fpe&atur ffmlj1
vocem eius / aratione mores iidem:fed pudicitia illis pf‘'
audientes. ma,&:neutri nota adulteria. Coniugij fidem rfA
violantjcommunemq; Icruant domum.Nifi c#'
lebs aut vidua,nidum non relinquit.F.t imperii'
fos mares, fubinde etiam iniquos,ferunc : quipf
lufpicio eft adulterij , quamuis natura non l’1.
Tunc plenum querela guttur, fxuiqs roffro ictu5'
mox in fatisfadiione exofculario,& circa Vc$c'
ris preces crebris pedu orbibus adulatio Am°f
vtrique fobolis aqualis: fxpe & ex hac caufa c v
ffigario,pigrius intrante farmina ad pullos, V&
turienti iolatia &minifferia ex mare. Pullis pf,%
mo falfioiem terram collc&am gutture in of*1
infpuunt,pr?parantes tempeftiuitatem cibo.Pf0'
prium generis cius &: turturum, cum bibant, c^'
la non refupinare, largeque bibere iuinentor111*1
modo.

V

De palumbibus. Cap. X X XV.
luere palumbes ad xxx.annii, aliquos ad

Liber X. 81

suium ^ UenHlt0r sS’ Vn° tantl!m incommodo vn-
perniciem -—P ar8umento fenecls , qui citra
atque idem 'ClduntUr' Cantus omnibus fimilis

claufula eemSn° h°nfiC1Wr VCrfl' J Pm^9ue in
Nieidinr W:.ycmc muris > vere vocalibus,
minatam oua incubat , fub tefto no-

autem noft n?.em relinquere nidos. Pariunt
nis annis v!°^«luna-Colnmba & turtures ofto-

i^Onrrf^T™' CaP' XXXVI.

Liar uf m minimum vies, cui falacitas
gumento a.,i!S PPtut ?ntl° hinnus durare, ar-
cudoinrrur anu'iavecis iuitioappareatnigri-
JongiurcuUim ' T*- ab Iilate, mnlpit. Fmmfn“
guidam&trlnrIpa-tlU1M' Verllm columbis ineft
«lore?, va6riet^mte“C?Us- Nuffc «edas
cx volatu qu-rritur n?UCjdlfp°l‘tam : quin ctiam
f«lcare.Qv!,a in niPlaUdercin «W varieque
tur .accipi, im vin,a.x> Pra=ben-
n‘h ipfis alarii humeris ! pe,nniS V ,non
v°latu in multum wW- lWr,all0Sum foluto

fmnde latroT?!,i °rc-5Peculatur °«nltus

«Zf 8aU(lcntem in ipfa gioda iapit.

r^Bidenm f* XXXVII. P

vjcuiu ns habenda eftauis ,qus tinnun-
accipitres PtUr; Dcfendit enim illas, terretq;
vocemoue ju??* Potcntia, in tantum, vtvifum
columbis am ingtant.Hac de caufa pr^cipuus
anguli s det-?°r e0mm' F«ui«que- fl in quatuor
mutare oll,s ?ouis oblitls - non

mmartieuiis 1T-blSi <1Uod 1Ur° infeaisala-

vulnerib? ^lf'-non aliter innoxiis

ars illis teter? M 5- aUe‘ Eftcnim

furt&uuecn feWand'n,& C0rrumpcrc alias,
^c cornuatiores reuerti.Quin8t internun-

Tom. ij. j

8a C. Plini j Naturalis Hift.

t>? in rebus magnis fuere.cpiftolas annexas el(;
pedibus ob fidione Mutincnfi in caftra Con&l(
Decimo Bruto mirtetc.Quid vallum & vigil
fidiot atque etiam retia amne pra tenta profui
Antonio, per caelum euntp nuntioiEt hariia®?
re infaniunt multi dupe r tc&a exaedificant mtrf
iis, nobilitatemque lingularum & origines na<
rant,veterc iam exemplo. E. Axius eques Ron!-)'
nus ante bellum ciuile rompeianum denad*
quadringentis lingula paria venditauir, vt
cus varro tradit. Ouin&patriam nobiliraiiti1'
in Campania grandiffimj prouenire cxiliima^
Harum volatus in reputationem ceterarum qt>°
que volucrum nos impellit.

Devolat» & inccjftt auium . Cap. XX XVI IV,

OMnibus animalibus reliquis certus &: Viiit:

modi , & in fuo cuique genere inceflus e{
aues fol.-c vario meatu Feruntur & in terra ,
acre. Ambulant aliquae.vt cornices : faliunt alf
qua- vt palleres merut.e: currunt, vt perdices,
fliculte ante fe pedes iaciunt , vrciconi.e grud
expandunt alas , pendcntefque raro interuaffl
quatiunt, alia; crebrius ,fed & primas dunta**}
penna calix & rota latera pandunt: quaedam Vt'
ro maiore ex parre comprelfis volat , perculsui
femel aliquae & gemino iftu aere feruntur : vj1
vt inclufum eum prementes , eiaculantur fefe i*1
iiiblime, inrcflum, in i'ronum. Impingi pi®!
aliquas, aut rurlus ab alto cadere has , illas fa®'
re. Anates folie .qurque f-nt eiufdem gencrb'
in fublime protinus Fefe tollunt, atque eueliig'0
eidum petunt, & hoc etiam ex aqua. Itaque
foueas quibus feras venamur, dclaplie fols eu-r
dunr. Vultur, & fere grauiores, nili ex procur®'
aut altiore cumulo inuniHie non cuolant, cau^

liber

83

IagNoununi12 *hcunfpe&ant,alia: Aedium coi-
Sine voce * Vel<;“ntM ea.qux rapuere pedibus,
ftmper h ““&* ^ i contraria

qux in larp ° atU tl*cnr' Subredix, pronx , obii-
tur:vt fi nn .rarin ora><lUa:(iam & reiupinxferua-

eadem natm^ 1 cetnantur P*U£a genera ,non ia
n natuia meare videantur.

TMurZe*Hitr- CaP- XXXTX.

P viu p“<iumV0 rnt, ?.^us aP°des> quia careant
rundinum 'a^ a^ls cyp^'^ appellantur, hi.
nux toto ‘p'CIC-Nldificatin fcopulis.Hx fune,
Bo nauci r-i cernunt“r: nec vnquam tam Ion-
ia, Vt non ™ Aue continuo curfu recedunt i ter-
nera refidunt&-”l'rr,rentu?s aPodes.Cxtera ge-
hulla-aut pendenr ^^Ut: 11 ‘S ‘luics> nifi in nido,

i>er ffrim^lguirpUteU. Ut, yr

carent^ntrant pahovumXbula Vd 'U VifU

Seribus aduolant fufimn „ ’ c,aPraium<Iue

iuria vber mZ., “ Propter Ia -Us:qua in-

mulfere, oboritur Ph-ea ^ “CiraS’ T ^ ka
ad eai 0„. r„ • ' . "ea nominatur , aduolans

morti: cottipiens^d lperSunc>Si: caPi:a iUarum
I aAPm . ,ruPIens , donec c - p^uram extorqueat,

lore ^cuoratii fe impleuit conchis , ca-

lenta W1S n°aas euomlt atque ita ex iis efcu-
4 legioteflas excernens.

c*f- XL t-

Vfcimr jS8allir‘is& religio ineft. Inhorre-
n,m “ntedtcoouo,excutiuntque icte, & Cir.

1 8C feftuca aliiiiia fefc &

c

tt *.

&4 C. Plinij Naturalis Hift.

Mi

De carduele , & pJittaco,& auibu* qua lo-
quuntur. Cap. XLII.
r Inimx auium cardueles imperata faciuj
» 1 nec voce tantum, fed pedibus & ore pro K
nibus.Eftqua: boum mugitus imitetur, in Ar A
tenfi agro taurus appellata, alioquin parua. &
qux equorum quoque hinnitus, anthus nomi1’"
herbte pabulo aduentu eorum pulla imitatur-3'
hunc modum fe vlcilcens. Super omnia huirf
nasvoces reddunt, pfucrici quidem etiam ferfl,l,
cinantes. India hanc auem mittit, fittacen ^
cat, viridem toto corpore torque tantum tnia1',
to inceruice diftinftam. Imperatores la Iu
qui accipitvcrba.pronuntiat, in vino pr-ccip®;

lafciua.Capiti eius duritia cade.qtii' loiiro.

\ 1 — c t k i. ^

cum loqui difeit , ferreo verberatur radio :

fentit aliter i&us.Cum deuolat,rofi:ro fe excifi
illi innititur, leuioremque feita pedum infir^
tati facit. Minor nobilicas, quia non exlong*11
quo venit.fed exprelfior loquacitas, certo gen^
picarum ett. Adamant verba, qu$ loquantur.^
difeunt tantum, fed diligunt: meditantefque
tra femet.cura atq; cogitatione intetionem n°\
occultant. Conflat emori vidlas difficultate V*[
bi,ac nifi fubinde eadem audiant,memoria ^
Ihquzrentes mirum in modum hilarari, fi i°!f
rim audierint id verbu. Nec vulgaris iis fori*1*
quamuis non fpedtada. Satis illis decoris in
cie fermonis humani ell. Verum addifeere
negant polle , quam qua: ex genere carum A11
qua: glande vefcantur : & inter eas facilius,
bus quini funt digiti in pedibus : ac ne eas <r,
dem ipfas,nifi primis duobus vit® annis. W

tioriiseflrlingua-.ornnibufque in luo cuique fi
nere, qua: fermonem imitantur humanum:qu3P

Liber X.

P«ne m°mnibus contingit. Agrippina
nurtnu\ C aui^'j Calaris turdum habuit ( quod
nuuq im ante) imitantem iermones hominum,
nes * ft? C Pr°derem. Habebant 8 i Csfares iuue-
noferm^nUn?*ltem^ufcinias >Grsco atque Lati- *item fiur
& affidu' dociles: Pr:Etered meditantes in die, num, lt*fci
vh, e noua loquentes longiore etiam conte- nias

fccam??muUr feCtet6 ' & vbi nulla vox mi-
ta vel fl'de"te ffi11 crebro dicat ea,<ju®condi-
ta vent, ac cibis biandiente.

R?LZrUTm 'mcUiSe"‘ia- CaP- XLlll.
mt Secoruis fuagratia, indignatione

fcienria^ ti^ Rom.teftata, non folum con-
ium -,j' lbeno principe cx fcetu fupra Cafto-
deuolaui?lf ,nirUSi?U-llls 1 ia oppo^a futrinam
domino ^ r g,one Amendatus officina:

matutinis tunl UCe fcrmoni afluefaclus, omnibus
Sm,deffiGe^‘“ r°‘}ra'in fo“'m verfus.Ti-

minatim.mox tranf?CU & Dtufum Ca;fai:es no'

bat, pofted ad tibi mem P°Pu'um Roialuta-
noruir aflidtm a-e^nam remeans , pluvium an-
«one i S ®»w*. Hunc iiue *mula-

Ue iuacimrl-o i nmnceps proxim® futtin®,£i- *incitatu I
tis eim“md rU,bua' VC voluitvideti, excremen-
ta dIpK calceis macula, exanimauit, ta-

rep\(\r,Cl conltern^ione , vc primo pulfus ex ca
merfen?i™°X ^ 'ntcremptus iit , funufque innu-
dlum c U “foratum excquiis .conilratum le-
j .P?r Aetb‘°Purn duorum humeros, prece-
topl,C‘ “mine, & coronis omnium generum, ad
adSiW„V a1Ue,,c'ui fonftruftus dextra vi® Appi®
lato ""1'fPidem. incampo Rediculi appel
cft ev '■ Adeo facis iufta caufa P°Pul° R o, vifa

ciue » qU‘3ulm’ inSe“ium auis . aut fupplicii de
*\Qm,in ea vibej iu qua rnultoru principum

r $

8*» C. Plinij Naturalis Hifh

'* deduxe - nemo * duxerat funus , Scipionis vero Aenii'
™ Iiam poft Caiiiiaginem Numantiamque dcU’
tas ab eo , nemo vindicauerat mortem . H oc
getium M.Seruiiio, C . Ceftio Coss. ad v, C»'
lend. Apri! . Nunc quoque cracinvrbe Roml'
■hxc prodente mc , equiris Rom.ccrnix c B v ica>
primum colore mira admodum nigro» deind3
plura contexta verba exprimens , & alia atqt*
alia crebro addifeens. Necnon & recens far»3
* Infcriptit Crateri Monocerotis cognomine, in Irizena rf
codi cibus gione Afe cornorum opera r enantis, * co que^
participio ueuehebat inlpluas eos confidentes corniculi5
Venanti! numerilquedlli veftigabantagebdntque, eo per-
clauditur duaa confuemdine, vt exeuntem fic comitatefl'
fententia. r“r & feri. Tradendum putauere memoria; qui'
"Deinde fe- “am.vifumper fitim lapides congerentem in
epuitur,£. mulam monumenti , in qua pluuia aqua dura-
deuehe baqfcd qux attingi non polfetrita defeendere p3
tat in fyl~ uentem exprefiiilc tali congerie, quantum potu'
hm eos, ro lulliccrcr. r

4j-c, "De Diomedeis attibus Cap. XL1TII.

NEc Diomedeas pr.rtcribo aues: luba catara-
<Stas vocat,crs ede dentes , oculofque igne»
colore, extero candidis tradens. Duos iimper iis
duces ; alterum ducere agmen , alterum cogere.
Scrobes excauare roftro.inde crate conlternere,
& operire terra. qux ante fuerit ege(la:in bis for-
tificare. Fores binas omnium ferobibustorieren»

fpe&are, quibus exeantin pafcua ; occafum, qui-
bus redeant.Aluum exoneraturas fubuolare fer»
per,& contrario flam. Vno hx in loco totius or-
bis vifuntur, in infula , quam diximus nobilem
Diomedis tumulo atque delubro, contra Apuli*
oram fulicarum fimiles.Aduenas barbaros clan
gorc infcilant , Grxcis tantum adulantur , miro

difer»

Liber X. 87

tes — Ht*™ ’ vtdut Sencri Diomedis hoc tribuen-
dentibu mt'Ue ^am lllloti^ic pleno gutture ma-
°riS!o&h^nnis.flcr*uu.n':attlue purihcant :vnde
mutato- Ulat' Diomedis focios in earum effigies

N

Sl***nhnatia nihildi/iant. Cap. XL V.
i^n omittendum eft.cum de ingeniis difleri
e terrp(iS’u v°mci'>bus hirundines cile indociles,
leones Us ™“res:cum elephanti iuila faciant,

fcium geS™ [“w™ in mad vimii > t6ttlue P>'
&cm.ra mitefcanc.

Dtf naaaium. Cap. XLVI.

his quibus longa colla,

:efupinatovelutiu-

H

— - f «c m. amu

T) bt,ntauesfucfUjtillls

^Swpn“\&caFiKtefur

eft DvorHo cr’ orP 1yriu lolus moriu bibic. Idem
tingens fio S^nCrej°mnem cibuiT» aqua iubinde
&LaudatiSedt ad r°lll'um,vcluti manu.af-
prxlonga crura ruTe™ C°maSi;nc ‘ Roftra iis &
imantopcde,^- onecrotalii,& de pere-
fnMwiio. cap. XL VII.

"ee quidem & himamopodi, multo minoti,
tur j,J Aes*113™ eadem crurum altitudine. Nafci
Pah,,i,,®ypt?dnfiftkcetnis digitis. Prxcipue ei
Craui^™ mu^CE • Vita in Italia paucis diebus,
tte tanr''65 omnes Huge vcfcuntur , altiuolx cat-
UorareUm'Inceratlua!icas tttctgi foliti funtde-
Hem i/>tlua' extera: reddunmOlorum iimilitudi-
tut nmn°-Cr°r'ali habcnt: nec diilare exillimaren
Vteri^nin° ’ nifl faucibus lpl>s incilet altetius
gerit mir^5 Hac 0mnia incxfleblle animal con-
fenfim '7 • K caPa5“as'.Mox Pcl'leeta rapina,
nantis W °/ rcddl “ .' veram aluum rumi-
ttoxirm n°refcrt' — ^ lira hos ’ fcptentrionali •'Septilr'11
f 0Xlma Oceano mittic,InHercynio Germanix mll

88 C.Plinij Naturalis Hift.

falru inufitata genera alitum accepimus, quarU1’’
pluma: ignium modo colluceant noftibus: inc*
teris nihil pratter nobilitatem longinquitate fr'
fiam, memorandum occurrit.

De multarum auium mmmibus.ir natur*.
Cap. XLVltl.

PHalerides in Seleucia Parthorum , & in Af**
aquaticarum laudatiffima :rurfus phafiafl*
in Colchis geminas ex pluma aures fubmittufl1
fubriguntque. Numidic e in parte Africae Nuini
dia,omn£iquc iam in, Italia. Phccnicopteri U5'
guam praecipui iaporis ede, Apicius docuinnef^
tum omnium altiffimus gurges. Attagen maxii^
Ionius celcbratur.vocalis alias , captus vero <&'
tnutefcens, quodam exiflimatus inter raras aut*’
Iam & in Gallia Hiipaniiquc capitur, & per A*'
pes etiam ,vbi & phalacrocoraces aues. Bale*
rium infularum peculiares: ficut Alpium pyrtJ’*
* rofiro. ni corax;luteo * rofrro : <Sr pr.rcipuo fapore lag^
ger, pus.pedes leporino villo nomen ei hoc dedet*’

cateto cadidx,columbarum magnitudine. Ko11
extra terram cam vefei facile, quando nec
manfuefeit , &c corpus occifa: Itatim marcefc'1!
Eli & alia nomine eodem, a coturnicibus maj**
tudine tantum difTerens.croceo tindlu cibis gt*'
tiffima.Vifaminalpibusab fe peculiarem Ae$-
pti ibin M . Egnatius Caluiuus pratfe&us carit*11
prodidir.

De nmUauibut &fabulofts. Cap.XL 1 X- ,
y £ nere inltaliam Bebriacenfibus bellis ciui'
V libus nans Padum & noute aues ( ita eni1*1
adhuc vocantur Jturdorum fpecic , paulum infr*
columbas magnitudine, fapore gratic. Baleatci
infui? nobiliorem etiam fupra didlo porphyrif'
nem mittunt. Ibi & buteo accipitrum generi* ^

ho»9

Liber X. g<>

ca0nt0minTnfa£Um eft:irem vipiones.-fic enim vo
lucres K r°rem 8mem'I'egafos equino capite vo
lolos rVr ^P"15 aullta aduncitate rollri, fabu-
quidem jt:‘Uos ln Scythia.hos in Aethiopia. E-
mant m • trag°J?anadem, * de qua plures affir- , - .

U3tahah ^10remailu'la, cornua in teporibus cur-
P^niceo"^ CtI"ginei ^orivaUm capite
cet sft °’Nec Sirenes impetrauerint fidem : li-
tet °'n°’C}kaichi Celebtati autorispa-

era,J rae t:?u ccn<i"' earum cantu , quos
fu atjS Pomno lacerent. Qui credit illa , ScMe-
* P10^eia° aurcs lambendo, dedifle intel-
vel m,»nUm fcrmonis dracones non abnuet:
ouan. ^^ocnnis trad it, nominando aues,
oU;r confufo fanguine ferpes gignaturtquem
quiftjuis edent, intelleaurus &t alitii colloqui™

u»« gallinas farciri mttituerit.Ve auiariu
_ ®" ?*« ea primus inSiituerit. Cap. L. ’

limas faginare Deliaci coepere-.vnde pellis
«L H,? a’ Tmi! aues : & fuoP'c corpore vn-
i«erd' ?(?>'■ H0C Prim“m antiquis canarum
m tdi«,s e,ceptum inuenioiam iegeC. Fannii

quid voluc?5 ame temum Punicum bellum, ne

quEnoielT'T.Pn“retU7JrStCr ™a S^^am,

tum ne" ' * al',1,s: qu°d deinde capit tranfla.

diuerticuLmneS(l ?efamaUlaUit' ^uenttimque
quooue n,r ^'.‘"/“udu earum gallinaceos
SI pafcendi la&e madidis cibis : mulco iut

f i

5>o C.Plinij Naturalis Hid.

gratiores approbantur . Fcemirjc quidem ad fa-
ginam non omnes eliguntur , nec nifi in ccrui c«
pingui cute.Poiica culinarum artes, vt clunes fpe
cientur» vtdiuidanturin tergora , vt a pede vn°
dilatata: rcpofitoria occupent. Dedere. & Parii»
cocis fuos mores. Nec tamen in hoc mangoni0
quicquam rorum placetthic clune , alibi peftorc
tantum laudatis. Auiaria primus inftituit , inclu-
■> Legenda fis omnium generum auibus, •> M.tarlius Strabo
videtur, Brundifij equellris ordinis. Ex eo coepimus car-
M. Lenius cere animalia coercere, quibus natura cadun'
ex Varro - affignauerat.

u ii de %e Dt ^Atfipi patina. Cap. L 1.

rufi. lib. i. A /1 Axime tamen infignrseU in hac memoria»
cap.f.Vndc iVlclodij Aefopi tragici hiilrionis patina, fex-
locum huc centis H-S. taxata : in qua pofuit aues cantu aii-
mutuatus quo aut humano fermone vocales , nummis feX
eft Plinius, lingulas coemptasmulla alia inducitis fuauitare»
nifi vtin his imitationem hominis manderer, ne
qusefius quidem fuos reucritus illos opimos &
voce meritos dignus prorfus filio.aquodeuora-
tas diximus margaritas.Non (ittamcn(vt verum
fatear ) facile inter duos iudicium turpitudinis!
ni (i quod minus cft.fummas rerum naturae opes,
qudm hominumlinguas coenalTe.

D t gen natione auium, & prat tr aues tjua ejua-
druptdes oua pariant. Cap. L 1 1.

GEneratio auium fimpiex videtur e/Tb, cur»
Se ipfa fua habeat miracula, quoniam &
quadrupedes oua gignunt, chamaleontes, lacer-
tis, St quae diximus inter ferpentes. Pennatorum
autem infeeeunda funt.quae aduncos habent vn-
gues»cechi is fola ex his fupra quaterna edit oua.
Tribuit hoc auium generi natura , vt fcccudiore*
ellent fugaces carum , quam fortes .Plurima pa-

riu»1

Liber X.

tisaulbufa,0?™"11' gal!inx> Perdices, fali. Coi-
te,vt ia gaUin°itUS m„’:fcrmina humi cofidcu-
alia funfcandid',3 t fta,tl-u,.vt in Sr,libus- Ouorl'
iida.vc aauarirl ^olubls:p.eidlFlbus:aUa Pal

Ieagtidl“:rr,c£.’ a «a punitis diftinfta.vt me-
di, lutus a„f tUbr‘ col°tls>vtpha(ianis, cenchn-
Aqilatici„ , rcm omneouum volucrum bicolor.
8« Sm plus'<luim albi, idque ipfum ma-

quonilcan^IJam1C“tcris'I>ifcium vnu*coloid^

fcpcmiu~t!ld,; Auiu‘n olla ex calore fragilia,
mollia. A ,-n,3rii^r*“0rC *enra ■ pilei1™ ex liquore
tacuminatn r* IUm r,oumda,reliqua fere failigio
Patiuntur mfiv** 'otudililma fui parte dum
te , qui bu rcun lpuCamine fed protinus durelcen
oblonga lintoua! 2"“f ponionibus' <&x
tius Flaccus , Fcemia-m a flp°nS PluatHora-
gignuncur, reliqua nJ^d“nV -f* rotund!ora
eumine ineft.ccu g,lrr‘ .Virf,,l,tus ou,s aca-

QX®» ^POre^nlvt gallina,
byemTTbrnm^rk pc'xterquam duobus menfibus
vetere ' hbUi-E<i.is '“uenc* plura, quam
bouidim, c ™in<ira : & in eodem fcecu prima ac
& fevaa ' autem tanta foecunduaSjVt aliquae
die alta1!1 Pnr'anc>aliqua: quotidie , aliqua- bis
drianiti ln unlum > vcelfbet® moriantur. Ha-

riunt nUi“S maxima- Columbadecies anno pa-
rili mtnfeH& ™dccie':in Aegypto etiam bru
fc turturefb” dlnes’ & m€iula:, & palumbi,
mei TurA • anno Panunt: estcr® aues fera fe-
tantes nl'" cacllminibu? arborum luto nidifi-
co^ V 'lg contextmi > in feceflu generant. A
'dlcbus oua matuiefcunt in vteio.Vexat*
autem

* xArtjl. Ii.
6. bfifi. ani-
mal. capi.
( vnde hic
locus ad
verbum efl
tranjlatu* )
phajiano
ouatribuit
punctis di-
fiinila^ue
admodum
& melea-
gridi i cen-
chridi au-
te rubra .
Quo fit; vp
locum huc
ita legen-
dum exi -
Jlii nemus :
x^ilia pu ti-
biis dislin-
fta, vt me-
le agri di,
& Phajia -
ntiialia r»
bri cn loris,
vtceehridi.

9i C.Plinij Naturalis Hifh

autem gallinae & columbae penna euulfa , alii11?
fimili iniuria, diutius. Omnibus ouis medio vi1"
Ii parua inefr velut fanguinca gutta , quod e i1"
corauiumexiftimant primum in omni corpo*'?
id gigni opinantes.-in oua certe gutta falit.palf1'
tatque.Ipfum animal ex albo liquore oui corpo-
ratur. Cibus eius in luteo eft . Omnibus intus cJ'
put maius toto corporetoculi coprdfi capite tu3-
iores.Tncrefcentc pullo, candor in medium vrf'
titut.lutcumcircunfunditur.Vicefimo die.fi m0'
ueatur ouum.iam viuentis intra putamen vox a4
ditur. Ab eodem tempore plumefcit, ita pofituS’
vt caput fupra dextrum pedem habeat, dextera1"
vero alam fupra caput. vitellus paulatim defie1"
Aues omnes in pedes nafcuntur , contra qui"!
reliqua animalia.Quardam gallina: omnia ge1"1
na oua pariunt.&geminos interdum excluduJi11
vt Cornelius Celfusautor eft, alterum maiore1"1
Aliqui negant omnino geminos excludi. Plu?
vicena quina incubanda fubiicivetant.Parere*
bruma incipiunt. Optima foetura ante vern111"
xquinoilium. Poft folftitium nata non imple"1
magnitudinem iuftam,tantoque minus , quaid"
ferius prouenere.

Devitiu,& remediu incubantium . Cap. Lilii'

OVa incubari intra x. dies edita vtilillimu<"!

vetera aut recentiora infecunda . Subi1"1
impari numero debent. Quarto die poftquam
perc incubari , fi contra lumen cacumine ou"l
rum apprebenfo vna manu, purus & vniufmo"1
perluceat color.ilerilia exiftimaturefle,
eis alia fubftitucnda. Et in aqua eft experime1’''
tum-.inane fluitat: itaque fidentia, hoc eft plclf'
fubiici volunt. Concuti vero experimento vetS(l
quoniam non gignam confufis vitalibus vcl>is'

Liber X. s}

"j"^i0“!d«ur initium poftnouam lunam,
eludunt* ‘“H0311 non proueniat. Celerius ex-

fimo e^eun fliS ^ Wc° *ftate vndcui«-

nuerir fmtum.hyeme xxv.Si incubatu.ro-

tianrur n 1 pet,e.unt : & accipitris audita voce vi-
teus f,,u conrra '«nitrum , clauus fer-

aratron1 jmineouorum pofltus, aut terra ex
te nar,’, ■ m autem &cicraincubitum,fpon-
denii„4?8l6mmt’ vtin Aegypti fimeti, s. Scitum
Potare Cev poto,rc ''Peritur, Syracufis tam diu
rent rvna°^Wm’i.do?rC cooPerta terra fatum ede
•Quin & ab homine perficiuntur.

YVP ^eati,^r^ouorum. Cap. L V.
ire evM SUfta,pthl,a fu;! “menta Tiberio Cicfa-
xum admT' Srauida, cum parere virilem fe-
gu™o~'m ?***• h<* vfa eft puellari au-
nendum habemn^—'"11 r’ atque c,“m deP°-

intermittereturteVo ‘"Umtla<lendo''',ne

tur.Nupcr inde forant fals° au8uiata Prodi-
do loco impofita nll !nuentum'vJt °u3 ™ cali-
tur homine L.r Palcis igne modico foueren-

erump”e" fam t e^ari'e'1'ii & ftat0 die lllint

rijcuLrda.v, , Trnditut nu.rdam arsgallina-
tanturX- ’ dlCem'Sclueaextjuaqueeirec.Nar
dcnrer • morma S5aUina mariti earum vifi fucce
abftt „ 111 7,!cera>& reliqua fatae more facientes,
tum niTrfi' Pe a camu- SuPer °mnia eft ana-
nion UIS fubditis atque excluiis ad miratio, pri-

incuh°n P agnoicentis foetum: mox incertos

ta 15 ioiioite conuocancis-.poftremo lamen-

naturadu«Cin2 ftagna 1 mel5entib“s & pullis

G,MS * gallina optima. Cap. L VI.

«limarum generofitas fpeftatur crifta ere-
cta,interdum & gemina,* primis nigris, ore * Varro rti

rubi rufi.lib.y

i>4 C. Plini) Naturalis HilK

eap.g.(vn- rubicundo,digitis imparibus, aliquando Ec(u pt(
de locus hic tjuatuor digitos traniucrfo vrto . AdremdiUi'
defumpttu nam, luteo roftropedibuique , pura non videti'
videt :cr)it tur : ad opertanea facra .nigrat. E ft 8c pumilio'
Colum. lib. num genus non fterile in iis, quod non in alio gs
S.ca.i.gal nere alitum, icd quibus certa fcecunditas rara, M
linar» bo- incubatio ouis noxia.
nitate ex

plumarii,: Vemortiis earum, & remediis. Cap. L VII.

non ex erit j Nimiciflima autem omnium generi piruita.m*
Zj‘c Axini' que inter mellis & vindemia: tempus. Mc- '
Ipectadam dicina in farrte,& cubatus in fumo , vtique fi e*
pracipiu, t . lauro aut herba fabina fiat: penna per tranfuer-
Stto fit vt fas incerta nares, Se per omnes dies mota : cibus
hic veiujii allium cum farte, aut aqua perfufus inqualaue'
codi.lcStu,- rit nodtua , autcumfemine vitis albx coctus : &
nem [equi quaedam alia.
malim, Pm

mi nigri,, D e conceptu & numero fatus ateium.
extera ru - ‘ ■ E V~ l P I-.

bicunda . Olumbat proprio ritu ofculantur ante coi'
vel , & re- V-v tum. Patiunt fere bina oua : ira natura mo-
Hitu, penis derante.vt aliis crebrior fit * partus.aliis nutne-
nigris, ore, rofior.Palumbes& turtures plurimum ternamcC
Vc. plus quam bis fere pariunnatque ita fi prior tce-
+JatM tus corruptus efh& quamuis ria f epererint num
quam plus duobus educunt. Tertium quod irri-
tum elt.vrinum vocautTalumbes incubat faemi-
napoft meridiana in matutinum . c ctero utas* :
Columbe marem femper & faeininam pariunt.
priorem marem ,pof!ridie fucmiuam. Incubant
iit eo genere ambo i nterdiu mas no Itu fcemina-
Excludunt xx die.Pariunta coitu quinto. Aelia-
Se quidem interdum binis menfibus terna edunt
finanqut paria » natnxv ii i, dteexcluduat, llatimquc

i

Liber X.

niuntutU&ai^are ',nter Puli°s%e ouainue-
inde pam „ P ouoIa"t'a‘i) «umpum. Ipfi de-

tem inter rl ^ueme,1rcsfetifiranc.Etipfa:au-
liunt , pa, 1 mas non 1 femins atque 'fa-
BaiturS; tTnoua i“ica ■ ex «1“*«« nihil gi-
‘ * "ypenemia Grxci vocant.

*>'paum,e& •anferiluu. Cap. LIX.

PakerumriomaWpa/ir- Prira°anno vnumaut
catccris duoden ’ fe<Iuenf ‘ ^«na quiniuc,
nos dies ternAn ‘ n°n lmPlius- Intermittens bi-
f^iiciahm, ■ lPaa,C’ &tcr anno ■ fi Spinis
d«io S“CUba“da Mares " flangunt defi-
bris Pari„„":Um-'^:lpmPrcr n°au &>n late.
Ii litato V" e' celfocubar.:es:{fe nili mol-

nis fliftciumlodugX™ Cum fi" dnSuli,1ui-

faere corrumpiw f! acim£ V fi“g? 1 aUC b' in*
exclud imr diebus ,e7„‘ fa' a'nditas. Tartus
limo. An fere in anin”0”"11'’™13** "trice-

bruma coiu^e^VtK

Ptope.Bis anno.fi priorem fcetumealli^efT11
danttalias plurima oua fedecim pauciffima fe'
g® “ <lJis «nt.piat oariunt Cc at
Vtiiiu U°" exclu^unc- Incubanda fubiici

WcenfcTk * e“tX ’• Incubant foemin* tantum

quit,quedp' ^s Sl vero «pidiores fine, * viginti-

M Nec mfn CTm mica CO!lla au morifc-
fnamet^ an>dnas,nunc facierate nimia, nuc
pe conamS 3PPrch.enfa radice, raorfu fx-

contia vrticam rem 'i?"'* C«'anU a abrumpnnt.

ar‘ie<ll“>& 1»omodtferuenttor optime oua,

Cit- I X.

* Quidam
legunt vi -
cejimo , pd
mendoje.

* quadra-
gefimo

¥ vietnk
qitink.

CPlinij Naturalis Hift.

ARdeolarum tria genera, leucon, afterias.p^'
los. Hi in coitu anguntur. Mares qniaeU*
cum vociferatu fanguinem etiam ex oculis pi'0'
fundunt.Nec minus agre pariuntgrauidx. Aqtii'
la tricenis diebus incubat, & fere maiores alite*1
minores vicenis, vtmiluus & accipicer.Singulof
*^iripte- fere parit, nunquam plus tcrnos:is qui ’ argoli°!
iej. <s4:t o- vocatur, quaternos: coruus aliquando &quinoS:
liu vaat.fi incubant totidem diebus. Cornicem incubante11'
tmtndata mas pafcit. Pica noucnos, melancoryphus fupf’*
fint exepla x x.parir,femper numero impatimec alia plure5; j
rU:eum% tanto facunditas maior patui.s. Hirundini c*d
miUorum prim6pulIi,&fereomnibus. quibus numerofio'
getttnvide partus. Irrita oua, qute hypenemia diximus , a11'
tnr attn- mutua fceminae interTc libidinis imaginatio"^
buere. concipiunt, aut puluere: nec columba; tantun1*
fed & gallins, perdices, pauones,anferes, eheu1'
lopeces.Sunt autem ftetilia,& minora, ac minu*!
jucundi faporis, & magis humida. Quidam®
vento putant ea generari:qua dc caufa etiam Z‘‘
phyria appellautur.Hasc autem vere tantiim.V1'*
na fiunt, incubatione derelifta, qux alij cynofi1'
ra dixere. Oua aceto maceratam tantumemol'
Jiuntur.vtpcr annulos tranfeant.Seruari ea in 1°
mento, aut hyeme in paleis, allate in furfuribus*
▼tiliffimum.Sale exinaniri creduntur.

Qua volucrum fota animal pariari ta£fe
nutriat. Cap . LXI.

VOlucmm animal paritvefpertilio tantun'1 ,
cui & membranacea: pinnx vni. Eadem C°'
la volucrum Iafle nutrit, vbera admouens:gein*'
nos volitat amplexa infantes : fecumque depof'
tat. E idem coxendix vna traditur , & in ciba111
«ulices gratiflimi.

Liber X.

5>7

R

De conceptu vipera & partu , &qux ter-
rt&rium oua pariant . Cap.L XII.

Vrf“s ‘m terreftribus oua pariut ferpentes:de
xu Tl» 'S I10n^um di&um cft.Coeunt comple-
ta!. ?f°circumuolutx fibiipfx , vt vna exifti-
os nu jCCf,S • viPenc mas caput inierit in
rcn • °a 1 a Erodit voluptatis dulccdine.Tcr-
‘«um eadem lola, intra fc parit oua vnius
v; "t,s » & m°Uia , vt pifces . Tertia die intra
bu f m ca^nlos excludit deinde fingulos die-
c * in8ulis parit viginti fere numero . Itaque
ia lar ditatis impatientes , perrumpunt late-

oun * a Paiente- c-.cterx ferpentes * contefta
j.: la Lerra incubant , & 1 cetum fcqucnte exclu-
r ' fnno • f tocodili vicibus incubant mas Se

tfrrdhiUm

Dtgntrationeterrefiium. C*p.L XI 11

T> Ipedum fotus homo animal gignk. Homini
-U tantum pium conus pccnin.ffi,a , augudum
^'Iicet vitx a pernitenda origine . Careris ani-
niaubus Itari per tempora anni concubitus, ho-
jmni ( vt dictum efi) omnibus horis dierum no-
tiumque. Cxteris fatictas in coitu, homini pvo-
Pe nulfa . Mellalina Ciaudij C.efaris coniunv,
oc regalem cditimans palmam , elegit inid

mJ!amen.nobiliffimam ' prodimus ancillam
tcenarne ftipis, eamque die ac nocte furcra-

genlrem0 ViCj.fin,°.CO,nCt,bim- II1 hominum

omnia ?/ri‘bUSdlUert,CUiaVent:risexcoghata.

Qu?m„me eu na‘UraC' T™inisvcriabo»^
ln hac Parte nocentiorcs.quarr
'«,iumus? Viros auidiores Veneris hyeme
tan)inas *ft«e4Hefiodw prodidit.Coimr
Tom. ij. q

* Cotexta ,
legenclu,no
coteft*, ex
~4rift.hbr*
G.ffijt. ani
mal.cap.vl
ti . i ibi fic
habet : Ui
A' WA' «A-
CVm
Vi^Ji i 7ty,

9% C. Plini j Naturalis Hi ft. !

fus elephantis , camelis , tigribus, lyncibus, i*"
noceroEi , leoni , dafypodi , cuniculis , qui!’11,
auerfa genitalia . Cameli etiam folitudines ,
lecrcta certe petunt : neque interuenire datuf'1
ne pernicie. Coitus tota die eft tantum iis ex ^

mnibus, quibus folida vngula. In quadrupede^
genere mares olfadlus accendit. Auertuntut'

canes , plroc.c , lupi , in medioque coitu , ind*'
riqite etiam cohaerent . Supra ditiorum plet'1
que fcemins priores fuperueniunt , reliquis ulJ
l‘es- Vrfi autem, vt dictum e 11, * humanitus il£"
' ■Rf“'w > ti : herinacei flantes ambo inter le complexi:#'
humjtra- ies n!are dante .fcemina fubiacente: vulpeif
"Tnr latera proiecta; .maremque fcemina amplexa-
initat.). Taurorum ceruorumque focmin® vim non

Ierant : ea de caufa ingrediuntur in coitu. Ce^1
viciflim ad alias traiU'eunt,&: ad priores redeflh
Lacerta , vt ea qua: fine pedibus funt , circuX’
plexu Venerem noitere. Omnia animalia qt1'
maiore corpore , hoc minus fcecunda funt. Si"'
gulos gignunt elephanti , cameli , equi ; Aea11
.this duodenos, auis minima. Ocyffime paiiu"'1
qua plurimos gignunt. Quo maius eil aniilW
tanto diutius formatur in vrero. Diutius geli""'
tur quibus longiora funt vita: fpatia. Neque c<c’
fcentimntempcltiua ad generandum xtas.Qi!*
dolidas habent vnguks, fingulos :qu.e 'bi$
cas , & geminos patiunt. Quorum in digitos f
dumhiiuradiuiia cft.ca numerofiora in fcr[l1'
Sed fuperiora omnia profectos edut partus, hS
Inchoatos : in quo funt genere Ie tente , vrf.e, ^
vulpes. Informia etiam magis, quam fupra --1
<3a , vrfatpariuntaarumque cfit videre patie11'
res, Poftea lambendo calefaciunt fatus oni ni**1
ca figuianr. Pariuuc pluiirnum quateri^

Cxc°s 1

Animal .
cap . $'o . .
UccTceiVx. -
KTitfiiZvcU
fart thS
ywf.j

Ca Liber X. 99

thocs aatcm gignunt canes , lupi, panthera: , * 'Tint.a-
■nenfe*, ”11111 Plura genera . Laconici oitauo nM fi‘ le'
bus , &nl,“1<!UC Scncrlnc- Ferum fexaginta dic- S:t ■ 'T™-
ftre.; coit mum tnbus- Ca:tcr-c canes & feme- Pr,a <» »
coitu nUm PaCluntur- Implemur omnes vno Smcrc mx
ri“s cic :t,atlte iu!,-uracempus concepere, diu- ributa U-
diebu, cntcatulos ’nec omnes totidem borefilaci-
fctUcji' xmm;anmr in vrina attollere ctus tere Cmtu
b0fj J', . cit (lgnum confummati virium ro- caS* i$atio-
ni n!ictnl,n'!' boc ic*cm iidcnces.Parnis duode- auxere
qu’a, j “f “Umeroflffinii, cterero quini.feni, ali- habet -Ari
omnP«lirnSUl,’'1U0‘I Ptodigiolimi putant: iicut pxele, ‘I »£
quom.er,areS,:lUt0”nt's fmminas gigni. Primos ‘‘b-6. Hift.
eant s marcs pariuntdncfteris alternant, ii in- animal. c.
ferto PP^^^o&cciaomenfe.Ineunturit partu 10- fecu-
parium. -fto-

UuiKLaconiV le marjbuslaboris alacritas-V‘- c^e ,raiit
cetera gene a *vT dc"H ' tamira ^denis: ,Mm‘°
tora fu? state Keneram' ?lT?ndo vifii«i.Nec «?»**«»*
feiinm o/- neranc.fcr6 axi i. defmcures. n»WAla-
Viu rn^ ldrim"nr ■ vt canum. mc.

tiunr » rn‘S vmS'D"-fyf°desorani menfcpa- ‘neant
WoUc fipetteaM, ficui lepores . A partu lia-

canr» fP leDtur- Concipiunt, quamuisvberafic- ¥ '^letatu,
divi a'tu’ ’ Panunt noa cxcos ■ Elephanti, vt abiUat,ex
WmT’PltUmt finSulos ’ magnitudine viculi' ^rijU.a-
4 1 . t,s ■ Cameli duodecim mcnftbus ferunt- ““na. c.jj.
imolen^1 ^r‘Unt vcle ■ iteruinque poii annum vkt fic ha.
nu™ aPartu-Equas autem poft tertium an- 1 ut: r i«r3
,5t n>autP°ft vnum ab enixu vtiliter admitti t>u
ci ’ “e,Unt?-i imlitaV ’Etmulier feptima dic co- l ? '
Pt?ch„m''I.'.meoCred!tUr ■ E1ua™ iubas tondere w*ll 7*

Prcc* . “Iilc Ltca,cur • tquaru iuba
'aU~taflllold inf0i.CU Patiantur humiiir ?
fck- anim |antCS cnirn gloiun luperbire. A coitu

. animalium curtum exaduerfo Aquilonum My. -

G i *C£uq4 hic

ioo C.Plinij Naturalis Hift.

mulieri tri Auftrociimue , prout marem aut fcrminam coO'
bnitur , cepere. Colorem illico mutant rubriore pilo,^c
+Ariftotelcs qtjicunquc fit,p!eniorc:hoc argumento ddinu,,c
iib.6 . c.i •. admittere etiam volentes. Nec impedit par^f
& * Tlin . quafdam ab opere , fallnntque grauidjr. Vici$
i»6.8.e.44. °lynipia praegnatem 'Echecratidis Theflali i*1'
afina afii- uemmus. Equos , & canes, Sc fues initum ma^'
gnant. tinum appetere, fceminas autem poJi meridie^
* Enchcra - blandiri , diligenciores tradunt. Equas dotni&*
lidu Ix* diebus equire , antequam gregales: lues &F
tum coitu fpumam ore fundere : verrem fiihciV
tis audita voce, nili admittatur , cibum non &'
pere vfque in maciem : fceminas autem in taF
tum efferari, vt hominem lacerent, candida m**'
xime veftc indutum Rabies ea aceto miti^ad^
natura: afperlo. Auiditas coitus putatur & cib^
fieri : ficuc viro eruca,pecori cepa.Qua: ex f eri* ,
mitigentur, non concipere , vc anferes: apt°s
vero tarde , & ceruos , nec nili ab infanda cd^'
caros. Miruin cft; quadrupedum prargnantes V?
nerem arcent, pratter equam & fucm. Sed fuptf'
ioetant dalypus & lepus tantum.

JDevana generatione anirmltum. Cap. LXlJl ^

aVa-cunque animal pariunt , in capita g»'
** gnunt* circumacto fub enixum Icetu, •*'
lias in v cero pone&o. Quadrupedes gefiant^
extentis ad longitudinem cruribus, Sc ad aluu^
luam applicatis : homo in femet conglobati#
inter duo genua naribus ficis. Molas, de qui bu<
ante diximus , gigni putant , vbi mulier non c-<
mare , verum ex femetjpfa tantum concepet^'
ideo nec animari, quia non fit cx duobus;aItfb
cemque habere per fe vitam illam, qu* fatis »*'
boribuique contingat.

. S>>

Liber X.

ioi

T^y ®'muriu>nfatH. Caf.LXV,
h.^”m“lbus- perfe&os fetus , » fuestan *

'tanatur, n^nJe5olof edunt : item plures , con hr.j.dcgt
cuncta r/|in °lldipedum,autbifulcorutn.SuprA nerat.ani-
nedice aurium fcetus, haud line cunctatio maUapC.

AlexanW;UK;qL‘atl^Umfubautol'eAr,ftotel<:& * ft» *-
lambe, i.! . ''8,111 militibus. Generatio eorum gens partu
Seni os r Con j j ’ nonco'tu dicitur : ex vna & habet :

«“iKs &fn^f ,d,dcru«: apud Persas ver6 pr;- K<w' ^

ita -n u . n vtcro parentis repertas . Et falis au- - '

niiium ’ C!lpra6?an“S °i,ilia,ltut ‘ I[aque delinit ’**?
tium^ tivnde vis tanta melles popuieturmu-
te- a8celttuni : in quibus illud quoq, adhuc la- ®vAi nmS
dat rao<*° ‘*la multi cudorepente oeci- ra wM-
qu, mu^Th eXanimes ‘periuntur, neque extat rfl. Vndt
qi murem hyqme m agro cffoderu.Plurimi ita L / 1 1
Troadem prouemunt • inm ; a c
iunt incolas . Prememus eorum ( .fu£auc" huc nonni-
dunt : & iam obS "erS, ™ ““h -S “V 1‘ fi' •
gni . Aegyptiis muribus duruspUus^ficmberi'
ttacets I,dem bipedes ambulant, ceu Alpini' fi,mant:

Uimdtuerit generis coiuerc animalia, ita de- ‘S“" j*”'
aum generant ,f» tempus nafcendi par habent ,Km & j

Quadrupedum oua gignentium lacerta ore pd- *"**»’ Y
}*re ! vt creditur vulgo) Atiftoteles negat: neque &*’
ncubant eadem, oblita- quo fintinloco en?xe, , rP *7
quo luam huic animali nulla memoria. Itaque r d’~
Catuli per fele erumpunt. 1 "erfi ?»“-

D'lP‘>iahcminiiangHm nafei. Cap.LXVI.

A Mguemex medulla hominis lpin^ gigni, ac-
Acepimas a multis. Pleraque enim occulta &

dumgencre'6 prouenklK’ cliam in quadrupe-
di DcfaJamandra. Cap.LXVII.
cut falamandta, animal lacerti figura, ftella-

102

C- Plini j Naturalis Hift.

tum, nunquam , nHi magnis imbribus, pro^*
niens, &: ierenitace deficiens. Huictancus rigof-
vt ignem tactu cxtinguat, non alio modo qU»1"
glacies. Eiufdem fame quae laCrea qrc vomit11*'
quacunque parte corporis humani conta&a, :lJ
ti clenimnc pili: idque quod contaitum e it, coi13'
rem in vitiliginem mutae.

“De ij: q«.t i lafcunturrx non genitis: & qua n*‘
t a nihil gignant. Cap. L XVI II.

f~\ Vadam vero gignuntur ex non genitis . J
Vi^/tmevlla (imiii origine, vt lupra di&a1*
quacunque itftas,auever, ifatumque tempus S1’'
ili generant. Ex iis quaedam nihil gignunt, vt !**
lama nd 11 .Neque ell iis genus mafculinum
mmitiumue,hcut neq, in anguillis, omnibufi'1
qu,- ncc animal, nec ouumexfefe gencrat.Nel!'
trumert&oftreis genus, Accanteris adtrarcfl**'
Bits vado vel faxo-Qu,- autem per fc generant***’
h io mares ac fatminas deferipta funt, genera]!1
quidem aliquid coitu , fcd impcrfeChim & di»!'
inile.&t ex quo nihil amplius gignatur,vt vert*1*1
culos mulca. Id magis declarant natura: eotu***
qux infecta dicuntur , ardua explanationis***
mnia, &* priuatim dicato opere narranda. QO3'
*jubtexet. propter ingenium pradielprum,8c reliqua’!^*
wxeturdilienatio.

D e fenfibtu animalium. Cap. L XIX.

EX lenii bus ante cetera homini taaus.dein***
«guftatus: reliquis fuperatur i multis. Aq***]

1 a: clarius ccrmintivulmres fagaciits odorant1*!
liquidius audiunt talpa* obrutx terra, tam dc^c
atque furdo natura elemento. Praeterea vocef]
mnium in fublime tendente/ermone exaudi1*11
& ii de iis loquare , intelligere edam dicunt*1*’
& profugere . Auditus cui hominum primo ne'

jat***

Liber X. roj

Lm!,'p *1|l‘c ^ famonis vfus ablatus: nec fune
1Tr ■ . 'Kn ^l!rd* ’ vc nun ‘*c'em fint & muti . In
fed r° - “ audkum *fle-.noneft verifimile:
in nia -°^r' nler3ere iblent Jdeo 8i hiemium
mju pifcantibus.

» olfaclum tjfefifribu*. Ctp.LXX. i

X fn CS SUl aud itus, ncc mebta habent nec

tc r,\ a,yma'' al!dire tamen eos palam eit.vtpo-
fum.!?- ■ fu t:ongl‘eg.iri feros ad eibumcon-

■ tuumetnquibufdam viuatiis fpeftatur: &in
ni mis Cmiarit , genera pifeiuin ad nomen vc’-
ebrir'1 ' ^ itnguios. Itaque produntur etiam
rriome audire, mugil lupus falpa.chromis.Sc
«co m vado viucrc.* Olfattum iis cfTe.manife-
patet. Quippe no omnes eadem cfca capitin-
• «c prius, quam appetant, odorantur. Quofda

fcoun “T* lten'CS' ‘=lfan'anto illitis faScibus
icopul, pifcator expellit , vclutt fui cadaueris
agnitionem tug, entes . Conueniiintque ex aleo
«,amad quofd am odore s.vc fepian? vftam, &
Polypum : qui ideo conjiciuntur in tiaffas Scn-
tini qti, dem nauium odore procul fugiunt-ma-
«tme tamen pilcium fanguinem.Non poteft pe-
'tis anelli polypus : idem cunicula admota , ab
odore protinus relUit . Purpura; quoque fcetidis
apumtur.Nam de reliquo animalium genere
5 !S u i^Comus ceruini odore lerpentes fu-
T f-^masimeftyracismrigani^ .autcalcis,
t>en ,! F j iS ,f“mica: necantur. Culices acida
F eunt*, ad dulcia non aduolant.

Taa ^ commiin em 'Jfttmni bus. Cap. L XX J.

Aftus fenfus omnibus eft , etiam quibus nul-
b lus aliusmam & oftreis.&terreftribus vermi
Exiftxmauerim omnibus fenfum &
buitatuseffe.cut enim alios alia fapores appe-

G 4

104 C.Plinij Naturalis Hi!t.

tunc? in quo vel prxcrpua natura arcbite##
Alia dentibus prodantur, alia vnguibus, alia &
ffri aduncitate carpunt, alia lacitudinc ruuJJ6
alia acumine excauant,alia fugunt:alia lamb1'1'
forbent, mandunt , vorant.Nec minor variet
in pedum minillerio, vt rapiant, diflrahai1*
teneant , premant , pcndeant , tellurem fcabt'1*
non cellent.

Qf*-* venenu viuant,& qua terra .

Cap. L X XII.

VEnenis caprex &c coturnices( vt diximus'
pinguefcunt , placidilfima animalia : at i'ci'
pentes ouis >fpe&anda quidem draconum ar^‘
Aut enim folida hauriut, ll iam fauces capiuilC’
qug deinde in femet ccuoluti frangunt incusi'
que ita putamina s(excutiunt:aut fi teneriorefl^
catuli adhuc artas, orbe apprehenfa fpirav^j
* Jttehus, fenfim vehemcncerque praffringunt, vt amp11'1
Qua^aui- tata parte ceu ferro , reliquam qua: amplexu [i‘
ditate^ na- netur, forbeac.Simili modo auibus deuoratis#'
turale fola lidis,cotentionc plumas 6c offa reuomunt.Sco£'
augent) vt piones terra viuunr . Serpentes, cum occa. fio cfa
naturalis vinum pracipue appetunt , cum alioqui exigu<?
auiditatis indigeant potu .Eadem minimo &penentd^
appellatio - cibo, cum adferuantur inclulx : deuti araflel
ne mteUi - quoque, alioqui futtu viuentes. Ideo nullum i11'
gamus cibi terit fame aut liti venenatum. Nam neque ca\°*
potufy ap - his , neque fanguis , neque fudor, * qux aui^*
petentiam , tatem naturali faleaugentJn quo genere
qua calo - magis exitialia , ff fuum genus edere antequi11’
re potifii- noceant. Codit in thefauros maxillarum cibut11
tnum ff>hingiorum & fatyrorum genusanox inde C*K
dore excita hm ad mandendum manibus cxpromit>&: qu° ,
tur. formicis in annum folenne cft , his in dies
horas .

* txtuf
fiunt:

Liber X.

V

fit cibo & potu, quor undam. Cap. L XX 11.1,
^Num animal digitos habendum herba ali-

- . . ^Ur > lepus : fed &: fruge folidipedes , &: c bi-
j lcis lues omni cibatu 6c radicibus . Solidipe-
volutatio propria. Serratorum detium car-
^luora funt omnia. Vrfi &: fruge , fronde , vin-
crnia » pomis viuunt Sc apibus , cancris edam

&f(

ormicis. Lupi, vt diximus , &: terra in fame.

ecus potu pir.guefcir ; ideo fal illis aptitfimus; *Legendu,
& fruge &herba„fed Sed vt bi -
^ bibere , i e cedunt. Ruminant , pr.eter iam di- bere , fic
ccrui , cum a nobis aluntur. edunt, tra -
^ mia autem iacentia potius quam flantia , & dente ^Ari
, yeme magis quam acflate, feptenis fere mcnfi- Jtot.Hiftar.

finriri mmn.. f! : i : „„ „ ... ; „ .

Oror*.

hv,

bu;

,Us ’ P°ntici quoque mures limili modo reman- anima. lib.
“nc • In P°w i quibus ferrati dences , lambunt: & c. %.ve~
mures hi vulgares , quamuis ex alio genere ter in a pro
mt.Qiiihus continui demes forbent,vt equi, bo- aqua mc~
raS Vr^' ^ aquam quoque morfuvo- do , quam

i .,nc * Africa maior pars ferarum aeflate non hauprunt»
Unt 3 *nopia imbrium: quam ob caufam ca- pabulum
P 1 mures Libyci , fi biberint , moriuncur.^Ory- [umere ,
gero perpetuo fidentia Africae generant, & na- quac^ vbe*
ra loci potu carentem mirabili modo ad rius pota -
^emedia fidentium. Nanque Gxtuli latrones co rint aui-
urant auxilio, repertis in corpore eorum falu- diu* item
ertimi liquoris veficis. Infidunt in eadem A- vorare.
rica pardi condenfa arborum , occuliatfque * Orygem
^arum ramis , in pr.uercuntia defiliunt , atque perpetuo
® volucrum fede grafiantur .Feles quidem quo Jitientem
hedo.quam leuibus velligiis obrepunt auibus? *Af-icage~
3Uam occulto fpeculatu in mufculos exiliunt? nerat ex
xcrementa fua etfolla obruunt terra , intelli- natura lo-
Scntes odorem illum indicem fui effe. co potu ca»

Q** inter fedi[ideantt& qua tnterfeconueniant. tente *

G S

io6 C. Plini j Naturalis Hi it.

Cap. LXXllir.

ERgo & alios quofdam fenfusefle, quam fi/'
t pra di&os , haud difficulter apparet . s i!!’-"
enim quidam his bella amicitisque , vnde Sf
af.edus , praeter illa qu.n de quibufque eoruih
fuis diximus locis. Diffident dotes aqull*:
coruus 6; cblorio, noclu intuccm oua exqtiiren-
tes. Simili modo coruus & miluus.illo preripien
te huic cibos: cornices & nofiua : aquili &rro-
chilusffi credimus ) quoniam rex appellatur a-
uium : noflux , & cetera: minores aues. RurfU*
cum cerreftribus , muftela & cornix: turtur *£
pyralis : ichneumones , vefpre , tc phalangis
aranei , Aquatici , anates & gaui;e . Harpae K
triorclics accipiter. Sorices & ardeoli.inuicen»
fatibus infidi antes Aegithus auis minima eunt
almo. Spinetis enim fe fcabendi caufaartercns,
nidos eius difllpat : quod adeo patiet, vt voce
omnino rudentis audita , oua eiiciat, pulli ipl»
metu cadat. Tgitur aduolans h ulcera eiusroflrU
excauat. Vulpes & Nili angues: muftela: & fues.
Aefalon vocatur parua auis.oua corui frangent
cuius pulli infeftantur a vulpibus. Inuiccm h.rC
catulos eius iplHmque vellit.Quod ybi viderunt
corui , contri auxiliantur , vcluiaduerfus com-
munem hofte.Et acanthis in fpinis viuit • idcir-
co afinos & ipfa odit , flores fipina: deuorantes.
Aegithum vero anthus in tantum, vt fangtiinen»
eorum credant non coire, multifque ob id vene-
ficiis infament. Diffident thoes & leones, & mi-
nima aeque ac maxima. Formicofam arborem
lorices cauent . Librat araneus fe filo in caput
lerpentis porreft.T fub vmbra atboris fui : tali'
taq, vi morfu cerebrum appreliendit, vt flridens
lubindc , ac vertigine rotata , nc filum quidem

defup

defupe

Liber X.

107

per pendentis rumpere , adeo non fugere
eat : nec finis ante mortem eft.Rurfus amici
rulU°ncs ^ c°llunb.T , turtures & pfittaci , * me- ji„_ anim.
stc? ^ tutdi,cornix & ardeola; contra vulpium s. C-I>

' Ili

. 1 genere i Difta funt , quae Arcadia narrat

,e domino a dracone (eruato , & agnita voce tfvywf.
ominis. De afpide miraculum Philarcho red- Vndc&hic
. a'0r : is enim autor clt , cum menfam cu- legemtu vi
‘“‘dam veniens in Aegypto alej^fcaffiduS.eni- detur, Me .
. aih catulos, quorum ab vno fim^nhofpitis in- ruU& tuy
?«nptmn illam reuerfam ad confuetudinem turis.

'‘i* ‘ > intellexiffe culpam . Se necem intuliffe ca-
0 j nec pollea in tectum id reuerfam.

■De fomno animalium ■ C, tf. L XXV.

V Omni qu^ftio non obfcuram conicSationcm
habet, m terreftribus, omnia qui '■> conni-
eant , dormire manifedumeft. Aquatilia quo. * c‘r
SOe exiguum quidem , etiam qui de carteris du- btnt,
”<tant . dormire tamen exiftimant ; non oculo-
yum argumento, quia non habent genas : verum
'Pfa qttiete cernuntur placida, ceu foporata.neq;
all“d, quam caudas , monentia, & ad tumultum
jytquem expauentia.De thynnis cofidentius af-
fatur. Iuxta ripas enim aut petras dormiunt.
p‘ani aute pifeium in vado.vt manu fxpe tolla-
nt. Nam delphini balmsque ftertentes etiam
audiuntur. Infeifta quoque dormire filentio ap-
Jjret , qqia ne luminibus quidem admotis exci-
tentur . Homo genitus premitur fomno per ali-
SUot mefestdeinde longior in dies vigilia.Som-
Qlat ftatim infans.Nam Sc pauore expergifeitur,

tc

ic8 C.Plinij Nit.HiU. Lib.X.

& fu&um imitatur. Quidam vcronunquamtquh
bus mortiferum fui fle fignum contra confuetU'
dincm fomnium , inuenimus exempla. MagnH*
hic inuitat locus , &c diucrfis refertus documen.'
tis, vtrumne fint aliqua prtefcita animi quiefccfl'
tis : qua fiant ratione, an fortuita res fit , vt pl$'
raque. Et fi exemplis agatur, profedib pari*
fiant. A vino & a cibis proxima, atque inredof'
niitarione vanacfTe vifa,propc conuenit.Efi atf'
tcm fomnus nihil aliud , auam animi in ltiC"
dium fe.fe r^rfiis. Procter nominem fomnia-
re equos JBies.boues, pecora, capras , pa-
lam efi.PtThoc creditur &c in omnibus,
qua: animal pariant. Dc iis , qua:
oua gignunt , incertum
e fi: fed dormire ea,
certum. Verum
ad infe&a
tranfea-
mus.

*

c. P L I

SECVNDI

N I

N a/

TVRA LIS H I-

STOHIit

I

LlSfTl VXD EC1.7stVS.

liSlrS? !|T A N T lmraenf? fubcilitatis ani-
nia ia' !iu-lnd<> aliqui ea neque fpira-
KSitiKgire, & bnefanguine eflc etiam prodi-
-«-:/aerun’.

Cap. T.

Ita hac & multigena , terreftrium volu-

Vtm,„[miri‘i',eVlt!i.‘AIia Pcnnata > vt apes : alia
Pedi^UC mot^° ’.vt formicae : aliqua & pennis &
ah i “Acacen[ia : '“re omnia infedla appellata
«on°,C nlUlc «ruicumloco , nunc pe-

te,,,,,.11' atque a 1 li i pr.-ccindta fepaiant membra,
non m°do HUula cohterentia. Aliquibus vero
alUo ‘’ta liKifL:ra eas ambiente rugas, fed in
Verrel - tIllPernc tantum, imbricatis flexilibus
rum arafici*otlUam a!ibi e<a-a:ioi;e rc-

^‘fifbtilitatnnhunaturx. Cap. IT.

■‘0*hTLlrTidT PorPoribus>aut “rte ma-
In hic m 5 aci . officina fcquaci marcria fuit.
^Uanra ^^arU'1S ’ attlUc tam nullis , qux ratio,
ls' quam inextricabilis perfe&io ? vbi

tot

1

lio C. PJinij Naturalis Hi!h

-coticnfuscollocauitin culice?& funtaliadid*1
minora. Sed vbi vifum in eo-prxtend it? vbi gU-
ftattim applicauit? vbi odorarum i nictu i c i vbi
vero truculentam illam £c portione maximam
vocem ingencrauit ! qua fubtilicate pennas ad' ]
nexuit? prxlongauitpcdum crura! difpoluitie-
iunam caucam , vtialuum? auidam fanguinis»
& potjffimum humani fitim accendit? Telum ve
r6 perfodiendo tergori, quo Ipiculquit ingenio* I
Atque, vt in capaci, cum cerni nopoiiit exilitas. !
ita reciproca geminauit arte , vt fodiendo acu-
minatum pariter , forbendoque fiftulofum
Quos teredini ad perfdianda-robora cum ibno
tefte dentes adixit? Porifiimumq; e ligno cibar-. i
tum fecit? Sed turrigeros dephantorti tniratnu1
humeros, taurorumq; colla , & truces in fublime
ia£tus,tigrium rapinas, leonum iubas , cum reru
natura nufquam magis, quam in minimis , toW
fit. Quapropter quatio, ne hxc legentes, quoniam
ex his fpernunt multa , etij relata faftidio datu-
nent.ctim in contemplatione natura; nihil polft
videri fuperuacuum.

Vtrtem Jpirent,an habeam fitngtuncm.

Cap. III.

•jNfecfa multi negaruntfpirare ,idque ratione
lperfuadentes.quoniamvifceri interiori nexu*
fpirabilis non ine/Iet. Itaque viuete vt fruges,
arborefque ; fied plurimum interefie , fpiret ali'
quid.anviuat.Eadem de caula nec fanguinen?
iis efle, qui fit nullis carentibus corde atque ie-
core. Sic ncc fpirare ea, quibus pulmo defit. Vndc ,
numero fa quxftionu feries exoritur. Iidem enim
Sc vocem ellc his negant , in tanto murmure
apum, cicadarum fono,& aliis qua; fuis xllirna-
kuntur locis. Nam mihi contuenti fe perfuald

rerum ;

Liber X I. n

«iU?1 natura’ n'hil incredibile cxiftimare.de
•Nec video, cur magis poJlinc non trahere ani
I **ni Calia,8c viuerc , quam fpirare fine vifceri-
* : quod etiam in marinis docuimus,quamuis
lisv^ 0>^tum denfitatc &: altitudine humo-
inf ° - e quidem aliqua, &: animatu carere in
y o lpiritu viuentia, habere fcnfum vi£lus,gene
q, operis, atque etiam de futuro curam: Sc
h^mujs non fine membra, qu* velut carina fen-
'*****(& tamen his auditum, olfactum,
an* ' eximia praeterea natur? dona,folertiam,
unum , artem, quis facile crediderit? Sangui-
^ m non dic his fatcor,ficuc ne terrelhibus qui-
t eni.cuuttis>verum fimile quiddam. Vc fepix in
1 11 fanguinis vicem attramentu obtinet > pur-
generi infe&oriUc fuccus : fic &infe-
^quiiquis elt vitalis humor, hic erit Sc ian-
Pof -Ci°nec cx^mac^° fua cuiq; fit. Nobis pro-
lCuM eft, naturas rerum manifeflas indicare,
11 cau fas iud icare dubias.

“2) e corpore iorum. Cap. II II.

’^a,vt intdligi poflit, non videntur ncruos

If£: iVcmceiiigipouiL, non viaentur ncruos
ocrc,nec ofTa,nec fpinas, nec cartilaginem,

hec

gile

pmguiancc

carnes,nec

ruftam quidem fra-

c ^m’vc quaedam marina, nec qua: iurc dicatur
,*** Mediae cuiufdam inter omnia hac na-
\,T c°rpus, arenti fimiic,netuo mollius, in teli-
A1,1;’ partibus ficciiis verius, qudm diuius.Ethoc
u>n his ei>,nec praterea aliud. * Nihil intus,
j 1 admodum paucis inteftinum implicatum
di au i fis prxeipua viuacicas,&: partium
v:^Jl>^aruin palpitati o.Quia quxeunque dl ratio
c alis,illa non certis ineft membris , fied toto in
^ rpore , minime tamen capite : folumque non
ouecur,nifi cum pe&ore auulfum, In nullo ge- plicatum.

*L ege dum
videtur ,
Hihil in*
tui, nifi in~
t esi in u, ad
modii pau-
cis replica-
tu, ex ^Ari
fio.li.-q .ani
ma. cap.y.
vl>i infida
nihil intus
habere tra
dit, pr.tter
inteftinu ,
ab ore ad
exitu pro-
tenfumdd-
cj/iein pU-
nfque re -
liu, in pau
c is vero re-

i/i C. Plinij Naturalis Hift.

nere plurcsfunt pedes. Et quibus ex his plurii*11'
diutius viuunt diuulfa , vt in 1 colopendris viae'
mus. Habent autem oculos,prxtcrque e fenfibu*
ta&um atque guftatum : aliqua odoratum»
pauca & auditum.

De apibus. Cap. V.

SEd inter omnia ea principatus apibus, &: iuftf
prtccipua admiratio, folis ex co genere horfli' ]
num caufa genitis. Mella contrahunt, fuccum1^
dulciflimum arque fubtiliffimum , ac faluberri' J
*iAliasJic: mum. ♦ Eauos confingunt & ceras. Ilkeadvfii*
Faifos ccn- vira* laborem tolerant,opera conficiunt^-empU'
fingunt & blicam habent , confilia priuatim ac duces gre"
<erM, mille gatim:& quod maxime miruin fit, mores hab^ |
ad vfus vi- Prsterea cum fint neque manfueti generis, ne^i
ta . Labo- feri : ramen tanta cft natura rerum , vt prope e*
rem tole- vmbra minimi animi!is,incomparabilc efiecc'
n.nty&c. rit quiddam. Quos efficackc induflrixque tans* |
comparemus neruos ? quas vires ? quos rationi
mediusfidius viros ? hoc certe prteltantioribuSi
quo nihil nouere nifi communc.Non fit de ani'
ma quzefiio : confiet &i de fanguine, quantulum
tamen e (Te in tantulis potefi, Aeflimemus pofl'
ea ingenium.

Qui ordo natura in eis. Cap. VI.

HYeme conduntur. Vnde enim ad pruinas ni'
udfque,Sc Aquilonum flatus perferendos vi'
res? Sane & infecta omnia : fcd minus diu , qu:*
parietibus noflris occultata mature tepefiunt*'
Circa apes aut temporum locorumue ratio mtf' ,
tata efi aut etrauerunt priores, c onduntur a Vct\
giliarum occafu fed latent vitra exortum :ade^ !
non ad veris initium, vt dixere nec vt quii qua n*
in Italia de alueis exiflimat. Ante fabas florefl'
tes non exeunt ad opera & labores , nullufqi^

Liber XI. iij

fUm per cilum licuit , otio perit dies. Primum
J^os conlhuunt, ceram tinguntjioc cft5domos
cUafq; faciunt. Deinde i'obolem.po'tea mella,
Crarn ex floribus, melliginem e lacr> mis arbo-
glutinum pariuatialicis.vlmi, harun-
: *J}lsducco,gummi,refina. His primum alueum
£lUn* intus rotum,vt quodam te&orio, illinunt,
ahis amarioribus iiiccis contra aliarum be-
l°laru auiditatcs : id fe fa&uras confcix,quod
'■Oncupifci poflit.His deinde fores quoque latio-
escircunftruunt.

D vocabulis operis. Cap. VII.

J Jflima fundamenta commolin vocant periti,

. *ceunda piiroceron,certia propolin, inter co-
_ a eerafque, magni ad medicamina vius. Corn-
„ °bs «i'ulta eft prima, laporis amari. PilFoceros
c percam venit, picantium modo* ceu dilutior:

** initium pierunque e mitiore gummi. Pro-
j! ils > ccaflioris iam materia' , additis floribus,
*wum tamen cera , fed fauorum llabilimen-
^ni»qua omnes frigoris aut iniuria aditus ob-
tuUntur,odore & ipfa etiamnum graui , vt qua
P ^rique pro galbano vtancur. Pratcr hac con-
ce l*Cur erithace, quam aliqui fandaracham,alij
«tthum vocant. Hic eric apum, dum operan-
t a.r?^Us » hepe inucnitur in fauorum inani*
tlbusfep0iitus,Sc ipfe amari laporis. Gignitur
, tem rore verno, & arborum fucco,gurami mo

^ *«» ujrc ^

Africi minor, Aultri flatu nigrior, Aqoiloni-
J!s felior & rubens , plurimus in Gracis nuci-
j j^enecrates florem cfle dicit , futura mellis
licium : fed nemo prater cum.

quibus floribus opera fiant. Cap. VI U.
Fras ex omnium arborum fatorum que flo-
r*t>us confingunt, excepta rumice & cheno-
Tom. ij. H

* <Tintia -
mu e v /fj-
/panicis c«-
dicibufhac
eruit letfia
nem:Ti(fo-
ceros fu per
eam venit ,
picatus mo
do, ceu di _
latior cera,
lfi Vltiu, po
pulorumog
mitiore git
mi.

H4 C. Plini} Naturalis Hifh

pode. Herbarum hxc genera. Falfo excipitur
fpartum,quippe cum in HHpania multa in fp*f t
tariis mella herbam eam fapianr.Falfb <k ol^
excipi arbitror , quippe oliusprouenm pluri’11*1
examina gigni certum efl. Frudibus nullis H°ct
t-ur.Moftuis ne floribus quidem, non modo co{'.
poribus, intui unt.Operanrur intra fexagintap31'
fus.Ec fubinde confbrnptis in proximo florib^’
fpecuiarores ab pabula viter rora mirtunt.No^Jj
deptehenfac in expeditione excubant fupinas
alas a rore protegant.

De amat ortbus earum. Cap. IX.

NE quis miretur amore carum captos, Arilbjl
machum Solenfem duodefexaginta an^1:
jiihil aliud cgifle : Philiicum.verb Thaflum1*1
defertis apes colentem Agrium cog nominatui^
qui ambo, fer ipfe re de his.

R

T{aL io op ens. Cap . X.

Ario opertsh-c-.interd iu flatio ad portas
rx caflrorum,no'‘tu quies in. matutinum,^
.vna excitet semino aut triolici- bombo

negvna excitet gemino auc triplici- bombo ,
buccino aliquo. Tunc vniucrfe prouolant,fl din
mitis futurus elf. Pr ’ diu i nant en hn ventos tin

bre fque.&r tunc fl. conti nent tedns. Tea que tem^j

r ip T f* Jt' llfir intpr nr i-frtM Itnlkanr \

ric carlH 8c boc in'er pr ‘fcita babent )
agmen ad opera procedit , alis flores nggertU1’

pedibus.ali aquamote.gutrafque lanugine rl^j

a- ? a » a. .. , i a. a ■ . ■ a # a I >J. 1.1 a~ a. /X — -» T f /*_ •

tius.corporis.Ourbuseft carum adolefcen ia,3<
opera exeunt, & fopr ' di£ta conuchunt fenlou
intus operanrur.Opx flores comporranr prium
bus pedibus femina oacrant propter id narun
fcabra,pecfcs priores roilvo : ruexque unufls ^
meant fascina pandatt, Excipiunt eas teras

/ " au»1

Liber X I. iiij

TJa:ernx, atque exonerant.Sunt enim intus quo-
officia diuifa.Aiia fhuunt.aliie poliunt, aliae
jSgerunt, aliat cibum comparant ex eo, quod
«acum elk. Neque enim feparatim vefcuntur,

^5 'aequalitas operis £c cibi itat & temporis.
vSJtUUnc oriaea concameratione aluei.testumq; ¥ Melias
vfque ad fumma tetla deducunt , limitibus $truzt
'his circa- fingulos a-rcus, vcalij intrent, aliis
*Mnt. Paui fuperiorc parte affixi , & paulullun ,

Jam lateribus fimul haerent & pendent vnd. ne a/a£J-
tUndT1'' contingunt, nunc obliqui, nunc ro- Uxti''

. uai a qualiccr popolcic alucus: aliquando 5c ve[vfL rtr£
uorunv generum, citm dua examina concor- ■ V
.. us populisdidimiles habuere titus. Ruentes 7' » • ‘

J:l’as fulciunt, pilarum iucergerinis i fuJofor- n:- . ,1

^atis.^ne delic aditus ad farciendum. Primi , "•? . _ {
^ tces verius manes «ruuntur , ne promptum

^od inuirec turanCcm.Nouiflimi maxime

c as ex iAri

^plentur meile : ideoque auerfo a luco fani:
'trnuntur. Gerula; fecundos ilatus captant. Si

. anmiaMb,

fefPrCCC“adWMhrfi P01^1™!0 la- JiTba'^:

te librant. Quidam m humeros eum rmpo- n
Ij‘ tradunt. Iuxca verb tertam volant in aduerfo
aturcpfibjis hcbctato.Mira obierua. io operis, »wy irxi)
tnantiutii inertiam notant , cafligant mox, £c xi/xdiy
Phuiuntmorvc .Mira munditia. Amoliuntur om- T,jf

13 e medio .nulhrque inter opera fpuveitiae ia- • - -

ent Quin & excrementa operantium intus , nc » , '
,°*>gius recedant, vnunr congelta in locum, ture cosear, jy
^'uis diebus, & operis otio egerunt. Cum aduo liacjMtwv
^ptrafeit inaluco ihcpuntminus ae rninm do- ptf.sra sai
j)ec vna circumuolcc eodem, quo. excicauk, »> f rj
caft1^°*ceu <lu^Kem eaPerc imperans : & hoc f . ,
«totum, motfe. Tunc, tepente omnes- conti- ‘«ff**
l«sttnt,. tesi wiw

Hi a

ii(> C. Plinij Naturalis' Hift.

'Vtljic, Defucu. Cap. X I,

vt in Boji- T"\ Omos primum plebcis exxdificant, dcinuc
lien fi ccdi- -illegibus. Si fperatur largior prouentus, adij'
ce legitur, ci.untur contubernia 8c fucis. His cellarum mi'
firuut orfie nimx,fed ipfi maiores apibus. Sunt autem fud»
a coneam c- fine acu Leo* vclut imperfe&g apesmouillimxq1^
ratione al- a tefiis &: iam emeritis inchoata: , ferotinus
»ei , tex- tus , S: quafi feruicia verarum apum. QtjamoP*
tvmfy ve- rem imperant iis primofque in opera expellunt
luta fitm tardantes fine clementia puniunt.Neque in ope'
ma.tela de re tantum, fcd fn taetu quoque adiuuanc ea*»
ducunt, li- multum ad calorem conferente turba. Certe qU^
mitibus bi maior luerit mulcirudo,eo maior fiet exajfl*'
nu circa fin num prouentus. Cum mella cccperut maturefcc'
gulo s a - re, abigunt eos : multxque fingulos aggrefix trU'
Hus^c. didant. Nec id genus , nili vere,confpicitur. F*1'
cus ademptis alis in alueum reiedlus , ipfe caetd I
ris adimit. Regias imperaroribus futuris in vtf J
parte alnei extruum amplas, magnificas, fepai*'
tas , tuberculo eminentes : quod fi exprimaruf»
non gignuntur foboles.Sexangulae omnes cella;>
a Ungulorum ex pedum opcre.Nihil horum fid'
to tempore, fed rapiunt diebus fercnis muni*'
Et meile vno altcroue ad fummumdic ccll*5
replent.

V^tta naturamellis. Cap. XII.

Fnithoc ex aere, Sc maxime fiderum exortu»
prxeipueque ipfo Sirio explendefcente fit»
ncc omnino prius Vergiliarum exortu fubiuca'
n is temporibus. Itaque tum prima aurora foltt
arborum meile rofeida inueniuntur : ac fi qui
matutino fub dio fuere , vn&as liquore verte*
capillumque concretum fenriunt. Siue ilie
cali fudor , iiue qu.rdam fiderum fialiua , fi u*
purgantis fe acris luccus : vtinlimque efiec & pu'

Liber X I.

117

tUs ac liquidus, &fux natur*, qualis defluit pri-

Tllnr- J 1 . I 1 ! 1

^lO ;

nunc vero e tanta cadens altitudine , mul-
<lUe > dum venit, fordelcens , &: obuio terrx

p Uu inferus , praterea e fronde ac pabulis
us38c in vterculos congeftus apum (ore enim

^untjad h.xc fucco Horu corruptus, &aiueis
macer-- r

bellis

natura voluptatem affert.

Qux optima mella. Cap. XIII .

Jpl °ptimus femper . vbi optimorum doliolis
j/iotum conditur. Atticae regionis hic,& Sicu-
ii r 1 'Vmecro * ^ Hybla ab locis , mox Calydna
ula. Eft autem initio mei , vt aqua , dilutum,
y. Pr«mis diebus feruet.vt mufl:um,fcque purgat:

Celun° die craftefcit, mox obducitur tenui
So ^ lana Mu? feruoris iplius lpuma concrefcit.
^ rbetur oprimum, & minime fronde infedlum,
^Ucrcus,tili3e,harundinum foliis.

Stner.i mclLu in fngulu. Cap. XI II I.

\ Vtnma quidem bonitatis nationes conftat(vt
P a,pia diximus) pluribus modis. Aliubi enim
_Ul cera fpe&abUes gignuntur,vt inPelignis,
‘cilia : aiiubi melli copia,vt in Creta, Cypro,
n magnitudine , vt in Septentrio-

^hbus^vifo iam in Germania odo pedum lon-
bnudinis fauo, incaua parte nigro. In quocun*
1 c tamen tradu terna lunr mellis genera. Ver-
cUl^>ex floribus conflrudo fauo, quod ideo vo-
jatUr anthinum.Hoc quidam acringi vetant, vt
jrgo alimeto valida exeat foboles.Alij ex nul-
^‘ninus apibus relinquunt, quoniam magna fe-
te a?,r vbertas magnorum liderum exortu. Pra-
teafolftitio cum thymum & vua florere jnci-
> praecipua cellarum materia. Eli autem iq
^nendis fauis necelfaria dilpenfatio , quo.

H $

i8 • C.Plinij Naturalis Hid:.

mam inopia cibi defperant,moriunturquc al,t
effugiunt: contra copia ignauiam affert : ac ia**1
meile, non erithace , pafcuntur. Ergo diligentiO'
re$;ex hac vindemia xn. partem apibus sctin*
quunt.Dies (latus inchoandi, vtquadam lege n3'
turre, fi fcire autobferuare homines velint, x x *'*
ab eduflo examine: fereque Maio menfe incJi*'
diturharc vindemia. Alrcrum genus eftmclH*
acftiui,quod ideo vocaturhor.eum;a tenipcfiiui'
tate prxcipua>ipfo Sii ioeyplendefccnte poti Coi'
(litium diebus x x x. fere. Tmmenfa circa
•m * fubtilitas natura: mortalibus parefa&a efl: , ni»1
fraus hominum cundla pernicie corrumperet*
Nanquc ab exortu fideris cuiufcunque/ed nohi'
lium maxime aut c&leltis arcus , ii non fcquaO'
tur imbres, fed ros tepefeat olis -radiis , medica'
mcnta,non mella, gignuntur, oculis, hulceribu?4
intermfquc vifceribus dona cnrieflia.Quod fi ftt
uetur hoc Sirio exoriente , cafuquc congruatis
eundem dicm,vt fa'pe, Veneris, aut louis, Merci*'
rifue exortus, non alia fuauitas , vjfque mort3'
hummalisa morte vocandis ,quamdiuini n£'
Claris, fiat.

Quomodo probentur mella. Cap. JTV.

MEI plenilunio vberius capitur , ferena die
pinguius. In omni meile , quod per ie fluifc
Vt mullum olciimque.appellaturque acceton,nv’1
xime laudabile eit.Aelliuum omne rutilum, v[
diebus confcdlumficcioribus. Aptiffimumexifi* 1
matur c thymo, coloris aurei, faporis gratiffim*»
quod fit palam doliolis , pingue, marino e rotf
Ipiflum.Quod concrcfc-ic autem,hoc minime la**
datur. Thymofum non coit , Sc tadtu prxtciiui*
fria mittit : quod '’rmnim grauitatis argumen-
tum efl . Ab uiTq a (lacim & reftlire guttasjvilii*'1

df

Liber X I. u<>

"mdtciu habetur. Sequens probatio, vt fit ocio.

5'u,n, ex dulci acie, glutinotum , perlucidum,
fltiua tnellatiane decimampartem * Tiialio * Ca[!io le-
,IOtly fio apibus relinqui placet, fi pleni fuerint geniti, non
uei:fi minus , pro rata portione : aut fi inanes, xhafie , r »
Uinino non attingi . Huic vindemix Attici Ii- c* vetusto
oUUm dedere initium Caprificialem dieniVut- Codt. i. ex
n0 factum. Varrone i»

principio

opem

de

^>etertio gener em eU'u,& quomodo apes pro -

bentur . Cdf. XVI. ‘Rt rMpfj.

T" Ertiutu genus mellis.minime probatum, fyl- vhi & Vti-
' Ueftre , quod eriexura vocant. Conuehitur ei (atrii
Primos autumni imbres, cum cricc fola flo- ei afiignat,
^■nfylui, „b id harenolo limile. Gignitur id Jt/tage nefc
JJasimc Arcturi esortu a pridie Idus Sepremb. ab tover-
pdhdamxftiuam mellationem ad Arduriexor- Jir.n aj]e~
1,1 proferunt, quoniam ad xquinoctium autum rti cjuoi et
'ab eo fuperfint dies x 1 1 i r. 8cab squinoSio qp/in./ifc.t.
? Vergiliarum Accafum diebus itvin. plu- tradit in
fiterice. Athenienies Detralicemlappellant, autorii «t-
u“=ea fifaram.quam putant apibus ede grati/fi- talego.

. an>,fortaifis quia nulla tunc alia fit copia.Hxc
^So mellatio fine vindemiic & Vergiliarum oc.
talu, Idibus Nouemb.fe re includitut.Rclinqui ex
'P ^uas partes apibus ratio perliiadet , & femper
ras partcs faHorum , qUx habeam eritiiacen. A
rf?*» ad Arcturi c': ortum diebus l x. fomuo
finc V[J0 ci{30> Ab Arduri exortu ad xqui
vernum tepidiore tradu iam vigilant:
jjpeuam tunc alueo fe continent, feruatofque in
? Ccmpus cibos repetiit. In Italia veto hoc idem
«.Vigiliarii exortu faciunt, &: in eum dormiunt.
lUeos quidam in eximendo mcllecxpeduntdta
bibentes quantu relinquat. Acquitas^fiquidem * quidem

lio C.Plinij Naturalis HM.

etiam in eis obftringitur: feruntque focieta,[
fraudata alueos mori.Tn primis ergo prxcipfi111,
vtlauti purique eximant mella. Et furem mu id
rumaue menfes odere . Cum eximuntur mellJ
apes abigi fumo vtiiiflimum , ne irafcantur , aq
ip&auide vorent. Fumo crebriore etiam ignJ'
uia earum excitatur ad opera. Nam nifi incuba
uere, fauos liuidos faciunt. Rurfus nimfofufflj
infrciunturtquarum iniuriam celerrime fentiub
mella, vel minimo contaftu roris acefcentia. I’
ob id inter genera fcruatur, quod acapnon V<H
canr.Album mei non fit quod bithymum e(l fiq
oculis & hulceribusaptiliimum exiftimatur.F<*:
tus quonam modo progenerarent, magna ineet
eruditos & fubtrlis qu.vilio fuit. Apum enim eo*
tus vifus eft nunquam. Tlutes exiftimauere opo(>
tere confici floribus compofitis apte atque vrillj
rer. Aliqui coitu vnius, qui rex in quoque appelj
latur examine. Hunc efle folutti marem , pr*ci-|
pua magnitudine.ne fatifcar.Ideo faecum Ime f‘
non cdittapefque reliquas , tan quam marem fi**!
minas. comitari, non raquam ducem : quam prO'l
babilem aliis fenrenthm fucorum prouenrf
coarguit.Qux enim ratio, vt idem coitus alie*1
perfettos.impcrfetSos generet alios; Propior v«'|
io prior exiftimatio fieret. ni rurfus alia difficuH
tas occurreret . Quippe nafcuntur aliquando ifli
extremis fauis apes grandiores: qux exteras fil'
gant. Delirus vocatur hoc malum:quonam mC'j
fi donafcens.fi * ipfx fingunt ? Quod certum cftn
fingunt gallinarum modo incubant. Id quod cxcfufiit1’;

eft primum vermiculus videtur*candidus,iacen!
tranfuerfus,adln'tenfquc ita vcpafcete videatur
Rex ftatim mellei coloris, vtele&o flore ex oib'
ni copia faftus.neqt vermiculus , fed ftatim pef'

Liber XI. iit

^'gcr. C.xtera turba cum formam capere coepit,
jXttiphac vocanturtvt fuci,firenes,aut cephenes .

1 'inis alterutris capita demat, prius quini pen-
?as habeant , pro gratiiTmio funt pabulo matri-
. Us-Tcmpore procedente infttllant cibos, atque
Ulcubant,tum maxime murmurantes caloris ( vt
PUlant) faciendi gratia .necefTarij excludendis
P^lis , donec ruptis membranis , qua: lingulos
c,ngunt ouorum modo/vniucrfum agmen emet*
Rat.Spe/{atum hoc Ronrr confularis cuiufdam
‘«Uurbano , alueis cornu laternx tranflucido fa-
^if.Fcrais intra x i v-diem peragitur.Fit in fauis
'Jibbufdam, qui vocatur clerus:, amara: duritia
5er*x cum fatum inde non eduxere morbo aut
'Eaauia.aut infceciiditatc naturali.Hic eft abor-
tas apum. Protinus autem cdu&i operantur qua-
difciplina cum matribus : regemque iuue-
h?n> Squalis turba comitatur. Reges pluresin-
cR°amur , ne defint. Foftea ex his foboles ciim
a“Ulta ede cccpit. concordi fuffragio deterri-
mos necant , ne di ftrahant agmina. Duoautem
8eneta eorum melior, rufus, quam niger va-
‘‘"fque. Omnibus forma femper egregia, & du-
P‘° quam exteris maior , pctinx breuiores, cru-
J,a reila,iugrellus celhor, in fronte macula quo.
datn diademate candicans* Multum etiam nito-
Iei vulgo differunt.

Qu* redimitui ratio, Cap. XVII.

C\ Vxrat nunc aliquis , vnufnc Hercules fu».

, N^rit,& quod Liberi patris fepulcrum, & re^
hfua vetuftatis (itu obruta.Ecce in re parua.vil-
Jllquc nolitis annexa , cuius affidua copia eft,
conftat inter autores : rex nulliirnne folus
“abeat aculeum, maieftate tantum armatus : aa

H f

i22 C. Plini) Naturalis Hift.

dederiteum quidem natura , fed vfmn eius illi
tantum negauer-it . Illud conitar, imperatote1*1
aculeo non vti. Mira plebei circa eum obedien-
tia.Cum procedit, vna e It totum examen , circi'
que eum conglobatur, cingit protegit, cerni non
patitur.Keiiquo tempore cum populus in labore
elt, ipie opera intus Circuit, (initiis exhortanti.
folus immunis, c irca eum latellites quida lidlo
lefque.afliduicuftodes aOtoriratis. Proceditfo-
ras non nili migraturo examine. Id inulto Intel- I
iigitur ante , aliquot diebus murmure intus llre- I
pence , apparatus indice diem tempeiliuum eli-
gentium, si quis alam ei detruncet , non fugiet
examen.Ctim procedere , fe quaque proximam
illi cupit efle , &: in officio confpici gaudet. Fef-
fum humeris fublcuant: validius fatigatum ex to
ro portaut.Siqua lailara deficit-, aut forte abetira-
uit, odore perlequ itur . Vbicunque ille confedit, ’
ibi eundi arum cailra funt. Tunc oitenta faciunt
priuataac publica , vua dependente in domibus
* rcmpllfuc.lipecxpiata magnis euemibus. Sede-
re in ore infantis tum etiam Platonis , fuauica-
rem illam ptadtilcis eloqui; portendentes. Sede-
re in cafiris Drufi imperatoris cum profperrime
pugnatum apud Arbalonem eft, haudquaquaui
perpetua arufpicum conieaura , qui dirum id
olientum exifiimant fempSr. Duce prchenfo to-
tum tenetur agmemamifio dilabitur , migtatqu® |
ad alios.Efievtique finenegc nonpo/Tunt. Inui- i
tx autem interimunt eos , ctim plures fuere, po-
ti ufqu e nafcentium domos diruunt, fi prouentus ‘
defperaturttunc & fucos abigunt. Quanquam de
iis video dubitari.propriumque iis genusefieaii
quos exi (limare , ficut fut ibus, gtandjffimts inter
illas, fed nigris .lataque aluoiita appellatis , quia

furtim

Liber XI. 12*

^tiin deuorent mella.Ccttum elt , ab apibus fu-
c°s interhci.Vtiqiie regem non habent. Sed quo-
J^odo (inc aculeo nafcancur , in quxftione eft.
*umido vere melior foetus, ficco mei copiofius.

(i defecerit alicuius aiuei cibus, impetum
Jn proximas faciunt rapina: propohto. At illns
dirigunt aciem :& fi cultos ad flt,a Iter utra
iuis fauere fcnrit. non appetit eum. Ex
***« quoque fepe dimifllr.: caulis , cafque acies
c°tttrarias duo imperatore sinftrtumtmaximeri
conuebendis floribus exorta , & litos qui-
,ufque eubcantibus. Quardimicario inie&u pul-
lis aut fumo tota dilcuritur .Reconciliantur
Vci‘o laete vel aqua mulfa.

rD e genere aptu »-,&<}»& inimica apibus.

Cap. XVI II.

i%es fimt 6c ruftic* fylueltrefquc , horridx

A

, -afpeclu .multo iracundiores, fed opere ac la-
r*jre prscftantes. Vrbanatum duo generaioptimx
jtcUcs,vanxq...Se m rotunditatem compatliles:
‘‘Weviores loligo . & quibus hmilitudo vcfpa-
'Uin; ctiamnum dererritn* ex iispilofse. In Pon-
l® luntquxdarn alba:, qua; bis in inenfc mella ia
ciunr. c irca Thermodoontcm autem fluuiu duo
6'nera; aiiarum , qmc in arboribus mellifican^
i;tr m ) nuatTub terrn.triplici cerarum ordine
^«rimi prodemus. Aculeum apibus natura de-
■ ventri confertum. Ad vnum ifiumjroc infi-
quidam eas iiatim emori putant. Aliqui ,non
ni<i i mantum adadove inteftini quippiam fe-
quatUr : icd fucos poftei-efle .nec ipelia facere,
v=lut caiiratis viribus , pariterque & nocere &
PfcdclTe delinere. Eft in exemplis , equos ab iis
|?Ccifos. Odere fotdos odores. ptoculquc fugitit,
f'd & infetlos.Itaque vnguenta redolentes infe-
< . flant.

¥^4lids JiCy
vt in an -
tiq.cod.legi
tur, dolore.
'Ngn cilp
tonuehut .
Non proce-
dut.,Trifli
tant « mar
mure rlo ~
meremur
circa cor -
pu* eiw.
Subtrahi
tur itaque
deducta
mu It it adi
ne:

* lidrn

124 C. Plini j Naturalis Hift. -

flant, i piat plurimorum animalium iniuriis otr
noxia?. Impugnant eos natur.? eiufd^m degene-
res vcfp.x atque crabrones , & e cuJicum genere
qui vocantur muliones .- populantur hirundines»
&: quadam ali caues. Infidiantur aquantibus r*
na, qua mavi ra earum efl operatio tum, cum i’o
bolem taciunr.Ncc hat tanrum.quae flagna riuof
que oblident , verutn & rubeta veniunt vltrb»
adr«pentcfqu<? foribus eas fuffiantradhoC
prouolant confeftrmque abripiuntur. Nec fenci-
re ktus apum ranas traduntur. Inimicae & oues»
dilhcik fc a lanis earum explicantibus. Cancro- ,
rum etiam odore, li quis iuxta coquat, exanima»
tur. Quin «c morbos fuapte natura fentiunt. In-
. dex eorum triliicia torpens,& cum ante fores in
teporem Solis promotis ali.r cibos minillranc»
cum debmetas progerunt funerantiumque ftio-*
re comitantur excquias. Regepefle conlumpto»
inceret plebs ignauo 4 dolore, non cibos conue-
hit non pfocedir.rrifti tantum murmure glome-#
rarur circa corpus ei us.SubtrahRur itaque dedu-
dk? multitudini:alias fpedtantes exanimem , lu-
dium non minuunt. Tuncqtioquc ni fubucnia-
tur , fame moriuntur. Hilariiatc igitur &c nitor*
Ionicas atftimatur. w

D e morbii apum. Cap. XIX.

C Vnt & qperis morbi : ciim fauos non explent
Celeron vocant. * Item blapfigoniam , fi fet-
tum non pcragant.Inimica & echo eft refultan-
u fono,quipauidas alterno pulfat ictu : inimica
, nebl,la. Aranei quoque vel maxime hoftiles,
cum prxualuere vt intexant, enecant alueos. Pa*<
pilio etiam hic ignauus 8c inhonoratus, lumini'
buaraccenfis aduolitans, peftifer,ncc vno modo.

Nam

4

Liber XI. nf

^am &: ipfe ceras dcpafcitur.Sc reliiftu it excre-
^cnta , quibus teredines gignuntur : hlis etiam
^neofa.quacunquc incelfinalarum maxime la-
Jjugine obtexit. Nafcuntur & in ipfo ligno tere-
ll}es ,qux ceras pjascipue appetunt. Jnfeftat &
auiditas paftus nimia florum fatietate,verno ma
*lrile tempore aluo cica. Oleo quidem non apes
4lttitm,fed omnia i nfedr a exanimantur praeci-
pe fi capite vn£to in ponantur. Aliquando

^ Jpfie contrahunt mortis fibi caufas,ciim fenfe
le e*imi mella auide vorantes. C.Ttero prxpar-
* qu* alioquin prodigas atque edaies . non
ccUs ac pigras 6c ignauas.proturbent.Noccnt Sc
mella ipfis , illira^ue ab aduerfa parte mo-
j!untur. Tot hoftibus , tot cafibus, 6c quota por- _
l°ne eorum commcmorata?tam munificum ani '
/^texpofitum eft . Remedia dicemus fuis locis:
^Uc enim iermo dc natura eft.

N . D e cont inendu apibtu , & quomodo repa-
rentur. Cap. XX. ^

Audent plaufu atque tinnitu ari9,c6quecon
V^Uocantur.Quo manifeftum , auditus quoqufc
jjjcflc fenfum. Efte&o opcre.edu do fcetuduntta:
munere omni.exelGftationem tum folennem ha
ent:rpariar^que inaperto, Sc in altum datargy-
Jjs volatu edkis, tum demum ad cibum redeunt.

Vc-i cis longi (fima* vt profpere inimica ac tortui
ta cadant, fepeemsanois vniuerla. Afbeos nun-»
vitra decem annos durafte proditur.. Sunt .
Sui mortuas , fi intra ce&upi hyemc feruenmr,

*'• ‘inde Sole verno torreantur, ac ficulneo cinere
toto die foueantur, putent reuiuifeere. In cotum
' j^o anullis reparari ventribus bubulis recenti-
Us cum fimo obrutisiVirgilius iuueneorum cor

* porc

ii<? C.Plinij NaturalisHilK

pore cxnrthnatodicutequoruin vefpas atque ct*
broncs.ficut afinorum lcarabrtos, murante nat0
ra ex aliis quxdam-maiia. Sed horum omnius®
coitus cernuntur. Ec tamen in fcetu eadem prof®
natura, qux apibus.

T)cvej]m,& crabronibus! Cap. XXI.
TTEtp.tr in Cublimi eluto nidos faciunt, & in i>s
V cefasicrabvonesincauernis.acfiib terra. E1
Miliu a horum omnium iexaun^la: cellx , extera autci*
E emite * j cortice & harena.tfletuj ipfe inxqtulis ''''
cr araneu, barbarisutlius euolat, alius in nympha ctt, alijS
adilipula- invermiculo.Eraummno. *non.vcre omnia ea-
te .Arido. Plenilunio maxime c r c : c un t. V e fp se, q i ! : ichne®"
M.f. Hdf. mones vocantur ( liinc autem, minores, quit*
antm aL c. aliae ) vnum genus ex araneis perimunt, phalafl'
zt.vtii ii)ra- gium appellatum, 6c in nidos fuos feruntidci#'
brontt ait d.e illinunt, Scex iis incubanda futim genusjrrU'
fiunt fias creant. Praeterea omnes carne vcfcuntur, contra
conficere quam apes.qux nullum cofptss.atcingunr.Sed »'e'
itt <{Mw- fpx mufeas grandiores vehantur : SCamuuii*1?

iis capite, reliquum corpus auferunt. C rabronu"1
ccpxyiT- /ylueltres in arborum cauernis degunt : hyem*>
j J*~ „ vc carcera infe&a conduntur: vita bimatum ne'1
dlxr i/Au.. traniir. Ictus eorum.liaud temere iinc febri ei-'
hec efi , c AUEOtcs ftmt.ternouems ptMtlis interhei bon®
corticea £r 'nem. Aliorum, qui miriores videntur , duo geiiS'
ararmfa ra.opifices minores corpore,qui moriuntur hyc
maiTria. me-.mattes, qus bienniodurantiii & ciemcnt^'
l wr.B* .Nidos vdte faciunt terd quadrifores , in quib®*
*ectmatb opifices generentur. Iis ■> eduftis , alios dc ind«
nidos maiores fingunt in quibus matres futura*
producant. lam cum. opifices funguntur rminetc»
& pafcunt eas.Latior matrum, fgeeies : dubiiii®'
que an habeant aculeos, quia aon egrediuntuf‘
Etlsislui fuci. Quidam opinantur omnibus b'j

air

Liber X I.

*<i hycmem decidere aculeos. Nec crabronum
^uJClp> nec vcfpartm generi reges auc examina:
Ct*fnbinde renouarur multitudo fobole.

r&ebombycibtt4,& bombylioi& necydalo, & qnu
primus bombycinam veste in inue-
nerit . Cap. JC XTI.

V au tum inter ha:c gpnus e it bombycum,

I27

¥Qrdo ver-

horis vide-
tur hic no~
nihil ejfcin
ner fas , ex
^ Ariihsi c -

V£Afsyria proueniens , maius quam fupra di-
pa- Nidos.lnto fingunt! falis fpecie , applicatos llcu yP nll~
j^pidi, tanta duuitia,vt fpiculis perforari vix pof
Jy.Ia iis &: ceras largius , quam apes faciunt, tu>c<iw : £
^inde maiorem vermiculum. Et alia horumori Sran \tore
* e grandiore vermiculo, gemina. protendens vcr™u * °>
****■ generis cornua. Hi -eruere funt. Fit deinde,

5uvjd vocatur bombylius : ex eo necydalus , ex
hoc in v 1. menfibus bombyx. Telas araneorum
^lodo texunt ad vettem luxumque fceminarum,

S1** bombycina appellatur.Prima eas redordiri,

^ifufque texere inuenit mi Ceo mu! Lee ramphi-
4 Lator filia, non fraudanda gloria excogita-
rationis, vt denudet fac mi nas vcftis .

De bombyce Coa. Cap. XX I TT.

1> Ombycas Sein.Co infula nafei tradunt, cu-
^P-pwfli terebinthi, fraxini, quercus florem im-
bribus deculfum terra: halitu animante. Fieri au v 4 ‘i a'
tcm prima papiliones paruos nudbfque mox fri.- ll'

?orum impatientia villis idhorrefcere,&aduer- -c-

^ni hyemem tunicas libi inftaurare denfas, pe-
7*ru afper itare radentes foliorum Lanuginem
ln vellera. Hanc ab hi« cogi fubig quc vliguium
Cartninatione , mox trahi mser ramos., tenuari .
c^u peciine. Pofied apprehefam corpori inuolui ******
*ddo, volubili, Tu ab homine colli, fi£tilibufq; va.

iis. **

tendet? cor
vua, fui gC
ruris. Hinc
eruca fiut,
vtl fic , vt
in Bafihefi
eidi ce legi-
tur, Eruca
fic dein ,
ejita voca -
tnr,&c. vi

1 9'

* sAriRom
hac H3 latis
filia fiici *.

n3 C.Plinij Naturalis

fis tepore Se furfur u e lea nutriti :atque ita fubn®'
fci fui generis plumas , quibus veilitos ad ali3
penfia dimitti. Quae vero ccepta fine lanifici®»
humore lentefcere , mox in fila tenuari iunceO
fufo.Nec puduit has veftes vfurpare etiam viro*
lcuiratcm propter xftiuam.In tantum a lorica
rendadifccfiere mores, vt oneri fine etiam ve#
fles . AiFyiia tamen bombyce adhuc fcemifli*
cedimus.

De araneu, & generatione eorum.

Cap. XXI IIL

ARaneorum his noti ab fu rde iungatur natu-
ra, digna vel prxeipua admiratione. Plur®
autem funt genera nec di&u neceffaria in taitf®
notitia.Phalangiaex his appellantur.quorum tfi
xij morius, corpus exiguum > varium, acum in®'
tum, alliiltim ingredientium. Altera eorum/p*'
cies, nigri prioribus cruribus longilfimis.Omni'
bus internodia terna in cruribus. Luporum n oj
mine minimi non texunt.Maiores in terra caucf
nis exigua vetlibula prxpandunt. Tettiu eoturt'
den^genus erudita opera tione confpicuum. Ot'
ditur telas,tanrique operis materiae vtcrus ipiiu*
fufficitjfiuc ita corrupta alui natura flato temp4*
re ( vt Democrito placet)fiueeft quadam intus 1®
nigcrafertilitas:tam moderato vngue, tam tcrC'
ti filo , & tam xquali deducit flamina , ipfo#
pondere vfus.Texere a medio incipit » circinat**
orbe fubtegmina adnedlens : maculafque pari'
bus femper intcruallis , fed ftibinde crefcenth
bus , ex angufto dilatans indilFolubili nodo
implicat . Quanta arte celat pedicas fcutula'
Co rete graflanres ? quam non ad hoc videtu*
pertinere cribratx pexitas tclx, & quadam p<>'
iiturx arte , ipfa per fc tenax ratio tramx ? qua*11

laxU5 i

Liber X I.

n?

xt,sad flatas, non adrefpuenda qus ventant,

lUs : derelicta 1 a(i'o ptxtcnti fumma parte , vt
"toitrari licet illa qua: difficile cernuntur:atque
jCilx plagislinese offenfe ptacipitantin linum?
Peaus ipie qua concameratur architectura ? &
•onr,.. e:.: ‘ ....

^°ntra frigora quanto villolior ? quam remotus
j^cdio , aliidque agenti fimilis? inclufus vero
(-c ■ vt fit, necne , intus aliquis , cetni non pof-
'• Age , firmitas quanta irrumpentibus ventis*

3Ua puluerummole degrauante ? Latitudo tela:

,*Pe inter duas atbotes , cum exercet artem &
dcit texere -.longitudo filia culmine , ac rur-
terra per illud ipfum velox reciprocatio:
ubitque patiter,ac fila deduci t.( um vero captu.
a iticidic, quam vigilans & paratus ad curium?

‘Cc: extrema hsteat plaga , iemper in medium
i^itiquia fic maxime totum concutiendo im-
cat . tjcilTa protinus reficit, ad polituram far-
,l'ns.Nanque Sc lacertarum catulos venantur:

I Aos primum tela inuoluentes ,& tunc demum *£
?“ravtraque morfu apprehendentes, amphi- ■ *. ’

in”11 rPeaacul° CUm c«BWt: Sun,tex eo & l inuolite-

l gUria. (Quippe incremento amnium futuro te- , .

5s filas altius tollunt. Iidem fereno non re-
■ u,nt. nubilo texunt. Idcoquc mulue aranea: im- *n- £

tiuitifigna ftmt.Toeminam putant elfe qua: te- m‘X
at, marem qui venatur: ita paria fieri meri- i-car,17-
Cf)niugio . Aranei conueniunt clunibus ? pa-
runt’ vermiculos ouis fimiles . Nam nec horum
"afferri poteft genitura , quoniam inleflorum
,1*vHa alia narratio eft. Pariunt autem oua ea
ui telas, Cedfparla.quia foliunt, atque ita: emit- * in ttU
“nt- Phalangitis tantum in iplo fpecu incubat
?agno numero : qui vt emerferit , matrem con-
fcpd gj patrem -.adiuuar enim incubare.,

Tom. ij„ £

i$o C. Plinij Naturalis Hift.

* Melius, Pariat aute & nricenos, c$ter? pauciores.Et ifldJ
trecenos, fi- banttriduo.Cofummatur aranei quater feptcfl^
»e trecetos. diebus. Defcorpionibus. Cap. XXV-
ex eodem Olmiliter his &c fcorpiones terre flres , vern^'
^Arifio.loeo Oculos ouorum fpecic pariunt, fimiliterq; pe^
iamcitato. eunt : peltis importuna veneni ferpentium , ni*M
quod grauiore lupplicio lenta per triduu morte
conficiunt, virginibus letali feniper i itu , & f#'
minis fere in torum : viris autem matutino > eX'
euntes caucrnisjprius quam aliquo fortuito i#*!
ieiunium egerant venenum. Sempcr cauda i11!
i£tu elt : nulloque momento meditari cedat, n* I
quando defit occafionx . Ferit &: obliquo ictu #
inflexo. Venenum ab iis candidum fundi ApoH
lodorus autorelt, in nouem genera delcripth’ (
per colores maxime fuperuacuos, quoniam nofl
ell (cire, quos minime exitiales prxdixerit. G? '
minos quibufdam aculeos efle,mar6fque fsctfH'
limos. Nam coitum iis tribuit . Inuelligi aute^l
gracilitate &c longitudine . Venenum omnibUM
medio die , cum incanduere Solis ardoribus*
Itemque cum liriunt , inexplebiles potu. Conft^ I
&fcptcna caudx internodia ixuiota elle. Pluri' I
bus enim fena lunc. Hoc malum Africa: volucf*
etiam Auflri faciunt, pandentibus brachia,^
jemigiafubleuantes. Apollodorus idem , plal^ |
quibufdam inefle pennas tradit. Sxpe Pfylii>qul 1
reliquarum venena terrarum inuehentes,qu£ftuS t
fui caufa peregrinis malis implcucre Italia!#'
hos quoque importare conati fanufcd. viucre
n a Siculi c^li regionem non potuere . Vifiuit#*
tamen aliquando in Italia,fed innocui, multifl]»'
*Lefenduy aliis in locis, vi circa Pharum in Aegypto.* ^
Jn Ca*i/i , Scythia interimunt eria fues ,alioquin viuad0'
ex C TAcis res contra venena taliamigfas quidem celerinp

Liber XI.

c

^r

Ajf1 aquam fe immerferint.Homini icto putatur *Ariftotclta
c remedio ipforum cinis potus in vinp. Ma- codicibus .
aduerficatem oleo merfis & Pellionibus lib.K.Hiff,
jUcate(Te, innocuis duntaxat iis, qui &: ipii caret animal . c .
janguine , lacertarum figura . Atque fcorpiones . Na in

,? *°tum nulli nocere , quibus non fit fanguis. Scytbus. fii
Scidam &; ab ipfis foetum deuorari arbitratur, goribus
• modo relinqui folerriflimum , Sc qui fe fcorpiones
Pbus matris clunibus imponedo, tutus a cau- gignis™ fo

? & a morfu loco fiat. Hunc cfle reliquorum verifimtle.
Poreni, qui poPremo genitores fuperne confi-
lac- Patiuntur autem vndeni.

De fielliombus, & cicadis. Cap. X XVI.

Hameheonum Pelliones quodamodo natu
tam babent , rore tantum viuentes , prxter-
araneis. Similis cicadis vita:quarum duo ge
^rauninores.qua: prima: proueniunt, fienouifii-
JJJe Pereunt : funt autem muta:. Sequens eit vola-
^ra.Qux canuncJvocanturachcta::&: qu£ mi-
°tes ex eis funt,tetrigonie:fed ille magis cano-
l$*Mares canunt in vtroque genere: focmince fi-
jfnc- Gentes vefcunturiis ad Orientem, etiam
Jfthi opibus ab udantibus. Ante coitum mares
^ferunt, a coitu fccminas, ouis earu correptis
*jUa-‘ funt candida. Coitus fupinis. Afperitas prea-
rUta in dorlo, qua excauant fceturx locu inter-
a*fit primo vermiculus:dein ex eo, qu.? vocatur
eccigometra , cuius cortice rupto circa folPitia
*J°lanx,noftu fempersprimum nigr? atque du-
V-Vnii hoc ex iis quae viuunt,6c Pne ore ep. Pro •
quiddam aculeatum linguis fimile,& hoc in
PeQore,quo rorem lambunt. Pedtus iplum fiPu-
°Ium , hoc canunt achctx, vt diximus. De cx-
> in ventre nihil cP.txcitarx cum fubuolanc,

"Umorem reddunt : quod folum argumentum

I i

Jja C. Plini j Naturalis Hift.

cfl rore eafdem ali. tifdem folis nullum adc*'
crementa corporis foramen. Oculi tam hebete*
vt fi qifis digitum contrahens ac remittens ii*
appropinquet , tranfeant velut in folia. Quidam
duo alia genera faciunt earum:furculariam,qu$
fit grandior; frumentariam , quam alijauena-
riam vocant . Apparet enim fimul cum frumet1'
tis arefeentibus.

Cicada vbi non fmt,£rvbi muta.

Cap. XXVII.

CIcadx non nafcuntur in raritate arborum* i
idcirco funt Cyrenis circa oppidum:nec i1*
campis, nec in frigidis aut vmbrofis nemoribus'
E ft quadam & iislocorum differentia. In Mile'
fia regione paucis funt locis. Sed in Cephaleiii*
amnis quidam penuriam earum & copiam diti'
mit.At inRbegino agro filent omnes ; vitra fit*' j
men in Locrenfi canunt. Pennarum illis natur*1 1
qua apibus , fed pro corpore amplior.

Depttmu infeCtcrum, &fcarabaomm generibus.
Cap. XXVIII.

INfefforum quaedam binas gerunt pinnas,’*
mufea ; quadam quaternas, vt apes.Membra'
nis & cicada volanc.Quaternas habet,qua acu-
leis in aluo armantur .Nullum.cui telum in or«>
pluribus qudm binis aduolat pennis. Iliis enim
vltionis caufa datum eft , liis auidicatis.Null*?
eorum penna reuiuifcuntauulfa. Nullum, cui
aculeus in aluo , bipenne c!t . Quibufdam pen-
narum tutelp cruda fuperuenit.vtfcarabfis, quo-
rum tenuior fragili6rq;penna.His negatus acu-
leus; fed in quodam genere eorum grandi cor-
nua prslonga.bifulcis dentata forcipibus.in ca-
cumine s cum libuit, ad morfum coeuntibus.in-
.. ■ — fau

h.

Liber XI.

m

ntUm etiam remediisex ccruice fufpendun-
^r* Lucanos vocat hos Nigidius . Aliud rurfus
e°rum genus , qui e fimo ingenteis pilas auerfi
Pedibus volutant, paruofque in iis contra rigo-
hyemis vermiculos foetus fui nidulantur.
.^Ltant alij magno cum murmure ac mugitu.

focos & prata. crebris foraminibus excauat,
,°$urno fhidore vocales. Lucent ignium mo-
,° Uoftu , laterum Se clunium colore lampyri-
fs > nunc pennarum hiatu refulgentes, nunc ve-
comprellii obumbratx , non ante matura pa-
uta,autpoft defedta confpicux. Econtrario
eUebrarum alumna blattis vita , lucemque fu-
|^nc , in balineis maxime humido vapore pro-
o^atx . Fodiunt ex eodem genere rutili atque
^grandes fcarabxi tellurem aridam,fauofque
Paru^ ac fiftulol? modo fpongi^, medicato mel-
c fingunt.In Thracia iuxta Olynthum locus eft
Flutis, in quo vnu hoc animal exanimatur, ob
0c Cantharolethrus appcllatus.Pennx infe£tis
Panibus finefciflura-.nulli caudaniii fcorpioni.
^lc eoru folus & brachia habet, Sc in cauda fpi
c^lu. Reliquorum quibufdam aculeis in ore , vt
> fiue tabanum dici placet : item culicibus,
quibufdam mufeis. Omnibus autem his inore
7- Pro lingua funt hi aculei. Quibufda hebetes,
fteque ad pun&um, fed ad fudum, vt mufearum
pueri, in quo lingua euidens fillula ell.Nec
luut talibus dentes . Aliis cornicula ante oculos
L^tenduntur ignaua, vt papilionibus.Quxdam
,nfedacarcnt pennis, vt icolopetidrx . Infedto-
pedes quibus funt, in obliquum mouen-
j/r* Quorundam extremi longiores foris cur-
aUtur, vt locullis

Dtlocnfiti'

Cap. XXIX.
I 5

154 C.Plinij Naturalis Hift.

HAepariunt, in terram demiiTp fpinx caul®
oua condenfa , autumni tempore.Eadura®1
liyeme fub rerra. Subfequcnti anno exitu vcl>s
emittunt paruas, nigrantes, & fine cruribus, pe®'
nifqi reptantes.Iraque vernis aquis intereat ot>J:
iiccovere maior prouentus. Altj duplice car®®1
fceiunngcminumqs exitura tradut.VergiIiar®®|
exortu parere : deinde ad Canis ortum obire/
alias renafei. Quidam Arfturi occalit renafri
Vori matres, cum pepercrint , certum eft,vcri®''i
culo lia; im circa fauces innafc£te,qui eas ftra®'
gulat. Eodem tempore mares obeunt . Tam f®'
nola ratione morientes , ferpcncem , cum libli#'
necant fingulx, faucibus eius apprehenfis ino>'
dicus.Non nafcimtur , nili in planis & rimojj*
Jocis. In India ternum pedum longitudinis c®<
traduntur, cruribus & feminibus ferratum vfu®'
prxbere , cum inaruerint • Eft St alius ear®®1
obitus, Gregarim fublarx vento in maria aut fi'r
gna decidunt. Torte hoc cafuque euenit, noni*1'
prilci exifiimauere ) madefactis noriurno hl|'
more alis . Tidem quippe nec volare eas nod1'
bus propter frigora tradiderunt, ignari etia®1
longinqua maria ab iiscranliri.continuata plj'
xium dierum ( quod maxime miremur) fat»<j
quoque, quam propter externa pabula petr/
/ctuitt . Deorum ira: pedis ea intelligitur. N®®'
que & grandiores cernuntur, & tanto vola®1
pennarum ftridore , vt alite alites credant®®
Solemque obumbrant, folicite fufpeflantib®1
populis, nefuas operiant terras. Sufficiunt qtlif'
pe vircs:& tanqua parum fit mana tranfifleji®1'
menfos traftus permeant, dirique meffibus co®'
tegunt nube, multa contadfu adurentes 0111®'*
vero morfu erodentes , & fores quoq; terioru®1'

Italia®1,

Liber XI. r$f

Maliam cx Africa maxime coortcc iufeftaut, flc-
Pe populo ad Sibyllina coacto remedia confu-
^te, inopix metu. InCyrenaica regione lex ctii
ci‘ ter anno debellandi eas, primo oua obteren- _
deinde fcctum , poftremo adultas : defertoris
P^nain cum , qui ccilaueric. Etinlemno infu-
ia certa menfura prxfinita eft , quam finguli
Cttecatarum ad magiftratus reterant. Graeculos
lluoque ob id colunt, aduerlo volatu occurren-
tesearu exitio. Necare & in Syria militari im-
petio coguntur. Toc orbis partibus vagatur id
1,1 alum. Parthis Sc ha: in cibo gratx. Vox earum
Ptoficifci ab occipitio videtur. F.o loco in com-
'biilura lcapularum habere quali dentes exilii-
niantur , ebfque inter fe terendo ftvidotem ede-
'e .circa duo xquinoclia maxime , ficut cicadae
ch'ca foiftitium. Coitus locuftarum, qui &c infe-
rorum omnium que coeunt, marem portate fe-
rina , in eum feminarum vltimo cauda: refle-
tardoquedigredix. Minores autem in onmi
ll0c genere feminis mares.

Deformicu noUraribiti. Cfip. X~ JCJC.

PLtnima infectorum vermiculu gigntit. Nam
& formio; timilem ouis vere:& hx commu-
nicantes laborem, vtapesdcd illy laciunt cibos,
condunt. Et fi quis comparet onera corpori-
ous earum , fateatur nullis portione vires elle
njaiores. Geriit ea morfu.Maiota auerf? polire-
ris pedibus moliuntur , humeris obnixx.Et iis
^eip.tatio, memoria , cura. Semina arrofa con-
diit,ne rurfus in fruges exeant e terra.Maiora ad
introitum diuidunt. Madefafta irabte profe-
runt atui ficcant. Operantur & noftu plena Lu-
na. Exdem interlunio ceflant. Iam in opere qui
labor ; qux fcdulicas ? Et quoniam ex diucrfo

I 4

*jD ijlinftio
tollocanda
videtur
foft verbu
jkeuetur.
JR eliqua
funt muti
Utaivtpa-

C.Plinij Naturalis Hifh

conuehunt altera alterius ignara , certi dies a^
recognitionem mutuam nundinis damur. Qvi^
tunc earum concurfatiolquam diligens cum ob'
uiis quardam collocutio atque percontatio?iil<'
ces itinere earum attritos videmus, &in opet*
femitam fatuam , ne quis dubitet qualibet. i11
re quid poflit quantulacunque afsiduicas ,Scp£'
liuntur inter fe viuetium folx, prjrer hominefl1-
Non fune in Sicilia pennatx.

De Indicis. Cnp.XXXI.

INdics formica: cornua , Erythris in atdc Flet'
culis fixa, miraculo fuere. Aurum ex cauci'
nis egerunt terra: , in regione leptentrionaliuo5
Indorum, qui Dard; vocantur.Tpfis color feliunii
magnitudo Aegypti luporum.Erutum boc ab iis
tempore hyberno, Indi furantur xfciuo feruorC:
conditis propter vapore mcuniculos formicis1
qua: tamen odore folicitatx prouolant , crebri'
que laccranr, quamuis prquelocibus camciis fu-
gientes . Tanta pernicitas fcritafque cll cui11
amore auri.

Ve ditierfitate mfdhrum. Cap.X XXII.

M Vita autem infedla & aliter nafcuntur , at'
que in primis ex vore.Infidec hic rhaphaid
folio primo veue,& lpiifatus Sole in magnitudi-
nem milij cogitur . Inde porrigitur vermiculus
paruus,& triduo mox eruta :qus adieflis diebus
accrefcit , immobilis , duro cortice : ad taflurU
tatum -mouerur aranei. Hjc eruca, qua chryfali'
de appellat.rupto deinde cortice volat papilio-
Vt Animalibus in ligno , & ex Itnui nafccntibM-
Cap. XX XII l.

Sic quaedam ex imbre generatur in terra quS-
dara& in ligno. Nec enimcofsi tantum i®
co,fed etiam tabani ex eo nafcutur,& alia, vbi-

cunqtte

Liber XI. 137

tunque humor eft nimius : ficut intra hominem lam fit tx
t*ni? tricenum pedum, aliquando & pluriii Ion- rijlc . de

Shudine.Iain in. carne exanimi, Se viuentiu quo- anima, lib.
Site hominum * capillo : qua foeditate & Sylla j.c. 19.116*
[ftator,Sc Alcman exclarifsimis Greci? Poetis, jic habet:
.iere. Hoc quidc & aucs infefrattphafianas ve- caCJc/tAvx
interimit , nifi puluerantes fefe. Filos haben. i nivsbitu
'um afinum tantum immunem hoc malo cre- 'La - ’

t*l*tit,& oues. Gignuntur autem &veftis genere, z V, ** ”
Prc.eipue lanicio interemptaru a lupis ouium.A- Tetl j
Sjnts quoq; quafdam quibus lauamur, fertiliores ji!

'IUs genens, inuenio apud aurores.Qjtippe ctim vmjkaiii.
"-.cetj idgigntit.quod aniinaliu minimum exi- Bafilirnjis
limatur . Alia rurfus generantur fordibus aridi codex fic le
5yi>pollcriorum crurum lalciuiapetauriftarum. git ,moue~
^iia puluere humido in cauernis, volucria. tur[ ^ra-
Pf animali, cnicib: exitm nb cfi.Cap. XXX l / / /. r.tcf.i hac,
p St animal eiufde turpitudinis, infixo femper quam.irc.
7— fanguini capite viuens atqt ita intumefeens, <CapiUo,re
nuni animalium.cui cibi non fitexitus : dehi- dandaf.vt
birquc nimia fatictate , alimento ipfo moriens. factle cft a-
f “nquam hoc in iumentis gignitur , in bubus nimaduer-
rct]Uens,in canibus aliquando .inquibuso- tere cx tjt
n'nia.'n ouibus&in capris hoc folum. Aeque eil ^„ade Sjl
^"ta fanguinis & hirundinu generi in paluftri u & ^4lc-
a‘l«afitis. Nanquc 8iha: toto capite conduntur. manK CA.,'.
“Ut & Volucre canibus peculiare fuum malum, tt*fubinn-
autes maxime lancinans , qua defendi morfu rit.

““n queunt. _ _ P

Ve tineis culicibus. Ca.f.JCJCJCV.

[Dem puluis in lanis & velle tincas creat, pr*-
Acipog li araneus vna includatur. Sitit enim &

®ntnem humorem abforbens , ariditatem am-
™at. Hoc 8c in chartis nafeitur. Eft earti genus
Ubicas feas- trahentium quo cochlce modo. Sed

1 5

138 C. Plinij Naturalis Hifh

harum pedes cernuntur. Spoliata: expiranc.S1
* Contra accreuere , faciunt chryfalidam. Ficarios cU'
sAfiflo.lib. lices caprificus generat. Cantharidas vermicui1
&cap.iam ficorum pyri , & peuces , & cynacanthcc» ^
citatis , in rofiv. Venenum hoc remedia fecum habet. Al^
vetuHiore medencuriquibus demptis,letale eft. Rurfus afi3
niue verni genera culi cum acefcens natura gignit, ^Quip'
culos na/ii pe cum fiemniuc candidi reperianrur , & vettf'
feribit ru- Imiore vermiculi i in media quide altitudine t1]'
tilos & hir tili (nam 8c ipfa nix vetuftatc rubefeie ) hirti ph
tos -.in me- lis. grandiores rorpentefque.
dia autem Depyralt,Jiue pyrautia. Cap. X XXVI.
cadtdoSi& Ignit aliqua Sc contrarium natura: elemefl'
gradior es: vj tum. Siquidem in Cypri serariis fornacibu*
vtropfo tor- ex medio igni, maioris mufex magnitudinis v<|
pctes>&no lat pennatum quadrupes : appellatur pyralls 1 *l
ni fi dijft - quihufdam pyraufla. Quandiu eft in igne3viu'r:
culter fifi cum euafit longiore paulo volatu, emoritur. H/
monentes, panis fiuuius in Ponto , circa fol {litium defici
Ex quo pa acinorum effigie tenues membranas ; quibus C'
lam fit lo rumpit volucre quadrupes fiupra didi mod^*
cum hunc nec vitra* vnum diem viuit , vnde hemerobio*1
inligniter vocatur. Reliquis talium ab initio ad finem
ejfe depra - pcenarij funt numeri. culici & vermiculo ter
uat*,ver. pteni, corpus parietibus quaterni fepteni.Mut?|
borumque tiones & in alias figuras traficus, trinis aut qU3'
ordine mi- drinis dicbus.C^tera ex his penata, autumno
rumin mo re moriuturrtabani quidem etiac-vcitatc.Mufri*
dum confit humore exanimatis, fi cincte codatur , redit vi^'
fum. Hifloria natura animalium perfingula membra •

+ Jlianu- Cap. XXXVI I.

tius vetH - "V TVnc per lingulas corporis partes pr?ter ia^
fii codi. fi - 1\| dida membratim tradetur hiftoria. CapfJ
quutus no habent eunda, qua: fangui nem. In capite pauc?
U&t animalium, ncc nili volucribus , apices, diuc*»*

quidri^

Liber XI.

luidem generis:phacuici plumarum ferie.c rae-
Jf.io eo exeunte alioipauonibus crinitis arbufcu-
^is.ftyniphalid* cirroiphafians corniculis:pr.e-
Jteaparus.qusab illo galerita appellata quon-
l*amJpoftea Gallico vocabulo etiam legioni 110
n'en dederat *alaudtc.Diximus & cui plicatilem * altadu
^iftam dediflet natura, per medium caput i ro-
“ to reddentem . Et fulicarum generi dedit cir-
I°s. Pico quoque Martio & grui Balearica:. Sed
fPeftatiiEmum iniigne gallinaceis, corporeum,
frrratummec carnem id clle, nec cartilaginem,
llcc callii iure dixerimus, verum peculiare.Dra-
c°tuim enim criftas qui vidertt, non repetitur.
cOrnua multis quidem Se aquatilium , & mari-
^urUj&ferpentium variis data funtmodis: fed
iure cornua intelligantur , quadrupedu ge-
heri tancii. Afeonem enim , & Cippum etiam in
latina hiftoria.fabulofos reor. Nec alibi maior
*atur» lafciuia. Lufit animalium armis. Spariic
u®c in ramos, vt ceruoru. Aliis fimplicia tribuit,
vt in eodem genere fubulonibus ex argumento
ditiis . Alioru /mxitin palmas, digitofq; cmifit
cx iis : vnde platycerotas vocant.Dedit ramofa
?apreis,fed parua: nec fecit decidua. Conuoluta
ju anfradtum arietum generi , ceu csftus daret:
infefta, tauris. In hoc quide genere, Scfoeminis
Wbuiuin multis, tantum maribus. Rupicapris in
dorfmn adunca, damis in aduerfum. Erefta au-
tttri.rugarumqi ambitu contorta, 8c in lcue fafti-
8‘umcxacuta(vtlyras diceres) flrepficeroti, que
addacem Africa appellat. Mobilia eade.vt au-
Phrygis aumentis-.Troglodytarum , interra
ditecla-qua de caufa obliqua ceruice pafcuntur,

Aliis irngula.&hsc medio capite , aut naribus,

Vt diximus. Iamqialiis ad curfum robufta, aliis

ad i&

14° C. Plinij Naturalis Hifh

ad i&um, aliis adunca.aliis redunca, aliis ad ia-

dium , pluribus modis,fupina,conuerfa,c6nexai
omnia in mucronem migrantia. In quodam ge-
nere pro manibus ab fcabendu corpus.Cochleis
ad praetentandum iter: corporea hatc.ficut cera-
ftistaliquando & lingula. Cociileis fempcr bina,
& vtpratendantur.ac refiliSt. Vrorum cornibus
Barbari Septentrionales potancvrndfq; binas c a
pitisvnius cornua implent. Alij praefixa * liaiti'
lia cufpidant. Apud nos in laminas feftatrallu- i
cent, atque etia lumen inclufum latius fundunt; '

multafq; alias ad delicias conferuntur.nuc tin-
fta,nunc fublitanunc quscerollrota pidlura: g£
nere diciitur.Omnibus autem caua,& in mucro'
ne demum concreta funt.Ccruis tantum tota fo-
lida , & omnibus annis decidua. Boum attritis
vngulis, cornua vnguendo aruina , medcntuf
agricolx.Adebqi fequax natura ell,vt in ipfis vi'
uentiu corporibus feruenti cera fledlantur.arque
incifa nafcentium in diucrfas partes torquean-
tur,vt lingulis capitibus quaterna fiant.Tenuio-
ra fceminis plerunque funt, vt in pecore multis;
ouium nulla.nec ceruarum.nec quibus multifidi
pedes,nec folidipedum vili : excepto afino Indi-
co,qui vno armatus eft cornu. Bifulcis bina tri-
buit : nulli , fuperne primores habenti dentes.
Qui putant eos in cornua abfumi , facili coar-
guuntur ceruarum liatura.qu? neque dentes Ji3-
bent,vt neque mares, nec tamen cornua. Ca-tero-
rum ollibus adbatrent, ceruorum tantum cutibus
enafeuntur. Capita pifeibus portione corporum
maxima , fortaliis vt mergantur. Oftrearum ge-
neri,nulla,nec fpongiis,ncc aliis fere quibus fo-
lus ex fenfibus taftus eft.Quibufdam indifere-
tum caput eft , vt cancris. In capite cundloruifl

anin1

Liber X I.

141

Annalium homini plurimus pilus,iam quidem
Promifcue maribus ac farminis , apud intonfas
t!jue gentes.Atque etiam nomina ex eo capil-
pat*s Alpium incolis, Gallia comata :vt tamen
lt ajiqua in hoc terraru differentia.Quippe M y-

°Aij carentes eo gignuntur, ficut in Cauno lie-
pAu.Htqu^dam animalium naturaliter caluent,
cut flruthiocamcli , & corui aquatici , quibus
i rud Gracos nomen e 11 inde. Dcfluuium eorum
j Muliere rarum, in fpadonibus non vifum.nec
n vJlo ante Veneris vfum. Nec infra cerebrum»

Ut infra verticem, aut circa tepora atque aures.

. aluitium vni tantitmanimalium homini, prar- * At 'litu
tr<lUain innatum. Canities homini tanuim & /i.: verticis
ViSjfed homini femper a priori parte capitis, bini ktmi-
deinde ab auerfa. * Vertices bini hornim nu tatum-
Atum. Aliquibus capitis olla plana,tenuia,fine aliquibus.

, eduliis , ferratis pefUnatim ftrufia compagi- Capitis ojja
Us'Perfratia non queunt folidari : fed exempta &c. Bini
, °dice non funt letalia,in vicem eorum fucce- enim verti
/ntc corporea cicatrice. Infirmiflimacfie vrfis, ces panus
u>HGmapfittacis , luo diximus loco.Cerebrum admodum
, Atnia habentanimalia,qu.T fanguinem: etiam cotingunr.
n niari.qus mollia appellauimus.quamuis ca- Cotriqutd
fanguine, vt polypi. Sed homo portione de capitii
j. animum &humidi<fimum,omniumq; vifceru opibus fta-
^8'diilimum, duabus fupra fubcerq; membra- tim fubiu-
J‘ls ve!arum, quarum alterutram rumpi mortife- gitur aoti
■h eft.Caetero viri, quam foemina:, maius. Ho- p ropemodu
mibushoc fine fanguine , fine venis , & reli- humano ge
^ fine pingui. Aliud efle.quam mcdullam.eru neri ejtcb-
docent, quoniam coquendo durefcat.Om- mttne.Vtde
j1'Um cerebro medio infunt oflicula parua. Vni rift.li.i .

Ominum infantia palpitat, nec corroboratur Hiftar.ani-.
priiuuia fenneais «otdiiun,Hoc eft vifce- mai.c.j’»
lum

141 C. Plinij Naturalis Hift.

rum exceiliflimum , proximumque calo capitis»
fine carne, line cruorc , fine fordibus.Hanc ha-
bent fenilis arcem *. huc venarum omnis a cof-
de vis tendic.hic definitduc culmen alriflinuuu»
bic mcnris cft regimen. Omnium aurem anima-
lium in priora pronum: quia &c fenfus ante nos
tendunt. Ab co proficifcitur fomnus : hinc capi'
tis nucatio.Qu.v cerebrum non habent,non dot-
miunt.Ccruis in capite inefle vermiculi,fub lin-
guae inanitate, & circa articulum qua caput iun-
gitur, numero viginti produntur. Aures homini
tantum immobiles. Ab iis Flaccorum cogno-
mina.Ncc in alia parte loeminis maius impeti-
dium,margaritisdependeribus. In Oriente qui-
dem 8c viris aurum geftare eo loci, decus exifti-
matur. Animalium aliis maiores, aliis minores.
Ceruis tantum Icilia, ac velutdiuifa :foricibus
pilofa. Sed auricula omnibus , animal duntaxa1
generantibus , excepto vitulo marino atque del-
phino^ qua cartilaginea appellauimus , & vi-
peris. Hac cauernas tantum habent aurium lu-
co, pracer cartilaginea, &: delphinum, quem ta-
men audire manifeftum eft.Nam & cantu mul-
centur,& capiuntur attoniti lono.Quonam mo-
do audiant,mirum. Iideni nec olfa&us vcftigia
habent, cum olfaciant fagaciflime. Pennatoruu1
animalium buboni tantum &uto pluma, vcltfc
auics * cateriscauerna ad auditum. Simili wO'
do iquamigeris atque fcrpentibiis. In equis Sf
omnium iumentorum genere , indicia anin1*
praferunt: feflis marcida,micantes pauidi.s,fub-
rc£la furentibus , refoluraagris. Facies horni*1*
tantum : exteris os, aut rollra.Frons & aliis : fe**
homini tantum triftirix , hifaritatis, clementi#»
feueritatis index, In afcenfu eius fupercilia ho-

Liber XI. 143

pariter &: alterne mobilia,& in iis pars
i;,'™1' degamus. animimus. Hac maxime indi-
birr j lra-Superbia aliubi conceptaculum, led
Ijj l£™ habet. In corde nafeitur , huc fubir,
l^c pcdet.Niinl altius iimul abruptiAfq; inuenit
corpore , vbi iolitaria eflet. Subiaccnt oculi,

, ts C0lppris pretioliflima , & qui lucis vfu vi-
|j diilinguant i morte.Non omnibus anitna-
j ',m, hi : oftreis nulli : quibulciain concharum
1,. 'j-Pccflinesenun, (i quis digitos aduerfum
^«ntes cos moueat, contrahuntur, vt videntes.

‘olcnes fugiunt admota ferramcnta.Quadru-
jC“J® talpis vifus non cft : oculorum effigies
j . > fi quis pratentam detrahat membranam.
v ‘ntct aues ardeolarum genere , quos leucos
“ant, altero oculo carere tradunt. Optimi au-
|“t*j,cum ad Auffrutnvolanr,Scptentrionemue.

ui enim pericula Se metus narrant. Nigidius
0 c locuftis ,nec cicadis elle dicit. Cochleis
, ulorum vicem cornicula bina pretentatu irn-
‘leut. Nec lumbricis vili liint, vermiumue ge.
cti. Oculi homini tantum diuerfo colore :ca-
rjs >11 fuo cuique genere limiles. Et equorum
ill>burdam glauci , fcd in hoininc numerofiili-
1 Varietatis atque differentia grandiores, mo-
lcuparui, prominentes quos hebetiores putant:
“Oditi, quos clarillimc cernere , ficut in colore
Prinos. Prarcrea alij contuentur longinqua,
v l) nili prope admota , non cernunt. Multorum
nus fulgore Solis conflat, nubilo die non cer-
t.cntium, ncc poli occafus. Alij intetdiu hebe-
‘pfes , noitu ptxtcr cateros cernunt. Dc gemi-
's pupillis , aut quibus floxij vifus effient , fatis
^Otirnus. Csfij in tenebris clariores. Ferunt Ti-
crio Calari , nec alij genitorum mortalium,

fuiffic

144 C.plinij Naturalis Hift.

fu i fl*e naturam, vt cxpergcfadtus no&upaulifpef»
haud alio modo , quam luce clara, contueretur
omnia, paulatim tenebris fefe obducentibus. D*'
uo Aagufto cquoru modo glauci fuere, fupraqi^ !
hominem albicantis magnitudinis. Quam ob
caufam diligentius fpedarieos, iracunde ferc'
bat, Claudio Cxfari ab angulis candore carno-
fo , (anguineis venis fubinde fuffufl : Caio priflj
cipi rigentes : Neroni , nifi cum conniueret , a d
prope admota hebetes.' Viginti gladiatorum pa-
ria in Caij principis ludo luere-in iis duo omni- 1
no, qui contra cominationcrti aliquam non co®
niucrent,&:ob id inuUH.Tantae hoc difficultati*
eft homini. Plerifque vero naturale , vt nidaf*
non cedent, quos pauidiores accepimus. OcuU*s
vnicolornulli,cu candore omnibus medius CO'

. lor differens. Neque vlla ex parte maiora anitn1
indicia eundis animalibus , fed homini max*'
me, id eff, moderationis , clementia: . mifericot"
di£,odij, amoris, triftitiae, laetitiae. Contuitu qUO'
que multiformes, truces, torui, flagrantes, graue*>
tranfucrfi,limt,fummifli,blandi.Profed6 in o^11
* nittant lis animus inIiabirar.Ardent,intenduntur, * hu-
medant,conniuent. Hinc illae mifericordue l*'
cryms. Hos cum ofculamur, animum ipfum vj-
demur attingere. Hinc fletus, 8c rigantes ora r*-
ui.Quis ille humor e ft , in dolore tam fcecundt*5
& paratus? aut vbi reliquo tempore ? Animo aU"
tem videmus, animo cernimus : oculi ceu va&
quatdam.vifibilein eius partem accipiunt. atqt*c
tranfmittunt.Sic magna cogitatio obcxcar, ab-
dudo intus vifu. Sic in morbo comitiali aper#

+ r m nihil cernunt, animo caligante.Quin & pacent*-

uag/koW jjUS do rm iu mt, le p 0 re s, mult ique hommutn,q.uo®

* cor y banciaa Cfxci dicunt, T enuibu? multi i J

men*? j

Liber XI. 14 j

^mbranis eos natura compofuit, callofis con-
fra Rigora calorefque in excremo cunicis , quas
ubinde purificant lacrymationumfaliuis,lubri
c°s propter incurfantia & mobiles. Media eoru
°iriea feneftrauic pupilla, cuius anguftia: non
^^Unc vagari incertam aciem, &velut canali di
^SUnc , obiterque incidentia facile declinant:

nigri/ aliis atri,aliis rufi, aliis glauci colo ^alijsraui

CJS prbibus circundatis, vt habili mi Itura &c ac-
tJPiatur circumiedto candore lux , &: temperato
^percudii non obftrcpat. Adeoque iis abfoluta
!s fpeculi.vc tam parua illa pupi lla,totam ima
omem reddat hominis.Ea caufa el1,vt pleratque
lcum e manibus hominum oculos potiflimum
* Ppetant , quod effigiem fuanun iis cernentes,
c^'Jt ad cognata delideria lua tendunt. Veteri-
tantiim quredam , ad incrementa Luna: mor-
ps fentiunc.Sed homo folus emillo humore c£«

Uberatur. Poft vicefimum annum multis
j^itutus elt vifus. Quibufdam (fatim nafcenti-
Us negatus nullo oculorum vitio : multis re-
pnte ablatu fimili modo , nulla praecedente in-
>-iia*Venas ab iis * pertinere ad cerebrum, peri- * pertinge*
‘fijmi autores tradunt : ego ad llomachuin cre- ft
^erim.Certe nulli fi ne redundatione eius,erui-
, r oculus. Morientibus illos operire , rurfufque
eP,r°g° patefacere, Quiritium magno ritu facru
fc : ha more condito , vt neque ab homine fu-
^nium cos fpectavi fas fit , &t celo no o (lendi,

. fas.yni animalium homini deprauantur : vn-
J\Cot5noniina Strabonum Paeroru.Abiifdem
J 1 altero lumine orbi nafcerentur, Coclites
pcabanturjqu i paruis vtrifque, Ocellae : Lufci-
* fniurix cognomen habuere. No&urnorum
^niahmn , velut felium , in tenebris fulgenr
Tom. ij, K

** Mdm -
itus non le~
git vero.

* Contra
t^iriTie. de
iPart . ani -
enat, lib.4.
ra. viti /no.
Strathioca
enelu in fU
•pertere tan
itum gena
palpebra

M(f. *fe

i4<5' C. Plinij Naturalis Hift.

radiantque oculi, vt contueri non fit: tcc apt'c^
lupoque fplendent, lucemque iaculantur.Vi111*1
marini & hytenx in mille colores tranfeunt fu'5'
inde. Quin 5:in tenebris multorum pifeium tc'
fulgent aridi, (icut robufti caudices vetuftaf
putres. Non conniuere diximus , qua: non obi*'
quis oculis, fed circumafto capite cerneret11.
Chamaeleontis oculos ipfos circumagi totos cr*-
dunt. Cancri in obliquum afpiciunt. Crufta frs'
gili melillis rigentes. Locutiis fquillifque tn3!
gna ex parte iiib eodem munimento pr:edu(l
eminent. Quorum duri funt, minus cerr.un1'
quam quorum humidi. Serpentium catulis , ^
hirundinum pullis, li quis eruat , renafei n'3"
dunt. Infcctcium omnium , & quibus teflact3
operimenta , octili mouentur, licut quadrup3’
dum aures. Quibus fragilia operimenta,iis 0C3'
Ii duri. Omnia talia, & pifces , & infeila ,
habent genas , nec integunt oculos. Omni 1)31
membrana vitri modo tranflucida obtendi^'
Palpebra: in genis homini vrrinque. Mulietjj
bus * vero etiam infefta: quotidiano. Tanta c‘
decoris affeSatio, vt tingantur oculi quoql,c'
A lia de caufa hoc natura dederat , ceu vallo11"
quoddam vifus,& prominens muni mentum cof
tra occutfantia animalia, aut alia fortuitu in1'1’
dentia. Defluere eas , haud immerito , Verte1?
abundantibus tradunt. Ex citeris nulli funt,n^
quibus & in reliquo corpore pili. Sed quadrupf"
dibus in fuperiore tantum gena , volucribus
inferiore :& quibm molle tergus , vt fcrpen!1"
bus : & quadrupedum qui otia pariunr.vrlace1’
tl- * Struihiocamelus alitum lbla , vi hoin»
vtrinque palpebras habet. Nec geni quidetf
omnibus : ideo neque nictationes iis , qui aP1;

Liber XI. 147

generant. Grauiores alitum inferiore gena rit. Ouara
,°iUiiuent. Eadem nictantur , ab angulis mem- no Tedierd
lana obeunte.Columb? &c linniiavtraque con- quidam Ju
jjllIent. At quadrupedes qux oua pariunc, Yt te- {picatur, lo
tl,dines , crocodili , inferiore tantum fine vlla cum hunc
^l'-tationc, propter praduros oculos. Extremum mutilatu
aHibitum genx fuperioris , antiqui cilium voca- ejjc : cdque
,^te : vnde fie fupercilia. Hoc vulnere aliquo qux fiquu
Jductum non coalefcit, * vt in paucis humani tur , ad fi-
J0rporis membris. Infra oculos malx , homini mias perti-
quas prifei genas vocabant ,xn. tabu- nere : qui-
ai'Um interd idto radi a fazminis eas verantes, bus filis, ex
adoris hxc fedes. Ibi maxime oftenditur ru- cepto homi
, Infra eas hilaritatem riiumque indicantes, ne,vtraque
Uccx.Et alrior homini tantum, quem noui mo- tngena pal
rcs fubdolx irrifioni dicauere, miius. Non alij pebras tn -
^^itnalium nares eminent. Auibu^lerpentibus, buiit ^Ari~
ficibus foramina tantum ad olfatlus , fine na- fio.optris id
hbus.Et hinc cognomina Simorum , silonum. citati lib.i „
^Pfirno menfe genitis fiepenumero foramina c.X.&Plu
^tium & narium defuere. Labra,d quibus Broc- infide. 44.
Cl> Labeones didti, ficos probum duriufuc,ani- * Jtfaim-
generantibus : pro iis cornea &c acuta volu- tiusvetufii
Cl'»bus rofira.Ladcm rapto viuentibus adunca: cod.fidefi-
J°Ucdto, recta : herbas ruentibus liraumquc,la- quutus no
?'vt fuum generi. Iumentis vice manus ad coi- legit , vt,
jugenda pabula ora : apertiora laniatu viuenti- quodtam^
Mentum nulli prxeer hominem , nec mala:. defiderari
Axillas crocodilus tantum fuperiores mouet*. videtur.
letteilres * quadrupedes, eodem , quo extera, * Quadri*
^ore > prxterquam in obliquum. Dentium tria pedes redu
^enera : ferrati. aut continui , aut exerti. Serrati dat^afiio-
j^inatitn coeuntes , ne contrario occurfu at- lo quopiam»
ftantur, vt ferpenribas,pifcrbus3canibus. Con- adiectu n&
Vl i10nuxu»e<iucr.r Exerti, vt apro>hippo- aniwad-

& 2

148 C. Plinij Naturalis HiiT.

vertet e Pii potamo , elephanto. Continuorum ijui digerUflf
7iiu hic de cibum, lati & acuti : qui conficiunt, duplices,^
altero Lo - diicnmmant eos, canini appellantur. Hi fi111
qtiicrocodi ferratis longiffimi. Concinui aut vuaque pa^
li gener e,in oris fune , vt equo : aut fuperiore primeres n0.15
terra tan - funt, vt bubus , ouibus,omnibufque qu<r ruo^'
tum viuen nant.Capra: fuperiores non funt , prreter pr im°'|
te^dfy di - res geminos. Nulli exerti , quibus ferrati. Rd^l
tierfo ma- foemime, & tamen line vfu. Itaque cum af1* i
xillarum percutiant;fceminx fuesmordent.Nullfcui cof',
motu ajltt nua,cxerti : * fed omnibus concaui,c.Ttcris I
niatili di- tes folidi. Pifcium omnibus ferrati, prarter
flinguere. rum: huicvni aquatilium plani. Carcero mul11*
+ In vette- eorum in lingua 8ctoto ore : vt turba vulncrtn1’
fiocodicele molliant, qua- atrritu fubigere non queant.
gitur , fed tis & in palabo , atque etiam in cauda. Prartcr^
Jui omnes in os vergentes, ne excidant cibi, nullum habea;
cocaui> c&~ tibus retinendi admimculum.Similes afpidi ^
teris , d?c. ferpentibus : fed duo in fupera parte dextera l$*
JManutitts uaque longiffimi, tenui filtula perforati vtfcor.'
vero qui pionum aculei, venenum Infundetes. Non alill,_
cu Bafilie - hoc efic,qudm fci ferpentimn, & inde ven**
ji codice co- fub fpina ad os peruenirej, diligentiifimi aut^'
fcntir,ficle res feribunt. Quidam vnum efie eum : & qU^
git , exteri (it aduncus , refupinari , cum momorderit. AlJ'
dentes con- qui tunc decidere eum , rurfufque recrcfceN’
eaui, x facilem dccufiu ,& fine eo efie, quos tractad
cernamus. Scorpionis cauda: inefieeum,&: plc'
rifque ternos. \ iperx dentes gingiuis con dim'
tur.H?c eadem prargnans vencnodmpveilb dc>y
tium rcpulfu virus fundit in morfus. Volucrii1*'
nulli dentes , prteter vefpcrtilionem. Cameli
vna ex iis , quienon funt cornigera, in fuperi0'
ti maxilla primores non habet. Cornua liabd1'
tium nulli ferrati. Et cochlea: dentes habeo11

uJ‘c I

Liber X I. 149

‘''dicio eft i minimis earum derofa vitis. At in *ZaclcS*~
irinis cruftata & cartilaginea primores habe- mothrace »
e> item echinis quinos elic , vndeintclligi po- cui, &c.
/J^tit , miror. Dentium vice aculeus infe&is.Si- * T{eftiuf
^ix dentes , vt homini. Elephanto intus ad vetufi.cod.
/indendum quatuor, prsterque eos qui promi- Pecude.ca-
®Qt»mafculis reflexi, tirminis , recti atque pro- prti, fue.

*■ Mufculus marinus , qui balaenam antecedit, “2{am &
pilos habet: fed pro iis, Ictis intus os hirtum>& *Arijt . li.i.
lnguam etiam ac palatum.Terreftrium minutis c.^. de ani-
^drupedibus, primores bini vtrinq; logiffimi. mal . fues
iteris cum iplis nafcuntur : homini, poftquam inter ea, t *
efl.feptimo inenfe. Reliquis perpetuo ma- numerat
?etlt. Mutantur homini , leoni , iumento, cani, genera , m
j* tl>niinantibus. Sed leoni 8c cani , non nili ca- quibus jna
, mi appellati. Lupi dexter caninus , in magnis res detium
^becur operibus. Maxillares, qui funt a cani- numero
,s » nullum animal mutat. Homini nouiffimi, vincut fa-
jj1*! genuini vocantur , circiter vicefimum an- minjs.

gignuntur , multis &: o&ogefimo.Fceminis *Vide num
3Uoquc, fed quibus in iuuenta non fuere nati, melius, ca-
„ecidere in fenedta, & mox renafei, certum eft. pra, fue.
"Zanclen Samothuacenum ciuem , cui renati * isilSPol-
poft centum & quatuor annos , Mutianus lux libr.i,
V,fhm a fe prodidit. Cictcrb maribus plures, c.dedtnti-
fceminis,in homine,- * pecude,» caprifue. bus, Ttmar
^imarchus Nicoclis filius Paphij , duos ordi- chum huc
[Jes habuit maxillarum. Frater eius non muta- NicoclU pa
,lc primores , ideoque prjetriuic. Eft exemplum trem facit,
chtis homini & in palato geniti. At canini no filium.
^ilfi cafu aliquo, nunquam renafeuntur. Carte- Vnde none
?s fene&arubefcunt : equo cantum candidiores nulli hicl-
pnt. Aetas veter inoru dentibus indicatur. Equo gendu pur
Ullt numero xi. Amittit tricefimo menfe pti- tat,Tima-
®*°tcs Ytrinque binos : fequenti anno totidem chm A'u*
K J

git
tamen eo-
de , Bubus
bis mit-
tantur.

i .de par. a-

ifo C.Plinij Naturalis Hifh

di s illius proximos, cum fubeunt didi coIumellares.Quii1
pater. co anno incipiente binos amittit,qui fexto anntf
^ ,, tenafcuntur..Septimo omnes habet fk renatos , &
• fidem *mmL,cabiIes. Equo calirato prius, non decidui
m dentes. A (inorum genus tricefimo menfc fimili'
di 7„: Cer ’ deinde fenis menfibus. Quod (I no*1

1 7*1^ Pr^s PePerere;quam decidant polhemi , fterili*

~ tascerta. * Pones bimi mutant. Suibus deciduo*
ienJu nunquam. Abfumptahac obferuauionc,feneclu5
inequisj&: ceteris veterinis, intell igitur dentiunt
brochitate,fuperciliurum canitie, & circa ea la-
cunis , cum fere m annorum exillimantur.
Hominum dentibus quoddam inelt virus. Nati'
que &: fpecuii nitorem ex a duerfo nudati hebe-
- tant, & columbarum foetus implumes necant.
wi»j. iju - j^e[j^ua jjs in generatione hominum dida
CJ?. lixpi'(l funt. Erumpentibus morbi corpora infantiufl1
jerpentt tu accipiunt.Reliqua animalia ferratos habet»
tri r \ ,no iartiiflima dentibus. Lingua: non omnibus eO'
*l \\ C/am' ^cm m°do •Tcnu illima lcrpentibus 3c * trifulca»
r ™ vibrans, atri coloris,& fi extrahas,prxlonga:la-
V° certis bifida Se pilofa : vitulis quoque marini5
cimi ^ un t duplex . fc([ Cupla dictis capillamenti tenuitate2
rjy^ua CTterjs circumlambenda ora.Pifcibus paulu
vocat o o y minl\s qU£m cota adhxrens, crocodilis tota. Sed
gone.bum- jnguftaru,lmgUcT vice carnofum aquatilibus p*
p um ejt latum. Leonibus ac pardi s,omnibufque generi5
cnim ™c cius, etiam felibus , imbricate afperiratis, a£
e.x, ri °' limjefimilisjattenuanlque lambendo cutem ho*

1 ’ , lJtm minis. Qua: caufa etiam manfuefada, vbi ad vi'

anima .c. cjnum fanguinem peruenit faliua,inuitat ad ra-
hab V • lC bicm.Dc purpurarum linguisdiximus.Ranis pf*
3\l ’ , macoh^ret, intima abfoluta a gutture, * qua vo-
Kcu Triti cem mittunt;, j/ares tum vocantur ololygone5*
ihclwycw stato id tempore eiienic, cientibus ad coitui

fami*1

Liber X I.

^^•nas.Tum liqUidem inferiore labro demif-
c ac* libramentum modica: aquee receptx infau
ees. palpitante ibi lingua vlulatus dicicur.Tunc
ial!enr* buccarum fmus perlucent, oculi Hagrant
] “oreperpuili. Quibus in poileriori parte acu-
*’iis &tdentes,& lingua. Apibus etiam pralon-
eminens & cicadis. Quibus aculeus in ore
j ulofus , iis nec lingua, nec dentes. Quibuf-
j 'l,n infectis intus lingua, vt formicis. Cxtenim
elephanto prrccipue.Rcliquis in fuo genere
jOiiiper abfoluta : homini tantum ita lipe con-
j|'ttta venis, vt intercidi eas necelle fit . Metel-
ht Pontificem adeo inexplanata; fuiffe accepi-
,’Us>vt multis menlibus tortus credatur, dum me
itatur iu dedicanda ade Opifec.e dicere, exte-
v? Optimo ferme anno lermonera exprimit.
Ultisvcto talis eius ars contingit , vt auium &
Nonalium vocis indifer^p edatur imitatio.In-
eilechis faporumeh exteris in prima lingua,
“mini cc in palato. Tonfiilxin homine, in fue
«'■Uldular.Quod intercas vua' nomine vltimo de
Pendet palato, homini tantum ell.Sub ea minor
j!noUa , epigloffis appellata , nulli oua generali-
um. Opera eius gemina, duabus interpoli tx H-
ulis. , Interior earum appellatur arteria , ad
PNtnionem atque cor pertinens. Hanc operit in
Wando , ne lpiritu ac voce illae mcante,fipo-
t s cibdfue in alienum deerrauerit tramitem,
^rquear. Altera exterior appelletur fane gula,
cibus atque potus deuoratur.Tendit hxc ad
t.0uiachum,is ad ventrem. Hanc per vices ope-
r!t! !C|lm lpiritus cantum aut vox commeat, ne
j^^Snatio intepelliuaalui obllrepat . Excarti-
^ Sine & carne arteria , gula neruo Sc carne con
4c»Ccruix nulli, nili quibus vtraque hxc. cstc-

K 4

I5r

yivoidlvHV
if/ TW vSx

71 01

ajjfiViS

* Legend »
hic, Exte-
rior : r -jrd.
vrr 'o,vbt de
gula agit*
Interior .
^Adjtipula-
ltbus Corn •
Celfolib. 4.
cap.r.xAri~

ifz C.PlinijNaturalisHift.

de parti - ris collum , quibus tantum gula. Sed quibus cef'
anitft. uix , e multis vertebraufqueorbiculatitn-oflibu*
& Galeno flexilis ad circunfpe&um, articulorum nodis iufl
li.j.devfu gitur. Leoni tantum,Stlupo,&hy:cruE, ex fingU'
fartittm. Jis redtifque oflibus rigens. Caetero fpinx anne'
&itur,lpina lumbis, oflea fcd tereti ftru&ur*1
per media foramina a cerebro medulla defccfl'
dente. Eandem efle ei naturam , quam cerebro»
colligunt , quoniam praetenui eius membrani
modo incifa llatim expiretur. Quibus Ion»*1
crura , iis longa & colla. Item aquaticis, quafli'
* Xtpene, uis breuia crura habentibus : * fimili modo vfl'
Difiimili , cos vngues. Guttur homini tantdm&fuibus in'
vt antea le tumefeit, aquarum qua: potantur plcrunquevi'
gtbattirYyex tio. Summum gulae fauces vocantur , extremuitf
•Ariftjibr. fcomachus. Hoc nomine efl: fub arteria iam caf
4. de part. nofa inanitas adnexa fpinx , ad latitudinem
animal . c. longitudinem lagenxmodo fufa.Quibus fauce*
ii.vbi tra - non lunt . ne itomacnus quidem eit , nec coli**’
dit , nulU nec guttur, vtpifcibtis: & ora ventribus iungufl*
vmos habe tur.Tefludini marina: lingua nulla, nec dente s:
titim vn- roflnacie comminuit omnia. Fofted arteria #
gHcsJongH ftomachus denticulatus callo , in modum rubri»
*Jfe colla, ad conficiendos cibos , decrefcentibus crenis
quicquid appropinquat ventri. Nouiffimaalpe'
ritas , vtfeobina fabri. Cor animalibus c xte*^
in medio pedore efl: : homini tantum infra l#'
uam papillam , turbinato mucrone in prior3, ;
eminens. Pifcibusfoiisad os fpeflat. Hoc pr»‘
nnim nafcentibus formari in vtero tradunr : de' ;
inde cerebrum, ficut tardiflime oculos . Sed h°5
primum emori , cor nouiflime. Huic prxcipuu5
calor. Palpitat certe, & quafi alterum mouetuf
animat , i utri praemolli firmoque opertui11
membrana: inuolucro , munitum codarum #

Liber X I.

fetioris muro , * vt pariat prxeipuam vitx cau- * vt par
lam & originem . Prima domicilia intra fe ani- crxtpmci-
'Pu &fanguini prxbet , finuofo fpecu, &inma- puamvita
8ais animalibus triplici , in nullo non gemino, caufata ir
d mens habitat . Ex hoc fonte dux grandes originem.
Vcn.x in priora & terga dilcurrunt , fparfxque
tJmorum ferie , per alias minotes omnibus
'"embris vitalem fanguinem rigant. Solum hoc
vj!cerum vitiis non maceratur , nec fupplicia
vux trahit : lxfumque mortem illico affert. Cx-
'tris corruptis .vitalitas in corde ^durat. Eruta
c*i(limantut animalium, quibus durum riget:
a0dacia , quibus paruum elt: pauida , quibus
fr*gtande . Maximum autem ell * portione *Iprep«r -
Jhuribus , lepori .aiino , ceruo , pantherx , mu- tiane
“elis, hyxnis , & omnibus timidis , aut propter
j”etum maleficis. In Paphlagonia bina perdici-
“Us corda. In equorum corae & boum olla re-
feriuntur interdum. Augeri id per fingulos an-
"bs in homine, ac binas drachmas ponderis ad
jfhnquagefimum annum accedere-.ab eo detra-
hi tantundem , & ideo non viuerc hominem vl-
tl‘a centefimum annum defetlu cordis, Aegypti;

'xiftimant, quibus mos elt cadauera alternare
htedicata. » Hirfuto corde gigni quofdamho- ’ Hin»
JPines proditur, neque alios fortioris efleindu-
“tix.licut Ariliomenem MelTenium, qui c c c.

°ccidit Lacedxmonios. Ipfe conuulneratus 8c
Ciptus, femel per cauernam latomiarum euafit,
•htguftosvulpium aditus fecutus. Iterum captus,
jopitis cultodibus fomno , ad ignem adualutus * filias, pe
•Ora cum corpore exullit. Tertio capto lace- tim dijji -
jtamonij » pettus dillecuere caufa videndi, cuere vitee
“‘tfutumque cor repertum eft. In corde fum- t i, ex ve.
pinguitudo eft quadam Istis extis. Non tnji.ied.

iy 4 C.Plinij Naturalis Hift.

femper autem in pattc extorum habitum eft. t>
Polthumio Albino Rege facrotum poft centeli-
mam vicefimamtertiam Olympiadem, cum re£
Pyrrhus ex Italia diiceihfiet, cor in extis Arulpl'
CCS infpicere coeperunt. Cxfati Diclarori , quo
die primum ve fle purpurea procellit, atque mftl
la aurea fedit/acrjficanti bis in extis dcfuit.Vn*
de quxdio magna de diuinationc argutnentafl-
tibus,potuenme line illo vifcere hoiiia viuere»
an ad tempus amiferioNcgatut cremari polle in
iis, qui cardiaco morbo obierim : negatur & ve-
neno interemptis.Cerceexiat oratio Vitellij, qua
reum Pifonem cius fceieris coarguit ,hocvfus
argumento : palamque tellatus , non potuilfeoh
venenum cor Germanici Cxfaris cremari. Con-
tra genere morbi defenfus eit Pifo.Sub eo pulmo
eft, Ipirandjque effreina , attrahens ac reddens
animam, idcirco ipongiofus , ac fiilulis inani-
bus cauus. Pauca eum (vc dhftum eft) habent
aquatilia, ac extera oua parientia exiguum, fpu-
mofum.ncc fanguineumddeo non fitiut. Eadem
eft caufa , quare fub aqua diu ranx & phocx vri-
nentur.Teftudo quoque , quamms prxgrandenr
& fub roto tegumento habeat , fine fanguine ta-
men habet.Qnatrto minor hic corporibus, ra ntb
velocitas maior . Ckamxleoni portione maxi-
mus , & nihil aliud intus . lecur in dextra par-
te eft. Ineo quod caput extorum vocant, ma-
gnx varietatis . M . Marcello circa mortem»
cum periit ab Annibale, defuit in extis. Sequenti
deinde die geminum rcpertumelt. Defuit & C,
Mario, cum immolaret Vticx: itera Caio princi-
pi Calend. Ianuariis, cum iniret Confulatum,
quo anno interfefius eft : Claudio fucceflbri
eius , quo menle interemptus eft veneno . Diuo .

Augufto

Liber X I.

j^gufto Spolcti faciificanti primo poteftatis
''^die,fex victimarum iocincra replicata in-
^nfccu? ab ima fibra reperta fu ut : refponfum-
cIl,e > duplicaturum intra annum imperium. Ca -
^lit extorum trillis oftenti csfum quoque e (i,
?rxterqu a m in folitudi ne ac metu . Tunc enim
finiit curas. Pina iocinera leporibus circa
dictum & Tharnen , &c ia Chcrronefo ad Fro-
?°ntidem. Mirumque .tranfiatis alio interit al-
'l^m . Ia eodem eftfel,non omnibus datum
^inialibus. In Eubccs Chalcide nullum peco-
InNazoprxgran.de geminumque , vt pro-
a{Sij loco verunque aduenx . Equi . muli , ali-
j1* ■ fiirui , * capis, apti cameli, delphini non
^betu. Murium aliqui habent. Hominum
pUcisnon eft:, quorum valetudo firmior, & vi-
^longior. Sutu qui equo non quidem inieco-
teelFe , fed in aluo putent : Sc ceruo in cauda,
^inteftinis. Ideo tantam habent amaritudi-
,lern ,vt a canibus non attingantur. Eft autem
‘hnil aliud , quam purgamentum peflimi fangui-
|.!? > & ideo in materia eius eft . Certe iecur nul-
/cft, nili fanguinem habentibus. Accipithoc
!*coidc, cui iungitur , fu ndirque in venas. Sed
j*Mclle nigro infanice caufa homini, morfque
Oco reddito. Hinc&i in mores crimen, bilis
llpmine. Adeo magnum eft in hac parte virus,
'“mfefund it in animum. Quin Sc toto corpore
colorem quoque ocu^s aufert: illud
1lhdem redditum, etiam ahems : nigrefeunt-
JUe contada eo : ne quis miretur id vene-
elfe ferpentium. Carent eo , qui abfin-
fiiim vcfcuntur in Fonto1. Sed * renibus , &
j^rte tantum altera inteftino iungitur in cor-
> coturnicibus, phafianis :quibul'dam inte-
ftino

'Caprcajc
gedit vide-
tur, no Ca -
pra. Refpon
det em/n tl
li, quod a-
pud yAri.
legitur ,
Theo-
dorus da-
ma vertit ,
qux eft ca-
prea fpe-
ci es. Capras
autem fil
haler e vel
ex ipfo no-
tu eft Pii -
nio , li.zS.c.
io. Seque»
te m autem
voce.xsipri,
crediderim
re d udare ,
rPlinij au-
t ori tat e ad
duttus, ex
lib.i8.cap.
1 6 . vbi a-
prugni fil-
iis vfum i»
medicinis
docet.

* lAtqtii
infi-a hoc

if6 C. Plinij Naturalis Hid.

ijifiicap.de ftino tantum , vt columbis, accipitri', mur*"
renibus a- ilis. Paucis auium in iccore . Serpentibus por-
ges , negat tione maxime copiofum,& pifeibus. Eft aU'
eos ejfecui- tem plerifque toto inteftino , fient accipitri, mii'
tjuam ani- uo. Prxcerea in iecore eft & cetis omnibus: * vi'
maliii oua tulis quidem marinis ad multa quoque nobile
parientiU, Taurorum felle aureus ducitur color. Arufpi"
exceptate- ces id Neptuno & humoris potentia; dicauere:
Jlisdinc.tjd' geminumque fuit Diuo Augufto , quo die apud j
& ipfitm Aelium vicit. Murium ieculculis fibra: ad nurne I
affirmat rum Lunx in menfe congruere dicuntur, toti- I
^ Ariflo.Hi - demque inueniri , quotumlumen eius iit. Pi'4'
Jlt.auimal. terea bruma increfcere . Cuniculorum exta ia
hb.i.c.\6. Baticafatpe gemina reperiuntur . Ranarum rU- I
* ^drijlote- betarum altera fibra a formicis non attingitur,
les contra propter venenum, vt arbitrantur . Iecur , maxi'
libr. 4 . de me vetuftatis patiens , centenis durare annis,
part . ani- obfidionum exempla prodidere. Exta ferpefl'
mal.cap.t. tibus & lacertis longa . Cecintc Volaterrana
vitalis ma dracones emicuifle de extis lato prodigio tradi-
rinumento tur . Et profedto nihil incredibile fit , exilii'
merat in- mantibus .Pyrrho regi , quo dic periit , prateifi*
ter anima, hoftiarum capita repiifle, fanguinem futim laifl'
lia file ca- bentia. Exta homini ab inferiore vifcerumpaf'
rentia. te feparanrur membranis , qua pracordia appel-
lant , quia cordi pratenduntur , quod Craiciap'
pellaucrunt phrenas . Omnia quidem principa-
lia vifcera , membranis propriis, ac velut va-
ginis inclufit pupuidens natura; in hac fuit &
peculiaris caufa vicinitas alui.necibo fuppri'
meretur animus . Huic certd refertur accepta :
fubtilitas mentis ; ideo nulla eft ei caro , fe^
neruofa exilitas. In eadem prateipua hilaritati*
fedes, quod titillatu maxime iutelligitur ala-
rum , ad quas fubiit , non alibi tenuiore cute ht<

mana»

Liber XI. J57

^ana , ideo fcabendi dulcedine ibi proxima.
Qb hoc in prxliis gladiatorumque fpe&aculis
fortem cum rifu traieclaprxcordia attulerunt:.
Subed venter ftomachum habentibus , exteris
‘Unplex.ruminantibus geminus,fanguine caren-
dus nullus . Inteftinis enim quibufdam ab ore
^cipiens, quadam via eodem refle&itur , vt fe-
, polypo . In homine adnexus infimo fio-
^acho, fimilis canino . His folis animalium
^feriore parte angultior:itaque &c fola vomunt,
Suia repleto propter anguftias fupprimiturci-
bus : quod accidere non poteft iis , quorum fpa-
jJofa laxitas cum in inferiora tranfmitcir. Ab
lQc ventriculo ladtes in homine &; oue , per
^as labitur cibus , in exteris ile : a quibus ca-
Jacioraintcftina ad aluum , hominique flexuo-
kflimis orbibus . Idcirco magis auidi ciborum,
JlUibus ab aluo longius fpatium . Iidem minus
*°lertes > quibus obeliflimus venter. Aues quoque
&eminos unus habent quxdam : vnum,quo mer-
entur recentia , vt guttur : alterum , in quem
5* eo demittunt concodione maturata , vt gal-
hiia: , palumbes , columba: , perdices . Cxtera fe
rc carent eo , fed gula paterniore vtuntur , vt
Occuli , corui , cornices . Quxdam neutro
^odo , fed ventrem proximum habent , quibus
Elonga colla & a ngufra , vtpo^hyrioni.Ven-
*Cr folidipedum afpci & durus. Terrefirium. aliis
~cnticulat«e afperitatis , aliis cancellatim mor-
acis . Quibus neque dentes vtrinque , nec ru-
minatio , hic conficiuntur cibi , hinc in aluum
flabuntur . Media haec vmbilico adnexa in o-
*hnibus,in homine fuillx infima parte fimilis,
*Grxcis appellatur colon > vbi dolorum magna
c*ufa eft . Anguftiflinia canibus : qua de caufo

vehe

if8 C.Plinij Naturalis Hifh

vehementi nifu , nec line cruciatu , lctiant eaifl'
Infitiabilia animalium , quibus a ventre proti' (
nus reflo inteftino tranfeunt cibi ,vt lupis cet'
uatiis , & inter anes mergis. Ventres elephanto
*S> unii bic <luaruor • cattera fuibus fimilia : * pulmo quadr”
riiti. de de I1*0 maior bubulo. Auibus venter caruolus cal'
phjiiu tui In vcntrc hirundinum pullis lapilli can'

mone, i-i ri ^il!o alit rubenti colore , qui chelidoni; vocali'
fio Ub.iHi tur .magicis narrari artibus rcperiunrtir. Et'i«
fio animal, hiucnearum fecundo ventre piis rotunditate n>'
cap viti de Sncans wphus, nullo pondere : lingulare f Vt
eiufilc ieci- Pu£ant> remedium argre patientibus , li tellure”1
tioi-e tra - non atci8erit • Ventriculus atque intettina pll>'
guiactenui omento! integuntur , * ptiterquafl1
r Contra 0“ag'8ierHibus.Hiiicadneflitutiienin(iuiftri>
eArifio lib. Partf * aduerfus iecori , cum quo locum ali'
4. de tari. ‘luand° permutat, fed prodigiole. Quidam euH>
animal, e. PutautinefTe ouaparientibus , item ferpentib”1
1 cr e 're- admodum exiguum : ita certe apparet in reftudi'
neraliter 0- ne> & crocodilo , Sclacertis, & ranis. Acgoce-
mnibuifan Phaloaui n0“ etfc confiat , neque iis qua; C3'
rttine pra- reai,t rangUI”e • Peculiare curfus impedimefl'
ditis, tat er tL|m aliquando ineo : qttamobrem inuritur cur-
reflnitu fonlm laborantibus . Et per vulnus etiam exeifl'
quam a - Pt0 viucrc animalia tradunr.Sunr qui putent ad>-
quatitis iri mi fimul riftim homini : intemperantiamqu*
luit omen C1US conflare' lienis magnitudine. Aha; regio
tum. Sceplls appellatur , in qua minimos efle pecot*

* aduertm Ira<it>nt, & inde ad lienem inuenta remedia-
iecur, fode Ac in ®l'ilcto & Tharne quaterni renes cerui”
fen fu contra pennatis fquamosilque nulli. Cartero fu1”

3 J misadhscrent lumbis. Dexter omnibus elatio*

Sc minus pinguis , (icciorque. Vtrique antei”
pinguitudo e medio exit.pratterquam in vitul”
marino. Animalia ituenibus pinguillima ion**

quide”? 1

Liber X I. ij<?

Vjidem letaliter circum eos concreto pingui,
piquando ineis inueniuntur lapilli. Renes ha-
>cnt omnia quadrupedum qua: animal gene-
tant: oua parientiutn tefludo fola.qux Sealia
®®nia vi (cera : lcd homo bubulis fimiles, ve-
e multis renibus compofiros. Pedtus , hoc eft
oHa , prarcordiis &c vitalibus natura circunde- * coffas
'r:at ventri , quem nccef Tc erat jncrefcere,
j^cmit. Nulli animalium circa ventrem ofla.
le$us homini tantum latum, reliquis carina-
tum , volucribus magis , &: inter eas aquaticis
^axime . Cofbe homini rantiim odtonx, fuibus
, cornigeris tredccim , ferpentibus trigin-
ta • Infra aluum eft a priore parte vefica, qua:

^Uioua gignentium, prarter tcftudinem t nulli
fanguineum pulmonem habenti , nulli pe-
^ibus carentium .Inter eam & aluum arteria:,
pubem tendentes , qua: ilia appellantur . In
Mica lupi lapillus , qui Syrites appellatur . Sed
hominum quibuldam diro cruciatu fubinde
J}3fccntes calculi, &: fetarum capillamenta. Vc-
'lca membrana conflat, qux vulnerata cicatrice
^pn 1'olidefcic: neque qua cerebru aut cor inuol-
l,itur. plura enim membranarum genera. Foemi-*
eadem omnia > prxterque vcficx iunchis
j^ticulus , vnde dictus vterus: quod alio nomine
*°cos appellant, hoc in reliquis animalibus vul-
^oi.Hxc viperx,& intra fe patientibus, duplex:

generantium adnexa prxeordiis : 8c in mu-
['ere geminos finus ab vtraque parte laterum
[abet, funebris quoties verfa fpiritum inclufit.

^ou es gr aui das negat pr^terquam de x tero vulu.£
hriu ferre, etiam ciim geminos ferant. Vulua eie-
partu melior , quam edito. Eiedtitia vocatur
*UaA?c porcaria, primipara fuis optima: cctta.

sffcccis;

i6o C. Plinij Naturalis Hift.

effectis. A partu, prxterquam eodem diefuisoC'
cife , liuida ac macra. Nec noueltarum fuurrt’
prxterquam primipararum probatur , potiufqur '
veterum, dum ne effcetarum,nec biduo ante paf'
tum , aut pofl patrum, aut quo eiecerintdie.PrO'
xima eiectirix eft occi(x vnodic poft partuit1, ]
Huius 8c fumen optimum , (i modo fcetus no»
hauferit : eiedfitix deterrimum. Antiqui abdo'
men vocabant , priufquain callcretid , fciente*
occidere non aflueti. Cornigera vna parte dent*'
ta,& qu.e inpedibus talos habent, feuo pingue'
icunt. Bifulca fcifstfue in digitos pedibus, & no*
cornigera, adipe. Concretus hic : &cum refrixit’
Iragilistfemperque in fine carnis.Contra pingu*
inter carnem cutemque., fucco liquidum. Qu<
dam nonpinguefcunt.vtlepus.perdix. Sterilior*
cunila pinguia , & in maribus , & in fccminb’
Senefcunt cel erius pratpinguia. Omnibus anim*'
libuseft quoddam in oculis pingue. Adeps cufl'
«Sis fine fcnfu, qui nec arrerias habet, nec vena*’
Pletifqiie animalium eft pinguitudo fine fenfi*
quam ob caufam fues fpirantes a muribus tr*'
dunt arrofas. Quin & L . Apronij Confulari*
viri filio detraiftos adipes , lcuatumque cor;;.:.’
immobili onere , Ecmedulla ex eodem videtur
efte, in iuuenta rubens , & feneita albefcetiS’
Non nili cauis bxcolfibus, nec cruribus iumefl'
torum aut canum : quare fracfta non ferrumi'
nantur , quod defluente cuenii medulla . E^
autem pinguis iis, quibus adeps .feuofa corni'
geris : neruofa 8c in fpina tantum dorfi , ofl*
non habentibus , vtpifcium generi ; vrfisnull’*1
leoni in feminum & brachiorum olfibus pauci*
Meri exigua admodum : » extera tanta duritie , v;
ignis elidatur , velute filice.Etiisdura.qux n ot>

pingu*

Liber X I. i£r

P»nguefcum:a{inorum ad tibias canora. Delphi-
15 offa , non fpina : animal enim pariunt : fer-
entibus fpina. Aquatilium mollibus nulla : fed
j °rpus circulis carnis vinclum , vt fcpia atque
t|l ’gini.Etinle£t:is negatur atque elle vlla.Car-
/‘•'ginea aquatilium habenc medullam infpi-
' Vituli marini cartilaginem , non o(Ta. Irem
“iniura auricula ac nares, qua: modicum emi-
j.eM , flexili mollitia , natura prouidentia , ne
Jugerentur. Cartilago rupta non folidefcit.
t.e5prxcilao(Iarecrelcunt) prasterquam vete-
j,nis ab vngulaad fuffraginem.Homo crefcitin
,°Ugitudinem ad annos vfque ter feptenos: tum
^ttude ad plenitudinem. Maxime autem pube-
nodum quenda foluere , & pracipue agri-
c“dine , fentitur. Nerui orli a corde , bubuloque
circumuoluti.fimtlcm naturam Sccaufam
,?fcet,in omnibus lubricis applicati oflibustno-
j0fl]Ue corporum, qui vocantur articuli, aliubi
titeruentu, aliubi ambitu, aliubi tranfitu ligan
feb hic teretes , illic lati , vt in vnoquoquc po-
C|t figuratio. Ncq; ij foliditntur incili : miritm-
w, vulneratis fummus dolor, prafedlis nullus.
<*tle ncruis funt quadam animalia.vt pifcestar-
eriis cnjn, conliant-Sed necp, ea molli pifcium
oCnei j . ybi funt nerui interiores conducunt
^mbra , fuperiores reuocant. Inter hos latent
tteria;, id elt , fpiricus femita.His innatantve-
***> id eft,fanguinisriui. Arteriarum pulfus, in
jacumine maxime membrorum euidens, index
cre morborum, in modulos certos, legelq; me-
ticas, per atates, flabilis , aut citatus, auctar-
Us,defcriptus ab Herophile medicinp vate.mi-
Jt>da arte , nimiam propter fubtilitatem defer-
i*s:obfeiuatione tame crebri autlanguidi idlus,
Tom.ij.. X

i6i C.Plinij Naturalis Hift.

gubernacula viem temperat. Arteria: carent icfl'
fu: nam &c fanguine. Nec omnes vitalem con*
Y rpugnat tinent fpiritum : praecifiique torpefeie tantum
hoc cupiri Pars ©axorporis. * Aues nec venas , nec arteria5
ftotdis (en- babenr: item ferpentes , te It udi nes , lacerem, mi'
terta lib.i. nimumque fanguinis -Vena: in prmtenues po'
Animal . c. ftremb hbras fuoter totam curem difperfm,aac0
4. vbi om - *n anguliam fubriiitatem tenuantur, vt penetr^' j
via (angui lc fa riguis non poflit, aliudue quam exilis JiU'
ne pr adita, mor ab ilio , qui cacuminibus innumeris Cudvc
venas habe * appellatur . Venarum in vmbilico nodus
reajferit. coirus.

* appella- DefatiguiveJ& quorum celerrime Jicceturrfitortrt*
tnr . In vm non 1 0eat , quorum grauijsimus vil tenniftim (**’
brlico vena quorum nullus. Cap. XXXVI II.

coiit^°Vel C Anguis quibus multus & pinguis, * iracund*1
(L appella- ^mar*bus , quam foeminis , nigrior : &: iuueO'
turin vm magis , quam fenio : & inferiore parte pin/
bilico vena Suior • Magna Sc in eo vitalitatis portio. EmU'
rv nodefo ?us fyiritum fecum trahit: tamen ta&um 110J)
coitu fentic. Animalium fortiora, quibus fanguis crab

» irae ud ia fi°r : l^picntiora , quibus tenuior : timidior^'
quibus minimus:at quibus nullus, hebetia. Tai|'
rorum celerrime coit atque durelcic , ideo pefl1'
fer potu maxime. Aprorum, &ceruorum
prearumque, Se bubalorum omnium nonfpifl*'
tur. PingViflimus almis , homini renui0tnus%
Iis , quibus plus quaterni pedes , nullus. Obel’*
minus copiofus , quoniam abfumitur pingui
Profluuium cius vni H: in naribus homini, ali1*
nare altera , aliis viraque, quibufdam per infe*'
na : multis per ora Itato tempore , vt nuper M3'
crino Vifco viro Pratoiio,& omnibus anni*
VoliifioSaturnino vrbis pr^feclo , qui uonage'

Liber XI. 163

etiam cxceific annum. Solum hoc incor-
fote temporarium fentit incremetum.Siquidem
oiria? abundantiorem fundunt, fi prius bibere,
animalium latere certis temporibus dixi-
^s,non habent tunc ianguine, praeter exiguas
®niodum circa corda guttas, miro opere natu-
hcutinhomine.vimeiusad minima mome-
f. :il'ltari non modo tanto minore fntfufi mate.
'Z.vem ad fingulos animi habitus , pudore, ira,
e_tu, palloris pluribus modis, ite ruboris. Alius
“imitas , Sc alius verecundia: . Nam & in me-
tetugere , & nufquamede cetrum cft: multif-
iUc tranffluere tranffofsis : qued homini
I htnm euenic. Narnqua: mutari diximus, co-
'tem alienum accipiunt quodarepercuflu: ho-
j °l'olus in fe murat . Morbi omnes , morfque
““guinem abfumunt.

in [unguine principatu , ir deterrere , &
pilii, & mammit. Cap.X X XI X.

V Vnt qui fubtilitatem animi conftare non te-
^Ouitate fanguiuis putent, 1‘ed cute opetimen-
‘'fque corporum magis aut minus bruta ede, vc
I iltr=a Sctefludines: bou tergora, fetas fuum ob-
Jt'e tenuitati immeantis fpirirus, nec purum li .
jjtidiimq; tranfmitti : hc 8c in homine, cii craf-
t°t callofiorue excludat cutis: ceu vero no cro.
j?uilis,& duritia tergoris tribuatur Sclblertia.
mppopotami corij craffitudo talis , vt inde tor-
Ccutur haftx , & tamen quadam ingenio medi-
j1 diligentia. Elephantorum quoque tergora
.Penetrabiles cetras habent , cum tamen orn-
U|m quadrupedum fiibtilrtas animi prateipua
■'thibeatur illis. Ergo cutis ipfa fenlu caret,
nixime in capite .vbicunque perfe , ac fine
>riw cft , vulnerata non coit,vt in bucca ci-

l 1

i<»4 C. Plinij Naturalis Hift.

lioque. Qure animal pariunt, pilos habent :qti*
*Vetu.cod. oua,pennas,autfquamas, * aut corticem, aut te'
fic habent: fiam, vt teflitudincsiaut cutem puram, vt ferpefl'
*Aut corti- tes. Pennarum caules * omnium caui,prxcifi^
cc,vtte.(tu noncrefcunt : cuulfc renafcuntur . Membrani5
dtnes nulla volant fragilibus infe&a, humentibus hirundi'
ttft* met io nes in mari, Gccis inter te&a vefpcrtilio.Horufl1
ne. Na etid ala: quoque articulos habent. Pili a cute exeuflc
fidtejiate crafla hirti fccminis tenuiores, equis in iuba
fiudines vi gi, in armis leoni:dafypodi & in buccis intus,^
dentur de- in pedibus,qua: vtraque Trogus &: in lepore tr*'
nominata : dit,hoc exemplo libid inodores hominum quO'
proprieta- que hirtos colligens. Villofiffimum animaliui*1
me loquen - lepus.Pubefcit homo folus;quoa nili contingi1;
do , cortice herilis ingignedo eft, feu mas,feu fcemina.Pi)1
tegiitur.no in homine partim limul, partim poftea gigntj"
tetfa:vi fu tur. Ccgeniti aute no definut,licutnec foemin**
pra docuit magnopere.lnuenta: tamen quadam deftuuio
PI.I1.9.C. 11 picis inualida:,vt & lanugines oris, cum melHu*

* Omnium curfus fletere.Quibufdam pbfl geniti viris fpoi1'

«tuiumpra te non gignuntur. Quadrupedibus pilum cadet*
cife nb cre- acq» fubnafei, annuum ell . Viris crcfcuntma#*'
fiut: vutfz me in capite mox in barba . Recifi non , vt he*'
renafutur ba, ab ipfa incifura augentur, fed ab radice et*
Sic ^Antiq. cuntXrefcunt &: in quibufdani morbi s^maxi^
cod. phthifi, Sc in fenera: defunctorum quoque co?

* JWelius poribus.Libidinohsc6gcniti,maturius dcHuutlC:
firtajfe fic: agnati, celerius rccrcfcunr.*Quadrupedibus ie‘
t=) uadrupe ne&ute crafTefcunt:lana:que rarefeunt, Qua dt^
dibuifenc - pedum dorfa pilofa , ventres glabri. Boum c°'
St ut e craf- viis glutinum excoquitur, taurorumque vtScl‘, \
fefeunt La- puum .Mammas homo folus e maribus habeJ |
na , quun- extera animalia mammarum notas tanrum ^
quam rare ne fceminx quidem in pe&ore , nih qua? polfM11
fcunt.Vtde parcus luos attollere. Oua gignentium nullis

l*1 . 1

Liber X I. i<ff

ac, nift animal parientnvolucrum vefpertilio- . r:a <:£
b’ tantum. Fabulofum enim arbitror de ttrigi- M 'c.

, vbera eas infantium labris immulgere, l f- t vndt
'mmalediftisiamamiqu.sllr.gem conucnit: h J. rHnt
drjus fit au.um, conflare non arbitror. tranflata.

*\ot auilia animalia qtt-c mammu. Cap. JCL. J

A Sinis a fcecu dolcnc:ideo fcxto menfe arcent
^partus cum equ*1 anno prope toto prabeanc.
jstybus iolida vngula.ncc 1'upra geminos ferus,
omnia binas habent mammas, nec aliubi,

W® in feminibus. Eodem loco bifulca Se cor-
|1|Bera : bones quaternas, oues caprxque binas.

>‘!a' nsmerofo fecunda partu , & quibus digi-
1 tn pedibus , ha:c plures habent toto ventre du-
Pori ordine , vt fues : generof.c duodenas , vul-
p"'es binis minus .iimiliter canes. Alia ventre
.hedio quaternas , vt pantherx : alia binas , vt
c*nx . Elephas tantum fub armis duas: nec in
rtftore , fed citri in alis occultas.» Nulli in fe-
minibus digitos habentium . Primis genitis in
'i^Oque partu lues primas prxbent : ex funt fau-
®us proximat : & Aiam quilque nouit in fcetu,

3uogenitus ett ordine, eique alitur , nec alia:
irftrafto illa alumno fuo iterikfcit illico.ac re-
'Ut. Vno vero ex omni turba relifto , fola mu-
??fac,qux genito fuerat attributa , defeendir.

mammas quaternas gerunt . Delphini bi-
?s in ima aluo papillas tantum, nec euidentes,

"• paulo in obliquum porreftas. Neq; aliud ani-
’lal in curfu lambitur. Et balxnx autem vituli-
utt mammis nutriunt fcetus.
i A' latte , ir vndecafeus non jiat . Cap. XL I.
jyfVlieri ante feptimum menfem profufum
' llac , inutile. Ab eo menfe, quod vitalis ett
Partus falubre. Plerifque autem totis mammis,

L i

* NaUa

i66 C. Plinij Naturalis HiH-.

* Jmtu atque etiam alarum * finu fiuir. Cameli lac ha-
benr.doncc iterum graucfcant.Suauiifimum hoc
exiftimatur,ad vnam menfuram tribus aqug a i'
ditis.Bos ante partum non habec.Ex primo fefl*' !
per a partu ccloflra fiunt : qusc , ni admifceat«( j
nqua , in pumicis modum coeant duritia . Afin* j
praegnantes continuo la&efcunt . Pullis earuJB'
vbi pingue pabulum, biduo £ partu maternum
lac gu (lafic letale eft.Genus mali vocatur coto"
ftratio.Caf' us non fit ex vtrinque dentatis, quo-
niam eorum lac non coit.Tcnuiffimum cameli5’
mox equis cralliffimum afin?,vt quo coagulivi-
ce vcantur.Conferrc aliquid & cadon in muli®'
rum cute exiftimatur.Popptea certe Domiti; Ke'
ronis coniux , quingentas fecum per omnia tra'
,hens fostas , balnearum etiam folio totum coi'
pus ilio Wie macerabat , extendi guoqt cutei"
credens. Omne autem lac igne fpillatiir. fligod
ferefeit . Bubulum cafeo fertilius , quam capti'
tnum , ex eadem menfura pend altero tnnto.Qf?
plutes quaternis mammas habent, cafeo inuti'
lia,& meliora quae binas . Coagulum hjnuiei’
leporis, licedi laudatum . Prarcipuum tamen dJ'
fypodis , quod & profluuio alui medetur , vnius
vtrinque dentatorum. Mirum barbaras gente®
qus lafte viuant , ignorare aut fpernere tot f«'
culiscafei dotem, denfamesid alioquin inacoj
rem iucundum , & pingue butyrum : fpuma
eftlaflis, concreti ufque quam quod ferum vo'
catur.Non omittendum ineo olei vim elTe,^
barbaros omnes infantefq; nollros ita vngi-
Dediuerfitatrcafeurum. Cap.XLII-

LA us cafeo Romae ,vbi omnium gentium h°'
na cominus i udicantur.e prouinciijNem31''

Liber X I. 167

fenfi prxcipua , Lefura: Gabalicicjuc pagis , fed
'Jteuis ac mulleo tantum commendatio.Duobus
mpes generibus pabula fua approbant ; Dalma-
!*c® Docleatem mittunt.Ceutronice Vatuficum.
‘'•uincrofior Apennino. Cebanumhic e Liguria
Jpictit, ouium maxime la£Us:Aefinatem ex Vm-
“ria:mift6que Hetruriv atque Liguria: confinio»
*-Uncnfem magnitudine confpicuum : quippe 5c
ad lingula millia pondo premitur. Praximu au-
'enivrbiVeftinum, eumque e Cx' ditio campo
laudaciflimum. Et captatu gregibus iuakus ell,
* recenti maxime , eam augente guattam fumo:
5uali ; in ipfa vrbe conficitur cunilis prxfcren-
“us.Nam Galliarii fapor medicamenti vim ob-
briet. Trans maria vero Bithynus fere in gloria
fft . Ineffe pabulis falem , etiam vbi non detur,
1[a maxime incelligitur.omni in falem cafeo fe-
btfccnte : qualesredire in mePteum faporem.a-
thymo maceratos , certum cft . Tradunt
g°roaftre in defertis cafeo vixiife annis vigin-
ita temperato , vt vecuftatcm non fentiret.

*Z> i (ferentia membrorum hominis d exteris ani-
mali Irtu . Cap, X L III.

kpErrcftrium folus homo bipes. Vni iuguli.hu-
A meri. exteris armi.vni vlnx.Qujbus anima-
bam manus funt, intus ramum cartrofx : extra
heruis & cute conftant.Digiti quibufdam in na
hibus feni M. Curiati) cx patritia gente filias
“basob id Sedigitas appellatas accepimus ,&
Volcatium Sedigitunr, illuilrem in Poetica. Ho-
minis digiti articulos habent ternos , pollex bi-
bos , & digitis aduerfus vuruerfis fle ft itui : per
vero in obliquum porrigitur , cradior ex-
itis ,Huic minimus menfura par cll ; duo-rcli-

L 4

ti

i£8 C. Plinij Naturalis Hift.

qui fibi , inter quos medius longiffime proten-
ditur. Quibus ex rapina vidtus quadrupedum*
quini digiti in prioribus pedibus , reliquis qua"
terni. Icones, lupi, canes, & pauca in polleriori'
bus quoque quinos vngues habet, vno iuxta cfU-

ris arciculum.dependente: reliqua, qute funtnii'
nora , digitos quinos.Brachia non omnibus pa-
ria fecum.Studi olo Thraci in C.C;fans ludo n»
tuine 11 dextram fuifle proceriore. Animalium
quadam , vt manibus, vtuntur priorum minifte-
rio pedum: fcdentque ad os illis admoucntia ci-
bos , vt fciuri.

Dejimiartrm fintilitudme. Cap. XLllll.

NAm fimiarum genera petfcdlam hominis
imitationem continent, facie, naribus, au-
ribus,palpebris , quas foli quadrupedu & in in-
feriore habent gena.Iam mammas in pectore, &
bradiia , 5: eruta in contrarium funiliter flexa*
in manibus vngues, digitos, iongioremque me-
dium. Pedibus paultimd jftcTunt. Sunt enim, V<
manus, 'praelonga,- Stvefrigiumpalms fimile
faciunt. Pollex quoque his & articuli, vt homi'
ni.-acpretet genitale:& hoc in maribus tantum»
vilcera etiam interiora omnia ad exemplar.

Dtvnguibtu. Cap. XLV.
TrNgues claufulx neruorum fumnis exilii'
V mantur . Omnibus hi , quibus & digiti. Sed
limis imbricati , hominibus lati , & defunctu
crefcunt : rapacibus vnci: csteris redii, vt cani-
bus, prster eum qui a crure plerifque dependet-
Omnia digitos habent , qu.v pedes, excepto eJe-
phato.Huic enim informes numero quide qui»'

* Legendi* que , fed indiuili, ac leuiter difcreti,vngulilque
videtur , haud vnguibus flmiles, Sepedes maiorespriores-
Marculi In poflerioribus » articuli bieucs. Idem poplite*

intu*

* preelmg '*
*jid

Liber X I. 1^9

J^tus flectit hominis modo/ Cxtera animalia in
^itierfum poilerioribus.articuli pedibus , quilm
Proribus. Nam qux animal generant, genua
j^te fe fle Aunt,&: futfraginum artus in auerfum.
•domini genua Sc cubita contraria. Irem vrhs Sc
Uniarum generi, ob id minime pernicibus. Oua
trientibus quadrupedum , crocodilo , lacertis,

* Ptiora genua poft curuatur,poftcriora in prio-
rt;m partem.Sunt autem crura his obliqua, huma
pollicis modo.Sic Sc multipedibus.prxterqua
^tiiflima lalientibus.Aues.vc quadiupcdes,alas
priora curuant , fuffraginem in pofteriora.
^ominis genibus quxdam Sc religio inefl, obfer
itione gentium. H-^c fuppliccs attingunt.ad h^c
^anus tendunt : hxc, vt aras , adorant, fortaflis
^ia inefl: iis viraiitas.Nanq; in ipfa genu vtriuf-
comillura , dextra 1 quaque a priore parte ge
quadam buccarum inanitas inefhquaper-
*pfla,ccu iugulo.lpiritus fugit. Inefl: Sc aliis par-
^biis quadam religio:ficuc dextra ofculis aucr
appetitur , in fide porrigitur. Antiquis Grxcix
lupplicando mentum attingere mos erat. Eft
Jn aure inia memoris locus, quem tangentes at-
jjflamur. Eft pofl aurem xque dextram Neme-
es, ( qux De*a Latinum nomen ne in Capitolio
Huidem inuenit ) quo reterimus taflo ore proxi-
jhUm amioimo digitu, veniam fermonis a diis
recondentes. Varices in cruribus viro tan-
jpm , mulieri raro- C. Marium, qui fepties Con-
fuit, flantem fibi extrahi paflum vnumho-
jjhnem , Oppius autor eft . Omnia animalia a
j|extris partibus incedunt , finiflris incubanr.
deliqua, vt libitum eft , gradiuntur. Leo tan-
Sc camelus pedatim, hoc eft, vt finifter pes
n°htranfeat dextrum, fed fubfequatur .Pedes

L T

br enes, non
v Articuli .
ex *AriTt,
Hislo.ani -
mal.lib. z.
cap. i . vbi
fic habet:
Hga

TdlJ OZl-

<&iou e*%-
Mci c<pv-
gx i%a (px

***•
in loco
Theodorus
fffvpot mal
leoUs ver-
tit.

* Cotra tu t
dit Frisio
teles lib. i.
anim

lacerta &
crocodilo,
catertfqae
id genus
quadrupe-
di bta oua
parietibus
ta anterio-
ra, quam
pofteriora
crura «ff

i7° C. Plinij Naturalis Hi/h

se-ps- homini maximi, focminis tenuiores in omni g4'
«V» hoc nere.Surs: homini tantum, & crura carnofa.Re'
€fi,mante- potitur apud autores.quendam in Aegypto nof
nora fiech, babuilibfuras.Voia homini tantu exceptis qui-
Quo tante bufdam .Nanque & hinc cognomina inuentS’
in loco Planci , Plauti , Scauri Patiite , ficut a cruribnl
Theodorus Y ari > Vatis > Vatinij : qlue vitia & in quadrupC'
videtur le- ‘hbus.Solidasli.ibetvnguIas, qute non funt cot-

■ ff f;r ntgera-.igimr procis telum vngulaelHIlis.tbrf

SJ! talos habenteadem. At qu; bifulca funt, habent'

t emeti udem digitos habentibus nem funt : neciue i»
Hotftotijcu^ prioribus pedibus omnino vlli.Camclo tali fitn1
vnde ver- les bubulis, fed minores paulo.Eil enhnbifulcn*
tit , %etro diferimine exiguo pes imus ,veftigiocarnofo>
flectuntur, vt vrfirqua de caufa in longiore itinere fine cab
ciatufatifeunt.

D i vngu lis. Cap . X L. VI.

-rrNgulc veterino tantum generi renafcuntuh
V Sues in Illyrico quibufdam locis folidas ha-
bent vngulas. Cornigera fere bifulca.Solida vn-
gula , & bicorne nullii. Vnicorne afinus tantu111
Indicus : vnicorne & bifulcum oryx . Talos ad’
nus Indicus vnusfolidipedum habet. Nam fiie5
ex vtroque genere exiftimantur , ideo ferdi e«;
rum.Homincm qui exiftimarunt habere , facih
co nui Ai, Lynx tantum digitos habentium, firn1'
le quiddam talo habet : leo etiamnum tortuO'
fius.Talus autem redius eft in articulo pedis vt11
tre eminens , concaua in vertebra ligarus.

X> e peditus auium & unguibus. Cap. X L VJ^

AVium alip digiraty, alite palmipedes.alij i»'
ter vtrunque,diuifis digitis adjecta latitudi-
ne.Sed omnibus quaterni digiti, tres rnpriof4
parte , vnus a calce , Hic deeit quibufdam lon-
ga crura habentibus . Lynx fola vtrinque bino5

Jiabe1'

Liber X I. 171

^bet. Eadem linguam ferpentium fimtlcm in
Magnam longitudinem porrigit. Collum cir-
Cumagit in aucrfum. Vngues ei grandes , ceu
Sacculis. *Auium quibufdamgrauioribus , iri 'Legendi*,
Cl'Uribus additi radij. * Nulli vncos habentium mutata di
Vligues , longi pedes. Porredisad caudam cru- fiinftione :
Jbus volant : quibus breues , contractis ad me- ^Auiu qui
**ium.Qui negant volucrem vllam fine pedibus bufdagra -
*;fle,confirmant Sc apodas habere , 8c ocen , 6 c uioribusin
?tepanin, in cis qux rarUfime apparent. Vif* cruribus
,ani etiam ferpentes anferinis pedibus. additi ra -

1) e pedibus infeltorum. Cap. XLV1I1.

tNfciiorUm pedes primi longiores , duros ha- btntinvn-
•Pbentibus oculos, iVt fubinde pedibus cos ter- gues.Logi-
l>eant,ceu notamus in tnufeis.Quas ex his nouif- pedes porrt
{‘mos habentlongos.faliunr, vt loculi*. Omni- His Ad ca u
“Us autem his feni pedes. Araneis quibufdam dam cruri
Ptilongi accedunt bini. Internodia lingulis ter- bus volat.
"a. Odtonos & marinis elle diximus , polypis, Co fule^Ari
%>iis , loliginibus,cancris .qui brachia in con- Jlo.Ub.i.Ui
harium mouent, pedes in orbem aut in obii- fto.animAl.
^uum. Iidem foli animalium rotundi. Citera e. n.vnde
binos pedes duces habent, cancri tantum qua- tottuhic lo
'trnos. Qua; hunc numerum pedum excedere cus <fi de-
terreftriajVtplerique vermes.non infra duode- fumptus.
hos habent , aliqua vero & centenos. Numerus *jed nulli
Pedum impar nulli eft.Solidi pedum eruta llatim
'hila nafcuntur menfura : pohea exporrigentia
fe verius, quam crefcentia. Itaque in infantia
fcabunt aures pofterioribus : quod addita state

"on queuuf.quia longitudo fuperficiem corporu
folam ampliat. Hac de caufa inter initia pafei,

"ifi fubraiffis genibus non poliunt , nec vfqtie
dum ccruix ad iuxta incrementa perueniat. ■

De

171 C. Plmij Naturalis Hift.

De pumilionibus & genitalibus.

Cap. XL1X.

PVnt ! 1: on.tni genus in omnibus animalibus
eft, atque etiam inter volucres. Genitalia itis*
ribus quibus ellent retro , fatis diximus. Olle*
funt lupis , vulpibus , muli el is , viutrris : vr-d'
etiam calculo humano remedia pra-cipua. \tCo
quoq; firnul atque expirauerit.cornelccre aiunt-
Camelino arcus intendere» Orientis populis fi'
diifimum. Necnon aliqua gentium quoque i®
hoc dilcrimina.&tfacrorum etiam,citra perni-
ciem amputantibus Matris Deum Gallis, Contra
mulierum paucis prodigiofa ailimulatio : ficu'
hermaphroditis vtriulque fexus *. quod etiat®
quadrupedum generi accidifle Neronis princi-
* fub tu ges patu primum arbitror. Oftentabat certe herma-
phroditas * lubiunftas carpento fuo equas, i®
Treuerico Gallia: agro repertas : ceu plane vi-
renda res ellet.principem terrarum infidere por-
tentis, Teftes pecori armentoque ad crura deci-
dui, lubus adnexi : delphino pradongi vltim®
conduntur aluo, & elephanto occulti. Oua pa-
tientium lumbis intus aditarent : qualia ocylfi'
ma in Venete. Pifcibus ferpentibiifque nulli, ied
eorum vice bina ad genitalia a renibus venit-
Buteonibus terni. Homini tantum iniuria , at®
fponte natura franguntur :fdque tertium ab her-
maphroditis & fpadonibus femiuiri genus ha-
bent.Mares in omni genere fortiores, prxtcf-
quam in pantheris & vriis.

Decaudis. Cap. L.

CAudx.prxter hominem ac fimias, omnibus
fere animalibus , Sc oua gignentibus , pro
de fiderio corporum : nuda hirtis, vtapris : par-
tite Villofis : vc vifis : ptadongis fetofx , vt equis-

AmP

Liber XI. 173

Amputata: lacertis & ferpcntibus renafcuntur.
Alcium meatus gubernaculi modo regunt : at-
1Ue etiam in dextram atque latuam motar,vt re-
ligio quodam impellunt. Lacertis inucniuntur
r1 geminte.Boum caudis longiffimus caulis.atq;

"> ima parte hirtus, idem aftnis longior , quam
equis , fcd fetofus veterinis.Lconi infima parte,

** bubus & ibrici : pantheris non irem : vulpi-
nis 8t lupis villolus.vt ouibus, quibus procerior.
Sues retorquent-, canum degeneres fub aluum
Biie&unc.

Devccibus. Caf. LT.

VOcem non habere , nili qutc pulmonem &
arterias habent, hoc eft, nili qu{ lpirant.Ari-
boteles putac.Idcirco & infeffis Ionum elfe, non
vOcem, intus meante fpiritu,& inclufo fonante..
Alia murmur edere , vt apes. Alia cum tratlu
Uridorem, vt cicadas. Recepto enim vt duobus
fttb pe&ote cauis fpiritu , mobilt occurlante
htembrana intus,attritu cius fonare vifcera , fat
botum eft. Catera fimul cum volatu & incipere
audiri & delinere, vt mufcas, apes. Sonum enim
attritu & interiore aura, non anima, reddi.Locu-
ftas pennarum & feminam attritu ibnare.credi-
<iir lane.Itcm aquatilium pecUnes ftridere.ciim
volant.MoIlia & cruilra intecia.nec vocem nec
fotuimvlluin habere. Sed & cstteri pifces.quam-
bis pulmone 6c atteria careant , non in totum
fine vllo lono funt.Stridorcm eum dentibus fie-
'i cauillantur. Et is qui caper vocatur, in Ache-
loo amne , grunnitum habet , & alij de quibus
diximus. Oua parientibus f.bilus , ferpentibus
longus , teftudini abruptus. Ranis fonus fui ge-
Seris.vt diefum eft , nifi fi & in his ferenda du-

174 C. Plinij Naturalis Hid.

bitacio eil , qui mox in ore concipitur, non i*
pedore. Multum tamen in iis refert & locorun'
natura. Mutat in Macedonia traduntur, muci &
apri. Auium loquaciores.qux minores, & citra
coitus maxime. Aliis in pugna vox , vt coturni'
cibus : aliis ante pugnam , vt perdicibus : alii5
cum vicere, vt gallinaceis. lifdem fua maribus1
aliis eadem, vt feminis , vt lufciniartim generi*
Quxdam toto anno canunt, quaedam certis tent'
potibus , vt in lingulis ditium elt. Elephas citra
nares ore ipfo,fternutamento limilem elidit fa-
num, per nares autem tubarum raucitati. Bubus
tantum la* minis vox grauior : in omni aiio ge-

nere exilior, quam maribus: in homine etiaifl
caitratis. Infantis in nafccndo nulla auditur,
antequam totus emergat vteto. Primus fetm»
anniculo ell.Semeftris locutus eft C rccli filius in
crepundiis: quo prodigio totum id concidit re-
gnum. Qui celerius fati coepere, tardius ingredi
incipiunt. Vox roboratur x n 1 1. anno. Eadcifl
in fcnccta exilior : neque in alio animalium fS-
pius mutatur. Mira praeterea fune de voce digni
ditlu. In theatrorum orcheitris fcobe autharc*
nafuperieftadeuoratur,& in rudi parietum cit'
cumiedu, doliis etiam inanibus : currit eaden1

concauo vel retlo parietum fpatio.quamuis le-

ui fono ditia verba ad alterum caput proferens,
ii nulla inaequalius impediat. Vox in homine*
magnam vultus habet partem. Agnofcimus eaifl
priiis , quam cernamus , non aliter quam ocu-
1 lime tot lis : totidemque luxit es , quot in rerum natur*
tatibuo mo mortales , &: fua cuique , (icut facies. Hinc ili*
duh flexio gentium torque linguarum totoorbe diueriitas 5
»4j»e. Ex * hinc ro^cantus &c moduli HexionEfque. S ed
vetuji.cod, ante omnia explanatio animi, qux nos diftinxic

aie*

Liber X I. 17^

a feris , inter ipfos quoque homines difcrimen
iterum seque grande, quam a belluis, fecit.

btagnafccnttbtK membrU>& ditfa riffotelii
devitahoivinu. Cap. L 1 1.

Embra animalibus agnata inutilia funt , fi-
V-lcutfextus homini femper digitus.Placuit in
/‘egypro nutrire portentum , binis-fic in auerfa
Capitis parte oculis hominem , fed iis non cer-
antem. Miror quidem Ariftotelem non modo
j^didifTe pr.xfcita vitae ede aliqua in corpori-
ll* ipfis , verumeciam prodiJilTe. Q_ua: quan-
tum vana ex i fi imo , nec line cunctatione pro-
crenda,nc inie quifque Scanguiia anxie quje-
lat:aicingam tamen, qua: tantus vir in dodlrinis
fpreuit. Igitur virx breuis figna ponit raros
^Utesjprrelongos digitos , plumbeum colorem,
j^Urefque in manu incifuras,nec perpetuas.Con
^ longae ciTc vitae incuruos humeris , & in ma-
rjlJ vna duas incifuras longas habentes , & plu-
tes quam xxxn.dentes,auribus amplis.Ncc vni-
^tfa h.xc ( vt arbitror) fed fingula obferuat,fri-
t,°la(vtreor)& vulgo tamen narrata. Addidit
JJjorum quoque ai pedus fimili modo apud ntfs
‘ togus , & ipfe auror fcuerifiimus : quos verbis
e,us fubiiciam : Frons vbi eft magna , fegnem
fubeflc fignificat: quibus parua.mobi-
,Jni : quibus 'rotunda, iracundum, velut hoc ve-
ygio tumoris apparente, upercilia quibus por-
!'gtintur in rcdlum , molles iigniiicant : quibus
Iu*ta nafum flexa funt, auficros : quibus iuxta
tempora inflexa , deriiores : quibus in totum de-
^fia,maleuolos &: inuidos. Oculi quibufcunqs
j^nt longi , maleficos eile indicant. Qui carno-
a naribus angulos habenr, malitis notam
* _ prsb

17S C. Plinij Naturalis Hifr.

¥ Candidi prcebent. * Candida pars extenta , notam impU' I
Pars dentiae habet : qui identidcmoperire folent > in* |
conftantix. Oricularum magnitudo , loquacita-
tis Sc itulciria: nota eft.Hadtenus Trogu s.

'De anima & de halitu anim alium .& qua g&jta-
t a interimant, & devicit* ho/ninis,& quibus dc j
cau-Jis non coquatur. Cap. Llll.

ANimx Iconis virus grnue.vrfipcftilens.Con'
tatta halitu eius nulla tera attingit : citiufij’
putrefcunt afflata reliquis. Hominis tantum n«*'
tura infici voluit pluribus modis.Sc ciborum
dentium vitiis/td maxime lenio.DoIorem feli'
tire non poterat; ta&u fenfuqne omni carebat
fine qua nihil fentitur.Eadem commeabat re-
cens ailidue , exitura fupremo, & fola ex omni-
bus fuperfutura. Denique harc trahebatur e cX'
lo. Huius quoque tamen reperta poena eft,vt
neque idipiuin quoviuiturfin vira iuu aret. Par-
thorum populis hoc praecipue, & a iuuenta, pro-
pter indiferetos cibos : nanque Sc vino fcetefl1
ora nimio. Sed fibi proceres medentur graftO
Affytij malficuius efi fuauitaspr^cipua in efcU'
lenta addico. Elephantorum anima ferpente*
extrahit, ccruorum item vricJDiximus hominufl1
genera, qui venena ferpcnrium iu&u corporibus
eximerent .Quin Se fubus lerpentes in pabulo
Theophra - funt, & aliis venenum effl Qua; infe&a appella
Jtm lt.6. a e uimus, omnia olei afperfu necantur. Vultures
caujis piat, vnguenro qui fugamur , alios appetunt odore** I
cap.^./cn- fc arabar i rofam. Qnafdam lerpentes fcorpio oC'
iit vulti*- cidic. Scytha* fagiccas tingunt viperina lanie,^
resvngucn humano.fanguincrirremediabile id fcelus,mo^
to , fcara~ tem illico adfert leui taitu. Qua: animalium p*-
™es roJa Icerentur veneno , diximus, Quardam innocu*

ali** i

Liber XI.

»77

*l'o<]Uin venenatis pafta noxia fiunt & ipfa. necari.
‘‘Pros in Pamphylia & Cilicia: montofis, fala- Quaobri
fVndraab his deuorata, qui edere, moriuntur. hu,ficlcn
7ec eft intellectus vllus in odore , vel fapore. di exim.
. t aqua vinumque interimit , falamandra ibi mo: vultu-
'htnortua.vel ft omnino biberit, vnde potetur: resvnguai
tttn rana, quam rubetam vocant. Tantum in- tequide fit
.‘u utrum eft vita:. Vefpa ferpente auide vcfcun- gantur, a-

— * t-n-uu' gan \

uc><.]iio alimento mortiferos icius faciunt.Ideo- iios appe -
Ve magna differentia eft vicius :vt in tratlu tZ. t odoret,
Ptfce viuentium Theophraltus prodidit, boues Jcarabaira
Voque pifce vefci , fed non nili viuente. Ho- fit.
htini cibus vtiliflimus fimplex. Aceruatio fapo-
htnr peltifera , & condimenta permciofiora.

U‘fficultcr autem perficiuntur omnia in cibis
?c«a , nimia , & auide haulla , &a.-ftate,quam
“Perne , difficilius, & infenetla, quam in iu-
“cnta. Vomitiones homini ad hac m remedium
^cogitatae , frigidiora corpora faciunt , inimi-
c® oculis maxime ac dentibus. Somno conco-
Vere corpulentia, quam firmitati, vtilius. Ideo
Quietas malunt cibos ambulatione perficere.
ct'ttigiiio quidem pracipue vincuntur cibi.

D e corpulentia augenda vel minuenda,

& qux guHu famem ac
fuimfedent.

Cap. L I II I.

A Vgefcunt corpora dulcibus,atquc pinguibus
potu : minuuntur liccis & aridis , frigi.

“‘fque.ac fiti. Quadam animalia & pecudes
Voque in Africa, quarto die bibunt. Homini
* «on vtique feptimo letalis inedia : durafle & * „cn ante
«ra vndecimum plerofque , certum eft. Mori / mimum
'Uricndi femper inexplebili auiditate , anima-
Tora. ij, M

178 C. Plinij N aturalis Hift.

lium vni homini. Quaedam rurfus exiguo gufl®
famem ac fitim fedant , eonferuantque vires . v<
, butyrum, hippace, glycyrrhizon. Pcrnicio-
iiflimum autem in omni quidem vita,
quod nimium.prfcipue tamen cor-
pori:minuique,quod grauat,
quolibet modo vtilius.

Verum ad reliqua
natura: tranf-
eamus.

*

1 79

C. PLINII

SECVNDI NA-

T V R A LIS H I-

STOR.IiS

Ll 2 £ 2L XII.

V ROOIMIVM*

StiSp Nimalivm omnium , qua
nofici potuere, natura: genera^
cim membrat.mq; ita fc habent.
Reliant neque ipla anima caren
tia ( quandoquidem nihil fine
- — ea viuit (terra edita,vtindc cru-
13 dicantur, ac nullum fileatur rerum natura
®pus. Diu fuere occulta eius beneficia , fium -
^umque munus homini datum arbores fyluatq;
'ntelligebantur.Hmc primum alimentum, ha-
tum fronde mollior fpecus, libro vellis. P.tiam-
hum gentes fic degunc.Quo magis ac magis ad-
htirari fubit, ab iis principiis cadi montes in
hiarmora, velles ad Seras pctiivnionem inRu-
“ti maris profundo fmaragdum in ima tellure
tioari. Ad hoc excogitata fiunt aurium vulnera:
himitum quoniam parum erat collo crinibufqs
?eftarr,nih infoderentur etiam corporLquam-
®brem fequr patefit ordine vita:, & arbores ant*-
■diu dicere, ac molibus primordia ingerere,.

2t &

j8o C.Piinij Naturalis Hifh

Dearboritmhtmore , £r quando platanus prt-
mutn in Italia, ir de natura earum.

Cap. T.

HAec fuere numi num templa , prifcoque ritu
umplicia rura etiam nunc Deo prajcellefl"
tem arborem dicant. Nec magis auro fulgenti3
atque ebore iimulacra , quam lucos , & in iis fi-
lentia ipfa adoramus. Arborum genera num*'
nibus fuis dicata perpetuo feruantur , vt Joui
efculus , Apollini laurus , Mincrutc olea , Vene-
ri myrtus , Herculi populus. Quin ScSyluanos
FaunofquejA' dearum genera lyluis/ac fua nu-
mina, ta u^lm 8 c cado , attributa credimus.Ar-
bores ponefflrlandioribus fruge fuccis homi-
nem mitigauere. Ex iis recreans membra olei
liquor, vitefque potus vini : tot denique fapores
annui fponte venientes : & mcnfa: , depugnetur
licet earum cauia cum feris , &c paili naufrago-
rum corporibus pifces expetantur, eciamnunr ta-
men fecundx. Mille pruterea funt vfus carum>
line quis vira degi non poflic. Arbore fulcamuS
maria , terrafque admouemus, arbore exxdifi-
camus tedta. Ex arbore & iimulacra numinum
fuere, nondum pretio excogitato belluarum ca-
daueri,ante,qu.-m,vt a Diis naro iure luxuriat»
eodem ebore numinum ora fpcclarencur &: men
larum pedes. Produnt Alpibus coercitas, & tum
inexuperabili munimento Gallias, hanc primiim
liabuille caufom fuperfundendi le Italia; , quod
Elico cx Heluetiis ciuis earum , fabrilem ob ar-
tem Roma: commoratus, ficum liceam & vuam»
oleiquc ac vini pnrmiifa remeans fecum tulil*
fer. Quapropter hxC vel bello qurfiife venia fit:
Sed quis non iure miretur , arborem vmbr«
gratia tantum ex alienopetitam orbe ! Platanus I

hfC

h Liber XII. 1S1

,eft’ pel' mare Ionium Diomedis infulam
Uidem tinnuli gratia primum inuefta : inde in

ital • Iam tr.anfgrefla - at<iue inter primas donata
rr', : & iam ad Morinos vfque perueeta , ad
outarium etiam pertinens folum.ytgentes ve-
Sicr & pro vmbra pendant. Dionyfms prior,
ea/ j tfrarmus . R hegyumin vrbem tranftulit
s.aomus fus miraculum, vbi poftea facium
PmnaGum: nec potuifle in amplitudinem ado-
Cere , & alias fulffe in Italia , ac nominatim
"npania.apud aurores inuenitur. Hoc a£tu cir-
n capes vr bis ateatem : tantumque poftei ho-
iis incrcuit.vt mero intufo enutriantur-.com-
1 ;'“m it* maxime prodelTe radicibus : docui-
„ "rque etiam arbores vina potare. Celebrata:

"t primum in ambulatione Academia: Athc-
ter jUbit01'um XXXVI- vnius radice ramos an-
pedente. Nunc eft clara in Lycia gelidi fon-
]j. l0CIa amcenitate. itineri appolita , domici-
1 modo caua tnr, atque vnius pedum fpe-
.* nemorolo vertice . & fe vaflis protegens ra-
^«.arborum indar, agros longis obtinens vm-
. "S ! ac ne quid defit fpelunctv imagini , faxea
mus crepidinis corona mufeofos complexa pu-
mces : tam digna miraculo, vtlicmius Mutia-
Us ter co s.8c nuper prouinciae eius Legatus.
Wodendum etiam polleris putant . epulatum
atta eam fe cum duodeuicefimo comite , lar-
pipfa toros prxbenre fronde , ab omni afflatu
tCcUrum , optantem imbrium per folia erepi-
Us > Istiorera , quam marmorum nitore .pifturx
arietate, laquearium auro , cubuifle in eadem.
JMiud exemplum Cai; principis, in Veliterno
."fe mirati vnius tabulata, laxrfqi ramorum tra-
*«Us fcamna patula , & in ea epulati, ciim ipft
M 3

tSt C. Plinij Naturalis Hift.

pars eflct vmbrx, x v. conuiuarum ac minifterif
capace triclinio, quam c cenam appellauit ille n*
dum. Eli Gortynx in infula Creta iuxta fonteifl
platanus vna , infignis vtriufque lingux monU'
mentis, nunquam folia dimittens : Statimqueci
Gr xcix fabuloiitas fuperfuit, Ionem 1’ub ca cuiii
Europa concubuifle:ceu vero non alia cius ge-
neris effer in Cypro : fed cx ca primum inipf3
Creta ( vteft natura hominum nouitatis auida)
platani fata: rcgencraucrc vitium: quandoqu1'
dem commendatio arboris eius non alia maio*
ell,quain Solem saliare arcere, hyeme admittere*
Inde in Italiam quoque ac fuburbana fua C lau-
dio principe MaiceliiEfernini libertus , fed qu*
fe potenti.x caufa Calaris libertis adoptaflef»
fpado Thelfalicus praelines , vt merito dicipof
fet is quoque Diony filis tranflulit idgcnus. I)U'
r&ntquc etiam in Italia portenta terrarum prarte*
illalcilicer,quie ipla excogitauit Italia.

DcchamxpUiano, & quis primus totonderit
viridaria. Cap. II.

x TAnque & chamxplatani vocantur coa#£
iN breuitatis:quoniama-rborumetiam aborti
inuenimus.lloc quoque ergoin genere pumilio-
num infelicitas dicta erit. Fit autem Sc feredi ge
nere,& recidendi Jh imus C n.Matius ex tqueflf*
ordine , Diui Augulli amicus, inucnit nemof*1
tonfilia intra hos i x x x. annos.

'De peregrinis arboribtcs.)& malo ^fyria.

Cap. II I.

PEregrins 8c cerali,Pcrfica:qiie, & omnes qu*
rum Graea nomina aut alicna:fed qua: ex
incolarum numero effe ccepere , dicentur in tef
¥ Fmttifc- * .frugiferas. Inprafentia externas perfequemut»
rAS a falutari maxime orlLMaiits Alfyria^juam aW

vocaflf

Liber XII. 1S5

vocant Medicam, venenis medetur. Folium eius
fit vnedonis, intercurrentibus fpinis. Pomum
lPftiin alias non manditunodore praecellit folio-
quoque, qui tranfit in velfes vna conditus, ar
fecquc animalium noxia. Arbor ipfa omnibus
°ns pomifera eft,aliis cadentibus , aliis matu-
lefcentibus, aliis vero fubnafcentibus. Tentaue-
gentes transferre ad fefe propter remedij prx-
^ntiam h&ilibus in vafis,aato per cauernas ra
?lcibus fpitamento: qualiter omnia tranfitura
l°ngius, leri ar&ifiime cransferrique meminifle
Jonueniet,vtlemel quacq; dicantur.Sednifx apud
■^fdos,SeinPerlide nafei noluit.Harc eft autem,
c^ius grana Parthorum procares incoquere di-
^itnus efculentis, commendandi halitus gratia.

alia arbor laudatur in Medis.. Lanigeras
Serum in mentione gentis eius narrauimus.

T)e Indi a arboribus , & quandoT^oniA primum
ebenus. Cap . I l.I I.

|^em Indite arborum magnitudinem . Vnam
*■& peculiaribus India: Virgilius celebrauitebe-
nuiquam alibi nafei y tofe (Tus. Herodotus
Aethiopia: iritelligi maluit, in tributi vicem
rcgibus Perhdis e materie eius centenas phalan-
8as tertio quoque anno penli na Ile Aethiopas
ftmiauro Scebore, prodendo. Non omittendum
J quoque, vicenos dentes elephantorum gran-
is,quoniam ita figniiicauic, Aethiopas eadem
Caufa pendere Politos . Tanta ebori autoritas
Cr«lt vrbis nollrx trecentclimodecimo anno-.tuc
f^imautor ille hiftoriam eam condidit Thuriis
111 Italia.Quo magis mirum ell, quod eide credi-
*f^s>qui Padu amne vidiflet,nemiuc ad id tepus
Grscisqj,auc libi cognitu. Aethiopi? forma,

M 4

>§4 C.PIinij Naturalis Hili.

vc diximus, nuper allata Neroni principi, rara®*
arborem ebenum Mcroen vfquc a Syene finfi
imperij, per nongenta scvi.m. pafliium , nui-
lamque aliam nili palmarum generis e(Te do-
cuit. Ideo fortaflis in tributorum autoritate ter-
tia les fuerit ebenus. Romaeam Magnus Pom-
peius in triumpho Mithridatico ollendit'. Ac-
cendi eam Fabianus negat :vritur tamen odore
jucundo . Duo genera eius.-rarum id quod me-
lius, arboreum, trunco enodi, materie^ nigri
iplenduris ac vel fine arte protinus iucundf
alterum frutlcofum; cytifi modo ,& tota India
dilperfum.

De ficu Indicit. Cap.y.

JBi & fpina fimilis.fed dcprehcnfa vel lucernis»
igni protinus tranfiliente. Nunc eas exponam»
quas mirata eft Alexandri Magni victoria , or-
be eo patefacfto. Ficus ibi exilia poma habe®
Ipla fe femper ferens , vaftis diffunditur ramis-
quorum imi adeo in terram curuantur.vt afl-
nuo fpatio infigantur, nouimque fibi propagi-
nem faciant circa parerem in orbe quoda opere
topiario.Intra fepte camaftiuant pallores , opa-
cam pariter & munitam vallo arboris , decor*
fpecie fubter intuenti, proculue fornicato ambi-
tu. Superiores eius rami in excelfum emicant, ffl
uofa multitudine , vafio mattis corpore, vt r. X*
p. pleraque orbe colligam, vmbra vero bina (1®
dia operiant. Foliorum latitudo pelta effigiem
Amazonjca habet :eacaufa fruftum integens»
crefcere prohibet .Rarufque eft, nec faba magni-
tudinem excedens : fcd per folia folibusco&m
pradiilci fapore dignus miraculo arborisigig0’
tur circa Acefmem maxime amnem.

De®*

iS

Liber XII.

Do arbore pala,& arboribus Indicis Jineno
minibus, & laniferu. Cap. VI.

MAior alia, pomo & fuauitate prxcellentior,
quofapientes Indorum viuunt .Folium alas
*Uium imitatur .longitudine trium cubitorum, la
'■Mine duum.Frudum corticecmittit, admira-
bilem 1'uc.ci dulcedine, vt vno quaterno fatiet.Ar
“ori nomen palie , pomo arientc . Plurima eft in
Sydracis, expeditionum Alexandri termino. Eft
«alia fimilis huic, dulcior pomo ,fed intera-
neorum valetudini inferta. Edixerat Alexander,
“e quis agminis fuiidpomii attingeret. Genera
Arborum Macedones narrauere , maiore ex par-
te fine nominibus. Eft 8c terebintho fimilis cate
'a. pomo amygdalis, minore tantum magni tudi-
te, prarcipua: fuauitatis. In Baftris vtique hanc
aliqui terebinthum efle proprij generis potius,
'JUam fimilem ei.putauerunt.Sed vnde vertes li-
“eas faciunt, foliis moro fimilis. calyce pomi cy
“orrhodo.Serunt eam in campis : nec eft gratior
''Harum profpcrtus.Oliua India: Herilis, prteter-
^uiim oleallri fruftu.

D e piperis arbori bus,degaryophyllo,& aliis
pluribus. Cap. VII.

PAflim vero qute piper gignunt , iuniperis no-
litis fimiles: quanquam in fronte Caucafi fo-
libus oppofita gigni tantum eas aliqui tradide.
re. Semina a iunipero diftantparuulis filiquis,
tjitales in faceolis v idemus.Ha: priufquam dehi-
Icant decerpts.toftsque iole.faciunt quod voca-
tur piper longumipaulatimvcro dehiicentes ma
'Uritate.oftcndunt candidum piper: quod deinde
'ortum folibus.colorc ruglfque mutatur. Verum
& iis fua iniutia eft, atqu? citli intemperie car-
bunculantur . fiuntque femina calla &• inania,,

i8<j C.Plinij Naturalis Hifh

quod vocant brechmahn , fic Indorum lingua
fignificaute abortum, Hoc ex omni genere aipef
rimumeft, leuiifimumque & pallidum . Gratius
nigrum , lcniuique vttoque caudidum . Non eft
.huius arboris radix , vr aliqui exillimauere,
quod vocant zimpiberi , altj vero zingiberi,
quanquam fapore Jirnile. Id enim in Arabia at-
que Troglodytica in villis nafeitur, parui her-
ba; radice candida. Celeriter ea cariem fcnrft»
quamuis in tanta amaritudine. Pretium eius in
libras vj . Piper longum facillime adulteratur'
Alexandrino itnapi. Emitur in libras x x v. -Al-
bum x.vij. nigrum x.iiij. vfum eius adeo placu-
ille mirum clt.In aliis quippe fuauitas cepir , in
aliis fpecies inuitauit : huic nec pominec bac-
cx commendatio elf aliqua : fola placere ama-
-> illa ritudine,& hanc in Indos peti.Quis *ille primus
experiri cibis voluiRautcui in appetenda auidi-
tate efurire non fuit fatis ? Vtrunque fyluefire
gentibus litis ell,& tamen pondere emicur vt au-
rum vel argentum. Piperis arborem iam & Ita-
lia habet, maiorem myrto, nec abfimilem. Ama-
ritudo grano eadem qui piperi mulleo creditur
eue.Dcclt tolfa illa maturitas , ideoque & ruga-
rum coionfque fimilitudo. Adulteratur iuniperi
baccls mire vim trahentibus-In pondere quidem
nruitis modis. Elt etiamnum in India piperis gra
ni fimile.quod vocarurgaryophyllon, grandius
fragiliufque. Tradunt in Indico luco id gigni-
Aduehitur odoris gratia. Fert 8e fpina piperis fi-
milirudmem.pricipua amaritudine , foliis par-
uis denfilque cypri modo, ramis trium cubito-
rum, cortice pallido .radice lata .lignofdque,
buxei coloris. Hxc in aqua cum femine excepi
jn a:reo vafe medicamentum fit, quod vocatur
. . Lycion.

Liber X I(I. 1S7

^JC*0n-' fp<na & in Pelio monte nafcitur,
^dulteratque medicamentum.Item afphodeli ra
^lx aut felbubulum,aut abhnthium,vel thus, vel
j(ttiUrca.Lycion aptiflimuni medicina:, quod eft
‘PUxnofiim . Indi in veribus camelorum aut rhi-
nocerotum id mictun\|Spinam ipfam in Grxcia
Vadam pyxacanthuin chironium vocant.

■D e ;nacir,& ftccaro,& -arboribus kA riana
gtniu. Cap. VIII.

C T macir ex India aduehitur, cortex rubens ra
Edicis magna:, nomine arboris fuse. Qualis (it
^«incompertum habeo. Corticis. meile decodti
JlSjsin medicina ad dy (entericos przcipuus ha
Sy^.accaron oc Arabia fertHWl laudiuiu-i Ili-

autem "mei in harundmibus collectum»

SOiDniium modo candidum , dentibus fragile,
^pliffimum nucis auellanx magnitudine ad
^edicinx tantum vfurn . Contermina Indis
?ensAriana appellatur, cuius (pina lacry marum
Ptetiofa,myrrhx fimilis,acccfiu propter aculeos
aOxio.Ibi & frutex peftilens rhaphani folio lau
^ odo re equos inuitantc,qui pene equitatu orba
Alexandrum primo introitu : quod Se in Gc-
^ tofis accidit.Item laurino iolio Se ibi fpina tra
Praeli, cuius liquor alperfus oculis , cxcica-
tern infert omnibus animalibus .Nccnon & her-
ba prxeipui odoris, referta minutis ferpentibus,
piarum idlu protinus monendum eftet.One fieri
tus traditin Hyrcani» conuallibus ficis fimilcs
arbores, quse vocentur occhi, ex quibus de-
fluat mei horis matutinis duabus.

D e bdellio, & arbori bxu Perfici maris .

Cap. 1 di. •

Vicina eft Bactriana , in qua bdellium nomi-
natiflimum , Arbor nigta eft > magnitudine

ole»

i88 C.Plinij Naturalis Hifl.

oIc.t , folio roboris , fructu caprifici naturaqtie-
Gummi aiij brochon appellant, alij malachraffli
alij maldacon. Nigrum vero & in offas conuo;
lutum, nadrobolon. Elie autem debet tranfiuci-
um fimile cerx, oHor a tum,&; ciirn fricatur, pio'
gue guftu amarum citra acorem.In facris vino
perfufum. odorarius Nafcitur & in Arabia , In-
diaque, & Media, ac Babylone. Aliqui peraricuin
vocant ex Media aduetSum. Facilius hoc & cru-

ltohus,amariufque:at Indicum humidius & eunt
rnofum. Adu lteratur amygdala nuce. Cxtera eius
genera cortice fcordafli. Ita vocatur arbor xmu
logummi. Sed deprehenduntur; quod femel di-
xii.e &in exteros odores fatis fit ) odore, colo-
re , pondere, gultu, igne. Badtriano nidor ficcus,
multique candidi vngues. Prxtcrea fuum pon-
dus , quod grauius olli aut leuius non debeat.'
Fretum fyncerom libras x. terni. Gentes fupra
dittas Perfis attingit Rubro mari ( quod ibi Pcr-
licum vocauimus ) longe in terra situs agente,
mna arborum natura. Nanque erofxfale Tinue-
Mis dereliftifquefimiles .ficcolitore radicibus
nudis polyporum modo amplexx Heriles hare-
nas ipectancur. Exdem mari adueniente fluai-
buspulfarx.refiftuntimmobiles. Quin &plenO
xitu operiuntur totxiapparerque rerum argu-
mentis afperuaie aquarum illas ali. Magnitudo
miranda eft , Ipecies fimilis vnedonis , pomui»
amygdalis extra.mtus contortis nucleis

De arbortbui Terjlcx infitlx, & lanigerit ■
arboribus. Cap. X , *

T^Ios infula in eodem finu eft, repleta fyluis,

J qua fpeftat Orientem , quaque & ipfaxftu
' Fu"ditur- M^"itudo fingulis arbori-
bus nci.flos fuauitatc inenarrabili, pomum lupi-

Liber XII. j 8i>

bu fitnile , propter afperitatem intallum omni-
s animalibus. E iufdem infulte excelliore fug-
p5. . lanigeri arbores alio modo, quam Serunt.

's lolia infcecunda: qui, ni minora efient , vi-
Poterant videri . Ferunt cotonei mali arn-
F ttudine cucurbitas.qu.r maturitate rupt.c oden
nt lanuginis pilas , ex quibus velles pretiolo
ntc'o faciunt.

Degofjatnpinu , & arboribus ex quibus veli es
fiunt y& quibus modis conii ent arborum
finibus. Cap. XI-

A Rbores vocat goflampinos , fertiliore etiam
*.Tylo minore, qua: didat x. M.paiI Iuba cir-
£ ‘fUticem lanugines ede tradit , lintcaq; ea In-
‘tts pn (tantiora . Arabia: autem arbores , ex
jjUibus velles faciant, cynas vocari, folio palma:
'"ili. Sic Indos fux arbores velliunt. InTylis
“tem & alia arbor floret alba: viola: fpecie , fed
^agr.itudinc quadruplici, line odore, quod mire
f^t in eo tractu. Eli 5 c alia (inulis , foliofiorta-
"'n rofelque floris : quem noflu comprimens,
.Potire incipit Solis exortu, meridie expandit,
jbfola; dormire eum dicunt. Fert eadem infula
"■ Palmas.oleafq; ac vires, 5c cum reliquo pomo
Uln genere ficos Nulli arborum folia ibideci-
unt.H igamrque gelidis fontibus , & imbres ac-
^‘Pit. Vicina his Arabia flagitarquandam gene-
l|ni di ItinClionem , quoniam fructus is conllat
^ ice , frutice, cortice, luceo, lacryma , ligno,
Acilio, flore, fol io pomo.

Tbecoffo, & nardo , & differentiisnardi.

Cap. XII.

I? Adix & folium Indis ell maximo pretio. -Ra-
■* '■dix colli gullu ferues , odore eximio, frutice

alias

i^'0 C.Plinij Naturalis Hid.

alias inutili. Primo ftatim introitu amnis In<?
in Pacale infula, duo fune ciris genera, nigrum; ^
quod melius, candicans. Pretium in libras s»1.
De folio nardi plura dici par eit,vr principali ia.
vnguentis. Frutex eft graui Se craiTa radice , fr“
breui ac nigra, fragilique, quamuis pingui. firurt1
redolente, vt cyperi , aipero fapore, folio parti0
denioque .Cacumina in aridas fefparguntd.lc0
gemina dote nardi fpicas ac folia celcbranc. Ab
terumeius genus apud Gangem nafcens, damna-
tur in totum, ozxnitidis nomine, virus redolcn*'
Adulteratur & pfetidonardo herba , qua: vbiqP®
nafcicur crailiore atque latiore folio , 8ccolo*'e
languido in candidum vergentc.rtem fua rad is®
permifta ponderis caufa.&gummi.fpumaquc 3r
genti, aut flibio , cypcriue cortice. Syncert»11
quidem leuicate deprehenditur, Sc colore rufR’1
odorifque fuauitate , & guftu maxime ficcafl[(
os;fapore iucundo. Pretium fpic.r in, libras x. 0
Folia diuilereannonamiab amplitudine ftadt°J
fphterum vocatur maioribus foliis x.x x x.Q uo“
minore folio elt,mefofphxrum appellatur: cnl>'
turx.lx. Laudatiflimum microfphxrum iniiub
mis folium:prcrium eius x.Ixxv. Odoris grati5
omnibus maior recentibus. Nardo color quii®;
ueterauerit,nigriorimclior In noftroorbc pro*‘
me laudatur Syriacum, mox Gallicum, tercio tB'
co Creticum , quod aliqui agrium vocant. al*i
phu , folio olblatii.caulc cubitali, geniculato ,
purpura albicante , radice obliqua villofiq«s’
Sc imitanre auium pedes. Baccaris vocatur naf'
dumrufticum;de quo dicemus inter Sores. SU»{
autem ca omnia lictb x , prxtcr Indicum. Ex ij5
Gallicum & cum radice vellitur abluiturque ^
m-r Siccatur m vmbra , alligatur falciculis i”

Liber XII. i

c‘larta, non multum ab Indico d ifferens , Syria-
c° tamen leuius. Pretium xiij. In his probatio
Vria > ne fint fragilia, & arida potius , quam fic-
f3- • folia . Cum Gallico nardo femper nafcitur
^erba , qua: hirculus vocatur, a grauitate odoris
^hmilitudine , qua maxime adulteratur.Diftat,
9uod fine cauliculo ellyS£ quod minoribus fo-
**s , quooquc radicis neque amara:, neque odo-
t;ltx ,

De afaro ,amomoiamomidei& cardamomo.

Cap . XIII .

Ardi vim habet & afarum : quod &: ipfum
•*-N aliqui fylucftrc nardum appellat.Eft autem
cderat foliis rotundioribus tantum mollioribtif- .

flore purpu.rea,radice Gallici nardi : Semen
*cinofum. faporis calidi ac vinoli. Montibus in
vmbrolis bis anno floret . Optimum in Ponto,
Ptoximum>inPhrygia,tettium in Illyrico. Fodi-
ar cum folia mittere incipit, & in fole liceatur,
^leriter litum trahens ac fenefcens.Inucnta nu-
i n Thracia herba cft, cuius folia nihil ab-
judico nardo diftant. Amomi vua in vfu eft. In-
dica vite labrufea : vt alij exiflimauere , frutice
jtyrtuofo,palmi altitudine: carpiturque cum ra-
jfice.manipulatim leniter componitur , protinus
bagile.Laudamr quam maximi Punici- mali fo-
limile nec rugolis.colore ruffo. Secunda bo-
nitas pallido.Herbaceum peius, peflimumqi can-
jhdum,quod &c vetuftate euenit. Pretium vua: in,
^bras x. ix. friato verb amomo xlviij. Nafcitur
Jc ia Armenie parte, qikx vocatur O te ne , & in
Media, &in Ponto . Adulteratur foliis Puni-
as, & gummi liquido , vc cohaereat, conuol-
fe in vu* modum- Eli & qua: vocatus
minus veaofli atque duiior> ac mi,

* • " ^ " ' aas

Ipz C.Plinij Naturalis Hift.

nus odorata: quo apparet, aut aliud e(Te, aut
colligi immaturum.Simile his & nomine & fru-
tice cardaiuomum,ieminc oblongo. Metitur e<s-
dem modo & in Arabia.Quatuor eius generant
ri iifiimurii ac pingue acutis angulis contum»*
fricanti , quod maxime laudatur : proximum ^
ruffo candicans : tertium breuius atque nigrius*
Peius tamen varium & facile tritu , odori lijU*
parui : qui verus collo vicinus e fle debet.Iloc *■'
apud Medos nalcitur. Pretium optimi in libras
duodecim . Cinnamomo proxima gentilitas
erat, ni prius Arabis diuirias indicari conuciii'
rct,caufifque , qus cognomen illr felicis ic
bcats dedere . Principalia ergo in illa thus ,
myrrha : hsc ficcum Troglodytis communis.

De thurifera repone. Cap.XIlII.

THura, prscer Arabiam , nullis , ac ne Ara-
bis quidem vniuerfs. In medio eius fete
funt Atramits pagus Sabsorum, capite regni S*
bota . in monte excelfojd quo o£lo manlioni'
bus didat regio eorum thurifera , Saba appel-
ta , quod fignificarc Grsci myfterium dictui6
Spedlac ortus Solis xftiui , vndique rupibus in*
uia, 8cd dextera maris fcopulis inaccefla.Td fo-
lum e rubro lafteum traditur.Syluarum longitu-
do eft fchocnorum x x. latitudo dimidium eius-
Schoenus patet Eratolfhenis ratione , dadia xl-
hoc ed,pafll qtiinqucM. aliqui xxxij. dadia lin-
gulis fchmnis dedere . Attolluntur colles alti*
decurruntque & in plana arbores fponte nat.t-
Tertam argillofam ede conuenit, raris fontibus
ac nitrofis . Attingunt & Minsi pagus alius, p et
quos euehitur vno tramite angudo . Hi/prim*
comercium thuris fecere , maximeq; exercent'-»

Liber XII. 1573

rahbU ’ S:.MnIlm di&um eft. Nec prxtereaA-
pm alii thuris arborem videor. aene I-mm™

alij thuris arborem vident, ac ne horum
cflTf m <imnes- reruntque mm M.nonampliiis
. e tamiliarum , qua: ius per fuccclsiones id fi.
Vedicet.iacros vocari ob id.nec vllo cogref-
«eminaru funemmq;, cu incidat eas arbores
1 metant, polluitatque ita religione merces au-
« l'i. Quidam promiicuum ius iis populis e(7e
Um in fyluis: alij per vices annorum diuidi.
Acc atboris ipfius qua: (it facies, conbat.Rcs in
mbia geilimus ,8t Romana arma in magnam
{•,.rtem cius penetrauerc.C. etiam C?far Augufti
‘‘“s iBdcjloiupaitec tamen ab vllo (quod
1'itdem fciam ) Latino arborum earum tradita
pv Qcies.Gratcorum exempla variant.Alij folio
minore duntaxat.&t herbidi coloris, predi-
/m.Alij lcntifco (imilemfubrutilo folio . Oui-
t n* terebinthum ede , & hoc vjfuro Antigmio
f gi allato frutice. luba rex iis voluminibus, que
f llfut ad C.. Crclarem Auguili lilium ardentem
/*ma Arabie , tradi: contorti ellc caudicis , ra-
aceris maxime Pontici, .succum amygdala;
uodo emittere, talelque in Carmania apparere,
in Aegypto latas (ludio Ptolemxoru regnan-
fum Cortice lauri c(Te codae quidam Se folium
'diile dixere. Talis certe fuit arbor Sardibus.
am & Afite reges ferendi curam habuerunt.
Hft mea state legati ex Arabia venerunt, omnia
^certiora fecerunt , quod iure miremur , virgis
"l m thuris ad nos commeantibus: quibus cre-
Poteft, matrem quoque teretem enodi frutica-
e biinco. Meti femel anno folebat , minore oc-
alione vendendi : Iam quatdus alteram vinde-
”'11m affert. Prior atque naturalis vindemia cir
c* Canis ortum ttagrantiifiino ^ttu.incidentibus
Tom. ij. N

ip4 C. Plini] Naturalis Hift.

qua maxime videatur eflc prcgnans,tenuiflimllf
que rendi cortex. Laxatur hic plaga , non ad in1*'
tur. Inde profilic fpuma pinguis . Hxcconci'c
tadefatur, vbi loci natura polcat tegete palmeJ
excipiende, aliubi aiea circumpauita.Purius in17
mododed hcc ponderoiius.Quod in arbore h^'
fit, ferro depebticurddeo corticofum.Sylua di^j'
fa certis portionibus, -mutua innocentia ruta e,f'
Neque vlius faucias arbores cudodir, Nemo P1
ratur alteri. At hercule Aiexandria: vbi thura iJJ'
terpolantur , nulla latis cudodit diligentia cfy
cinas.Subiigaria fignann-r ophci.Perfona adi1'
citur capiti denfus'uc reticulus. Nudi emittut1’1;
Tanto minu.; fidei apud nos pcena , qudni ap11
illos fylua; habent. Autumno legitur ex
par tu .H oc pu rifsimum,c and id u m . 5 cc u nd a vi
demiaeft vere , adeam hyeme corticibus in1-!
iis. Rutfum hoc exit, nec comparandum prio^
Illud carpheotum,hoc dathiachum vocanr.CP’'
ditur Se nouelhx arboris candidius , fed vctct'1
odorarius. Quidam & in infulis melius
gigni. Iuba in infulis negat nafei. Quod cx e
rotunditate gittt’ pependit, mafculum: vocant'
cum alias non fere mas vocetur, vbi non fit &
mina.Pvcligioni tributum, ne fexus alter vfurfj
letur. Mafculum aliqui putant a lpccic tefi^'

. didlum. Prxcipua autem gratia ed mammO*v
cum Ii^rente lacryma priore confecuta alia m1
fcuit fe. Singula h .c manum implere foiita inliC
* p undam nio.cum minore diripiendi auiditate lentius n*
explana fci liccrct.Grxci ftagoniam &c atomum cali n1^
habet , xx * -do appellant , minorem autem orobiam.
i.v. denario .concufiii elifas mannamvocamus . Etiamnd l.

tum
xx vi

alia men inueniunttir guttx ,qux tertiam par ceno

n’1'

ne, hoc elQxxxix.denariorti pondus xquet.^j

Liber XII.

ta Masn°. m pueritia finc paifimonia thu-
vti ,f„re T "1S 1 P*daS0guS Leonides dixerat,
fih, 1 do ’ cum dcuiciHet thuriferas gentes
nuPplicatet. At ilie Arabia potitus thure onuitam

rare, " ™ lfi: e!'. e*hoctat“s > vt I«ge Deos ado-
hjt,, 1 n:,s colleaum Sabotam camelis conue-

Ptta :,P°lta.ad id v?a Patencc • D<gredi via ca-
Cnnr c ^es ^ecere ■ Ik* decimas Deo , quem vo-
Cj . Sabm, menfura , non pondere , iaeerdotes
■ptunt. Necante mercari licet : inde impenfc
tolerantur .Nam & benigne ccrwitine-
p. “umcro Deus hofpites palcit . Euehi non
pCnj. 5 Pei GcbaniCas: icaque &c horum regi
4r i:ur vedfigal. Caput cotum Thomna abelt
X **za no!« Ut?1'15 f >n Iudxa oppido lui.

' i i.mill.pafluum.quod diuiditur in manfio-
vs camelorum ix t t.Sunt &quar facerdotibus
k7 portiones, lcribifque regum certa:. Sed
ri; f hos *? cnftodcs , fatellitelque , &c bodia-
i ■ ocnii nillri populantur, tara quacunque iter
’ al,ubi P10 atllla> aliubi pro pabulo ,Iut pro

ninhombus.rarnfqi portoriis pendunt.vtPum-

v s 111 Ungnlos camelos denarium n c i v x x-
ad noli rum litus colligat : iterumque im-
^ 'j noftn publicanis penditur. Itaque optimi
tc“ris l*nta x VI. pretium liabet : fecunda xv.
/ttax! ii i. Apud nos adulteratur retina- can-
,'n-c gemma perquam^fimiU : fed deprehen-
,IlUr , quibus diaumeft, modis . Probatur can-
°te , amplitudine , fragilitate, carbone, vtlla-
s «deat. Ite ne dentem recipia t potius, quam
a nucas frietur.

. Demyrrhajifr arboribtu m\rriix. Cap. XV.
\/f Y rtham in iifdem fvluis permixta arbore
A nafei tradidere aliqui , plures fepatatim,
N i

v ludxtt

i c)S C. Plinij Naturalis Hift.

Quippe multis in locis Arabia gignitur, vt sj'
parebit in generibus . Conuehitur & ex * i nfuJ*
laudata , petuntque eam etiam ad Troglody^5
Sabari tranfitu maris . Satiua quoque pronent'
mulcum fylucftn prcclata . Gaudet raftris atq^
ablaqueationibus,melior radice refrigerata. Af'
bori altitudo ad quinque cubita , nec line fpin3’
caudice duro & intorto , crafsiore quam thurjS>
& ab radjee etiam , quam reliqua fui parte.COf
ticem lauem fimilemque vneaoni:fcabrum^?
fpinofumque dixere. Folium oliux , verum c r{'
fpius , &: aculeatum. Tuba olufatri . Aliqui litf1*'
lem iunipero , fcabtiorem tantum fpinifq; bof
rida. folio rotundiore, fed fapore iuniperi.
non fuere , qui e thuris arbore vtrunque na#’
mentirentur . Inciduntur bis &c ipftr , iifdemq11.
temporibus , fed a radice vfque ad ramos , 41!1
valent . Sudant autem fponte prius, quam infj*
dantur , fta&en didam , cui nulla praefertur.^
hac fatiua > & infyluellri quoque melior

ua. Non dant ex myrrha portiones Deo , ql

Jiiam &: apud alios nafeitur . Regi tamen Ge b*
nitarum quartas partes eius pendunr.C^terb p3
fim a vulgo coemptam in folles confarc iu
ipsique vnguentarij digerunt haud difficul££
odoris atque pinguedinis argumentis.

Degeneribus myrrha, & natura, & pretio
eius» Cap. XVI» .

G E neta complura:Troglodyrica fylueftr>u
prima . Sequens Minaca, in qua & Atra^
lica eft , 6c Aufaritis Gebanitarum regno . 'ft
tiaDianitis. Quarta collatitia . Quinta Scmbf
cena, a ciuitate regni Sabaeorum mari proxi^V
Sexta, quam Dularitin vocant. Eft Scandi3,
vno tantum loco , quaj in Meftalum oppi^j

cofl*c'

Liber XII.

1 97

«e x. ur ; P robatur Troglodyrica pinguitudi-

''atba '^U<r j ^>e-itU ar'^'°i eft ■ fordidaqueac
djA.: la > fcd acrior ceteris. Sembracena prs-
bUs'S Caret vitiis, ante alias hilaris . fed viri-
t;s e,e?“ls ’ In plenum autem probatio eft minu-
foceiio ! neC !'otuni:iis > in concretu albicantis
gu ILiTef“”tis : vtque Pratta candidos vn*
lita . ‘“cat.guftu leniter amara. Secunda bo-

■ntus varia . Pefsima intus nigra : peior fi

«ita

cti varxa . veisima intus r

tjaa,n foris. Pretia ex occafione ementium va-
, -Saa*wr6 a vi. ad l. Satius fummum ad
Ca 1 Erythrssad x v i. Hanc volunt Arabi-
cius '“^‘gi-Troglodytic* nucleo adx i 1 1.
Adn|Ver° ‘iUa? odoraliam vocant ,adxim.
«lei • tCratU1 glebis &gummi.Item cucu-
ri'15 fucco amaii tudinis caufa.ficut ponde-
( ipuma argenti . Reliqua vitia deprehendun-
‘apore gummj dente lentcfcentis . Fallaciffi-
^Cautem adulteratur Indica myrrha ,quxibt
t„5Uadam lpi na colligitur. Hoc folum peius
a®erc taci*‘ difonftione itanto deterior.

e titisliche , ladano , & bruta , enhamo , & Jtrobit,

~ & de forace. Cap. XVI I.

k Rgc i tranfit inmaftichen,qus &exaliafpi-
yQ tia fit in India , itemque in Arabia : lamam
cant. Sed malliche quoque gemina eft :quo-.
^afn 8: in Alia Grxciaque repet itur herba radi-
^.‘olia emittens, & carduum fimilem malo, fe-
f^iaplenumdacrymaque erumpit incifa parte
^«ima.vix vtdignofci polsit a mailichevera.

I, ecn°n& tertia in Ponto eft bituminis fimi-
. f- Laudatifsima autem Chia candida, cuius
in libras xx. nigrs vero x i i. Chia e
«tifeo traditur gigni gummi modo. Adulte- '

N 1

'xiAUaSi af
ps xxx.

19S C.Plinij Naturalis Hift.

ratur , vt thura, retina. Arabia etiamnum & Ia*
dano gloriatur : forte cafuque hoc , & iniuvi*
fieri odor is, plurcs tradidere:Capras maleficum
alias frondibus animal , odoraroril vero fruti'
cum appetentius, taquam intelligant pretia eat'
pere germinum caules pradulci liquore turge»'
res , diftillanremque ab his cafusmiftura fuc-
cum improbo barbarum villo abftergere. Hu»c
glomerari puluere , incoqui Sole. Et ideo in 1»'
dano caprarum pilos elTe.Sed hoc non alibi fie-
ri , quim in Nabataiis , qui lunter Arabia co»'
rerminiSyrix.Rcccntiores exautoribus ftrobof1
fioc vocant:tradunrqueiyluas.Arabum pallu c-t'
piarum infringi , atque ita fuccum villis mhX-
refeere •• verum autem ladanum Cypri Infulae el"
fe :vt obiter quarque genera odorum dicantur
quamuisnon terrarum ordine, similiter hoc #
ibi fieri tradunt , Sc elfe cefypum. hircorum bif
bis gcnibufque villofis inhfrens, fed ederx flo-
re derofo , patiibus matutinis , cilrn eft roride»'
ta Cypros. Deinde nebula fole difcufla , pulue'
rem madentibus villis adhscrefccre , atque i»1
ladanum depe iti. Sunt qui herbam in Cypro
qua id fiat, ledam appellent: etenim illi leda'
»um vocanr.huius pingue infidere: iraque attr3'
«dis funiculis herbam eam conuolui. atque i[J
offas fieri. Ergo in vtraque gente bina genet3’
terrenum & faftitium Id quod rerrenu ell , fr<3'
bile : factitium, lentum, Nccnon fruticem el>e
dicunt in Carmania. & fuper Aegyptum per Ft»'
lemaros tranflatis plantis : aut ( vt a tij) genera»?
& id thuris arbore : colligiqtie vt gumini, ini'!1'
cortice , & caprinis pellibus excipi. Pretia f»»1
laudatiifimo in libras < affes x l. Adultera,Jl(
myrti baccis, & aliis animalium fordibus. Sfj

Liber

I.

r . , 199

(lincm °r,^eI^eCel^: ^erus quodamodofolitu-
OiolI?flCdolens:iPfum vili' Midum.taftu ilatim
Snn>r.C^r.e ,acceI?*um fulgere , odore iucundo
iii 1V ^“awdeprelienduntui- , crepitintque
tus if' Pncterea fyncero calculi potius e rupi-

d, “’ la'rent > quam puluis. In Arabia & olea

tu r . r-vma ’ qua medicamentum confici-
C on . , cis enh*mon dielum , lingulari eftediu
mi tU „enc*is vulnerum cicatricibus. In mariti-'
'ter e ~ , i‘*5US *ftuquc operiuntur.Ncc bacca:

conftet Uc in foliis ialem relinqui.
Co c 'Ullt peculiaria Arabia : & pauca pra-terea
turp”111111 ' aIibi dicenda ■ quoniam in iis vinci-
ri 'i' «egtinos ipfa mire odores & ad exteros pe
■ anta mortalibus litarum rerum iatietas e/1,
a «lenarum auidicas. Petiit igitur in Helimjos
d oorem brutam, cuprelTo fuli fimilem, cxalbi-
stamii, iucundi odoris accenfam, & cummi-
]: ,° hi&oriis C laudij Cx faris prrdicatam.Fo-
“"us infpcrgerc potionibus Parthos tradit.
Utrem cfle proximum cedro , funiumque cius
°nra ]lgna ai ia rcmedio.Nafcitur vitra Pafiti-
1 1 tu bmbus oppidi Sitacx , monte Zagro.Pe-
nt&: in Cumanos arborem itrobum ad fuffi- .
? 'perfufam vinopalmeo accendentes . Huius
a“°' redit a cameris ad (olum ineundus ,icd
^.Sgnuans capita, citra dolorem tamen. Hoc
®*ntum srgris quxrunr. H is commerciis Car-
as ojpidum aperuere , quod eil illis nundina-
,l!m. Inde Gabbam omnes petere folebant,
jierumviginti itinere, & Paladiinam Syriam.

0 * tei Characem peti coeptum , ac regna Par- ,
'orem ex ca c.nila , autor c!l Iuba. Mihi ad

e, fat etiam prius iita portaile , quam in Sy-
lani uit Aegyptum , videntur, Herodoto tcftc,

N 4

aoo C.Plinij Naturalis Hift.

qui tradit fingula millia talentum thuris an-
nua penlitallc Arabas regibus Perfarum . £*
Syria reuchunt ftyracem , acri odore eius i11
focisabigentes Iliorum faftidium. Cxtero, nor
alia ligni genera fune in vfu, quam odorata: ci
bofque Sabtei coquunt thuris ligno > alij myc'
rhx , oppidorum vicorumque non alio , qu«ii*
ex aris , fumo atque nidore. Ad hunc ergo ft;
nandum vriit ftyracem in pellibus hircinis, fu>
fiuntque te&a . Adeo nulla eft voluptas , qUj
non alTiduitate fui faftidium pariat . Eundem
ferpentes fugandas vrunt, in odoriferis fylti*
frequentiflimas.

Defelicttate^ArabU. Cap. XV III,

NOn funt eorum cinnamomum au: cafia
tamen Felix appellarur Arabia, falfa Sct n-
grata cognominis , qux hoc acceptum fuptfi5
ferat , cum plus ex eo inferis debeat. Beatarril'
lam fecit hominum etiam in morte luxuria, cU&
Diis intellexerat genita , adhibens vrendisde-
fundlis. Periti rerum alleuerant , non ferre cu\'
tum annuo foetu, quantum Nero princeps nam'
fimo Popparxfuxdic concremauerit.Acftinefl'
tur poftea toto orbe lingulis annis tot funeri, a'
ccruatimque congefta honori cadaucrum ,qu^
Diis per lingulas micas dantur . Nec minus)»0'
piti; erant mola falfa fupplicantibus, imo
(vt palam eft)placatiores^Verum Arabis eoaitf'
num felicius mare eft. Ex illo nanque maigari'
tas mittit. Minimaque computatione millies c&
tena millia feftertium annis omnibus Indii > &
Seres, peninfulaq; illa imperio nofiro adinu^r'
Tanto nobis delicix & foeminx conftanr.
ta enim portio cx illis ad Deos quxfo iam *ti &1*
inferos pertinet?

liber XII.

De

201

e cinnamw/o,& xylocinnamomo^ cajia,

Cap. XIX.

“'Mmomum & cafias fabulofa narrauit
. , . antiquitas , princepfuc Herodotus , auium
Wts, & priuacim phoenicis, in quo litu Liber
educatus e lier , ex inuiis rupibus arbori,
uujue decuti , carnis quam ipfx inferrent pon-
eicj aut plumbatis faginis . Item cafiam circa
Paludes propugnate vnguibus diro vefpertilio-
lUni genere , aiigerifquc lerpcntibus : his com-
antis augentes rerum pretia . Commutata ve-
r° tabula efit , ad meridiani folis reperculFus in-
’ ^natrabilem quendamvniucr (itatis halitum eto
a peninlbla exiilerc, tot generum aurre fpirante
Hinccntu , Magnique Alexandri cladibus Ara-
tam odore primum nuntia‘tam in alni. Omnia
atfa , liquidem cinnamomum . idemque cin-
anium.nafcitur in Aethiopia Troglyditis con-
® l i° permixta. Ii mercantes id a conterminis,

, chunt per maria valla ratibus , quas neque gu-
H' tu cula tegant, neq; rerni trahant vel impel-
j?c>no vela, no vlla ratio adiuuet.cu omniu in.
f ar ibi fint homo cantu ',£ audacia.Prpterea hy
ctnUm m^re exigunt t itea brumam. Euris tum
thaxime flantibus . Hi redo curfu per finus im.
Wlunpatqucapromoncori; ambitu Argeftedc-
erL|ut in portum Gebanitarum , qui vocatur O-
|j?* . Quamobrem illi maxime id petunt, pro-
duntque vix quinto anno reuerti negotiatores,
"tmultos interire. Contra reuchum vitrea, &
a«ena , velles , fibulafque cum armillis ac mo-
htlibus.Ergo negotiatio illa fceminarum maxi-
fide couftat.lpfe frutex duum cubitorum al-
htudine ampliflimus , palmiquc minimus ,iiij.
•'Sitorum craflitudinisjftatim a terra fex digitij

N s

'nigricans

ardenter

202 C. Plinij Naturalis Hifh

furcLiiofus , arido fimilis.Cum viret non odora-
tus , folio origani , liccitate gaudens , fteri lio*-'
imbre , e arduae natura: . Gignitur in planis qui-
dem , fcd denfiffraiis in vepribus rubifque , diffi-
cilis colleflu. Metitur non ni fi permiferit Deus,
louemhunc intelligunt aliqui: A fla binum illi
vocant xliiij. boum caprarumq; & arietum ex-
tis impetratur venia cadendi. Non tamc aut an-
te ortum Solis , aut poft occafum licet. Sarmen-
ta hafta diuidit facerdos Deoque partem ponit*-
reliquum mercator in na flas condit. Eli & alia
fama, cum Sole diuidi,tcrnafquc partes fieri de-
in forte cremia difeerni : quodque Soli cefferit
relinqui , ac lponte conflagtare.Praecipua boni-
tas virgultorum tenuifsimis partibus , ad longi-
tudinem palmi.Secunda proximis breuiore mea
fura, atque ita ordine. Vi lifsimum, quod radici-
buspro.vimum quoniam ibi minimum corticiv
in quo (iinima grati^. Qua de caufa pr^feruntuf
cacumina, vbi plurimus cortex. Tpfum vero li-
gniiin faftidioefl: propter origani acrimonia^
xylocinnamomum vocatur. Pretium eft in li-
bras xx. Quidam cinnami duo genera tradide-
re , candidius, , * nigriufque. Quondam prx feta-
batur candidum, nunc contra nigrum laudatur*
atque etiam varium praeferunt cafridido.Ccrtjfsi-
xna tamen reflimatio , ne fit fcabrum , atque vt
inter fefe tritum tarde frietur. Damnatur in pri-
mis molle,aut cui albet cortex. Ius eius a Geba-
njtarum rege folo proficifcitur: is edifto merca-
tu vendit. Pretia quondam fuere in libras dena-
rium mille. Audium id parte dimidia efl. incefl-
fls,vt ferunt, fy luis ira barbarorum. Id acciderit»
ne ob iniquitatem praepotentium, an forte, n
fatis conflat, Aultros ibi tam * ardentes flare ,

•. . x(taP

Liber XII. 20$

?ftatibus fy luas accedant, inuenimus apud auto-
ys. Coronas ex cinnamo ir.rerrafili auro inclu-
la'; primus omnia in templis Capitolij atque Pa-
c\s dicauit Imperator Vefpafianus Auguftus.Ra-
“■ccm eius magni ponderis vidimus m palari)

'enipl0 . quod fecerat Diuo Augufto coniux Au-
8IJfta, aurea,- paterx impolitam:ex qua guttx edi-
i* antiis omnibus in grana durabantur . donec
’d delubrum incendio conlumptum ett. Frutex
, iuxtaque cinnami campos nafeitur,
kd in montibus crafsiore Parmento, tenui cute
Veriu; . quam cortice, quem contra atque in cin-
OamoleuariSc exinaniri pretium eft. Amplitu-
“°fmttcis trium cubitorum Colos triplex.Cum
Mmum emicat candidus pedali menfura: dein-
de rubelcit addito femipede : vitra nigricans.

Hrcc pars maxime laudatur,ac deinde proxima:
damnatur vero candida; Confecat furculos lon-
S,;edine binum ciibitorum.Moxprxfuunt recen
tibus coriis quadrupedu ob id interemptarum,
vt iis puttefeentibus vermiculi lignum erodant,
^excauent corticem tutum amaritudine. Pro- , .

batur recens maxime, & qux fit odoris T mollif- *
fimi, guftiiuequani maxime fetues potius, quam mt
'ento tepore leniter mordens , colore purpureo.

1u?que plurima minimum ponderis faciat, bre-
l'i tunicarum fiftula , & non fragili.I.actam vo-
rant talem barbaro nomine. Alia ett balfamo-
des , ab odore fimili appellata, fed amara, ideo-
Hne vtilior medicis, ficutnigra vnguentis.Preria
nulli diuerfiora. Optime in libras x.l.cjteris x.v.

De ifocinnamo,& cancamo,ac taro.

Cap- XX.

His addidere mangones , quam daphnoiden
vocat, ilbcinnamon cognominata; pretiuq;

cius

,104 C. Plinij Naturalis Hift.

cius faciunt x. c c c. Adulteratur ftyrace,& pro-
pter fimilitudineni corticum lauri tenuiflimis
iurculis. Quin & in no f ito orbe feritur : extre-
moque in margine imperij , qua Rhenus alluit,
viuit in alueariis auum fata. Color abeft ille tor-
ridus Iole , & ob id fimul idem odor. Ex confi-
nio cafix cinnamique & cancamum ac tarum
inuehitur , fed per Nabatatos Troglodytas , qui
confidere ex Nabataeis.

T> e fenchato,& gabalio ,& de myrobalano.

Cap. XXI.

HO comportatur & ferichatum, & gabalium,
qux intra fe confumunt Arabes , noftro orbi
*cinnamo- tantum nominibus cognita.fed cum * cinnatno
nio cafiaque nafcentia. Peruenic tamen aliquando

fericharum,& in vngueta additur ab aliquibus.
Permutatur in libras x. v i. Myrobalanum Tro-
glodytis, & Thebaidi, & Arabie qu? Iud?am ab
Aegypto difterminat.communc eft,nafcens vn-
guento , vt ipfo nomine apparet.Quo irem indi-
catur & glandem cfie arboris, beliotropio, quam
dicemus inter herbas , fimili folio. Frutftus ma-
gnitudine auellanx nucis.Ex his in Arabia na-
fcens Syriaca appellatur , & eft candida. Contra
in Thebaide nigra. Prxfertur illa bonitate olei
quod exprimitur : lcd copia Thebaica.Inter harc
Troglodytica viliflima eft. Sunt qui Aethiopi-
cam iis prxferant, glandem nigram ac pinguem,
nucleoqtie gracili , fed liquore , qui exprimitur,
odoratiori, nafcentcm incampeftribus. Aegy-
ptiam pinguiorem efle .& crafliori cortice ruben
tem:& quamuls in paluftribus nafcatur.breuio-
rein ficcioremque.E diuerfo Arabicam viridem
ac tenuiorem • & quoniam fit monrofa ,fpiflio-
rem. Longe autem optimam Petvsam , ex quo

dixim

Liber XII. 2o>

fiximus oppido,nigro cortice, nucleo candido.

' nguentarij autem tantum cortices premunt:
Medici nucleos , tundentes afFufa eis paulatim
calidaaqua.

De phoenicobalano , & calamo odorato.

Cap. XXII.

A /TVrobalano in vnguentis fimilcm proxi-
Imumque vfum habet palma in Aegypto,
qu$ vocatur adipfos, viridis , odore mali coto-
nei > nullo inrus ligno. Colligitur autem paulo
aQte,ouam incipiat maturefcere.Quod relinqui-
*Ur > phoenicobalanus vocatur , & nigrefeit , vc-
jcentefqueinebriat.Myrobalano pretium in li-
bras x. bini. Inflicores & farcem vnguenti hoc
^omineappellant.Calamus quoque odoratus in
^rabianafcens,comunis Indis atqueSyrix elh
jf1 qua vincit omnes , a noffro mari centum l.
**4aiis. Inter Libanum montem, aliumque igno-
“hcrn;non ( vt quidam exiftimauere ) antiliba-
J^mdn conualle modica iuxta lacum, cuius pa-
juftria xftare liceantur, tricenis abeo iladiis ca-
h^nuis Se iuncus odorati gignuntur. Sane enim
Januis Sede iunco,quamuis alio herbis dica-
r° volumine, quoniam tamen hic vnguentorum
^ateria tradatur. Nihil ergo a careris fui gene-
ris differunt alpedu :fed calamus prxfftantior
°dore,datim e longinquo inuitat,mollior tadu,
Uteliorq; qui minus fragilis,& qui allulose po-
tius quam rhaphani modo frangitur. Ineft fiffu-
araneum,quod vocat florem.Prxftantior eff,
Cui numerofius. Reliqua probatio , vt niger fit.
damnatur aliubi. Melior, ejuo breuior & craf-
^or,lentufque in frangendo. Calamo pretium
lr* libras xi.iunco xv Traduntquc iuncum

odoratum & in Campania inuenirbDifcdlimus

a tci

ic6 C.Plmij Naturalis Hift.

a terris Oceanum fpe&antibus ad conucxas
noftra maria.

De Hammoniaco, & fpkagno. Cap . X XIII-

ERgo Aethiopiae fubieda Africa Hammonii
ci lacrymam ftillar in harenis fuis : inde #
nomine etiam ab Hammonis oraculo, iuxf»
quod gignitur arbor, quam metopion vocaflf»
retina: modo aut gummi. Genera cius duo.Thra1!
ifon,tnafcuH thuris (imilitudine,quod maximc
probatur. Alterum pingue &c relinofum , quo^
phyrama appellant. Adulteratur harenis, vclu*
nafcendo apprejienfis.lgitur quam minimis glc;
bis probatur,8c quam purillimis.P retium optind
* ^Jfcs in libras * afles xL Sphagnos infra cos litus in
xxx. Cyrenaica prouincia maxime probatur. Al»j
bryon vocat.Sccundum locum obtinet Cyprium
tertium Phoenicius. Fertur & in Aegypto nafci!
quin & in Gallia : nec dubitaucrim. >unt cnir11
hoc nomine cani arborum villi. quales in qud"
cu maxime videmus, fed odore proflantes. La^5
prima candidifiimisatque altillimis.lecunda r*P
tiJis, nulla nigris.Et in infulis petrifque nati jifl'
probantur , omnefque quibus palmarum , atquC
non futis oder fit.

De npro,& aJpalatho,& mura. Cap. XXI t I D

CYprus in Aegypto eft arbor ziziphi folii*
femine coriandri, flore candido odorat®*
Coquitur hoc in oleo , premiturque poflea qu o»
Cyprus vocatur. Pretium ei in libras quinqU*'
Optimum habetur e Canopica in ripis Nili n3'
ta : fecundum Afcalonc Iudxx : tertium Cyp(0
infula odoris fuau itate. Quidam hanc efie di'
eunt arborem , qux in Italia ligulirum vocem.1'*
In eodem nradtu afpalathos nafeitur, fpi&
candida,magnitudine arboris modica; flore rf'

Liber X 1 I. 207

fo.Radix vnguentis expetitur.Tradunt , in quo-
*junque frutice curuetur arquus cadellis, can-
€*eniJqu^ fit afpalatho,fuauitatem odoris exifte-
*e &d in afpalaco inenarrabilem quandam.Qui-
-;un eum Eryfifceptrum vocant, alij fceptrum :
Probatio cius in colore rufio vel igneo. ta&uque
jpifio,&; odore caftorci.Permutatur in libras xv.

!} Aegypto nafcitur 6c maron , peius quam Ly
, maioribus foliis ac variis. Illa breuia ac
Minuta &c odorata.

■De balfamo,<£r Opobalfamo,& xylobalsamo , &
fl)race,& galbane. Cap. XXV*

C f-d omnibus odoribus praefertur balfamum,
'pvni terrarum Iudaea; concelliim, quondam in
duobus tantum hortis vtroque regio , altero iu-
Kerum x x. non amplius , altero pauciorum,
pftendere arbufculam hanc vrhi Imperatores
yefpahani.Clarumqi dii u a Pompeio Magno:
,n triumpho arbores quoque duximus. Seruit
nunc h.-ec,& tributa pendit cum fua gencc,in ro-
hun alia natura , quam nofhi externique prodi-
dcranr,Quippc vici fimilior eil,quam myrto,
yialleoli s feri dicitur , nuper vinila,vr vitis : <k
,rnplet colles vinearum modo,qur fine admini-
culis fc ipfse fuftinent.Tondetur fimiliter fruti-
cans;ac uafiris nitefeit , properitque nafei intra
Attium annum frudtifera.Folium proximum ru-
tar^perpetua coma. Sreuiere in eandem Iudati , ll-
cut in vitam quoque fuam. Contra defend re Ro
*^ani,S: dimicatum pro frutice eft. Seritq; nunc
cam fifcus :nec vnquam luit numerofior, aut
Procerior.Procericas intra bina cubita fubfiftic.
Arbori tria genera. Tenui St capillacea coma,
quod vocant eutherifton.Alterum fcabro afpe-
^dncuruumpftuticofunijodoiatiusdioc trachv

2oS C. Plinij Naturalis Hifh

appellant. Tertium eumeces, quia cft reliqui
procerius, leui cortice. Huic fecunda bonitas*
nouilfima eutherifto. Semen eius vino proxi'
mura guftu, colore rufFum, nec fine pingui : pe*
ius in grano, quod leuius atque viridius. Ramu*
cradior, quam myrto. Inciditur vitro , lapide»
ofleifue cultellis.Ferro latdi vitalia odit.Emofi'
tur protinus , eadem amputari fuperuacua pa-
tiens» Incidentis manus libratur artifici temp^
ramento, ne quid vitra corticem violct.Succus c
plaga manat, quem opobalfamum vocant, fua-
uitacis eximio:, led tenui gutta,ploratu lanis paf'
ua colligitur in cornua. Ex iis nouo fictili coti'
ditur cralliori fimilis oleo,& in mullo candicla-
Rubefcit deinde, fimulque durefeit e tranfluci'
do. Alexandro Magno res ibi gerente , toto dic’
adliuo vnam concham impleri iuflum erac-
-> Omni vero foccunditatc e maiore horto co*1'
ro facundi gfos fenos , minore fingulos.ciiin duplo repett'
tate 'e mu- debatur argento. Nunc etiam lingularum art>0‘
tore horto rum largior vena, ter omnibus percutitur tefrat1'
congios fe- bus , pollca depuratur. F.c farmenta quoque i 11
nosfinguUs merce funr. d c c c. amputatio ipfa furculufq1^
annis, cum vrrnit intra quintum demum annum, Xylobal'
& duplo, farnum vocatur, & coquitur in vnguentis.

&c, fueeo ipfum fubllituere cfficimr.Corticis etia*1*
ad medicamenta pretium cft.Prarcipua autei^
gratia Jacryma: , fecunda femini , tertia corti^1’
minima ligno. Ex hoc buxofum eft optiniun1»
quod clt odoratiffimum : e femine autem m3'
ximum ponderolilTimurn, mordens guftu, fe*'

uenfque in ore. Adulteratur Petrso hyperi^’
quod coarguitur magnitudine, inanitate, long1'
tudine, odoris ignauia fapore piperis. Lacty®J^
probatio,vt fit pinguis, tenuis , ac modice ruffJ'

Liber XII. 205?

in fricando odorata. Secundus candido eo-
peior viridi ; craflufque , pellimus niger.
S^ippe,vt oleum fenefcit.Ex omni incifura ma^
*lnie probatur, quod ance femen Huxic. Et alias
Alteratur femine fuo, vixque maleficium de-
Pfchenditur guftu amariore. £ Ile enim debet le-
.,s»non fubacidus , odore cantum aufterus. Vi-
djfcur &oleo rofr,cyperi leirifci, balani , tere-
^ithijmyrrijrefinaigalbano cera Cypria, prout
^Cquercs fui t.Nequ illime aucem gumini , quo-
?,ani ipfum quoque inhzrefcit manu inueria,Sc
j*1 aqua fidit : quae probatio ciu ; gemina eft. De-
^tfyncerum & inhatrefeere: fca hoc & gummi
J^dita fragili crufta euenir.Fc guftu deprehen-
Uur. Carbone vero . quod ccra reftnaque adul-
atum eft, nigriori flamma. Nam meJie muta-
l!ni ftatim contrahit mufeas. Praeterea fynceri
Rufatur in tepida aqua gutta fidens ad ima va-
l.s • adulterata olei modo innatat:&: fi metopio
fiiata eft, circulo candido cingitur. Summa
rtobatio eft , vt lac coagulet , in velle maculas
llon faciat: ncc manifeftior alibi fraus Quippe
Millibus denarium fextarij empti : vendente fi-
co trecenis denariis virncunt. In tantum exre-
«ic • ....

augere liquorem. Xylobalfamo pretium in

^ras vi. Proxima Iudaxc Syria fupra Phceni-
Cen ftyraccm gignit, circa Gabala &: Marathun-
ta & Cafium Seleucix montem. Arbor eft eodem
jjominc, cotoneo malo fimilis , lacrymtc ex au-
^ro lucundioris, intus fimilitudo harundinis,
l|cco prxgnas.Inhac circa Canis ortum aduo-
j^nt pennati vermiculi erodentes : ob id in fco-
be fordefeit. Styrax laudatur poft fupra difta
Pifidia,Sidone,Cypro,Cilicia,Creta minime.
Amano Syria: medicis, fed vngueutariis ma-
Tom. ij. O

210

C. Plini) Naturalis Hifl-.

gis. Colos in quacunque natione prarfertur ruf'
tiis, 'c pinguiter lentus, deterior furfurofus,& caj
no (itu obdutus . Adulteratur cedri reiina ve1
giunmi, alias mclle.aut amygdalis amans : oni'
uiaque ea deprehenduntur gtiltu Pretium op*>'

* acrior mo xix. Exit & in Pamplij lia.fed * aridior.in*'

nufquc fuccofus. Dat & galbanum Syria in eo-
dem Amano inorae e ferula quam eiufdem no-
minis reiina modo ibgonitim appellant. Quo^
maxime laudant, cartilaginofnm , purum ad ii'
mi ii rudinem Hammoniaci ,niininu'que ligno-
fum. Sic quoque adulteratur faba aut lagapeno-
Synccrum ii v ratur, fugat nidore ferpcnres. Pe*'
mutatur in libras v. Medicina hoc tantum.

Vo panace & Jponcl^lio.& malobathro.

Cap. XXVI.

PAnacem & vnguentis eadem gignit, nafce**'
tem &in Pfophide Arcadia, circaque Er*'
mantbi fontes, & in Africa, & in Macedoni**1
ferula fui generis v. cubitorii, foliis primo qua'
ternis , mox fenis in terra iacentibus,;uupla ma-
gnitudine rotundis in cacumine veto oleagi'
neis, femine inmufcariis depcndcnre,vt feni?**1
Excipitur fucetis incilo caule meflibus.radice i*1
autumno, laudatur candor eius coacli. Seque**’
pallido (latera.Niger color improbatur. Pretii***1
optimo iu libras bini afies.Ab hac. ferula difc<‘
qu? vocatur fpondyiion, foliis tantum, quia ii***1
minora , & platani diuifura. Non nifi in opa*'*’ j
gignitur. Semen eodem nomine filis fpecicin 1>:* 1
bet,medicini tantum vtile.Dat & malobathro*1
Syria , arborem folio conuoluto , arido colote1
cx quo exprimitur oleum ad vnguenta, ferti!*0'
re eiufdem Aegypto, laudatius tamen ex Ind>*
venit, In paludibus ibi gigni tradunt ientis n*(>'

Liber XII. 211

> odoratius croco , nigricans , fcabrumque,
Spodam falis guftu.Minus probatur candidum.
Celerrime ficum in vetuftate fentit. Sapor eius
?ardo fimiliscflc debet fub lingua. Odor vero
lli vino fuiFeruefadti antecedit alios. In pretio
SMidem prodigio fimile eit, a lingulis ad cc c.
Nuenire libras : oleum autem ipfum in li-
bras L x.

De oleo omphacio. Cap.* X XV I I.

Oleum & omphacium eft. Fit duobus gene-
ribus,& totidem rnodis,ex olea, Se viterolea
^dhuc alba exprelTa : deterius ex druppauta vo-
catUr priufquam cibo matura fit, iam * tamen ¥ tum
c°iorem murans. Differentia , quod hoc viride
c^rjillud candidum. E vite fir ply chia aut ammi-
^a > cum fint acini ciceris magnitudine ante
^nis ortum. In prima lanugine demetitur vua,
jdufque melligo. Reliquum corpus®le coquitur.
J^oclurni rores canentur: In fictili condita mel-
%o colligitur : fub inde Cyprio «Tre feruatur.
optima. qiis rurrh,acri6rque,8caridior.Pretium
?fiiphacio in libras v i. Fit &: alio modo, cum
!n mortariis vua immatura teritur : ficcadque
*fifole,pofica digeritur in pa fi illos.

De br)o & oenanthe, & de dstc arbored? cinname
carj opo. Cap. XXVIII.

Lj Odem & bryon pertincr, vua populi alba:.

Optima circa Cnidum aut Cariam, in fitien-
fibus aut ficcis afperifque : fecunda in Lycia? ce-
dro. Eodem & oenanthe pertinct.Eft autem vitis
UbrufcsB viia.Colligitur,cum floret, id eft , cum
°ptimeolet.Siccacur invmbra fubftraro linteo,
atque in cados conditur.Pratcipua ex Parapota-
ftia ; fecunda ab Antiochia,acque Laodicea S y-

Hi C.Plinij Nir-Hidr. Lib.X 1 1-

ris:, tertia cx montibus Medicis. Hic vtilior mC'
dicini. Quidam omnibus iis praeierunt eam,q^
in Cypro infula nafcitur.Nam qua: in Africa rif»
ad medicos tantum pertinet, vocaturque mali*'
ris. Omnis autem ex alba labrufea priftantiof»
quam e nigra. Eftpritcrea arbor ad eadem vn-
guenca pertinens, quam alij elatem vocant,qUO»
nos abietem,alij palmam, alij fpaten. Laudatu*
Hammoniaca mftxinie:mox Acgvptia.Dcin Sy#
liaca, duntaxat in locis fidentibus odorata,
pingui lacryma , qui in vnguenta additur
ad domandum oleum. In Syria gigni'
tur <k cinnamum ,quod caryopon
appellant.Hic eitfuccus nuci ex-
preflus, multum a furculo ve-
ri cinnami differens,vi- .
cina tamen gratia.

A Pretium in libras
afles quadra-
ginta .

*

C. PLINII

SECVNDI NA-

TVRALIS HI-

stori^

l i s E 71 XIII.

PR.OOEMIVM.

Actenvs in odoribus habent
I vi pretia fyluae : crintque per fe mi-
| / ra iinguia : iuuitque luxuriam ea
omnia mifcere , & e eundis vnu
| odorem tacere : ita reperta funt
vnguenta.

-di: vngiientit-, & quando primitm funt cognita
nobu,ir dccompofittonc. Cap. I.

Pl Vis primus inuenerit non traditur. Iliacis
'-4. temporibus nonerant : nec tliure fuppli-
. cabatur: Cedri tantum 5c citri fuoru fru-

dum in facris fumo conuoluturn nidorem ve-
r‘Us > quam odorem , nouerant , iam rota: fucco
Reperto. Nominatur enim id quoque in olei lau-
"e-Perfarumeffe debet geniis vnguentum. Illi
Candent eo , & accerfita commendatione , in-
S5'uuie natum virus extinguunt. Primum quod
'3‘ddem inueniam,caftrisDatij regis expugna-
'>s.in reliquo eius apparatu Alexander cepit fci-i
■'iumvnguentorum. Poftea voluptas eius a no-
firis quoq; inter laudatiilimaatque etiambqnc.

Q 5

1 14 CPlinij Naturalis Hifl.

0 illima vit-E bona admilTa ell.nonofqiie is Sc^
defundtos pertinere capit. Quapropter plura de
eo dicemus. Qui ex his non erunt fruticum.33
pnfens nominibus tantum indicabunturtfiatur1
vero eorum fuis reddetur locis.Vnguentis co£P°
mina dedere aliis patrii. aliis fucci , aliis aib
res, aliis caufi.Primumque id feire contienic.n'11
tatam autoricatetn i & fapitis tranfiiie gloria'1''
Laudatiiiimum fuit antiquitus in Delo infui1’
poltea Mendeftum. Ncc miftura compofitio'
ne tantum hocacciditdcd iidem fucci varie ali'
bi atque alibi ad quilibet pr.tualuere aut dege'
nerauere. Irinum Corinthi diu maxime placui1’1
poftea Cyzici: fimili modo rhodinum Phafel1
quam gloriam ablhdcre Neapolis Capua, Trsrf
ite . Crocinum in Solis Cilicii diu maximi la»
datum, mox Rhodi.Ocnanthinum in Cypro, i?
inde in Aegypto pripofitum , poftea Adramy1'
tio. Amaracinum in Coo: poftea eodem loC3
proflatum eii Melinum.Cyprinum in Cypro , de'
inde in Aegypto , vbi Mendefium & MetopiuO1
fubito gratius fa&ti eft. Mox hic abltulirPhff'
nice.Sc Cyprini laudem Aegypto reliquit. Part3'
thenaicon fuum Athem perfeueranter obd'
nuere. Fuerat & Pardalium in Tarfo:cuius etian1
compofitio & miftura obiiterata eft. Narcifli'
num quoque ex flore narcifli defiit componi;
Ratio faciendi duplexduccus, &corptis.IUe ole'
generibus fere conftat,hoc odorum. Hic ftyn1'
mata vocant, illa hedyfmata. Tertius inter h*c
eft colos, multis negieflus. Huius caufaaddu«' I
tur cinnabari 8e anchufa.Sal afpcrfus olei na»'
ramcoercet.Quibus anchufa adiefta eft.fai nOn
additur . Reftna aut gummi adiiciunturad co'1'
Cinendum' odorem in corpore. Celerrime i

cuane

2

Liber XIII.

^anefcit atque defluit, fi non fint haec addita.
Unguentorum expediciflimum fuit, primum que,
^tverifimile eft,ebryo&: balanino oleo,dequi-
Usfupra diximus. Increuit deinde Mendefium,
alanino refina mifla;magil*que etiam num Me-
Mpio.Oleum hoc etl , amygdalis amaris expreti
,Uln in Aegypto.Cui addidere omphacium, cau-
^niomumjuncum, calamum, mei, vinum.myr-
femen balfami,galbanum:refinam terebin
Mnam. Ete viliflimis quidem hodieell, ob id
peditum & id iu vetuliiflimis e fle, quod conflat
°leo rayrteo, calamo, cuprefTo, cypro, lentifco,
Malogranati cortice. Sed diuulgata maxime vn-
SUetua crediderim rofa, quae plurima vbique gi-
Suitur, Itaque fimpliciflima rhodini millura diu
Mit, additis omphacio flore rolk, crocino, cinna
Mti, calamo, meile, iunco, falis flore aut anchu-
j^Vino.SimiUs ratio &in crocino, additis cinna
bari,anchufa,vino.SimiliSi&infampfuchino,ad
Miliis omphacio, calamo.Optimu hoc in Cypro
^Mitylenisjvbi plurima lampfuchus. Mifcetur
^viliora genera olei e myrto, lauro>quibus add£
Mrfampfuchinudiliu, foenu graxu, myrrha,ca-
‘MjiiarduducuSjCinnamomu.E malis quoq; coto
Mis 8cfirutheis fitoleumffvt dicemusjmelinum,
^Uod invnguecatrafit.admiftis omphacio, cypri

jfefamino,balfamo,iuco,cafia,abrotano.Sufi

M* tenuiflimum omnium efl.Confiac ex liliis,ba-
Iano. calamo, meile, cinnamomo crocomyrrlia,
a[palatho. Er idem cyprinum ex cypro , &om-
r^acio, &cardamomo calamo.afpalatho.abro-
lano.Aliqui& incyprinu adduc myrrham Sc pa-
Micen.Hoc optimu Sidone, mox Aegypto, fi non
addatur fefaminum oleum. Durat & quadiien-
Mo.Excitatui: cinnamomo. Telinum ht ex oleo
O 4

C.Plinij Naturalis HtiT.

reccnti.cypero, calamo , meliloto , fcenogratco:
mclle,mcIino,maro,amaraco.Hoceratceleber'
rimum Menandri Poeta: Comici tttate. Poftei
inulto fucccflit propter gloriam appellatum nrc'
Salium ex oleo balanino.balfamo. calamo, iun'
co,xylobalfamo.cafia,refina. Huius proprietas:
vt ventiletur in coquendo, donec delinat olet»
Rutius refrigeratum .odorem fuum capit.SingU;
li quoque fucci nobilia vnguema faciunt.In pt<
mis malobathrum, pottea iris Illyrica,& Cyzic<
na amaracus.Herbarij in vtraque pauca, fed alii
alij mifcent qui plurima, alterutri mei, falis flo-
rcm.omphacium, agni folia, panacem , externi
omnia & prodigiofk . Cinnamomino adiicittd
balaninum oleum xylobalfamum calamus, iun'

• cus , balfami femina , myrrha , mei odorarunt
Vnguentorii boc crafliflimum.Pretia ei a x x x v>
ad x.ccc. Nardinum (lue foliatum condat orB'
phacio.balanino.iunco/ cofto , nardo, amomOi
myrrha, balfamo. In boc genere conueniet mi'
minide, herbarum, quae nardum Indicum imitef
tur.fpccies riuuem anobis eflc diftas , tanta nil'
teria adulterandi elt. Omnia aurem acutior*
/iunt cofto , amomo , qu.x maxime nares ferint:
cradiora myrrha fuauioraque: medicina: auten1
vtiliora croco-.acerrima per fcamomo. Hoc ^
capitis dolores facir.Quidam fatis habent afpeI
gere, qua: funt preriofilfima, ceteris decorii*
impendio parcentes:fed non eadem ed vis , mf1
yna decodtis. Myrrha & per fe vnguentum faci4
ime oleo, darie duntaxat:alioquin nimiam atfl
ritudinem affert. Cyprino viride fit , fufino vP'
guinofum , Mendefio nigrum , rhodino cand>'
dum, myrrha pallidum.H.rc funt antiqua: inueP'
tionis genexa,& pollea ofticinarum furta. Nunc

diectu*

Liber XIII. 217

^icetur cumulas ipfc deliciarum, fumma auto
rirasrei.

Quod vnguentum regalevccetur,& qua dia -
pafmata,& qualiter feru ent u r.

Cap . 1 1.

tj Rgo regale vngueturmappellatum, quoniam
C. Parthorum regibus ita temperatur , confiat
^yrobalano coflo amomo, cinnamomo,coma-
ro,cardamomo, nardi fpica,maro , myrrha, ca-
fia,flyrace,ladano,opobalfamo, calamo iuncor
Syrio, cenanthe, malobathro, ferichato , cy-
Pero,afpalatho, panace, croco, cypro, amaraco,
colato meile, vino.Nihilque cius rei caufa in Ita
vitrice omnium, in Europa vero tota, pister
,rin Illyricam , & nardum Gallicum, gignitur,
^am vinum , & rofa, & myrti folia oleumque,
communia fere oinnium terrarum intelligun-
*Ur. Siccis odoribus conflant, qus diapafmata
vocantur. Nam facem vnguenti magna appel-
^nt.Intcr omnes potentiffimus odor,quifquis no
^iflime additur. Vnguenta optime feruantur in
alabaflris, odores in oleo: quod diuturnitati eo-
*um tanto vtilius eft, quanto pinguius, vt ex
aniygdalis.Et ipfa vnguenta vetuflate meliora.
Sol inimicus his quamobrem in vxnbra coquim-
ur plumbeis vafis. Experimentum eorum inner’-
manu capitur, ne carnof.x partis calor vitiet.

Quantam vnguentu luxuria}& quando
primum Romanii in vfu.

Cap. III-

HAecell materia luxus e eundis maxime fu,
pcruacui. Margaritae enim gemmxqj ad hae.
redem tamen tranfeunt • velles prorogant tem-
pus:vnguenta illico expirant , ac fuis moriuntur

O S

2i 8 C.Plinij Naturalis Hift.

horis. Summa commendatio eorum, vt tranfeul1
te fcemina odor inuicetetiam aliud agentes. EX'
*q»aclrage cediintque* quadringenos denarios iibrx.Tan-
s?o;. ti emitur voluptas aliena. Etenim odorem cui pe

rit,ipfe non fentit. Sed & hic aliqua differentia
lignanda funt.In M.Ciccronis monumentis inuc
nitur.vnguenta gratiora effe. qus terram , quam
qua crocum fapiant : quando etiam corruptiili'
mo in genere .magis tamen iuuat quidam ipfius
vitij feueritas. Sed quofdam craflitudo maximi
ddeQat.fpiffum appellantesdinlque iam nonio
lum perfundi vnguentis gaudent. Vidimus etiam
veftigia pedum tingi : quod M . Othonem mon-
ftralte Neroni principi ferebant. Oj.ilovt quali-
ter lentiretur , iuuarecque ab ea parte corporis!
Necnon aliquem ex priuatis audiuimus iuiliifc
fpargi parietes balinearum vnguento , atque
Caium principem folia temperari : ac ne princi-
pale videatur hoc bonum, Ec poftea quendam e<
feruis Neronis. Maxime tamen mirum eil.hanC
gratiam penettafle & in caftra. Aquili certe ae
ligna, puluerulenta illa & cullodiis horrida,
inunguntur feftis diebusivtinamque dicere pol-
femus, quis primus inftituiflet . Ita cfl , nimirum
hac mercede corrupti terrarum orbem deuice-
re aquili. Ilia patrocinia quatimus vitiis, vepet
hoc ius fumantur fub callide vnguenra. Quando
id primum ad Romanos penctrauerit, norT faci-
le dixerim . Certum eft Antiocho rege Afiaque
dcuidtis.vrbis anno quingentehmo fcxageiimo-
quinto.P. Licinium Crartuni.L. Iulium Cxfacetfl
Cenfores edixifte , ne quis venderet vnguent*
exotica: fic enim appellauere. At hercule iam
quidem etiam in potus addunt: tantique amari-
tudo eft, vc odore prodigo fruantur ex vtiaque

parte

liber XIII. zi<>

parte corporis. L.Plotium, L. Planci bis Confulis
Cenforifque fratrem.profcriptum a Triumuiris,

111 Salernitana latebra vnguenti odore proditum
conRac:quo dedecore tora abfoluta profcriptio
eft. Quis enim non merito iudicet pcriifle tales?
Ureterum terrarum omnium Aegyptus accom-
**jodatiffima vnguentis: ab ea Campania ed, co-
Piarofte.

De natura earum, & generibus.

Cap . Illi.

TVd^a vero inclyta cft vel magis palmis : qua-
drum natura nunc dicetur. Sunt quidem &in
Europa, vulgoque Italia , fed fteriles. Ferunt in
^^titimis Hifpanise frudum , verum immitem:
dtilcem in Africa, ied (fatim cuanefcentem.Co-n-
tfa in Oriente ex his vi na, gentiumque aliquibus
panis: plurimis vero etiam quadrupedum cibus,
^uamobrem iure dicemur extern*. Nulla eft in
Italia /ponte genita , nec in alia parte terrarum,
hifi incalida:frugifera vero nufqium,nili infer
uida . Gignitur leni fabulofaque terra , maiore
*n parte 8c nicrofa. Gaudet & riguis, totoque an- yy
ho bibere cum amet , anno /itienti. A fimo qui-
bam etiam Ledi putant : &c A (Tyriorum pars ali-
qua linoariuis mifceatur . Geneva earum pfu- •
ra : &: prima fruticem non excedentia : fterilem
hunc, aliubi & ipfum fertilem , breuique ramo-
rum orbe foliofum. Tcdorij vicem hic parieti-
bus plerifq; in locis pr?ftat cotra afpergines. Pro
cerioribus lylua arbore ex ipfa, foliorum aculeo
fruticante circa totas pe&inarinvquas fylueihes
intelliginece/Te eft.Incerta tame lioidine etia mi
rioribus le mifcent.Rcliqu* teretes atq; procer*,
defis gradacifqi corticum pcllicibus,vt orbibus,

faciles

2. zo C. Plinij NaturalisHift.

inciles fc ad fcandendum Orientis populis pre'
bent, vtilcm fibi arborifque induuiis circuitu11
mira pernicitate tum homine fubeunte. Corna
omnis in cacumine : &: pomum cft.non inter fo-
lia,vt in ctrteriSjfcd fuis inter ramos palmitibus
racemofum.vrraque natura vux atque pomi. Fo-
lia cultrato mucrone, lateribus in fefe bifidatis,
bellas primum dcmonflraucre gemmasmunc a<l
funes vitilitimque nexus & capitum leuia vin-
bracula finduntur.Atboribus, imo potius omni-
bus qux terta gignat, hcrbtfque etiam, vrrunquc
fexurn elle diligentiliimi naturte tradunt. QcOii
in plenum fatis fit dixifle hoc in loco.Nullis ta-
men arboribus manifeitius. Mas in palmite f?o-
let.fccmina citra florem germinat tantum fpins:
modo. Vtrifque autem prima nafcitiir pomi ca-
rorpoftel lienum intus, lioc ell femen eius. ArgU
mentum quodpaiua: fine hoc reperiuncurin eo-
denf palmite. Eft autem oblongum, non, vt oli-
uis, orbiculatum. Prxtcrea carfuma dorfopului-
nata hfliira , & in aluo inedia plerifquevmbili-
catum.vnde primum fpatgitur radix. Seritur au-
tem pronum, & bina iuxta cumpolitafemina/U'
perciue totidem, quoniam infirma lingulis plan-
< dtfcmdi- ta eftwjuaterni coalefcunt. Multis candidilque
t»r lignum hoc a carnibus -difccrnitur tunicis, aliis

corpori adimentibus : laxeque di flans , tantum
cacumini filo adimet : Cato maturefeit anno.
Quibufdam tamen in locis, vr in Cypro, quan-
quam ad maturitatem non petueniat grato fapo
re dulcis eft:& folium ibi latius, frudliifque reli-
quis rotundiormecvt deuorctur corpus , vertim
vtexpuatur.fucco modo expreffo. Et in Arabi*
languide dulces traduntur elle palmx: quaquam
luba apud Sccnitas Arabas prsfert omnibus fa-

yoribus

Liber XIII. 221

potibus, quam vocant dabulan. Cxter 6 non fine
laribus gignere fceminas fponte edico nemore ~
confirmanc : circique fingulos plures nutare in

pronas blandioribus comis. Illum eredis * y-
difpidum. afflatu * vifuque ipfo 6c pulucre eriam “
r^liquas maritare. Huius arbore excifa viduas
pott lterilelcere foeminas . Adebque elt Veneris
lI1telledus,vt coitus etiam excogitatus fit ab ho-
n|fflc,ex maribus flore ac lanugine, interim ve-
r° tantum puduere infperfo foeminis.Seruntur^aii
palmx & trunco, duiim cubicorum longitu-
d'ne,a cerebro ipfo arboris viridi fiiTuris diuifo
atque defoflo. Et ab radice auulfx vitalis elt la-
ru$>8c ramorum tenerrimis. In A (Tyria, ipfa quo-
flUc arbor flraca in folo humido tota radicatur,

.c<* in. frutices, non in alborem. Ergo plantaria
lnfiituunt,anniculafque transferunt, & iterum bi
Gaudent enim mutatione fcdis, verna alibi,

111 AlTyria autem circa Canis ortum . Nec ferro
stringunt ibi nouellas: fed religant comas,vt in
^'titudinem exeant. Robu flas deputant craflitu-
dinis gtatia,femipedales ramorum relinquente?
dtincos, qui deciii alibi necant matrem. Dixi-
^ius falflnn ab his folum diligi.Ergo vbi non e/i
tale,falcm aipergunt non radicibus ,fcd longius
paulb.Qua clam in Syria S: Aegypto in binos di-
lidunt le truncosdn Creta & ternos , quadam
& in quinos. Ferunt flacim in trimatu. In Cypro
Vero, Syria. Aegypto, quadrima: alix, alia: quin-
flnennes, altitudine hominis, nullo intus pomi
^gno,quamdiu funt nouellx , ob id lpadonum
acccpto nomine;Cenera earum multa.Stcrilibus
ad materias, operamque lautiora vtitur A/Tyria,

&Aota Ferfis. Sunt & exdux palmarum quoque
^yiux, germinantes rurfus ab radice fuccifx.Dul
, cis

m C.Plinij Naturalis Hili.

cis medulla earum in cacumine, quod cerebriifl®
appellant : exemptaque viuunt , quod non ali#
Vocantur aurem chameropes, folio latiore ac
molli, ad vitilia vtiiiflimo. Copiofit in Creta, lc»
magis in Sicilia. E palmis prunae viuaces , ignif*
que lentus. Fructiferarum alii,- breuius lignurt*
in pomo , 'aliis longius : his mollitis , illi*
durius : quibufdam oueiim lunatumque, denttf
contra fafeinantes religione politum. Aliud pUt'
ribus veftitumpaucioribufuc nmic»s:3liud crah
h oribus tenui oribufue. Ita fumt vndequinqu^"
ginta genera, ii quis omnium perfeoui velit \\0'
mina etiam barbara , vinorum que c:< iis dide*
rentias.Clariffimx omnium , quas regias appeb
lauere ab honore ; quoniam regibus tanrutfl
Perfidis feritabantur , Babylone natx vno i1]
horto Bagou. Ita enim trccantfpadones:quiapujj
eos etiam regmuere Hortus ille nunquam nm
dominantis in aula fuit. At in meridiano otb^
pr.Tcipuam obtinent nobilitarem fyagri , orovJ'
mamque margarides E.v brtues,candidx,rotuB'
dx, acinis , qu.\m balanis , fimiliores. Quare #
nomen a margaritis accepere. Vna carum arbof
in Chora e fie traditur, vna & fyagtorum.MiruH1
que de ea accepimus. cum phoenice aue qux ptl'
tatur ex huius palmae argumento nomen acce'
pifie, emoti ac ren a Ici ex feipfa : crarque , cullJ
hec prodereirl>fectilis.IpAimpoirtUm grande,
rum, horridum, 5c a csteris generibus diftans.fi1'
pore ferino quem ferine in apris nouimus : cU*'
dentifiimeque caufa e ft nominis. Quarta autcr
jritas fandalidum , afimilitudine appellatarufl*
tam -in Aethiopi# fine quinque earum nec plut®s
arbores tradunt,non raritate magis, quam fuau1'
tate mirabiles. Ab his carior® maxime celebri'

Liber XIII. 11.

tUr > ^cibo quidem , fed 8c fucco vberrimrc. Ex

r ■ *

quibus praecipua vina Orienti, iniqua capiti, vn-

le pomo nomen. Sed vt copia ibi atque fertili-
r^Jta nobilitas inludsa, nec in tota, fed Hieri-
S -Unrc maximi. Quanqua laudat* & Archclai-
Phafelide , atque Liuiade , gentis eiufdem
^onuallibus. Dos his pnecipuai fucco pingui la-
tentibus , quodimque vini faporc in meile
PnduJci. Sicciores in hoc genere Nicolai 5fed
aUipl|tudinis praecipua:; quaterni cubitorum lon
Situdincm efficiunt. Minusfpcciofx,fcdfapo-
^ caryotarum forores , ob hoc adelphides di-
t:c > Proximam fuauitatem habent , non tamen
pandem . Tertium ex his genus pateton , nimio
yquore abundatirumpitque fe pomi ipfius, etiam
,nfua matre , ebrietas , calcatis fimilis . Suum
Senusc ficciore turba daftylis , praelonga gra-
vitate curuatis interim. Nam quos ex his ho-
Uori Deorum * dicamus, Chydxos appella-
ll,t lud^a , gens contumelia numinum infi-
Suis. In totum arentes Thebaides atque Ara-
blc« j macro que corpore exiles , affiduo va~

P^re torrentes > crudam veriiis, quam cutem,
obducunt. In ipfa quidem Aethiopia friatur
' tanta eff Accitas ) dc farina: modo fpiffatut' in
P^nem. Gignitur autem in frutice ramis cu-
oitalibus , folio latiore . pomo rotundo, fed
maiore , quam mali , amplitudine : Cycas vo-
Caht .Triennio maturefeunt. Semperque frutici
pomum eff fubnafcenre alio Thebaidis fru&us
e*tcmplo in cados conditur cum fui ardoris
•laimami ita fiat celeriter ex p irae: marce fcitque
npuretoffus furnis. Ex reliquo genere plebe ite
yldentur.s>ri 3c luba tragemata appellant.Nam
,u aliqua parte Phceiiiccs Cilici, xque', populari

ctiana

damm

ii 4 C.Plinij Naturalis Hifh

edam nomine a nobis appellantur balani . Eo-
rum quoque plura genera.Differunt figura rotu»
ditatis aut proceritatis . Differunt & colore , ni-
griores ac rubentes. Nec pauciores ficu tradun-
tur colores. Maxime tamen placent candidi. D»‘
liant & magnitudine, prout multi cubitum effe-
cere. Quidam funt nonampliores taba. Seruan-
tur hi demum. qui nafcuntur in lallis atque fabu-
lofis , vt in luda-a , Se Cyrenaica Africa. Non
item ili Aegypto, Cypro, Syria , &Scleucia AfiV'
rix.Quamobrem fues, Se reliqua animalia ex ln's
Paginantur. Vitiati aut vetufli eius pomi lignuin
ell, dccidilfe candidam verrucam , quxracenio
adhxlerit. Alexandri milites palmis viridibus
llrangtil.au funt.In Gedrofis id faftum eit pond
genere, alibi copia euemt. Eft enim rata mulleis
lirauitas, vt finis mandendi non nili periculo
fiat.

De SyrU arbortbtu. Cap. V.

SYriaprxrer hanc peculiares habet arbores. Io
nucum genere piftacia nota. ProdelTe aduer-
Pus ferpentium tradunturmorfus.de potu Se cibo-
In ficorum autem caricas.Se minores cius gene-
ris.qua- cottana vocant. Item pruna in Damafco
monte nata, St myxa : vtranque iam familiaretu
Icalis.Ex myxis in Aegypto Se vina fiunt.Iunipe
ri fimilem habent Phccnices Se cedrum mitio-
rem. Duo cius genera , Lycia 8c Phccnicia. Dif-
ferunt folio.Nam qua durum, acutum, fpinofun>
habet.oxycedros vocatur, ramofa Se nodis in fe-
lla. Altera odore prtrilat. Frudum ferunt myr1*
_ „. magnitudine , dulcem fapore .i Er maioris cedi*
l-mtti- duo genera. floret.frudum non ferc. * FrU-
* tra ' gifera non floret: Se in ea antecedentem fn1'

Stum occupat nouus . Semen eius cuprelTo fi'

ir.ile

Liber XIII.

I . ‘ OH/daty cedrelaten vocant.Ex hac refina
& llm r lnU,Matet“ Vero ipfl attctnitas.Itaque
m.c TiaCla deorunr ea fadlitauerunt. Cedri-

, Se-
eftar-

Illic Vi “vwiuum C4 wwnauciunuu

i„. e. ^0In* >n delubro Apollo Sofianus
bor. •* ~“e^us'Cedro fimilis in Arcadia ei
■ tn Phrygia frutex vocatur.

De terebintho Cap.VI.
y™ & terebinthum habet. Ex his mafcula
ri f a ne fru&u.Forminarmn duo genera. Alte-
du r p Us rubet lentis magnitudine, alteri palli-
dum vite maturefeit, non grandior faba,
di ot,e 'ucudior , taftu rehnofus circa Ida Troa-
pl.\!,ed in Macedonia breitis arbor hac atque
’™ Damafco Syria magna. Materies ei
dum lenta , ac fidelis ad vetuifatem , exi-
jn' “c nigri fpledorisdlos racemofusoliuj mo-
e “ rubens: folia denia.Fert&: folliculos

, "utentes 9uardam animalia, ceu culices , Ien-

j. cuique relinofum, qui & cortice erumpit.
f ?m rhus Syria malcula fert , fterili fetmina,
nno.vlmipaulb longiore & pilofo, foliorum
l[erfe femper contrariis pediculis, gracili bre-
'SUe ramo.Pelles candida conficiuntur iis.Sc-
nrn lenti limile , cum vua rubefeit, quod voca-
1 rnus, medicamentis necefTarium.

Deficit istegjptia , & Cypria. Cap. VI I.

p T in Aegypto multa genera , qua: non alibi.

Ante omnia ficus, oh id Aegyptia cognomi-
nata.Arbor moto fimilis folio, magnitudine, a-
PcQu. Pomum fert non rarois.fed caudice ipfo.
I" 5°c ipfum ficus cftpradulcis , fine granis in-
orioribus , perqudm fcecundo prouentu, fcal-
Pendo tantum ferreis vnguibus : aliter nonma-
nrefeit . Sed cum factum eft, quarto die deme-
Tom.ij. p

n6 C. Plini) Naturalis Hifl.

titur , alio fubnafcentc : fepteno ita numero#
partu, per fingulas flates multo lacie abundan'
te. Subnafcicur , etiam fi non fcalpatur , fcctifi
quater tcfrate, priorcmque expellit immaturtu^'
Materies proprij generis inter vtilifiimas .
Harim Magnis mergitur. Hoc efi eiusilccari. &
primo fidit , poftea fluitare incipit*, cettoque fu-
git eam alienus humor, qui aliam omnem tJ'
gat.Cuin innatare cccpcrit , tempefliuac habe*
lignum Huic fimilis quudantenus qu«c vocatuf
Cypria ficus in Creta. Nam &: illa in caudfi^
ipfo fert pomum , &: ramis , cum in craflitudr-
nem adoleucre . Sed lnrc germina emittit fifl?
vilis foliis radicis fimilia. Caudex arboris finii?
lis populo , folium vlmo.Fruflus quaternos fun-
dit: toties & germinat.Sed grofius eius non
turefcit.nifi i nc i fur a emiflo lafle.Suauitas 5c in-
teriora fici , magnitudo forbi.

De Ceraunia ftliqua. Ca[>. VIII.

Similis his filiquajquam Iones cerauniam va-
cant: trunco & ipfa fertilis, fed pomo filjqu?'
Ob id quidam Aegyptiam ficum dixere , errofj
inanifeilo. Non enim in Aegypto naicitur, ftr
in Syria Ioniaque , 6c circa Gnidum, atque i,J
Rhodo ,femper comantibus foliis , flore candi-
do, cum vehementia odoris, plantigera im*s
partibus , & ideo fuperficie flaucfccns , fuccufl*
auferente fobole.Pomo antecedentis anni cir<#
Canis ortus detradlo, flatim alterum parit: pofi'
cadlorcm, per Ar&utu hyerne fcetus enutrienti
De^PerJica Aegypti, & Jptna Aegyptia.

Cafr. IX.

AEgyptus & Perficam arborem fui gener15
habet, fimilem pyro, folia retinentem.?4*''
f Miras aflidua -ei , fubnafcente crafiino fru^1*'
f Mnn,£

Liber XIII. u7

Maturitas Etefiarum afflatu . Pomum longius
color’. ' v!C 3n]ygdalx putamine & corio
d;f£ * hcrbldo ' fed vbl nux illi , huic pomum,
diam nsb™e aC quamuis blan-

bonif ?r?dU cis ‘uauitas, innocuum . Materies
fere„ M U™1R,dine' nigri“a quoque nihil dif-
ead? 3 lor°' simulacra ex ea faftitauere , non
re ® gtatia, quim fideli materie , vtcx arbo-
te , balanum appellauimus.magna ex par-
UerfUnt°rta' Nal|alis itaque tantum elt. At e di-
do & c.UCl ‘n magno honore, palmi; fimilis.qua-
in br-,ei|?S ‘ollis vtuntur ad textiUa.Differt.quod
do on^latamQlU.ra %ai'gitur. Pomo magnitu-
j .,ma.num impleat , color fuluus.com-

cUs»grandefUfimeX'aUjer° duId' L'6numin-
detornant aroulos m”',* ’ ? ?U° 7^S
censrft c;v,- */n eo nucleus dulcis, dum re ®

di non pofflt, nifi plS^ip ,inlinitura'vt man'
teries criibinri. „i °s diehus maceratus.Ma
fima Nec E ce?and;E. & ob id feclis gratif-

'e duntaxat mgra' quonif"-1'1 inCadt™ gCn-

infol KacfaC1 C PU'r,efc«- Aculeus fpinarum &
tur ir.tt ‘ Se.men in filiquis, quo coria pcrficiun-
g a; vice. Flos S' coronis iucundus, &cme~

„ t!lenr,svtilis. Manat & gummi ex ea. Sed
aif^Ua vc'l>tas , quod cnefa anno tertio refur-
S' • Circa Thebas liate , vbi 8c quercus , & Per-
gfa,& oliua, ccc.a Nilo ftadiis lylucllri traitu,
luis fontibus riguo.

De pruno, & arboriliuc' circa Memphim.

] Cap. X.

*Bt & prunus Aegyptia, non diflimilis fpin*

P i

ii8 C. Plinij Naturalis Hifh

proxime di£lf pomo mefpili , maturefcens bru
ma,nec folia dimittens. Lignum in pomo gran-
de , fed corpus ipfum natura copiaque meffiut"
inltar incolis. Purgamm enim tundunt,feruant'
que cius offas.Syluellris fuit Sc circa Memphim
regio tam vallis arboribus , vt terni nequirent
vel circumpledli, vnius peculiari miraculo.neC
pomum propter , vfumue aliquem, fed euentutn-
Facies enim fpinre folia habet ceu pennas , qu#
radiis ab homine ramis , cadunt protinus , ad
pollea renafeuntur.

De gummi generibui y & papyro. Cap. XI.

GVmmi optimu efle ex Aegyptia fpina con'
ucnit, vermiculatum, colore glauco, puruni»
line cortice , dentibus adhaerens . Pretium eiu*
in libras x. 1 1 r . Deterius ex amygdalis amaris
& cerafo.peflimum ex prunis. Fluit & ex vitibus»
infantium hulceribus aptifsimum.Rc aliquando
ex olea dentium dolori : vlmo etiam in Coryco
monte Cilicis , ac iunipero , ad nihil vtile : e*
vlmi vero gummi & culices ibi nafcuntur.Fit
ex farcocolla ( ita vocatur arbor) gummi vtilif"
limum pedoribus ac medicis, limilepollini tbil
ris:&ideo candidum, quam ruffum , melius-
Pretium eius , quod fupri.Nondum palufrria at-
tigimus,nec frutices amnium. Prius tame.qua^1
digrediamur ab Aegypto , & papyri natura di-
cetur, cum charticvfu maxime humanitas vit*
conflet & memoria. Et hdc Alexandri Magni y1
doria repertam autorefl M. Varro , condita i“
Aegypto Alexandria. Antea non fuilie charta-
rum vfum: in palmarum foliis primo feriptit*'
tumideindequaruda arborum libris. 'Poltea pu'
blica monumenta plumbeis voluminibus, rno*
fiepriuata linteis confici coepta , aut ceris : Pu'

Liber XIII. 129

8‘Ilarium enimvfumfuifle etiam ante Troiana
empora tnuenimus apud Homerum. Illo vero
<p° cn:e > ne terram quidem ipfam totam fuif-
g ’ 'lu:’\nu,tc Aegyptus intelligitttr , cum in Se-
(altem eius' nomo omnis charta na-
pr tur • P^irea adagregatam Niio. Siquidem a
aro infula , quat nunc Alexandrix ponte iun-
“V n"dlis dieique velifico nauigij curfu ter-
ntuille prodidit. Mox armulatione circabi-
lothecas regum Ptolemati & Eumenis, fuppri-
eni? c'1artas Ptolem.ro, idem Varro membra-
fcu' ei£a.m' tradidit repertas. Poftea promi-
g c .Pattl>t Vfus rei , qua conftat immortalitas
A ‘nu.m.laPyrum ergo nafeitur in palultribus
. .. tt.autquiefcentibusNili aquis, t bi euaga
n ' , ° cubita non excedente altitudi-

tLlcfj brachiali radicis obliquae crafsi-

cubflaff-m 5 lateribus, decem non amplius

tum frhvi-fiS?®jCU<*ii'e ‘n gracilitatem falligia-
nullo '~ar vr"0-d0 I"1aimcn includens. Semine
3°*?" v£u e!U5.alio, quim floris ad deos co-
‘ 1 °.s ' Radicibus incola- pro ligno vtuntur;

vr®“ tantu'n gratia , fcd ad alia quoque
. , \ 1 la vai°Lum . Ex ipfo quidem papyro na-
gia texunt : &; c libro vela , cegetefqv, nec non
\ eitem , eriam Ihagularn. ac funes. Mandunt
q oque crudum deco irumque , fuccum tantum
cuoranres.Nafcitur Scias • ria, circa que odo*

1 acus ille calamus lacum. Neque aliis vfuseli,
jjuam inde, funibus rex Antigonus in nauali-
J*s, rebus, nondum fparto communicato. Nuper
** in Euphrate nafcens circa Babylonem papy-
*Um intelledum clt eundem vfum habere char~
,ac‘ Et tamen adhuc malunt Parthi veltibus Ji.
intexere.Prarparanwr cx eo chartie, diuifo
** >

* n ommit
charta

ip C. Plinij Naturalis Hift.

acu in praetenues , fcd quam latifllmas , phi-
luras.

Degeneribus chartarum , & quomodo charta fiant *
& de chartarum probatione y & yitijs , & gluti#9
earum. Cap. X 1 1.

PRincipatusmcdio, atque inde fciflurtc ordi-
ne, Hieratica appellabatur antiquitus 3reli'
giods tantum voluminibus dicata, qua: ab adu-
latione Auguffi nomen accepit , licut fecun- !
da Liuix a coniuge eius.Tta defcendit hieratica
in tertium nomen . Proximum amphitheatric#
datum inerat a confectura: loco. Excepit han^
Roma Fanni; fagax officina , tenuatdmque cu-
ri ofa interpolatione principale fecit e plebeia»
& nomen ei dcdit.Qu^ non elfet ita recurata, i*1
luo manlit amphitheatrjca. Poft hancSaitica»
ab oppido , vbi maxima fertilitas ex vilioribu*
ramentis: propiorque eciamnum cortici Tncnio-
tica a Vicino loco, pondere iam hxc.non boni-
tate, venalis. Nam emporetica inutilis fetibefl-
do, inuolucris chartarum, fegeftriuniq; inmer-
cibus vfum praebet, ideo a mercatoribus cogno-
minata. Polt hanc papyrum eft , extremumqu^
eius fcirpo fimile.ac ne funibus quidem , nifi in
humore , vtile. Texuntur omnes tabula: maden-
tes Nili aqua. Turbidus liquor vim glutini pro-
bet, cum primo lupina tabula fcheda adlinituo
.longitudine papyri , qua: potuit clTe refegmini-
bus vtrinq; amputatis. Tranfucrfa poltea crate5
peragitur.Premitur deinde prelis, & liceatur SO-
ie plagula, atq; inter fe iungutur , proximarunt
ftmper bonitatis diminucione ad deterrimas*
Nuoua plurcs fcapo quam vicen?.Magna in la-
titudine carum differentia, xin, digitorun*
optiinis . puo detrahuntur hieratica: Fannian*

den0*

Liber XIII. tjt

^enos habet.Et vno minus amphitheatrica.Pau-
iores Sairica : nec malleo fufficit; Nam empo-
J p breuitas fex digitos non excedit . Prater-
pectantur in chartis, tenuitas, denfitas,can-
fa° xrU^r' Pr.imacum mutauit c laudius Ca-
tul ’ r ,tlu*PPc Auguft* tcnuicas tolerandis
n iutheiebat calamis. Ad hoc tranfmittens li-
ras litura metum alferebau aduerm-,& alias
^decoro yifu pertranflucida. Igitur &c fecundo'
°tro itatumina fadta funt e pt imo lubcegmine.
ljx.K^f^acicudinem . Pedalis erat menfura , &
italis macrocolis . Sed ratio deprehendit
num, viiius fchcdx reuulllone plures infe-
jj tc, Pagjnas . Ob hoc pralata omnibus Clau-
>, • ' uguitscin cpiftolis autoriras reli&a: Li-
ana uam tenuit , cui nihil e prima erat , fed
conchi fi ^CrUjn^a,' Sca^ritia lauigatuc dente
bet nolim/ lCadu^Htera fiunt. Minus for-
fsoe humnr -C ^lrC.a * ,maSis Ipkndet . Rebellat
dpnr#»h -I • incurios^ datus , primoque malleo
deprehenditur , aut etiam odore , cum fuerit in-
rj^^oc . Deprehenditur & lentigo oculis*
no In^fl'!a !nc“^s gtanamentis ttenia , fungo
P pyii bibula > vix nili litera fundente fe : tan-
nineit fraudis. Alius igitur iterum texendis
‘ or ' ^utimini vulgare e pollinis flore rempe-
f rUCnte at}ua’ niinimo aceti alpcrfu.Nam
l'ne j gummifque fragilia funr. Diligentior
Cllra , molli panis fermentati colata aqua fer-
uente : minimum hoc modo intergerij : atque
etiam Nili lenitas fuperatur. Omne autem glu-
htium , nec vernilius eile debet vno die, nec rc-
Cehtius. Poftea malleo tenuatur , & iterum glu-
hno percurritur : iterumque conftri&a eruga-
lui*atque extenditur malleo. Ita funt longinqui

p 4

i$z C. Plinij Naturalis Hifl:.

monumenta Tiberij Caiiqi Gracchorum manu*'
quae apud Pomponium Seciidum vatem ciuciO'
que clarifsimum vidi annos fere poft c c.Iam ',e
ro Ciceronis ac Diui Augulii Virgilitque fape'
numero videmus.

Dchbrif Numa. Cap . XIII.

INge ntia quidem exempla cotra Varronis fefl'
tentiam de chartis reperiutiir. Nanque Calliu*
Hemina , vetuliiiiimus autor Annalium, quarlb
eorum libro prodidit ,Cn. Terentium fcribai"
agrum fuum inlauiculo repallinatem oftcndif*
fe arcani , in qua Numa , qui Roma: regnauit/1'
tus fuifTet. In eadem libros eius repertos P.Cot'
nelioL.F. Cethego , M. Bcbio.Q. F. Pamphil» I
c o s s. ad qL os a regno Numx colliguntur an- |
ni n x x x y.Sc hos fuilfe e charta:maiore etiam*
num miraculo , quod tot intolli dutauerunt an*
nis.Quapropter in re tanta ipfaus Hemina: verb*
ponam : Mirabantur alij, quomodo illi libri du*
rare potuiflent.IUe ira rationem reddebat: Lapi'
dem fu i fi e quadratum, circiter in media arc*
vintlum candelis quoquo verfus. In eo lapitl£
infuper libros impolitos fuilfe : propterea arbi*
t ReClius rrarier eos non compucruifle. Et libros cedraco*
legendi vi fuiffe: propterea arbitrarier tineas non tetigifi^'
detur ex In his libris feripta erant philofophix Pythago*
vetuflu C0- ric.r. Eofque combuftos a (i- Petilio PratorC)
di. mutata quia philofophi.i feripta elTent . Hoc idem tra'
verborum ditC. Pifo Cenforius primo commentariorum1 !
I nttr\>un - fed libros feptem iuris pontifici) , totidemqs Py* '
Hicne.iAn thagoricosfuiire .Tuditanus decimo tertio, fW'
tiquitatu mx decretorum fuifle. Libros duodecim fuilfc»4
/juinto.^dn ipfe Varro Humanarum * antiquitatum qui11'
tuu fet-uu- que Antias fecundo, duos pontificales Larino*
eh.&e. totidem Grrcos prxeepta philolophi.T conti'

ncnt

Liber XIII. 233

gentes. Idem tertio ponit, quo comburi cos pla-
eut.intcr omnes vero conuenit , Sibyllam ad
arquinium Superbum treis libros attulille. Ex
d ibus igni duo cremati ab ipfa, tertius cum C a-
f '°‘i0 Syllam* temporibus. PratereiMutianus
J l“cn!ul prodidit nuper fe lcgilie , cimi pr.xii-
«j Lycia:, Sarpedonia aTroia feriptam in
j.odam templo epillola: chartam.Quod eoma
|is miror , C etiamnum Homero condente Ae-
gyptus non erat: aut cur.fi iam hic eratvfus,

'Pia illa Lycia Bellerophonti codicillos da-
tmr n°n cP'^olas > prodidit ‘ sterilitatem fentit
inm-^U0^ue' ^a*bmque iam Tiberio principe

difPMfand^’ VC d SePa‘U datemur «hitri
1 cntandualids m tumultu vita erat.

/a Cap.XIIIT.

Abore Pla Aegypto contermina inlignesar-
quarumn habet, pra ter laniferas.

ArabixdiclareftnprnfCript,°nC I,'t,01ura ' atclue
. roP*or tamen huic natura Ia-
ttlllfriip0^-1' ®°UicuIus granati modo mali: fi-
Palmf , , ,Wer ? arbores • P«M hanc
bku A 1 C- re?limus- iniularum arbores am-
j. c I?.??*’ & nemora odorata, in mentio-
ne earum difla funt.

^^ntis arboribus , & ctdrinu menjis , dr qus.
hu Undentur, & qu*vittcpcrentH.r
Cap. XV.

A Tlas mons peculiari proditur fylua , de qua
idiximus . Confines ei Mauri .quibus pluri- * BuiUm
A arbor cedri Scmeniurarum infania, quas fa? fi, de^r

hrdre^rCOntramatSHtltaSregCrUm-’Extat fi’™" t «-

Ci mi u^rr 'llapat'PerUrt'&(lUod culi pnn.

ag>smtrumeft, illo iuo empta H-s.x.memo- ana hunc

p f

2$4 C.Plinij Naturalis' Hift.

in modum- ratur & Galli Afinij,H-s. x t. Venundata: funt 5C
legit : Ex - du.x iuba i:ege vendente: quarum alteri pretium
tant hodie fuit h-s. x v. alteri paulo minus . Interiit nupe*
M. Cicero- incendio a Cethegts defeendens. h-s. nn1,
nu in iUa permutata, latifundii taxatione , Aquis prardia
pauperta - tanti mercari malit. Magnitudo amplifiima ad-
te, et quod huc pujCj vnjus commi lia: ex orbibus dimidiatis
magi* duobus , d rege Mauritania? Ptolemaro , quatuoC I
rueft } i !do pedum & femipedis per medium ambitum, crai-
auo empta fitudine quadrdtali. Maiufque miraculum in ea
h-s • X I. CH; artis, latente iun&ura quam potu i flet e fle n*
jliemoran tut-a folidac.ltem aNoniioTiberij C?faris libet-
tur & Ggl ro cognomen trahetis, tribus iicilicis infra qua'

Li lAfinij tuor pedes, totidemque infra femipedein craflj'
H-s .Xl-ve tudinis.Qua in rc non omittendum videtur: T i' |
nundata. berio principi menfam quatuor pedes fextante
Siit et dua & ficilico excederem» tota vero cratfirudinc lel' j
a Iuba re- cunciali, operimento lamine vellitamfuille , c* i
ge penden- tim opima' 'Nomio liberto eius effer, cuius mate*
tes : quarii rja erat tuber.Hoc efl radicis vitili ,maxim£qi,g |
alteri pre- jn eo laudatum , quod fub terra totum fuerit , & i
tium- fuit jarius quam quae fuperne , quaque gigmmtirf
h-s. XII. etiam in ramis proprieq» quod tanti emitur , af*
alteri pau- borum vitium efl:, quarum amplitudo ac radi"
lb minus, ces a;ftimari poffunc ex orbibus. Sunt autem cor
Interijtnu prelTo iccming etiamnumfylueftri ff miles foli^’
per incedio odote, caudice . Ancli orarius mons vocatur ci' j
^dttegijs teriorisMauritaniae.quilaudatiflimam dedit cf \
defeendens drum , iam exhauftus . Menfis praecipua dos i** 1
H-s .xiiij. vena crifpis, vel in vertice variis.Illua oblong^. |
permutata euenit difcurfu , ideoque tigrina? appellanti'
latifitndij hoc intorto, & ideo tales pantherina vocanti'
taxatione , sunt &: vndatitncrifpa;, maiore gratia, li
&d lium cauda: oculos imitentur. Magna vero p^1;

has gratia extra prsedi&as crifpis denfa ve^j

Liber XIII. 2jj

grani congerie, quas ob id a fimilitudine apia-

ma.V°C^nt'®Ummaver°omn‘um * 11 colore. Hic
a.ume mulli placet , luis refulgens venis. Pole
sc amplicudo eft iam totius caudicis. Iuuant
r nra quoque in vna menfa vitia : lignum „ita
“«mr materia furda . Bc indigefta «Implicitas
^utplatani foliorum modo digefta : itemilignf
JJts (imilitudo , vel coloris:8c quibus maximi
noxias fecere altus ventique , rimis., aut ca-
r1 lamenta rimas imitata. Poltea murama nigro
‘^rtens limite, variifque corticum puntiis
■Pprehenfus papauerum modo , & in totum a-
Propior color, macubcite difcolores. Viri-
fj^^rra condunt barbari, & illinunt cera.Arti-
dieh ' Ll° frumenti acernis imponunt feptenis
ii (i Us ’ totldem incermifli; : mirumque, ponde-
Pe'r '?,nCUm *ta detrahat. Naufragia docuere nu-
rjtj .anc quoque materiam Hecatam raari.du-
ln 'bnorrupia fpiffari , non vllo modo vehe-
u ' tll,s • Nutriuntur optime , fplendeiaintquc,

I ‘,cca fricats a balineis maxime, nec avi-
tis' - lmur' vt ilis genit® .Inter pauca nitidio-
infll^ infti'umentah®c arbor eft : quapropter
“tendum ei quoque paulum videtur.

Tbyaarbort]iiit, Caf. XVI.

etiam Homero fuit, 033/1 Givccvocatur,
t _j ab aliis thya . Hanc igitur inter odores vrf
j j i in deliciis Circes, quam Dearn volebat
Iigi , magno errore eorum , qui odora*
entain eo vocabulo accipiunt , cum prsfer-
nr eodem verfu cedrum laricemque vna cra-
^tinquo manifeftum eft de arboribus, tan.

i ' cutum.Theophraftus , qui primus a Ma-
wi Alexadii £tate fctibit,qu® circa vtbis Roma:

qua

23(7 C- Plinij Naturalis Hid.

quadringenteftmum quadragefimum gefta funr
annum.magnum iam huic arbori honorem cri'
buit,memoratascxca referens remplorum vere-
rum contignationes .quandamque immortalita-
tem materix in teotis contra vitia omni i ncot'
ruptx.Radicc nihil crifpius,nec aliunde pretio-
iioraopcra.Prxcipuam autem e (Te eam arborei
circa Hammonis delubrum.Nafci &c in interio-
re Cyrenaica: parte. De menfis tamen tacuit : &
alias nullius ante Ciceronianam vetuflior me-
moria ell : ex quo nouitix apparent. Aliacfl ar-
bor eodem nomine, malum feres exeeratum ah'

quibus odore &: amaritudine, aliis expetirum,d0

mos etiam decorans, nec dicenda verbofius.

De <trbcrc loto. Cav. XVII.

EAdcm Africa, qua vergit aa nosdnfignem ^
borem loron gignit,quam vocant celtin > ^
ipfam Italia: familiarem , fed terra mutatatfl-
Pr^cipua eft circa Syrtes atque Nafamonas.M3'
gnicudo.qux pyro,quanquam Nepos Cornelii
breuem tradat. Inciiurx Folio crebriores : ali0'
quin ilicis viderentur. Differentiae plures, exq^,
maxime fructibus hunt. Magnitudo huic fab£
color croci, fed ante maturitatem alius atqfc
alius,ficut in vuis. Nafcitur denius in rart1**
myrti modo, non vt in Italia, cerali : tam duK1
ibi cibo, vr nomen etiam genti terrxquc dedet*c'
nimis hofpitali aduenarum obliuione patri»^'
runt ventris non fentire morbos , qui eum mafl
dant.Melior line interiore nucleo , qui in altePj
genere oflcus videtur.Vinum quoque exprimirU
illi , limile mulfo , quod vitra denos dies neg*
durare idem Nepos : baccafque contufas cul\
alica ad cibos doliis condi. Quin & exer ci[U^
paftos «o accepimus , vitro citroque comm^^

Liber XIII. 1}7

camf,r A,r‘cam-Ligno colos niger. Ad tibiarum
u ‘r s exPet<tur.E radice cultellis capulos, bre-
bor!JIet:aii VfUS e!CCoSit:ant’Ha:c ibi natura ar-
Ae» ' e°dem nomine &herba,& in

tiijn ^t0 caUa's 'n palullrium genere. Receden.
bar rr,eiilrar ‘luis Nili nS"is> prouenit (imilis fa-

uj ’ i™’™ mlquedenfa congerie ftipatis.bre-
in c' ■ tant“m ’ gracilioribufque : cui fruflus
aji0 ab>,t9 papaueri fimilis inciiuris, omnique
Pita ’?0<io>intus grana, ceu milium. Incola: ca-
Uanjm a“'uis putrefaciunt : mox Feparant la-
blirui * 11 Cata tundunt, eoque pane vtuntur.
dente'11 e l,<luac! Pr*tet bsc traditur : Sole occi-
Ad o PaPaUcra ea comprimi, & integi foliis.
flbfnntUrn ailtem aperiri , donec maturcfcant,
JUc qui cft candidus.decidat.
t J. ' A“/'“ 'pfo,&c radice loti. Cap. XV l 1 1.

MJ amplius in Euphrate tradunt, & fcapum
dias nnJ? & ®°rcra vefpera mergi vfque in me-
njjm 0c5cs,rotumque abire in altum, vt ne de-
denai^“‘, m m anu poflit inueniri. Verti dcin-
gere ,latlrn1ifubrigi,& ad exortum Solis emer
etiam* 1 a1uam,ac florem patefacere , atque
HadireUni exurgere>vt plane ab aqua abiit alte,
tudin, m lot°tha:c habet mali cotonei magni-
»eas C’0f,cna,n nigro cortice , qualis & cafta-
bis f ‘j'g:t-In[Lrius candidum corpus, gratum ci-
Pru' ed,«“d0 gtatius decoctum , flue aqua , flue
eiuso eC aLiunde magis , quam purgamentis
•us^Iues craflefcunt.

D‘[akttro,er Punico malo,& deflore Tuniei

Cmali. Cap. X / X.

''renaica regio loton fu? poflponit paliuro.
Ftutjcofior htec , frudtuque magis rubens,

“tus nucleus non fimul manditur, ineundus per

fe,.

238 C. Plini j Naturalis Hift.

fe, atque fuauior e vino.quin&vina fucco fu°
commendans. Interior Africa ad. GaramantSS
vfque,8c defcrta, palmarum magnitudine & fu»'
uitate conftat, nobilibus maxime circa delubrU
Hammonis. Sed circa Carthaginem Punicum
malum cognomine (ibi vindicat. Aliqui grana'
tumappcllant.Diuifit&in genera, apyrinonvO'
cando,cui Iignofus nucleus abeft. Sed candi-
dior ei natura, & blandiores funt acini.minufl'
amaris difiineti membranis, Alia Itruclura eo-
rum,vt in fauis, communis. Nucleos habentium
v.fpecies, dulcia, acria, milia, acida, vinofa.S»'
mia & Aegyptia, di(linguunturerythrocomis,Sj'
leucocomis. Corticis maior vius ex acerbis »»
perficienda coria. Flos balauftium vocatur
medicinis idoneus, & tingedis veilibus, quarum
color inde nomen accepit.

De^Afu& Gr&cUfruticibut. Ctrp. X.AA
* Lcgcndit tN Alia ScGtsecia nafcuntur frutices, * Epie*1'
ex Dtcfco - letis, quem alij embolinen vocant ,j>aruis i°'
ride, Epipa liis,quj pota contra venena ptofunt,ncutErice*
ths , cjteam contra ferpentes.

alij ellebo- DethymeUa , fiuechamcUa,& tragitctlnthc,
rinen itppel &dc tragio fmeJcorpi<mc,& myrice,& bry<t,

hnr. & gella. Cap. X XI. ,

ET in quo nafeitur granum Gnidium , quo
aliqui linum vocant. Fruticem vero thyrrmj
laatn.alij chamelatam , alij pyros achnen , »m
eneftron, alij cncoronJHl firailis olealtro
liis anguftioribus , gummofis fi mordeantur ’
myrti magnitudine, femine, colore Stfpecie &
ris , ad medicina: tantum vfum. Tragion fi’»0'
cem fola Creta infula gignit, terebintho fimilfj
& femine, quod contra fagittarti ifius-eflicacim'
mum tradunt.Eadcm Sctragacanthcn/piu*3^'

Liber XIII.

r°cant’ folitariam circa faxa aquo-
Paulr» lem frax*no comce,8c ramis. folio pyri,
8ofis°-tauicD loi>gioribus crafiioribufque.ac ru-
hordn^r fUMs ' V*!1" tota dilcummt: femine
bmili & colore. Materies elt dura atque
rin,.!j?ua in domum illata, difficiles partus fie-

I1 oq u nr. mr-ir f-/> i>m#»

»ibo',OC-atUC euonynlos.uon abfimilis Punies
fieur? ’ m“r eam & laurum folij magnitudine,
Itati,, VC«° &mollicia Punicf .flore candidiore,
Ani ' ■ em denuntians. Fere Aliquas fefami
Arn |CS,lftusg1'anurn quadrangula figura, fpif-
(je ’.a e animantibus : nec non & in folio ea-
Succurrit aliquando prsceps alui exi.
a 0lt[Oi Alexander Cornelius arborem eonem
^ppellauit.cxqua fatia cliet Argo, fimilem ro-
°ti vifcum ferenti , qusnec aqua nec igni pof-
tet c°rtumpi,ficuti nec vifcum, nulli alijcogni-
am.quod equidem fciam.Adrachncn omnes fe
e Grsci portulacae nomine interpretantur, cum
ia fit herba, & andracbne vocetur,vnius lite.
* diuerfltate, Cattcrum adrachne eft fyluefiris

aibor.

240 C. Plini) Naturalis Hid.

arbor. neque in planis nafcens, fimilis vnedonn
folio tantum minore, & nunquam decidente!
cortice non fcabro quidem, fcd qui circumgela-
tus videri polfit : tam triftis afpe&u eft.Simili5
8c coggygtia folio , magnitudine minor. Pro-
prietatem habet frudum amittendi lanugine
i pappum vocant ) quod nulli ali j arborum eue-
nit. Similis Sc apharce . bifera xque quamadra-
chne.Priorem frudum incipiente pubelcere vU»
peragit, alterum initio hyemis : quales eos , no»

traditur. Et ferulam inter externas dixifle com
uenict,arborumq; generi adfcripiiile : quoniat»
quarundam naturx ( licut diilingucmus ) lign»
omne corticis loco habent , hoc cft foriniccus-
ligni autem loco fungolam intus medullam ,
fambuci : quxdam vero inanitatem, vt harundi'
nes. Ferula calidis nafeitur locis, atque trans ttt*
ria, geniculatis nodata fcapis.Duo eius genera'
Nartheca Crxci vocant , adurgentem in altit»' j
dincintNarthechiam vero femper humilem. -
genibusesceuntia folia maxima.vt quxque tert*
proxima. Cxtero natura eadem, qua: anetho , ^

* f-xUu * frttdui fimilis. Nulli fruticum leuitas maio(-
.* ciliis ex 0b id * geftatu facilior.baculorum vfum fene'
vttufio co- «uti prxbct.Semen ferulx.thapfiam quidam v°
di . gejluta cauete : decepti eo, quoniam ferula line dubt'“!
Jacilius e fi thapfia.fed fui generis,foliis fceniculi.ina»’

caule, nec excedente baculi longitudine. Setrit»
quale ferulx, radix candida. Incifa lademana’
&contufa fuccotnec corticem abdicant, om»1
*venena ea * venenata.Quippe etiam fodientibus nott1'
fi minima afpiretaura.intumefcunt corpora,'^
ciemqi inuadunt ignes facti : ob id cerato pt>lj.
illinunr. Quibufdam tamen morbis auxiliari ",
eunt mcdid.pcrmiltam aliis. Item in alopt"^

f Liber XIII. i4j

“ggillatifque ac liuentibus :ceu veto remedia

Br>vlnij V/i^Ce^eracontl:a<^ent’ ^cd i;ia praetexunt
Vr ,/° mdrumento : tantumque impudentis eft,
in AC?enum artis perfuadeant. Thaplia eft
^ Attica vehementiffima.Quidam caulem in-
untpermdles,& in ipfa excauant radice,
folia “““I C01irtunt,arcfaftumq, * tollunt. Alij ^lij md.
Cllm ?, m ■ radicem tundunt in pila , &fuc. gno vetlt.
Gsfa i Coaaumdnuduntinpattillos.Nero ftorii coii
nis vtirllCarem ei dcdic illitio 'mperij.noftur- confcnTu . ’
Aenf rfk. °n,bus conuerberatam faciem illi- mat atover
ttap 31 cum thure ceraque.&fequuto die C°n- boru ordi.

ferur mcutemfyncmmcircunfcrcn5-Tgnem ne, fic le-
pto Praedi"16 fetUari cectumeft’e4%i in Aegy- git, toUif.

c«ppan,fiuecynosbato, aut opbeoftaphyle, Radicent

Cap. XXIII. tuiut,irc.

& cibi PP,ariS’ "rmioris ligni frutex, feminifqi nullae au-
ccem-,^ gaCi 1 cauIc ‘luo4ue vni plerunque lu mentio-

l LSlleilnl U-om ro novo».. : r.. r ‘ •

1

^ccern> ' * '*auiC quoque vna pieiunque

dem JF'0;Cauend3e.iusg<:nt:>';i'Peregrina.Siqui-
rnicum \/CUm Pclt‘iens> Africum gingiuis ini-
«onibi, aarmadcumvuluis> & onmium infla-
uluUm 7 'Apulum vomitus facit : ftomachum S:
alii ODh„‘nnUeVQl!idam* id cPn°<baton vocift, * fiUit
‘i.circa x?.,taPhyIen- fruticofi eft generis & fa- e tum
Uun altir, a- nafccns duorum terme cubito-
Pvri (i l!f,'nc' pollicari craf5tudine,coma pa-
ti,s Te . “lu<: manditur modo: radice ferra-
dl«itiam n'S pri’ciPua ■ carbonis vfu . propter

DtJpinaBabylonii regia, &dc cyti/b.

Cap. XXI III.

jV0tl omittendum eft & quod Babylone feri-
»if ^infpinisjquonia non aliubi viuit.ficut&t
cum in arboribus : fed illud in ipina tantum
Tom. ij.

1

14 1 C. Plinij Naturalis Hili.

cjure regia vocatur .Mirum, quod eodem dicgcf'
minat.quo inieclum eft.Iniicirur autem ipfo C&'
nis ortu,&: celerrime arborem occupat. Con-
diunt eo vina, &: ideo ferunt. Spina illa nafeitui' •
&: Athenis in longis muris. Frutex eft fk cytilus»
ab Ariflomacho Athenienfi miris laudibus pr?-
dicatus pabulo ouium, aridus vero etiam fuutn ;
fpondetque iugero eius annua H-s. M M.vel
diocri foloredims.Vtilitas,qua: eruo,fed ocyoC
fatietas, perquam modico pingucfccnte quadru-
pede , ita vtiumenta hordeum fpernant.Non e*
alio pabulo laciis maior copia aut melior, fupef
omnia pecorum medicina a morbis omni vfi* .
prreliante.Quin fk nutricibus in defeflu la&|s

aridum, atque in aqua decorum, pomi cum vi'

no dari iubet:. firmiores celfioiefquc infante* |
fore. Viridem etiam gallinis, aut fi aruerit,mad^
fa&um.Apes quoque nunquam de fore cytifi p&
bulo contingente , promittunt Democritus &
Ariftomachus. Nec aliud minoris impendi; eu*
Seritur cum hordeo, aut vere femine, vtporrufl*'
vel caule autumno ante brumam.Si femine,
didum: 8c fi defint imbres, fatum fpargicur.FlaP'
te cubitales feruntur fc robe pedali. Seritur * pcf
jequino&ia tenero frutice. Perficitur rriennlP'
Demetitur verno azquino£lio,cum florere defi1^
vel pueri velanus viliffima opera. Canus afyc'
dlu,breuitcrque fi quis exprimere fimilitudjne111
yelit , anguftioris trifolij frutex. Datur anin^j
Jibus poli biduum fem per. FI y eme vero qtiC
inaruit, madidum. Satiant equos dente tibr#>^ ,
portione minora animalia -.obiterque inter 0}'
dines allium Secepe feri fertile efl.Inuenrus bj
frutex in Cythno infula , inde tranflattis eft 1
omnes Cycladas,mox in vrbes*Grxcas , mag^'

Liber XIII. 243

rnm*?r0”erull.:.ProPter '3uot* m‘ixim£ rairorraT
non l Ic ‘j • !ta ia' Non ■'cftuura > n°n frigorum.

Ad" • nclinum»aut niuis iniuriam expauefcit.
n, iVClc Hyginus , ne hoftium quidem, propter
^Uam gratiam iigni. * Y *

e fruticibus & arboribus ncftri maris, atque

N %»bri& Indici. Ccp. XXV.

oraintur & in mari frutices arborefque, mi
notes in noftro. Rubrum enim , & totus
Ji *entis Oceanus refertus eft fyluis. Non habet
cn, , ¥ niia nomen, quod Gratci vocant phy- „ ,/ ,

lum a‘ga herbarum. magis vocabu- a u‘i

ta cointelliSjtur : hic autem eft frutex. Folia la-
eant °,^vil''<fi gignit, quod quidam prafon vo-
lae ’ .Z0‘'era-Altcrum genus eiufdem>capil-
perius n,‘° ami,le feniculo, in laxis naicicunlU,
que : ^U. vaf!5 haud procul liroretverno vtrun-
nato in at,tumno- Circa Cretam infulam
tiflinio ii m quoque inficiunt, lauda-

rium eft Patte Aquilonis, aut cum fpongiis.Ter-
eaule , ®!?rn*Ili limile .radice geniculata Sc
brvon !?Ua ltcr ca'arai- Aliud genus fruticum
iam h<v°-CatU?’ fo*io l*&“ce,rugofiore tantum,
quern? “J”1?5 nafcens. In alto veri) abies &;
tent ent C| lta^ ahitudine.Ramis earum adll.r-
Clanrl Chai-Qflercu etiam tingi lanas tradunt,
gis l ena et‘arn quafdain ferre in alto : naufra-
duntuCdeptdl5nfl vr'nant‘bufque. F.t alia; tra-
patiim prafrandes circa Sicyonem, vitis enim

ce p ■ , aah- i;ur. Sed ficus fine foliis, rubro corti-
Colum palma fruticum generis. ExtraHercuIia
lauri otri fronde nafeitut frutex , & alitus
ttansfi thymi> fi111 ambo cie£ti in pumicem
j ,, “Sarantur.Atin Oriente mirum eft, ftatiirt
°f fer folicudines nihil gigni , praeter fpf.

<L *

S44 C. Plinij Naturalis Hift.

nam, qua' fitiens vocacur,& hanc raram admor
dum.ln mari vero Rubro fyluas viuere, laurum
maxime &c oliuam fetente baccas:8c cum pluat,
fungos, qui lble tafti mutantur in pumicem.Fru-
ricum iniorum magnitudo ternorum eli cubico-
rum, caniculis referta, vt vix profpicere e naui
turum fit , ternos plerunque ipios inuadentibus.
Quinauigaucre in Indos Alcxadri milites, fron-
dem marinarum arborum tradidere in aqua vi-
ridem fuille , exemptam fole protinus in falcm
arefcentem.Iuncos quoque lapideos perquam li-
miles veris jxt litora, & in alto qualdam arbu-
fculas coltJrc bubuli cornus ramofas,& cacumi-
nibus rubentcstciimtra&arentur, vitri modo fra-
giles.in igne autem vt ferrum inardefeentes, rc-
liin&is colore ftioredeunte. Eodem tractu infu-
larum fyluas operit tritus , quanquam altiores
platanis populifque altiflimis.Foiia iis lauti,fios
violx &: odore & colore : Baccat.vt olcis,&: ipfi”
odoris iucundi autumno nafcentes , foliis nun-
quam deciduis. Haru minores totas integit ma-
re.Maximarum cacumina extant , ad qu* naues
religantur:& cum recellit alius, ad radices. Alias
quoque arbores in alto ab etfdc accepimus eo-
dem in mari vifas,femper folia recinentes : fru-
dtu earum lupino fimili. Iuba cradic , circa Tro-
glodytarum infidas fruticem inalto vocari Ili'
dosplocamon, corallio fimilent fine foliistpr:”'
cifum mutato colore in nigrum durefcere.Ciu”
cadat, frangi. Item alium, qui vocatur charitO'
blepharon, efficacem in amatoriix.SpathaliaeO
facere & monilia fceminas. Sentire eum fc ca-
pi, durarique cornus modo , Sc hebetare aciei”
ferri. Quod fi fefellerint infidi^ , in lapidei”
transfigurati.

Mf

C. PLINII

SECVNDI NA-

TVRALIS Hi-
storia
L I 73 f 7L X111I.

In ytfo * frugifer* arborei traduntur.
PROOEMIVM.

Jl\ X r e r. n ae arbores, indoci-
j. A2 lefque nafei alibi, quam vbi coe-
Jfife pcre,&qux in alienas non com-
meant terras, ha&enus fert1 funt.
Licetque iam de communibus
ris loqui, quarum omnium peculia,-

mern'1™' Vl^cr‘ Poteft Ualia-Nofceutcs tantum
ci nf,'net!nt' uacuras earum a nobis interim di-
in',.,^ cui curas : quanquara & colendi maxima
InterifT 3 l*0l:tio elc‘ ^“d latis m‘tari non queo,
. , ' quarundam memoriam, atque etiam

c . Inum>qu? autotespcodidere,no:itiam.Quis
fu™ 11011 communicato orbe terrarum , maie-
c Romani imperij profcciile vita putet com-
ctflc,° ferum ac lbcietace felix pacis, omniaqi
vfu ? 3U* occulta ante fuerant , in promifcuo
wulta n A' hctcule non tepermntur.qui nor int
ferti I' ab a wi(Iuis proditaitanto prifeorum cura
a "10tiaut induitria felicior fuit , ante millia
cenr m *uter principia lite rarum Hefiodopre-
cpta^agricols pandere oriafubfeaitifcn non '

<i i

agricolis

2,4^ C. Plini) Naturalis Hiflr.

paucis hanc curam cius,vnde nobis crcuic la-
bor. Quippe ciim requirenda line non foliim
poftea inuenta, verum etiam ea, qua: inueneranc
prifci,dchdia rerum internecione memoria: in-
duc} a. 'Cuius fomni caufas quis alias , quam pu-
blicas mundi, inueneric ? Nimirum alij fubicre
ritus , circaq-, alia mentes hominum detinentur»
& auaritiae tantum artes coluntur. Antea incliths
gentium imperiis intra ipfas , ideaque k inge-
niis, quadam ftcrilitatc iortuii£,ncccile erat ani-
. mi bona exercere : rege fque innumCri honore
artium coiebanttir,flc in olle nta^one has prtrlc-
rebantopum, immortalitatem libi per illas pro-
rogari arbitrantes. Quare abundabant fle pr.c-
mia,&: operte vitae. Polieris laxitas mundi k re-
rum amplitudo damno fuit, pollquam Senator
ccnfu legi cceptus , iudex heri cenlu , magiftra-
cum ducemquc nil magis exornare,quam cen-
fus:poftquam cccpere orbitas in autoritate funi-
ma k potentia elfe, captatio inqutdiu fcrtiliifi-
mo , ac fola gaudia in polhdendo : pdTiim iere
vitat pretia : omnefq; a maximo bono liberales
dicla: artes, in contrarium cecidere, acieruitute
fola prohei ccrptum. Hanc alius alio modo, &
in aliis adorare, eodem tamen, habendi quo c a*
fpe.s , omnium tendente voto.Paflim vero ctian1
egregij aliena vitia quam bona fua, colere mal-
le. Ergo hercule voluptas viuerc coepit, vita ipf*
deftit. Sed nos obiircraca quoque fcrutabmiur*
Nec deterrebit quarundam rerum humilitas , h"
cut ncc in animalibus fecit'. Q^uanquam vide**
pius Virgilium pracellentiflinium vatem , ea de
caufa hortorum -dotes fugilfe : e tantiYque ,
retulitflores modo rerum dccerpfilTe, beauifl’
felicemq; gratia: xv.omnino generibus vuarpfl®
* ■ - * - »oird°

Liber XI III. 247

Ver1? .aat*'5’ tr‘bas oles, totidem pyronira, malo
Vnd anttun AffytiOjcateris omnibus neglectis.
q(* e aute™ potius incipiemus , quam a vitibus*

C((. vllni principatus in tantum peculiatis Ita lix,
em’; Vel n°c vnoomnia gentium viciile, quan-
Vbi" °^ot>fera , poilic videri bona : quanquam
fr‘*fertuUe yubcfcentium odol‘ nuila fuauicas

vitium natur a,&t]ttibni modis ferant.

\ri ■ Cap' 7'
y tcs ture apud prilcos magnitudine quoque

Cl:lJ '1Uel arbores numerabantur. Iouis iimula-
lotse u '1- Vrbe FoPul°nia exvna confpicimus,
tanou?JncorruPtum:Icem Maffilix patcram.Me
Hetit I remplum Iunqnis vitigineis columnis
Scandi/ 31'1 Iumcicahs rectum liphelix Dianae
ad pla;c“r vite vna Cypria, vt ferunt, quoniam ibi
gnu ;u‘^ amplitudinem o.tum. Ncc eit li-
btjs t;lc, *terniot natura. Verum illa ex fylueftri
annua a..Cte^cl«im, quando lix vites tonfura
inpain ?tlCcntl!r’ 8c vis earum omnis euocatur
qUe t 15es*aut deprimitur in propagines, fucci-
^tRior ltU™ Stat‘s ex his pluribus modis ad cx-
Puiismd ■- !^l!e ^nAenia-In Campano agro po- .
inos maritaiquccomplexx, atque per ra-

fu p j m procacibus brachiis geniculato cur
limes rmcs>cacui"ina -cquanc,!,'! tantum fub-
m , lVC v'udomiaror autotatus rogum ac ru-
am m ®xcipiat. Nullo fine crefcunt drttidiaue:
bijj j°tlUsaueHi nequeunt. Villas 6: domos am-
quoou''8UlarUm palmitibus, acfequacibus loris
nuso ue,Wem°ria dignum inter prima Valeriae
Hj jn r ?u.c Cornelius exihimauir.Vna vicis Ro-
hes «mk ‘r Ponicibus fubdiales inambulatio,
rmbrofis pergulis opacat , eadem duodenis
4

248 C.Plinij Naturalis Hift.

mulli amphoris foecunda . Vlmos quidem vbiqt
cxuperant.Miratumque altitudinem earum An;
ci® ferunt legatum regis Pyrrhi Cineam facete
lufiiTe in aufteriorem guftum vini , merito ma-
trem eius pendere in tam alea cruce. Rumbott'
nus vocatur,1 &: alio nomine populus , arbor Ita'
li® Padum tranfgrellis , cuius tabulata in orbcn*
patula replent, puroque procincto dracone in pa*
nrara eius. inde in fubredios ramorii digitos Ha'
^ gella difpergunt. Eadem modici hominis alcirU

■ Jine adminiculatx fudibus * horrent , vinedni'

que faciunt: & alia- improbo, reptatu .pampino'
rumque fuperfluitate peritia domini amplo dii'
curfu atria media complentes. Tot differentia5
vel fola tantum Italia recipit.Stac prouinciarun'
aliquarum per fe vitis fine vllo pedamento, artu5
fuos in fe colligens ,& breuitate craflitudineu5
pafcens.Vetanc hoc aliubi venti , vt in Africa A'
in NarboncDfisproumciae partibus . Excrefcctc
vitra fuos pollices prohibitx.femperque paftin*
tisfimiles , herbarum modo vagamur per arua;
ac fuccum terr® palfim vuis bibunt, qu® ob >“
magnitudinem infantium puerorum in interi®'
re Afric® parte exuperant . Vua non aliubi gra-
tior callo, vt inde pofiit inuenilfe nomen dura'
cina.Nanque genera magnitudine, colore, fap°'
ribus, acinis, innumera, etiamnum multiplicat)'
turvino.Hic purpureo lucent colore, illic fulget
rofeo,nit£ntque viridi. Cadicans enim nige'rque
vulgares . Tument vero mammarum modo bV'
mafti.Prilongis dadlyli porriguntur acinis. £ _
Sc illa natur® lafciuia ,vt pr®grandibus adh#'
reant parui, mites,8c luauitate certantesdeptor3!
gas has vocant.Durantali*pcr hyemem,pcn’ _
concamerat* nodo.Ali* tnfua tantum cotineI^

Liber XIIII. z4

jut anima ollis fiailibus,& infuper doliis inclu-
tiam -ta: rinactis circunfudantibiis. Aliis gra-
tiam U* &’'''inis,furnus affert fabrilis, iifque glo
Csf-a Pracipuam in fornacibus Africa: Tiberij
mcjJ;S autoritas fecit. Ante eum Rhericis prior
patienr*tat,8c VU‘S VeTOnenfiumagro. Quili & i
& mun'a nomen acinis datur paflis. Conduntur
<jCC(1 .'t0 vu;.ipf.cquc vino fuo inebriantur. Ali*
nou C . n mullo dulcefcunt:aIi*verofobolem
adj. 'n in matre ipfa expediant traflueid* vitro:
tifu IT ac.inis candem.quara in doliis ampho
cis ■' (■ 5atriccm illam firmitatem auileritas pi-
no o U!a Pe<licnlo.Iam inuenta vitis per fe in vi
“‘nrefipiens, Vicnnenfem agrum nobili-
non ’ erno'Sc>3uan6que & Hcluico generibus
acate ■U Cm '*lul“ata- Atque h*c Virgili) vatis
v^i,i ,1Ilcngnita , a cuius obitu xc. aguntur anni.
Pciifi infert* caliris fummam rerum im-
tis &«9ue contincnt>Centurionum in manu vi-
Perii °P*mo praemio tardos ordines ad lenta»
Jpfa 'c‘t aquilas, atque etiam in delidfis pccnam
tfej. 1 nonorat. Nccnon vine* oppugnationum
ni3„terati°nem . Nam in medicaminibus adeo
^nredi^g btinenC locura ’ vtPet fefc vino ipfo

Veg‘neribtu vitium. Cap. IT.
ftnera vitium numero comprehendi polle
vnns exiftmiauit Democritus , cunila fibi
infin-1* C0Snica profeffiis . C*teri innumera atq:
ex v0,tl ci!e prodiderunt: quod verius apparebit
gni ‘nis- Nec omnia dicentur, fed maximi infi-
Ql,am^ippe qu* totidem pene funt , quot agri,
alioii °tcm celeberrimas vitium, aut quibus eft
et-a a Proprietate miraculum, oflendifle facis
• 1 tiucipatus datur ammineis propter firmi.

Q. i

2^o C.Plinij Naturalis Hifh

ratem , feni 5 que proficientem vini eius vbiqu^
vitam.Quinquc earum genera- exiis germanam1
* melius nor acino * melior defiorefeie, imbres tempe'
ftatefque tolerat-.non item maior , fed in arbore»,
quam in iugo, mimis obnoxia. Gemellarum» qui-
bus hoc nomen vuz- iemper gemina: dedere,aipcf
rimus fapoi fed vites pvaecipuae.Ex iis minor A*-1
liro laeditur , esceris ventis alitur , vt in VefuuiQ
monte, Surrcnrinirque collibus Jn reliquis Italia
partibus non nili arbori accommodata. Quin'
tum genus lanata: , ne Seres miremur , aucIndoS/
adeo lanugo eam veltic.Prima ex animi nei$ ni&*
turef ci t, ocy llirn e qu e p u t re fc i r . Pro xi nia dignius
Nomentanis rubente materia : quapropter qui-
dam rubellas appellauere vineas . Ex* minus Ut'
riles vino, acinis faece nimia: : contra pruina*
forriflimze , liccitatc magis quam imbre, jefta
quam algore vexantur. Quamobtem in frigidi*
lxumidifque principatum obtinent. Fertilior, qu^
minor acino, & folio fci<Ia minus. Apianis ape*
dedere cognomen, praecipue earum auidae.Ex hi*
duo genera , lanugine & * ipfa pubefeunt. pi-
llanr,qubd altera celerius mamrefcit,qu«tnqu£fl*
&c altera properante.Situs frigidos non refpuun^
& tamen nuibe celerius imbre putrcfcunc. Vin*
primo dulcia, aufteritatem annis accipiunt, fiet'11
bra fiunt. Nulla magis vite gaudet. Et hactcn^5
potilfima nobilitas datur peculiaribus atque ve*
naculis Itali«.Ca:tera:aduencreChio , Thafo^
Graecula non inferior ammineis bonitate , pp1;'
tenera acino:& vua tamparua,vtniii pingui"**
xno folo colere non prolit. Eugeniam Tauronp-
nitani colles cum generofitatis cognomine ,
iere Albano tantum agro: quoniam tranflata ft*1"
tiny mutatur . Nanque eft aliquibus cantus ^

‘ipfa

Liber XI LII. 2jr

coriim amor , vt omnem in his gloriam fuam
g, , nec vfquam tranfeanc totx . Quod

cata ^Ct*Ca Allobrogicaque, quam fuprdpi-
nec m aPPe^auimus, euenic, dora i nobilibus,
t]s v‘?^°fcendis alibi . Fcecundx tamen bonira-
]0 .ICe copiam prteHant: Eugenia feruentibus
di;^^ temperatis , AUobrogica frigi-
„ * maturefeens , & colore nigra . Ex his,
tiift "r !1Uc C^x*ml,s> fC£* etiam e nigris vina ve-
in a^um eoiorem tranfeunt. Reliquas
t CS’ A“4uanc^0 tamen cadi aut foli opera
fio -1 3 ^Unt vetuflatem , ficuti feccnia,&: cum ea
Biturica, acino rarior , nunquam Horis
br]|j0x*i» quoniam antecedunt , venti lique & im-
qn^Us re,'llimt meliores tamen algentibus locis
’ ‘ 14 c>aiidis,humidisJquslm fluentibus. Vix vl-

tam denfo

vuaruni partu, impatiens va-

ifSC3!li » ^d contra tenorem vnum algoris
¥Ille||e conflans. Qua- minor cft ex eo genere,

fcii

°t.In eligendo folo morofa, pingui putre -
Stacili omnino nonproucnit.Mediam tem

colli-
bfaporc iu-

1 molitor

delicate quatit , ob hoc Sabinis
c ^iliaris.yua eius indecora vifu,fap<
pUt a '• n«fi matura protinus rapiatar, etiam non
f0l- clccns cadit. Contra grandines eam tuetur
coi0lUl}1 amplitudo atque duritia .Tnflgnes iam
l]0i^lC 111 ter purpureas nigri 1 que medio liel-
bUrT 1 ^'cpius varianti , & ob id variana: a qui-
ylr am appellata: . Profertur in his nigrior:
^Ue ^ternis annis fertilis :fed melior vino,
dinc aarc^or ’ Er Ptccia: du° Senera magnitu-

rima Cln,i difeernuntur : quibus materies plu-

'nile ’ nUlC|Ue °^is vt*i'1I‘ma > folium apio fi.
fp Bafilicam Dyrrhachini celebrant , Hi-
niiE cocolobin vocant . Rarior vua , teftys
Aiiftrofqi

2fi C.Plinij Naturalis Hift.

Aufttofque tolerat, capiti inimica , copia larg1'
Hifpanii duo genera eius faciunt: vnum oblo°'
go acino , alterum rotundo : nouiflimas vindc
miant.Quo dulcior cocolobis , hoc melior. Se |
8e au Hera tranfit in dulcem vctuftate:& qui dLI
* ^llbnnu cis fuit, in aulleritatem: tuneque * Albano vv
vinum no aemulantur. Tradunrvcfici vitiis vtiliflimub1
ex his potum. Albuelis fummis arboribus ter'1'

liorelb, vifulaimis. Quamobremcircaeafdefl’

fati diucrfitate naturi locuplctanUncrticuIa^
e nigris appellauere , iuilitis fobriam difturi ->*!"
ueterato pneipue commendabilem vino,fcd V1*
ribus innoxiam. Siquidem temulentiam ^
non facit . Fertilitas commendat citeras, priir
cipemque heluenacam.Duo eius genera, maioh
quam quidam longam-.minor , quam arcam «P
pellant, non tam foecundam, fed gratiorem ha11
ftu. Difcernitur folio circinato. Verum vttaqllt
gracilis . Furcas fubdere his neceflarium : aU°.
qui vbercatemfuam non tolerant. Maritimo3,^ |
flatu gaudent, rofeido odore. Nulla vitium i"1
nus Italiam amat, rara , parua , putrefeens in
vino quoque , quod genuit , i Ifatera non cxtip"
rans.Nec alta macro folo familiariot.GricinjV
qui alioqui Cornelium Celfum tranfcripfic,at'b j
tratur non naturam cius repugnare Italis > f
culturam, auide palmites euocantium.Ob id ‘e. j
tilitatem fuam abfumi.fi non pripinguis
vbertas laflefcentem fuftineat. Carbunculari &
gatur , magna dote , fi verum eft , aliqua in3'1
cilonon efle ius . Aeftum fertfpionia > ‘l11/1
quidam fpineam vocant, autumnifque & imbt
bus pinguefeit . Quinimo nebulis vna alitut. 0
idRaucnnati agro peculiaris . Veniculamih1
optime defloiefcemes , 8c ollis aptiflimanvC3’^

Liber X I I I I.

Pani malunt firculam vocare , ali; (taculam,
cracina numihanam , nullas vires proprias
$ entem > fed totam perinde ac folum valeat.
tcnuCm{ffS tamen efficaciffima teftis Vefuuio
MuanVp,CnimmurSencilia ® Sicilia poti/lima
mumf omPeianam aliqui vocant, Latio de-
tum v,fraceni ’ ^cut ^orcon*a in Campania, tan-
]Crat *lItatis cibaria: , fed vbertate pr.tcipua.To
aQl?os mccr^ca » contra omne fidus fir-
nigro acino , vinis vetuftate rubefeen-

hem de vitium generibus , fecundum loco-
rum & redonum proprietatem.

'Tti a CaP‘ 1 /7*

j-i nactenus publica funt genera : cactera re-
f^onum locoruraque , aucex his inter fe in-
nis Illl^a*Siquidem Tnufcis peculiaris eft tuder-
nia^A^115 et*am e^us nominis florentia. Eft opi-
'Eal talpana , & cteliaca , & confeminia.
*all 113 n*Sra candidum facit multum.Etefiaca
av> quasque plus tulit1, eo laudabilius fundit:
, fcecunditate ceflar. Confeminia ni-
di ,Vlno minime durante, vua maxime:poft x v.
Pjus 4u^n vlla alia, metitur, fertilis, fed cibaria.

. u*s lolia ,ficut labrufea: , prius quam deci-
Anguineo colore mutantur. Euenithoc
t0 4l,ibufdam aliis peflimi generis argumen
p-“‘°U Vmbriac» Meuanatiquc & Piceno agro
|Un' Ul*S eft, Amiternino pumula. Iifdem ban-
vUamVa^ax eft:amant tamen eam . Municipij
finis c .mPcU nomine appellant: quamuis Clu-
lauerg0p,ofi°rem. Municipij & Tiburtes appel-
fi^ili r* 9?atnuis oleaginam nuper inuenerinta
^ J tJdine oliux . Nouiflima hac vuarumad
^ JernpUs reperta eft. Vinaciolam foli nouere

Sabini

M3

*Tarracini

2c 4 C.PlinijNaturalisHifr.

Sabini & Laurenti. Nam Gauranas fcioi Falcf' i
no agro tranflatas vocari Falernas , celerrm>
vbique degenerantes . Necnon Tarentinum gc
nus aliqui fecere , prsedlllcivua.Capnias & buc ^
coniatisj&tarrupia, in Thurinis collibus nona*’ |
te demetuntur , quam gelauerir. Pharia gaudefl j
Piftc , Mutina Pvufinia, nigro acinodntra quadri*
ennium albefcenre vino.Mirum,vbiquc cum |
lc circumagi vuam, quae ob id ftreptos vocatu*'
Et in Italia Gallicam placere , trans Alpes yc&
Picenam.Dixit VirgiliusThalias S:Mareotida»
&c lageas:complureiquc externas,qux nontepf
riuntur in Italia. Sed funt etiamnum infigit
vua.non vino, ambrofiaca , duracina , fine vU1
vafis invite feruabilis : tanta eft contra frigo*1

asftus tcmpeftatefque firmitas. Nec orthampel0

indiget arbore aut palis , ipfa lc fulitncns : n°
item dadylides digitali gracilitate. Columbi*1 .
acinofiflimx: & magis purpureae cognomine » j
mammtx, quando non racemos , icd vuas aU* j
gerunt. Item tripedanea , cui nomen a menfof
elt.Itcm fc ripula pafio acino. E.t Rhetica in tt&
litimis Alpibus appellata, diffimilis laudatas fi1.'
Nauque hree breuis conferta acino , degener v
no , fed cute omnium tenu illima, nucleo que*
Chium vocant, vno ac minimo acinu prxgr***.
dem vnum altcrumuc habens. Eft& nigra ani**
nea,cuiSyriacx nomen imponunt, hem
na ignobilium probatrflima . In pergulis vero 1
runtur efcat ix appellata:, edera: acinis , albx 11
grasque.Etbuiftafti totidem coloribus. AtnO ,
dum. didas Aegia, & Rhodia, & vnciaUs»vcl111
pondere acini.Item pueina omnium nigen.fi1!

& coronario natur x lufu ftephanitis, acino?

Ii is intercurfantibus ; & qua: forenfes vocan^

Liber X IIII.

{« r** Pr°'ientlI>''en<fifailes afpc&Ujportatu faci
i ‘ damnantur cciamvifu cinerea, &ra-
. cu|a> &afiuifca : minus tamen, caudas vul-
tiuui imitata ,alopecis : Alexandrina appellatur
ac.IS circaPhalacrambfeuis, ramis cubitalibus,
niif-0 n^l° fab‘T ma»nicudine , nucleo molli &c
u0 ‘^«obliquis racemis prredulcibus,folio par
inN r?am^0>bnc diuifuris. Septem his annis,
eft1 . °nenbs prouincix * Alba cluiainuenta * artt*
b 0V,1C,S VD° deflorefcensiob id tutiflima.Nar

t^c it vocat, ejuam nunc rota prouincia coferit.
wfignia culturavinearum. Cap. IIII.
ronum ille primus, triumpho & Cenfura
num I Cr-CXtCra *n^8n*s» magis tamenetiam-
te ciaricate literarum , prxceptifque omnium
ter n? exPetendarum daris generi Romano , 'in-
hone1TTla- ver® agram colendi illius acui confef-
tigjtv°Scirnus ac fine xmulo agricola, pauca at-
J*omin,!!,ni^eile,:a quarundam ex iis iam etiam
tent- . : s abolltis.Separatim toro tra&atu fen-
fc ‘ Cllls indicanda eft, vt in omni genere no-
fimolUS^-UX *;Uerintceleberrirna:anno fexccnte-
Vr^is: circa captas Carthaginem ac Coiin-
p0n !CUna fupremum is diem obiit, Sc quantum
r»U ca,CCxyx'annis vita profecerit. Ergo de viti-
dir VUif4Jlira p^ocliclit : Qui locus vino optimus
tujftl\r oftentus felibus, ammineum mi-
nufcUyllm ^ ^n^inum eugeniunvheluinummi-
lofio“^ conferiro.Qui locus craffior aut nebu-
ciUmrTamrn^neummaiu^ aurmurgcntinum,Api-
Xinix’ j UcaT*um ferito. Csetene V ites niifcellx m.a
codittur XTemuis conucniunt.In lora rede
iores vei^-S ^O^^dBTacina^ammineasma
BamrV tabru ferrariu pro pailis h? re defer
atur.is ec funt yctufliora de iilaie Latui? lingu^

prscepta;

C.Plinij N-itucalisHil.

praecepta : tam prope ab origine rerum lumus*
Ammineam proxime didtam , Varro lcaritU'
nam vocat . In noftra astate pauca exempla con-
fummatx huius artis fuere : verum eo minus
omittenda, vtnofcantur etiam prxmia,qLie in o-
mni re maxime fpectautur . summam ergo ade-
ptus ell gloriam Acilius Sthenelus e plebe liber-
tina, l x. iugerum non amplius vineis excul-
tis in Nomentano, agro , atque c c c c. num-
mum venundatis . Magna tama & Vetulcno
Aegialo perinde libertino tuit in Campaniae tu-
re Linternino» maiorque etiam fauore homt-
n loco num, quoniam ipfum Africani colebat exilium*
e * Sed maxima , eiufdcm Stheneli opera , Rheitt'
d ' dtL mio palxmoni > alias Grammatica arte celebri»
A i° 6 b' ‘n ^ifce x x.annis mercato rus c c c c c c. num-
to )oc (npi ml^m jn eodem Nomentano , decimi lapidis ab
u conju e vr^e diuerticulo . Eli autem vfquequaque notJ
* v*btas mercis per omnia fuburbana , ibitame11
C ,JJ€' maxima, quoniam & neglecla per indiligen-
tiam pricdia parauerat, ac ne in pellimis quidem
elegantioris foli. Hasc aggrelTus excolere , noj*
virtute animi ,fcd vanitate primo, quae nota m»'
re in illo fuitp paftinatis de integro vineis, cmf
Stheneli dum agricolam imitatur, ad vix cred»'

... p bile miraculum perduxit, intra odlauum annum

. .pSJu: c c c c. nummum emptori addifta pendent
inuijuro vin(jenija # Cucurrltque non nemo ad fpedtan-
AliMjregtth ^as yuarum jn iis vineis llrues , literis cius alti0'
vesy&oj e- ribUSCQncra jd pigra vicinitate libi patrocinati'
tatM o. te-.nou illime Anneo Seneca, principe tum erudi'
Quam e- tionjs aCp0t£ti^}iqu£epollrem6 nimia fuit fupe5
Itione agno ip(*U4n f mirtime vtique miratore inanium, taflj?
Jcit cr h prawj.jj eius aroore capto, vt non puderet * inui10
^ alia^& oftentatuio tradere palmam eam, cm^

i

I

Liber XI III. 1cJ

^iis ima decimum ferd
tiajfo > dlg?a opera , qute in Catcubis Se-
pcal,r ,S' ''sprohceret: quando & pofteaf*-
e(iamnhnrfrFtCn0S Cl,leos (ln6ula iugera , hoc

dereTr n Cemenas quadragenas mufti de-
liraretur ¥‘S v,rfam i;1 hoc antiquitatem ar-
iugeiib!lc /-1 -C? <"aco <*enos culeo, redire ex

ria plus temr,p ht> efficr Cibus exemPlis non ma-
Hubrum n^CrTata, . c?nfei:l‘c mercatori, non in
fedulum" ? jndtcumue merces petitas , quim
MaronTo ’fcnl; Vmo antiquiffima claritas
autor eft cj1Q rhrac>a: maritima parte genico.vt
de wigne °me-US' ^ct>ue enim fabaloa.aut

qu'dm Ari<P-„riw P.rod,ta confeeiamui, pr.vter-
tc mei Prlmum omnium in eadem gen-

Sue natura- c,!'ie vmo’fuaujtate pratcipua vtriuf-
cies tan-n oL?ntC Prouenientis .Maroneum vi-
did't.Dura ddlt° at'U'E mifcendu Homerus pro-
gorque j et’am v,s catlem in terra generi, vi-
toniui ex e.omitus • Quippe cum Mutianus ter
riosfin,,.,. V' miperrnne prodidere , Texta -

odoratum v ' Cautem colore nigrum,
quod idem HnmSi* pmguel cere . Et Pramnio,

I105 durat Nai? UcCeFcbiaUit’ ctiam nunc h0
lubra Matris TVn™! STn* rc6“»e > iuxta de-
fu« alrcui A„n e “ rellllui5 claritas scneri »o
*■; °PimioConfi i " ?*niu,n S^m-rtf bonitas,
P.Hem fedUitW^’ CU™C‘ Graccbus Tribunus
11 temperiC; fulqrbus aSltan! interemptus, ca cj-
opero , nat mb.quam cocturam vocant, folis
adJiuc vina dur^biS c C X x x 1 1 1 '• Du’antque
Fedaita melli, ^rntlS fei'c unnis, iam in fpcciem
Jn vetuftate 'eft 2.1" : ctcnim hxc natura vinis
• nec potari per fe queunt , ft non

Tora. ij. p

1^8 C. Plinij Naturalis Hift-

peruincat aqua , vfqs in amaritudinem carie in-
domita : fed exteris vinis commendandis mi-
nima aliqua mifiura medicamenta funt: quo hr>
vt eius temporis qttimatione in (ingulas ampho-
ras centeni nummi fta tuantur. Ex his came vlu-
ra multiplicata femiilibus, qux ciuilis ac modi'
t ReSius, caeft, inC. Cxfaris Germanici fili j principatu.
amo cetefi *annis c l x.fingulasvncias vini conftitifie no-
mo/r.vaje- bili exemplo docuimus,rcferentcs < vitam Poin-
fimo, adii »- pomj Secundi vacis.coenamq; quam principi iU'
alate eo- dedit. Tantum pejuniarum detinent vini apo'
de Btidao theoj.Nec alia tes maius incrementum lentita»
loco tara ci vicefimum annum, maiufue ab eo dilpendiunn
rate. non proficiente pretio. Raro quippe adhuc fuf'
* vitem re, nec nifi in nepotatu , lingulis tertis milii*
nummum : Viennenfes foli picata fua , quotutf1
genera diximus, pluris permutafie, fed inter ie‘s
amorepattio credunmr. Idque vinum frigidi^
reliquis exiftirnatur m frigido potu.

Denaturavini. Cap.V.

Vino natura cft.haufto a ccendendi calore vi'
fcera intus, foris infufo refrigerandi.
alienum fuerit comemorare hoc in loco , quo
Androcydcs fapientia clarus ad Alcxnncfru^
Magnum fctipfit, intemperantia eius cohibefl*'
Vinum potaturus rex,mc-raeto te bibere fangu,1'
nem terrxificut cicuta homini venenum cft, u
cicurx vinum. Quibus prxeeptis k ille obtemj2'
rauilTet , profecto amicos in temulentia non 'h'
tetemilTet . Prorfus vt iure dici pollit, neque
bus corporis vtilius aliud , neque aliud volup1*'
tibus pern iciolius, fi modus ab fit.

Vina generofa. Cap. Vf. -.

G E neta autem vini alia aliis gratiora euj
quis dubitet? am non ex eodem lacu ab11^

. Liber XII II. 2,9

«a,fiue fortuirn° g?rmaniu^ pratcederc.liue te-
fe quiin. J. ?cuetu>Quamobrc de principatu
a»n0s vi' o,'Ce ftatuac:Iuba Augulta l x x L
G'gnitur i?nPfi ^tulit acceptos, non alio vfa.
Timauo fonte !“ Adna;'ci maris > procul a
cas coquente ’ u° Colle,maricimo P^u-

ca'nenn '?,d Ph°ras-N^c aliud aPcius medi-
Gr*ci celebram'Ur' H°C «edidcrim > V° d
Pcllauerutex aT- “,r“ laudjbus PP«anon ap-
tinum finn.D,uus Auguitus Se-

confefla Dr“ CUnais » & tcre iecuti principes,
ditatibu, nrTvptCt «Pcnnienta, non temere cru-
rum Apoii a'"S Ca faliua ■ Nalcitur lupra fo-
b«rimPa?in „‘T'o <?iccubo erac generolitas celc-

1,0 = quod?, 1 ullnbu* populetis, finu Amycla-
ee ?n?uft?" Intercid,c & incuria coloni loci-
a Baiano a '?laf,1S tamen fo!Ia Neronis, quam
choauerar c °!tlam vlque nauigabilem ia-
& ex e0 1' e5U°da nobilitas Falerno agro erat,
collegerat F ‘,rjc Fauft‘ano. Cura cultur^que id
Vim boVicat? ftfj- ’°C <1?°?ue ’ copix Potills-

te Camnan , { d detlum- Faicvnus ager a pon.
fyUunamnuperC *eientibus vrbana coloniam
^ianusaurer? .Capux cot“butam incipit. Fau-
Ptope Ccdlu tlrc?ter quatuormilliariaavico
abelt. N ‘as.\ V* vicus a Sinuella v i. millibus
n°rum w vmo mai°r aucoritas : Polo vi-
fterum , dulo,\aCCenditUr- Tria eius gcnera.au-
fumtnis collini ' ^idam ita diftinguunt:
■<2i ' F: pauranum gigni .medii? Fau?

'em nulli enrl, eniurn' Non omittenduapau.
faP°rem vlln..ir ’ Jjx celebrentur , iucundum
«ere Albana v,i * ' ■ ■ terliam palmam varie v*.
ftcro, itCm surr 'Vr1C'na’prxdl,1cia ac rara inau
nurrentura rn vineis tantum nafccn-
R i

6o C.PtinijNatunfisHift.

tia , conualefcentibus maxime probata.propter
tenuitatem falubritatemque. Tiberius Cadar di-
cebat confeniifle medicos , vt nobilitatem Sur-
rentino darent, alioquin efle generofum ace-
tum.C.Catiar.qui fucceffit illi, nobilem vappam-
Certant Maffica eque, ex monte Gaurano Puteo-
los Baiafque prolpeclantia. N am Falerno con-
termina Stanna ad principatus venere non du-
bie : pa i imqiie fecere fua quibufque terris tem-
pora'ellc, ficu t rerum pronemus occafufque.Iun-
£la his prspuni 1'olebant Calena , & qua; in vi-
ncis arbuli lique nafcuntur.Fundana.Ex alia vi-
cinia vtbis Veliternina Priuernatiaqi. Na quod
Signiae nafcimr , auOeritatc nimia continendas
vtile aluo, inter medicamina numeratur.Quar-
tu curriculum , ublicis epulis obtinuere a Diuo
lulio ( is enim pritnus autotitatem his tribuit, vt
jnepifloliseius apparet )Mamertina,circaMcf-
fanam in Sicilia genita: Ex iis Potulana , ab att-
tore diila, in loco proximo Italis laudantut
pr®cipu6. Eftin eadem Sicilia ScTaurominita-
nis honos, lagenis pro Mamertino plenmqs fub-
ditis. Ex reliquis autem a fupero mari Prartuti3’
atque Ancone nafccntia, Scquxapalma vr-3
forte enata palmefia appellantur. In medirerr3'
neo vero 'Cefenatia ac Meccenatiana . Tn Vefo'
nenfi item Rhetica, Falernis tatum poli habita3
Virgilio, Mox ab intimo finu maris , Adriao3'
Ab infero aute Latimefia,Grauilcana,Statonie3
fia.Hetrurit palma luna habet. Liguri® Genu3'
Ititer Py tensum Alpefque Maflilia gemino f3'
pore , quando 8c condiendis aliis pinguius g>'
gnir , quod vocant fuccofum. Beterrarum intf*
Gallias confidit autoritas.Dc reliquis inNaf'
bonenll genitis afleuerare nouell, quoniam ot'

Liber XIIII. 2.61

que non f'ecere tingentes fumo , vtinam-

Qi>ippe eri ’ aC medicaminibus noxiis.

c°lor*m0u?“i, “ mercantur, qua faporem
ra ItaliHh aduJteranc • Venim & longinquio-
TarcaUna c matl>non carent gloria,

&Tcnn>(V iXTJe[Ult,ana ’ ^ Cnnfentia; genita,
Thurjnff r\b Bab'*- Lucanaque antecedentibus
ftrata Meliir >n'Um vcl',° eorum maxime iliu-
«UlGru, "",IBOtU&ralute Lagarina.non pro-

taa^nouhn°"^^tia:Can,P^nuPer exci-
cafu a/ nom,tiibus amoritate,fiue cura , fi uc
Cis.iuvr, ?Uai’CUm 4 Neapoli lapidem Trebelli-
Lulani- .?Puam Caulinis , & m fuo agro Tre-
iiuis ElnVi ‘°qu‘ fcraPcr intci plebeia &Trifo-
Cem ann a 'Nam Pompejanis fummuntde-
corife, ‘"“ementum cft , nihil feneda

ta‘n dir-i r 'Uolore etiam capitum in fextam ho
buSeT Lquentis iniefta deptehenduntur.Qui-
hiam ter P' U ’ nifl faIlot ■ manifeftum elt^pa-
cuam te„75"‘ teferre, non vuam;& luperua-
cUtn eadiM^u-'1 co‘“1‘!,ttationem ia numerum,
tI'Ppanianim'I1S|a U'daliis in i°cls * polleat. *
gantia veriiT Ialatana copia nobilitantur ele-
& Ealea, ir, laC-°nenlla ’ aeque Lauronenfia:
‘Uis.Nec i ex ‘"iulis .conferuntur Italia; pri,
c*iftiinatu nc°r0 ’ m.Uita P^termiHi plcrolque
quocunnur ■ quando luunt cuique placet, &
Auguiti\jjaJUr ’ fat>ula eadem reperitur: Diui
jertis , Ccn,-r lorum ac palati perinlfimum e li-
dixifTe h0fo^*jm v,j' ‘n epulas eius facientem,
Jmi guflum eir. lnaiSena vino, nonum quidem
.aPareni nm, bCU1j ,aIque non cx nobilibus, !cd
aliadiKDa ,r ,u° poturum.Necnegauerim &

pullules

R 3

2 tji C. Plini} Naturalis Hift.

Vina tranfm arina. Cap. VII-

NVnc fimili modo tranfmarina dicemus. In
fumma gloria poft Homerica illa , de qui-
bus fupra diximlis, fuere Thahum Cbiiimque.Ex
Chio quod Arm/ium vocant. His addidit Ie-
ftium Erafi (Irati maximi Medici autoritas , cir-
citer d c. annum vrbis Roma:. Nunc gratia ante
omnia eft Clazomenio , poftquam parcius ma-
ri condiunt. Lefbium Iponte natur* fux mare la-
pit.Nec Tmoliti per fe gratia, vt vino : fed cuius
dulci admifto , reliquorum duritia fuauitatcm
■accipiat , fimul k artarem , quoniam vetuftiora
protinus videtur. Ab his dignatio eUr Sicyonio»
Cyprio, Telmefico,Tripolitico,Byritio , Tyrio,
Sebenuytico.In Aegypto hoc nafeitur tribus ge
neribus vuarum ibi nobile, Tha(ia,xthalo , peU-

ce.Polt haec autoritas hippodamantio,myuico>
canthari r* , protropo Gnidio, Catacecaumeni'
tx petrit.c;Myconio.Nam mefogiten capitis do
3 ores facere compertum eft: nec Ephefium lalu-
hre ede > quoniam mari 8c defruto condiatur. A-
pamenum mulfo praecipue conuenire dicitur, fi"
cut Pr?tutjum in Italia. Eft enim &c h^c proprie-
tas generum» vr dulcia vtique inter fe noncon-
gruant.Exoleui: & protagion,quod Italicis pro-
ximum fecerant Afclepiadis fcholx. Apollodo-
rus medicus , in volumine, quo fuafit Ptolem^
tegi qiixvina biberet, Italicis etiam tum ignO'
ris, laudauit in Ponto Nafperceniten.mox Or&'
ticum , Oeneaten, Leucadium, Ambracioten,^
quod cunftis praetulit Prxparentium : fed minO'
ris fam? efTe dixit,quoniam poli fex annos nO0
placerer.

HVe vini falfi generibus Jept em. CapVlU’
Aftenus bonitas vini nationibus debetu*j

Apu<*

a Liber XI III. iS}

Gr‘xa°s iureclariilimum nomen accepit,
dim. appellauerunt bion , ad plurimos valetu-
te mia-V • exf°S*tacum , vt docebimus inpar-
anr Icmx.Fit autem hoc modo: vux paulum
ter d-matuir,tarem decerpta: , ficcantur acri fole,
dein'r VJ • e per “'duum: quarto exprimuntur,

, ls. fole inueterantur. Cui marinam a-
orta rrgl0rem mifcent . aferuifurto origine
in ali,- ™e„nfuram explentis , idque ttanflatum
autem ' milmUm leucochrun appellatur. In aliis
gentibus fimili modo fadum tethalafto-
deieJv yocant : Thalalfiten autem vafis mutti
ftas vr S m mare ’ fiuo genere prxcox fit vetu-
Italir efCn?n aPud ,nos quoque Coum vinum ex
per 0 actendi rationem Cato demonftrauit.fu
ci», ***?«“ {?*e quadriennio maturandu prx-
ftlfii|1S/-'I^”0a'Lln? Go° ^mile efi. Phorineum
anni/ j' Omnia tranfmarinafcptem aut fex
n,!tntur muftarem mediam perucnire cxifti-

® « d» Ictum gtn tribiu XIII 1. Cap. IX.

V nul-m orPnc dulce minus odoratum : quo te-
albus 'fV co °doratius. Colores vinis quaruor:
ntelanmri! ■ ’ Anguineus , niger. Pfythium &
rem nf> , . lum P*fl* genera lunt , fuum fapo-
fti, inr,i v‘n* referentia : Clfibilircs vero *mu-
Nani fi,.„ at,a nafcens & Halyntium in Sicilia.
appellant'11-1’ liuo.d adj bepfema , noilrifapam
vfque r’ *"geni’ ’ non natura opus eft ,mufto
Vbi faft,, crtlain Partem menfur? decoftoiquod
nrus. o “ ad dimidiam eft , defrudumvoca-
Sedprin,.n.la 'n adulterium mellis excogitata.

cf Pfion • — ctivi.w vAvuh<mi<<«

tico Cii i . VLla terraque confiant. Pafium a Cre-
Pt0UincfirUmPe°!5a,:ur ’ & Africum, & in Italia
'tque nnttimis. Pieri certum eft ex vua,
R 4

rnulf.

* tufafquc

Vitas

2<T4 C. Plinij Naturalis Hid.

quam Cneci fticara vocant , nos apianam, item
fcirpula, diutius in vite fole,adufiis 3autferuen-
te oleo . Quidam e quacunque dulci, dum prae-
coda alba faciunt ficcantes 1'ole , donec paulo
amplius dimidium pondus fuperlit, * tuf fque
leniter exprimunt , Deinde quantum expieifrrei
adiiciunt vinaceis aqua: puteanae,vt &c fecunda-
rium palfumfaciant.Diligcntiores eodem mo-
do liceatis acinos eximunt: ac fine farmentis
madefactos vino excellenti, donec intumefcand
premunt. Et hoc genus ante cetera laudant* Ai
fimili modo aqua addita, fecundarium faciunt.
Medium inter dulcia vinumque elt, quodGr.v-
ciaigleuces vocant , hoc eft, 1'emper muflum.ld
euenit cura, quoniam feruere prohiberur.fic ap-
pellat mufti in vina cranii tu. Ergo mergutclacu
protinus inaqua cados, donec bruma crafear,&
conluetudo fiat algendi. Eftetiamnum aliud ge-
nus eius per fe, quod vocat dulce Narbonenli*
prouincia in ea maxime Vocondj . Aflerua-
tureius gratia vua diutius in vite , pediculo in'
torto . Ab aliis ipfe palmes inciditur in medul-
lam , ab aliis vua torretur in tegulis : omnia e*
Heluenaca vite. His adiiciunt aliqui , quod vo-
cant diachycon , vuis in Iole ficcatis loco clau-
fo per dies feptem , in cratibus , totidem pede*
a terta alce, nodlibus a rore defenfis,ocfauo tUc
calcatis. Ita fieri optimi odoris faporifque.Dul'
cie genere e A &c melitites. Difiati mulio quot*
iit e mullo, cuiii quinque congiis au fieri mufi*'

congio mellis & falis cyatho fufieruefafiis, aU-
fterum.Sed inter h{c genera potuum ponere dfi*
beo 6c protropum , ita appellatur a quibufda***
mullum fponte defluens , antequam calceo^
vu* .Hoc protinus difFufum lagenis fuis defet'

Libet XI III. 2<rf

icir ^ quadraginta diebus tor-
i, .*“» ltcutx ipfo Canis ortu.
e euter‘js & feundariis,vinigencra tria.

On poiTunr iure dici vina.qu® Crici deute-
aqua ia.aPPe“ant> Lato & nos loram, maceratis
mimciV‘"acrcii.:.rea camcn »nter vina operaria
, ,.ur- i na cetum genera. Decima parte

^ ««Uija,

: , , ;nadeia is vinaceis.rurfufc

it, 3c ita noCte

ietiis ai7” vinaceis rurfiifque prjlo fub-

‘•tium, quomodo Grici factitauere,ter-
exprer' e‘u j1u°d exprefiiim iit , addita aquar,
eit f _°]‘luedccu;:ioad tertias partes . Tertium
aPfell V‘ai e!ti’rc^'um> qu°d ficatum Caco

i ex his plus , quam anno, vfus.
Sjja nuper in It alia generofavinaejfecceperunt.
vrp . . Cap. XI.

\/ um lntet hic lubit mentem , cum fintge-
fit't ncra nubilia qux proprie vini intclligi pof-
b0"’axxx -fee in toto orbe, duas paites ex
6tas te,-111''? eiicdonge pr^terea ante eun-

ti urim^j- c, nc deinde altius cura ierpic.non
” ordio lianc gratiam fuifle.

i\ v.Devmio,,fm*‘*<'°ne. Cap. XII.
Arn,0.r?ttm F‘di lexcetcf mum vtbis annum
dicio I* r °h,ldum ladte.no vino.libaiTe, in.
flodiuu-n”actaa*3 co inditura , quae hodie ru-
VinoiT>UD°£em"^Umit rc£*s Pofimumia lex eft:
Propter ^Um ,ne refP«'giw. Quod fanxifle illum
ex immi'rll°^'am rc' nemo dubitet. Eadem lege,
■tioneexrasta-Vite *‘bati viua diis, nefas liatuit.ra
totes &-n'°“-tata,Vt Putareitogerentur,alias ara-
tor cjp M n C,rca pnicuIaarbufti.M .Varro au-
* «entium Hetrurii regem auxilium
R f

u &

266 C. Plini j Naturalis Hift.

Rutulis contra Latinos tuliOe vini merccdc»
quod tum in Latino agro fuilfet.

Qui vini vftts antiquis , & de vinis antiquorum.
Cap. XI ll.

NOn licebat id fbeminis Rom.x bibere. In-
uenimus inter exempla , Egnatij Mecennij
vxorem , quod vinum bibiller e dolio , interfe-
dam fuflc a marito , cumque exdis a Romulo
ab folutum. Fabius Pictor in Annalibus fuis feri'
pfit: Matronam quod loculos, in quibus erant
claues vinaria: cellx, refignauiflet, a fuis inedia
mori coa&am . Cato, ideo propinquos fccmini*
ofculum dare, vt fcirent an temetum olerent-
Hoc tum nomen vino erat : vnde & temulenti*
appellata. Cn. Domitius iudex pronuntiauit,mU*
lierem videri plus vini bibifTe , quam valetudi'
nis caufaviro infciente,&:dote muldbauit. Did'
que eius rei magna parfimonia fuit.L. Papyrii
Imperator aduerfus Samnites dimicaturus v0'
tum fecit,fi viciiret.Ioui pocillum vini. Dcniqn6
inter dona fextariosladhs datos inuenimus*fiu^
quam vini. Idem Cato, cum in Hifpaniam nani'
garet,vnde cum triumpho rediit, Nonaliud.it1;
quit, vinum bibi , quam remiges: in tantum dtf'
fimilis illis qui etiam conuiuis alia , quam fibj'
metipfisjminillrant, aut procedente mefa fubib
tiunt, Lautilfima apudprifcos vina erant, my't'
rha: odore condita, vt apparet in Plauti fabui*'
qure Perla inferibitur, quanquam in ea &: cal*'
aroma, i mum addi iubet. Ideo quidam ^(aromatice dc'
i, cxvetu ledlatos maxime credunt. Sed Fabius Dorfefl*5
o co icc, hisvcrhbus decernit:

aroma-

titttxMA

nmio.

Mittebam vinum pulchrum, murrhinam *

Et in Achariftione.

Mtrn & Polentam > vinum murrhinam. .

Liber XII II. 167

quoque & Latliuru &: Atteium Capi-
jn ^acJfm fentetia fui (Te video, quoniam

Quod fi opueefi ,vt dulce promat

Indidem, eccjitid habet? rogae?

Q u ' \^1'U'rr!r:ina)n‘\!dJ'am.defr-atam ,m ella.
papparet non inter vina modo murrhi-
uiAed inter dulcia quoque nominatum.

oapothecit,& de vino Opimiano. Cap. X 1 1 /.
Apothecas fuidejSe diiFundi folita vina anno
. D.c X.X.X1 1 t-vrbis apparet indubitato Opi-
nam vini argumento, iam intelligcnte fuum
t.itnum balia, Nondum tamen ilia genera in cla
b'ei trerrant'It3lllle omn'a tunc genita vnum ha-
t 1 c°n(ulis nomen. Sic quoque poftea diu
nimarina in autoritate fuerunt, & ad auos
que nodrostquin ScPalerno iam reperto, ficut
Pparet ex illo Comico verfu,

^.fuincjue Thafijvini inde depromam, Falerni bina,
a’ lcin*“s Craffus , 8e L.Iulius Cadar Cenfores
qui ° - ‘s conditae dcixxv. edixerunt, nc
fine ymunl Gt*cum ammineumq; oflonis aris
fqjm. a (F,adrancalia venderct.H?c enim verba
,,ul ' anta veto vino Grxco gratia erat , vt fin-
nis J>ot"?nes >n conui&u darentur. Quibus vi-
Vcrj).UC°lacas fuerit fua in mcnfa, M. Varro bis
quamV'3*”1 :L -Lucullus puer apud patrem nun-
Grin ai,tl!m conuiuiumvidit.inquoplusfemel
niiii; m ''mumdaretur.Ipfecum rediit ex Alia,
tlim cca“ll71C0nS‘atioru diuifit amplius ccn-
Vinum - en['us,quem Pr^torem vidimus, Chium
PtimiiJ11 1° mPm fuam illamm dicebat , tura
fiortenf * *"UnV fibi cardiaco medicus dedifict.
teliaiiir rj n'fer ^ecem nuUia cadum hsredi

‘lUlt.Haitcnus varro.

De

2<j8 C. Plini j Naturalis Hift.

De liberalitatc Cnfaris in vino. Cap. XV.

QVtd, non & Csfar Dictator triumphi fui
_^cccna vini Falerni amphoras , Chij ca-
dosin conuiuia diftribuit? Idem Hifpa*
nienfi triumpho Chium & Falernum dedit. Epu-
lo vero in tertio Confulatu fuo.Falernu, Chium»
Lelbium , Mamertinum: quo primum tempetf
quatuor genera vini appouta conflat.Poilca er-
goalia omnia in nobilitatem venerunt, circitet
feptingentefimum vrbis annum.

'fittitijs 'Dtvinis *faffitijs. Cap. XVI.

ITaque non miror innumerabilia pene gener*
* faciitij reperta multis ante feculis, qua: nun*
dicemus, omnia ad medicina- vfurn pertinentia'
Ompbacium quo modo fieret, propter vngueta»
diximus priori libro.Fit e labrufea , iioc eft,vit£
fyluellri,quod vocatur cenanthinum.Flores eiu*
libris duabus in mulli cado macerati, poft xx>'
dies mutantur. Ptater hoc raxlix labrufea; & aci-
ni coria perficiut. Ij paulo pollquam defloruere»
Angulare remedium habent ad refrigerando*
in morbiscorporumardores.gelidiifima vt fe-
runt,nacuta.Pars eorum teiiu moritur, priufquaiU
reiiqut , qui folilitiales dicuntur. Vniucrfi nun-
quam maturefeunt : &: fi prius.quam totamatU'
refcat,vua incodla detur cibo gallinaceo generi»
failidiuin gignit vuas appetendi. Faciitiorun1
primum fit ex iplo vino, quod vocat adynamon»
liocmo io : Albi mulli fextarij xx.aquxdimi'
diu-n , feruet donec excoquatur aqua: menfura-
Alij marin-; fexrarios dcccm.tantundem pluuii'»
jn folequadraginta diebus torrent. Dant irgrif'
quibus vini noxiam timent.Proximum fice m>'
lij femine maturo, cum ipfa ltipula libra® ^

qu»®

Liber XII II. 169

Extern >» congi os duos mufti macer, ito,&
re rieP^mum mentem rransfufo.Ex loro arbo-
&C' ’ hcr^a’^iitum eft vti <3“S<3“C fierent.

bu

is c pomis cj jx dicemus,interpretationi-
p,. n.011 n'*i necelfitriis additis : primumque e
tus tr‘ls,<3U0 1’aithi & ludi vomtur A Oriens to-
ao,matutarumcluas vocant chydaeas modio in
Iit tribus macerato cxpreflbquc. Sic

Car t{eices ® fico, quem alij palmi primum, alij
pj. orthiten vocant. Aut (i dulce eiTe r,on libeat,
Pr° a‘ll,a tantundem vinaceorti adiicitur. E Cy-
ta hco & acetum fit procellens, atque Alcxan-
tiamo ‘lu°quc melius. Vinum fit & e filica Sy-
busC? j 'C pyris, malorumque omnibus generi-
j,. SC<* C Pur‘icis,qttod rhoiren vocat : 8 c e cor-
^jimefpilis.forbis, moris (tccis , nucleis pineis.
0iif\O exprimuntur : liiperiora per fe

cUe'.a'M>'rtkc'n Vato qt,emadmodumfierido-
ali Ut‘ ”?ox Paulo indicabimus. Croci vero &c
o.Ramis teneris cum iliis foliis in albo
, ^decoftis, tufis, libram inttibtts mufri con
n' s ? «eruere laciunt , donec duo lijperfint.
j<-Od ita lylueftr is myrti buccis fattii eit, myr-
bt h'lUm vocant- boc manus tingit. Ex bis quo
Ko 0tc^ gignuntur fit vinum e radice, afpara-
’«mla, origano api; femine, abrotano.mcn-
binne’Wtj‘!le.peta dbrpdo, marrubio. Manipulos
gj s tundut in cadum mufii Cc iap.r fextarium,
tion,UJ: matil“ heniinam. E napis f t,x r.dena-
r0< . 111 Pondere in ferrarios binos mu.il i addi-
lijj ' ® ,e bfills radice. Inter flores ex rofo (o-
dufcuj‘s,m linteolo in muftum colatis cum pon
fextario Vt Xl pondere denariorum in
Vufe s Vjccp‘Os multi , nec ar.te tres menfes
pett°dtemc nardo gallicoA aliud S Cyl-
ueftri.

27° C. Plini j Naturalis Hi!T.

ueftri. Aromatitcn quoque inuenio fa&itatu#,[

tantum non vnguentorum compofitionejprin^j

e myrrha.vt diximus, mox 2>c nardo Ceicico,c*‘
lamo , afpalatho , offis in muftum aut dulce vi'
num defediis. Aliud e calamo,iunco,co{to,naf'i
do Sytiaco,amomo,cafia , cinnamomo, crocei
palma.aibtOyfimiliteE & offa. Apud alios nartfi’
&c malobathri felibris in mufti congios duoJ

additisrqualia nunc quoque fiunt pipere &: mej'

? e~i *1 rl ri IfA 1 1 a 1 « « aa«.(4 i.a ■. I ■ i m .a a Qy

Ic addito, quxalij condita, alij piperata appej.
lam.tnucniiui: Sc nectarites exherba, quam al’J
h elenio n, ali j medicam , alij fymphvton , al*J
Idaam,&oreilion,alij nectaream vocant, radi'
ce ponderis x l. denariorum in fexcarios , ft*
multi addita , fimiliter in linteo.Ex c atteris hei'
¥XLVI1I. bis fitabfinthites * in x l. ferrarios muflri ablih;
pxtarijs thij Pontici libra decoCta ad tertias partes ,
mufti , ab- fcopis abfinthij in vinum additt&Similiter hr
finthij ‘To-S opites e Cilicio hyflopo , vnciis tribus in duoi
tici libra, congios muiliconiectis,auttulis in vuunnjf'1'’

decoilis ad, vtraque &c alio modo, Circa radices vitium fal0'

tertias
tes.

par sic & elleboriten tieri ex veratro nigro Ca-1’
docet.Sic fit & fcammonites. Mira vitium na^
ra , faporem alienum in fc trahendi , qualem \
falicum redolent Patauinorum in palultrib11*
vindemia. Sic & elleborum feritur inThafo,aut

cucumis fyluefter,autfcammonea,quod vin11?

phthorium vocanequoniam abortus facit. Ph V
ex herbis .quarum natura fuo loco dicentur-*; I
lloechade & radice gentiana, & tragorigano , ^
didtamno , afaro , dauco , elelifphaco , pana^; I
acoro,conyza , thymo, mandragora, iunco. V°'
carunt & fcyzinum.Sc itaomelin,& leClifpha?*'
ten, quorum iam obliterata ratio eft.Et frutica111

vero e genere, cedri vcriufque.cupreifi, laut".*’

jUfl1!

. . Liber XIIII. i;

liennet,,tere^‘nt^*’ca^am''^ent'^c* ’ baccas aut
V r.efcens mullo decoquunt. Item chame-
E0(j’ ‘•'“am.rpityos , & chamacdryos lignum.
Cern a mo.d° & ex fiore.in congium multi de-
ucnariorum pondere addito.

F e h)<irtmdiic ircxjmehte. Cap.XVII.
c v'“Um & ex aqua ac meile tantum. Quin-
quennio ad hoc leruari cxleftem iubent.Ali-
hrptudentiores itatim ad tertias partes deco-
v 1 "cr: iatu mellis veteris adiiciunndeinde

fa j. Can's ortu in fole habent. Alij diftii-
& v * n' ° °bturant. Hoc vocatur hydromeli,
ku/ • 3te ^aPorem vini affequitur, nufquam
tj, |.arius > quam in Phrygia. Quin &c acetum
fuit xternperabatur:adeo nihil intentatum vitj
ti '°xrraclr hoc vocarunt, mellis x.libris.ace-
a ete"s heminis quinque , falis marini libra,
cji «pluui, lextariis quinque, fufferuefadlis de-
•rb il!T,ox.c^utriatis atque itainueteratis. Omnia
cu, 1 ’CIrufonc fummo autore damnata : 8c her-
UatiiCOa^US corum vhls videri potes nili li quis
tjs F? opus effe credit aroinaritcn, & ex vnguen
tam c*a coniP°hta , aut vt biberentur genuide
hu, trutICCS-iha funt cognitu iucunda ,1'olcrtia
Cxlvani animi omnia exquirente.Nihil quidem
'Pfa f f.” j? 4utarc ’ praeterquam qua: vecullate
H ; , UTI diximus , & plura ne tricenis quidem
dubium.

pil^JSrftpncrav.m. Cap. XVIII.

O c .tu vino prodigia. Dicitur in Arcadia
viriir'i?UO!a^0cclmd‘tatem foemir.is importet,
niam ab'e™'AC^n ^cdaia maxime circa Cary-
edanr ‘8‘partum 'vino , atque etiam fi vuam
iit, Tta?U’ ’ C-llm difeentia inguftamnon
renium vinum qui bibunt, negantur ge-
nerare.

2-Z

c. Plini) Nituralis Hifl.

nerare.Thafios duo genera vini diuerfa fa.cc*c
proditur: vnum quo fomnus concilicrur .alte"
rum vero quo fugetur. Apud eofdem vitis thcri*'
cevocarur,cuius & vinum &vua contra ferpe*1'
tium i cius medetur. Libanios thuris odore, e*
qua Diis prolibant.F diuerfo afpcndios, damna*
ta aris. Ferunt eam nec ab alite vlla attingj»
Thaliam vuam Aegyptus vocat apud fe prardub
cem.qux foluic aluum.F.ft contra in Lycia > qi*1
*Prater, folutam firmat. Aegvptus A: ecbolada habet*
nd eft in ve abortus facicntem.Vina in apothecis Canis orty
tujl.cod.& mutantur qusd am, pofteaque rePucuuntur fibJ‘
omnino vi - Sic U mari nauigaro,Cdius iadtatus his, qua: dU'
detur redii rauerint . tantum vetuftatis adiiccrc fentituf»
dare. Sunt quantum habuerint.

enim om~ Quibus vinis ad facra vtifat non fit ,& qtibus

ni a , qua generibus mufia condiantur,

htc enurne Cap. X I X.

ratur pol - -jp t quoniam religione vita conflat, prolibat
luta , & a jC-Diis nVfafiuin habetur vina,* pr^tcr itnputfjj
Jkcris reij- tte vitis, fulmine taTn: quamque iuxta homi“'
eieda. Huc mors laqueo pependerit, aut vulneratis p< dtb£
accedit >qJr calcata , & quod circuncifis vinaceis prc.flu**' j
fupra libri r]t,au: fuperir deciduo immundiore lapfu a 1 |
huius cap . quo polluta. Irem Crazca , quoniam aquam 1*1
u. retulit , beant.yitis ipia quoque manditur, deco&is c* ,
Huma re - libus fummis.qui & condiuntur in areto ac n’
gts lege ria. Verum & 'de 'apparatu vini dixifie conjj
Pofthumia niat , cum Graeci prmatim ea pracepta condi*1
cautu fiitfi- rinc,artcmquefcceimt,ficur Euphronius.Sc Ac
fe, ne exim flomachus,& Coniades,6c Hiccfius.Atrica
putata vi- pfo mitigat afperitatetn , necnon aliquibus ^
te Dijs vi - partibus calce. Grrcia argilla, aut marmorei
palibaren - fale,aut mai Menitatem excitat : Itali» a ■
fur.

iale,aut man, lenitatem cxuiai ; uai«e pars 3 I
qua rabulana pice ; ac refina condire inuda ^

Liber XI III. 27J

priori '.‘«Fouineiifqi finitimis.Non nufquam
e,-: n v<n' taxe acctoue condiunt.Necnon &
dulc r mu '° ^unt medicamina : decoquitur, vt
nuiim ^at P°>-'tione virium. Nec durare vitra an-
dccn ,f>armn’ rale proditur. Aliquibus in locis
C];].n^;,Unr ac iapas mufta^nfufilqne his fero-
0la ; rangunt. Pc in hoc tamen gcncre,5c in
Pici, r ■ lirant vafa ipfa condimentis

*umineU,!1S *ac'enc^‘,: ratio proximo dicetur vo-

DeP‘iifgenenbui,& rejin u,ir muftu cmdimiU,

A trdeaceio.frfece. Cap. XX.

orum fucco manantium picem refinamq;
Qu.v or^ i“ Oriente, alia in Furopa ferunt.

r° - "a.vtrinque quafdam haber.In
dunr ■ a °PjImarn tenuiffimamq; terebinthi fun-
Cant-r, e,jni?e *en[lfri .quam & mallichen vo-
da, 'P0, ea ‘uprefli acerrimam fapore. Liqui-
&, r , ° ntnes,;, ra ritinu refinamterafliorem vero
ba 5 ,PK es faciendas cedrus. Arabica reilna al-
cali,,,;’ ac5' °dore , difficilis coquenti. Iudaica
riaca a .V— teri^.in-hina quoque odoratior. Sy-
anterr i ■ 1C* me 's fimilitudincm habet. Cypria
rtofa c ' t °n,mc‘ : autem melleo colore , car-
tur alkn°c0p 0n'a Prirtcr eatteras fulua : fi rera-
Vmn,,,' ‘/grauior odore, ob id non vtuntur ea

Candirl Sr’1' In Alia 4“* ^ Picc'a , admodum

tu,- 0j ' ■ faga, vocatur. Refina omnis diflolui-
arbitmn,, i j”&creca figlinarum hoc fieri
honorem ■ 5lue confiteri , maximum iam
«i pji ,, c!Us e"e >n cuellcndis virorum corpo-
ietuore a1'0 autem condiendi mulla , in primo
agitur , ’a,- ' I!.ouem d iebus cum plurimum per-
iaporis'ouTA U PIC's>vt odor vino contingar.Sc
i aam acumina. Vehementius id fieri
Tom. i;. S

274 C. Plinij Naturalis Hift.

arbitrantur crudo flore reflnrc, excitarique leni-
tatem.E diuerfo crapula compefci feritatem ni-
miam , frangiq; vivus ■. aut vbi pigra lenitas tor-
peat, virus addi. Liguriae maxime Circumpada-
ni fque muflis vtilitas difccrnitur hoc modoPU'
gnacibus muflis crapulae plus inditur, lenibus
parcius. Sunt qui exvtroque condiri velint. Nec
non alia ?que mulriplici natura. Vitiumqj mufl°
quibufdam in locis , iterum fponte ferucre : qua
calamitate deperit fapor, vappaeque qui accipi1
nomen, probrofum etiam hominu,cum degen^
iauerit animus. Aceti enim nequitia: ineft virtus
jnagnosad vfus, &c fine queis vita mitior deg1
non poflit.C^tero vinoru medicaminis tanta cu-
ra efl,vt cinere apud quofdam ceu gvpfo.alib1
quibus diximus modis inflaurctur. Sed cinerei*1
e vitis farmentis , aut quercu praferunt.Qrin #i
marinam aquam eiufdcm rei gratia ex alto f
iubent , feruarlq, abarquinocho verno, aut cerfj
nocte folflitio & Aquilone flante hauriri . vel i’
circa vindemiam hauriatur. decoqui. Pix in I&'
lia ad vala vino condendo maxime probatU*
Pruria. Fit e picea: refina , in Hifpania autem t
* ficeajlris * pinaflris, minime laudata. EA enim refina h?'

rum amara &: arida,&: gvaui odore. DifterenP*
rationemq; faciendi proximo volumine daTlc,,!

. lirabimus inter arbores feras. Vitia, praeter fup^
dida,acor,aur fumidum virus, picis autem ad^j
flio-.evperimentii verb>(i fragmenta fubluccau}’
ac fub dente lentefcant acore iucundo. Aba p1
cem Idi am maxime probat , Crarcia PiericaU|'
Virgilins Naryciam.Diligctiores admifecnt JJ| I
grammaflichen,quae in Ponto bituminis fiintfjj
gignitur, iris radicem olciimque. Nam cet**
Recipientibus vafis copertum cic vina acefc^j

Liber XI III. 2 7)-

rit^ tr?.nsfcrr,e in ea vafa, in quibus acetum fue-
l'urn - us,9uam in ca, m quibus dulce aut mul-
(u 'cato *ubec vina concinnari ( hoc enim vti-
verbo) cineris lixiuij cum defruto coftipar-
.^dragefima, pulegij vel falis fcfquilibra,
tio Um ^ !U^° marmore. Facit & fulphuris men
add 'Cni ’ rc^,nx vcr° ‘n nouirtimis. Super omnia
1 maturefcete iam vino iubet multum, quod
cxd t0,n11"' aPP<dlat,nos intelligimus nouiflime
- preltum : & adiici mullis tingendi gratia co-
tis.vtpigmjjjfyrn aliquod vini , atque ita pin-
b utsfieri.Tot veneficiis placere cogi:ur:8cmi-
^niur noxium elle.In vitium inclinantis expeti
p e”tu. c"dain inae plumbea mutatus in ea colos.

opnum autem inter liquores vino muccfccre.

Et t'lnac.et? VC11‘ • cxtantq; medicina volumina.

P""f-XflV'n' ^ccata tecipit ignes ac linealimeto
^ c nagrat.Cinis eius nitri naturam habet eaf-
mq; vires, hoc amplius, quo pinguior fentimr.

M DeceUifvinarijS. Caf.XXI.

gna & cc licito iam vi 11,1 di 'fercti t in cel-
em,- a’ Virca Alpes lignei-, vafis condunt , cir-
p. ‘ 9’ c,|rgunt,atque etiam hyeme gelida igni-
V; ■ r:tiorc’:r arcent. Mirum di:tu,led aliquando
Rii V^s ictere glaciata moles ptodi-

ad f ■ ° 9uon'a v‘ni natura non gclafcit, alias
Co nupens tantum. Mitiores plaga: doliis
fitin r*1'* ‘n'°diunrq, terra: tota, aut ad portione
tea'.; tem ethttn p rabent : alibi veto impolitis
tUs cen1Cen' : * tradunturq; & h;c praecepta : La- * tradunt-
Anttil X'!in:L,:ix > aut certe feneftras obuerti in q«e ad bil
n<>tKone °Pol'tei‘e,vel »vtiq; in exortum aequi- r-vfaut
cui ab^^iUnit, & arborum radices pro-
'Q vina e’°™n‘a<W odoris euitandi, facillimo
— e ‘wnhtu : ficos vtique 8c caprificos, Do.

~ ’ S i

ij6 C. Plini} Naturalis Hid.

liis etiam interuajla dati , ne inter fefe vitia fet'
pant, contagione vini fempcr ocyffima. Qrin &
figuras referre. Ventrofa ac patula minus vtilia.
Picari oportere protinus a Canis ortu, poftca
*acltnici perfundi marina aqua aut falia, * dcin cinere I
nere farmenti afpergi vei argilla , ab (lerfa myrrha

fuffiri,ipfafque flcpius cullas.lmbecilla vina de-
miliis in terram doliis feruanda , valida expofl-
tis.Nunquam implenda : quod fuperfit , pallo
aut defruto perungendum, admiflo croco , pice
veteri cum fapa-. lic opercula dolioru medican-
da, addita maftiche ac picc.. Bruma aperiri ve-
tant,ni fifereno d ie. Vetant Auflro flante, LunauC
plena.Plos vini candidus probatur: rubens trifle
* Is vi&ico lignum eft,(i non*vini colos fir.Icem vafa inca-
Its Icfcentia, operculaue fudantia. Quod celeriter

florere coeperit , odoremque trahere , non fore
diutinum. Ipfa quoque defiutaac fapas cum fl£
cadum fine Luna, hoc efl, in Uderis eius coitUr
neque alio die coqui iubcnt.Pixcrerea plumbei5
vaus , non aereis , nucibus iuglandibus addicis''
eas enim fumum excipere. Campania: nobilifli'
ma expolita fub dio cadis verberari Sole,Luii3r
imbre, ventis, aptilTimum videtur.

Devitanda ebrietate. Cap. XXII .

AC h quis diligentius reputet, in nulla par# >
opcrollor vira efl: ceu non faluberrimum ad
potum aqua: liquorem na ura dederit, quo ctctfi'
ra omnia animantia vcuncur. At nos vinum b*'
bere &: iumenta cogimus : tantoque opere, tanr£}
labore & impendio coflar, quod hominis me*1'
rem miiret,ac furorem gignat millibus fcelerun1
huic deditis tanta dulccdine,vt magna pars n o11
aliud vir.r praemium inteliigar.Quinimo vt pl11*
capiamus, Caeco ftangimus vires : Sc alia irri£a'

•nicnc*

Liber XI III. i77

ncnnra0XC-°^t:ant:ur:ac bibendi etiam caufa ve-
Vt b][,t0n tIUntLlt’al"s c‘cutampr?fumentibus,

PUt . e,?e mcJrs cogat> aliis pumicis farinam, &
baJineeiend0 Pudet docere. Cautiffimos ex his
Ijm ,,e,S C0.tllli videmus , exanime fquc efferri.

Vero Cr° 3 IOS lc£lun’ expetiare non poffe;imo
inp-er,neC tunicam > nudos ibi protinus anhelos
B ntia vala corripere.velutad oftentationem
niarrm'aC-’ plan,\ “fundere , vt ftatim euo- *plmt
tiiim ’ rUrluIque hauriant , tdque iterum ter-
lue: 'unquam ad perdenda viua geniti, &
man|Uam ehundi illa non poffint , niif pcr h*
citat/™ COrPUS,J?llC rertinent Peregrina exer-
Ccr.,1 ’ & volutatio in coeno, ac pcftorofa
din.CIS,rep:ina:l' °hentario. Per omnia hic pn-
riis !t,^uiri- Iam vcri) 4ua: vafa adulte-
dinec r/ta i ca“tluam Pcr lc parum doceat libi-
a t jnulcntia.lra vina cv libidine hauriurur,
Plaree”am pt;crnio inuitatur ebrietas. Et fi diis
edar”». em,tUr alius.vt quantum bibcrit.tantum
nuanm ptietium v;n<>l=J«ije lege accipit. Alius
ai " alcailu‘Tl,cl'it.tamumbibit.Tunc aui-

niarito .‘?nam oculi. liccncur > graucs produnt
ftam ° • tunc animi lccreta proferuntur. Alii te-
tur lua nuncupant-alij mortifera loqtiun.

nent ea!:ur'u<]up Pcr iugulum voces non conti-
titas' ■ am “a interemptis. Vulgoque vc-
cedat’acmiat”ibata vip0 ell. Interea vt optime
diuvi,’., °‘em,0l'ientcm non vident, ac minus
rum huic H'nC paI'or'&: genat penduli, oculo-

vafa &- era tremuli manus, effundentes plena
Pl:c,cns ) furiales fomni,
tatis f,L:jn0ihllrna.pratn!iumq;fummtmicbiicf
ftera di,- porte/u?fa > se iucundum nefas, Po-

0IC “alitus ♦ cadi, ac fere rerum 'ftetidi

2.78 C- Pl ini) Naturalis H i (lr.

omnium obliuio, morfquc memor ix. Rapere Cc
ita vitam prodicant, cum priorem diem quotidie
perdant. illi verb«3c venientem.Tib. Claudio pnn
cipe ante bos annos XL.inititutum,vtieiuni bibe
rent.potufque vini antecederet cibos. extern is &£
hoc artibus, ac medicorum placitis nouitate ali-
qua fefe commendantium. Gloriam hac virtute
Parthi quarunt>famam apud Gracos Alcibiades
meruit apud nos cognomen etia Nouellius Tor-
quatus Mcdiolaneniis ad Proconfulatum vfque
c Prxtura honoribus geliis, tribus congiis ( vnde
& cognomen illi fuitjepotis vno impetu, fipectan
te miraculi gratia Trb. principe in fene&a iarfl
feuero atq; etiam fxuo aliis, fcd ipfa iuuenta ad

* Eadem % merum pronior fuerat. * Eaque commendatio-

* curatore ne credidere L. Pifonem vrbisRomx * curx ab

eo deleCtum , quod biduo duabiifque noctibu*
^perpotationem continuailet apud ipfum iau*
principem.Nec alio magis Drufus Cxfar regene-
ralle patrem Tiberium ferebatur. Torquati rara
gloria ( quando & hxc ars fuis legibus conflat)
non labafle fermone,ncc leuatum vomitione»
non altera corporis parte , dum biberet; matuti-
nasobifle vigilias ^plurimum haufifle vnopotu;
plurimum prxtcrei aliis minoribus addidit
optima fide non refpiralle in hauriendo , nequf
expuilTe ; nihilquc ad elidendum in pauimentb
fonumexvino reliouiflc , diligenti fcito legufl1
contra bibendi fallacias . Tergilla Cicerone111
M. filium binos congios fimul haurire folitu*11
ipfi obiicit -.Marcoque Agrippa a temulento fcT'
phum impadtum .Etenim hxc funt ebrietatis opc
ra.Sednimirum hanc gloria auferre Cicero v°'
luit interfectori patrisfuiM. Antonio. Iseni111
«nte cum auid illime apprehederat h ac palma^1»

Liber XI III. 2.73

cinarfrh'-llV0^Ura‘nc^ei“‘‘ patro

ai'bitrn ,la'!tus -approbauit plane ( vt equidem
°rbi i r 3?rta Pet[emulentiammala terrarum
Aft' nCul . jec- Esiguo tempore ante prolium
lisam™!? • v.oIun.lenenomuit:quo facile intel-
Kis f* iam fanguine ckiium.fic tanto ma
Co v*11 lt!‘ens'N3nque & lirec necellitas vitium
tem ctat“r,vt l3ib'n(l‘ confuetudo augeat auidita ■
bibet-Cm'm'1Ue eft Scy[llatum legati, quato plus
j .mt>tanr°magis iitire Parthos .Eli & Occii
bu ? n,S fua ebrietas .fruge madida : pluri-

aliic r°j lS 11C1 Gallia* Hifpaniafque, nominibus
tem f d 1:at,c’ne eadcm.Hifpani.t iam & vetufta
efru CU,ei genera docuerunt . Aegyptus quoq;
in ^ hbt potus fimilcs excogitauit. Nullaque
iiiinrlCC| eeffat ebrietas. Meros quippe haii
At e ta.e.s la^cos.nec diluendo.vt vina, mitigat,
jq crcule illic tellus fruges parere videbatur.
admm;rlVitiolum Iblertiadnuentum eit.quem-
nodum aqua quoque inebriaret . Duo funt li-
tti f.r.U-U cofP°nbus numanisgtatiflimi.intus vi
fcd I1? ^'arborum e genere ambo pracipui»
b0r, 1 neceUarius. Nec ligni ter vita ineo eU-
D, V. ^San® tamen in potu ingeniofior ap.

” *,c>ad bibendum generibus centumno-

agmtaquinque : li fpecies vero atfti- 1
tttetur.pene duplici numero exco-
gitatis, tantoque paucioribus
olei. De quo in fequenti
volumine di-
cemus.

i8o

C- PLINII

SECVNDI NA-

TVRALIS Hi-
storia
li s e x xv.

frugiferarum arborum. Cap. 1.

(Leam 'fheophraflus ecefebet-
( rimis Cnecorum autoribus vrbis
Romteanno circirer quadringef
) teltmo quadragefimo negauitni-
i fi intra xl.M. paftuum amari na-
i fci : Fencftella vero omnino not>
fuille in Italia , Hifpania, atque Africa, Tarqui;
nio Pr fco regnante, ab annis populi Romani
c i x x x 1 1 t.qua: nunc peruenit trans Alpes quo'
que , & in Callias Hitpaniafque medias. VrW*

Suidcni anno quingentelimoquinto Appio Cia11
io Catci nepote.L. Iunio Coss.olei librx duodc'
nteailibus veniere. Et mox anno fexcentefim3
otlogeliinojM.Seius L.F. Aedilis curulis olei de-
nas libras finguli afllbus pracftitlt populo Rom3'
no per totum annum. Minus ea miretur, quifei3'
poit annos xx 1 1. Cn . Pompcij r i i. tC onful3'
tu oleum prouinciis Italiam mifilfe. Hcliod3*
quoque in primis cultum agrorum docendam a'
bitratus vitam, negauit oles fatorem frudtuw e,<
ea pcrcepiife qu equam. Tam tarda tunc res et3'.

A1

2§I

A Liber X V.

clUe'aflC et'am in plantariis ferunt, tranflatatum-
neear r,”0 an.no decerpuntur bacc.e . Fabianus
calid Jrou.enu'c in frigidiffimis oleam, neque in
orchi, Genera earum tria dixit Virgilius,
Uros panUa-1 : nec defiderare ra-

in j- p | micem, vllimue curam. Sine dubio &
men i.01um maxime cxlumquc refert. Verunta-
tctraiJ7 tondenmr,cum & vites : atque etiam in-
C(f ‘ gaudent. Coniequens earum vindemia
randi^F C «l maior, oleum quam mufta tempe-
♦ p ’ tsr radem quippe oliua differunt fucci.
choaS, “ omniura ^ cruda, atque nondum in-
Quin „ maturitatis:lioc fapore pvxftantifsimum.
acdeinaeX eo Prima vnda prxlt laudatilsima,
tum .<?, pe,r,' «minutiones, liue(vt nuper inuen-
luatrni )e;'t,hbus regulis pede iuclufu. Quanto
que „ or “aeca, tanto pinguior fuccus ,minuf-
'Uter !S'°Ptim.a autem stas ad decerpendum
8tcfc~0p,^mn . i,a^mque.incipiente baccani
Petas rt, iiT™1 drupas, Gneci vero dry-
tibin fir,, ero “‘Hat, an maturitas illa in torcula-
'antiim hjA11 ramus : rigua fuerit arbor , an fuo
c*li biberirCa^U^C<>5 nibrlque aliud quam rores

v„ Deo/es, cap. I J,

V n]i?i--as,°*ec> ®Jium affert non item vt vino:
libeat inrM-mciue *tatis annuocft , prouida ( (i
luentihi./' ‘.‘Screlnatura-Quippe temulentis na-
tat ad fe, VIn j ’vtl necelle non eft: quinimo inui
Holujt na .pUm blanda inueteratj caries, Oleo
!c vii],,,, rubfecitque ea necefsitate ptomifcuum
«Uit Itali, rmcipatum ir. hoc quoque bono obti
eiiifque u,'ot0 0lke > maxime agto Venafrano,
ynde&iii-e. bicinianum fundit oleum-.

In,‘t gloria prxeipua oliux.Vnguet*

.* f

* ^Alitis ex
vetuft. co~

di.pnmhm

omniti cru
da , atque
nondit in~
choata ma
turitatii :

hoc fapoye
prttjiantif-
fimo.

2 C.Plini j N aturalis Hifl:.

hanc palmam dedere, accommodato ipfo odc>'
re.Dcdit & palatum delicatiore lententia. De c#
tero baccas Liciniat nulla auis appetit.Reliquurt>
certamen inter Iftria: terram & Bxticx parcit-
Vicina bonitas ptouinciis, excepto Africae frugi' i
fero folo.Ccreri totum id natura conceUiuoleun'
ac vinum non inuidit tantum: fatifque gloria: i‘j
meflibus fecit.R.eliqua erroris plena, quem in nui |
la parte vita: numeroiiorem effe docebimus.

De natiirdolmx,& ole*. incipientu. Cap. Iit.

OLiuie confiant nucleo, oleo, carne, amurca1 j
fames hac eft eius amara. Fit ex aquis, ide£
ficcitatibus minima, riguis copiofa.Suus quid e»1 1
oliua fuccus oleum eli , idque priecipue cx inr
matutis intelligirous , ficut de omphacio docui' |
mus. Augetur oleum ab Ar&uri exortu x v i. c3' I
Iendas Octobrisipoftea nuclei increfcunt, &cs'
ro.Cum (itienti imbres copiofi acceflerejVitiatU1
oleum in amurcam. Huius color oliuam cog>!
nigrefeere. Ideoquc incipiete nigritia minimu1!*
amurca: , ante eam nihil. Et error hominum tV'
fus.exiftimantium maturitatis initium, quod ej
vitij proxirnum.Dcinde quod oleum ctelcere o»
ux carne arbitrantur, cum fuccus omnis in co1'
pus abeat , lignumque intus grandefeat . E cj°
tum maxime rigantur. Quod vbi cura mulca h11
imbribus accidit, oleum abfumitut, liifi confit"
ta fercnitate.qut; corpus cxtcnuct.Omnino eni"1'
vt Theophraito placet, eft oleo caufa calor, q^'
re & in torcularibus & iam in cellis multo ig1^
quaeritur. Tertia eft culpa in parfimonia , qu£I' |
niam propter impendium decerpendi expedi
turvt decidat oliua. Qui medium temperante1'
lumin hoc feruant, perticis decutiunt,
tia atborumifequentlfque anili damni

cum n" ,

Liber X V.

^antibus lex andquiflrma fuir:Oleam ne ftrin
j L1 , ,liCllc verberato. Qui cautiUime agunt , ha-
btos 'r<C ^CUI ’ nec aduerfos percutiunt ra-
fis » ^quoque alternare fruftus cogitur decuf
germinibus. Necminus, fi expei.etur vtca-
«attendo enim vlrra fuum tempus, adfu-
C* venientibus alimentum, & detinent lo-
ni ‘ Argumentum cft , quod nifi ante Fauo-
| ■ In colle&a;, nouas vires redimunt, Scdiffici-
Jj? cadunt. Frima ergo ab autumno colligitur,
c *°.°Pei'a:, nonnaturs,paufiacui plurimum
rnrs; mox orchites, cui olei :poft radius. Has
a Im oc yffime occupatas, quia funt tenerrima:,
in JCaC0^ Adiere. Differuntur vero etiam
pu alt‘utn menfem callofa: , contra humorem
C “naces>°i> idque minima: , Licinia, Cominia,
j„ ntlaiSe>'gia quam Sabini regiam vocant, no»
y ^ c Pauonij afflatum nigrelcentes, hoc eftad
re LWus *^r • Tunc arbitrantur eas maturefee-
■«quoniam probaufsimum ex iis fiat oleum,
Sue F • re et*am rat‘° prauitati videtur. Ferunt-
itit fterllitatem fieri , ficut copiam ma-

g *>* : CU1U i'c 'iia bonitas non temporis , fed
i;. etls raidcputrefcentium in amurcam . Simi-
pj j pror, c°Hettam feruandi in tabulatis , nec
°leun UJln ('udcc Plemen<l' > ctitn omni mora
“tcrelcat , amurca augeatur. Itaque vulgo
•hi itnas libtas fingulis modiis expri-

to c„,cu,u- Amurcxmcnfuramnemo agit.quan-
blis reperiatur in eodem genere die-

tumo ,c ,?• Omnino in vita error eft publicus,
pr:epr.c. °iiu3E creicere oleum exiffimandum:
c°nftatm’ CUm. magn‘rudine copiam olei non
Urj: .re,,njJ‘c*o fint qu e regia: vocatur,ab aliis
*Fitc,ab aliis phaulii.grandriiiinj.alioquin

minimo

lS

284

*priuatim
quidem /c-
gur.t : fcd
qw*m re-
ti e , i pfi vi-
derim .

C.Plinij Naturalis Hi.T.

minimo fucco. Er in Aegypto carnobfiimis olcl'
exiguum. Dccapoli vero Syri* perquam patu#
nec cappari maiores, carne tamen commenda#'
tur.Quamob cauiani Italicis tranfmarin* pr#' 1
feruntur in cibis cum oleo vincantur. Et in ip^ >
Italia c.rteris ficen:r,& Sidicime.Salc illae + p*r
muni condiuntur, &: vt reliqua: , amurca fapaUf‘ |
Nccnon aiiqu.T oleo fuo fine accerfita comme#'
datione purt' inriatant colymbades : frangunt#1 1
c^dem herbarumque viridium fapore condi#11' ,
tur. Fiunt & pr^coces ferueii aqua perfufe,quar#'
libet immarur^ Mirumque, dulcem fuccum ol1' |,
uas bibere &: alieno fapore infici. Purpurea: 1 #*? |
& in iis , vt vuis in nigrum colorem tranleui#*' 1
bus^aufije.Sunt &: lupe rb e, pister iam dicta gcf,
ra.Sunt & pr^dulces , per fe tantum ficcar^, v##:
que pafsis dulciores, admodum rar-’ in Africa> *
circa Emeritam I ufitanij.Olcum ipfumfale V*v
dicacur a pinguitudinis vitio.cortice ole.1 co#4-1
fo odorem accipit medicati: aliis, vt vino,palJ'
ti gratia nulla elt . Nec tam mimerofa differt-*1
tia:tribus vt plurimum bonitatibus difiat. C«?
in tenui argutior,&jstame eria in optimo bre#*5'
De natura olei. Cap. Illi. ,

OLeo natura icpefaccre corpus , & contra a
goresjnunirc.Eidemqucffruores capitis Pj
frigerare. Vfum cius ad luxuriam vertere

vitiorum omnium genitores, in gvmnafiis p#;

cando. Notum effmagillratus honoris eius o&J
genis fellcrtiis ftrigmenta olei vendidiffe. 0'e I
honorem Romana maiettas magnum prsKVJ
turmas equitum Idibus Iuliis cx ea corona#4^1
item minoribus triumphis ouantes.Athen? -
que vigores olea coronant, Gr$ci vero olea#*
Olympi*.

P

Liber X V. a

v # & t culi ur.i olruarum. Cap. V.

J\TVncdicemur Catonis placita deoliuis. In
len' cal,do & pingui folo radium maiorem Sa-
‘nam.orchuem paufiam.Scrgianam, Comi-
ti ' a'n alt>iceram feri iubet. Adiicltque lingula
««ni gUam earllm finitimis locis opti-
ci .’ cllt' dicant. Infrigido autem Sc macro Li-
leu ‘am; pingui enim autferuenti vitiari eius o-
fcon!rb°l?ra<?ue ipfam fertilitate confumi.Mu
fau -tCrea ru°ro infeftari. Spcftarc oliueea in
°"lurn loco expolito folibus cenfet.

" efLruandc< ohuis, & quomodo faciendum

- oleum. Cap. VI.

jV tc alio vllo modo lauda: condi oliuas.opti
#lu,.lne wunites & paufias, quam vel virides in
b i ■ *Vcl trafius in lentifco. Oleum quam accr-
rnumrn.a °liua optimum fieri. Caneto quam pri-
da, r Wtlac?ii'Sendam,li inquinata (it,Iauan
i.11 cc_ari triduo fatis effe. Si gelent frigora,
fqc 0 “te premendam . Hanc 6c falc afpergi.
®tin ^ lnta^l,lato minui detcriufque fieri. Item
f;ccs ‘‘inutea & fracibus. h,' funt carnes , & inde
‘1 co' f rt%'as diedecapulandum : pr^terca
UentiLChas & plumbeas cortinasuere vitiari. Fer
8c .Us °mniaea.fiericlaunfque torcularibus,
Cjjj am minime ventilatis. Ideo ncc ligna ibi
igni fuitere . Qua de caufae nucleis ipfarum
iiUrn aptlPsimU5- Et c cortinis in labra funden-
ti tj'' 1 ltaccs amurca liquentur. Obidcre-
das s'ala mundanda .fifcinasfpongia tergen-
*>0flei ^Uam max*ma Pura fynceritas conflet.
Jnt,,. ‘nuentum , vclauarentur vtique feruenti
'nim ' Prot'nus prelo fubiicerentur fohd; ( ita
PrenietniUlca e5iptimitur)mox trapetis fraftf
entur . Iterum premi plus quam centenos
modios

2.86 C.Plinij Naturalis Hift.

modio$‘»non probant. Fultus vocatur. Quod ^
ropoft molam primum efl:, flos Fa&us ter gei*1*
nos fere a quaternis hominibus nocite ac die p-
mi iuftum eft.

» figitio Vc oleo * faliitie. C,tp. VII-

NOn erat tum faftitiutn oleum: ideoqueS1'
bitror nihil a Catone didlum.Nunc eiusgf'
nera plura. Piimfimque petfequemur ea, qua p
arboribus fitit,&: inter illas ante omnes ex ole3'
lho. Tenue id multoque amarius , quam ole- ’
tantum ad medicamentum vtile , Sirmllim11*'
huic efl ex cliamclsa frutice faxofo , non alo0'
re palmo foliis olea (Iri b acci fque. Proximi"1
fit & e cici, arbore in Aegypto copiofa : alij ct°
tonem, alii trixin , alij fefamum fylueftre appc*
lant:ibfque non pridem. EtinHiipania rep®
te prouenit altitudine ole.r caule ferulaceo T‘
lio vitium , femine vuarum gracilium , pali'" '
ruro que . Nollri camticinum vocant i fimih^
dinc feminis. Coquitur id in aqua , innatarfif.
oleum tollitur. At in Aegypto, vbi abundat,
igne & aqua falc afpevfum exprimitur, cibis '"||
dum lucernis vtile. Amygdalinum quod a’ ^
metopium vocant, ex amaris nucibus arefa#*j,j
& in olfam contufis afperfisaqua iterumqu"1 j
fis.expv imitur Fit Sc e lauro , aamifto dmpaffj
oleo. Quidimquee baccis exprimunt rantajj,
alij foliis modo : aliqui folio & cortice b-10,.,
rum.Nccnon ftyracem addunr,aliofque odp1 I
Optima laurus ad id latifolia , fylucftris , pjfjj;
baccis. dmile efl e myrto nigra: Schscc latiim
melior. Tunduntur baccas alperfe calida
mox decoquuntur. Alij foliorum molliUiW3 'j<
coquunt in oleo,8c exprimunt, Alij

Liber X V. 287

*“* prius folc maturant. Eadem ratio & in fa
ne 1 n'yrto, fed prsfertur fylueftris minore femi
c, > quam quidam oxymyrfinem vocant, alij
anraunyrfinen , alij acaron afinailitudinc. Eft
Cii'rn j>reuis,fruticofa.Fir & ex cirro, cupreflo,nu
Ce ,u* ‘uglandibus,quod caryinon vocant: malis
u l'i quod ccdrelseon.Ex grano quoque Gnidio
,rgato femine & rufo. Item lentifcomam & cy-
c glande Aegyptia vt fieret odorum cau
■diilumeli. IndLex caltaneis & fefama atque
j )'2a facere dicuntur:Ichthyophagi e pifeibus.
^opiacogitaliquando luminum caufa &epla-
(jj'?1 °3ccis fieri, aqua 8 : fale maceratis. Et oenan
, ‘nurn fit de ipfa cenanthe.vt diftum eft in vn-
f ctlt‘s • Gleucino mutam incoquitur vapore
jdttoiab aliis fine igne circundatis vinaceis die-
■tin?**1 'k*S fingulisipermirtum: confumitrirque
9 . ™n oleo . Aliqui non fampfuchum tantum
'Pileent, fed etiam pretiofiora odoramenta. Et
JiJVranafiis quoque conditur odoribus , fed vi-
ta !7'S,E*C ^ “c afpalatho, calamo, balfamo, iri,
fa :1'nomo , meliloto, nardo Gallico , panace,
ri,nipluch°, helenio , cinnamiradice , omnium
dihClS °lco maceratis exprefsifque. Sic & rho
ce Ucr' ^ r°fis : iuncinum e iunco, quod eft rofa-
cj(p '"jillimum.Item hyofcyamo lupinis, &rnar
hiiiT P Ur'mum aucem in Aegypto e raphani fe-
[t e,autgramine herba quod chortino vocant.

1 Icfama &: vrtica , quod cnecinum appel-
' E lilio & alibi fit liib dio folc , luna prtti-
C-^eratum ■ Suis herbis componunt inter
ca"a“oc'am & Galatiam, quod Selgiticum vo-
Sunr ’ !’cru‘s admodum vtile : ficut in Italia e
<"'■ E pice fit, quod picinum appellant,
Coquimr velletibus fttpta halitum cius
expenfis.

a33 C.Plinij Naturalis Hift.

expenfis atque ita expreffis, probatum maxime c
Brutia.Eft enim pinguiflima &c refinofifiima. L‘a
lor oleo fuluus.Spontenafcicur in Syria; marft1'
mis.quod clseomeli vocant. Manat ex arbotib^

pingue crafsiusmelie;reftna tenuius, fapore dub

ci ,&c hoc medicis. Veteri quoque oleo vfuseft a
quxdam genera morbotum.Lxiftimatur & cbo'
ii vindicando a carie vtile effe. t erte fimul*'
erum SaturniRoma* intus oleo repletum eft.

*D e amurca. Ctp . VIII-

SVper omnia autem celebrauit amurcam laU'
dibus Cato. Dolia olearia cado (que illa in1'
bui.nc bibant oleum. Amurca lubigi areas tere0
dismelsibus , vt formica; rimaque abiint. Qu'11
Sc lutum parietum ac te&oria Scpauimenta hoc ■
reorum frumenti, velliarium etiam contra zetB' |
dines ac noxia animalia, amurca afpergi: feOJ1'
na frugum perfundi : morbis quadrupedum ,**■
borum quoque illa medendum, efficaci ad hul^
ra interiora humant quoque ori1:. Lora etiam a
coria omnia. &c calciamina,axe'fque,decotfta 1
gi, atque aeramenta contra teruginem. coloniq^
gratia elega ntioris : &c totam lupelleccilem *l'
gneam , ac vafa ft&ilia , in queis ffcum arid*1?
libeat a (Te ruare : aut fi folia baccafque in vii£’’
myrti , aliudue id genus flmile. Poftremo ligr
macerata amurca , nullius fumi tardio ardej^
Oleam fi lambendo capra lingua contigerit.
paueritque primo germinatu, fterilefcere,auE° 1
eft M.Varro. Et ha&enus de olea, atque oleo* I
‘Tomorum omnium gtner a, & natura.

Cap. I X.

RFdiqui arborum fructus vix fpecie figura11.

non modo faporibus/uccifque toties per^
ftis atque infitis, enumerari queunt; ,

Liber XV. 2S?

G Nucum pinearum genera 1 1 II- Cap. X.

Ra-ndUsimus pineis nucibus, a llifs ime que
c|u i. . E^nfus, intus exiles nucleos lacunatis in-
ra n lC Coi:is > veftiros alia ferruginis tunica , mi-
ru atUrx CUl'a molliter femina collocandi. Ha-
PUta ®*nus a^crUlT1 Tarentinae, digitis fragili
4 fa > auiumque furto in arbore . Tertium
qu .')J>lni;c ^P*Cca fatiua , nucleorum cute verius
Oi J1 PutaiyJine, adeo molli, vt limul mandatur,
tem vP pityida vocant c pinailris, lingularis
cleoe%J aducrius tuflim. In meile decodtos nu-
* Taurini aquicelos vocant. Pinea corona
res apud Iftnmum coronantur.

HDe malo cotonro. Cap.x /.

s proxima amplitudine mala que vocamus
ad1 C,?Conea » & Graeci cydonea ,ex Creta infula
CJU c a* Incuruatos trahunt ramos , prohibenc-
q. c^efcere parentem. Plura, eorum genera.
ru K 01y*ela , incifuris diftin&a , colore ad au-
£hr> 1 . *naco* candidiora , noftratia co-
ljta*1?I“ataJ°(lori’‘ praeftancifsimi.Eft &Neapo-
th IS jUUS k°nos,^noraex eodem genere llru
c0c-’ odoratius vibrant, ferotino prouentu, pr£-
ta fjei° mu^ea- Strutheis autem cotonea inii-
hj vf ^C?Us ^ecere niuluianum : quae fola ex
rum r rrUaa niandutitur . Omnia iam & viro-
^oftii iUtaCOr^S pubHibus inclufa , fimulacris
fvIu ™ CO jmP°fita- Sunt prxrerea parua

^afee r!a ’ a trtutheis odorarifsima ,in fepibus
Kenr,.nil«’ appellamus, quanquam diuerli

ribuc n5^er^Ca,^c 5ranata>qun: in Punicis arbo
Cortic^Uem puerum diita funt.His acinus fub
. s ^§num in corpore.Necnon &
^mCihin^j8 .Oralia appellata , amplitudi-
Dl ponderis nomine alferunt.

Tom. ij. T

*/apinivw

i5>o C.Plinij Naturalis Hilt.

DePerfico genera 1 1 1 1. Cap.XlI.

q Ed Periicorum palma duracinis . NationUi”
O habet cognome Gallica 6c Aiiatica. Poit
rumnum maturefcunt , aeftate prtecocia , inB3
xxx. annos reperta ,&primo denariis fing11'
la venundata. Supernatia e Sabinis veniunt, p°'
pularia vndique . Pomum innocuum expetit^
atgris : preriitmtjue iarn lingulis triceni numt’11
fuere, nullius maiore: quod miremur, quia n°3
aliud fugacius. Longifsima nanque decerpto b1'
dui mora ell : cogitque fe venundari.

Dcprrtno genera XI* Cap.XIIl-

INgens poftcaturba prunorum, verficolor , D1'
gra.cadicans. Hordearia appellata. a comita1
frugis eius. Aliaeodem colore feriora maiori'
que, afinina cognominata a vilitate. Sunt & P1'
gra , ac laudatiora cerina atque purpurea. NeC'
no ab externa gente Armeniaca , qua fola &
dore commendantur. Peculiaris impendent^
eft nucibus mfttorum , qux faciem parentis l'uC'
cumque adoptionis exhibent, appellata ab vit0' I
que nucipruna.Et hac autem & perfica, & cet*'
na, ac fyluellria.vt vus, autumno cadis condi1'1
vfquc ad alia nafccntia atatem fibi proroga^
Reliquoru velocitas cito mitefcentiu trafuol3^
Nuper i n Batti ca malina appellari coeperunt &
lis infita.Sc alia amygdalina amygdalis.His <
tus in ligno nucleus amygdala: eft-.nec aliud f
mura ingeniofius geminatu eft.In peregrinis 3
boribus difta fune Daniafcena , aSyri.e DaU'3 I
fco cognominata , iampridem in Italia nafcc^
ria,grand iore quanquam ligno, & exiliore c*
ne , nec vnquam in rugas ficcara , quoniam * .
les fui defunt.Simul dici polluto populares eOc
myxa:, qua; & ipfe nunc coepere Rom; nafei'

Liber XV.

191

f ,p f() r I. ' .

’ ”'0“ln!1ui'iem Perfica peregrina
Parer ,, * ^ nec i a que eife , ex nomine ipfo ap-
firia vbt?!!6 CX Pcr(lcIe acfucfta.Scd pruna fyluc-
^'Usnni,- nafc! cc™mcll. Quo magis miror,
^>tl>fertirnni'1Ilentioncm ^ Catonc non habitam,

*tfj lu_r. ^llm c°ndenda demonliravet quadam
d‘fRailt,r'a ‘ Nam Perfici arbores iero, &c cum
,at>qUod • -IC re ’ vc ‘l11* «■» Rhodo nihil fe-
'•ii-Falfi pri?“ ab Aegypto earum fuerat hofpi-
gigni ..me“ • venenata cum cruciam in Perfis
Syptum paman’ caufa a regibus trailata in Ae-

‘Wtiore, 5,mili5^' ld e“im 1C Pf fca di' ’ & terra.
1 s tradant, oux in totum alia elt ,

^stube, •KdJnc,^ua /

rcivoll„>‘cb.aiflmilis*nec "tra Orientem na-

v°luir P “ ' 1 nec extra Orientem na-
'tPeriij' tam 4tl0<lue eruditiores negauerunt
- e propter fupplicia ttanfiata, led a Per-

ihl Ci r* T"*- „1 • 1 » 1 1

mY- Exvetufi.

. 0 Me

r„ e _ r — *• ri **'■ ,a AL.11ui4i.Lii, xca. a l/er-

*.°bari 1 ratM,?.t ob * ^ Alexandrum illa co-
" ores ibi inllituifTe , inhonorem ataui
Pei* autem folia ila b^r Rr fi

:entibapei,autem Pcd*a ,laber & poma , fubna-

c'SVr:s'^m*AuoP omnia P°ft Ca*

tQn,

k

O^PifTe mantellum elf.

erJ“ Sen eribue matorum, genera XXI X.

‘ Cap. XI III.

fua ari'” plu’ia funt genera. De citreis cum
v^ntpin^6 .m,us' Medica autem Grate i
i'Pha,8cn1!I‘lnom'ne- Aeque peregrina funtzi-
rf 'a fialinr.f r ’ <il,X 'Pfa non pridem vene-
T>nius L ’ la*c e!t Africa , illa ex Syria.Sext,
attul.v ne.m. Oonfulem vidimus .primus vtra-
^uSu^i nouifsimis temporibus,
^an\ mai . a§8ei'ihus fata , baccis iimiliora,
?U°nUm sJS-* *ec* aSSeribus prxeipue decora,
Jl,tn du0 ry m te^a iatn lyluaricandunc. Tube-
^ di^um \candidum , & a colore feri-
ene Peregtina funt in vno Itali*
T 1

25)2- C. Plinij Naturalis Hi (h

agro Vcionenfi nafcentia.qux lanata appellaj!,
tur. Lanugo ea obducit , ftrutheis quidem Pet :
cifque plurima : his tamen peculiare nomen “M
dit , nulla alia commendatione infignibus. M
liqua cur pigeat nominarim indicare, ciim J
diloribus fuis aeternam propagauerint me«*l
riam, tanquam ob egregium aliquod in vi» .J
aum?Nifi fallor , apparebit ex eo ingenium'
ferendimihilque tam paruum effe.quod non, 6
riam parere pollir. Ergo habent originem a ,
tiOjCedibque & Manlio, item Claudio. Qui»
cotoneo iniico ab Appio e Claudia gente, Api -
na funt cognominata . Odor eft bis cotonee^j
magnitudo qus Claudianis , color rubens.AC
quis id ambitu valuifTe claritatis & fami liZc
tet, funt Se sceptiana ab inuentore libertftj
infignia rotunditate. Cato adiicit Quirian*j|
qua: tradit in doliis condi, Scantiana. Qm&.fy
autem nuperrime adoptata funtparua, gta!'
mi faporis, qu^Petitia nominantur.PatriasC|;
bilirauete Camerina, Jc C recula. Cetera e & ..
traxere nomen igermanicatis, cohaerentia S.Jj
mella, nunquam lingula infoetu, coloris
cognationis melappia., Mullea a celeritate0’^
icendi :quae nunc melimela dicuntur, a faf.[3,
melleo.Orbiculara , a figura orbis inroru
tem circumafti.Hcc in Epiro primum proU^j
Ce, argumento funt Graci, qui Epirotica voC^J
Mammarum effigie orthomaflica. A cou»1 i
necaftrati feminis, qu? fpadonia appellant t
g.-e’.MeIofoliis folium vnum , aliquando ^ jV
minum erumpit e latere medio.Celerrime |0 i
gas marcefcunt pannucea. Stolide minent i ,,
monea .Sunt quibus fanguineus eft color,
ne ex mori inficu tracta. Cunfiis vero . <2**^ 1

Liber XV. 295

^.Me, partes rubent. Sunt & pania gratia
)d p r,s > atque etiam acutiora odore,fylueftria.
ciu"tt|CU 'att' *mpr°bitatis & acerbitatis conui-
gat ’ ^ vis tanta , vt aciem gladij pcrftrin-
prj' . cjs forne vilifsimis nomen, quanquam
ls aducntu , dccerpique properantibus.

■De pyris, & injitorum varietate.

Ej, . Cap' XV’

uenr caufa in pyris taxatur fuperbi? cogno
Cj.pj, lne;Pariia h;c,fed ocyiTima.C undiis autetn
potu urnma gratifsima. Proxima ijs Falerna , a
voca^U°"*a -anta v's ^ucc' a'3Un^at-I'a(Sea hjc
Syri-^lSlr?*n iifqiie alia colore nigro *donantur * donant
ali; ' ,*‘cluorum nomina aliter in aliis atque
buli oc‘saPpellantur.Sed confefsis vrbis voca
'r e0aiU?r-S Juos n0*’>litauere Decimiana, 8c
t)0i , quod pfeudodecimianum vocant.

Coe ’ ,ana longifsimi pediculi iPompeiana
tnnine mammofa,Liceriana, Seueriana:&
Nicul-!».nata func Tyranniana , longitudine
bis . aluantia.Fauoniana rubra, paulo fuper-
!ia . ^“^'Latcriana , Anitianapoft autumna-
ttit; 'au ° ^aP°re iucunda.Tiberiana appellan-
lotjL * maximc Tiberio principi placuere.Co-
Ca(jc Ul "lagis Pole, gtandefctintque : alioquin
e'i<;nt,qux Liceriana. Patria: nomina ha-
lt'irinat*i 1 oml,‘llm Amerina.Picentina, Nu-
dare,,,. .ad|'ina,Numidiana,Grxca,&: in iis
Pet[an lIJ?:SiSn*na, que alij a colore tellacea ap-
rapia | ‘ llcutonycina , purpurea. Ab odore.my-
*°am oull|tC1’nardina-A tempore, hordeariatcol-
CUcUrbit- CCa ’■ & c°riolaua. Bruta gentilitatis
fccft Ba V’a,?c‘dl,la fucci.Incerta nominu .cau-
Cllnt;,r'eI!, ar'c*s^encreifque , qux coloratadi-

£•‘5 qus minimo. pediculo.fefsilia ,pa- *rt£nfa»‘
T j

2^4 C.Plinij Naturalis Hift.

triciis,voconiis viridibus oblongifque .PrS^j

ea dixit volema. Virgilius a Catone fumpta:f
" ~ * - /iv,

& iementina & mullea nominat. Pars haec vr'
iampridem peruenitad culmen, expertis cuP1-.
hominibus.Quippe ctim Virgilius infitam nu£jj
tus arbutum , malisi platanum , ctcralis vb,lLJf
dicat.Nec quicquam amplius excogitari pot£" i
Nullum certe pomum nouum diu iam inue11.|
tur. Neque omnia inlra mifccri fas eft.ficut
fpinas inleri quado fulgura expiari non qrte111' j
facile : quotque genera infita fuerunt, tot fulJ»,
ra vno i<Su pronuntiantur. Turbinatior tr\
figura. In iis ferotina ad hyemem vfqueadt11*!
rrem pendent gelu maturefeentia , Graea, ^
pullacea, laurea :iicut in malis Amerina, Stfj
tiana.Conduntur vero pyra , vt vu.e, ac toti<*^ |
modis : neque aliud in cadis, pr^terquim prUt(
Pomis proprietas pyrifque vini : fimiliterque J

segris medenrcs cauennac vino & aqua coaq^.

..... , i - I fll

tur, atque pulmentarij vicem implcnt:quod P'
alia prseter cotonea & ftruthea

ue pomu jeruanau. eup.jcul.

N vniuerfum vero de pomis fetuandis pr^,,

pitur : pomaria in loco frigido ac liceo

»■

tabulari tfeptentrionalibus feneftris feretu'
patere : Aulrros ipecularibus arcere, Aquili, ,
quoque afflatu poma deturpante rugis. CobJjJ

mala* polt aquinodlium autumnale , neque *fj
x v. lunam , neque ante primam horam.

feparari , ftramentis , floreis , paiclfue fubtct ,
Rara componi, vt limites peruij fpiritum *^k
lem accipiant . Amerina maxime durare
mela minime.

De coten tu , ‘TMuVii , pyru , (rfirbit , &
vmijtruandu, ^

Liber XV.

*-9i

CCap. XVII .

Otoneis interclufis fpirametum omne adi»
u lendum , aut incoqui meile ea; immergi-
oportere . Punica aqua marina feruente in-
Urafi : mox triduo fole (iccata , ita ne nottur-
a°r°re contingantur, fufpendi. Cum libeat vti,
dulci perlui, M. Varro 8c in doliis harenx
eruaii iubet, &c immatura obrui terra in ollis
undo cffra&o , fed fpiritu exclufo ac furculo
?,Ce illito. Sic etiam crefcere amplitudine ma-
j?.re quampofliint in arbore . Cxtera mala fo-
. Is. “Culnis , prxterquamcadiuis , fingula con-
0 ui > ciftifque vitilibus condi, vel creta figi i-
arumjjijni. Pyra in vafis fi&ilibus picatis in.
Je • s °^rui inter fcobes . Tarentina ferifsime
• Anitiana feruari &: in paffo. Sorba vero
ie ln *cr°bibus gypfato operculo , duum pedum
prlra iuperindudta, in loco aprico , inuerfis va-
£ >&in doliis, vivuas , cuin ramis fufpendi.

Proximis autoribus quidam altius curam pe-
y/?f : deputarique fla tim poma ac vites ad hunc
nm pneipiunt, decrefccnte luna , pofr horam
lit 1 Cjrc\am » c^lo fereno, ac ficcis ventis. Simi-
j^Ct deligi &: ex locis liccis, & ante perfedlam
atUriratem, addito vtluna infra terram fit-.vuas
c 01 ni^lleolo farmenti duro , demptis forfice
f^^^P^oribus acinis , in dolio picato recenti
fic^ndi 1 cxc^u^a omni aura operculo & gypfo:
ce ac pyra , illitis omnium furculis pi-

paj • . Pr°cnl ab aqua ede. Quidam fic cum

infi?lte '*? Sypfo condunt , capitibus cius Icilia:
liis H VCr*ncltlc * Alij etiam vina habentibus do-
pati’7 Ul? ne contingant ea vu.x. Aliqui mala in
Odo 15 ftuirantia : quo genere Sc vino

tem acquiri putant. Aliqui omnia hsc in
T 4

2p<j C. Plinij Naturalis Hift.

milio feruare malunt . Plerique vero in fcroP/

. alium pedum altitudinis harena fubfirato, &• h'

• dhli operculo , dein terra operto. Creta quida^ i
etiam figlina vua-s illinunt, ficcatafque fole fu*' j
. pendunt, in vfu diluentes cretam .Eandem p°'j
tnvtno mis * vinofubigttiifc • Mala vero generofifln1'3
eadem ratione cruftant gypfo vel -cera : qu.v or
fi maturuerint, incremento calycem rumpu^'
S em per autem in pediculos collocant ea . AW
decerpunt cum furculis , eofque in medullaJ*1
fambuci abditos obruunt , vt fupra feriptum c#*
Arlij lingulis malis pyrifque lingula vafa rtdtil'5
affignant, & opercula eorum picata dolio i&'l
rum includunt.Necnon aliqui in floccis caps‘l' |
que , quas luto paleato illinunt.Alij hoc quiaC^ I
in patinis fictilibus : aliqui &c in ferobe fubief^ |
harena , ita ficca operiunt mox terra. Sunt^1
cotonea cera Pontica illita meile demergat'
Columella autor, in puteos cifternafue in fidift1'
bus valis pice diligenci cura illitis mergi. Li£11
fia maritima Alpibus proxima , vuas fole ficC3'
tas iunci fafeiis inuoluit, cadifquc condi#*
gypfo includit. Hoc idem Gncci platani £ ptt*
aut vitis ipfius , aut fici : vno die in vmbra vc'
catis, atque in cado vinaceis interpo fi tis . Q^° \
genere Coa vua & Berytia /eruantur , nulfi11*
fuaiiitati poftfcrend.-e . Quidam , vt has fac iaj1*
*lixiftio in cinere* lixiuo tingunt protinus quamde^
xere vitibus , mox in fole ficcant : tum folii5^
fupra didfum eft) inuolutas vinaceis ftipaflt;
•Sunt qui malunt vuas in fcobe ramentifuc ab^j
lis , populi , fraxini feruare .Sunt qui fufpe°d
procul malis , protinufque in granariis iubc^fi
quoniam optime fit operimento puluispeidj^
bu? , Comia vefpas remedio eft , oleo afperg* e’

ofc'

Liber XV. 2517

°re.De palmis diximus.

D e fit is genera XX IX. Caf. XVI 1 1.

Reliquo genere pomorum ficus ampliffima
. eft: quad imque & pyris magnitudine aunu-
a- De Aegyptias Cypri^que miraculis retulimus
llter excernas. Idxa rubet oliu.e magnitudine,
°tUndiortantum,fapore mefpili. Alexadrinam
andbi vocant, crafsitudine cubitali ramofaxn
ttiattrite validam , lentam , fine lade , cortice * materia
, ir,di , folio tiliae , fcd molli. Oneficntus tradit
n Hyrcania multum noflris efiTe dulciores , fer-
_Jbotefquc , vtqu.v modios c c i x x. lingula: fe-
anc. Ad nos ex aliis tranficre gentibus, Chalci-
^Chi0; quarum plura genera. Siquidem & Ly-

• r\ '* '**’ *.»»ivuun , «^UKJ tliMlkt 2'*- ‘v *■ '-l Ull C

n«is,magna quteftio eft: cum ld genus in
r'cam nuperrime tranficrit.patrij nomen ob-
tell^nt- Nam Alexandrina e nigris eft,candican-
cognomine delicatae. Nigra 8 : Rhodia
t ’ & Tiburtina de prxcocibus . Sunt &auto-
li nomina iis , I.iuix , Pompeii : * ficcandis * ficcata
^£c fole in annuos vius aptifsima,cum marifeis, ba foli tn
j.je‘iUas ^arundinum foli; macula variat. Eft & annuos v-
dic' CiU'anea 1 & albicerata , & aratia alba , pe. fit* aptifli-
0 I ° minimo, latifsima. Primo aute prouenit nw.
e nv -ri^s’ iongilsinr.o pediculo. C omitatur ea
®cv'itfsimis, popularis dnfta. Contra
Ptit ^yeme maturatur chelidonia.Stit

nlp);lerca fsdem ferocinx &prxcoces , biferx,
fc ac n'gra , cum meile vindemiaque mature.
c, ts serotinx&icorio appellatx duro: ex
Clt*is quarundam trifero prouentu. Tarenti
T J

\V quxiuntpurpurcx, & mamillana , limili-
dinem earum habent : &calliflruthix parum
aPore prxftantiores, ficorum omnium frigidif-

Ulaj , N am rlp A fl ir o n i c mnt mnlri nra»fpHinr

2pS C.Plinij NaturalisHiH:.

tantum pr^dulccs nafcuntur.quas vocant ornas*
Cato de ficis ita memorat: Picos marifcas in lo-
co cretofo aut aperto ferito. In loco autem cral*
fiore aut ftercorato Africanas , & Herculaneas»
Saguntinas hybernas , Tcllianas , atras pedicu-
lo longo. PofleA tot fubicre noniina atque gene-
ra, vt vel hoc folum illimantibus appareat, mU'
tatam efle vitam. sunt Sc hybernaequibufda pro-
uinciis, ficutiMecfii.fcd artis, non nacurasPar-
uarum genus arborum poft a utumnu fimo coti'
tegunt.dcprehcnfafq; in his hyemc grofibs:qu &
mitiore calo refo(T«c cum arbore atque in lucetU
re milii , nouos foles,aliofque , quam quibus vi'
xete , auide , tanquam iterum nati , accipiunt
&cum venientium flore mattirefcuc, alieno pr?*
coces anno,intrafiuvel gelidifsimo.Sed X Ca-
tone appellata iam tum Africana , admonet &
Africx , ad ingens documentum vfo eo pomo-
Nanquc perniciali odio Carthaginis flagrant
nepotumque fecuritatis anxius , cum clamare1
omni lenaru Cartilaginem delenda attulit quq*
dam die in curiam pr<jCocem cx ea prouincia ly
cu:oflcndenfque Patribus, Interrogo, vos inquit
quando hoc pomum demptum putetis ex atbc'
* recens re j Cum inter omnes ’h recentem efle conflare1»
Atqui tertium , inquit , ante diem fcitote deccf'
ptum Carthagine : tam prope i muris habent*
hoflem : ftatimque fumptum eftPunicu ccrciui11
bellum, quo Carthago deleta eflaquanquam C3'
tone anno fequente rapto. Quid primum inc?
miremur?curam ingenij, an occafionem f brt°!'
•tam?celeritatemque curfus.an vehementiam

ri?Supra omnia quiddam eft, quo nihil equide1^

* vrbti *- duco mirabilius, tantam illam vrbem, & de & Q
mnlan* farmu oCbe per c x x.annos * «cmulam*vnius

Liber XV. 299

Sj argumento euerfam : quod non Trebia aut
Tnrafymenus.non Canna bufto infignes Roma
n! nominis perficere potuere : non caftra Pu-
^;ca ad tertium lapidem vallata, portaeque Col-
nna; adequitans ipfe Annibal .Tanto propius
Carthaginem pomo Cato admouit.Colitur ficus
nrbor in foro lpfo ac comitio Romae nata, facra
‘Plguribus ibi condicisanagifque ob memoriam
e,«s > qua: nutrix fuit Romuli ac Remi condito-
'is appellata : quoniam fub ea inuenta elt lupa
'nfantibus prabens rumen ( ita vocabant mam-
mam)miraculo ex .ere iuxta dicato,tanquam in
Comitium fponte tranfiiTet. Adaifto nauigio il-
nco atefeit : rurfiifque curafacerdotum feritur,
djit & ante Saturni atdem.vrbisannocc tx.
mblata , facto a Veftalibus faflo , cum Syluani
nniulacturn fubuerteret.Eadem fortuito fatu vi-
btt in medio foro, qua fidentia imperi; funda-
oftento fatali Curtius maximis bonis, hoc
v*rtute ac pietate , ac morte prsclara exple-
crat. Aeque fortuita eodem loco eft vitis atque
?‘ca , vmbrs gratia fedulitate plebeia fats. Ara
*nde fublata gladiatorio munere Diui Iulij ,
^ttod nouiflime pugnauitin foro.Amirabilis eft
Porni huiufce feftinatio.vnius in eundis, ad ma
r,tatem properantis arte natura.

Decaprifico , de caprificatione.

CCap. XIX.

Apriftcus vocatur e fylueftti genere ficur
h h nun3uammaturefcens , fed quod ipfa non
a“et, aliis tribuens: quonia eft naturalis caufa-
nuranfitus, atque e putrefeentibus identidem
|tc*icrs^ur aliquid. Ergo culices parit:hi frauda-
VQ, 'meco 'n matre, putri eius tabe, ad cognatam
tatimorfuq: ficorum crebro, hoc eft auidiore

joo C. Plinij Naturalis Hift.

paftu aperientes ora earum.atque ita penetran-
tes,intus folem primo fecum inducut,cerealefq»
auras immittunt foribus apertis. Mox ladteum
humorem, hoc eft, infantiam pomi , abfumunt:
quod fit &fponte.Ide6que ficetis caprificus per-
mittitur ad rationem venti, vt flatus euolantes in
ficus ferat.Indc repertu , vt illata: quoque aliun-
de , & inter fe colligata: inficerentur fico : quod
in macro folo &c aquilonio non defideratur:
quoniam (ponte arefeunt loci fitu,rimifque ea-
de m,qux culicum opera,caufa perficit : nccnon
vbi multus puluis:quod euenit maxime ftequen-
ri via appofita. Nanque &pulueri vis ficcandi»
fuccunique lactis abforbendi : quae ratio pulue-
re &c caprificatione hoc quoque prsftat,ne deci-
dant,ablumpto humore tenero , & cum quadam
fragilitate ponderofo. Ficis mollis omnibus ta-
&us:macuris frumenta intus*, fuccusmaturefc en-
tibus la6tis , percolis mellis.Senefcunt in arbo-
re, anufquc diftillant gummi modo lacrymani/
ficcanturque. Honos laudatas feruat in capfis,
Ebufo infula pisftantitfimas , amplifiimafque »
mox in Marrucinis. At vbi copia abundat, im-
plentur orca: in Alia , cadi autc inRufpina Ah*
cx vrbe : panifque fimul &: opfonij vicem ficca-
ix implent:vtpote cum Cato cibaria ruris opera-
riis iufta ceu lege fanciens, minui iubear perfic*
maturitatem. Cum recenti fico lalitis vice cafc*
vefei , nuper excogitatu eft. Ex hoc genere funt>
vt diximus, cottana Sc caries, quaque confcen-
denti nauim aduerfus Parthos omen fecere M-
Craflo, venales pr?dicantis voce caune$. Omni3
-hsc in Albenfe rus e Syria intulit L. Vitellius»
qui poltea cenfor fuit, cum legatus in ea prouin-
cia efletjnouiflimis Tibcrij Caefaris temporibus»

Liber XV.

Demejpiiu,& eorum gcneribtu tribui.

JOI

MCap. X X.

Alorum pyrorumque generi adnumeren-
cur iure mefpila arque forba. Mefpilis tria
pncra, anthedon fetania : tertium degenerat,
stnetfl anthedoni iiinilius eft.qtiod Gallici! vo-
'ant Setanise maius pomum candiditifque.acini
molliore ligno:c?teris minus pomum, fed odore
Pr''ritantius,& quod diutius feruetur. Arbor ipfa
“c ampliffimis.Folia, antequam decidant, rube-
: ratlices mult? atlIue alts. & ideo inextir-
Pauiles.No fuit h^c arbor in Italia Catonis truo.

SDeforbii genera quatuor. Cap. XXI.

Orbis quadruplex difFerentia.. Aliis enim, eo-
runr rotunditas mali, aliis turbinatio- pyri,
■is otiata- fpecies, ceu malorum aliquibus. Hac
noxia acori.Odore & fuauitate rotunda pra:-
«lunticteteris vini fapor. Gencrofiffima,quibus
rea pediculos tenera folia.Quartum genus tor
du, C aPPeH5c, remedio tantum probabile, aflt-
^.-.PlPnpnrnni minimumqi pomo, arbore difK-
ex* n 11‘^pltarae platani.No ferunt aure trimatu
V ° genere. Cato & forba fapa condi iubet.

AHenuceiuglande. Cap. XXI I.

b his locum amplitudine vindicauerur,qu.r
&t crc autoritati, nuces iugladestquanquam

tum • n“Ptial'um Fefcenn iorum comites, mul-
tio P,ne‘s minores vniuerlttate.catdcmquepor-

n ne nmpliores nucleo. Necnon & honor his
t0 Ul.* Pecuiiaris, gemino protedlis operimen-
min’ U*nati Primnm calycis , mox lignei puta,
■no j.s'9iix ca“Pa cas nuptiis fecit religiofas,tor
qu- ls tntu munitotquod eft veriiimilius,quam
has - paa^nclo tripudium fonuniue faciant, Er
c letlrde a regibus rranflatas , indicio funt

Grate»

5oi C. Plinij Naturalis Hift.

Graeca nomina. Optimum quippe genus earum
Perficon atque Bafilicon vocant. Et harc fuere
prima nomina.Carion a capitis grauedine.pro-
pter odoris grauitate conuenit dictum. Tingun-
tur cortice earum lanx,& rufatur capillus pri-
mum prodeuntibus nuculis. Id compertum infe-
rtis trartatu manibus.Pinguefcunt vecuflate.So-
la differemia generum in putamine duro fragi-
liue,& tenui ac erado , loculolo &c fimplici. So-
lum hoc pomum natura compactili operimento
claufit. Nanque funt bifida: putaminum carina;,
nucleorumque illis quadripartita di (linrtio , li-
gnea intercurfimtc membrana.Ceteris quicquid
eft,folidum eft,vt in auellanis,& ipfo nucum ge
nere , quas antea abellinas patrio nomine voca-
bant.In Atiam Graeciamque e Ponto venere, &
ideo Pontica: nuces vocantur. Has quoque mol-
lis protegit barba.Sed putamini nucleifque foli-
da rotunditas ineft. Ea: torrentur.Vmbilicus
illis intus in ventre medio. Tertia ab his na ura
amygdalis, tenuiore fed fiinili iuglandium fum-
mo operimento -.item fecundo putaminis. Nu-
cleus dilTimilis latitudine, &c acriore callo. H*cc
arbor an fuerit in Italia Catonis aetate , dubita-
tur, quoniam Graecas nominat , quas quidam &■
in iuglandium genere feruant.Adiicit pratered
auellanas & galbas, Praenellinas , quas maxime
laudat,&c conditas ollis , in terra feruari virides
eradit. Nunc Thaliae & Albenfes celebrantur. £c
Tarentinarum duo genera, fragili putamine , aC
duro: quae funt 8camplilfima:>&: minime rorum
dx.Pr?terea mollufcx putamen rumpentes.Sunc
qui honoris nomen interpretentur, & louis glam
demeffc dicant.Nuper Confularem virum audi'
ui, biferas & iuglanaes nuces habere fe profiten-

tcifli

tem.De • ..L'ber X V* i°)

idem vitdpf1” & ‘Pfi.retulimus.Et hxc aurem
tempore . n";1?,'11 rraiiam primus intulit eodem
Peius eques Ro1S|Ue U1 Hifpaniam Flaccus Pom-

N.

Peius eques T3**Ue 111 HifPaniam Flaccus P
s K-°manus)ljui cum eo militabat.
eiafi*ntugenerai>£ft, Cap. X XI 1 1.

£omii!?mus ^ caftaneas , quanquam ac-
iis ecliina r at'ores glandium generi-Armatum
Slandibus Vf“,Fcc vallum, quod inchoatum
occultauerir 'ru,n9ue • viliflima effe qua: tanta
tus ex vno Fa naturiC* Trini quibufdampar-
ro c°rpori “/«-cortexque lentus.Proxima ve-
P°rem,ni d»,!2rtana’ in his & in nucibus fa-
tis g«t,Us M rhatUClinfeftat- Torr«e has in ci-
[wniinaru^°tu,u"r etiam, & P^Hant ieiunio
b“s e* PtoiiZ ™^"1 imaginem panis. Sardi-
Sai'diatios ha|nere prlmum- tdco apud Grarcos
riUs poftea I , os appellant. Nam Diuus Tibe-
5j°ri6us fat„ a'a"um nomen impofuit.excellen-

eatentina:fTrU IS’Nunc pIura carum gencra.
fisuva.Rotu ,. es,nec operofo funt cibo, plana
b‘l‘s naaxitne k r1^ balan.itis vocatur, purga-
ri e* eis Te/ $onte Pr°hliens.Pura & plana
blIis:laudatlnr friaiJ? :Tarentina minus aa*a-
Ce™l's in infui, °rei 'ana,Scex ea faaa-cluo di-
c°>-tex prsfe’ , modo'meterana , quam rubens
1“= codinj. Vr>k‘angU IS ’ & popularibus nigris,
tentum ^- in °cantur- Pa;ria laudatiilimis Ta-
pabuloBiff ampania Neapolis. C.-etcrx fuum
cl«°. <inof,Ue r,”' ■ fcrupuI°fa c°rticii intra „„
De fili 1 Ummat‘°ne.

c.arnofls!'°mi<>& morti, & ie acina,

HAudornTi"'. CaP- xxi III.

liqua n,r abc/ videantur &ptedulces (I-
> nifa quod ln iis cortei .ffe mand ,tur

Dig

304 C.Plinij Naturalis Hift.

Digitorum hominis longitudo illis, & interii
falcata.pollicari latitudine. Glandes interponis
numerari non poflunr.quamobtem in fua natura
dicentur .Reliqua carnoh funtgeneris:ea baccis
atque carnibus didant. Alia acinis caro, alia mo-
ris, alia vncdonibus : & alia acinis inter cutem
fuccumque , alia myxis, alia baccis ,vt oliuis-
Moris fuccus, in carne vinofus : trini colores,
candidus primo , mox rubens, maturis niger. In
nouiffimis florent, inter prima maturefcunt.Tm'
gunt manus fucco matura,eluunt acerba. Mini-
mum in hac arbore ingenia profecerunt, nec no
minibus, ncc infitis.nccalio modo, quam pom
magnitudine. Differunt mora Odienda Sc Tu-
fculana Romx.Nafcuntur & in rubis, multum
differente callo. Aliud corpus eff terredribus n*
gis , aliud congeneri eorum vnedoni : quod f®'
lum pomum fimilefruclui terrae gignitur. Atbm
ipfa fruticofa.frutdus anno maturefdttpariterq
floret fubnafcens , & prior coquitur. Mas fit *
femina derilis, inter autores non condat. P®'
mum inhonorum , vt cui nomen ex argument
fit vnum tantum cdcndi.Duobus tamen hoc»®]
minibus appellant Gvxci.comaron & menie®^
qut ]0n: » quoapparet totidem eflegenera 8c ap®‘(
nos. Alio nomine arbutus vocatur. luba aut®
ed,quinquagenum cubitorum altitudine in M
bia ede eas. Acinorum quoque magna ed diP
rentia.Primum inter vuas ipfas callo, tencri»;.f
craflitudine , interiore ligno aliis paruo.&t a1’.,
etiam gemino, qui minime feraces mudi. Pb) ^
mum vero differunt edera: Cambucique aciM .
figura etiam Punici , angulofi quippe foli- ^
cutis ylla lingulis .praeter communem , qu*
candida, Totlfquc fuccus & caro ed, iis pt*uj,

Liber XV. 30^

^uifolio enim ac fpina: fine fiicco : medioque
p ,aninuni genere inter baccas acinofq; ceraiis.
^0niLiiri his primo candidum , & fere omnibus
vacpis. Mox aliis virelcit,vt ol iuis, lauris : rubet
... r° motis,cerafisJcornis.Deindeiiierefcitmo-
•>'cerafis,oliuis.

C^e cerajis genera offo. Cap. XXV.

Erafi ante vieforiam Mithridaticam L.Lu-
0 CuIIi non fuere in Italia. Ad vrbis annum

^^XX.lS nrimiim vwrif p Pr\nfr* • unniCmi/»

H UI* ^ub arbore fua,adeo teneris, vtgeftatum
Ha Ct0*ercn}-Principatus duracinis, qu;e Plinia-
nis varnPan^ appellat : in Belgica vero Lufita-
gt0‘ n etiam Rheni. Tertius iis colos e nl-
bus ru°enti viridique , iimilis maturefeenti*
diercemPei,^*nus quinquennium eft,quod pro-
tudin'^lliC ~ocanc > laurea , non ingratte amari-
arb1^1^ ^n^aA*t‘O.Sunt & Macedonica par-
initi0r °l*S. * rar^clue tria cubita excedentis : &
ptiilla ? ec*amnum frutice chamxcerafi.* Inter
fert, s lQC e P°m^s colono gratiam annuam re-
cii ’ ^Ptcntrione frigidrfque gaudet : ficcatur
m £Qle,cond ;c

r.Mifcentur fapores , 8c alio
Tom. ij. V

3o<? C. Plinii Naturalis Hift.

alius placere cogitur. Mifcentur vero &terr; c?"
lique traftus.In alio cibi genere India aduoca-
tur,in ai io Aegyptus.Creta, Cyrene , (ingulsque
rerroe. Nec cellat in veneficiis vita, dummodo
omnia deuoret. Planius hoc fiet in herbatun1
natura.

De generibus fuccorum , & dc odore.

Cap XXVII.

INterim quae funt communia & pomis omni'
bufqi fuccis.faporum genera xtu reperiun'
tur, dulcis, fuauis, pinguis, amarus,aufterus,accri
acutus .acerbus, acidus, falfus. Prster hac , rrj*
Punt genera mirabil i maxime natura. V num , &
quo plures pariter fentiuntur fapores , vt vinis' |
Nanque in his &t aufterus , & acutus, & dulci*’
&: fuauis , omnes alieni. Alterum eft genus i°
quo fit & alienus quidem, fed ic Ilius quidam ‘i'
peculiaris , vt in ladle. Siquidem ineft ei , quo“
tamen iurc dici dulce, & pingue, &fuaue n qJ*
pofiet , obtinente lenitate , qua ipfa fuccedit ,
faporis vicem. Nullus hic aquis , nc fuccus qu>'
dem.vt tamen eo ipfo fiat aliquis, ac fuunr genU5 ;
faciat.Sentiri quidem aqua faporem vllum W j
cumue, vitium eft.Magnii his omnibus in odof" j
momentum, & magna cognatio.qui & ipfenuf
lus eft aquis : aut fi fentitur.omnino vitium «lr‘
Mirum, tria natura pracipua elementa finefaP0'
re e (Te, fme odore,fine fucco : aquas, acra.igne*'

DefttccufruRuum. & arborum. & coloribus, &
odoribus, & natur a pomorum, & de comm^‘
datione fructuum. Cap. XXVIII •

E E go fuccorum vinofuspyro ,moro, myrt°'

• minime (quod miremur )vuis. At ping11^
elius, lauro, nuci iuglandi , amygdalis

Liber X V. 207

Vilis G • J '

tent;"e's,I>3lnMS : aquofus prunis. Magna difFe-
r ;i [ & ln colere fucci. Sanguineus moris , ce-
^a£ie’uC°ra*s ’ yuis nigris. Idem albis candidus.
fteils S ‘"oapite ficis, in i corpore non item : fpu-
rac: nia‘ls : nullus perficis cum prtrfertim du-
xerit r 1 cco abundent : fed quis eius vllum dr-
*cunK ti0t/C11!! Sua ^ in odore miracula. Malis
v*num’P 1 C'S dilutus.dulcibus nullus. Nam &
Celer i ' 'i ^ne °d°re,tenue odoratius. M ultoqs
Qhla. uf ta‘ia ad nafumveniunt.quam pinguia,
aon fi,„°taCa. ’ non eadem in guftu tenera : quia
trejj Q !u Pariter odor ic fapor. Quamobrem ci.
tenus „ or acerrimus, lapor afperrimus: quadam
aus fint r°t0neis: nulluf(ll,e °d°r ficis.it haSe-
ttiiis ciirC-‘es ac genera pomorummaturasar-
dulcibnr ?ar ell-Al‘a filiquis gignuntur, iplis
P'urih.1 '!c™cnque complexis amarumteum in
Aljju s • **na Placeant, in filiqua damnentur.

Vt olin ''Cls,<3uarum intus lignum,& extra caro,
lignur.J5 ’ Cerafis. Aliquorum intus baccx , foris
Quet, his qu;* in Aegvpto diximus gigni.
l«s Cor„u 'S£ ycui'a>eadem & pomis.Aliorum in-
c°rpU5 ■ & ,.ris Irgnum.vt nucum. Aliis foris
biunuu’.111''11^ *'Snum , vi Perficis & prunis, vi-
satur vCmaura fruttu , cum fruiftus alibi mu.
caitanc ‘Cl?' Putamine clauduntur nuces , corio
ditur.crull e*ta”itUI tloc iis;at in 'neipilis tnan-
■bembran teSyntur glandes.cute vus.corio &
llaru ...y a„ Punica. Carne & fuccomora con-
grlQ r ’ f “ luceo cerafi. Quatdain (latim a li-
tent.vt 0i .unt>vt nuces & palmjtQuatdamadhap-
fitte eft na'11* ^aurique.Quorundam generi vtra-
u*ret cor tUca,yt Perficis. E tenim duracinis ad-
itetis faPUp’e *'Sn°Hue auelli nequit, cum in
cUc feparecur*Quibufdam nec intus*

Y i

308 C. Plini) Naturalis Hifh

nec extra lignum , vt in palmarum genere. Ali"
quorum lignum ipfum in vfu Sc pomi vicc,vt g£"
rieri amygdala: , quam in Aegypto gigni dix*"
mus. Quorundam extra gemina geminantur vi*
tia,vtin caftaneisjamygdalis.nucibufq; iuglaU'
dibus. Quorundam natura trigemina eft,corpus»
deinde lig nn m,r ur fu fq; femen in ligno, vtPen1-
cis. Quadam inter fedenfa , vt vu«e, fotba : qu*^
ramoscircundata ex omni parte vuarum modu
degrauant.Alia rara,vt in Ferlicis.Qu$dam ah*0
continetur, vtgranata.Dcpendcnt alia pediculis
vt pyra. Alia racemis, vtvua, palma. Alia &: pe-
diculis Scracemis^vtedera, fambuci. Alia rafl^
adhalent, vt in lauro. Quadam vtroque modo,vt
oliua.Nam Scbreues pediculi Sc longi. Qu^dai*1
vafculis conftant,vt punica Sc mefpila ,‘lotofq^
in Aegypto &: Euphrate. Iam vero diuerfa grau*
& commendatio. Carne palma placent, crutf*
Thebaica , fucco vua Sc cariota : callo pyra ^
mala, corpore melimela , mora cartilagine , n1*4
clei grano. Quadam in Aegypto cute,vt carie*
Detrahitur hac licis virentibus, vt putamen : e*'
dem in liccis maxime placet.In papyris Sc fefj'
lis, fpinaque alba, caulis ipfe pomum eft. Sunt *
ficulni caules. In fruticofo genere cu caule caK
paris: in Aliquis vero quod manditur , quid n>1
lignum eft ? non omittenda feminis earum pf(?
prietate.Nam neque corpus nec lignu,nec caf11
lagodicipoteft.nequc aliud nomen inueniaf*
De myrto ,gen era cius xi. Cap. XX I X-

SVccorum natura pracipuam admiratio»^
in myrto habet, quando ex vna omnium
vinique bina genera liunt. Item myrcidanunv
diximus.Et alius vfus bacca fuitapud antiq00/
antequam piper reperiretur, illius obtinens v

ccfl”

Liber XV.

309

indet'??'*31" eriain generofi opfoni; nomine
Eacj. ratto>quod etiam nuc myrtarum vocatur.
Pleru'"^’ 05'8‘ne aprorum fapor commendatur,
‘n Eii ’ 'nt‘n<Sus additis myrtis. Arbor ipfa
'ibus '°PiC cireriP1'e «rlo.quod d Cerauniis mori
•nulov'r,p't’i’.1:imUm Citceis in Elpenoris tu -
net 'la tta“i'ur:Grscfimqne ei nomen rema-
ilomfft!>e-'l’Stiram f®* apparet. Fuit vbi nunc
'rad t e t’ ‘arn cum cum conderctur.Quippij ita
1 Ur: myrtea verbena Romanos Sabinofque,
fent cft0pic.r raPtss virgines dimicare voluif-
lisn’,\?oll!!s armis purgatos in eo Loco , qui niic
qUj eileris Cluacinx haber.Cluere enim anti-
Euffim r^arc nivebant. Et in ea quoque arbore
n«m eiKl.uenus habetur.Ideo tum eiedta, quo-
HauHr°niUntliPni,& huic arbori Venus prseft.
blic: C,0>an prima etiam omnium in locis pu-
rabili K'om* Eata fit, fatidico quidem. & memo-
bra u ^u8Urio. Inter antiquitlima nanque delu-
en pa et'lr Quirini, hoc eft , ipfius Romuli : in
10 ruere myrti dux ante aedem ipfaro per
plebei? jempus^ltera patritia appellat a.altera
lfcente ' , a'rjtia multis annis prsualuit, flacce-
"atus pebcia, exuberans ac Ista : quandiu Se-
'°rrida bloruic , illa vigens , plebeia re-
®acceCr^C %'alida.QBS poiieaquam eualuic
au'orin ntC E^riria Marfico bello , languida
f‘*i'atem patrum 'acia eft , ac paulatim in fte-
fuit Ven .fmarcui' maieftas. Quin & ara vems
Cant. Ca?1 ^yrtes.quam nunc Muttiam vo-
CandiJ, ° tr*a fenera myrti prodidit : nigram,
e* illo rVC0P'uguIam, fortaifis a coniugiis,
f*lp‘,ra«,,i.Uac‘n'c genere. Nunc & alia diftin-
lis.In fvI® •*u.t Eylucftris , & in vtraque larifo-
1 uelln propria oxymyrfinc.satiuarum
V J

310 C.Plinij Naturalis Hifh

genera topiarij faciunt, Tarentinam folio minlf
to,nofttatem patulo, exoticam denfiifimo , fen'.5
foliorum verlibus. Hac non eft in vfu : ramo»*
vtraquealia. Coiugulam exiftimo nunc nolU'3'
tem d i c i . M y rtu s o dora ti (fima eft in Aegypto-c3
to docuit vinum fieri e nigra ,ficcata vfque»^
ariditatem in vmbra, atque ita mulfo indita •
non ficccntur baccar, oleum gigni. Poftea coi**'
certum, 5c ex alba vinum fieri album. duobus X*'
xtariis myrti tu fit in vini tribus heminis mafie'
ratx exprefiacque. Folia 6: per fie ficcantur in i3'
tinam ad hulccrum remedia in corpore hum*'
no, leniter mordaci puluere, ac refrigerandis fi*'
doribus . Quinimo oleo quoque ( mirum di&p
ineft quidam vini fapor , fimulque pinguis n'
quor.prrecipua vi ad corrigenda vina,faccis
teperfulis . Retinet quippe faecem, nec prarter p°'
rum liquorem tcaftrc patitur, datque fe comiti
praecipua commendatione liquato. Virgae qU°'
que eius geftatrc manu viatori profunt in lon^
itinere pediti. Quin & virgei anuli expertes fert*
inguinum tumori medentur. Bellicis quoque*
rebus inferuititriumphanfque de Sabinis PO'*"
humius Tubertus in Confulatu ( qui primus ofl1'
nium ouans ingrefifus vrbetn eft , quoniam
leuiter fine cruore geflecat ) myrto Veneris V1'
dricis coronatus incefiit,optabilemque atborf1!
etiam hoftibus fecit. Hxcpoftea ouantium W*
corona , excepto M. Craflo , qui de Fugitiuis ^
Spartaco laurea coronatus i ncelfit.Ma mirius
tor eft,curru quoque triumphantes myrtea cot° j
na vfos. L.Pifo tradit, Papyrium Manbneoijft11
primus in monte Albano rriumphauit de Coflj?*
myrto coronarum ludos Circe nfies fpe&are foj
tmn.Auus maternus Africani fiequentis hic

M Liber X V. 311

re^Us Valerius duabus coronis vtebatur , lau-
** myrtea-.qui & hoc vouerat.

L^e lauru genera tredecim. Cap. XXX.

^Uru$ triumphis proprie dicatur, vel gracidi-
qu !^a^°m^us ianitrix Caefarum Pontificum-
cxc 'i?U* ^ ^omos exornat. Stante limina

ca 1 a C* ^Uoe*us genera tradit Caco : Delphi-
CyP^ani.PomPeius Lenius adiecit quam
c aceni appellauit , quoniam murtaceis fubii-
al^eu,r-Hanc erte folio maximo, flaccidoque &
rcnJcaute- Delphicam tequali colore, vitidiO-
lia * rnax^m^s haccis, atque e viridi rubentibus.
j^Qc v,i-tores Delphis coronari, &c triumphantes
gin *.'^ypy*amcile folio breui, nigro, permar-
ta • r lm^l‘*c^o,crifpam. Portea accedere gene
]j ' ,nu;> hanc fylucftrem laurum aliqui intel-
^ » nonnulli fui generis arborem. Differt co
qu "c ^ ei cxcuiea bacca. Accedit & regia,
te Augurta appellari,amplidirna &: arbo

Ijqu- °“°'^accis gurtatu quoque non afpcris.A-
£a' ! nepnc eandem elle, &fuum genus regite
inaj!nt longioribus foliis latioribufque . Iidem
Vl|i/° genere baccaliam appellant hanc qux
leni&J Cl«unaeft. baccarumque fertiliflima. Steri-
phaleeto earum ( quod maxime miror ) trium-
a j)il|rn ’ e^que dicunt triumphantes vti : nifi id
ru>qu° ■ gufto coeperit, vtdocebimus,ex ea lau
lio i */1 e cado minima ert altitudine, fo-
Plurio aC ^reu^ inuentu rara. Accedit into-
pqrUlJ. °Pere yaxa » excreficente in medio folio
Uiira °,Ve^cl lacinia folij. Et fine ca fpadonia,
fub Vm?acitatis Plentia. Itaque quantalibet
fyluertr- ^um lmplet. Ert &: chamardaphne
qui ldXaS rutex* & Alexandrina , quam ali*
m>alij hippoglotcion , alij daphnisin»

V 4

fcz

C-Pllnij Naturalis Hift.

alij carpophyllon , alij lrypelaten vocant. R*'
mos fpargit a radice dodrantales, topiarii ac co'
ronarij operis, folio acutiore quam myrti, mol'
liore & candidiore , maiore femine inter f°'
lia rubro. Plurima in Ida , & circa Heraclea’11
Ponti, nec nili montofis. Id quoque, quod Daph'
noides vocatur.genus, in nominum ambitu e*1'
Alij enim Pelafgum, alij eupetalon , alij fteph3'
non Alexadri vocant . Et hic frutex eft ramofuS’
cralfiore ac molliore, quam laurus, folio, cuity
guftatu accenditur os atque guttur , baccis «
nigro tuffis. Notatum antiquis , nullum genU;
lauri in Corfica fuifle : quod nunc fatum s

ibi ptouer.it . Ipfa pacifera , vt quam prxteU'

di etiam inter armatos hofles quietis Gt rtv
cium . Romanis prtccipue la: titia viftoriaru1*'
que nuntia additur literis, & militum lanceis, ff'

lifque. Pafces Imperatorum decorat. Ex his

gremio Iouis optimi maximi deponitur, quoti1'
latitiam nouaviftoria attulit. idquenonqU^

- n &

perpetuo viret, nec quia pacifera eft, pratferen'
ei vtroque olea: feci quia fpeftatiflima in mu?1.

v r ruo vjc* v ure»' ■j-,-- ■ j

ParnafTo.Ideoque etiam grata Appollini, anM^
tis eo dona mittere iam Sc regibus Romanis > tc_'
fle E.Bruto.Fortafsis etiam in argumentum, qll^j
niam ibi libertatem publicam is mcvuilTet,!’111.,
feram tellurem illam ofculatus ex refponfo1*'

quia manu fatarum receptauiimquc in dorn*
fulmine fola non icitur. Ob has caufas equidt'

eciU1thii

crediderim , honorem ei habitum in triump.1
potius, quam quia fufbmencum fit cadis hoiliu
& putgatio.vt tradit Mallurius. Adeoque in Pf>(
fanis vfibus pollui laurum & oleam fas non
vtne propitiandis quidem numinibus accen

.w ‘li Anieno ^ nf.no nt T 'nirile eininPlt^* . .

VXp& aliariaac*ue debeant.Laurus quidec^

Liber X V.

Jio'11? Edicat ignes crepitu, & quadam dcreffa
«.mtcraneorumetiam vitia & neruoriim It-
io e t0lcluente.Tiberium principem tonante cte-
* ea folitum ferunt contra fulminum

^ os.Sunt & circa Diuurn Auguihim eueta eius
Poti 3' I?eni°tatu. Nanque Liuix Drufillar, qua;
Paata m®ull:a mattimonij nomen accepit,cum
'lori r j i!fa Ca:(ari’ gallinam confpicui can-
Hl*f lcdenti aquila ex alto abiecit in gremium
lUm ,m • Intrepldeque miranti accefsit miracu-
onuA SUoniam teneret roftro laureum ramum
leni • “2? f,lis baccis. Conferuari alitem & fobo-
culhij- . arufpices, ramumque eum feri.ac rite
Ui0 i.!ri- Qnod fatfutn eft in villa Cxfarum.flu-
nrinj * . ri impolita iuxta nonum lapidem Fla-
ob id vocatur Ad gallinas •.mirc-
fa' d ai pr.ol,enic-E,c ea triumphans poftea Car-

8e(ijf-i r ®m. in manu tenuit , coronamque capite
‘littir cdc,t,de Imperatores Cxfares cunfti. Tra
Et mos ell ramos, quos tenuerunt, ferendi.

Gs idc.aiU i L!rl: nominibus fuis difcretx, fortaf-
Eacin^'i,^1Utatls itiumphalibus. Vnius arborum
lia ji(,. Slla nomen imponitur viris. Vnius fo-
Voc.J^ntur appellatione. Lauream enim
dor ls'Durat& in vrbe impolitum loco, quam
j orfmm in Auentino vocatur, vbi fylua
tt luit. Eadem purificationibus ad-
tbetunteftatumque fit obiter & ra
mo eam feri, quoniam dubita
Uere Democritus &Theo-
phraftus .Nunc di-
cemtisfylue-
ftrium na-
turas.

3*4

MtM,

C PLINII

SECVNDI NA-

TVRALIS HI-

storu

li s E Tl XVI.

Sylueftrium arborum natur*.

prooimivm.

JOm verae Arbores, qus<]uli
? mitioribus 'iuccis voluptatem ff'
? mx cibis attulerunt, & neccfTar|l!
J alimento delicias immiicere i°'
A cuerunt, fiue illa: vitro, fiueab »
mine didicere blandos fap oif.t
adoptione & connubio , idque munus etiam >c
ris volucribufque dedimus, intra praaliftas ce"
ftant. Proximum erat narrare glandiferas qu*’-
que, qua: primo vicium mortalium aluerunt, J1^
trices inopis ac fers fortis , ni pra-uerti cogef-
admiratio vfu comperta, quatnam qualifque c
itt vita, line arbore vlla.iine frutice vaientiui®'
Gentes fine arbore, & miracula in Septentrio-
naluregionii arboribus. Cap. 1.

)Ixitnus & in Oriente quidem iuxta OCf »
num complures ea itt neceflitate gentes. s •

D num complures eam neceuuate gente».
vero in Septentrione vifx nobis Cauchorum^

maiores minorefu; appellantur.Vallo ibin-- .ft
bis dierum noflilimque fingularum interum^,

eas,n • Libcr X V L W

Ou . 10 immenfum agitur Oceanus , aeternam
„rneils rerum natura controuerfiam : dubium-
tu ' t<jIr'T fit, an parte in maris. Illic rnifera gens
«ulos; obtinet altos.aut tribunalia flrudla ma-
Pof15 ad e*Perimentl altifllmi atlhis,cafis iraim
c '^naoigantibu. Smiles, cum integant aqute
gien / ■ atamaufragis vero , cum recefferint : fu-
nit??*1ue cum mari pifces circa ruguria venan
niti °!i Pecuc^em M* habcre.non ladte ali.vt fi--
Omn-1S'ne cum tci 's quidem dimicare cotingit,
co f"1 Ptocul abacto frutice.vlua & paluftri iun-
c ",nes nedunt ad pratexenda pilcibus retia:

Pole fm1UC manibuslutuin ventis magis , quam
ne Vjiccautcs tcrra cibos, & rigentia septentrio-
fttuarCe-a vrunt. Potus iis non nifiex imbre
tes r ° tcrobibus inveflibulodomus.Btlite gen
lta'eaV ‘ncantur hodie i Po.Ro ieruire fe dicunt.
Alju<j Profecto, multis fortuna parcitinpcenam.
tnj,,. c V *uis miraculum : totam reliquam Ger-
tilli,Jani leP*ent> adduntque frigori vmbras : al-
ci,.^' a tamen Saud procul fupra didis Cauchis,
querc, UOs Prf ripue lacus . Litora ipfa obtinent
fihclib ,maiima atnJitate nafcendhfuffolfeque
PUxu V.aut ptopulfarque flatibus , vallas com-
•ibraj J*l,'CUm ‘nfulas fecum auferunt: atque ita
,rinam 1 . es nauiganr ingentium ramorum
Mutior tcrritis cladibus noftris , cum
tiUrjj n “tuiria fludibus ageretur in proras ftan-
Pale , i° tu ‘nopefque remedii illa:, praliumna.
'Mnerfus arbores inirent.

I^ead rcJ"i*f}lM magnitudine. Cap. II.

tob0, ScPCerKrionali plaga Hercynia fylmj
^ndo m Xa.^cas incada xu is, & congenita
,Pr°pc immortali forte miracula excedit,

‘ mittantur fide caritura , conflat attolli

colles

ji 6 C. Plini) Naturali sHift.

colles occurfantium inter fe radicum reperet!!-'
fuiaut vbi fecuta tellus non lit , arcus ad rani°s
vfque,& ipfos inter fe rixantes, curuari portari'111
patentium modo,vt turmas equitum tr anfmitta1-
Dcglandifcrit. . Cap. IIT.

GLandiferi maxime generis omnes quibus I*®
nos apud.Romanos perpetuus.

‘Dt c i una corona, & qui frondea corona
donati. Cap. 1 1 1 T.

Hinc ciuicscoronx, militum virtutis inii i}”®
clarillimumtiam pridem vero- & clementi'
Imperatorum pollquim ciuilium bellorum pt°'
fano meritum ccepit videri ciuem nonoccideic'
Cedunt his murales vallarefque.Sc aures, qua11'
quam pretio antecedentes. Cedunr& rollran*
quamuis in duobus maxime ad hoc sui ce 1*'
bres.M.Varrone e piraticis bellis , dante Magfl°
Pompeio: itemque M. Agrippa, tribuente
e Siculis.qus & ipfa piratica fuere. Antea rod(
nauium tribunali prsflxa fori decus erant.veW'
ti populo Ro.ipfi corona impolita. Poftquafla '
ro Tribunitiis feditionibus calcari ac pollui c1*-
pere,poftquam viresex publico inpriuatum P1*
gis fingulifque ciununqusri.&facrofandia d1"
nia profana fecere, tum a pedibus eorum fubie(-
in capita ciuium roitra. Dedit hanc Augullus r

ronam Agtippsifcd ciuicam a genere humat1
accepic lpfe.Antiquitus.quidcm nulla , nili Ve°,
dabaturmb id Homerus cslo tantum eas & fi-
lio vniuerfo tribuit , viritim vero ne in certad1.
ne quidem vili. Feruntque primum omnium *
berum patrem impofuiffe capiti fuo ex edct .
Poftea Deorum honori facriHcantesfump^j
yiftimis fimul coronatis. Nouiflime 8 c in
certaminibus vfurpatx, in quibus hodiequej1^.,

v.fto Liber XVI.

nfitiati jr ’ patriam ab eo coronati ,pro-
fetrer,.,1' . “e uacum.vt etiam triumphaturis con

fn.. . Ul" in CemDlis dicanHirvmn iv vr Re

. .. V..IW1, UlUUJ^/JidLUUS COU

i templis dicandxupox vt &c ludis da
^“irna *“ D“SUm eft'nec operis, diflerere

enim ',nRomanoi'Unr primus acceperit. Neque
t„_ . tas nouerant, quam bellicas. Ouod cer-

ni (Ipnriiim .. 1 r. -

tum eft nouerant ,qudm bellicas. Quod cer-
tatu ■ Sentium huic pbita funt genera,
ft«m t/Su? S' RomuIus frondea coronauit Ho-
frt.An,, c. m ’ Quod Fidenam primus irrupit
patrem ilc,TulIiHoftilii tegis fuit. P. De<

f _ ) l I Irilln iitn SI ■ C.. ~ .. J _ _ a

Patrem TCuJ UUi Ho<liIii teSisfuit-P- Decium
exercitu’ "bunura militum, frondea donauit
Coit „ S ab EO feruatus , Imperatore Cornelio

UCOc SaiYinSHw-k.ll- r:..:..

Ol'0co c 1 ^orncuo

frbfuir * n'11’'.1™1 be^°' Ciuica ilignapri-
Cra.Var-’ t,‘camagis placuit exefculo Iouifa.
^ue,ni,T rtUTn1Ue & cu,n quercu eft.ac datq vbi-
t*is-Ad^ . Ueirat ’ cuH°dito tantum honore glan-
c°nfen» l u C®es ar®*'^: Ideo fupcrbx,quafque
frh ipr‘ “beat cum illa Gratcotum lumina, qua:
ninipir.r.bUe datur, cuique muros patria gaudes
leruare .hortem occidere : Vtque
die:Vta„Un?’ In quffitadlum , lioftis obtineat eo
frnt.v?!!C •”? 1 atu.s lateatur : alias teftes nil pro-
^‘decusiaUtUer',':'Aux'ilia'cluamuis tege ferua
^Peran non dant: Nec crefcit honos. idem
SUocunn.b c.obf«“a«>. quoniam conditores in
ueetvti,, cu,elutnmum clle voluere. Accepta
'tiam ab e^CtUo.’ budos ineunti femper alTurgi
*inio Senat"3'11. 'n n]orec|fr Sedendi ius in pro-
^tvique s. bl ! Vacatio munerum omnium ipfi,
» P>tSiCci„a!J? Paterno. Quatuordecim eas ac.
CaPitolim,0 t ’ entatus)vt retulimus luo locoilex
'anUs de d Stlu‘ dem &de duceSeruilio. Afri.
? ttiores £rtte aCc'Pei'e noluit apud Trebiam.
"Unauerint ^“l tanta opera honore folo
• oc cum reliquas coronas auro
commea

317

3i8

*f«i cfcnia

C.Plinij Naturalis Hift.

commendarent, falutem ciuis in pretio effe n®'
luerinnclara profelEone . feruari quidem hof&‘
nem nefas elle lucri caufa.

De glande genera XI I T. Cap. V.

GLandes opes ede nunc quoque multarj1111
gentium , etiam pace gaudentium , conlj11: ;
Necnon & inopia frugum arefadlis molitur W
na,fpi(iaturque inpams vfum.Quin & hodieqd5
per Hifpanias , fecundis menfis glans inleritu('
Dulcior eadem in cinere tofta. Cautum eftptf
terea lege x 1 1, tabularum , vt glandem in afic'
num fundum procidentem liceret colligere. 6l'
nera earum multa .Diflantfruflu.fitu/exu , fa?"
re.Nanque alia fageae glandi figura ,alia qu£('
nx,& alia ilignrc : atque inter fe quoque gcȣ'
rum Ungulorum differentia: . Pr.xterea funtaq
qux fylueltres.aliae placidiores , que culta obd'
nent. Iam etiam in montofis ptanifquc diflaH"
ficut 8c fexu mares ac fatminar.Item faporc.D11'
ciffima omnium fagi , vt qua sbfeifos etiam 'iVr
mincsduraife in oppido Chio>tradat Cornei^
Alcxander.Generadifiinguere non datur not**
nibus ,'qua: funt alia alibi . Quippe cum rob|”
quercunque vulgo nalci videamus, * efcub11*
non vbique. Quartam vero generis eiufdem,1!11
cerrus vocatur, ne Italiae quidem maiore exp' j
te notam elTe.Dillinguemus ergo proprietate r.(
turaque : & vbi res coget , etiam Grxcis nt»11’1
nibus.

De fagina glande , & reliejuuglandibue*

& carbone, & paffu porcorum*

Cap. V l.

F Agi glans nucleis fimilis , triangula cute f
cludi tut.Polium tenue, ac leuiirunum,pop‘1^

fi Liber XVI. V9

Pleruti ’ CeIeFdm^ Aauefcens : & media parre
vir‘d eJ' S‘S“ens , fuperne paruulam baccam
tibus e ’ Acumine aculeatam. Pagi glans mu-
ptoue^atI®ma e^>& ideo animalis ciusvna
turdi ' 4 ■ GIires quoque faginat. Expetitur &
Hat,fjAr .tum ' ertilitas omnium fere alcer-
telljji* maxime fagi.Glandcm, qua: proprie ity.
ilex j- fjr ’ *cruqc robur, quercus, cfculus, cerrus,
ta plu eF’Gont*nentur hifpido calyce, per gene-
ilicem m,nus cutcm complcftente. Folia priter
bUs 8rauia , carnofa, procera , finuofa lateri-
dum cadunt , flauefccnria , vt fagi, pro
cis duo"?3 genetum bccuiora, vel longiora. Ili-
tuma, Sfnera . Ex iis in Italia folio non mul-
tis (ji °*C1S diftant, imilaces a quibufdam Gri-
V‘t'urn,, Lln >'rouinciis aquifolii. Ilicis glans
9cylon C iiUIOt,& gtacilior , quam Homerus
gliit i at* e°quc nomine a glande diftin-
Sucr,,. S ‘Uices neSam lerre.CIans optima
tollo • U atquc grandiflima , mox efculo ; nam
calyc Parua : c«r° triftis , horrida , echinato
c*0r m’ tabane*. Sed&inquernaalia dul-

®Uioi‘qiw* \r-

-aure — Jrque ftemini, maris fpiifior. Maxi-
^at.Fjiii111 Pr°nantur latifolii ex argumento di-
ant autem inter fe magnitudine, & cutis

allio r»ka/l Mml,« -.,L : — ‘ _

’5nuitar. f' II1LCE lemagnrtuame, SC cutis
rCabta V l.Fem q“dd aliis fubeft tunica rubiginc
jjit i ea 1,s.ProFinUs candidum corpus , Proba-
'*'tleextr’CUiU|S ‘Pilano vtrinque cxlongitu-
c°ttiCp 'etna 'apidefeit duritia : melior , cui in
tliG >quani cui in „„„

*tifi mati^U i?1 cui ,in cotpore , vtvunque non
dis3c. 1 PF?tsIca aliis ouata, aliis rotunda.

j!'is acu’,' ‘fciterca aliis ouata, aliis rotunda,
u ‘orue ,',?L "nura • Sicut & colos nigrior,can-
dous , m‘Y-' 'crhJr.Amaritudo in extremira-
ftOceritar 11 jU|£es* Qmn 3e pediculi breuitas
qtc diifeieaciani habet. In iplis vero
arboribus

320 C.Plinij Naruralis Hifh

arbor ibus, qua: maximam fertjhemeris vocatu*'
bireuiox>& in orbem comofa', alafque ramoruU
crebro cauata , Fortius lignum quercus habet
incorruptius:ramofa &ipfa , procerior tamen
craflior caudice. E xxclfifixma autem sgilops ; x1!^
cultis amica. Ab hac proxima latifolia: procet^
tas/cd miniis vtilis sdificiis-.atque carbone
tata, vitiis obnoxia eft. Quamobrem folida vtu
tur carboni, aerariorum tantum ofhcinis compeJ>
dio -.quoniam delinente flatu protinus, emorie^
fspius recoquitur.* extero plurimis fcintillis.
e noucilismelror. Acerui confertis taleis xeC*f®
tibus luto camina ntut : accenfa que flrue coUCI
pungitur durefeens calyx > atque ita Cudotv\
emittic.Peflima &c carboni &: materis haliphl*3
didajCUicrafliflimus cortex atque caudex,#
runque cauus fungofufque. Nec alia putrefei1^.
hocgenere,etiam cum viuit. Quin &c fulmine*
piffime icitur, quamuis altitudine nonexccfl3
ideo ligno eius nec ad facrificia vti fas habet3 ^
Fidem raio glans, 8c cum tulit, amara, quam P*
ter fues nullu attingat animal .* ac ne es quideIl|
fl aliud pabulum habeant.Hoc quoque inter fC |
qua negfe&s religionis eft , quod emortuo *3._. I
bone laetificatur. Glans fagea luem hilarem

» /olidiore

ir

cit carnem coquibilem acleuera& vtilem^M
macho : ilignaluemanguftarn , nitidam,
fam, ponderofam rquerna diffufam & grallI,j,
mam, &ipfa glandium sque dulciflima. P*0?,
mam huic cerream tradit Nigidius , nec e* 3
* fordidiorem carnem , fed duram . Tligna tC.
tari fues , nili paulatim detur. Hanc nouiifim3
cadere. Fungofam carnem fieri efculo,rob^
fubere. Quae glandem ferunt, omnes & g aH3^
altermfque annis glandem .Sed gallam hem*

^ptim3

Liber XVI.

leni k*a.m ,&coriis perficiendis aptifsimam.Simr
iju “Uic latifolia , fed leuiorem , multoque mi-
fu P^P^atam.ferc & nigram.Duo enim genera
•Hac tingendis vtilior.

quam multa prater glandem eadem
ferant arbores. Cap. VII.

A _ Afcitur autem galla fole de Geminis exeunt
vn 0 ?’erumpens noftu femper vniuerla. Crefcit
pt . ie candidior Ec (i aftu excepta eft, arefeit
ait • lhUS 1 ne<3ue ac* 'uftum incrementum perue-
be eH, vt nucleum faba magnirudine ha-
■ Nigra diutius virer.crefcttque vt interdum

COmnUar menolhJinam . I ™ „ /">

N

ttui

Eeti

tau

gen' compleat magnitudinem. Optima Coma-
• deterrima ex robore. Signum eius , quod

tiuj t®;l tranlluccnt.Robur, prater ftuflum plu-
qUe “talia gignit. Nanque fert & gallavtrun-
aricj§enus . Se quadam veluti mora,ni diftarent
'lL!ibu r":'e ’ plcrunque tauri caput imitantia,
tiir j '' ‘tu£lus ineft nucleis oliu? fimilis.Nafcu-
hjkl' e° & filolat nucibus non abfimiles , intus „ „

Ws "'“‘«oecos molles, lucernarum lumini- YfOCi:ulos
Hi»r PpOS-Nam 8 c (Tne oleo flagrant, ficuti galla
Io6 'tert & aliam inutilem pilulam cum capif.
gtuin' r£° tamen tempore melligcni fucci.Gi-
»oii p jf ala ramorum eius' pilulas , corpore,
lici, ( a,cu!o, adhxrentes, candicantes vmbi-
ti C0lo^ccn nigra varietate difperfa.Media coc-
Ali4u rcm habent . Apertis amara inanitas eft.

Cqiuiq1 ° & pumices gignit.necnon & c foliis
tiUcleo Utas P‘h'las : & in folio rubente aquofos
tHolIes pCaodicautcs & trauflucidos , quandiu
tUtef,.,, ‘a.1 • In quibus & culices nafcunturtma-
Oec ntln modum galla,

c'tr)ei& cocco grano, & agarico,& fubere .

Tom. ij. X

.11

C.PlinijNaturalisHift.

Cap. VIII ■ ,,

F Erunt robora &cachryn : ita vocatur
in medicina vrendi vim habens. Gignitut^
in nKipr/> l^rirr» nir.PA. . tilia . nuce » platan

,vt auror eft

iiodus.Con (larque , rores melleos e cslo , vt
ximus, cadentes, nonaliismagis inhdcre K°
dilrus. Cremati quoque roboris cinerem afi
fum e fle certum eit. Omnes tamen has eius ®
res ilex folo prouocat cocco . Granum hoc , IV
moque ceu fcapus fruticis parua: aquifolia ‘ .
cis : cufculium vocant : penfionem alteram
buti pauperibus Hifpaui* donac.V fum eius IV
tioremin conchylij mentione tradidimus; «
gnitur Sc in Galatia, Africa , Tifidia , CiU*
peffimum in Sardinia. Galbarum gladilerc^j
xime arbores agaricum ferunt. Eli autcm> ^
gus candidus, odoratus, antidotis eflica*
fummis arboribus nafcens ,no£le relucens • i
gnum hoc eius , quo in tenebris decerpi» V
glandiferis fola qute vocatur argilops , fert

nos aientes, mufeofo villo canos, non m nj
tice modo , verum S c c ramis dependentes ca
tali magnitudine, odoratos ,vt diximus 'J
vnguenta. Suberi minima atbor , glans p e« (l
rava , cortex tantum in ftuciu prsci-aflus a ,
nafcens , atque etiam in denos pedes vn° ’>

cX;

Liber XVI.

exPlanams ^ ' *! $25

uium t>ir ’ V1US eius ancoralibus maxime na-
tUramen-,”ntillmcIuc 'raguiis , & cadotumob-
calce-i;n Procrea in hyberno feminarum
fii-:* lu. QllamnKrom „„„ :..c. s ^ •

-»„lu M nyuerno rceminarum

ticis arhr,’ ^amobrem non infacete Grxci cor-
nicen, tem aPpellant . Sunt & qui feminam
fa Jubete ent:attiu,e vbi non nafcicur ilex , pro
“ficis Vr tantllr > ‘n carpentariis praecipue fa-
italia t>or3C,x^a Piin & Laced.cmonem . Nec in
k) naicitur, aut in Callia omnino.

StteCT c'n vJ* cmices- CaP- IX.

-/ gn0 v r. UglV. ul‘* ’ abicti ■ Picea:< in ma-
tenciora ni ^S^citium.Vafa, corbcicjue , ac pa-
‘tuifnUe f • m meilibus conuehendis vindc-
?C|ibltin ‘lCnim ' at9ue praetexta tuguriorum,
'teras i <••!_ “nr' ad dlIcas explorator , incidens
fU|n religinf-f ’ ^ Scuon ‘n quodam vfu facro-
b°r ipfa. eft fa8‘ c°Kex .Sed non durat at-

’ & P>»».p<»4/fro, abiete , picea,

c

-‘■salii

, , Cap. X.

.... ...j *5 robore aptillim.r, mox e glandife.

Icbl>am g,0<i ueifacillimx ex.omnjbus qu.T

i. Ia,

namferi 6 r : aC1IllmX ex’omn!bUs qute
^'Uo-Scarfni minime duranr.prperquam e
‘b* vf„u i lacotite<3am fuilfe Romam, ad Pyr-
nelius NT„,. ellum annis quadringentis Lxx.Cor-

b.Tf-i, . P^S ailtOl' p If C ulnifil J:/l:

i :tUr *nbeniV.aUt^ e S yluaru certe diftingue-
IUcUs fiui.fr FaSutal' Ioni etiam nunc fvbi
v‘niina„ , c potta <lucrquetulana , colle in

6c8cniinjSf?etebantur,t&tque lucis, quibufdanj
^eOilTet i,, Pi.“°rtcniius Diflator.cum plebs fe-
1und ea rlIr‘l. mCUb,m ’ PeScm in efculeto tulit,vc
f^tunc vid' k 0mnes Quirites teneret.Petegri
ani , pinu ebantur, quoniam non erant fubur'
5'gftUnt a S *Xe ablcs > omnefque qu.-c picem
’ e quibus nunc dicemusj fimul yt tota

X i

* & inde

324 C. Plinij Naturalis HiH".

condiendivina origo cognofcatur. Qu?dam ^
runt in Afia , aut Oriente i e pratdi dis picem-
Europa fex genera cognatarum arborii terua
Ex iispinus atque pinafter folium habent cap^.
lamenti modo pertenue, longumque.Sc mu« |
ne aculeatum. Pinus fert minimum refinx .
terdum & nucibus ipfts dc quibus diffum clt .
vtadfcribatur generi. Pinafter nihil aliud
quam pinus fylueftris, mira altitudine, 8c a .
dio tamofa ficut pinus in vertice . Copionot'
dat hrc relinam quo dicemus modo-Gigu'

& in planis. Eafdc arbores alio nomine efteljb

oram Italiae , quos tibulos vocant plcrique a'

trantur,fed gracilesfuccinftiotefqtte,&enou

liburnicaru advfus.penefinc refina. Picea u1^,;
res amat atque frigora: feralis atbor , tun1’ ^
indicioad fores polita. ac rogis, virens : ianj • (
men & i n domos recepta.tonfili facilitate, r j
plurimam refinam fundit , interueniente ca 1
da gemma,tam limili thuris, vt mifta vini 1 d'
ni non qtieat:*vnde fraus Seplafiat- Omnibus^
generibus folia breui feta & craffiore dur-ijL,
ceu cLiprcdis . Piccte rami pene ftatim abra
modici, velut brachia , lateribus inh.xren' ■■ j,
militerabicti expetitae nauigiis. Situs in c-%.j
fo montium, ceu maria fugerit : nec forma • 1,1-
Materies vero prae ipua trabibus & plurim1'
tat operibus. Refina eivitium, vnde frucius' p
picei : exiguumque fudat aliquando, con r
folis. Ediucrfo materies ■ qu.x abieti puK. 5
rima , picex ad filfiles fcandulas , cupaftl11'’ i‘
pauca alia fecamenta . Quinto generi
dem , eadem facies : larix vocatur .
prsftantior longd, incorrupta vis, emoti
tumax , rubens ptxtcrci , Sc odore acr 10^^

Lib“ XVI. Jn

atqUe ; '.c erumprt liquoris, melleo colore,

gemis eft , 'jre ’ nuuquam durefcentis. Sextum
?uanUel- P10Prie di&a abundantiorfucco,
”animis ^“a,Parei°r li quiSiorque qudm picea,
‘Pares du,Ummi facrorum etiam grata. Ha:,

Cen voca UaX j' * fertmc & eam ‘J113111 Cr‘EC‘ fy-
efl, vt ted r °r‘S gvauiflimi . I.aricis morbus
^ a nac. Omnia autem H.rc genera ac-

inlmodica, caif — —

longe . _^um eruptionis crepitu, w.,uuulu,^w
CePra lari ce , qua: nec a rd et , nec car-

f. |. . “Mcviti «<st.v gtucid dL-

exPuuntc*^lne ilttmo^ica< caibonem repentd
l«ngt. . um «ruptionis crepitu, ciaculanturque
bon“mfaC.eP‘a larice , qua: nec ardet.nec car-
|tir,qlj'niC“ * alio modo ignis vi confutai-
facile di(' ‘apiucs-Omnia ea perpetuo viret, nec
^anta i,,rCli‘nuntUr.in fronde , etiam a peritis,
‘a ,qu' alium nrifturaed-! fed picea minus al-
vili anx- Hia crallior , leuurque cortice,
uor , pinguior , & denfior, mollior-

Alnioam /"* . / r- , . _

^Ue^exu » «• ueniior , moinor-

tetlui0l:a ' rariora ficcioraque folia,8c

^»8c rmaSis algentia : totaque horridior
Parijtun;. ‘ arelina.* Lignum abietis fimilius.

cari- . ““«una,

Iiilar -!‘s radicibus

‘ac.vt

'ao.Alia

no repullulat, picearepul- v dignum

; .. r .. Ticfa

-a f-c p° accidit, incenfo nemore Pyr- verg

^•tUiapri .... .— ...... u.t i- yi -

■ tcntia iu tlaninum generibus ipfis infexudif
f‘Or , pin„„. .,tcm°r & durior: tcemina proce-
f0nrieen>rlL°tlbusfoli‘s & fi«pH«bus, atque
f^rili 0p‘‘ Us’ P'gnum maribus durum, &in
■ ‘ico dii.-, - ?om°rtum ifcemina: mollius , pu-
?Ue genere, 'f"10 !“ Ocularibus. Hx in quocun-
“h , & f “'Prenendiit marem: quippe refpuu-
‘“ateries rfr° 1Us ‘'dun: , .xgnus reuclluntur.Ipfs
i, 'datn ~ric‘a>& nigrior maribus radix.cir
-,tla;tnaririmt?a^e Paludi ferentia eft, mon,
■i y ue.Nam in Macedonia &: Arca*

5‘* > rirciqu ‘lm ln Macedonia ec Arca-

at autorjg^ * In permutant nominamec con-
> fUod cuique generi attribuant:

X 3

C.Plinij Naturalis Hift.

nos ifta Romano difcernimus iudicio. Abie’
cunilis amplifsima eft , & fcemina etiam pi'° _
lior: materie mollior vtiliorque , arbore rotu”
dior, folio pinnato denia - vt imbres non tran
mittat, atque hilarior in totumJ: ramis gener”1'
horum panicularum modo nucamenta iqu* ,
matim compaila dependent .priterquan) 1*1
rici . Hic abietis mafculi, primori parte *” I
deos habent, non item feeminx . Picei vero11!/
tis paniculis minoribus gracilioribufquc nii”‘
mos ac nigros . Propter quod Gnci phthii
phoronea appellant. In eadem nucamenta cqj
prefsiora maribus flint, ac minus refina rofc*“l
Similis his etiam num afpedlu eft, ne quid prt'*
eatur, taxus, minus virens, gracilifque & tri”'
ac dira,nullo luceo, ex omnibus fola baccihjb
Mas noxio frudlu . I etale quippe baccis , in Kf
fpania prxctpuc, venenum inelt.Vafa etiam v,jt
toria cx ea vinis in Gallia fadla, mortifera fu‘,ji
’•» filias , compertum eft.Hanc Seftius * fmilace -1 G5
4 nhaeem . vocari dixit: & elle in Arcadia tam prlft1' ,
veneni , vt qui obdormiant fub ea, cibiimue ,
piant, moriantur. :unt qui & taxica hincapr,
lata dicant venena , qui nunc toxica dicit”,,
quibus lagittj tingatur. Repertum, innoxiam
ri,fi in-ipfam arborem clauus ireus adigatu”
Qjcibiit modii fiant genera picti , ir quomodo P' i
cedrium ,&de[pijfa pictqtiomodo fiat, ir q'*1'
btts modu refina ctqnatur, Cap.XI.

PTx liquida inluropa e teda coquitur, rh11, ,
btis muniendis , multofqite alios ad vf”5'^
gnum eius concifum , furnis vndique igni e i
circundato , feruct : primus fudor aqu®
fluit canali :boc in Syria cedrium vocatur
tama viseil, vt inAegypto corpora hom‘”p;

Liber XVI. 327

_ ‘or iam, picem fundit. Haec rurfus in
arfas coniedta , aceto fpiflatur: & coa-

U!m eo perfufa feruentut . Sequens Ii-
1 Ce i : • 1 . 1

lx cognomen accepit, doliis dunta-

differe i T*-6 caeter*s vt*lis , lentore ab alia pice
gui0r„(i lltci? co>ore rutilante ,& quod pin-
*cnicnfr! £ te“a omn*a illa fiunt. E picca refina,
horis - a UsCoiAa lapidibus, in alueis validi ro-
lut in c-aUk * ^Uc' llon ^nt > ^tu*s congerie , ve-
jjj jtbon*s vfu. Ha;c in vinum additur ,farj-
cUnia otula>,n'grior colore. Eadem refina li
lore le^ la ‘cuius decoquatur coleturque.rufo co
rr’ ac ftillacitia vocatur.Seponuntur
t«nper'n 1 J r' vlti:l fefin* * cortexque . Alia *
«* , cu'es a“ crapulam.Nanque flos crudus refi- 9»*
CoOcid* mi'lta a,'ula tenui breuique auulfus,
aq„a d'Ul Cli'5li minuIa: deinde feruenti
pfe(fu’ 0bec Coquatur , perfunditur. Huius ex-
bee iuii PlnfPlc>precipua refina fit, atque rara.
Hitris Pa”cis in locis Subalpina: Italis, conue-
aquK ,‘cdjcis. Refina: albx congium in duobus
^ac<WUl'TrC0<luunt- Alii vtilius putant finea-
^l^i.Iten eie 'ei?co ‘Sne tota die.vtique vafe <;ris
fl > hanc tcrcl’.‘ntl'*n.am in farragine referuen-
tifeo. ca:teris pratferentes . Proxima ex len-

73l!Z',Mr*,&faph,( 'Tqtt arum arborum
XTO n?a‘e>ia'n Pret'°- Caf.XlI.

A \ Carj jrnitrendum,apud eofdem zopiflam vo
Ceramihi|erafamnauil>« maritimis picem cu
tern ad om1*-"1 cxPer<cnte vita, multo efficacio-
v'deliCP, Pices refinteque profunt.

, VI l

X 4

3zS CPiinij Naturalis Hift.

cubito cum minimu abiit. Nec corpori ipfi Pa'
citur, vt i n c xeeri s, quoniam altula in frucfu c
Verum hxc terra proxima laudatur, altior ama
l-itudine affert. Poftea humor omnis e rota co°
fluit in fl ulcus. Item in tcda. C um id manare d«
flit, fimili modo ex alia parte aperitur, ac dei'
,dc;alia. Pollea tota arbor luccidhur , & mede
laeius vritur . Sic & in Syria terebintho dett
hut cortices ibi quidem & e ramis acradicib ■
cumreiina danetur ex his partibus. In Macen
nia laricem mafeuiam vrunr famina radie
tantum. Theopompus Icripfit in Apollonia
rum agro picem folhlem , nondeceriorem M
cedonica, mucniri.rix optima vbiqueexaP
cis Aquilonis fitu.Ex opacis horridior, viiulff
proferens. Frigida li verne deterior, ac minus c
piofa . & decolor. Quidam arbitrantur in m<>
*cohratio- tolis copia praflantiorem ac 'colore, & duhb

rem

tolis copia praitanuoi.cn, w™.,» — j
rem fieri , odorem quoque gratiorem, dum re

.Q». J «-» niirp minue nific reddere <

1CIU 1U11 ) VJUUJ.O... cj c '

na fip.decodlam autc minus picis reddere , ,
niam in ferum abeat: tenuiorefque clle iplas •
i r,lin.‘c> fpd hac & illas ieren1

niam in ierum aneat: tcnuxoicicjui, cuv
bores, quam in planis: fed has &c illas lercn1 .

-r- n nrnrimn JlH1

uores , quam jxi —

te fteriliores. Frudum quadam uroximo ai
ab incifu largiuntur, alia fecundo,quxdam^

rtU lUt lll* ***“ '~1

tio. Expletur amem plaga reltna, non coi"

UU. cat-icv**! • ,

nec cicacrice , qua: in hac arbore noncoit.111

t , 1 J «t fn c' fl O II 1 ■

hcXC genera proprium quidam fecere fap1

. ; m.-n m flm-inir fjU

iui*

g , _ Tjjll

quoniam ex cognatione earum feritur, qu' -<!

CUUUidHlCA -< a .p

didta eft in nucleis. Eiufgue arboris imas p3’^
redas vocant ,cum fit illa arbor nil aliud/111
• _ ■ i.t rmi1

icuas VUUUl ,^-u.in m iua “ ~ » * -^ll»

picea .feritate paulum mitigata fatu: hf;

¥ fia, II rlltl

autem maceries cjlarum e genere fiat.ficutl
cebimus

M

105 * . .

De fraxino genera eius quatuor.Cap.J-*}

, Ateria enimeaufa reliquas arbores

liber XVI. ‘ 329

^c°Pi°nmm j tu cjuc fcaxinum.Procera h^c
nlcr: res‘ Pennata & ipfa fuliotmultumque Ho-
■ & Achillis haila nobilitata,
flt inT(fS^-lr aa plurima vtilis. Ha quidem, qua;
em(,nr‘la J™a<Jus , intantum * citro fimilis,vc *
eius ferS ,a_ , ■rcoi'tice ablato. Cratci duo genera
‘iuriure'11^ r n®a.ra>cno^em: a,rciam> breuem,
Vocam -11 tu‘t*ur™l5i. laureis foliis. Bumeliam
que a 1!n^‘ace^onia amplifiima lentifsimam-
ipam '1 “tu diuilere. Campeftrc enim e(Te cri-
111urtifn°ntanam/P‘l^in- f°ba earum iumentis
ci nl0 jr? ’ CSI:ei'is ruminantium innocua, Grat-
fen, tuere. In Italia nec iumentis nocet. Cotra
P°fita l,eSt Ver.? fucco expreflb ad potum , & im-
1 i u rutri 'aF01 , us ' opifera, ac nihil a que repe-
dem ' . nta4ue elt vis , vt ne matutinas qui-

nite ’(.occ,derrtefuc vmbras quam fttnt iongifli-
Pr°cui Fi,em ail,oris.cius attingat ,adeo ipfam
t'o cK.. x'PCICi prodimusdt fronde ea gy-

qiiam i- ftUr !gllis & lei'Pens > in ignem potius,
r,e ^ '.'‘favinum fugere ferpentem.Mira natu-
re fr_ Igttttas , prius quam hr prodeant, flore-
'ttum ,nec ante conditas folia dimittere.

1 N tilt,““a &me™ d«o. Caf.xni I.

lMatl raas & tocmina differunt omni modo.
tl°dofa1 '|-&:ff’aKrics maris dura , ruffi irque ac
detraft’ . °doratior.< ortex quoque craliior.ac
Vtf«m'S ln"exi*>i'is'Ncc fbmenlert aut florem,
da Prar"n’C|l'3: clair‘or «bore , materie candi-
flum a ni }fnlquc eft.Mirum in hac arbore, fru-
dulfciUf r 10 an‘mal‘Um attingi : foliorum cor-
^‘gnurn CUm eirc dulcem . Inter corticem ac
flUibus vin UC|S "nicas mi,lciplici membrana, e
phily.-,. acula tilia: vocantur.tenuiflim.x earum
’ 0l0aatum lemnifeis celebres ,anti.

X J

*fed br»
[cum

' adro

330 C.Plinij Naturalis Hifh

quorumq, honore. Materies teredinem non fen-
tit, proceritate perquam modica verum vtilis.
De aceris generibus X. Cap. X V •

ACer eiufdcm fere amplitudinis , operum ele-
gantia ac fubtilitate cedro fccundum.rlur*
eius genera. Album quod praecipui candoris, vo-
catur Gallicum, in Tranfpadana Italia, tranfque
Alpes nafccns. Alterum genus crifpo maculartul*
difcurfu , qui cum excellentior fuit a fimilitudi-
ne cauda: pauonum nomen accepit, in Ifttia Rhe
tiiquepy^cipuum.E viliori genere crafliueniu»11
vocatur. Grsci ficu difeernunt . Campcftrc enin1
candidum effie, nec crifpum , quod glinon vo'
cant-.montanum vero crifpius duriufque.etiajn-
num e mafcula crifpius ad lautiora opera. Tet'
tium genus zygiam, rubentem, fiflili ligno. cof'
ticeliuido,&:fcabro.Hoc alij generis proprij ei'
fe malunt, & Latine carpinum appellant.

De brufeo, moUufto , & fiaph-)lodendro,&
buxo genera tria. Cap. XVI.

PVlcherrimum vero efi brufeum , multoq» et*
cellentius etiamnu mollufcum. Tuber vtruO'
- que arboris eius: + brufeum intortius crUpt^’
mollufcum fimplicius fparfum Et fi magnitud1'
nem menfarum caperet, haud dubie praferretU
* citro.Nunc intra pugillares ledtorumque
cios aut laminas raro vfu fpectatur. E bru#
fiunt & menfie nigrefeentes. Repetitur &: in al*1
tuber: tanto detcrius,quanto ab acere alnus ipj’
diftat. Aceris mares prius florent. EtiamnunH
ficcis natapraferuntur aguaticis, ficut 8>c
ni.Efi & trans Alpes arbor, fimilllma aceri al*|
materia , qua vocatur ftaphylodendron.Eert
liquas, Sc in iis nucleos fapore nucis auellan#* <
primis vero materies honorata buxo cft,raro c •

fpi ctfv

{ k Liber XVI.

tcci e”,-1, ncc ni^ «dice : extero lenis quies ma-
njetl 1 '1 fluocla & duritie ac pallore com-
Tr; ‘c "tlisun ipfa vero arbore topiario opere,
'itur ClUS SfncratGallicurn, quod in metas emit-
in ’ ^mplitudinemque proceriorem . Oleaftru
Teit''ni Vfu ciamnam>1'. graue praifert odorem.
d0 'U'n Sem,s nolhate vocant:fylueftre,vt cre-
tiin,™,1^5’3^111 * difirultus,& denfitatc parie-

Ulli) vi • r “ * —

*C lfns lemper ac tofile.Buxus Pyrcnxis, ac

ftu • °X'rr mont*'3US plurima, ScBerecyntio tra-

*^U T fT ^iu»inia,uwucictyULlU IUS-

qut' taJ™«na in Corlica flore non lpcrnendo:
«isa3Ulaamaritudinis mellis. Seme illius cun-
Ced-n?antlbus inuifum. Hxc in Olympo Ma-
Ca,In itr ^iac*^or,^cc^ kteuis.Amat frigida,apri.
•Ua, '*

’J}ec carbone vtili.

Cyttr»

1°m quoque duritia , quae ferro, nec flam-
> tier i ■

T Ntf- *ulm° £enera,<1t**tmr' CaF- xtn .

■* a mi * ■ • S arcIuf frugiferas , materie vitiumque

X QfVl • • . X. O “ » *«•••• **-* r k*v

Der:i n ic,a ’ accipttur vlmus. Grxci duo eius ge-
Pcftr * 0Ueue : H^ontofam, qux fit amplior: cani

-- — WCO.UUUU, VJU.W iiL 14111-

iff11 ’ *ru^co("a' Itaiia Arinias vocat ex-

lint 'rj?1*® ’ ^ cx ficcanas prxfert , quae non
^rate?!?C’^terum §enus Gallicas . Tertium no-

Ur'iterr r genus Gau,cas • Ternum no-
lrvcroii en^ore folio, &c ab eodem pediculo nu-
ftniarv-rC,t^arCUm Oriucfhe. Atini? non ferunt
eum Dj ‘lCa. vocatur vimi femensomnefque radi-
■Dc 1ntlS Pl0Ueniunt, reliquae femine.

\T Vnc c T'lat“ra ?”&<“■ • * VI i ^

JAlin c^cberriniis arborum didis quaedam
fontes Vn*Uer^um de eundis indicanda funt.
quibus J?anc Cc<*rus > tadx » reda , &: extera? c
iuniPeru, ma S*gaitur.Ite aquifolia, buxusjlex.

*UIljpp_|. c> . in, «tqunuiid, uuAUi,iu;x,

CarPmus Eft • nt*lus ’ popuIus>otnlls>cornus.
c0tini.„ . ... ‘n Apennino frutex qui vocatur

c0tinus j i. m Apcnnino frutex qui vocatur
‘ C- lineamenta modo>concliylij colore
inflgnis

5Ji C. Plinij Naturalis Hift.

inlignis.Montes & valles diligit abies.robur ea-,
ftanea:, tilia, ilex cornus. Aquofis montibus gau-
dent acer, fraxinus, forbus, tilia, cerafus. Non te-
mere in montibus ville funt prunus , Punies ,
oleaftti,iuglans,motus,fambuci. Dercendunt #
in plana.cornus, corylus, quercus,ornus,acer,lrJ
xinus, fagus. carpinus.Subcum& in montofa.vl'

mus.malus, pyrus, lauru s.myrtus.fanguincifruU'

cesdlcx.ttngcndilque veflibus nafcentes geniftS'
Gaudet frigidis forbus, & magis etiam betull®’
Gallica htec arbor mirabili candore atque te-
nuitate , terribilis magillratuumvirgis. Eadetf
circulis flexilis , item corbium fportis. Bituitit"
cx ea Gallia: excoquunt.Tn eofdem litus comit®'
tur Sc fpina , nuptiarum facibus aufpicatiflim®’
quoniam inde fecerinr pallores qui rapueru"
Sabinas ?Vt autor ell Mafliirius. Nunc facibu
carpinus & corylus familiariffiraar. Aquas odetf
cuprefli , iuglandes,ca(lanei, laburnum. Alpj',a
& hxc arbor, nec vulgo nota , dura ac candi"'
materie, cuius florem cubttalcm longitudi*1
apes non attingunt. Odit & qua: appellatur I°'
uis barba.in opere topiario tonfilis,& in rotu11'
ditatem fpifla, argenteo folio.Non nifi in aq®0'
fis proueniunt ialices, alni, populi, filer , liguib
refleris vtiliifima. Icem vaccinia, Italiae in aucjjj
piis (ara : Gallia veto etiam purpurea , tingen®
caufa ad feruitiorum velles. Qutecunque cbiP1 ^
nia funt montibus planlfqtie, maiora fiunt, alfe
ftuque pulchriora in campeftribus, meliora
terie crifpiovaquc in montibus , exceptis m**? ’
pyrifque.

‘Diuiffgrncrum. C ap. XIX.

PRsterea arborum aliis decidunt folia : an
fempiterna coma virent. Quam differentia{(;

Liber XVI. 3jj

qu^et*at nec«® eft prior.Sunt enim arborum
res- dam omn‘no fylueilres , quardam vrbanio-
tll;’<luas his placer nominibus diftinguere.Ergo

^'iCUIT rrit/O-li onr J - — 1 .

^ru^u > auc aliqua dote vmbrarumue
Vrbai°t 1Uman*lls iuuant> non improbe dicantur

Quibus folia non decidant,& de rhododendro.

Ha c*P- x X.

rum generi non decidunt, olea:, lauro, pal-
dro ^^niyrtojCUprelTo. pinis eder£,rhododen-
d * 'c ^auis herba dicatur Sabina rhododen-
tj0n ‘Vtl*omine apparer, a Graecis venit. Ali j ne-
frQ y°Carl,nr»ali; rhododaphnen;fempirernum
IU e* tofa: limilirudine. caulibus fruticofum.
h0rneilV's Caprifqi & ouibus venenum, eft. Idem
^ ln* contra ferpentium venena remedio»

quibus folia non decidant quibus non

J^nia folia cadant , & quibus locis nulli arba-

cvT' ■ xx!-

Ola l)eftr‘u_m generis folia nb decidunt abieti,
bUvQ"c' ’ pinaliro, iunipero.cedro, terebintho,
Inter 1 lc’’ aquifolio, fubcri.taxo, tamarici.
Scvh-Vtla<lue Senera funtadrachne in Grtccia,
hjSlp^Ue vncdo. Reliqua enim folia decidunt
;iiite,a in cacuminibus. Non decidunt

lain0 j fruticum genere cuidam rubo,& ca-
Vr^p V^hmino agro, vbi Sybaris fuit.ex ipfa
dinij’ olP'ciebatur quercus vna,nunquam folia
ldr>.. cns*ncc anecmediam eftaremcermin

'iUe

; ante mediam filarem germinans.

9Ptid'nmirUm e^’ Gricis autoribus proditum,
ef(,vt C°S P°**ea fileri. Nam locorum tanta vis
he T ! i e ’J C:'M - mp Iu :n Aegypti,& in. Elephanti-
^u‘(tem a*dis nu^‘ arbori decidant > ne vitibus

De

334 CPiinij Naturalis Hift.

Venatura foliorum cadentium , it' quibus folio'
rumvarij colores. Cap. XXII.

CAetera: omnes extra prydicias (etenim enU'
merarc longum eft ) folia deperdunt:ob(el
uatiimi]; non arefcere,nifi tenuia,Sclata,&mO
lia. Qua' vero no decidant, callo craHa £c

(taefle.Falfa definitio eft, non decidere his. qU"

rumfuccus pinguior (It. Quis enim potell in 1
cc intelligcre! Decidere Timxus Mathemaac“
fole Scorpione tranfeunte, fideris vi, quodam Y
neno aeris,putat.Cur ergonon eadem caufaa
ucrfum omnes polleat,iurc miremur. Cadu ut p
rimis autumno. Quadam tardius amittunt,atq
in hyemcs prorogant moras .Nec intereft mi ,
rius germinafle.vtpote cum quadam prima t'
minet, & inter nouilfimas nudencurivt amyg®
Ite, fraxini, fambuci. Morus autem nouiflimi' gc
minar, cu primis folia dimitti", Magna 8e in n ^
visfoli. Prius decidue in ficcis macrifque,»Y
tufirc prius arbori : multis etiam, antequam i”
turefeat fruilus.ln ferotina ficu , & hyberna P!,
ro,&malo granato ell pomum ramum afpici^,
niatre.Neque his autem.qu? femper retinent c
mas,eade tolia durantiled fubnafcencibus a |.
tum arefeunt vetera: quod euenit circa f o1 ,
tium. Maxime foliorum vilitas in liio cuiqUel
nere permanet, prxterquam populo,eders.c
* ricinum toni, quam & * cici diximus vocari.

De populo tria reneret, & quorum foliorum

ra mutetur. lap. XXIII. a

Populi tria genera, alba, nigra, & qua LiW ,,
appcllatur,minima folio,ac nigerrima;
gifque enafeentibus laudatirtima.Alba fol)D,jj.
color.fuperne candicans, inferiore parte VJ1* ^

Huic nigr:e,Yt crotoni, folia iniuueta cjrci^J

ro Liber XVI. 33 j

£co^lta.cis f“nt : veruftiora in angulos exeunt.
'otumrV0 edera angul°6 rotundamur. Popu-
di(t"j0l,i^ gtandiffima lanugo. Euolat candi-
Foi; dlta foil° numeraliore candida ) vt iulus.
Pfini ' Sranatis & amygdalis rubentia.Mirum in
alI>i & ' Su°d vlm0 riliatque.fic oleae, & populo
'.irum ,lici euenit-Circumaguntur enim folia
[ius folilitium.Nec alio argumento cer-
s «telligitur fidus confectum.

** folia verfentur omnibus annis s qua folio-
ru™ ‘ falmu cura &vfiu,&ft,hcmm mi-

t^StV , C«p. XXI 111.

“ publica omnium foliorum in iplis dif-
bjj ^ntia.Nanque pars inferior i terra her-
lfitjj J5CI cplore. Ab eadem Ifuiora.neruos cal-
■cifUra ari‘cul°s 'n fuperiore habent parte : in-
Pctne SVej° Jubter.vt manus humana. Olea: fu-
0o>niu c 'o 0ta,8cm‘nl,s *Il;ia: “e edcrx.Sed
'iutesif1™ 1,1 <3uoridie adiolem ofcitant, inte-
«n,m Partes tepefieri voletia. Superior pars om-
aiiis anPS‘ncm quantulancunq; habet, qua: in
e Pai^um lanae!!. In Oriente funes validos
Vtiliore ir ‘S ^er‘ cd » e°itlue in humore
decermSC c'Ec 3Pud nol! EeI"e palmis a meile
fitat. s;'ntUr'Ex his meliora, quj fcfe non diuift-
'n P°ie CaatUr fub tefto quaternis diebus : mox
Ca«dore P:‘nduntur’ &noftibus relifta, donec
Eatii[jn. ‘nntefcant > pnfiea in opera finduntur.
t*,0lea.r:1C<?,vit'’P,at;lri0:angulta myrto.Puni-
ji°*8cilic >1^ata Pino, cedro aculeata aquifo-
tnefi._c_ generimam iunipero fpinapro fo-
*\d:iotu>.rriu^aJ'.uPreiio, tamarici : crafliffima al-
C*rc>nata aiun“ini,faliciJpalmx etiam duplicia:
t®'diuira ^7ro,niucronata malo.angulofa ede-
P atano . infefta peflinu modo picea:,
abietii •

33<r C.Plinij Naturalis Hift.

abieti: finuofa toto ambitu robori dpinofa ctiW’
rubo.Mofdacia funcquibuCdam.vt vrticis. PU"f

gcntia pino, pice<;,ab icti ,lati ci,ccdro,aquifol' ^ ^

Pediculo breui olete & ilici : longo vitibus-tt*'
mulo populis, & iifdem Colis inter fe crepitat'.
Iam Sc in pomo iplbunaliquoda in genere P®'
ua mediisemicar folia.intenm & gemina. Pr
terea aliis circa ramos , aliis Sc in cacumine t
inorum robori t?c in caudice ipfo. Iam deni®’
rara.fempert}', lata rariora.Difpofita myrto, co
caua buxo, inordinata pomis. Plura eodem Pc£l
culoexeuntia malis pytffque.R amtrlofa vl"| J
&cytjfo. Quibus adiicir i aro decidua , pdpu1®
quernaque, animalibus iubens dari no perari®^
bubus quidem & ficulnea ilignitq; ic ederacf^
Dantur & ex harundinc,ac lauro.Decidiit fot®
vniuerfa,c.eteris paulatim.lt de foliis ha&en
Dc ordine natur* in de flore arborum,® _

concepttt,& gtrminationciir partu & tjtto af"
ctine floreant. Cap. XXV' i.

ORdo autem naturs annuus ita fe haber.”^
mus eft conceptus. flare incipienre vento
uonio circiter fere v i. Idus Fcb. Hoc enim
ritancur viuefcentia e terra, quo etiam equ*jj
Hifpania vt diximus. Hic eft genitalis fp‘['(.(l
mundi, a foucndo ditius, vc quida exiftima"' J
Flat ab Occafu atquinoftiali.ver inchoans- .J
tulitione ruftici vocant.geftiente natura feu’,..l
accipere, coque animam inferere omnibus f® J
Concipiunt variis diebus Sc pro (lia qua;que f
tura. Alia protinus,vtanu»alia:tardmsaliftuS'ji
diutius grauida partus gerunt: quod germ'n®||:
ideo vocatur. Patiunt vero cu norenr.floftj ^
ruptis coftat vtriculis.F ducatio in pomo e1'; j]-
& gcrminatio.Arbovum flos eft pleni vetis ' ^

XVL 337

Tunc fe “ 1 re“afceus,flos gaudium arborum.
variis coi» 1uam funt,oftenaunt:tunc
tla«t-Sed h„ PIcluris in certamen vfque luxu-
?es florenr * “egatura plerifque.Non enim om-
!entiant Ka’ 7- funr tnlte! quxdam.quxque non
larix.pimK „ annoru- Nam neque ilex.picea,
ln°rUmren’. r° 0le e*h«Iarantur,natalel'ue po
«Jitnjin . n u“us awiuos verficolori nuntio pro-
‘ruflu C‘ aCt]ue caprifici. Protinus enim
& abortu“ “ S'g»unL In ficis mirabiles fune'
Peri floienrlr1“j“n<JUanl maturefcunt.Nec iuni- .
? teram flo,- 'dam ?'"m duo genera tradunt:

. rePrntit.M 'i ’ nec «rretqux vero non florear.
r‘° Atream « bj oc ‘“^nalfcentibus , qux bien-
nes fenipj ; omnibufq, iis dura

oreell om S & hommu multis fortuna fine
geeniinant.etiam qux non
e* eodr-n, „ & ocon' d‘^erecU. Quippe cum
pei°'inennmnere <*U* fl!nr ia Pall‘itribus, priora
1 er fc au?em ?X 5?nipeftria,nouifliraa in lyluis.
l‘a- Peimo ?.Jftd.1U! Pyn ‘Vinei tres, quam exte-
, 1Us.paulb W° germinat cornus, proximi
'erptitnas ve?!?16 ‘?‘3ui,?oailJm ri lia, acer. In-
^ ■ Pef(;nJrr/!P°Pu!us>vlnius,falix,alnus.nu-
>ifolium l V.latanus Cxterx yere ccepturo,
rls- Serutil’ blathus’Paliuras.caftanea,glan-
fuber. Quibufd-temsermine maIus ■ rardilfimo
vb^ate germinarur germinatio.nimia

?*gis in herbisV nUI antlS Cxh voIuP'ate:quoc{
*?n nimia rege tum euenit.ln arboribus ta.

lKes quibufdan?matl“ cIalIefcit.Suut alix natu
• am :fideribu PraterS; vernas, qux fuis con-
>n ?b boc vo Z°Wm ratio *PEius reddetur ter-
h‘Ua Ca . mmine. Hyberna Aquila: exortu,
rru, tertia Ar&uri. Has duas qui.

Tom. ij. y a

338 C.Plinij Naturalis Hifh

clam omnibus arboribus communes putant:#*1'
tiri aurem maxime in fico, vire, Punicis t caufa^

ah

pluri:

'erenres quoniam inTheffalia Maccdoniiq*1*
jrima tum ficus exeat.Maxime tame in A t%T

pto apparet haec ratio. E c reliqui quidem atb^
ies>vt primum ccrpcre • continuant germinati^'
nem.Robur,& abies, & larix intermittunt tr i p3*
tit6,ac terna germina edunt rideo Sc inter fqu*!
mas corticum fpargunt : quod omnibus arbor1
bus in germinatione euenit. quoniam peaegna*1
tium rumpitur cortex. Eft aute prima earum i?
cipiente vere, circiter x v. diebus. Iterum geri**
nant tranfeunrc Geminos fole. Sic fit,vt pri
cacumina impelli fecutis appareat , geniculi
incremento.Tertia eft earundem ad folftith1^
breuidima,ncc diutius feprenis diebus. Clare*!11,
&tunc cernitur excrcfccntium cacuminum^
ticulario. Vitis fola bis parturit, cilm prim11,
emittit vuam, iterum cum digerit»! erum qu? ** ■
florent, partus tantum cft,& maturitas. Quac»^
flarim in germinatione florent, properantqu® 1

eo/cd maturefcunttard ‘:,vt yites.Serotino efl

muiuinuiun uim V M.5.JUULHIU '1 .

, dam germinatu florent, maturantque celeritf/
wfiime fleuti morus, qu? * nouiflima vrbanarum g cf*1^
nat, nec nifi exacfto frigore,ob id di fla fapfcflU

fima arborum.' ed cum ccepit.inrantum vnitfff(

fa germinatio erumpit , vt vna nofte perftfy
etiam cumftrepitu. Ex his , quae hyeme A <3^
exoriente C vt diximus ) concipiunt.floretpf^
omnium amygdala menfc Ianuario-Mnrrio .f/
ro pomum maturat. Ab ca proxime florent * .
meniacn,dein ruberes, A: praecoces : i 11? pef^L

Ka. AaA /Vt All.A 1. A AI... — r. . 1 . . A n t’|l *

nx,hx coaflx. Ordine aute naturx,fylueftrJI

primx fambucus , cui medulla plurima : # ^

nulla > cornus mafcula ; vrbanarum malus»? 'j
----- - po1*

*:ibcr. XVI’ 3»

fis, P01t>vt flmul videri poflit , pprus,& cera-
dejn J™nils-Sequitur laurus , illamq; cuprelTus:

~ 1Ca.’ ‘*ci' ^‘c v'res olea: florentibus
°ttUflnfrjUna,n!’ Concipiunt Vergiiiarum ex-
Vitis x- laus illarum efl.EIoret autem folftitio
Wom,“F“ttl'e,:iu',nci*it* oIca- Deflore-
dan, tar!i”ia fcPtenis diebus, non celerius : qua:-
nia & in-1US’fCa nu^a P*uribu? bis feptenis.Om-
fu. jqec dla. v * 1 >■ Idus Iulij Ecciiarum praecur-
^ - atim tru&us fcquicur in aliquibus.

^ ^‘i0 temPore & qua feu-

ttir Tn firant > ir q** infelices exifliman-
perdunt, &

tur ^ P^thu , antequam felium , nafeun-
_ ‘ Cap. XXVI.

^c°ann)U5/nim ciica foI!li:ia reddit primo
^Hinanln’ poftca ,anSuiQeu. Ex co genere
atlgmtab 'I 1 1 aut‘!mnum tert baccas acerbas , &
ffirumr, ‘lcscuncUs animantibus-.ligno quoque
cdm mas c fortiffimis quo.

*e terei,:„;r,a differentia ab eodem genere fit.Sed
{ra3einu. . 'nus rneffibns reddit femen & acer,&

^Pberna *au!?CeS & raaIa ’ & Pyra . pratterquam

ruiserj-j ' pra:cocia,autumno. Glandiferas fe.

‘i. ar.auti,-1 ain'Vei'&il «™n occafuxfculus tan-
genda n,,?°'In,ciPienre au'em byeme qutedam
c olore rir . ?y,r,iclUe,&: iubcr. Abies flores croci
giliarum ffdffirimn , femen reddit poftver-
riiunt (icaiun’-Pinus autem & picea pneue-
Poft y“ '^nati°pe x v.fere diebus. Semen vero
Perus 5i'j, ,las & ipPv reddunt. * Citreae &iuni- * Cedri
rflis ;Q (j- x anniteta habentur, nouufqucfru-
lanicrr aI)1l-CUn.1 annotino pendet. In maxima
miratione pinus eft. Habet frudtmn
V i

34^ C.Plinij Naturalis Hift.

maturefcentem : habet proximo anno ad ma!l1'
ritatem venturum, ac deinde tertio. Nec vlla
borum auidius (e promittit. Quo nienfe ex' y
nux decerpitur, eodem maturefeit alia :& 11 ;
difpenfatur, vt nullo non menfe maturefcau1'
Qua: fe in arbore tpfa diuifere, zamia: vocaiull('
laiduntque carteras,nifi detrahantur. Fructum
borum folat nullum ferunt, hoc eft,ne femen q11!
dem, tamarix fcopis tantum nafcens populus yl
nus.vlmut, A tinia, alaternus .cui folia interimi
cem & oliuam. Infelices autem cxiflimantll('
damnatatque religione, que neque feruntur v0'
quam, neque huttum ferunt. Cremutius autL>‘
eft,nunquam virete arborem, ex qua Phyllis 1
fufpenderit.Qua: gumini gignunt.poft germM
tionem aperiuntur : gummi vero non nifi fru»“
detracto fpillacur. Nouellz arbores carent
fiu.quandiu crefcunt. Perdunt facillime
maturitatem , palma , ficus, amygdala , mal11!1
pyrus. Item Punica, quat etiam roribus nimiis ,
pruinis florem amittit. Qua de caufa infleCtu1'

* fu bicili ramos eius.ne y fubreCt i humorem infcllum

cipiant, atque contineant. Pyrus & amygda*'11
etiam fi non pluat, fed fiat Auftrinum cad1"1'
aut nubilum, amittunt florem & primos fru^i
fi cum defloruere, tales, dies fuerint. Ocy&f ',
autem falix amittit femen , antequam omn’1*'
maturitatem fentiat, ob id difia Homero
perda : fecutaque stas fcclere fuo interpreta
eft hanc fentenriam , quando fenten falicis Cj
lieri flcriliratis medicamentum efle confla1^
in hoc quoque prouidens natura, facile nafi-'cj'',

&c depaClo iurculo , incuriofius femen
Vna tamen proditur ad maturitatem perfrfl

folita , in Creta infula, ipfo defcenfu Iouis V‘,

1 |ob

' Liber XVI. ,4,

^gncumque magnitudine cice-
^cUtin Vero quaedam Stloci vitio infruduofa,
iaiJaroivIiin rvAnn

cuUn p w, i wujm,xlocl vitio mtrudtuola,
arbote^ ;!lnuyl,Ua C£cdua>quS nihil fert.Perfica:
tentia „ n ^nodojflorcm tantum. Fic hxc difFe-

AUqi

r. UL IttUlUUJ. JTIL U UTC~

ex fexu : in iffque mares non ferunt,

QC cr

Aliqy; j • **• ui«uj «uu iciuui

* °c pcrmutantesjmares e(Te,qu* ferant

racir H.- n._ _ 1

^dunr p r*“**uwuiLC5,mareseue,quae terant,
tium aurJaClt denficas fterilitatem. Gignen-
CUn>iniK, & lateribus ramorum & ca-

peterb P,i _fUnt>vt py rus .Punica.ficus, myrtus.

tcco j v 1 py rus , vuntca.ncus, myrtus.

>n eis Cn‘-'n naWra > L1L“ frugibus. Nanque &
llceribu n '? cacumine nafcicur .legumina in
habet fn.'i a!ma lola ( vt «fiSum ert ) in Cuathis

aabet iola t vt utctum eit ) tn (pathis

fub foiin tUm,raCemis ProPen;lentem. Reliquis
fulium „P°?ltlm-vl protegatur, excepta fico, cui
1 niaximiun

oliUm ruliuumiVi proregatur, excepta hc
fupra i A laj£lrnum vmbrofifEaifimque , 8c ideo
ttJr> qunrf 0mUni: e*d®mque ferius folium nafci-
Senere rM F ?mum* Infigne proditur in quodam
&*0flos dl5-Irc>Cypri, Helladis, ficos fuo folio,
Ces hab Cr° ^°^um nafci. Ficus & pneco-
^con.v'*^ Athenis prodromos vocant. In
0 genere maxima: funt.

e blfirts & triferis , & ejvx celerrime fene-
jcant , & de atatibus earum*

Cap. XXVI I.

QVnt

Ofi,.;

fici'^™ l’1 eifttem. In Cea infula capti-

_;i tt'c - u rea intuta capri.

tUr»feou • ('unc''Primo foetufequens euoca.

equ “-L.u.i Liijiu rur-.u tequens euoca-
g 1. ntl tertius, hoc lici caprificantur. Er

caprjgt..ei - ‘"I1", “tu. 1IW rapiuirrtlimr. nc
ferte - aureni ab aduerfis foliis nafcuntur. Bi*

*er£ 8 c ;n m f' — “““““ “«“-uuiui. m.

Ces-Malu :n ac Pyris qujdamitcut& pr?co*
Poft ^ J rylueftris bifera. Sequens eius frudtus
d:a> &tr-!£lm ‘n 3Pr*c*s maxime. Vites qui-

ctl>&ctr'f ' m 3fncis maxime. Vttes qui-
'lll0t'iaml'Cr* ('Unt.’ <ltlas infanas vocant:
fctim t alia1#!13 a'‘a rnaturefcunt > ali* turge

-- -na ‘iiaiULCILUUI , dlld. <.UrgC-

norent, M. Varro autor eil evitem

V j

541 C. Plini j Naturalis Hifl:.

fuifle Smyrna! apud mare biferam , & malum '? '
agro Confencinc. Hoc autem eucnic perpeft1 ,
in Tacapenfi Africae agro, de quo plura aU#*|
ea cft foli fertilitas. Trifera eil & cuprei'
Nanque baccx eius colliguntur mcnfe Ian**^
rio,&;Maio>£c Septembri : ternafque earum gc'
rit magnitudines. Eft vero 3c in ipfis arbori»^
etiam onuftis peculiaris differentia. Summa ^
parte fertilior efl arbutus : quercus inferiore,^
glandes,fici.marifcx. Omnes , quo magis ie#*
icunt* hoc maturius ferunt, & in apricis loC*-’
nec pingui terra. Sylueftriora omnia tardi#*
Quadam ex iis omnino non maturefeunt. l[ClJ
qua fub arantur, aut qua ablaqueantur, celeti#
negle&is : hac &c fertiliora. Efletiamnum
tis differentia. Amygdala enim &. pyrus in

tta fertiliflima,vt glandifera , &: quoddarr

nus ficorum. Catera in iuuenta,tatdiufquc

turantes:quod maxime notatur in vitibus. \'C[J

ftioribus enim vinum melius > nouellis cop1

flus. Celerrime vero fenefeit , &: in fene&a dc
riorem fruftum gignit malus. Nanque &: m1’1
ra poma proucniunt

vermiculis obno'1^

Quin & in ij>fa arbore nafcuntur. Ficus fola^,

omnium alborum fcetu, maturitatis caufa nic“

catur : iam quidem ex portentis, quoniam n1"'

ra funt pretia pr^polteris. Omnia autem celef^,

fenefeunt prstcecunda. Quin Se protinus
riuntur aliqua, ojlo facunditate omnem eblJ
dito : quod maxime vitibus euenit.

Demon. Cap. XXVIII.

> Ontrd morus tardidime fenefeit , firufluL

^UlUISi U1UUU liUUHlUIlC lCntlLlt , j

j minime laborans. Tarde fk quorum # j*

materies, vt acer , palma , populus. Et fub#*
ocyus fenefeunt. ^

Liber

fihteSIribm.

XVI.

Caj>. XXIX.

M3

C'Vli

Oom C. a autem tardilfimc . Atque in’ totum,
^arn*- jIS CUra fertilitate adiicit, fcrtilitas.fenc-
atq^g’1- eo ^ pr^Horent talia &: progerminant,
ingj . ^ tQtum prococia fiunt : quoniam omnis
Plura CaE^oraa§is obnoxia eft. Mulco ver6
quas p6nunt,vt diximus in glandiferis : inter
^Oiie aU^UsYuas luas;maximeque fterilis , qua:
Hiati”' aliud; ob id a quibuldam mas exilli-
lo,a(| ’ Y\c,Unt & aucllano iulos compactili cal-
,au nihil vtiles.

& e buxo , &faba Grxca loto.

rxr Cap. XXX .

. rirna Vcro buxus. tNam &c femen fuum , &
tti0^ an.Uni,4Uo<^ cartliegon vocant, &c a Septcii-
j* mo ,V ,fcUn/lja Meridie hyphearide quibus plu
nas h \ ^au^)' Interdumque pariter res quater-
4 . .at5enc* Arborum quodam iimplices, quibus

U$jpJCe caudex vnus,&; rami frequentes, vt oli-
rus' °'Vlti.Quodam fruticofi generis, vt paliu-
eft & ^rtu;sdtem nux auellana : quinimo melior
In quM°^M0^0i: fru<ftu,in plures dilperfa ramos.
bu:/0 ! U*uam omnino nullus , vt in fuo genere
etiatx’ .ototranluiarino.Quodam bifurca:, atque
dua* _1Ilcluinas partes dilfufo. Quodam diui-

Uidl,;

ramofo, vt fambuci . Quardam indi-

Otdo ^raniopE > vt piceo. Quibufdam ramorum
bori 1 nCUiC P*cea:»aoieti. Aliis inponditus , vt ro-
Uifn^ aio/Pyro. Et abieti quidem fubrefta di-
ta proip011^6 in c*^um tendentes, non in latc-
1 • Mirum , cacuminibus eorum decifis

moti

;r«ur ,

\toc*s Vero detruncaris durae . Et fi
pecefi’ ram* fuere , procidatur , quod fu-
tUr j tnrnUlt : . Ver° cacumen tantum aufera-
uiorirut . Alia ab radice brachiata

y 4

344 C.Plinij Naturalis Hift.

vtvlmus.Alia in cacumine ramofa, vt pinus,!0'
tos.fiue fabaGrxcatquam Romx Afuauitate fru'
«Sus fylueftris quidem.fed ceraforum pene na11*
ra, loton appellant. Prxcipue domibus expetitu‘
ramorum petulantia.bieui caudice, latifiima c*'
patrantium vmbra , 8 c in vicinas domos Csf
traftlientium. Nulli opacitas breuior: nec aui"e(I
folemhyeme .decidentibus foliis. Nulli cortf.
jucundior, aut oculos excipiens blandius.
rami longiores validiovdfque.autplures.vtdi*1
fe totidem arbores liceat.Cortice pelles tingi11'1’
radice lanas. Malis proprium genus. TeratU|,,
enim roilra reddunt, adhxrenfibus vni maxi^
minoribus. Ramorum aliqui cxci, qui non gc('
minant:quod naturafit.fi non eualuerc: autfff
na, cum deputatos cicatrix hebetauit. Qux diul'
duis in ramo natura eft.hxc viti in oculo.haru1’.'
dini ingeniculo. Omnium terr.x proxima ct>[
fiota. In longitudinem excrefcunt abies , lafi*
palma , cuprefTus,vlmus,8c fiqua vniftirpia.
mofatum ccrafuscrtam in x l. cubitorum1^’
bes , squali per totum duum cubitorum c rt>®
tudinc reperitur.

“De ramii,& cortice,^ radicibtu arborum.

Cap . X X X I.

/A Vadam ilatim in ramos fparguntur.vt :^.j.
vj Ji.Cortex aliis tenuis, vt lauro, tiliae : y",
crafius,vtrobo»i:AliisIxuis,vtmalo, fico.lde
fcaber robori, palmx. Omnibus in fenefta rug^
fior.Quibufdam rumpitur fponce.vtvitnquibj
darn etiam cadit, vt malo.vnedoni.carnofus, V
beri, popula membranaceus, vt viti, arundini- ‘
bris fim ilis. ccrafotmultiplex tunicis , vtvitP’ jj
tilix.abieti.Quibufdam fimplex.vt fico,harfI>c,
ni . Magna 8c radicum differentia . Cojiafi c,

Liber XVI.

^Piares 'a!/**-*?0 • 1,.rel,cs * anguft.r , malo:

34T

t"r"quanCS,a't3lieti,.*arici ■ Singulis enim innitun-
fiot«la am™lnimis inIa«« differiis; Craf-
fx. AtmK° * in‘TlJuaies:Icem olex,cui &ramo
dtini aei? • camof;r' Robora fuas in profan-
ius quST S' vir8iI'o quidem credimus , efcu.
feer.iiif ni m cnrPore eminet , tantum radice de.
fpiturn a 1 • • ’ ma!is & cuPrcfris per fumma cx-

XUofo vrc * refl° meaw’vt lauro, olex: aliis fle-
ta,vt Minuris hxc capillamentis hirfu-

'a«i Prxr„S mu fylueftriura: e quibus mon
n=. - uuia fila decerpentes, fpcclabiles Iage-

_ i . j-v...vo,ij/s.^iuouro xauc-

a Va. a ne&unr.Quidam.non altius de-

” J"3u ices . Illi r4 m lV> 1 1 <• . c ■

^nde

‘olis calor tepefaciat,
1u°dfalr ra ,c! tenuioris craffiotifue, dicere:
‘‘'r.abier,^11!3 tbitror.Apud autores certe inueni
uitorun, ■ f , ”ta Clun transferretur ,vtn, cu-
abrUp « altitudine : nec totam refoflam , fcd
« Cj, ■ ' Maxima fpatio atque plenitudine
Jarutu.o ‘ j ea platani, roboris, &glandife
J?Uri.Tta — arU ' ' 3111 radix viuacior fuperficic, vt
t'Us ftuti<c,.e,C,l"T1,trunco inaruit, recifa, etiam !x
*enerCe ‘-fluidam breuitate radicum celerius
1uarum rat- CS, putant: quod coarguunt fici,
"'a. p3ie ,ces longilfimx , & feneflus ocyfli-

iwi. “‘UlmarMtr.,. o. .... i .i- • . . /

*CcJn

^dicesark1 ar^*tror & quod aliqui prodidere,
orum vetuftate minui. Vifa etenim

annoft 'Jlum vemltate minui. Vifa etenim
tttni fol. ‘a quercus cuerfa vi rempeftatts,& iuee
®e quadartf1^ exa-proftratas reftitui plerunque,
efi.Et terrx cicatrice reuiuifeete , vulgare
'aunt v‘ 'bariffimum hoc platanis , qux pluri.

conciPiunt propter denfitatem
Ic.r°be ren5 'lt>Us amputatis, leuatx onere in fua
® fRdibu, I?u,ntur-Facliimque iameft hoc in iu
usoletfque, ac multis

'fque,ac multis aliis.

* f

34 6 C.Plinij Naturalis Hifh

Depndigiofis arboribus , & quibus modii fient*

» afeantur, & quod tton omniavbique nafet n>'
f»j* ^ non alibi nafcantu r arbores.

Cap. XXXII.

E St in exemplis,& fine tcmpellatc, vllaue c^'
fa alia , quam prodigij , cecidifie multas > *
fua lpote rcfurrexiife.Faaum hoc populo R°'?:
Quiritibus ollentum Cimbricis bellis Nucei1'
in luco Iuno’nis,vlmo,poilquam etiam cacume
amputatum erat .quoniam in atam ipiam pr^
cumbebat reftituta fpome . ita v; protinus flot1-'
rec.a quo deinde tempore maicllas populi R oj1 '
refurrexit.qux ante vallata cladibus fuerat. M (
moratur hoc idem fadtum & in Philippis, fah*
procidua atque detruncata: 8eStagiris inMunf
populo alba. omnia fattlli ominis. Sed maxi'1.,
mirum , Antandri platanuseuam circundol35‘
lateribus refiibilis iponte fafta, vitaque reddi
longitudine xv.cubitorum, craflitudine quatu
vlnarum. Arbores, quas namta: debeamus, tri“?
modis nafcunturrfponte.aut femine, aur ab r»1*

ce. Cura numerofior exillit : de qua fuo diceu’11

volumine : nunc enim totus fermo de natura c

;|t

multis modis mirlfque memorabili . Nan'las
non omnia in omnibus locis nafei docuii’’!..

nec tranflataviuere.Hocque alias faftidio,

|U'(

contumacia , fsepius imbecillitate eorum ,

transferuntur, euenioalias calo inuidente , — :
folo repugnante.Faftidit balfamum alibi na|1

AlTyria malus alibi ferre : necnon & palma 1 •

„ • .... 1 _

fci vbique , aut nata parere : vel cum proiP1 ;
etiam oftcnditque.ea educare, qua tanquaiH1 j

■ f.. Mta v /-inflfl f

ifi“i

ujra peperit . Non habet vires frutex cinna

una, J/cyciit . iiuuimuu vxica UUIVA v*— -j
inSyrix vicina pcrueniendi.Non ferunt afl»0.^
nard fnue deliciit, ne in Arabia auidem ex I*1'

jiardlque deliciit, ne in Arabia quidem ex

fiau Liner XVI. 347

HJuJ fctT8rman. Ter.tauir enim Seleucus rex.
ex°taria m,le m*tUm* ipTas arbores plerunque
& a r0i vt.VlUa-nt.atquc tranfmigtentraliqiiando
Vt a^enai a*at’ aduenafque
pipCris ^ , Ucn nullo modo flecii. Viui: in Italia
vero etiam in Septentrionali
tes iucc* >1C inL?dia tauris. Sed vnde forben-
cryn3a ^ ° nj Qc *TI e>; iis Toles coquentefque la-
1 ud proxime mirum,mutari naturam
stauofi. 0Cls»atquc pro indiuifo valere. Cedrum
inontib , usdederat-.ac in Lyciis Phrygii fq;
ratifed • SJVt^c*tUr*^r*Sus inimicum lauro fece-
fphQt copiolior nulla cft.Circa Bo-
niodo 1 1 ' lmnicrium in Fanticapteo vrbe,omni
l*jfacra oraulc Mithridates rex, & exteri ineo-
bere:ll 0rum certe caufa laurum myrtumque ha
ib^ c°ntigit, cum teporis arbores abundet
XYia p ^cf hc;que3 iam mali pvii laudatifli-
pio«!n.^L..ieCllemtra*u non genuir arbores,
'^ababfteW-P,Cealn- quid attinet in Pon-
ffqUe ue; luxta Romam ipiam callanese cera-
necn proueniunt , Terfica in Tufculano:
facin, r'l,Uces Graea: cum tadio inferuntur, Tar*

) luis fcatcntc carum.

De c

eeupreffo : de a aod ex terra nona aliqua
J*pe tiafcantur , qua in ra ante non
Uerunt. Cap. XXX [II.

v^!? a<*Ucna>®f difficillime nafcentium
ornnibut aV- <luavetbofius fspiufque.quam de
ftu al,is,ptodiderirCato.Natu morofa, ftu
te violent'aCUa’*5accis totua> folio amara , odo-
tie rara a,acneNvmbra quidem gtatiofa, mate-
®C ideQ fi,^VPp“e fruticoli generis, Ditifacra,
'otuncbnfignc ad dubmos pofita. Fccmi.

C.Plinij Naturalis Hiil-.

na flerilisdiu. Met® demum afpefhi non f*'
pudiata , diftinguendis tantum pinorum ord1'
nibus : nunc vero tonfilis fafla in denfitate pJ
rictum, coercitaque gracilitate perpetuo tenet*1
Trahitur etiam in pi&uras opere hiftoriali - ve-
natus clailefue , & imagines rerum tenui
brculque , & virenti fuperuefticns. Duo genet®
earum:Mcta in faftigium conuoluta, quas & tif'
minaappellatur.Mas fpargit extra fe ramos, dc
putatiivque Sc accipit vitem. Vtraque autem
mittitur in perticas aflerefue amputatione ra”’1’
tum, qui x nt. anno denariis fingulis vxneut1'’
Quaeftuofiflima in fatus ratione fy lua: vulgot)1*1
dotem filiarum antiqui plantaria appellabat’1'
Huic patria infula Creta, quanqudni Cato Tare°’
tinam eam appellat, credo, quod primum eb
nerit. Et in Aenaria fuccifa regerminat. Sed’11
Creta quociique loco terram mouer it quifpit”1!'
nifi feratur alia, hac gignitur , protinufquc ed”]
cat. Illa vero etiam non appellato folo , ac fpo11’
re,raaxim£que in Idaeis montibus, 8c quos Albi
vocant, fummifque iugis, vnde niues nunql’3^
abfunt.pluriina.-quod miremur, alibi non nifi, ,
tempore proueniens,& nutricem magnopere •*'
ftidiens. Nec terra tantum natura circa has
fer t, aut perpetua casli.verum & quasdam tent£?_
raria vis. Imbres aliqua plerunque femina

— • - ai”'

runt,Sc certo fluunt genere, aliquando etiam , .
cognito : quod acciditCyrenaicx regioni , cUJ,
primum ibi laferpitium natum eft : vt in lietb*1,
- b’

.fb’!

rum natura dicemus. Nata eft Sc fylua vrb’1:!

proxima imbre piceo craffoque, circiter V»
Roma; annum c c c cx x x.

EDecdera. Cap. XXX II H- ,

Dera iam dicitur in Aha nafei.

Liber XVI.

^in & H^Us:?ec 'n Ind‘a> nili ^ monte Mero.
l'ci'cr C1j??lp, , ” omni modo laboraffe, vt fe-
®b l'arit-ir»n ^ec^s > fcuflra : Alexandrum ver6
JOtiia redrmKa coronat0 exercitu, vigorem ex
*ttutnc Jl ’ cx,emPio Liberi patris : cuius Dei
ta,i« Tli,-=-nat 'nytibs.galeakjue etiam & fcu-
Inica ari •* p°?u*is iu folennibus facris. Ini-
*huCos 0n iatifquc omnibus , fepulcraq uc ac
VtOiirum rpef,s : ibrpendum frigori gratiifima,
hera eiu .v‘“un honorem habitumei.Duoge
bfaior rrPj-ma,Vt reliquarum,mas, &fcemina.
«tam ‘aduur mas COIPOte . & folio duriore
fnguiore . &floread purpuram accc-
ftri, n,n Tr9* autem flos fimilis eit rofx fylue-
ntmtres rf, C?l'et oJol c ■ Species horum g ene-
^ Wv„ eaill>can(iida & nigra edera, tertia-
bantur ;°Ca.*lr belix.E damnum ha; fpecies di.
t.Ul» cand!1? "“«quoniam eft aliqua fructu tan-
'i'dum r a»aita St folio : fructum quoque can-
a‘0,:.tacfCrenC-1Um aliis denfus acinus , & gran-
'Ur corv^V“ orbem circumaflis , qui vocan.
Ltis fp/. „ n.Itemfelenitium.cuiuseftminoraci

cUi8cp ‘orracemus. Simili modo in nigra. Ali-
*]is Topt;,. 'J1 nigtum;alij crocatum : cuius coro-
nant * Nvr Ur,fl??iis minus nigris, quam qui-
*h« int, alij Bacchicam vocant, maxi-

C°!ctian,J®rai!cor)''nllis- Quidam apud Grx-
'c acinoi ,a'n nuo genera huius faciunt, a colo-
nas aure ” frytllranum & chryfocarpum. PIu
'nlio m, lm V j.„et differentias helix , quoniam
c!*lniorj 'me niftat. Parua tunt & angulofa con
?afinc. reliquorum generum fimpli-

;r*cipu'e m! at ? ^otlginJ'!ine internodiorum,
®lSnit.Qv,u 1Cn ^eriiitate, quoniam fructu non
^ amhoc artatis elle.non generis exi-
ilimant

3f°

C-PIini j Naturalis Hili.

flimantiprimoque helicem cfTe, fieri ederam
tu (lare. Horum error manifeftus intelligi^!
quoniam helicis plura genera reperiuntur » ^
tria maxime infignia - herbacea ac virens ,
plurima efbaltera candido folio : tertia verfh^
'ior,qu£ Thracia vocatur . Etiamnum herbat
tenuiora folia,in ordinem digefla , denfiora‘]ll*j
Tn alio genere diuerfa omnia. Etin verflcol^
alia tenuioribus foliis, &: fimilicer ordinatis d^1
fioribufque eft : alteri generi negle&a h xc
nia. Maiora quoque aut minora i une folia , uj?
ciilarumque habitu diflan: : Et in candidis
funt candidiora. Adolefcit in longitudinem
xime herbacea. Albores aurem necat candid*
omnemque fuccum auferendo tanta crafiituch'1''
augetur, vt ipfa arbor fiat. Signatius folia ^
xima atque latifiima , mammas erigentis > ‘1 •
funt exteris inflevamacemi flantes, ac fubi^,'
Et quanquam omnium ederarum generi radi%
fa brachia, huic ramen maxime ramofa aer*7®
fta:ah ea nigra:. Sed proprium alba:, quod
media folia emittit brachia vtrinque fempeC
pledens:hoc & in muris , quamu is ambire i1/5»
poflit. Itaque etiam pluribus locis incercifa, Vj1*
tamen-duratque : fk totidem initia radicum ^
be t, quot b r ac h ia,quibus incolu mis & foli d* jL
bores fugitae fhangulat. Efl& in fru&u d*.,
rentia albas nigraque ederxrquoniam aliis *h
ta amaritudo acini, vtaues non accingant.
rigens edera, qure fine adminiculo ftat,fola 0 ~
nium generu ob id vocata eidos E diucrfo
quam ni fi humi repens cha marci flos.

rD e edera^tfa vocat #r /milax. Clp. XXX\.$
s' Tm?1ic MJ- rArr* «3 Cilicia quidem priiP^

)profe&a,fed inGrsciafrequetior, quam 1

camf liber X V T. Jfr

fis frutir^r em,£k:nl‘s geni™iata caulibus.fpino
gulQfo C?ia rajnis,fblio ederaceo paruo.non an
cacdil)-a Pediculo emittente pampinos , flore
iriO(i0 ' lilium . Fert racemos labrufeae

Dis miin°u ™crx c»lore rubro , complexa aci-
i°s , ri',ri n' n,u^eos rernos , minoribus fingu-
c°ronio °S dutof<jue:infaufta omnibus facris Sc
tninjs ®*_9U0[iiam fit lugubris, viri

—■s b ‘ 1 lugubris > virgine eius no-

buiic j^°^rci am °tem iuuen is Croci , mutata in
lia fila D toem-I(1 vulgus ignorans, plerunque fe-
fisjjut j’°LIUlt,e^eram exiftitnando: ficutin Poe-
rc'tauiKl er° Patre'autSileno , quis omnino ne-
Proplj,-; Usc°ronentur>E fmilace fiunt codicilli.

Ucrii c uiflue materia; e fi, vc admota auribus le-
ad expeni:lrn jCC*tiat' E<*cra: fulta proditur natura
ttauffl,nenda v‘na:i* vas fiat ex ligno eius, vina
cre.ac remanere aqua.fi qua fuerit milia.
e uaaatuii calamis, & fruticiOsu.

latere, Capr. , XXXVI.

J ticcs J • 5,1? tngidis gaudenr,& aquaticos fru-
HebtiBth1" e c,onueniat. Principatum in histe-
I>ece(iar-arUI1^ines' fieHi pac.Tquc experimentis
earum j* aCl]ue etiam * deliciis grata:. Tegulo
*it,nt;dn 5mus fi,as Septentrionales populi ope-
4®orbe rint[l’-Tuistcdtaalta. » Etinreliquo ve- *
t'ctUiun:Ca'i''era.i Ituufiime fufpendunt. Chartrfq; <]MV
lUadam'"3 amV Aegypti; maximi , cognatione be &
W jn AfPaPyti • Probatiores tamen Cnidij , Sc

Noflr,.!,13 c*rca Anaitiram lacum nafcunnir.
ttattbus c--- -• - - -

lbula.qt

‘percit li‘.

In rcli-
verb 07
tam.

Sebiijm™5 lungofior fubefl natura , cartilagi-
ni1,^ cauo corpore intus , fuperne tenui
praracutafemperacie.ge-
fafligi I ateto gracilitas nodis diitinita, leui
cenu nee?i‘atUr ‘n cacumin a, crafiiore panicule
‘ - 5’ ‘Wiuperuactia.Autcnimpro pluma

ftiata

3j"i GPlinij Naturalis Hiflr.

lirata cauponarum replet: autvbi limofiore cd'
lo induruit, ficut in Belgis, contufa& interi'
dlanauiumcommilTuris fcrruminattextus , glu'
tino tenacior, rimlfque explendis fidelior pic’3'
Calamis Orientis populi bella conficiunt. Ca|3'
inis fpicula addunt irreuocabili hamo noxi3'
Mortem accelerant pinna addita calamis. P1*
que & ex lpfo telum aliud frafto in vulncrib115.
His armis lolem ipfum obumbrant . Propter
maxime ferenos dies opcannodere ventos &
bres,quiinter illos pacem e(Iecogunt.Ac fi qu|!
Aethiopas, Aegyptum, Arabas , Indos , Scytb3*’
Baciros.S armatarum totgentes.de Orientis, oi”'
niique_ Parthorum regna diligentius computa
aequa fere pars hominum in toto mundo cal3'
misfupetata degit .'Prxcipuus hic vfus in Cfetf
bellatores fuos praxipitauir.Sed in hoc quo<J3.c'
vt exteris inrebus, vicit Italiatquando nullus'3'
gittis aptior calamus, 'quam in Rheno Bononi1'1'
li amne , cui plurima ineft medulla , pondtif1),11,
volucre:contra flatus quoq; perujcax libra.Qg’?,
pe non eadem gratia Belgicis. Hxc & Cr erff,
commendatioribus : quanquam prxferantur13'
di, quorum alia quibtudam videtur natura,
do &haftarum vicem prxbent additis cufp'|’,
bus. Haruudini quidem Indica: arborea anjr.1,
tudo : quales vulgo in templis videmus. Difief('
mares ac feminas in his quoque Indi tradu^
Spifsius mari corpus, fceminx capacius. N3111!
giorumque etiam vicem prxllant ( fi credit ", |
lingula internodia. Circa Acefinem amnem ^
xime nafcuntur.Harundo omniSexvnaftiif'1?,
merofa. Atque etiam recifa fecundius refurg1''
Radix natuia viuax.geniculata & ipfa. Foli3
dicis tantum breuia. Omnibus vero a nodo ofL

co&r

Liber XVI. ic*

c°TOplev., 5)5

atqu^ i m 'jnuf s Pet amt>itum inducut tunicas;
ttuutv.u- IO“Kecno<*iocllm plurimum defi-
CuiacnA, 're' Procumbiintque. Laceti harundini
terno- re . ,n. tutuutlicatc bina , fuper nodos al-
inSu'°e. vt alterum ad dextra fiat,
de exCUmUP,eriMe Seniculo ad l;ua per viccs.In-
nues.l'!,,. al,llaindo 1-ami , qui luat calami te-
8eniCnij‘Vul:e™ genera. Alia ipiilior denfiorqi
ioribu, re.1, us internodiis. Alia rarior ma-
totus c0;Cni!iM1ue&: ‘P^3- Calamus vero alius
fimus fidupUaS ‘<lucmf)'rii*giain vocant, vtilif-
^“ecarm, r\?IJi°aia nihil elt ei cartilaginis at.
nepeuiius °lclloraeniuseft continuo forami-
liot > fiftui’ aulfticon vocat. hic tibiis vti-

Uuj fotam- S 1 e' Eil aUus cl'afnore ligno , & te.
dulla.A,^ ' Hunc totum tungofa replet me-
f*otqUe r * : reuh>|, alius procerior, exilior, craf
®‘tr htan,,lCOl<smiuM]ui vocatur donax, non
tia e t,cis uatussquouiam & ha-c ditferen-
Pfoueoia‘';;am P?'vlaca harandinc.aus in ficcis

rtoueniar 0, r‘-.»aca luranamemusinliccis
*jmuSi f j . ™ genus fagjttario calamo, vtdi-
leo',» ’ , serico longifsimisimitoodik.ob-
»eiun?«^f‘^:acfl“'U ca!'efaiio . Differen-
(Sj c . O'tol,a,noninu!titudiuc,7erum ro-

tc 'leiifio^a01'6 Caconicis, & ab vua par-
Putat,({irs ■ ; 'Pta.cs intoturn circa ftagaa gigni
oia • fpatiofi,! > mi?icis' longdque velhri tuni-
Jt Siliqua h .’1 i\°^° Candente complexu . Eli
fe<Luxta ttr,S,rUllrU ?°nil> cxcilftiatem naices,
''tfsitna in C‘CIS modo Ce ipargens, fua-

“UIdainelcL3Cc‘na'c animalibus.Vocatutiqui.
'"‘Be.paiufP ' . ““«in Italia nafcens adarcano
^''frlsima dei! ' k COtt‘ce- tantum fub ipfa coma,.
*®api, De nJ!Bus: 'poniamvis eadem elt, qua:

omtnij lacus hattidinetis accit-

Tom. ij.

3f4' C.Plinij Naturalis Hift.

ratius dici cogit admiratio antiqua. Characi*,
vocabant crafiiorem firmiorcmque plotiani v
rofubtiliorem, hanc in infulis fluitantibus f

ram , illam in ripis expatiancis lacus. T crtia

in b»

rundo efl tibialis calami, quem auleticon <bc
bant.Nono hic anno nafccbatur .Nam & l^c

incrementa hoc temporis fpatio feruabat, p1-

digiofus fi quando amplitudinem biennio

tendifletiqiiod notatum apud Cheroniam i11

- • 4 • • - • - * * • j i*

fio Athcnicnfium rrreiio. &: apud Lcbadiam

pe notatur influente ^.eph

permanfitinundatio,pioficiutinaucupator*3(tj

quoque ampli tud i nem :vocabantur 7 cugit.t^

trabombycitc maturius reciproco, gracile^,
minarum latiore folio atque candidiore, 0,
ca lanugine , aut omnino nulla, fpadonuiv» ^
mine inlignibus. Hinc erant armamenta ad l-
clufos cantus , non filendo &c reliquo cur<c
raculo, vt venia fit, argento iam potius cani* . I
di folebanttcmpefiiue vfque ad Antigene111^,!
bicinem, cum adhuc limplici mufica vtcre*1^ i

fub Arfturo : fic prxparatar aliquot poft |

vtiles efle incipiebat.Tunc quoq; multa do^3.,

J _ - . _ .. - ‘ i ’ — Qr I". l.r,» /J

dx exercitatione,?': canere tibi* ipfie doCc^

comprimentibus fe ligulis, quod era

illi

rroru moribus vtilius. Pofiquam varietas

fit, & cantus quoque luxuria , cadi ante

coeptat. &r fieri vtiles in trimatu,apcrtionbus
rum ligulis ad iledtendos fonos:qu? inde fi*1 j\*
hodie.Sed tum ex fuaquanque tantum haru%<
ne congruere perfuafum erat : & eam,qu£ &y

cem anteceperat, larux tibia conuenire:#

xK

cumen , dextra : immenfum , quantum
quas ipfe CephifTus abluiffiet.Nunc facrificP.^
ichorum c buxo, ludicra vero loto , ofsib^1 y

Liber XVI. m

* Panhn ar?cnro ^unt * Aucupatoria harundo
CJC'^fiir^tu° laudarifsma' pifcatoria Abaritana
*<»»£ c -Hirundinis Italij vfus ad vineas ma-
Pali0 r„k '^fcd eam 'ubetin humidis agris, bi-
jalto ter, ° piius foI°' oculis difpofitis inter-
ne afpata • pedum-Simul & corrudam , vn-
®e/ aiiee flant : c°ncordarc enim amicitiam.

vtil,air“‘S &e!ler* prtrtr faticcm fint

C Alicc,faI“rM ’ P" ie '"foi-CoP' XXXVI l.
vJii0r . lvero circa, qua nulla aquaricarii vti-
*dnceqt .C|Ct P°Puli Vitibus placeant, & Ca-cuba
alni fepibus muniant , contraque
Intubi ,um amnium impetus , riparum muro
den(iu. Ur,s ex'cubentin aqua fatx , catfzquc
Plura ' lnunicro haaedeprofinr.Salicis ftatim
F^itturir -,I®.'NanT’ & in Proceritate magnam
Nth,» vinearum perticas , pariuntque
ad vinG, ort,c*s vincula: & aliae virgas fequacis
te*e6dis r Pr - tenues viminibus

‘biotesc ^^olUlubtilitate ■ Rurfus alite fir-
^ili:cr„aTs’ac plnrlnt; agricolarum iupel-
•a, vi]ior |' ' U iorcs ablato cortice ,leuiq; tracta-
?ia>nfulUSVafif vt e corio fiant, atque
etna; . r , .la,Unt in delicias cathedrarum aptif-
t,e)t breui „a fllici ^«‘titas.-t deniior tonfu- V dcnlUr
tetr>Ur in "uS.no venus , quam ramo , non , vt oue
<lll'PPe”nir'ri0U**S'md cui'anda arbore . Nullius 1
4Uc tetnne/u! eIt reditus , m i nor f fu e impendij»

^ftirnat-Q atUm fecurior. Tertium locum ei ii*
<?u^moliune-rUris,Cato atCr*buit, prioremque

flCc‘ll'Udefin.’<IIlam^lIC frumento, aut pratis:

2* Pn, a*la vincula . Siquidem & geni-
r Metuis vlmi, & fanguinei fiucices

*^Ua , vt *i T . rijndo filfa , & harundinum
n Liguria , & vicis ipfa , rccislfque
Z i

C. Plinij Naturalis Hift.

aculeis rubi alligat, & intorta corylus .
que,conuifo ligno alicui maiores ad vincula c
le vires. Salici tamen pr^cipua dos. Finditur ;
ca rubens, candid torque Amerina.fcd paulo it ■ '

* tdeoquc gilior > * ideo tblido ligat nexu. In Aiia tria g*

nera obleniant. Nigram , vtiliorem viminib11

candidam agricolarum vfibus:tertiatn qu# jj*
u i l's ima eft , helicem vocant. Apud nos quo<r.
multi totidem generibus nomina imponunt: ^
mineam vocant , eandem purpuream. Alter*1 ^
nitelinam a colore qu^ fit tenuior. Tertiam
licam, qua cenuifsima.Ncc in fruticum, n£tf^
veprium caulhimue neque in herbarum, aut a‘ •
vlJo , quam fuo genere, numerentur iure j
iragiles palufiicfqnc ad tegulum tcgetefqM* V
quibus detrailo cortice > candela luminibl]S j$

funeribus feruiunt. Firmior quibufdain ind0^

earum rigor. Nanquc iis velificant non
tantum nautici, verum Se in mari pifcator * ^
cus , pr.Tpoftcromore vela intra malos fufr >

dens.Fc mapalia fua Mauri tegunt: proximas ,
^fiirnaci hoc videatur cfle. quo inferiore Nilfhf

te papyri fimtvfu.Std fruticofi generis funt ifl

aquaticas 8c rubi, atq,ifambuci fungofi geny

aliter tamen , quam lerula . Quippe plus *

•Manu- vtique fambuco. Ex qua magis canoram b^r

iuxup.t :L : /*_ ..i.:

F

tiusvetttft. nam tubamque credit pallor ibi cxfa,vbi g;11
codicem fi- rum cantum frutex ille non exaudiat. Rubi & \

quutus ^ ra fcrunt , &c alio genere fim Hirudinem rofrjj, 1

fattlo ali - vocatur cvnolbatos. Tertium genus Tda:unlV j,

ter legit j h eant Graci a loco. Tenuius elfquam castera»1^

gnt aefite- noribufq» fpinisj& minus aduncis.FIos e»«JS L"
ique tra lippitudines illinitur ex meile & igni fa ^

vtiqu

famb. Contra ftomachi quoque vitia bibitur ex

Sambuci acinos habent nigros atq; paruo?

liber XVI.

*pfi aaiitnt/ ’ *nf'.c^cn<^0 maxime capillo : qui &
D0 r . eco^ * mand unrur.
fie rl^ari°rtim * & naitira materiarum, &

UvnotZ “rhcr,hm- Cae- xx vui.

inr lai^orUm ell.cjui fanguis ea-

C!s laneus • i • * non. i(*em omnibus.Fi-

vi$. Ceraa' 1UlC ac* c„a^cos figurandos coaguli
ac pingi. ,• 1S Snmnioliis , vlmis faliuofus , lentus

acPin ztor* feun - -

ior-. i? malis, vitibus ac pyris aquofus.Viua-

'ria-ki- a r : _ ' - ______

ci°u

bi

'omm

'buibi , ; Pyris aquoius.viua-

n vr ot’ot' Atque in rotuiti corpore ar-
guiSj c ’ aliquorum animalium , cutis , fatt-
tortcj. w- * nctui, venar, olla, meduIli.Pro cute
tcntibul lie in moro medicis fuccii que-

^bata I , r ora diei fecunda, lapide incuflus

r**9beafl,Il,S ,?“HS ^ecus videtur. Proximi ple-
bs ac BeiT'^CS 'J vocan,ur a colore alburnuunol-
Pbtn»^ ,raa Pa*s ligni , etiam in robore facile
P.u^bitu/c'C<L ,\ni ot,n<>x>a : quare femperam-
r'? Optinb, ub'“ huic caro,cui ofla:id elt.mare-
Snuin, v IJ1-^‘ternantfrudtus. quibus ficcius li-
Cerai'u's ,N° ea,maB's quam quibus carnofum.vt
iUt' nec ec.oran‘kns adipes camefue largi, fi-
bUxus c nmialitun acerrimis. Neutrum habet
y*e«i rr>ol'a ; nec medullam,minimtim-
, *.• car,, anSUinis : ficutolfa non habentfor-
‘jtrn;nec ha ta'” ,ncb& plurimam ambar medul-
_n'arborurUrl^in's maiore ex Parte ■ Iu quarii-
^‘Uien ...lnc*n'bt« pulpa: venpque funt.D-if.
,epquepul. ‘"5 . Veni latiores candidio-
tcpUctrabi'!': bl*'*'kus indunt. Ideoht.vtaurc ad
i abe,o CS b11 amltbet pr e longa' admota . iftus
, 'e<3is vel SraPhiJ fentiatut, penerran-

plrta fit m . Us bonn. Vnde deprehenditur, an
^ tuber, rCri(s’ nodifqtie concifa.Quibiifdam
’ ,cut funt in carne glandia.in iis nec
Z 3

3?S C.Plinij Naturalis Hift.

vena , nec pulpa , quodam callo carnis 'i*1
conuoluto.Hoc prctiofifsimum in cedro & 3
re. Cetera menfarum genera fifsis arboribus cl,
cinantur in pulpam: alioqui fragilis efietv^
in orbem arboris carfa. Fagis pedtines tranfrj
fi in pulpa. Apud antiquos inde vafis hoflJJ
Marcus * Manius Curius iurauit fe ex praeda nihil *
gifie , pnerer guttum faginum , quo facrific*^
Lignum in longitudinem fludtuatur, vtqu? f3.
fuit ab radice , validius fidit. Quibufdam pu L
iine venis, mero flamine Sc tenui coflat.H^ \
xime fifsilia.Alia frangi celeriora, quam
quibus pulpa non eflyvt oleae, vices. At e coflj^
rio ,totu e carne corpus fico.Tota ofleaeft*1 ^
cornus , robur, cytifus, morus, ebenus ,-loto^
qua: fine medulla efTe diximus. Ceteris nigrj
color .Fulua cornus, in venabulis nitet ind!

nodata propter decorem. Cedrus, & larix, &
niperus rubent.

^De larice, & abiete , &fapino , & eat eril
hmtsfmodi arboribus cadendis.

Cap. XX -XI X. J

IArix ferminam habet, quam Grteci
-argida, mellei coloris . Inuentum eft ?.J \
xum tabellis immortale nullifque fifsilc

hoc lignum. Proximum medulla: efl.In ■

leufon Graeci vocauere. Cedrus quoque

ma , qux medullx proxima , vt in corpori “jii
derafo modo limo. Et fambuci interiora
firma traduntur. Nanque qui venabula e*
ciunt , prxferunt omnibus . Confiat enim c? ' tt
te Scofsibus.Cijdi tempeftiuum qux decort1^
tur , vt teretes , ad templa exteraque vius tOj
di , cum germinant, alias cortice inextfy
li,5c carie fubnafccnte ei, materiique

WT. Lib“ XVI.

i bnilJri®na’&: quibus aufert fecutis corticem,
nriit * ad Fauonium : aut fi peruenire coga-
Uifsj* occafu , & ante eum Eidiculae. N o-

re<lde 3 rat‘one folllitio. Dies liderum horum
Uare 0atUr f'uo ^oco • Vulgo latis putant obfer-
.<*** dedolanda: arbores itcrnentur ante
Dem f . s frudtus. Robur vere csefum , teredi-
patl(j 'int,t : bruma autem neque viatur , neque
fc iiru|.Ur > alias obnoxium etiam vt torqueat fe-
C;rf0 Jtque: quod in fubere tempeftiue quoque
rrecj0?*- Infinitum refert 8c lunans ratio:
tMcr ‘ 1 a viceGma in tricefimam cxdi volunt.
ei„sft»ne, vcrb conuenk, vrilifsme in coitu
leutjs frn* 1 ‘lllcm diem alij interlunium , alij fi-
Cteijia.11112 appellant, Sic certe T ib. Cxfar.con-
Uicijj. 0 l’on!e naumachiario , larices ad refti-
dicu ,m urtdiex- Riretia prxfiniuit . Quidam
ficr;n ’ vc ‘n coitu & fub terra fit luna: quod
Uls “nPoteft, nifi noctu. At fi competant coi-
rttac.r "J'Jlls*nium dicmbrumx , illa fit sterna
^!!id*aCS iProlclmd>cumfupra didis fidelibus.
tetle. ‘n Cunis ortum addunt. & fic csfas mi-

lii

■Sate,

Jn ^0rum Auguftum . Nec nouellx autem

fas qunCliem ’ ncc veteres vtiliisims. Circunci-
ltbnnu?U'ild medullam aliqui non inuriltter
^ifuin 'nt' vtomn's humor fiantibus defluat;
fetu antiquos primo Punico bello claf-

dje n f“ij Imperatoris ab arbore cxcifaLir.
Cc jjj 'Sude. Contra vero Hieronem Regem
^CcUitdnaUeS e®"e^as diebus xtv. tradit L. Pifo.
* 1 -dic0' 'iUo^l|e Punico bello, Scipionis clafsis
tas'tiam .'“'i.oauigauir. Tantum tempeiliui-
Sutu ,n: rapida celeritate pollet. Catohonti-
'itjpj ,musvin omni vlu.de materiis hsc adii-
UR» e fapino atra porifsimum facito.

1 4

}<?o G Plini j Naturalis Hid.

Vlmeam .pineam, nuceam, hanc atque
* materiem omnem cum effodies, lunadecrcf^
Ee eximito poti meridiem , Une vento Atf^jj
Tnn c -e n c-ccm p e ffi ua , c u m 1 cm c fuum matur? ,
erit.Cauetome per rore trahas , aut doles, id^’1
que mox : Nih imermcflri luna atque d i cni^
ta, ne tangas materiem. Tunc ne effodias i *l1
prxctdas. abs terra. Diebus quatuor proxi^1
quibus Juna piena fuerit, optime eximitur.
ninocaucro nigram materiam doles , neue ^ |
das^neue . tangas, tiifificcain neue gelidan»^. 1
ue rorulentam. Tiberius idem Sc in capillo
dedo feruanit int rlunia. M. varro aduerfus ,C
fluuia priccepit obferuandum id a plenilu^.
Larici & magis a bieta fuccifis, humor diu v
fluit. Hx omnium arborum altiHtrax ac re-' l ,
mx.iNauium malis ancennifque propter lo**^
tempradertur abies. Communia his pinoq®*
quadripartitos venarum curfus bifidofque ™ i
beant, vel omnino iimplices.Ad fabrorum
ftina opera medulla £'e dii lis. Optima quadrip^,
titis materies, & mollior, quam cxterx.In#^
&Us in cortice protinus peritis. Abietis qua; -pjj‘
a terra fuit, enodis efl: harc, qua diximus, ra^
ne iluuiata decorticatur, atque itafapinus
tur : Nuperior pars nodofa, durioique ,

Lt ic ipfls autem arboribus tobuft iores Aq11 |
Jiix partes. Et ia totu .deteri ores cx humidis I

cifque.fpilGores ex apricis ac diuturn^.ldeo ^ I
mx infernas abies fupernatj prxfcrtur . E$
gentium quoque regiones in iis differentia-
pibus Apenninoque laudatiflimx: in Gallia W
ac monte Vogeforin Corfica, Bithynia,
Macedonia . Deteriores Aeneatica'& Are®»1*
jicaof* pjjjjiip- PiurnaCiia,^ Luhoica^uonia ?

Liber XVI.

l<Sl

y\. V J* X

lti c ^^^'P^refcencefque facile. At cedrus
Pe > 5 ^r*ca > Syria laudatilfima. Cedri oleo
lit.w a matcries 5 nec tineam, nec cariem ien-
4nHif?er-° eadcm v*rtus , qua* cedro; Vafta hec
eius yT» 3 max,niac que baccar cius. Medulia
blicuTCUn^e fol!dior etiam, quam cedrus.Pu-
Uolu^ ‘ °rnn*Um vitium vocant fpiras, vbicon-
bujfl. Cie^yena’ accluc nodi. Inucniuncur in qui-
ch»> "fut .in marmore centra: id elj duritia
c,dum,r,liS>inimica ^err‘s,^t qu?Jam forte ac-
pus aur f . comprehcnfo aut recepto incor-
°lca(l . er*lls afkoris ramo. Megaris diu ftetit
c ?r Ju *oro> c-ui viri fortes affixerant arma,
FitftQ rClcc ambiente artas longa occultauerac.
tiitj c arbor illa fatalis excid io vrbis, prarmo-
fuccifrac^°> arbor arma peperifTet : quod
runc 1 ^a5.c*dit,ocreis galeiCqi intus repertis. Fe-
c(fe rClj^jCS ,ta *nnentos,ad continendos partus

itjdc magnitudine arboru , cariem

tPvrttlnam non jentittntf& deperpetuttatema-

AmT: CapxL-

Plinia arborum ad hoc arui exidimatur
tiu5 c01?3 T'1*' <JuanJ propicr miraculum Tibe-
hierar u 1 'n e°dcm ponte naumachiario capo
ad \j.a ,e^am cu® reliqua materie : durauitq;
habs *?a‘.s principis amphitheattii. Fuit autem
tudine “r'c* *-onga pedes c x x. bipedali crafsi-
reliQ' ?<l,ualisQi!0 intelligebatur vix credibilis
tibUj p ahitudo laftigium ad cacumen xfliman
Uin, 'd wlr.mcmor'a noftra &. in porticibus fepto
‘fUdv8''.®2 relidla , a que miraculi caufa
**^auineJlti°'ti0 fuPerf“eraI * x.pedibus breuior.
Tt“'fcaali ctaisiiudinc . Abies admirationis

2 !

C. Plini j Naturalis Hilh

pr.ccipuv vifa eft in naui , qux ex Aegypto Cs'l
principis .iuflu.obelifcum in Vaticano circo
tutum, quatuorque truncos lapidis eiufdem8'
fuflinenduin eum adduxic:qua naue ail adniij'1'
brliusvilum inmari certtieft cx x. M.moditV
lentis pro iaburraei fuere. Longitudo lpatiu1*
obtinuit magna ex parte Ofticnlis portus late?
lauo. Ibi ninque demerfa e(t a Claudio prinC'
pe , cum tribus molibus , turrim aititudne in e>

ex .xdiftcatis obiter Puteolano puluere , adu^'

ftlfque .Arboris eius crafsitudo quatuorhoni1'
numvinas complettcntium impIdjac.Vulgofl11*
auditur ofioginra numorum & pluris malos vC'
nundari ad eos vfus.rares vero connedli qua^?
ginra feftertiis plerafque.Ac in Aegypto &Sy^!
reges inopia abietis cedro ad clalles fcruntll‘
vii. Maxima ca in Cypro traditur advndcci^’
mem Demetri; fuccifa centum triginta pedi*?1
crafsicudinis vero ad trium hominum coiiif ^
xum.Germanix prxdones lingulis arboribus ct'
uatis nauigant, quarum quxdain A: triginta 1|0'
mines ierunt. Spifsifsima ex omni marerieiid?

grauifsima, iudicatur ebenus, & buxus , fi*
ciles natura: neutra in aquis fluitat, nec fubft
ii dematur cortex, nec larix. Ex reliquis ficc''
lima lotos , qua: Roma: ita appellatur. Dci11^
robur exalburnatum , &buic nigricans coi0"
magifqi etiam cytifo.que proxime accedere
num videtur. Quanquani non dcflnt , qui SVI‘i
cas terebinthos nigriores affirmet.Celebratflf ?
Thericles nomme, calices ex terebintho fol'?,
facere torno.per quem probatur materies . Oj ,
nium hjc fola vngi vult,meli6rq! oleo fir.Ct>|"
mire adulteratur iuglande ac pyro fylueftri
■ftis , atque in medicamine decoftis. Omnib^

.

Liber XVI. 363

co^ firmitas. Ab his proxima eft

prc>1UlS ' llllarK]uaui non poteft videri materies
(ju/Cer exilitatemffed lignum non alio pene*
n\ac^ radios rotarum , vtile : aut fi quid cu-
tej lldUrnfitin ligno, clauifue figendum ceufer-
Uea ex.^m ^ °^ea^cr » & olea > atque cafta-
d0 'CarPinus, populus. H.tc &: crifpa aceris mo-
Put 1 . vHa»materies idonea e flet ramis fac.pe de-
ter atl? : ^A^io illa eii,adimicquc vircs.De cje-
jjt* Pl^rifque eorum, fed vtique robori tanta du-

vt terebrari ni fi madefa&um non queat.

f0 ,e quidem adactus auelli clauus. E cJiuer-

d C auunn non tenet cedrus.Mollifiima tilia, ea-
*/idetur &: calidifiima:argumentu afferunt,
liu°^ a.l'cias rcrundanCalida: Sc morus,

£xuIUSie^era 5 ^ omnes ® quibus igniaria fiunt,
te 6 . w°nim hoc vfus in caftris, paftorumque
p^.^hqUonia ad excudendum ignem non fem-
gn • °ccafio eft. Teritur ergo lignum li-
ter’1 que conclpic attritu, excipiente ma-
c aL'idi fomitis,fungi,vei foliorum facillime
t CePtum. Sed nihil cdera prarftantius * qux *
ftr’ tUf^auro quae cerat. Probatur & vitis fyluc- vetuffi c«-
alia quam labtufca,& ipfa edersemodo ar- dicis lectio ,
tjcaen,1^Candens.Frigidiflima quxcunque aqua- qua fequi-
9p .i.lCritiflima autem, &ideo fcutis faciendis turbant*
cj J,;lma> quorum plaga contrahit fe protinus, Uus:qua fie
tra ('HUe. luun* vulnus, &ob id contumacius habet: qua
lill*11 ‘j^utit ferrum; in quo funt genere ficfifalix, teratur
i^^^^ll^l^mbucus, populus vtraque. Lcuiflfi- lauro, lau-
lresex his ficus & falix,ideoque vtilifsimx.Om- rv.mqutXf
Co «Ulcni etiam ad ciftas, quaeque flexili crate rat.
in P ant« Habent 6c candorem rigoremque , &
niad*!r ris ^ac^^tarerTl-^^ lentitia platano.fed
i(iai ficut alno. Siccior eadem vlmo, fraxi-
no.

'J<>4 C. Plinij Naturalis Hifh

no.tnoro.eerafo.fed ponderofior. Rigorem ft>r
tifsime fcruat vimus, ob id cardinibus aliam""
tifque portarum vtilifsima , quoniam minii"'
torquetur: permutanda tantum Ik , vtcacum'*1
* Melior ab inferiore (it cardine, radix fuperior.* Pal"1'4
firtajje an- eft mollis,&: tuberis : Ipiffk & malus, pyrfifq^1
tiq.c«d. /e- necnon acer: fcd fragiles ,&qu.Tcunquccri!fa'
ttto.mqu* In omnibus fyluettria & maicola diiferenti11*
confentit cuiufque generis augenr.Et intereunda ftrrni"r;l
uanuritu, fertilibus, mfi quo in genere mares ferunt, fi"111
‘Talma eft cupreffus & cornus. Cariem veru llatem que n®"
mollu, & fentiunt cupreffiis,cedrus,cbvmis,!ocos , bus""1’
frbem ma taxus.iuniperus , oleafter, & olea. Et est rcliq"|S
tenes ftif- tardifsime larix, robur, fuber,ca(!anea, iugla"*'
fi> & mal. R imam fi ffuramque non capit fponte cedrus, c"'
P re Ilus ..olea. Buxum maxime «ternam puta"f’
ebenum & cupreffum, cedrumque, claro de o"1
nibus materiis iudicio in rcmplo Ephefla: Vir
m.vtpote cum tota Afia excruentequadring""'
tis annis perarum fit. Conuenit tectum cius
e cedrinis trabibus. De ipfo fimulacro Detr a"1'
bigitur. Caneri ex ebeno effe tradunt. Muria«u<
ter C onful , ex his qui proxime vifo eo feripf"1?'
vitigineum & nunquam mutatum , iepties retf*'
tuto templo. Hanc materiam «legifie eande"’
Canetiam nomen artificis nuncupasmuod eq"''
dem miror , cum antiquiorem Mmerua quoq"'
non modo Libero patre vetuftatem ei tribu»1,

A diicit multis foraminibus nardo rigati,vl i"',
dicarus humor alat.tenedtque iunfluras,quas &
ipfas effe modico admodum miror. Valuas
e cupreilb,& iam quadringentis prope annis ^
rare materiam omnem noua: fimilem Id qtltr
que notandum, valuas ingfutinis compage q«3'
•driennio fuifle. Cupreffus in ea* defla , <f°’

( , ni.-"3

niam Liber XVI. , 3^

ni5»in ' IeI' c<etera vno in genere materi® nitor
.le valeat®tcrnus. Nonne fimulacrum Ve-.
,„j e cuprelTo durat, i condita vrbc

'»lUm'wCfimo quinquagelimoprimo anno di-
nis vb'- "Jemprabilc & Vcic;c templum Appolli-
ita vt 1 Numidicarum cedrorum trabes durant,
»iStJ“fit* ^lleie Pr*ma vtbis eius origine, an-
SaKUm' CC‘Uum ociogintaoiio. Et in Hifpania
Ueft$ la‘unt templum Dianae a Zacyntho ad-
exc; j- CUna conditoribus , annis ducentis ante
0 ‘UmTrohe, vtautorcft Eochus , infraque
tie in J m ‘Pfum ‘ d haberi. Cui pepercit religi o-
nUnc utms Annibal : iuniperi trabibus etiam
111 .“«Wibus. Super omnia memoratur ades
Tr0: lldc eiufdem De® , feculis aliquot ante
te m num bellum exaedificata : quonam genc-
poteft te5“ ’ fcientia obliterata. In plenum dici
te „ ’^!Klue qtne odore praecellant, ea arernita-
tff1! *'‘arc- A praadiclis morus proxime lauda-
Ureri •* V,e.t.u^ate etiam nigrefcit.Et quaedam ta-
Vllnu'n. “s diuturniora fune vfibus, quam alia,
aquj, ' m perHatu firma , robur defolfum , & in
n, 0f 4u«cus obruta. Eadem fupra terram ri-
te ptj.a-C't °Pera torquedo fefe. Larix in humo-
c°irii c,Pua>®£ alnus nigra. Robur marina aqua
; ™Pm:r.Non improbatur & fagus in aqua.

Ve] pt'315- ’ quidem in his , quae defodiuntur,
libuj 'nc'Pqles. Itera iunipcrus:eadem & lubdia-
Ceftuntr,fS*ma‘ ^a8us cerrus celeriter mar-
iti ad n . ^ quoque humoris impaties.Con-
ha,o- ,.a ‘n terram in palufhibus alnus aeter-
vli^uue quantilibet patiens: cerafus firma:
flexil & itaxiuus lenta: , fed facile pandantur,
fidel;0 taincn,^arLtefque a circuncifura liceat®
Ces* Laricem in maritimis nauibus obno-

xianx

$66 C. Plinij Naturalis Hift.

xiam teredini tradunt: omniaque prtcterqt1,1111
oleaftrum &c oleam. Quadam enim in mari,qu:t
dam in terra vitiis opportuniora.

Dc teredinibus. Cap. XLI.
TNfeftantium quatuor genera.Teredines cap<rl
1 ad portionem grauifiimo, rodunt dentibus.
tantum in mari lentiuntur : nec aliam putant tf
redinem proprie dici.Terrettres tineas voca11'!
culicibus vero fimiles.thripas.Quartum eft & ‘
vermiculorum genere , quorum quidem ali;
uefcentc fucco ipfa materie : alij pariuntur.fi^
in arbotibus , ex eo qui ceraftes vocatur. Cn"1
tantu croferit,vt circumagat fe, generat alin1^
Hxcnafci prohibet in aliis amaritudo , vt &
preflo : aliis duritia , vtbuxo. Tradunt & ab'?’
rem circa germinationes decorticatam , qua a1'
ximus luna, aquis non corrumpi. Alexandri M5.
gni comitesprodiderunt , in Tylo Rubri tn3fl’
infula arbores efie.ex quibus naues fierent,q:l3
cc. annis durantes inuentastSc fi mergere®*11'
incorruptas.In eadem efle fruticem baculis [a>1’
tum idonea; craflirudinis, varium rigrium®*^’
lis , ponderofum : Scciim in fpifliora decidat»'’1
rri modo fragilem.

D emat eri] s xrchit ecli, & qua materies ad ejU^
vtili4,& qua firmior materia in lenium.

Cap. XL 1 [.

APud nos materia: finduntur aliqua: Cp°n!C,
ob id architeQi eas fimo illitas ficcari
bent.vt afflatus non noceant. Pondus fuftin£<t
valida:, abies, larix, etiam in tranfuerfum pofi1'?
Robur, olea.incuruantur ceduntque ponderi- 11
lx renituntur , nec temere rumpuntur : prifift (
carie, quam viribus, deficiunt. Et palms a‘b°|
t 1 ia^

. JUt>" XVII. 3«r

Itis c a ' 111 diuerfum enim curuatur. At popu-
vontt, tra omnia inferiora pandatur : palma e
fiu c,rno fornicatur. Pinus &c cupreilus aduer-
hit iueJCm !.ineafli“e firmiflimr. Facili panda-
fe pr , 'ins;nunt enim Sc ex ea trabes: frangique
ditjC|^®UI?l*at ftrepitu : quod in Antandro accr-
flUs, p- e “alneis territi ibno profugerunt. Pi-
u5atuJCe|?j’:i^ni’at* a<)ll;n:um du&us in rubos ca-
tsdp ' P “rut* terra , plurimis durant annis,
iti mpj1' no.n integantur. cito fenefeunt: mirum
per fj. p.Uln_ fortiores, fi humor extra quoque fu-
tu,n re Itn3*®ma ad tcflum abics.Eadem valua-
Oper, /a?uJ's • & ad quateunque libeatinteilina
Sicrq r c.l^lma,iiue Grate o , iiue Campano, fiue
tUrn cv unC? an;is genere fpecfabilis.ramento-
ad inc-!.ni“Us Pampinato femper orbefe voluens
kusilr,"acosil,ncin3lunl raptus.Eade-m &curri-
datur Sociabilis glutino, in tantum, vt /in-

fante,qua folidaeft.

c ^^tmandamateria, cir lignUfeSilibus.

X/TAo-r, Caf' XL1U.

XVx fp .!-?..autem & glutini ratio, propter ea qux
tillntUrV 1 • *amims,ac in alio genere ope-
8cvoca 'a-m'nea:n in hoc vfu probant venam,
hiam jantcKiIem,argumeto fimilitudinis.quo-
hutn ai.g yytnofc crifpa.In omni genere & gluti-
ihfocj . /vant quatdam , & inter fc & eum aliis
lilfcnr -p1 , £lutino,iicut robur. Sed necfereco-
Rhu,n 1 Anilia natura, vtfiquis lapidem li-
buqpl^^ninngat, Cornum maxime audit for
ti facilia 2Us'kuxus,pofl:ca rilia.Cuicunepue ope-
'er„u • exil'a °rnnia,quat lenta divimus,pr£-
tju.r itiod°rl'Si?’ caPriflcus-Durabilia ac fedtilia,
v*tidia r Ce . n’ida. Arida enim latius , quam
* ‘Mris cedunt , prteter robur & buxum,

qux

C. Plirfj Miruralis Hi ft.

qu; pertinacius refiftunt,fcrrarumque dentes rc'
pient squalitate inerti: qua de caufa altet"3
inclinatione egerunt fcobera. ObedienciUi"1:1
quocunque in opere fraxinus, eademque bad"
corylo melior, cornu leuior,forbo lentior.Gafi1'
ca vero etiam ad curtti» ffcxibilis.Vitem asmul^
retur vlmus , ni pondus ellec inculpa. Facili* *
fagus quanquam fragilis Sc tenera.Eadem
libus laminis in tenui flexilis , capfilquc ac ft1*'
niis fota vtilis. Secatur in laminas prxtenue* \
ilex, colore quoque non ingrata : fed maxime
da iis qua terantur ,vt rotarum axibus: ad q" _
lentore fraxinus vtilis, ficut duritia ilex,8c vttL’
que legitur vlmus. Sunt vero & parui vfus fui"1
lium minillerioruminfigncs. Idsoq, prodit""1'
terebris vaginas c.\- olealtro , buxo , ilice.vl"1*
fraxino vtiliilimas fieri. Ex iifdem malleos,".13
iotes quoque e pinu & ilice. Et his autem mij,
ad firmitatem caufa tcmpeiliux cxlutXjq""1’
immaturi : quippe ciiroex olea duriilimo lig ,
cardines in foribus diutius immoti, pianti
do germina uerint. i ato vetfes aquifolios ,
reos.vlmeos fieri iubet. Hyginus manubria r“]
facis carpinca, iligna, cerrea. i.hi.i- in laminas
cantur,quorumqi operimento vefliarur alia "
etdnu reries, prxeipua 1'unc * citrum.tcrebimhus.acc" ;
genera,buxum,palma,aquifoliuni,ilex,famb"‘(
radix, populus. Dat &alnus,vtdiiium ell,
fedlilc.ficur * citrum acerque.Nec aliarum 0*
ra in pretio.Mediaque pars arborum crifpi°fa,
quo propior radici minoribus magifque fle*"
bus maculis. Hac prima origo Inxurix.arbo^
alia integi, & viliores ligno pretiofiores cot"^
fieri , vt vna arbor fxpius vxniret Excog^J
funt & ligni brabtea.-. nec fatis ; Coepere “"Ji

tidrui

>«w liWr XVI-

oboCc j'nm c°tnua, demes fecari : lignumque

ttritm i; ,n8ui.mox operiri. Placuit deinde ma-
Pliip£r K ln mar‘ quarri. Teftudo in hoc fe&a.
nis ini?Ue P°rtcntol‘s ingeniis principatu Nero-
v*Hic,tcntllm‘vt pigmentis perderetfe.plurifque
tUrltlJt. ‘mitata lignum. Sic leitis pretia quae-
Pret;Q(' lc 'frebintbum vinci iubent,fic • citrum * cedrum
n°nfue -S "er'’^c accr decipi. Modo luxuria
ftudin» la'c°ntenta ligno : iam lignum emi te-
™ ftcit.

r ’ntm atate,ir qua genera arborum mi-
n>mi durant. Similiter de vtfai
ir Druidii.

VI, . XLlIll.

teli r °rum quarundam immenfa credi po
ceir0s r»11 l5uis Pr°iunda mundi 8efaltus inac-
rt)i,'Um CNt£j.Verl1 mei his quas memoria ho-
Ptioris °“it, durant in Linternino Africani
C° confu^nU ^atX °buz.ltem myrtus eodem lo- 1
^Uo 4nPICUa: magmtudinis. Subeft Ipecus , in
veto lor, ” CIUs cu|iodire draco traditur.Romx
Bifttatjj, 5 ln bucina: area.anno qui tuii line ma
’ o n, j 'tCcttti x.vibis sede condita, inccr-

te,n non?li jnt,° Vetu^‘or bde quidem vetuftio-
jhittetu, , tdu“‘um,cumabeoluco Lucina no-
“et, 4W'. *l nunc circiter annum ccccl. ha-
CaPi!lata J.,°r e*bl'ed incerta eius tetas.qux
c*Pdhls ,'cltUr> <luoniam Vcftalium virginum
Y^canar eai?1 defertur. Verum altera lotos in
v dectln,,;<*Uod Romulus conftiruitex vicloria
"^ddrius1»'1^113'113 rr*1' intelligitur, vt autor eft
biatjon K'ad‘ces eius in forum vfque Csfaris
<acUprc« municipiorum penetrant.Fuit cum
W*cipls 'S *iualis , circa fuprema Neronis
r olapfa atque neglecta, ycruftiot au-
Tom.ij. A A

■'

57° C.Plinij Naturalis Hiflr.

temvtbe inVaticano ilex,in qua titulus areisf
teris Hetrufcis, religione atborem iam runc ,
gnam fuiflTc fignificat. Tiburtes quoque ot>ij
nem multo ante vrbem Romam habent. Ap®
eos extant ilices tres , etiam Tiburto condic^
eorum vetulliores, apud quas inauguratus K® .
tur.FuilTe autem eum tradunt filium Atnphiaf
qui apud Thebas obierit vna state ante Ilia^
bellum. Sunt autores, & Delphicam platau®
Agamemnonis manu fatam: & alteram in “
phyis Arcadi? luco.Sunthodieex aduerfo Inc,.
fium vrbis iuxtaHellefpontum in Protefilai
pulcro arbores, qutc omnibus cphebiis eius c ,
intantti accredere vt Ilium afpiciant.inarefcH-
rurfufque adolefcunt. Iuxta vrbem autem
cus in Ili tumulo tunc farte dicuntur, cum cCCv
Ilium vocari. Argis olea nunc etiam durare '
cicur, ad quam Io in vaccam mutatam AflL
alligauerit. In Ponto circa Heracleam arS
louis itratij cognomine , iblquc quercus du^,
Hercule fata’. In eodem traftu portus cft,Arn> J
Bcbrvcum rege interfefio clarus.Eius tumul^
fupremo die lauro tegitur, quam infanam
eant : quoniam fi quid ex ea dccerpmm in n f
tur nauibus iurgia fiant , donecabiiciatuf- j,
gionem Aulocrenen diximus, per quam ab
mia in Phrygiam itur : ibi platanus olienoty
ex qua pependit Marfya vi Tus ab Apolline» jL
iam tum magnitudine elefla efi.Nccnon pay
Deli ab ciufdcm Dei arate confp i c i tu r 0 1 V Fy,,
oleafter, ex quo primus Hercules coronatu* a
& nunc curtoditur religiofe. Athenis qU°Aj
olea durare tradirtir in certamine edita * „
nerua. E diuerfo breuiflfima vita e(lPunic‘5y
tOjmalis : & cx his prscocibus breuior

Liber XVI.

37*

'5u«ic^'STC^e'kus quam acutis , &: dulciori in
<Hls. c -ltcm in vitibus, prxcipu eque fertiliori-
taITe v;,Clnu? autor elt, fexagenis annis chr-
re'^tiefeS didentur & aquatica; celerius interi-
rePi'ltuirM 1uidem '•elocker.fed e radicibus
erp^V ^aUrus ^ mali , & Puuic.T.Firmifli-
nis c aa viuendum olex , vc quas durare an-
no ’j-up.',]tcr sutores conueniat.Eit in fuburba-
lucUs 3Sr‘ c°llc > qui Corne appellatur,

Mut a t,dlla religione Dianx facratus a Latio,
f;u; 0ln “toniili coma fagei nemoris. In hoc ar-
“Us CtirX'mi4m 'ctate nolira adamatu: Paflie-
'tirnoni^11!’ k*5 ConfuI, orator , Agrippina ma-
«**,“ * Nerone priuigno clarior poftea ,
fu^ate fc“™pledtfquc eam folitus , non modo
S eq -i ea’ vinumque illi affundere.vicina
“‘tu canjex.’ & ‘Pfa nobilis, x x x v.pedum am-
Snitiij. lcts,x. arbores mittens fingula s ma-
^afteca...ls '"ifendx : fyluamqne fola facit. Ede-
t?vifco 1 atbotes certum e(V. Simile quiddam 6c
bi,rantu;x,motfl tardiorem earum i n iuriam ar-
notl . aaqqe & hoc preter fruflus agnofci-
,T> terra n,ou‘*'‘mis mirabile. Quadam enim
Situ c£sni non poliunt , Se in arboribus na-
r* alien-i an'llle Cllm fuam fedem non habeant,
ferij vtuunt , ficut vifcum. Eft Se in Syria
i > fcd ^«mreadytas non tantum- arborr-
-in cj P“s etiam fpinis circumuoluens fefe.
V°catur 5TcrnpeThdIalica , qux poiypodion
liIJ°qUc ci 1Ux tiolichosac ferpillum. Olealtro
!'°s-Qun^Ut4to Suo<i gignatur , vocant phau-
'a')'cul(„ Vcr,:! *n fpina fullonia hippophxfton»
Ws patuis.radice alba.cu-

Vt^dsirtiu detractiones in comitiali morbo»
habetur, yifei tria genera. Ntuiaac
AA 2

37 i C.Plinij Naturalis Hi(h

in abiete ac larice ftelin dicit Euboea nafi
hyphcar Atcadia. Vifcum autem in quercu.
bore,ilice,pruno fylueliri , terebintho. nec a1,,
arboribus adnalci ,plerique. Copiofifsiniu^
quercu, quod dryos hyphcar vocant. In ov
arbore. excepta ilice & quercu, differentia111^,
cit odor virufque : 2c folium non iucundi 11
ris in vtroque, vifco amarum & lentum- H
phearad faginanda pecora vtilius. Vitia u1..
purgat primo dein pingue facit , qui fum-y
purgationi. Quibus lit aliqua tabes intus, ncDi
durare. £a medendi ratio ailatis quadrag^.
diebus.Adiiciunt difcrimcn vifcojin his - {l!

* adimere lia amittant, & ipii decidere : conua * inn

nato in a-terna fronde. Omnino autem I*y
nullo modonalcitur , nec nifi peraluum i&J
redditum, maxime palumbis ac turdi. H.Cy
natura, vt nifi maturatum in ventre auium i j
proueniat. Altitudo cius non excedit cubita* |i
femper fruticofi ac viridis. Mas fertilis,
Herilis. Aliquando no fcrt.vifcum confite* J
nis qui colliguntur mefsium tempore imm* J
nam fi accellerc imbres.amplitudine quidcy,
gentur, vifco vero marcefcunt.Siccanturdcl i
&aviditunduntur,ac conditi in aqua putrdy
duodenis fere diebus. Vniintque hoc rerui11 J,;
rrefeendo gratiam inuenit. Inde in pr°" jj*
rurfus malleo tuli , amifsis corticibus in11'1'
carne lentefcunt. Hoc e(l vifcum pennis a3 ji
tadtu ligandis, iuglandi oleo fuba,ium.cly i
beat inficias moliri. Noneft omittenda ‘jjl
& Galliarum admiratio. Nihil habent Pr J
( ira fuos appellant Magos) vifco , &: af*1 j
qua gignatur ( fi modo fit robur) lacratiu1-
per fe roborum eligunt lucosmcc vlla facta

'fieri ficit

Liber xvi. m

intt'l'Pi-f-^.-COn'1’t'unt ■ Tt i ude appellati quoqtie
®t'itTmCP,,1°t!e Gtxca pofsint Druidx videri,

‘Utn Putin adnafcatur illis, £ £0o mif-

^Oris.Ert' ’ ”8ni*17ique edi eledta; ab ipfo De®
tepein, lutein id catum admodum inuencu,
"^■lia.fev?1 ,maSna religione petitur s & ante
'*uw i - a unail]'i* principia mendum anno-
j^quj-, ■ cic' & feculi poli tricefimum an-
*‘ln*tfia 'am yiriuraabunde habeat, nec fit fui
'abm0 \ -mnia fanantem appellantes fuovo-
'>r®Parari/jCri"c“s epulifque rite fub arbore
[Us • ‘lUoiu U0S admouent candidi coloris tau-
Sacerdos r* c,°jnua tunc primum vinciantur,
dir. pa. audida velle cultus arborem fcan-
tUr p ® au*e3 demetit. Candido id excipi,
lanl , -m * demum victimas imnao- 11 deindt.

'NtWffl vt fuum donnm Deus
fro. perum t3c;at his quibus dede.

1 • facunditatem eoporo dari

Cl>icunq; animali Herili arbi-
trantur,contrdq, venen*
omnia efle remedio.

Tanta genrium in
rebus friuolis
plenmque
religio
«It.

574

€■ PLINI1

SECVNDI N A-

TVRALIS HI-

STORIA

L 1 S E 2L XVII.

Arborum pretia mirabilia. Cap. I •

5 A t v R. a arborum, terra rn^J
r (ponte fuaprouenientium ,

) cfti Re Hat carum , qu? arte # ^
’ manis ingeniis fiunt verius
nafcuntur. Sed prius mirari * *

currit, quae ab (tulimus pcP ji>

pro indiuifo pofieila a feris, depugnante
nomine circa caducos fru&us , circa pefld^
vero & cum alitibus , in tanta deliciarum p£ *
veni(Te,clariflimo ( vt equidem arbitror ) C*J
pio L.Craffi atque Cn.Domitij Aenobarbi
fus orator fuit in primis nominis Romani • ;<i
mus ci magnifica : fcd aliquanto praedanti^,
eodem palatio Q . Catilli, nui Cimbros cuf^i
Mario fudit. Multo vero pulcherrima com^jjj
omnium ?tateeain colle viminali C.
equitis Romani, clarioris illa etiam, quanj/^
ciuilis fcientia , cum tamen obic6fa CtajjP »r
eft . Nobiliffimarum gentium ambo
que Domitius CenfurampoftConfulatuni

geflerc, anno condit? vrbis dcixii. ^l(gtP

^ XVI1- >75

Tum Cnn Pr°Pter diflimilitudinem morum.

*?Teaa ' °*nit'us,vterat vehemens natura, prj-
L.^WUieft »S°^‘°'^u°d ex*mularioneauidif-
. tate, * 'Smuirer increpuit tanti Cenforcm ha-

d°n’° «usfeftertiummilUesiden- * Invetu-
r^per &l‘tteils- -Ec Ctafrus.vt pr;fcus ingenio fiu cod.na-
/°ndit lePore foler>' . addicere fe re- mcnudefi.

dem j ’ -'Ceptis fex arboribus : ac ne vno qui- deratur >
°cthiij0 • r° ’<r adim,erentur , emptam volente ex Valer.’
3l|lt > quefnA’ US' Vttl,mne 'Si[ur ego fum , in- Max.refii
k'ei Cenfur fomit,’,e,£emPlograuis &abipfa ttieduiMiU
,,?r:ditater,i natandus ■ ‘lu> m domo qu?mihi li.9.,ap.u
„ s milU,. T^mtiComiter habitem : an tu , qui de luxu.-
facilU rjiL, ari>°tes atfttmes ? Ej fuere loci, rU. hanc
LProctrib„! 'mc0?acu.atelafciu?-cScinaLal'S0 Ou/fi do-
■ 0 hja oqcn^re°ro m uiuenta noliraeas indo- miem fcxa

.1 . OttPhn r\ mw- tirrvnm im»

nte* Duraucruntque , quoniam & jries h-s.
ISDi-;- • ^>Uo arborum , djcimus,adNero- &Himaty

3 d Pfe 5 — “tuuiuiu ujennus , an iNero- aSttmat,
?*Us c L v 4^cci*dia , quibus cremauit vibem, hoc cJ},Cor *
!rprinceusil|X' P0^>cuku virides iuuenefqiie, natorn ce it
h.?; ne r,,,^ aC.<ie er?^e[ e^am ar^oruni mor tum quin-
j1 lj^ue In *s .Vl^emc^e exiero Craffi domum, quagmta.
K^pr^erark IUr»an,tc Domitio fuiflcdiccn- millibus.
> Hym^r; . °res wdlccc, iam columnas qua- Nd quod.

‘Marmoris , Aedilitatis gratia ad hic nonullt

u

'erat

Ornari ,marn^0ris > Aedilitatis gratia ad hic nonulli
t » cum a-m ^«attiocto, domus . fepponediZ

tu m°ree ~ra fuduco nonoum Client vllx puta\

VM*C Plus honn111 lSClm efc opulentia ; tantoque h-s . mu -
fe lne illis n riS.arbores domibus afferebant, lies ,maiore
5nr 1 UericDoml-?-niiciciarum 4uiJem pretium t fuit fum
Calais : *«««•*. Puere ab iis & cognomina md, quhm
i'Un°rc- Vulturnr* ‘° U,i > <iui PrVcIa‘a fa- W fideme-

citlhfit.a>aciuerfusmAnral’f'iaWnV?0‘Klc Caf,iti r‘atKr- Vi~
^ ^Stti;itaPn- S Aniu^a*em «didittStolomi Li de Bud.li.
«um appellatur in ip/is arboribus l.dc ^fe,
A A 4

37<> C. Plinij Naturalis Hift.

fruticatio inutilis , vnde& pampinatio inue»jj
primo Stoloni dedit nomen.Fuit & arborum
ta legibus prifcis-.cautumque eft x n. tabul<s'
qui iniuria cecidiilet alienas , lueret in fingul
ieris x xv. Quid exiftimamus, futura the eas c j
didilie ad fupra didam xltimationem iUo$> ‘>(i
frugiferas tanti taxauerant 1 Nec minus utiff
Ium in pomo eft, multarum circa fuburbana >
du annuo addi&o binis millibus nummdni.J
iore lingularum reditu quam erat apud anci^
prstdiorum . Ob hoc muta , & arborum quoCV
adultcriaexcogitaiarunc , vtnec poma paupf
bus nafccrentur. Nunc ergo dicemus, quo m»^
me medo tantum cx hisvedigai contingat - ^
ram colendi rationem abfolutamque prodi-
Et ideo non vulgata tradabimus, nec quit c,p
ftarc- animaduettimus , fed incerta atque d»y
in quibus maxime fallitur vita.Namdiligent'^
inluperuacuisaffodare, non noftrum eft -'V
omnia autem in vniucrfum,& qua: ad cunc**||
borum genera pertinent incommune, df
terraque dicemus. t

Dc natura cati ad arborct,& quam pariem

JjttSaredebeant. Cap. II. dt
/i Quilone maxime gaudent, denfiores ab ^
xjLCU.eius lstiotefque,& materia: firmiorh-j»
in re plcrique falluntur, cum in vineis ped^
ta non fint a vento eo opponenda , & id t» y
a septentrione feruandum, Quinimo temfe' f.
frigora plurimum arborum firmitati COIi . /
ficiic optime getminant : alioqui fi bland^i
Auftti , defitifeentes , ac magis etiam <n‘; ^

ISU..I1 , > **V IIJU^U «*»••• - {\ V

Nam fi cum defloruero , protinus fequant»*J
t depcrcuntiadeo vt atJJjji

bres.in totum poma i

* i * & p y ri.etiam fi omnino nubilum *fuiti'k

XVII. !77

detri ' natus, amittant fcetus.Circa Vergilias qui-
te,,,. Plucre.inimiciflimum viti & ole;e:quoniam
olei . , us cft earum, hoc eft illud quatriduum
fpUicJeci'eto!''urn lllc articulus Auftrinus nubili
tefcut,qUod d‘cimus. Fruges quoque peius matu-
*i4 Auftrinis diebus, fed celcrius.IIla funtno

ris/g°ra,qu.r Septentrionibus aut prtepofle-
fe , „ "Oiis.H ycmcm quidem A quiloniam ef-

'*Pet j Us fatis vtili,hmum. Imbres vero tunc
f«tu ■ euidcns caufa eft . quoniam arbores
|ail «manuas , & foliorum quoque amiOionc
'Sfum • S'natura'c eft auid^ oiurire.Cibus autem
unber. Quare tepidam efle hyemem.vt
CePtUvPC°Partu arb°tum,fequatur protinus con-
fce0jj * ld eil germinatio , ac deinde aliaflore-
CrC(j“‘ Cj£tnanitlo, inutilidimum experimentis
Hi,eti Ut' Quinimo fi plures ita continuentur an-
tti ^ r?1 'Pfe moriuntur arbores, quando nemi-
<]uj (j la P«na eft infame laborantium. Ergo
*’Otik|!tlt ferenas optandas, non pro ar-

bu “Usr°« fecit. Necperfolftitia imbresviti-
res g nt*ucunt.Hyberno quidem puluere lattio-
ftun' luxuriantis ingenii fertilitate di*
HUiWj fAlioqui vota arborum frugumqueeom
liirti nt . nr’n'l'e' diutinas federe.Caufa, nonfo-
!*°nc • ,anin!am teri'z> euanefeentem exhala,
in vi’lllaludunt& comprimunt, retroque agunt
u0r s “Ugum atque radicestverum quod & li-

<JU0rc «tque racuccs: verum quod 6; li-

iftiijjV0 ‘enfim prabent, purum praeterea leuiifi-
ttia effl ’ <luando uix aquarum c.eleftium fpu-
trit.- ' ,jrS° huinor ex his non vniucrfus ingur.

Ritan ‘ j*S° humor ex his non vniucrfus ingur-
,#bv t nf<luc’ fed quomodo fititut diftil-
alit omnia qu® noninun-
Cucci ,‘Us quoque illo modofermentefeie, &
P*'na ac la&efcentibus fatis non effeta.

A A s

378 CPlinij NaturalisHift.

cura tempus aperit.tepidis arridet horis. Ita tn*
xime frumenta pingucfcunt, prxterquam vbi ‘
lidusfemper aer eft.vt in Aegypto. Continuati
enim & ipfa confuetudo , idem quod moo
aliubi efhcit : plurimumque prodeft vbieunq11"
non elle quod noceat.In maiore parce orbis, cu
prxcoccs excurrere germinationes .euocacx'
dulgemia c.rli.fecucis frigoribus exutuntur.Qll
de caufa ferotinx hyemes noxii fyluellrib“
quoque, qux magis etiam dolent vrgente vmbf
lua.nec adiuuante medicinaiquoniamveftire t
neras intorto ltramemoin fylueflribus none','
Ergo tempeftiux aqux hybernis primum irnM
bus, deinde germinationem anteccdentibus.Te
rium tempus eft, cum educant poma , nec prj>'
nus.fcd iam valido foetu. Qux fruftus fuosdi ^
tius continent, longiorefque defiderant cib^1
his Sc ferotinx aqux viiles,vt viti.olex, Puniri '
Hx iam pluuix generis cuiufque arboribus “
uerfo modo defiderantur.ahis alio tempore P>
tutantibus. Quapropter iifdcm imbribus q"'_
dam Ixdi videas,alia iuuari, etiam in eodem i'
nere, licut in pyris talio die hyberna qu*tu
pluuias ,alio vero prxeocia , vt pariter quid1' .

j/ruurua p* • x a,

omnia defiderent. Hybcrnum tempus ck ®
germinationem , qux Aquilonem Auftto vt)U
rem facic.Ratio eadem mediterranea mariti'1 ^

iUJl ' . £

prxfert ( funt enim plerunque frigidiora J
montuofa planis, 8c nodurnos imbres diurn
Magis fruuntur aquis fata, non ftatim auferet
eas fole.Conncxa & litus vinearum, arbuft°f“(.
que ratio eft, quas in oras debeant fpeftaix. v
gilius ad Occafus feri damnauit. Aliqui
luere, quam in Exortu. A pluribus meri"'^.
probari aduerto : nec arbitror perpetuum ‘l11^,,

Liber XVII. 37.9

ac(*m I1? *loc Prsc;’pi polle . Ad foli naturam,
mei ingenium ,ad cali cuiufque mores diti-
ada folertia eft. In Africa Meridiem vineas
colono falubre eft,

<iu ^are ’ crl"‘ viti inuule

ipfa meridiana: fubiacet plaga: : qua
confCl ^U' *n Occafum aut Septentriones

8 Occafu:

gjji^^jpptime rnifcebitfolum calo, cum Vir-

rc,. - ".«ms improbet.. Nec de Septentrione
Ita!^Ui ^ubitaEio videtur . Atqui in Cifalpina
_ ia magna c x parte vincis ita pofitis, com-
Dj 11,11 eft nullas efle fertiliores . Multum ratio-
atci 0l:iaem venti. In Narbonenfr prouincia
Cia0 ^‘S11111 ’ & patte Hetrurix , contra Cir-
oli|nU'ercte imperitia exillimatur : eundemque
t(.s !3aum accipere, prouidentia.Is nanque ®fta-
v lbi temperat , fcd tanta plerunque violentia,
^ferattetia.

Defocietate cali & terra ad arbores.

"‘dani cxlum terrse parere cogunt :vt qu®
Ue^S*»'n ^ceis ferantur, Orientem ac Septentrio-
Cv .Peetc-jHiqux in humidis, Meridiem. Necnon
pt_,1l>“s vitibus caulas mutuantur, in frigidis
rc;Coc« ferendo , vt maturitas antecedat aigo-
Ort ' Vpte poma vitefque rores oderinr, contra
ft,s s,vc ftatim auferat foliqu® amantad Occa-
an’ c*c!<am ad Septentriones, vt diutius eo frti-
iflAr- fetori vero f e re rationem natur® fecuti,
fCt 3ailoneobucrfas vites 8c arbores poni fua-
1,, •°doratiorem etiam fieri talem frudum De-
°CtttUs putat.

DeqHalitateregionum. Caf.lt II.
qciylonis fi tum, ventorumque reliquorum,
ptov '1X’111Us ln fecundo volumine , dicemtifque

11110 plura cxlcftia . Interim manifeftum

vide

}8o C.Plinij Naturalis Hifh

videtur falubritatis argumentum , quoniam i1*
Meridiem etiam fpeaantium femperante dec'
dant folia. Similis & inmaritimis caufa.Qmb
da locis afflatus maris noxij , in plurimis ude"
vtilesiquibufdam fatise longinquoafpiccre m
tia iucundum ■■ propius admoucre falis halitui'
inutile . Similis & fluminum ftagncrumq: rati ■
Nebulis adurunt, & xftuantia refrigerant opaci-
tate, atque etiam rigore gaudent , qu-rdixirnu •
Quare experimentis optime creditur. A c*
proximum efl terta: d ixilTe rationem, haud ral-
liore traffatu.Quippe non eadem arboribus co
uenit & frugibus plcrunque : nec pulla , quab
habetCampania.vbique optimavitibus.aut q
tenuesexhalat nebulas-nec rubrica multis laua,
ta. Cretam in Albendum Pompeianorum agro
argillam cunctis ad vineam generibus antef

nunt, quanquampraipingues , quod excipitur

co genere.Inuicem fabulum album in Ticincu
multifque in locis nigrum , itemque rubri
edam pingui terne permixtum, infacundum c
Argumenta quoque iudicantium ftepe fall11
Non vtique laxum folum eft , in quo procer* ^
bores nitent, praterquim illis arboribus. Qi,.(
au. a enim abiete procerius! < aut qute vixifle pu
1 alia in loco eodem ! Nec luxuriofa pabula P'
guis foli fetnper indicium habent. Nam qurd «
datius GcrmanispabuIisiS: tamen flarim fu" ,
harena tenuiflimo cxfpitum corio. Nec feOT „
aquofa eft terra , cui proceritas herbarum. "
Hercule magis, quam pinguis, adhifrens digjV,
quod in argillis arguitur. Scrobes quidem
fla in eos nulla complet , vt denfa atque rara ^
hunc modum deprehendi polii t; ferrSque om^
lubiginem obducit. Nec gtauis autleuior m ((

dp Liber XVII. 3g[

pendere. Quod enim pondus ter-
(j l^“um intelligi potcftl Nec fluminibus agge-
nu jmPer laudabilis, quando fenefeant fata
pr^clan\aqua.Sed neque illa qua laudatur, diu,

, • 'erquam Calici, veilis fentitur. Inter argumen-
ta *Plda’ crafliiudo eft, tanta alioquin in Labo
tUr°Ca,mpania: nobili **mpo,vt ligni vice vtan
idem folum vbicunque aiduum opere,
tjjj Cl"lcultu ■ bonis fuis acrius pene quam vi-
terr'?0"Ct-’a®‘®‘t aglii:olam • Et carbunculus,
tut 'V)Uar *ta vocatur, emendari vite macra puta-
tur Na,n t0Pllus fcaber natura friabilis expeti-
CeJUoflua ab sutoribus. Virgilius &qux fili-
ttulV Ctat’ nonimPtobar vitibus. Salfxqueccrrx
tiu ‘ta melius creduntur, tutiora avitiis innafeen
%■ a,lb,ialium. Nec colles opere nudantur , (i
lCs Perite fodiat. Nec campi omnes minus fo-
qujfSWc perflatus , quam opus iit , accipiunt. Et
0m . m pruinis ac nebulis pafei diximus vites,
flio Um tciuir> funt quaedam in alto fecreta , &
tur JUlflae corde peruidcnda.Quid quod mutan
Tj, ?Pe indicata quoque, ac diu ♦ comperra? In * compft't‘
faLq aIia circa Larillam emiflo lacu frigidior /*
fu J*ea regio eft , olexque deflerunt, qux prius
f-tutem vites aduri.quod non antea. Aenos
iiCc admoto Hebro. Eccitca Philippos cultura
l'ano ta regio mutauitcxli habitum. At in Syracu
dit i- agroaduena cultor elapidato folo perdi-
letjc rllSes luto , donec regeffit lapides. In Syria
renui fulco imptimum vomerent , quia
buiy Eaxum exurens xftatc femina. Iam in qui-
a2? l°cis fimilcsxfius immodici, fiefrigo-
*flib ™et^Us' ^c‘tilis Thracia frugum rigore,
ru,n as Africa & Aegyptus. In.Chalcia Rhodio-
‘rrfula locus quidam cft in tantum facun-
dus

%%i C-Plinij Naturalis Hili*

da. , Vt ruo tempore fatum demetant hovdcuuj-
fublatumque protinus ferant, & cum aliis i fr ig
bus metant. Glateolum otets folum aptidimU .
in Venafrano, pinguiffimum mBimca.Pucin*
na in f«o conituntur. Ciccuba: vttes m Pon
paludibus madent. Tanta eft argumentorum
foti varietas ac differentia. OclarVopifcus c
„ canfam apud Cenfores agere: campos * K0‘

R,fa* dixit Italia: fumenefle, in quibus perticas pri^

relidas gramen operiret. Sed non mft adp- ,
lum ptobantur.Non tamen indociles Mia »
etTe voluit, & vitia coniefTa fecit, etiam vbi b
certa nonfecerat-Quamobtem primum crinii
dicamus.

Gcntrtterramm. trfrr v\ Mt<

TErram amaram fmc macram fi quis pr (

velit, demonftrant cam att* degenecct^

hcrb.tifrigidam autem retorride nata. Ite»
sinofam.triftiai rubricam oculi argiU.m J s
operi difficillimas , quaque raftros ac vorn^
ingentibnsglebis onerent-, quampiam non q

operi, hocSctrudui fit aduerlum. Item c

rrario cineraceam, & fabulum album* Jam U
Iis denla callo faciledeprehenditut vel vnO > ,

cufpidis. Cato breuiter atque ex luo «aoie
determinat: Terram cariofam caue: ncuep ?
Uro neue pecore mipellas.Qmd putamus M ,
pellat ione ab eo tantopere reformidati, VJ f ,
veftigris quoque interdicat? Redeamus ad-K^.
cariem, & inueniemus illa . qua: in ramum • f
minatur, vitia, arida:, fiftulofs.fcabr*. canef •
jis exefe, Scpumicofir.Plus dixit vna fig°‘ ,j’
tione , quam pellit vlla copia fermonis enm ^
Eli enim interpretatione vkwrum qu*d»“
state < qus nulla in ea intelligi poteit ) >« ^

Wt Liber XVII.

l!ja 1ua > -mus terra ; & ideo infcccunda ad onr-
iU(jj’ at1llc imbecilla . Idem agrum optimum
vjtj;C3t a<i radicem montium planitie in Me-
r^ m «currente , qui eft totius Italia: (ttirs:ter-
ttif |Cro frneram , qua: vocetur pulla. Erit igi.
do '«optima & operi latior . Inteliigere mo-
8c . eat diftam mira fignificatione teneram:
Ue,t. lcquid optari debet, in eo vocabulo in-
f5ci'] vUr' 111,1 temPeracE ubertatis , illa mollis
p0|lll4»e cultura: , nec madida, nec fitiens. Illa
rum *on>erem nitefccns : qualem fons ingenio.
(i^j Homerus in armis i Deo cadatam dixit, ad-
tet in^Ue miraculum nigrcfccntis , quamuis fic-
pto^ au>;o. Illa, quam recentem exquirunt im-
Stat *.aiites vomerem comitances , coruique
«U j °r,s veftigia ipfa rodentes. Reddatur hoc
Pr0o ? mauris quoque fententia , & aliqua in
tetjV'tu^i • Certe Cicero lux doflrinarum al-
nttV "i^liora , inquit , vnguenta funt, quae rer-
!tijc V* crocum fapiunt. Hoc enim nta-

ill,e ’.side , quam redolent, tta efl profeftb:
* '«optima, qua: vnguenra fapiet. Quod (i
qu; nendi fumus , qualis fit terra odor, ille
Ca f^itur . contingit farpe etiam quiefeente
le|ii5 ,°Ccafl™ Solis, in quo loco arcus ca:-
CoKt: ®*ccerit capita fu a : & cum a ficcitate
immaduit imbre :runc emittir illum
eu; l,a!itum diuinum ex Sole conceptum,
>n e°niPararifuauitas nulla poffit. Is efie odor
^llt.t°mniota debebit , repertfifque neminem
feri eie terra odor optime indicabit. Talis
fetjfy . itJnoualibus esefavetere fylua.qui con-
'ad; lau<fatur. Et in frugibus quidem ferendis
eultd Crra vtilfor intelligitur, quoties intermilTa
ta T'ieuit:quod in vineis non fit, Hoqi dii i.

gentius

&

384 C.Plinij Naturalis Hift.

gentius eligenda eit , ne veta exi liat opinio^
rum.qui iam Italis terram exiftimauere lali»
Operis quidem facultas in aliis generibus e ^
ftat & cado: nec potetl arari poli imbres aUd.0
vbercacis vitio Icntelceus. Contra , in Byz j,
Africa: illum centena quinquagena
lem campum , nullis , cum ticcus e It , ara ‘ ^
tauris;poll imbres vili aiello,&: a parte a ie ^
gi anu vomerem trahente vteiimus fcinai- tj
ram enim terra emendari ( vt aliqui prscip»
fuper tenuem pingui inis£ta , auc gracili

* hanc

RlT / ui^'

luper ictiutu* ♦‘♦““‘«i aurgi.au ^

Lique fuper humidamac praepinguem, deme ,i
opera clL Quid enim pocclt fperare , qui P*

colit? f

Dt terra ,qtt<uw Britannia & Gallia arno- •
Cap . V I* m .

ALiaeft ratio, quam Britannia 8c Gallia ,

nere alendi eam ipfa : quod genus voo ,
margam. Spilliorvbcrtas in ea inrelligitur.t ,
tem quidam teri* adcps.ac vclut glandia 1 n '
poribus ibidcnlante fe pinguitudinis nudeu'
Ve Oracorum circa ‘ hac dottrina .

Car. VII.

t-Of'*' r J. f > , Qtfif

NOn omilere &hoc Gnci.Qnid emni ju f
tarum illisJLeucargillon vocant canU ' j
argillam, qua in Megarico agro vwnmr,K ^
tum in bumida frigidique terra. Illas G».;
Britanuiafque locupletantes cum cura dic ' ,<i
uenit.Duo genera fuerant. Plura nuper
carpta prolicientibus ingeniis. Eli enim r^i
rufa , columbina , argillacea . tophacea , j
nacea.Natura duplex, alpera, aut pinguis- **
vimenta vtriufque in manus , yfusque
aut vt fruges tantum alant , aut edanxefF^,)
luta. Fruges alit tophacea alba : qus fi «

fper^s teperta,eft aci infinitum fertilis, verum a-
! |0:, ■ Iri^atu:& ii nimia iniefia efi, exurit folii.
tttm;n«eftruffaqu? vocatur capnumargos.iti-
c0llt 'O lapide terree minuta: , harenofae . Lapis
Pula ,nditur in ipfo campo: primlfquc annis iti-

Liber XVII.

sSs

QI0 I

pili j j‘f“lCilr in ipfo campo: primlfquc annis iti-
'mculrer caeditur propter lapides. Impen-
mCn rainimo lentore dimidio minoris,
l''ifc3"'ri inuehitur.Infpetgirur raraafale eam
fiti jari Putant, Vtrunque hoc genus fem.l inie-
£*-• annos valet,& fcugu & pabuli vbettace.

a e terramm generibus. Cap. VTII .

pingues efle fentiuntur, ex his pr^cipua.
all>a.Pluta eius genera.Mordacidimum,
*tgc t“Pta diximus. Alterum genus alba creta
r cx alto , in centenos pedes
l|ttiiC(’?lr.un<lue puteis , ore anguflatis , intus, vc
‘lia ‘lis.fpatiante vena.Hac maxime Britan-
MliaiS1- Durat annis l x x x. Neque ef> «em-
-u* ’ l!ui b!s in vira hanc eidem iniece-
'Jttt. gfnus candida- glifchromargon vo-
[a ,p ,' autem creta fullonia milia pinguiter-
an U * C*U^n’ ftugl3 Ifttilior ita vt meile fub
^tiin-^lttrientem alteram latiilimum fece tur.
?utat j ruEc eft , nullum aliud gramen emittit.
ta®Stul* annis : denfior iufiocymini modo
!ttc u 'atfoKnn.Columblnam Gallia luo nomi
% „ °Palam appellat : glebis excitatur lapi-
JJUifjj °' no ■' fole & gelatione itafoluiruf, vere-
^arcIla s “tadkeas faciat. H;rc ex xquo fertilia
Sea ytuntnr, fi alia non fit : in vliginofis
.**•*!* fit.Vbios gentium folos nouimus,
a5 'te, 1 j mum agrii coletes, quac.iq; terra in-
j,J l*t«; 5 e^'°lla> & pedali craflitudine inie-

, ccn:. Sed ea non diutius annis x.pro-
Ul Piflones calce vberrimos fecere
Tom. ij. BB

C. Plinij Naturalis Hidr-

agrosique fane & oleis, &: vitibus vtiliflirna tep‘
riuir. Omnis autem marga arato iniicienda e
vtmedicametum tapiatui.Sc fimideliderat 3
quantulum qttj primo plus afpera,& qutc in 11 ^
bas non effiindirur.alioqui nuuitate.quxcunq
fuerit, folum l'tdei,r,c iic quidem primo polt *
no fertilis. Intercft & quali folo quxratur. S«3
enim humido melior, arido pinguis.Tcmpef J
alterutra, creta vel columbina conuenit.

'De cineris vfn,& de fi, no, & qua fata uberior a"
terram faciam , & qax urant- Cap. 1 A-

TRanipadanis cineris vius adebplacet.vt r
reponant fimo iumetorum , quod quia
fimumelt.ob id exurunt, Veroque tamen pab .
nonvtuntur in eodem aruo. nec in arbuftis c s
re, nec quafdam ad fruges, vtdiximus. Sunt “i’ 1
p-uluere quoque vuas ali indicent, pubefeen''
puluerent, 8c vitici arborumque radicibus aq j

gant.Quodcertumeft Natbonenft prouiflCi*^

vindemias certius fic co coqui , quia plus
ibi, quam fol.cofert.Fimi plures differenti*-
v re * res antiqua, lam apud Homerum regiu.,

agrum ita luis manibus fetificans reperituf ■'Jj,
geas rex in Graicia excogitalfc traditur,: d a
galle vero Hercules inltalia.qu* regi fuo ■ „
tio Fauni filio ob hoc inuetum immortali^
tribuit. M. Varro principatum dat turdoru:
mo ex auiariis.Quod etiam pabulo boum i‘
que magnificat : neq; alio cibo celerius P»n» ,t
lecte alleuerat. De noliris moribus bene lpe j,;*
cft,fi tantaapud maiores fuere auiaria, vt e*^
a”-’i (tcrcorarcntur. Proximum Columella $
lumbariis.mox gallinariis facit, natantium -
tum damnato. Coceti autores confenfu hui» ;,
idapes ad hoc in primis aduocanr.Alij ex blS f jj

Liber XVII.

HUB' ^minum ponis, in coriariorum officinis
<jtle ”^ac*efafilq. Alij per fefeiaqua iteru, largiuf-
Hus r‘lln ’ 5uan? cum bibitur admifta. CJuippe
iliud,am ‘ki male domandum effi, cum ad virus
^0_moaccell'ent.H.T?c fum certamina,
tu,. . s lnuice ad tellurem quoq, alendam vtun-
Colu0m'ncs- Proxime fpurcitias fuum laudant,
i mellafolus damnat. Alij cuiufcunque qua-
. ls cx cvrifo. Aliqui columbaria prteferut.
dtq0 deinde caprarum ell, ab hoc ouium,
te ac , “oum.nouiffimum iumenrorum.Hs fue-
(■vt p,, Prifc°s differentia , iimiilque pracepta
V(ilio en‘0,iretali vtedi.quando & hic vetultas
cijj- r: vifumque iam elt apud quofdamprouin
cud nyn tantum abundante geniali copia pe-
*Pettu',^'U'n!<: V*CC cribris fuperiniici.fcetore a-
6tatj-LlUe temporis viribus in quandam etiam
Xin, n,utato- Nuper repertu, oleas gaudere ma
Ptj, aj'?ere e calcariis fornacibus. Varro prece-
l,Cit*e^in° 9uod fit leuidjmii legeres ale
UlLiPs 1:;l vet° grauiore,& quod ex bordeo fiat,
^tuin UC herbas. Quidam etiam bubu-

Oir,ni, en:oi'u!Ti praeferunt, ouilliimque caprino:
da„c f.L,svero alininu,quoniam lentiffime man-
tia,,n- contrario vfus aduerfus vrrunq; pronun-
ltlpjnj te5 0rancs ‘tutem confiat nihil elle vtilius
>e] |j. , ‘egete , priufquam filiquetur , aratro
t.vj , L cutibus ver 1'a, mampulifue dejeci iccitca
fitpc^s atborum ac vitium obrutis. Etia vbi non
at't>it Us,culmo ipfo > vel etiam filice ftercorare
Mn„ ntur‘Cat° (terens vndeftatfiiramenta.lu.
Ujf ’ Paleas, fabalia ac frondes iiignas, quer-
Cll,U lai- ^e8cte eucliito ebulum, cicutam, & cir-
^ttlit * . Zethum a Lictam , vluamque ca fub-

°°uibus , frondemque putridam.' Vinea h

B B i

338 C.Plinij Naturalis Hift.

macruerit. farmcnta fua comburito.»: ibide in*'
rato. Itemque vbi faturus eris frumentum , ouf
ibi dcle&ato. Necnon & fatis quibufdam ipl,s
pafci terram dicit . Segetem ftercorant fruge*'
lupinum, faba, vicia.Sicut ti contrario cieer.qi1'"
vellitur,»: quia falfum eit, hordeumfornii Ctf'
cum.cnr.im.licc omnia fegete exuriit, & omni*’
quae velluntut.Nucleos in fegetem ne indideti”
Virgilius & lino fegetem exuri. 5c auena , A' p*
pauere arbitratur. Fimeta fub dio concauo lo‘0^
Sequi humorem colligat, ftramento intecla, ”
infole arefeant, palo e robore depaflo fieri ” '
bet.Tta fore ne innafcantur bis ferpentes.Fimt””
mifcere tertx, plurimum refert Fauonioflan1^
acluna fitiente. Id plerique praue intelltgun'
Fauonijortu faciendti.ac-Fehruario menfe t*".
tum cum id pleraque fata aliis poftulent me”
bus.O.viocunqi tempore facere libeat, curandtjv
vt ab Occafu sequinoidiali flante vento fiat , ‘
naque dccrefcente ac ficca, Mirum in mod”
augetur vbertas effeQufque eius obfetuati0”

tali

De fatione arborum, & quod auulfone na-

fcunrur arbores. Cap X. .

ABundc prxdi£ta ratione caeli ac terne ,

de his arboribus dicemus, qua curabo”1^

num atque arte proueniunt . Nec pauciora f’
pe funt genera : tam henigne naturx gra1'3 ,
retulimus. Aut enim ftmine proueniunt ,
plantis radicis, aut propagine ,aut auull'0”
aur furculo , aut infito & confeclo arboris »“ ■
co. Nam folia palmarum apud Babylonios ;
atque ita arborem prouenire, Trogum credi”
fe demiror. Quadam autem pluribus genet' ^
feruntur , quadam omnibus. Ac pleraque e* ^

cii l*ra *P^a £^ocuit> primis femen ferere»
Recidens exceptumque terra viuifceret.Sed
J. non aliter proucniunt , vt caftanea:, iu-
a udes , caduis duntaxat exceptis . Et femine
aj..Crri > quanquam diiTimili , ea quoque, qu;c &
ls modis , feruntur ,vt vites Sc mala , atque
Pr\!i*^aD3ue ii pro femine nucleus , non vtfu-
Poif ^is “u^us *pfe- Ec mefpiia femine nafei
Unr. Omnia haec tarda prouentu, ac degene-
& infito reilituenda. Interdum etiam ca-
el,. liex* Qnibufdam natura contra omnino non
lis i^cr^ndi, quoquo modo ferantur, vtcupref-
rti is, lauris. Nanque & laurus pluribus
^diS feritur.Genera eius diximus.Ex his augu-
v&baccalis, & tinus fimili modo feruntur.
tc )Cca: Uienfe Ianu.irio Aquilonis afflatu ficcan-
acic§untiir , expandumurque rara: , ne calefiant
ta^ru°* Poltea quidam fimo ad * fatum pr.rpa-
jn as» yrina madcfaciunt.Alij in qualo pedibus '
^jPtofluente deculcant, donec auferatur cutis.
^*°quin vligoinfcftat,nec patitur nafci.Tn lui- 1
c rcP*ftinatu palmi altitudine , vicena; ferea-
iUrUat*ni menfe Martio; c^dcm &c propagine fe*
rie JtUr : tfiumphallfque talea tantum. Myrti ge-
proa °!rmia in Campania baccis feruntur, Rom^
fCt.^8*nc Tarentina. Democritus &c alio modo
d°cec , grandiflimis baccarum ruiis leuiter,
cu, ?fa®a frangantur , cdque intrita reftem cir-
1 ,u' atque ica feri : parietem fore denlitatis,
c4uiU° virSul* digerantur .Sic & fpinas lepis
t* pjfcnint , tomice moris fpinarum circunli-
r* au:cm & myrti inopia X trimatu
fetin iui,m cft transferre. Inter ea quat femine
l^in Ur>Jdagoin nucibus operofus eit.Amygda*
at6»Ua molli Meridiem fpe&ante feri ju,
BB 3

Liber XVII.

3S 9

cvdi

39° CPlinij Naturalis Hift*

bet. Gaudere & dura calidaque terra : in
aut humida mori ac iletilcfcere. Serendas qu3”;
maxime falcatas & e nouella fimoque diWc_
maceratas per triduum , aut pridie quam fera^
tur , aqua mulfa. Mucrone deligi aciem lat^f
in Aquilonem fpeflare : ternas fimul ferenda
'xtriangtih * triangula ratione, palmo inter fe diftancestj*
nis diebus adaquari, donec grandefeant. Iug'a
des nuces poi redt j feruntur coitunillitris iacc»'
tibus. Tinea: nucleis feptenis fere in ollas perf®
ratas additis ; aut vt laurus , qus baccis feri^d
Citrea grano& propagine : forba femine.^
radice planta auuliione proueniunt.Sed »'
in calidis: forba Se in frigidis & humidis.N111!
ra & plantaria dcmonf.rauit, multarum radit
bus pullulante lobole denfa , & pariente madjj
quas cnccet. Eius quippe vrr.bta turba indigc*
premitur , vt in lautis , Punicis , platanis , ce*
lis, prunis. Paucorum tn hoc genere rami pafc ■
*^lii Pnl- • vt vlmorum palmarumque. Nullis v*.

i< fidlll» rales * Pulluli P^ueniunt , nili quarum radi‘
lireltiui amore folis atque imbris in fumnia tellure>r„
tiantur.Cmnia ea non fatim moris elt infua..(
cari , led prius nutrici dari , atque in feminat' .

adolefcere.i erumque migtare.Qcitranftusd’

rum in modum mitigat etiam lyluef res:f u"
borum quoque , vt hominum natura , noui'3 ,
sic peregrinationis auida.efi: : fiue difceded^
virus relinquunt manfuefcuntque tractatu ,
ferte.dum radici auellitur planta.Et aliud g*3 (
tfimile natura rconftauit auulsique arbori3,
ilolones vixere. Qpo in genere & cum perna ^
auelluntur.pattemque aliquam e mattis quo4(
corpore auferunt fecum fimbriato corpore-'
modo plantantur Puniot.cory lienali, forbnp

fpilj ' r , r

itu p! rax,n‘> hei, r n primifque vices. Coroneum
cqj 1111101 degenerat. Ex eodem i nuerum- eH fur-
^Ccifo.; ferere . Hoc primo fepis caufafa-
farnbucis, cotoneo,& rubis depadtismiox
f0f “Ut'®,vt populis, alnis}fslici>qn:t vel inuer-
beatlc^° fericur.Iam cce ibi difponuntur, vbi li-
cOh e . eas.Quamobrcm feminarij curam ante
e°itdici , quam tranfeatur ad alia genera,
hi* ^Ue ac^ pr.xcipuuin eligi folu refert, quo»
trer? nL,fricem indulgentiovcm elle , quam ma.
nUe i* f^pe conucnic. S?t ergo ficcum fuccofum-
fi*«Palio fubadtu, aduenic hofpicale>Sc quam
4tlte nilUni terree > inquam * transferenda: fint. * transfc*
fu^ .mn*a elapidatum, munitumque ad incur- rcndnm fiJ>
^orutiam Sa^inaCt-'1 generis. Quam minime ri-
10 1}G penetrans fol exurat fibras. InteruaU

^ipedum feri, ne fe inter fe contingant.
tir- er alia vitia etiam verminofa hut-.ideo far-
fe^-^^enicfxpius, herblfqiic euelli. Praterea
t{ c jpfa fruticantia fupputare. ac falcem pa-
bei ^fuefeere. Cato &: furcis crates imponi iu-
^tq!? ^^dine hominis, adfolem recipiendum:
fU^ e ,laCt*gi culmo ad frigora arceda. Sic pyro-
Ces p^lorumque femina nutriri > fic pineas mi-
id »lc cuprclTos, femine fatas & iplas. Minimis
(!^^n’s conftat , vt vix perfpici quadam pof

Liber XVII. j9j

“o

‘fcQti

. - omittendo natur.r miraculo e tam par-
frai ^ arbores , tanto maiore tritici &c hordei
k6 ^uis ^abam reputet. Quid fimile origi
bis ^°abcnt malorum

Ptinc

lorum pyrorumque lemma:
‘piis refpuentem fecurcs materie nalci.

•«iQq r*1'’

Velis lta ponderibus immenlis priela , arbores
ti*>B* mur‘fSue impellendis arietes?H£c
Ul i vis.h^c poteria. Super omnia eiit.ela-

* aafci aliquid, vt fuo loco dicemus.Ergo
BB 4

C.Plini j Naturalis Hift.

e cuprclTo foemina (mas enim , vt diximus,
gignit) pilula: collecta:, quibus docui mcn»1^.,
ficcantur fole-.ruptxque emittunt femen, fcu1
cis mire expeticum:ampliato etia miraculo»1*
tuli animalis cibo abfumi natalem ratarum ,
borum.Scrirur mcnfe Aprili, aieaxquata cyb{.
dri$,autvolgioUs,denfum:tertiq» cribris tuPc<,
cernitur pollicis cralfitudine.Cocra immant’ P
dus attollere fc non valet, retorqueturqifub (p
ja.Ob hoc parcitur veftigiis.Leniter rigatur ^
lis pccaiii in trinis diebus,vt aqualiter bibat;
nec erumpant. Difieruntur poit annum dodf*
tali filo,cuilodita temperie, vt viridi cael oiej
tur, ac fine aura. M itumque dictu, periculi*^,
tantum die elt , fi rorauerit quantuluncunq; ^
brem , aut fi atfkuecit . De reliquo tura: fuflt L.
petua fecuricate, aquafque pofte.i odore. Et *L
pha grano teruntur mele Aprili.Tuberesn^,
inferuntur in pruno fyluefiri , & malo cot0l)
£cin calabrice: eaeft fpina fylucftris.Qf*ct<
que optime &c myxas recipit, vtiliuer &c forb^'
De transfertndisfemmdnu,& vlmuftrendiU^
ftrobtvus. Cap. XI. >J

P Laneas ex feminario trasferrein aliud fv^-
quamfuo loco ponantur, operose pracctf^
bitror, licet tranllatione lolia latiora fieri *P p
deant.Vlmorum>prius quam folio veftianj'^
mara colligenda cfi circa M artias Calend;^
flauefcere incipit.Dcinde biduo in vmbra ^ ,,
ta ferenda>denfa in rcfra&o , terra fupet
tatim cribrata craflitudine quae mcupretfi* ,>
* rigunda, uia: fi non adjuuent, ^rigandum. Dilferen^;

arearum venis poft annum in vlmaria.iflcc yf

lo pedali in vnamquamque partem.

mos autumno ferere vtiliuj , quia carent ^

Liber XVII. 393

6t j. 7 ^

nu' ex ^ plantis feruntur. In arbuftu quin-
d ®Ues fub vtbe transferunt, aut (vtquibuf-
Placet ) qui vicenum pedum efle coeperunt.
tCjuCo>,lui nouenatius dicitur, altitudine pedum
ijt 111 > Pari latitudine, &eo amplius circa po-
4t‘u'Pc'ues terni vndique e folido adaggerantur.

Cj as id vocant in Campania.lnterualla ex lo-
M»'Ura fumuntur. Aridiores ferendas in cam-
Hin tl°Useonuenit.Populos & fraxinos, quia fe-
Cq atltius germinant, difponi quoque maturius
1,J|.Uenit, boceft, ab Idibus Feb. plantis &: ipfas
ac Ccnces.Tn difponendis arboribus arbulHfque
8(^,neis , quincunciaiis ordinum ratio vulgata
ap crCeiTaria,non perflatu modo vtilis.vertim &c
grata, quocunque modo intueare, in or-
ftll ctnfe porrigente verfu. Populis eadem ratio
ep lln,eiquavlmos , ferendi '.transferendi quoq;
itt(.ni«iariis eadem Atfyluis.Ante omnia igitur
tjljjlltjii transferri terram aut meliorem opor
fttn ■ ° ® tepidis autprtecocibus in frigidos aut
tef.tlI10s btus, vt neque ex his in illos.Prafode-
ti „*tobes anteifi fieri pollet Itanto prius , donec

ante(fi fier"i poflfet)tantb prius , donec
>Ub?"‘ eatfpire obducantur . Mago ante annum

4jt.et,vt folem pluuiafqi cobibant: aut fi id con-
fEs j argitanb fit, ignes in medio heri ante me
nc_ u°s.nec nifi poft imbres in his feri. Alti tudi
bjt e°tum inargillofoaut duro folo trium cu-
'Un> ede jn quamque partem. In prunis pal-
pt ^^plius.Sc vbiq; cacuminata follura ore co
rtlll^0reflnt.Nigra vero terra duo cubica, Sc pal-
»Uto 1llsdratis angulis . Eadem menfura Gr.eci
t|pt eonfentiunt.no altiores quino femipede
Vct r erc*nec latiores duobus pedibus.Nufqua
dnj- efquipede minus altos, quoniam in humi-
uw ad vicina aqua: perueniat. Cato.Si locus

BB f

394 C. Plinij Naturalis Hift-

aquofus fit.inqtiit.latbs pedes ternos in faact> 1
imofque palmum & pedem.alricudine iinf. |
dum.eos lapide confterui: aut (t non Iit, pertif I
falignis viridibus. Si neque etefimfarmentis.’
vt in altitudinem femipedem trahantur. No
adjiciendum videtur e>: prodiit a arborum n
tura.vt altius demittantur ca quo: fiunma rellj*
gaudcnr.tanquam fraxinus, olea. Hic Sc lim**,
quaternos pedes oportet demitti. Citeris fat e i
ii altitudinis pedes ternos effecerint. Excide, 1

quit, radicem iftam Papyrius Curfor imperat

ad terrorem Prineftinouum Prs

sroris. Defiri^
fecurius fe refle.innoxium abradi partes, qu# ,
nudauerint terra. Aliqui lapides rotundos
ci malunt, qui & contineant humorem, &rtran
mittantmon item planos facere, 8c a terreno?
cere radicem, ex illi mantes. Clarea fubfhats 1
ter vtranque fententiam fuerit. Arborem nec
notem bima, nec maiorem trima transferri T
dam prxcipiunt:alij,cum annum impleat : C*
cradiorem quinque digitis. N011 omifidet
fi attineret , meridianam cili partem fignafc
cortice , vttranflata in iifdera Se alluetis

lui uuc , v l iiauuflia ni ujuiui w. tiiiuun •„

retur horisme Aquiloni? Meridianis oppofM’ j.

libus finderentur. & algerent Meridiani Ad

lonibus.Quod e diuerfo aftedant etiam qui' ^

■M

in vice ficoque, permutantes in contrarium -1^ c

fi ores enim folio ita fieri , magtfique protCF-
fru&tim, &: minus amittere : ficumque fic
fcanfilem fieri. Plcriq; id demum cauent, vfp j
ga deputati cacuminis Meridiem fpe&et ig0*,
fiffuris nimij vaporis opponi. Id quidem
ram diei quintam vel o&auam fpedlare iPa 1tt

.Urv. A 1 r.r m no.*!!.. J JlrPS P1,

rim. Aeque latet non negligendu,ne radici i

ra inarefeant, neue a Septentrionibus , aut d3

p3tte . Liber X V 1 1. . m

efpQcjF3^ vf«p ad Exortu brumalem veto flante
tjs r„ V!ntur arbores, aut certe no adueiTe iis vc-
tUr j lCe? Pr^beantur : propter quod cmoriun-
^ in^nar^s Cau^u agricolis. Cato omnes ventos*
^th l)rcni quoque in tota tranflatione damnat.
*e,.-0c Proderit, quampluriraura terrei n qua vi-
Cump>ra<iicibus cohaerere , ac totas casfpite cit-
tj j | Sari.cum ob id Cato in corbibus transfer-
te,. Cat*Proculdubio vtilitfsme quidafuminam
ljs j- ^ contentus ell fubdi. Quidam Punicis ma

1ibi^ul'raco lapide, non rumpi pomum inarbo-

fc'"'

Wtl' ,raduflt.Radices inflexas poni melius. Ar-
111 'pfam ita locari , vt media (it totius fero-

Ojj „ * * , ...

lttis ^Cc!tatium. Ficus fi fcilla (bulborii hoc ge-
tiC() 'feratur, ocyllime terre traditur pomum,
cale everniicularioni obnoxium: quo vitionon
Kra nt reliqua poma, firniliter fata. Radicu eius
Rj. ni adhibendam curam.vt exemptas appa
^lUa10” cuu^as,quis dubitet>Qua ratione & re-
^iCe ^otrfefia omittimus, ficuti terram circa ra-
ta t s fucato fpiffanda , quod Caco primum in
fillloe’*e cenfet:plagam quoque a trunco oblini
^ * ®s foliis prxligari prarcipicns.

^’ljeru»lliiflantadarum arborum, irvmbru, &
‘c'iu!,ij-vbi(Untaridcbeant. Caf. X 1 /.

loci pars ell ad interualla pertinens,
fio,, fp^dam punicas , & rnyrtos, & lauros den-
Va;”<criiu(ferim , in pedibus tamen nouenis.
iW?rs ^iplius paulo , vel magis etiam pyros.

3ue amygdalas, & ficustquod optime diiu

ijut ” ramorum amplitudinis ratio, locorrim-
*o£vmbr, cuiufque arboris : quoniam has * Mitis,
e °bferuari oportet. Breues fuat, quamuis quod, vel,
t,tlacutn arborum, * qua in orbem ramos quomnis.

circia

* qudcun
qtte

* v Imi

55 iG C. Plinij Naturalis Hift»

circiacnt, vr inmalis,pyrifque. Eadem cn°1^.

ccraiis,lauris. Iam quadam vmbratum pf^Isg i
tas.Iuglandium grauis & noxia etiam capi(' j
mano, omnibufque iuxta fatis. Necat gert°‘ <,
& pinus :ftd ventis vtraque rcfilHt,quon>3l\j.
j ro recta vinearum ratione egent. Sti llicid
nus, quercus, ilicis ponderomfiroa.NuUutf J
preiii.vmbra tninima, & in fe conuoluta.
leuis, quantuis fparla : ideoque inter vine** a,
non vetantur. Vlmorum leuis , etiam nurb^t
■ * quacunque opacat.Attico hac quoque vid*.
e gtauidimistnec dubito, Ii emittantur inf
(. onftrifla quidem * vilius noxiam efte ^ [i
bitror.lucunda & platani.quanquam
cet gramini credere nonfoli , haud alia ^

operiente toros.Populo nulla, ludentibus

feli'

Pinguis alno,fed pafcens fata, Vitis ftbi iun,(f
mobili folio, iadatiiq, ctcbto folcm vitibl1,,^
peransteode graui protegens in imbte.OrO,>' (i
fere leuis vmbra, quorum pediculi longi-P^ Ii
ilidienda hac quoque fcientia, atque no in ./
mis ponenda , quado quibufque fatis vmh'3 j.
nutrix, aut nouerca cll.Iuglandium quidef1^'
norumque,& picearu,fSt abietis, quecutiql1® ,V
gere, no dubie venenum efl.Stillicidij breW^jf.
finitio eft.Omniu qua proiedfu frondis f5 sji-
funduntur, vt per ipfas non defluant imbre5’ _
Ia faua eit. Ergo pturinui interierit hac ifjy
itione, terra in qua feremus,in quantum am A
quafque alat. Iam per fe colles minor* qoiCV
interualla. Ventolis locis crebriores feri c°ep
ctt. Olea tamen maximo interuallo, de ‘]"a f
tonis Italica fententia eft : in x x v. pedit>us. j
nimum , plurimum x x x. feri. Sed hoc vat>
Jocorum natura. Non alia maior in

Liber XVII.

397

liacj 11 Africa vero ( fides penes autores eritjmi-
<)t,0. f Vocai'i multas narrant a pondere olei,
'rrantannuoprouentu.Ideo ixiv. pedes
fol“° ‘nteruallo dedit vndiquetetiam in macro
B.Ctiac huro,atque ventofo,cum minimum xtv.
H]tti a l]Uidcm vrberrimas meiles inter oleas
Miil,' ,am infeitiam pudendam eiTe conuenit,
fr*cas. 'merlucare iuftoplus, & in feneftam
ir,, P,tarc,aut (plerunque ipfis qui pofuere, co-
imperitiam luam) totas excidere,
te^ j c i: fcedius agricolis,quamge(be rei paeni
«tuito vt potitet laxitate delinquere.

arbores tarde crefcant,& qua celeriter, &
de Sabina. Cap. XIII.
w V-T<lam autem natura tarde crefcunt, & in
^wPrimis femine tantum nafcentia,& Ion-

* multa
iam vt

vC]0 . Ro auo durantia. At qua: cito occidunt,
t|js *a funt.vt ficus, Punica, prunus, malus, py-
Iti \ 7ttus, falix : & tamen antecedunt diuitiis.
lnt- 'matu enim ferre incipiunt , oftendentes 8 c
Cypj‘tx his lentilfima pyrus.Ocyfsima omnium
’ Scpfeudocyptrus frutex.Protinus enim
ld0| ‘femenque profert. Omnia vero celerius
•'“it ? nt dolonibus ablatis, vnamque in ftir-
?itlc t,t'a:th alimentis. Eadem natura & propa-
firtiuj hocuit.li.ubi nanque ctiruati gracilitate &

'i,n Proceritate nimia , defigunt rurfus in ter-
Oti,niCaPita,iieriimqi nafcuntur ex fefe.repleturi
^cti h ni «fidat cultura, prorfusvt pofsint vi- * atque ra
t)itc homines terrte caufa geniti. Ita pefsima at- dici aequi
’ 5Cex.eotanda res , propaginem tamcndocuit, riviridtm.
'is. fVlu ‘radicem. Eadem autem natura eft ede- Sic Ma-
il-j at° propagari prxter vitem tradit ficum, nutitu ex
nr> Punicam, malorum genera omnia , lau- vetufi.etd.

tum,

39$ C.Plihij Naturalis Hift.

rum , prunos, myrtos, nuces auellanas,& pt* j
llinas, platanum Propaginum duo generan'3 .
ab albore depreflb in lcrobcm quatuor pe“ j,
quoquo, 8r poft biennium amputato flexu
taque ttanilata poft trimarum: quas ii 'orlL)
tetre libeat, in qualis ftatim , auc vafis ficHJ* •
defodere propagines aptifsinmm,vt in iis tt3
ferantur. Alterum genus luxuriolius , tadit^
Ipfa arbore folicitando traiedtis pervala M j
vel qualos ramis , terraque circumpailis : 3[h.
hoc blandimento impetratis radicibus, inte*E,
ma ipfa decacumina i in fumma enim cacu ,
na hoc modo petunturjaudaci ingenio arbo*».
aliam lor.ge a tellure faciendi, eodem , qu° a
pia , biennij fpatio abfcilTa propagine , & c.j
qualis illis fata. Sabina herba propagine fCy
& auullione.Tradunt face vini, aut e parie11^
latere rufo mire ali. Iifdem modis rofmari11^,
ferunt Sc ramo , quoniam neutri femen.Ra<!
dendronptopaginc&femine.

De fatione arborum, & infitime,ir cyeovnedo i"
tajit tenera inferendi empiajiratio.

Ct ip.

XI 111.

S Emine quoque inferere natura docuit.rsf -
auiuin fame deuorato,folidoquc,8c alui W j.
re madido.cum fcecundo fimi medicatnin' p
i e ito in mollibus arborum leiiicis.Sc ven j!yi'
pe tranflato in aliquas corticum rimas : vn“Lf
dimus cerafum in falice.platanum in lauro; 1 ..
rum in cerafo , &: baccas (i, nui difcolores- ^
dunt & monedulam condentem femina 111 »
fautoscaueniaium.eiufdem rei pisebcrcc3 J
Hinc nara inoculatio lutoriae fimili fiftnl3
riendi in arbore oculum cortice excifo iij3'
includendi eadem liflula fublatum ex an3:^

fic. Liber XVII. 399

VttcTtCm&malis fuit inoculatio antiqua.

1 au$ric finum in uodogemm^expulil

haq.ICls,8eniinarn<lue cx alia arbore includit. Et
c*fueilus natura ipfa docuit. Infitionem autem
hUn s ’ HJagifter alius, 8c pene numerofior, ad
U^^odum: Agricola fcdulus cafam lepis mu-
Ji^ ent(^ cingens, quo minus putrcfccrenc fudes,
qp V-bdidic ex edera. At illxviuaci morfu
ellenfx,fuam ex aliena fecere vitam , appa-
truncum c(le pro terra. Aufertur ergo fer-
1^ ‘ .^^tter fuperficiestleuigatur falce truncus.

Utiij10 duplex: Et prima inter corticem li-
inferendi. Timebant prifei truncum
du||e5c : mox inforare aufl medio.Ipfique me-
Ue 11 calamum imprimebant, vnum inferentes:
foit (Jcn*m plures capiebat medulla. Subtilior
n ' lac*° Vel fenos adiicit,mortalitati eorum
le^j ^^^luccurrere perfuafa per media truco ¥ Rectius
do^Cr nilo, cuneou; tenui fiduram cuftodiente, firrajhs,ex
c cUfpidatimdecifusdcfcendat in rimam numero.
ilijj 11111 s* Multa in hoc feruanda. Primum om- queadmo-
patiatur coitum talem ^rbor,& cuius dum legit
Calamus. Varie quoque & non iifdem in Minutius
t^l(p Us lubeft omnibus fuccus. Vitibus ficifque lAmiq.co-

Wan-CCiora’ ^ ® fnmma parte conceptus, dic. fide fc-
furcuii petuntur. Oleis circa medias quutus,
lii*^ s : inde & furcuii : cacumina fitiunt.Facil-
' ^alcfcuat , quibus eadem corticis natura,
tioj? e Pariter florentia eiufdem lione germina-
ta 01 diccorumque fociecatem habent. Lenta
Ui0|i.feseft , quoties humidis repugnant ficca,
corticum duri. Reliqua obferuatio , ne
Jiofp? innodo flat:repudiat quippe aduend in-
&0j. ltal|s duritia : vt in parte nitiditfima.nc lon-
^nlto tribus digitis, ne obliqua, ne tranflu-

cens.

400 C. Plinij Naturalis Hifl-,

cens. Virgiliufex cacumine inferi vetat. Ce
tumque ell, ab humeris arborum orientem * .
uum fpeftantibus furculosperendo$,& c fera
bus>& c germine noucllo nifi vecuftaf arbor1 1
ferantur, ii enim robufliores eflc debent. P

' • n • o [U*,

* germina tcrea vt pr.Tg nantes hoc eft, * gemmatione

gentes, & qui parere illo fpcrauerint anno.

Bi^1

¥ Ltgendu * vtrique.ncc tenuiores digito 4 medio.ti

.Tnlcfu<]’

videtur ex tur autem & inuerfi.ciim id agitur, vt minot'

■c#'

vetujl.cod. titudo in latitudine fe fundat. Ante omnia g<
vti que , no mantes nitere conueniet , nihil nufquam hi“

vtnaue . rofum cfTe au rerorridum. Spei fauet medulla

Nulla e - lami c6mi(Tur«T,fi in matre ligni corticifq; ,u •

nim prius gatur. Id enim latius quam foris cortici

fX .* m 1 a 1 n .. .4 m 1 I ^ m n A- «I I at 1 /* t "Y 1 11

fhfta men- Calami exacutio medullam nentidec.TenUi ,
„/x cn..i.

?/? de men fiftula detegat, vtfafligatiohtuidefcenS
ampliore digitis.Quod fac^

Jitcctiluan cunco, tribus non 4 w _

debeat duo lime contingit, tin&um aqua radentibus*
petiifed fb- exacuatur invento , nec cortex a ligno d ecc ,

/ ' f. . - J M 1 ..... . „ l .. ..a .4 /.^4... n. «f f .. MO ( 111 1 nl

l&mbtc di alcerutri.Calamus ad corticem vique fuum ^
cit , bimos primatur.Ne luxetur dum deprimitur : neue^(.

debere ij]'e. rex rcplicenir ia rugas. Ideo lacrymantes

* minimo mos inferi no oportet, non hcrcule magis, ql!j^.

* nr luna aridosiquia illomodo labat humore nimio c
crefiente tex , hoc vitali defeftu non humefeit neque c
calamus corporatur.Id etiam religionis feruant,* vtlj"
vtra^nul crcfccnte , vt calamus veraque deprimatur u1.

U mei tone nu. Et alioquin in hoc opere dux fimul rri^.j.

vt, oblati- minus nituntur, neceflario temperamento. ■
tncifo. dius enim demiffi tardius ferunt, fortius duf3^
Sic Manu * contraria ex diuerfo. Ne hifcat nimium f>’ ^
tiuseean- laxeque capiat, aut ne parum: & exprimat
JiCj.Codl . mmnr*»fTiim- n<*frf.HoC marimp rmrraiTen^J. .1

fmm

comprefTum necct.Hoc maxime prscauenat (j
vtprtcualide accipientis trunco in media n11 jj
relinquatur. Quidam veftigio fillur*

tto Liber XVII. 4oi

pofte 'S faa°' falice Pra:liganc margi nem ipfum.
l,|tinjCI°tOS ^?unt. continente vinculo liber-
dehifcendi. Quida in plantario infira eo.
turj le transferuntur.Si craflior truncus infera-
0Ptini^r 2?rticcm & *'gna interi melius, cuneo
libc “r °iieo, ne cortice rumpatur laxato. Cerati
itife etnPt0 induntur. Ha fole Sc poftbrumam
HeIn. ntu^‘ Dempto libro habent veluti lanugi-

eoi.-^V h comprehendit infitum.putrefaciUn-
Vet"1 cunco adadlum vtiliifime adftringitur.
''atur rC aPtifsima q“am proximum terrae, (i pa-
fex j- o odorum trunciq; ratio.Kminere calami
C ‘S>torUra longitudine non amplius debent.

Uim argilla:, vel cret£ harenam , fimumq; bubu-
*ubec' 71 Jiiceri .atque ita vfque ad lentore fubigi
'otnc‘ ld<lue inIcrponi & circunlini. Ex iis qui
Snuin ?atus eftifactlc apparet illa itate inter li-
'°!’aur corticem, nec alio modo inferere foli-
t.t0' tvlfra latitud inemduum digitorum cala-
Prrve fitrerc.lnferi autepr^cipit pyra ac mala
««, r ’ poft folliirium diebus l. po(t vinde-
ittifjj ' ®leas aute & ficos per ver tantum , luna
iirtf ^hoceft.ficca.Prreterea poli meridiem, ac
fitr„u nt0 Auftro.Mirum.quod nb contentus in-
fi-igo ^."'ifie.vt dichim elt,& cifpite ab imbre
'viruiri l'i3ueprotexille ac mollibus bifidorum
*4is p/ul11 fafcibus, lingua bubula ( herbi id ge-’

[a-,, Vlnl'uPcr Obtegi iubet.eamqt illigari oper-
'eato^Oentis. * Nunc abunde arbitra nturpa-
[atitj vto 1'hros fiarcire, duos digitos infita ex- tem
> £ clno inferentes tempus vrget , incitanti»
vfiiaie®em:T1‘s ' prSEterquam in oleaicuius diu,
ttn^.oculiparturiuti,, minimumque fuccihar
''htivc Cor!ice,qui nimius infitis nocet. Puni-
r° & ficum , quanquam alias ficca fine,
Tom, ij, C C

4oz C. Plinij Naturalis Hifb.

iccraftinare minime vtile. Pyrum ve! florente*^
infereie licet, Se in Maium quoque mcnfem p1'"
tendere infitionem. Qpcd ii longius afferant1
pomorum calami rapo infixos optime cuftoq1 £
s jcruai fuccum arbitrantur : * feruari inter duos int^
ccs iuxra riuos vel pilcinas , vtrinque terra 0
ftruttos.

Devitciufercnda. fap. X V-

Vicium vero in fcrobibus (iccis (trame",
opcrtos,ac deinde terra obrutos, vt cacun'
ne exiftant. Cato vitem tribus modis infcrit.P"

fediam (indi jubet per medullam in eam fu<*
is ( vt difturo eft ) * addi , meduU

* adigi jos exacutos (

iungi.. Altero (i inter fefe vites cotingant vtriu f
jn obliquum latere contrario adrafo iunclis n>

iquum

dullis colljgari Tertium genus eft, terebrare ^
tem in obliquum ad medullam, calamofqtie ^
dere longos pedes binos atque ita ligatum
(itum , intritaque illitum operire terra cala"’
fubreptis. Noftra atas correxit, vt Callica vtc
tur terebra, quar excauat. nec vrit: quoniam .
(lio omnis hebetat : atque vt gemmafeere it' j
piens legatur calamus. Nec plus quam bini®
infito emineret oculis, vlmeo vimine alliga"'

■ ■ • ,b»;

binaque circuncidrretur acie a duabus partu’ ^

* difttUa- vt inde potius * diftillaretmucot qui
rit humor vites fnfeftat. Ccindc cum cualuiflent flag1^,
pedes binos, vinculum inibi inciderctur.vbe'
ti craffitudine permifta. vitibus inferendis 'f
pus dedere ab icquinoftio autumno ad gctflt1" j.
tionis initia. Sntiuic piant* tytueftrium ra“> j, I
bus inferuntur natura ficcioribus. S i fatiu*
ueftribus inferantur , degenerant in ferita' ,

n Anr!/Tinv» trififSc

Liber XVII.

4°3

Uo?,CUs ^umor per cinerem diflillat. Inocula
0fes amatleUeis.

Y,.Decr/ipla&raticne. Cap XVI.

^Vhfln vario tkipb ex inoculatione nara
Conu . * Potcd- Craflo autem maxime cortici
fa^.^^dicut eft ficis.Ergo amputatis omnibus
qu ' ,s 5 nc iuccum auocent , nitidiflima in parte,
fcu^e praxipua cernatur hilaritas , exempta
irijp a f da ne defcendat vitra ferrum ) cortici,
litUr ex alia cortex par cum fui germinis
ri°n f » comP,aSe denfata vt cicatrici locus
affl n,8c datim fiat vnitas,non humorem 3 non
Uiu‘vUln,'ecipiens • nihilominus tamen & luta
deni j.re’ ^ vinculo melius. Hoc genus non pri-.

Sej j ,cfertum volunt.cjui nouis moribus fauent.

3Pud ret*am apud ycteres Grrecos inuenitur , &
at0ncni'<iui °leam ficumq; fic inferi iuf-
^ilio . ra etiam prsHhita fecundum reliquam
ru0l?c,ntiam fuain : corcjccs fcalpro excidi qua-
Jie, B«qrum longitudine, & trium lacitudi-
0b,^e ira coagmentari , & illa fua intrita
Ca<?ein l‘ac*one & in malo. Quidam huic
c°rticl m*d:uere fifliiram in viribus , exempta
^o, *j- Ccdella , furculo a latere plano adigen-
infiram arborem vidimus iuxta
Cj .* ,PD^as > omni genere pomorum onu- * tiliam
^vite {:0 ratT10 nucibus , alio baccis , aliun-
,letibu ’ *1C*S ’ Pyns» Punicis, malorumque ge-
^txine S’Sec* duic. breuls fuit vita. Nec tametV
q1 operimentis aflequi naturam poflu »
^odo^a<^ain enim nafei, ni fi fpunre, nullo
^rtjs .^euiit : eaque immitibus tantum Se de-
°nirii 0e|s proueniunt. CapacMEma infitorum
viraqum f^dur platanus , pollet robunverum
■* c Sapores coiiumpunc. Quadam omni
CC i

404 C.Plinij Naturalis Hifh

genere inferuntur , vt ficus & Punica:. Vitis n^
recipit emplallra.nec quibus tenuis ac caduc“ I
rimofufquc cortes. Neque inoculationem fice*
aut humoris exigui. Fertililfima omnium
latio.polleaemplaftratio.Sedvtraque infirmi ^
nu.Etqux cortice nituntur tantum, vel leui a"*,
ocyffime deplantantur.Inferere fitmifsimunn
fcccundius, qudm ferere.

ExemflnmhuiHSrei. Cap. XVII •

r Ca

NOn-eft omitteuda raritas vnius exempli- w
rellius eques Ro.Atelle genitus infcruit^
{laneam fuomet ipfam furculo in Neapolita'
agro. Sic faclaelt callanea, qua: ab eo notu
accepit inter laudatas. Poflea hxres eiufdem 1
bertus Corellianam iterum inleruit.Hxc eft 1

ter eas differentia, illa copiofior.h.-ecCorellu1^

ryjdior. Reliqua genera cafus ingenio fuo exf
gitauit , ac defradlos ferere ramos docuit , eu
pali defixi radices cepilfent. Mulca fic ferui#
in primlfqi ficus.omnibus aliis modis nafee'
SESterquam talea-.optime quidem, fi valliore*
no pali modo exacuto adigatur alte exiguo^
per terram relido capite , coque ipfo harenae
operto.Ramo feruntur & Punica , palis laX
prius meatu : item myrtus. Omnium horum ju
gitudine trium pedum , crafsitudine minus
C.hiali, cortice diligenter leruato , trunco eX» ,
tp. Myrtus & taleis feritur : morus talea t»n»
quoniam ramo eam feri religio fulgurum P
hibet.Quapropter dc talearum fatu nunc difi^
dum cll.Scruandun* in eo ante omnia . vt t*L
cx feracibus fiant arborihusme eurus, nfue ^
brse.aur bifurcxmeue tenuiores quam vt-m#’’
impicant : ne minores pedalibus: vt

cq Liber XVII. 40^

j,er : atque vt feflura inferior ponatur fem-
ri'uri -^Uo^ ellt r:i^!Ce : accr.mulettirque ger
ario terra.donec robur planta capiat.

Recultura * olearum, & quihut temporibtu
in/itio fiat. Cap. XVIII.

L) Va: cuftodienda in » olearum cultura Cato 'talearum.
pj^V^udicauerit.iplius verbis optime prtcci-
tllsm15 : Taleas olcaginas,quas in ferobe fatu-
t0 ctls>tripcdaneas facito. Diligenterq; tracla.
q ’0e. 'iber laboret, cum dolabis aut fecabis.

in feminario faturus eris , pedales facito;
ft. >c.nferito; Locus bipalio fubadtus fit.be-
'5 glutus. Ciim taleam demittis, pede taleani
tc^jtto. ii parum defcendat.malleo aut mi.
aJi^^lgitcucauetoqUejne librum fcindas.Cum
U^t, ‘P?!0 pri« locum feceris, quo taleam de-
iiiUf : ‘!a melius viuet talea. Et vbi ♦ trima: * Cpuida,
itir'um denfque cura fint.vbi liber fe vertet.Si fedperpe-
''ito p il’u,sut in fulcis feras, ternas taleas po- ra.hic ni*
tuOrd' • diuaricato lupva terram, ne plus qua- ne tegunt,
tit0 'Sitos tranfuerfos emineant, vel oculos fe- epuuinCa-
Ces nu,1'genter eximere oleam oportet, &radi- tone de Re
bCllaUampIurimas cum terra ferre.Vbi radices ruftic. cap.
euis °Pcruerls , calcare bene ne quid noceat. Si 4; . trima
quod tempus olea: ferenda: fit , agro legatur.
diejj Per fementem.agro lato per Ver. Oliuetum
Ptita s x v- ante aquinoilium vernum incipito
tti0je'ax" eo die dies x L.refle putabis. Id hoc
1la(.t0Putat0,Qua locus reft£ ferax erit.quj ari-
c'!itn-'nC,8c quid ventus interfregerit, ea omnia
diton"«-9nd focus ferax non erit id plus cohci-
faCjt’^ra5oquebene,enodatbquc,fiitpffquelettes
tits ,!rcUtn oleas autumno ablaqueato, 8c fiet
"mto, Quj olruetam firpilfime fe altiifimi
CC 3

406 C.Plinij Naturalis Hid:

mifcebit,is tenuiflimas radices exarabit. Radiar
ii furfuni abibunt , crailiores hent,ex eo in
ces vires olex abibunr.Qux genera olearum»
in quo genere terrae viuere &: feri debeant , q^0.
que fpedare oliueta , diximus in ratione olc'
Mago in colle &: iiccis, $c argilla , inter autunl
num 5c brumam feri iullit.ln crailo aut humi^
aut fubriguo.a meile ad brumam. Quod pr#cC
piffe eum Africx intelligicur.Italia quidem nurj|
vere maxime ferit.Sed il &: autumno libeat , f0
aequitio&ium x l. diebus ad Vergiliarum oc^
iiim. xx t i x.foli dies funt,quibus feri noceat-
fiticx peculiare quidem in oJeaftroeftinfcr^J
Quadam xternitatcronfenefcunt proxima Qr*
i emiila , atque ita alia arbore e&i

ptione virga ... ,,

dem iuuencfcentcuterumque Sc quoties opus »*
vtxuis eadem oliueta conflent. Inferitur autf\
oleafter calamo Sc inoculatione. Olea. vbi q^
cus effolla (It.malc ponitur:quoniam vermes %
raucx vocantur > in radice quercus nafcuntUQ
rranfeunt.Non inhumare taleas, aut ficcarepf1
quam ferantur , veilius compertum. Vetus oli1*
tum ab xquino&io verno intra Vergilis*1*
exortum interradi alternis annis, melius in^jj
cumiltem mufcumcircundare radici. Circun^
autem omnibus annisa folftitio duum cub*c

rum ferobe pedali altitudine : (lercorari ceff

anno . Mago idem amygdalas ab occafu
duri ad brumam feriiubet. Pyra non eo'

tempore omnia,quoniam non aeque florcan^
dem oblonga , aut rotunda , ab occafu Vergi'lft
rum ad brumam. Reliqua genera media
ab occafu Sagitt£>Subfoianum:aut Septe trio^e},
fpedantia. Laurum ab occafu A quila: ad o&a
ifyn Sagittae. Connexa enim de tempore

Liber XVII.

teLe rat*° eft. Vere &: autumno ici magna ex par
ottuCli decreuere. Eli & alia hora cnca Canis
cls S;Pauciotibus notd.quonia non omnibus io-
Hob-,itet vri*'s intelligiturifed haud omittenda
tUra;,s “pnirafius alicuius rationem , verum na-
ftb tt0C‘us “Vagantibus. In Cyrenaica regione
cjj ttcGatum flatu conferunt: necnon &c in Grtc
'es m cam ,naxinie in Laconia Cos infula &c vi-
i0j-c nc ierit. C atteri apud Grarcos inoculare &
Plu terP non dubitant , fed arborem non ferunt,
in a "Tlumqt in co locorum natura pollet.Nanq;
btc eS>'pto omni ferunt menfc, &c vbicuuqi inr-
Ce(na;. . u‘nt’ iunt-vtin India ic Aethiopia. Ne-
trj^^Poii itate autumno feriiturarbores. Ergo
^‘eP°ra eade germinationis, ver. & Canis, A r-
’coj?‘ or'us. Neq; enim animalium tatum eft ad

407

i'lls auiditas,ied mulco maior eft terra ac ia-

tot|j ' — «uuuajifcuiiiuitu maior eu ierr.it ac ia-

tereji0™"*1-"1 litfido.quatepeftiuevti, plurimu in-
HiU. cdcepcus. Peculiate vriq; in inficis, ctim fit
tat a a onpiditas vtrinq; coeundi.Qul ver probat,
ttitu?11'''01^’0 ^atim ad mittmit,pr.t dicaces ger-
Siis Q^drturire, ideo faciles corticum ede cople-
ptaferunt autumnum ab Ardlurj * ortu,
pata(*a iiatim radice quanda capiant , & ad ver
ferat' Vcniat>atq; non protinus germinatio au-
bentJ^-Qssda tamen ftatutu tempus anni ha

°cnt vl . 'LExaa mmen itatutu tempus anni ha
ierf.ndb,tlr Vtccrafi & amygdale circa brumam,
optijC ‘. Vei inferendi. De pluribus locorum fica
Co^ e.ludicabit. Frigida enim&aquofa verno
Jhi,. . OPOrfpr iirrn rnlida anrmrmn

Inum UoPortet, facca & calida autumno. Com-
dif[rj? 9l,'de Italis ratio tepora ad hunc modum
^‘tttn U‘t:Moroab Idib. Februariis in .equino

* coitura

* exen »

illtYj • «WWl/ iUiU. W1 iccjumu.

^'Pm autumnum , ita vt brumam r. v. nec
Heis .' diebus antecedant . Malis teiliuis & coto-
e«i forbis , prunis, poft mediam hyemem
CC 4

40S C.Plinij Naturalis Hift.

inTdus Februarias. Siliquae Ctxcx Se Perficl>
ance brumam per autumnum. Nucibus, iugl3"
di,& pinea:, £caueIlan®,Cra:ca:, atque caftane*'
a Calendis Martiis ad Idus ealdem. Salici, gcl11
lix, circa Marrias Calendas. Hanc inficcis fe****
ne,illam in humjdis virga feri diximus.

(^K.e arbores facictate gaudeant, & de difei'
plma ablaqueandi i/ accumulandi.

’ atqui

Cap. XIX. .

ESC etiam noua inferendi ratio, ne quid fcif'
quidem prsteream.quod vfquam inueneri1!
Columella: excogitata , vt afhrmat ipfe , qua v‘
diuetfx infociabiUfque naturx arborum cof“
Jentur,vt Hei atque olex.Iuxta hanc feri ficud1^
bet, non ampliore interuallo, quam vt conti”1;;
large poiTic ramo olea: quam maxime feq”J ,
atque obedituroteumque omni interim tempӣ
edomari meditatione curuandi.Poitea fico
pta vires( quod eucnire trims »autvdque fl1”
quenni folet ) detruncata lu p e r fi c i e , i p 1 u j r. U :t .
ratum, & vt didium eft, adrafo cacumine : de*1'
jn crure fici.cuftoditum vinculis , ne curua1^
fugiat . Ita quodam propaginum infitoruitd .
temperamento , triennio communi inter
matres coalefcere. Quarto anno abfcilTuif1’.
tum adoptantis efle, nondum vulgata rad”jjj
' haud.fc ^ mibi cecte fatis comperta. Cxtero eadem ’ j
Mauutiua calidis fngtdiiquc, & humtdis & ficcis 1“%
,x dida rado , 8c ferobes fodere monftrauic ■ (([

udi. " aquofis enim neque altos, neque amplos fa”,,
expedietralirer in xfluofo folo &fieco,vtq” ,
maxime accipiant aquam, contineintque. ^
tc veteres arbores colendi ratio cft. Feruet*^
enim locis accumulant xftate radices oper’1'
que, ne folis ardor exurat. Aliubi ablaq””^

Liber XVII. 409

gcl at“fSue admittunt. lidcm hyeme cumulis a
u, >dicant.Contrd illi hyeme aperiunt, hu-
c^ue Clientibus quaerunt. Vbicunque cir-
»tb °“'end‘ arbores ratio in circuitu pedes in
tc i'!" ternos, neque id inpratis , quandoamo-
fjJ1 ,s humoriique in fumma tellure oberrant,
dis C ?r^oc>bus haec quidem frudtus gratia feret»
"derendlfque in vniuerfum fint dicta.

*'efali£h,<£r hars*ndineto,& extern caditis

H ad perticae, palos. Cap. XX-

nc rellat carum ratio, qu.e propter alias fe-
cip CUntUt,ac vineas maxime, cttduo ligno.Prin
'a ‘*s obtinent falices , quarum fatio fit
Ped aiadido: tamen refofio duos pedes & femi-
fi0^.talea fefquipedali , vel pertica , qua vti-
ftttj’5Uo plenior . InterualloelTe debentpedes
Ce ' rtima pedibus binis a terra putatione coer
fc1|.Ur • * vt fe in latimdiucm fundant , ac fine * vt
ni,!*5 tondeantur. Salix enim facundior eft, in
0 terra

‘flTu

8c virga !

eadem. Percieas ex ea cadi iuftum eft,
PtoBt0 .^'tc anno . Et ea autem fenefeentium
poftpagine farciunt locum, pertica immerfa , ac
Nau'Uim recifa. Salicis viminalis iugeta fin-
tt; IuStciiint x xv. vinea jugetibus. Eiufdem
populus alba feritur bipedaneo pafti-
ipftn I fefquipeda li, biduo ficcata.palmipede
ctai.UaHo, terra fuperinieifta duorum cubitorum
lij. pjtdine.Harundo etiaranum dilutiore, quam
Ocii, Saudet.Seritur bulbo radicis , quem alij
dii,-) m aPP'Uant, dodrantali fetobe, interuallo
v'ter u um & femipedis: reficiturejuc exfefe
c «arundineto extiipaco: quod vttlius repet
CC {

n^i

tat em, (JH a
fert nuces
diximus .
Sedt&c,

410 C. Plinij Naturalis Hifh

tum.qujin caftrare, licut antei. Nanqtte inte' '
radices ferpunqmutuoque difcurfu necatu 10'
pus inferendi, priufquam oculi harundinunt
tumefeant, anre Calen. Manias. Crefcit ad b';,
nram vfque , definltque cum durefeere incif'
Hoc lignum, quod tempelfiuam habet exfura^
■& hanc autem, quoties Se vineam fodiendaC f
tant.Setitur & tranfuerfa.non alte terra conti'1
erurupuntque lingulis oculis toridem planrsc-’,
ritur & deplantata pedali fulco binis obr"1'
gemmis ,vt certius nodus terram attingatpro'^
cacumine, ne rores concipiat.Cidirur decre^
re luna .Vineis annoliccata vtiliov, quam
dis. Cafianea pedamentis omnibus pra-tert1"’
cilitate tratlacus, perdurandi peruicacia, tc$\
minatione catdua vel falice lacior .Quxrit foWj
facilenecnon harenofum,ma.vimeque fabuK
humidum aut carbunculum , vel tophi etian’
tinam , quamlibet opaco SeptentrionallqUe !
prefrigido litu, vel etiam decliui.Rccufat cs.i‘1
Gallicam, rubricam creta omm-mque terite
cunditatem. Seri nuce diximus, fed nili eX11^
ximisnon prouenit, nec nili quinis acerua[‘j
fatis. Perfringi folum debcrfupriex NoueiPj
menfc in Februariumtquo folurat, fponce ca<m,
ex arbore, atque fubnafcuntur.Intcrualla fintr,
dalia vndique fulco dodrantali. Ex hoc fem'1!*
rio transferuntur in aliud , bipedali inrciuf' „
plus biennio . Sunt & propagines , nulli quidc
faciliores. Nudata enim radice, tota in f<“,
profternitur.Tunc ex cacumine fuper terram 1 .
licio rena Icitur , & alia ab radice. Sed rran^
nefeit hofpitari .pauetque nouitatem. Biei'n‘j
fere poftea profilitJdeo nucibus potius, qua"’
uiradicibus,plantaria catdua implentur. Cii10'

Liber XVII.

^°l°nes fiuperuacuos enecante. Ct-
Ujg 1 «m fepeimum annum. Sufhciunt peda-
nu ta ^geri vnius vicenis vinearum iugeribus,
y^° etiam ea bifida ftirpe fiunt, durantque
tfir d a^erani Cy[ux ^u,x caduram.Eficulus fimili-
fa £ t’0Uenit,c3cfura triennio Cenor, nimis moro*
lai a^dn quacunque terra feritur, naficitur e ba
Dull0,feci no nili efculijfcrobe dodrantali, inter-
noH ^Uorum pedum feritur lcuiter quater an-
que °C Pcc*anientum minime putrefiat , Isium-
clirm^imc firuuicat.Prster hsc fiunt csdua,qus
fe^*?1Usifraxiniis!laurus,PeriicaJcoryIus,malus:
ieralaic^l,s nai’cl,ntur, terramque defixa vix to-
tion modo humorem. Sambucus contra
^ "»ma ad palum , taleis fieritur , vc populus,
^decuprellb fiatis diximus.

De cultu as, & difciplina edendarum

Cap. XX I.

armamentis vinearum, re-

v mearum.

w vme -arnm.

£ Pr*di&is vclut

‘U«U inCariim .-.--.ri..

V|t: atipfiarum natura praecipua tradenda cura,
fijjj ^furculi, Scquarundam arborum , quibus
*Un?°^01 *ncus natura cft, geniculatis * fcapo-

1. nodl-J tntorr.ninnf mpilnllim I?priiTna

enf > quandiu nodis peruia patet fifiula.
fje Ver° conrteti ademere tranfitum.repercuf.
<Un'Pit>ab ima fui parte, iuxta priorem no-
ftu ’ ‘ alt««is laterum femper inguinibus, vt di.
Jctt(j in hirundine ac ferula , quorum de-
3^ ab imo intelligitur articulo .laruurn in pro -
> at(jue ita per vices. Hoc vocatur in vite

gemma.

4ii C.Plinij Naturalis Hirt-

ii*'

gemma, cum ibi cxfpitcm fecit. Ante vero
faciat, in concauo oculus : Se in cacumine ip* -
germcn.Sic palmites, nepotes, vu.i^folia,
ni gignuntur. Mirumque, firmiora effe in .

parte genita. Hos ergo in furculis nodos, cur*1
runtur, medios fecare oportet, ita ne profluat*11

dulla.Enn fico quidem dodrantales paxille .

Io patefacio feruntur, fic vtdefcendantqus i’1

rVt*,

neant . Oculi autem ia arborum furculis prop1^
vocantur vnde germinant . Hac de caula&,
plantariis aliquando eodem anno ferunt •‘f ^
fuere laturi fruftus in arboreicum tempeftiuc,
ti prregnantes, inchoaros concepnis aliubi )■
riunt. Ita fatas ficos , tertio anno transferte .

cile. Hoc pro fenefeendi celeritate attribu1
huic arbori, vt citiffime proueniat. Vitium
rofior fatus. Primum omnium nihil fcritut .
his nili inutile, & deputatum in farmento.OlC
tatur aucem.utiicquid proximo tulit fmfluni' K
lebat capitulatus vttinque e duro furculus>P(l
eo que argumento malleolus vocatur etiam"
Poftei auelli cum fua calce cceptus elt ,vti".(,
co:neque eft aliud viuacius.Tertium genus "“((l
ftum etiamnum expeditius fine calce , ptof^
quod fagitti vocantur , cum intorti panguj':“;i
iidem cum recifi nec intorti , trigemmes.

autem ex eodem furculo hoc modo fiunt. S£f'

e pampinariis Herile eihnec nili Fcecundo op
tet. Qus raros habet nodos, infcecundaiu"!^
tur.At denfitas gemmarum, fertilitatis indic'.!(

m(\ r„.-i viaMtir n.'i? «< . ! . •

eft. Quidam feri vetant ,nifi eos , qui floru£t' $

furculos.Sagittas ferere minus vtile, quom5”.' j
transferedo facili rumpitur, quod intortum y
Seruntur pedali, non breuiores, longim"1.^

quiiw

'Wnq

Liber XVII.

n,js "3u'.fexue nodorum. Pauciores rribus gem-
“ac menfura cfle non poterunt. Inferi eo-
Po(( > e’ cluo depurentur, vtililTimum . Si multo
Oecefle fit ferere cuftoditos , vti prxeepi-
iq^ 1 fricti vrique , ne extra terram pofiti fole
djU[, cant, ventoue aut frigore hebetentur. Qui
9nuuis 'n ficco fuerint , prius quam ferantur , in
ce,/1 Jduribus diebus reuirefeant. Solum apri-
Vja, qfiu.im ampliJfimum in feminario, fiue in
li0 a “idente paftinari debet ternos pedes, bipa
tnc lt0 marra teiici quatentum pedum ferra-
>t itavt in pedes binos fona procedat.
qi,a um purgari , & extendi , ne crudum relin-
llf: verinn & exigi mcfura.Malepaftinatum
4cl'el,eudunt fcamna imqualia .Metienda cft
tdt JP* ts interiacet}puluini. Surculi ferun-
^Icrobc & in Iuleo longiore , fuper quos
lri.niaJ ngeritur terra. Sed in gracili folo fru
<lUo* lubftraco pinguiore. Nec minus , quam
' 1Iltegi oportet , & proximam attingi ter-
fe j eodcm paxillo deprimi &c fpiflari.Interef
1 Cafi° ^elquipedes inter bina femina in
iUaji ^1Ilem,in longitudinem femifles. Ita fatos
ticilje°^s x x i 1 1 x.menfe recidere ad imum ar
e Ui.n,n*fi ipfi parcatur. Oculorum inde mare-
^atlrf,Cat 5 Cum 4lia x x x v x* mente viuiradix
Vtq u CrCUt' ^ & luxuriofa ratio vites ferendi,
malleoli vehementi vinculo colli-
partejuxuriofa *. atque ita vel per olla
Cruris: , vel per coda fidilia traiedi,
fc^ttU,r binis eminentibus gemmis. Hume-
0c modo j recisique palmitem emittunt.
Vu^a ^ula frada radix libere capit vites,
VpUe.fer**&omn*um corporum fuorum aci-
* alio genere inuentu nouitio. finditur mal

leolus

413

♦ 1 \tttiiu ,
Fejfatum.
nety enim
vftjud jbf-
fttm repe-
ritnraphd
idoneos at
tores.

414 C.Plinij Naturalis Hifh

leolus , mcdullrque erafa , in fe colligantur 'i',
caules, ita vt gemmis parcatur omni modo. Tul',
malleolus incena fimo milia feci cur, & cum Ip^1
gere coepit caules, deciditur , foditurque ftcpiu’,
Talis vus acinos nihil intus ligni habituros l*
lumella promittit ,cum viuere limina ipfe P(I,
quam mitum fic,8c medulla adempta nafei.
culis etiam quibufnam fit articulatio arbot'i'
non omittendum videtur. Nanque buxi tenv1.
mis quinis fenifue colligatis depadti prouen'"'
Quondam iu obferuationc erat, vt defringet'1^
tur ex imputata butto , aliter viuere non
detraxere hoc expeti menta. Seminari) curatu'*!
quitur vinearum ratio . Qnjnque generum bf
Sparlis per terram palmitibus.au! per fe vite
redla,vcl cum adminiculo ilne iugo. autpeds'
fimplici iugo,autcompluu!.•u.Tquadrupllci.Qi|,
pedatis ratio erit eadem intclligitureius
in qua fine adminiculo vitis per !'e liabit-,
enim non fit nili pedamenti inopia.Simplic'
go condat porrefto ordine, quem canteriuif ,
pellant. Melior eavino, quando libi i pia
obumbrat, afltdubquefole coqui ur, &alfia1!"!
magis fentitjtS: celerius rorem dimittit: pam]1*1-,
tioni quoque & occationi , omntque operi
lior. Super catrcra deflorefeit vtilius. Iugut»j
pertica, aut harundine. aut crine, funiculbue ' ,
in Hilpania Brundifioqtte. C ompluuiata cOF1^
ftor vino eft,dicia & cauis a-diumcompluuriS',^
uiditur in quatertras partes totidem iugis. tfl"j
ferendi ratio dicetur, eadem valitura in o'111’, I
gencre.in hoc vero numerofior tantum. '

10 tribus feritur modis-.Optime in padinaro.I’!'’
xime in fulco.nouilftmein fcrobe.De paftiB*11^
ne didtura eft, .

Liber XVII. 4rf

rs c/Mic0}<£r vinearum putatione. Cap. XXlT.

Oru c° Aritudo pala: fatis eft : fcrobibus terno-
cjuQ 111 pedum in quanque partem. Altitudo in
JiOr rUll<3Ue genere tripedalis , ideo nec vitis mi-
gClTj ratls ferri debet, extatura etiamnum duabus
fiijc^*s'B moli iri terram minutis in ferobe ima
ti0r s,bmoque mifcCEnneceffariuni . Cliuofa al-
tjex> s Pofcuntfcrobes,pra:teiea puluinatis ade-
tes |J?te ^bris. Qui ex his longiores fient,vt vi-
^fTe ,r*a-S nccjpiance diuerfo , alnei vocabuntur.
ipraiT*^8 ra(^cem in media ferobe oportet : fed
| %x^r ’lln*xam folido in Orientem «Tquino&ia-
j^te *P^are: adminicula prima e calamo acci-
l^ti 'yne.is limitari decumano x v 1 1 1, pedum
| dinis ad contrarios vehiculorum tranfitus,
tran^ucr^s limitibus denum pedum di-
,$t ^«Per media iugera. Aut fi maior modus
t^j iacm pedum cardine, quot decumano, limi
vtqj .CiTlperverb quintanis * feminari, hoceft, * j emit ari
clud lnr° quoque palo fingulneiugo pagina: in-
^(i ***• ^olo fpifl~°’ non nifi repafiinato , nec
loci. luira<iicem ferr.tenero fic foluto , velmal-
fiilco, vel ferobe. In colles fui cos agere
hlisU£?rf0Si melius quam pafBnare, vrdefluuia
contineantur. Aquofo caelo , vel fic-
t^j0 0 rnalleolosferere autumno nifi fi tra&us
k>fc-??,tauir- Siccus erum & calidus autumno
tu, burn idus frigidufqtw* etiam veris exi-

Uit n*r'do fdo viuiradix quoque frufit^ feri*

A & in fiecis malleolus , nifi pofl: im-
ri?uis,vel frondens viris, & vfque ad
fiion‘Umre^^vt i n TfMpa nia Qui efcere ventos-
to vtiiKTimu.pl crique Aufttos optat,Ca

tt^s y. iCat' I.nterefie medio reperameto inter bi-
es oportet pedes quinos :xxuainiu atite leto

folo ’

^16 C.Plinij Naturalis Hifh

folo pedes quaternos : tenui plurimum oftoflf!
Vmbri & Marii ad vicenos intermittunt ara11 ^
nis gratia in his qua: vocant porculeta. PlUI.",
&caliginofotrattu rariores poni, ficco dem* ,
res congruit. Subtilitas parfimoniac compe1*' v
inuenit.citm vinea in paftinato feritur obite1 ,
minarium faciendi.vt viuiradix loco fuo,& "l,
lcolus qui transferatur, inter vites & ordine* .
ratur. Qux ratio iniugero circiter x vi m •
radicum, donat. Intcreft autem» biennium **■,
Sus, quo tardius in fato prouenit.quara in tt'3?
lato. Viuiradix polita in vinea polt annum rc ,,
catur vfque ad terram , vt vnus tantum emt1**:
oculus, adminiculo iuxtaathxo, & fimo ad<MJ
S imili modo Sc fecundo anno reciditur, vitrliu
concipit, & intra fepafckfuffe<aurasoneri:i,*l.,1
feftinatione patiendi gracilis ac emucida t*1),
hibeatut caliigatione tali , in foetum exeat -0'f
Nihil auidius nafeitur: ac nili ad pariendurn\
res feruentur, tota fit foetus. Pedamenta op**®)
qux diximus, aut ridicx robore, oleaque : ***
non fint.palie iunipero, cupreffo, laburno, ,
buco. Reliquorum generum fudes omnibu**
ms reciduntur. Saluberrima in iugo hanido
nexa fafciculis.dutatquinis annis. Cum bre3',
res palmites farmeto iunguntur inter lefut*11^
niodo,exhoc arcus funeta dicuntur . Terti11* i
nex annus palmitem velocem robuftiimque cr'y
nunc tit,& «fjcrn faciat xtas vitem. Hic in iuguni i® .
lrt.Quidam * mne excarcant eum , fupinafi*1^
aulercndo oculos, vc noxia iniuria longi 1|(
cent.Vtilior cnimeonfuetndo patiendi , fat**1 j
pampinos adiugatx detergere, vfquequo otec!’( I
roborari eam.Sunt qui vetant tangi 'proxiir’.°|X
no quam crafiata fit.neq; ante nx.menfem "4
M c**f

Liber XVII.

4i7

proari:^nc autem ad tres gemmas recidi. Alij &
WUn? sidera anno recidunt, fcd vt ternos
o^.^^die fiugulis annis adiiciant artitulos,
ttlJ de mu perducant ad iugum . id vtrunaue

fu^m tardum , praterea retorridum 5c nodo-
^dditj pumilionum incremento.Optimum
ce^m'nucrem ede firmam ,poftea fottumauda.
j tutum cft quod cicatricofum , magno

. cNiar errore.Quicquid eft tale, plagis nafci-
r^n° ^ matrc.Totas enim habet illa vires dum
^.j^tatur: &: annuos accipit tota fetus . cu per-
tit ^ fuerit nafei .Nil natura portionibus pa-
■ * Cl^m eYercucr*c' lat^s protinus in

tt^° c°ll°cai i debebit: fin etiamnum infirmior
tf t tplo iugo hofpitari recifa : viribus , non

Ue-tedecernirur.Temerariu eft,antecrafsitudi-
^ Pollicare viti imperare .Sequenti annopal-
flutentur pro viribus matris finguli aut ,
tfj/^Midem 8c * fecuto.fi cogit infirmi:as,nu-
C^r: tertioque demum duoadiiciantur. Nec
fee UtCs quarernis vnqtiam permittendi . Bre-
, non indulgendum cft,& fempei inhi-
tiiaj a ^®cunditas:Ea eft enim natura»vt parere
^Uam viucre.Quicquid macerij adimitur,
gic' . iacccdit.Tlla femina mauult, qua fru&um
Cj^^ttoniamfruftus caduca res eft.Sic perni-
cOnrt* Ur*atI nec amP^at^e' fcd egerit. Dabit
tc« 1 , m &: foli natura. In macro etiam fi * vi- *

f^taheb

it,recifa intra iugu moretur .

> fecundo

vires

ifj ‘ra fub eo exeat . Minimum id effe debebit
^^ ^•luni.vt attingat iugum fperctque non tc

fp. * adeo non recumbat in eo ■ nec delicate fe
etu^-Ita temperetur hic modus., vt crefcere
Wr Llk,(lUa parere . Palmes d.uas.trefue gem-
^b iugo habere debet, ex quib9 inater ia na^»
Tom. ij,

4i8 C.Plinij Naturalis Hift.

fcatuntuc per iugfi mergi alligarfq; ,vc fufUSf^,
tur iugo,no pedcat.Vinculo mox afiridus a r (
tia gema alligari: quonia & fic coercetur i&f
tus materi?,denfiorefq; citra papini exultanc:1
cumen religari vetat.Natura h^c eft.deiedap^
aut pr?ligata frusti dat.plurimumq; ipfa cut!
tura. Quod citra eftmateriem mittir, ofic&f* .
credo fpiritu,& illa quadiximus, medulla. &
ita emicuerit materia, frudu dabiranno requC
Sic duo genera palmitiiiQuod e duro exit,
riamq; in proximum annu promittit, papin3^.
vocatur:at vbi fupra cicatrice eft.fruduariu*;^
tcru ex anniculo palmite, icmperq;fruduart11^
linquitur fub iugo,Sc qui vocatur cuftos.Hic(j,
nouellus palmes, no longior tribus gemis, p/°j.
mo anno materia daturus , fi vitis luxuria
fumpfcrit. Et alius iuxta eu verruca: magnitlU
ne,qui furunculus appellatur, fi forte cufiod
lat. Vitis antequa feptimu annii a furculo c°.p
pleat, euocata ad frudum euanefeit, acmo1'1^
Nccvetere placet palmite in longu.&r ad qtj3iJj
vfq-, pedametum emitti, quod alij dracone^
iumculos vocant, vt faciat que maiculeta apPjf,
lat.Cu induruit vitis, peflimu invineatradi,c‘
Quinto anno & ipfi palmites intorquetur,!

i itfi

l^que e fingulis maceria: emittuntur, ac deij^
proximis, priorefq; amputatur. Seper cuPic^ {
linqui melius:fed is proximus viti efie debd» ^
logior,quam didum efi: 8c fi luxuriauerrfl*- f
mites, intorqueri: vt quatuor materias, vd
livniiuga erit vinea .emittat. Si per fe vit*5 J*
dinabitur fine pedamento, qualecunq; inid° ‘ v
miniculum defiderabit, dum fiarc condifi^d
reda furgcre.Ca:tera a primordio eadem*
di autem putatione pollices aquali exanfinf ^

Liber XVII.

419

,'d^e pratgrauet frudlus parte aliqua , obiter
te, A dcPrimens prohibebit in excelliim emica-
autj u,c vinea- trium pedum altitudo exceilior
Vi[>'C‘Cter‘s ‘V quinto, dum ne excedat hominis
tUr-®Itudinem iuftam. Iis quoque, qua fpargun-
^JUr rClra’*,leues a^ ‘unitendum caueas circun
«lite • obibus PeL ambimm*fadHs,ne vagi pal-
tetr s ‘ntcr fe pugner occurfantes t maiorq; pars
tit.o.rUrn ita fupinam in tellure vindemiam me-
&:in Africa, & in Aegypto Syriaq;
•talf multis locis. Europx hic mos pr£-

>is, e ' !“> ergo iuxta terram comprimi debet vi-
A iuv m m°d° & tempore nutrita radice, quo
K?a?Vinca ’ vt£*niper pollices ratum relin-
•e qn- . ert*l* f<>Io cum tribus gemmis, gtacilio-
QijJ. jn*s : ptteftatque multos elle, quam longos,
‘i-^. e natura foli diximus, tanto potetiora fen-
fEPar'r'Auanto propior fuerit vua terra. Genera
Mif^hac lingulis confcri tractibus, vtiJillimu.

it, tacnim generum etiam in vino, non nio-
^a^^^o.dilcors.Aut fi mifceantur.nonalia.
Si .Parfter maturefcetia, iungi necelTariu.Iu-
fci(j0 0l‘a>qu6 l{tiorager,& quo planionite ro-
!t»,I.une.bulofo,minufqi vetolo coueniiit. Con-
(*pQ "»liora gracili & ari do , sftuofo.ventilq;
*1qc(0 °- luga ad pedamentum quam arctiffimo
hera v.'?c’ri oportet, vite leni cotineri.Qji? ge-
<■* «Wtn.&in quali folocxloquc efienr con-
vitior -a‘cU|n enumeraremus naturas earum &
'«t ' ’ hotauimus: De reliquo cultu vehemen-

f°tesab|8;tur. Pleriqueteftate tota poft fingulos
hlaittj jnl°di iubent vineam. Alij vetant gem-
met; enim oculos , tradtuq; intrantium
ttctij ‘j. td arcendum procul omne quidem
*• maxime lanatum, quoniam facillime

. DD i

* udii-

4 10 C. Plinij Naturalis Hift*

auferat gemmasdnimicos &: pubefcente vU3. ^
flros : fatifque e fle vineam ter anno confod1» j
icquinodHo verno ad Vergiliarum exortui ^
Canis ortu,6c nigrefeete acino. (Quidam ita
terminant:Veterem femel a vindemia ante
mam,cum ali j ablaqueare flercorare fati5 F.
tent.Iterum ab Tdib. Aprilis, antequam cocif J,
hoc cft>in vi.ldus Maias.Deinde prius qlia,tl J
rere incipiat , & cum defloruerit, & varian* j
vua.Pcritioresaffirmant,fl iuflo frpius fodi** ^
in tantum tenerefeere acinos , vt rupantur- Wjj
fodiantur, ante feruenes horas dici fodieij

r 7/

conuenit:flcuti lutum neque arare , neqj

Foflione puluerem excitatum contra foles
lafque prodelfe. Pampinatio verna incoU'.^

/V -lk 7/^ikllp inf.n J ipr v ,/f, 0 i

eft.ab Idibus Maiis intra dies x. vtiq ante fLJ

florere incipiat-.&T eam infra iugum debere
De fcquente variant fententix.C um deflor11^
aliqui pampinandum putant: alij fub ipfa
ritate.Sed de his Catonis pr.xcepta dccerfl^.
Nanque & putationum tradenda ratio
nus hanc a vindemia, vbi caeli tepor indulg^
doriuntur.Sed hoc fieri nunquam debet rar1^

naturxante Aquflatexortum , vt in fiderit «•*

, x j 'r j

docebimus proximo volumine. Imo vero yj*
nio, quoniam anceps culpa fit prxpropertc

nationis. Si faucias recenti medicina J

-iffr

qu dam hyemis ruminatio, certum efl g1'^.

earum frigore hebetari, plag.ifque findi. & a
'• uri oculos lacryma diflillantc.Na^Jii

putatio efl in latifundiis. non legitima na' {]^j |

ifinatio: quo maturius putantur apti: dic^ j.*
plus materix fundunt:quo ferius, eo fru&u /
riorem, Quare macras prius conuenitputaijj^

lid,

Liber XVII.

421

vc j?s Plagam omnem obliquam fieri,

^UifT e ^cc^anc imhres-.flc ad terra verti, quam
c0^ lrna cicatrice acie falcis cxacfa , plagaque
j^a Ue^ta.Recidi autem femper inter duasgem-
efte ,Ue vulnus oculis in recifa parre..Nigram
tiir Ca,T1 exifiimat : fle donec ad fynceta venia-
]is^ecidendam : quoniam e vitiofa materie vti-
UQ exeat . Si macra vitis idoneos palmites
cj v ,jakeat,ad terram recidi eam nouolque eli-
tc Cl^imu. In pampinatione non hos detrahe-
aniPm°s,qui cu vua fint:id etenim vuas fup-
dje-j^pr^erquam in nouella vinea. Inuciles iu
Vija ncur in latere nati,no ab oculo : quippe ctia
^eti T* na,calur c duro iigcfcente,vt nifi ferro
Vites ^ n°n P°®c* Pcdamentd quida inter duas
tut s V[ilius putant flatui: fle facilius ablaquean-
ip(i a:rilehufque eft vniiugrc vinea: , fi tamen Sc
tfti uSp hntvires,necfiatu infefta regio. In qua
j Jj- ta quam proximum oneri adminiculum
• et: ne tamen impedimentii fentiat abla-
te^ t,0>cubito abefTe,no amplius:ablaqueari au
ttirj^^quam putati, iubet. Cato de omni cul-
Wi>« ita pr^cipif.Quam altifsima vineam
alligat6que redfce , dum ne nimium con-
hoc modo eam curato -.Capita vitium
Hnc a chcunfodito,arare incipito.Vltro citroq;

Peipetuos ducito. Vires teneras quampri-
lo,p J Pr°pagator veteres quam minimu cafira-
opus fuerit, deficito, biennioque poft
Pns vl ,t0-Vitem nouellam refecari tum erit tem
C°s ii Valebic-Si vinea ab vite caluata erit, fuj-
CerP°tfito,ibfq> viuiradice ferito.Vmbram
ki\ tcmoueto: crebroq; fodito. In vinea ve-
Htjtje.rJ,t0 ocymu.Si macra erit quod granum ca
iet'ito:& circum capita addito fiercus,pa„
DD 3

42i C. Plinij Naturalis Hift-

leas , vinaceas aut aliquid horunce . Vbi vi9 ,,
frodere coeperit, pampinato. Vineas nouellas
ligato crebro, ne caulis pr?fringatur.Et qu?
in perticam ibit, eius pampinos teneros
leuiter, porrigitoq;. Quae vbi redte fteterinti
vua varia fieri cccperit, vites fubligato. V i : t S ' ^
fitio vnaeft per ver , altera cum vua flore1' t
optima eft . Vinea verere fi in aliti locum tt*,
ferre voles , duniaxarbrachiumcraflumprin1^
deputato.Binas gemmas, nec amplius, relin^j
to. Ex radicibus bene effodito. Et caue rad'1;)
ne faucies.Itavti fuerit, ponito in ferobe,
fulco,operitoq;,& bene occulcato.Eodemff Z.
do vinea ftatuminato, alligato, laxatoq; vti ,
tat, crcbroque fodito. Ocymum, quodinVI' )
feri iubet antiqui appellabant pabulum , vi"
patiens , quod celerrime proueniat.

Ratio arbuSicram. Cap.X X I Ii' j

S Equitur arbtifti ratio , mirum in modii “ >
nata Sarienn.x patri filioque, celebrata Sj
fa.vetu ftiffimis poft Catonem. peticiflimift1^
ne a Scrofa quidem, nifi vni Italia, concel»?^
ta longo iudiceturpuo, nobilia vina non o* *
arbuftis gigni , & in his quoq; laudatiora»^
mis.ficut vbetiora imis adco.excelfitate pt°
tur.Hac ratione & arbores eligumur.Prima^
jiium vlmus, excepta propter nimiam froi1 > i
attinia.Dcindc populus nigra, eadem dcC"-(f
minus dcnfa tolio.Nonfpcrnuntplenque^Jf I
xinum, ficumque, etiam oleam, fi non nt vU1 ,)■
fa ramis . Harum fatus cultufque abunde V3J
tus eft. Ante tricefimum fextum menfem jjj
Falce vetantur. Alterna feruantur brachia»11 e
nis putantur annisifexto anuo maritatur.
padana Italia, pQtcr fupra di&as, cornu, p°f(j|i*

Liber XVII. 4*5

v/^^rc.orno.carpino.quercu.arbuftat agros:
detnct'a falice , proprer vliginem foli.Et vlmus
tu tUncata a media in ramorum fcamna digeri-
te ,tluUa fere x x.pcdum altiore arbore. Tabula-
ab oftauo pede altitudinis dilatantur
buC“Uibus ficcifquc agris , a x 1 1, in campeftri-
* 'umidis . Meridianum folc lpectarc pal-
fui debent. Rami dproiefku digitorum modo
ri) liSi.t°nfili in his tenuium quoque virgulto-
a f1 “arba , ne obumbre nt. Interuallum iuftura
ter °cum > fi aretur folum , quadrageni pedes in
1, Sa frontemq;, in latera viceni. Si non aretur,
hiu 1U omnes partes. Singulisdenas fxpeadnu-
tj vites, damnato agricola minus tcrnis.Ma
Vjt-te > nifi validas , inimicum, enecante veloci
rrJ mer emento. Serere tripedaneolfcrobene-
ljs diftantcs inter fele arboremq: fingu-

PPrl;L'is.Nihil ibi malleolis atque paltinatio-
'odiendi impendiaivtpocc cum arbufii
peculiari dote prxftet,qubd in eodem
, -ruges & vitibus prodelt-Superqu quod

t). lcansfe altitudo, non, vt in vinea.adarccn-
p aniinalium iniurias pariete, vel fepe, vel fof-
ft0“m vtique impendio muniri fe cogat.In arbu
e. Pr-tdittis 1'ola viuiradicumratio.itempro-
jftBUmm,&hx-c gemina,vtdiximus.Qjialorum
c«Ko tabulato maxime probata, quoniam a pe
, 'etUtifl;ma efi.Altera, deflexavite velpalmi-
Lbp Ca fuam arborem, aut circa proximam cx-
tu, "'•Quod fupra tertameft e matre, radi iube-
tt|“ne fruticet. In terra no pauciores gem? qua.

°bruunturad radicem capienda nv.extra in
Ped'te.bln? telinquutur. Vitis in arbufio quatuor
tQ jCs tu longo confiat, omni fulco tres lato, al.
Uos cumfemipede.Poft annum propago in-
DD 4

?':?»Haf

rol°hac

424 C.Plinij Naturalis Hift'

ciditur ad medullam,vtpaularim radicibus tjt
afluefcat. Catulis a capite ad duas gemas tcCj
tur.Tertio totus mergus abfeinditur, reponi^*?
altius in terram neexrecifo frondeat. Tolfl ,
uiradix a vindemia protinus debet.Nuper x*r.u
tum,draconem ferere iuxta arborenv.ica appf ^
mus palmitem emeritu , pluribufque indura^
annis. Hunc prxeifum quam maxima ampl'^
dmc tribus partibus longitudinis derafo c°{ ^
ce, quatenus obruatur , (vnde & radiem vocaj
deprimere fulco, reliqua parte ad arbore ere;\
ocyflimumin vite . Si gracilis dt vitis auctefI.
vfixatura eft quam proxime folum decidi, do*\,
firmetur radix-.dcut neque rofeidam feri, n<-HI ,
& Septentrionis flatu. Vites Aquilonem fpe#
debent iplae, palmites autem earum Meridi^
No eft feminandum ad putationem nouell*» *
primo in circulos materies colligenda , nec y
valida putatio admouenda.Seriora fere anu*7
frudum arbufta,quam viris iugara. Sunt qui °,^ j
nino putari vetant.pr iufquam arborum long,lfJ
dinem arquauerir. Prima falce fex pedes a
recidatur, flagello infra relido, &: nafei co* ' j
incuruatione materiar.Tres ei gemmae, nor1 s
piius , deputato fuperfint. Ex his cmiifi pall^Lj
proximo anno imis inferantur lcamnis , aCi*

fingulos annos ad fuperiora lcadat relido

{sf

per duramento in dngulis tabulatis, & emi
vno,qui fubeac , vfque quo placuerit. De c

0'

putatione omni , flagella quae proxime tul^jjj
recidantur: noua circuncifis vndique cap^gj
fpargantur in tabulatis. Vernacula putatio 9e ,,
ttis per ramos vitiurn crinibus circumuedj1 .•
borem.crinefque ipfos vuis : Gallica in cra^U,,i'
porrigitur, Aemili^ vix in ridicas, actiniaruf^

Liber X VII. 42,'

p'tu frondem earum fugiens. E 11 quorundam im
tc fub ramo vinculo fu fpende nd i, fu tfo c a n -

^^niiiria : quando contineri debet vimine, non
ty, ‘wJ-^Quinimo etiam quibus falices fuperiunt
Hiore hoc vinculo facere malunt: herbaque,
^‘li.quam vocant ampelodefmon: Graecia ve-
vniuerfa iunco cypero, vlua. I.iberatain quo-
ta C V*ncul° Per aliquot dies vagari, & incondi-
fo ^ ^Paigi»atque in terra,quam per totu annum
^ettauerit,recumbere.Naqi vt veterina a iugo,
canes a curiu volutatio iuuat, ita tu 8c vitium
4 rtjgi lumbos. Arbor quoque ipfa gaudet alli-
0 leuata onere fimilis refpiranti.Mihilq; ell in
e ^atur^quod no exeplo dieru no ilium que
SMas vices reriaru velic.Ob id protinus a vin-
putari , & lallas euiamnum frudu edito,
Haf0l>atuc’ vt putat; tutius alligetur alio loco.

’ orbitas vinculi fentiunt vexatione non
te'a- Traduces Gallica cultura bini rainq;la-
. us,fl pes quadrageno diftetfpatio.quatcrni
V *c«io, inter '.e obuij mifcentur.alliganturque
» a cOnciliari , virgultorum comitatu obiter ri-
ipf Tud deficiant: aut fi breuitas non patiatur
adalligato protenduntur in viduam ar
(v e vnco.Traducem bimum procidere folebat.
vttcratis enim vetu Itate melius donare tempus,
V^fUem faciant.fi largiatur crafsitudo:alias
gclc toros futuri draconis pafci.Vnu etiamnum
(•u®Us eft mediu inter hoc & propaginem , totas
iti f i tadi in terram vites.cuneifque findedi,&
l« Plurcs fimul ex vna ptopagandi.graci.
bu- e 'egularum firmata citcunligatis haftili-
b) ’ neo rccifis qui a lateribus excurrat papinis.
tt,j aticnfis agricola iraducti turba non conten
mcc copia ramorum,impofuis etiamnum pa-
DD s

¥ orbitas
vinculi /en
titur.

C.Plinij Naturalis Hift.

tibulis palmites circumuoluit.Itaqi prcter fob vl
tia,cultura quoq; torua fiunt vina. Alia culpa 'tf
xta vrbem Varacinis.qu? alternis putatur ant>,s!
non quia id viti conducat,(cd quia vilitate re“
tum impendia exupcrent.Medium temperarof1’
tum in Carfeolano fequuntuncariofafq: tau'11',
vitis partes incipientes inarefeere deputando>£’
teris ad vuarcliftis , detracto onere fupcritaO".
pro nutrimento omni ell raritas vulneris. Sed 1,1
li pingui folo talis culruta degenerat in lab^
fca.Arbuiia arari quam altiflime defiderant.vj
tantum frumenti ratio non exigit. Pampinati1
non eft moris:& hoc com pendium opera .D Cr,
tantut cum vite pariter interlucata denlltatc
morum,qui fintfuperuacui,8c abfumant
ta.Plagas ad Septentriones, aut ad Meridiem jf
dlare vetuimus . Melius fi neqs in Occafus So'1
Diu dolcntralia quoqs hulccra , &c difficile f»1^
fcunt.algcndo nimis xftuandoue.Non cade-"" '
vite.quj in arbuftis, libertas, quonia certa ia1
ell facilius ablcondete, quam detorqucrc.quo v
Iis, plagas. Inarboru tonlura lupiniore velutfj
lices faciendi, nc confidat humor.Viti adrai^i
laaddenda.qu? fcadat apprehela, fi maiora * .

Doferuandu vttu.& morbu arborum.

Cap. XX II II. ,

Vitium generofarum pergulas quinquatfnL
putandas, & quarum feruare vuas libeatv#,
crefcete Luna tradunt. Qua: vero interlunio K,
putatf, nullis animalium obnoxias cfie. Al*3^
tione plena Luna nodtu tondcndas.cum fit el
Leone,Scorpione,Sagittario,Tauro:atque ia1,
tum ferendas plena, aut crefcete vtique, cern' CZ,

Sufficiunt in Italia cultores deni in centcn»^
gera vinearum, At abunde fatu cultiiq; arbori

Liber XVII. 427

, quoniam de palmis ac cycifo inpere-
j ?'s arboribus affatim diximus, ne quid defit,
«'canda reliqua natura fit , magnopere perti-
«s ad omnia ea.Infcftantur nanque & arbores
f vi ,S* enim genitum caret nis malis ! Et
> UeftriUm quidem perniciofos negant eile, ve-
0 r4l|e tantum grandine in germinatione aut
p re • Aduri quoque feruorc , ac fiatu frigidiore
^Poftero dictquoniam fuo frigora etiam pro-
t ^Vt diximus. Quid ergoinonne & vites algo-
f ‘.'UereuntiHoc quidem e 11, quo deprehendatur
jt 1 vitium, quoniam non eueniqnifi in frigido.
rJ5* per hyemes cili rigorem probamus, non
,*• Nec infirmiflima; arbores gelu periclitatur,

^ a inaximx: vexatifquc ita cacumina prima in-
Cl)el«<nt , quoniam praffritlus gelu non potuit
p Pcruenire humor. Arborum quidam commu- [
v 's «tarbi, quidam priuati generum. Communis )
osculatio eli, fideratio, & dolor mebrorum.,';
«de partium debilitas , focictatc nominii quo-:’
e hominu miferiis. Trunca dicimus cer-ff
jj ®°tp°ra, & oculos germinu exuftos, ac multa
«dliforte.Itaqs laborant &c fame , & cruditate, ,
fiunt humoris quantitate. Aliqui vero&;

- . eutate . vt omnia qui relinam ferunt , nimia^
Cenguitudine in tedam mutantur : & ciim radi-
ti1Si<iUoff pinguefeere cccpere, intereunt, vt ani-’

„ 3 ‘a>ui mio ad ipc: al iquando & peftilentia per
Si *!*ta>ficut inter homines, nunc feruitia , nunc)
vtbana vel ruftica. Vermiculantur magis
‘nufiie qtla:ciam,omnes tamen feretidque aues
jp^orticis.fono experiuntur. Iam quidem &
luxuria elle coepit : prtegrandefquc robo-
pj.1” delicatiore funt in cibmcoffbs vocattatque
Wni farina faginati , hi quoque altiles fiunt.

Maxime

428 C- Plinij Naturalis Hift.

Maxime autem arborum hoc fentiunt pyri ,
li,fici:ni inus, qui amarae funt 8e odoratae.Eor^
qui in ficis exiltunt,alij nafcuntur ex ipfis, ab°
parit qui vocatur cerafles.Omr
iten figurantur, fonumque cdu
ris.Et iorbus arbor in feliatur
pilohs. atque ita emoritur.Mefpilus quoq, in ^
ne&a obnoxia ei morbo eft.Sideratio totac^.
conftat.Qvaproprer & grando in bis caulis fa1*
ligi debet, & carbunculatio , Sc quod pruinar0^
iniuria euenit.Hac enim verno tepore inuita^'
& erumpere audentibus fatis mollibus infidc°5'
adurit ia&efcentes germini! oculos,quod in»°
re carbunculum vocant.Pruin^ pernicioiior*13
tura, quoniam lapfa perfidet , gel£tque,ac ne ^
ra quide vlla depellitur, quia non fit nifi
to aere Sc fereno. Propriu tamen fideracionis ^ ' |
ab ortu Canis ficcitatu vapor, cum inlitx a c
uella arbores moriuntur, pr^cipue ficus, & v#?
Olea pr^ter vermiculationcrn,quam atque ac tl'
cus fentit,clauum etia patitur, liue fungum r*
cet dici, vel patellam. Hac elt Solis exuftioJ^®
cere tradit C ato & xnufcum rubrum. Nocer
runq; vitibus atque oleis nimia & fertilitas .Sc*,
bies comunis omnium elt. Impetigo, & qutf «y ,
nafei folenr, cochlea , peculiaria ficorum vin*
nec vbiqijfunt enim quada agritudines & lo^L
rum.Verumvt homini neruoru cruciatus, & r I
arbori, ac duobus $que modis. Aut enim in f
des, hoc efl,radices erumpit vis morbi:aut in ^
ticulos.hoc elt, cacumini! digitos,qui longi^n':
a toro corpore exeunt. Inarefcunt ergo,
apud Gracos fua nomina vtrique vitio.
primo dolor:mox & macies earii partium
lis, poftremo tabes morbufqi no intrante AicCj

es tamen in cci-
it paruuli
vermiculis tun1

p!t nonperuenienteimaximcq; id fici fentiunt.
jfJPrificus omnibus immunis eft.qua: adhuc di-
Scabies gignitur roribus lentis poft Ver

Liber XVII.

419

gil

IJs.Na fi rariores fuere, perfundunt arborem,
(calpar fcabie.Caiteru (i cadunt, fiuc imbres
‘•flij fuC-rc , alio modo ficus laborac radicibus
a<(idis.v itibus praeter vermiculatione & fide-
c ',0ne morbus peculiaris articulatio, tribus de
Jbfis:vna,vi tcmpeftatu germinibus ablatisial-
t r,1.‘vtnotauitTheophra!lus. infupinii excifis:
j '.'■'^cultura; imperitia 1 adis. Omnes enim earu
Iuti.e in articulis fentiuntur. Siderationis ge-
s cft in his deflorefeentibus roratio. Aut ciim
^ '"•.priufquam crefcant.decoquunrur in callu.
n^totant&cdm alferejrfis vredine attonfaru
^ ubs. Et calore hoc cuenit intempelliuo : quo-
■ t() R11 on,t>ia modo cdftant ccrtoq; remperamen
A yutit.Et culpa vinitorum colentium cumpn-
ti lI'guntur,vtdnaumelh Autcircunfoflbriniu-
^ u‘o iftu vcrbcrauit.Vel etiam fubarator impru
^'0s (ttxauit radices, corpfifue defquamauit. Eft
nj^Ul1;da contufio falcis hcbetioris.Quibus om-
J Uscaufis difficilius tolerat frigora autxftus:
h ”n‘a in hulcus penetrat omnis a foris iniuria.
tjp^iflima vero malus, maximeq; qua; dulcis
Ilhbufdam debilitas (lerilitate ,non necem,
S*.vt fi quis pino cacume auferat vel pahns.

tuefeuntenimmee moriuntur.Acgrotant ali-
(*3 a?do & poma ipfa per fe fine arbore.fi necef-
temporibus imbres aut tepores vel afflatus
aut contra abundauere. Decidunt enim,
dJ| etCr|ora fiunt. Peffimii cfi inter omnia cum
<1 ”°'efccnrem vitem & oleam percuffit imber,
(i fimul defiuit fru lus.Sunt ex cade cau-
Qalcentes Scerucs ditum animal, crodtmtquc

fvoa

43° C.Plinij Naturalis Hift.

frondem.alijflorem.oliuarum quoque, vt in
leto:ac depaltam arboremturpi facie relinquU!)
Nafcitut hoc malum tepore humido,8c lento-f!;
aliudex eodem, fi Sol acrior infecutus inufi1
ipfum vicium, ideoq; mutauir.Eft eriamnum f'
culiare oliuis & vitibus (araneum vocant) cid
veluci tela: inuoluunt frudlum & abfumunt.A^11'
runt & flatus quida eas maxime, fed & alios
eius, vermiculatione & poma ipfa petfequibu'
dam annis femiunt.mala pyra,mclpila, puni£:1.
In oliua ancipid cuentu,quado fubcunt nati, h'1
cium adimunt: augent , ii in ipfo nucleo
erodentes cum.Gigni illos prohibet pluuixPI11'
fiunt poli Areiutu.Esdcm fi A Uftrinj fuere, geDf(
rant.in drupis quoque, qux maturefcences tuf
funt pra-cipue caducx. Id riguis magis eue^’
etiamfi no cecidere, fallidiendis. Sue & culir11
genera aliquibus molefta^tglandibusjfico,1!11'
videntur ex humore nafei tiic dulci fubdito
ticibus.Et aegrotatio quidc fere in his efl.Qu*",
temporu caulx,aut locorii non proprie diciu'^'
morbi , quoniam protinus necant,ficuttabesCu^
inuafit arborem.aut vredoevd flatus alicuius t?
gionis proprius, vt cft in Apulia Atabulus.inPf
bcca Olympias.Hic enim , fi flauit circa bru<”'"
frigore exurit arefacies , vt nullis poftea
recreari pofsint.Hoc genere conualles & aprt,
ta fluminibus laborat prxcipuequevitis.olcS’ ,
cus.Qvod ciimenenerit, detegitur ftatim inge£
minatione : in oliua tardiiis.sed in omnibus "
gnum eft reuiuifcendi.lt folia amil'ere:alioqui,lj
quas putesprxualui IIe,mori utur. NonnunqU*1’,
inarefcunt folia, eademq; reuiuifctit.Alixin ^5
ptetrionalibus,vt Ponto, Phrygia.frigore aut F
Ut laborant, fi poft brumam cotinuauere

. Liber XVII. 451

C(j. . c Jbi aute,& in reliquis partibus, iiprotinus
pju'? frudi ibus gelatio magna cofecuta eft,etia
c,s diebus necat.Qua: iniuria hominii con-
«tlict:fecnndas habet caufas.Pix,oleu,adeps,ini-
ttecCa Pri'cipue ncucllis.Cortice in orbe derradto
Ct^p^r.ercepto fubere,quod iic etiam iuuatur.
jj. efcens enim prxftringit & ftrangulat.Nec
cQ*C lne offenditur , (i non fimul incidatur &
Ccf,Us-Ali°quin&cerafus>&:tilia,& vitis corti-
ri,v ^btuut.fed no vitalem.nec proximu corpo
q' ec«m eum, qui fubnarcente alio expellitur.

■pjj, riIndam natura rimofus cortex , vtplatanis.
bis 1 ren*fcitur paulo minus,qu?im totus. Ergo
^Starum cicatricem trahit,mcdentur luto fi-
tj^fUf-Et aliquando produnt , fi non vehemen-
tarcj tigorumautcalorii vis fecuta eft. Quadam
fs,t jta moriuntur, vt robora 8c quercus. Re-
ti^ tepus anni. Abieti enim & pino ii quisdc-

gct Sole Tauni vel Geminos tranfcunte,cum
hy^utnant.ftatim moriuntur. Eandem iniuriam
tojj'116 pafGc diutius tolerant. Similiter ilex, tc
ftiit t.’^ quercus. Quod ii angufta decorticatio
'bdrii nocetur fuprddidHs. Infirmiores quide
£|Us °lo gracili, vel ab vna tantum parte d erra-
ti^‘."terimir.Smulem & decacuminatio ratio-
4q labet,cuprcfli,picex, cedri. ha: enim detra-
lem acumine, aut ignibus adulto intereunt.Simi
(ilj '•'depalliu animaliu. Oleam quide etiam
*in ii at napra.fletilefcerc, aucor eii varro, vt di
’?• Quxdam hac iniuria moriuntur. Aliqua
ei,;'10^ tantum fiut.vt amygdalaaex dulcibus
transfigurantur in amaras. Aliqua vero
cjjij vtiliora , vt apud Chios pyriis.quam Pho-
I Nam detruncatio diximus quibus

Intereunt pleraque & filia ftirpe,exce«
ptis

431 C. Plinij Naturalis Hift.

pcis vite»malo,fico, Punica. Quaedam vel ab
ccre tantum. Ficus hanc iniuriam fpernit, Sc 0 ^
niaqu® tofinam gignunt. Radicibus amp“tl
mori, minime mirum ell.Plcrxq; tamen nb
ntbus.fed maximis, aut qux funt inter illas v» .
les abfcillis.moriutur.Necant inuicem inter l
vmbra.vel denfitate, atque alimenti rapina. ™
cat & edera vmciens.Nccvifcumprodeft,&-'c',
tiftts.nec auro, quod alimon vocant Gr®ci.<i>'
rundanr natura no necat quidem.fcd l.cdit o
re, aut fucci miftura : vtrhaphanus & 'aur.u<j5
tcm.Olfiartattixenim intdligitur,Sc tangi o®
re mirum in modum : ideo cum iuxta fit, au^.
&recedcre,(aporemque inimicum fugere.I
fumpfit Androcydes medicinam contra ebf
tates,rhaphanum mandi praecipiens. Odit &c
lem & olus omne, odi t& corvlum,ni procul3 ,
fint . trifilis atque aegra. Nitrum quidem & 3 J
men marina aqua calida, & fab® putamina
erui,vltima venena funt. ,

J}e variis prodibis ftut ojlentit in arboribus ■.deq"
oiuetc publicam viam oltm tran&rejfo.

Cap. X X V. „i

INter vitia arborum ,eft &c prodigiis locu*-1 .>
nimus enim fine foliis natas: vitem & ma
Punicam ftirpe fructu tulilfe.no palmite, atitjj
mis, vitem vuas fine foliis oleas quoque an" 1 j,
folia baccis hjrentibus.Sunt & miracula fo" ^
ta.Nam & oliua in totum ambuila teuixit:"f>,
Boeotia derolae a locuftis ficus iterum ger
uere. Mutantur arbores &: colore,fitinrqi e*.^;
griscandidj.non femper prodigiofx.Sit ma' ' dr
'qu® ex femine naficuntur. vt populus alba i®,)
gram tranfit. Quidam &forbt;m,fi in cab"’ ,,j
loca venerit, fterilefccre putant, Prodigio ay

iCe ex dulcibus acerba poma, aut dulcia ex
t0 IS>e caprifico fici : aut contra, graui often-
ftty >n deteriora mutantur , cx olea in olea-
djCe a,ex candida vua & fico in nigras : vt Lao-
ijnji" Xerxis aduentu plarano in oleam mutata:
t0en,f US °^ent's Ariilandri apud Gracos volu-
to q Catct,ne in inhnitu abeamus:apud nos ve-
t$ '^Pieiij comentarij, in quibus arbores Jocu-
gr3y .0tJl,e reperititur.Subfedit in Cumano arbor
ciOij-oilento.pauloantePompeij Magni bella
byj[.la;Paucis ramis eminentibus. Inuentum Si-
toq, !t^ls libris internicionemhominufore.tan-
ea maiorem, quanto propius ab vrbe poil-
ertjp 3 eflet.Sunt prodigia, & cum alienis locis
cqm Untur,vt in capitibus (lamarum, vel aris,&:
tae^^tboribus ipfisalien?.Ficus in lauro na-
lilills cy*ici anteobfidione, Similimodo Tral-
UCj . ma inbali Cxfaris Dictatoris circa bel-
Cjp- 'ua eius. Necnon & Roma: in Capitolio in
trif,ne l‘,s bello Perfei enata palma , viUoriam
ftrqJPboiqueportendif.hac tempefiratibus pro-
C. c 1 eodem loco ficus enata eft , M. MelTalx
tijjqdj Cenforum luftro. A qno tepore pudici-
fct ‘“buerfam Pilo grauis autor prodidit. Su-
giUr-’!nia , quxvnquain audita funt, erit prodi-
tia,^ ln nollroxuo Neronis principis ruina fa-
H\is-e'na|rP MaiTucinOjVeftij Marcelli e pri-
bljp 9l|eltris ordinis oliueto vniuerfoviain pu-
Itw n’ tranfgrclTbjaruifque inde e contrario in
°dueti profedlis.

Nv»edys morborum arborum. Cap. XX VI.
/Nc expofitis arborum morbis , confenta-
eunyeit dicere & remcdia.Ex his quxdam

Liber XVII.

433

«ii

tUrjj 0niniunia omnium, quxdam propria qua-

l,!' Communia ablaqueatio, accumulatio,
Tora, ij. E E

434 C. Plinij Naturalis Hift.

afflari radices , aut cooperiri , riguis dato J>®‘

vel, ab lato fimi fucco refe&is, putatione leua^
e.Tte fuccoemifioquadam veluci detracu

fanguinis.circuurafiocotticis, vitium extenU*

- b- ■ ■ ■ - r- r • — .5 (C

tio,8r domitura palmitum.C-emmas fi frigus

itf

torridas hirtafque fcceric. repumicatio , & fi' '
dam politura.Arborum iis alix magis, alix 01
mus gaudentiveluti cuprelTus & aquam afper3
tur,& fimum, & circufofTuram, amputatione111

que,& omnia remedia odit : quinetiam neca1
Riguis & vites, &Punicx prxcipue aluntur,
cus arbor ipfa riguis alitur, pomum vero e*
niarccfcit.Amygdalx fi colantur fofflone,®,
remamittunt.Nec infitas circunfodere °P°r.rn^
priufquam validi ferre coeperint poma.Plur»
autem amputari fibi volunt onerofaac fupef
cua,ficut nos vngues & capillum. Recidiitur .
teres totx,ac rurfus a flolone aliquo tefurg^j,
fed non omnes,nec nifi quarum naturam P3"1,;

ximus. Rigua xfiiuis vaporibus vtilia , hyc 1
inimica, autumno varia Scex natura folii

IU 1 1 J/ V

f0li:quj?|;

cumVindemiator Hifpaniarum ftagnante *°.i

vuas demerat-Cxterb maiore in parte orbis c

pluuias' autumni aquas eriuari conuenit.

<*s

t/

Canis ortum rigua maxime profunt, ac ne
quidem nimia , quonia inebriatis radicibus ^

ccnt.Etxtasmoau temperat. Noucllx enim jj

mus fitiunt.Defiderantaurcm maxime rigarl”,|l

*quid her-

h*

alfueuere.Contraficcis locis genita no expe'
humorem, nifi nece(larium.Afperioravina,1'J,
rivtique cupiunt inSulmonenfi Italix agr°!^.

nn Tinklano riki 'KT fimi VI (T «Hir • m i r 1 1 mfK I ** A

go Pabiano.vbi & arua rigantummiruimqi*;'^

bx aqua illa necantur, fruges aluntur , & tif*

_ j-1 - 1 . n t J 1 r,rf> ", ..

pro farcuio cfl.In eodem agro bruma, tanto ‘ ^

gisfijuiues jaceant gcletue, ne frigus vites

Liber XVII. 4;r

r^c r? .

ca^Irciinfundunc riguis,qu°d ibi tepidare vo-
*fta>me.morabili nacura in amne folo.Sed idem
tevix tolerandi rigoris.

De caprificatione , & flercoratione ,
fs Cap. XXVII.

I Arbunculi ac rubiginum remedia demon-
strabimus volumine proximo. Interim eft
c0t?r.lficatio ‘J^damin remediis : cum macie
Plu 1C'S ex ‘Tgl'itudine aftringente fe , iulloque
ci vnalia arborum comprimente , exacta fal-
*nc * p le.rtl vtt'aque manu imprimentes , perpetuis
late deducunt, ac veluti cutem laxant. Salu-
8c j i ^ilfe, argumento funt dilatat^ cicatrices,
te p 1 tef nato corpore expleta:. Magnaque ex par-
hominum medicina & arborum eft,
carunl quoque terebrantur olla Amy-
pite *cx amaris dulces fiunt, (I circunfoflo Iti-
ta. aj ima parte circunforato defluens pitui-
l^ergeatur.Et vlniis detrahitur fuccus inuti-
feneft a Ccrrarn f°ra!;is vfquc ad medullam in
*lut Cl|m alimento nimio abundare fen-
tis j ' lr Idem &: ficorum turgido cortice incifu-
d^^.P^liquumleuibusemittitur.Tta fit ne deci-
tlj^P^^tus. Pomiferis, quas germinant , nec fe-
^Ue ^rUl^um,fifra radice inditur lapis , fertilef-
iieo Hoc idem 8camygdalis: erobore cu-
te In pyris forbifque e teda, ac cinc-

% tCtl‘a cooperto. Etiam radices circunci-
$cc- .^r°deft vitium luxuriantium ficorumque,
^mrUnCi^s c*nerenl addidifle, Pici ferotinx
c^CcjilPrima:groiIi, cum faba: magnitudinem
ferju lCrejdetrahantur.Subnafcuntur enim , quae
KUn^'^atUrefcunt. E % dem cum frondere inci
^0;

^ fi cacumina rami cuiufque detrahatur, fi r-
es fcrriliorcfque fiunt. Nam caprificatione.

EE

43<T C.Plinij Naturalis Hift.

maturata , in ea culices nafei e grofsis manif
ftum eft, quoniam cum euolauerc.no inuenia
tar incus grana, qux in eos verfa apparet. E *e
di caca eft auiditas.vt plerique auc pede reU<*
aut penna , pariter erumpant. Eft & aliud ^
culicum quos vocat centrinas, fucis apum
les ignauia malitiaque , cu pernicie vsrorun1 „
vtiiiu.Interimnnt enim illo5,atque ipii 111,11
tur.Vexant & tine* femina ficorum. Cotra q
remedium in eodem ferobe defodcie Ttaln
lentifcum , inueria parte qu* fuerit a cacum^
Vberrimas autem ficus rubrica amurca dilui- \ .
cum fimo infula radicibus frondere incipit11 (
facit.Caprificorum laudantur maxime nig1*,
in petrofis, quoniam frumeta plurima habe ,
caprificatio ipfa poft imbrem. In primis au
caucndum ne ex remediis vitia fiant *. quod
nit nimia aut intempeftiua medicina. Intel!11
tio arboribus prodeft t fed omnium annoru
cidatio inutilifsima. Vitis tantum tonfurafl1 ^
nuam quatit , alternam vero myrtus , Puo1*
ole* , quia celeriter fruricefcunt. Catter*
rondenrur, nulla autumno. Ac ne raduntur S.,
dem, nifi vere putatione. Plag* ad vitalia
omnia, qu.xcunquc non fuperuacua. Similis ,
ratio. Gaudent eo , fed cauendum ne in tet^,
folis admoucatur, ne immaturum , ne vah ^
quam opus fit.Vrit vineas fuillum.nifi quinfi f
nio interpofito praeterquam fi riguis diluat*"'^
e coriariorum fordibus.nifi admilla aqua- 1 ,
largius. ludum cxiliimant in denos pedes
dratos tres modios.Id quidem foli natura <> J
net. Columbino ac fuillo plagis quoque ‘«,|i
medentur. Si mala punica acida nafcantuny
laqueatis radicibus fimum fuillum adhibCI1i]fJ

Liber XVII. 437

vj?° vinolenta , proximo dulcia futura. Ali/
lrU hominis aqua mifta riganda cenfentqua-
gi ^^0, lingulis amphoris : aut cacumina ipar-
VjUo laferc diluto.St findantur in arbore ,pe-
intorqueri. Ficis vtique amurcam afriin

iteris arboribus argrisjfsccem vini : ac lupi-

ii. _

p?1? cuca radices earum feri. Aqua quoque lu-
Vu/ ^ec°dl circunfufa,pomis prodeft.Fici,cum
a fanalibus tonuit, cadunt. Remedium eft,vc
1Ce ftipula hordeacea arca: ftringatur. Cxrafos
*°ce« facit, cogitq; maturefcere calx admota
\cibus. Et hxc * ante omnia poma interuelli *inter
c'liUs eftjVtquie reli&a funt,grandefcant.

^ e diu erfis medicamentis arborum contra vene-
n*taanimaliai& centra formicas , & contra
7,0*v i a animalia. Cap. XXVI II»

l ) Vacdam poena emendatur, aut morfu exci-
aJN^tantur, vt palma: & lentifci. Sallis enim
kvttsaluntur.Salis vim & cinis, fed leniore, ha-
Hor^eo afpergumui'ruca » ne ^anc vermi-
*meue radices putrcfcant.Quin 8c vitium ra-
Cr^uus aquam falfam iubent affundi, fi fintla-
/niofar.si vero frudus carum decidant, cinc-
cj^ laeetoafpergi, ipfafque illini, aut fandara-
to ^^ Putrefcat vua.Si vero fertiles no funt,ace-
fubado cinere rigari atque oblini.Quod
c. Cl»dum non maturent, prius inarefcente,prar-
» latUm ad radices plagam, Hbrafque aceto acri
te rtin:l vetuila madefacere, aeque eo luto alnuc.
a’1*: Pefoderc.Olearum.fi parum promifere fru-
e-“s'Oudatas radices hyberno frigori opponunt,

^ tailigatione probeiunt. Omnia hac an-
Po? «Miratione conflant :& aliquando ferius
lcuotur , aliquando celerius.^ Necnon ignis

438 C. Plinij Naturalis Hift-

aliquid prodeft.vtharundini. Ambufta nafl^
denllor mitiorque furgit. Caro & medicam^
quxdam componit,menfurae quoque diftin# 1
nc,ad maiorum arborum radices amphor3
ad minorum vrnam amurca?,Sc aquae pornoi1^
«equam,ablaqueatis prius radicibus paulatin1
fundi iubens. In olea hoc amplius , ftranie0 .
antea circumpofitis:irem fico. Huius
veterem terram adaggerari radicibus : ita
rum.vt non decidant grofli, maiorque fcecui^
tas nec fcabra proueniat. simili modo , ne c°
uoluulus fiat in vinea , amurca: congios aP.
deco&os in crafsitudincm mellis , rurfufft
cum bituminis tertia parte >8c fulphuris
fub^dio coqui , quoniam exardefeat fub ecd
Hoc vites circa capita ac fub brachiis vngi
non fore conuoluulum. Quidam contenti

fumo huius mifturse futfire vincas fecundo

tu,continuo triduo. Plerique non minus au*1!,,
& alimenti arbitrantur in vrina , quam Cato *
amurca.additamodb aqu* pari portione , ‘l11^
niamper fe noceat. Ali j voiuocem »PP*|fJ
animal prterodens pubefeentes vuas : ejuo» ^
accidat , falces , cum fim exacuta? , fibrina PfVj
detergent,atque ita putant. Aut fanguinc vfll‘
liniri volunt poft purationem eafdem. Sunt?^
borum pcftes 8c formica:. Has abigunt, rub^
ac pice liquida perun&is caudicibus. Ncc°<:,
& pifcc fuipefo iuxta in vnu locum congre£ ^
Aut lupino trito cu oleo radices linunt. Mob1^

has & talpas amurca necant: contraqicruc^5'

mala nc putrcfcat,lacert£ viridis felle t.igi J
mina iubet.Ptiuatimaute contra erucas
arbores fingulas a muliere incitati menfis nu ^
pedibus recincla.Item ne quod animal Pa^u^

Jefi

Liber XVII.

43 9

' ’co decerpat fronde, fimo boum diluto afper-
quoties imber interueniat , quoniam ita
c lUatm virus medicaminis , mira quadam ex-
^Sitante folertia humana. Quippe cum auerti
^ ^ine grandines credant plerique : cuius ver-
i lr,ferere non equidem ferio aulim, quanquam
Batone prodita contra luxata membra iun-
genda harundinum fiflurai.Idem atbo-
res religiofaslucbfquc fuccidi per-
mifit, facrificio prius fatto:
cuius rei rationem quo-
que eodem volu-
mine tra-
didit.

EE

44°

C - PLINII

SECVNDI NA-

TVRALIS HI-

storia

11 3 E 71 XV 111.

PROOEMI VM.

Qttod anliaitu maximum Jludium agriculttt**
fmt,& de hortorum finguUri diligentia-

Cap. I.

E 03 1 t v R natura frugum
rorumque ac florum qu jque

* - - ni

ptxtcr arbores aut frutices b£ ((
gna tellure proueniunt , velf,
fe tantum herbarum imtofjj

contemplatione , fi quis \j

varietatem,numerum, flores, odores, colore‘4,
& fuccos ac vires earum,quas falutis aut vol^
tis homiau gratia gignit. Qua in parte pt‘,1’“|-i
omnium patrocinari tertte, & adelle cun<2°r, f.
parenti iuuat.quaquam inter initia operis $
fx. Quoniam tamen ipfa materia intus accc“
ad reputatione erufde parientis Sc noxia, fl° j|)i
eam criminibus vrgemus.cutpamq; noftra1’1^
imputamus.Genuit venena: fed quis inuenit*
prttter homineiCauere ac refugere alitibus
*ip arbores que fatis cfl.Acq, cum * arbore cxacuatlu'1' ^

aPri d* e^epkati,& ^axo rhinocerotes, Se vtroque
r^t clenLium iicas fciantq; ad nocendu fe pr&pa
pt0 ^Etnaliatquod tamen eorum tela Tua, exce-
glt] °rnine , venenis tingit ? Nos &: fagittas vn-
S((j)lls ac ferro ip(i nocetius aliquid damus. Nos
h? ****&% inficimus, &c rerum naturae elementa.

111 quoq;,quo viuitur, aere in perniciem ver-
lib(JUs'^eq; ell vc putemus ignorari ea ab anima-
t*UnS ?Uar qu* praepararent contra ferpen-
(Jjj Emicationem , quz poft prxliu ad meden-
exc°gicarent , indicauimus. Nec ab vllo»
itlUt.Cr hominem, veneno pugnatur alieno. Fatea
1 c0tl et§° culpam, ne iis quidem, quae nafcuntur,
n^^hetenim coplura eorum genera humana
^hunc. Quid?non & homines quide vt vene
**b$r*CUlKur* Atra ceu Perpetium lingua vibrat,
a*animi contre&ata adurit culpantiu om-
I ^ dirarum alitum modo, tenebris quoq; fuis

('lUir rum no^^ura quieri inuidentium gemitu
• a vox eorum cft) vt inaufpicatarum ani-
<ie(rtlum viceobuij quoq; veter agere, aut pro-
Nec vllum aliud abominati ipintus
hQC 11 ‘ mDuere,quam odilfe omnia. Verum A: in
«- c.adeni natura maieftas > tanto plures bonos

Liber XVIII.

44r

»[(•, “ ac fnigi , quanto fertilior in iis qua iuuac
1ltie<^.;clUorum limatione & gaudionos quo-
ptt ’tc^«isaeftuacioni fua: illis hominum rumis,
n0j“cmus excolere vitaieoqi coftatius.quo operj
pel.'Slt'aior,quim fama, gratia expetitur. Quip.
bl,s rtn° circa rura ell , agreftefqi vfus , fed qui-
v«a honofqueapud prifeos maximus fuerit,
a A?* corona prima Komn. C«f. II.

A ‘lUorum facerdotes Romulus in primis i nfti-
intj^hfcque duodecimum fratrem appellauit
1 lUos,ab Acca Laurentia nutrice fua, fpicca
E E s

441 C.Plinij NaturalisHift-

corona, quat vitta albacolligarecur, in facet^
tio ci pro religiofiffimo infigni data, quae prJ .j
apud Rom.fuitcoronathonofque is non nid v*,
finitur, & exules etiam captofque comitatur- ^
na tunc iugera Pop.Rom. fatis erant , null*4
maiorem modum attribuit: quo feruos paul? .
te principis Neronis, contemptis huius fpatq,^,
ridariis,pifcinasiuuat habere maiores:
que , fi non aliquem 8c culinas. Numa ... .

Deos fruge colere, & mola falfa fupplicare *
( vc auroreft Hemina )far torrere, quoniai?1
ftum cibo falubrius ellet.Id vno modo conf^v
tum,ftatuendo non c(Te purum ad rem diuiu^'
nifi tofium.Is & Fornacalia infiituic farris :C\
redi ferias, & aeque religiofas terminis agrotj*'!
Hos enim Deos cunc maxime nouerant : Sci*J
que a ferendo, Segeftama Tegetibus appellabf,

♦ Hac Ma quarum fimulacra in Circo videmus. * Terd*
crobius lib. ex iis nominare fub te&o religio efi:. Ac nff
i.Saturna . guftabant quidem nouas fruges aut vina
cap.16.Tu- quam facerdotes primitias libaflenr.
tilinam no De iugere .& a£lu,& legibus circa pecora, &

minat :id eo quoties , & quibus temporibus fuit funt*

que a \c- ma vilitas annona t & qui agricultura

manu cui- illuttres. Cap. lU- -j

tamait,vt rVgerum vocabatur , quod vno iugo boU11^,
conditas ta ldie exarari pollet.Adus, in quo boues agcl
fruges in - tur.cum aratur, vno impetu iullo. Hic erat c
corruptas pedum:duplicatufque in longitudinem iug^’,
tueretur. faciebat.Dona ampl illima Imperatorum ac * ^
Vide Cal. tium ciuium , quantum quis vno die plurii;,
Rhodon- circumarauiflet. Irem quartarij farris, a ut
tiq.lett.lib. nne.conferente popuIo.Cognomina etiam Ptly},
i.c#tp.3o. inde, Pilumni, qui pilum pillrinis inuenera^j.

fenis, a pifendo.Iam Fabiorun^Lentuloruifl » ^

tei Liber XVIII. 4,

tet ]n*,rn>vc quifque aliquod optime genus fere-
quj Uniorum familia Bubulcum nominauerunt,
lij[ , “bus optime vtebatur.Quin & in factis ni-
^.‘‘digiofius confatrationis vinculo erat : no-
1;. nupta: farreum pr.i ferebant. Agrum ma-

%ei eie‘ cenforium probrum indicabatur. Ac-
refert Cato ) quem virum bonum colo-
Pjj nixiifenti ampliffime laudaile exiffimabac.
p[e c locupletes dicebant, loci , hoc eft, agri
HUq 0s- Pecunia ipla a pecore appellabatur. Etia
nia c 111 tabulis Cenforiis pafcuadicunturom-
Iiq’^ quibus populus reditus habet, quia diu
* vet-tigal fuerar. Mulcratio quoque

n «ifiouium boumque impendio dicebatur:
Pan °mittenda prifeatum legum bencuolentia.
tt0, quippe eil. ne bouem, priufquam ouem,
c^,.lnatet.qui indiceret muldlam. Ludos boum
fe* a celebrantes, bubetios vocabant. Seruius
ft‘°uium boum que effigie primus as fignauit.
faurr1 ffuidem aratro quaiitam furrim no£tu
Ct4t* e ac fecuifle, puberi x 1 1, tabulis capitale
lliUs ‘ “fpenlumque Cereri necari jubebant gra-
Ptj, Ibam in homicidio conuifluro, impubem
fc-Oris arbitram verberari , noxamue duplio.
li,i 'decemiJam di fi in frio honofque ciuica-
'S non a^mde erat. Ruffica tribus lauda,
ia „ * e°tum qui rura haberent . vrbans vero

as transferri ignominia: effer, defidia: pro-
<tf n,, . ‘lUc quatuor folx erant a partibus vrbis,
t.ctl Cls nabitabanr,Suburrana,Palarina , Colli-
idj^fftttlina. Nundinis vrbem reuificabant , &
Plejj Confftia nundinis haberi non licebat, ne
ilta, ‘firica auocaretur . Quies fomnufque in
tis ■ c'ruis erae . Gloriam denique ipfam a far.

°Dore adoream appellabant. Equidem

etiam

144 C.Plinij Naturalis Hift. f

eriam verba prifex Agnificationisadmiro1"- ..
enim eftin commentariis Pontificum : Aug0.^
canario agendo dies conftituantut , priulq1} j
frumenta vaginis exeat, & antequam i\iva£l clt
perueniant.Ergo iis moribus non modo
bant fruges. nulla prouinciaru pafcenee Ital-1
verumeciam annonx vilitas incredibilis c\*
Manius Marcius Aedilis plebis primum
tum populo in modios aflibus donauit. Mipu g
Augurinus, qui Sp. Meliu coarguerat, farrisP j
tium in trinis nundinis ad a flem redegit vfld ^
mus plebei Tribunus : qua de caufa ^alUV
extra portam Trigeminam, a populo ftipe c°
ra ftatuta eft. Trebius in Aedilitate aflibus ?°h
lo frumentum prxftitit. Quam ob caufani j
flatui in Capitolio ac Palatio dicati funt. /ȣ
fupremodic populi humeris portatus in rog11^
Verum quo anno Mater Deum adue&a Ro*11 j
eft, maiorem ea i flate, quam antecedenti b1^.

nis x. fallam efle tradunr.M.Varro autor eft'

j,;‘

L. Metellus in triumpho plurimos duxit clcP^pi
tos,aflibus lingulis farris modios fuiflcjite111.^
congios , ficiq; ficcx pondo xx x. olei P0ljy
carnis pondo x 1 1. Nec e latifundiis lingul^
contingebat arcentium vicinos . Quippe
lege Stolonis Licinij inclufo modo D.iug^f
Sc ipfo fua lege damnato, cum fubflituta Hh)>
fona amplius poflideret. Luxuriatis iamRcy
fuit iftamefura.Manij quidem Curij poft ^ ^
phos immenfumque terrarum adiedtuin
rionota cocio eft, perniciofum intclligi cl Ji*
cuifeptem iugeranon edent fatis. Hzc a*\jt
menfura plebei poft exadtos reges affigi ^
Quinam ergo tanti vbettatis caufa erat1
tu m tunc manibus Imperatorum

?6ti(

Liber XVIII.

441

[ ‘ ( vt fas eft credere ) gaudente terra vomere
C(J te*to , & triumphali aratore : fiue illi eadem
lifta^mina traitabantjijua bella, eademquedi-
d?etuia aruadifponebant,quacaflra:fiue honc-
&■ 'hsnibus omnia litius proueniunt, quoniam
'-'tiofius fmnt. Serentem inuenerunt dati ho-
fa*?s Serranum,' vndc cognomen. Arati quatuor
j).i,UlEera in Vaticano , qui prata Quintia ap-
ji Antur, Cincinnato viator attulirDiitaturam,
^.fuidemvt traditur nudo , plenoque pulueris
t, '"nuin oje.cui viator, Vela corpus, inquit , vc
Tjj l'am Senatus populique Romani mandata.
Die es tUm etiam viatores erant: quod ipfum no-
‘oditum elt fubinde &: ex agris Senatum du
j,c^lue accerfentibus. At nunc eadem illa vin&i

ti0 es:dainnats manus, infcripti vultus exercent:
cJ) ‘“menfurda tellure-, qui parens’ appellatur,
tl0l'4u(cdicitur & ipfa: honore his alliimpto , vt
tj n ‘“Uita ea,& indigne ferente, credatur id fie-
'Oi i nos miramur ergaftulorum non eadem
tur°,lunienta effit, qui fucrintTmperatorum. Igi-
‘!c cultura agri pricipete principale fuit etia
Ph j! xteros • Siquidem & reges fecere , Hiero,
plj Ornetor, Attalus, Archelaus:!»: duces ,Xeno-
li Poenus etiam Mago:cui quidem tantum
Senatus nofter habuit Carthagine ca-
Vp VtcUm regulis Africi bibliothecasdonarct,
» 1115 eius duodetriginta volumina cenferet in

* d

nguam transferenda, ciim iamM. Ca-
„ itJtiT"». . ..aririrniio lintrui» rnn!

cepta condidiflec : peritifque lingui Puni

v;t "“ndum negotium , in quo pricdlit omneis
r(, ^‘“tiflimi familii D. Syllanus. Sapientes vc-
l>uc 0tnPll|rcs , quos fequentes pntexuimus in
i0. Vol“mine,non ingrate nominando M. Var‘
5 > qui oftoge fimum primum vit® annum

agens

446’ C.Plini j Naturalis Hift*

agens, de ea re prodendum putauit.

'Ratio de agricultura. Cap. II II.

APud' Romanos multo ferior vitium cultllt
e(Te cccpit. Primoque ,vt neceflcerac,atll|
tantum coluere . Quorum nobis ratio nimctf'
dlabitur nonvuigarimodo.verum, vtadbuC^’
cimus, Atvetuliis Sepodea inucntis omnK1 ,
perquifiris.caufique rerum & ratione (imule'11’
ra. Dicemus & iidera ,lidertimquc ipfotum
reftria figna dabimus indubitata. Quando^.’
dem qui adliuc ea diligentius traflauere.qudX
uis oratoribus potius, quam agricolis fcrip" ,

s potitis, quam agricolis fcrip11 .
poffunt videri. Ac primum omnium oraculis'1'

tore ex parte agemus, quae non in alio vit.t ..
nere plura certioraue funt.Cur enim non vidff

r oracula a certiffimo die , maximeque

i vfii nrr»fW.l-a J Pr I nr*tntum a urum A

ver'“

covfu profedla? Principium autem a Catone^

memus.

Laul agricolarum, & quaobferuanda in aff‘
parando. Cap. V.

'Ortiffimi viti ic milites frrenuilTimi ex

colis gignuntur, minime'que male cogitao1'*

Pratdium nc cupide emas. In re ruftica opcP*

1 _ H J. ; * d <-% i i A gfo

parcas, in agro emedo minime. Quod male • .

ptumeft,femper pcenitet. Agrum paraturos a1*

n"*

omnia intueri oportetaquarum vim,8cvicH,*lu
Singula magnas interpretationes habent.net’ ‘ :
bias.Cato in conterminis hoc amplius siti a13'
iubet.quopafto niteant. In bona efl, inqui1’1,
gione bene nitere. Attilius Regulus ille Pun'.£

bello bis Conful aiebat, neque°foecundi(finPf ^

cis infalubtem agrum parandum, neque e®*..

faluberrimum.Salubritas loci non femper

C*

larum colore detegitur , quoniam aflue ti et,:

a?

lo Liber XVIII. 447

p^leatibu. durant . Pricerea funt quidam
HjQ '“Us anni falubria.-nihil autem falutare eft,
tijm^U°d toto anno falubrc . Malus eft ager,
fpe^SUo dominus ludatur. Cato inter prima
di-^ti iubet.vtfolumfua virtutevaleat qua
pttJuftl eft politione . Vt operatiorum copia
tntJ>e fit. oppidumque validum : Vt nauigio-
?Ue&us vei itinerum: vr bene atdificatus
, in quo falli plerofque video. Scgni-
bjc 0,1 i m prioris domini pro emptore elle ar-
ita antur . Nihil eft damnofius deferto agro.

|etifUe ^ato , De bono domino melius emi , nec
contemnendam alienam difciplinam:

? °que , vt homini, quamuis quittuofus fit,
i]] a!”en & fumptuofus , non multum fupetelle.

It0n'!!agro quiftuofiflimam * indicat vitem, . iurlicat j
tJtjtuftra , quoniam ante omnia de impenfi Manutuu
f5lp?lleacauit. Proxime hortos riguos: nec id ex vaaff_
tat,0 1. fi fub oppido lint . Et prata , antiqui pa- . fij
efl? “'tere . Idemquc Cato interrogatus , quis rfcitm,ofi-
-p' aertillimus quseftus , refpondit , Si bene „,r>
fcas Cas " Quis proximus ! Si mediocriter * pa- Cat.

Vtf 'Summa omnium in hoc fpedando fuit, » pafidt
pimu«us is maxime probaretur, qui quam mi- vpafiat
'Hi},0 ‘mpendio conflaturus eftec Hoc ex loco-
i)ae °Ccafione aliter alibi decernitur. Eodem-
0pQ Perti net , quod agricolam vendacfm efle
ftfCrt^re dixit. Fundum in adolefcentia con-
i)ifjn<ium fine cunftatione , atdificandum non
npt. confito agro . Tunc quoque cundanter:
fanimcJmque eft ( vt vulgo dixere) aliena in-
tjt a ita, vt villarum tutela non fit one-

'ti a m tamcn qui bene habitet, fiepius ventitare
06ci^m frontemq; domini plus prodelfe quam
Mutn.tion meutiuntur.

3}c

448 C.Plinij Naturalis Hift.

M

De villarum pofitione. & pr&cepta antiqt*0'
mm de agro colendo.» Cap. VI. . ,
Odus hic probatur, vt neque fundus vin
qusratjieque villa fundum. N011 vt

Lqusra^neque .
runtiuxta diuerlis eadem xtate exemplis L*
culius &: Q . Sca2uola,cum villa Sexu ola: fu*1 j
careret. villa Luculli agro. Quo in genere^1*
riacaftigario erat , minus arare , quam veft J

Nec hoc fine arte quadacft. Nouifiimus

1U1US * *• r.t

inMifenenfi pofuitC. Marius fepties Confu*^.

peritia cartrametandi,ficut comparatos ei cX $
ros etiam Sylla Felix cxcosfuiflc diceLetX0,j.

nit nec iuxta paludes ponendam clie > neqUf
uerfo amne.Quanquam Homerus omnino *
mine femper antelucanas auras infalubre*
rilCme tradidit.Spedarc in xftuofis locis Sef'
triones debet. Meridiem in frigidis. In tero|
tis exortum aquino&ialem. Agri ipfius^?011*1,
quibus argumentis iudicanda lit, quanqu^.,
terrx optimo genere differentes abunde d»*^
pollumus videri , etiamnum tamen traditas
tas fubfignabimus, Catonis maxime verbis^
lum, vel prunus fylueftris,vel rubus, bulbus^
tus,trifoiium,herba pratentis, quercus, fylaC $

pycus.tnalufque, frumentari) foli notx. Itettu,
M ' ic«j

gra terra. 8c cinerei coloris. Omnis creta cogi
nifi permacra. Sabulum etiam', nili idper1' v
eft;& multo campeftribus magis, quam cIiu‘,!-;(
relpondent eadem. Modum agri in prim's ^
liandum antiqui purauere.Quippeita cenfc®* f
Satiuselfeminusfercrc, & melius arare. Q£lA

• i#

, a»

fententia&Virgilium fuifle video.

~ - ®‘5

confitentibus latifundia perdidere Italiam
vero & prouincias.Sex domini femiffem A'1 'a:
poflidebant , cum interfecit eos Nero pri®{'y

>fr;

Liber XVIII.

449

■•udando magnitudine hac quoq,- fua Cn

eir* . r

7 **•■*£» mu ui.

leiur Iiuclu^n* agrum mercatus eftcon-
Agro empto domum vendendam in-
Ma enter > aeque non ex vtilitate publici flatus
iaereTCCnfuit * lloc exoi^^° pr^cepta pandere
‘ vtcame appareat alsiduitatem defide-
eo. Dehinc peritia villicorum in cura
i>i5 p . * cfl:irultaque de iis Caro pra: cepit.. No-

di c[p,C|j *:c quamproximu domino cor-

Cq]: l ^bere , &: tamen libimetipfi non videri.

rilr a crfra flui t o n ai 1- .V /ili «' rJ « ™ :

titr j jilta crgaftulis peliiniLi efi-,8: quicquid agi-
VoCe clperan:ibus.Temerarium videatur vnam
b(J_ antiquorum pofuifleA fortaflis incredi-
5u4ii UUS ex:'|Hmmiv1 Nihil minus expedire,
Sa n-e‘Um °Ptim^ colcic.I- TariUsRu&is in .
,ridnj?a.raliL,rn humilitate , Confulatum militari
'hc,. n !?.meliMS>anti<iu? alias parfimoni?,cir-
hii,,, nwcs H-s.liberalitate Diui Atiguiii conge
fit * v%e ad detrediationemhiredis exhau-

’ ai?rr\„ ti* .■ i . , /

H^gtos in Piceno coemendo , colcndoque in
»1HS ai,| lmeinicionemergo famemque cenfe-
^‘"ni ™i° l’etcule indicio modum rerum om-
Optj^^hfsimum. Eene colere nccefiarium cll,
^••du “amn°fi,m>P1:'tIerquam fobole fua.co-
Ijs [rile, P^fcend is. ALiocjui domino aliquas mef-

toll'1 nomino a liquas mei-
uj JllSetc non expedit, fi computetur impen-

^ tcmere 0l*uarn' Nec quafdam

r. . . — ........... .... t i s. k.

•digenter colere , ficut in Sicilia tradunt.

lta „

Vyij. .accipi aducnas . Quonam igitur modo
li i '

lis l II1K colentur agri; ex oraculo fcilicec,ma
CePU pis;Set^ defendi equum efl abauos,qui prg-

hnt. Drnfnpvrrp vifrr . "Nnm cnrn dirpi-pop

Ptisf... , * lu >MUa P*V~

. s profpexcre vita: .Nam cum dicerent
Ptoi»; j lntclligcre voluere vilifsimos.Summum

s- tlt 1 il 1 Ci.Ir ..r mu o m miti i ,vt 1 f*

fit

‘Uid

| eniij: illorum fuit, vt quam minimum cf.
'Pcridij. Prscipiebant enim illa.qui trium.
Tom. ij. FF

4>jo C- Plinij Naturalis Hi^- l

p h ali denas argenti libras in fupellefli1^
mini dabant : qui n.orcuo villico relinquet
& orias, Se rcuerti in tua rura poltulabam • l ,

rum perdia cdlendafufcipicbatrefpublica

citufque ducebant , senatu illis villicante- i
illa reliqua oiaculaiNequiagricolam ci!e'\p

quis emeret, quod pr.xllateci lundus poMcUjt

lum patternfamilias , quilquis interdiu ra .y
quod no itu pollet, nili inttmpel.ate ca.li. * )<-
re.aui profeltis diebus ageret, quod feriau £
beret.Pefsiraum.qui fereno die lub teito P y
operaretur, quam in agro. Nequeo mih^c i)
rare > quo minus vnum exemplum anatr'j/
aftetam ,ex quo intelligi pofsit , apud pop
etiamde culturis agendi morem tuitic, quj
defendi folici (int illi viri.C. Furius CrcU j
fevuitute liberatus, cum in paruo admoau«-i
lo largiores multo fructus perciperet
amplilsimis vicinitas , in inuidia magD» >

ceu fruges alienas pelliceret veneficiis.

obrc Albino curuli die di&a,metueB‘> J
nationem , cum in fuffragium tribus op« f
ire , inftrtimcntum tufticum omne in to1 %|>'
tulit, & adduxit filiam validam, atque (vt V
fo)bene curatam ac veftitam, ferramenta -y,
gie fafta, graues ligones , vomeres poiK^W
boues faturos. Poltea dixittVeneficia a\e*f
rites hate funt: ncc polium vobis ofvcndet.^r
in forti adducere lucubrationes meas ny
que & fudores . Omnium fententiis abW
Iuquc eft profeftb, opera, nonimpeu/a, c J
confiat . Et ideo maiores fertilifsimuni i n^

- oculum domini effe dixerunt.Reliqua pr* £
reddentur fuis locis , qua: propria gencru j
gulorum erunt. Interim communia qu* 1

< Lib“ XVIII.

°nlICa™“s,EtinPrimis Catonis huma
gat v; ,IJ^ ^ vtiitlsimum , Id agendum , vt diij.

^faufas reddit ille , quas cxiHimamus
iiijh lc dubias. In er prima jdem cauec.nefa-

P I . I 1 iP il nr T\J I ll 1 1 r* • e» si . I fvi 1 « — *

p X n

C|J^cUr 1Tli * ^CL'o faciendum in agri-

fetll la °rpnes cenfenc ; i:erumque fuo quaeque
k tacienda.Ec tertio praicepto^pr^tennif-
Catu ra feuocari . De terra cariofa evecratio
*efe ls ab’unde indicata eft. Qua nepam prardi-
y^cellatis.Quicquid perafellinn neri po-
fto’. 1 1Aunc conftat. Filix biennio moritur , ii

• ^Cieiv. - uivmnu 11W1UU1 j It

Miigj. m3Scre uo pariati;. Id eflicaciisimecon-
tus’„.^8etnii nantis ratnis baculo decuisis. Suc-

- en '■ ' uno u.i;uiu uccuisis. auc-

ipla defluens, necat radices. Aiunt
1 Cqlilitium auulfas non rcnaici , nec ha-
'"tpof6 * aut exaratas vomeri harundinc
''Ortj^^ta.Sitnilicer & harundinera exarari filice
!' pjj ‘ 1 ttnpolica prxeipiunt. Iuncofus ager ver-
‘Sai .. 11 . occ i ac in faxofo bidentibus, Mutccla

jj-*( q 1'iutuuuu,. rLuteera

‘s c0n .‘™e tolluntur, H umidiorem agrum fof-
’c Cfet atq; ficcad,vtilifsimum eihfofTas au
15 locis apertas relinquitin folutiore ter
ttiibi, llsHl'*nari, ne procidant, aucfupinisla-

III- S Prnplimkoi-n ■ Jiiilivlnm C. f —

1 *Dl) ^iuk.m.UK , dui iu^iius ia-

!;l'as d ■ 0cum‘3ere : qualdatn occa rari , & in

S dir! • I 'yw>'" » «u , w. iu

,lice v j1®1 niaioics pacentiorefqs: li iit occa (io,
^tir>r.,C 0area ltcriii . Ora autem carum binis

t. ,clUnln„:J-L n . • _ •

lClnqQ -

Vsiie iaP*dibus fiatuminari, &■ alio fuperin-
^ { iu*.kexrirpade rationem E

‘ ; ‘ ' * ”

qiiiic f Ui ‘extirpad? rationem Democritus pro-

fiore in iiicco cicutje vno die mace-
Parsifque radicibus.

E

c'/,

^“oniam pnrparatus eft ager, natura nunc
•StUjjj ,Cabitur frugum . Sunrautem duo prima
8e0era, Frumenta, vt triticum, hordeum;&
FF i

generibus & natura. Cajr> Vl I.

C.Plinij Naturalis Hift*

legumina,vtfaba, cicer. Differecia vero
quam vt indicari deceat. Frumenti ipfius tot
genera per tepora fatu diuila.Hyberna, q":^
ca Vergiliarum occafum fata terra per hyeO* ,
nutriuntur, vt cricicum,far,hotdeum.Acftiua ^
qftate ante Vergiliatum exortum feruntur, v1^
lium, panicum, fefama, horminum, irio, V3^
duntaxarritu.Alioquin inGrarcia & AliaoiO j
Vergiliarum occatu feruntur. Quxdam
vtroque tempore in Italia.Fx his qujdam ^
. tio, veris fcilicet. Aliqui verna ,miliu, panic ^
“Semen u- lentem,cicer,alicam appellat: "fSemetiua a" »
ca • triticum, hordeum, fabam, napum, rapam- " jJ

critici genere pars aliqua pabuli cll.quadrtip
caufa fati,vt farrago:Sc in leguminibus.vt
At commune quadrupedum hominumque \g
lupinum. Legumina omnia lingulas habePj
dices, pracer fabam, eafque furculofas, qu‘1 ,
in multa diuiduntut: altillimas autem cicer- j>
meta multis radicantur fibris fine ramis ■ & p
pira primo fatu hordeum die feptimo :le?*^f
na quarto, vel cfi tardilfime feptimo : faba y
ad x x. legumina in Aegypto tertio die. E*V
deo alterum caput graniin radicem exit; £
rum in herbam.qux & priorfioret. Radice ^
flor pars grani fundit, tenuior florem.Cjtet*^
minibus eadem pars, & radicem & florent s,»
menta hyeme in herba funt, verno tempore (i
gianturinftipulam.quxfunthyberni genc J
milium & panicum in culmum genicula"' /
cocauum, fefama vero in ferulaceum. Oi" .J
fatorum frudi us.aut fpicis continetur , vt ,r J
hordei, munittirque vallo ariftarum qu3“IIV>
ci : aut includitur filiquis.vt leguminum:
fcuiis,vt fciamx, ac papaueris,Mtliuni,at‘f./

Liber XVIII. 4(J

fita 'at>tum pro indiuifo,& parilis auibus expo-
tiit ],Uu'-Indefenfa quippe membranis coniinen
gu/j ?nic»m a paniculis didtum,cacumine*lan
in^1- lutante , paularim extenuato culmo pene "
gifs lcuIum.pra:denfis aceruacur gtanis,cii lon-
p[ej. la Pedali obba. Milij coms granum com-
to fimbriato capillo curuantur.Sunt & pani-
patl?efitra: Mammofo , e pano paruis racemato
di(p-cu‘'s > & cacumine gemiuo.Quin & colore
PiU^^Uutur, candido, nigro, rulfo, etiampur-
^«■Panis multifarie & e milio fit, e panico ra
5a0jed nullum frumentum ponderofius eft,aut
Pan; ^0cIUonido magis crefcat. lx. enim pondo
!riij s e ‘nodio reducum , modiumque pultis ex
>Hj, ! ^exrariis madidis. Militi intra lios decem
tol0°s ex India in Italiam inucdlum eft nigrum
ltfc'c,;lniplum grano, harundineu culmo. Ado*
pedes altitudine feptem pragrandibus
^^'dcibas vocant: omnium frugum fertilifsi-
•ide(j ,Vno grano terni fextarij gignuntur. Se-
gcn, 'f‘n bumidis. Frumenta quasdam in tertio
itinu u*° fpicam incipiunt concipere , quadam
lf art°; Ped etiamnumoccultam.Genicula au-
^•Sed tr'r*c° quaterna, farri fena,hordeo ofto-
fnCru n°n ante fupra diftum geniculorum nu-
lUJt n' conccptus ell fpicetqui vt fpem lui fecit,
tipj 1 aut quinqi tardiflime diebus florere in-
^untl ! t0I‘demque aut paulo pluribus deflore-
bnu' l0l‘dea vero cum tardiflime feptem. Var-
8cn, atct nouenis diebus fruges ablblui tradit.

Ve ^ n°no meti.Fabf in folia exeunt, ac de-
di;, p^Ienr emittunt, nullis dillindkfi interno-
Vft'6 *5Ua legumina furculofa funt.Ex his ra-
’ Clcer , crtium , lens . Quorundam caules
b Iltlir in terram, 1! non habeant adminicu-
. FF 3

4f4 C.Plinij!NaturalisHi{h

lum,vt piforum.Qucd ii non habuere, deceri^'
fiunt . Leguminum vnicaulis taba fola , vnu*
lupinis, ceteris ramofus prxtenui furculo:onj*
bus verb fiflulofus . Folium quxdam ab ra<fl
mitrunt,qu.Tdam a cacumine. Frumentii & »0
deum vtrunque, &quicquid in ftipula e(V,iuf\
* cumine vnum folium habet.Sed hordeo fc*;^
funt, exteris l.Tuia.MuIriplicia contra £ib?’£V
ri,pifo. Frumentis folium harundinaceum, ^
rotundum, & magnx leguminum parti. L o^P
ia eruilie <k pifo.Fafeolis venofa defame & 11 ‘j
ni fanguinea.Cadunt folia lupino tantum,
paucri. Legumina diutius floret. Se ex his ef^
ac cicer, fed diutiffime faba x l. diebus.No*1^.
tem finguli fcapi tandiu, quoniam alio dd*^,
te alius incipit:nec totafeges, licut frumeitfwi
xiter. Siliquantur verb omnia diuerits diebu5’
ab ima primum parte , paulatim flore fubt^
Frumenta cum dcfloruere*craiIefcunt,mat^
turque cum plurimum diebus quadraginta^
faba:pauciflimis cicer . Id enim a femete d'c _r
x i.pcrficitur. Milium, &: panicum, & iefa^^j
omnia xfliua,x l. diebus maturantur a florf'p1i
gna cerrx exlique differentia. In Aegypto^
hordeum fexto a fatu menfe > frumenta fef11 j
metuntur. In Hellade hordeum. Tn Pelopon*1*;}
o&auo,& frumenta etiamnumtardiuj.Gra^j-
flipula crinito textu fpicantur. In faba lcgu' V
nibufque , alternis lateribus Aliqua nrar.F®^
ra ad hyemes frumenta , legumina in cibo- v
nice frumeto plurrs. Hordeum maxime nU
¥ alica & * ar?nca> fedprarcipue auena. Calamus

frumen;o, quam hordeo . Arifla taot^jn
hordeo . In arca exteruntur triticum, &

& -hordeum. Sic & feruntur pura, quali^y

Vu . Liber XVIIL

patl.ur,quia tofta no funt.Ediuerfo far>milium,
h:Cc,Cl,m PUl’gari , nili tofla,non po fluat. Itaque
vaR CUm lu*s folliculis feruntur cruda. Et far in
1.A fuis fcruant ad fatus, atq-, non torrent,
li^ Usitnym ex his hordeum , raro excedit x v.
& faba xxii. Ponderofius far , magif-
triticu . Far in Aegypto ex olyra
q^^Tertium genus fpiciehoc ibi eft.Galli?
Wa ^Ulim genus farris dedere jquodillhic
*5e vocant apud nos fandalum, nitidifsimi
lib J1'^ alia difrerentia ell, quod fere quaternis
Inopius reddit panis , quam far aliud. Popu-
4iin‘ '°niamim farre tantiime frumento ccc.

ls vfum, Verrius tradidit.Tritici genera plu-
Conv ^ *eceie geates . Italico nullum equidem
^arauerim candore ac pondere, quo maxi- .
^ aIlC.Cln^ul:montan*s mod° comPaieI:ill: Ita-
externum , in quo principatum tenuit
p0, ,tla j deinde Sicilia , mox Africa . Tertium
*tlq Us crat Thracio Syrioq» , deinde Aegypto,
c?riim cum decreto, quorum capacitasiu-
ls Smilis , quem diximus ordinem fecerat.
(iqu 1,1 & Ponticum laudauit , quod in Italiam
(qjj PPl‘Uenir.Ex omni eadem genere grani pr®-
gU^ l;*conviam , llrangiam 8c Sclenufium, at>
nto crafsifsimi calami : itaque pingui folo
ii)a, ®enetaafsignabac . Leuifsimum & maxime
i^.ftu tcnuifsimi calami, in humidis feri
fiiCr ■ quoniam multo egeret alimento. H®
'latif . ntcnfi* Alexandro Magno regnate, cum
°tbe Iaia fu*c Gr.xcia , atque in toto tertarum
Ciu potentifsima : ita tamen , vt ante mortem
^lar nis ^ c XI,V’ Sophocles Poeta in fa-
(ls j^ptolcmo frumentum Italicum airtaeun-
Jddauejjt , ad vcihum tranflaca ftntenti*,
fp 4

4f£ C. Plinij Naturalis Hift.

Et fortunata Italia frumento canere candi<^j
Qitsiaus peculiaris hodieque Italico eft-
magis admiror , pofteros Grscorum null®
mentionem huius fecifte frumenti. Nunc ex
generibus quze Romam inuehuntur , leuidim01
eft Gallicum, atq-, e Cherfonefo aduedhmi: qOIF;
pe non excedunt in modium vicenas libras^
quis granum ipfum ponderet. Adiicic Sardii'.,
libras , Alexandrinum &c trientes : hoc & Sicu
pondus. B i'oticum totam libram addit, Afei*^
& dodrantes . Tn rrafpadana Italia icio viceijJ
quinas libras farris modios pendere: circa -
Ilum & fenas.Lex certa nacurx,vt in quocu»^,
genere pani militari tertia portio ad grani p°c i
dus accedat: licut optimum frumentu
in fubaftu congium aqua: capiat . QuibuWjJ
generibus per fe pondus, ficut Balearico:
tritici panis pondo xxx. reddit. Quibufdafl1;,
binis miliis, vtCyprio &: Alexandrino, x X. PfA
pe libras non excedencibus.Cyprium fufcufl* e
panemque nigrum faciuitaque mifcetur A le**
drinum candidum, redduiuq» x x v.pondo.^j
baicum libras adiiciuMarina aqua fubigi.q11^
plerique maritimis in locis fac iunt occa
vilifiimx crandi falis, * inutililfimum. Non alia de ca^
opportuniora morbis corpora exiftunt.Galh* *
Hifpanic frumeto in potum r elbi uro, quibus
ximus generibuSjfpuma ita cocreta pro fernlf
to ytuntur.Qiiade caufa leuior illis, quam cjL
ris, panis eft. Differentia, eft & calami. Cra^
quippe melioris eft generis . Plurimis
Thracium triticum veftitur,ob nimia frigof? *
li plag«e exquifitum . Eadem caufa & trime^
inuenir, detinentibus terras niujbus, quod kJ
fere a fatu mcnfe‘& in reliquo orbe metitur, b,

Liber XVIII.

4?7

cj. V Alpibus netura , & hyemalibus prouin-
pt nullum hoc frumento lxtius . V nicalamum
te r?rci,nec vfquam capax: feriturque non nili
^Jtetta-Efi&fcimeftrc circa Thraciti finum,
tt.pD“ fluadragefimo die, quam fatum e fi, matu-
tj5 ^Wttumque, milii frumento plus elfe ponde
c|d . furfuribus carere. Vtitur eo & Sicilia 6c A-
ci J*».montofis vrvaq, partibus . Eubcca quoque
He c*Caryllum.lntatuin fallitur Columella, qui
t,Ct;.Iln'eliris quidem proprium genus exiftima-
Vu 11 efie,ciim iit antiquiflirrmm.Gr;ci trimenon
tJaut. Tradunt in Bathis grana tantx magni-
‘n's heri.vt fingula fpicas noliras qqucnt.ITi
(q IIlex orani‘,us frumentis feritur hordeii.Da-
gu.'Us & dies ferendi cuique generi, natura iin-
^(“^mexpofita. Hordeum Indis fatiuti & fyl-
rtjjf.ex quo panis apud eos prscipuus.’ Italica
c0 Xllr>e quide oryza gaudent, cx qua ptifanam
Qr "ciunt, quam reliqui mortales c\- hordeo.
lat^1 fluidem folia carnofa,poiro fimilia, fed
gc 1Qta’altitudo cubitalis , flos purpureus, radix
deu ltlex rotuditatis. Antiquiflimii in cibis hor-
rc /u.ficut Athenicnfium ritu Menandro auto-
dc. ^?,:iretiSe gladiatorum cognomine, qui hor-
aj. lliyocabantur. Polentam quoque Grxci non
cj n“e prxferunt.Pluribus iit hxcniodis:Crr.--
ioi! U!u,n aflua hordeum liceant no cie vna.ac
er°die fngunt.dcinde molis frangunt. Sunt

g Vehementius rottl rurfus exi8ua aflua afPer-

r, a'‘ilcctntque prius.quam molant. Alij vero vi
g “lbusfpicjs dccuflum hordeum recens pur-
byj • Wadidumqi in pila tundunt, atq; in corbi-
ga, cluunt.ac ficcatu fole rurfus tundunt, & pur-
'ttto !T‘olunt.Quocunque autem genere prxpa
0j vicinis hordei libris .ternas feminis lini,
FF f,

* clari fi-
mus

4^8 C. Plini; Naturalis Hid.

& coriandri felibras,fali'fqtic acetabulo, torre0'
tes ante omnia mifcent in mola.Qui diutius
lunt fetuare.cum polline ac furfuribus fuis co°'
duc nouis fi&ilibus.Italia line perfulione toftUIlJ
in fubtilem formam molit iifdem addicis, atquf
etiam milio. Pane ex hordeo antiquis vfitacu01

vita damnauit, quadrupeditmque tradidit re0*'

itibus. Pcifanx inde vfus validilfimus filube*
rimufq;, tantopere probatur. Vnum laudibus
■ volume dicauit Hippocrates, *e clariffimis
dicinx fcienria. Ptifanse bonitas pracipua VC1
cenfi.In Aegypto vero ea eft, qua: fit ex hor^
cui funt bini auguli. Tn Bxrica & Africa gcn0*
ex quo fi at, hordei, glabrum appellat Turanii^5'
Idem olyram Sc oryzam eandem clle exili itn3'1
Ptifanx conficieda: vulgata ratio eft.Simili n>®'
do ex critici femine tragum fic.in Campania d"
taxat 3 c Aegypto. Amylum vero ex omni triti1'
ac filigine.fed optimam e trimeftri. Inuctioe*11
Chio infula: debe:ur:8t hodie laudatiflinium

de cft, appellati! ab eo quod fine mola fiat. PrjT

ximum e trimeftri quodam minime ponderi
r.h.V^ J..I.! I: • r !r « V*

tritico. Madefcic dulci aqua ligneis vafis , ita '!■
integratur, quinquies in die mutata . MeliU*!
& noilu.ita vc mifceatut pariter emollitu, pt‘ _
quam acefcat. Linteo aut f pottis fic catum te^
hc infunditur illita: fermento , atque ita in
defatur.PoftChium maxime laudatur Cretici'
mox Aegyptium. Probatur autem leuttate a£ ’■
uorc , atque vt recens fit, iam & Catoni diflu*1’]
Apud nos hordei farina & ad medendum v1"11’
tur. Mirumque, in vfu iumenrorum ignibus <*a*
rato , aepoitea molito offifque humana n«lll_
demiflts in aluum , maiores vites, rorofque c°(
poris fieri.Spic« quadam binos ordines ha

qu

Liber XVIII.

plures vfque ad fenos. Grano ipliali-
^0t<iifFercntii’,!ongius,leuiufi]Uc , autbreuius,
tnrotudius,candidius, nigrius , vel cui purpura
<j/Wm°ad polentam.cotra rempeftatcs can-
Uj ' 0 maxima infirmiras.Hordeura frugum om-
^ m mollilEmum efttferi non vult, nili in ficca
^ °luta terra, ac nifi lteta.Palea ex optimis-.ftra-
Otn 0ver“ nullum comparatur. Hordeum ex
j. nt frumento minime calamitofum, quiatol-
5 antequam triticum occupet rubigo. Itaque
^Plentes cgricolte triticum cibariis tantum fe-
le W' V°rdeum farculo feri d icunt, proprcrea ce-
(- ’ri;I,e reditjfertililfimumqi ■ quod in Hifpani®
!tilagine Aprili menfe colle itum eft , hoc fe-
H y todem menfe in Celtiberia, codemque an-
tlia .nal'c'tur- Rapitur omne i prima ftatim
l,j iu"!a:c feftinantius.quacxtera.Fragili enim
j^PtUa &; tcnuiflima palea granum continetur,
'liorem etiam polentam heri tradunt , fi non
maturitate tollatur.

"#u omnia frumenti gener* ubique nafci , dz
ele reliquit in Oriente gcnenbuf.

Cap. VIII.

, . i genera non eadem vbique; neque

fiti ' ei^cm funtjiifdem nominibus.vulgatif-
ll a lar, quod adoreum veteres appellauere , fi-
c”^ triticu.Hsc plurimis tertis cdmunia. Arin-
, "alliatum propria, copiofa & Italia- eft. Ae-
ll |t0 autem ac Syrix Cilicixque Sc Afiy.ac Crx~
Ri* Peculiares zea, olyra tiphe. Aegyptus ftmila-
uemconHcit e tritico fuo.nequaqudm Italica
! zea vtuntur , non habent far. Eft &

a c Saliat in Campania maxime , femenque
yjPdlatur. Hoc habet nomen res praeclara,
°>0X .docebimus ; propter quam Homerus

J^HtUrtenti j

4^0 C. Plinij Naturalis Hifh

* fritilla

* interno
ru-mtpae

fen xp^« dixit: nonvtaliquiarbirrantU1'1
quoniam vitam donaret. Amylum quoque ex c3
ht, priore crafiius. Hac fola differentia eii- E1'
omni genere duriflimum far , & contra hyemei
nrmiflimu. Patitur frigidiffimos locos, & min“s
fubadtos vel aftuofosjfitientefquc. Primus an”'
quis Latio cibus, magno argumento in adori*
donis.llcuti diximus.Pulte aurem.non pane , vi'
xifie logo tempore Romanos manifellum, q»?!
niam inde & pulmentaria hodicque dicuntut-t
Ennius antiquiffimus vates obfidionis fame111
exprimen.s,onam cripuiffe ploratibus liberis f*
tres commemorat. Ethodie facta prifea atqu<
natalium pulteffitilla conficiuncur : videtutq^
tam puls ignota Graciv futile, quam Italia f",
lenta.Tritici femine auidius nullu elt,ncc qtiP°
plus alimenti trahat.Siliginem proprie dixeri'"
tritici dcliciasrcandor eft,& iine virtute , & fi1*
pondere,conuenienshumidis tradi ibus , qualfi *
Italiae funt & Gallia comata:. Sed & trans AlP£i
,n Allobrogum tantum ' Mcninorumquc ag£?
pertmax. in careris ibi partibus biennio in tr'[l'
cumrranfit. Remedium, vt grauiilima qusq1*
grana eius ferantur.

DtpiB<irijs,& molitura & fkrina. Cap. iX’

E Siligine Iau iifimus panis , piffrinaruiP^
opera iaudarillima.Prfcellit in Italia.il f a
pana Ptfis nata: mifccatur.Ruffior illa, at Pift11?
candidior,ponderofior verbcretacea.IuftuiP£|t
e grano Campana:, quam vocant caftrata, e tu0'
dio redirefextariosquatuor Uliginis, vel e g>‘T
gali fine caftratura fextarios quinque , pixte***

floris femodium.Et cibari;, nuod Vccundati‘1,,’

vocant, fextarios quatuor: furiuris fextarios !°'

Liber XVIII- 46'r

Pifana autem filiginis ftxtatios quin-
i,, ’c?tcra paria funt.Clufina.Aretinaque etiam-
t(; «fenarios filiginis aflumttnt: in reliquis pa-
p^-Siveropollinem facere Jibear x vi. pondo
(lii?'S lc^eunt'& cibarij tria, furfurumque fcoio-
^S-Molxdifcrimine hoc conftar.Nara qujfic-
fp. "Jplutttur.-plus farina: rcddimrquxfalfa aqua
u ‘ . ’CandidioremmedulUm:verum plus rcti-
,n futfure.Farinam a farre diitam nomine
x papparet, siliginex facinx modius Gallicx
He 1 ' libras panis reddit, Italica: duabus tnbuf-
bi '"piius in artopticio pane. Nam furnaceis
Js adiiciunt libras in quocunque genere.

fi ejimilagin Cj Jlligin e , vi' alijs generibus^

& depifhtra, Cap. AT.

^Iwilago ex tritico fitlaudatidima. Ex Africo
HI 'Jjlrum eft e modiisredirc femodios,& polli-
qcS le3ctarios quinque.Ita autem appellant in tri-
f 0_’[3uod florem in filigine. Hoc xrarix offici-
,Vt .'artarixque vruntur.PrSfterea fecundari; fe-
vCr'lt!s quatuor,futfurumque tantundem. Panes
di0°eniot*'° Umilaginis cxxii. e floris mo-
vi, c x v 1 1, Pretium liuic annona media in mo-
5i;;i arinxx L.afies.fimilagini cadraixoftonis
3j. amplius, filigini cailrats duplum. Eli &
io. Similago i. pollin autem rvu.
te 0. Panis reddere vifa, tritici xxx. cu trien-
xib ^’cai|darij panis quinas felibras , totidem
„ ?l*j • Sc furfurum fextarios fex. Siligo nun-
^•“«mamrefeie pariter, nccvlla fegetum mi-
*d'Utionem pariturproprer teneritatem , ijs
Scj‘ rnaturuere, protinus granum dimittentibus,
t^l^lnus.quam extera frumenta , inftipula pe-
lKjtur, quoniam femper rectam habet fpi.

eam;

4^ 2. C.Plinij Naturalis Hifh

c.im nec rorem continet , qui rubiginem faci^
Ex arinca dulciifinnts pams.ipfa (piffior , q<*4';'’
far,&: maior l'piea,eadem & ponderolior.
modius grani non x v i. libras implet. .Exteri^
in Grxcia difficulter: ob id iumencis dari ab
mero di&a.Htec enim elt, quam olyram vo^2 '
Eadem in Aegypto facilis fertilifque. Far
arifta eft.Tccm Illigo, excepta qux Laconica
pellatur. Adiiciuntur iiis genera, bromos , ffiilr
exceptitia,& tragos, externa omnia ab Oriet!1
inuedta, oryza: fsmilia.Tiphe 6cipiaeiufdci»^
neris,ex qua fit in noltroorbe or yza. Apud G&‘
cos eit zea.Traduntque eam ac tiphen,cuip
degeneres, redire ad frumecum,(i piftae feran^j |
nec protinus, fed tertio anno. Tiicico nihil e‘
fertilius : hoc ei natura tribuit, quoniam co p1-,
xime alat hominem: vtpote cum e modio, h ^
aptum folum , quale in Byzacio Africa: catflp^
centeni quinquageni modij reddamur. Mii»c ,
eo loco L>iuo Augullo procurator cius ex
grano (vix credibile didfu)quadringenta
minus germina, extanrque de ea re cpiftolt\M^

& Neroni fimiliter c c c x L.flipulas ex vno
no. Cum centchmo quidem &c Leontini Sicli'?
campi fundiit, aliique, & tota Baetica, Sc inpri1111
Aegyptus. Fertiliflima tritici genera , ramofu^’
aut quod centigranum vocant. Inuentus cft ijJ
& fcapus vnus centum fabis onuftus. Aeftiua ™

menta d ixi mus, fe&mam,milium, panicum- ^

* cojiciunt lama ab Indis venit:ex ea & oleum * faciut. W
for eius candidus.Huic limile ell in Alia
ciaquc eryfimum :idemque erat nili pingu^
elfet , quod apud nos vocant irionem , medi*?

minibus annumerandum potius, quam frugi^5'
liufdera natur® Sdiorminum a Gracis did ^

Liber XVIII. 4<fJ

it- cymi„o «mile, feritur cum fefama : hoc &
ra 116 nullum animal vefcitur virentibus. Piitu-

c, , °*?omnium facilis : quippe & Hetruria fpi-
ft[. ‘irris tofti pifeiite pilo praferrato , filtula
pi|.lata ®t ftcila intus denticulata, vt niii intenti
},j .^'Concidantur grana, fcrr&que Clangantur.
ou l0r pars Italia: ruido vtitur pilo , rotis etiam
i]C s.a4ua verfet obiter, & molat. De ipfa ratio-
c P“endi Magonis proponetur fentcntia.Triti-
et, ? ance pertundi aqua multa iubct , pofiea
■Sod dc'nde Cole facuatum pilo repeti. Simili
b.Jsr° fordeum. Huius fcxtarios xx.fpargi duo-

d, i, ? Clt® Lentem torrere prius, deinde

rj* tuifuribus lcuitcr pili. Aut addito in fexta-
t **Ja*ri. crudi frufto.&haren» femodio.
ij, ' J*™ iifdemmodis.quibus lentem.Se famam

maceratam exporrigi ; deinde confri-
cj»1 .Sid? immergi, vtpalefBudluenr.iterumqj
tOn°ri*®’ m Cole fuper limea. Quod nift feilina-
9U, aSatur, lurido colore lnncefcere. Et ipfa
eualluntur, variani pifturarum ratio-
ca orbent. Acus vocatupcum per fe piiitur ipi-
>itu'lI1!:^m aurih’cum ad vfus. Si vero in area te.
pai;tc cu m llipula, palea, vt maiore in terrarum
fep c a<l Pabula iumentorum. Milij,Scpanici,&
'lony^. PLlrgamenta,aupIudam vocat.alibi aiiis
p^ ^mus. Milio Campania pracipuc gauder,
candidam ex eo facit. Fit &c panis
iq' ,u*cis. Sarmatarum quoque gentes hac nu-
tu ,e Pulte aluntur.Sc cruda etiam farina, equi-
Act,a<^c v<d fanguine e cruris venis admilto.
dejIll0Pcs non aliam frugem, quam tnilij hor-

AquUe,noUerc-Panico Gallia qujdanxprfcipue
iitanaiiivticur’Sed Secitciipadana Italia ad-
taba,{ine qua nihil conficiut, Pontica gen-
tes

4^4 C. Plinij Naturalis Hifh

tes nullum panico prx ferunt cibum. Cetero
ua frnmesza riguis magis etiam, quam imK

~~ *..UUM.nra nguis magis etiam, quam »•- •
bus gaudenc.M ilium Sc panicum aquis miflij1

cum in folia exeunt. Vetant ea inter vites arj^
relue frugiferas feri , terram emaciari hoc l*'
exiftimantes.

De fermentu>&- panis faciendi ratio,& gencrAfl
cjttando primum pifiores , & de crib**1

& alica. Cap. XI. x>

M 2

L fubadli in annuum tempus. Simile fit e< -
tici ipfius furturibus minutis Sc optimis. e mli

'i — r — ------ - m

albo triduo matuiato lubactis , ac folc fcca j

Inde pallillos in pane faciendo dilutos „ «fi

cui*- >

milagine feminis feruefaciunt , aeque ica ^

mifcent, fic optimum panem fieri arbitra^
Grxci in binos femodios farinx fatis efle b**'

fermenti confli rucre.Et hfc quidem genera
demiis tantum fiunt.. Quo libeat vero teinf^J

U ... I *i:t £T. r :

exaqua hotdeoq; bilibres ofry feruenci foco»1^
fiflili patina torrentur cinere & carbone , vl '(,
dum iubeant.Poilea operiuntur ili vafis , d^';,
acefcant: hinc fermentum diluitur. Cum
autem panis hordeaceus , eruilixauc ciccfC" 4
“ ' ' ... ct*

*admiftio- h farina ci prxfermentabatur : iuflumquc t'r'

ne fzrmen- dux librx in quinque femodios* Nunc

1"/! U.Y Hi... C,. a.r !nl', ....... r.U.Vl.... .. ..i.rr

tabatur. tum fit ex ipfa farina qux fubigirur , prius <]l^y

addatur fai.ad pultis modum deco&a, & fC^
dta , donec acefcat. Vulgo vero nec CaiVct^ ^
ciunt,fed tantum pridie alTeruata materia V?

tur.Palamque natura efl acore fermentari :

& validiora efTe corpora , qux fermentato ffy
alantur : quippe cum apud veteres ponder^jj
mo cuique tritico, ptxcipua falubritas perb1 ^
fic-Panis ipfius varia genera perfequi faf^/

Clui Liber XVIII.

?CirVmeti"- : 5 ab °Ff'oniis appellati-. \

* fert. Ias a deliciis . vt artolagani : alia

4 fertin' ; alIas a deliciis , vt artolagani : alks

‘‘SevT' ’ v[{Pcutici : nec non a coquendi

*sti0n -~e ’ “ uc non a c09ucndi

®is CoyV furnacei, vel attoptitij , aut in cliba-

;c ^ «ti.LuipuLi;,d,uLinciioa>

%lnUcU:nonPridc^ etiam c Parrhis inuecto

,Ut,tena^uaticllm vocant, quoniam aqua trahi
cUft, SlUem & fpongiofa inanitate , alij Parthi
'Ui;tj mma -laus, Uliginis bonitate & cribri te
»gunt RCOn"at' QSidanl & ouis aut lafte fub

rh uin ucProverb gentes etiam paeatic,ad ope

-■ n?r,i g=nera ttanleunte cura. Durat fua

„‘Ce«o

tCii4"ur ‘n punis inuentions gratia.ex alica: tna-
fpec Um nouem diebus macerant: decimo ad

'Pe<dem , ulcuu5 macerant: accimo ad

fuccmpoftea

n *Um • iT. . . . ounc vuar Pa,,je lucco:pc
rezjt \t ls'°*«s inaiiuni,QUJc rumpantur ibi .

fii- j ’ ^Cque eit ev Pftriliiic *-« «Ii J n _

il t ■* UII-UI IUI, COI-

fit 1.VU JUe eft e* eo ctbus.nih madefafloiuuod
tUftt a,i maxime muKb.Piftores.Rom* non fue-
c°Odi- perncuin vfque bellum , annis ab vrbe
^intir1.. upc,r. nnxxx.Ipft panem faciebant
1'Uuc ■ : niuiierumque id opus erat.iicut etiam
,*>PeUa7-plU/,,n,}s 8enrium- Artoptam Plautus
hiag,. !”.™a > quam Aululariam fcripfit:
V(i!P°b 'd concertatione eruditorum , an is
fnonis ‘U 1 iUV certumque iit.Atteij Ca-
ere t0?um Ponent lautioribus (

IHe;

. • scin-um panem lautioribus co-
-feba IUOs : pmotcfque tantum cos, qui far
'S|,tin :,ir J n°m i : i :l tos. Nec coquos vero habe-

i.i*,. Leruiriic . cfUhnn «v rvvi,'r»I l

I ntin r . .. / ^yuus vero naoe

N,( .^uitus , eo^ue ex macello conduce-
,llbroium genera Halii o 1'mic

'“UeiltV bLot'um genoa Galli c felis equorum
''“•Ace HltPan' e lino excufloria & pollina-
"'iit,, AvPtUs e papyro atque iunco. Sed inter
ibp,.... Iratur & alica: ratio . Prsiiantirtim*- r.

y ■ » *■•.•**• J ia*

Sncque iqus- palma frugum indubitanter
-^ ^nntingit. Fit line dubio & in Aegypto,

1 ad.„ , "gn.rituneauoto ec in Aegypto,
nodUm ipernenda.In Italia vero pluri-
Tom. ij. G G

466 C. Plinij Naturalis Hift.

bus locis, ficut VeronenfiPifanoq;agro, in Ca^
pania tamen laudatiflima. Campus ett fubiaf6®
motibus nimbolis totis quidem x l. M.pafiuU
* J[ianu - planitie. * Terta eiusfvt protinus foli natura
tius le^ic caturlpulucrcafumma.inferiorbibula & puj-
ex vetuft. cis vice fiftulansimomium quoque culpa in ®
Codice, Gra num ccdit.Crebros enim imbres percolat atq

titt. terra rranfmittit:nec dilui aur madere voluit prof‘|

eius, &(■ facilitate cultur.r.Tadem acceptu humorem
lis fontibus reddit fed temperat, ScconcoqU*^
intra fe vice fucci cotinet.Seritur toto anno>F'(
nico femcl.bis fatre. Et tamen vere fegetes- <1 '
interquieuere fundunt rofamodoratioreCi0
adeb terra no celTac parere. Vnde vulgo dioWJ
Plus apud Campanos vnguenti.qtiam aplidjj
teros olei fieri.Quantum autem vniuerfas ren ,
* circum- campus * Capanus anteccdit.tantum ipfum p’ ,
«tmpenus eius, qua: Laboris- vocantur quem Philcgr*
Grtcci appt liant. Finiuntur Laboris via ab y!
que latere Confularnqu? .1 Puteolis, 5e q"*»J(>
mis Capuam ducit.Alica fit e Zea, quam fe^j,
appcllauimus. Tunditur granum eius in pi'^,1
gneamam lapidis duritia conterirur.Nobi!'1' 'J,
notum cft , pilo vinitorii poenali opera. Pr"%
ineft pyxis ferrea : excudis inde rimicis.ite^,
iifdem armamentis nudata cociditur me dfjjj-
Ita fiunt alie* tria genera, minimif.ac
rium s grandilfimum verbapharema appejjTr,
Nondum habent cardorem futi quoprscel1 t,
iam tamen Alexandrimeprjferuntur.Pofte1' <.
lumdiflu ) admifeetur creta, qustranfit >n ^
pus, coloremque & teneritatem affert.
hatcinterPuteolos^cNeapolim in colle Lc ^
■gmo appellato.F.xtatque Diui Augufti decre* f,
quo annua viccua millia Neapolitanis f°^tf

Liber XVIII. 4^7

^'Herari inflir e fifco fuo.coloniam deducens
J^Pl«m.Adicdcqi caufam afferendi , quoniam
I^Hicnt Campani alicam confici, fine eomctal
^rofie.Ineode repetitur &fulphur : emicantq}

1, tA^~Prixl oct|l0I'ura claritati, & vulnerum
„a uicinandemiumque firmitati. Alica adulceri-
r.(1 hr maximd quidem e zea , qu.-e in Africa de-
l,j ^fat.Latiores cius fpicatmigriorefque.&t bre-
dl~ *Pula. » Pifunt cum harena , tk fic quoque * pinfu nt
dj cuiter deterunt vtriculos.fitq, dimidia * nu- * modij , ex
»; menfura. Poftedque gypfi pars quarta infpar- Mmmh.
tu, r,atque vt cohafit, farinario cribro fubcer-
«e»r,Qs*i n eo remanfit , exceptitia appellatur,
c g^ndifiima eft.Rurfus qu.-e tranfit , ariftiorc
fecundaria vocatur. Item cribraria,
gnj. “JRili modo in tertio remanlit cribro an-
jjt. dfirno.&t tantum harenastranfmittete. Alia
v^ique adulterandi : Ex tritico candidiifi-
>n u gtandifsima eliguntgrana ,ac femicodta
ftjf 's ’ P°ftea arefaciunt Sole ad initium , rur.
pu$fe ^uiter afperfa molis frangunt. Ex zea
id C. .r'us.qudm ex tritico , iit granum, quamuis
Ui i3!!1;* vitium fit.Candorcm autem ei pro cre-
atis incocti millura confert.

Tite leguminibus. Cap. XII.

^ Equitur natura leguminum, inter qu.x maxi-
ct.tr'Us honos fsbte iquippe ex qua lentatus fic
la,n panis.Lomentum appellatur fa rina ea,ag-
"^«aturque pondus illa ex omni legumine.Iam
Oiu° & Pabulo venalis. Fab? multiplex vfus om-
j. 1 V-1 quadrupedum generi, prtccipue homini.

Quieto etiam mifcetur apud plerafquc gentes,
panico folida , ac delicatius frafta.

Nl‘n Jv prilco ritu fabacia fu 2 religionis Diis

f' n.

468 C.Plinij Naturalis Hift.

in facro elt pvxualens pulmentari cibo,&:

r r. A: facef*'.

ju muu cii-; juduoikiu j —

tarefenl'use>:iftimata,mfomnia quoque facef

... n...i . vtaM

Ob hic Pythagorica lententia damnata : vt
tradidere, quoniam mortuorii animxfint ine '
Qua de caufa parentando vtique aflimiiturA
to &ob hxc Flaminem ea non vefei tradit,
quoniam in flore eius Literx lugubres repertf
tur. In eadem peculiaris religio. Ninquc fab3
vtique e frugibus referre mos eli aufpicij cat'
qux ideorefrina appellatur.Etauctionibus ea
adhiberi lucrofum putat, sola certe frugum e

. f. - t r.. ....... r A ..ni „v*riP4

exefa repletur crefceute Luna, Aqua. mari1’*

r-vlfn rvrvvv w/M-r-oi niirm- «Jprirnr an re Vffr.

aiidue iblfa nor. percoqui tur. Seritur ante Vtffjj

1 1 T nrinl-1 Vf in

liaru occafum leguminum prima, vtantece
liyeme.Virzilius eam per ver feri iubet cire®
padanx Italixritu.Sed maior pars malunt
lia maturjfatiouis quam rrimeftrc ftudlue1^
Nanque (iliqtix caule iq; gratiilimo funt par^
pecori. Aquas in flore maxime concupifcitt c %
vero defloruit, exiguas dcliderat.Solu,inqn°(|(i
ta eft.lxtificat ftercoris vice. Ideo circa M*e£ «
niam Theflaliamque.cum florere incepit, vef.
atua.Nafcitur 8 e fua fpome plerifqi in locis, •Qj
leptentrionalis Oceani infulis quas ob id nO* ,
Fabarias appellat. Item in Mauritania f> luel __
paflim,fedprxdura,&qux percoqui non p° j
Nafcitur&in Aegypto fpinofo caule :qu3

Nalciturocm Aegypto lpmoio caure : lr ^
caufa crocodili oculis timentes rcfugiunt.F^

gitudo fcapo quaruor cubitorum cft. amplii
craffimdo.Nec genicula habet molli calarnOy
mile caput papaueri,colore rofeo. Ineo ,

fupra tricenas : folia ampla: fructus ipfeam3^, |
&‘odore:fcd radix perquam lauta incolatu®1^ .
bis, cruda , & omnino decofta,ha«jndinu®\^ y
dicibus fimilis.Nafcitur & in Syria , Cilici 4

Liber XVIII.

469

‘aTorone Chalcidis lacu.Ex leguminibus au
, 1 Nouembii ferucuriens,& in Gr.ccia pifum,,
ili llS ainatfoium tenue magis.quam pinguc,cx-
airn’ vtique ficcum.Duo genera cius in Aegypto,
ta v Um ro[unt*‘us nigritifque, alteram lira figu-
flde vatio vfu tranflatu eil in lenticulas na.
v «Tnucnio apud autores. aequanimitatem fieri
Ccntibus ea. Pifum in apricis feri debet, fri-
i; ‘«'himpatientiflimum.Ideo in Italia, & in au
Ii a‘0re cl'I° non nifi verno tempore, terra faci-
,, c Aluta, Liceris natura cii gigni cumfalfila-
d,-ideo folum vrit.Nec nili madeladlum pri-
tj deri debet. Differentis plures, magnitudine,
htii ta' «olore . fapore.Eft enim ari etino capiti fi-
cQl ,vndc ita appellatur, album nigmque.Eft Bc
du Unibinum,quod alij Venerium vocat candi-
gj «Rotundum , lcue,arietino minus. quod reli-
cic Peruigiliis adhibet. Eil & cicercula minuti
m «itsdnjqualis angulofi.velutt gifum.OulciiTi-
1u a‘,teu’ id, quod eruo fimillimumtfirmiufq;

««h li'‘'8l« & ruffum, quam quod aibu. Siliqua:

1 ticerhcatcris leguminum longa, & ad
l0S [am feminis latx ■. pilo cylindracex. Fafca-
qu . ‘n «Um ipfis manduntur granis. Serere eos
^ouVc*‘s ferra licet ab Idibus Oclobr.in Calend,
eiv*b.l egunrina,cum macurefccce coeperint,
lu nt,<juoniam cito exilium, latetuque
‘ decidere, licut & lupinum.

rap'u,& napu .Amiterninis. Cap. XIII.

L) Vanquam prius de rapis dixiiTe conueniar,
in tranfcurfu ca attigere noftri, paulo di
i9(iuw,us Grxci,& ipfi tamen inter hortenfia : !r v al!js'prs .
,?cti°fiat, d trumento protinus aut certe slaniicr
“ diccndis,quando * alij vius prseftantior ab vfiu, ire,
G C, 3

'470 C.Plinij Naturalis Hili.

his noneil. Ame omnia nanuue cun&is anin'-.'
libusnafcuntur , nec in nouiiiimis faciant ru<
alitura quoque genetaymaglfque li dccoquan1
aqua.Qmrdrupedes &c fronde eorum gaudent,
homini non minor rapaciorum luis horisg1"
Cia, quam cymarum : flaccidorum quoque , & ’
horreis enecatorura, vel maior quara vir^
tium. Ipfa vero durant Bc in fua terta feruata •
poilea paffa.pene ad alium prouentum, farne1"
que fentiri prohibent. A vino atque mefle terti .
hic Tranlpadanis frudus. Terram non nior®
eligit, pcnevbi nihil aliud feri poffit. * Neb1!.,

o. ; r - M /« f*«- 1 i < 1 iliinnir o

■ , y eligit, pcnevbi nihil aliud icri poliit. * rsci»1 ,

Ntbu u & inis ac fri-rotc vitro aluntur amplirudg
t admirabili.vy X libras excedentia. In %

ac fiigore
alutur am
-plitudine
mirabili :

admirabili. V r x l. noras exceaenua . in >
quidem nothis pluribus modis commenda^
durantque ad alia, (i napis acrimonia doi»g

fi. -i • n ► —

IJUlUULCjuc, uti uua , “ "

etiam coloribus pihaprxtcr fuum fex aliis.P
_ Ari

nulla vitro puteo quoqu

IC/LlUUa Jll Win r dj

oque : neque aliud in cibis tingi det
orum Graci duo prima fecere ,
lininnmouc, Sc ea ferendi modo eX .

mentione Genera eorum r

‘ lum foemininumque, tc ea ferendi modo er -
dem femine. Denliove enim fatu mafculefc^
item in terra difficili . Semen praeftancius • ‘ij
fubtilius. Species vero omnium trcs.Aut cni^r

in rnfnnri ifn ri»m irloD**

lUOtniUS.apL-WlCS vciuuuimuuiuwo.iioi. *•** dt

latitudinem fundi, aut in rotunditatem $l°ba
Tertiam fpeciem fylueflrem appellaucre.in bj,
gitudinemiadiceprocurrentc., rhaphani b1*1*
tudine,& folio angulofofcabroque, fucco^ )(,
qui circa ineflem exceptus oculos purget,^,
deaturque caligini admillo lademulieruBi-t .

h. /n.-l nviftJminfiif rr i- t n d J ^ .

UCaLULljUV. “* * . -ji

gore dulciora heri exiftimantur, Srgrandio,
tepore in folia exeunt. Palma in Nurfino Mji

C in like-lt r «(Iprti i (i nffll»**

lepore III lUlltl t ACU ISV-. ■ «UI.U .. p

nafcentibus.T axatio in libras fcftertij finguja
in penuria bini. Proxima in Algido natis.
vero Amiternini, quorum eadem fere
gaudent aeque frigidis. Seruntur & ante Ofj>

M**

V,

Liber XVIII.

,^-as in iugero fextarij quatuor. Diligetiorcs
qu n° ^u^co napii feri iubent.rapa quarto *vtrun
Uj- *crcorato.Rapa iaaiora fieri, fi cura palea fe
entur.Serere nudum volunt , precantem fibi
j “inis fererefe. Satus vtrique generi iullus,
'Ai] r ,orum numinum dies ieftos.Neptuni atq;
bq Car‘‘- Feruntque fubtili obferuatione , quota
t0tj ? Pncedcnte hyeme nix prima cecideric , (i
luminum dic intra pratdidum temporis
tc . 1Um ferantur, mireprouenire.Seruntur & ve-
" calidis atque humidis.

I v . De lupini). Cap. XI III.
J^ypinocit vfus proximus , cum fit & homini,
nluU'. fluadrupedum generi vngulas habeti.com-
i(e ®,ls' Remedium eius , ne metentes fugiat exi-
r^o-nab imbre tollatur. Nec vilius , qutefe-
nllJ:Ul ’> naturaaiienfu terra mirabilior eit. Pri-
^‘omniom cum Sole quotidie circumagitur,
ter4rSl«e agricolis etiam nubilo dcmonllrar.
*iti ^’ra:terea floret. Terram amat, terr.ique ope-
« ^«vult.Etvnum hoc feritur non arato.

maxime fabulofa , Sc itcca, atque etiam
IU) ^fa- Coli vtique non vult. Tellurem adeo
tct f ’,VL fluamuis frutedofa folo coniedum in-
Uenj 11 yeprefque, ad terram tamen radice per-
at' Rmgueicere hoc fatu arua vineafque di-

47‘

* vtraqut

etn ' *ta<3l,c adeononegetfimo vt optimi vi.
COj^Pctcfentet.Nihilque aliud nullo impendio
fit ajp ’vtcIu°d ne ferendi quidem gratia opus
qny eri'e. Protinus feritur ex aruo : ac ne fpargi
Onjj cm poftulat decidens fponte . Primumque
*ePt ? fer'tU!; > nouiflimum tollitur : vttunque
:!’cm f.' menfe.quia ii non anteceffit li yc-
tetc^ «igoribus obnoxium eft. Impune pr.-e-
tacet, vel derelictum etiam , fi non pro-
GG 4

7* C.Plinij Naturalis Hi??*

tinus fecuti obruant imbres , ab omnibus an1
malibus amaritudine fua tutum. Plcrunque
mea leui 1'ulco integunt. Ex denilore terra ru»1
cam maxime amat. Ad hanc alendam poli
tium florem verti debet, in fabulo pollfecild^
Crerofa tantum Jimofaqj odit , & in iis non ^
uenir . Maceratum calida aqua homini qtic4
in cibo ellNam bouem vnum modij finguli/*
tianc validumque prxflant : quando etiam
pohtum puerorum ventribus , pro remedio*!
Condi infumo maxime conuenic , quonisn]1
fiumido vermiculi vmbilicum eitisinfterih^

(em caltrartL Si dcpalluin litin fronde , in3f^
protinus folum opus elh

XV.

De vicia3& eruo • Cap.

ETjvicia pinguefeunt arua, nec ipfa agri^Jj
opero fa:vno fulco fata,non farritur.non»1.

L opero fa

coratur, nec aliud quam deoccatur. S:ati0'
eius rr a tempora:Circa occafum A r duri, vt K,
cembri menle pafcat > tunc optime feritur ijf «
men. Aeque nanque fert depalla. Secunda
menfe Ianuario eft t nouiflima Marcio , tuH1 ^
frondem vrilitfima.Siccitatem ex omnibus, ‘1^
feruntur, maxime amat : non afparnatur c'J

vmbrofa.Ex femine eius, ii leda matura eH > L

cir.

Jea exteris prx fertur . Vitibus prxripit fu cc j

nn/rliarf/itirnllP i II r, tK| I fpr O tl 1 r NJpC ^

languefcuntque , fi in arbufto feratur. Nec c.,
operofa cura eft. Hoc amplius , quam vicia^

catur,& ipfum medicaminis vim obtinens-Ol?,,
pe per eruum Diuum Augullum curatum, ep1 'j
lis ipfius memoria extat.Sufhciut lingulis b0^
iugis modij quini fati, Martio menfe fatum ■
xium e(Te bubus aiunt, item autumno grau£“'
futminnoxium autem fieri primo vere fatu^y

47 3

Liber XVIII.

^tfccno Grxcv,& farragi»e,& de ocini o,&
y> . medica, i/ cytifo. Cap. XVI.

L r ulicia, hoc eft farnum Gratcum, fcatifica-
fuj '°Ue feritur, non alriore quamor tligitorura
Hih°: 9uant6que peius tradlatur, tanto prouenic
gll ‘Us'Rarum didlum.efte aliquid cui ptoCtnc-
Pelfetlt'a’^ autem quod fccale atque farrago ap
Jij^^riOccari tantum dehdctat.Secale Taurini
tllri Alpibus aiiam vocant, deterrimum ,& tan-
ci,.lad arcendam famem vtiledcecunda.fed gra
A(j 'pula, nigritia triile,fed podere prtecipuum.
Cj m'fcetur huic far , vtmitiget amaritudinem
tamen fic quoque ingtatiflimum ventri
gtj ^al'c*!Llr qualicunque folo cum centefimo
'ec*10 1 *P1*arnclue Pro laetamine eft . Earrago ex
() "mentis fanis pratdenla feritur, admillaali-
Otti -0 ®,:vic‘a' EademinAfrica iit ex hordeo.

rda hxc pabularia: degeneranfq; exlegumi-
g l,sqtis vocatur cracca : in tantum columbis
Ja > vt paftas ea , negent fugitiuas illius loci
t0 '‘Apudantiquos erae pabuli genus, quod Ca-
Id^ynium vocat, quofiftebant aluurn bubus.
gelfratc pabulis, fegete viridi defedla, antequam
trajtct- Sura Manlius id aliter interpretatur, &
4C *l®tbae modios decem, vicis duos, tantun-
fr,ii'ei'Uilia; iniugero autumno mifceri &fcri
[c • Melius & auena Graea , cui non cadit
„u et>>admifta.Hoc vocitatum ocymum.boum-
tita tCau<a feri folitum. Vano appellatum a cele-
)y[ ^ Proueniendi , e Graco quod miri dicunt.
fj aica externa etiam Graci*, vt a Medis adue-
vtjfCt bella Perfarum , qu<e Darius intulit :fed
vn "jPtimis dicenda . Tanta dos eius eft , cum
Sit»'!?W arl>pl>us 'quam tricenis annis duret,
u*s eft trifolio , caule folilfque geniculati;

CG {

474 C. Plinij Naturalis Hifh

quicquid in caule aflurgit , Folia contrahunt1
Vnum de ea & cy tilo volumen Amphilochus ‘J
cit confufim. Solum, in quo feratur, elapidat'
purgatumquc fubigicur autumno : mox arat'
ik occatum integitur crate iterum &: tertie1?
quinis diebus interpofitis,& limo addito. P°^
autem {iccumfuccoFtimque.vel riguum. ItaPl'£
parato feritur menle Maio , alias pruinis ob^T

* repetiere

xia. Opus cft denlirate feminis omnia occupa1,!'

internafcentefque herbas excludi. Id pnrftan1
: J : ^ . i * i . rtS

iugera modia vicena.Cauendum ne adurat, t£
raque protinus integi debet, si fithumidum1^
lum herbofiimue , vincirur , & defeifeit in[’,3tf
tum. Ideo protinus altitudine vnciali herbis
nibus liberanda e(t manu potius , quim farcta

Secatur incipiens florere, quoties refloruit’ '

fexies euenic per annos , cum minimum qua:1

In femen marurefeere prohibenda eft.quia p3^

lum vtilius efl vfque ad trimatum. Verno f«' j
bet.liberariquc exteris herbis: ad trimatum t3'
ris ad folum radi. Ita reliquae hetbx intere11'
fine ipfius damno, propter altitudinem radie11!!
Si euicerint herba:, remedium vnicumeftara1!®
fiepius vertendo , donec omnes alia: radice*
tereanr.Dari non ad fatietarem debet, ne * deR
re fanguinem necelfe fit. Et viridis ..vtiliof*!,
Arefcitfurculose , ac poftremo in pulueiemm,

tilem extenuatur. De cytifo, cui & ipfi prineff*

fm. Anrtir 1 n n,ktiUr J:..:

tus datur in pabulis, affatim diximus inter
ces. Et nunc frugum omnium natura peraget
elb cuius inparte de viciis quoque dicatur.

Devitiitfrugunh&remediutfuid in ijue/J»1

terne genere debeat feri. Cap. X V 1 !•
f\Rimum omniu m frumenti vitium auena £

'& hordeum in eam degenerac:ficutipftfrl1'

V'

u

,ie . Liber XVII.I. 4

ta^^^ftanquippe cum’ Germania: populi fe
neque alia pulte viuant. Soli maxime
cSuf1''e humore hoc euenit vitium. Sequentem
teten 111 ^la^eE imbecillitas feminis, cum diutius
c(}r eft terra, prius quam erumpat. Eadem
atitea''10‘ ^ cariofum fuitciim fereretur. Prima
tet j^ftatim eruptione agnofcitur:ex quo appa-
ai*tadice efle caufam . Eli Sc aliud ex vicino
HU ‘'i v i 'i u m eum amplitudine inchoata gra-
Cc;ti)l C^ non^um matura, prius quim roboretur
ltai 3®am noxio cafiiim S: inane in fpica
ieni 'elc‘! quodam abortiuo. Venti autem tribus
4Utn°r^Us nocent frumento & liordeoi in flore,
cipj fmus ctim dcfloruere,vel maturefcere in-
tirotibus.Tum enim exinaniunt grana : prio-
bQtr iCaUfis nafci prohibent. Nocet & Sol cre-
tjG nube. Nafcuntur Sc vermiculi in radice,
pC|J[. cmentcm imbribus fccutis , incluferit re-
no laus calor humorem. Gignuntur & ingra.

fpica: pluuiis calor inferuefcit . Eli &
etQ,’atis diclus fcarabaius paruus , frumenta
0je etls' Omnia ea animalia cum cibo deficiut.
‘bm ^P^Gadcps, contraria feminibus : cauen-
b;i ETHe ne contafla eis ferantur. Imber in her-
tantum : florentibus autem frumento
a,' '~° nocet, leguminibus innocuus, pracer-
ciceri. Maturefcentia frumenta imbre l.e.
ba lr,®c hordeum magis. Nafcitur & herba al-
ita' ^an*co finiilis , occupans arua , pecori
tat 3Ue mortifera. Nam lolium & tribulos , &
iaterf°S ’ iaPPafflUe , non magis quam rubos,
telt trugum morbos potius , quam inter ipfius
tifJ* peites numerauerim. Cslefte frugum vi-
t|,hS'm^Ue malum , nullo minus noxium elt
S0, Frequeatiflima hxc inrofcido. tradiu,

conua

47l5’ C.Plinij Naturalis Hift.

conuallibufque , ac perflatum non habcfltiK
E diuerfo carent ea ventofa & excelfa • \a:
vitia fcgctum & luxuria eit , cum onerata icf,
litare procumbunt . Commune aurem ow ojSJ
fatorum vitium vrica, etiam ciceris ciim fal "‘j
ginemeius abluendo imber dulcius id facit. 'K
herba qu.x cicer enecat & eiuum,circunlig:1%
fe : vocatur orobanche : Triticum fimili ni° \
aira:Hordcum feftuca.qus vocatur xgilops:*v,
rem herba fccuridaca,quam Grxci a hmihcUlIj
ne pelecinon vocant. F.thx quidem conip^ jj
nccant.Circa Philippos ateranmon nomina11'
pingui folo herbam, qua faba necatur :
non, qua in macro . cum vdam quidam vc11!*
afiiauit. Aeri granum minimum cft in cotn j,
aculeato. Ciim eftin pane, celerrime verti-Jj,
facit : aiuntque in Ana& Grxcia balnea'01^
cum velintturbam pellere, carbonibus id frfp
iniicere.Nafcitur&phalangion in eruo, br''‘ ;
la aranei generis, fi hycms aqtiofa fit .
nafcuntur in vicia: Sc aliquando e terra coc61 p
minuti, mirum in modum erodentes eam*,,
morbi quidem fere hifunt.Remedia eorum ‘l1!^
cunque pertinent ad herbas , infarculo ,
femen iaftatur, cinere. Qui verb inferni11'.,
circa radicem confidunt , pr.xcedente cur»1..
ucntur.Vina ante femina perfufa, minus sgc?L.
re exriliroanr, Virgilius nitro & amurca pe1!
di iubet fabam : fic etiam grandefeere pro:’11'
Quidam vcro.fi triduo ante fatum vrina & 3<1 ,,
maceretur, pricipue adolefcere putant . Tcf
dem farritam modium fracfa: e modio
reddcrc.Reliqua femina cuprclfi foliis tufis 5 j.
fceantur, non c (Te verm ictilis obnox ia, nec 11 ‘(.
terlunio ferantur. Multi ad milij remedia >

„ Uker X Y 11 '• . .477

^tiar^ U aruo circunfcrri iubent , prius quam
> dcfodiquc in medio inciufam vale fi-
Uec Pa^crcm > nec vermem nocere *. fed
*ierj arn Pl’*us 9uam nictatur , alioqui amarum
Q^lin & armo talpi-contadta femina vbe-
t|}t a cbe.Dcmocrims luceo herba:, qui appella 4
r^oti.in tegulis nafccns tabulifue, Latine ve
bi*f ? aut digitellum, medicata feri iuber om
t^es endna.Vulgb vero.fi dulcedo noceat, 8c ver
j>iiral,1^,c«bus inhireant, remedium e It , amurca
iicul>ac ^ne fparSe,e>deinde farrire.Si in ar
*cges ire capcrit,runcare,ne herbae vin
?a|ie’.?e^tm a milio atque panico fhirnorum
■ Umue aSinina fcio abigi herba , cuius no-
notum elfc, in quatuor angulis legetis de-
^Ui disflu, vt omnino nulla auis intret,

^^^biguntur cinere mufreli , vel felis dilu-
tej.^emine fparfo, vel decodarum aqua . Sed
^ 'rfcV*rUS an*malium eorum etiam in pane.

‘clle bubulo femina attingi vtilius putanc.

, maxima fegetum pellis , lauri
lij5i *® *n aruo defixis, rranfic in earum folia ex ar
l)ei.‘b Ux‘uria fegeeum cafiigacur dente pecoris in
fiull 4 duntaxat; Scdepatli quidem , vel fipius»
.^infpicainiuriam fentiunt. Retonfarum
gil!s P*erneh omnino certum elt , granum lon-
fcjtt ’Cl‘Med inane cafiumque ac litum non na-
iljQ Ione tamen bis fecanc tertio dcpafcunt:

folia tantum herent. Sic quoque *cum
It)!j.^l,aocfimo fcenoremefies reddit * exilitas

fUm diligtiatioribiis cum centefimo quin-
^Ti^1 m°- Neque efi: cura difficilis > quam diu-

* BudxHi
Feli •

\ t que cil UlLd uiiiiwn** , vjuaiu uiu- t'ltUS foli .

h$ ^a9Ua rigandi, vepripinguis &c denfa vber ex Theo -
»cs ‘p1 Uacui'. Limum aute non inuchunt F.uphra- pbrafio hb.
^rifquejficut in Aegypto Nilus. Nec terra X.dcTUv

ipfa tu.

473

*-T rapojle-
raverbcru
intere uci io
jenfium hic
prorfius per
Turbat, hoc
me ds reffi
tuendu:Si
vero nebu*
lofis fit
ide,rhapha
nit-> miliu,

panici!. Jn
frigi du &
aq -tofo
prius feren
d ii , po fiea
in calido .
Vide Cato-
ne de Re.
rvfi.c.6.&
34 , vnde
hac fiunt
defiumpta.

* In fingi

bns

C.Plinij Naturalis HiR:.

ipfa herbas gignit . Vbertacis tamen tantS ^
vt fequente anno fponte reftibilis fiat fegeSj.!j
preflis vclligio feminibus : quae tanta foli
tentia admonet terra.’ genera in fruges defcfI.

i r ronf/mr! n n o tTffl * i

re.Igitur Catonis hac fententia eft:ln agro g

io &: lacto frumentum feri. * Si vero nch1".»
fit idem , rhaphanum, milium, panicum , ^
do&aqUofo prius ferendum , pofted in
In folo aurem rubricofo , vel pullo, vel h^S*
fo,fi non fit aquofum, lupinum. In creta'# Il*ji
ca, & aquofiore agro adoreum . In ficco#?)?
hcrbofo.ncc vmbrofo .triticum. In folo
fabam . Viciam vero quim minime - “5
herbidoque. Siliginem Zc triticum in 1 oco*y
to editoque, qui Sole quam diouifime tuffd jf'
Lentem in fruteCtofo 8c rubricofo , qui
herbidus. Hordeum in nouali, 6c in a ruo i ly-

reftibile poffit ficriitrimcfire, vbi femenrc^.V
* — -

tut am facere non pofiir,& cuius crafiitud^ i

ftibil is. Subtilis & illa fententia , Serenda

1 ./

tenuiore terra, qux non multo indigent fucy‘
cytifus & cicer , exceptis leguminibus f
luntur e rerra,non fubfecantur. Vnde &
na appellata, quia ita leguntur. In pingui
quae cibi funt maioris, vtoIusJtriticum’, fil^Jtf'
num.Sic ergo tenue folum hordeo dabit^V
nus enim alimenti radix pofcitdeuiorterr^y

linrmip tr! Tn I li nm i ? 1 Cn m . J

Corque tritico. In loco humili £ar adorcUt^y

tius quam triticum , feretur : temperato ^ \fl

cum ’& hordeum . Colles robullius . fed < vfj
reddunt triticum.Far & filigo,& cretofui» “*

ginofum folum fortiuntur. ,r

Dcprodigiiifi-ugum, & armdi difciplinu,^

E merum generibus. Cap. XVl^.g
T * frugibus oftentuui femel (quod

V„.L,bcr XVm' 479

t)U0 er“n) accidit, P. Aelio, Ca. Cornelio Coss.
ttij^ tl-n° fiiperatus ell: Annibal. In arboribus
dcf tu Bata produntur frumenta/ Et quoniam
4Utlc Cerreque generibus abunde diximus,
gypj.. pe arandi ratione dicemus, ante omnia Ae
CefL acilitatecbmemorara.Nilus ibi coloni vi
aiit ft ^enr’ euagati incipit, vt diximus, a folftitio
liti, 0l!3 Luna, ac primo lente, deinde vehemen
Vitgj ^Hadiuin Leone fol cih Moxpigrefcic in
dtq ae tranfgre(lb,atq; in Libra relidet, si duo-
cubita non excedit , fames certa ell , Nec
tctiits’,lxv i. exuperauit. Tato enim tardius de-
tr,vuTft° abundantius crcuit,& fementem ar
«a, “^credebatur, ab eius deceiHi ferere foli
fues impellere veftigiis femina depri-
W-mmadido folo: & credo antiquitus fafti
fed,n'NUnc quoque non multo grauiore opera:

11 1 irr ricn inarari certum eit abiefta prius femi-
fc inC''ni0 digredi amnis, hoc eft. Nouebri rata-
firimj^icfltCipoftei pauci runcat , quod botani-
ca virVocam'Reliqtia pars non nili cum falce ar
•err, nltP?ulb ante Calend. Aprilis. Peragitur au-
fefap)e*”s Mnio.n ipula nunquam cubirali.Quip
«tvecu .UJ.Um inbefl:, granumque limo tantum con
•liin '-excellentius Thebaidis tegioni frumen-
fed p^nniam paludris Aegyptus. Similis ratio,

Phtat 1 c i "n s maior * Babyloni ac Seleucix, Eu- * Babylo-
qf?’ ”r'Sr' re(lagnantibus,quonia rigandi niu.Selc»-
C°ar aV“i manuteperatur. Syria quoq; tenui fui- cU
a'lfino. ,Utn nu>ltifatiam in Italia oiloniboues
!cri,]°u 05 v°mcres anhelet. In omni quidejpar-
'r?'fed in hac quide maximevaletoraculu
queq; regio patiatur. Vomerum plura
'vllher vocatur, pra-defam, prius quirn pro
tUc> tertam fecans,fucud% fulcis veftigia
praefui

4S0 C.Plinij NTitufilis Hift-

prafcribens incifuris, quas tefupinus in ara1'1’,
mordeat vomer. Alterum venus effc vulirare»"

mordeat vomer. Alterum genus eft vulgare •
ftrati veftis. Tertium in folo facili, nec toto P
redlumdentali.fed exigua culpide in roftrod,
tior hac quarto generi, fed exacurior in mt*c«
nem faftigtata.eodemquc gladio fcinJen* .
lum.dc acie laterum radices herbarum ied11^
nonpridcnr inhentuminRlictia.Galli.T duas

diderunttali rotulas, quod genus vocant

rati . Cufpis effigiem pala; habet . Serunt' it® "i
nili culta terra,& fere noua.Latirudo vomeri’ ^
fpitcs verlat.Semen protinus iniiciunt, cratPa
dentatas fupcr trahunt. Nccfarrienda £u8*'J
modo fata.fed porcellis binis ternilque fiOL
Vno boum iugo ccnlerianno facilis ioli q**lJ

gena iugera, difficilis tricena, iuftum eft.

De temporibtu Arandi , & iantfoone
boam. Cap. XIX.

IX arando magnopere lentandum eff Ca^j,
oraculum : Quideil primum? Agrum benf ‘‘j
lcre.Quid fecundum? Bene arare . Quid
Stetcorare.Sulco vario ne ares. Tempeftiu^jf
Tepidioribus locis abruma profeindiarua^'
tet .frigidioribus ab xquinodio verno.Eti’’^,
rius licca regione, quam humida. Maturius (i
fa terra, quam lbluta , pingui quam macra.
ficca & graues aftates, terra cretola aut g ta£.y
vtilius inter folftitium &c autumni aquinoo?!
aratur. Vbi leues altus , frequentes imbres ita

gue hcrbolumque folum , ibi melius calo111,,

-‘r.i

Altum & graue folum etiam hyeme mouct1!^

cet : tenue valde 8r aridum , paulo ante f*[ly

tempus. Sunt & hic itis leges" . LutofamterI~

tangito. Vi omni arato: prius quan1

Nfci

Liber XVIII.

481

r0; c'ndito. Hoc vtilitatcm habet, quod inuer-
Vq*fPitc herbarum radices necantur. Quidam
xSu‘no^*° verno profeindi volunr.
v ^ Vcre ft^el aratu eft , a teporis argumen-
to *rUa&u vocatur. Hoc in nouali atq; requie-

k » vjtdim , nut xm uuunii <*uj> icrjmc*

Hjs ?c^flrarium eft.Nouale eft, quod alternis an-

% ICi iriM. A ......IA. l . _ ' — .. ,1 i n~ a

1' . "*«••**«•» “»»-

Op rimi, Araturos boues quam artf illime iugi

Cm« Vt caninhlic fiihlnri-c ifpnr • I?r minimi

rOpf, '2 — - — — * o *

C-^vt capitibus lublatis arent : lie minime
tur ^ ir°ntundunc.Si inter arbores vitefqueare-

‘■t^Cl 1 1 1; ranillrari riP irarminntvi fptiorfl n^(>

kcrp -*•««» capiftrari, ne germinum tenera pr£*
lerj- r- Securi c u lam infitiuam pendere, quain-
^tr ktUl ,radices-Hoc melius, quam conuelli
>gi . “ouefque lu&ari. In arando vcrluin per-
ii rUjC «tiareinatto %ius.Iuftum eftprofcin-

-,ujc i j , tu piuiun-

‘Wiiu a°dianta 1 ill8crumvn0 die, iterari Ic-
, .j,crum t fi fit facilitas foli : fi minus , pro-
1ta| j J 1.e™ ifiem., iterari afiem- : qua ndo Sc ani-

Iti/< ^ labori mfllrl IsiTA. A^riiir O

■'«Ujfi , , Cv. ani-

f^tic r , on matura leges ftatuic . Omne aruum

Jik. ll,LCi5,mo\' & nhl inliis filhiiri

I- fi 1 • f7 ■ v «tuuiH

‘iiidj ulicis,niox& obliquis fubigi deber.Incol-
do ;n ranfucrfo tantuin monte aratur , fed mo-
h)crc ‘feriora , modo iainferiora roftratevo-

r "«yu , u-iuuo ia nuci iora loiirate vo-
Joon* Tanruimque eft laboris homini , vr etiam

k Vir fi.rs r»-s ' /7 I

‘ Hau, funSarur- Certe fi'ne lloc anima

*o«tt

pauaticatur

.. O ------ wiiiiiiu-

fccu.,.. ans genrcs farculis aranr. Arator , nifi

Inde tranfiatum hoc

I ^en • C JJUI

'‘Cnturv, ‘J**0™™ . Ibi itaque caucarur , vbi. in-
Hida ' PUrget ',omel.cm dbbinde ftimulus

Ufpjj " • J urget vomerem lumnde itin:
1» tj rulla. r,camna inter duos fulcos

Ue r I* ! «UIH». «sv* fcn(.

^t reJrnquantur, gleba: ne exultent. Male
'11. m atu®m , quod fatis frugibus occandum
'Hlj- demum refle fubailum erit, vbi non in.
tijs j dtvtro vomer ierit . Invfu eft , &colli-

flUCo^rp° fi

ita loeuspofeat, ampliore
infollas aquam deducanr.

Tom. ij. XI H

4§z C. PiinijNaturalisHifh

De 9ccando,<£r quodam arationis gener e, & dcitA
time & refectione. Cap. XX.

A Ratione per tranfuerfum iterata, occatio
quitur,vbi res pofeie , crate vel raftro, & V
to femine iteratio. Htec quoque vbi confudi
patitur, crate dcntata>vel tabula aratro adne>j,
quod vocant Jirare, operientes fcmina:vnder,
miun appellata deliratio eft . Quarto feri 0>*t
Virgilius exiftimatuc voluilTe.cum dixit o(.
mara efie fegetem.quar bis foletn,bis frigor3 *
filTet.Spifliu.s lolii, ficutplerunque in Italia iA
to fulco feri melius elt.m Thufc is vero non^.,
fabam &c viciam non profeifio ferere fine
no, compendia operxeft. Non omittemus vfl
etiamnum arandi rationem in tranlpadafl^S
lia bellorum iniuria excogitatam . $alalficV'
fubiedtos Alpibus depopularentur agros , P |(.
cum miliumque iam excrefcens tentauerc.^j*
quam refpuebat natura , inararunt. At illiC,IV
fes duplicata: docuere quod nunc vocant
re , id efi aratrare , vt credo tunc diiium.
vel incipiente culmo , cum iam is bina
emiferit folia.Nec recens fubtrahemus c&a
plum.inTreuerico agro tertio ante huncafl1^
compertum. Nam cimi hyemc praegelida
fegetes efient, refeuerunt , refarrientes cai
mcnfc Martio, vberrimafquc mefies habucr
Nunc reliqua cultura tradetur per gener3 1
gum.

De cultura terra. Cap. X X I. nc

Siliginem , far , triticum, femen. hordeU1*1^ |
cato, larrito, runcato quibus di£lumer>c
bus. Singula: opera: cuique generi in iuger? vf
ficient. Sarculatio induratam hyberno Pyf
foli trifiitiam laxat temporibus vernis,

, * ^ . .-V

fole Liber XVI II. 485

tJ(j. ^mittit . Qui fatriet, caueatne frumenti
fju'Ces fuffodiat. Triticum , hordeum , femen,
‘H a °*s faLr*re melius. Runcatio , cum feges
t^/hculoeft, cuuliis inutilibus herbis , frugum
te j Cetn vindicat.fegetemque difcernit a ce fpi-
{^ 'Sunrinum cicei eadem, qui; far , defiderat.
bjj.i1 runcari non geliit , quoniam euincit her-
Occ1U*>'num runcatur tantum. Milium, panicum
(J|j tu‘ &farritur , non iteratur , non runcatur:
tett 14 fafeoli occantur tantum. Sunt genera
iij c‘ ' Suarum vbertas pectinari fegetem in her-
»ejs S8*tCratis & hoc genus, dentata: ftylis fer-
Pati /ac°i nihilominus &c depafcucur.Qua: de-
At jar‘ln‘,farculo iterum excitari neceflatium.
fe,/1 “aftris , Africa , Cyrene , omnia ba:c fu-
ti0“ac‘ja fecit indulgentia cxli ,&a femente
Gcci ",l non‘s mentibus in aream tedeunnquia
loj-c as coercet herbas fruges nocturno tactas
det T?Et’ens.Virgilius alternis cellare arua fua-
ptQ’ | n°c . fi patiantur ruris fparia.vriliiiimum
a Ubio cft. Quod fi neget conditio, far fe -
ta (, Um>vndc lupinum, aut vicia, aut faba fubla-
quj terra faciant fictiore. In primifq; &
Te^ t'mtandum quadam propter alia feri obiter:
He ecl jtllln prouen ire priori diximus volumine,
/'tt f ,fln faquus dicantur . Plurimum enim rc-
°h cuiulquc ratio.

Deftmma fertiUtaie ,& b: fera vite , ir
differentia. Cap- X XI /.
V_suitas A frica; in mediis harenis, petentibus
Pefet/Ve‘s Leptinquc magnam, vocaturTaca-
Hit j- lc‘ fiper omne miraculum riguo folo: ter-
djt , Win. pain in omnem partem fons abun-
iifj p | 'Sus quidem , fcd certis horarum fpatiis
‘ hiatus inter incolas. Palma: ibi praegrandi
HH t

484 C.Plinij Naturalis Hift.

fubditurolea , huic ficus, fico Punica, illi
* derntirn lub vice feritur frumcntu.mox legume, * de»11
olus , omnia eodem anno : omniaq, aliena ^
bra alutcr. Quaterna cubita eius foli in quath
tum, nec vt a porrc&is metiantur digitis ,-fcd*
pugnum contradis , quaternis denariis ve»1 U
dantur. Super omnia eft , biferam vitem bi$ •*,
no vindemiare . Et nili muiciplici partu
niatut vbertas, pereunt luxuria finguli &**•-*£
Nunc vero toto anno metitur aliquid. Cofl^
que fertilitati no occurrere homines. A quat|'v
quoque differentia magna riguis eft. In
nen/I prouincia nobilis fons Orge nomin^J.
in eo herba: nafcuntur in catum expetitae bu&.
vt merfts capitibus totis eas quarrnnr.fed
aqua nafcentes certum eft non nili imbribus?

1 Ergo luam quifque terram aquamque nuU**1
Dequalitateterr a & Jlercorat tone.

C*p. XXIII. *

SI fuerit illa terra quam appellauimus
ram , poterit fublato hordeo milium fe£,yl
condito rhaplianus : his fublatis hordei»»»1 a
triticum , ficuc in Campania : fatjfque talis
aratur cum feritur. Alius ordo : vt vbi adof^y
fuerit, ceftet 1 x 1 1. menfibus hybernis , &•'
nam fabam recipiat * aut ante hycmalcn’
ceftet.Necno minus pinguis alternari P°ce^fr
f\ frumento fublato legumen tertio feratur ^
cilior & in annum tertium celTet. Frum^y
quidam feri vetant , nifiin ea qua: proxim0^
no qnicuerit. Maximam huius loci partemjy

«orationis obtinet ratio , dc qua & prior» yjjo

mus volumine . Hoc tantum vnum in

eft. ni (i ftercorato,feri non oportere :quan^\^

& hic leges fune propria. Milium, pani

Liber XVIII.

4S7

hj

tiapus, nifi infiercorato non ferantur. Non
j. ^oiaro frumentum potius quam hordeum fe-.
C hem innoualibus , tametfi in illis fabam
volunt, eandem vbicunque quam rccentifli-
s/ ^ercorato folo. Autumno aliquid faturus,
y P^mbri menfe fimum inaret poft imbrem.

fi verno erit faturus, per hyemem fimum
^T°hat.IuftumeR vehes xvt ii. ingero tri-
I *' ^ifpergere autem prius quam arcfcat,aut
rcmine< s i ha:c omiflk fit ilercoratio, fc-
efi , prius qu&m ferat, ante puluerem.
jgod vt hailc quoque curam determinemus, iu-
* cft fingulas vehes fimi denario ire , in fin-
t . pecudes minores , in maiores denas' : nifi

hoc , male fubfirauifle pecori coi o-
^/^^ppnreat. Sunt qui optime fi erC orari puter,
(j ^io retibus inchila pecorum mafione. Ager
eft °n ^^oratur > alget : fi nimium ftercoratus
duri cur : fatiufque efi id firpe , quam fupra
facere . Quo calidius foiumcft , eo mi-
Saddi (krconsiatio cfi.

at e feminum, & difciplina feminandi,
quantum ex quoque genere frumenti,
tn tugtro f ‘.ren dum,& temporibus ferendi.

_ £ap. A^Xf 1 / f

optimum anniculum, b-imum deterius,
y .^iwurti peUintum, vitia Utrile:& in vno oni-
^Mefinira genere ratio «ft- Quod in ima area
0olcdit,ad femen referuandum eft. Id enim
«S®Um> quoniam grauiffimum: neque alio
1,7° vtilius difcctnitur. QiK fpi« F« interual
„ len>ina habebit , abiicietur . Optimum gra-
1^ quod rubet, & dentibus fratium eundem
t*t coiot e ut ■ deterius , cui plus intus albieli,
HH ;

4 86 C. Plini j Naturalis Hift*

Certum terras alias plus feminis recipere >
minus. Religiofumque inde primum coI»3>Jf
augurium , cum auidius accipiar, efurire cr^!,
tur, & comede femen . Sationem locis hunu“,
celerius fieri ratio eft.ne femen imbre putret'3'
Siccis ferius, vt pluui9 fequantur : ne diu ia£C,.,
atque non concipiens ,euanefcar.It£mque
nataiStione denfum fpatgi femen, quia
concipiar.Serotina rarum ,quia dcnficatenif1!,
necetur . Artis quoque cuiuldam e(t , aquali'*
fpargere . Manus vtique congruere debet cj
-gradu , femperque cum dextro pede. FicqtioC
quorundam occulta ratione , quo fors Sea'f,i
atque foecunda cft. Non transferendum
frigidis locis femen in calida , neque ex pr*J
cibus in ferotina; idque in contrarium pr*cfjj.
re quidam falfa diligentia-Serere injugero^
perati foli iufium eit tritici aut filiginis
v. farris aut feminis ( quod frumenti genu* \
appellamus )x, hordei. Fabs quintam pafl£j.
amplius quam tritici, vici® x 11, ciceris
cercul.c &pifi 1 1 r, lupini x, lentis 1 1 r, fed®3 ,,
cum fimo arido feri volunt , erui v j, filici* *
fafeblorum 1 1 u.pabulix x: milii, panici fcy
ries quatuor.Fingui foloplus. gracili min«s'V
fc alia diffindi io.Jn denfo, aut cretofo, aut*.,
ginofo folo .tritici aut filiginis modios fc<: j,
ioluta terra & nuda , & iicca , & latra , quan'y.
Macies enim foli maior.nifi rarum culniuD5 j
beat , fpicam minutam facit & inanem.PinO
arua ex vna feminis radice frutice numer0'' \
fundunt, denllimq; fegetem e rarofemine
runt.Ergo inrcr quatuor &c fex modios pro n3p
ra foli.alij quinqi non minus feri , pluref^Fj.
cipiunt ; item in coalito, aut cliuo.vt in

feti

Liber XVIII.

487

c Pertinet oraculum illud magnopere cufto-

uin.Segete ne defruges. Adic-cit iis Accius

Z^u, „

Pra-xidico, vt fereretur, cu Luna efletin Arie-
je'Gcniinis,Leonc>Lil>ra,A4uario.Zoroafties So>
cfr1 ** partes Scorpionis tranfgrellb,cum Luna
i ‘^«'1 Tauro. Sequitur huc dilata & maxima
cura de tempore fruges feredi qu?ftio»
Q^Suaqucex parte ratione fiderum connexa,
^mobre fententias c

pnh

somnium in primis ad id.
gentes exponemus . Hefiodus, qui princeps
de agricultura prarcepit , vnum tempus

^ ae agricultura piaxepii.» vuu*«

'"di tradidit .i Vergiliarum occafu. Scribebat
l”111' inBctotia Helladis, vbi ita feri diximus.
ltfr diligcntiiiimos conucnit.vt in alitum qua-
uPediinrquc genitura, efle quofdam ad conce-
. impetus & terra;. Hos Graxi ita definiunt,
f la? fit calida &liumida, Virgilius triticum
j '^Vergiliarum occafu feii tubet , hordeum
V^lquinoilium autumni & brumam: viciam
v^fareolos&lctem.Booteoccidente.Qu0 fit,
o dotum fiderum aliorumque exortus & occa-
Js digerendi fint in liios dies. Sunt qui & ante
. filiarum occafum feri tubeant , duntaxat in
^‘daterra calidifq; prouinciis, Cuflodiri enim
coi rumpente humore , ic a ptoximo im-
vno die erupere. Alij ftatim ab occalu Ver-
inf 'Uro ieqni imbres ,& feptimo fer* die. Aliqui
. nigidisab aquinodlio autumnhin calidis fc-
‘Us .neamc h vernem luxurient. Inter omnes
{ye‘n conuenit circa brumam ferendum non
c » magno argumento : quoniam hyberna fe- .
a Itla »cum ante brumam * nata fint , ieptimo
fj' e'umpant: fi poft brumam, vix xt. Sunt qui
'‘“petent, atque ita pronuntient, feftmatam le-
<lthiein fype decipere, ferotinam femper.E con-

* HU 4

488 C. Plinij Naturalis Hift.

trario alij.vel vere potius ferendum, quam n>3 _
in autumno . Atqr vbi fuerit necefie, inrer fa*1?
nium St vernum requinotiium. Quidam oirii'
cslefti cura,vt inutili.iemporibus definiunt. Vf’
re linum Stauenam, & papauer : atque vtinU5‘
etiam ttafpadani feruant, vique in Quinquat[Q
fabam,filtginem Nouembri menfe : far xeptclF
bri. extremo vfquc in Idus 04tobris . Alij f0,
hunc diem in Caledas Nouemb.Ita his nulla V'
tura cura ethillis nimia,& ideo caca fubtifi18*
cum res inter rullicos geratur, Iiterar ntque Q
pertes.non modo ltderum Etcofitendum efi.3;,
lo maxime conliare ea-.quippe Virgilio iubeO ’
pradifei ventos ante omnia, ac fiderum mo***
neque aliter, quam nauigantibus,ieruari»Spes.5.
dua &imnienfa,mifccripolTec:leilem diuic1^
tem imperitix : fed lentanda tam grandi vi1'
emolumento . Prids tamen (ideralis difficub3'
quam fenfere etiam periti, fubficienda conttu
piationi eft: quod deinde latior mens diicc -,j
ac.rio. St facta fentiar , qutc futura pra'fO*1
non poffinr.

Digcliic fiderum in nnHes ir dies. Cap.

PRimum omnium dierum ipfotum anni , 5*
lifquc motus prope inexplicabilis ratio ?
Adc cen v.adiiciunt etiamnumintercals1' j;
diei noclifq; quadrances.Ita fic.vt tradi non f'
■fint certa fiderum tempora. Accedit cubici'3 ^
irtm obfcuritasjaunc ptxcurrcte.nec paucis^
bus,rcmpeftatum figmficatu:quodprocbin,'*o,
Graeci vocam: nunc poftuemente , quod epi^ju
naarin : & plerunque aliis citins:: alias tat“7'
carlieifaSu ad terram deciduo : vnde vulgo
teniute reddita, confciftum fidus audimus-
ttcea cum omnia Irae Jiatis fidelibus carl^H (

Liber XVIII. 4S9

x»s confler, inrerueniuntmoru ftellaru gran-
^Sjimbres,^ ipfi no leui eficflju,vt docuimus,
jj.^-Uuque concepte tpei ordinem. Idque ne no-
J8 'itum putemus accidere, &: reliqua fallit ani
c lagaciota circa hoc , vtquo vitatorum
h°nfUt: adliuaique alites pra poUeri aut pr^pro-

j- r* rigores necant, hybernas arflus.Ideo Virgi-
cjl,s errantium quoq» iiderum rationem cdiicen-
praecipit , admonens obleruandum frigidae
tranficum.Su nt qui certifsimuni ve-
*s indicium arbitrentur ob infirmitatem ani-
c . papilionis prouemum .* Id eo ipfo anno,
t.Urtl commentaremur harc notatum eft, prouen-
JP1 eorum ter repetito frigore ixtindum.adue-
v^‘qiie volucres ad v i. Calcnd. Ftbruarij fpem
ul,s ^ttulille , moxfiruiflima hyenae condicta-
n, S,^ts anceps primum omnium a cado peti le-
deinde eam arg-umemis elfe quaedam. Su*
omnia eft mundi conuex itatis terra riimque
P°*i differentia, -eodem fidere alio tepore aliis
iif?ieiltc fe gentibus :quo Eu vt caufa eius non
► dem diebus vbique valeat. Addidere difhcul-
tCln & autores diuerfisin locis obferuando,
«tiara in iifdem diuerfa prodedo. Tres au-
£ba,-e, ChaMa:a, Aegyptia, Graxa. His
h r 1 J »t apud nos quarta Caefar Dicator , annos
t- Wascticfum redigens fingulos9Sobgenepe-
fcbntix eius adhibito. Er ea ipia ratio poft-
. . v°mpetto errore corre&a cft * ita vt x.i i. an-
e\s c°ntinuis non intercalaretur , quia coeperat
^ annus motrari , quinius antecedebat. Et

'^fig©nes ipfe trinis commentationibus , quan-
dil>gcatiQr«eJifet ceteris, no cefiauit tamen
ferae tc o ir ig ©d o . Au tot c s prodi-

©a 4 tquo . praetexuimus volum in i huic, raro

45>o C. Plini j Naturalis Hift-

vilius fententia cum alio cogruenrc. Minus 1'1,<
ia reliquis mirum, quos d inerti L-xciifaucrin' :C’\
'diffidere blus.Eorum qui in cade regione *difsidcre, vl\
difcordiarn ponemus exempli gratia: Occa!1!
matutinum Vergiliarum Heiioduslnam
quoqi nomine extat Altrologia) tradidit fifti£
aquinoditim autumni conficereturiT hales
die ab scquinocUO: Anaximander uir.
mon xlvii i.Nos lequemur obleruationei” '
farisimaxinreque h.xc erit Italia: ratio.Dicei»*
tamen & aliorum placita : quoniam non vfl*
terr?,fcd totius natur? interpretes fumus, noR^,
toribus politis (id enim verbofum eff) fed re?1»
nibusivt legentes tantummcminerim,brcuiia|,
gratia, cum Attica nominata fuerit , firnul
ligereCycladas infulas: cum Macedonia ,
gnefiam.Thraciaxtim Aegyptus, Phoenice,
pruni, Ciliclauvcum Bcrotia, Locridem, Pb .;
dcm,& finitimos femper rraiSusxum Helleftjjj
tus, Cherrhonefum , & continentia vfque A1”,
montemxtim Ionia, Altam, 8c infulas Afi*'-cV
Peloponnefus , Achaiam, & ad Hefperum ia<\„
tes terras. Chaldxi AlTyriam & Babylonia'1’1 l(j
monftrabunt. Africam , Hifpanias, Callias l'1 (j
non erit mini.Nemoenim oblevuauit in ii*>^|i
(iderum proderet exortus. Non tamen dinh(.
ratione dignofeentur in i Ilis quoque terris d)? j,
ftionc circulotfi , quam in fexto volumine
mustqua cognatio ccli.no gentili modo.vei1^
biti quoq; fingularu intelligitur.nota ex h<s ‘j
ris,quas nominauimus, fumpta couexitate
li, pertinentis ad quas quifq; qujret terras, ^(£i
eatu fiderti exortus , pet omniii circuloni r r
vmbras. Indicadii & illud , tetnpellates iffts /
dotes fuos habere quadrinis annis:8< eafd^,j

Liber XVI II. 491

?3£na differentia rcuerti ratione Solis: odonis

c‘o augerieafdcm.centefima reuoluente fe Lu-

' Omnis autem ratio obletuata eft tribus mo-
'5> exortu (idcrum occaftique, & ipforum tein-
(j?rUna cardinibus. Exortus occafiifq; binis mo-
J^bccIljgunrur.Autenimaducntu Solis occul-
5bfUl: Ecconfpici dcimunt , aut eiuidem

e ’‘cefTu profcrut fe.Emerfum hoc melius, quam
. cofuctudo dixillet : & illud occulcatio-
ic ^ Potilis quam occafum. Alio modo, quo die

0 c‘Piunl apparere vel definuc, oriente Sole, aut
Ccidcnre , matutini vefpcrtiniue cognominati,

,.l0ut alterutris eoru mane vel crepufculo con-

1 n8it.Dodrates horarii, cum minimu, inrerual-
v cade(iderat ante Solis ortu, vel polt occafum,

0 3fpicipoffint. Praeterea bis qu^daexornitur 8c
tdk Uut' °mn!fq: iermo de his eft ftellis, quas
p3,1?cere c$lo diximus. Cardo teporum quadri-
f j f’ia anni diftinftionecoftar, per incrementa
v Cls. Augetur hate a bruma, & .-tquatur nodibuj
jHio arquinodio diebus x c. horis tribus. Dein-
^'ifiperat nodes ad folftitium diebus xen r,
a0tis x 1 i.vfqi ad atquinoftium autumni. Et tum
^ Stata die procedit ex eo ad brumam diebus
U* * x 1 x, horis 11 i.Hor? nunc in omni accef-

“Ill:?quinodHales,non cuiufcunqi diei fignifi-
amUr:omnefque ex differenter fiunt in oftauis

^"ibus fignorum.Bruma Capricorni ad, v 1 1 1.
■dend.Tanuarij ferearquinoctium vermi, Arie-
, bfclftitium, Cancri: alterumque ^quiiiodium,
t ,br?iqui &ipfi dies raro no aliquos tempefta-
3 fignificatus habent. Rurfus hi cardines fin-
"ul‘s etiamnum articulis temporum diuidutur,
OI«nes dierii fpatia, Quoniam inter
utitiii 6c Muinottui autumniffidicuie occafus

autum

4?i C. Plinij Naturalis Hift.

autumnum inchoat dic x lv.Ai ab xquinoS1'1
eo ad brumam , Vergiliarum matutinus occJ.
fushyemem die x 1, 1 1 1. Inter brumam 8c a;*]111
noefium die x rv. flatus Fauonij vernum I:iy
pus. Ab xquinocJio verno initium xflatis <*'
xtvm. Vergiliarum exortus matutinus. N' _
incipiemus a lenientibus frumenti hoc e(l.';f'
giliarii occafu matutino. Ncc deindeparuoruy
fiderum mentione concidenda ratio eft.S: ^ ,
cultas rerti augenda, cum fidus vehemens Otlf
nis iifdem diebus longo decedat fpatio.
tibus tempora pleriqucprxfumunt,& ab x i-
autumnalis x-quino tij fruges ferunt, aductt'rj
« Corona: exortu , continuis diebus certo prPf*
imbrium promi Ho. Xenophon non anteq11’ _
Deus fignii dederit. Hoc Cicero Nouembris ijj
bre fieri interpretatus cft.cum iit vera ratio
pritis ferfdi.cjudm folia cceperint decidere.^
ipfo Vergiliarum occafu fieri putant. Aliqu* *
11 t.Idus NoucmbriSjVtdiximus, (eruant --<nt
niam id fidus etiam velbis infHtoriscll.itrd*
cxlo notatu facillimum. Frgo ex occafij eiu*5
hyeme augurantur .quibus eft cura infidi*11
negotiatoris auaritia. Nubilo occafu pkiuitf’ ,
hyemem denuntiat : ftatimcj; augeat lacerna*!
pretia : fereno afperam , & reliquarum veft***J
accendunt. Sed ille indocilis -cali agricola,
fignu habeat inter fuos vepres, bumumqi
aipiciens.cum folia viderit dectdua.Sic ind'*
tur anni temperies, alibi tardius.alibi matunjf
efficit. Ita enim fentitur.vtcxli locique » afficit hfk,
ra: tdque in hic ratione prxcellit.quod eadvj
& in mundo publicaeft.&vnicuique loco
liaris.Miretur hoc, qui non meminerit ipfo "2
«nali dic pulegiu in carnariis flotetetadev »' j,

oc^

Liber XVIII. 49)

' ^^lcum efle natura voluit.Etferedi igitur hoc
?(^ic lignum. Haec eft vera interpretatio , argu-
p naturae fecum afferens.Qmppe fic terram
j/1* fuadet , promitdtque quandam ftercoris vi-
r 111 »& contra rigores terram flatufquc operiri a
e ^miat.&c monet feftinare. Varro in fab* vti-
il!c/atu hancobferuationem cuftodiri prfcccpir.

plena Luna fercndam.Lentem vero a xxv.

» xXx. Viciam quoque iifdcm Luna: diebus.
fi a demum fine limacibus fore.fjuiclam pabuli
fic feri iubent , feminis autem vere. Eil &
ma-nifefiior. ratio , mirabiliore naturae pro-
. ^ntia,in qua Ciceronis fententiam ipfius ver-
^flubfignab imus,

,'*'B veri fimper vindii,fempsrqut granata
snufciu ,trifUni folii a. efi grandefecre fatu :
j 1 ^fruges fimdens, Tria tempora monihat arandi.
r* «is vnum hoc erit idem & lino ac papaueni
j. teUdo. Cato dc papauere ita tradit: Virgas &
?*«wnta,qu* ribi in latione fuperant , in (egete
(?n'burito.vbieascombulFeris,ibi papauer re-
gi0 fyluellre : quod in miro vfueft mt-lle deco-
'lln ad faucium remedia. Vrfque fomnifera
'an> fatiuo.I t hadlenus de hyherna feraente.

totitucultura, & quid qmqttemenfe
ln fgr* fieri oporc eat . Cap. XXVI.
V/Itum vt pariter omnis cultura: quoddam
. .^reuiarium peragatur , eodem- tempore con-

etl>t & arbores llereorare.aceumulare item vi*

j^as ■ fiiffitit in iugerum opera : Sc vbi patietur
effatio, arbuilaac vineas putare, feminariis
j Iu‘n bipalio pra:parare,incilia aperire, aquam
*' agro pellere, torcular lauare & recondere,
j. Calend.Nouembr.gallinis oua fupponcre no-
«jdonee bruma conficiatut.In eum diem ter*

nadtna

494 C. Plinij Naturalis Hift.

nadena fubiicito adlate tota, hyeme pauciof*'
non tamen infra nouena. Democritus talem *"!
tutam hyemem arbitratur , qualis fuerit brui>1>
dies,& circa eum terni; item folflitio arilareII,|
Circa brumam plerifque bis feptem halcyon11!'
fetura ventotii quiete mollius catlum : fed
his& in aliis omnibus ex euentu fignificaii011,
intelligi fidera dcbebunt.nd ad dies vtique
finitos expedari tcmpellatum vadimonia- f j
brumam viteinjie colito.Vina tum defjtari.'’1’
etiam diffundi Hyginus fuadetfi confeft**.
feptimo die, vtique ii ieptima Luna copctat-*-*
rafa circa brumam feri. Bubus glandem lU ,
1,1 modios afpetgi conuenit in iuga lingula * modios. L3t
cclx . Sic gior valetudinem inteftat.Sc quocunquetemf.1’
Manutuu re detur, li minus xx x. diebus corinuis data ,
** vttuii. narrantvernafcabiepcenitere.Materiei cx^,
cod. dx tempus hoc dedimus. Reliqua opera noh111

na maxime vigilia coftant.ctim lint nodes cl<)
to ampliores. Qpialos,crates,fil'cinas texere-
ces incidere. Ridicas pratparare interdiu x* ’
palos l x,in lucubratione vefpettina ridica*
palos X, totidem antelucana. A bruma in

nium Celari nobilia iideta figniheant.
lend.lanliarij matutino Canis occides. Quo ,
Atticie & hnitimis regionibus Aquila veffc
occidere traditur. Pridie Nonas Ianuarij CS1*',
Delphinus matutino exoritur, 8c politio die '
dicula , quo Aegypto Sagitta vefpeti occj"''
Item ad v t.Idus Ianuarij ciufdem Delphini
Ipertino occafu continui dies hyemant Itali-1'.)
ctim Sol in Aquarium fentiatur tranfire ,
fete x v i.Calend.Feb.euenit : v 1 1 1. Calenddjj
la regia appellata Tuberoni in pedore teo“
occidit matutino.Et pridie Nonas fcU Fid*c‘^

XVIII.

Liber a v i i i. 4 ^

c^P?ri. Huius temporis nouiffimis diebus , vbi.
patietur celi ratio, terram ad rofaruin Sc
f5CUni vertcre bipalio oportet.Iugero ope-
tc *-x.fufficiunt. Fodas purgare,auc nouas face-
a ' ‘ftnteIacanis ferramenta acuere, manubria
fc ?r5»d°lia qualia farcite, ipforumquelaminas
i^ edo purgare , aut nouas facere. A Fauonio
le jjiuinoftiii vermi C\‘fari iignificat x v i i.Ca-
tlI ^•^artij triduum varie. Et v Lij.Calend.hi-
fp _ jnis vilu , & poliero dic Ardturi exortu vc-
c^olt‘no.ltem 1 1 r. Nonas Marti) Cadar Cancri
n. ,tu id Heri obferuauit. Maior pars autorum

r- — «UIUIUIU

deJniatoris emerfu vm.Idus aquiloni) pifcis
j- ltu. & poliero die Ononis.Tn Attica Miluiu
les n °“feruatur*Carfar & Idus Martias fera-
Cai annotauit Scorpionis occalu txv.vero

lc j^d.Aprilis Italia; Miluum oftendi, x n.Ca-

*Q.r niin n- ~ ~ ! J i tr • ,1 -

ICjjJ - f u U W.Ut) A I i . V> .1 -

te^ /Equum occidere matutino. Hoc interuaJlu
torP°ris vegetilfimu agricolis, maximeq; ope-

' u?m cn. i 11 niin nrrr imi A fa 1 i itriir pnlm

vegetimmu agricolis, maximeq; ope-
e0 cj-11 c^»‘u l]uo prxeipue fallutur.Nequc enim

^cb VOcantut' munia, quo Fauonius flare

{'^d quo coeperifcHoc acri intentione fer-
• efi.Hocillo menfe fl£nu Deus habet.

liauu,

*tt CrV*"lt^onc minime fallaci aut dubia , fl quis
te y . r,Vndc aute fpirer is ventus, quaque par-
diximus fecudo volumine, & dicemus

)U1MUJUS IU.UUU > UlUlilJUW) u. UltllUUS

jhp J1aul6 opero fius.Intcrim ab eo die(quifquis

v. . itlEr 1 r \ oiKi rnihprir no urinnn \r r Tdm.

Jc'ii) quo flare c ceperit, no vtique vi.Idus
qUjj'rc<i Huc ante , quando prxuernat, flue poli,
•- “° byamatipoft eam diem, inquam, innume-

-/ vuirtli^UU C41U

icos cura diftnngat,& prima qu atque per-

C^^feri nequeunt.Trimeflriaferan-

teHt UCS PutcllIur flua dix-imas ratfone.Olec cu-
ftii! 'Jt‘r°ma Arantur inferantiiiquc. Vine.x pa-

e*Kur.semina digerantur , inltauremur aha.

tiarun

496' C. Plinij Naturalis Hifh

Harundines,falices,gcniftx feratur cxdantu*J
Serantur vero vlmi, populi, platani.vti didu c
Tum &c fegetes conuenit purgare, farrire hyb*
nas fruges maximeque far.Lex certa in co,cu
qua tuor fibraru e fTcc ceperit. Faba vero non
te quam, trium folioru.Tunc quoque leui farC*^

purgare verius , quam, fodere. Florentem vri‘]..j |

»nifi fitfic- x v.primis diebus no accingere. Hordeum * 111

€u.<tc Afa ficco,ne ferito. Putatione xquino&io pera#3 £

ntttius An habeto.Vinex iugerum quaterna: opeix
tiej.ccdi.fi - alligantquetinarbuflo fingulx operx
dem [equit xv. Eodem hoc tepore hortorum rolarioru^J
iw- curaeft, qux feparatim proximis voluminj^

diceturreodem ropiarioru.Tunc optime
bes fiunt. Terra in fiituru -profunditur , VirtfL
maxime autorc,vc glcbasr Sol coquar.VtiliorjL
tentia , quxnonifi temperatum folurn in mcd .
vere arari iubet:quon*a in pingui flarim fn^;:
occupanrh;’rb.T,gracili infecuti xflm exic^a
tum nanque fuccii venturirfeminibus a nfn11
Talia autumno melids. arari cetrtS eft. Caro vf
na opera fic deftnirTcrobes fierifeminaria rj,
pagari in locis craffis & humidis: vlmo.s , fic ^
poma^oleasjprara llercorari Luna fitientes (L.
rigua non erunt, ab afflatu Fauonii defendbr^
gari herbas,malas radicitus erui, ficus interp^
gari>feminaria fieri, Sc vetera farciri.H ec ^
quam vinea florere incipiat.Itemq, pyro
te arare incipiar macra harenofaque. P^1 i
vtique grauiflima Sc aquoflfsima. Ita poflfc 4.
arato.Ergo liaec aratio has habebit notas 1*
fci primum fru&il oftendentis,ac pyri florc*1^ 1
Erit 8c tertia in bulborum fatu fcillx.Item
ronamentorum narcifsi. nanque Sc hac ter ^
rent: primoq, flore primam aratione oftefldjjj

^b'r XVIn' W

'er r.r ‘«jundamAettto nouifsimam.quando ir..
hin, c aUa al*>* notas pratbent.Ac non in no-
«d*. ls wueuir > na tabis florentibus attingatur
Uu, ,• d cnira noxium & exitiale ei eft tempus.
CtJ?"1 vel’o & Aras habent notas, ficuti ficus.
ger to‘ia pauca in cacumine acetabuli modo
tw, ,Uc"‘. £Unc maxime ferendas ficus. Aeuui-
aRi 'u,m velnumad y 1 1 1. Calend. Aprilis per-
tu'hii, IUr-A*> eo ywgiUuum exortum ma-
fignihcanc.Calend. Aprilis , r ,

,n Atdca Vergiliae veiperi occul-
at ucrmportndie in Bceocia.C?lari autem
'i«s tZ d,Tls • Aegypto Orion & gladius

ab*ondi.Cafari fexto Idus (igni-
lenw , .mibL'1 Libra: occafu : decimoquarto c a-
‘J At'bvft0 Suculi occidunt vefperi.fi-
NfeYr'ei?enS,&Ceira nlal'tflue turbidum, doci-
(iSHii;I° At/^X ’ * v' Ca:fari • conrinuoq; triduo
Vul2r, at' ‘ nutem x i 1. Calend.Hoc eft
«ppeftuum fidus 'Palilicium, quoniam xi.
bitjj^fij vfbisRoma: natalis, quo ferefere-
l>0 redditur, claritate obferuationi dedit,nim-
l>as (iJ,frSUmem<> H.vadas appellantibus Grecis
his q Uas-QpQdnoftri aiimilitudinc cognomi-
fetiti- , Propter Lues impolitum arbitrates.im-
cod 'PPeiiaoere Suculas.Crrfarj ad v 1 1 -.Ca-
di<;s v 1 *• Calend.Aeg.ppto Hocdi
J,efnJ.Wut'! VI- Calcnd.Beeotii.8: Atticae Canis
A^Cul“tut;Fidicula uraiie oritur : v. Ca-
'ein ^ v-til Orion totus abfconditur.tertio au
'itib evaiS- : v ‘-Nonas MaijCjfari Suculae macu-
AegyBr°nUn?lr>& vjti.Idus Capella pluuialis.
'Ur.SjPp au'e eodem die Canis vefperi occulta-
^QrtUsA ia vi.Idtis.Maij qui eft Vergiliarum
mecurrunt lidcra.ln hoc temporis inter-
Tom.ij. I X

45>S C.Plinij Naturalis Hift.

uallo , x v.diebus primis agricolx rapienda Ca9
ea, quibus peragendis ante x qui noftiu non ^
fecerit, dum fciat inde natam exprobratione 1
dam putantiu vices per imitatione cantus ab11
teporarij,quem cuculum vocant. Dedecus en*
habetur, oprobriumq; meritu, falcem ab illa v
luere in vite deprehendi, vt ob id petulantia: *
les etiam cum primo vere ludantur. Aufpiciot
men detellabiles videntur. Adeo minima quj^
in agro naturalibus trahuntur argumecis.
mo autem hoc tempore panici miliiq; fatio j
luftum eft hoc feri maturato hordeo, atque c
5n eodem aruo.Eftque fignum illius maturi
tis &c horum fationis commune,lucentes velp,
te per arua cicindelx. Ita appellant rufii ci ,

lantes volatus,Cra:ci vero lampyridas , incre
bili benignitate naturae.

^eagricoU njpiciant fiellas,fed ma^ii tempora fr
rendx frtt£U,& ortui occafufcjucfiderii.in
qt+ib uf 'dam herbii , & deftellti-
rum ortu & occafu.

C*(- XXV II.

IAm Vergilias in cxlo notabiles caterua Kc
rat-.no tamen his cOtenta.rerreftres fecital'5
vcliiti vociferannCurcxlum intuearis agricc1,
Cur',(idera'qu;tas rudiceiiant rebveuiore fo«’ .
/ felTumpremtirnoftes.Pcce tibi inter herbas t»
Ipargo peculiares ftellas.edfq; vrfpcre &: ab !
te dihungenti oftendonae ne poflis pnjterire &
raculo foliciro.Videfne vt fulgor igni dm1 ' •
alarum coprcdii regatur, fecumqi lucem h.rhj
& notfe? Dedi tibi herbas horarum indice5 j)f
vtne fole quidem oculos tuos a terra auoce5;.|(V
Jiotropium ac lupinum circumaguntur cu

c Liber XVIII. 4c

£Ur etiam nunc altius fpe&as , ipfumque cadum
bitaris? Habes ante pedes tuos ecce Vergilias.
r Syrtis ex diebus proueniunt durantque foede-
tu ,ris huiufce : partumque eas illius efle cer-
p,01 elt. Proinde quifquis xftiuos fruflus ante
^ as fuerit, ipfe frultrabicur fefe.Hoc intcruallo
k* apicula procedens fabam florere indicat :fa-
Qtie florelcens eam euocat. Dabitur & aliud
*bti frigoris indicium.Cdm germinare videris
£ °rUm , iniuriam poftea frigoris timere nolito.
0*r^° opera , taleas oliuarum ponere, iplafque
k cas interradere , rigare prata xquinoctij die.

s primis. Cum herba crcucritin feftucam,ar-
c >reaquas.Vincas pampinare.Et huic lex fua,
pampini quatuor digitos longitudine ex-
j eUcrint.Pampinat vna opera iugerum. Segetes
^.^re.Sarritur verb diebus viginti. Ab xquino-
^rrura nocere 6c vinea: &c fegeti exiiti ma-
oues lauandi hoc idem tempus eft.A Ver*
exortu fignificant Ccfari poflridie Ar-
!* 0ccaftis matutini, tertio Idus Maij Fidicu-
Ci ,Cx°rtus.x r i.Calcnd.Iunij Capella velperi oc-
Qreils,&:.in Attica Canis x i. Calendas Cx fari
lu l0ni> gladius occidere incipit *. tertio Nonas
0rt,J Cxlari &c Aflyri* Aquila vefperi oritur:
fe^aU° lc*us Ar&uius matutino occidit: Italice
dc °1&C 4Uarto Idus Delphinus vefperi exoritur:
Cx.c,1«of«primo Calendas Iuli j gladius Orionis
Ca,rKur> quod Aegypto poft quatriduum, x /,
illc.e^-eiulde Orionis gladius Caefar i occidere
rUis iC,Vl1 v' Caler. d dul ij vero longiffima dies to
nox breuifsima folfticiu conficiunt.
c^F-feniporis interuallo vinexpampinantur,
U^^rque vt Yinca vetus femel lo(Ta ht,bis no-
Ua.'OueS tyndemuiilupinum ftercoiandi cau«

joo C. Plini) Naturalis Hi!K

fa vertitur ; terta profcindirur: vicia in pabulu<”
fccatur : faba meri tu r, deinde concutitur.

Ve pratif & reparatione prati, & colibw, & falci'
\>m,& deferiptio frugum & fideram •

Cap. JCXV11L

PRaia circa Calend.Iunrj creduntur , quor^1
Facillrmaagricjuiis ctira , ac minimi i nype0f
dij,li£EC de fc populat dici ;R clinqui deb£t in
toTotlOaVci humidovvel xiguo , eaq; aqua pl^u^
rigari via publica. V.tilrisimum IilituI & herb
arare»deinde craiireafercre florem ex familib^’
atque cx pradepibus fceno dilapfum fpairg*1?
priusquam cratiantur. Nec primo anno ngjf,
nec pafei ante fecunda fcenilccia,nc herba; vf
lanturfobtrituq; hebete atur.Scneicunt prata .f?
fticuiq; dobentfaba in his fata* vel rapis, vel t13,1
lio.Mox mfequenceanno fru mento, nurfu iquf \
pcaXa/tecnioircIinqui. Prxterca quoties fedtad111.
flciliri,hocdl qu.T.fojnileces pra^eriei irt/cc3^
Eftenim in primis inutile, cnafei herbasfcrn^
taturas. Herba optima ih prato trifolij,projdr?\
graminis^pcfdmamimmuli : fl liqua eriam ^
icenifecis : inuiifa 3c equtfelis elf , a fimilitud1^
equina: feta:. Secandi tempus, cum fpjca defl0,1*.
fcere cccpit, atque roborari-.frcanduni anocqu^
inardxtat. Cato,Fmiui:mquit,ne fero feces pr3N
quam femenTnaturumii^fccato.-Qnidam pr*dfj
rigant,vbi funt rigua. Nodjbus rofcidrs
melius. Quaedam partes Italiae poli: niellcm
eant, fuit hoc quoque maioriv impendi;
priores , Creticis rauxum tranfraaTinlfqne £° ■
bus notis, nec nifl oleo falcis aciem excit®*1^
bus. Igitur cornu propter oleum ad crus
fccnifex incedebat. Italia aquarias cotes d<^

Liber XVI II. y0r

ptor * via:m irap*rantes ferro, sed aquaria * ReStius
lic 'lu“s ' iret.Falcium ipfarum duo genera. Ita- fortajfu
f>ileln bTLU'US’ilC vcl.iE11:cT veprcs guoque tratta- Manmiui
Sili 'Gaf*farum latifundia maioris compendi;, ex antiquo
t0,;fpe medias caaiuntherbas.breuioiefque pr{. cod.viceim
, «•«. Italus focnifcx dextera vna manu fecat. peratos fir
aij.^elt vna opera iugecttm in die defecari, ro.

Jja 'Sar-xqne manipulos mille ducentos * quater- * quater -

ronnDdaSe,aii vctci ?d r°Icm,nec nifi ficcum num pando
ii U«rui oportet. Nilt fuerit hoc obferuatum di-
J^epter, exhalare matutino nebulam quandam,
tUnU(3Uc mox folc accendi, & conflagrare cer-
•'ft.Rurfos rigari defedta oportet/vtfecetur.

3trin U,Ic taLnum,quod vocant cordum. Incer-
"Qd- in Vmblia fltrater anno fecantuc , etiam
i^rigua.Tcrveroplerifquem locis, & poftei
j. fflo pabulo no minus emolumenti efl, quam
A rmentotum id cura , iumentoriimque
1# Onerario futim cuique confiliumdahic opti
pc 'bir axime quadrigarum quatftus.Solftitium
^as t ' 5® °aaDa par te Cancri , tk oitauo Calene
glla u^‘idisinius. Magnus hic anni cardo , ma-
ruU Jr* vfque.a brumadies creue

der)- e:< menfibus.Soiipie ad Aquilonem fcan-
ci; ’ “eper ardua cnifns.abea meta incipit fle-
•ex Egredi ad Afflftrum ausiiurus nodes aliis
‘biui hu s, a bla fui u diei rnenfuca. Ex hoc:
a|j "* rapiendi conuelicridiq, frudlusaidos atq;
rin 5 te*Hpus, & prrparandi fe conaa Ccuamfe-
i>i,a<(Uc hyememidecebatqt hoc dilcrimen indu
i^ hs notis hgnafle naturam. Quamobrem ea*

Iit inr S.'P,'S agricolarum iugeffit.vertique iof_

HecY | ’c f°Iia , &eflccon£e<fli.fideriis:fignunj:

fta y^nriun. arborum vetnotartimque, nem
s denios inontefquc eundum Hfetqnaremir

II i

joz C.Plitiij Naturalis Hifl.

bus fignatnon rurfus vtbanarum, quaeque top»a'

r io tantum colu nmr, qua n quam Sciri his ill^ vlT
ite pcaes fata’, vertit tili£ a.

fantur:Vertic olere ante pc
mille vfus petendat;vertit populi alba: etiam vij1'
bus nuptac.Adhuc parum cll, inquit, vlsiumvjf
dotatam habes , &c huius vertam. Pabulo
eius fitingis, vitem deputas. Afpice , Se tenes »*'
dus.Alia parte cadum refpiciunt. quam qua
«Stauere pridie.Salice omnia alligas , humi 11 in1*
arborum,ipfe toto capite alcior:& huius circui1’
-agam . Quid te rufticum quereris > Non itat pc
me.quo minus cadum intciligas,& celeftia Cei P
Dabo &c auribus fignum . Palumbtim vtiq, cX>?

di gemitus. TranfilTe folftitium caucto putes, $v

ficum incubantem videris palumbum. A Poli*1
tio ad Fidiculae occafum v i. Calendas Iu ni) &
fari Orion exoritur, xona autem eius 1 1 i i.
nas Aifyria: , Aegypto vero Procyon matuua,
xftuofus : quod fidus apud Romanos non hrfjf
nomen, nifi Caniculam hanc velimus intell#.'
hoc efi: minorem Canemifane vt in altris pfr&t
tur.Efi: autem magnopere pertinens ficut p3u
moxdocebimus.i i i. Nonas Chaldads Cor^15,
occidit matutino. Atticae Orion totus eo dic
ritut.Pridie Idus Iuli) 6c Aegyptiis Orion defi^
exoriri, x v j. Calend. Augufti AfiyriarProcV^
exoritur . Dein poftridic , fere vbique confefi^

inter omnes fidus indicans, quod Canis

vocamus , fole partem primam Leonis ingr^.j

T T ^ . — L . Kit fl ,1 I ... >i ri. V ir • • . J ■ n P n n I* 1 1 1 llt ^

Hoc fitpoft foHtitiumx x i i i. dic.Sentiu»1

matia & terti, multi vero 8: feri , vt fuis l0,1'

diximus .Neque eft minor ei veneratio, q11^

deferiptis in Deos itellis. Accenditque folen'-’ !
magnam atftus obtinet caufam.x v 1 1 1. Cale11,,
Augufti Aegypto Aquila occidit matutino.

Ci

\

fi , Liber XVIII. ,

afflue ptodomi flatus incipiunr.qticd Catfar
Att' lldjs ^cnti>e Italiam exillimamt. Aquila
pelIc? matutino occidit, r i i. c alendas regia in
tiir °Ce ^con,s Hella matutino Cxfari immergi
i j ,v 1 1 1 ■ Idus Angufr. Arduius medius occi lir.
c|i'- Idus Fidicula occafu luo autumnum in-
„ °at vti isadnotatifed vtvera ratio id fieri in-
tiaii"’ v *■ Idus eiufdera . In hoc temporis inter-
res fumma vitium agitur .decretorio vuis
ca,/c *Uo,quod Caniculam appellauimus. Vnde
bQ Ul'culare dicuntur, vt quodam vrcdiniscar-
diti„e exuftae.Non comparantur huic malo gran-
lere s,P^°cellae, quaque nunquam annona: intu-
Cathar“^cm ’ ASrorllm quippe mala fune illa.
H0n H nfU'US autem regionum late patentium,
uCiliremcdio 1 uifl calumniari naturam
riint r, homines-quam fibi prode Be.mallenr. Fe-
rum Ucn?ocritum,qui primus intellexit oileditq;
cUr . 5 cx^1 lociecatem , fpernentibus hanc
caritni eius °PulenthI'mis ciuiurn , prsuifa olei
rati on'e cx fucur° Vergiliaru ortu , qua diximus
Vi|jt ne‘ oftcndemufq; iatn plenius , magna tum
ftu q c Ptoprer fpem oliux.coemiflc in toto tta-
quietn,ne picum, mirantibus qui paupertatem 8c
c’re doctrinaru ei lciebaut in primis cordi
curflP^vt apparuit caufa , &inges diuitiarum
fiotg *jteWtuifle mercede anxix Scauidx domi-
fibj , P®nitentix , contentum ita probaile , opes
4 tfom ac'*‘ ct'm vellct.fore.Hoc pofted Sextius
citedlanis fapientix airediatoribus Athenis fe-
^i>asVm rat‘one • Tanta literarum occalio eft:
poFe ?lI'de mifccbo agreftibus negotiis, quam
tore- ‘“'lucide atque perfpicue. Plerique dixere
latji s°le acri, frugibus rubiginis cau-

e >& carbunculi vitibus, Quod exparte
II +

fo 4 C.Plinij Naturalis Hid.

falfum arbitror , omncmquc vredincm frigo1*
itant ii in. 'tantum conflare, fofe innoxio. Id manifeftu1''
noxio con~ fiet attendentibus . Nam primum omnium*10'
Jiare file, hoc euenire,nifi notfiib us 8c ante falis ardwCC*^
deprehenditur, totumque lunari ratione cond*
quoniam talis iniuria uon fit nifi inwtlu^J
plenaue luna, hoc eft prxualcnte : vtroqueem1^
habitu plena eft,vtfiepitis diximus. Sed interf^
nio omne lumen, qued i foie accepit.cxlo tc$S'_
r it. Differentia vtriufque habitus magna, fed ma
nrfefia.Nanque interlunio xftate caliditJima^1'
hyemc gelida. £ dhierfo in plenilunio xftate fr
lidas facit nodes, hyeme tepida sXaufo eu idc11!'
fi:d alia redditur a Fabiano ,Grxcifquc auro**'

Xbus.Aefiate enim interlunio necefleeft curo
ic nobis proximo circulo currat ,igmc tius co**?
nus recepto candens: eademque interlunio z™
hyeme, quando abfcedit &Sol. Item pfcmibl*
xftiuo procul abeat aduerfa Soliihyeme au1*
ad nos pcrxftiuutn circulum accedat. Erg^
fe rofeida quoties alget.infiniDum quantum
tempore cadentes pruinas congelar.Ance om^
autem duo genera efie cxlellis iniurix mem»^
fe debemus. Vnum quod rempeftaces vocam*^
inquiVusgrandine^procellx, exter^que fimi*
inteHiguntur:qux cum acciderint, vis maiof *}
pellarur.Hxc ab horridis fideribus exeunt, vf
pius diximus. velutiArcluro, Orione, Hcedb.-^
fiunt illa , qux filenec cxlo ficrenilquc no<^^
fiunt,nullo fentiente niii cirm fada funt.Pubb*
hxc,& magnae difietentix a prioribus , alii* ,

biginem, aliis vredinem , aliis carbunculum

pella ntibus, omnibus vero fleriliratem . De*\j
nunc diccmus a nullo ante nos prodita, prm^>
caufas reddemus.

D

Liber XVIII. yoy

*-le tempestatibus vtriujquettmpm!,& remediis
fietUitautm. Cap. XX IX.
j-Y* <*nt praeter lunarem, pauc-tfque c.tli lo-
tj c*' conflant. Nanque Vcrgiltepriuatim at-
pien'ad Irnftus . vt quarum exortu arftas* tnci-
fes''«c«fi* hyems.femeftri fpatio inrta femef-
j ',»<JemiifliueSs omnium maturitatem cem-
cjc*a.Eft prxrerea in carito , qui vocatur larieus
ex I US etiam vifil fecilis. Huius defluuio, veiut
(jjV“ere aliquo , fata cunfla latcfcunr , duorum
pa'ru™ obferuarione, Aquilia in Septentrionali
fu ,e,&: in Auftrina Canicu te, cuius mentionem
tiu lGC° fecimus, Tpfe circulus fertur per Sagitta
ler,, ?C<3UC Geminos, Solis cerro bis ttquinotilia-
. Circulum fecans.commifluras eorum obti-
Vtriuir ”C Aquila.illinc Canicula. IdeoetFefius
.l®c a(i omnes frugiferas perlinent certas:
ttJ n,am in his tantum locis Solis terr.xq-ue cen
p„ Congtuunr. Igitur horum fiderunt diebus , fi
qu 5 ntque mitis aer genitalem illum iafletrm-
fc'luccum tranftnifcritin terras , laeta adole-
fju Luna, qua diftnm eft ratione,rofci-

‘ri£Us afperferir, admifta amarituxfo , vt in
ini^P^crperium necat. Modus in terris nutus
c0 r.ls* quem fecit in quacunque conuexitate
in vtriufque caute. Et ideo non pariter

^Us ° °r^e fentiettr, vr nec dies. Aquilam dixi-
Itali» exoriri ad x 1 1 1. Caiend. Ianuarij.
tUl.. Pftitur ratio natura: quicquam in fatis ante
cij. ctiem fpei eiTe certae.Si vero interlunium in-
hecc/r°ninps hybernos fttf&Uj & praecoces tedi
lit^n e ctb Rudis fuit prifeorum vira , atque fine
l,s ,s'norl minus tamen ingeniofam ftiille in il

Us oh r Inmus tamen jngcmoiair

'‘One crUat‘°nem apparebit, quam i
1Tl • Tria nanque tempora ftuil

. nunc efle ra.
ftuftibus metue.
H f

C.Plinij Naturalis Hift.

bant, propter quod inilitueruuc ferias , dieftl,s
feftos, Robigalia, Floralia .Vinalia , Rubigab'
Nluiu conilituit anno regni luix i. qua: nui'
aguntur ad v i i. Calend . Maij, quoniam tu*1
ferefegetes rubigo occupat. Hoc tempus Var*?
determinat Sole Tauri partem decimam obj'
nente, ficut tunc ferebat ratio. Sed vera caufa^ ’
quod poli dies vndeuiginti ab squinoflio ',e('
no, per id quatriduum , varia gentium obCer^'
tione ini n i . Calend. Maij , Canis occidit > ‘1*
dus &: per fe vehemcns,& cui pncGccidevc CaA1'
culam necefle fit. Itaque iidem Floralia i i 1 l'
Calend. eiufdem iullituerunt, vrbis anno qLtJl^
gentefimo fextodecimo, ex oraculis Sibylla» v
omnia bene adlorefcerent. Hunc diem Vaf^
determinat. Sole Tauri parte quattamdecim^
obtinente. Ergo fi in hoc quatriduum incide1)’
plenilunium, fruges & omnia qua: florebunt
nece fle erit . Vinalia priora , qua: ante hos <flC
funt i Calend. Maij deguflandis vinis inftty
ta, nihil ad ftuCus attinent. Nec qua: adhuedi*1
mus, ad vices oleafque , quoniam earum conJc
ptus exortu Vergiliarum incipit ad v i. J«j!
Maij , vt docuimus. Aliud hoc quatriduum c, ’
quod neque rorelbrderc velint : exhorrent eO&l
frigidum fidus Ardhiri poflridie occides:8c
to minus plenilunium incidere, ii 1 1 . No**?
Iunij iterum Aquila exoritur vefperi decretor1
die florentinus oleis viribufque , fi plenilunii
in eum incidat. Equidem & folfticium v *
Calend. lulij infimili caufa duxerim, & Cai
ortum pofl dies a folftitio x x 1 1 1 . fed iaSP*'.
nio accidente , quoniam vapore conflat culrj
acinique praecoquuntur in callum.Rurfus pJjjJJ
luniu nocet ad x 2 x x.Nonas Iulij,cum AcgyP^j

Ca,

Liber XVIII.

J°7

''•cula exoritur. vel cerre xv i.Calend.Augufti
^ ^ Icalie.lre xn i.Calend.Augufti cum Aquila
r^itlir.vfq; ;n x.Calenieiufdem.Exrra has cau-
.'•unt Vinalia altera, quas aguntur ad x i i i.Ca
c.*'ti.Scptemb ,Er Varro a Fidicula incipiente oc-
? rjtatie, deterrninar , quod vult initium au-
elle.&; hiic diem felium tempeftaribus le-
nj^dis inllitu tum. Nunc Fidiculam occidere ad
Altim TJus Auguftas feruatut.Intra hax conftac
Vefti5 iterilius.Neq-, negaucrim polle eam per-
^ri arbitrio legentium, locorum reftimantiu
'l‘;!r'X s, Sed a nobis rationem demonftrata elle
^tised : reliqua obfeiuatione cuiuique conlla-
„|"u; Alterutrum quidem fore in caula , iioc cft
I e’dlunium aut interlunium, no erit dubium. Er
t “oc mitibilemadmit.aii benignitatem nacu-
, mccutritfiam primum hanc iniuria omnibus
c **is accidere non polle, propter liato t lidcrum
jj rhis:necnili pauci, noctibus anni.idque quan
0 futurum fit, facile r.ofci. Acne per omnes
J.p^fes timeretur , earum quoque lege diuilum,
Ij late interlunia pr.T.tenjuim biduo lecura elle,
qMtme plenilunia : nec nili teftiuis breuillimtf-
g ' notfibus metui, diebus non idem valere,
nCtereA ram facile intelligi , vt formica mini-
e,. m animal interlunio quielcat , plenilunio
noftibus operetur . Auem parram oriente

q ‘‘O.ipfodie non apparere donec occidat. E di-
tretIQ vireonem prodire ipfo dic folftitij . Ncu-
, «m veto Luna: flatum noxium elle, ne nocti-
te s fluidem. , nili ferenis, 8c omni aura quiefeen-
du, <lUon'am neque innube , neque in flatu ca.
^ lc rotes:fic quoque non fine rcmedio.Sarmen-
CcvUc Palearum aceruos,& euulfas herbas frutl-
ll^e i per vineas campofque > cum timebis*

incen

fo3 C .Plinij Naturalis Hi

incendito:fumus medebitur. Hic e paleis &cofl'
tra nebulas auxiliatur, vbi nebula nocervc. Qii-r
dam tres cancros viuos cremari iubenrin ari’1*'
ftis , vt carbunculi non noceant . Alij filuri ca('
nem leuiter vri a vento, vt per totam vineam ^
mus difpergatur.Varro autor eft.fi fidicula ocfS
iu.quod cft initium autumni, vua picta confirC’3
tur inter vires, minus nocere tempeftates. At^J”
bius ad Antiochum Syiia regem fcripfit : Si
(itili notio obruatur rubeta rana in media l'eg('
te.non eife noxias rempeflates.Opera ruftica
ius interualli, terram iterare, arborescircunhJ
dcre,vbia!fuofa tegiopofear, accumulare. C’et'
minantia , niii m folo luxuriofo . fodienda no*
funt. Seminaria purgari farculo. Meliem ln’r
deacem facerc.Aream admeliem creta prap*r?
re, Catonis fcutentia amurca rempeiaita, Virgi1.'1
operolius. Maiore ex parte atqnaiit tantum,
mo hubuJodilutiortillinunUd fatis ad pulne(l
remedium videtur.

Dtmejfo, & tritico, & palta,fc frxmnuo
ferxando. Cap. XXX.

M Effis iplius ratio vana. Galliarum latifr*
diis valli prsgrandes dentibus in marg1"'
infertis, duabus roris per fegerem i-mpellunturd*j
mento in contrarium iuncio: icadirepra in vi'
lum cadunt fpica.Stipula alibi media falce ptf
Mmu - Ciduntut, atque interdicas mergites fpieadil«r
tttu antiq. gicur. Alibi ab radice vellunt:* quique Id *3'
cod.fcquu ciunr, profeindi ab fe obiter agrum- interpreti’:

ttu paulo tur cum cxtrahantfuccum, Differentia hae.'1 ,

,c~ Pipula domos contegunt, quam longiffiinan»^
ptfdeod, uane, vbi feni inopia ert , rtramento» pale»?
fenjurtuod quarunt .ranici- culmo non tegunt . Milii ca,
qui faciHt, mum fare inurunt. Hordei ftipulam bubu' g'*i

riffin^

Liber XVIII. w

SllTl^m feruant . Panicum & milium fingilla-
3h?e<?*nc manuah legunt Galli*. Meflisipfa
je . 1 tribulis inatea,alibi equarum greffibus ex-
'»tur,alibi.ppriicis fkgellatur.Triticum, quo fe
^ ?1Tlcthur,copio{ius inueniturquo celerius ve-
tt. ?c-fpec*ofius ac robullius.Lex aptiflima,an-
t.^am granum inducefcat , Sc cum iam ciaxe-
j'e florem. Oraculum vero, biduo celerius mef
^it' • ' erc potius, quam biduo ferius. Siliginis &
difr,Cl cc*am rat*° hi aS7Ca' horreoque. Far , quia
WUlcer excl,chur , conuemr cum palea fua
Pipula tantum, & ariftis libcratur.Palea
ce[Jr gentium pro forno vtuntur.Melior ea,qux
0pt^IOr minuriorque , & pulueri propior : ideo
t^t.lnaa e mi:l io > proxima ex hordeo , peflima ex-
ii,^0 * Pr3rtcrcluan? himentis opere laboranti-
t "Culiniuji faxoils locis. cum inaruit , baculo
^gunt fubftraru animalium. Si palea deheie,

^Imus teritur . Ratio harc : maturius defedtus

p^]f 'a diu * refperfus-: dehinc (jccatusin mani- * reffrergi-

tUr as conuoluitur^cqueita pro focno bubus da- V»r.

5no Uflt acccndunt in aruo &fiipulas , ma-
Vc 1 ^h’giUj pneconio.Stimma autem eius ratio,
femen exurant. Ritus diuerfitatem
CQtfai-“do facit mefltmn , &c cantas operarum.

°l>c neXa raC*° hoimenri feruandj . Horrea
bipedali crallittrdine. pariete lateritio,
'hcariiisbcnt aliqui. Prasterea fuperneim-
Vii 1 aec affitftus.ariinittere, atit fenefteas habeve
trj^^hjab exortu tantum jefiuo, aut , Septen-
:ea*$tte frne calce conlhui , quoniam fit
inimiciflima . Nam qua: de amurca
indicauimus. Alibi contra fufpen-
diqu St anarla lignea columnis , Se perflari vn-
e Malunt , atque e.tiam a fundo. Alij om-
nino

fio C. Plinij Naturalis Hift.

nino pendente tabulato extenuari granum atbj
rratur:&: fi tegulis fubiaceat,conferuefcere.M3'
ti ventilari quoque vetant. Curculionem cujj
non defcendere infra quatuor digitos , nec a1*1
piius periclitari .Columella &: Fauonium v***
tum conferre frumento prrecipit: quod mir .
equidem, ficcilfimum alioaui.Sunt qui rubeta*?
na in limine horrei pede c longioribus fulp^
inuehere iubeant. Nobis referre plurimum^
pefliuitas condendi videbitur.Nam fi parum 1
itum atque robuftum colle&um fit, aut calidi,
conditum inimica innafei necelle eft.Diutuff

tatis caufaeplures. Aut in ipfius grani corio,

ivji#

eft numerofius , vt milio , aut fucci pinguedi^j
qui pro humore fufficir tantum, vt fefam* : ;’i(j
amaritudine , vc lupino &: cicercula: . In trb1^
maxime crefcunt animalia, quoniam fpiif1^
fua concalefcit , & furfure crafio vellitur- * +
nuior hoideopalca, exilis &: legum ini: id eo^j,
generant. Faba craflioribus tunicis operitur »•
hoc efferuefeit. Quidam ipfum triticum diuj1! -
nitaris gratia afpergunt amurca , mille niod1^
quadrantali Ali j Chalcidica aut Carica cfC ^
aut etiam abfmthio. Eli &: Olynthi , ac Ce ri*lc j
Euboea: terra, qua? corrumpi non linar. N ec &
condita in fpica Induntur. Vrililfime tatr.cnlfc
uantur i nferobibus, quos firos vocant, vtio^
padocia , &: in Thracia. In Hifpania & Af*1 \
ante omnia vt ficco folo fiant cura nt:mox
lea fubfternatur.Pnererea cum fpica fua coi»^,
tur. Ita frumenta fi nullus fp i ritus penetret > CL^
tum e fi- nihil maleficum nafei . varro auro*
fic conditum triticum durare annis quinqu3^

ta, milium verb centum . Fabam & legum»*13

oleariis cadis oblita ciuerc, lpngo

Liber X VI II.

u • jrr

tjJ1' * Idem fabam i Pyrrhi regis artate , in quo- * Item
mfpecn Ambracia: vfque ad piraticumPom-
U Magni bellum durade, annis circiter c x x.
f c«i tantum nulla: beftiolx in horreis inna,
tj ntur. Sunt qui vrceis cinere fubllratis & illi,
■«cetum habentibus , leguminum aceruoslu-
4 .‘"'gerant . ica non nafei maleficia credentes,

4[!! lui in falfamentariis cadit gypfo illinant.

Cat' ^u* 'entem accto laferpitiato refperganc.fic
U ? mque oleo inungant. Sed breuiflima obfer-
q '°>quod viriis carere velis, interlunio legere.

plurimum refert , condere quis malit, an
def r*. Crefcente enim luna frumenta gran-

Ve vindemia, & autumni temporibus.
c, . Cap. XXXI.

^«t]Uiturex diuifione temporum autumnus d
^ * -Uiculv occalil ad arquino&ium , ac deinde
• cr81iarum occafum initiumq; hyemis. In his
j e'Uallis fignificatur,pridic Idus Augull.Atcic?
ru?UUS oriens,vefperi Aegypto &Ca-iari Delphi
p s,°ccidens.x r. Calend.Sepremb. Ctcfari & Af-
rjli * fiella qua: vindemiator appellatur , exori-
to ls«ne incipir, vindemia: maturiiatem prornit-
**«. argumentum erunt acini colore muta-
V •uyrite v. Calend.Sc Sagitta occidit, & Ztefiae
. ‘Uunt.vindemiator Aegypto Nonis exoritur.

'CK Arfturus matutino, & Sagitta occidit ma
vf^' Quinto Idus Septembr. f arfari Capella oritur
'wi.Ar&musyam medius pridie Idus, vehe-
entiffimo (ignificatu terra marique per dies
CJ 'Uque.RatiQ eius hxc traditur: Si Delphino oc
tu ente imbres fuerint , non futuros per Ar&u-
tlln,. Signum orientis cius fideris ferueturhi,
uutnunj , abitus ; nanque deprehenfic inter- * abit 9

eunt

£ii C. Plini) Naturalis Hift.

eunt . Decimofexto Calendarum Ociobris ^
gypto Spica, quam tenet Virgo, exoritur
rutino , Ete(I<cque delinunt . Hoc idem Csd*
x i i i i. Calend ,n n. A (Tyria: fig niHca°'
& x i. Calend. Captar i commilTura Pifcium cVc
dens.dplumque aquiiKvftij iidusv 1 1 1. Calc°
Oolob. Deinde conlentiunt ( quod clf rar^
Pliilippus^CallippusjDoIkheus.Parmcnjtcu,'.^^
non, Crito n , Democritus , Eudoxus, Ion. i 1 1 J
Calend. Ootob . Capellam oiatutiaoexoiirb ^
1 1 i. Calend. Haedos. Sexto Nonas Odob.At7-^
Corona exoritur mane.Ahx & Cafari v.c
Heniochus occidit matutino.Tertio CalcndA
fari Corona exoriri incipit : pollridie ob-
dunt Haedi vefpcri, vji.i. Idus Occobris Ca’*3
fulgens in Corona (Telia oritur . Et m. 1°
Vergiliae vcfperi. Idibus .Corona tota. Sexto
lcnd.Nouembr.Suculv, vcfperi exoriuntur. Pr**
Calend.Cs Uni Ar&urus occidit: & Sucula: e^L.
riuntur cum Sole . Quarto Nonas Ar&urus oCc
dic v.efperi. Quinto Idus Nouembris GU°‘
Orionis occidere incipit. Deinde 1 1 1. Idus V'^
giliae occidunt . In his temporum interua*
opera rutlica, napos, rhaphanos lerere .{qu*: ^
diebus.diximus.Vulgus agrcfte Se rapa poA cl ^
ni^drfoe (Tum. male feri putat. Nos omnino
Vulcanalia. Sc praicocia cum panico. A Fidic11'
¥ Et hoc autem. occatu viciam, fafcolos, pabulum. *

(ilentc Luna feri iubent. Et frondis praepara0,
tempus hoc eft.Vnus frondator quatuor trt>n°
rias fifeinas complere in die iuftum habet. Si .
crcfccntc Luna praeparetur , non putrefeit. ^ j
dam colligi non oportet. Vindemiam antl£l^
nunquam exiftimauere maturam ante
diunviam palfim rapi cerno . Quam ob

v Liber XVIII. jr

r "fUs tempora notis argumeutffque fignentur.
ho^CS ^ habcnuVuam calidam ne legito,
'n eius liccitate , ac nili imber interuene-
Qu' • anc ne legito rorulentannboc eit.li ros no-
Vjr"Us fuerit, nec prius , quam fole difcutiatur.
8u '“temiare incipiro, cum ad palmitem pampi.
Qos Procumbere coeperic.auc cum exempeo aci-
r u e* denfitate interuallum non compleri appa-
fCttr,t>acinum non augeri. Acino plurimum re-
pr ;,1> contingat crefcente Luna vindemiare.
pes . uta vna culeos X X implere debet.. Hic efL
ty, 1 ultus. Ad totidem culeos & lacus XX iuge-
fin»S.Vnu'n fufficit torculum. Premunt aliqui
gtilj ,s>vtilius binis, licet magna (it vaftitas un-
Spa ?- Longitudo ilihis refert, non craffitudo.
'‘"Iu t melius premunt. Antiqui funibus vit-
5n,{ lc loreis ea detrahebant & veflibus. Intra C
cl)ie0s Inuenta Grtecanica , mali rugis per co-
O ^ullatibusjpalis affixa arbori lleila.a paiis
tt)a s lapidum attollente fecum arbore: quod
Hent 'mc probatur. Inrra XX 1 1 hos annos in.
ti0 ,Um paruis prelis, & minori torculari, aalifi.
iuj 1tuiore,8c malo in medio decreto, tympana
k 0,Otlra finaceisjfuperne toto pondere vrgere,
tiia fet prela conftruere congeriem. .Hoc & po-
^"lligedi tempus, & obferuatio, cum aliquod
CeS(. rit-atc,non tempeftate,deciderit:hoc S c fe-
te i*P*'imendi:hoc & defrutum coquendi, lilcn
bl,g na nochuaut (i interdiu.plena. Careris die-
flCc ante exottum Lunat , aut poft occatum.
tavJ*enouella vite aut paluftri, nec ni Ii e maru.

a,nec niti foliis defpumandum:quia 11 ligno
ta^^S^ur vas,ad ullum ac fumofum fieri pu-
adv *uf\Um vindemia tempus ab .-rquinodtio
Cl8diaru occafum diesXLIIII. Ab eo die
Tom. II. KK

ji4 C.Plinij Naturalis Hift.

oraculum occurrit , frigidum picari pro
ducentium. Secfiam&c Calendis Tanuarij drif*
du vaforum vindemiantes vidi, pifcirifq tnU' ^ |
condi, auc vina effundi priora, ve dubia recipf
rentur.Hoc non ta fxpe prouentu nimio euen1 ' |
quam fkuitia inlidianciu caritati ciuili. Sed £lr j
patrisfamilias modus df, annona cuiufqueaO^
vti. Id peraeque etiam lucroliflimum. Reliqua
vinis affatim dida funt.ltem vindemia fa&a 01
uam efTe rapiendam, &: qua: ad oleum pertine11'
quxquc ad Vergiliarum occafum agi debent.

De Lunari ratione. C A P. XXX ii*

HIs,qu?funtnecefTaria,adiieientur de 1*1^
ventlfqj & pra:fagiis,vt fit tota fidcralis
tioperfeda. Nanq; Virgilius etiam fn nuflirif
Iunx digerenda quxdam purauit,Democrid‘f
cutus oflentationem. Nos legum vtilitas.q^1,
toto opere in hac quoq; mouet parre.Omni*
caeduntur, carpuntur, codunrur , innocentius
crefccntc Luna, quam creicence fiunr.Srercu*»11,,
decrcfcente Luna, ne tangito. Maxime imet^
flrua dimidiaq; flercorato. Verres, iuueeos»3^
tes, haedos decrefcente Lunacaflxato. Oua V^.
noua fupponito. Scrobes Lunapiena noduNc
to. Alborum radices Luna plena operito. * ^
midia locis interlunio ferito , &' circa inretlu^j
quatriduo. Ventilari quoq; frumenta ac le#1*?,
na, & condi circa extremam Lunam iubetir. ^
minaria.cum Luna fupra terram fit,fieri:C3^
mufla,cum Luna fub terra. Item materies
quaeq; alia fuis locis di/imus. Neque facil*t,r .j
obferuatio, aciam dida a nobis fecundo v°-(t
nc:fed quod intclligere vel rulfici poffint/l^0^
*b occidcte Sole cernetur, prioribufq; nod ,s ^

Liber XVIII. jiy

^'«cebit.crefcens erir.Sc oculis dimidiata iudi-
„ ‘tut:cum vero-occidente Sole orietur exad-
f|j t*°,ira vt pariter alpiciantur.tum eritplenilu-
D poties ab ortu Solis orietur, prioribtifq;
tieC js ^oris detrahet lumen, & in diurnas exten-
ve' ecrefcens erit, iteriimq; dimidia, in coitu
'°(t)uod interlunium vocant) cum apparere
iirt nt’ SuPra cerras autem erit,quandiu & Sol,
Q.etlunio,&ptimatota dietfecunda .hora: no- ,
a ,s vnius + dextate Gcilicoiac deinde tertia vfq; ' JfcfUn'
"‘ quintamdecimam, multiplicatis horarii iifde te/,,'l‘cov'
L^uuibusiquintadecimatota fupra terras no-
aa Cr*c'eademq; fub terris tota die.Decimafexta T ‘ dece
fiikP' llori uu^umi dextantem ficilicum ™,,u‘ CKm
iin Je,' ra a£cc> eafdemq. portiones horarum per ‘,Kar,a
Rulos dies adiiciet vfque ad interlunium. Et iU fartc-
fuh tUm P1''111*5 partibus nodtis detraxcrit.quod
cj Cci'ris agar.tarundem nouiifimisex die adii-
Xy !)'?” tcn'am. Alternis aurem menfibus de ^Jr‘
g * im plebit numeros, alternis vero detrahet
'Bulos. Hxc erit ratio Lunaris.

V/Je Ventorum ratione. CAP. XXXIII.

En orum paulo fcrupulofior. ObferuaroSo
ui *'s ortu quocunq; libeat die, flantibus hora
|jjC‘ Eexta.fic vt ortum eum a liniftro humero ha
Se nt,c°nrra mediam faciem Meridies.a vertice
c P^urrioerit. Qui ita limes per agrum currit,

V[r°° appellatur. Circumagi deinde melius efl,
n^vmbra fuain quifq; cernatialioqui pollhomi-
ll m cru.Ergo permutatis lrteribus , vt ortus il-
tu S a'cj a dextro humero fiat.occafus d liniftro,

Uiej.crit hora fexta, cum minima vmbra contra
htd' m ^e[ hominem. Per huius mediam longi
Ve !ncm dnci farcul° fulcum, vel cinere lineam,
tbl gtatia pedum X X,conueniet:medidmque

KK i

fKf C.Plinij Naturalis Hiff.

menfuram.hoccftinX pede, circunfcribKircd'
lopauuo.qui vocetur vmbilicus_Qua:pars fuef1
i vertice vmbr.T,h?c erit ventus Septentrional‘s'
Illo tibi putator arborum plaga: ne fpedtent,neV
arbufta vineeVemih itt Africa,Cyrenis,Aegypt0'
Illinc flante ne arato , quaque alia pracepin10^
Qua pars linea fuerit a pedibus vmbra, Metio' ^
fgcdlans, Reventum A ultrum dabit, quem a G
cis Notum diximus vocati. Illinc flatu veniet11?'
materiam vincamq; agricola ne tradlcs, Hur0'
dus autalluofus Italixefb. Africa quidem i°?cs
dia cum ferenitate afrert.In hunc Italia pali"11
fpedtenr.fed non plaga arborum vitiumvc.H n*1
oliueti metator Vergiliarum quatriduo, hunc
ueat infitor calamis , gemmifque inoculator- y
ipfa regionis eius hora pramonuifle conuc"'
Frondem media dic arborator ne cadito.1^11
meridiem adefle fenties paftor, allate coa1,^
hente fe vmbta, pecudem a Sole in opaca cog,[ ?
Cum aftate patres , in Occidentem fpedla 3,1 ^
meridiem, poit meridiem in Orientem. Aiicer 3
xium,(icuc hyeme & vcre.fi in rorulentum j,
res. Nec conrta Septentrionem paueris fupra j
dium. Cloduntica , lippiuntve ab afflatu ,&
cita percunr.Qui Iceminas concipi voles, in lu*11
ventum fpedlantes iniri cogito.

De limitatione agrorum.

C A P. X X X I I I I.

DTximus vt in media linea defignaretutvi°(
bilicus.Pcr hunc medium tranfuerfa curf
alia.H^c erit ab exortu aquinodliali ad occafo
atquinodlialcm : & limes qui ita fecabit agr"1 ’
decumanus vocabitur. Ducatur deinde alia “u.‘s
iinea in dccufleis obliqua, ita vt a Septentrio0
dextra lauaque ad Auftri dextram lauinjl

jj^endant. 'Omnes per eundem currant vmbi-
omnes inter fc pares fine , omnium inter-
3"a paria.QnsE ratio femcl in quoque agro in-
unda erinvel ii fopius libeat vti, e ligno facien-
?• tegulis paribus jn tympanum exiguum , fed
'Minatum ada&is. Ratior, e qua doceo , occur-
^“'ium ingeniis quoq; imperitorum eft. Meri-
excuti placet, quoniam fempereft idem:

7 autem quotidie ex alio caeli momento, quam
*j lcta,oritur:ne quis forte ad exortum capien-
“.Jn' putet lineam.Itaciliexada parte, quod fue
11 'inea: caput Septentrioni proximum a parte
j xortiua, folftitialem habebttexortum , hoc eft
~n&iffimi diei, ventumque Aquilonem, Boream
i J^iaumJnhunc ponito arbores vitefque.

. hoc flante ne arato:frugem ne ‘erico : femen
I (j- 'acito. Praftringit enim atq; percellit hic ra-
nCts arborum , quas politurus afferes. -f Prxdo- Mtmutius
s rftotalia robuftis profunt, alia infamibus, ex vel. coi.
ft.Ccfumoblitus,inhac parte ventum Grxcis po- prtmomtiu
y.’ ?tom Cxciam vocant. Sed idem Ariftoteles efo.
tio lmmenfa: fubtilitatis , qui idipfum fecit , ra-
tiu^m conuexitatismnndi reddit, qua contra-
it: s^9u'IoAfricoflar.Nectamenep totoanno
^ PGrdidlis timet agricola. Mollit fidera arftate
frf • j\,mutatq; nome, St Erefias vocatur Ergo cu
^ ■ Smu fenties, caueto, ac quacunq, Aquiloprs-
^(.'^r.tanto perniciofior Septentrio eft.In hunc
p **Grxciae,H ifpanix, maritima: Itaiix , Cam-
res ,ae> Apuli* atbufta vineatq: fpeftent. Qui ma
iefcC.°ncipi voles, in hunc pafcito.v: fic + incun- jn
tna,.'neat.Exaduerfo Aquilonis ab Occafu bru- ,ncanu

hu‘* , ricus flabit, quem Crxci Liba vocant. In
'On 3 co!tu c“m fc Pecus cira'e8erit * feminas
CePWs e fle fcito.Tercia a Septentrione linea,

KK i

ji3 C.Plinij Naturalis Hift.

quam per latitudinem vmbr.t duximus, & decV
manam vocauimus , exortum habcbicatquinO'
dialem, ventumq, Subfolanum , Cnecis ApeliO'
ten didu.In hunc falubribus locis vili* vine*fy .
fpedent.Tpfe lenirer pluuius»t*men eft ficcior f*
uonius,ex aduerfoeius ab xquinodiali occaW»
Zephyrus Gr*cis nominatus. In hunc fpcd-ifC
oliueta Caro iuffir.Hic ver inchoat, apexfrque &
ras tenui frigore faluber.Hic vites putandi , ^
gefque curandi, arbores ferendi, poma inferent
oleas tradandi ius dabir, afflatuque nutricii
exercebit. Quarta a Septentrione linea, ead^
Auflto ab exortitia parce proxima, brumali
habebit exortum, ventumq. Vulturnum , Euri*^
Graecis didura,ficciorera & ipfum,tepidioretfl$’'
In hunc apiaria &vine* Icali* , Galliammffq
fpedare debent. Ex aduerfo Vulturni flabit C°
rus, ab occafu folfticiali& occidentali latere Sf
ptentrionis.Crarcis didus Argefles,ex frigid*^
mis &t ipfe.ficuc omnes qui a Septentrionis p*f*
fpiranc.FIic & grandines infert , canendus
non fecus ac Septentrio. Vulturnus fi a fet&,
caeli parte coeperit flare , non durabit in nod^
at Subfolanus in maiorem partem nodis exte^
ditur.Quifquis erit ventus , li feruidtis lentie^J’
pluribus diebus permancbic. Aquilonem pf*
nuntiat rerra ficcefcens repente, Auftruna lJl1
mefeens rore occulto.

Prognofttca temperatum.

C A V. XXXV. (i,

ETeniin praedida ventorum ratione, n c 1 j
pius eadem dicantur ,rranfire conucnic
reliqua tempeftatumpraelagia , quoniam
placuiflc Virgilio magnopere video. Siqti^^j

in ipfa meile fle pe concurrere praflia venrorU*

Liber XV IIT. fi9

^ttinofa imperitis refert. Tradunt eundem De-
mocritum metente fratre eius Damafo arden-
^tfirno.rftu oraiTe,vt reliqua: fegeti parceret, ra-
Pcretquc defedfcafub re&um» paucis mox horis
imbre vaticinatione approbata. Quinimo
. hirundinem non ni(i impendente pluuia feri
fruges infecuturo imbre. Quamobrcni
. l^cbceuiter accingemus, fcrurari maxime per-
dentia. primumque a Sole capiemus ptatfagia.
““tus Oriens atque nonferuens ferenum diem
n“niiat:at hybernam pallidus gTandinem.Si St
0c'idit pridie letcnus.&roritur, tanto certior fi.
jfs lereniratis. Concauus Oriens pluuias prte-
J"!t>r:item ventos.aim ante exorientem eum na
Cs rubefcunt.qubd ii S: nigrte rubentibus inter-
Uenetint,& pluuias. Cum Orientis atq; Occiden
tls r.idij rubent, coire pluuias. Si circa Occiden-
J.'nt rubefeunt nubes , fereniratem futura: diei
•Pondcnr. Si in exortu fpargentitr partimad Au
'ttlm.partim ad Aquilonem, pura circa eum fe-
“'nicas fit licet, pluuiam tamen ventofqtie figui-
"cabunt. Siinortuaut in occafu contrafti cer-
antur radij, imbrem. Si in occalu cius pluet, aut
**dij in fe nubem trahent , afpera in proximum
' dicrn tempeftatem figniticabunt. Cum Oriente
*adij non illufircs eminebunt, quanuis circun-
t'at> nube non lint, pluuiam portendent. Si ante
e*ortum nubes globabuntur, hyemem afperam
“'nuntiabunt. Si ab ortu repellentur , & ad oc-
Ca!'-im abibunt, ferenitatem. Si nubes Solem cir-
Cundudent, quanto minus luminis relinquent,
tanto turbidior tempeftas erictfi veto etiam du-
Plex otbis fuerit.eo atrocior. Qu,odfiin exortu
“'t i;a yt rubefiant nubes , maxima oilendetur
lenipcfias, nonambibunt,fed incumbent,»
KK 4

yjo C.Plinij NaturalisHift.

quocunque vento fuerint, eum portendent. Si *
meridie,8c imbrem. Si-Oriens cingetur orbe, e*
qua parte is fe aperit.expedetur ventus. SitotU*
defluxerit tcqualiter , ferenitatem dabit. Si i*1
exortu longe radios per nubes porriget , & mc'
dius erit inanis, pluuiam iignificabit. Si ante ot'
tum radij feoftendent, aquam & ventum. Sicif'
ca occidentem candidus circulus erit., no&is K'
uem tempeftatem. Si nebula, vehementioici»-
Si candente Sole .ventum. Si ater circulus fuerit
ex qua regione is ruperic fe , ventum magnutn-
Proxima fintiureLunte pratfagia.Quartam ea»1
maximi obfetuat Aegyptus. Si fplendens exotr»
puronitote fulferit, ferenitatem : fi rubicunda»
ventosifi nigra, pluuias portendere creditur. tfl
quinta cornua eius obtufa.pluuiarmereaa & i»'
fefta ventos femper fignificant: quarta tamert
maxime. Cornu eius Septetrionale acuminatu!»
atque rigidum, illum prtefagit ventum. Inferiu*
Auftrum:vtraque refla, nodem ventofam. 5‘.
quartam orbis rutilus cingit, ventos & imbres
pratmonebit. Apud Varronem itaeft : Si quarto
f re fla. die Luna erit + directa, magnam tcmpeltatcni <a
mari pratfagiet.nifi fi coronam circa fe habebit»
&eam fynceram: quoniam illo modo non ante
plenam Lunam hyemacurum oflendit. Si pleni'
lunio per dimidium pura erit, dies ferenos fi*
gnificabitifi rutila, ventos migrefeens , imbres.
Si caligo orbis nubem indu ferit, ventos , quafe
ruperit fi gemini orbes cinxerint, maiorem tem-
peftatem. Et magis , fi tres erunt, aut nigri, aut
interrupti atque diftrafti. Nafcens Luna.fi cor-
nu fuperiore obatro furger, pluuias dccreicens
dabit : fi inferiore , ante plenilunium : fi in me-
dia nigritia illa fuerit, imbrem in plenilunio-

s. liber XVIII. T*r

'plena .circa fe habebit orbem, cx qua parte is

axime fplendebir.ex ea ventum oftcndet. Si in
n tu cornua craffiora fuerint, horridam tempe-
p 'eni; Si ante quartam non apparuerit, vento
Vej ' °a'° flante, hyemalis toto mefeerir. Si X v I
^mentius flammea apparuerit, afperas tem-
tjc ,.tesPra:fagier- Sunt& ipflus Iunx o£io ar-
^«'.qBotie* in angulos Solis incidit.pletifque
liocrnOS tant“m obferuantibus prxfagia cius,

dCcie 'wrria.feptima.vndecime.decimaquinta,

;nte?tanona’viSefimatcrti;,>viSe,>niafeptima,S:

Hc ' ,2 'um- Tertio Ioco flellarum obferuatio-
du ' elle oportet. Difcurrere ex videntur inter-
it, t.;v'n«.9 protinus fequuntur.In quarii parte

IPlen? jSlUer<::.Ca;1.umcum®tlualiter tori1 eric
tqu “'oom, articulis temporum, quos propofui-
d autumnum ferenum prxfagitunr &r frigi.
icri»' S< ver 8ra:ftasnon fine riguo aliquo traf-
v "^utumnum ferenum &denfum minufque
hye °fum facient. Autumni ferenitas vento fam
°bfcuem ^ac'r' C“m rcPenro ftellarum fulgor
plu atatur,8c id neque nubilo, neque caligine,

Vo]j la auc graues denuntiantur rempeftates. si
Uber*re Plores ftellx videbuntur, quo ferentur
^ c'otcs, Ventos cx iis partibus nuntiabunt,
iw' cwfitabunt,certos:fi id in pluribus parti-
Un et>'ncon flantes ventos eftundent. Si ftella-

w*. Ci-Uiit.w.a vv-*iiv/3 v,uuiiutiu. ai UClia*

•rranc‘L* aliquam orbes incluferintjmbres.
pe|| ,n %no Cancri ifua: ftellar parua?,AfeIli ap_
nUL r*»cxiguum inrer illas fpatium obtinente
lo f Cu^a>qua Prarfepia appellant. Harccum cx-
^Mr.en0aPpareredelierit, arrox hyems fequi-
\ukl alrera earum Aquiloniam caligo abflulir,
W/ fa\u*t:^ Auftrinam, Aquilo. Arquuscum
auplices,pluuias nuntiant. A pluuiis fereni-
KK j

11

C . Plini j Naturalis Hift-

tatein no perinde certam. Circuli noui circa 11
dera aliqua, pkiuia.Cum a itate vehementius
nuit quam fiulfir, ventos ex ca parte dcnunttUj
contra fi minus tonuit, imbre. Cum fetmo c:il
fulger.pluuite etut &: ionitrua,& hyetnabic.Ad_

ciflime autem, cum ex omnibus quatitor pafI!,

bus ccli fulgurabit. Cum ab Aquilone tantun'
pofterumdiem aquam porrendir.Cum i Sep!ei
Itione, ventum cum. Cilio ab Aufiro vel CO_(^
autFauoniono&eferena fulgurauctit, ventu
imbrem ex iifdem regionibus demonilrabin"*
jiitrua matutina ventum iignificam, imbre rfT
ridiana. Nubes cum lereno cxlo feruntur,» L1 l!
cunq; parte id fiet, expedientur venti.fi code !°‘(|
globabuntut.apptopinquante Sole difeurien'
Et hoc fi ab Aquilone fiat, ventos: fi ab Au!" ,.

imbres portendent. Sole occidente, (i ex vif'1,'1.

parte eius cirium petent, tempefrate fignifica!’1^
Vehemenrius atrte ab Oriente, in nodem aq11’

minantur.ab Occidentc.in pofterum die, Si ,1,;,

bes,vt vellera lanx, fpargemut multae ab Of^

aquam in triduum praefagient.Oim in cac»^,

ilibus montiu nubes cdcidcnr,hyemabit. Si ..

uida^

mina pura ficnr,diHerenabit.Nube grauii

dicante, quod vocant tempeftacem alba,

imminebir.Cslo quanuis lereno, nubecula j
uispurua,ventum procellofum dabit.
montibus defeendences, aut cado cadeces»
vallibus fedemes,ferenitacem puomittur. A*7 ^
terreni ignes proxime figmficaur.pallidi
murmurancefq; temperatum nuntij fentfji^ jf
pluuhr etiam, in lucernis fungi. Si flexuosi' J

ret flamnaa/venru. Ec lumina cum ex fefe ?

elidimr,aut vix accenduntur. Ite cum in e°

dentes, coaceruancur fciaiiiianvei cum |

Liber XVI I L

^l,s ollas carbo adhxtefcttiaut ciim conteflus
‘8'ris e fe fauillam difcutir.icintillamvc emittit:
vrlcuni cinis in foco concrefcic.S: cum cntbo
Vtb=mcnter perlucet. Elt Zi aquatum fignifica-
I?0, Mare li + tranquillu in portu a curfu flabit, -f- m tran-
ffiurmtirauerit intra fe,vcntii prrcuicir. Si idc- rjutUo [ort»,
“'iem.&byemem.&imbrem.Litoraripxq.lire- Sic Mnti-
Io«abunr tranquillo.afpetam tempeftatermitem qutu ,cci in
*>atis ipfms tranquillo ioGicus,fpumte'vc difpcr- )e's-la
^■aucaqux bullantes. Vuhnoncs marini in pe- ,,tm
J?8°>plurium dicru hyeraem porteuunt. S.xpeS: nt Mina.
"leruio in umefcitjHatuq; altius folito iam intra :ilu
.sile ventos fatetur. Equidem fc montium fo-
''‘Lus.nemotumq, mugitus prxdicunc>& fine au-
ta>'iUx fentiatur, lolia ludentia. Lanugo pepuli
"•tfpinar volitans, aquili]; pluma innatas. Atque
''iam incampis teropcflatem venturam prace-
“fns fuus lragoricslr quidem murmur, non du-
“iam habet (ignificationem. Prttfagiunt & ani-
malia. Delphini tranciuillo mari lalciuictes fla-
tl|m,ex qua veniunt parteiitem fpargentes aquS
'Utbato, tranquillitatem. Loligo volitans , con-
cux adhxrefceces, echini affigeres lcic, aut hare-
11:1 fabutrantes, tepefiatis figna funt.Rans quoqs
v^tafolitutn vocales. Lt fulic.e matutino clan-
s°tc. Itent mergi anacelq;, pennas roflro purga-
tCs, ventum. Cxieraq aquatica: auesconcurfan.
tes- Gtucs in mediterranea feftinantes. Mergi
•'tatia aut flagna fugientes, gtucs filentio per
*ublime volantes, ferenitatetfic nodlua in imbre
Sarrula-.at fereno, tenrpeftatena. Corulq; fingul-
tu quodam latrantes, seq; coneuticntes.fi conti-
janabunt.ventosdi vero carptim vocem refotbe.
bunt.ventofum imbrem. Graeculi feto a pabulis
le«denies,hye»sm.Et albs aues, dira cogrega-

bu»

CPlLNa/Hirt. Lib.XVIII.

buntur,Etciimrerrcli:res volucres corra aqua11!
clangores dabunt.perfundentes iefeded maxime
cornix. Hirundo tam iuxta aquam volirans, V1
penna fspe percutiat. Quxq; inarboribus habi-
tant,fugitantes in nidis fuis.Et anferes continuo
clangore intempeftiui. Ardea in mediis harcnis
trillis. Nec mirum, aquaticas, aut in totum vo-
lucres prxfagia aeris fenrire.Pecora exu Itantia»
& indecora lafciuia ludentia, eandem Cgnifica-
tionem habent.Et boues cadum olfaflantes, se<f
lambentes contra pilum. Turpefque porci alie-
nos fibi manipulos foeni lacerantes-.fegniterqO8
contra indliflrriam fuam abfconditxYormic*'
velconcurfantes.aut oua progerentes. Item ver-
mes terreni erumpentes. Trifolium quoque in-
horrefcere,8e folia cotra tempeftatem fubrigei*
certum cft.Necnon & in conuiuiis mcnsifqi no-
ftris.vafa quibus efculentu additur, fudorem re-
pofitoriis linquetia, diras tepeftates prxnuntiJn

Tomi f tundi Naturalis Hiffo-
rU Finit.

Errata, qute inter excudendum commiffa
fuere, fic emendato.

Tag.2 r.verfi 3. pro polybi lege po/ypi.pag.2 s 4 .vtrf
li. pro fcripula lege fcirpu/a. pag.zs i.verf.23. Pr>
Lalatatia./ege Laletana. pag 3C6 .verfu a.dfne.pr9
valida lege validi pag.37S.vcrf.2s1.prt1 mdluofa Icg
niontofa. pag.4s e. vtrf 15. pro Thiltgraum hi‘
‘ Thlegraum .

/ D £ X

tomi secvndi

UlNIANAE HISTORIAE
lccupletifsimus, quicquid cognitu vtile
lucundumve Iparfim hoc opere contine.
tlIr, Alphaberico ordine notifque Arith-
meticis indicans.

Bdomen quid
ifio

sAbellhidi o~
lim , qua
nunc lAuel

eTls con fiderat io 324.

32 s

Jles cnchryn pilulam gi-
322

^et« corticis vfus 323
nPta naUigiU 32 4
s loca amet 332
^^‘ctlJbluz no decidat 3 33
°let'fili«pe£ti num mo-

dfcW* . w

338** &erm*natl° quali*

‘CTij fiores cjUn[es t

J^^dofime reddat 33 9

patio di-

Ab,,, ‘ „ i«

1 deciji 1 cacuminibus

moritur ibidem

- dites Latinis qua Grxcit
Elate 2I2

^Uiies arborum altifima
nauium malis dr anten-
nis vtilis 3So.3e,
. Abies prodigiofa magnitu-
dinis ibidem & inde
Abietes quibus in Ud,
ftima i<fa

-Abietes vhpepma ibid.
-Abies ponderi fifimendo
idonea. 3gg

-Abies quibus apta operibus
ibidem

-Abietis vmbra noxia fanis
omnibus . ^ g

-Abortum Jacientia 2 7/,
& Tom.j. pagi.so. zoo.
’+’■ '48- eso. 2Sa.32t.
& inde. 3ys.3ge . 40}-
& Tom.j..pag.s3. i4}'
18 s- U6

-Abjya

I N t>

%Abjynth:o rPont:co veficen-
tia falle carent iss

xAbJymbitcs vinum quo-
modo conficiatur 270
*. Acanthidis au is facunditas
S>*

xAcanthis anis cui mimica
106

^Acapion mellis ornus 120
«. Acarcn fiutex idem cum
myrto Jylueifn 2 $7

xAcca Laurentia eRomuli
nutrix 441

^Accedi qua arbor nequeat
TSf

^Accipitris confideratio , ge-
nera, &c. j 9

Accipitri vbi cum homini-
bus autnpijfbcietas 60
lAccipitresauium no edunt
corda ibid.

kA ceris arboris confideratio,
& e iu fidem genera dcccm
330

kAccyu arboris nobilitas ibi.
«. Acer quando germinet 337
^ Acer quo tempore femen e -
dat 339

%A ceti confideratio 274.
yAccto cum meile mifto oxy
meli fit 27 r

iAccio margaritas refolui
* 3S ^

lAciti-guTtu murati et in ra
biem aguntur 23

E

*Ach aia vinum abortu fi'
ciens 2I1

xAcbeta cicadarum gc?lUi
Ijr

^ Achillis basia ex firaxO]
3*9

yAcbilleum fiongjarutn fi'
nus 4*

c Achillis ade fiicram ttf*^
auis tranjuolat
Acidula pyra * fi

^Acilius Sthenelus furnt^
ex vinearii cultura g9'
riam adeptus
s. Acinorum confideratio 3°*
Acipenfer pificis
T0m.4-.pag.21 9 1

Acceion mellis genus lK
lAtfaonis cornua fkbuw

*& t{ «
lAbtia cerafia qualia i .

cius, terra jpatium,<f .
pedes habeat d’

v Aculeorum in infeSHs fa,
fiderat io tJ\

yAcus pificis qualis \ |4
v Acylon ilicis jruBus

^A dare a quid & eius fJl
tius 3. r s.&T om.J-fi*
103.& Tcm.+.pag.z1* j
*Adax animal
c Adeipbidcs palmaris Jf ,
cies *

xAdipc qua animalia t'.f

***** J?

r N

'^4‘tialrs crena quales e e.

Jf Tom.^pag.ss

'Pfis palma genus 2 oj
ptjcis ° 21

dor eum ollm dicit: quod

J‘y ha fir -m>

floreum vbi ferendis 47 8
dore* quid , & vnde di -

&& 413

^drachne arbor qualis
2 3 7. 4SI

dfachne arbor in cacte -
/?2lne fcmper frondes 333
drarayttmm oppidum ce-
"fpftthino vnguento r.obt-
Inatitm 3i4

driana vina optima 2 do
du Iteratio bdillij quibus
f*at Modis jSS

d)namon vitii fhttitijgc-
91114 268
/ops herba necaris hor-
denra 47a

y^egjlops glandifera arboris
Satius 320.322

e&ithus aliis cui inimica

^‘••"cephalus anis liene ea

\de t 1 ' '

'Xyprus accommodat ifit-
*-a -unguentis 219
fiiptus ante ^ Alexandri
^leloriam cartbarit viti

dPKh . 22 s

Xlpti vina nobihfiima

D £ X.

Sebemijtica 2J2

•Aegypti fiefitiu ole,} 2S7
•Aegyptus non gignit cerafis
3os

Aegypti myrtus odoratifi -
>na 3,a

Aegypti olittx quales 2 g4

•Aegypti arbores vbi filia
nunquam dimittant jjy
•Aegyptus aflibus fertilis
frugum fit 3Sr

Aegypti agri centupla red-

dist, t a fi 2

•Aegypti legumina dic cyuar
to.vcl cum tardifiimife.
ptimo erumpunt -i;2
•Aegypti finges cito matu-
re fiunt 0-S4-

•Aegypti amylum 4yg

•Aegyptus fimilagme qua-
lem conficit 4 S9

•Aegypti ob fidi incremen-
tum fertilitas 4 73

•Aegypti otia fine incubitu
excluduntur p3

•Aegyptia ficus 22f.22d
•Aegyptia r Perfica 2ce>

•A egyptia r V rutius 227

•Aegyptia Jpina 227.223
•Aegypti] tmguetis delcffati

•Aegypti arbores quddo ger
minent 3jS

•Aegyptiorum calamorum
vfits 3!I

^Legyp

INDEX.

Aegypti/ omnimenfe ferti t
407

•Aegyptijquo corpora, defiat
ttorum /eruent 327
* Atgypij cadaucra affer-
uant rs3

Aeliiu T. quo anno Conful
478

Aelius Stilo feriptor 36
Aequwoffiorum dies 4 91.
497

Aera fimen pani additum
vertiginem generat 476
•Aer fime Japoretodorc,/uc-

co 30<f

Aes d Seruio rege primo
fignatum 44J.&Tom.

4.pag.2j4

Aes fignatum nota pecudie
ibidem

Aeraria officina tritici pol
line vtuntur 461

Aes qua nota primum fiie —
nt fignatum 443* &
Tom.4pag.234
Aefdlon accipitris genus j $
Aefalon corno inimicus
107

Ae [chylus 'Poeta te Rudi-
nis cafit interiit 3 <s

A e/opi hiftrionis patina
ingentis pretij # 0

Aefopi filius j& eius luxus
ibidem

Aetatis diuerfitas in arbo-

ribusfertilitatis dififflt'
litudinem inducit 3*s
Aetatis humana ratio fi" ,
eundum Aegyptios iSl
Aethiopia non habet
vos imbres 4°1

Aethiopia arbores 238

Aethiopes non aliam fi**'
gem, quam milium hof'
deumque ?iouere 4^f

Aetitis lapidis in medici
Vfis S7-& Tom.4pa'
gi/4}

Aetites lapis in aquilar#^
nidis re peritur Sl‘

&■ T0in.4pag.143. 411
Ajfechium hominis indit**,
maxime in oculis 14 * 1

Africa quomodo vina co
di at 2l*

Africa aflibus fertilis 3*1
Africa campus apud Byty'
ciumfirtilifiimits 38*
Africa inobjeruatrix
firologia 49°

Afiica olea maxime fir!t'

les' 39I |

Africa olea quando fert"* 1
406

Afiica triticum optimi
4fS , ‘ ;

Afiica arbores » capit ib^f
is. i <3. i7.i9.Librid-cCi'
mitertij .

Afiica arua vbi firtiW

I N

Sfna 4gs

flra, & eorum na-
tura ^

^hetu ventus , quem Gra
!/ '-'ba dicunt s*7‘ &

■p cum verfis ycctu ^
conuertens fumi

conctp:aargmt 317
f‘canx ficus anali loco /?

JZ»d* 4,

■yfanx ficus argumento
Carthaginis excidiis

J^-Jh ibid.

Jlc^iarum vinearum
*lHalis debeat ejfe fitus

4l° .

‘cani maternus auus
^■Valerius 3,0

f”“mnonu Delphica
J«>anus r 370

yjf^wmfitogi genus 322
3$jHlS * optimus

^‘Prius culti quam vi -

\ Compturus quid de -

Jj^firuare 447

'mperatorum mani -
^i,ril°iehantKr *++

l fntas quilnu dtpre -

^grl',Krm,ii *+*

^ male colere #„/1-

'*gr?Jr°hrUm +*3
& Un TM colere non

DET.

expedit 44s>

Agrorum limitatio s,e.
& inde

Agricola quo die vocentur
admtmia 4s>s

Agricola non afficiant fle/,
lasjcumjigna habeant a.

l,a. , 49 S

Agricola milites firtiflimi
4-f7

sAgricolis quid foedi fimum
39 7

Agricolis tempus vegeti fi-
mum J.r

4 9S

Agricolis obferuada oracula
45 0

Agricultura laus 442.44 s
Agricultura calefliu fcien
tia nccejflaria 4sg
Agricultura lotius breuis
explicatio 4} 3. tott
capite

Agrippa Cicero TseUij filitu
Jcyphum per temulen-
ttam impegit 27 g
Agrippa ab xAugullo bella
Siculo rostrata corona,
donatus JT(f

Agrippina Claudi/ Impera
toris coniux jft
& Tom.3. pagina rs3.
Tom.4.pag.3n3
Agrium , nardi fpecies
2#0

Aigleucesviniem quod 264.

LUI

INDEX*

\Ai\oi herba fiscco femina,
antequam ferantur, me-
dicanda 47 7

Alabastrum apti fimum
'unguentis feritandis 217
« Alaternus arbor nullum f
men aut futium firt
Sio

Alaterni arboris filia qua-
lia tbid.

Alauda auii 139

Albaitum vinum 232.259
A Ibicerata ficus 297
Albinus rex J aevorum 154
Albinus Spurius Furium
vcneficij accufat 430
Albuelis vua 232

Alcibiades gloriam biben-
do meruit 273

Alcman pediculari morbo
confumptus 137

Alecem qualemexcogitarit
*M. Apicius 2 0

Alexander in Ari ana fru-
ticis cmufilam pabulo e-
quitatu pene orbatus ejl
187

Alexander contra Iudaos
208

Alexander Darij ca liris
expugnatis cepit ferini u
vngu nitorum 113

Alexander ‘Perfia arbore
coronari viliores voluit
291

Alexader edera exercitu
exemplo Hacchi corontd
319 x

Alexander puerum a dei'
phino adamatum <F[ept#1
nifiteerdotio praficit l°
Alexandri expeditioni
terminus iSS

Alexandri padagogus Leo'
nides tflf

Alexander puer fine par fi'
monia aris thura ingefd
ibtdem

Alexandri milites palM*
viridibus firdgulai 1 22*
Alexandri milii es quid&*
Indico mari renuntia#*'
rint • 2 fi

Alexandri tntemper* n'
tia arguitur 2f‘

Alexandri atavus Perfi *

fi* . . *'l

Alexandri comites quid*
Tylo infula prodiderit

366 m

Alexandri tempore (frdci
feiicifiima fil

Alexandri clafits thynno**
multitudine infifiata *
Alexandrina laurus q#*1

3U.& T0m.3pag.242 *

Alexandrina pyra z''
Alexandrina vitis ' .

A lexandrma fictis y
Alga arca (famati &

I N

fertur iS
lc4 frumenti verni <je-
*ius *

K4,i 4S*

£«C con fiderat io & boni-
tas

46 f

c* gwra tria ibici,
gnarum rerum homini -
r cupiditas Jk-

feeirum 199

v\l fe0Tlniiro inimicis 432

*uai>‘sr‘a "s

vll by°g;cavua 231
nUjt arbor nullum femen
^ht fruclum fert 340
arboris vti Litas 3 ss
** vmbra qualis 396

dil”3^r‘s i‘tKdc”t SJ-

0 felia crafrifrima 33 3
°f 'Harbonenfes Cjatlia
^'lum adulterat 261

°pecis

vua

25 S‘

'Pln‘ quomodo vina con-
Uant 27T

i lum abietes optima
36 0 r

* acer cptimum 330 .

j ''n ^omint qualis

mollientia purgan-

\^rr> i. £ 2^z

acinum vnguentum

^atorij vjm habentia
*'2 l-4.gr T om .1 .pagina
S7o-& Tom,3.pag. 3 <3,

B E X*

332‘39T'4°7' & Tom.j.,

pag.12.2p. 146
v Ambraciotes vinum 262
^ Ambrcfiaca vua 23 4

Amerina pyra 2 93

c Amertna mala 294

Amethyfei color qualis 39,
& Tomos, pagina 123+
& Tom.4.pag.43o
A mia pifeis jg

v Amica res inter fe 6 4. Sr.
jo 6 .toto cap. 331. <&Tom.
1pag.320.321. & Tom.j.
pag.40.4S.174.24s
*. Amicitia & immitia aqua
tiliam 32

Amiternina vua 233

Ammineavua 249.234.
236

Amomi fr-uticis cofederatio
19 r

Amomis frutex, & quiddif
ferat ab amomo 19 r

Ampelodefmos herba qua
42S

Amphiaraus quando efrvbi
obierit 370

Amph /polis oppidum 6 0 .

( frTom . rpag. 146
Amphit h eatrica charta vn
de diu a 230.

Amplitudo rerum l{oma-
msiammfiut 2-tfi

A mpulhcea pyra 294

Amurca lonfidtratio zs$%
LLll 2

I N D E X.

toto capite

^Amurca plurimum quan-
do infit oliuis 2 S2.2 83

xAmurcafkba, ante quam fi
ratur perfundenda 47 s
x. Amurca in arborum medi-
caminibus 438

xAmyclano 'tu finu Qtcuba
1 vina interciderunt 23 9
xAmycus rBebrycu rex vbi
interfittus 370

„ Amygdala prima arborum
floret meje Ianuario 33S
x Amygdala fkcile frudum
perdit 340.37(8

x. Amygdala quando ferenda
406

xAmygdala amara quomo-
do dulces fiant 43 S
x Amygdalarum confidcra-
tio 302

xAmygdalina pruna qua di-
cantur 290

xAmygdalinum oleum 286
sAmylum vnde fiat 4sS
x Amylum vbi optimum , &
vnde ditium ibid.
xAnataria^aquifagenus s d
xAnatum incubatio mira 93
xAnatum volatus qtialis 82
% Anates d gallina exclufa
mox aquam petunt 93
xAnates fiitura prafagtunt
S*3

x*nmtcHt lacus Jft

^Anataria aquila genus /
xAncborarius mons
x, Anchufa herba vartj W
2/4. & Tom. 3-pag. ii*'
J37.143

xAnconitanum vinum
/e >

xAndraclme herba w.
xAndrocydis ad xAleX^'
drum epiflola de vin
2SS

xAndrocydis medici conti*
ebriat at em medicina 4l!
xAndromcda vbi beUu a 0*
ietta £>.&■ Tom. i.p*l'
214 j

xAnguillarum confidet Sn
22.30 ,

xAnguillu bina pinna iW
xAnguillarum nulla fi**
di fir entia i°

xAnguillaru tergore pratt v
tati verberabantur
xA ngu illarumprocreatio 4
xAnguiUa mira magnitu &
71 it

xAngues exjpina homini* i
gni ,

xAngutum T^li cum j
pibus di (fidium *°

xAnimal per diem vit**.

tantum viuens &

xAnimal carens fixus dyr.
r entia

xAnimal qua quam

INDEX.

***** non attingant 32 9.
33°' 33*- 332. 3S°- 439 •
46 3- 47 2 • & Tom. 3. par.
*2f-233

r]*fnal'mm folertia 77. &
j0in‘t.pag.3S7* toto cap.
& Toyn.3pag.78
^"‘Kalium amicitia ini -
^icitidft 81.ro 6. toto
C*P’& T0m.rpag.3s7
n*toia lia Jutura profugi cn
llit s23-& Tom.rpag.
36 S. 36 6

'^htrna.lia media inter pia -
Clda Jeraque 8s-& Tom.
J'Pcg- 407

n,rnaiia maris quare ma
l°ra terre firibus 3
nimalia fine parentibus
tfnita J02. toto cap .

nijnalia quo nihil difcant
s 7. toto cap.

Urnalium marinorum
*}M* maxima s

inralia gula carcere coer
c*re c cepit 90

^ '* 'totalium folo volucres
w pedes nafiuntur 9*
fijtoialium diuerfus coeun
dimodiu 4^.97

^^toialiura quo pofl feme-
***** in limum conuer-
t(tntur 46

^•malia quo fingulos gi-
i»ant * ^ j,8

Animalia cocos foetus po-
nentia ibid.

w Animalium varia genera-
tio /00

„ Animalium in vtero fitus
ibidem toto cap.

Animalium /en Jus 102.

toto cap.ro 6

Animalium alius 2 9.32.
40 per totum cap. 4/. per
totu cap. 7 $.t22.& Tom.
rpag.js7. per totum cap.
371-373-377- 373. 384.
38S-40/.403.& Tom. 4.
pag.rS s. toto cap.

Animalium quorundam
floliditas S4-& Tom.
j.pag.4or

Animalia terra viuentia
r°4

Animalia in igne viuentia
*3f

Animalium quorundam ci
bus & potus jof.toto ca.

Animalia vbi tota ojla-
te non bibant ibid .

Animalium Jomni defiri-
ptio r 07. toto cap.

Animalia > quibus cibi exi-
tus non cfl is 7. toto cap.

Animalium membrorum
omnium defer iptio 13T.

toto capite

Animalium in pilu d/Jfe-
r entia 164

LL 3

I N D EX,

Animalium per mammas
differentia iCj.i&s-
loto capite

4. Animalia omnia k dextris
partibus incedunt , fini -
firis incubant 16 9
Anima carens nihil viuit
*~s>

Animi maxima indicia in
oculis 14.4.

Animus in oculis inhabitat
ibidem

Animi in corde domicilium
i$3

Animi Jubtilitatis caufe
163

Anitiana pyra 293

Annibal quo anno fupera -
tus eff frument a in arbo-
ribus fant nata 47 9

Anmbalis caTira ad tertiis
ab Vrbe lapidem 299
Annibal euevfa Sagunto
Diana templo pepercit

363

Annona caritatem grandi-
nes nunquam afferunt
503

Annus ex quot diebus con-
flet 4S9

Anni intercalares ibid.

xAnni pqrtes quatitor , &
quomodo distinguantur
■391

Ajferum confideratio € 7,

toto cap.#s , f

An/erum cura

defnfum 67.&'ft
4.pag.S7 j

An (er ibus cibaria CeVJp
locabant

An feris in puerum
lamque amor l. j

xAnferum iecoris bo i]l
ibidem

An fer es in Cj er mania 6! j
mi

An ferum 'volatus ‘f.

An ferum pullis vrtfc 4 “ f
ttfira jj

Anjcrum ingens aU?**
ibidem

An feres clangore temp v .

ttm prafagiunt j. i,
An ferum cb det e EI as y ,
lorum injidias bonof 6
& Tcm.a.pag.S 7

Antandri balneorum 1
3o<

na 3

Antandri platanus
reftibilu jkEla
Antelucanis agricola >
agendum

Antenna nauium ex a°
te

Anthedon rncfjnlorum i f

*“» 3j

•si nthi tt p:fcts confia*’'

11

, rf

I N D

'^Mhutauk i ?4

^‘ligones tibicen 3S 4
i>tlgonm rex ad quidv-
papyro 22 p

'Antiochus rex quoto Vrbis
*nno viflus 21 S

^Mequitus vini vfus mu-
^ eribus erat interdici us
J26 G .toto cap.
nt°nU Drufl erga Mu-
ranara amor 4 p

^tonius tM. Ciceronem
jvterfidt 27 S

ntonuis %M. librum edi -
^ "lt de fisa ebrietate
2 7 9

Monitt* tM.per temulen-
\lc*m plurima orbi mala
ltltuht ibid.

^Monius tM. /anguine ci-
H,ura ebrius ibid.

^Monj ,M. cum Cleopatra
eM/<e flumptuofipima
Ss

'^pGfnenum vinum 262
peliotem , id e fi , Subfit-
l<untm villa vineaque
fi efl are debent jtS
^Pfinninus mons cotinum
filicem habet 331
Peninus mons validi J-
Jmas habet arbores
36 0

^ Pr* “ubi multi
^Prisfil non ejje

E X.

aprorum Japor myrto com
mendatur 30 p

sApts quos flores non attin-
gant 242.

332. fy-Tomo 3. pagina

I2p

lApum ccnflderatio fapite
quinto <& fequentibus
Libri vndecimi
^Apesne fugiant 122 .

& Tom. 3. pagina 14 p
^ Apes pracipua infer infe-
fla 112

tApes hominum catt/a ge-
nita ibid .

±Apes Tfempubhcam j coti -
filia , duces , morefque
habent ibid.

Apes an flingninem ha-
beant ibid.

tApes quando condantur
ibidem

Apes vnde melliginem flu-
munt 113

Apes nullis nocent flrufli-
btts 114

Apes quot diebus operentur
ibidem

Apes pradiuinant fiitura
ibidem

Apes cafira imitantur 114.
rts

Apes qua oderunt 120
Apes quomodo f cetus pro-
generent ibi.

L L 4

I N D

Apes quot diebus peragant
fastus i2i

Apum exercitia , operdque

112

Apum operis vocabula

113

Apum amatores irj.

Apum in opere ratio cura-
que ibid.

Apum prudentia ibidem
toto capite

Apum \cges Imperatoref-
que 116.121

Aptsm cella omnes fixangu
la 116

A pes a bruma adArHttri
exortum aluntur 11 9.

Apum coitus vifus e fi nun-
quam 12 0

Apum incubatio fcetufque
ibidem

mApum abortus , clerus
121

* Apum %egis deferiptio
ibidem

Apum offentum 122

Apum vua dependens
ibidem

Apes in ore ‘Tlatonis in -
jhntis ibid .

Apes fine %ege ejfe non pof-
fitnt ibid .

Apum inter fi pugna 123

Apum genera plura
ibidem

E X.

Apes ruffica vrbana^
ibidem K

Apes qua optima iW

Apes vbi alba ibi*

Apibus cur datus acui e^

ibidem

Apibtis inimica 123*

T0m.3pag.12st k

Apum morbi 124*

T0m.3pag.12 <?

Ap^s dejUn&as alia fi fi'
liunt 11

Apum continendarum r*'
tio

Apibus auditum in ejfe Jl’
Apes aris tinnitu gaudtfl
ibidem

itnaem

pum qua vita longi f i^
ibidem

lUUlC/l»

Ipesqua arte rtuiwftf
tbidem

lern

quomodo rcpareirt*
bidem

viat/it

es tuuencorum corpo1,
eparantur ibf

es nullum cadauer a ^

iunt

*nc 1

um lingua qualis fi*
ex quibus tnefl atiin ^
bus .

(ana vua qua & vtl

z* *S°-2L

,aria quam partem Jr ,
f are debeant * *

A

\ta menfa ex Se J

INDEX.

u<rtarum 23S

^‘‘if M. luxuria
p>»-S-pa£.)f
PlL'u M.inuentum 2 0 .

JHr 269

jtPhicU quid 463

^hfia.fpongiarum genus

43

P°dum auium confidera-
tl° S 3. toto capit. 17 r

Apollini laurus /aera. 1S0
Appollini grata laurus 312
Appollinis templum Vitea
cedrinif trabibus infigne

Apollinis filia ‘ Phamanoe
S<T

Apolloniatarum pix jv f ilis

32.?

Apollodorus medicus quod
Vmi genus pratulerit

Apotheca vinaria 267
Appiana mala quat&quo-
rn°do inferantur 292

Appius Claudius Caci nepos
quando Confisi 2S0

Aproniana cera/a qualia
303

Apronij Luci/ filio adipes
t detraPlt 160

Apulta ventus Atabulus
piatas fiig ore adures 430

xApyinon T unici mali fit-
cies 23s.&Tom.s.pag,

22p.

isiqua potus faluberrimus
276

Aqua potu cuntfa vtuntur
animalia prater homi-
nem ibid.

'Aqua nullus fapor 3fuccus
aut odor 30$

lAquas qua arbores odere
332

'Aquas qua arbores ament
ibidem

Aquis qua ligna maxime
rc fi fiant 56 3.361

Aquis qua ligna facile cor-
rumpantur 36 s

Aqua quomodo a vinofipa
rari po fi it 331

Aquarum magna differen-
tia 4.

Aquarum prafiigi a 323

Aquarum ductuum tubi
ex quibus lignis 367
Aquatica quaque fiigi-
difiima 363

Aquaticorum fruticum &
calamorum confideratit
33 1. toto capite
Aquatilium confideratie
toto libro nono
Aquatilium varia tegu-
menta /3

Aquatilium finfus 4t

LL $

I N D

Aquatilia inter 'mitia vfiu
carent 48

Aquatilium amicitia &
inimicitia st

Aquatilia pauca pulmo-
nem habent is+

Aquifihj arboris bacca
3° 5

A qui filia montes amat
33i

Aquifiito arbori non deci-
dunt filia 333

A.quifilio filia aculeata
33S-33 *

Aquilarum confideratio,
natura ,gen era Cap.3, &
duobus frequentibus lib.
decim.

Aquila Lima Dru filia gal
linam candidam 111 gre-
mium deiecit 313

Aquilarum in nidis actites
lapis nperitur s7-&1o.
4-pag. 143-4*2
Aquila pullorum indolem
Solis intuitu expicrat
J 7 ■& Tom. f.pag. 1 0 4
Aquila quadii Jcctusfios
non alun tfred jugant yf
Aquila quo ingemo tejludi
nes frangant s<7

Aquila vbi nidificet, quot-
ae oua pariant S7
Aquilarum penna mi flas
1 eliquat wa au.um pi n*

E X*

nas deuorant
Aquila non fidmin at*1,
ob id louis armiger *n
ditur s$-& Tcffl'1

P*&+7 .

Aquilam %pmanu
bus C. Marius di c*?
S 8. toto capite \

Aquilarum pralia ^
c eruis

Aquilarum cum drdc<\
pugna $ I

Aquila in virginem md*
amor

Aquila Iouifiicra 'V

Aquilarum oua qua &
fingat

Aquila in Ijhodo f
7 4 ,

Aquilaru incubat ioJqt*,f'
pariant pullos r

Aquila & olor ini
io<S

Aquila pifies
Aquila Jigni calejlis
4S>9-S°S
Aquila figni calceis occ
fiu 4H4-S03-& f"'1'
ta£-3S> >

C. equitis

ni ac turi Sp erit i dofl}{

pulcherrima

1 . A„\

Aquilo ventus media Ay*
te Et e fias vocatur S1.-.
Aqu.lone fiant e agrlC°‘.

cfr*

INDEX.

agenda , qua non
idem

y^cjUilo}ie cjiicc gaudent
37 6 .$17

^7 'Milonem vites & arbo
rts Jpcilare debent
J7 9.SI7

^abidab ^Alexandro fk-
1 ps

filix c*r titia ico.
'cu> capite.

f^i* peculiaria 219
Yetbica rejina qualis 2 73
rab:ca arbores lanigera

'Ar.

Yq-b:cu7n mare margari-
*eirilm ferax 200

r°-n eorum con fiderat io ,
>iel tura .genera, 128
Y^eorum in texendis te-
fertilitas ibid.

reinta vitium peculiare
^lHls> vitibuffy 43°
ratieui firpimibus mimi
C:* io(3

an eorum pedes quales
*7i r

Yn*eorum tela mirum ar
^ifiium 12 S

'Acerum cum 'lacertis

i2 9

^ Acorum prrfagra ibid.
,clflcorum coitus & par-
$**alis ibid.

^n' tts phalangitis par en

tes ccnfumit ibid.
Araneus ptfeis peftifirttjn
animal 44

^ Arandi tempus quod 384*
4S0. toto cap. 486
Arandi di fciplina 470.
toto t ap.

Ara dum quantis vno iugo
boum die vna 4S1

^ Arandi tempus pro aruo -
tum qualitate diucrfmo
de obfiruandum ibid.
Arare minus quam verre -
re , cenfona castigatio
443

Arationis injirumenta plft
ra 479

Ara lor vifi incuruus pr<c-
uaricatur 481

*. Aratrare & arlrare quid
482

A r balo cppidum 122

s, Arbis f uu itis 4.& Ta.

i.pag.is<) .296
v Arbores ititer fi amica
33i

c Arbores (hmmum munus
homini datis, ohm credi-
tura 179

Arborum vfus 'i artus 17 9*
iSo.pcr totum cap.

Arb ores numinum templa
1S0

v Arbores numinibus dicata
ibidem

Arbo

index.

Arbores & luci non minus
olim ,qudm deorum fimu
Iaera colebantur ibid.
Arbores primum hominum
alimentum 17 9

*. Arborum Jucci genus hu-
manum mitigarunt 1S0
> Arbores olim vino affufb
nutriebantur iSr

xArbor qua accendi ne-
queat 184

«. Arboru abortus arte olim
fiebant 182

Arborum magnitudo mira
1$ 3' 184* 228. 233. 328.
toto capite

Arbores Indica quales iS 3 .

& T om. r.pag.2 9 4.
v Arbores lanigera vbi iS 9
Arboribus filia vbi non de-
cidant 1 8 9.333

w Arboribus fixum tnejfe
220.342

xArbor auipicatfiima ono-
nymos 239

Arbor peftem denuntians
& animalibus letalis
ibidem

Arbores neque aqua, ne-
que igne corruptibiles
ibidem

xArbor es in mari 2.43
Arbores indociles qua di-
cantur 243

Arborum liquores qui pra -

cipui

Arborum frugiferarum'''
tura. Libro de cimo qu^
per totum .

Arborum frutluum J/,

cies innumerabiles
Arbores parua poft *****
num fimo contegunt j
& quare

Arborum fructuii in fi1 t
differentia 306'
deinde

Arborum pomifer artit* *
tura,& vfus
Arbonbtts fine qualis ch
hominum vita
Arbores vbi nulla **

& inde , d

Arborum fertilitas fer(^
ternat

Arbores boletos in «
bus gignentes
Arbor panos ferens
Arborum quarum fint .

vju cortices 3 2 3. toto 1 y
Arbores cur d natur* h

t"

nita ' f

Arborum tubera brsfJ^j
& moUufium,€orurf4
differentia

Arbores quos fitus & Tj
locaamept

Arborum diu fixo per £l v a
ra 332. toto cfify

Arboru quarum

I N D

f,(^nt J quarum non
^ 3 2. toto capite
r orum alia Jylueftrcs ,
Jtf* VYbana 333

0‘res urbana cur ditta
jb‘dem

Vn^u/

°Y non germinans ante
KI>7Iee^!am a jiat em ibid.

Y °rum filia qua dcci-
qua non 334-

<*Zcat'u

^ °Ytim gaudium flos e FI
^rb°res quadam non fio -

jy* , ib\d.

r °Yc* cito tarde q. vermi

dlTta . "hu-

orum coceptus. partus ,
fictio 336

a°r€s quo tempore fiu-
33,

Jrz,! »>-**•

°Yes qua nullum fi-
^€}t aut fiuffum firunt

rJ?Yes qu**<£r quare in -
•F ,c*s dicantur 340 &

•drlT'3^’262 .

°res qua relivione dam
*£?• 340

°res nouella quandiu
**bhim non firant ibid.

qua facillime Jht-
«Hm perdant ibid.

E X.

^ Arbores quadam loci vitio
injruFluofiz 341

„4 rbomm ramivarif 33.4
^firbores bifira trifiracfc
34Uioto cap.484
^ rbores alia aliis fisi parti
btts fictiliores 341
^ rbores qua maturius fi •
rant ibid.

^ rborum corticis confidera
tio 344’toto cap.

jfrbcrum radicum confide -
ratio ibid.

jpf bores prodigio fa 346.
toto capite

^ rbores collapfas Jua Jpon-
te refiirrcxijfie ibid.
^ rbores quibus naficaniur
modis 346*388

^pr horum partes fimiles par
tibus animalium 33 7
^prbores morbos habet quo fi
dam cum homine com-
munes 427

^ prborum cadedarum tem
pus 3 S 8. & inde

^rboru altifiima ac rettif-
fima larix xibicfity 369
^rbores quibus in locis ro-
bii fiioves & quibus dete-
riores proucniant ibid.
w Arbores quas, & cur, ter e di
sies non attingant 366
w Arbores pifices s*&T om.
4fiag.2//d

%Arb*

INDEX.

Arborum centra inimica
ferris 361

Arbor amplif ima ubi vi/a
ibidem

Arborum materia qua fjnf
/i fima 362

«Arborum qua molli fima
3*3

«Arborum qua calidi fima
ibidem

«Arborum qua frigtdrfima
ibidem

«Arborum qua leuifima
ibidem

« Arborum qua lenta & hu
mida ibid.

« Arbores non fluitantes in
aquis 362

«Arbores duriores carum
vfits 363

Arbor u quarti ligna attri-
tu igne concipiant ibid.

«Arbores mollesJ,fragilsfque
364

«Arbores carie vel vetufla-
tetn non fi n lieni es ibid.

«Arbores aterna quaputen
jur ibid.

«Arbor ii tn je flant iu genera
quatuor 3 4 $.loto cap.

«Arbor arbore integitur lu-
xus caufa 36 8

«Arborum ataies & qua ar
bores flterint annojif, ima
36 3. tOtO cap.

v Arborum quanindarrA'1^
immenfa ibid'

Arborum miracula 3l0>
& T0m.1pag.d7
Arborum vitabreuif
ibidem

Arborum pretia mirabit

375 A

Arborum cajarum p#n*
lege X 1 1. Tabularm
constituta 3 7*

Arbores qmdcalum nat &
taliter ajfetteht 37 6 d*
to capite

Arbores plantas quafiU*.
educant, qua in terra
non pojfunt Jr

Arborum (itus , &-qtt*
in oras fptbiare debeat
37S

Arborum cum calo & tef
ra Jocictas 37 9 d$
capite

Arbores quibus modis pf°'
ueniant .sSS.toio
Arbores quibus modu Jfi
rantur ib

Arbores qualiter dijponet1'
da 3?j!

Arbor « fero b es qualiter fi
cienda 3 ^

Arborum trans fv reda rt* ^
cbfldsratio 392. toto ctf'
Arbores qua at ai e tranfi'
ren da 39*

Arbof(i

I N D

^borcs tr a flat a eundem,

ante habebant fi-
tkm n. i i

< ani e

'Ay[n^nient *bid.

, °Yli qu<c umbra noxia,
uf!) <1*4 utiles 3<s 6
t- °YKm plantandaru ra -
v^/° 30 t. toto cap.

°Yt£m inter fi deflantia
J'% intervalla ibid.

°Yes tarde , quae %

e et iter cre fiant 307.

. °r^ injitionis confideret
J» 3#$. toto cap.

^ ^ vna eh alia ibid.
0rt*m maculatio quo-

reperta ibid.
r or‘s fimine infirerc a-
JfC.5 texerunt ibid.
°r omni genere pomo -

°rum germinationis te-
.Yei tria 407

Wiyl 1

°res qua Jodetate oatt-
*'« 40I

f^mm morbi 42-
ptibus quando profiti
’ ■’Y%0ra>& quando obfin

pes qua vermibus in
fi flentur 41

Thurii ■ an
. , /vfijta 42

pres qut g cortice de tu.

10 miriantvr , & qu

tio?x .

E X.

*. Arborum ultima, venena
43*

v Arborum prodigia ibidem
toto capite , & Tom.r .

• pagi, (t 7

^Arbores jpectem mutantes ,
fifii m alias vertentes
43*

^Arbores loquuta interdum
433

%, Arbores in fiat/sis, aris,
vel in dmerfi generis ar-
boribus enata prodtgij lo-
co ibidem

c Arborum morbi remedia
ibid. toto cap.

o Arbores fltnles quomodo
innentur , vt fruftum
firant 43S

^Arborum medicamenta
437. toto cap.

Arbores r e ligiofie qualiter
fuccidi pofiint 430

^ Arbores vbi fini fi invicem
ferantur 4 3 3. & inde

v Arbores, quo cadenda te?n-
pore $13

yArbufiorum confideratio ,
& eorum ratio 42 2. to-
to capite ,

^Arbufium qualiter dispo-
nendum 3j>3

lArbx florum putatio quado
<£r aualitcr facienda 429
sArbufitt convenientes ar-

IN D E X*

bores ibidem

^Arbutus arbor qua 304.

. &Tom.3.pag.24i
xArbutorum in ^Arabia mi
ra altitudo 304

xArca,vua Jpecies 252
xArcadia vinum miru. 2 71
xArchda.ua 'l \cx de vinea.ru
pracepta edidit 443
xArchibius feriptor 30 S
xArchitetii quo patio mate-
riafifiom cicurant 366
xArtiuri occafus quando
42<?>S03. 312.& Tom.r.
pag.3-s> S

xArtiurt exortu Tempe da-
tes Jieri 304

xArcu calefli tatia terra ha
litum miru emittit 3S3
xArcus cale fl is duplex plu-
uiam Jignat 32/

xArcus caleflis contatiu Jru
tices ajpalathi odore im-
buuntur 207

xArcus caleflis afpalathum
contingens, mira eu odoris
imbuit Juauitate 207.
& T0m.3pag.273
xArcuum nerui ex genitali-
bus camelorum vbi con-
ficiantur 1 72

xArdeaauis Jutura prajagit
S24

xArdcolarum confide ratio

xArdcolarum quando °r\
mum augurium
xArdeola amica cornici l0‘l
vAr ea ad trituram quof1
do praparanda St
•Area meflium amurca fl
bigenda rS3-3\

vAretij oppidi vua q&

2fS • <
xAretino agro peculiat t*

tiumgenera [

xArgatilu auis qualis 'J
^Argentaria creta

T0.4pag.3d' J
•Argilla alba confidet $

3 S 4.toto cap.

•Argilla vina condit Gt*

272 .sS

xArgiUa vineis vtilifl1"

380 M

•Argo nauis ex cone at^
fhtia 3»

xAriana' gens , & in ea
marum fima 7 j
' Aricia vitis maxima iJr
- Ariena , pala arboris r.
mum

% Arietis pifeis confidet ^

3. 42. toto capite ,& Hp

4pag.2iz .

* Antica frumenti gent^ .
Gallia

• Arion citharoedus d dty .
tio exceptus , & ad A® f
pewjtfus

INDEX*

^fandride o (lentis liber
+33

riftaus primus mei cum
2S7

ltomuchu6 Solentis A-

P%m

Ar,'namntor 11 *

J pnjachtis Athenicnfis

piptor

*4rtiT"r , 142-27*

tu 0nien**' MeJfcnij fbrti-
'-iy.a 3

ibitl***** C°r

vir mira fubti -

J&*.

^ C7‘ laca pruna qua zyo

ntniaca arbor quando

Jt?eat »*

putius vini jntlitq ge

An, ■ 270

. * l*nmortalitatem effi

* vnde liberales did a
'^dtrn

t*m /aus & inuentio

d'iem.

pltirn inuentores dij ha-

An* *Ss

fitlula conjidtra-

An ■ isI

n* inter veficam &

ArtT* W

j<r*'arUm confideratio

ibid/0rUm Con^crat^°

Artopt a appellatione apud
Plautum quid accipien-
dum \

u Artrarequid 4S2

*, Arua alternis annis cejjare
cupi ut: quo dt fi ruris {pa-
tui non patiantur t quid
agendum 4$ 3

Arua firtihfiima vbi ibi.
toto capite

•A ruis (lipula incenfie in eu
mireprofint ibidem

Aruorum fiercorandorum
ratio 4$j

Aruales fiicerdotes a T(o-
mulo infiituti 44 r

Aruifium vinum ex Chio
infula 262

Arula in arbufiis qua di-
cantur 3 p3

AJarum herba nardi vim
habet /^ /

A filiorum pifeium confide
ratio, natur a,gen er a /J?,
&’Tom.4.pag.2ii
A filii quando lateant 1$.
A filii ficlla quales J21

Afia quo anno a %o manis
vitta 218. & Tom.4.
pag.26 S

Afia picem Idaa maxime
prebat 274

Afia vtraque fui parte ar -
bores gignit picei generis
272

M M

I N D

Afra frutices quales 238
•Afra refina cuiufmodi 273
Afraedera 34$

Afra calami 331

Afra fulices quales 336
Afrd ferendi tempus 432
Afrajica perfica ipo
A filus infecli genus 133
Afrnius Celer 29

Afrnus inter pilos haben-
tia folus d pediculis im-
munis 137

Afrnus vbi cornutus 140
Afinorum dentes quales
130

.A fin us Indicus q tfalts 171
Afrni & anus opera Afri
arant 384

Afinorum corpore fcara-
baos gigni 12 6

A fmis cor maximum 133
Afri i frl non habent 133
Afinina mamma dfoetu do
lent 16 3

Afinarum lac quale i6<f
Afinina pruna qua 240
Afintfcd vua 233

Afro no Flua genus it
AJpalathos jptna genus
207.& Tom.s.pag.272
Afpalathi oleum Jbftitiura

287

Afparagi fylueflris>qut cor
ruda dicitur 3SS.&
Tom,3‘pag-37'Sfi>7J

E X.

Afparagi vinum fhtld1*

269 A

Afpendios vua genus }'

Afphodeli radix
A/pidts mira natura 1 }
Ajfabinus Deus 2\
AJiiduitas omnis fitfitdi* }

Parit . !,•/

Ajfjna malus qualu 1 ^
Ajlaci cancrorum g”

A ferias ardeolarum ^

96 d

Ajlrologia fecla q**al
(sl

Ajlrologia vtilitas y
Aflro/oqoriim inter fi ‘ ]
fcorim

Afrorum fcientia occ**' .j

fi™* *j\

A jl rorum obfer nando™ ,
triplex ratio
A frus animalium ex^

4 0 . toto cap. 41. toto
& Tom. -f.pag. :SS‘

cTte ^ iJ

Atabulus ventus AF a
plantas frigore add
430

Atcramna herba fab* 1
cans

Athena quo vngutnto i
le Hat a u i j

Athenicnjium friuft#P j \
Uum vbtt & qf*

w-

I N

>ie

v> ffi 3S4

Jemenfis olea vitlores

dlul"aha"t

}'et‘ « cibos ambulatione
^ feKficiebant /77

tlni4jfiue . Attinia , vlmt

H*

*b d nu^um firunt fime

t‘nia ob frondis copiam
^'tibiis minus idonea
+22

* fontis montis arbores

2*3

**Re>l anis S 8

l^lus rex de agricultura
Pfficepta edidit 44 S
‘c*ramel praflantifsi-

7/lUrn

\s4t • n7

******* T\egu/us bis cofisl,
1 a gro parando quid fin

4?

dtts Padi pifcis qualis

tnir<£ rnagnitudi -
H* 'u'gis boum e Pado ex-
ibidem

aritia cauja artes colun
tuy ,

y*4it 2 4&

nritiit mala ibidem
fr”,<£ redargutio 492.
r°tn.4.pag. 222. toto

AuH *?S' & l"de-2S(f
***** exemplum 4 3.

D E X.

& T om.i.pag.3 7 i
. Audacia fignum in oculis
244

.Auditus cui negatur jiiega-
tur & firmonis vfius
102

lAueUana Iuli inutiles
343

lAuellanarum nucum con fi
deratio j02

vAueUana quo ferenda te-
pore 40 g

lAucna Graea non cadit
femen 47}

xAuena frumenti vitium
474

lAuena Germani pro pulte
vefcuntur 473

w Aufidius Marcus Lurco
primus pauones Jaginare
inflituit es

^Augeas \ex fimi in agri-
cultura repertor 336

c Augentia corpus 17 7.

T 0m.3-pag.213. 22 7.240,
2S4

^Auguria ex pifiibus /7
v Auguria ouorum 33. toto
capite

„ Augurium ex auium vo-
latu quod optimum 14 3
lAugurij projperi aues qu &
S 9

sAugujli apud .Aelium, ui-
ihria lS6

MM 2

I N D

lAugu&o facrificanti ieci-
nora reperta Junt repli-
cata iS 5

^Augufli Imperatoris te?n-
plum Jhflum a coniuge
203

^Augufla charta qua 230
^Augufli manu firiptus li-
ber Plintj tempore exta-
bat 232

^Auguflus quod vinum cun
His pratu Ierit 2jp

„ Augufli libertus palati pa-
troni optimus cen/or 2(j I
^Auguflo laurus e calo mijja
211

^ Augufli vxort gallina ab
aquila in gremio dcictta

313

Augufli Siculo bello M.
^4gnppa ro FI rata corona
donatus 316

iAuguFJtis ciuicam coro-
nam ab humano genere
accepit ibidem

.Auguffus Leucogaum col-
it m quanti , & quem m
vfum a Neapolitanis eme
rit 46

.Auguftus Capuam colonia

deduxit 467

.Auguftus eruo legumine
curatus 472

.Augufli cpiftola ibidem
..Auguffi ex pifce augu-

E X*

rium

Augufli oculi quales tH
Augufla laurus {j

Autaria turdorum ai

Veteres

fi

<Auiana quis primus

tAuium con fiderat io.

iy

decimo per totum ^
vAues ne miliis panici*^
tangant

^Aues nocle lucentes .
^Aues noua fhbulofdifo
toto capite

tAues quo ordine ex oU°i ,
nerentur ^

lAues omnes in pedti '
fcuntur ibPj

v Aues quot diebus incU"

96 . ■ J

w Aues vbi cum horni
pugnent P3>^'
Tom.r.pag.23.2 9 4 1

fAues qua animal paf;fl

ibidem toto capite «
v Aues pleraque cur ***%

“PI“i«r“ Lf

.Aues volucre/que ^
prater vejpertilioni
tibus carent

.Aues qua fine pedibus y
.Aues animalium j

3 Iol'

xAuesqua , (£r

quaaores

I N

cs v,leos vngues haben-
altiuoU Jire Jnnt, ex -
dtZ* noBurnu 6s
fcs n°btttrna vngues ha-
vjj"'. v,,cos ibidem
(S‘>liWluU 6 4. loto

a cauda ex ouo

^u

3ce*ntt& quare 6 4

nuJpiciu apta ibidem
t(l^emmos finu* haben-

'Ati J/7

es qua quibus in locis

< 7 3. & inde

y l. ls 'i^adam voce colo -
y^Ue rntitato, alia fiunt

'-/4n.

„

^kis

dentata $6

omnium raaxi-
^iul S+'6S

■ J *]Uafbla d fuo genere
J^nur & ffa

lttJn mutarum nomina ,

„ ''generatio 00. toto

d^"e

dZZT °Ka ?**/** ibidem

ZZl coitw iuaI“ pI

y n generationis , tncis-
*’■

■'Km yU(lCi memhrttm

i‘&na,Kr J?J

t»Z,cmcen«*,&fx-

■nnttmerm f+

D E X*

Anium pedum differenti*
170. toto cap,

^iuium vngues quales 17 1
^ Auium digcftio per genera
i Si. toto capite
». Anium inaujpicataru con -
fiderat io 6 2 . per totum
6 j-.per totum caput
*. Attium ex his qua vncos
vngues non habent , hi-
rundo fila carne vefeitur

72

^ luium temporis differen-
tia magna 7 2. toto cap.
^ uium firmonis intelle-
ctus Mclampodi d dra - .
conibus datus 8 9

^ptes qua perenneSjqua fi-
mefir es ’ 7 2. toto cap.

w<4 uium cui cantus fuauifii
mus 7 4.& inde

uium feetura tempora
dtuerfa 76-77

w Auium ingenia 77.toto
cap.S3.toto cap.
isiuium volatus incefiufy
8 2*.toto capite

^ uium loquentium con fi-
derat 10 S+.toto cap.iSjf
toto capite

^iuium loquentium lingua
qualis 84

v /iuium potus 8 7. toto cap.

„ Auleticon calami genus
3S3

MM 3

I N D

^Aulocvene regio 370
Aurata pifcis 18.&

Tom.4.pag.2ij>

Auri cornu promontorium
16

Auricularum confideratio
1+2

*. Auricularum indicia 176
Aures iumtmorum animi
indica 1+2

Auris ima memoria locus
16 $

Auris dextra Ncmeji facra
ibidem

Aurem tangentes attesta-
mur tbidem

. Aurium animalium dejiri
ptio 142

Aurium mulierum orna-
menta ibidem

•Auribus vniones mulieres
Hpm* ge ftabant 33
•-Aurum vbi a formicis trua
tur t cuflodiaturque 13 6
<& T0m.4-pag.4s 3
•Aurea corona gramineis
poflhabita 316 .&Tom.
j.pag.iG o.toto coipi te
•Anjpiciorum Jigntficationes
corui intellegunt 6 2
«. Auster vintus qualis S?S.

& T07n-i.pag.3S. 4° At
Atsfiri venti quibus noceat
37*-Stf

Antores in eadem /cientia

E X.

fape di fident 4^

Autumnus an firenuif'
turus fit S1.

Autumni initium qttell1*
S07.S08.su

Axungra cofideratioM,]
&c.

3*

BAbia vinum ttob1^
*?*

Babylonia /pina
Babylonia palma
Babylonis fertilitas
■4-70

Babylonica terra non gf ,
herbas -r ,

Babylonij quomodo
curent

Baccalia laurus
Buccarum cofideratio
30S.307 .2,

Baccarum natura e*",
qua pomorum
Bacchar fue Baccaris 4 L
bttfdam nardum r,i! ]
cum appellatur tg°'
Tom.y.pag./jf
Bacchus vbi educatus i 1
Bacchus primus cor<A.)
ederaceam fibi ifflpT

Bacchi thyrfoSjgalcasflp
T hraces ornant Ay
Bacchica edera
Bacchi pifces f

i 1 N

4Ccn*Jdcris edero, adbibe -

^T^UdThraL'eS S4-

rts frumenti grano mt-
^iltnjagnitudinu 4.37
regio tritici firtilif-
4*2

oleum quale 3St
<tlc* olea , arborum ma-
$£.*** st?*

!lCn vberrimas m effles
h lt,,er oleas metit 397
efijpadon es 222
niatl£lfijfa d Nerone fhfla

ninum oleum quale
3^S. & Tomo 3. pagina

‘t^ni palmularum genus

Sardini qui 303
* ‘jnitis cati ari e a venus
, *’4em

a^^lina -ve (l es vnde di-
ti , 2**

a nu silum Punici mali

hfios ibidem

a ocribus infulis nues pc-
cn liares SS

«"urica vina 2*r

* *narum pifeium cor.fi-
er‘itioJnatura , manni-
'**,/<>« 4-/.0-

^^nii brachia non finit S
£ *“*$* lo vefliuntur /4
q mnarum eum orcis pu-

D E X*

gna *

Bolanarum ora in fronti-
bus j

Balana pemma aqua na-
tantes,™ fublime nimbos
efflant ibidem

Balana qualiter Jpirent 8
Bolana cum mu finio ami-
citia S3

Balana Muficultts p i fi is ner
dirigit ibidem

Balnearum pen filium inuen
lum -j-S

Balfami confidcratio 207.

per totum caput
Baljkmum vni terrarum
ludant concefiiem 207.
34*

Balfami olei natura & me
dii in a 2S7.& Tora. 3.

pag. 22*

Batjamodes cafia genus
203

B annante a vna 233

Barba louis , arboris gemes

332

Barbata aquilarum gemes
S7

Barbarica pyra 243

Bafilicon nucis genus 302
Bafilica vua 2 31

Bauli locus 4p-&Tom.i.
pag.u*

Bdellium arbor, & lacryma
/73. toto capite

MM a

I N D

Bdettij qenera}& varia ap-
pellationes ibidem

B e bitis M. Confitl 232
Belga calamorum paniculis
ad ferruminandas naulii
commijfuras vtutur 332
B e lon a partus 47

Bellua marina maxima 3 .
toto cap. 4. toto cap, /.
toto capite

Bellua marina in terra pa-
J lentes 4

Benacm lactis 22.& To.i.
pag.77.127

B en ejicior ii gr at it udo 444
Berecyntas mons buxo abun
dans 331

Berytium vinum 262
Be rytia vua quomodo J er-
uetur 2 st 6

Beterrarum vina 260
BetuUa arbor qualis quefa
izzWmamet 332

BetuUa apta fcutis 3 * 3
Betulla virga Magijlratuie
fiunt 332

BetuUa ligaminibus apta
363

Bibendi irritamenta 277
Bibendi caufa venena pra-
fkmuntur ibidem
Bibendo quidam gloriam
quarunt 27S.& Tom.4.
pag.16 4

Bibere quadam, ne mon in -

E X.

cidat, cogunt

Bibere ante cibum qtta^
in jl i tutum 2'

Bifira arbores 341.^
capite . 4S4
Bilis morbus

Bimamma vua quales 2 fi
Bion vinum , & eius fipt t*
genera 36 3.1 oto

Blafigonia apum rnofi^
124

Blattarum c on fiderat io M*.
tura, gener a 133*
Tom.4.pag.io8
Bocchus historicus 3^
Bceotiorum aduerfus Lac1'
dxmonios viSloria fi
Boeotia fines ^Attica per $
ces non tranjiiolant fi
Boleti circa radices arb°'
rum proueniunt 3S.
Bombyltus vermis qttfi*
127

Bombyx Coa qualis 1*1'
toto capite

Bombycum vermium lonfn
deratio ibide w

Bombycina veflis a quo rt'
perta ibide 0

B om bycia harundines 3$ *
Bononia fiuuius %henus c*
lamorum optimorum fi'
rax sfi

Borea vento fiante agricola
quid agendum , & a q#9
tauevdfiflf

I N

!’7

Ks jfm0S ^ 47 !>

KZt -V

nonor apud veteres

t*+*

,/ , effi£ies aru nota
*^Okcs

oe}t\ratliri quomodo iun

&ok(. j 48 1

.... herbas maxime

kT1?”

s. Jutura prafagtunt
r^P^attriu aut.

C«°<*rn,ur \+a

bu mutantur danes

P So
**kcs r

ty &rai*ida nonnr/idex-

Yunt'tL’i‘t^inKiatKm Se
1yacL, . ijj/

*r°.ticl'r* IdS

W«Kch?all'X f1* W

7.8.21

, ‘“fm

Ni;

7“'«

7“'^ /f ^

rVe/.’ . yj

quaternos ha -

iV. • "E"1^ tina /jat<»f
'«

^ '« terram marga
kw“' 3S4-3S3

fnl,*?ar£aril* 34
“***<*«;

D E X.

Bromos jrup^cu 4ffi

Brumales dies hyemem fa-
turam offendunt
Bruma init tum quando

4s>i

Bruma tempore quid a -
grico/a facere debeant
4 9 4

ErUfium tuber 33o. tot tt

cap,

Bruta arbor /j?J?

Brutia pix 0 ptima 25 8
BrUtia pix qua 32 7

Bruta Junt quibus cor du-
rum riget if3

Brutorum arma 440
Brutus D. apud Delphos ter
ram exofeu/atur ex Ora
culi refpon/6 3/2

Brutus L. publicam meruit
libertatem ifcd.

Brya frutex 23p

Bryon,entfque oleum in vn
guentorum vfu 21 1. to-
to capite

Bubetiy ludi qui, & vnde
ditti 443

Bubonis anis cofidcratio 6 3
Bubonis aures quales 14.2
Bubulus pulmo qudtus //«?
Bubulum ftl Lycium me-
dicamentis adulterat 187
Bubula lingua herba vfiis
401

Bucca quid in homine t+f

MM s

I N D

Succinis conchylij gtnus 37
B ucconiatis 1 Vita 2J +

Bumaffi vua quales ibid.
Bumelia jraximu 32 />
Buteones anes 172

Buteo accipitris genus,#?
jkmiha ab eo cognomina-
ta, SS>'$8

Butyri conjideratio , vfits
medicina sCcf.&Tom,
4.pag.37

Butyrum olei -vim habet
166

Butyrum quid ibidem
Buxus vbi plurima 331
Buxi arboris conjideratio ,
<& genera tria 330, &
inde

Buxus montes amat 332
Buxo non decidunt jblia
333

Buxi jblia qualia 33 ff
Buxi femen cartbcgon dici-
tur 3+3

Buxus & ebenus grauijsi -
ma, & Jjijsijsima arbo-
rum 362

Buxus non fntit cariem ,
neque vetustatem 33 +
Byfini tingedi ratio +o.pcr
totum caput

Bylacij regionis jbrtilitas
38+, & Tom. r. pagina
1S2

By^aarx hirundinibus in-

E X.

uija J2.& Tot*'1
pag.i+S

c

i 0

lAchrys pilula q*4

vim habeat in

./

dicma •

Cadauera vbi medie*** ^
f ruentur ^

Cadytas herba in Sjritfj

lis

jH

Cactlta frpentes ,
Cacihana cerajk ^

Cacitat e diuturna m*‘r* 1
b crati

C ac ubi vini genero jd

259 h/

Cadenda quando 1,

3 S 7. per totum cap-ig
per totum cap. j

Cadenda materia teW

it1

J*3

Cadua arbores qua
per totum caput
Calum nullo modo
Hi

Calo omnis infrmit** **

dit

Cali cui regioni arboreSA
ponenda 37 6. per ^
caput m

Calum quod arbuti* o/
Clare debeant ^ t}

Cali & terra ad arbotj^,
cietas 36 jf.per tot* h
Calum terra par er t Ttf

I N 0 £ X,

)7f

0 confiat operis facultas
if-f

rn4xime agriculturam
cC(»is}cire 4ss

* I\Um t€rra f°*utAS *
Democrito primum dt -

joj

* cflia iniuri st duo gene -

(V?„ S° +

etium cognitio obfcu-

C*/f'n!rt " 4SS
stium cognitio multts
'^odtf haberi pote fi 302
ciuiU bellum qua
Prodigiu praccjfcrint

CtVS

Jar L. quo anno Ccnfior

c 2/s

'\r diucius Cinfior qtuin-
cJ^Me ediflnm 267
,r luhtu vinoMamcr-
tJfl° primus autonratem
c*rin

J“Yls dukj munus gladia-
tcr'x«‘ 22?.irT«m.
3 ’pug. $

^Jarum villa vbi 313
Vares triumphantes qua
afY0 /bkant coronari
_ ™idem

•‘Ari, firumTUmt 36 j>.

*J«r annum ad Solii cur -
Jtfn* redegit 4.3 g

Cajaris de fmgulorum fide*
rum ortu & occa fu fin-
ienti* 494

Cafiir idus Martias ferales
/ibi annotauit 49$

Cafiir D Hiator forum T{p.
rna totum ac fiacram
viam carbafoms velis te - *
scit 369

Cajarum genitrix lauru*
Jtr

Cafiir C. xAugnHi fili tu
193. & 7 om.r. pagi. 36.
26 9. & Tom.4.pag.rS6
Cafiir is thorax ex margari »
t is dicatus Veturi Geni-
trici 34.

Cajans pifcin a 4S. 103
Cajaris triumphalis cana
49

Cafiir i "Di flatori /aevifi-
canti bis in extis defiat
cor is 4

Caius Sentius Prator 267
Caius ‘Princeps obelifeum
in Circo Vaticano J latuit
362

Casj ‘Principis luxus in vn-
guentis 21S

Caij ‘Principis mirum de
piat ano / st

Caius Cafiir ^Augusli fi»
liufit 93- & Tom.r.pag .
36.26 9. & Tom.r.pag.
1S6

I N D

Caij ‘Principis matrona, Lol
ha ‘Tau Ima fmaragdis
margaritifque operta 34
Caij ‘Principis oculi quales
r+4

Caius ‘Princeps quando in -
tcrfiftus IS+

• Caij ‘Principis in ludo gla~
diatores duo ad nulla co-
ra inat ion e conniuctes ibi.
Caio ‘Principi immolanti
i e cur defint in extis 134
Caij ‘Principis Con fu latus
& interitus ' ibid.
Calamus odoratus 2 03,32 p
Calami oleum. 287

Calamo vbi filia non deci-
dant 333

Calamorum aquaticoru con
fiderat io 33 1. toto cap.

Calamorum ^Aegyptiorum
'vfus ibidem

Calamorum coma l e flos im
plet vice pluma 3si.&
inde

Calamis Orientis populi bel
la conficiunt 372

Calamorum armis qua gen-
tes villa ibidem

Calamus Italia Jagittis a-
ptifiimus 332.3 1 3
Calamorum differentia plu
reSj <&■ qui apti fi (Iulis 33 3
Calculi in vefica nafientes
*S9 .

E X,

Calena vina
Callarias pifeis 19. &
4pag.2ip
C dlipus feriptor
Calli flrut hia ficus qua

2*7 si
Calor olei caufa

Calua quadam animula *
tura} it er

Caluitmm homini pr°r
ibidem

Calce agros gentes qtfd^.
corant

1 1>

ftercorant

Calce vina condiunt
272. & Tom. +.pa$
4°7 jfl

Calce vbi agri firtiles fC .

dantur /

Calydna infula 117.& * ' ■
i.pag.136.216 .

Cameli quot menfibuS r
rant vtcrum
Cameli lac quale 16 6’^
T0m.4-.pag. 3 3 J

Cameloru confideralio t4 '
& Tom.j.pagina 16 6*
Inde

Cameli filnon habent ^
Camerina mala
Campania caflanea 3
Campania vitium ma$>
tudo

a A

M8HK

Campania vua qualis

261 *of

Campania cera/a ^

I N

,erra Pu,la 3So
,,Wnia campus Uutda-

f 'Wmus .ee

l^h 4° o

til j ®, f-v ”>'1'° pultem

Cbt!uU’nr*c« 40

fertilitas 463.
*o '^Tam.i.pag. 100.

cirium

"mp * V«°

4^.e Jiert cofucuent

-

* advehatur

C +

fa*i

ptoto

confideratio 2 S.

c«pitc

%,c* v 11 «longa 29
des*0rnn*bus offonis pe-
?o.) jc ibidem

*0rtim manum d fce-

O Afferentia ibi.

\tlcr0rHn> multitudo ibid.
iL* Yetrogradus incertus

°euli quales

■*ii Cy'

:<Hic ter&ora exuunt 2 y
^o°m^gemra 2*'&

«flC^

fi„ tn feorpiones tranfi

[>*>»

C?_i ferpentum iHibus

1 r°rHm inter fi pugna:

D E X.

medentur //#.& Tom.

r.pag.j7+.37 s

Canities homini & equo pe-
culiaris /4/

Canicula fi e Ua miri in hac
inferiora effetius 2jz.&
T om. i.pag.j+.p er totum
cap.40

Canicula fiella ‘Trocyon
Grace di Ha j02

Canis fiella ortu vina mu-
tantur 2 72

Canis fiella ortu ligna ca-
denda jj p

Canis fiella occa fas 497.

jof

Canis figni exortus 502.&
Tom.r .pag.34
Canis Jigni exortum ma-
ria fintiunt & terra iS.

S02

Canis J igni veneratio 302
Canicularum pifcium ma-
nnorum confideratio 4.3.

* toto capite

Canicula pifccs vrinan-
tes maxime infestant
ibidem

Canicularum pifcium in-
gens copia vbi 43.244
Canicula pifccs pauent ho-
minem aque ac terrent
4 3

Canum defcriplio > natura.
& erga dominos fides
S>2‘&

INDEX.

99- & Tom.i.pag.386.
toto capite

Canes qua loca non intrent
74. & Tomo /. pagina
268

Canum genera plura p p

Canum generatio ibidem
Canum prodigia ibidem
Canes quandiu viuant ibid.
Canes quibus infigentur
'37

Canes degeneres fub al-
uum caudam reflectunt
*73

Canes quafidam ades non
'ingrediuntur 74

Canncnfis clades T{o mano-
rum 2 p p

Cantharides ex qua gignan-
tur materia jjS

Cantharidum veneni reme-
dia 13 8. & Tom. 3-pag.
78 . p $ . 2ro.2jp.22j.
22 y. & Tom. 4* pag.j6.
44.92

Cantharides vini tranfina-
rini genu* 262

Cantharolethrcs locus , &
vnde ditius ijj

Cantharis vermis fiumenta
erodens 47 3

Capella caleflis figni ortus

497-SI2

Caper p i Jcis 17 j

Caph y a ^Arcadia lucus 370

Capillata lotos anttqu’f\.
ma %omaj & vnde dd'

Capillus V irgtnum T'eSr.
Uum quo J oleat def^ fl
ibidem ,

Capillorum confideratd ,

Capillis qua gens eat’
ibidem

Capillorum defluuiUtd .
mulieribus &
bus rarum

Capilli quado tondendi
Capillos inficientia 3l1‘

Tom.j.pag.sp. 99’

11*

236. 236.23 p, z6p<

}11‘

27 s. 376. & Tom .H

gi.361
Capillos qua rufis efi1 ¥
302. <& Tom.j.pag^

22f

Capistrandi boues tnttf .
bores vitefive at^1

4Sl . r fi

Capitolium cura an]cT \

defin fum , 67. & *

4-P*S-S7„ Jt

Capitolium Sylla terfr p
bus confiagrauit fi
Capitolinus Manli» * T ^
ties corona donatu* fi
Capnias vuajeiujque ** a

£

Capnumargos argitt* V

quale

aPPaeloci# oleum
c i,?7.

fruticis confident -
C(lbh . 24*. toto capite

paris caulis in cibos re-
J^tus .

effr* olctC inimica 2 S S

it * ,l°bfu vi inter diu cer
.htlt t-f-*. & Tomo 1.
P*&»« 402. & Tom.4 .

P* ~f maleficum frondibus

.?.rti/n barbu ladanum

^ahy. '■>"* lv‘

* a^t ( vt alif legio
aPYe<t , fi/ non / ) a(jt
ffrts

PY?a fira ~Jtneno
C-4

P^frcialu dies Vulca
tecey

'apri /? , Zl

rflCeKt tonis arborum a

C«PrZat‘° , 2**'totoca

tiflCl arbor ts conjjder.

iblde

s/jCtU nKnq*iam fior

vbi trifira 3

liir 1UH,m

• */-

6^*4' aues ?»«/« f.
V totum caput

D E X.

Caprimulgi usfftmi fire)
ibidem

Caprimulgi inter diu vi fu
carent ibidem

Capfrs qua apta materia
36S

Capua vnguentis nobilitata
214

Capuam ^Auguflus colonia
deduxit;

Capitis animalium confide -
ratio - 13S.fr inde
Capitum animalium apices
ibidem

Capitibus qua animalia ca-
reant 1 40.fr inde.fr
Tom./.pag.iS S
Capitum ofiium differentia
*4*

Capita pificium maxima
140

Capita pracifa aliquando
repere vifa Is$

Carabi cancrorum genus 2 ?
Carambis promontorium
69.fr Tom.i .pag.16 2,

22S

Carbilius ‘Tollio 13

Carbones faciendi ratio 32 «
Carbonibus apta materia
ibidem

Carbunculi morbi facile re-
medium j0j

Carbunculi ne vitibus no-
ceant so8

Car

INDEX.

Carbunculus terra genus

3$r

Carbunculare quid Jit yoj
Carbunculatio tarbor a mor-
bus 4.28.503

Cardamomi confderatio
192

Cardamomi medi cina ab id.
Cardamomi oleum 287
Cardinis temporum qua-
dripartita distinftio 491
Cardueles imperata Jaciunt
$4

Carduelis auis con fiderat 10
ibidem

Carduus frugibus inimicus
47S

Carica Jicus 224.300
Cariem qua arbores non fen
tiant 364.382

Caries ab ebore quo pallo
arceatur 288

Cariofa terra pe fima 3 82
Caritatem annona inferen-
tia S°3

Carpbeoton thuris genus
194

Carpinus arbor ' 330
Carpinus montes amat 33 1
Carpinus nuptialibus Jh-
cibtis materiam prabet
332

Carpophyllum lauri genus
322

Carthago quando capta

233.298 .

Carthago quot annis rPff j
amula

Carthago ficci arguffl(n .

deleta ibid1

Carthaginienfe bella & rt.
tiura quomodo Jump{fi
ibidem

Carthaginicnfiu contra V!

manos victoria
Cartbcgon buxi femen 3*
Cartilaginei pifces 2J\'
Cari i lac 0 rupta non frf.
frit

Caryinum oleum 2 81' ^
Tom.3.pag.22s J

Carynia oppidum I

Caryon vnde iuglans dl

302 . J

Caryopus quid * j

Caryota vbi

tafeorum conjiderati0 ^
uerjitdfque

Cafei vbi optimi /6<3'[
capite

Caji a fr ut i cis confidet*
2os . 203

Cajia in Septentrione V

s +7 /

Cajs/us Hemina aUtoT ,

tusi 1 fimus

Cafij C. cenjiira, & lfl
prodigium * ,

Caihtatis exemplum
& T 0. i.pag.19

I N D

3es-393- & Tom.s.

C $Ze°-3"

C 46°
tuS* fidenda

C olt*

c4 *ss

tur^ }‘j°riU4 quando r/ior

<■ at0f] tbid.

c^Lna,t:hMVK’\Z

Cato, , a ibid.

r vw° vfi“ r°

c“' «m. . *ss

6 (, ex H‘!fanUtrizm-

. . ib,d-
P**c ^ Vin° ^ndicndo

^ton

lCepta

27S

yh. Pr<£cepta de oliua •
<'tu/*!tw.ra 'Ss-dm-

'C-

114 \Capltibu4

y£ t arniirca eiufque v -
Cai°»djil ^ 28s-totoc«P-

frunis fi1"-''

tl/o '?«« 29'

c*zr0 * . ■ firendis 2 1) s
lctiC! argumento in de-
Cato Cur, Carthagine 29S

di

Sop* myrtl generibus

r SOs>'3io
l«t0 de ,

c*"£,mn

3"

347-

E X.

Cato finimus in tmnivfc
339

Cato de terrx vitiis.at £ op-
t imo agro 3Se.3s}

Cato de plantandis arbori-
bus.acfirobibiis fidendis
393-394

Catenis prxcepta de in/itione
arborum 40t

Cato de vite inferenda 402

Cato de olearum fitione
4"S

C atonis de agricultura pr<e-
ccpta 446. toto cap.

Catonis pracepta, vbi unum-
quodque frumentum Jit
ferendam

Catonis pracepta de arandi
tempore 4So

Catulit io quid jjf,

Catulus §CjConfi*l <f7. &

T0m.4-.pag.j7tf 'J02

Catuli Qu. nobilis domus
374

Catulus £1^ Cimbrorum vi-
dor ibid.

CaUcht (j er mani a populi
315. & Tom.i. pag.16 <r9
16 7

Cauchorum vita jr^

Caudarum animalium con -
fideratio i72.toto cap .

Caudarum animalium di-
uerfrtas Uud.

Cauda quibus amputata

r n d

renaficdntur ibid.

Cauda pr.atcr hominem ac
fimias omnibus Jure ani -

malibus infuht

ibid.

Caulina vina

261

Caulis leguminum

qualis

4S3

Caunea ficuum genus

JOO

Caunij natura lienoji

1+1

Cauponarum afiiua anima-

lia^hoc e fi pulices ,

etiam

in mari gignuntur

++

Cea ficu (foa veflis qualis

127

Cea infula caprificus 1

trifira

34-J

Cccina Volaterranus

72

Ccdrelaum quid

237

Ccdrclatefid efijcedrus ma-

gna 22S-&‘Tom.j.

pag.2+p

Cedri vfus in J. acris

213

Cedrus minor , & eius

gene-

ra

22 +

Cedri maioris genera

ibid.

Cedro cur Jimulacra

deo-

rum fiant

223

Cedrus libros d tineis confer

nat

232

Cedrus picem fhndtt

273

Cedrus montes amat

33t.

3+7

Cedro filia' non decidunt

333

Cedri filia capillata

JJS

E X.

Cedri filia pungentia
Cedrus quo tempore
gerat **.,

Cedri vbt optima j.
Cedri oleo perunBa nonj
tiunt cariem,attt ti>jea
tbidem £'

Cedri vfus ad clajfes i #
gypm SyrUque r.
Cedrus non tenet
3*3 J,

Cedrus non fient it cari elA ^
que vetuffatem i j/
Cedrium quid , & f**0*#,

fiat J-4

Cedrina menfa nabiH^

2 33 _ ffp

Cella vinaria quales £3*a,
beant 27
Celtes tefludmum ir.

J3

Celtis arbor * id efi >

236 ,k

Cenforius ‘Tifb hift°rl

232 „ J

Cenfbru officium circa 7
+43'++* t Jf,
Cenjit Senatores legij fi
cidfum ,JL

Ctnfius moribus & ^ ^
inimicus

Cenfus pracipuum

tuum ornamcntuW 1 fi

Centipedes ptfices Jfjl
Centurionum inficit >

i N D

^ P^^nes apum genus 12 /
fluuij prodigium

£ 31 +

eYeU ex quibus floribus a-

^Pes confingant //3

tr 11 fles, id 'ejl, vcrmes,fi-
CeCl«J»fiftantes 42 i

Pere&ina *rbdr

tr,t forum con fiderat io
C*°S

^ynfbrnm Laeca tbid.

Yclfl quando, <& vnde pri-
rflumin Italiam adite fla
x°idem

erafl vyi non prolteniant
£lbldtm

tYaforum nomina plura
Ce^dcm

**?/** in laur0 w feritur
Ce lb'dtm

q* fucent qualis 3°7

Y°;f* quibus conflent
c ]b‘dem

£T~ clHa loca amet 3 W
)afls rami mira maonitu
c d'»« 3+4

Ce*«fi

E x;

3°9

Cerauniis in montibus myr-
tus primum vif ibid.

Cerebri con fideratio /4/

Cerebrum quibus in fit
ibidem

Cerebrum hominis portioni
maximum , humidifli -
mumque ibid.

Cerebri materia qualis ibi.

Cerebrum finfum rex
1 42

Cerebrum venarum termi-
nus ibid.

Cerebro propria ibid.

Cerebrum mentis regimen
ibidem

Cerebrum fomni cauf
ibidem

Cerebro carentia non dor-
miunt ibid.

Cerebrum fecundo loco for-
matur in corpore 132

Cerinthum quid 113

Cerne infula 6 o. & Tom.
i.pag. 2S0

Ceroflrata qua dicantur
/40

r*JL quomodo pracoces Cerri glans qualis 3*9
flant .in

Ct r 437

>tlfl infltio quomodo fiat
4oi

,xS

tr<Uintfi a montibus Euro-
pa calum initium fumit

Cerrus arbor 318.319

Certaminum ferorum vi -
flor es, non tara ipfl quam
patria eorum coronaban-
tur 3*7

Certaminum ferorum *e~

WJK 2

INDEX.

rona jrs

Ccruifa quando , a quibus,
<& ex qua materia 2 79
Ceruifa qua arte vetuffa •
tem ferat ibid.

Ceruijia mera non diluta bi
bitur ibid.

Cerui fam , vti vinum , in-
ebriare ibid.

Ceruix qua corporis pars
rsr

Ceruicis dejcriptio rji.fi2
Ceruorum coitus qualis 9 8
Cerui cicurati raro conci-
piunt 100

Ceruis cor maximum is3
Ceruorum cornua qualia

139-1*0

Ceruorum capiti vermiculi
injunt 14.2

Ceruo frl ejfe in cauda rss
Ceruis vbi quaterni renes
rsS

Ceruorum & frpentum ini
micitra. /oj.& Tom.r.
pag.jSo. & Tom.4. pag.
4/

Cerui cornus odore J erpentes
figantur loj.&Tom.

4-pag.4 1

Ceruorum anima J erpentes
vrit ' *76

Cefenatiavind 260

Ceshus C. Conjul 86
Ceth egtu (onjut quando 2jz

Cethegi menfa nobilis
Chalcia Rhodiorum ^lr
3Sr

Chalcidica ficus qM

Chalcis pijcis ter anno paT
4 * -A

ChamaciJJos edera JP.a
3S0. & Tom.j. paS

266 J

Chamacerafi confidet* .

3°S lj

Chamadaphne frutex eX ,

ri generibus L

Chamaleontis oculi q**

'4* Jj

Chamaleonti pulmo P***,
mus

Chamaleontis oua qualt* ^
Chamamyrfrne herba ; „
Chamalea frutex j
Ch ama lea fruticis
2S6

Chama pifres vulutU j
bent j

Characia harundinu $T
3S4 J

Char itatis exempla tjfj
6 0.62.124.126 *
4.pag.i86

Charitoblepharon jh
2 44 >

Chartharum confidet ^
228.2jo.totocap.2fr I
capite ^

Q, 1 N

nart*rum vfa

maxime

^'"ffieriut 22f

**'“ luando reperta zzS.

Cl^rL

a quomodo ex papyro

c C?m'"ur »•

*rum genera plura,&
^hly°t7nodo^ant ibid.

* ref*&ioJis volumibus
ChZ‘: A Met.

a ^duguSla cur dicia

ChZ"'2*'

co»r-i°nit‘u m 9B,iM
Ci>anJtf’ 2 3*

id2WKm *lHah ‘JFe

-r‘at iS‘-4Si.&
Char^'PaS.-‘t>3

°fficint, tritici

lit ^t«»tur 46,
Cbfjn,affi^ M,r
‘1‘^iainfiU

lhc°”‘-'-taZ-73-*2S
Cbe/i.°t‘Ccesa‘les es
Q*£n*,UtiUi '3*

n‘phagi populi IS. &

ChePn''-Pai-2s<s

ch»lThtrU

tp*genH, teStudillum

‘,n&vu*i,uaies 2s°
lo» t. 0Ptlmt*m amy-

ie7VtnHme2Uak 262.
"tpidum ebfeJ[H„ fi.

D E X.

gma glande fimem tole -
rauit 3lS

Cbironia pyxacanthos /pina
1S7.& Tom.j.pag.27a
Chlononis auis cum coruo
inimicitia j0<s

Chlorion auis

Chorimon oleum 2 Sj

Chromu pifeis i$.& Tont .
4.pag.22i

Chry falis vermis 136.138
Chryjdcarpum edera /pecus
3+P

Chydea palmula 269
Chydai dactyli 223

Cibus fimplex vtilifiimus
177

Cibi quiauidiores isj
Cibi quorundam miri 31 j
Cibos alios alia appetunt 103
Cibo vitra vndecimum die
pterofife caruijje 177

Cibum fotnno concoquere *
corpulenti a prode fi , non
viribus ibid.

Cibi ambulatione perficiun-
tur ibid.

Cibi peruigilio vincuntur
ibidem

Cicadarum con fiderat io 131.
132 .toto cap.

Cicada qua muta, quique
canora /3/

Cicadis vefcentes homines
ibidem

I N D

Cicada ore fa excremento-
rum foramine carent ibi.
Cicada vbi non proueniant
1 32. loto cap.

Cicadas oculis carere 143
Cicer quando feratur 4 6 9
Ciceris differentia , natura,
fac. ibid.

Cicer peruigiliis adbibeba-
tur ibid.

Cicer it radix qua lu 45*
Cicercula defer ipt 10 4 69

Cicero quando (pnfal 39
Cicero dc vnguentis 3lS
Ciceronis manu fer ipt tu li-
ber, Plini) tempore exta -
bat 232

Ciceronis cedrina menfa no-
biles 233.236

Cicero lux doctrinarum 3 S’3
Ciceronis (onfulatus , fa e-
ius (ollega 39.faTom.
r.pag.404

Ciceronem Tulli) Cice-
ronis filium potatorem
maximum Tergi Ua ar-
guit 27 S

Cii erones vnde ditli 442
Ciceronis ver fus de lentifeo
*P3

Cicindela vermes noctu lu-
centes ^ -rp f

Cicis arboru fattitiu oleum
2S6

Ciconiarum confederatio 6 9

E X.

Ciconia vnde ad nos
ignoratur 1

Ciconia allatis adueni ^
Ciconia ceu lege pr adi
recedunt * j

Ciconiarum difecdcnt1,
agmen nemo vidit 1
Ciconias non venire p
nijfe cernimus
Ciconia nouifeime v(n.pi
tem lacerant
Ciconiis non ineJfe*ll,tS
ibidem

Ciconia ferpentum eX»*
ibidem

" Wi

d,

^ r'ti

y'

Ciconias occidijfe vb*

tale

Ciconia nidos eofdetn
tunt

Ciconia vbi non fent A*
Ciconia quomodo cftfdlp
p entibus dimicet ^ ,jj
Cicuta homini veneni*
Cicuta femper beber* a
/umentem

Cicutam prafumiit q**1 ^
tum bibere cupiunt 1 j
Cilium quid . J

Cimbri a quibus vi$l A
Cimbrici belli por t*
3+f //

Cimmerius HofphoT**
rum non nutrit V
Cimmerius liolfbor^fp
tus arboribus abu“c (jf

. 1 "N I

tu a rans T) id ator
r- ^ 44f

W/J.. C-D . T-f J

Pyrrhi legati in vi-
factum di dum 24S

CCy,aVra lUallS 2SS

* *f* 3S6. toto

QC*P*te

***** loco fimi vbi 386.
c+*7

tibiis femina ante /atio~
Cu^^hrgenda 476
Cir, nbelr*s i*1 vngucntis 214
cJlar'>olo&M au is 78
conjlderatio

a l,°'',mcae-

Clrriumu.ra idemque Cin

C*1"* «■**

t**n°rnHm vbi colli ga-
Gnn* 201.212.34 <r

ni(*rni duo genera 202
r *?n°*toi corona a quo pri
2**n VX *e9upfa dedicata

du40)niim elliomodo e ni
f,„„ ‘tec**Mlur ibid.

lfaTLokum 2Si

PircenramenU 2JS

a . • ™dos myrto coro-

a%‘‘0‘B*b*nt 3,o

cat* 7jentli4 vbivtilis,&
r °ntra

Ctrciu c , 373>

lUs Ventti* vbi violen-

facoStT • ib’d‘

(■irri CLlPltrum gentes ss>

Hwm defcriptio 139

E - X.

Cifalpina vinea firtilifim *

27 9

Cifi b i lites muljl genus 263
Cijfos edcr-a /pe cies 33 o.<&r
Tom.3.pag.26 6
Cislarum materia optima
3*3

Citrea quomodo ferantur

39 0

Citreorum odor , & fapor
qualis 30?

Citreum oleum 2S7.&
Tom.3-pag.22f
Citrus arbor a (fracis JMe-
dica dicitur 2#c

Citri vfus in J acris 2 13
Ciue /eruar e melius quam
ho flem occidere 317
Ciuem feruantis prini legio,
ibidem

Ciuium firtium qua dono
maxima apud 'Veteres
442

Ciuile bellum ‘Tompeij Ma
gni o flento pr adi dum

433

Ciuica corona conjlderatio
316 .toto cap.

Clamatoria au is 63

Claudiana flruthia 232
Claudi/ Imperatoris . oculi
quales 14+

Claudius Imperator Orcam
in portu Ofiicnfi oppu-
gnanti f

%Pi -»

IN D E X.

Claudij Imperatoris libertus
[caros in mari circa Oftia
dijfemiuautt 1 9

Claudius Imperator quando
Cajar ss

Claudij Imperatoris Mejfali
na vxor impudicifima 9 7
Claudij Cafaris hifloria 299
Claudia charta 2 31

Claudj Agrippina vxor
7S’8s.&Tom.$.pag.tgj,
& T0m.4pag.36 3
Claudius pifcem 0B0 milii -
bus numitm mercatus 2 0
Claudio immolanti , in extis
iecur defiiit iss

Cianus morbus arbor u 42 f
Cianus latus ab Hofltlio re-
gerepertus 39

Clazomenium vinum 262
Cleopatra vnio diJfeBtts > &
in Veneris auribus fu~
jpenjus 3$

Cleopatra vniones t ac cum
*. Antonio epula ibid.
Clerus fkui vitium J21,
124

Cii dium quid 1 s

Cliiuna auis 6 3

Clodius tsdLfopi filius , & e-
ius luxus 3S

Clodij <ts£,fopi pretio/a pati-
na 90

Cluacina Venus vbi T{oma
309

Cluere quid
Clupea pifeis

Clufina vua quales ***.
Cnecinum oleum
Cneoron,[ue cneftrum ^

Cneus ‘Domitius multet
vinofam dote mult 4*
266

Cneus Terentius Jcrity* ^
Coa vua quomodo fert****

2pI J

Coa bombyx qualis
toto cap.

Coa veFhsjquare (ea. .
Coaguli lallis materia ^
3S7 f

Cocci tingendi ratio *
toto capite

Coccum quid 4*'* J
Coccycis auis confidet
6 o.toto cap . <#1

Cochlearum co n[dcratt°i
toto cap. <£r Tom . /•/?
3Ss J

Cochlea in fe equorum * l
ta habent 4

Cochlearum dentes L
Cochlearum dijferenti*! m
res 49.toto*Jjj

Cochlea altiles
Cochlea quo anni
nafcantur

Cochlearum viuaria
tuto cap. cJp\

C , . I N D

^Cts cur data cornua
f tjt-o.i4s

W ZV’“‘ed'£li ‘4t

C*/** 30 3

f- ' Quxrc cxlum

^UUJ!ima ”
urn Cen foria leges

T'™-'- pa&:- 40 *

3J- & Tom. 4. pngm.

Co}‘l"‘*0 1"4 c°h*reant s S
cS,&u arbor 240
*?*”“”* prima vndcfum

^0/j >H 442

-j, n c°nci tanti a ioo.<&
0yn-3pag.i 32.36 0. toto
r-.Ptte

y°itu4

fia anima^iim differ en-
C0j* s>7.& inde

animalium quibuf-
C^auerfu, ibid,

Coli!a 1r,k** %om<e 443
■ C1*dd e fi t ft Ici maiores

uui^

481

4 - is 2

r

. as bonus olim maxime

uuf^r 44*

f0"'* refmci qualis

£&** 7*«

2(i C£luda renafuntur

fabarum confideratio

E X.

80. toto capite

Co/umbaru pudicitia ibid.

Columba quot annis viuant
$1

Columbarum gloria ibid.

Columba ne /edes mutent
ibidem

Columba magiarum rerum
internuntia ibtd.

Columbarum ingens pre-
tium

Columba vbi optima ibid.

Columba quoties anno pa-
riant pi

Columbis cibus quis grati fi
mus

/ t7j

Columbarum fimus optimus
386

Columba fifi ofuiantur
ante coitum 3 quot % oua
pariant j>4

Columba pauonibus amica
107

Columbarum foetus quid
necet JJ0

Columbina creta $$ s

Columbina vua 23+

Columellares dentes quales
rs°

Comagenu medicamen 6 8,
& Tom. 4fag. 8 7

Comaron vnedonis Jpecies
304

Comitialem morbum pra-
ter hominem fla cotur -
NN /

INDE X.

niccs fintiioit 7/

Comitialem morbum haben-
tes apertis etiam oculis
nihil cernunt 244

ComituiUs morbi remedia
37 ■ & Tom. i.pag. 37 f.
Quare reliqua Tomis
T et tio & Quarto
Comitia quando habere non
licebat 443

Comitij %omani miris 299
Complexu fata necantes
herba 476

Conceptionis tempus in fatis
336

Concharum confderatio 30
Concha luxuriam inuehut,
morefqj corrumpunt ibi .
Concha vefeimur, & vejli -
mur sr

Con cha origo ibid.

Concharum parttis marga-
rita ibid.

Concha filicum duritia te-
guntur 13

Concharum abortus 32
Concharum genera plura
37. & To.4.pag.2 r #
Concha comprimit fi ma-
num videns, e amo^ praue
tiiens ab findit ibid .
Concha comitantur marinis
canibus ibid.

Concha duces Juos habent yt
ape i ibid.

Concha coluntur apud 6n '
diam Venerem *
Conchas fulgure minui I
Concha ^Arabica quales i *
Concharum conjideratio>&
nera,varietas,&e. ■* :
31. toto capite
Concha canere quando T* ^
ton vifus

i

€0*

tem pradicunt i
Concharum luxus j0^ >
to capite

Conchyliorum luxus
Concinnari verbum
Catonem
Conger pifeis
Conger pift u longus

Concha , mavis tempete-*1 ^

i

}i

Congri polypum lactfA

52 ■ - ii

Congris pinna bina j

Conger locufiam lacerat l
Conger & mur ana

inimici l>)\{

Coni ades friptor
Commere quibus anHnA y
bus conueniat 14-r. t
quibus non
Conon friptor
Confimtma vua
Confintia vina
Con fin tini agri malus t

fi™ y>

Confides purpura vte° *

e , i n d

Vules T\omanorttm quo-
*rn facit P linitu, hoc to-
0 Mentionem 26.39.
*3- *7. Sff. 89.134-

26 16 11 9 ‘ 232' 25 S'
S^S0.29I.3I7,27l,

l f: ***. 40. *7*.

fifihqua vide aliis To-

r *»*.

'•OHltcrr

.. «r#j» m ali 04

C°’3»ttlTo'*fa^Ss‘.s

t H f*** tss pulchre no -

r * 0

, Juis e Varthi mores

c>« . *•
gyaJumtne qvibufdam

Coqu; ,. ^0

fc|- ”•» /?; /fr-

, lti>fed ex macello cou -

7

‘pgutur 92.112

^Zra"tur 4-Ss

( mi{n% in omni anima
Clr£‘S’“ll>r 02. is

C», ‘""Mtrttio 1S2
U, moritur ibid.

c'r fngulos annos ance-

. L

Co rjl‘ . '1+

tSjn>l ^Anguinis fidis

r ii£™a‘auiac'* hn«

rn„

«gr ittm habentia fint
t» lJ*Va pnutdiora ibid.

w perdicibus

E 'X.

vtjl ibidem

Cor hirfktum habentes in
primis induilrij habett*
tur ibid.

Cor quando in extis infpici
coeptum 13+

Cor an fit necejfarium vi -
nentibus ibid*

Cor in quibus cremari non
pote fi ibid.

Coracini pif es i8.<&
Tom.z.pag.i 9 o.& Tom *
4-.pag.t97

Coracinus vbi optimus 21
Cordum , id e fi fecundarium
fenum , vel autumnale

SOI

Cordyla pifies is.& Tom.
4-pag. 219

Core Uij equitis Tfrmani ca -
fianea infitio

Cor e Uianaca fianea 303.
404

Corinthus quando a Torna-
ri is capta 2SS-&T0.4.
pag.26 5

Corinthiy irino vnguento no-
bilitati 214.

Coriolana 'Tyra 293

Corne agri Tufculani collis

371 .

Cornelius T. Cori ftl 232
Cornelius Jii. Confisi sf
Cornelius T{cpos quando
obierit 339

Corno

INDEX.

Cerne liw (bjfus Qmfitl d
quo firuatus 137

Cornicis confideratio, aftuf-
que 62

Cornix inter inauspicatas
aues ibid.

Cornix mira loquacitatis
62.86

Cornicis cum noft.ua inimi-
citia to 6

Cornix ardeola amica tbid.
Cornix jutura prsjdgit 52 +
Cornuum animalium con fi-
derat io 13 9

Cornuum animalium dtuer
fitas ibid.

Cornuum animalium vfus
ibidem

Cornibus carentia 140
Cornua pro manibus data ad
fiabendum corpus tbid.

Cornua boum attrita quo-
modo curentur ibid.

Cornua boum firttenti cera
fieftuntur ibid.

Cornu ceruorum cuti ena -
fcuntur ibid.

Cornu vnum afino Indico
ibidem

Cornua bina qua habeant
ibidem

Cornigera animalia qua fi-
uo pinguefiant 16 0

Cornua animalium tingi fi -
Ut a 36 i

Corni arboris con.

30S.& inde. 339
Corni bacca
Corni juccus qualis
Cornus arbor montes *

Cornus primo Fauonio &
minat

Cornus nullam habet * .

jr

dtillam

Cornus Jpifiifima arbof*

363

Corni ligni vjus *

CorolLirium Cleopatra .
Corona fideris exortu* j
Corona quando occt"Q

S°2 . ■ tJ

Corona ciuica qut (*9

316. toto cap. J

Coronarum militari#**#^

cies plttres

Corona non nifi T)eo °A
dabatur 1 f*

Corona Bacchus prim***.^
ex edera 1 ,«*

Coi onarum materia
2S4' 289. 291. $1°‘ \
316. toto cap. 329 • * ^
370. 441 • 442 .

&Tom.3.pagi. 4°'d

T Utri Vttfm

ioj. & Libri v,StJJI
primi Capitibus (

tertio j quarto ,

/23. /26. 147 •

156. 16 0. er «r

I N D

*!?'*"• ** >•3*4.400.
Tom. paein, 2SS.
r 4:9

augentia i77.&

1°>a-S-pa^.2,}.227.2^o.

r ^ *

Pril Utius biliaria ijS.
C^capne J
ruentia quibus aurea-

tTmua,ur*

^njyn‘

3 Lla ln ajparagos tranflt

. , Romanorum pri
y^'771 viSti, & de eis pri-
tYt!{-mph us 310
^ laurum non habet

CoSr* b*xo abundat jjr

&£* mel «w inmfim
c °ldem

* Q?fl

Ya?171. arborum confide-
S*U
r°i

VaLJ detra&o arbores ne -
tat ?*** arbores mit-

c<°:i7e

n . _

■349

fJ lOJC

Htn arborum vfus

ppabeni genus J27.&

34s>

bug’‘tHt 1**lit,&mi-

r . 1,S

771 CQnflderatio , na-

£ X.

turaj&c. <r2. fJt ut$
capite

Corut & Chlorionis auis ini-
micitia 10<s-

Cor ui foetus fuos fligant 6z
Coruorum intelhgentia <f .
loto capite

Corvi Imperatores nomina -
timfaiutantes tbid.

Corui ex e quia celebrata
ibtdcm

Corui ore concipere d quibufl
darn crediti ibid.

Coruorum ouum contra gra
uidas foc minas ibid .

Coruorum auguria aujpi-
cidc/ue ibid.

Coruorum tncubatio quotq^
pariant s> 6

Corui aquatici naturaliter
caluent i^t

Corui flitura prajagiunt
S23

Corybanti an quid 14+
Corylus arbor qua loca amet

332

Corylo nuptiales Jaces Ja-
ciunt ibid.

Corymbi e der a 34^

Cofli vermes ex ligno gi-
gnuntur ijg

Cofli vermes in cibo 427
Coflius (orne has (onjul d
quo Jcruatus

Coflarum conflderatio iS #
Cofla

I N D

Cofi a homini tantum oflo-
na ibtd.

Cofii Jruflicis conjideratio
iS 9.<& inde.

Cotinus arbor qualis, & vbi
33*

Cotis agricolarum confide-
ratio yoo

Cotonei mali conjideratio
2 S9. toto capite. 295 -toto
capite

Cotonearum pomorum Ja-
por, &■ odor quali* 30 7

Cotonei frendi tempus 407

Cotonea poma in cubilibus
Ja/utal oriis firuabantur
2 i’ 9

Cotonea quomodo condian -
tur,f ruent urqs 29S-&
Tom.j.pag.223

Cottana, id e fi ficta exigui
caricis minores 224.
300

Coturnicis auis conjideratio
70

Coturnices cur damnata
menfis ■ 7r

Coturnices comitiali morbo
laborant ibid.

Coturnicibus veratrum in
cibis gratijiimum 71.
i°4

Coumvinum ex Italico fieri

263.

Crabronum in fi florum con-

E X.

fideratio

Crabronum iflus Vu'. 1
etfiert ' lU t

Crabrones ex equorum c .1
pore nafii

Cracca teguminis genus ,
lumbis grati firmum T(/
Crapula qua ratione ^ ^
tur

Crafiiuenium acera afb p
genus . 3

Cra fi i in Parthos tend( p
omen malum
Crajfus contra

Spartacum, &eiuf0 j
tio jj

Crajfus nobilis Orator • ^
eius domus.

Crajfus Licinius q»° 4 fi

Ccnfior

■-K

Crajsi L.& Vomittj^A
barbi inimicitia
Crajfus Lucius quando .fi
/br Ijl

Crajfus L. quando C ,p
374. & Tomo 4‘ 1° ;
irs - fi

Crajii M. laurea J,
Crajfus L. Orator

fi

Cremutius firiptor fi
Creta apta vincis .J
Creta argentaria ?

To.+.pa&.ji: J

Crtta trttgion $rS“jjg

I NDEX.

■fo&ittarum 'iUm efficn-
33!

* cupreffus plurima
^ $ 4S

Ct* Contos, Ida, & quos
cvf vocant ibid.
*c*fes in bellis calamis

(VetetnrntUr ***•*”

nJis calamus qualis

CrS*S ^

CreVCU3n amylum 4S$

Cn/l°rHjn co” fiderat io 46 i
Cy/rT °'mhia fragilia 364
P1** Pdfrunus bis Con fui
Cr3?l

prurit auium deferiptio

c ^‘"firiptor ji2

°t>on Taurica fro-
°nt °rium 6 9.&T0.

Cr.1 tnf*M vnguentum 214
£dlh m tsEsjpto fkbas

c°diln4 tantum maxillas
es monet / 47

Crl‘rtVnii^bu/a 351

filius fime siris loauu

‘liS 1

Crcea , ‘7*

J regtutm quo proclitrio

0*Wf **•

Cr!“'1K* 33

cZ7art°r 2Se

«n ‘Malium qualia

Crura fili homini carnofk

170

Crurum vitia, & ab iis t ra-
lla cognomina ito

Cru frumina pyra 2 93
Cuculi auis confideratio 6 0 .
toto capite

Cuculi auis a frus C /

Cuculi prouerbium 49$
Cuculus auis temporaria
ibidem

Cucubit ina pyra 2 93

Culeus men fur x genus 2S7
Culices vespertilioni gratif-
fimi S>6

Culices acida appetunt / 03
Culicis mira fubtihtas 110
Culices glandibus & ficubus
inimici 43°

Culices ex qua materia gi-
gnantur 46*13$

Culices in caprifico nati ve-
ras ficus maturant. 299.
& inde

Culmus leguminum qualis
4S3

Culter arandi inttrumen-
tum 479

Cultura terra confideratio
482. loto cap.

Cuniculorum vbi exta bi-
na 156

Cuprefri confideratio plena

347. toto cap.

Cuprefri picem findunt 2 73
Cupri

I N D

Cuprefii oleum 287

Cuprejfus aquas odit 331
Cuprejfi non decidunt filia
333

Cuprefii filia carn ofk 33$
Cuprejfus trtfira 2 42 .

Cuprejfus Diti facra 3+8
Cuprejfus ante domos dcfkn -
ttorumponi Jolita ibid.
Cuprejfus mas fceminaque
ibidem

Cuprejfus vti fuccifa reger-
minet ibid.

Cuprefii vbi maxime proue-
■niant ibid.

Cuprejfus raro alibi quam
in locis tepidis proucnit
ibidem

Cuprejfus non fintit cariem
autvetuHatcm 364.
367

Cuprejfus fimper nitorem
firuat 36 s

Cuprefii femen minimum
33>r

Cuprefii fimen firmicis ma-
xime expetitur 392
Cuprejfus quomodo & quan-
do feratur ibid .

Cuprejfus qua odio habeat
434

Cuprejsi filia tufa femina a
vermiculis firuant r474
Cura fertilitatem affert
34J*44S-4S°

E X.

Cura & diligentia
pium nobile ^

Curculio vermis fi-urnc'] *
noxius

Curiatij M filia Sedigd^p

pe liat a

Curius Manius non n1flfik
tum faginum ex pr^t
attigit *

Curij Jttanij parfi &0*'
d-44 ./>,)

Curruum materia arnp11} ,
ma abies 36
Curfus peculiare i&rx
mentum

Cufculium fiutex ,graiM <
eius vfits
Cutis fenju caret
Cybele quo anno rBg,\
aduetta

Cybium quid /f.&
4fag.2lff.22I .

Cyca palmularu genui
Cychramus auis qua ft j
Cydonea poma qua * p
Cymindu accipitru gtntti U
Cyna arbores
Cynosbatos frutex & ^
medicina 241.& *
P*&*7S J

Cynofura oua qua j’

Cypirus arbor omniM1* ^

fima
)pi T{or.
lofa ejfe

Cypi ‘pomani cornua

Cyfi

1

I

I N

C ,t

y*u*fex',es mno t“lr,t
<llr"*moleKm >S7

j,f vngHmtum 214.

tfZ'‘>Aw 2211.2«,

vn

C%?& "■ J0<r
a. ,ter quotannis l

{>n cbtU™t

uZ* r’*im“ kfi

c ‘«Hi

r?>« «i-Wtj

fa.r

f fatui, conji

'fe*''4"-

P v«co/0r

t„J rhu‘r,nun>v
CytiZfffantpmi
X^oZan,

& ‘‘"‘PrxctJlerit

1^^«/« palma

ZZfesvux

3lHlPfa,c.

D E X.

«<*&■ J-J.I ir'T<m>.4..

pag.220

Damafcena pruna 224.
2 st a

Damafus ‘Democriti frater
$tp

Danubio frumo peculiaris

P’fa IS

DaphnitU , qua & laurus
i. Alexandrina j/r
Daphnoides Cafra genus
203

Daphoides lauri genus 312
Datbiathium thuris genus
*9-f

Decapolis Syria 0 litta qua-
les 2 3 4

Decimas thuris Sabi Deo
confecrant .Arabes 193
Decimas cinnamomi uAjfrt
bino Deo perfoluut ^Ae-
thiopes 202

D ecimana pyra 293

Decius D. ab exercitu fron
dea corona donatus 31 j
Decimanus limes quis 516.
SiS

Defiorefcendi tempus in ar
bortbus 339

Defrutum quo tempore fie-
ri debeat 2 7 6. 513

Definitum quomodo frat
263,236.513

Defuri Horum corpora quo-
< modo feritentur 323

0 0

I N D

Defiin florum pili cr e fiunt

Defiin florum ungues cre-
Jcunt 16 8

Delicue, margaritaru qua-
ti T{omants quotannis
conflit er int 200

Deliratio vnde di fla 4.82
Deli infula palma vetufif-
fima 370

Delphica laurus qualis 311
Delphica platanus sAga-
. menonis manu fata 370
Delphis vi flor es lauro coro-
nabantur 311

Delphini fideris occajks
494

Delphinorum pifeium con -
f.deratiosiaturaj&c. 8,
toto capite

Delphini pifies, maris tem-
. pefiates pra/agiunt j 23
Delphini animalium velo -
.. a fimi g

Delphinorum coniugia ibi.
Delphinorum partus 8.43
Delphini quddiuviuant 3
Delphini firma dcfiriptio
. ibidem

Delphini Simonis nomine
- appellari gaudent p.rr

Delphini mufea dele flan-
tur 9.10.142

Delphinus hominum ami-
cus fi

E X.

Delphinorum erga
amor *

Delphini cum hoTTA^ ^
pifcantur ^

Delphini vinuappeti*n[,^
Delphini quanuis a1*rl\
careant, nihilomi .
men audiunt
Delphinorum caritas W.
partura

Delphini tellure taft*
tim moriuntur y
Delphinus ex hombi#$j
nibus vefiens t

Delphini corio teg ^

13.14 )

Delphinorum olfhflu* (f
Demetrij nanis maW p
cedro

Democriti fiat er
fies, & historia eof* j
figet, j

Democriti de empto jj
oleo biforia
Democriti omnia
genera, qua tota ,n , f
eia nafcerentuY
gnitaprofijfus .
Dentium con fiderat*0

& T0m.upag.306

Dentes canini quatt5
& Tom.r.pag S°7 f
Dentits genera ac vr J
Dentibus quibus ^tC <

*+> vM ,

btr

t N

'Vngihwm qui ibidem
o*S rnuftis oRoqefimo
t>,„‘ ° ren«fc<tntur ibid.
fJlf KrCS m*r&USaqua.

***** ibidem

<W, , ibidem

<tr * n^‘vo!ucrum pr<t-
b^Ih-rLuo r, t m ,+g

'tm $cnera ‘fir-

t>t„t‘L'm‘Unu'-exerti ,47

bc^bltfaU fna" 249

qu , hominum virus

jm, “* veterinarii utiu
h a,c«tHr

C,,‘t‘Um j , ■ ' 49

:2 ,, do/oru remedia

**■

?7 'G0.62, 64.70.73.

io 1 9'^3'3s-$0 po.pj.

*e'9*?*l 10 3' T+3- 'S
2*2,

n . ^ ~rJ ■ 'JJ

-!a 7S-’S7 -eaS. 121

•it.lli' 2S° ' 134' 231

•la.at '2+!>-'-S°.2Si

*»* per t‘J ‘ P ' 333- *

3!e., ‘ um- 373-3 Si
4.pa„ . *9% *°3- &Tom

,2-‘%*nt'‘7m‘7-3*-4i

'ar.,S27-'J3.r7S.,7S

. Sj-7. ' °3- *°7. 2 s S

r-i/a j11? Veteres cora
t)tA aa»ant

D E X.

olim quam arbores tS(S\
Deoru libamina apud Tha
Jios ex quo vua genere
272

Deorum cultus olim fruge
&■ mola JalJa conflabat
442

Deorum corona ex papyri
flore .220

Deorum fr mu lacra cur ex
cedro arbore 22 j

Deorum reuerentia excpla
61.64.&T om. r.pa.2 0 j.
207. <& Tom.4.pag.2i
Deorum mater. frluare
Cybele

Diis quo vino non liban-
dum 27$

Deuteria Gracis , Latinis
lora 26 s

Dextra hominis religionem
inejje /*>

Dextra etiam in arboribus
firmiora 412

Diachyton vini genus 264
Dialutenfe purpura genus
3 &

Dutna templum in Hijpa-
nrn vetuflifrimum 3$$
Diana ades in v Aulide ve-
tuffifiima ibidem
Diana lucus tn latio t in
eo ve tu fla arbores j7r
Diana Ephefra templi fra-
Uexvite vua 247

0 0 9 a

r. n d

Diana Ephefia templum
ex qua materia 36 4. &
Tom.4-pag‘37*
Didpafmata qua 217
Dibapha purpura 39

Dierum amniu anni inex-
plicabilis pene ratio 488
Diebus trecentis fexagtnta-

quinquc & quadrante
annum conflare ibidem
Dierum vnde augmenta &
decrementa 49t’S01
D ies tot itus anni quis lon
gijsimits 499

Digitellum herba , eiufque
vfus j.?7.&To.3.pa.3j2
Digitorti conjideratio 167.
16 S.& inde

■Digiti quibufdam in manu
vna fex 16 7

Digitorti articuli quot ibi .
Dij. Quare Deus
Diligentia exemplum no-
bile 4-SO

Diomedea anes 8 d.totoca.
Diomedea infria 86.181 .

&Tom.i.pag.i33

Diomedis delubrum 86
Diomedis fici/ in aues verji
cur fingantur 87

Dionyfms prior Suilia ty-
rannus platanos %h£gyu
tranftu/it lSl

Dokbellianapyra 293
Dotichos herba 37/

E X*

Domini frons plus Pr° ^
quam occipitium,pr° ^
bitsm

Domini oculus
musjproucrbtura
Domitij ^Aenobarbi
latus , Cen fura * & ^
cu CraJJb inimiciti* * j
Domitius xAcnobarb& u
anno Cenfir a

Domitius ^cnobarbt^
lotos in Crafii doin* *] a
aftimarit

Domus teftudinibus \
tefla-

Domus vbi te fla fi**

323 . r/

Domus vbi te fla Ji '
3S& $

Domus plures nobileS
ma ^Jf."

Domus arundinibus'1 fp
fla ffi

Dona maxima i&P* '
rura ac fortium fi
qua fi

Donax calami genU*

& Tom.4.pag.zlS (?
Dorfinus Fabius F°c ’
micus

Dos filiarum piat a?1*

Dofitheusfiriptor f
Draco homine firtta11 J

Draconum crijla

Tom.r.pag.jj 8 ^fip

fr b b b b b b bb b bbbb bb

1 N *

''«co>ics Jcrbentum oua
***** I04
*°° Mtmitis rrnHS 42 4
*LOpifcis 2j.&Tow.
+'P«S.22o

flP^flU ani,- qualis 17 t
Gallor* Magi 372
/*r* ^de dicti ° 373
l<*a roboris vtfco nihil
l^facratim 372

_,(lar*m religio > obfcr-
ft,u'jacrijiciumq ibi.
& ^de

Y*nFuiel. 2IT'2Sl-2S*

Linia ^Augusli
ha°YlS *n &rcntwm galli -
* «Iba di Uun ramo ab

r°uJiPjCl:£ia 3,3

operatoris in ea (Iris
^fidere

rHnJrcre n*

y; operatoris projbtr-
J54 Attona ibidem
Imperator vino fas
pater , _ »

ruti 27 s

yy Vxor *- Antonia 49
^7! 1^n‘elr vifei genus

2S’

*«LTJJf?mscUP*fe

G“lcl, 3*c^9 parata 3 sy

j,natKra *<*3

t>,<odcld0:rLCarere 307

pc.s ltn fabularum [e-
‘*7-3'S-3T«

'* tKa -unie i\Qa

D E X.

2-if. 2JX

D u r acina ccraja 303
Dufaritis myrrha 19 f
Ducis eligendi exemplis <r 9
E

E Bonus arborj ciufyro-
, fiderat io 183

Ebenus quando primum iRf
rn&conjpcEia 284

Ebenus arbor grauifima
Jpififimdque 362

Ebenus neque cariem fen-
tit}ne<fo vetu flatem 264
Ebrietas vitanda 276. toto
capite

Ebrietas mala ibi.toto cap .
Ebrietatis cjfeclus ibidem
Ebrietas quibujdam vita
pr&mitsm ibidem

Ebrietas multis mortis cau -
fa 277

Ebriorum mores 277.278
279

Ebrietate nulla pars mundi
vacat 2 79

Ebrietatem aqua quadam
inducit tbidtm

Ebriofi ad perdenda vina
nati 277

Eboris honos a Deoru fimts
laerts initiis frmpfit 180
Eboris luxus in lignis tum
operiendis j tum difhn-
guendis j€ 9

Ecbolac vtsagenu* 272
04 3

I K D

Echecratidis Thejfali equa
ioo

Echeneidis pifeis confidera-
tio 2j.toto capite

Echeneis pifeiculus nassem
retinet 2j.& inde,&

, Tom.4-pag.iS3

**Eckinomctra ptfe-es 29
Echinorum pifeii confedera
tio 29.^ To.4.pag.22o
Echini, maris fauitiam pra~
Jagiunt 2?.S2J

Echini quando pariant 47
Echini cruflts & Jpinis te-
guntur 14

Echinorum dentes 149
Ettromatium vinum 270
Edera conjidcratio. Vide
Hedera

Educationis puerorum ex-
emplum 12

Egnatius Caluinm prafe -
Itus ^ Alpium S S

Egnati] Mecenntj vxor 06
vim potum morte mul-
tata 266

Eiethtia vulua qua dica-
tur 9.16 0

Elaomeli vbi nafcatur 2SS.
&Tom. s.pag.227
' Elaome/itis in medicinis
vjks ibidem

Elate arbor 212

' Elegia harudin is genus SSS
Elementa tria fine fiipore.

E X*

odore, fisccoque * j

Elenchi, vnionis genui

Elephantum dentes 1 ^

& Tom.i.pag.sS°‘T p
Elephantes iujja fici*** j
Elephantum partus S>f‘,j
Elephantis veter qual*
Elephdtu digiti quali*
Elephanti J onus qual*1'^
Elephantum anima
tes extrahit

Elephanto lingua qu*^ j
Elephantes arbmbU* y
nua exacuant uf
Elephanti pifces S' *

pag.2r9.220 j
Elephantine Thebad^j
gio,arbores habet Pc fli
tuo virentes

Elico fiber Gallici tfi jf
tus autor >Jt

Elleborttes > fiue ^
tes , vini genus y
conficiatur

Elops pifeis /

Elops vbt optimus J j
Elpenoris in tumulo1*' ,,J I
primum vija / |
Emerita Lufitani 4 / j
dum _ J, |

Emptum male y !

tLt !
Emplajlrationis c0*".J.

i

Emplajtri ratio

1 N D

^ tb‘dcm

'PUflra qua arbores non
P ec,piant

i» ocie

ibi.

£>1,1,™“!! '^7

>"4j de ojfa Itbe

£i»*^ar*ubu* erepta 460
fhtt * nr ^°r 6 nattii
Ephefi ^ 239

e.v * ^tan* fimulacru

£phJuVnnttr,a 3**

^ Tfi Diana fimulacrum

^phtf1Utiafil^u,m 'bid'

Qu j^*an* templum
Iphtr conft™Uto ibid.

Jlttd)iajia templum cx
$.pher 771(11 eria ibidem
2 -Diana teplu quale

ri7r<x»'/’?rT°'4'p*-37!

t^;7«Ttan* w

£wnap°m* 21,2

tL ^ ‘“rba tjualu joo

- .... ...

tst

*3*

Zqti* ^ oeroa quate Soo
al Pr*&nantes ventrem
»r ** Mittunt

£qHo:,l[tint ioo

£*tu?*°rtoreve#* na

t-1t'»rul'hjrahrmtS 12,1
i dentes quale s

tqu* ^“do admiticd* pp

Vt0ei.pa.i72.jjpi

E X.

Equarum labi e velfingufc
ne pultem S armat a fi-
ciunt +6;

Equi fsl non habent ficttn -
dum quofdam ijs
Equo frl ejjc in aluo qui-
dam contendunt- ibidem
Equi figni calefit ortus str
Equi /igni calef is occafus
-fPS

Erafislratus nobilis medi-
cus 262.&T o.j.pa. 6 7»
6S.3+0.& To.4.pag.74
Ericaum mei vilifiimu ii 4
Erice frutex 114.23$
Erithace quid 113

Er ithacus auis 76

Eruca menfruo fceminar
tum figantur 4 3 $
Eruca concitatrix venerit
100.& Tom.j.pa.3.4,77 ,
Eruca arbor u fi' ondtbus.fa
floribus noxia 424
Eruca vnde> & quando na-
fiant ur 439

Eruca ne fata Udant 43 s.

& T0msj.pag.4s

Eruca in papiliones vertun
tur 136

Eruilia herba filium quale

Eruiliam pi findi ratio 463
Erui leguminis confideratie 3
natura .medicina 47;.
& T ora. 3. pag.i 4 s

0 0 4

I N D

Eruo legumine Cajar ^Au-
gufrus curatus 472
Eryfimoti frugis genus 462.

& T om.3.pag. 200
Eryfrfrceptru fruticis genus
20 7. & T0m.3pag.272
Eryt binus pifrcis I7-47-&
Tom.4pag.220
Erythrocomon Punici mali
Jpecies 238

Efcaria vua 234

Efrculus arbor Ioui Jacer
180.317

Efrulus arbor glandifrra
319

Efrculus quo tempore femen
firat 339

Efculi radices profiindifr i-
ma 34S

Efrculea corona ciuica 317
Efrculeti difpofitio 41 r

E/ernini Marcelli libertus
ditifimus 1S2

Efox pifrcis Phent ingens 13
Etefrarum ventorum ini-
tium 5 0 2. & inde
Et e frus, quddo definat fir.j/2
Etefras ventus idem cum
^ Aquilone //7.

Etefraca vua 233

Eubcea deterrimas abietes
'habet 3#o

Euboea Olympias ventus pe
euliaris 43 o

Eugciiia vua genus 230

E X.

Eumeces , baljami
208

Eumenis cum Ptolem*0 ^
mulatio

Eunuchi in Perfrde 4/^,
do regnauere
EupetaloSj/auri gemit
Euphrates fluutus Pafi,f

&knit ' .

Euphratis Jluuiy lotos
tfem fisbter aquatt* J ^
recipiens frub j
tum pfe emergens _ »
Euphrates non inuchii 1 j
gris limum vtNib
Euphratis fiunij re jhtfr* ^
& firtihtas

Euphronius frriptorde‘v/l
codedo praccpta edidi1 j
Europa vbi primum c ^
Ioue concubuerit j
Euthcrifron baljami £
207.208 tj

Exaluminati vniones y
Exalburnatum /ignu9> 'j
Exocecti pifreis confrd{f
2 t. toto capite -fr

Exocceto nulla bra.chp ^
Experimentis optimo & a
tur

Ex qui lina trib,,rPojn*
Extorum confrderati»

156

Extorum caput cajt*" J
frts ejl aujpicj

INDEX.

1^/“* a,‘Mcntio 467
4 quomodo ferenda

Fqt

*«t>«Yndfcluret s”

dl ~*egypto cuiufmo -

t^Jiunr'tcWa 47 6

^ab* land° betatur foo
vntt*> centum

*Zc:Tu< . ^

liiC u filia & cau

ta^n"f'njcl‘ 4,3
«dd •u’lciam omnt Fan i
463

»11 ,nitr 7,&um,,,a maxi
4*7

„at Jthagwa cur darr.-

*«*«*. 46 !

’netr"‘mat

Klgf, „ HM.

tnc -fciturihi.

fah^T&maiiBa ,bi.
<lq ?tl° ^UaJJdo facienda

*+*: ¥*'+>*
f«6„ n‘x 9Ba/« 4U
fat a lu°‘“ dic erum-

, . ibidem
caillli lr&KT»mum vm-

Kbl^f^ipliciatbii
*'<>•« JUnatib.
***** arter I™1*

Fabacia /acris qulbufdam
adh iberi J olit a 467

Fabacia finfus hebetare
exiftimata & infimnia
jacere 463

Fabiani de. olea natura iu-
dictum 2S1

Fabianus pagus agri Sulmo
nenjis 434

Fabius cDorfinus ‘ Poeta Ce
micus 266

Fabijvndc dicit 442
Fabri pifces 2t.& Tom.4.
pag.220

Faces nuptiarum ex qua
materia 332

Faciei loco eat eris ab homi-
ne,os &roftra 142
Factes fili animalium ejl
homini ibidem

F abiit ia vina j varia'tfc eorii
genera 2 d s.toto cap.
F acatum vinum quod dica
tur 2tSs

Fabius nomine in olei confe-
ctione quid intelligatur
2Stf

Fageaglans 3*8*32%

Fageus lucus Joui Faguta -
li dicatus 32 3

Fagi glans dulci/ ima 311
Fagi cortex ad quid valeat

323

Fagus qua loca amet 33 s
Fagi vas in jucrificiis j/S

00 S

E X,

I N D

fagus quib9 apta opib9 36 8
Fagina pocula olim in ho-
nore fuere 3sS

Faguta/is lupit er, eiufque
lucus 323

falcium agricolarum con -
fiderat io 301

Falerna vux 234 259
Falerni vini nobilitas 23 9
Falerna pyra cur di lia 293
Famem /edant ia 17 S. &
Tom. 3.pag.i<f 6.313
Familia ne malx fint labo-
randum e fi 431

Fannij officina charta sAm
phitheatricam interpo-
lauit 230

Fannius C. Con fui 8 9

Fann iana charta 230
Far adoreum antea, diceba-
tur 439

Far duri fi imum & frigo-
rum patientifiimu 460
Far primus /Antiquis in
Latio cibus ibid.

Far fine arifla in Aegypto
462

Far vbi ferendu 478.482
Far quando fcrendum\487
Farris vfius in Jacrts 443
Farreum noux nupta profi-
rebatur ibidem

Farris torrendi ferias Nu-
mamflituit 442

Farris honor apud Vetc-

4

res

Farris modius ajfe q#afI
venierit

f *b.

Far quomodo differat a ^

lio frumento

Farri genicula jlna *

F arr e tantum m pane

mani diu vfr funt * ^
Farina a fkrre diSla
Farraginis confideret *i° 4 a
Farrago tritici genui \
Fafces Fgmanoru lntpcf
ru lauto coronabat#** f
Fafces \omanoru
toru ex quibus vir&\J
Fafces Confidum purif
ornabantur
Fafcinationis remedii#

&Tom.4.pag.2S

Fafeolorum kgumt#* a
Jcriptio ^ y

Fafeoli quado ferendi ^
Fafeoloru filta qua!*# «a
Faucium morbi rtjtf
493-& Tom.y.p^fii'
130. 16 6.18 6. J$f‘‘ $
233. 231. 343. jfiy
Tom. 4. pagi. 3S- * J
84. 119. 309. 400 • fi

Fauntj Dij

Fauonms ventus T fi
flare incipiat jf

Fauonio vento mard^fi
viucfientia e teri* j
Fauonio vento <q#* CJ

I N D

tau** * 3e-& Tf-i.fa.iji
0n1 flatus mitia 3S3.

£

fatorum pater

t3*c-s,s e

tlu Jr timento con -

tZy 'oe’,Hesi£tMi s™*

‘"“■'"“tedUlu* 33<t

£zyanr* *•*

°rum «tum- fahilimi-

' »3

f?fi , _ 2$ 9

h'tj lmfua qualk rjo
* Clnere mures abivv.n-
„ *#>■ **

Ff/„ 477

rn oculi quales 143.

fe?' ^om‘ 4-pag&33
finitus quali* 98
fi**7* ln capiendis anibus,
K^rtbufque aftus iqs

tleS cu* r

cur excrementa fua

ftu-m «w</.

** anirnalium confidera

t'uelt!'tr0-4-^' + 0-

^fiubulo tvnbla /emina
fe, tires non tangunt 477
pe coram Euboea Chal-
p ? e ,non habent 135
geminum ibide
telluld ibidem

f n Vlrtt* *naximu ibid.
le carent abjinthio Pon-
ItCt> vefcenf es ibidem

E X.

Fel T^eptuno dicatum ///
Fenefteda deum, Tarqui-
nio Prifco regnate, in Ita
lia Hiff>anidve,&
ca fiiijfe negat j8o
Fera mitigata non conci-
piunt 100

Fermentorum confideratio
differentia^ 46 -f

Fermenta ex qua materia
fiant ibidem

Fermentatus panis magis
alit ibidem

Fertilitas arborum fir e al-
ternat 3*9

Fertilitatis cateja, cura eji
343-444

Fertilitatis eximia loca
46 2.477-48 S- & Tom.
j.pag.103. 182.246 . 247,
248. 239*270.272
Fertilitas Jenetlutem ajfert

S42

Fertilitas nimia fape nocet
476

Fertilitatis fiuUuum catt*
Ja qua 303

Fertilifiima ^Africa loca

4<St.4$3-& To.i.pa.i^x
Ferula confideratio, genera,
fiacus,& mediana 240.
308. 411- & Tom,3.pag .
44,108

Fefcenniorum nuptialium
comites itsgland.es , 3 vt
Fice

E X.

T N D

Ficedula auiscofiderat io 7 6
Ficorum co fiderat io, & ea-
rum genera 2 9 7. toto ca.
Ficus yAegyptia 22$

Fic iss Cypria 226.26 9
Ficus mira fertilitatis 297
Ficus "Roma fisa fionte in
Comitiu tranfjfe credita
299

Ficus quo pracoces fiat 298
Ficus "Roma in Comitio na-
ta 299

Ficus "Romuli "Rcmitfc nu-
tricis memoria dicata ib.
Ficus cjuando primum in
Galliam allata is 0
Ficus mira magnitudo 1S4
Ficus Indica qualis 184.

& T om,/.pag.2 9 4
Ficus fiumcnt is farta 300
F icus vbi optima ibid.

Ficorum frsccus qualis 307
Ficus nullus odor ibi.
Fici argumento Carthago
deleta 29 8

Fico filia latifiima 336
Ficus non floret 337

Ficus abortus mirabiles ib.
Ficus quando, & vbi pluri-
ma exeat 338

Ficitsficile fiuflu fidit 340
Ficus pomu qualiter gerat
S4t

Fici in Cilicia, Cypro, H ella -

de .mira natura ibidem

,

Ficus vbi maxima Vi
Ficus parte infiriore fiv
lior « :

Ficus fila ex omnittW
borum f&tu , mat#rl.A
cav.fi medicatur 1 1
Ficus fisce us lati e us c°*"i
li vfism prabet Jj
Ficu* materia ap?a J

•*** ,,
Fico vita breuis 37™ l

Ficus qua apta vitM "•

•» '</***■' •
F icor is v c rmes, c e raft * y
Fico vermiculatio' rtd1 a
0

cet

Ficorum morbi
Fici qua arte ferotint /

+** J

Ficus omnia infitionisf f
ra admittit y

Ficusomnibus modis fi y
pr at er quam tale st ‘j
Ficos infi flant ia, & £{lf '
remedium

Ficis fiile ficcatts j

v Antiqui vtebant#*^
Ficorum vbertas *]ua -it
0

fiat

Ficulnei caules quaU5 '} ,
Fidicula figni exortu* ^
497-49 S> 1

F i di cui a figni occa fi*

S 03.507 J

Filtj qua ratione nofi j

stn legitimi fint Fy

r 1 N

ignitor et cb-
f C2. T0. 12 t .&

KtT^07

tfy. Vitl ratione in-

■ 4S,

j.^°tcerati0‘SeKera‘

'Am&~7F

*irn, i tbulem

**

**7

„ 9*4. '/'rwaiUupriuf

f'-w. ?*r

/«*>; quod. ca

^«,11 “ptipiraZ 3r3
■*/;*

f/^/a 7 “ H’J

Uci }ti3nfomt/ut undo di

V*! ,ntertkttu*

*%*2r‘Jiia **»

Jitl 114 ^fiic&Procon-
* 'oratu , io

qu y' 'a-ovr,d qr.QJ&

**

tt°r‘b,u ‘fi 33 d

t>fioiaZTm ‘i‘‘0m0d0

* * 'Hyh partto 336

D E XT*

FloreJcendij deflor e ficendi#
tcpora,ordo,&. differetia
tn plantis ibid.toto cap»
F lore flentibus fatis veti no
cent 47/

Flumina vicinus figet es ne-
bulis adurun t jS o

Fluminu eruptionibus fiepes
ex alnis opponuntur 333
Facunda minus qua maio-
ra fiunt corpore # g

Facunditas fineftutem ac
intentu affert 3+2.3 6 4.
in

Facunditatis adminicula
3 7 3‘ &\To.4 . pag.29.6 7 .
144

Familia quanti viris con-
fient 209

F aminarum erga mares 'm
quibnfidam amor 22/

Faminis vini vfius inter di-
tius 266

Famina ob vini potum a vi
ro interfhlda ibid.

Famina quo grauida & f ce
eunda fiant 2 7/. 34 o
Famina quo (leriles filat 2 7/
Famina ob vini potum dote
multata 26 i

Famina conciti menfis evn
uu fugat 43S

Famina qua ratione conci-
piantur 326.3 rS

Faminis oficulum olim da-

ba

INDE X.

■.‘batur, vt fiiri pojjet an
' temetum bib ffcnt 266
Fveminarum hybernus cal-
ceatus ex fubere 32 3

Ftemina ex J eipfe concipies
too.tor.<£r To.t.pa 37 S.
40 6. & Tom.4.pag.72t
F omina aftate veneris nui
dior > vir hyeme 7

F-ceminis intcrdi&u ne ma-
lis raderent /47

Fcenum quo fecundum tem
pore yoo

Fceni Grati con fiderat io, &
medicina ex eo +73.1&
Tom.j.pag.2 9 0
Folia quibus decidant ar-
boribus , dr quibus non
333-toto ca.33 t.toto cap.
Foliorum cadentium natu -
ra,ac eorunde colores va-
fij 333'334‘toto cap.

Folia arborum quando ca-
dant 334.

Folioru figura mutatio ibi.
Folia quo tempore circum-
agantur 3 3s

Foliorum differentia ibid.
toto cap.

Foliorum difpofitio ibid.
Foliorum varij colores ibid.
Fblia arborum omnium ad
Solem ofeitant ibid.
Foliorum lanugo ibid.
Folia latifiima quibus t &

quibus anguffifiirt* t
Folia quem in vfim

A* : ii

Foliatum vnguetur», v ^
quo confictum ^
Forenfes , vuarum £*

2S* - ei*'

Formicarum noflraru ‘

fiderat io 13 s. toto W

Formicarum Indicar tt c
fiderat io ijf.iot»1 F

Formicaru vires pro ‘W,

rts portione rnaxim t

tiid

Formicarum rRcip/fP ^
ratio ,m emor :a>ctira
Formica lingua quali* 1
Formica rubetarum
ram fibram non ^ t

&unt , J

Formica pesfes arbo"

4-3$ jJ

Formica ne arbores
ihid.fa Fom.j.pag^A
Formica quo tempori
e fiant *0^'Ldt

Formica futura prafefir

**+ fj

Formica in annum c'^

condunt *

Formica fe inuicem n 1
/iunt 1 fi

Formica Indica coW#t* j
Formica Indica aurfl /(l

cau emis egerunt

it*

■& Tom.4-pag.4Sl p

*Tt +rj

jh IN

""«i»» lntlicaru tm-
I3f

yn fetforit a Na

t«rtl»e&e in^tHtio 442

Parci n>'lUU t* 'Mm

fr«ce, 3lS

J‘ol‘*4, ,d efi, carnes

raJ*ces >S}

ra£'*ey,Km 224

tio (/ arbrrti confidera -
Uu e,Ui lcr,‘™ S2S.

tr'ty,!e

^rpemibue >»'-
*«a££ma

r, % ^ 'araentu monift-
ibidem
^ ?»« hca amet ib.

l **»?dJU tm?"C fi'

op,rfi obed‘c>itiJiima m

yj^^hafld 33ii

terlT 7Uando & quali -

*r«*m7mcU **>

fHny„ v,nl>lu apta 422
i,iu C7npe$htia arbori -

tr‘&ra°rUm,
n0cf, arboribus

4&**ntut ssi

°mnis vredi-

^ndejty^ *° +

4<s ^H(i)ido praparan-

D EX.

Frondium con fiderat i».
Quare filia.

Fron ditius Humanus vnde
ditius, & eius gejia 3 73
F rotis defcriptivi& propria
eius indicia 142.174
Frons domini plus prodcjl
quam occipit sum.prouxr
bium 447

Frons trifhtia, hilaritatis t
clementia, ftucntcitis in -
dex 141

Frufluum Jiicci confidera -
tio 306 .toto capite
Fruffum nullum qua ar-
bores ferant 349

Fru fluis arborum confide -
ratio 33p.pcr totum cap.
Frutlus qua arbores ficile
perdant 349

Fruffus fisos arbores no ii fi
dum omnes in partibus
firunt 341

F rufius caduca res 417
Fructus ne decidant putre -
ficdntve 437

Fruffus qui maxime pro -
bandus 447

Fruffuum vredo vnde ac-
cidat 504.

F rufius quibus de caufis
pereant ibidem

Fruffus tria tempora me-
tuenda ibidem

Frnflum futim arbores quo

qUtC

INDEX,

qttaty firift tempore 33 <7
Fruttuum tegminis cofidc-
• ratio 307

JF rutinum diuerfie proprie-
tates ibidem

FruHus varie arboribus
inh arent 308

Frutium comendantia ibi.

Fruttu in vnoqucque quid
placeat ibidem

Frugi per da Salix ab Home
ro ditta 34.0

Fruges quo fereda tempore
487

Frugibus deos colere , ‘Hu-
ma. regit infiitutum 3.42
Frugum fieres qua pcena
■ puniebantur 443

F rugum vitia plura 474

Fi uges,orobanche herba cir
cun ligando necat 476.

&Tom 3.pag.2oi
Fruges quaque vbi feren-
da fint 47 s

Frugum offenta plura ibi.

Fruges quando maxime la-
ciantur 3 03

Frugum maturitatis rem -
pus 4J4

Frugum morbi 473

Frugum genera, & natura
4.31. toto cap.

Frugum firtilifiimu quod ibidem

4S3

Fruges quot dierum Jpas io ceant

fi areant, de floreant # | ^
Frugum occatio , fcrfl . J
runcatio, &c. 4 S3-Pef
tum caput ' ^

Fruges tnfequuturo ^ .
ferenda

Frumenta quum defi°f
rint,craffl fiunt ,/

Frumenti genera pb&g j
Frumentorum radix t
tbidtm jj)

Frumentorum filia
-t-S 4 [p

Frumenta quot diebtty^
fi viantur ex qt<°
ruere fi

Frumenta vnde rRor»* f ,
nebantur Jf

Frumenti genera 'Vu'o,A
fima qua

Frumen genera orn*1* j
vbiq3 nafei 43 9. pe* l0^.
Frumenta propria ,
dam locis

Frumenti modium Q** J
mano populo p*irntti
dedit

Frumet i modij cetetUT
quageni ex JingMlts fi
redeant A

Frumenti vitra pluf a J
Frumenti vitium at*1

Frumento quando

frfi*

trum, . 1 N

:-*•» 47 &

J^nca, ■;,Cf*U° ‘ fi-rriuo,

tf*»ie ,,'ti‘T''' *Ss-,0,° ca-
. dura i, JUan,Km firen-

i^toentir®*™ 4Se

ferKacli ratio jo j>

turil r °?tirn* fi***"'

^Ztb'bKi. »'

'hitten Vt ‘t“i durent

■c rtify

/<C'' cre-

tur '&"e °P<‘me tollun

fr«leK . . 4jr

^ arbor m Phrygia

ria 'ra f generibus va-
t *7o tni fattitj genera
^CK»,

fider .“^uemmeon
*Kci»u, / SSt.toto cap.

r.PZ'°CU*

* ZZ2z^,cterati0 ng-

t*COj "P'tc

‘te ^ alueu arcent apes

t tUete'

f,tk-.ra „ Zl‘0 ■ 3,0

* exP'*rmo

2 n t

D E X.

Fulgurum religio prohibet
morum ramo inferi 40+

Fulgurationis profligta S2 2
Fuhcxaucs maris tempePl/L
tem profugiunt j2j
Fulica cirros habent /j#
Fullo n ia cre ta Cjualis 3 Sy
Fulmine tatta vite diis li-
bare nejhs 2 72

Fulmine qua arbores fre-
quentius tangantur 32 0
Fuimus Hirpinus cochlea-
rum viuaria primus in -
ftituit 49

Fundana vina 269

F unebri pompa apes & for-
mica mortuas efferunt
124,13*

Funebrium adium pro fori-
bus picea collocabantur

32-4

Funebres pompa .Arabiam
bearunt 2O0

Funera quo feruentur ne
putrefiant 327

Funera cum fcirporum lu-
minibus efferebatur 3j<f
Funerum fercula 6t
Funeta vitium qua 416
Fungi arborum quales 32 1
Fungus arbor u morbus 42 T
Furij Ctefini de agro ab eo
culto hifforia nobilis 4S •
Furacitas auri foli auium
monedula 74

'PT

I N D

F ures notturni caprimulgi

Ss

Fures apibus inuifi 12 0
Furum notturnorum , qui
fruges abffulijjent , poena
•4+3

Futura prd/agientia 2 fi.
11 4. 12 fi. &Tom. i.pag.

376. 3S4

Futurarum tempestatum
pra/agia j/ S. toto frre

capite

Futuroru pracognitio 114.
iifi.&Tom.i.pag.+s. &
Tom.4-pagina 401. 4SS-

asf-i-ss

Futurorum curam qua-
dam etiam tnptta ha-
bent tu

, J

GyAbalium aroma 20 a
Gaditani Oteani pi -
fles quales S*6

G atuh ea purpura 36 •&
T om. i.pag. 2 tu. <£r Tora.
4'pag.j22

Gagates lapis qualis S7-&
Tom.4pag.400
Galbanum quid & vbi na-
fcatur 210

Galerij villa 6 7

Galerita au qualis 13 fi
Galgulus auu qualis 73.78
GalUconjidcratio 321, toto
tapite

E X,

Gallam qua arbores r,
creent

Galla vbi optima S21'
T0m.3pag.247 J

Galli quo terra gener1 pj
fler cor ent ^

Galli quo pallo figetl1* p
tant ^ M

Gallia Comata d cap‘ ^
prolixitate difta
Gallia betulbi arbore ^
dat

Galli ccruijiafpu ntd P4 ^ i
frrmentant

Gallia Comata 141.& J
1. pagina 16 3
pag.376 . j

Galli qua moti caufrU'
mum Italiam inu4 ^
1S0 Ag

Galli quando primU** '^
vuam & vinum ^ fr
rmt JjP',

Gallici OceampifleS \

mi J

Gallos .ATtroIogtaft*
me cbjeruajfls J 1
Galli anferum c/aya
(hpitolioreiecli |

T0m.4pag.S7 jk;!
Galli fac cr det es %>e
frbi amputant .

Tcm.4pag.3f 3 . ffll*

Galli Jifrnij cedrtS1 j

33+ t '

q js, * w

^ vtia xn Italia placet

^t‘Z~Perf,M

aqaJ1 arbores

^tZrZrmt 3»

^U,cZZKKm 33 '

q«CZt ihid-

'Hia** n '}UOli kra,H‘

C,{ frtsf 4SS

^i::,nbra^ *»
CZm fiKU™ r-
3SS

rUh“ T^tnio.&quot Mia

«sft***4* . +’3

G«llin re ‘S,lone ,n‘Jfe Sj
pla * tltlan^0 /aginari cce
<? 9

a canU interdia* It-

<4£F*«?

r .Coitis anni tempo-.

G4&,, ZaC‘!di,‘iS Ss'!>'

tnj *** 0Ult ad matari'
pi.92

debet^Hot ottet ^cubare

^«a*»£W4j£

deitffa 313
itnZ r‘m '3m>n i qua

dZZ^fianiur \4
^“Hillas ili.

*** Vitiarium*

r N D £ X.

xime infiflet ibid\\

Gallinarum pituita reme-
dium ibi^

Gallinaceorum injigne pecu
liare yCriHa 193

Gallorum alitum confideret
tio y natura , conjuetudo ,

C ire. 6 s.toto cap .

Galli quo pallo farciatur $ 9
Galli quem in vfim d natu
ra geniti 6$

Galli alites fidera , ac hora*
norunt ibid,

Gallorum alitum inter fi
dimicatio ibid.

Galli leonibus terrori funt
6 6. & Tom.i.pag.362
Galli vbt nobiles #6

Gallorum alitum apud 7 (0-
manos aut or it as ibid.
Gallor u alitu caflratio 6 7
Galli caflrari dejinunt ca-
nere ibid.

Gallus gallinaceus quando
loquutus .ibid.

Galli mortua gallina oua fi
uent £ j

Gallorum crisla ex qua m<t
ter ia 23 9

Gallorum inter fe dimican-
tium fp e liaculis ‘Terga-
mi quot iinis edebatur 6 j
Gangis anguilla quales 4.1 j
Ganfa germanorum an fe-
res 69

iTrP 2

I N D

Garbn quid 20.&

Tom.4.pag.i72
Garyophyllon 1S6

Gauiaauesqua 77.106
Gaurana vates ex agro Fa-
lerno tr an flat a 2 S4

Gaur anum vinum 2s&
Gcdrofi populi 4.tS7.&
Tom.i.pag. 247.2sr.2S4
Gemella mala vnde ditta

2p2

Gemma in vite quid dica-
tur 411

Genarum de fcriptio 14
147

Gena quibus non fint 14 6
Genas dfceminis radi, inter
diffum 147

Gena pudoris fides ibi.
Geniha tingendis ve FI ibus
apta 33*

Geni fla ligandis vitibus vti
les 3SS

Genitalium animalium con
Jideratio nz.totocap .
Genitalia quibufdam ani ~
mxlium Junt ojjia 'tbid.
Genua vina optima 260

Genuum confideratio 1 69

Genibus hominis religionem
inejfe tbid.

Germania miracula $rj
Germania nauigia prada -
torta ex vna arbore $62
Germania pabula laudat if-

E X.

fim* , *A

Germania terra harenj
ibidem ^

Germaniaanfires ^
Germania hyeme turdo ^
copiam habet
Germania fitui maxi ,
Germania anfirump*1 fi
praffantifsima 0,
Germinationes praeoli j
pefiigoribus exut &

37s . J

Germinatio in plantts lj
Jit, & vnde ditfa tt
Germinatio in figetiW fi
pe geminatur J
Germinationis plaid* p
diuerja ejfe tempoTAJ
Germinatio nimia 1*

* ribus elaffefcit Jf

Germinans non ante J
te mediam arbor v“jf
GcFhus %omanus,&"j
genus ab eo cog^fi
tum

Gibberum gallinar 4
nus J

Gladiatores cur h°r fi,
ditti j

Gladiatores hordeo v ‘ jP

' tUr . jA

Gladiatorium muntu fi
uo Iulio editum fi'

Gladijjideris exort^f Jfi
Gladtjpifies i7> ^ ^

I

INDEX.

ntr*^** confldwauo} a-

G/ 3que 4/

G/WJ °in‘r“t 3'9-3™
bi3 / ? JecMndis menjis a-

g%£9">« s”

c n <jUA m alienum

x,)-

»H»t coU,^‘ permit-
C £*£*’” color 3>l

«rbor‘aCeSi‘Z}U”d'fir‘t

ue es quando germi-
GW- 337

Ql'2im “amenta Sc7

cCrs^ . *•+

~ primo homines

rthmu" 3.4. &

utiittge, ,era tredecim
^i'um fhrina in panis

gOT«'« .**

bu d ffirctia iis am-

«£"»/W«* ibid.

ratrrn 1U* arbores fi-
Ql«ndjZ e 319

QU*’*nKr<t.iiuerS* ibi.
h. '3lr“ arbores quo tcm

«tl y^ 339
'*edn7Kr,‘ arhor,!m

flra arbores 111 fi,m-

‘ W«4 '«W

Kgmanos 3j(

Glandiferarum arborum
qualia filia yip

GUndula i n Jue qua jyr
Glareofum filum oleis in
Venafrano aptifimu 28 z
G lallo herba rllritanni cor-
pora pingunt is s>

Glaftum, latiuca genas 6z
G laudas medicus 109
Glaucion herba qua py.3 9 7
Glaux herba qualis 397
Gltufiinum olcttm,eiufqm
natura 22 S

Gleucino oleo muflum in-
coquitur 2S7

G linon aceris genus 33 o
Glifihromargos creta genus

385

Gloria appetentia anima-
lia 6 y. 6 6. Si

Glottidis auis cofideratiu 71
Glutinanda materia conji -
derado 36 7. toto cap.

Glutinum chartarum qua-
le ejfe debeat 231

.Qbycyrrhifin fimem fitim-
qu e fidat edentis j 7 S
Gnefiu aqtiilaru genus y <3
Gnidiu protropon j vini traf
marini genus z6z

Gnidij grani oleum 2 8 7. &
Tom.3.png.22j
Gnidij calami 331

Gobiones pi fies yo

‘T? 3

I N D

Gortyna mira platanus 182
Goffampinus arbor lini opti-
mi firax *8s>

Gracchorum manu, fcripta
monumenta rP/inj tem-
pore extabant 232

Gracchus Q qu0 anno eft
interemptu * , mira vini
bonitas fiiit 237

Graeculi au es juturam hye
mem prafagmnt, 523
Graeculi quare , & vbi pro
diis colantur 135

‘Gractnus Jcriptor 232.371
Gracia frutices 238

Gracia virium clarifimum
quod 2*3

Gracia in traftu quod tem-
pus aptijiimu ferendi +52
Gracia Alexandri Jit agni
temporc,filicijitma,pot en
tifsimdque 4/ /

Gratum vinum quo pretio
vendi T{oma Jiat ut ii 267
Graea vina non aptajacri-
ficiis 272

Graea pyra 293

Graea faba eadem cum loto
3 44

Graea au en a non cadit fe-
men 4-73

Gracivini quanta olim auto
ritas fuerit, & gratia 267
Gr acorum praccpta devi -
• no condendo 272

EX. _

Gracts .Alcibiades M a
gloriam meruit
Graci vitiorum omni1* ^
nitores fi

Graci oleaffro OlyTtlp1 ^
Rorem coronant rg

Graci quomodo V#**
nent

Gracis vtendu ttoffl1 .Jjj
vbi res cogit >

Tom.3.pag.i2j.iSt
Gracis puls ignota ^
Graci in jupplicatid0 /f

tum tangunt
Gr acula poma . jt'
Granaria qualia eJJ fi
beant it

Granatum malum, q* fi
c. Punicum

Grandines carmin* A g
43S>.&Tom. 4-!** _

22-4*7 jA

Gratitudims exetnp1
animantibus ratt°n f
pertibus Ss,t
Tom.i.pag.yf 4 fi
Grauifcana vina fi
Groft hyeme cu arb°r fi
fimo contcbla pr°xl ^

re maturefeunt .g 0

Gruu alitu c0,1fldtra,'0fi
Grues vnde ad nos
ibidem

Gryphes volucri fi

S» (/

o o

b , 1 N

'V* redargutu

per tutum iaf.64.
y ' ^ P' PO. 1 S 6 . 30 J. &
Ci ,°m'4fag.n2.toto cap.

**<<? I» . / 1 ..

Z lTt nn^t-alibn4 qua di

/> Cqt*r
Cfc/ J 51

P^ccrum de mullo

, w «e. rr/vuu

G„ °Ylente/*nttntia 200

"**ni cotjjideratio 228.

'W, y"<;+-r*s-+*° .

2j^ 1 vJus in unguentis

ileum it7

*** Liititfis communis

C^r

'tffu 103

ta *m Unguet fr palato
n-

iSi

IJ2

«£2»* 72

vrJM yr «-eorum oho

Gv^ -

2 1; aJlorum oleum anale

G *

^foph.SJa philofiph,
Gyl/ v‘lc“»,Hr cibo ,ss
m vm» condit ^ fica

*72

\f‘“* ‘fl canarum par-

H

4«

^Pharum nardi ger,t

^“hni! auiun- r,

Ilo ,, j‘*n‘ confidere

'b~Ttnt.^..pa,oo

D E X.

Halcyonum auium fatura,
ciufa temptes & effetius
7 6.4P+.& Tom.z.pa.+o
Halcyonides dies 7 7

lia lia e tus a qm larti genus
S*

Haliaeius pullorum fu orum
indole ad Solis radios ex
plorat j 7

Halitus leoni & vrfo granis
pefhUnfejue it 6

Halitus hominis pluribus
modis in fi flus ibi.

Halyntium mulfi genus 26 s
Hammoniaci lacryma vbi,
& ex qua arbore deshl -
let 206

Harenacea harena, eiufque
i/fus ■ 3$ S

Harpalus hedera apud Me-
dos fi-nftra fer er e conatus
...

Harpe au is cui immna io<f%

107

Barundo fijfa, eiufque filia
vfitm prabent vinculo-
rum 3 s 6. & inde

Barundo ne renafeatur , fi-
lice vomeri impofita de.
bet exarari 4}l

BarundinU fiha obloga 33 s
Barundinet bello pacique
necejfaria 331

Barundinet etiam in de/i.
citf rratee tbid.

TT 4

I N D

Harunfines in India maxi-
ma '3f*.& Tom.t.pag.
294

harundines Indica nauigio
rii vfltm prabent ibid.
harundines quando ferenda
St*

harundines quanti is in pa-
lude prognata' non tamen
fine imbre adolefciit i S
harundinnm eonfideratio

3ST.40JS

harundinu varius vfits jfi
H arundine domus teguntur
ibidem

h arundinum in fixu diffe-
rentia 3j2

Harudinis radix geniculata
ibidem

harudinis plura genera ss 3.

& Tom.3pa.26 inde
harundinu vfus ad vineas
pracipue 3SS

harundines humi dis in lo-
cis ferenda ibid.

harundinnm cadendarum
tempus 4-to

harudineti cofideratio 40 $
ha fla ex qua materia opti-
ma 32 p

hebenus arbor. Vide Ebenus
Hedera fiue ( vtalq malit t)
Edcra eonfideratio 34^.
toto cap.

Hedera acini afimbuci aci

E X.

nis plurimum di slat r
Hedera no decidut fbha^j
II edere folia qualia &

Hedera "Baccho fatra
Hedera "Bacchi Thyrfofi
leas. fluta ornant
Hedera quibus inimi&A-i
amica l\A

Hedera amica ftrpe^A
frigori f l J

Hedera mas focmina^ 1 -d
Hedera differentia treS pi
Hedera corymibi j
Hedera qua coronent#*, h
ta r

Hedera arbores necat l1

371 « i

Hedera genera frutt&af\

TUnt rW

Hedera fmilacis confli

tia JiO.jji.tt" .
Hedera lignum aquat#f a
dit vino admisi am /
H edera cum lauro trf*J
nem excutit
Hedera feipfam jppaS^*
H edera quid noxiis > & J
tiale

Hederacea corona pri^ J
mnium vfus Libet 1

31 6.

Iledui populi 3lj.es

i.pag.169 J

Iledui populi calet f
-uberrimos

^yfm.

I N D

Wata in unguentis
HJl*. 214

}ft f^p herba oleum 2S7
' °rites vinum qnomo

KCnfiUatK' 270

}fel ,lactl vitis 268

y* e.derajjectes 349,

He$6

****** tfinndifkra arboris

H J 320
**er°bios animalculum

*jfCre V^1 &’&natur
er*ltlel Cafiiusj Ififf oricus
If- etufiifiimus 232

bf*l°cfJl aftrt occafius s 12
animalis confidera-

H^r *s4

^.rJema vini genus 263

t*aclea Ponti lauro abun
dat

Hcy~ i 312

Qr«dea Ponti Iouis Stra- -

13 a’Yt* » <fr duabus ve-
t*$iJ?imis qucr cubus ab
Hc er<:Pi^e f^tu infignis3 J0
^■cleotui, cancrorum ge

e*b* in aqua nafccntes ,
‘°ni te,-rncn aluntur nili

*££%?. +**
fidatis circumligans,

niTC^nccn^ 47 ' e

vmxc5ficicnduapt<e
J**-* 7° ■

■ t‘MW» fimi»» ^ ibut

E X.

medicentur ante Jatii-
nem 476

Herba cuneos extrahens 64.
Herculanea ficus 297,

298

Herculi dicata arbor popu-
lus /80

Herculis manu fiat a quer-
cus iuxta Heracleam Pon
ticam 370

Hercules oleafiro Olympia
primus coronatus ibid.
Hercules ftercorandi artem
in Italia ciiuulgauit 3S 6
Herculis ades & fiat u a i n
fibro boario 74. &To,

4.pag.2 73.3if ■

Herculis adem in firo boa-
rio nulla mufcaaut canis
ingreditur 74

Herculis in Erythris ades
>3* ,

Hercynia fylua arbores mi-
ra magnitudinis 3J j
Hercynia fylua mira aui*

8 7 *&' inde

Hercynia fylua magnitudo
31 S. toto cap.

Hermaphroditi qui 172.&
Torn.1pag.2pj
Hermaphroditi in quadru-
pedum genere quando
vifi 172

Hermiam pueru delphinus
adamautt so

PP S

r n d

Hwodotm quando <& vbi
hiftoriam firipjit 1S3

Herodoti de ‘'Pado finientia
ibidem

Herodotum de cinnamomo
& cajia Jkbulcfa prodidit
201

Herophiles medicus 16 r.

■ & To.j.pag%2p<f.j4o.&
T0.4-pag.j3.

Hejiodus de cultu & tardi-
tate olea 28 0

Hejiodus princeps omnium
de agricultura pracepta
edidit 24.3.280. 487

Htfiodus in T ce otia poema-
ta Jua firipjit 487

Heiruria p/ttura qualis
463

Httrurta vina qua optima
20 0

Hicefius medicus 272.

& Tom. 3. pag. S6.16 p,
3*S

Hiero rex de agricultura
pracepta edidit 443
Hieronem regem Tpmani
fiipcrant 3S9

Hilaritatis fides vbi jjf

Himantopodcs aues 1 7
Hippace Jkmcm fitimque
Jedat s 7 7

Hippocratis liber de laudi-
bus ptijana 438

Hippodaman tium vinum

E X.

262

Hippce cancrorum genUi -

Hippoglottion , lauri £efl

d*

Hippophaflon herba q*
371 „>

Hippopotami cono v i .

& t'

teguntur
Hippuris pifiis 1S.& *
4.pag.22o ,

Hirculus herba qua,vl ,
fic dicta ^

Hir nes Qiius murant*
vinarium primus .
gttanit

Hirudinum generatio L
Hirundinum auium
ratio 7J' j

Hirundines quo fi recijf1* ,
a nobis dijcedentes -

Hirundines cur T In
1 etla non Jubeant
Hirundinis viilonaru ,J* ;

tia interdum mijfa
Hirundinum volatui f •

«5

Hirundines c at erarum * ^
tum rapina non obn°*
ibidem .

Hirundinum nidi qual*5 '■

Hirundines Nilo tua&*\j

molem opponunt
Hirundines omnino i}d6C.
les S1

Hirundines bis anno r,

0 V

INDEX.

P'

trtm ditium in ventre cu-
iufrnodi inueniantur la -

h!;Ui .

Jfndinii aduentus 495.

fjl To./.pag^jf

Rudinum prima appa-

r^d'mtim d nobis recef-

s„

‘incline, fkturam tem-
flatem prafitgiunt $24
^ndmum pullis oculi eru
j, lreflitHuntur 146
lYtlndnium gtnus agresle,
e?rHm% ingenium in ni-
►, 15 e*t ruendis 77

t}t*ndo pifeis 24.&TQ.

l&ania ^Atlca figmenti

Hi£?litiflima . +62

‘Pana vti,a infer ignobiles
25 +

r^nuj primum quando
l/r^acta habuerit 303
1 P^nis glandibus in fi-
c*ndij menfis vefcuntur

* pania vaflas iunrpeyos

tiifb £t 361

JPfl«i fideram exortu non

Hifh*arKm +9°

JPania Diana templum

* Hlt vetuftifiimum

Hifiani quo vtantur fer-
mento 43 er

Hiftrionum luxus > <&■ eo-
rum diuitia 36.90. to-
to capite

H cedi quando exoriantur
511

Hcedi quando occidant ibici.
Hccdorum fiignum tempe -
fiat em affert S<>4

Hololhuri] pifices 44-

Homerus vinum *Maro-
neum caleris pratuht
237

Homerus Pramnium vtnu
celebrauit ibid \

Homerus ingeniorum fins
3$3

Homerus quos corona hono-
re dignetur 316

Homerus quod terra genus
c at eru pratulerit 3S 3
Homo folus cun florum ahi-
mahum vinu bibit 276
Homo filus concubitum no -
Uit quouis anni l empore
97

Hominis audacia 201

Hominum dtuerjl ajfcflus
246

Hominis ventri nata omnia

3°S

Homines marini /.<£• To»

4 pag.219

Homines primi

S}“»

idiius

I N

vefcebantur 314

Ha m i>ies vbi miferrimi jij
Hominem feruar e lucri cau
fd. nefas eft j/S

Hominem feritare tfumma

lenu ibid.

Hominum natura nouitatis
& peregrinationis auida

39 o

Hominum malitia fua cri-
mina terra imputat
4-t-o

Homo fohis bi pedum ani-
ma/ gignit 4 7

Homin i t citum primi coitus
pcenitentia ibid.

Hominis origo a pcenitentia
incipit ibid.

Hominis in venereis diuer-
ticula ibid .

Hominis affettuum indicia
in oculis 144

Hominis oculorum differen-
tia 14 j

Homo cur vitra centefi -
vnum annum non viuat
153

Homo crefcit in longitudi-
nem ad annos vfque \ter-
feptenos t6i

Hominis partibus quibufda
religionem in e ffe k> $

Hominis membrorum d ca-
tcris animalibus dffe-
nntuid 7. per tot ii lap.

D E X.

Homo terre ftriumfol 'H*
pes

Homo marinus vbi & t ,
do vifus

v,r'<

d

Honor pramium
non aurum y

. Hora diei jubilo ctia# /,
pore qua ratione
queant

Hora aquinoftiales :A

Horarum varietas * v

Horatij Flacci de ouU J ,
t entia

Horconia vua qua . j

Hordearia pruna cuT *

Hordeaceus panis
aut cicercula olift y

mentabatur

Hordei ptfendi ratio
Hordeum tantum 6

thiopes haben t .4
Hordeum frugum 0^,1
moUifimum
Hordei flramentur» U
mum

Hordeum minime
tofiim 1 fl

■Hordeum :n Hiff**1*^
anno nafcitur (f
Hordeum qua herba 11 J

cetur ~
Hordeum vbi fert11^

47S.4S2 .y

Hordei qudtumfin * /

I N D

«E*"**" 4?*

/*um quando fercn-
ifoyrf 4-87

quoto i fatu die

KiT’" +!2

ifoy. \ZVftcuU 08077 a 433
Cl femen in /picis , &
7 «druplici are {larum

ifo?tmunitur

ace& /urina medicina
/Jf & Tom- 3-pagin.

^f.\ vfus in cibis anti-

Kgfc" +s*

Kf' Efforent, a 4S9
lf„ *,n follis genut 11S
'ov fhigu genus qttan
H'Zrtndum 450

(0 rn,, 4S*

nun -virens nullum

nor-, 4<t*

j a Idalia ejft debeant

pj

tel”^,lU ^.di Piator qua
rft % efcttlento tulc -

tl°h'*J[HS quot eados vini

l1ertt're/‘']Heri‘ 261
pus primus p amnem

3ry ‘ relu auM

re$i£ ]ulluf primus i

&?£gz*uxtaf.

E X.

HoFitis Ho Phlius a Tumu-
lo frondera corona dona -
tu* 317

Hulcerum remedia 3l0.
& Tom. 3 - pag- 49. 34 .
/<?. S9 - 62. 63. 64. 68.
71. 84.fif.97.98.20d.
142. 144 - 149- *S3- Iff.
170. 172. 173. /7 f- 177.
/7S.17 9-iSs.iSd, 187 .

188. ifii. 1 fi 2 .1 9 4, ifij.
ifid. Ifi7 - ifi 8.1 p fi. 2oo%
201. 2GS.2I7. 22 0. 221 .
22 4- 226.227.231. 232 .
23S. 23 fi. 241.243.244.
247. 248.230. 232. 2fif.
2j6. 26 4.263.26 6.2 6 7.
268 . 270.272.274.273.
276.277.27S. 281.2 82.
28 3. 2fi0. 330. 371 . per
totum cap. 383 - 3 9 T.3 fi 3.
402. 403. 4/0. & T0.4 .
pag. T3. 16. 20.21.26 .28.
38. 39- Si- SS. 63 • 66.
70.82. S 3.139. 240.180.
18 fi. 204:203.207.244.
230. 263. 289.294.293.
296.297. 303. 307-3i9o
36 0. 398.400.403.404.
410

Humana vita prafeita 1 fia
figna.ex ^Arislotele 173
Humor & fuccus arborum
/anguis e (l 337

Humorum arborum cortji*
derati #

, 1 N

deratio ibidem per to-
tum caput

Hyades fle Une vnde ditia
4P7.&. Tom.r.pag.33
Hyberna f-umeta qua 4.3*
Hyberna ficus 29S

Hybla Sicilia motJSj eiufij,
mcl praflantifiimum 117
Hydromehtis confideratio
271

Hy emis initium f is. // 3.

& To.i.pag.40.
Hyemem prxgelidam pifies
omnes fintiunt iS

Hyan a oculi quales 146.&
To.i.pag.377

Hycnis cor maximum is 3
Hymetti montis melpraflan
tifiirpum 117

Hymetttj marmoris colum-
nas quis prim us T\oma in
adibus fisis collocant 37 s.
& T0.4-.pag.36 6
Hyofcyami oleum 2S7
Hypelate taurigenus 312
Hypanis fluuius verme per
diem tantum viuentem
generat 13 s

Hypcncmia oua qua 9S-97
Hyphear quibus in arbori-
bus proueniat 3 4-3-37 2
Hyrcania arbores raelli-
fiutt 1S7

Hyrcania ficus feracifiima
2 ji 7

D E X.

Hyjfopitcs vinum quoft* ^
conficiatur ^

I *

IyAniculum in

quo tempore plebs 'V
mana fice {ferit
. Ibis anis qualis ^s' ,
Ibis contra firp entes ^
catur

Ibis vbi nigra t (9- vbi cA ^
dida

Ichneumon vefia ini&,£
106

Ichthyophagi ex

Ida Troadis mons
habeat flaxinum ■>'
Ida (reta cuprefiis
dat r,

Idcea ficus qualis "•

Idaa Icturus 311.&

Pa&2*2

Iecons animalis confio J
tio

Iecur dccffe in extis
lanti, letate fignum yf
Iecur quibus aniffUti1
nmfit

Iecur vetullatis maximi
n ’

tiens

Vide Toninora.

Ignis optime firuatur fi* ,

lu er

Iguts fine fiaporc , odor{J ^
"V"

} I N D

if‘3 huxu*non VYitur 3)1
/■ €x excutiatur

2 lgUis '63

*9ft r 6 22

ctites lapis nihil de-
jP^dn r s?

^ *rn «mandra, taflu

Vtofftit i02.fr T0.4.

f**& 9 2

g Hu^da.m animalia vi -
*unt

£** , -
lui C0”Meratti> ,j„
tl,.. b°r&la»<l’firA 31»
nonnulli pro (Ubere

Hic*ntw 323

ilici £”craJu° 3,31

He . 'a non decidunt 333
jnira craflitudinis in
^«rbanoacri Tutulo-

33,

Ipn- acK^‘lta 333
!f'(km tempore fitt-
J lm nnnotmnm habet,

HctZ‘‘Um 333

*\oma vetulhhima

ll?c7°

** filiis pediculi breues
336

tinl°”fi°ret 317

■ut, Tdlrdi,/&*ra 3,1
lnidTlfi,cmanlv4am

Ili

corona

320

3H

E X.

Ut regis tumulus fr querc-
eus in eo 3?0

Imbres no Humi vtihores
diurnis 37g

Imber arborum cibus 37.J
Imbres atliui vbi nudi
407

Imbres quando poti fimum
arboribus expetendi ibid .
Imbribus aluntur quadam
in aqua najcentia 4S4
Imbres quando arboribus
nocent 376 .377.429
Immusulus au is qua / 9
Imperatores ‘T{omani posl
vi floriam laurum in lo-
uis gremio ponebant 312
Imperatorum fortium apud
Veteres dona 4.4 2

Imperatorum manibus agri
colebantur 44

Imperatorum fkjces lauro
coronabantur 312

Imperitia cale flem dtuint-
tatem pojfe mifceri ,Jpes
ardua 43, f

Incendiaria auis qualis 63.
toto capite

Incontinentia inflgnis ex-
emplum

Incubatus vitia, fr eorum
remedia

India peculiares arbores
1S3. i?S- & Tom.i.pag.

India

INDEX.

India lintea nobiliflima
iS 9

Indi £ odoramenta 190.

& inde

India non habet asliuos im-
bres 407

India vbi ederam nutriat
3+9

Indi a milium in Italiam
aduetlum 453

India harundo quatis 3S2.
& T0.rpag.294, & To.
3:pag.2<?7.

Indi quo vtantur vino 26 9
Indi ex caflaneis oleum fa-
ciunt 2S7

Indos fua arbores veffiunt
rS 9

Indorum calami haflarum
vice 332

Indica ficus fpindcp 184
Indici maris bellua qua-
les 4

Indic a teffudmes maxima
12

Indici Occani margarita-
rum copia 31

Inedia homini ante die fipti
mum letalis non eft 177
Inerticula vua , & cur fic
ditia 232

Infantium hulcerum reme-
dium 228.&Tom,4t
pag.36 0

Jn felicia l ignd quA 239

Infirmi fima quaq3 cdlo^
xims 'fient obnoxia l ■
Ingenium humanum 0^ t
exquirit

Ingratitudinis . exemp^
97^2^,130.131. & J
pag.j2 0 per totum crf'
Inimicares inter fi
cap. 17. 26. totoedf ■

6 0. 81, 106 . 32 9 . r[

3fo>& Tom.r.pag-
337-3<!*-3‘7-309,K
toto cap. &Tom. 2- fi
2 +8. per totumcap-v^
4pag.26.3z.7j . toto
96. 1 s 9

i>!

Inoculationem qua
non recipiant
Inoculatio inter omniA .
tionis genera firtihf
ibidem ..

Inoculatio arborum r
numqi quomodo refi
S9S -

Inopia cogit oleu ex p'^j

baccis fieri
Infima aliena fiui >
mum

Infitiabilia animali (t \

*S* t .J

Infcitia maxime p#d( ..
arbores vetujlas pl&
flo interlucare * 3 j
Infitior u animalia co\- ^
t io, toto Libro Vndt( i

) r 1 N

hifiri vnde ditia ibidem

c°rpM quale

ln'i£Zaflte,

rlrja m aculeorum con-
> J*er*tio

"£** oleo exiit

HUor^ 12S',7S

,^Z>cnmmm‘Z

, 3} rUm P“teS ^“les

fl/lff

r' aiu‘zdara ex rore na
hlin'tHr ijf.tctocap.

°CM ** ydes

diuer/i-

h/ r, , ey r. toto capite

l^iiTratia’,n-

tViUo'*- ratia<t*(lcx ibici.

*n.foil“* ^fitnauones ibid.
h,rZ u Umt^ 4oi

inJ‘ZltnCmfui‘Mti° 2J>*

fZT ^ arborei ea-
403

i>ita Uln toom‘ni nikit in
*nterlu 2?r

CaUo ^borumquo-

D E X*

p aSlo moderanda 436
Interlunio fata non Udan-
tur a vermibus 4 7 <f
Interlunium quid 3SS>.S^4
Interlunio quid agendum

sn

Interualla plantarum , ar-
bornmqi qualia ejfe de-
beant 3 9 S -toto capit t
locinorU conjideratio iss-
tSf

Vide Iecur.

Io vbi in vaccam mutata

37o

Io ad quam oleam ab yArgo
ligata ibidem

lon feriptor jn

louis. Quare Iupiter
Iracundia caufa qua i5z
Irio medicamentum potius
cjttm fingit gemts inii,
c an dum 4^2

Irio quando J eri debeat 4 sz
Irionis filia qualia 4 54
Irinum vnguentu vbi opti-
mum 2i4>&Tom.3

pag.J22

Irinum oleum 287

Irtiola vua vbi peculiaris
2S3

Ifidu plocamos fiuticis ge-
nus ~ 244

lfocinnamu cafia genus 203
Illhmiaca corona ex pine
289

I N D

Ijlria oleum optimum 2 82
Italia qua non gignat 217
Italia fieriles palmas habet
ibidem

Italia peculiarii arborum
parens 247

Italia infiflata fapc locuftis
23S

Italia principatui in viti-
btu 247

Italia quod vitii genus non
amet 272

Italia Gallica vuagratifii-
ma 274

Italia generofa vina qua
26S

Italia quomodo vina con-
diat 2 72

Italia quando primu oleum
habuerit 280

Italia oleum optimum zSi
Italia in trattu piperis ar-
bor viuit 347

Italia calamus fdgittis aptif
fimus 3$z

Italia fitus optimus 383

Italia terram laffam ejfe
qui da fhlfo opinati 384
Italia d quo fimivfum ac-
ceperit 386

Italia arbores quo quaque
tempore ferenda 407

Italia cultores deni in cen-
tena iugera vinearum
+2f

E X.

Italiam latifundia per j
dere

Italia triticum opti &
45 S

Italia ex quibus prottfn
triticum accipiat * ^
Italia pifendi modus
Italia arandi confit*

47 9 -4$ 2

Iuba libri Caio Cafi*r* ,,
feripti 193.&

tli

Iudaica refina qualu J
Iudaa fola balfiarnUTfl
207.34 6 , j>

Iudaa %omanis
tributa pendit
Iudaa ^Alexandri
arma finfit

Iudaa palmis inclyta j
Iudaa gens contum*!1*
minum tnfignis . -f
ludai d Inornanti
vitam fisam fi*ul(
207 •/

Inda villi in balfii^ j
neas fau ierunt J
Iugerum quid
Iugera duo tantum
7 \omano viritim f
mulo attributa
Iuglandis nucis c°nr

loca ^

tio 3or.pertottt

Iuglans qua

J/2

utr

1 N D

S***1 “quos aderunt
f •«•dem

"‘fir‘°ri ptttt fr-
failefentitM-
<s na.es nuces quomodo

iter , . *>*

?. ^ vmbra capiti htt-

*o\° cunEHs

Zjftndes nuces quo firen-

i«Cmpore *°s

t«t, a cerafi qnali* 31 s
m au ^Uanis cumfmodi
tu**

odoratus vbi 2 0 j.
luZ^0m-d-pag.r4'.r4l
itii ntirn °leHm 2S7
a rbores fertiliores
frnt ,fed tardius fru-
3^* earHrn maturefcit

$« ayboris cojijidera-

*uhL. 337

P yus non fentit cariem
3c\ Vetufiatem 3<?4‘

^•nfirT UmP°rCp'

H"^'*demvirtw%

"tZ * nJZ

“"'P0'"* montes amat 33,

E X.

Imi ipero fima pro filia 33/
Iuntpero non decidunt filia
333

Juniperus noti floret 337
Iunius L. quando .Confit l
2S0

Junonis ades Metaponti
quale 24.7

Junonii lucus Nuceria , &•
in eo portentum 346
Iupiter vbi cum Europa pi i
mum concubuerit jSz
Jouis flmulacrum ex vite
247

Iouts cfculus J aera 1S0
louu in gremio T{omani Im
peratores laurum pone-
bant 312

Iouis barba frutex topiarius
332

Iouis fpelunca in Creta in-
fisla , & circa eam falix
fi-uftum ad maturitatem
perferens 340

Iouis flmulacrum T^oma ex
qua mater ia , & quando
dicatum Tom.r,

pag.322

Iouis glandes, qua & iuglan
des 302

Ium aquila /acer s 9

Iupiter Stratios.ideft, mi-
litaris, vbi, & cur fle di-
ftus 370

Iuli a sAuguHa ex ouo au -

2LSL 1

I N D

gUYlUtn 93

luuencorum corpore exa-
nimato,apes gigni 12 6
L

LMbeones vnde dilli
i+3

Laboria pars Campania
466

Laborint campi 3+t-&
Tom.r.pag.rof '

Labor inus Campania cam-
pus firttlifiimus 381
Labrorum confideratio 148
Labrufca vua, quam cenan
them vocant , vnguentis
idonea 211

Laburnu arbor aquas odit

332

Lalfe afinino cutis pulchra
redditur 16 6

Latiis copia cytip pa(lu pe-
cori augetur 242

Laciis fapor qualis 306

Latiis confideratio rfj.

& inde

Lac camelinum fuauifi-
mum 166

Lalles qua in homine di-
cantur 1J7

Lacertis lingua qualis 130

Lacertarum oua 90

Lacertam ore parere , falso
creditur 1 ot

Lacertis nulla memoria
ibidem

E X.

Lacerta non incubant

Laconica h arundo

3S3 2

Laconica canes ottatio^
figenerant

Laconica purpura
Tom.4.pag.322

Laconico agro ficus

Lalla cafia genus
Lalleus in calo circula

in &

eius ejfellus
Lacryma miferia

**+ r J

Lacydi Philofopho

petuus comes . .

- ■

198. i

Lada herba

M?3*9 J

Ladani confideratio j
Lalius Strabo prim&* \
ria injlituit
Lagarina vina
Lagea vua

Lagopus auis Alpina j
Laletana vina
Lamia pifces . J

Lampyrides vermes lS
modo nollu lucenti s 1
49 3 ,jS

Lana in foliis arboru*1*

Lanata vua ex genet* *

minearum

Lanata mala , agro
fi peculiaria "Jp
Lanati lupi, pifces

INDEX.

IS

ldb£ere ari,ores vbi jSs>
p ts *n fyfis arbor fi cor -

^kVVH. 361

& /et a i n vefuii

/ Ss>

fi^gibus inimica

1*7 5

t ** 21.& Tom.i.

ii*77'?*-'*?

«mat 331
“ a rborit con/ideratio
i y-nj

f-irL:*1 non “rierc 32s
J}J nan decidunt filia

t-**\/ll'a1Ka,ia 33 s

U**W t”'* 337

$38 %>errni7}atio qualis

i.arlx ar,t,oris «mura j; S
Car, ar°°rallipma 360
3ts Car^0nc,n non Jacit

tui ”'Sr onrurn nea, ve-
laJcrj finiit 3i+
net Va ,d‘ t m4«* fip-
l-“rixv- 36i!

titr 1 ’^n** n°n con/umi

i2/

lQhH? ^'<lndlfrrA arboris

3h.32 0.J2I

Latij cibus antiqui fimus
/kr ^.$0

Latina lingua qua vetu-
' flifima dc vinearum cui
tura praeopta, 233
Latini primi Italorum vi-
num habuerunt 266
Latinicnfia vina ibidem
Laterraflagnum /o

Laurea pyra 2 p$

Isaure a cera/a 303

Laurea ,id e fi t lauri filia
3J3

Lauretum fiue Loretum,
locus 'Poma in monte
xAucntino ibidem

Laurentina vua qua 234.
Lauri arboris con fiderat io ,
& eius genera 311. per
totum caput

Lauri bacca 303

Laurus ^Apollini facra 1S0

Laurus optima qua 2S6

Laurus fuccus qualis 30 <3
Lauri in triumphis vfus
311

Laurus Cajarum & Ponti
ficum lanitnx ibidem
Laurus Delphica qua ibi .
Lauro coronabantur trium
phantcs 'Poma ibidem
Laurus Cypria qualis ibid.
Laurus fy/ueflris qualis ibi.
Laurus regia qua ibidem
Laurtts ^Au gutta ibidem

SL&, 3

I N D

Lauru* e calo miffa 'ibidem
Lamus pacifera 312

Laurus inter armatos bo -
(ieSjCjU ictis indictum ibi.
Lami vfus' in militia apud
%omanos ibidem

Laurum in gremio Iouis
'JRomani Imperatores po-
nebant ibidem

Lamus ff>t Elati fima in mo
te ParnaJJo ibidem
Lamum '\eges “Romani
Apollini Delphico dono
mittebant,& quare ibi.
Lauros fitlraine non icitur
312.& T0m.rpag.37
Laurus fujfimcmum cadis
hofiium atque purgatio
312

Lamum in profanis vjibus
pollui fas non eft ibidem
Lamus non incenditur in
J acris ibidem

Laurus inimica igni 312,
& inde

Laurus fata in Cafarum
villa ad Gallinas 313
Lauri nomen ad viros traf
ferri ibidem

Laurus purificationibus ad-
hibetur ibidem

Laurei rami, quem trium-
phantes manu tenuifjent ,
ferendi vnde dubia con-
fittudt ibidem

E X.

Laurus qua loco amet $
Lamo non decidunt y

Laurus primo Tauoriiog1

V

3*1

minat

Lamus cur mas exi j
tur

Lauro frigus inimicum
Laurus plurima in Olffy,
monte ibi~ja

Laurus vbi non pro#*"*
ibidem .j

Laurus cum edera
ignem reddit
Laureis infana vbi, &>

reficdi&a .j

Lamus quibus modii y^

n

/

tur

Laurus quando fereda fj
Laurus contra trubiffTg
fatorum in agris defc j
da J3M

Laurinum oleum

it*

T0m.3pag.223- J

Le badia prodigium f j

Lettifphagites vini i
270

Leges, §fuare lex J
Leguminum radix $

Legumina quota ^jj/

fcantur 1 J

Leguminum culmtf ?

4SS r A

Leguminum cauW ‘jjjfi

... I N

t ' '^ent & 'mde
<?*«»/« diutius florent

f^^tina quando fl/iquen
4f(r ibidem

f^quotdtUutma.
I.en C‘tnt ibidem

“T’"’»’» eon fide ratio

i^l!‘flc'unie dtSum 47 S
nma quomodo diu fer
d’"*' s„

^ftinum occatio J farn -
lenr rHn,t,ti°* &c. 4S3

^„ hl>mfincU ratio 463
It^^firenda 47S
nJ»flndo feratur , &
l_.ntfc fenera plura 46)
r„l, yefcentes aqttam-
hnt>Km ibidem

ric/T Kecans herba fetu-

*->W 476

c icus arbor malUcbem

I in 271

“‘‘fc oleum 2S7.&

tftZ;3-t«i-227

femper vtridu
If^fimpcrfluSugra-

^■fiibacca

™‘fem triplici fiuChi

»:;rrT ^dt

D E X,

Lentuli vnde ditti 442

Lentulus Spinter primus
dibapha purpura in pru-
te xl a vfUs 3 e 6% nomine
reprehenfus 3 st

Leones c aer orum genus 2 #
Leones iugum fubeunt 8 7
Leonibus lingua imbricata

ISO

Leones <£r Thoes inimici
106

Leonibus galli alites terrori
fnnt 6 6. & T o.i.pa.36 z
Leonis anima virus grauc
176

Leonides ^Alexandri pada-

mv* „ ,

Lepido M. Confule gallina*
ceus loquutus 67

Leptorages vua quales
248

Lepores apertis oculit dor-
miunt 144

Lepores omni menfe partut
St st ‘io 0

Leporibus cor maximum
JS3

Lepores vbi bina iocinora
habent jjs

Lepores no pinguefiunt 16 0
Lepus animalium viUoJifii*
mum 16 4

Lesbium vinum quale 2C 2
Leucadium vinum ibidim
L ettcargiUon quid r8 4

iL$ L 4

I N D

Leucocomon Punici mali

E X.

Libra, calejlis figni
497

Libralia pyra, ab arnp^

fl ,3, & s! r SI *

di ne ditia

Jpecies 238

Leucochrum -vinum 263
Leucogaus collis, eiuffy cre-
ta alica conficienda ido-
nea 466 pifies '

Leucon ardeolarum genus Liburnica naues ex > ^

Liburnicas naues imda^ ^
6-*

S>6

Leuci aues altero carent
oculo 243

Leufbn arbor 3S 8

Lex Numa Pompilij de vi-
ni vfu 26 s

Leges plurcs ad res varias
89 - *3S- 2S3. 323- 443’
& Tom. t.pag. 404- &
Tom.4.pag.io.3SS.40S
Legibus Cenforiis qua canis
interdifta 8 Tom.i.
pag.40 3.407.& Tom. 4.
pag.36s

Leges duodecim tabularum
147-318. 376- 443- &
Tom.y.pag.uy. & Tom.
4.pag.7-/J3

L iban i os vua genus 272

Liber pater . Quare Bac-
chus

Liberales artes vnde diEla
246

Libidinis intemperantia
perdices mares famina-
rum oua frangunt 7 p

Libidinofioresfint qui hir-
to fiunt corpore 1C4

iPi

Licerianapyra ,

Licinianum oleum op>!l

Licinius Publius q**"'

Confiul SS.-2^'

Tom.4.pag.:i3 J
Licinij Murana ini*
48 J

Lien quibus homini b&

Lienis confrderatio
Lien in fini (ha litus aM ‘
fiuiter W

Lien quibus infit ani

bus ' tbM

Lien peculiare curfus ^
pedimentum tbi»e

Lien per vulnus txemp
non adimit vitam w1'.
Lienis magnitudo , riji* ^
cify intemperantiam ' P
rit ibi“*

Liene adempto rifits ai

0

tur ib "dt

Lienofi gignuntur
141

Lienis morbi remedia

ifi

&T‘*'

t”».3.tag.ss.«2.rh

/s - 7g. ,Jt.

■/°°-2°4.!2S. 2JJ.
3si-*Sl-ld.2f2.i6s>.
}s:3S6-3SS.3!7.5SS.
^ *' *0<S' & To.

3'tag'.36.s4. S4.22S,

T““na

INDEX.

Attium contufo

t4Zruin> SSf

, r^n^n,but 1U* aP“°

}36.mou,p.
J a yUa 3S 8

ltZUT,pn,« **•

fare*9 Cet^ debeat Jcm-

l>« au„ ■ 313-362

, *45*«w«

4 ***

, *>( ‘Ca tered'n‘i vrr-
at"n&«»t 36 S

bv„. •*_ u Weountur *nt

36 *

P,C’^rTfaK’’“‘r- ^

•’&t, hin ■fiant 36 S
l-'lr.,J Uu tbtUtm

* *

gn„ ija ?** procreet ani-
?46

TU» , *’3

%*&*«*» 226
"“‘terta teperis

apti fima 33Z

LiguStrum in aquofis tan.

tum locis proucnit ibid .
Lilij oleum 2S7.& Tom.
3-pagu7

L imaces ne fata Udat 49 j
Limacum generatio & in-
teritue

Lin quarum anirnalm con -
fiderat 10 IS%

Linguarum animalium di-
uerfitat ibidem

Lingua MeteUi Pontificie
inexplanata ijr

Lingua, gustus fides ibid.
Linguarum toto orbe diu er

fltdS T74

Lingua bubula herba vfu*
4or

Linum vbi firedum 47 s.

& Tom.j.pag.j
L inum quo firendum tem-
pore 48 f

Liniemini ruris olea vetu-
(tifiima 369

Lintcrninumrtts, Scipionis
^Africani exilium 2 $6.
3*3

Lirare quid

Liuia ^Augutt a gallina al-
ba in gremium dei e IU
3*3

Liuia charta 230

Liuia porticus, & in ea vi *
tu maxima 247

QJL- 3

I N D

Linia fecus quales 297
Lobe feugis genu* fertili fi-
mum 453

Locorum muliebrium con-
futer atio l S 9

Loca, naturam interdum
mutant 346

Loci m ut at io arbor ibus pro-
defi 39°

Locorum diuerforu vis &
natura peculiaris 333.
337 • 341- 342.246 .3+7*
36 5.37S. 37 9-4-28. 454.
462. 477 • 4$4- 4S>6.&
Tom.i. pagi. <73.163. &
Tom.3.pag.i2fl.& Tom.
4.pagi.iso. tjfS • per to-
tum caput

Locupletes qui, & vude di-
tti 443-& Tom.4.pag.
2 76. per totum caput
Locustarum terrestrium
confederatio i34.toto cap.
Locusta moriuntur cum pe
pererint ibidem

Locufta ferpentes interi-
munt ibidem

Locufta quibus in locis na-
fcantur ibidem

Locufla vbi maxima ibid.
Locusta ternum pedum in
India ibidem

Locusta Indica crura fer-
rarum vfum prabent ,
cum inaruerint tbid.

E X.

Locusta in Italia ex
ca tr an (eunt J{j

Locusta per multa* oT 1
partes vagantur 1 .u
Locusta ‘Tartkia >n c
ibidem

Locujtarti coitus qual '0^

Locufta vi fit carent ^

Locutiarum oculi <}

*** J

Locuflarum pifeium c\
de ratio 2Z.47.&*
4-pag. 22 0

Locutia polypo inim&Jp
Locufta aquatiles *r' ;l
teguntur lJ,tf

Locufta pifees feneu ,j
exuunt

Locustarum pifiiur» *
46 J

Locusta quaternor w" 1
bitorum

Loligo pifcis volitant .

S23.& Tom.4-pa& /
Loligo pifcis volatu J* j
peflatem pranUn

523 ''

Loliginis magnitudo J
Loliginum coitus & I
45- 747 /.

Loliginum pifeium
j6.2j.& Tom.4-r/
Lolium frugibus if,t
47 S „

Lolli a V au lina C(ltJ *

INDEX»

c,pi* matrona ,4C eius OY-

> "«Uu $jf

V Af, infamia , eiufque

> ibidem

, *°s

qu-id, &■ quomodo fiat
arboris confidtratio

ut3iS'T °caP-

L0I arbori* bacca 30 f

■ ,°Silr^rJ eadem cum fit-

fiSrtc* i44

°S}leque cariem neque
fentit 364
°s ^etuPlifiima T{oma

^ fex ingentis preli/ &

iZTJf’”* r S7J

lor . '&*•** 2 37

m Euphrate najccntis
*l,r<i natura ibid.
Lq0* herba ibidem

tl arboris e frutlu vi -
h'irn exprimitur mulfi
236

"°1°J ^eSyPtlu panti vfiim
lll*bet 2 37

\riCls piftibus & lohgu
£ Plnna bina 22

j*Lt*»etvina 261

***** ftarilh*orum genus

>”’« 24
1'***’“™ fingi pluma

U*A&Ufnt S!2

Lucina Dea vnde ditfa
3<3<>

Lucina ades "poma quando
condita ibidem

Lucos religiofos Jitccidt
qualiter permijfum 43 p
Lucius lunius quando Con
fisi 280

Lucius ‘Trfo potator maxi-
mus 278

Quare *Pifb.

Lucius Siccius Dentatus.

Quare Siccius
Lucius ‘Tapyrius. Vide
r Tapyrius

Lucius Cafdr Caifor.eiufc^
c ditium 267

Luao Junio Confide quod
fuerit olei pretium 280
Lucius rP laneus bis Confisi
Censor que 21 st

Lucius P lotius profer iptus
vnguenti odore proditus
ibidem

Lucrina 0 Pire a 48.& T o%
4.png.Ji>9

Luculli villa fine agro +48
Lucullus L. primus cera -
fum in Italiam aduexit
3°$

Luculli contra Mithrida-
tem vitloria ibidem
Lucullus quot cados vini
Graci populo distribue-
rit 26 7

Lttc

I N D E X.

Lucullus L.Batica procon -
fitl,mirdque eius de po-
lypo historia z 6

Lucullus Xerxes togatus
appellatus 49

Ludis tn J acris non tam vi -
Roribus quam ipforu pa
tria, corona dabatur 317
Lugdunenfium litus 3
Lumbrici omnes oculis ca-
rent 143

Luna color figurdqi cali te-
pe jiat es pra/dgiunt 32 0
Luna J exta D ruidi bus ini-
tium menfiit annorum^
facit 373

Luna flatus non nifi fire-
nis noRibus metuendus
S°7

Luna crefiente fiumenta
gran defiunt ji/

Luna filente qua ferenda
S12

Luna de cr e fient e qua age
da 313

Luna crefiens , decreficens ,
plendque quomodo cogne
fiatur ibidem

Luna fi lentis tempus cade -
da materia apti fi imum
35S>

Luna decrefiete flercoran -
di agri 388.313

Luna obfirkatio in j at io ne
raporum 471

Luna obfiruatio in
?iando 4-H

Luna plena tempore
astiua gelida hyberfl*
ptda funt

Luna crefienre infitorR * t

1. - 1. —i ^

firuabant,vt calami /
traque manu
retur

Luna pro ratione quo
ruBicorum opera dift1^
guenda l /

Luna plena tantum a*3',
lente carbunculus v^L
& rubigo figet cm ^

*** a

Luna ejfcRu concha

fimi

Luna plena cancri pinb ,
fiunt

Lunenfia vina inter Re .t

fia palmam obtinet

fi1 1

Lupini leguminis confit
tio 47 i. toto

Lupinus fimper fi ad i ^
lem vertit 47I^\

Lupini vfus co munis fi1

drupedu & hominu

V

fi!

Lupini caulis qualis
Lupino filia decidunt
Lupini fimus optimus J*3

437-471 ,v

Lupino cum oleo tnt° /
mica abiguntur
Lupinus puerorie vent*1

I N

vermes necat
K ■

r«t‘ calida' mace -
tu,'?nu”‘ cibe rcddP,-
Md-

‘'“PmT vii fircnduj 4-1 S
lZ °rKrn °lmm **7
- oculi jpienden-

. 'a

'4f

<kP‘ d
c*,n* c«niniu dexter

/jo **4ry infitiabiles

ve fia Syrites
*S9

/oc' 1 ct*m hominibus

lZCiet^ to

>niCly CHm mugile ini -
S2

>,f, P'fi:um conjide-
<5.rl’lat*1'a, &c. ip.

SmTr.* i**''73

anno parit

l“^7rJrCmm fUlge

^Phs P *s*anilfim* *<>
t *.$ P JL** vbi optimus

pi

f Taneorum genus

(4Z)Trltdm **s

»«, * aKU eenfideratio,
7 -f- 'ir

"^‘aanes GraciLati-

D E X.

neque loqu entes gy
Lufcinia candida ?f
Lufitana ccrafi jof

Luxuria inucntum arbo-
rem vnam alia intevi
368

Luxuria exempla 34.vfi
ad finem capitis. & Tom.
4.pag.2s7

Luxuria mater , conchylio-
rum pretia margaritis
prope modum aquauit 3 s
Luxus vnguentorum ma-
xime fip er flutis 317
Luxui omni de diti fimus
M. o Apicius 2 o

Luxus redargutio 20.31 .
toto cap±3p. 179. & To.
3.pag.i6 o.& Tom.-f.pa -
gi.222. totocap.233. 2S7<.
36 4. toto cap 3& 9
Lycia mira platanus 1S1
Lycia cedrum habet 347
Lycium quod medicina a-
pti fimum /s 7. & T om.
3.pag.2 7<r

Lydia ficus quales 247
Lydi a. thus 347

M

Macedonia ficus qua-
do germinet 33 g
Macedonia pix qualis 32 8
Macedonia cerafi 303
Macir arbor 187

Maciem inducentia 177 •&
Tom »

I N D

T om.ifag.iS7

iistn, pifccs colorem amit-
tunt : +

Magiflratiu Romanorum
ictulla arbore virga* fa-
ciebant 332

Magiflratibtt* quo anno Ho
ma caruit 33 !>

Magmata, unguenti faces
217

Maia, cancrorum genus at>
Ma/achra, id e fi bdellium
rSS

Mala fili animalium bo~
mini t4t

Malarum confide ratio ibid.
Maldacon , id e fi bdcUiu rS 8
Malina pruna qua, dicantur
290

Malleolus vitium quid, &
vnde dittus 4J 2

Malobathri arboris confide -
ratio ^ 210

Malus arbor quo tepore fe-
renda 40 7. & inde
Malorum arborum confide -
ratio 2 9 r, toto cap.

Malorum arborum vana
denominatio ibid.

Mali cotonei confideratio
28 9.1ot-ocap.

Malorum appellatione &
‘Terfica veniunt & gra-
nata ibidem

Malus udfiyria venenis me-

li X.

detur r fa

Malus Medica, e itifif, fL
et,o

Malorum omni ex

vinum conficitur j

Mali Punici cofiderett ,0‘^
Mala quomodo j

2 9 4. per t0t.cap.2pP j
Malorum fuccus qua^^

Malorum odor
Malus qua, loca amet j
Malo filia mucronata j
Malus quando gtrf*
337

Malus quo tempore J tj
Malus facile

dit

$

Malorum quadam
84i » 1

Malus celerrime finy j
tuneque deterioret \S 1
clumfirt J

Malo arbori vita

87 e, 397 rJ
Malus quando inJe'

4-or

Mamertina vina ,j I
Mamillana ficus J

~ier

Mammarum confit

164 J

Mammas homo fil^ ^jf
ribus habet 1

Mammis feemina
carent 1 i/r

I N

valuerunt fotus
],4 ''Pe:rt:ti6 habst T6f
*** tantum bina ii,,
tu ‘ 144 flint vngtt-

Krrm , 'huhm

* b°H's quaternas,

it” CaPr*i hi"M h*-

Mn-n, ibidem

l Jtoes toto ventre
* et duplici ordine ibi.
A*.. vide Lac.

Mnn ?oJ*Jyr* 193

<.,!^cSe”at" ^
y (-torius3 & eius iu-

poh/ .rctUi fi tornent u
e£t 0 111 fi»?ulos modios

<»Tdn ***
&CntiS +2
' r,a ruFfi eorum ex
36 S

at*Hv ;« ...

firi m tototmaltbu s con-

$'Z"

Cll 0 M.cum penitae-

tX,il ‘S*

, , 1 Veify prodigium

. .

I, fi&tt* Cicero fi-
tu &e,H* quando tdi-

i^ar^cal‘rtHt *"

Crn£* (atorea J t0

D E X.

Marcus ^ Antonius . Quxre
u Antonius

Marci Othonis inuentum
21S

tMarci Curiatij filia Sedi -
git te appellat a 167
Mare otides vua 2S4
Maru afflatus quibus locis
noxius 3S0

Maru tempestatum figna
plura Szo.ssj'

Marii aqua vina condiun-
tur 2 72

Maru fruticum confidera-
tw 243

Maru animalia maxima

3. toto cap.

Mare habet quicquid in
rerum natura repentur
3-44

Maria Canis exortum ma-
xime fentiunt 13

Maris fkuitiam profugien-
tia 29.320.5 23

Marina diuitia 3 0 .toto ca-
pite.31

Mari ventri dxmnofifiijnu
30

Mare quando tranquillum
77

Marina animalia venenata
44,totocap.

Marini homines f.&Tom.

4, pag.2ij?

Mannas inter b elinas pra-
Ii*

IN D E X.

lia 6

Marinus •vitulus , eiufque
coitus, generatio & na-
tura 14, toto cap.

Marga terra gtnus*ciufque
vfut 384.3S6

Margaritarum confidera -
tio, lux us, pretia 31. per
totum caput

Margaritarum copia vbi
31.& Torn.i.pag.2s6
Margaritarum ingetia pre-
tia 34-& inde copiose
Margaritarum origo 31
Margarita vbi optima 31,
& Tom.i.pag.+si
Margaritas aceto refilui 33
Margaritarum luxus 31.
toto cap.

Margarita vfu atterun-
tur , color em que amit-
tunt 33

Margaritas Indicus maxi-
me mittit Oceanus 3t
Margarita Britannica 34
Margarita partus concha-
rum 3 1

Margaritis cali maior /0-
cictas,qudm maris ibid .
Margarita Sole rubefiunt*
coloremquc amittunt 32
Margarita crajfifiunt fi-
ne <1 a ibidem

Mar gantas vrinantiu cura
peti ibidem

Margarita fine fiunt, **
remque expirant
Margarita crepidis
d qui bis fidam addit *
Margarita Mauritania 3
Maria refirta fyluis 7
i 4.3 .toto cap.

Martfica ficus
Marij perlptcacitas in /
vilia deligendo * n
Marius C.varices fiantiJ^
extrahi pajfus 1 ^
Marij C.fipties Confitl#^ \
la in Mifinenfi **
Marius aquilam pectib 1
ter legionibus }

dicauit

Mario cu immolaret,*1^
defisit in extis
Marmore quidem vi n* j
diunt

Maron herba odorata .»
Maroneis vinum nob* ij

mwnt . rJ

Marrubio vinum conp

Marrucina 1 ficus nobile*
Marrucini agri pr°dtff\ i
Neronis tempore f J
Marfici belli fignum & ^
30 9. & Tom.y.pag* ^
Marfyas vbi & in $*** J
bore fisfpenfus ((r
Marfiya cum sApo^n.e.sd

£j

I N D

^Ticus

'Ala;

^arei fluminis firtiores.p Yd
erqnam in pantheris &

. *72

n?es m quibus animali -
M y non rePcri#ntur 17
n'C* ratione concipi
j/7. & Tom. 3.
y&n-J02. 317.36 1.377.
J>J‘407.& T0m.3-.pag.

. 7.6 9

Mc

‘tjfarii

vuxgenuf 212.

‘tfiica vina nobilifiima

Al/rf’!*Pat‘ra cx vit‘ 247
pOy'fl'^a v*na 8>emtm -fi1

£%nilfir’P,l>r SP-S32-

tuy€ ntSJr*vbt gigna-

Mf!JfC^es plura genera 19 7
2%ut lcf3e lentifci refina 273
eria quo excienda tem -

MZ' ■ M

rni amoris in brutis
^mplum S.62.S0.&
^‘•'■P‘l-3ei!.3SI-40S-
Alatiu* /-

' ln- eques %omanu
ncmora "dintse-

Mq,.„ >Sl

c»idam mali generi

E X.

nomen ficit ,g,

Matrimonij fidei in brutit
exemplum g. &. Tom
'■pag.3sr.37r.377

Mauritania margarita 34.
Maxillarti confideratio 13.7
Maxillares dentes /3^
Mecrenatiana vina 260
Medica malus r 13.23, r
Medica herba vnde adueda
473

Medulla arborum 333.4/1
Medulla confideratio, effe-
Clus, genera & medicina
rtSo. & To.a.pag. 40.30
Medullam qua offa habedt,
& qua noti lgt

Megahum vnguentum /rtf
Megarorum excidium pra-
ditlum oraculo 3/3 /
Megarorum fiitalu olea fler
ibidem

Mellu natura t£r origo uf .
toto capite

Mei coUedum apes ore euo-
munt ,,7

Mei optimum ex quibus fi -
His irS.ni

Mellis genera & diuerfitas
t17.totocap.uu.toto cap.
Mella etiam ex fiarto &■ 0-
leit carpuntur ,, 3

Melvt musium fi purgat
117

Mei vicefimo die craffe-

w

I N D E X.

fcit ibid.

Mei optimum ex quibus
fiondibus for beatur 'tbid.
Mei vernum antbinum
vocatur tbid.

Mei afliuum horaum voca-
tur ii S

Mellu in medicmisvfiss nS.

120.& Tom.s.pag.i S 6
Mellu medicamenta dona
calesha ii S

Mcl quando vberius & pin-
guius capiatur ibid.
Mei ericxum vili fimum

119

Mella a puris eximenda n 0
Mella fiirem & menjes ode-
re tbid.

Mella vn de are (eant 120
Mei quis primus mifcuerit
^ 2S7'

Melie cum aceto misto Jit
oxymcli 2 77

Mella qua optima r/7.

duobus capitibus
Mellif copia figftttm 117

McUa quomodo probentur
irS.toto cap.

Mdampfythium pa fi genus
263

Mclancorypbi aues 76-96
Melandrya cordyla ptjcis
fruffa ij

Melappia poma 292

Mdcag r{ tumulus 7 3

Meleagrides aues 13-&

T om. 4 .pag. 423.42 d
Me Undet os aquilarum $>
nn

Meliloti oleum
Melimela diu firuari v0
pojfmrt

Melimela vnde di cta
Melinum vnauentu.m (

O jj

malis cotoneis 214-* ^

Melitites vinum quoTfl0'

conficiatur

it*

Melius Sp.aJMinutio ^
gurino reprehenjits 4*
Melliginem aper vnde “
cerpant

Membranarum animah *
genera plura
Membrana vbi repef *
22 *

Membrum fingulorum a
malis defcnptio ^

toto cap. x

Mcmecylon vnedonis(peC
394 m

Memnonis in i/&lhiopia ,

gU .A

Memnonis fipulcrum 1 f
Memnon ides aues 1 ■

Mempbiticarum arbd^j
>

lagnitudo

Mcmphitica arbores
quam perdunt frl,a
Menfiirum pretiofitr
fania 2M-tot°^d.

INDE X*

c'tdrina ibid.
euJarum inoens pretium
^jbuUm

**enJ« ‘Ttolcmai regii Mau
te*?"*

2i.enJa Tibertj principis ibi.
ct\Jarum dotes prae i bu a

^'Wt% r r

tigrina ,panth er in a

ut,P,au lM-

. V a tn vna plura vitia

toZT‘1 23S

‘J* fecunda , arborum
2/^tus iSo

pjnt** fides in homine 133
xf^tU [Ubtilitas vnde 136
entas}ri vinum falli-

Jltim ***

]Jntl c°nJideratio /4-7
er,tum nulli animalium
^r*ter hominem ibid.

€r‘tum in Jupphcando tan
xAltnt (jraci 16 9

*nyn* infala clari fi ima

‘Tom.i.pag.127
*nyngis mfula purpura
«Kdatifiima 36

2^ r&1 aues injatiabtlei is $
er&iauis conjideratio 77.

^Crgi auts fatuva prafa-
Vunt * JS23

fi diemvitiumplaia fpe-
. «re non debent 42 6
erqP5 aHti qualis , eiufque

natura 7 p

Merula auis confiderati 0
7-f

Merula auis hyeme abit
7-z'

Merulavbtalba 76

Merula bis anno pariunt

91

Merula amica turdo 107
Merula pifeis 17. & Tom.
4. pag.220

Mefogitcs , vini genus, capi -
tu dolores generat 2 62
Mejolpharum nardi genus
ipo

Mefpilorum conjideratio,
genera , <£rc. joi.toto ca-
pite

Melpi/us fatonis auo in Ita
lia non fiat ibid.

Mefpt-lus vermibus infejla-
tur 428

Mefpilorum putamen qua-
le 307

Mejfalina mira libido p 7
MeJJa/a Clareo cenfore Ji -
cus Jponte in (jipitolio
enata 433

Mejfila quo vino vfus 261
Me fis conjideratio 308

Me fis trituratio 30 9

Metaponti Junonis templis
vitigineas habuit colum-
nas. *+7

Metelltu 'Tontifcx lingu*

w *

INDEX*

fuit impedita tji

Metelli L. triumphus 444
Metendi diuerfitas / o <?
Metendi tempus 309

Me ter ana caffanca 3° 3

Metopion arbor 206

Mctupium JkiUtium oleum
idem cum amygdalino
2S6

Met opium oppidum 214
Meuanatis vua qualis 2 $3
Mezentius vini mcrcede
%utul'ts opem tulit ad-
uerfus Latinos 265

Microl pharum Idardi ge-
nus *99

Mileti aruca oliuas erodunt

Milium vbi ferendum 4 7 1
Milium tantum & bordt*
<s£tb:opes habent 4^
Milium vbi feri non dtb^

464 4
Milium quando ferendw*

4S*-49S
Milium e femine
num

Miluorum confideratio f1'
toto capite

MiLuus ex funerum

lis , aut Olympia ar& n\
hi! rapit

Miluus cui inimicus
207 d

Mi lui figni cales du exW

430

Miliaria olea vbi, & cur ita
ditta 39 7

Militaris panis qualis 4S 6
Milites firtifsimi ex agrico-
lis 446

Milif fpica qualu 4S*
Milij panu 4S3

Milium Indicum quando in
Italiam aduedum ibt.
Milijvfas tu (ampania ad
pultem conficiendam
■463

Mi lf pulte, aut cruda etiam
farina luiiadmifla Sar
mata aluntur ibid.

Milio ne_ auicula aut ver-
mes noceant 476*477

Miluus pifeis volitans

Mimmultis pratcnfiurfl ^
harum deterrima f 1

Mtnerua olea Athenis
CV limj vfque tempori ,
rauit

Mtnerua & T^eptuni tffv {
men i**

Mtnerua facra clea

Mitiora animalia exr j
frus natura vim indi c*

* 110

Minutius Mugurmuf
•Melium affctiali ^ i
coarguit * ^

Minutu ftatua vbi & 4 *
■ ~

de caufd pofita

I N

lr«cula arbu j eptem/Vide

irxcula delphinorum 9
1r«cula echeneidis 23.

y*otoc ap.

lr*cuU Phoenicie 34*

j}0l° cap.

’r*cula Diomedearum
S 6. toto cap.
jJrtlcula aSlidum 207
‘r4cuU apum J22

lY4cuia vint 271 . toto

C*p.27S

lY4cuU prodigiofikrum ar
346*431
lr*tcul(i varia natura 26 %
46.si.toto cap. 32. tribue
Ct*pit. 63. 237. 24.2.2+3,
2+4.2S4.299. 313*324*

392.434. 4S3. toto capit.
4$ 2. SOf' Dide plura
de his reliquis Tomis
lfenenji in agro %Marij vil
Jat . 44*

nhridates quando a Lu

D E X.

Moeni pifces quales ibid.

Moene a vua 233

Moefia ficus quales 298

Mola m vtero muliebri quas
duantur , & quomodo gi-
gnantur joo.&T ora ,

i.pag.303

Molitura frumentorum con
fiderat 10 441

MoIinfcum,aceris tuber 33 *
M ollufca nuces 302

Monedula infitionu inuen-
tnx 398

Monedularum furacitas 74
Montes qua arbores ament
332

Montibus nubes imminentes
quid prafagiant 322
Morbos etiam arbores fen-
tiunt 427

Morphos aquila genus s 6
Morus arbor qua loca amet

M ororum colores tres 304
Morus quando ferenda piari
- — tandavefit +0 7

wllovittus 305 Mori fuccus qualis 306

lthridates laurum & myr Mora carne & ficco con-
tum in 'Panticapau fi-u- fiant 30 7

-4 'Tanticapao fi'U
ftra fer er e conatus 347
"ulorum generatio 46

°dus rerum omnium vti-

nus fiuuius Germania
ta J

fiant

Morus nouifime germinat
334*338*349

Morus cur arborum Jkpien-
t i fima cenfeaUsr 338

Morus tardi fime fcnejcit
342*363

W *

I N D

Mori fucetis A Medie ii ex-
petitur jsj

Morus talea tantum feritur
404.

Morum ramo inferi religio
fulgurum prohibet ibid.
M ori arboris cofideratio 304
Mucefiere inter liquores vi
no proprium 27 3

Mugilis pifeis confderatio
17.18. 41. & Tom.^.pag.
220

Mugilum pifeium in Later -
ra ftagno copia r 0

Mugil & lupus pifces mu-
tuo odio fiagrant 32
Multta apud Veteres oui-
bus & bubus 443* &
Tom.4.pag.2 2 4
Mulier fiptima die ab enixu
concipere facillime credi-
tur 9 9

Muliere ex femetipfa conci-
piente, mola in vttro na-
fcuntur 100

Muliebris ornatus pretioff-
fmus ^ 34

Muliones culicu genus 124.

& Tom.4pug.14S
Mulli pifeis confderatio 19.
20.& Tom. 4.pag.22o

Mulleorum calceorum coler

mullis pifeibus nomen fi -
cit 2 0

Mullus oRogfmta libror k in

E X.

mari %ubro captus ib^'
Mullorum copia vbi
Mulli expirantes verfcol r
res **

Mullus ter anno parit
Muluiana cotonea 2 19

Muli fil non habent
Murales corona ciuicis
gn itate infiriores 3<‘
Murana molle tegumenti
*4

Murana pifiis hyeme t***
capitur

Murana exeunt in terr^
21

Murana pifces longi *'
Murana pinnts & braehi *
carent ibi*

Muranarum oua celerr0 1**
crefcunt 22-4^

Muranam cum ferpentib ^
coire 22.& ind£*&
Tom.4.pag.i8j
Muranarumviuarium
primus excogitarit 49‘
totoca? *

Murana & conger catW*
fbt mutuo corrodunt S.
Murana pifiis confidet
22. toto cap.

Muricis pifiis confideret*9
24.30.36 |

Muricu pariendi tempus 4'
Muricum generatio 4°
Murgentina vua 2\*.

Mttrrhi

ki

r k

^vhina a Veteribus in -
<r v,ina dulcia enu-mtra,

Muw‘

rtl * Veneris ara 'Ruma

Yls Viitusiiumerofu6 fa:~
Ia**. i oi
^lUrn /cetus ac mira ge-
teratl° ibidem toto cap.
tir.ts lambendo concipiunt

Mlbldern

JCs vrbium incolas inter
pepulerunt iot.&

liH°Yrn'l'Pa&-37S'4°7

cs fragnantes jn vtero
b£lrentli reperta ibid.

guQatu falu conci-

m

' m** agrestium copia
eJJes alu^uando popula-

M.

ibid.

****juibvs ex locis ineo
l^frgpritit ibid.

\es ‘juibtts pellatur 477.
Tom.j.pag. 17 S, &

ku ■ cor Maximum 1S3
£lll7n aliqui fi l non ha-

kJf '!S

g ,Hm filr* crefimt &
kt fnfc‘>t CKm Luua /jrf
kfaCS 07nnin° mdociles 8 7
"“trinus vii ana pa-
, r’nt '

M ur:i 41

™1H,1«*gUnSgranju-

D E X.

ma

Mures marini 2r

Aluris marini partus 47

Alures L^ili quales ji.toto
cap.ioi

Mujkum S t agnitarum t mi
rumq3 eiits portentu 346
M ufia rum deus % My iagrus
13

Mufica quas ades non intrent
7 4

AI ufia mortua quomodo re
umificant 138

Muficulus p fit is balan a iter
dirigit 53

Mufua delphini dele Hian-
tur f-io

Mu flacca laurus 31 r

AI ufl ea pyra 25>4

Muflela cui inimica 10 6 .

& T om. 4 pag.i 8 9
Aluflelarum cor maximum.
153

Mufiela p ficis laudatifiimus
1 9

Aluflelarum cinere mures
pelluntur 47 7

Alufium quomodo condia-
tur 272.274.275.

Mu IU medicamina 273
Muftum circa ^Alpes lignei
vafis conditur 275

Altilia in Liguria quomodo
condiantur 274

Aluflt vitium , denuo fua

%X *

I N D

fionte firuere 27 3

Mutina peculiaris vna pru
j, inia 234.

Mutinenfi obfidione colum-
ba epiSlolas in caftra (bn
fislum attulerunt s*
Mutius Augur 3 9

Myconij populi natura calui
t-t-t

My conium vinum 262
Myia concharum genus 33
Myiagrus mufcarum deus
73

Myrapia pyra 2 p3

Myrice frutex 239

Myruspifcu 23

Myrobalanum glandis aro-
matica genus 2 04.2 os
Myrrha confidet atio 193.

toto cap.ip6.toto cap.
Myrrha genera, natura,pre -
tium ip 6. loto cap.

Myrrha quibus nafcatur lo -
cis ibid.

Myrrha ex Jpina in India
colligitur 197

Myrrha Itgno apud Sabaos
cibi coquuntur 200
Myrrha odore .Antiqui vi-
na condiebant 266
Myrtatum opjon ium 30 p
Myrtea verbena in foedere
'Romanorum Sabmrum-
que adhibita ibid,

Myrtea Veneris ara 7 \oma

1 X.

309

Myrtidanuut vini fhftitijb
nus 26 9-3°*.

Myrtites vinum quom9*
conficiatur i”

Myrtus facra Veneri
Myrti con fiderat io 39'
toto cap.

Myrti varia genera 39\
Myrti oleum quomodo & ,
ficiatur 3 ^

Myrtus fatiua
Myrtus fy lue Uris
Myrti bacca l ^

Myrti fitccus qualis 3 9

305 . 'J

Myrti bacca piperis v.rl
olim fispplebant * ^

Myrtus vbiprimuvifi*! ,
Myrtus 'Roma fuit ab <*
vrbis condita
Myrtus arborum
prima 'Roma in

Myrti duo in 'Romuli &A
bro

Myrti genera tria apu* h
tonem

Myrto quis primus i» 9 ,i
tionevfus

Myrtus qua locaaMtt A»
Myrto non decidunt J
333 A

Myrti filia angusla J

Myrti filia difyofita jjf

M I N D

*rtu! f&tritia & pleieia,

^ttmque mira natura

M *

^quibus modii fera-
MyZ, 3*9-4-04

c 'P* Mithridates rex

Cr* m Pant‘caPe vr~

M%J€Tere Cortatus 347
My*° VtTa fontis 397
*** vbi odorati fima

bjflief To;3-P«&-'2S>
ity' m ’V,K:<m 262

* prunorum gentis 2S+
S,0-*S"-3l> 2

^A^ibatbat populi 2 o 3

ti & r°m.,.pag.ij>s.

*‘2<* *

b/j* Vini* conficitur 269
bill^fatio St*

n?ca vitis vno die fio-

C{c,t •»

ouenfia ■vina qualia
b]26 0 ^

i^nenfis frmmcia fins

i°nenJi in agro vua pu-
fftftos puluerantur

atjf'nKm oleum. 231.

^fanum -unguentum

tot hCrl'" nn fideratis

'»tr.i6.3s6

E X.

Harii Gallici oleum 3/f

A ardo tam Gallico c/uant
fylttefri vinum confici-
tur 2 6

Nardina pyra* 293

Nardinu vnguetttm ex qui
bus conflet 2i<r

Narium animalium confi-
deratio differenti aq3 147
Narium loto foramina tan-
tum habentes ibid.
Narium flexilU mollitia,
161

Narthecia & Narthex, fe-
rula genera 240

Narycia pix praftantifiima
274

Nafoi vbify omnia non pojl
fiunt 34 f

Najpercenites vini genus
262

Nafius feli animalium horni
ni eminens J47

Nafirum d variis figuris
mulla t ralla cognomina
ibidem

Nafl coufideratio ibid.
Nat alitia fiacra apud %o-
manos pulte fitilla fiebant
460

Natura opera noufint com
pofita medicamenta 271
Natura beneficia diu oc-
culta 279

Natura providentia ex em*

\\ S

I "N D

pia ts6.zS1.2S 9.&T0.

3pag.i6s*

Naturam in tifdcm locis mu
tari 3-1 6

Natura tantwn Jimilia co-
li arent 367

Naturam omnem experi-
mento ajfcqui non pojfu-
rnus 403

Natura mira benignitas
329

Natura Jubtilitas in mini-
mis quibujque maxime
admiranda 109

Natura in contemplatione
nihil fuperuacuum jio
Natura nihil fere impofit-
bile JJJ

Nauium rojira vbi %oma
affixa 316

N anibus apta materia 323.
Nauium pix,ZopiJJa 327
Nauium multatum fubita
praparatto 339

Nauium antenna ex abiete
36 0

Nauis maxima (aij 'Tr in-
cipis 361. & Tam. 4.
pag.382

Naues cx qua materia diu -
tijsime durent 266
Naues ex papyro 22 9. &
T o.i.pag. 2 4 S.J 4 4
Nauium mira magnitudo
36J.& To.+pu-ji'*

E X.

NaUes marmoris adtteld
di cau fa Jacta 36 1.&
apug.36s.3S 2
Naucm echeneis pifiiCt*j
remoratur 2 3. &
T0.4pag.1S3 J

Nauigia Germani e

pradonum exJingM&A
bonbus

Nauigia exfingulis testei
mbus

Nauigantium imagi nl\A
Jies quidam ’ * ,n

imit <*,f

26.2S.30.

Naumachiarium por)l-

Tiberius (k/dX

3S9*3<S * , J

Nauplius pifcis,mirafy j
navigatio

Nautili pifas mira n^'s,\
tio

Neapolis vrbs vnguenW g
bihtata

Neapolitana cotonea q**
iSj,

Neapolitana caftanea ,j
r ts,vitibwi

int ij

vrinantibusj^p

Nebula ne fatis
noceant
Nebula

caput apparens q

43 -r

Nectarites vini JhfldV A
nus j

Necydalus vermis

127

&

j, I N V

pro

373

*l‘>ne/j"JisaZ'r 10

ik cicxtr^ auris /aera
. 1 o o •*

‘''«it/?, r ■

?/ J Latmum nomen

,7‘P'rn /ijt.&To,

I ci,„* }er^a n inum confi -

rt/, Ui 16 >

^ Mmerua cer-
n,a Mimm* pri -

*°fcl dicatum iff
ti k.ts Sitita in Santo -

ito fima qualu

Kr*1

rhn £

rhnri,ex ldem cu7n

ipfi"dro 333-&T°-
Kn/;iw<r a

u,ejna/cs i)nPeratoris oculi
reniti ■ *++

f^inui 172

I Uxui mvKgucnus

V* r

4*>t Jert*i m vnguetitu
’bid.

. 4cj, pompa fime-

Oao

Hnt „'!** c°™*rbera-

E X.

«/te faciem quo medica
mento illinebat 24.1
Nero Imperator thapfia
dedit primus claritatem
ibidem

Neronis tempore luxus cau
Ja qua inuenta 36 9.

+42

Neronis JUpremis tempori-
bus ‘CtspreJJUs v et u/ fi-
ma “poma prolapfii 36 9
Neronis Pafiieni pnuignus
37i

Neronis mater _ Agrippina >
eiufty fecunda cum Paf-
fiena (frilfonHptia ibid.
Neronis fifja nauigabilis d
'B ai ano lacu Ojham per-
duci capta 2S 9

Neruorum confideratio 16 r
Neruis vulneratis fummus
dolor , prafilUs nullus
ibidem

Neruis vtdfimum oleum
Sclgiticum 2S7

Neruorum cruciatus etiam
in arboribus 42 i

Nu olai palma mira ampli-
tudinis 223

Nitfare quibus animalibus
conueniat

Nidus Cay Principis cana3
& cur ita ditfa isz
Nili augmentum quo anni
tempore Jiat 47 s?

Ni/i

I N D

Niti mini mu maximum %
augmentum ibici.

Nili mures quales S*
Nili aqua genitalem vim
habet ibid.tote cap.
Nimia omnia in omni vita
perniiiofifiima 17 S

Nitro /emina afpergenda

Nix fatu arbortbufy vti-
lifiima 37 7

Nix aquarum calejhum
Jpuma ibid.

Nix vetuffate rube/cit
tjS

Nodorum corporis confide -
ratio 16 1

Nonius Tibcrtf Imperatoris
libertus , & eius mev.Ja
234

Noualia qua 3*3.4$*

Nouarienfum agricolarum
in indagandis propagati -
tlfik vitibus conjuetudo
425

Nouellius Proconfil cur T ri
congius dittiu 27 S

Nouitatu homo natura am-
diu, eji / $2.390

Nox totius anni brcutfiima-
quando 4yp

Nothum augmenta decre-
ment a'que 491

Notie vt die cernentia ani-
malia 14S

E X.

Noctuarum auium coti} $
ratio 04.totoW,

Notlua fi itura praff*

*** a

Noctuarum cum eat er n"

bus Jolers dimicatio
Noctua & accipitris 4*^,
tia

tlA

Nocfua nulla in (reta

No huma agricolarum y
ra qua

Nubium prafikgia iff

Nuceria oppidi port &
34*

Numantina pyra , t

Numa libri quales, * £
reperti 232. t°f y

Numaphilofophtci ac V
* Pontifici/ i tbri t

Numa lex rPofibi**t
2*S

Numa de 'Dcom** /
infiitutio

Numa Fornacalia y\f

fiimit j

Numidiana pyra .

Numidica aues fi

Nundinarum tet*P fi,
fieri licita , & Tjf |
44 J. & ToW°
tia 1 0 f\

<r£r

index.

ficis ex ?«a ar.

332

Jl^mt°n ”‘fi aK&Hr‘,ti

^kptux . 39

hil uPKces Mglandes ai-

K,!an,Hr
kZTJkrreum‘”r‘cJi '

,r. r 443

ma “ raPa prxftantifii-
Vvi.v. , 47°

^“cesn!* Vl“ 3° 3

l*h<t 1 0nt,ca>ld eftauel-
ttftcil. , 302

ar°orum vmbra no
Afyc- 396

ti0 confideret -

^Hcu ■ 3oi.toto.ceip.

Juccus pin-
v . ibid.

re „ YtiJl&no, intus corpo-

<7a’

iJt « ««-

ibid.
x/« in Nu-

kcc;& ?*««

^2V,m&UmUr 3°Z
ibi4e CUan* conflC^eratl°

Carwm 2n

ya.: tme*rum confide-

^$.*J/se-&Tom-3-
1U* °9°

^••nporifimdfi.

' 3 3 9

Nux quo tempore frendo,
408

Nympha apum fcctus I2g

O

OTs e Ufens Vaticani Qr
ci C. Imperat oris tuf
fit %pm.x adueitus 30 z
Objceena Veneris diuerttcu -
letfoli animalium homi-
ni cognita $ y

Occandi difiipltna <&-ars
4 32. toto capte
0 ccafus fiuCerum duplex 49 r
0 cchi arbores vbi iSy

Oceani qui pifies maxime
S • toto cap.

Occani Gaditani pifies qua-
^es ibid.

Occani mirus aflus m Cau-
chorum regione
3/S

Ocij jugiendi in brutis ex-
emplum irS. T14. per
totum cap . 116. iz 3.
T0.4pag.3S3

0 culorum confider at io 143
Oculi gladiatorum duorum
ad cominationem non coti
n tuent es

0 culi perpetuo nitfantes.pa
uoris indicium ibid.

Oculi vnicolores nulli ibid.
Oculi tantum homini depra
nantur 14 3

Oculi

index.

X)t'Uh familiis cogit omen de-
dere ili id.

Oasli no Ei urno tempore cer
nentes 14.3.146

Oculi noufimi firmamur
in corpore 132

Oculi primi moriuntur

ibidem

Oculorum indicia 17 S
Oculi operiuntur morienti -
bus , patefiunt in rogo
r4S

Oculorum mira compofitio
ibidem

Oculorum pupilla confide -
ratio ‘bid.

Oculi abfilut-a vit fiecuii
me fi ‘bid.

Oculos aues e manibus cur
appetant *4f

Ocun pr et tofifiima corporis
pars i 43

Oculi non omnibus fant ani
mahbus ibid.

Oculi diuerfibrum colorum
non nifi homini & equo
ibidem

Oculi animi indices 144
Oculi animi fides ibid.
Oculi lacrymis fi fi punfi -
' eant *4S

Oculi in arboribus qui pro-
prie dicantur 412

Oculos cxcacans liquor 1S7

Qculw domim fimi fimus

in agro

Ocymum paiult genu**
de diEium422.47J ^
Ocymum in vinea fi1 ,,

dKm , /- %■
Ocimum boum cauj » i ,

fib litum

Odium ex amulationt^A
di fimum

0 claratorum lignorum ^
copia apud tiabaoS ' f
Odor quid fit
Odorum eonfiideratio 1 ^
Odorum adulteratio
fiat modis .j,

OdoreSjp/antariimqj
tarum gen cra,pajs
Edantur toto libro dr
cimo

Odorem celerrime e#afl J
re 2/4-^'j J

Odores optime fieruarf , ‘
oleo

Odorem non fientit q**1*
218 Jfl

Odorum firuEduum di* i

tiU r /

Odor & fiapor non fi?71 fi 1

eodem 1 :

Oenanthe auis fiatis ^ ,\ (
annis habet lnU^rt^J j
0 endthejd e fi filos l*"
211.20 s y

0 enant hinum vngMf j

u* </

r n d

Q^Jithinum oleum 28 7
tr\4thmura vinum quod,
0,f quando fiat 2f8
q e £** es>TJ im genus 262
f. *** genus apti grandi 0-

°C • .j2°

vua ad fimilitvdi
polluam* 2fo
e<l 'Minerva facra
fSo
Ole*

n°* decidunt filia

rs 33 S
0/e

non accendebatur in
Ou** 3J2

Vfi pollui prophanis v-
0 f iufils none fi' ibid.
10)1 fiderat i» 28 o
n thenienfis vitlorcs
Q/°rotl^bant 28+

fructum lator nullus

dp1'?* „0

■? °}lyn tarda res. erat

datura qualis 2 8 3.

, nc Jlringito,neve ver-
0 ^rato^etus lex ibid .

jS* morJu capra fieri -
0Zlr' 23-8.431

fivndcs cjttales }3!.

0 hi

quando germinet

OiT l^doMefiat ibid.
“ ">» fimit tarum nc%

E X.

vetuflatem

Olea apta valvarum car-
dinibus 3 6~8

Olea prima in certamine
•Minerva & T{eptuni
edita 371

Oleam ducentis annis vi-
vere ibid.

Olea quando maxime no-
ceat pluuia 37 7' 43 &

Olearum conceptus quando
377

0 lea qu ibiis gaudeat 387

Olea planta quantum in-
ter fi di fi are debeant
39 <3

Olea in' B at i ca maxima ar-
borum 397

Olea miliaria, & curjicdi

Sta ibid.

Olea Tarquinio ‘Trifco rt>
gnante non fiit in Italia
280

Olita confideratio , capite
primo & fiptera fi-
quentibus Libri decimi
quinti

Olearum infitio 40 r

Olea firenda pracepta ex
Qitone 40 j. toto cap.

Olearum talea qvales ejfe
debeant, & quomodo po-
nenda ibid.

Olea quibus locis , & quo
tempore firenda. 4°*

Ole 4.

I N B £ <•

Chain quirem Jcrobe non
ibicL

M

Olea qua vitibus apta

422

Olearum morbi 42 S .
42 p

Oleam lambens capra, feri*
lem fkctt 43i

Olea nudiitis radicibus fir -
tiles fiunt 437

Oleis pilum quod optimum

3S2

OUum peculiaris oliua fuc -
CUS 282

Olei liquor membra recreat
1S0

Oleum ex ory^a Indi confi-
ciunt 2 S 7

Oleum apti fimum ad odo-
res confir nandos 217
Olciconfideratio 2Si.toto
capite

Oleum ex fefama Indi con
ficiunt 2S7

Oleo vetujlas tadium affert
2 8 T

Oleum in Italia optimum
ibidem

Oleum ex Licinia oliua
& palato grati fimum,
& vnguentu accommo
dati fimum ibid.

Oleum in oliuis quaudiu au
geatur 2S 2

Oleum quando t & quibus

vitietur
Olei caufa calor
Olei pauca differentia i f
OleOjVt vinojpalati
nuUa

Olei natura,& vfuf ^
toto capite

Olei in gymnafiis vf»
ibidem

Oleum quomodo factet
2Ss.totocap. ji

Olei veteris vfus *
Olei fkftitij confidet
2$ S. toto cap. &To 0'

M-22* .,j?

Oleum Icbtbyopbagi
bus faciunt

Sat*

repletum %oma **

Oleo fimulacrum

Oleum vuas d vejpb ' i
tur

Oleum liquor firis b° \f\ f
bus grati fimus L

Olei liquor necejfV1
ibidem

Olei futuram carit at
moeri tus ex Vergili
exoYiuprauid.it J|

‘1

exanimantur . ,/

conficiunt
Oleo apes, & reliqua

Oleajler arbor qua l°c* J
met 3S:‘U

Olea fer non /entit ca

I N

vetuHatem 3(84
telfierquo Hercules coro-
natl** ejl^ad Phmj vfque
§?ta*em durauit 370
e*ftri coronet Olympij vi-
0/ °YfiS COronabantur 284
0/y - buxi genus 331
0 /; *?,a ftcri ^ in India, 18 s

28/

0 \**&nera tria

f* tuores varij, & eo-
Ol**1 ^0nita* ibidem
,?? quando collisi debeat

0 ;v» *

n J~tciniam nues non

^SllKnt

*%*n*tHra qualit ibid.

Hulc^'lte

vr n-niurca quid, eiuflfo
OlC 282.288

2g c°ttigend<e lex qua

0 ijH*

'*nudeo,oleo, carne 3<&

°li?Hrc* conftant 2Sz

* Varia genera 281.

Hu

*rt*n* qua in tabulatis
Ruantur, oleum quo -
^“dtcnfdt

Quomodo condiantur
2*+

0b

lU-4Y\

*Hm cultura 283.

0 ZlcalK,e .

nv quibus in loc ,

0 1‘Ka^ ,Mc’

rnv-.Vi rubre mfitfa

D E X.

tur ibidem

0 Imarum feritandarum rei
tio ibidem toto capite
0 littarum bacca 303
Ohuee fitccus qualis 30 S
Q linas in Mileto eruca de-
pafcttm 430

Oliua quando colligenda

Sf*

Oliuetum viam publicam
tranfgrejftim 433

Oliuantes ne oleam firin-
gant,aut verberent , le^e
antiqtt i (sima cau tu 283
0 lincti di/pofitio 40 3. &
inde copiose

Oliueti prodigium 433
Olo lygon,. ranarum marium
vox 13 o

Olorum alitum con fiderat io

70

Olorum in morte flebilis
cantus fhbulofus ibidem
Oloris cutn aquila inimici-
tia 10 <3

Olorum fmilitudinem ono-
crotali habent 8.7

Olus pingui in terra feren-
dum 478

Olympius ventus Euboea
peculiaris 4i0

Olympiorum corona cx 0-
leajlro 280

Olympiorum viffrix eqUa
pragnans • 100

S S

I N D

Olympus Macedonia mons,
cjtiale habeat buxis 331
Olympus mons lauro abun -
dat 347

O/ynthos oppidum 133. &
Tom.i.pag.i 47
Olynthi appidi mira terra
Sio

Olyra frumenti 'genus 455.
453.459’ 462.&T0., 3.

pag.rsft

Olyftpponcnfium legatio ad
Tiberium Principem- 5
Omaficus qua, & vbi na -
fiant ur 298

Omphacij olet confideratio
2 ir. toto capite
Omphacinum vinum quo-
modo fiat 268

Onocrotali aues 87

0 nychina pyra 293

Opbeoflaphyle fi-utex 241
Opimiana vina generofifii-
ma 267

Opimius L. Confisi C. Grac-
chum armis opprefiit 257
Opob a! fimum quid 208
Opera ruftica qua quibus
apta teporibus 493-to.cap.
Opera rufiica qua quo Lu-
na ftatu facienda $14
Orata Sergius oflrea Lucri
na c at eris pratu/it 4 8
Orbita* Ttoma in fhmma
nutor itat e 24 6

E X.

Orca in Oil i en Jl port # fffj
pugnata

Orcarum cum balanUf.

ana ibi W

Orca marina 6.&T0&’
pag.218

Orchites genus olea

2S3

Orchomenius
lis aptus

Orchomenij lacus cdl &
ibidem

Ore Ilion herba
Orge frns in prouiticid ^ p
bonenfi mira natur** y
Orientis populi quo ^
vtantur

Orientis populi funes
ma filiis faciunt A
Orientis populi bella <

conficiunt Jfi,

Orientis Oceanus f(rJ

Orientis quibufiiam
nihil nafici i" j

Orientis thercbintht**b
ma

Origano vinu coficit^ J
Orionis calejhs fignl i
tus 4 9 5. 49 9'

Orionis fideris occaft**
499 sJ

Orionis ortu semPc f
fieri f

Orionis gladij occafi* ^

o 1 N

rnits ^rbor montes amat
o *3r

0°b«che herba qualis 476
Ph^pificis i8-.fr Tom.4.

h «pe lot viti* gentts 234
O Yt 10rn‘ltt !ca poma 2 p2

Q^-hideyum duplex 4pr
y&metra anu , commi-

«C**

-'d J caprarum oenus
0>tv *0Jn'T-pag. +of
quale 170
O^fiumetjft genus 437
JS* vftts maximus in
Oto** ««*»

O 7 St oleum 287

Ornent is manus vice ad
O# Hbi decerpenda 147
Qy^ftfderatio 142.147
, 0co, volucres roflra ha

0 befl* J 147

Oyg Afferentia plures ibi.
co*cipienth z animalia

0 7o/

OjraCar€mcic«d* rjr
praci/a in veterinis
O/T* rccrcftant 16 1
O tJw*'!"* j,s
<&£?•«* J7

°/n» W v»Jed,a* 6,
ce^l aHeS yuot£wms vo*
mutant , fr colorem

r\ ' ^

fciT>es *"*t quando fceti-

D E *.

ficent vS

Oficulum dare propinquis
mulieribus , cur in (l i tu-
tum 266

Oflcntorum pleni libri ^ Ari
ftandri 43$

O (tentorum varia exempJa
61.63.72.. 346. 133. 47. 9,
fr Tom.i.pag.407
O&rea lucrina 48.fr
Tom.4pag.1pp
Oftrearum viuaria d quo
primum excogitata ibi.
Oflrea filicum duritia te-
guntur 13

O (tr earum natura 44
Oftr earum generatio 46
O jlr ea capita non habent
140

Ofireavbi optima 4S ,fr
T0m.4pag.rp p
OFfrya, fine Ojlrys , arbor
infihx 23 p

Othonis M.inuentum zrS
Otides nues Hijpanis tarda
appellata 6 p

Otu anis qualis, fr vnde di-
tia 7/

Ouans quis primus 7 \pmatn
mgrejjiu 3,„

Ouantes myrtes corona vte -
bantur ibidem

Oues quando lauanda 4pp
Oues quando tondenda- ibi.
Oues qua ratione fiamtnos

SS x

I N D

pariant

Oues qualiter pafcenda
ibidem

Ouibus <& ■ bubus <Anti-
quorum mulfta cofiabat
443

Ouiurn honor apud Veteres
ibidem

Ornum dente figetes de-

pajcenda 4 7 7

Ouium btmmque effigie pri
tnism <tJ fignatum 443
Ouorum emffideratio 90.
pertotumcap.& Tom.4.
pag.S3.toto cupite
0 ua flruthiocameloru mpro
vajis habita S 4

Otia ano tempore fipponen-
da S'*

Oua qua quadrupedes pa-
riant 90-toto capit e
Otiorum attmm differentia
ibidem toto capite
Oua oblonga gratioris fapo-
ris 91

Oua quafamtram, & qua
marem pariant ibidem
Oua cjf.aha.quot, & quan-
do fispponenda 9 a

Oua fleri/ia qua arte no -
(itantur tbtdem

Oua citra incubitum m
Aegypti fimctu fatus

edunt 3>3

Ouorum auguria ibidem

E X.

loto capite

Oua fine gallinis igne fi*e

tur

Oua hypcnemia qua
Oua vrina qua K

Oua fine maribus inter d#
nafii >'*<%

Oua etiam terra op
foetum edere
Oua Zephyria qua ^
Oua aceto macerata p^.

nulos trahi '[fi

Oua quomodo optimo J ,
uentur tbi ^

Oxycedrus arbor
Oxymch qualiter fiat ^
Oxymyrfine, id ejl fi
Jyluejlris 2 3 fd,
Oxymyrfine quid, VH1* ^
ex ea jhttitium ,/
0\&na pifcis
0\anitis nardi genUf
redolens

P r /

PsAbula luxurio]* /j j

fimper pingtsd 'j
indictum J

Padus fiuuius H erodo 1 ^
cognitus

Pagri ptfits coti fiderat 11 1 j
~ ign hyemis pragei^.fi

Pagri hyemis prage

commoda fient iunt ^
Paguri cancrorum £

29 fi

Pala arbor qualis pfi

P-, .

p *tlfJa tribus %oma 443
n tarum confrdcratio , clif-

pjjre/lt ’a* & vfus S0£>

K/. * °Pt,rnaqua -+72

p *atM*n lutum quod 296
* V^onit Grammatici in-
p typi* vinea 256

p^tum fidus 497
1 Hri Jpina confrdcratio

l34p7'<^m W^e

l*ri{* quando germinet

Quare Minerua
‘ n* arboris confrderatio,
&1,er*,natura 219.

tZ0cat“e

in Italia (lenies

*«lJkCra

n **£entes quadam pa-
Conficiunt ibidem
n h Orientis populi vi-

2 e* esrtrtmunt 21 9'

pj/^*rtt}n fixus 22 0.221

nrum. genera quadra -
pjj nta nouem 222

J*1** viridibus flrangu-
*tl milites ^Alexandri

>zt

«rum i» filiis olim fert
«/

2 33 m ^et^l0Pm quales

ta'ZarKni fi**

JQ7

X N

D E X.

Palma (latim d ligno rece-
dunt ibidem

Palmarum fructus frne li-
gno 3°' *

Palmis non decidunt filia
" 333

Palmarum filiis fimes olim
conficiebantur 33S>&
Tom.3 pag to

Palmarum filia duplicia
335

Palma fiici/e fructum per-
dunt 34»

Palma carne commendan-
tur 3° 3

Palma pondus valide fiufli-
net , quoniam tn diuer-
fum curuatnr 361!.
<&• inde

Palma Deli injula vetu -
ftifrima 37*

Palma (itblato cacumine
fierilefrcunt 429

Palma meridianum Solem
Jpeltare debent 423
Palmeo vino qui vtantur
269

Palmefra vina vnde difta
26 0

Palmiprimum vini fkftitij

genus 269

Palmites Meridicmjpelta-
re debent 424

Palmitum vinum confide-
ratit *,s

SS 3

INDEX.

Palpebrarum animalium
con fiderat io 146

Palpebra quibus non fint
ibidem

Palpebra cur d natura data
ibidem

Palpebra decidunt Venere
abundantibus ibidem

Palumbium auium confi-
■ der at 10 So.toio capite

Palumbes hy eme abeunt 72
Palubes bis anno partiit 91
Palumbes quot oua pariant,
& earum incubandi ri-
tus 94

Palis apta materia quomodo
& quo tempore ferenda
40 9. per totum-cap.
Pamphilus gf^Con fu l 232
Pamphi/a mulier bombyci-
na ve JHs repertrix rzj
Pampinarius palmes quis
dicatur -4*8

Pampinandi tempus quod
apti fimum 419

Panacis oleum 287

Panathenaicum vngtten-
tum lAtheritenfibu s vfi-
tatifimum 214

Panici fpica qualis 432
Panicum vnde ditium- 433

Panic: genera plura ibid.

Panici yfus tn Gallia &
Aquitania 46 3

Paniu m vbt firi non de -

beat

Panicum fugis genus
do ferendum 412.4?
Panicum ne aues tangw*

ferendi

477

Panicum vbi

47$y4S>S .

Panis e milio & panico 4>'
Panes quot ex modio fi**'
/aginis & floris 4°
Panis faciendi ratio, & c'
differentia 4\,

Panis varia confici io vf ,,
Panis appellationes diUt,4J
vnde t ralla

Panes 'Romani perfiipfesL
ciebant 4\.

Panis militaris tertia pff ,,
ponderofior fiso fiuifl^
4S6

PanemHpma mulieret
fidebant fl

Panis quot pondo ex tr‘{\
modiis 4-

Pannucea poma
Pan fle vnde ditti fk

Panthera cor maxfif

TSJ

citf '

Pantherina menfie

2 4 4 J

tr.

Panti

non nutrit

icapaum vrbs
n nutrit ^

Papaueris filia quando j
dant

Papauer quando firc)l ^

I N D EX.

4*8. 49J

retpaucr fiyluejlre faucibus
p affcttis medetur 493
*pelk us Sextus Confiul 63
plP'ho apibus inimicus 124
1 opiliones quo nafcantur
p toodo 136

apdiouLs adventui veru
p "‘"tum indicat -fS?

“Imttu Sex. Ctmjitl Z ifr

pua & tuberis primm tu

Maliam attulit
“ptnio Sexto ConfilePha-
p ’“x vifus ss

“Ptar Coggqg rit e arboris

p

*Pyrif Lucij votum j fi
p ^Q&tiites vicijfiet 266

aPynns Majfio myrto co-
r°*atits ludos Jpeftauit

p 3t°

*pyrius Curfior terrorem
^r*iori Praneslinorum
p Verbo incufiit 39 4
aPyri fi-Hiicis lonfideratio

Pa* d'23 9

aPyyi fiore dis coronabant

Kr 229

aP)r° quidam nauigia te -
x“"t 22 s>. & Tom.r.

piy!+s-j++

pPyrt vjus vanus 22 9
«Py^ caulis ipfa pomum
p 30 S

Idalium genus vngucn-

tl 214

Pardorum fibrarum confide -
ratio jos.&" Tom.i.
pag.jf s

Pardis lingua qualis sjo
Parentationibus faba adhi-
bebantur 46 S

Parent >.s necantia 98.129*
130.1 jr

Parmeni/cus vAfirologus

sm

Parnajpss mons laurum Jpe
clatifiimam habet 312
Parnajfius mons quales ha-
beat abietes 360

Paros infiitla fiylua caduam
habet nihil fircnttm
34*

Parra avis quo tempore non.

appareat 507 ■

Parfimom.e exempla S9.

12 S- *77- 442. 444 • •
449. & Tora. 4. pagina
23 S.26 1

Parthi vnguentu madent
213-217

Parthorum regum vnguen -
tum quod 217

Parthi veifibus Uteros in-
texunt 229

Parthi quo vino vtantur
26 9

Parthi bibendo gloria qu<s-
runt ?7 8

Parthi quanto plus bibunt ,
SS 4

I N D

tanto magU fit iunt 27 p
Parthorum alitus cur infi -
Rus 176

Parthi crapula dediti ibid.
Parthi cicadis vefiuntur
131

Partus qua ratione conti -
tieripofiint 361.&

Tom.jf..pag,2 8.67
Paruis ex rebus magna in-
terdum gloria paratur

2pi

, Pafcua aliquandiu vnicum
'Romanoruvcttigal 4+3
Pafiuorum nomine *An-
tiqui quid intellexerint
ibidem

Pajfie vua vnde di Ita 240
Pajjeres pifices plani 21
Pajjeres pifies quid d rhom
bis difient ibidem

Pajferis auis confideratio
81. toto capite

Pafiienus Cnjpus bis Confisi
37i

Pafiienus Crijpus Neronis
vitricus ibidem

Pafii confideratio 263
Pafiinaca a(lus3& in latro-
cinando folertia 41
Pafiinaca radius venenatus
4f

Pafiinaca ex planorum pi -
fcium genere 22.23

Pafiinaca pinnis carent 22

E X.

Patella olea morbus 41^
Pateton palma genus
Patinarum luxus po.totl
capit e3& Tom.4. pagi},i
3$2

Patria amoris exemplum
L.Tuberone 64

Pauida fisnt quibus cor pt*'
grande e fi til

Pauonum alitum confit'
ratio Gs.totocap.pS-96
Pauonum intcUcftustac gl°'
r ia cupiditas 61

P amnem quis T{oma
caujd primus occulet ^
66

Pauo animal maleuolu 6 i j
Pauoncs colubis amici tol |
Pauonum apex qualis
Paufilypum villa Campe1'
nia 4* \

P au fi a oliua 28 /. 2 H

P eftines pifies ’ 3° j

Pectines digito admoto fi
contrahunt > t an quam
dentes /4?

Pe limum generatio 46
Pc Roris animalium confi'
deratio rS 9

Pectus homini foli latU#
ibidem

Peftunculi pifices 2S-&
Tom.4.pag.22o
Pecunia vnde difla 443‘

& T om, 4 .pag.23 4

Pectf

h IN

****** prima otiiy. boumefo
pW&ie fignata 443

p 1 Hi pot u pmgueficit 1 oj
tciti pecunia nomen dedit
p**3-& T0m.-f-.pag.234
°r<i quibus J, aginentur

e<lt* aliquandiu vnicum
Pfpu/i ‘Pg/nani vctttgal

KoL c ,„4*3

* pitura mterdu pra-
pfgvnt S24

Perf tlYn 'ncedere quid 169
^ent orum materia 0-
P/J’”2* +10. 416

L.Confiil 63
'r«// c/ua animalia in-

. 137
'll ex qua gignantur

^ei*teYla ibidem

int morbo quidam
^e£ar*ertint ibidem
2* aHcs equino capite
Pei . w

&eTtu* purpura 37
nispifcis ij.&Tom.
Pt[^a&21 £>.220

3,2

eat °H jer^a lentem ne-
<W . 47 S

,5pnu* Jpina mira

f jff' gentis

"n«mm animalium ctm-

D E X.

fideratio lg ^

Penna tuulfia cr e fiunt, pra-
ei fa non cre fiunt ibidem
Pennarum infidiorum con-
fideratio 132

Peraticum bdellij genua
iSS

Perca pifices 18

PerenopteriMj aquila genus
S6

Percnos , aquilarum genus
ibidem

Perdicum auium confide +
ratio 7 p

Perdices promifiue inirt
ibidem

Perdices vento concipere
ibidem

Perdicum affus 8 0

Perdices in PBceotia nulla

74

Perdices vbi bina corda ha-
beant iS3

Perdices' non pinguefiunt
16 0

Peregrina arbores qua 1S2
Peregrinationis homines na
tura attidi 390

Pergami Cjallorum fis e Pia-
culum quotannis edi fio-
let 6 7

Periandri de nobilibus pue-
ris cailrandis manda-
tum 24

Periandri nanis d murici -

SS 8

I N D

bus retenta ibid.

Periculo quafita maxime
placent 3*

Perimu/a India promonto-
rium 31.& Tom.ipag.
2 IS

Perfie vnguentorum reper-
tores 213

Per/ea arbor qualis 2311
Per /ha Mempln Per fiam
jfeuit ibidem

Per fias Alexandri at auus
ibidem

Per fit clade s,eRgmanorum-
que de eo vitiaria , quo
prodigio pranuntiata 433
Perfica arbor vnde ditia
20 r. 301

Perfica porca fiigacifiima
200

Perfica agris innocua ibid.
Perfica quando primum re-
perta ibidem

Perficam venenata in Per-
fide gigni, falfitm e fi 20 1
Perfica, foris corpore, intus
ligno constant 307

Perfica arbores in %hodo
florent , nec fi-uclum fe-
runt 3-ft

Oerficis quibnfdam corpus
ligno adbaretjtn quibu fi-
dam fetale fiparatstr 307
Perfect maris arbores 13 8
I erficum bellum qufilo ge-

E X.

ftum

Perfica peregrina arbor 1 $
Perficarum arborum cotife
deratio ipo.toto crf
Perficorum genera pW*
ibidem

Perficorum ingens prett **
ibidem

Perfica Aegyptia q#a
226

Perfica vbi fienlis ; ^
Perficorum ficccis nullus l>

l0r $
Perficorum odor quahf * j

Perfica quando ferenda 4 .
Perfici fpadones ahqt*^
imperarunt

Pedibus vniones quibtS)

seffatt el

Pedum animalium cotij1*
ratio

Pedes homini maximi t”.
Pedum auium diuerfi
170. toto cap.

Pedum infectorum confit
ratie 77 /.toto J

Pedum numerus nulli 1 ,
par _

Pes imus vrfis in ve^‘fi
carnofus rfi

Peta unitas crurum Wj
uia pulices

137 ii'

Pctifia poma

Petrites vim genus 'fi

■tlacra locus vini ^ le -
p*«ndrini 23 f

ilacro coraces aues ^Ai-

pfin* 88

Jugius aranei genus 12 S.

|j Tom.i.pag.40 8

^Ungms eruo innafeitur

j* 76

‘tfongtus parentes occidit

^^lerides aues Seleuci a
p^rtborum peculiares 8S
ar‘a vua Pifis peculiaris
p 2s 4

}elfilis olira rhodino vn-
pAHthto nobilitata 214
aues 88 .139
'**jTan* nues pediculis in-
pfiftantur 137

'“ppi nobilis %omant pi-
p,fcni« 48

pj'l'ppHs ^Aflrologus je 2
Jljfpu J. ci/tx procidua jpo

pteJ'trrexn 34 6

H ‘ftus Thafius ^Agrius
“puni amator 114
J,/l rneU auis, id eft lufci -
nt* eonfideratio 74- &
Pl UlCic

Pl)llom,tor rex
cultu.

I V D E

de agri -
pracepta edidit

p *'h6

^*'°fophia ‘Pythagorica It
lls compreben-

232

A

Philofiphi India quo vefia-
1UY cibo t8j

Philyra, hec eft, tenurftimi
cortices tiliarum corona-
rum Lcmnifcis celebres
329

Phlcgraus ager Campania
466

Phoca pifccs, id eft , vituli
marini 8

P hoc a cur fub aqua diu v-
rinentur j$4

Phocis pyri genus ,■ apud
Chios 43t

Phcemonoe pollinis filia
S6- S9

Phoenicobalanos palma *Ae
gyptia frutfus 2 oy

Phoenicopterus auis qualis
88

Phoenicurus anis 7 S

Phcenuis auis confideratio
S4.toto cap.

Phoenix vnicus toto orbe yj
Phoenix Soli fac er ibid.

Phoenix au ts ex fi renafet -
tur 222

Phoenicis apex qualis 138
Phoenice quibus vnguentis
nobilitata 214

Phoenicium mare quod 12.

& Tom.i.pag.ipy
Phorincnm vimfii/fi genus

263

Phrcnas Graci vocant qua

I N D

vos prae ordia 136

Phrygia hydromeli lauda-
tt fimum 271

Phutnardi /pectes rtjo.&
Tom.j.pag.r+f
Phycos t hala f ion quid , e-
iufqite genera > & vfus
243. & Tora. 3. pagina
362

Phycis pifcis ter quotannis
colorem mutat 24. &
Tom.4.pag.22o
Phyllis ex qua arbore (e fls-
Jpendit, ea nuquam po fl-
ear euiruit 340

Phyrama hammoniaci ge-
nus 206

P hyfimata t concharum ab-
ortus 32

Pica varia qua 74

Picarum aftus 7 S

Picarum loquacitas S4
Picea firi arboris refina qua

hs 274

Picata vua 231

Picea arbor. Quare poft
Pix.

Picena vua trans adipes
gratifima 234

Piceno agro peculiaris Irtio-
la vitis 233

Picentina pyra 293

Picena oliua in cibis gratif-
fima 2S4

Piffone? populi calce agros

E X.

fiercorant 2-.

Pili uris lignum quod apn
fimum if

Pici Martii' con fiderat lt

6*‘13* A'

Picus %Martius vnde a>
£fu*

Pici Martif in capite
bcronis confidentis p?0"1'
gium tbim I

Picus Martius vbi noti y

74

Picus quam caute n id#",
fisum fujpendat 1

Pierica pix optima ! K
Pietatis extmpla 7°‘ *
T0m.1pag.320. toto C*T

fl°? Ut

Pigmenta nobilia comfi*

ra. «

Pigritia exprobrator cHcK
Ius 4?

Pilumni vnde ditti 4*

Pilorum confderatio ^
Pili virorum pice cuell
iff

Pili toto e corpore Salaffl^
dra faniei contaffu ^

fluunt

Pina fler arbor 3**

Pinaflro non decidunt fi”

333

Pinearum nucum confit
ratio 2 S j?.tolo car^
Pinea corona lsllmu#* .

viW'

D E X,

I N

"bi flor es coronabantur
p*°idem

l>le4 nuces quomodo feran

KiHr ■ . 390

gfedinis animalium con

pJl(leratio 160

$>liia cunfla (leriliora
p.^dem J

ln&Uedo pleriffo fine fenfu

plb‘dcm

lri&teclinem augentia 177.

PiT ^0m'3 pag'2+a

jy-ia quid animalia red -
int eos. 242. & Tom.

£^‘4 celerius fenefcunt

***** piftis 33. & Tom. 4.
*■*«&* 20

*‘>lu

u concha oenus 40.
pj^inde *

P^dum vice pifct-

PiJ** 22

n* ‘juibuflam pif ibus

Pi,T«* ibit

Trr* f‘fiu 2S>

p- 1 om‘4-pag.2 2 a

p 'i!'J confidenti io
“ »»» decidunt ,
tin1*

PK”Sc’‘tia

P,„T n°nfl°ret
f* cotra cariem jtim
Wmifiima

Pini vmbra germinibus no -

Xia jgtf

Pinus quomodo fterilefcat
429

Pinus quando femen , &
quando germen edat 33 9
Pinus triplicem fiuflum
gcTlat 339.&indc
Piperata vina 270

Piperis confideratio i$s.
toto cap.

Piper longum ibidem
Piper candidum ibidem
Piper in Italia nafci 186 .
347

Pyratico beUo roffrata co-
rona qui donati 316
P fana fligo 46°

Pijani agri vi*a peculiares
qua 2S4.

Pifcatrix rana qua,eiufque
folertia 4 0

Pifcium con fiderat io. Libro
nono per totum
Pif ium Indici maris mira
magnitudo 4. per totum
caput

Pifcium ingentia offa 4. (3
Ptfces afnu, equis Jauris fi-
mtles 4

Pif es qui maximi 3, per
totum caput

Pif es effigie humana 3. per
totum caput

Pif es an ff iret dormiant %

I N D

7 .toto capite

Pifces omnes & Jpirare <£r
dormire ibidem

Ptfcibus auditum, odora-
tumque ineffe s

Pifcium varia tegumenta
/j.per totum caput
Pifcium cute ligna ebord%
poliuntur

Pifcium auguria /7. per
totum caput

Pifcium fcemtna maiores,
quam mares /7

Pifces quando fkcilime ca-
piantur rS

Pifces omnes pragelidd hye-
mem fintiunt ibidem
Pifces quo tempore lateant
ibidem

Pifces alij alii, in locis prin-
cipatum obtinent zo. per
totum caput

Pifces quidam ni/i verbe-
rati,coqui no poffunt er
Pifcium Jenettutu indictu
ibidem

Pifces in terram exeuntes
4. 2r. per totum cap.jo.
per totum caput
Pifcium dege ilio in varias
cor poru figuras 21.tot.ca.
Pifcium planorum differen-
tia 2 r. 2 j.per totis captet
Pifcium pinna 22

Pfccs cartilaginei 2$. 4 7

E X.

Pifcium colorum ratiti
2 4. per totum caput
Pifces velantes 24.& T°^
4.pag.r$7

Pifces /anguine caret et
per totum caput
Pifces molles qui 22
Pifcium quibufdam pf<l
pro pinnis
Pifcium cirri
Pfccs J enfrt non carent f
Pifcium a ff tu 4r.42.ft
Tom.4.pag.iS6 . per *
tum caput

Pifces oitm cur Jacn

Pifces venenati ibide 1*^
to cap.s2

Pifcium morbi 4 /. per v
tum caput

Pifcium mira generati»
toto capite

Pifcium coitus qualis ^

Pifces cur non tot aenet1.

oua p<

tur , quot
ibidem
Pifcium oua alia celer1
aha tardius crefet t]l
ibidtm j

Pfciu diuerja generet l> ,
non mif entur
Pifces quando & quoti»* 4
no pariant

Pifcium nonnulli 1 mlu#

bmt

p,fciK' I

INDEX.

‘fetum logi fi ima at as 48.
p fer totum caput
‘JctHtn vitiaria ibidem

. pcrtnt.u ™

p tcv ****** caput

. s ywbus in locis optimi

pridem

IJces terreni jo.per to -

p*?** caput

p‘JC's lucentes /2

icium inimicitia inter fe
p edent toto capite
pj»tle9n inter fi amicitia 33
CJ,Urn genera plura mite-
pfHnt S7

ictum auditus oljhElufy
p r°S.per totum caput
‘Jcts Cajaris in villis a4
nJ°ien venire ajjuefhtfi

pIM*

pjc*s omn es dormire 107
Jcium capita portione cor -
pfpTtiin max-ima 14°
Wum dentes quales 1+7 •
Ppo

Jces qui mammas habeal

P,rs

JC*uyn genera prater cru-
fti* mtefla > fiptuaginta
p.patHor ' 1 ,

lJlIuyn oUL animA[ pariai

P,‘r"23'*7

pjl“ tine oJS ibus -ubi n
JC'Hn> oUu m conticium

p,typh^ . ^

*** tantu vefietes ho-

mines 31 S & Tom.r. pa-
gi. 2 96

Pijces capiendi ratio T9.&
inde* tS . & Tom.j+pa-

Pifies e manu hominis ve-
fientes p.&Tom.+.pa-
gurSy

Pifiium cahstu figni con-
fideratio 312

P i fi is figni exortus 493

Pifinis defin fio contra V i-
tellij accu/dtionem 134.
Pifio L. potator maximus
27?

P 1 finis C. Commentar ij 232
Pifinesvnde ditti 44*

Piffacia nucum genus 224
Pistaciorum confidcratio
3°3 . ,

Pijlorcs c/uando primum
Poma 4 6 /

Pistura varius vfits 463
Pifiim quando feratur 46 p
Pityides nuces pinaftri 2S 9
Pituita gallinarum & gal-
linaceorum remedia 94.
toto cap.& Tom.3pagi.
61. 264 • 270

Pix vbi optima 2 74.

328

Pice vina condiuntur 272 .
273

Picem qua arbores fundant
2 73-3*3

Picis

I N D

Picis genera plura, ibidem
*Picis vitia qua 274
‘P icis pro bauo ibidem

‘Picis oleum picinum dittie
2S7

'Picis varia genera, & quo-
modo fiant 33 6. per to-
tum caput

r Picis vfus varius ibidem
rPix fifiills vbi 32 S

‘Picea arboris confideratio
3*4

‘Picea arbor firalis ibidem
rPicea non fioret 337
‘Picea corticis vfus 323
‘Picearum vmbra noxia
396

‘ Pu ea quo ferenda tempore
40$

* Picea fbita pettinum modo
infecta 33s

‘Picea quando germinet, &
quando femen edat 33 p
‘Picea filia pungentia 336
‘Pijfoceros in apum operi-
bus quid dicatnr /r 3
‘Plancus L.fponfionis inter
^Antonium & Cleopatra
Iudex 3s

‘Plancus aquila genus 36
‘ Planci vnde diti 1 170

* Planta qualiter difponen
da in agro 3 p 2. toro cap.
'Plantandi tempus +pf
‘I lautarum ititer, fi dijlan -

E X*

tia interuallaque fi!
f Plantaria d Natura
monstrata fi[

‘ Platanus vnde, & q^”^
primum in Italiam *'
lata

‘Platoni vmbra tantis ff*.

tia expetuntur ibi di
‘ Platoni mero enutriti
ibidem

‘ Platani vbi no bili fi imi i1'
‘ Platanus amphCsima in
cia ibidi'

e Platanus a state Solem fi
cetjiyeme admittit ! \
r Platanus Delphis fatA
v. Agamemnone fi
* Platanus ^ Antandri tl[
eundo latu lateribus
te restibilis fi EI a fi

‘ Platanus cito

germ^

337

‘Platani filia latifimA fi,
‘ P /at ano oleum confiw
2S7

‘ Platanivmbra iucudafi ,
‘Platani fla pificts
‘ Platea attis qualis j

‘Platonis infantis in ore
con fiderunt

‘Platycerotes d corttUU &
titudine didi
* Plautius Quintus C°}T
, SS t

‘P lauti vnde dicti ^

INDEX.

insularia <j„:d
'Artopta appellatione in-
■pi'%» 4<SS

** Tigmana in Ianicu-
J^efiio 323

LU*M*cerafit 3os
unus Tomponij Secundi
rp^ltam c didit 2sS

Qliii Septentrionalem
rp, . L efinum adiit 314.
l**ij in fcnbendo diligen -
• 44&

!?IU* interdum ab ^Ari -
l°*e^c rtifcrcpat 7
ltllH*qua atate vixerit
y,8s' 282. 232. 249. &

‘pfn' 7-M- 7 s>. 2s>s. &
*PlDr'4't)aS'M2
retf'710* tfidos frutex co-
T^/o ^ rn°do durefeens 244
3** ^arundinis genus

°*!** fr-proftriptus , vn-
rP/nf f2tl ociore proditus 2x9
fo !liS 0>nful Cen-

ibid.

robeis laminis feribe -
Veteres 22 S
uia quando arboribus
<?>•'« j7<r

v-ia hybirnx arboribus
^Pctonctz ...

**" fi“uta fimum

et<* qua edero, coronen-

tur 34 P

Tolenta quibus modis fiat
4S7. vfque ad finem ca-
pitis

r "Pollio (ar b ili us primus te-
fiudinum tegumenta fe-
care instituit 13

Tollionis (fralLi cedrin&men
fra • 234

rPollio Vedius damnata
mancipia mur&nis obie-
cit 23

Tollis , id eft, tritici fios
46 1

Tolypodion herba qualis
37i

Tolyporum pifreium confi -
deratio t genera , natura
25.2(f

Tolypi tegumentum nul-
lum 14

Tolypi exeunt in terram ■
21

To/ypi pifces pedes habent
vice p mnarum 2 z

Tolypus colorem mutat 26
Tolypi concharum auidifii -
mi ibid.

Tolypus natantibus infi-
(t i fi imus 2 7

Tolypus ingens Carteia ce-
taria populatus ibid.
Tolyporumacetabula 27.
2 S

Tolypi coitus qualis 43*47

T T

I N D

‘Tolypi & locuFia mimici -
tia f2

‘Tomorum fitus m arbori-
bus J+T

‘Torna rores metuentia or-
tum Solis Jp e liare de-
bent 37 9

*Toma quandoque agrotant
arbor e in columi 43

*T ornis qutbufdam vinum
conficitur 269

*Toma alia aliis nominibus
commendantur 30S

• Torna quando, colligenda

S-13

*T ornorum genera & nomi .

na diuerjk 291

‘Torna plura a fam iliis de-
nominata 292

* Tomorum paries qua fiunt
m a Sole, rubent 22.92.

& inde

‘Tomorum fiy lue ffrium na-
tura 2 9 3

* Tomorum feritandorum ra
tio 294. per totum

cap.297

*T ornorum colligendorum
tempus 2 9 4

*■ Tomorum quodam in gene
re exigua a medio fitillis
emicant filia 336

* Tornorum put adorum tem-
pus 2 9 S

‘Tomorum natur a dmerfi-

E XV

tas

‘ Tomorum tegmina var

ibidem

‘Tomorum fiuFlus notffi*
dem modo in arbori v*
h arent

‘ "Pomifer st arbores nectjj ^
rio alimento delicias fi
diderunt

‘ Tomifira arbores fr-*
non finntes quomodo'

uentur
‘Tompciana pyra 2 fi

‘ Tompetana vua 2Sf'* <
‘Tomptia fictis qua 2 fi

‘ Tampeij ^Mithridati ^
triumphus

‘ Tompeius quado quarf ^
Qmfulfklius fi)

‘Tompeius balfiami air^ ^
in triumpho fiso ost1

207 . • ■ cfd ?

‘Tompeius Flaccus pt>1 m

primus in Hifpaniai2* ^

ml,r Ja

‘ Tompeius L enans i» -/ ;
‘Tompetj libertus 3'2'
T0m.3pag.293.29-i J I
‘Tompcij Magni porte * , j

ante ciuile bellum j 1

‘Tompeius JliagnitS
conterminos nunqt^ p

mit j 1

‘T om pilus p ficis id' I

a/ I

I N

ponius S e eundus poeta
ZS2.2SS

C)*dus qua validi /Time fie-
ft meant arbores 366
r triticum , 4S S
°nt‘c * gentes nullum pa-
nico pr a ferunt cibum

•p'**

Wtica nuces quee, z 't cur
S02

tlci maris cancrorum

*P

T>

Co^ 2p

Vitici pifces quales 1 6

i ficum ianitrix laurus

D

3*r

«71

pttficij iuris hbri fiptem
fi '~Hgma conditorio re -

rPo»,,i 33 1

rp tl ^bfinthiumquale iss
O vinum ^fyerceni-

rp 262

PP&AaJinmo lafte cutem
rffacerabat 16 6. &
*P0 °rn ^‘Pa&‘*0 '

y.^lonium oppidum Thu
in eo louis fimula

0Pliii arboris con fiderat 10.,
genera 334. peri 0-

rp U"',n CelpUt

0P^lus arbor Herculi di -

cata

<~P(jh, I lSt>

putus arbor montes a-
raat

‘Tvpufo arbori pediculus tre

E X.

mulus 3j d

‘P opulo arbori vmbra nulla
3 1>6

r V opuli arboris filia inter fi
trepidantia 336 .3 9 S

‘P opulus arbor cito germi-
nat 337

‘ Populus arbor nullum fi-
men aut fiuttu firt 340
‘‘Populus- arbor vitibus ap-
ti fima 33 S

‘Populus arbor apta fastis
363

‘Populus arbor quando , &
qualiter plantanda 396
‘ Populus alba quem in v-
Jumi & quomodo ferenda
4°P

‘Populus nigra vitibus ap-
ti Juma 422

< Porcaria vulua qua dica-
tur tis>

‘Porci jutura- profugiunt
5H

< porculeta in vineis qua di-
cantur 416

‘Porphyrio ay is morfi bibit
S7

‘porphyrionis- venter //7
‘Porphyritis ficus 2^7
‘ Poflhtimia LexT^uma 203
‘ poffhumius Tubertus pri-
mus vrbem ouans irtgref-
fus. i'®

‘Posihumio , Albino (jmju-

TT 2

INDEX.

It cor 'm extis tnfyici cce-
ptum i$4

'Totum fumunt animalia
non eodem modo ios

< Potatores maximi plures
378. inde per totum
caput

* Totulana vina qualia 260
* Pracordia in homine qua
dicantur is6.& Tom.
4.pag.t2i

*Pr acor dia Corace phrenes
156

*Pr acor diis Jubtilitas men-
tu tribuitur ibid.

e Pracordia hilaritatis fides
ibidem

pracordia gladiatorii t ra-
te Ha cum nfif mortem
afferunt JS7

*Tracoccs ficus cateris ma-
iores 342

pramia in omni re maxi-
me Jpe flantur 256

*pranefhnt rhodino vn-
guento nobilitati 214
Praparentium vinum
262

Prafiagia tempcFtamm ,
y 18. loto cap.

P ratextatogd qukT^oma
primus vfus 39

pratextati anguillarum
tergore verberabantur

*3

pratoriana cohortes ^

‘ Pratutia vina
e Pramnium vinum
Prafin fruticis marini
nus

‘ Pratorum confideratio fi*
na s 00. toto cap.

' Pratum antea paratu
cebatur

4*1

riga»'

Prata quando

+** r t,l

' Pratorum fitus
‘Pratorum herba

qua *• a

‘Prata quo ficanda temf01
ibidem ja

c. Prata vbi quater quot^
ficentur *a

Pr; mitia frugum vi^Vj
facerdotibus offerebat

442

‘ Prifcorum vita rudis

rarum , ingeniofia

s°f . Ir

Pristes marina bella*

S-& Tom.4pag.37r >
‘Pnffes pilo veHiuntU tfi

Pnfles animal p*fl f
ibidem fi

Priucrnatia vina ji

TI/j bygfj.dtfftv quid

Procyon non habet ^ \
Latmum , mfii Cartl fi
ditatur fi

Procyonis fiderit ortu* ffi

I N ]

Prodigia plura arborum
3+6. +j2.&Tom.r. pag.
47

Prodigia fugum 478

prodromi ficus qua 3+1

Prohibitoria auis 6 3

Propaginum confideratio
atque inuentio 39 7

Prognostica tempestatum
SiS. toto cap .

Propagari qua arbores pof-
fint ibidem & inde
* r<pagmum genera duo
3 98

Propolis apum quid 113
Propontidis p/Ji es 16
Jrotagion vinum 262
Protefi/ai in fipulcro arbo-
res mira 37 0

Protropum mufli genus
rp**’:;**

1 rouidentia auium in ni-
dis collocandis 78

Prouidetitia ^Antiquorum
m agris colendis 4+9’
Prouerbia fparfim a
Plinio hoc in Te-
mo vfurpata.

Aliena infanta fiui 447
^ur e at t e flamur 169
Qteulus 4pS

domini fions plus occipitio
Prode fi 447

domini oculus ftrtilifiimttf
4S0

I> E X,

Frons domini plufquam oc-
cipitium prode (l 44j
Oculus domini in agro fhrtt
H fimus +s 0

Optimum frui aliena infia-
nia 4+7

‘ Trudentia in ratione caren-
tibus exempla n+.toto
cap. 13 S

‘ Truina verno tempore plan
tarum germina adurunt
428

opruina natura perniciofk
ibidem

Prunorum confideratio
2 00. toto cap.

‘Truna ‘Darnajcena 224.
290

‘ Truna fylueflria vbique
nafiuntur 29T

*Truna pofi Qitonem cce-
pijfe ibid.

prunus tAZgy-ptia 227

‘Trunoru fisccus qualis 307
e Truna firis corpore , intus
ligno confiant ibid.

‘Trunus qua loca amet 332
‘Trunus quo ferenda tem-
pora 407

c Trufiniavua 2/ 4

‘Tfeudocypirus frutex 397
‘T feudodecimianum , pyri
genus. 293

‘Tfiudonardo herba nar-
dum adulteratur ifil

TT 3

INI

'Tfittdciauis cofrderatio 84
* Pfittapifcu t8

‘PJittacus au is Indica 8 4
‘PJittacus Imperatores fa-
lutat ,cjua accipit verba
pronuntiat tbid.

e Pftlaci turturibus amissi
107

‘Tfittaci caput duri fimum
84-r-t*

‘P filiorum gens virus habet
jibi innatum firpentibus
exitiale rjo.&Tom.r.
pag.2ff3.373- & Tam. 3.
pag.323

‘Pjythiumfa fi genus 263
‘Tttjana quid t & eius vfus
4-S7-4S 8

‘Ptolemai & Eumenis cir-
ca infhtutionem biblio-
theca amulat io 22 ff

* Ptolemai regis nauigatio 4
* Tublij L icinij (faf i,& L.
Cajaris Cenforum de vi-
tii (fraci ammineiq, pre-
tio edictum 267

‘ Publius Licinius (tnfbr

Confisi 132

‘ Tucina vina in faxo co-
quuntur 382

* Tucina vina omnium ni-
gerrima 234

‘p acino vino Ltuia %Augu -

) E X.

fla offoginto duos vft*
annos retulit accept°f
2Sff

‘Pudicitia quando 'Rofr1
fubmrfa

‘Pudicitia in brutis exetn'
pia 8o.ff8.& Totti-1’
pag.3S2

‘Pudoris fides in genis tV
r Pugillarium vfus ante Tf9
iana tempora 2*9.

c Pulegium herba bruma*
foret tempore in carfla'
rus 4ff2- &Tom-T
pag.40

f Pulla terra omnium upu
ma 3^

c Pulmentaria vnde diti*
46 0

‘ Pulmonea poma 2 9*

* Pulmo quibus maximi
f-S 4 .

‘ Pulmonem habentia jpl'
rar.tomtiia 7.1

‘ Pulmonis confideratio 1'
iS4

‘Pulmone qua, car eant iS*

‘ Pulmones pifces tempefla'
tes prafagiunt 5*3

‘ Pulmoni pifit eadem nat#'
ra^qua frutici 4*

‘Pulte diu "Romani vfi fint
46 0

‘Pulte in /acris quibuflfa**
'Romani vtebantur ibl(*‘

I N

'Pu/ueri vis inefi deficcandt
3o o

'Tf mices ex- fruticibus 243
■ initet 3 ex jungis 244
k*njcis farinam prafu-
firenue potaturi 277
hfa iliones in arborum qui
fi-jdam generibus arte

js >2

Hvyidioniim genus quodda
cft ln omnibus animali-

/7-’

H'muU vua Amiternino
peculiaris 253
H>iUo bello primo clafiis fi
c£a&inta dii bus parata 259
Hn‘co bello fecundo clafiis
y^draginra diebus pa -
^ ibuL

^icum bellum tertium
'/l(l argumento fumptum

i^~9S

cpi>‘lCl rnali cofideratio 23S
’itllcum malu idem quod
p&r «natum ibtd.

H^Cl Jpecies quinque

r^H>Ucx mali fiosfialauftiu
rpl^em J

^nici m-alivinum.rhoites
.

mali acini quales
rj>

UfilCel mala corio &mem
r«na teguntur 307

D E X.

‘Tunicis malis qua art e po-
mum non rumpatur 39 s
‘ Tunica JllaJorum appella-
tione contineri 289

‘Tunicis acinus intus fub cor
Si ce ibid.

‘Tunica arbores qua loca a -
mmt 33*

‘Tunica filia angusta 33S
‘Tunica fkcile fiuElum ac
Jiorcs perdunt 34 °
‘Tunicis arboribus vita bre
uu 397

‘Tunica nullum infilionu
genta recujat 404

‘Tunica etiam ramo ferun-
tur *bid,

‘Pupi lia oculo rum confide -
ratio X4S

‘Purpurarum pifiium con-
fide ratio , 3 6

‘Turpuravbi praflantifiima
ibiclcm

‘Purpura vfius , & dignitas

‘Purpura quo patio, & qua
ejea capiatur 3 3

‘Purpura quid di fiet d lue-
cino 37

‘Purpura nomina ac genera
plura ibid.

‘purpura praparatio 3S
‘purpuram fr et en fis phyca
marino inficiunt 243
‘Purpura vJ™ T\orhavrbi

TT 4

x N D EX.

aqualis Sf.totocap.
Murpura pretia 39.40
Murpura vere par iunt 47
‘Purpura generatio 46
‘ Putandarum vitium necef
fitatem agncolts 'Huma
lege lata impofuit 26 $

Mutandarum arborum dif-
ciplina 436

'Putandarum vitium tem -
pus & ratio 493.496
Mutationes gencrofarum
f vitium & pergularum
quo Luna fiatu Jacienda
426

Putationis cofideratio 413.

per totum caput
Mutatarum vitium plaga
quam coeli partem de-
beant Jpettare 42 d
Myllanonviuon 239
‘Pygargus aquila genus 36
Mygmaorum cum gruibus
certamen 6 Tom.
i.pag.2j9

Myra lu injeci i genus, eiufifo
conjideratio 13 3. per

totum cap.

Myralis auis cui inimica
106

My rausi a infettt deferiptio
13 3. per totum cap.
Myrenai montes buxo abun
dant 331

Myros achne frutex . 23S

Myrrhai nemoris picea lfl'
unja repullularunt 3:-
Myrrhus quando ex ltd1

p«/f™

Myrrhi obitus quo prodt^
pranuntiatus ^ .

Myrrbaum nemus 3:\

Myrrho corax auis \

Myra libralia
Myra quomodo condant

2 9 4.2 95.2 9 6
Myrorum arborum confit
ratio 2 pjtotoW

Myrorum varia denot
tio ■

Myrorum ficcus q ^

306 d

Myro Jblia circinata ™
Myri Jylueflres tarde y\
minant

Myrus quo tempore
ferat

Myrus Jhcile JrhShtffitl
dit

Myrus qua loca amet ?j
Myris vinum confio
2*S>

Myro vita breuis Jk
Myrus quando tnfbr t
401 u

Myrus quando ferc^
406.407 J

Mythagora de faba vfr “

4 6 8 r ut

* Pythagorica

INDEX.

l‘kr'u coprehtfa 2 32 Quits ‘trua quoque recreat
ythouos come 70 ls3

yxacanthos ,jpin& genrn Quintus Hortenfius D,'.
'st' & Tom.j.pag. 27 3. dator, eitefo lex m Efiu

27f Itto lata 322

6^ Quiriana poma 292

CXVadrupedts quomodo QuirimM eft 'Romuli, de-
> — • ge flentur in aluo lubrum “Roma 309
*/o° GhfifcjUilium , Jiue potius

itites vberrimus ex vi- Cufcuhum > fiuteXj gra-

Jleis 447 nttfe eius vfus 322

**&htatum regionum con - ^

Jlderatio 37 toto cap. TJ *Abulana pice qua-
l*K^e?cti4 mira magmtudi - jX, dam Italia pars mu,

*ils 3 1; flum condit 272

'a0** ftcum infulas au- 'Rabufiula vua 2jj

fennt es ibid. ‘Radicum arborum confide -

“vZ^ciu arbor glandifira ratio 444 & inde ,
3rP ‘Radix cofii qualu , & vbi

°Sterctu gUns qualis ibid. proueniat , eiufique duo

*^Lercus boletos probatifii- genera 1S9

mos generat 322 Tradere malas , interdiftum

^Hercus nunquam filia di- fceminis 147

mittens 333 ‘Raiapifiu 23.41

°^Sercus non ante mediam 'Raiapifiis generatio 46
«flatem germinat ibid. 'Ramorum arborum confi-
ens film finuofa 33* der at 10 343

°^tereu4 paru infinorefir- 'Ramorum caci dith qui
r^ior 342 non germinant 344

^Herna corona > qua & ci- 'Rana apibus inimica 124
317 'Rana itfus apum non fin-
*£.erquctuUna porta "Ro - tiunt ibid .

ma s 23 'Ranarum lingua qualis

Qfiies fomnufifc in firamen - // 0

f i* quondam et at 443 ‘Ranis VQX qualis 173

INDEX.

'Rana quibus in loris muta
174.& To.r. pag.s-oi’.&
To. 4-.pag.20i
Rana rubeta venenum

iS 6

Rana rubeta contra tem-
pestates in figet e defo-
dienda joS

Rana rubeta frumentum
f eruat m horreis sto
Rana vitra filitum voca-
les tempeflatcm pranun-
tiant s^ 3

7 {ana ex limo nata in li-
mum re fio luuntur 46 '
'Pana cur fiub aqua diu vn
nentur is4

Rana pificis 23.+1.

"Pan arum coitus partufique
4f

"Ranarum marium vox fice-
minas ad coitum emean-
tium iso

Rapa quomodo , & quando
ferenda 271

'Rapina M.Lollij 34

\ Raporu co nfideratio 46
per totum caput .
'Raporum natura, vfufift in
cibis tbid.

" Raporum magnitudo mira
470

*. Raporum fpecies tres 47
& T0.3pag.21
' Rapa qua arte Ut tora fiant

47 0, 471 .

‘Raporum ferendorum
per (iit 10 *'[.

Raporum fixus 470'V
To.J.fag.22

Rauca vermes in radit* }
quercus n a fient e s
Rauennates vua nto^' ,
aluntur

Regale ‘Tartborum vnfr.
tum quibus ex rcbu * 1 .
fiet

%e&iapyra

Regiones qua natura** ^
habitum mutannt ^
"Regia ftella quando oct^ ,
494.S03 3

Religione qua arbores d* , 1

nata

Religio circa vifium fi,>
ta a Druidu
Religione vitam coni**?
272

Religionis exempla 8S‘^
To. r.pag.U 4.32 o.S*

& To.j.pag. 270.& J
4-pag.p j

Remora pificis , mirafy 1 ^
natura 2 3. per

cap. & Tom. 4. p*£>

183 -rei*

Remus &Ramulus a T*!.

Jub ficu nutriti * ^

Renafientia ex fiipfo $

Vr

, 1 N D

\hun% animahum confi-

%*' sterni cernis ibid.
es pennatis fquamosifa.

C ' i*"

es Jumrais adh arent

%Tbu >'w.
C”LC4W' «*

* bomo bubulis fimi/es

it” M-

\.pgtilis valuarum aptif-

*f**«A<« y7

Y***1 at°ilbu 4 »»& 8 i-
Xty* t01tiyn caput

copi& fbltque ferli-
**vl“ maxima +8j.

\rulUmc^Mt

r<i * or'2nn'-m funt altio-
cui ^U<tc^tm fc creta fuo
3>^rde pcruidenda

etm. phtudo damno

‘nimicitU. Quare

f a»“citix. Siture

‘*ex arboribus deflue-

\finTtdr“° 273

ir ”■**** in unguentis

0M«

E K.

Hicftia figulum creta re-
J olui creditur 273

Te/in a ex quibus coquatur
arboribus 327

%efma oleo refiluitur 273
rj{ejina pili virorum eucl-
1 untur ibid.

Tj fina quibus coquatur
modis 32 7

Tefinam furentes arbores,
montes amant 331
Tefinam furunt fex genera
arborum 32 4

Tegis apum qua optima fbr
ma 121

Teges apum aculeo non
utuntur 122

Teges circa agrorum cultu-
ram oltm intenti 445
Teges olim bonis artibus
immortalitatem quare-
bant 2-t-f

Tege* plurcs apes non fe-
runt 121.122

Tggum reuerentia in api-
bus exemplum 122

Tege apes carere no pojjknt

ibidem

Thaticauua 231.234,
260.

%btUtcnm acer cumfmodi

330 , „ .

'fihafham e femine t^gy

ftij «Icit conficiunt 2 S 7.

<? To.lW*

INDEX.

Rhaphani propinquitate vi
tu foditur 432

Rhaphanus ebrietati re fi fi it
ibidem

"Rhaphanus quo in loco fe-
rendus 47 8

Rhaphanus quando feren-
dus 512

"Rheni in ripis cerafa Lufi-
tana gignuntur 30 s
"Rheni pifces is

Rhenus 'Bononiensi fiu-
uius optimos habet cala-
mos 3S2

' Rhinoceros animal ad faxa
cornu limat 440. <&
T0.1pag.367

"Rhodia vua qualis 2S4
' Rhodium vinum (00 fimi -
te 263

* Rhodi infula crocinum vn-
guentum 214

‘ Rhodia ficus qualis 297
"Rhodi r. Perfica fieri lis 291.
34-1

' Rhodinum vnguentum qui
bus rebus con flet 2 rs
' Rhodinum oleum quale
2S7

"Rhododaphne fruticis genus
eiufift natura 33J-&
T0.3pag.26S
" Rhododendro non decidunt
filia ^ ^ 333

"Rhodos aquila no habet 74

‘ Rhombi pificis afius

Rhombus ptfeis vbt Op $
4S

Rhombus pificis ex i1
planorum
Ricinus arbor qua
334 • 2

Ridica qua peda $
apti fi ima

Riguis qua arbore *S
deant

Rifius & hilaritati *
qua tfi

RiJUs quo adimatur
Robur arbor glanW
319

Robur plurima a/id
prater fruttum
322

Robur qua loca amet

Roboris filia finuofd J

"Robur qualiter gfi

333 , JM

"Roboris ingens radite
Robur quando tered^t
tit

Robur arborum dt**'!
3*3 J

"Robur no fintit caft^i
vetufiatem J

Roboris vifco quatit j
buerint Druide*

& inde

Roma quando vin* u
tas coeperit

INDEX.

purpura vfm vrhi

30. toto cap.
ob bubonem /ujbata

quandiu ficandulis

C74 w

quas arbores aere

C'"«

V*4 tertium lapi-

fm c«ftra Punica ha -
* 4J.J.

quibus ex locis fiu
dentum ( 'oleat advehi

^ .* domus qua pulcher-
^ 314.& To.4.

'-%,t triumphantes auro
*^°n*be?uur 31*

imperij terminus
tycntis 20 p

^u° anno fine magi -

%raUbtiS 2°9

\rna prima corona e /picis

c*

accepta 2 00

'Romana in fvro ficus enata
tbidem

*2 \prnav.i glandiferas arbo-
res fhnper in honore ha-
buerunt 3l<*

'Romanorum arma bonam
w Arabia partem pene-
trarunt 103

'Romanorum cum exteris
nationibus commercio res
antea occulti fima in lu-
cem prolata 2jfJ

“Romana nobilitatis & ph-
bis auguria ex duabus
myrtis 3 00

'Romani magiflratus vir-
eas ex bctuUa arbore con
fidebant 33 2

' Romani populi maieftas
multis v a itat a cladibus *
Cimbricis vittorns re-
creata 34<f

'Romanorum in claficparan
j . ... 1 nj*ii /ix 3 f n

quando luxus ceepe - hornam* /?'««* h'ma lan-

444 tum agri mgera 44*

^ quando primum pt- hgmanii prifiu qui ‘Dij ma

j‘oyfJ ^0 j xtmenoti ihid.

natalis dies vnd-.ci- ‘Romanorum tribus vrhanx
■n*10 CaUndasMau 491 tantum quatuor 443

fanorum f.ma Mu die- hpmamru Imperatori! ma.
f*** unguenta inunge- tubus agri colet/diur 444
bnntu.r tis 'Ppmani jkrre vfi annu ire

gi.’u*ntrHm clades at anu (MI»

hornam

I D E X.

Romani diu pulte vfi 460
Romanis legionibus aqui-
lam peculiariter dicau.it
Marius s$

Romanorum figna <& lupos,
&• mino tauros , & equos
& apros ohm habue-
runt ibid.

'Romanum pr a fidium d Li-
gusticis obfejfum ■ 72

Rgmu/us lacte libauit , non
vino 26 s

'Romulus fub ficu nutritus

299

'Romuli templum Roma
vbi 300

Romulus frondea corona
donaiut H oslum Hofti-
Itum 317

'Romulus Fidenam capit
ibidem

Romulus Vulcanale Roma
confiituit 369

Romuli nutrix ^Acca Lau
r entia 441

Romulus xAru ales fac er do-
tes inffituit , seque inter
cos duodecimum nomina-
uit ibid.

Romulus , c at erique Fra-
tres Jirua/es Jpicca coro-
na ab ^Acca Laurentia
donati ibid.

Romulus in trabea purpura
vfus efi 39

'Rores quando non cd-
S07

Rores ne fatis noceant 1
- jl**

Ro/drum i floribus v*
quomodo conficiat
26 9

Ro/drum o!eumJrho.vn ^
G racis dictum ' .

Ro/drum fationi q&afa ,
ra pr ^ paranda /

Rofia campi mira fir*^ ,
Us , j

Ro /marinum, cum
careat, quomodo fi**
39* &

Roflra nauium vbi ‘RH ;J
a Ilva. 3 1

a/fixa

Roflrata coiona qui
ibidem

Rotarum axes ex qu<*

Rota p /fies S-&

Tot»’'

pag.2/9

Rubeta r

in horre*".

/pendenda

Rubeta quomodo m/. j
in aruo confimet y
Rubeta rana in

C J’C> rfp

fijjaauertit tempe*1
SoS _ ,J ,

Rublgaha fle/la cur»&**l ,
injiituta .

Rubigalia quando
r i /blita

Rubigo communis V1 jf

1

I N D

YUyn & frugum p effis
+ 7 S

\? "-gtni cjua loca maxime

xlr0xia lb,d-

xf jgine qua loca careant

'bidem

\fbiginis frugum caufii
s°3

yfsrum mare refertum
jyiuu 2+3

fruticis confideret io
3S6

mora ferunt ibici,

yfbi. fefe multiplicantes
P'r°pagandi rationem do-
Merunt JJ>7

9 vbi folia noti deci-

D* "" 332

\-mbotinn4 arbor qua

3?Ws» tjttU 2 9)

^tnictm apes non atlin-
113

^^mantium differentia
l0S

O-rn-inat fearus filus pi -
fetum Tp

Runcatio quo tempore fe-
cienda , eiufque vtilitas

Runcatione qua gaudeant,
& qua non ibxd.

Ruffira tribus vrbants

_ honoratiores 4+3

V s iicis calesfium notitia

E X.

ncccjfaria 4$ '$

%uf:cuhtau'is incejfus s 2
%ufeici ne afficiant fellas
+ r>8

%uficorum manubria ex
qua materia fecienda
3C8

*%u ff i eorum operum qua
quibus temporibus facie -
da 493- toto cap.

“Ruta vinum conficitur
26 9

S

SeAba, vox quid fignifi*
cet *92

Sabina herba qu omodo fi‘-
tatur 39 S

Sabinarum virginum nu-
ptiis feces 'e fi ina quadam

adbibit te 33J

Sabinus colla vuis Bituri-
cis apti fimus 2sr

Sabini ‘iomamque poftis
armis murtea verbena
purgati 3° 9

Sabinarum raptus tbid.
Sabinorum agro v macio la
tua peculiaris 353

Sabis ^Arabum ‘Deus 19S
Sabi ‘Deo ^ Arabes thuris
decimas conflerant tbid.
Sabuli differentia, eiufque
infecunditas 3Sa

Saccbarurn vbi , & quid

J*7 c

Sacer

I N

Sacerdotali* dignitatis ex-
emplum 442. & To.
i.pag.71

Sacerdotum arualium infli
tutio > eorumque corona

Sacerdotes , antequam fru-
ges aut vina conderen-
tur., primitias gufrabant
442

Sacra prifea pulte fitilla fi e
bant 4S<>

Sacrificantis ^Alexandri
prodigalitas a Leonide
reprehenfa JS>5

Sacris qua vina non adhi-
benda 264*272

Sacrificij vittima coronari
folii a 3i7

Sacrificiis qua hojlia idonea
213. & Tom. i.pag.39*
403

Sacrificiorum igni qua ar-
bores non apta 3 2 0
Sagap eno galbanum adulte
ratur 210

Sagitta in vitibus quid di-
catur 4- 12

Sagitta calejlu figni occa -
Jus 4<?4

Sagittas veneno inungi 441
Sagittarum dius reme-
dium 238

Saguntina ficUS quo loco
ferenda 2#8

D E X.

Sale vina quidam condii

Salamandra ferpentis
deratio loi.toto. caf-u
To.4.pag.£,2 gj

Salamandra taciti ignu 1
tingui tur

Salamandra nihil g\2f^
ibidem a

Salamandra genus f-\
caret

Salariana cafranea
Salafri populi 4$2.&*

i.pag.177 j

Salfis aquis qua are0'
alantur *y.

Sali aues multipara
Salix arbor ocyfrime }
perdit

Salicis arboris confidere*
genera , vtilitas , &(• fr
per totum cap. 40 >
Salices aquofrs locis gaW
332 J

Salicis longa funt frlta ;\.
Salices cito germinant jfl
Salix frug/perda cur
340

Salicis femen frerilitatM a
dicamentum
Salix in (feta ad mal^p,

tem fruttu perducit

Salicu portentum in “ t

‘W« J,.-i

Salicis genera plura ^

. . u IN

diuetja nomina 3fd

j I4W«tr»i 7^7
Z l.cti ferenda tempus 40 S
al?«Wcit 2,.&Tam.4.

ffioHtumm parium 46
“'«toriis in cubilibus co-
°nJ“ Pama firuabantur
S fj>

Salarn‘vlmi fimen 331
quando colligenda

te^r ettl£in^0 •» & ejuali-
$*tnb*nd* ibidem

j* Hei arboris acini qua-

S«»ibKcux , S°*

Clt* qua loca amet

S*mhT?“?dofloreat 33 s

. s> Cl durifiima hena
X***--4lT *

363

fizJ "° hel‘o P. Decius
^ai,Z? nr°'ia donatus 317

ct;:tryu^ 333

da^^ha-aP» cibas is 3
*uu “ ‘ ^>Xe fiin^Kalts,
Z c°»Mrat,0 s
‘■«pite

°«I?7

filices viti,
SanJ^^prditant .
tST^Mtram 1,

r l'4plte

San&inZ

D E X.

nares foli contingit h »■*
mini ibidem

Sanguinis differentia ibid.
Sanguinem morbi morfque
abfumunt 163

Sanguinem multum pin -
guemcfo habentia, natura
finit iracundiora iCz
Sanguinis J edes in corde iyj
Sanguine carentia anima-
lia m

Sanguinis vice multis aliii
humorem ineffe ibidem
Sanguis quibus nullus , aut
exiguus uz.&Tom.i .
pag.3S1.3S2

Sanguinis tenuitatem, jfub-
t i horis ingenij caufam
nonnulli putarunt 163
Sanguine viuetts animal
caput que ei perpetuo ha-
bens infixum 137

Santonum litus s

Sapajfiue hepfema, quid, &•
quomodo fiat 263 .&
Tom.3-pag.2is>

Sapa quo tempore fieri de-
beat 276

Sapinea nux ex generibus
pintarum 2S9

Sapintts infirior pars abie-
tis 36 a

Sapum,pi cis genus 321
Saporum intellectus in. lin-
ia & palato ijt

vv

I N D

Saporum genera tredecim
306

Saporem & odorem non fi-
mttl ejfe 307

Sapores alios alta appetunt
animalia J03

SarcocoUa arbor , eiufque
gummi 22S

Sarculatio fegetum quibus
diebus facienda 4S2
Sardiani balani cur appel-
lata cajianea 303

Sardibus primum cajianea
, prouencre ibidem

Sargus pifcis 20.4&.&
T0m.-t.pag.220
Sargus quomodo capiatur
S2

Sargi bis anno par tunt 46
Sari fi-utex vbi nafcatur,
eiufifo defer ipt io , & vfus
441

S armat a ex milij farina, &
equorum latte , fangut-
neve pulte faciunt 463
Sarpedonis epijlola e charta

233

Sarriendarum fegetum di-
fciplina 4S 3

Sarritto in tritico, hordeo f
mine faba it erada ibi.
Sarfenna vtrique arbufto-
rum ratio damnata 422
Sationis arborum confidera
ti$ 3SS.tQtocap.3sS

E X.

Satio arborum calo & fi
accommodanda 3^
toto capite

Satio vbi celerius , & ^ ,
tardius fieri debeat

Satorum omnium

quibus tunicis conti*1 {
tur

of *

tur

Satorum naturalis
3 3 6. per totum cap. J

Satorum remedia co ^
tempejlates 1°.

Saturninus Volufius

ttus vrbts ciufq. pr°’ft *
u:um /anguinis anni* J

farium

Saturnini Volufii fn^
16 2. & Tom.i.pag.Sj i
Saturni fimulacrum ‘RJy
repletum oleo

■

Saturni ante adem j

mira a

Saturni fidus frigidut*
colis cauendum
Scabendi dulcedo md*' i
fub alis

Scabies comunis arbo*1 t
omnibus morbus
Scabies in arboribus
tts vnde oriatur K.i

Sc(t»ola Qu . fimdus Jy
villa

Scandularum,id cjtJif.p
rum tegularum
rati, - y

C, Cr>

s 1 N

^dttUf quandiu 'Roma
*o»teaaJuit ibidim
«nt ianav.ua 2$<S

^^tianapoma 292
conjideratio

^abttos afmorum cor-

Piatio arborum quid

s *ss

dentes quales
*** filus pifcium dici -

*caJrUMi**re JP

^e(lilis ojfa eius
, U'f 3 CUl obietfa juit
^‘dromeda^m^ojlen

£**•**« no
re&'° ns.ir

SeLm-'Pa&->n

,a)la mala ab mucmorc

42rninata w

^ m*njitra genus
herb* j

cntifi radice vinum
«C0Vlfi citur

Apionis ^ic.: * 9

apud j fiu«nt extltum

s4itV^terf,um *S*
TrebuZ* fCrUaT° ^

„'•«>» recuru'cam coro'

iSc/V, d:ctiJauit 3in

D E X-

lo Punico quadraginta
diebus parata
Scipionis manu fata «Uua
ad Plintj vfque tempora
durarunt 36 p

Scipionis prioris manes d
dracone cufioditi ibid.
Scirporum con fiderat 10 g$6
Scirpi fisi funt generis, ncc^
hcrbis,ncqt fruticibus an
numerandi ibidem
S cirporum varij vfus ibi.
S cirpula vua 2 s 4. 2 6 4.

Scolopcndrarura pifciu con-
Jideratio, a fiufqu e 4/
Scombri pijcis confideratio
16.& Tom.4. pag./72
Scopes auium genus s p
S corda (lus arbor j$ g

Scorpionis figni occafus 49$
Scorpio pifcts bis anno parit
46

Scorpionum terreflrium co-
fideratio rgo.toto cap.
Scorpionum iftus qtsibus le
talu ibidem

Scorpionum genera noucm
ibidem

Scorpiones volantes vbi
ibidem

Scorpionum vbi prteipua
copia ibidem

Scorpionum cum ft cilioni-
bus inimicitia TJr
Scorpiones quibus non no-
VV z

t N D

E X.

reant 'h'dtm

Scorpiones fatum deuorant

ibidem

Scorpiones dfliit necantur

>30 ...

Scorpionum generi dens m

cauda '+s

Scorpiones terra viuunt

1 04

Scorpionum illus remedia
,31. & Tom. }■ pag. so.
S4.Sd.SS Sp.d2.d4-7!.
•jd.77.7S. Sr.8j.S4.Ss .
Sd. 87. 88- 90. !>d. pp.

S0I.S02. t0J.l0d.S07.
S4t.l4S.'.d7.’+Si. '12.
JS4.'fS. tdT.tdf.lT.

174.l7S.m.'Ss.'Sd.
ip2.2OS.Jt7. 2JI.232.

234.231. 237- 241.242.
243. 248 . 249. 2JI. 2) 3.
237.271. 27 3- 27 4. 28 S.
322. 323. 333' 3+1. 37 9.
3po.3p4.407. & Tom.
4. pag. p. '3- r 4. 20.42.
jyj. /Si. 19U 192. 194,

Scriniis qua materiaaptif-
fima 3<3S

Scrobes arborum qualiter
fieri debeant 393‘-t-°3
Scrobes quam lata t attaqj
e ffe debeant 4° 3

Scrobes feruddo tritico qua-
les ejfe debeant sto

Scrofa feriptoris dearW,
ratione fententia ^ .

Scytha fagittas quo vt* ,
inficiant 1 j

Scytharum legati ftlf j
diftum de ‘Tartbof^

flti .

ScyTfiium vinum *

Sebennyticum vinum ,
Secale frumenti genus ^
Secreta quadam ttf
omnium alte recoti

381 , td

Securidaca herba l*nl 1

complexu necat
Sedi fucco femina aduM^
vermes pramedte
477-& Tom.j.pag^L
Segefla dea vnde &

476 J

Segetum maxima r,
rubigo *,

Segetes luxuriantes peL ^
pafiu tondenda t"1*' i

Segetes qua qua in terf*'
renda

Segetem ne defi-uges ,
quum agricultura

culum

Se ia 'Vea d ferendo

44* y

index.

Se‘*J‘mulacrum rRomx in
y Clrc\ ibidem

^Aristoteles vocat
Vl pifcium gener ibus, qua
_}7°s cartilaginea 23
c enitium edero, fbccies
34P

rex aromata in
Pariam Juam transferre

C0»*tH4 34?

*** c^sauesauales 73.
^toto capite *

^Kgetius frumenti quo -
°do ferendum 4S2.&

Ce'& +**

lr,a ante fationem quo-
$c*to rnedicanda 476
^is at as qua optima

*ftn °ptir»u/n quodpon-

Sem-Pimtirn ibidem

"in 710n omnis terra a-

^rJ}lUrreciP'lt ***

_ ^Wantumin tugero
£e7n °J€re”dum ibidem
‘f2e arbores inferere
£efn eS docuerunt 398
t **a tn arboribus quo

m p0re t qH'HC orrfme

-Proueniuin

«Ia,

Stn,ir* n°x,Ui 41 S
<tu/ ?nara 'n filiquis

%%y;z™riA &

u dulcia m amaris

307

Semine e minimo cuprefh

ingentes nafcuntur 391

Semine tantum nafcentia
tarde crefcunt 397
Semine qua arbores proue -
niant 3S9

Seminandi fruges diuer/a
tempora 4SZ

Seminaria quibus difponen-
da diebus St 3

S eminar ij con fiderat 10 3 91
Seminari] planta quando

transferri debeant 3fi

Seminari] propagandi tem -
pus 4S>6

Sementina frumenta qua

4J2 . .

Sementis alterni) annu in-
termittenda 483

Sementibus flatuta tempo-
ra 49*

Sementina pyra 2!>*

Seneca ^4nneus pradij Fa-
lamonis amore captus

ts6 . , - .

SeneUam tardipime jentit
morus 34*

Senum baculi cur efiru/a
fiant 2 4°

Senefientes arbores matu-
rius firunt frudum 34 2

Senefientia. quadam ftrti

l.frima

Scneficnpum cortex rugo-

VY 3

I N D

fior 344

Sene fiunt celerius pr£ fe-
cunda 342

S en fisum animalium ccnfi-
deratio io2.toto capite
Scnfus in quibus animali-
bus excellentior ibidem
Sentius C. Prator 16 7

Sepiarum pifiium confide-
ratio 23

Sepia & loligines fimul non
inueniuntur 16

Sepiarum aflus 23

Sepiarum mira magnitudo

E X.

Sergius Orata oflrear^^
viuaria primus inttd*

Serichatum aromatis g^

204 ** fr

Sermo homini expreflU* i ^

ptimo alatis anno

Sermo injhntibus
ante annum negatu* l\
Serendi tempus quod^r
fimum

Serenda quadam non1 ■
fisi quam aliorum c*J

4S3

Sepiarum coitus & pactus
4S-47

Sepia omnibus parit menfi-
bus 47

Seplafiarij picea refina thu
ra adulterant 324

Septentrio cafiam gignit
347

Septentrione gaudent ce-
ra/a 3°S

Septentrionales populi do-
mus arundinibus conte-
gunt 3Si

Septentrionem plaga vi-
tium JJ-ctiare non debent

Serendorum legumi11^
peritia multis
rum familiis cognO w-
ficit 44 2‘*.

Serentibus fiuges quu1

flatus obfiruandus' *

Serotina ficus & pr*l\j

eiufdem arboris ^
Serpentes in infiriore^.(
tum gena pilos ,

146 /i

Serpentum coitus ,&\
oua

Serpentes qua max^'

426

giant

Serpentes pracipne v' {

Septorum porticus T{oma
36 r

St ren datu futura figna
'5*9

w*rt ~ J

Serpentes amijfum - •
recuperdnt

Serpentibus lingua *I
ift w

C^> f<3

I N

entibus vox qualis 173
peni ibus colla triginta

r pentum dentes quale %

e*£ittttHm venenum m
SeMc W3*

r^(^tes nn/trinis pedibus

j^*l*es vbi jrequentifit-
jc lJint 200

rpentes quopallo Jiigen-

10 3-2 00. Vide aliis
^ J °mis

l' peris ab araneo occiditur
*er petitibus edera amica

o 3+*

erP entibus jraxmus ini -
^aicipirna $2 9

ei Pentium morfus reme-
ata

2 29.224.23S.

J,2'329-333 Vide aliis
cr,ils

rPyllo herba vinum confi
vtur 2jr

Sertyll»m herba pUntis fefi
»Cutmu»ltiit 3yi
eiJ<ihut %praanm vncle

S‘rr“‘i denleS

ei vilius Marcus Capitolii
nHrn militem fuum co-
1 01.4 ciuica donauit 317
Duilius Marcus C. Ceslij

) E X.

in Conjulatu collega 86
S eruit iana vina 261
Seruilus cunilis odibilis
3IS

Seruius rex ouium boumtfo
effigie primus xs fignauit
443. & Tom. 4. pagina
23 +

Serui in vnguentis luxus
218

Seruorum vejles v ac inia
tingi 332

Serum lallis quid 16 6
Stfama fiumenti xftiui ge-
nus +62

Sefarna quo temporis Jpatio
maturefeat +3+

Stfama vnde aduehatur
ibidem

Sefama quo pallo piJencU
4*3

Sefamx oleum 2S7.&
Tom.i.pag.2 7o.& T0.3 .
pag.i 9 4

Sejam u arbor eadem cum
crotonc feu ricino 286
Sejlij in coemendo oleo pro-
uidentia 303

Sejlius medicina ferutator
diligentifiimus 3z6.&
Tom.4png.i90
Seiania,mejp ili genus 301,
& T0m.3pag.23 8
Setarnm capilhmenta in
veficis hominum 139
VV +

I N D

Setinum vinum ab ^4ugu-
Jlo cun EI is pr alatum 239
Seuerianapyra 293

Seuum quorum anima-
lium 160

Sextus Papinius Con fisi Pii
nij tempore 291

Sextus Papinius ^i/ipha cb*
Juberes primus in Ita-
liam attulit ibidem
Sexu planta omnes drjlin -
guuntur , arbores tamen
obfiurius 220

Sibyllini libri Tarquinio
aliati 232

Siccius Dentatus ciutcisco
ronis quatuordecim do-
natus ji7-&Tom./.
pag.3JS‘& Tom 3.pa.t6r
Sicilia triticum optimum
4SS

Sicilia vina nobilia 260
Siciliafirtilitas 4.62

Siculo bello Agrippa ab
^dugufto roftrata cor otia
donatus 3*6

Sideratio in arboribus quid
427.42S.42p.

Sideratio quibus potifi-
mum noceat arboribus
428.429

Siderum certa tempora tra
di non pojfunt 48 S

Siderum errantiis no/cenda
agricolis ratio 489

iP

v>i"‘

E X.

Siderum obfruatio trrp &
49 ^ u

Siderum ortus & ocC/fL
quibus menfium dt t 1
4 9 4- 4- 9 9 |

Siderum ortus & OCCAi
ob/eruatio 4P1'*3
Signtna pyra

Siler aquojis gaudet 'j
Siler quomodo gertMl1i

333 . nt

Silicia, id e ft, /aenum

cum 48 3. 486. &T°
pag.290.

Siligo pluribus terris c°p .
munis

Siligo tritici de hei a A /,
Siliginis furina quot p^1*^
bras in modios reddat A.
Siligo femen maturui/.

cile amittit ib&^
Siligo rubigtni minim e ^
noxia

Siligineus panis 'CpV*
46s

Siligo vbi frenda 47^^
Siligo quando frenda A ,
Siliquarum lignum m**1 j
tur jojd j

Siliquarum f minum f j
liaris natura 3 .

Siliquaris con/iderati°
Siliqua leguminum *
dulces, aha amara >
Sihqua in leguminib & 3

INDEX.

non e ode gignuntur
4S4

*}*** Gr<cc& auo (trenda

nnporc 4QS

Syriaca vinum /k

d',lum **•

1»a ceraunia 22640-
s.‘° ‘“pite

Q~tirn cognome unde tra
„ c‘iini

$Htir, „,r ’ 47

/‘P‘fi‘2 H.1S.&T0.
Si[**&-’**

Jg' r'i4s focminx oua
ftL ”,ac*ra tueatur 47
**» c°f‘deratio 16 S.

'«rurneum homine fi.

C,iy° .•«*■
1,atux

$:>n,ilTfm”da 4!>

,ntu ° tanda-

^UnTmd‘¥,"i

t>«(i Tende

S’»l»/t, „ „ '47

ra £>c°rn olim ex
,s,

"dro Denum c«rex

«M T<,atena 227-*47-
l_ *r°-f ■png.iee

Si,

'»ue

S ircum, vini faflitij genit)
263

Sirculavua J 232

Sirenes .apum genus 12 1

Sin , id ejt ferobes quibus
/eruatur trilicum 510
Si /ara frutex idem cum e -
rice 1Jp

Sitis ohm variis irritamen -
tu quare batur 277
Sitim /edanttaextinguen -
tidqj 10S.T7S. &Tom.
3-pag.j 0. 77. p 3.9 7.16 6.
*7S>‘ 195*227. 233. 238.
3iS' 34$. 3$$ • &, Tom.

4;pag.4si

Smilax ,frutex e der a frmi -
lit ud in e 350. toto cap.
& T om.3.pag.2 6 6
S milax ilicis /pectes 31 p
S m ilax taxi gen us 326
Smilax virgo in fruti~
cim J ut nominis mutata

3St

Smyrna vitis bifrra 242
Smyrnaum vinis pr amni oh
Homero ditium 257
Societate arbores quadam
gaudent 408

So/caprfris 16.18. &Tom.
4.pag.2zo

Solea pi/ces ex planorum
genere jp

Solcrtia animalium quo-
rundam 32.41. 44. 114..

VV s

I N D

&Tom.r.pag.3f7

Solem qua herba zefpiciat
+jr.+p$.& T0.3pa.3ss
Solis motus ratio prope in-
explicabilis 4*s

Sole vt tepefiant, arborum
omnium frondes quotidie
ofcitant , 335

Solis color habitufue cah fia
tum, tcmpeslatefy pra-
fagit 5*9

Soli Cilicia ciuitas vnguen-

tisdelellata 214

Solis m ^Aquarium tranfi-

tus quando fiat 494

Sol quotidie ex alio cah mo
mento, quam pridie, ori-
tur 5*7

Solis oppidum apud ^Aegy-
ptios ss-& To.i-pag.ip4
Soli(lima tripudia <5 0

Solstitia quando contingat
49*' s0I-&'T0'*'pag-23
Somnia a cibo & potu va-
ni fi ima IoS

Somnus m flramentis olim
erat ■**3

Somno fine refjiiratione lo-
cus nullus 14 • & Tom.

*.p^2

Somni animalium confide -
ratio 107. toto cap.

Somnus quibus contingat
animalibus tbtd.

Somnus quid 10 s

E X.

Somnum induc ent ia,
tidque 272. & To***’*'
png-33 _

Somnis jheittia 14.& ^

j.pag.S7‘SP • 0*- *t'9.

p3.ff4.142.t43A**
1+7.14*' *S7-2t3‘*Ji
220. 231. 239.2 0 7-5° '
JJO. 3S0.390.& i
+.pag.7o.*40 • **9fil>
Sophocles ‘Toeta Italt^i
frumentum caterU f J
tulit

Sophocles 'Toeta qua”j(il

Sorba quomodo condat

jor Adf

Sorbo filia vniuerfr "
dunt \

Sorba quomodo fir*fi
390.407 f

Sorbus arbor quibus V

bus infislctur ' J
Sorborum fruttuum c°',j
der atio, genera 30,,>
to capite j

Sorborum confiruattd \
ratio

Sorbus qua loca amet .
Sorices quibus inim i*1 j

Sofranus Apollo vnde

cl us %omam

Sofigencs A&rologi*
tus

Spadones in 'Terfttfk

^ f/ 1

r n

222

fydanraporna. ,pi

Hdonui laurus qualis 3 n
J^&a* rc fine gentis 273
P«rtaciH a \M.Crafo vi-
x. 115 dc eo ouatio 310
Partum HiSpama quibuf

**** in iocu mella fa-
ptunt

^ l^e *rb°r*ex genere pal
Sb elrtirn 212

florum nitor quo he-
betur /jo.&Tom.i,

£ f ™r fidi-

4& S

Spos quid^ojp vbt opti -
„ rniti

ShL . 20 6

fer* defcriptio
?*-&1'om.r.pag.3<?7.

Ag«* cale siis exortus

S12

Sp‘,Cea c’nna fi atrii <Arua
P tndica

l'T^ept>^ »7-»'

a £zby!onica 241. &
mele

vbi nafcatur.
VlJc'% eius mira natura
s 2*2

P 11(1 Jitietjj vbi nafcatur
*+3&indc

■t"1* h*"*fi«§ ficco 3 OS

D £ X.

Spina alba pomum, caulk
ip/e 308

Spina nuptiarum facibus
aufpicatijsima 332

Spina hominis angues gene-
rantur tot

Spina animalis defcriptio
13*

Spinea vua, astus & im-
brium patientifima 23*
Spinturnix auis 6 J

Spioma vua 132

Spira arborum vitia 361
Spirant omnia pulmonem
habentia 7

Spondylion foliis tantum di
flat a Jerula 2/0

Spongiarum cofideratio, <&
genera 42.140.^ T om .
4pag.180.toto cap.

s quali J pifees ex genere car
tilagineorum 23

Squali pifees quando pa-
riant 4^

Squama pifeium tegumen -
ta ^ 14

Squatina cu raiis eoeut 46
Squatina pifcis qualis 14 .
23-fr

Squatina quotannis bis pa-
riunt 4 S

Squillarum e genere pinno
phylax 41

Squillaru oculi quales 146

Squillarum coitus 4*

Staffe,

I N D

StaSfe,myrrha genu* 196
Stacula vua 233

Stagira oppidi portentum
3+6

Staphylodedron arbor qua-
lis- 330

Statana vina qualia 260
Statius Sebofus fcriptor 13
Statonienfia vina 260
S te/is, vifci genus 372
Stella Solis aduentu occul-
tantur, abfccjju profrrut
/e/e 49 *

Stella non aspicienda agri-
^ colis, cum figna alia obuia
habeant ant e pedes 49 S
toto capite

Stellarum circuli pluuiam
/ighificant 322

Stellarum pra/agia plura
321.& inde

Stellarum marinarum con-
fideratio 3 2. toto CdP •

Stella marina firuentifii-
ma natura 32. & Tam.
4.pag.22o

Stellarum marinarum pi -
fetum medicina ibidtm
Stella marina frut icis natu
ram habet 44

Stellionum confrderatio 131
Stelliones fiarpionibus ad-
uerfantur JSi.&Tom.
4-.pag.92

Stephamth vua 234

E X*

St eph anos, lauri genui

Stercorandorum agr°r'ff
quod tempus aptifrt^M
3SS.4S3 ^

Stercoratione quis prj(
inuenerit

Stercoris quod genus
vti/ifrimum 1 *

Stercorandarum arbo 1

ratio

S tere oranda /eget i

ges -utiles *

Stercorato agro quajw jj

f n *

beant

Stercutius

Tauni

3S6

Stercutius ob jlercor ’<**' f[l

inuentum inter T)e°K
/an.

Sterilitatis frubluum
S°S . . «fi

Sterilitatis fcemtnaf#7* ^
media 373-&'T°Jtl
pag.if.2 S jj

Sterilitatis quadrup e
remedia 373* & ^
3,pag.i6 S.<& inde
Steriliora cunfta pf

16 0

Ste/ichori infantis in cr> ,f\

,1*

jcima cecinit
Stica,vua Jpecies
Stillicidia ex arbori b
dentia quando ),6X

J*e s<f

st*w'7^

sVi aruk 'n"f* ™"'c

slf"‘ a« firtiUutcm

*%£&**""<**

p*L,/+- & Tom-'-

S,*H'+ «/

- *<**£ arhanb>“

qui
37S-SP1
‘t»iKr 1“* arb[>raeU.
doloni, i ■ ■ .. ««

r

£'■»>•/<, ,ny lcx dc -

S‘olajt injura 44

ll f A. I /> i J _

- "A-

*lor„ a i ■ tbidet

n„Tj ab °™kr»m ,

S‘r«zym,n«<‘ ‘

s*‘«<na ‘x ?

r«ci !***'« »«4 H

s'nt,r,‘? *&nMs
ntl ‘ r“tes- fi<-amm s

s*-+'f & Tom-'e

‘r^L7es f"™ ^

.TT^f . m«w

s‘r°b°*rM

D E X.

Strobos .arboris genus ip$
Struthea mala ex genere co
toneorum 2$ 9.292

Strut hiocameli auis defieri*

Ptio S4

Strut hio camelus anis om-
nium maxima j-f.ess
Strnthiocame li otia pluri*
ma pariunt 90.& inde
Struthiocamch natura ca-
k** i+t

Strut hiocameli fioliditas
S-t

Strnthiocame lorum ouatn
poculorum vfii d quibnf-
dam habita ibidem
Strnthiocame lorum penna
toni bellici <& galea ad -
ornantur ibid em

Struthiocameli palpebra
quales 14G

Sturnorum auinm confide*
ratio 72

Sturnus Graco ac Latino
fer mone docilis s s

Stymma in unguentis quid
dicatur 21+

Stymphalides aucs quales
139

Styracis lacryma confide ra -
tio 200.209

Subera arboris confideratio
322.& inde

Subera vfks in hyberno mu
herum calceatu 323
Suber

I N D

S fiber arbor glandifera 31 9
Suber non jentit facile ca-
riem aut vctufiate 384
Suber arbor melius habet
cortice detratlo 4 31
Suberi non decidunt fi lia
333

Suber tardi fime germinat
337

Subii auis, ^Aquila oua fia
gens 63

Subfolanui ventus quis, &
vnde Jpiret fjS.& Tom.
i.pag 38

Subfolanum villa vinea q}
Jpettar e debent 51 8
Suburrana tribus l\pma,
vna ex quatuor vrbanis
43-3

Succorum in fi-uttibus con
Jideratio 30 6. tuto cap.
<&• J equenti

Succus jTinguis arboris 337
Succorum in odore differ en
tta 307

Succi myrti mira natura
308

Succorum differentia in ar-
boribus 357

Succi quarundam herbarii
Jinguli nobilia fhciut vn-
guenta 2u 5

Succorum in colore diffe-
rentia 307

Sucularum cale siis /igni

E X.

occafus

Sucula fidus terra marlj .
turbidum

V

Sucula vnde ditfa
Sucularum ortus 497’' ,
Sulcorum in agro
longitudoque quanta
debeat

Sumen fisis quod op J
ie>o

tW"1*

Superbia J edes in foPef

his

Superbia in corde naf'1

i*

ibidem

Superciliorum confide
ibidem *

Supercilia hominis j 1

indicant $ ,t [

Supercilia vnde dicht * ‘

Superciliorum Jit tu
nis naturam indici y
Superffittofa 0 bfif^* ^
nes, ex veterum fcr^A
aut Magorum pr*Cyf
toti oneri T/imano f'

toti operi *T litti* f‘° • f
Jim afperfa 47r’* p
477-& Tom.3.pa J’'[;j.
J3 • SS- <Tf. 6 8. 7*’^
14.8.24$. 262.266'

sfi

278. 283. toto arLf
288.28 9.319. 32° ' {/(•

31+-34S.3to^l ,
401.40S.4II.& 1 p

pag.s. toto cap.ff •

81.90. loc.nT' *> ])?

I N

1 ^ S ‘ 206 ' 21r'
S*pl?*7'4ss~”*

l::r d,n^^

KfZfZt',aa”rmal1^

ToZ paUla ‘°°-&
s*.r« rfa&-30'
mil, animaUum ka-

■tn ar^°rtim natura

2sT?*Vy ^nlcsaso.

«*WMi r.v ««;-

^rat 2,s

2>&t p*a°™-

wtes rn /oo

, ^»27’ ore^*7*

tbidem

Xtrl^P^antesVc-
S“e, ibid.

tur ' ^e,c‘bo vefcuti-

‘ti»2u!hw & mu^

S“Z ^i-vZ

dly^^yingucdo a

S^eZCr°f*

s*’»‘hzz& andesma
X:tyrr,Ma,Z
t7/n' ® *«•» ,7.

D E X.

Sues fer pentibus fine noxa
vtjcttntter I7f

Sues qua efca maxime pin-
guefiant 237

Sues dentes nunquam amit
tunt //0

S itibus coUa dena 139
Suilli ad roborum radices
gignuntur 322

Sybaris vrbs vbi 333.

Tom./.pag.rn?

Syce in ttda grauifiimi 0-
doris 32S

Sycites vini fkclitq genus
269

Syllana colonia 239

SyUa eDi5tator pediculari
morbo interiit 137. <fr
Tom.t.pag. 22S.& Tom .

3fag.37i

Sy/uant dij fiyluis attributi
1S0

Syluani fimulacru. T^oma
ante adem Saturni 299
Sylua qua ratione extir-
panda 4.31

Sy tuarum infigntbus %oma
olim distinEta 32 4
Sy lue sinum arborum con -
fideratio 343. toto ca-
pite

Sylueslria omnia tardiora
fitiuis 3 n -3 +3

SylueHria. quibus iufiflcn-
tur morbis y

Sylue

INDE

X*

Sylucflria perniciofbs mor-
bos non Jentiunt ibid.
Syna fola balfamum- gi-
gnit 34<>

Syria arbores peculiares
224. toto capi. 223 . toto
capite

Syria 0 liua qualis 284
Syria elaomcli, eiufqi vfus
tn medicinis 283

Syria terra lenis* ideoque
tenui fulco aranda 3S1.
479

Syria triticum quale 45 3
Syriaca vua qualis 234
Syriaca fi liqua vinum fu-
ftitium 2 6 p

Syriaca glans * myrobalam
genus 204

Syriaca refina qualis 273
Syringia,calami genus 333
Syritcs lapis in ve fica lupi
nafcens tS9

T

T libanus infefti genus
133 i3<5

Tacape ^ Africa oppidum fir
tihfiimum 342.48 3

Tacapenfis agri mira ferti-
litas ibidem

Tacapenfis agri malus bi -
fira 233

T a cius cuntlis communis

animalibus 10 3. toto

capite

T an arum promontorii
10.& Tom.i. pagina 83*
139-184 j,

Talea quales , & quorrt *
ferenda ^

Talearum cultura e*

C*'

tone

o[

Taleis ficus feri non p°'

LO.

u

er

Tali quibus animalibn*

Tali camelorum bubu^/M

finit

S; I

Ta/pana vua
Talpa armo tafia

'uberiora fiunt * .

Ta/paru mirus audit M ^
Talpa viju caret,ocul°}ft,
tamen ejfigie habet 1 ^
Taipa femper defojj * ^
nunt 1,l-v

Talpa fibterraneum a .
mal

Tamarix frutex null^Q
me*aut fiuttii gerit 3.
Tamarix frutex idem * .
myrice

Tamarici Jblia no deei &

t°*

Tamarici Jblia carnofr ^
Tanagra opp dum

Tom.r.pag.142

Taprobane margariti* *

dat fr

Tarda aues ex genere

I N D

. >'i«o 6

P rmina vitta 26 r
aremtna nuces ex nitere
rt>»eanm * 2Sj)

'"‘‘"tinarum nucum duo
.Za‘era

tIZZZ* cartave* 313

TarcnT^ 3-°
*4S

wgcntcs opes
+^rts c6l™dis ex hau fit

23J 'res hbrt aUati

fiZu“ Prifiu* 1*md*

I aiZ*,e&*«rit 230
rf^enfmvma 26,

„ "•'utr** n5ant‘ V/H

'r«unZr0n“”il£e"ui *°* ■
^auZ"a>“ C°li“ VU *

Tauru, ■ . *S0.2<So

s ™<Mua mugitu di tla

T/* *S

rfiZrtse-&T°m-
ZZ£ZTini>t’°tM le~
r°» 44Z' ,fi-&

E X.

Taxica primum di fla } quo
poflea Toxica j2f
Taxi arboris con fiderat io
ibidem

Taxus arbor venenata
ibidem

Taxus quo patio innoxia fiat
ibidem

Taxo filia non decidunt 333
T edo arbor is confidcratio
Jtf

Teda mares duntaxat Jy-
cemfirunt ibid.

T eda fiacrorum luminibus
grata ibid.

Teda pix liquida excoqui-
tur 22<r

Teda arbor montes amat
33i

Telinum vnguentum 213
T e lliana ficus 2 9 S

Te Ime ficum vinum 262
Temetum *, Antiqui vinum.

appellabant 2 6(7

Tempeflatum prognoFlica
31 S. toto cap. & Tom.j,
pag.iS7

Tempe flates imminentes
vafiorum fihdore pronun-
tiantur ^24.

Tempe flatum appellatione
quo int elligantur 30 4.
Tempcflates d quibus pro -
ficificantur fideribus
ibidem

XX

. X N

Tempe Flatu remedia so S.

&Tom 4-.pag.4SS
Tempe fliuitas in re quali-
bet multum habtt mo-
menti 3S9

Tempora germinationis tria
407

Temporum cardo quadri-
partitus per incrementa
lucis diftinguitur 491
Tempora tria antiqui fiu-
H ibus fih metuebant
SOS

Tempfa vinum quale 261
T emulentiavnde ditia 26 6
Temulentia libidines docet

277

Teneum mare 3$

Tepidandi vites confietudo
in ^Agro Sulmonenfi
43S

Teramnon herba fabam ne-
cans 476

Terebinthi arboris confidc-
ratio 22f.totocap.32S
Terebinthus quando germi-
net 337

Terebinthus qua loca amet

Terebinthi Syriaca ebeno
nigriores 3 6 2

Terebinthus quando femen,
ullum reddat 339
Terebintho non decidunt fo-
lia dSJ

t) E*.

Terebinthi refinam

4*

refona

273

Terebinthi
ibidem

Terebinthi calices
Terebra (gallica quali*
eius vjus

Terebrarum vagina ex^

materia I

T er e dm u confode ratio 5

toto cap.

Teredo qua proprie di*
ibidem

0

Teredines in lignis
dam amaritudo ,

nafot pr°h

durities
330.34 4 J

Teredini qua arbores ^ ||

me obnoxia

Teredini natura dent* ^
dit ad robora cum J°
perforanda

Terenti^ (Jieu* forib*A
ma monumentum 9

Tergi lia Ciceronis foh°f f
lentiam obice it 'j
Tergoris animali* rn c p.
deratio

Tergora quibus aniW
durijiima J

Terrae in a amjgfo1

r.\

foluis foatet .J/
Terra &cali qUO^ _ /
mjictetas ^

2 y

INDEX.

j, ,0c«pite

c'n'«-rum differenti £ cfe-
res , n „ 1

^res jS 0.382. toto vap.
Pl* arboribus fruoi-

+elf}“‘«pu ■ ;So

r* amara & macra Ji-
$n*. J

t&* SS2

Inaniat es quibus tn
ibi it* ^ePre^tnc^tntur

'£**»> viti* ua

^ ^or qualis cjft de-
fiat * ^ ^Uomo^° cogio-

r,rf*fa&‘bu* ferendi, vtl

, . ibl%

dq c1*^Ura intermitten-

ibid, .

^«vti firtiiijsima si

Fetiev*

Ferr, __ «
ftc &nera plura agr

Z:rdu^ ^

t*tOc„, Vt‘‘M Si
‘Peyra P‘3S S-toto cap.

qual^ °^m firtilu
teV mo(i° 44

> aretur .

l*rr*cuh *6

* cti Itura , o .

P°’«cap. 4S-

^“nndoarmda 4S>3

T tYy#

lefta Democrito ititet

V,., r . S°

«4rl„ '*#*'»« vicifii,

T erra facunditas esc arbo-
rum proceritate non colit
genda 38o

Terra vitia alterius terra
inieUu emendare ,fum-
ma dementia ejl 3S4.

T erra latifi canda vanj mo
di, (api t ibus fexto/fipti -
mo , oclauo , nono , Libri
decimi fept imi
T erra aduerfus calumniati -
tesdefinfio 440

T erra olim ipforum Impe-
ratorum manibus coleba-
tur 444

Terra qua quibus femini-
bus apti fima 47 $

Terra quadam gignere non
potefl , qua tamen in ar-
boribus nafcuntur 371
T erra Jcorpiones vefcuktur
ro +

Terra diutinis niuibus fir-
menlefcit 377

Terra obruta materia qua
maxime durent 367
Terre (Inum animalium ge
ncratio $7, toto

capite

Teftaceapyra 2j?3

Tejlium animalium ctmfi-
deratio J?z

Tefles buteonibus ternt
ibidem

Teftudinum Indicarum cev

XX 2

I N D t X.

fderatio, magnitudo , &
captura i*

Teftudinum cottus 45

Teftudinis oua in fcco ma-
turantur S 0

Teftudines dentibus carent
IJ.IS2

Teftudines roftri acumine
pro dentibus vtuntur
ibidem

Teftudines lingua carent
IS*

Teftudines vbi cornigera

13

T eftudmum partus ibid.
Teftudines cherfna, id eft,
terrefires ibid.

Teftudinis pulmo qualis
154

Teftudines cortice teguntur

13 ■ 7

T eftudines ce It ia ibt.

Teftudines adnatantes Tro -
glodyta vt f aer as adorant
ibidem

Teftudinum tegmina quan-
do fecari capta ibid.

Teftudinum tegminibus ti-
gna clim diftinguebantur
369

Tetbalajfumenon vinum

quid 2 6 3

Tetra/ixfiutex idem cum
er ice 11 9

Tetraonet anet an ferini g.

/I\

J}1

neris

Tettigometra quid
T ettigoma , cicadarum L 1

nas 1 j

Thalafites vini filfiir j
263

Thapfia in ^Africa ve ^
mentifima
T hapfia fise cos qu°
colligatur ,

Thapfa radix in pafi-d I
d/gitur

T hapfia fi ico ftlgropt'.^ 1
claritatem dedit .j |
Thafa vua

262.272
Thaftum vinum

267.272
Thafa nuces
Theatrorum orche ftfj I

be,aut harena frj>e' ,
vox deuoratur j
Thebaidis regionis fi11 f J
tum excellentium

if£gjptium
Thebana vrbs fagi#

72

Theba Hecotia

& Tom.i.pag.tA-t -a
Thebarum tefta cUf

2S0’’ I

'J'

dints non fubeant j j
bellum r.

Thebanum ' bellum
geftum

Thcmifb medicus
Theophraftt laus

6- 1 N r

rtyn7l°g°u,m^

Vit‘s’ & vinum
firf entium tth-

c9Hcut°rtt,t,,‘&eiM
362 CX terebintho

^chs yu° amn

* he $P°re, triirnt?ant 33 S
to e €onibus inimici

"ibant T °S ,llera aCl0r

T%ZZr'&°refir,'i“ 3}*-

-fSs quale

‘l '3rari-

H, '<mxCn"Km MarmieK™

'atuZ car”>me nobd,-

T,

2tts ammo”<acigemv
Tripes

36 6 trrniculi quales
"^"busin

Mrr “**■ —

*'^Zt Ti ‘*3

a Ut Y m J-ycha vi-

Th!tri< ctmKj.

°

hltrt* natur*

Hra «c gener*

E X.

ibidem

Thurii ligno Sabai cibum
coquunt 200

Thure non /applicabatur
Troiano tempere 213
Thurium oppidum 1S3.&
Tom.i.pag.116
Thuris decimus ^Arabes S *
bi deo confecrant / 33
Thufcorum tibi a ex qua
materi a 334.

Thufcis ager nono Julco ara-
tur 4$t

Thufcia vua peculiaret
2S3

Thya arbor qua 233. toto
capite

T hymeUa frutex 23 g
Thymum apibus gratum
21 S. & Tom. j.pag. 123.
1232

Thynnorum copi * vbi
4-iS

Thynnorum mira magni-
tudo 14

Thynni quando pracipue ca
piantur 1 7

Thynnis vita breuis ibici .
T iberiana pyra qua 23/3
Tiberius cajtan eas injignio-
res balanos appellauit

303

Tiberius Imperator tonante
calo lauro coronabatur
3i3

XX y

I N D

Tiberij tempore magna, char
ta inopia 333

Tiberij Imperatorii nobilis
menfa 33 4-

Tiberim Cafar quid de Sur
retino agro indicant 260
Tiberq Claudij tempore in -
ftitutum j vt ieiuni bibe-
rent 2 7 S

Tiberius Imperator in fene-
da fcuerus ibid.

Tiberius Imperator in iu-
uentaad merum pronus
ibidem

Tiberius princeps quibus py
ris deledatus 293

Tiberius quibus lignis nau-
machiarium pontem re-
fecerit 3S9

Tiberius in capillo tondendo
feruauit interlunia 36 0
Tiberius Imperator quo na
tus augurio j? 3

Tiberij Imperatoris paren-
tes ibi.

Tiberius Imperator nodevt
die cernebat I43-& inde
Tibiarum materia 237-313
Tibiarum differentia plures
SS 4

Tibur oppklum vetujiius
'Roma 37o

Tiburtina vrbuvetu fit fi-
ma ilices ibid.

Tibur tium T aliarum, infi -

E X‘ A

gnis arbor jomm p°r/30^oj
genere onuFIa * .

Tiburtus Tiburis cotidd 1
ubi inauguratus 3'

Tiburtus Amphiarai P'
ibidem d

Tiburtina vua
T iburtina ficus 33j,

Ticinenfis agri fabulum
bura infeeeundum 1 ^

Tigrina menfa exgffl**1
trearum

Tigris reftagnans non in . •
hit limum, vt eHilu* *
Tigris & Eubhratet ref .
gnattone fisa SelcU£l*
jcecundant * u

T ilia arboris confidcrati0*
genera 3z9-tot°C r
Tiha frudum nullum ^
mal attingit 1

T ilia qua loca amet 1 .

T tha quando germinet Pi

Tilia arborum omnium
li fima , calidif*im*jir‘

363 r - i*

Tilia apta fetitts

Tilia ad mille vfus £XPe 0>

tur

Tilia corticis vari/

Timarcln maxilla dup^c
. A,Jii

Timiditatis indicia W 0

Tinl>

. der.

^'»c *

I -"N D EX.

* vermium em fi- Torpedinis fatas numcrofus

47

•,£.* e tu!nere tiafiumur Torpedo bpeme in Vado nut-

m v // wrsttJsl+n !*>1 ll st t . <

,,£ Udant 2 f #.
JjM-S.paS.^.,^

*'»*«tTVu* . 36S

in JlKe tiniarum
, COrP°rc humas, o mira
T?Z““d° ,,,

fio *" a*a ctmfidera-
Tmh. 8 1 -per totum cap.

+f?**'fi**u*ti as?.
v Mm^,CrU '»** V»*

Jintif- '9natHtinaventum

,4'FjOq*

ltl?it>'meridiana,im
322

•Tlc m ,10’nint qua m

VttY^rn^riCeinS m mutn~
*S8 1 Vtntre referitur

T°^t-forU 8°'

^TtP‘dum j

l^y-P^eas

^‘do p%lha!aUil +f?

a,c«nuJ ■ t*«nw .

v;>«» ,=

r°rPed,i,l ”‘‘r‘‘ tertia 4,

rnurn ncttr tenerri-

'orped, au.. . ib'd-
1“*ndo pariat 41

ru excauato latitat
Tortilium muflum quod di*
catur 2 7/

T o.v/Vtf vtide di lia 32 S

Trabea rRomuli furfurea
39

T rachy , baljami genus 207
T raga canthe frutex 238

Tragemata, palmarum Jfe-
cics 223

Tragi Jpongiarum genus 42*
& Tom.4.pag.iS 0

Tragion frutex qualis, quem
que vflum habeat in me-
dicinis 23S .239. <&•

T om.3.pag.4Ti
Tragos, fru e tragum, frumen
tt genus 45 S. 46 2

Tragopenadcs aucs fribulofe
S9

Trallibus palma in bafi fla -
tua Cajaris 'Dictatoris
enata 433

Tranflat io plantarum quan
do fheienda 393

Tranflat io arborum in flo -
lum fimile,vcl melius fla »
cienda ibid.

Tranflmarini vini varia ge-
nera 262. leta

capite

Transpadana Italia nrbu-

XX 4

I N D

fta ex quibus fiant arbo-
ribus 417

Transpadani cinere agros
jlercorant 386

Trajymenus lacus clade T{o
manorum nobilitatus

T rcbellica vina 261

Trebia amnis Romanorum
clade infigitis 299

Trebius *T{igerde l?o typo-
rum natura qua prodidc
nt 26

Trebij ts&dilis in populum
"Romanum beneficia , t£r
eius patua 444

T rebulana vina 261

Tribuit fivegibus inimici
475

Tribunitiis /editionibus ro-
ftra polluta 316

Tribus vrbana 1 \oma tan-
tum auatuor fiicre 443
Tribus rupica vrbanis ho-
noratiores habita ibid.
Tricina pifeis e rPonto non
remeant 17

Trichias bis anno pant
4f

Trifera arbores cjuat & qui
bus in locis 341.3+2
Trifilium herba inhorrefeit
tempepate imminente
S24

T r fi lina vina 261

E X.

Trimtnon fiumenti gen^
4S7 _ _ J

T riorch es, accipitrum gen
S9.& Tom.3,pag.3j0 j
T riorches cui inimicus
Tripedanea vua vnde dt* ,
*S4 a

Tripoliticum vinum 1 *t
Triptolemus, Sophocli* j,
bula

Tripudij folipimi ^
ex gallinaceo gener * ^
piebantur

Tritici grana maxirfl* ,
TiaUlris ^

Triticum terris fere tf* .

bus commune
T ritico nihil fertius
Tritici in ‘My/acio

campo mira firtf 1
384-46Z d

Tritici qua genera fi j

ma , . y

T ntici pifendi ratio J
T riticu vbi J eredis |

T ntici quantum m frvj

iugcnbus jerenduM 1

Triticum quo ferendo** *
pore

T riticum quo temp °*e p
lendum

Tritico poti fiimu notet* ^

malta innafeunt#* _J-
Trituum optime rry,
in Jcrobibus fr

4* ^

I N D

"Triticum in fcribiius quin
y^aginta conferuatur an
r 7115 ibid.

riUco genicula quaterna

r *S3-

■JltlCl genera plura 4$s
riticti Italia optimis ibi.
ritlc'u- quibus ex locis T.\o-
inai njoleat acluehi +56
\lt,Cl Vana pondera 4S3
Utcum paucis diebus ma

tr -?refC€nS •4-56.457

0,1 in mari concha ca -

JThsV?" s

■p 'rP,}alis laurus qua 311
riHoiphatur'is corona in
tfTnplis dicanda confire-
3n

lkrvphantes qua lauro

p bebantur 3u t

‘^mphant es purpura vte T uder na oppidi vua 2

P antur 27 T udi t anus Jcnptor quid

pr,*i* arboris genus 2 86 ,L"‘ KT'“~ '

r°c hilos auu aquila ini -
r**lc« 106

p°<-hos pifeis ipfe fi init 47
rcelf nium vinum fiertli -
**tem affert 2 7/

rog‘ pracepta de natura»
foribus hominum ex fit-
Cle diiudicandis 17 S

E X.

nas.vtjacr as adorant //

T raglodytarum armeta cor
nua habent in terram di-
refta *3»

T roia quando Ilium voca «
ri coeperit 370

Troiani agri arbores vetu-
flifiima ihid.

Troianis temporibus thure
nonfiippluabatur 213
Troianis temporibus non
erant vngueuta ibid ,
Tubera aceris arboris» bm-
Jcum& molufcum 330
T uberes .maioris genus 291
Tuberes quadojloreant 333
Tuberes quibus arboribus
poujsimu inferantur 392
Tuberonis L. in capite picus
'Martius confidit 64
2S3
, i de

libris Numa memoria
prodiderit 232

Tullius Cicero. Quare Ci-
cero.

Turdus colorem quando
mutet 74

Turdus firmonem huma-
num imitans 3 j

Turdorum nidificat io.gen e -
ratioque

Turdorum in Germania
p -"* 64 hyems copia. 7J

r°glodytx tejludines mari T urdoru fimus optimus 3 <y <$

XX g

p°g>1 error dc palma 388

rog° anis a cauda dc ouo
_ *xit

I N

Turdorum auiaria apud ve
teres ibid.

Tusculani cellis morus a
‘Tafiicno (riffo adama-
ta 371

Tylos infula* & in ea mira
arbores iSp

Tympania * margaritarum
genus 32

T yrannica pyra 2$$
Tyria methyslus, coloris ge-
nus 4 0

Tyrium vinum 262

Tyrius color 3 9 •+o

V

VxAccinia aquofis locis
gaudent 332

' Vacciniis fertiorum ve fles
tingebantur ibid.

4 Vacciniorum in aucupiis
vfus ibid.

Valeriana juila genus js
Valerianus Cornelius fen-
ptor 247. &• To.i.pa.r/jf
Valerius Marcus laurea <&•
myrtea corona vfus 3//
Vallares corona, ciuicis &
gramineis dignitate infe-
riores 3K/.& Tom.+,'
pag. 16 1

Vappam Surretinum vinis
C. Cafkr appcllauit 260
Vappa quid 274

Vappa appellatio in homines
tranjlata ibid.

T) EX*

Variana vua qua, & vtiM
dttta 2 fi.'

Vari a crucrum figura
170

Var mulieri raro conti fl'
gunt id?

Varroni JM. piratico bc U9
tiaua/is corona d ‘Tot#'
peio data 316. <fy-ToJ*
t*g-**9

Varronem Jll. arguit Tn'
mus 23*

Varro Jll. quoto atatis a*1'
no de agricultura fer ipf '
nt .

Vafex adulteriis calabant td \
277

Vafa imminentem ternpe'
flatem fudore pranttf'
liant S2f

Varia a crurum figura du
di n°

Vaticani ilex vetufiifiitP*-

370 I

Vaticanus obelificus ex U&'
gypto naui adueilusS62’
&Tom. 4.pag.j$3
Vattnj vnde didi r7°
Vetlibus qua materia M**
x ime idonea 3^ 3

Veliternini ruris mira plf* '
tanus t St

Veliternina vina 26 0
Velocitatis impedimenta 1*
lienis magnitudo

Veii*

I N D

etl4 ab oculis pertingens
v*tc#'trum %s

6'1* yuarc m extremis
7^-' partibus exiliores 162
eu4fianttm oleum opti-
* 2gI

ci^Hm cotUrnic^U6 Pro

Ven 71,104

fln° animalui quxdd ve
v™»f*rro4.i7fi,&mdt
*nata animalia fktne fi-
T;eJ0e ,lon intereunt ro +
&”?rc£‘"tia <}K*dam
qu / Vtncnata fiunt t
ed* c*tra noxam

<sr .

fi nngutu r a rma, in -
Ve?l*ntUr flumina 4.41
m r etrrna Jua /oli ani-

ZT **-

Venetr *btd.

« quibus arboribus
. W

Ssz ' VUa °^lS aPfi'fna
el?e? c°”fi**ratio ,S7
pn,bil*‘t*‘ mima,ihm

>& qurtb,J duplex ,
^htr -T ,utlLm dident
r.iT“, minui
VnUr n‘\ha^ntKr ibid.

Vent,, „ ,, 23C

ca'

E X.

Venter fbltdtpcdum affer
& durus ibid.

Ventilatio frumenti & le-
guminum quando fa-
cienda JIS

Venti qui /'igidifiimt jiS .

& To.r pag.40
Ventorum qualitates ibid.
Venti qui arboribus aptifii -
mi, quique maximenoxij
376

Ventorum imminet tum ex
Lunx habitu figna J20
Venior u ratio quomodo agrt
colis ob fer uanda jij
517

Venti regionibus quibufdam
peculiariter infesti 43 0
Venti tribus potifiimum
temporibus fi'ugibus me-
tuendi 47 S

Veti an diu flaturi fint, qui-
bus /ignis nofcatur $ig
Venti pomis conditu inimici
29 +

Veneris Cluacina figna T\o-
mx S°P

Veniris Myrt ea, fine Mur-
ti* ara %omx ibid .
Veneris Victricis myrto
rPofihumius in ouatione
coronatus 319

Vtncn Gnidix quare con-
cha c en fi erat x 2 4. &

Veni

INDEX.

Veneri myrtus facra rS o.

JOp

‘Veneris mafiula abominan
da timerticula 97

“Ventre quadrupedes pauca
pragnantes admittm 100
'Ventris vir: hyente f cerni -
na affate auidiores 9 7
“Venerea pyra 293

' Veris certifiimi indices pa-
piliones -f$9

“ Veris pleni indicium fitciift
arbores fiorefeentes 336
Veratri femine coturnices
ve fetentur 71

Verbanus lactis 2 1.&T0.
i.pag.127

Vergiliarum ortus pluit io -
fus olei caritatem pranun
tiat 377-503

Vergiliaru exortu a jias inci
pit,occafUhyems 505
Vergiliarum fime/re /pa-
tiam ibid.

Vergiliarum exorta vites
oleatfc concipiunt 339
Vergiliarum ptuuia viti &
olea inimici/ ima 377
Vergilia quando exoriantur
497- & To.j.pag.39
Vergiliarum /das peculia-
riter ad jru flas pertinet
SOS

Vergilia quando occidant

ug,4fiO.W7'SU.& To,

i.pag.40 .

Vermis ne femina infiftfl
476

Ver/nes me/is tempore t> ^
Uu lucentes ^

Vermi is Gangis fttuj
magnitudo, ,ac viret _ (
Vermes m tigno cx ^
nafccntes

Vermes ter rem erumpe
pluuias prsjagiunt ■>'
Vermes nocte lucentes la j
pyndes d>tii

Vermibus fici maxime J
noxia ^

Vermem per diem

nentem Hypanis fi#,}
generat ,

Vermium q-tnus omne fl‘ ,
r 0 tV

lis caret

Vermiculatio quas at" \
maxime injvjht * ■

& inde

Vermiculatio non ntod° ^
bores t verum ipfi e*k !
poma infijtat
Verna fumenta * 1
Verna opera qua Jj
Vcronenfis agri mala
ta 29t.fr in^i jit
Veroncfiagro vua fi
peculiaris 2 l
Vertiginem capit u * jj
pane generat fi

VeruaUum quid

V

INDEX.

ditium 4S,

Jlca animalium confide -

vir'"’ - ’ss!

Jica mebrana conflat ibi.
affcQtium remedia

Vejpafiantts ^dugufltu prt*
mus coronat ex cinnamo-
mo in templo Tacu di-
canit 20 3

* Vejpafiant Imperatores bal

2S2-&To.s.pa.s2.S3-63-

47.T00.r07.t0S.

x42. j+tf' /j/. rs3.rft>.

J7&' ?So. rSi. 1 4 s. 207.
**°'22S. 227.22S. 233.

23S. 23g%2+t. 243.244.

2 SI 282. 2S 4, 303. 334.

3n'3SS.37o.37S.404.

*°7'& T0.4 paq.i4.3s.

vS.9*-”*-40'

/Parum confide ratio, na -

vln^Ke

JP* mufe as grandiores ve
vn«»tHr na

JP^Hm genus ichneumo -
ibid.

Veri? Ctlrne T/effUtur ibid.
£* foto in Jiiblimi nidi -

eJ}arum & crabronum fe-

Vefc^UfeU* ibid'
/P* plenilunio maxime

v7thfCHnt ibid.

tlpa & crabrones non ha -

Vcfbtrpfgem 12 7

JP* ichneumones araneis

'ulrl*110* 106

P«* equorum corpore

vT - 297

Jp* ne vuas t agant 247

fami arbufculaT{oma pri
mi offenderunt 207
' Vejpcrtilio foliis intervola
eres dentes habet 14S
Vejpertilio fola volucram
mammas habet 16 s
'Vejpcrtilio fola volucram
animal par it 46

'Vejpcrtilio fola volucru pul
los latte nutrit ibid.
Vejjiertiho volitas pullos ge
minos ficu deportat ibid.
Vefla/ium virginum capil-
lus ad loton arborem de-
ferebatur 36 4

Vefles ne d tineis Udamur

'i$3.&To.3.pag.43*/S4'
30 0

Veflium tingendarum ratio
3<S.& T0.4pa.344.31S 2
V e (iiutj montis vua 233
Veterinorum atas dentibus
indicatur 14 4

Veterum mira frugalitas
442. & Tom.3fag.i<S,<£r
To.fpng 36 S

Vetcru diligentia 24S.S0 /.
fy T0.r pag.37 .& To'3,
pag.2 42.37 S .<Jy Tom.4,
pag.n.362.431

Vetujia

I N

Vetujlatem qua ligna non
feniiant 36 4

V latoris 7 [orna qui j& vn -
de diffi 443

'Viatorum latitudinem re-
creantia 310 & To.

4-pagj>2

' Vicia leguminis conjidera -
tiotnatura,vfus,<frc.472
Vicia ferenda tria tempora
ibidem

Vicia fi c citat em maxime
amat ibid.

Vicia v bi ferenda 4 7 S

Vicia quomodo fer eda 4S2
Vicia quando jerencii 4 f 7.
493

Vicia quado metenda soo
Vicinorum boncuoletia agri
colis potifiimum expe-
tenda 4S*

Vitlima immolanda coro-
nabantur 3*7

Viennejis vua,fpote natura
picem refipnns 240.23$
ViUarum pofirio qualis ejje
debeat 443

Vinacio/a vua Laurentibus
<&• Sabinis fotis cognita
2S3

Vinalia fi fla cur quando
celebrentur S06.S07
Vinculis vitium qua mate-
ria apti fima 3SS-42S
Vindemia confiderutio 512

D E X.

Vindt miarum fingula prtj
ftsra viginti culeos imp^
re debent

Vindemia aliquando in &'• j|
lendas lanuarias diW*

S* 4 'I i

Vindemiarum tempus
fimum s**dr*

Vindemiarum leges S1*
Vindemiarum mfirumc
ibidem

Vindemiarum tempore qf
agenda ruflicts ib*.
Vindemiatoris calefis fi#1*
emerfus 4H[.

Vindemiatoris exortus tfl*"
tu tinus s "

Vindemiatoris exortus
demia maturitatem pr°'
mittit. Sjl

Vinearum fitus , & q**^
cali partes Jpeclare
beant 3^

Vineis qua terra vtilifii ***
3S0.

Vinea quo ordine dijfont*'
da 3?!.

Vinearum colendarum dif *
plina 4/i.toto.caP’
Vinea ex fingulis vitium P>
nenbus facienda 4^
Vinea ferenda multip
ratio

Vinearum ferendarum “V
firentia qninque ***

Vint*

INDEX.

u'»*4YUfo itigeni fertilitas

^Wear % cultura, & culto -
^fes nobiles 2ys.totocap.

l>leeC tribus mortis Jerun -
\yHr 4°P

lnjartim fulci quales ejje

I1tbcam -W

**rum putationes confi-
er«tio 4/ 6. & nide.

1)?20‘4*S

lne* quando pampinanda

quando ferenda 4.9 s
•\yC* quando fodienda 419
lH°rum nobilium confide -
***** 2sS.totocatr.2d2.

v!»t0cap-

1 tranfrnarini genera

^l:d°Hca',-2°3

n quu primus cum
mfcuerit 2S7

' bo’!"‘U Opimio Coftile
P^cipKa ibid.

V.

"“Kl ducentorum amo-

Vi,

ibid.

f1 mtus accendit, foris

'Ulfuj^ini refrigerat 258
f{/n fungum em effe ter -
U* ibid.

1^irn temperate fism-
e*Hrn,vtik .'intemperate,
vfg«iciofim ,huL

ero fi genera plura
1 • toto Cap%2d2.t0t0.Crt.

Vinorum dulcium genera,
quatuordecim 263.
toto cap.

Vinum dulce minus odora-
tum ibid.

Vini colores quatuor ibid .

Vini fecundarif genera tria
26 s -toto cap.

Vim operaria 26$

Vinorum nobiliorum gene-
ra oihginta 264

Vini vfus apud ^Antiquos
fceminis interdittus 1 6 di
per totum cap.

Vini fhititq genera plura
2dS.toto cap.

Vinum fhClitium ex hor -
tenfibus herbis 2d 9

Vinum fhclitium ex fruti-
cibus 27 o.& inde

Vini prodigioja genera 2 71.
toto capite

Vinu fcemin is foe eundi tat e,
viris afferens rabie ibid.

Vinum abortu faciens ibid.

Vinum fleri litat tm affer ens
ibidem

Vinum quando in apothecis
mutentur 272

Vina nauigatione ve tu fla-
tem acquirunt ibid .

Vina quomodo condiantur
ibidem

Vini condendi varij ritus
27S

Vina

I N D

‘Vina, xAfrri calce condiunt
272. & T0.4pag.407
Vinorum varia medicami-
na 274. 27S

Vina ex vafis ceratis aco-
rem contrahunt 274
Vina in qua vafd transferri
debeant 27 s

Vino proprius mucor & acor
ibidem

Vinum natura non conge-
la fcit ibid.

Vinum circa adipes aliqua-
do congelafrcit ibid .

Vinu ad frigus flupet ibid.
Vini dolia qualia ejfe de-
beant 276

Vini fros optimus , qui can-
didi fr imus ibid.

Vim liquor humano corpori
intus grati fimus 279
Vinorum genera centum no
nagintaquinefa, Jpecies au
tem duplici numero ibi.
Vino quomodo odor acqui-
ratur 2 9$

Vini fitpor multiplex 306
Vino aqua admijla quomo-
do deprehendatur 331
Vina nobilia in arbujhs gi-
gni 422

Vini genera nunquam ine-
briantia 2S2.&T0. 3.
pag.243

Vini potus vir es recreat iSq

E X.

Vino aromatitc^AntiqM1*

. dele Hiat a

Vino rogum reJpergijNu & .

lege vetitum
Vina qua libationibus
tura cenfentur 1**

pura cenfentur
Vini mercedc conduttus ™
\entius l\ut u lis opem
lit aduerfui Latitt #
ibidem <&• inde 4
Vini apud antiquos &.i
inopia

Vini copiofrfrtmus pro*e ]
tus $■

Vini tranjmarini at as ^

dia qua j

Vinum Maroneum
aqua portionibus mlJj
dum

Vina fua Narbonenfrs & 1

lia variis inficit med1

mentis

Vini bonitas regioni
quc3r,on vua generi
cepta ferenda ^ 7

Vina dulcia odore caret J ^
Vina tenuia odoratior* 1 1

Vino perfiifii fi mina ,
agro} an t

Vini vires crapula frall*j

tur • % I

Vino condiendo qua \
lijltma K

Vini cella quales ejfe a '
itant ',;ti

&enera

*ZS+**-*

v7SZ‘m^ha^

vtzientes^«“°°»

yjptrx duplex uulua
pera conus & partus a
v‘fcra grauida a caiulu
Juh interimitur ibid.

«*« Sa
,ri* Mngfflratuum 'S0.
manorum ex betuUaar-
bore

Vir?‘V manu Pviptu/ti.
oerPhnij tempore exta-

°at 232

Virg,iIKS hortorum dotes
propter argumenti humi
htatem fubterjugit 2+6
VirgiUus quandiu ante P/i
„ mUm 20-,,
Virgihus tn. georgicis rcru
pracipuarum ftores tan-
rum attingit 246

Virgilius externa ejtitdam
"tuarum genera enume-

ra»‘t 2S+

'VirgiUus ‘P^aricyam picem
pracipue commendat
2 74

VirgiUus quadam d Cato-
ne mutuatus 2)4

D E X.

Virgily de fitla ferenda con
Jilmrn ^

Vtr&'lj de reparandis api -
btis confilium 12s
Vireo anis ejuando appareat

Virtus olim "pomt homr!1
pramio contenta ,,7
Vifet marioribus nafccntis
eonfideratio
inde & Tum , „

2+s ' 3. pagina

Vifii tria genera

BtraaS»*»K

tum hah'-

1,^ erumpitur ],.

Vfium ,nahe„a najidtur

quando eoU,^

Vifium quomodo praplZ

i it id

Vita religione conflat 272

r N D' E x.

Vita de frit .quando voluptas
viucre coepit 2-4-6

Vitabreuis frgna nS
Vita longa frgna ibid.

Vitellius L . cottana, caricas,
& cauneas ex Syria in
rus fuum ^Albenje intu-
lit 30°

Vitellius piftaciaprimus in
Italiam attulit 3° 3

Vitellius P i fi nem venefici^
accujat 2 3 4

Vitis in iuuentafirtilior.fid
tardius mature frit 3-42
Villis talla fiilmine liba-
tioni habetur impura 272
Vitibus populus arbor gra-
tifrima 33 S

Vitis fila bts parturit 33 3
Vitis quandb germinet 339
Vitis quo tempore Jlorcat
ibidem

Vitium vincula ex ipfis fie-
ri poffuht vitibus 333
Vites trifera , in fana ditfa
34'

Vitis frondes latif ima 33S

Vitium confrderatio 2-4-7.
toto capite.

Vitium principatus in Ita-
lia ibid:

Vites inter arbores nume-
ratu ^id-

Vitis Iwium aterna natu-
ra ibid.

Vitium quarundam magni
ludo ibid

Vitis Centurionum 7 Xpmd'
norum infrgne 2-f-f

Vitium genera plura 2-4-9'
toto cap.243.toto cap.
Vites Biturica quali l»c9
firencU i3t

Vitium frondet , antequam
decidam, rubefient es, p*J

fimi generis 0
tum

Vitis arbore vel palis not*
indigens

Vitis fylucflris vfrus vari^

363 f

Vitibus breuis vita 3‘

Vitibus quando pluuia ini'
mica

Vites qua quo loco firendf
233 ...

Vitibus qua terra vtihfr1'
ma 3S°-3S'

Vitis vmbra qualis 39

Vitis tribus modis in ferit*
■4 02

Vitibus fisus humor ini?&Z
cifrimus ib*\

Vitium gemma, oculus,^
rnen

Vitis vt diuerfris firat vU0
4'3

Vitium plantandarum c*
frderatio

Vitium cultura pracep'^

inde X»

,tcs ditterfbt*it"geneY%' qua

««»». miJhHfifim 3s>

! Maritandis qicd ar~
^apU 4:,

• ^^“iutloncm JJsctiarc

^ vinaflis Itgan

°itas terra obruta quo pa-
™tr°p*g'mKr ibtd.
"[biu adminicula 42<S
'tmrn morbus articulatio,
'‘"hcauf* 42!>

'“mpeFfis araneuc 4Ja

firi*’”*'”-!' 1 “Sri bl-

Hl Raphanus inimicus
■fst

Vit)l'“trUi ,nimica ibid.
funt rerne^ ‘^terdum

?““k mar'm‘ conjideratio

_j:zocap-&T°m-'-

"**“ m^”us mitefcit

toti n>ar.“n dtfiriffu 14.
’at0c«P‘tc

m^tu

'tur mttrini j pilis vefliuu -
■ ** Marinus mamma

fcetum e ducut ibid.

'Vitula -marinis in fbmno
mugitus ibid.

'Vituli marini voce <&* vifu
populum falutant ibid.
Vituli marini nomine voca
u rejpondent ibid.

Vituli marini fbmntts gr it-
ui fimus ibid.

Vituli marini pinnis vice pe
dum ferpunt ibid.
Vituli manni pinna dextra
fbporifira ibid.

Vitulis marinis lingua du-
plex *Sr*

Vituli fel multis remediis
nobilitatum 13 <9

Vituli .marini oculi quales

Vinaria ojlrearum a quo
primum inuenta -f t
Viuana pifcium a Licinia
■Muraiia inuenta ibid.
Viuana munenarum a C.

Hirto injlituta -1-9
Viuana cochlearum a quo
primum excogitata ibici.
Vlmaria qualiter chjponerir
da 391

Vlmi arboris conjideratio ,
& genera cpuatuor . 33 n
toto capite

V Imus gumini ferens 227
Vlmi femen famam 33*.
... 3+0.392

r r 2

r n i

Ulmi folia qualia jj<f
Ulmus cito germinat 337
Ulmi /ponte re fur t gentis por
tentum 34.6

Ulmus rigorem optime /er-
uat 364

Ulmus quando ferenda 392
Ulmus vitibus apti fima
4.22

Ulmorum infirmarum re-
medium 433

Umbra fatis aut nutrix ,
aut nouerca 3^8

Umbra quarum arborum
leues ibid.

Umbra arborum quorun-
dam noxia tbid.

Umbria vua Irtiola pecu-
liaris 2 33

Umbricius xAruJpex peri -
tifiimus Plinij auo 3 9
Uncialis vua qua & vnde
ditta 234

Unedonis filium quale 183
Unedonis arboris confide ra-
tio 304

Unedo cur diffa tbid.
Unedoni filia non decidunt
ibidem

Unguentorum confideratio
■ * -xi3.toto cap.

Unguenti inuentor incogni-
tus tbid.

Unguentum non fitijfc T ro-
tam tempore ibid.

1 E X.

Unguentum , Perfitrum e fi
inuentum ibid.

Unguentorum vfus in fu-
neribus 214

Unguentorum genera plura
ibidem

Unguenti fidendi duplex
ratio ^ tbid .

Unguentis regale quod 21 7
Ungueti faces magmata ne
cari ibid.

Unguentum in alabajlris
optime J eruatur ibid.
& Po.4.pag.3S 0
Unguenta vetujlatc melio-
ra fiunt 217

Unguetis Solinimicus ibi.
Unguent oru qua prima me'
Jto apud fer ipt ores 213

Unguentorum varia cogno'
mina vnde fumpta 214
Unguet orum aut ontas fib'
mde mutata ibid.
Unguenta quibus e locis mA
xime commendata ibid.
Unguentorum luxuria ma'
xime fispcruacua ztl
Unguenta quare expetit^
218

Unguenta in vmbra & plu'
beis vafis coquenda 31I
Unguentorum pretia ma *
xima 21I

Unguentis pedes inungeban'
tur ibid.

Ungue*

I N D

Unguentorum vfus etiam
in cajiru ibid.

Unguenta exotica T(oma Ce
Joria lege interdilta ibi ,
Unguenta etiam in potu ad -
a:!a ibid.

Unguenta meliora qua ter-
ram^quam qua crocum
/apium SS3

Ungues ptfeium in ore man
dentium luant j0
Unguium animalium con-
Jideratio j<s g

Ungues neruorum cJauJula
ibidem

Unguium animalium dijfe -
r entia ibid.toto cap .

Ungularum confideratio
1 70. toto cap.

Ungula quibus Jint / olida

'7°

u,1gularum animalium dif
firentia ibid.toto cap.
Unionis gemma conjidera-
Uo 32

uniones vnde didi 33
Uniones dotes in quibus coit
Jiflanp ibid.

Uniones vbi optimi ibid.
Uniones Cleopatra ingentis
-PretV 3S

unionum nomen quando im
po filum 36

Unionum vfus .multer Hjnfy
ttfca eos luxu* 33

E X.

Voconia pyra 3 ^

Vola homini tantum /? a

VoU tjuilwfdam defuerunt,
9K' ir cognomina mde
traxerunt

Volcatius Se digitus foeta,
16 7

Volema pyra 2j? +

Voiuoces vermes praroden-
tespubejeentes vueus 43 g
Voluptas quando v tuere ca
pifjVitadefi/t 2+6
Vemitiones in remediis crts
ditat u excogitata 777
Vomitiones quibus inimica
ibidem

Vomitus caufa t & quibus
animalibus accidat ijj
Vofifci Cafarisde %ofia ca~
pts elogium 32 g

Vox humana d dectmoter -
tio atatu anno robur ac -
qmrit i74

Vox m finibus exilior fit
ibidem

Vox nullis nifi pulmonem
& arteriam habentibus
*73

Vocis con fiderat io
toto capite

Vox in theatris fcobeaut ha
una fiperinieSta deno-
raittr /7+

Veces totidem c/tiot homi-

net iM'

rr s

index*

• Upupa auis confideratio 76
' Urbana arboris qua,& cur
ii a ditia 333

'Urbana tribus minus hono-
rata cjuam rufii ca 443
'Uredo frigore confiat J04
Vredo non fit rufi plena luna
ibidem

Uredo peculiaris vitium pe
ftis 303

Urica fatorum vitium ,
emfque origo $02

Urina quidam arboribus
medentur 43 S

Urina femina affergenda
antefatum 476

Urinum ouUm quod p 4

Urfi fine calceatu longo iti-
nere fati frunt 170
Ur forum partus informes
' pS.& To.i pag.382
-Ur forum coitus Qualis ibi.
Urfam parietem videri ,r es
e fi ih primis rara ibid.
Urfi aquam morfit vorant
ios

Ur forum cibus quis ibid.
Urt ica folia m ordacia 336
■Urtica oleum 2S7.& To.
3-pag.nJ 7

Urtica an forum pullis mor-
tifera pj

Urtica ptfris co foderat io 4 2
Urorum cornua maxima ,ac
eorum vfus t4o

Uterus vnde ditius fjp
Utica Apollinis templum
memorabile teiufcfe trabti
ex cedro Numidica 36 i
Utica vrbis vetufias ibid •
Uuarum infigmura gener A
24p.2jo.toto cap.
Uuarum differentia vndt
fumpta 24I

Uua pajfa vnete ditfx 249
Uua lanata 2jo

Unarii varia nomina 24 p >
per totum eap.2j3.per tO'
tum cap.

Uua 'Biturica in eligendo
Jblo morofot zjt

Uua quadam cum Sole ci?
circumagitur, ob id Stte
ptos ditia 2 jb

Uua in vite foruabilcs ibi-
Uuarum conforuandarurf
ratio 2ps.2p6.426 .&
To. 3.pag.2o6
Uua ne a vefp is at tingant ut

2p6

Uuarum circa acinos dijfe '
r entia 3 oJf

Uuarum fotccus qualis 306 •

5 07

Uua cute teguntur 30I
Uuarum varia genera qtt*
arte in eadem vite nfi'
fiant ur 4^

Uuarum acini nihil lig^
imus habentes quo pati1

r N D H X.

efficiantur 414

"Vita quo terra propior . eo
plus habet virium 4*9
duarum fingit (is prejfuris
quantum vini exprimi
iufium fit jtj

*Vkane alicui animali ob-
noxiafint 426

"Visas pubejeentes voluoces
pr arrodunt. , eiufque rei
remedium 438

'Visa in palato / oli anima-
lium homini /f/

"Vulcani fijlum 47 r

^u/pes quibus inimica 106
"Vulpes marina. earumque
ajtus 4t

Vultu rum nidos nemo ? in-
quam attigit S-9

"Vulturum alitum confide -
ratio ibid. toto cap.
fulture* vbi nidificent ibi..
"Vultures biduo aur triduo
prafentiunt jutura cada-
uera ibid.

"Vultures vnguento f igan-
tur 176

"Vulturno apiaria & trine a
in Italia Galli aque oppo-
nenda siS

"Vuluam proprie in reliquis
dicimus animalibus }quos
in muliere locos fiu vte -
rum appellamus i.f 9

'Vnlka.eic.Et.it ia qua ibid.

Vulua porcaria qua ibidi

Vulua eieclo partu melior
quam edito jfad,

Vxor Egnatj JHecepntj oh
vini potum a viro inter -
fiEla 2 S 9.

Vxor ob vini potum dote
mulclata ibid •

X

XEnophon dux de ^ 'gri
cultura pracepta
edidit 4 4 /

Xenophontis de /ementis te- .

pore fententia 492
Xerxis aduentu platanui.
Laodicea mutata in 0-
leam 433.

Xylobaljkmum quid, eiufify
vfus 208

Xylocinnamomis quid 302
Z

ZxAmia.nucum pinea-
rum genus 340
Zancli Samothraceno poft
cente fimum quartum an
num dentes enati 14 #
Zea genus frumenti vbi po-
t fi imum proueniat 439.
462

Zea in ». Africa in alicam de-
generat 46 7

Zea granis pulchrius . quam
tritici 467

Zeidtopys [ea cur

ab Homero appellata 46 0

Ztphj;

INDEX.

Zephyria oua qua $6

Zephyrus ventus ver in -
. choat $18

Zephyro flante qua agenda
ibidem

Zephyrus ventus quis <fr
vndefpiret s*S.& To.
J.pag.38

Zephyro oliueta opponenda
ibidem

Zeugita, calamorum gemes
3S -f

Zetes prfcu , jkber appella-
tus 21

Zingiber , aromatis genus. ;
186

ZiTiflha malorum genus
F 1 N

291

Zi\ipha quomodo, & quati'
do ferantur 391

Zona Orionis quando oria -
tur joi

Zopijja picis gentes, & ex ei
medicina 327.^ Tora
3.pag.2&S

Zoroafirem annis vigint
in defertis cafio vixijfe
16 7

Zoroajlrts de tempore fi
minandi quid finfint
0-87

Zoftcr fluticis marini genU
2+3

Zygia,aceris genus j3

1 S.

i